Google
This 15 a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work 15 expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
- Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
- Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
* Maintain attribution The Google *watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
- Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book 15 in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
athttp://books.google.com/
ΠΣ
ΠΠΠ μμ
I
— - ———— ὧ΄ —
- -— — m —
- — i ας “ὦΣ t c9 -
p - dll .-iiA'N€
—— M — — — 77
-— "am " -— —
-- - -— .. um. " zc
—————— L——X—MÀM—
m -- — —— —
— bns ως --, «ὦ
ὦ πα ------ --
nh “ὦ
— wo —K€ — «
-— s
- -
- ———s,—
-—
dis
-— €
— HN
— i
— ——
——— o, c" —
μαι met ——— -—
i
m ine, Jacques Taol
PAIROLOGULE
CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
ONNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM,
SIVE LATINORUM, 8SIVR GRECORUM,
QUI AB EVO APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILII TRIDENTINI (ANNO 1515) EAM LATINIS
ET CONCILI! FLORENTINI (ANN. 1459) PRO GRAECIS FEORUERUNT
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUA EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC/E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA
ECCLESIE S/ECULA ET AMPLIUS,
3UX TA EDITIONES ACCURA TISSTMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN-
TER CASTIGATA ; DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; OMNIIUS
OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUAE TRIBUS NOVISSIMIS SCULIS DEDENTUR ABSOLUTAS DETECTIS,
AUCTA ; INDICIBUS PARTICOLARIRUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TO08, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENT(BUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGU-
LARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICAN-
TIBUS, ADORNATA; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN
ORDINE AD. TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
WUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM 8ICUT ET OPERUM, ALPHADETICIS, CHRONOLOGICIS, 5TATE-
STICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM DOGMATICUM, MORALE, LITUR-
GICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PR/ESERTIUM
. DUOBUS INDICIBUS IMNENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET ILERUM, Quo CONSULTO, QUIDQUID
MON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
JN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR, ALTERO SCIUPTUR/E
SACR/E, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS
OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURJE VERSUS, Δ
PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, 81 PERPENDANTUR CIARACTERUM NITIDITAS,
CHABTA QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS
TUM RUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGIA DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETI] EXIGUITAS, PRESERTIMQUE 18TA COLLECTIO UNA, METIIODICA ET CHRONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMNQUE HACTENUS iC ILLIC SPARSORUM,
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES
ATATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS , COADUNATORUM.
SERIES LATINA PRIOR,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES RA eH LE ECCLESLE LATINAE
Δ TERTULLIANO AD INNOCENTIUM lil.
ACCURANTE J.-P. MIGNE,
Bibiiothecs: celeri uuiverse,
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICA RAMOS RDITORE.
PATROLOCIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIE, ΙΝ DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GRACO-LATINA,
LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE $UA
STAT, MOXYVE POST PERACTOS INDICES STABIT, AC QUINQUE-VIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GRAECA
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRAKCUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLE-
CTITUR, ET AD NOVEM ET CENTUM VOLUMINA PERVENIT, SED 81INE INDICIBUS ; POSTERIOR AUTEM HANC VERSIONEN
TANTUM EXHIBET, IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR. UTRAQUE VIGESIMA QUARTA
PIE DECEMBRIS 1800 OMNINO APPARUERAT. UNUMQUODQUE YOLUMEN GHAECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE MERE
LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRET!J HUJUS BENEFICIO FRUATUR EM-
PTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM, SIVE GRUECAM SIVE LATINAM, 9260 VOLUMINIBUS PRO AMPLIORI EDITIONE ET 272
PRO MINORI ABSQUE INDICIBUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT; SECUS ENIM COJUSQUE VOLUMINIS AMPLI-
TUDINEN NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA AZQUABUNT. ATTAMEN, 81 QUIS EMAT INTEGRE ET SEORSIM
COLLECTIONEM GRACO-LATINAM, VEL EAMDEM EX GRECO LATINE VERSAM, TUM QUODQUE, VDLUMEN PRO NOVEM VEL
PRO SEX FRANCIS OBTINEBIT. I$T/£ CONDITIONES SERIEBUS PATROLOGLE NONDUM EXLUSIS: APPLICASTÉR 2 ou ed hu
e
"rr E
. 4
pode POP NEN
PATROLOGI.E LATINAE 10MUS LX
PRUDENTIUS, — DRACONTIUS.
---- ΡΠ RR Rupee mme
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,
IN 14 DICTA D'AMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM YULGO D'ENFEKR
NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUCGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.
1862
TK
(50
M
t. L0
SAECULUM Y.
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO LX CONTINENTUR.
QUINTI SAECULI POETARUM SERIES CONTINUATUR.
M. AURELIUS CLEMENS PRUDENTIUS.
Inscriptio dedicatoria D. N. Pio YI, Pontifici Maximo. 9
Profatio, | 9
Prefatio Psychomachiee. . 11
Psychomachia. 19
Dittocheeum. 89
Contra Symaachum liber I. 111
Contra eumdem liber II. 1717
Liber Peristephanon (Hymnos quatuordecim compleetens). 275
DRACONTIUS.
Epistola dedicatoria. 595
Prolegomena in Carmina Dratohtii. 599
Carmen de Deo. 679
Satisfactio ad Guntharium regem Wandalorum, aum esset in vinculis. 901
Indices in Prudentium. 931
Index Rerum. : 1103
Initio voluminis dantur Tabul viginti sex, Cruciatus sanctorum Martyrum exhibentes.
Parisiis. — Ex typis MIGNE.
QUINTI S/ECULI
POETARUM
SERIES
CONTINUATUR,
NOVAQUE ET ACCURATISSIMA EDITIONE DONANTUR
AURELII PRUDENTII
NECNON
DRACONTII
CARMINA OMNIA,
JUXTA EDITIONEM AREVALI, OLOSSAS VETERES, LECTIONES VARIAS ERUDITISSIMOSQUE COMMENTARIOS.
EXHIBENTEM ;
ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE, "
BIBLIOTHECAE CLERI UNIVERSE,
81VE
CUBSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICAE RAMOS EDITORE.
—— ὔι τα.» ΘΘΘΘΘΟΝΝΝΝο-.--.---“...
PRUDENTI! TOMUS POSTERIOR.
DRACONTII TOMUS UNICUS.
VENT? 7 FRANCIS GALLICIS. PUVIPRIUPTVOI £e
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,
4N VIA DICTA DAMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER
NOMINATAM , SEU PETIT-MONTROUCE, ἢ NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.
1862
CRUCIATUS SANCTORUM MARTYRUM.
TADULA I.
——————— ἢ
XD E ua. — ΤΣ
Sancti martyres in erucem, capitibus ad ccelum cele-
vatis, tollebantur. ;
Appendebantur quandoque brachiis post tergum
revinctis : quorum pedibus a diaboli ministris
gravia pondera vinciri aliquando solebant.
ltem cruci, capitibus in terram versis, affigebantur. ἡ
Mulieres christiaus capillis suspendebantur.
TABULA |l.
ΒΞ ΠῚ
A Martyr pedibus suspendebaltur, igne, ut. sofToca-
caretur, supposito.
B Martyr laqueo appenditur.
€ D Martyres in erucem agebantur,
TABULA Ill.
|
ΓῚ ἣν ] 1
L !
- V 1- |
: hr * E.
A
ud x --- pe— "-—
a eq ur r » E -
ἐξ a x e. Í -- - —rT- x
EE κε : E a 1
- τ τὰ : τρνν δ τ .
m - : -- - τ΄ c -τὸ
A τ πὰ τ F - πΞπ τς - HA €
A Martyr funibus corpori alligatis appensus, humc.
ros oneratos habens glebis salis, in cujus ore li-
num ad majorem poe:am immittebatur.
B Martyr unco suspensus.
C Martyr ambobus pedibus appensus, cujus caput
malleis contundebatur.
D EOM Em US denique, oneribus collo et pedibus
igatis.
TABULA IV.
wr,
"UE
1
TY?
-- I Ὁ
E - MM —-
- E —— c sg
δι“ - - — —M—
- — - — ΠΣ - τ
A Christianis quandoque suspensis lentus iguis sup-
ponebatur ut, fumo ex illo proveniente, faucibus
premerentur: Hi quidem erant, qui cum sancto
ropheta Davide canere poterant : lgne, dulcis-
sime Jesu, nos examinasti, et non est inventa in
nobis iniquitas.
uo ueemmr A
CRUCIATUS SANCTORUM MARTYRUM.
——— -—
A SS. Maityres nonnunquam, vt muscarum et fuücorum
aculeis exerueiureutor, stpiiibus erectis, melle deli-
buti, radiisque sol.s expositi appendebantur.
B Aliquando vel utroque pede, iagentibus saxis ad eorum
cervices alligats :
€ Vel altero pede, fumo supposito :
D Veletim apicibus jollicum manuum, eorum pedibus
vibus aJditis oneribus :
E Vel demum altero quoque pede in genu deflexo, et
' genu ferreo injecto vinculo, altero deitde pede ferri
pondere gravalo.
TABULA VI.
Α ^yplonis supplicium.
B Martyres corio bovis iuclusi radiis solis objiciebautur.
€ 3ca,hismi supibliciur.
D Martyres quandoque humi jositi, radiis item sclis ad
133imum eorum cruciatum expeuebantur.
SLAP
A Marlyres lorculari premebautur, eo
uvs olivieque ad vinum
TABULA Vil.
bu.
E -] r
-Ξ E
E -
Α Martyres quandoque rotis, mucronibus uudique affixis,
liga!i, super cuspides ferreos circumagebantur.
B Aliqu ndo, quis affixi non erant prseuota i mucrones,
super cuspides item ferreos.
C Aut saltem, ut misere vitam finirent, super erdentes
unas.
D Demum rotarum convex's alligsti, e loco sublimi prae-
cipitabantur. T
EK Aut rotarum radiis intexti, sic a3 plurimos dics, uL in-
teriren', relinquebantur,
TABULA VIII.
CO p mn
EIC TRTRETTT
BATUR
ΠῚ
ἥν
ΒΞ jum. : zi m. —-
—c-uta-— — —— ———
prorsus modo, quo -
oleumque exprimeudum 56-
B 'rochleis extendebantur.
€ lisdem itcm elevabantur.
muntur.
CRUCIATUS SANCTORUM MARTYRUM.
TABULA IX.
—— —R
ELE ΞΞΞ-
TE E
A Martyr in cquu!eo,
B Martyr pendens ab equulco.
C Lampades accensze.
TADULA XI.
R—— "c ON Ww
pariter Marty:
A Primum ostendit atque demonstrat, |
iones. His torquendi iustramentis — B. Alterum: qui modus, in sauctorum Martyrum
qui in equuleum agebantur excruciari aliquando
: solebam.
TADULA X.
—À
---
Δ΄ Unum horum judicat ,
B Alterum,
C Tertium.
“ἃ /4
Ioue gestis , his verbis exprimitur: Catiomo ce-
atur. |
TABULA ΧΙ.
V
"e |
etd
N uM i br.
Tm [
| |
AM
mis eom E
Mcdi sunt hi, quibus sancti Martyres loris, vel A Martyres aliquando hoe modo lapidibus preme-
flagris, aut consimilibus cedebantur.
bautur :
D Pugnis, alapis, calcibus, aliisve modis percutie-
hantur :
€ Lapidibus item quandoque obruebantor.
CRUCIATUS SANCTORUM MARTYRUM.
TABULA ΧΕΙ. TABULA XV.
a iu
|
ib
util [ [rl
1 m]
«ΞΘ
E——
E-—
—— Mr—-
T———————
E ——————
TL —— --
LEL—————
p^ —— E
e .---
. i
—
I
zi
t
z *
p — o À: au
-
|—-
es
"ma uniddt
; - X
i Ὥς ; —
——— E S | E-— Lam —-
paÓ€——ÀM—Ó m É—ná
— πῆρα. —
A Martyres de equuleo depositi, divaricatis eruri-
bus, vi ad quarlum aut quintum foramen disten-
debantur.
B Aut viva calce, oleoque ebullienti, et consimilibus
ríundebantur.
C Vel denique nudi super testaceis fragmentis pre-
mebantur, volvebanturque.
TABULA XVI.
A Martyres in erate ferrea torrebantur, - "
, - ' - ᾿ Het ied etiam vel in lecto ferreo,
ut in iznita sartsgine
A Martyres torrebantur, D Aut io olla, agine,
B Nel edis, EK Vel in tauro &neo
C Yel funalibus. S dean Las
s ; : F Et demuw quandoque in lebete.
D Aut ardentibus lampadibus, quarum v Aus etiam — 6 Ferro hujos forme ulebautur geoli es in his SS. Mar-
in equuleo exprimitur. Tabula 1X, lit. tyrum carniflcinis.
1 nd
ca és.
CRUCIATUS SANCTORUM MARTYRUM.
TADULA XVIII
.-- “
Ld -— Ἔ
lgui tradebautur SS. Martyres vel in fossis arden-
tibus carbonibus refertis,
Vel ad quatuor stipites alligati, | À Rd AFüenusas prunis impositi volutari in
Vel in cupas , B Nonnunquam in lectulis ferreis ligati, liquato
Aut in rogum injecti, vlumbo, resina ferventi, et pice cruciabantur.
Quandoque vel stipitibus erectis, funibus oleo et ( Aliquando sub axillis, ferris ignitis semiustula-
consimilibus illitis ligati. bantur. |
Aut in propriis zdibus, vel carcere inclusi, D Aut etiam nudis pedibus per candentes carbones
Denique vel in fornacem deturbati, incedere cogebantur.
Aut in navim impositi. et in altum devecti
TADULA XIX. TABULA XX.
/ "T
" Ἶ ^
d
| [ "
| | ')
^a
δῇς Ὶ
|
|
Γ
iN du
παν τ Ξ αὶ !
περ τε. SA
| * In Ἷ
| Uu Ἶ
1|
|
ὦ
Ϊ
| *] Ἐ
Ἢ
"1
|
— -“. esl ud
A Urgebantur sancti Martyres de caruibus immola- 4 Sancte Christi Virgines ignomiuie causa vel ad
tis, deque sacrificii vino degustare. Qui tamen ad meretrieum prostibila vi ducebantur,
hoc sacrilegium perpetrandum nulla vi nullisque — B Vel sic ad turpitudinem radebantur.
miuis adduei unquam potuernnt,
: CRUCIATUS SANCTORUM MARTYRUM.
TABULA XXIII.
TADULA XXI.
;
A
Nd
| "
β
é
Martyrivas ob Cher-f Bdeut vel pellis detraniebaiur, A Christianorum aliqui vel muribus redendi, ea
aitov ΜΌΝ adhuc tepentibus cor et viscera exirahe- am lec figura demonstrat, forma, tra delisior:
€ Securi qua e ipsorum capita contundebantur : B Vel unus super alium perinde ac agmina locusta
D Ael ME net aMOEDf, , rum in angustioribus CES UCHE includebantur,
EK Alii telis configebantur, i immissis equiti :
F Yel przscuta Bude aut consimilibus tràn«verberabontrr: Yesebammmissis.equidibus oDterenantur
G Alii δ ἀν arnm arborum ramos alligsti discerpehantur : TADULA XXIV.
H Aliqui demnm) acutis calamis sub manuum pedumque
unguibus infixis torquebantur.
TABULA XXII.
y
i
se b A Sancti Martyres vestibus denudati vel super fer-
-— —HE Lo -.. “9.5: — rC05 murices premebantur.
Α Sanctorum Martyram vultus notis deturpabantur : B Vel sic alligati per diversa loca ducebantur,
B Eisdem crura con'ringebantur. C Aut in calcis fornacem conjiciebantur..
C Alii vel ferarum pellibus induti, | canibus objicieban- — D Vel demum ex altissimis locis prxcipites daban-
D Vel hoe qui expressus est modo tur. tur.
E Alii preterea aut in puteos przcipites dabautur :
" F Aut culeo in profluertem
G Yel denique plumfocss loeulis inelusi nrcicieuadtuf :
CSRUCIATUS SANCTORUM MARTYRUM.
TABULA XXV. TABULA XXVI.
A B Dabanptur Sancti Martyres in metalla : | Instrumenta Martyrii Rom:
C Quandoque vero, praesertim nobiles, animalium in ccemeteríis reperta.
Mies expertium pastores ac custodes consti- |
ebantur :
D Alii aut ad arenam fodiendam,
E Aut ad segetes desecandas damnabantur.
F Yel denique camelorum curz ascribebantur.
Specimen codicis de quo supra in Prolegomenis Dracontii
"opere in fine capitis vn, col. hujus tomi 640,
} ty Imre cuve eropum CovibucroY Ne
SANCTISSIMO. PATRI
ET. D. N. PIO. VI. PONT. MAX.
QVI. PRU. EXIMIO. ET. SINGVLARI. STVDIO
ECCLESIASTICAE. DOCTRINAE
E£XCOLENDAE. AMPLIFICANDAE. COHONESTANDAE
EDITIONI. ROMANAE. CARMINVM
M. AVRELII. CLEMENTIS. PRUDENTII
TITVLYM. SACRATISSIMI. NOMLMS.. PRAESCRIBI
BENIGNISSIME. INDVLSIT
VOLVMEN. ALTERVM. QVO. CATHOLICYS. POETA
CONCVLCAT. SACRA. GENTIVM. LABEM. INFERT. IDOLIS
CARMEN. MARTYHIBYS. DEVOVET. LAVDAT. APOSTOLOS
FAVSTINVS. AREVALYS
POST. II VMILLIMA. PEDVM. OSCVLA. BEATORVM
! D. D. L. MERITO.
———————BÓÁÓá—— P:
PRJEFATIO.
Habes, L. B., commentarium in Prudentii carmina, qvz supererant excudenda, serius fortasse quom
multorum opinio, aut etiam exspectatio ferebat, verum multo citius quam aut res ipsa pati debere videbatur,
aut quam destinatum mibi erat ut opus ex animi mei sententia in lucem prodiret. Equidem volumen prins
e manibus mihi elabi, atque in vulgus venire, haud agre tuleram, quod ita mecum constitueram fleri
posse ut aliorum qua monitis, qua reprehensionibus doctior factus, aut nonnulla jam dicta retractarem, in
meliusque converterem, aut deinceps dicenda ad sevériorem judicandi normam exigerem. Hujus mei
consilii exstiteritne aliquis fructus , ultro aliis judicandum relinquerem, nisi rem ita esse grati animi causa
przstaret profi eri. Verum, si quod aliud scriptionis genus, commentarius certe in doctissimum poetam
Ch: istianum diuturni tempor.s mora ind get ad maturitatem. Nam in varietate et copia argunientorum prope
infinita quam multa, etiam dum aliud agimus, tempus et casus offerunt, quie incassum alias qu:iereres ,
ae ne cogitatio quidem quzrendi facile excitaretur? Quid in ipsa adeo familiari et quotidiana sermonis
communicatione consilia doctorum hominum et cogita commemorem? Rom: praesertim, ubi tom muli
sunt qui in antiquitatibus sacris et profanis investizandis juvare te possint et velint, nusquam ut alibi
majora adsint adjumenta ad hujusmodi rerum commentationes perficiendas. Caterum nme tarditatis el
procrastinationis arguar, aul cessasse potius videar quam temporis opportunitatem voluisse exspectare,
quoad opus maturesceret, aliorum demum consilio acquievi, moreinque voluntati gessi. lllud etiam addebat
animos, quod industriam a me in priori volumine positam multi viri graves sibi non solum gratam, verum
- etiam ratam fuisse haud obscura animi significatione declararunt : viri, inquam, graves, ἃ partium studio
semoti, et acri judicio praestantes, quique pr:zelerea liberatn sententiam omnium maxime proferre possunt.
Quarfquam de ime quis liberriine non judicet? qui liberiores quorumlibet hominum censuras, prajudicatas
etiam uon legentium castigationes, fa-tidia eorum qui, cum meliora fortasse facere ipsi possint, nihil tamen
extricant, maluuntque in republica litteraria judicia ferre quam subire, nec cohibere posstm, si velim, neque
adeo velim, si possim. Quo majorem gratiam his habere debeo, qui beue de me sunt meriti. Accedebat,
quod cu: duobos voluminibus carinina Prudentii comprehendere decrevissem , ita eorum moles mihi
necopinauti accrevit, ut plura resecare, quxdam in aliud opus rejicere coactus sim. Atque id precipuum
illud est, quod ante monere volui, ne sine causa praffari vilear. Quippe pollicitus fueram duas me diatribas
commentario post rioris hujus voluminis pra positurum, alteram de Eversione ar:e Victoriz, alteram de l'ide
Prudentii in actis. SS. martyrum referendis. Quibus de rebus cum locus non sit uberius disserendi, in
commentariis ea dixi quie necessaria visa sunt, et satis esse debent ad poetam explanandum, ejusque
auctorita:em vindicandam. Alia qu: in utroque argumento distinctius et explicatius pertractando addi
possunt, ita separato opere cotplecti est animus, ut ad Prudenti: interpretationem absolvendam non
supervacanea sint, si accedant, neque, si absint, magnopere desiderentur. Itaque Prudentium perinde nunc
edo, ac sua opera absolvere solent nonnulli architecti, qui dibus quamvis amplissimis, et quibus nihil jam
ad perfectionem et absolutionem videatur deesse, ita tamen fastigium imponunt, ut ex aliquo latere
projec:uras, et crepidines murorum, quasi vesiigia continuandi operis, relinquant, unde zdiflcium possit
vel ab ipsis, vel 2b aliis, si usus veniat, aliquando ampli(icari, et in augustiorem foruiam red;gi. Vale.
PaTRoL. LX. 1
41
AURELII PRÜUDENTII CARMINA.
3
PRJEFATIO PSYCHOMACHLE.
5.77 Senex fidelis, prima eredendi via,
Abram, beati seminis serus pater,
578 Adjecta cujus nomen auxit syllaba,
A
Abram parenti d ctus, Abraliam Deo.
579 Senile pignus qui dicavit victim:e,
Docens, ad aram cum litare quis velit,
ὃ
GLOSS/E VETERES.
Psychomachia, Grece; Latine dicitur anime cer-
tamen, eo quod ibi bella fijurentur, qu'bus adversus
vitia fidelis anima preliatur, sed textum narrationis de.
libro Genesis assumpta precedit prefatio, ul sequens
opus divina melius commendet auctoritas, lso.
Versu 4. Prima, ita. recte vocatur Abruham, ut
scriptum est : Credidit Abraham Deo, et reputatum est
ei ad justitiam; propterea non solum paler est circum-
cisionis, sed et omnium eorum qui seclantur ejus ve-
stigia fidei, l. — LL
9. Beati, Christi sexus (leg. serus) pater ezstiiit, ut
non tantun dilatione desideria crescerent, sed etiam wl
ad excipiendam gratiam multis eruditionibus corda pra-
pararen:ur, diuque exapectata redemptio tandem adve-
fiiens gratior haberetur, l.
9. Ádjecta, aiunt. Hebrari, quod he litteram de no-
mine suo quod apud eos tetragrammaton est, Abre
Deus dederit; ut, qui prius pater excelsus appellabatur,
postea mu'torum, subauditur populorum sive. gentium.
pater vocaretur, 180.
D. Senile, qui in senectute datus ei fuerat ; offerens
filium, qui fuit senile pignus. — Pignus, pignora filii
nuncupantur, eo quod in eis spes habeatur future po-
steritatis. — Dicavit, consecravit. — Victima, ad victi«
mam, l«o.
6. Litare, immolare : lito derivatur a linio, et est
frequentativum, licet al.ud significare videatus, 1,
COMMENTARIUS.
Titulus in codice Marietti est. Incipit praefatio in
Christi nomine Psychomachic. In cod. Vat. C, Incipit
liber Prudentii Aurelii Psychomachia, 1n Alex., In-
cipit Psychomachia liber 1v, sed fortasse est error,
nam in fine dicitur : Finit liber vn Psychomachia, nisi
liber 1Y vocetur quia quartus est ordine in eo volu-
mine, qui idem tertius est contra hareticos..
Versu 1. lo codicibus Vaticanis antiquissimis A et
B deest Psychomachia; adest vero in aliis compluri-
bus, quibus hoc opus separatim coniprehenditur.
Cuin eniin plura contineat, ad vitam spiritualem di-
rigendam valde opportuna, monachi illud prae ezte-
ris adamarunt, et szepius exsciipserunt ; in aliis vero
codicihus omnino Psychomachia pretermissa est,
quod, ut ezo arbitror, hoc carmen nimis jam vulga-
tum videretur. Itaque neque in. Urbinate elegantis-
simo codice, neque in Floreutino coinparet. Psycho-
machix co:.lices seorsum exarati in bibliotheca Vati-
ger notat lib. i Poetices, cap. 5, de Quasi Personis,
ut inopia, faa, luxuria, ete. lllud vero ante Pru-
dentium ab alio factum non mein.ni, totum carmen
ex hujusmodi quasi personis componi. Legi dignus
est libellus Emmanuelis Martini de animi Alfectibus,
que Greca nomina vitiorum et virtutum exponit,
postejusepistolas iw editione quam Petrus Wesselin-
gius procuravit. Tractaius de Agone Christiano ex-
Stat tom. Vl operum S. Augustini, et alius de Con-
flictu vitiorum et virtutum, qui postremus S. Isidori
potius creditur esse. Alii auctorem dicunt fuisse S.
Ambrosium, alii S. Leonem, Maurini Ambrosium
Autpertum, quod est probabilius. Prudentius, ceria-
men inter virtnles et vitia descripturus, exemplum
vincendi nobis proponit Abrablamum senem fidelem.
Primas enini partes ac postremas pariter habet lides
in h»c triumpho, atque adeo congruenter de Abra-
liamo pr.vfatur poeta. Sicut enim ille, quamvis senex,
caua sunt ii quos distiuximus litteris C, E, F, G, 1], C quia Deo credidit, hostes debe'lavit, ita nos, quam-
L. Cuni nonnullis autem operibus Prudentii Psycho-
maclia exstat in. codd. Ὁ, BD, de quibus omnibus
vide prole. cap. 4, ubi etiam ohservare poteris, an
el quos titulos singuli codices habuerint. De codice
Psychomachir bibliotherze Angeliczs egi eod. cap.
Alia huc pertinentia. dedi in not. ad praefationem
Prudentii vers. 39, et iu not. ad titulum Hamartige-
ni:w. In prolegom. num. 216 notavi, divisio.em eapi-
tum a Barthio judicari ex monachorum ingenio pro-
tectam, sive, ut ille ait, monachieam. De versione
Psyehomachie llispanica consule proleg. num 119,
de Grz:ca num. 94 et 421. Psychomachiam quod alii
De Pugna animi, alii De Compugnantia animi, vel
anime, alii De Certamine-viriutum et vitiorum Latine
inscribunt, non male quidem faciunt ; videtamen an
meiius possit exponi Pugna spiritualis, qua inscri-
ptione celeberrimus editus est liber Italice sine au-
ctori nomine s»pius recusus, et in plures linguas
conversus, et jam pridem suo auctóri viudicatus V.
by
P. Laurentio Seupoli ord. cler. reg. Theatiuorum. D
Conferendi tamen sunt duo alii libri Hispanici ejus-
dem 'ituli, alter Üna Lucha y Combate del alma con
sos afectos desordenados, Barcinone, 1610, auctore
Ludovico de Vera Carthusiano : alter Dc la Per[eccion
dela vida Christiana, auctore Joanne de C.staniza
Denedictino : quod opus cum título Pugne spiritualis
Latine et Belgice reddituin prodiit. Quod autem Pru-
dentius virtutes et vitia quasi Vr-onas in hoc poe- .
u:ate inducit, novum non est. Vide qua ἢ. C, Scali-
vis natura iafirmi et debiles, tamen fidei scuto ar-
mati, adversarios et vitia superare poterimus. In
editis ante Heinsium , Aldo, "l'orn., Gis., Weitzio
legebatur prima credendi via est. Vleinsius removit est,
allegans suos codd. Favent illi Bonon., Alex. et alii.
Iu Vat. C est abrasum verbum substantivum est. Beda
de Arte metrica versum huuc exscribit sine est. Ni-
hilominus exstat. est in Mar., Hat, Vieun., Prag.,
Vatt. G et L, et aliis, Gallandius expunxit est, sed
non agnoscit epexegesin: putat enim, h:ec omnia
regi a verbis suasit, dedit, in. versu 10, quod inagis
poeticum est, et ad Pindari morem expressum. 'To-
tam Abrahami historiam babes cap. xi et seqq.
Genesis.
9. Loc. cit., cap. xvii, vers. 9 : Nec ultra vocabi-
tur nomen tuum. Abram, sed. appellaberis Abraham .
quia patrem multarum gentium constitui te.
4. Plerique ediii et optimi mss., parenti. Aldus,
parente, cum cod. Aug. et Vatt. O, Bii, minus bene,
ὃ. Dicare victimae est in vicem victime. Quam locu-
tionem confirmans Barthius lib. xxiv Adversar., eap.
9, elegantium rerum thesuwum esse Prudentium te.
siatur, et similia dixisse Catullum, Germanicum,
Martialem, Claudianum observat. Buc faciunt notanda
ad hymn. ὅ Peristeph., vers. 118 : Aut facibus data
[umificis.
6. Litare alii a (uo derivant, alii verius ἃ λιτὴν λιτὰ.
id est preces, supplicatio.
15 PSYCHOMACHLI.E PREFATIO. 14
Quod dulce cordi, quod pium, quod unicum,
Deo libenter offerendum credito.
Pugnare nosmet cum profanis gentibus
10 — Suasit, suumque suasor exemplum dedit :
Nec ante prolem conjugalem giguere,
Deo parente, matre virtute editam,
$80 Quam strage multa bellicosus spiritus
Portenta cordis servientis vicerit.
45 Victum feroces forte reges ceperant
Loth, imniorantem criininosis urbibus
Sodoma et Gomorrbz, quas fovebat advena,
Pollens honore patruelis αἰ γί.
Abram, sinistris excitatus nuntiis,
A20 Audit, propiuquum, sorte captum bellica,
Servire duris barbarorum vinculis :
Armat trecentos, terque senos vernulas,
Pergant ut hostis terga euntis czdere:
581 Quem gaza dives, ac triumphus nobilis
25 Captis tenebant impedi um copiis.
Quin ipse ferrum stringit, et pleius Deo
Reges superbos mole prasdarum graves
Pellit fugatos, sauciatos proterit,
Frangit catenas, et rapinam liberat,
$0 — Aurum, puellas, parvulos, mon lia,
Greges equarum, vasa, vestem, buculas.
Loth ipse ruptis expeditus nexibus
GLOSSA: VETERES.
7. Quod, scit Abraham unigenitum, quem diligebat, B involvantur in peccatis eorum, lso.
obt.lit, sic offerendum Deo credat. fidelis, quidquid
precipuum cordis. invenerit. — Cordi, scilicet est. —
l'ium, dilectum, I.
9. Profanis, profane gentes sunt passiones anima,
εἰ vitia sunt portenta cordis et anime iones, qua
cupiditas, letitia, et egritudo ; uade et Virgilius canz-
bat : Cupiunt, gaudentque, dolentque, Iso.
10. Exemplum, sicut ille veros reges perdidit , ita
10s extermináre vitia suasit, quibus in quinque :ensi-
bus eubjugati sumus. Nam Abraham spiritum bellico-
sum significat ; quinque reges quinque sensus corporis ;
Loth fidem capiam a vitiis ; quam relaxat. spiritus bel-
licosus ; cccxvii vernaculi fidem significat que in Ni-
cano concilio esl constituta a Cccxvimn episcopis, sed x
ad decalogum, vizi ad octo. beatitudines pertinere pos-
sunt; qui bis omnibus caret, nunquam ad predictas
beatitudines perveuiet, Iso.
11. Prolein, fructum boni operis, Iso.
19. Editam, prolatam, procreatam, ἴ50.
43. Strage, cede. — Bellicosus spiritus, ratio, quc
est in anima, pugnam exercens conira vitia ab harum
servitute cum cor bellicosus spiritus. liberaverit, erit
consequens ut de matre virtute placens Deo proles
creetur boni scilicet operis fructus, 1.
44. Portenta, ntonstra, vel vitia, Iso.
45. Ceperaut, merito capitur, qui cum criminosis
muratur ; imo delegerat immorari; contra quod Moyses
ad populum, Discedite, inquit, a tabernaculis hominum
impiorum ; haud dubium quin dicat abire, ne et ipsi
46. Iminorantem, habitantem, Iso.
47. Fovebat, incolebat, diligebat, Iso.
18. Pollens, crescens, sive fulgens, vel abundans
sicul scriptum est : Recordatus est Deus Abraham, et
liberavit "Loth de subversione urbis. — Monore, ob ho-
norem patrui Loth pollebat, sicut scriptum est, etc., vel
certe quia apàd omues Abraham propheta Dei habeba-
(ur, — Pairuelis, &brahe, lso.
19. Sinis:ris, contrariis ; sinister nuntius erat. qui
adversa captivitatis nepotemque captum servire bar-
baris nuntiabat. — Excitdtus, conturbatus, lo.
21. Barbarorum, gentilium, 150.
22. Terque senos, xvii, [80.
24. Quem, euntem hostem divitis gaze copia impe-
ditum fecerat, 180.
. 25. Impeditum, hostem pro hostibus posuit , sinqu-
lare pro plurali, ut est illud : Venit musca gravissima.
— Gopiis, divitiis, Iso.
26. Stringit, evaginat. — Plenus Deo, quoniam ple-
nus Deo erat, ideo adversas acies facile superab.t, Iso.
27. Mole, magnitudine, lso.
48. Pellit, hic invenitur schema, quod hypozeuxis
appellatur ; videlicet ubi dióersa verba singulis quibus-
que clausulis proprie juhguntur. —Sauciatos , vulne-
ratos, 1so.
90. Monilia, ornamenta, pro omni ornatu, Iso.
$1. Buculas , vaccas, greges vaccarum , armenta
boum, 1so.
92. Expeditus. liberatus. veloz. vel solutus. 150.
COMMENTARIUS.
7. Vn Vat. D, contra metrum, quod est dulce cordi.
Ald., Gis. et alii vulg., quod dulce cordi est. A veie-
ribus libris Heinsianis, a Mar., Rat., Weitz., Vatt.,
C, F, G, L, er aliis plerisque abest verbum subsian-
tivum est per epexegesin, ut in versu primo.
8. Scholiastes Persii ad illud Lusca sacerdos satyra
5 ait : Solent mulieres deformes et aliqua corporis parte
smance ad deorum ministeria se con[erre. Contra fa-
ciendum exemplo suo docuit Abrahamus.
10. Ald., mendose, suasit, et suum.
19. Mar., Rat., Weitz. cum aliis, Gis.. parente.
Heinsian: omnes, Alex., Vatt. F, G, et plerique alii,
entem. Fuldens. male, placente. Heinsius ait in
$uis esse Deo placentem cum Aldo; addit Teoljus, edi-
tiones omnes Heinsio anteriores, Aldina excepta,
babere Deo parente. At non solum in Aldina editione,
«ed in aliis etiam antiquis invenio Deo placentem , ut
in Basileensi auni 1540, Coloniensi 1595, et aliis.
Siebardo placet parente, quia sequitur maire virtute,
uit Cicero gloriabatur, δὲ sux nobilitatis parentem ba-
bere laborem. Virtus mater dicitur, ut castitas mater
bymnuo 11 Cathem. vers. 44.
44. Ald., Gis., Erlurt., Dong., Ang. cum Vatt. C,
G, O, R, BB, et aliis, scvientis. Put., Oxon., Egm.,
Widm., Bonon., Alex., Mar., Rat. a prima manu,
et alii servientis, quo verbo simili ratione sape usus
est Prudentius. Barthius, lib. xcii, cap. 7 Advers.,
jn quodam més. invenerat scvientis, quod optimum
putat; sed fatetur in plerisque codd. esse servieniis,
et explicat, nisi cor redegerit in servitutem, et ita
portenta ejus, sive malignas cogitationes vicerit.
4b. In Mar. error est ceperit, correctum supra ce-
perant. Simile mendum in Vat. C, ceperat.
22. Pignorius , de Servis pag. 22 et seqq., de
vern:e et vernulae appellatione edisserit : ita voca-
baut antiqui servos domi natos. Sed aliquando verne
vox latiore notione pro quibuslibet servis accipieba-
tur, ut exemplis conli: mat Pignorius.
25. Mar., pergat ; supra pergant, recte.
24. Sichardus, perperam, triumphator pro trium
phus. Triumphus nobilis dicitur, ut oda 1 Horatii :
Palmaque nobilis.
95. Scripti Heinsiaui, Alex., Vat. F, Ald., Bonon.,
Egm. et alii, captis tenebant. Weiizius, Gis., Mar.,
Hat., Vatt. C, F et alii, captis tenebat. Vienueusis,
caplum tenebat.
26. Vienn., tunc ipse ; alii, quin ipse. Erfurt. a prima
mauu, strinxit pro stringit.
51. Elmenhborsiiu; in Arnobium pag. 16, buculam
pro bove, juvenca, bacca ex glossis veteribus, Virgi-
lio, Aldhelmo dici coinprobat. Ald. et Ang., vestes ;
alii, vestem.
39. Mar. et Donon. cum Hoeinsiauis, prater Putea-
num, ezped'tus vinculis, quos sequi noluit lleinsius,
15 AURELI!! PRUDENTII CAILMINA.
Attrita boiis colla liber erigit.
582 Abram triumphi dissipator hostiei.
δ Redi, recepta prole fratris inclytus,
Ne quam fidelis sanguinis prosapiam
Vis pessimorum possideret principum.
Adhuc recenter c:ede de tanta virum
583 Donat sacerdos ferculis ccelestibu:. .
40 — Deisacerdos, rex et idem praepotens,
16
Origo cujus fonte inenarrabili
Secreta null«.m prodit auctorem sui
Melchisedech, qua stirpe, queis majeribus
Ignotus, uni cognitus tantum Deo.
4» Mox ettriformis avgelorum trinitas
Senis revisit liospitis mapalia.
Et jam vieta Sara in alvo fertilis
GLOSS/£ VETERES.
99. Doiis, boia est apta catena colli. WAcc«s nominat
rincula οὐ rotunditatem; sed el teretes gemmae BACAE
dicuntur ; ut. illud : Oneretque bacis colla. rubri lit-
toris : nam et oleg fructus, sive lauri b:cas vocamus.
Daca ferrum dicitur, quo capta sepe mancipia strictis
collis, οἱ manibus aguntur, l1so. — Bacis, cutenis,
Vat. T.
54. Hostici, hos:ilis.
50. Quam, aliquam. —Sanguinis, cognationis. —
Prosapiam, posteritatem, progeniem ; iudiqnum quippe
erat uL. progeniem fidelis sanguinis pessimi possiderent
principes, 150. .
51. Vis, potestas, ἴ50.
99. Fercu:is, cibis; metaphora : escis, vel mensis,
130.
40. Sacerdos, Melchisedech. — Prxpo:ens ,. valde
potens , lso.
42. Secreta, scriptura, ut Apostolus ait : S/ne patre,
sine matre, sine genealogia, neque enim init um dierum,
neque finem vit& habens ; nihil enim eorum scriptura
refert : assimilatus autem. Filio Dei manet. sacerdos
in perpetuum et figuram Dei tenuit, qui sine initio vel
DB principio fuit, 1-0.
45. Melchisedech interpretatur rex justit'e : nam
Graece melchos rex. salech justi'ia, et jure, quia. ipsa
significat Christwn, qui est rez justitie. — Queis m.jo-
ribus, quibus antecessoribus natus, id est patribus, ἰ50.
45. Triformis, triplex, Iso.
46. Magalia, mapalia et magalia idem sunt, id est
case pustorum, que et tugurum, Iso.
47. Quietar, a partubus, id est. sterilis. VigrA di-
citur curva; unde et vimina a curvando, — Sara, uai
COMMENTAR!US
Rat., erpeditur vinculis. Plcrique, . xpeditus nexibus.
99. Weitzius amplexus est conjecturam Gruteri
artita, quasi ab arto, seu arcto. Antiqui dicebant qui-
uem artita pro ariata seu arctata, impetrita pro impe-
trata, dolita pro dolata. Aliqui sumunt etiam artius
yro bonis artibus instructus. Sed hoc loco attrita 3b
attero verum est, et a pluribus similiter usurpatum.
Alcimus lib. t, Oppressos cophinis humeros, attrita-
que colla,ut Virgil., Ovid. aliosque przteream. Egm.
scribit adtrita. Idem dicendum hymno 1 Peristeph.,
vers. 72 : Et chalybs attrita colla , gravibus awbit cir -
culis. De bacis magna est dissensio. lta scribunt Ang..
Alex., Vatt. F, G, L, Egm., Pal., apud Weitzium
Aldus (nam is mihi Laccis), Put., Teol. et vetusiiorcs
Heinsiani. Jn. Aldo, Vatt. D, BB, baccís, quod per-
inde est, quamvis orthographia bacis magis probetur.
In Rottendorpio priore est glossa : Dace proprie di-
runtur fructus lauri, sive racemi hederarum, sed hic pro
nodis catenarum ponuntur. Bacce vero per duo cc mi-
nistre Dacchi sunt. Gifanius Ind. Lucret., verbo vEsTIS
ex veteribus libris l:gendum ait bacis. ant, quod per-
inde est, bagis. Et bagis quidem habet Vat. O cuin
Erfurt. Fabricius vero vel baiis, vel bois. Sed vocem
*aía prxwfert ex cod. ms. Borneri, et baias interpre-
tatur folia palmarum ex S. llheronymo, aut rainos
palmarum ex veteri interprete apud Joannem evan-
gelistam, e quorum surculis suspicatur facta fuisse
vincula, quibus colla capti vorum iicluderentur. Sich.,
Vienn., bogis. Mar., boiis vel bois. Rat., boiis. Vat.
R, bois. Thuan., boigis. Weitzius et Giselinus, boiis.
Giselinus advertit, Jacobu:n Meyerum in primo hymno
Peristeph., ab eo perpurgato, voculam hanc, Plauto
in Asinaria non incognitam, Prudentio re-tituisse :
et recte quidem Giselinus rejicit lectionem baccis, si
iutelligatur, colla at!*rita baccis fuisse, quia monilia
baccata, seu gemmata gestabant, antequam cape-
rentur; que quidem est interpretatio Nehris-z. La-
tinius etiam in Bibl. select. pro baccis, in Torn. po-
suit boiis. la Glossario Ducangii boía est eompes, aut
lorques vinc'orum ; ex quo conjicitur carnifices boias
ab lalis vocari, quainvis alii dissentiant ; pro eodem
vero sumitur boga, bogia, baga, bodia. S. Mieronyius
lib. v in Jerem, cap xxvi, ad vers. Fac tibi vincula,
et catenas, ait, vincula et catenas illas, seu furcas
ligneus, qu:e collo imponend: eran!, sermone vul-
gari boias dici. Et. observandum Jeremiam quoque
loqui de captivis. Mariettus siue dubio corrigendum
ait bogés, quod adhuc apud Insubres remaneat voca-
bulum boghe de jugo boum, quo eorum colla atte-
runtur. Isidorus lib. v, cap. 27 : Boia, inquit, torques
damnatorum, quasi jugum boum (al. in bove) ex genere
vinculorum est. Agit eo cap. de poenis in lege consti-
tutis. Aliqui scribunt boya in S. Isidoro. Festus do-
cet, boias luisse tam ligneas, «quam ferreas, οἱ vin-
cu'orim genus esse, Existimo, rem eamdeu diversis
nominibus fuisse vocatam, ut assolet, et de bacis
innuit Hiero» yimus. ltaque sive boiis, s:ve bacis, sive
alio quovis modo scribas, intellige catenas cello im-
positas, tum lioc. loeo, tum hymno 1 Peristeph., veis,
46 : Carcer ill/gata duris colla boiis impedit. Mariettus
ex hoc versu suspicabatur, legendum Astricia boiis
colla liber erigit, scilicet colla antea boiis sstrieta,
impediia et illigata. Nihil mutandum, nam concein-
uius est attrita, ut eodem hymno 1 Peristeph., vers.
7A : Et chalybs attrita colla gravibus «mbit circulis.
Notandum exam, versum, quem [so allegat, Oneret-
que baccis colla rubri littoris esse, Boethii lib. ut de
Consolatione, metro 2. ubi legitur baccis in editione
qua utor, et sermo est de gemmis.
$4. Ald., Abraham ; alii, Abram.
96. Mar. a prima manu, Vau. C, F, L, cum Ald.,
nequa, quod approbavit Gifan:us ex vet. lib. deu
exstat in Oxon. Sed Alex., Bonon., Vat. G et alii,
necnon Heinsiam, Weitz., Gis., nequam. Weitzius,
prosapiem scrip.it. Non placet.
99. Vocantur panis et. v:num fercula celestia, quia
ea obtulit. Melchisedech, et sacramentum euchari-
Stix eis significabatur, ut intelliges ex glossis seqq.
41. Hic et sequens versus desunt in Put.
45. Vienn., Melchisech. Metrum exigit Melchise-
dech. loc nomen regem ju-titi:x significat, ut ait Iso,
sed ex origine Hebraica, non Grzca ut ille existim «t.
44. Bonon. contra. carminis leges, uni tantum Deo
cegnitus. |
45. Peccat idem Bonon. contra metrum et sensum,
moz el informis pro moz et triformis. De hoc ang«lo-
rum hospitio vide Dittoetienm tit. 4.
46. Mar., Rat., omnes H. insiani, Weitz., mugalia,
Alex., Gis., et alii, mapalia, cum Ald., et Bonon. Alii
scribunt mappalia, ut Bong. et Vat. C. Sed a primum
breve e«t apud Virg. et alios. Vide Savaronem de
mapaliis Afrorum casis, ad Sidonium pag. 190, vel
ex correctione 111.
41. Ald., Gis. in. contextu, Vat. F et alii, Et jum
vieta Sara in «lvo fertilis Munus juvente mater ezsan-
guis stupet. Videlicet, et Sara mater exsanguis stu.
17 PSY. HoMACHLE PR.EFATIO.
58/$ Munus juventz inater exsanzeis stupet, A
Προς gaudens, et cachiuni ponntens,
50 iklec ad figuram prxwotata est liuea
(oam nostra recto v.ta rescclpat pede ;
Vig landum in arm s pectorum fidelium,
Ü c nemque nostri portionem corporis,
Quir capta faedze serviat libidini,
55 B85 Domi coctis liberandam viribus.
Nos esse large vernularutu ; ivi es,
Si quid trecenti, bis :i.ovenis additis,
Pos inl, figura noverimus mystica.
Mox iyse Christus, qui sacerdos ve
60 Parente inenarrabi'i, atque uno 8:
Cibum beatis offerens victoribus.
Parvam pudici cordis intrabit casam,
586 Monsurans honorem Trinitatis hospita,
GLOSSAE VETERES.
Sarai ante vocabatur, qwe. interpretatur princeps mea,
id est. gentis Judicorum ; postea mulato nomine Sara
dicia est, id est princeps, absolute subawuditur, omnium
gentium, lso.—Quietaro scilicet a partubus exsanguis :
desierant enm ei el muliebria. Vat. T.
48. Exsanguis, sicut scriptum «st ; Desierant. Sare
eri muli bria, lso.
49. Cach:;nni, de risu patris, non matris, dictus est
1saac, quoniam iste venerat ex dubitatione, propter
quod et mulier reprehendi:ur ; ille vero de gaudio, 150.
50. Linea, umbra, figura, forma, ut pictorum est,
futuras. imagines quiFusdam prius lineis adumbrare :
ita omnia in figura cowingebant illis, scripla autem
suni propter nos; qug ulique riclis gressibus adim-
plenda suut, 1so.
51. Quam, lineam, — ltescu!pat, renovet. — Pede,
tramite, sensu , Iso. ᾿
52. In arinis, armis scilicet [ucis induti portionem
nosiri corporis, qu& per Loth, qui interpretatur decli-
nans, accipitur, a. (odee libidinis servitute cohibeamus,
adunatis introrsum viribus, ut illud : Quodcunque in-
tencrit manus (ua, constanter operare, quia neque opus,
neque ratio, nec sapientia erunt apud inferos, quo tu
properas. — Arma, arma pectorum virtutes sunt, Iso.
54. Capta, apprehensa.— Serviat, pro serviebat, Iso.
59. Domi, in te: domus nostra est mens nostra. —
Coactis, collectis, congregatis, 180.
56. Nos, scilicet docet.— Large, abundanter. Abunde
domesticorum divites sumus, s cccxvim fidem Patrum
inconcussam tenucrimus, — Vernularuim, bonarim
virtutum , virtutibus, I.
57. Trecenti, isti trecenti mysterium significant, sci-
licet vrucis. Tau enim, qui figuram sancte crucis, tre-
centos significat. Si vis scire de decem et octo, l«ge
arithmetica minorem numerum intra novem computabis ;
significat in templo Coustantini cccxvim episcopos de-
fendisse Ecclesiam Dei contra heresim. Arianorum, 1.
58. Figura, in figura, Iso.
59. Mox ipse, per fidem igitur perturbationibus sa.
peratis, sensibusque corporis libertate donatis, nihilque
de nobis vindicante. peccato ; tum demum Christus, qut
saccrdos verus seipsum obtulit immaculatum Deo, vc: o-
ribus dignanter occurrens, panem corporis, viuunque
sui sanguinis offert, l.
60. Parente, ut ait. propheta : Generationem | ejus
quis enarravit ? 1so.
61. Cibum, ec ernam refectionem, Iso.
62. Pudici, cordis etiam pudici humilm mentem
hospita Trinitas intrare dign ibitur juxia illud : Fgo et
Pater veniemus et mansionem apud. eum faciem s. —
Ca-am, mansuetudinem ; justitia.u scrutaus. unius-
cujusque cordis, 1.
65. Hospit:e, si nos bellum contra vitia gesser'mus ,
lunc intrabit Trinitas habitaculis no»tris. ei [ecundabit
C ea filiis virtutum ; hospi'a apud veteres feminini gene-'
ris ; apud nos communis gener 5, 1.
COMMENT ARIUS,
pet in aivo jam vieta munus fertilis juventze. lleinsius
ex snis «cribendum ait, ΕἸ jam vietam Sara in. alvum
fertilis Munus. juvent& maler. exsanguis stupet, quod
explicat, Saram esse fertilem in alvum jam vietam,
"ἢ prazfat. Ajotlieos. vers. 47, ex quibusdam ius-.,
fertilis in herbam. Ego qu dem ingens discrimen es-e
pn'o inter has duas locutiones, fertilis in. herbam, et
[ertilis in aleum iietam, quarum primam non respuo,
alteram non probo. [n membrauis magna est varietas.
Vienn., Et jam quieta Sara in aleum fertile Munus ve-
mire mater exsanguis stupet. Mar., Et jam quielam
Sara in aleum fertilis Munus venire. Rat., Et jam quie-
tam Sara in alvum fertile Munus venire, quod Weitzius
expressit, Alex.. Et jam vieta Sara in alvum fertilis
Munus juventa. Bonon., Et jam vetam Sara in alvum
ferti-is; sed mendose posiea , majus juvente, uti
ctiam perperam Fuld., Et jam fetam. Palat. et Oxon.
faciant eum Alex. [n Thuan. est quietam ; cetera,
nt im Alexandrino. Fabricius Aldo assentitur. 1n
margine quarundam editio «um, Et jan quielam Sare
in alvitm. fertile Munus venire. 150 quietam et vietam
videtur legisse. Munus juventze pro facultate pariendi
ponitur, ut a Paulinoin carm. de S. Joan. Baptista: Et
verit effeto munus juvenile sub cvo.Multi scribunt Sarra.
50. Nebrissa [inenn interpretatur semitam angu-
$!à:m, quam vità nostra ἀ 061 recto pede re-culpere,
hoe est, atterendo dilatáre. Co fer Isonis glossam.
Senlpere. artis statuarix proprium verbum est. Re-
scn/po iterum scenlpo, seu fingo, et renovo. Eo verbo
«isi sunt Tertullianus, Augustinus, Ruflinus. Vide Wi-
galtium ad cap. 5. Tertull, de Jejuniis: Nam et pri-
nius populus primi hominis resculpserut crimen.
518. Fbr. rescalpit pro rescnlpat.
52. S. Prosper prope fin. Epigrammat. : Nunquam
te:lau bouis, nunquam certamina. desunt, Et quoctn
certet, mens pia semper hubet.
99. Egm., Widimn., Pal., Mar., Rat., pectoris. Alii
cum editis, corporis. In Viennens., Onm"emque docet
nostri portionem corporis. Deest verbum docet in aliis,
ne iue stare potest cum metro.
954. Ald. et Weitz. fede, adverbium. ^lii editi, fede
lihidini, E msa alii habent diphthongumn in ultima, alii
non babent. Sed in mullis omnino desunt dip' thongi.
$6. Hunc locum fu-e explicuimus ca . 20 proleg.
Eis, qui in 518 vernaculis Abralram Patres Niczenos
interpretantur, annumerandus est S. Marcus mona-
chus szeulo iv, opuse. 10, num. 8, tom. Vlil Biblio-
thece Gallandiaus. Barthius — ob-ervat. menduur
esse in suo vet. libro noi esse pro nos esse.
57. Viennens., metdose, trecentis. ln. nonnullis
vulg., his novenis additis, non bene. In glossa post
verba figuram. sanct? crucis supple habet, vel quid
aliud sünile.
D 58. Barthius conjicit prosist pro porsint. Sed opti-
"e possint, aut Si qu'd velis mutare, possunt, ut Vir-
gilius hb. ix. /Eneid. : Si quid mea carmina possunt.
99. In Vat. € iraje: tio przepostera. Moz ipse Chr -
stus, qui verus est sacerdos. [128 non dicimus varie-
Lites lectionum, sed exscriptorum errata.
60. Plerique, ut Ald., Ertfurt., Widm., Bong., 6i-
fanius Ind. Lueret., de hiatu, pax. mihi 437, Putean.,
Sich., Mar., Rat., Viennens., Vatt. D, F, L, 0, BD,
Parente natus. alto, et. ineffabili. M:gis placet Alex.,
Parente inen.rrabili, atque uuo satus, cum Gis. et Pal.
a prima manu. Vat. ὦ, Fuld., Parente. inenarrabili,
a'que aito satus. Fabricius, Parente'natus alto, et ine-
narrabili, l'rima léctio proha cst, ut putat lleinsiu-, et
quar:us pes tribrachys, exclusa elsione. Giselinus ex
hac diversitate duas ediliouesoperum Prudentii arguit.
62. Ang., non bene, pt lici pecioris.
19 AURELII PRUDENTII CARMINA. 20
. A Animam deinde sp ritus complexibus
63 Pie maritam, prolis expertem diu,
Faciet perenni fertilem de semine.
A Tunc sera dotem possidens puerpera,
Hzrede digno patris implebit demum.
GLOSS/E VETERES.
64. Animam, quam Sara significat. — Spiritus, per
spiritum intelligere vult Abraham, per animam Saram, l.
65. Maritam, syncopa, id est conjunctam, quasi ma-
ritalam, a verbo, quod est, marito, as. — Prolis, vir-
tutum spiritualium, — Expertem, ignotam, I.
66. Fertilem, fructiferam cum bonis operibus. —
Semine, sí semen est verbum Dei, consequenter et filii
opera sunt, quorum utique mercede in fine dominabi-
mur ; non feminam, id est non molle quid ac resolu-
tum, sed puerum, id est, forte ac solidum parientes, ut
illud : cum autem pepererit puerum, etc., I.
67. Dotem, scilicet virtutum, vitam beatam , vel ju-
stam vitam ; hos sinit intrare quos dignos probat. —
Puerpera, puerum pariens, lso.
68. FHizrede digno, secundum illud : Filii tui, sicut
novella olivarum, etalibi: Dirige filios eorum ; ac paulo
post : Et opera manuum nostrarum dirige super nos.—
Patris, ostenditur per divinitatem et humanitatem ; qut
cum sint duo, non tamen duo, sed unus est Christus, Iso.
COMMENTARIUS.
61. Ald., Gis. in contextu 1 ed., conneribus; alii
inelius co:wplexibus.
65. Aldus, pie, minus bene, pro pie. In nonnullis
vulg., expertam ; corrige expertem. Cauchius ex co-
dice scripto malebat pie maritans.
67. Ald., Nebr., et alii vulg., Sarra. Plerique
editi οἱ mss., sera, ut ante vers. 2, Abraham serus
pater dicitur. In Vat. C, sera a prima manu, Sarrasupra.
68. Palat., implevit ; melius implebit.
PSYCHOMACHIA.
587 Christe, graves hominum semper mise- B
[rate labores,
Qui patria virtute cluis, propriaque, sed una,
(Unum namque Deum colimus de nomine trino :
GLOSSAE VETERES.
4. Graves, magnos.— Miserate, participium a verbo
miseror, aris, quod regit accusativum ; hinc etiam mi-
serans ait : Venite ad me omnes, qui /aboratis, Iso.
2. Patria, paterna : paterna virtus Christus est sub-
stantiva, non accidens ; neque secunda qualitas Patris,
sed Filius ejus est ; quia non a se, sed ab eo ipso g»nuit
se. — Cluis, crescis, polles. — Una, scilicet substantia. 1.
9. Nomine wino, Pater, et Filius, et Spiritus san-
ctus, I.
COMMENTARIUS.
ἃ, In Hat. hic est. titulus, Incipit Psychomachie
liber Aurelii Prudextii Clementis de pugna virtutum
otque vitiorum. In Mar., Jnvocatio. In veteribus aliis
codd. desunt interdum tituli. Sx»pius autem inscri-
ptio libri reperitur in. pr.efationis limine, quam in
ejusdem przfàtionis fine. Primus iste versus ex imita-
tione Virgilii conformatusest lib. v1 /neid., vers. 56:
Fhobe, qraves Troje semper miserate labores.
5. In not. ad. przf. Apoth. vers. 21 dixi de Pru-
dentio aliisque Latinis scriptoribus 8vpe esse super-
flunm ; adeoque idem est de nomine trino, ac nomine
trino. leinsius ]
Egm., Bonon. et Pal. : quia, inquit, de Deo Paire et
Filio tantum agit. Barthius lib. 1, Advers., cap. 11,
reperit eamdem lectionem in cod. rmmembr. vetusto,
scd conjicit legendum (6 nomine trino, vel potius te
numine trino. Unum, ait, Deum nomine tantum trinum
dicere ego non satis pium existimo, neque c onsonum iis
que eo tempore ÁAugustinus, flilarius, Athanasius, Cy-
rillus, Hieronymus εἰ alii infiniti de eodem mysterio
scripserunt, quorum sane nullus ita loquatur... Si quis
autem scriptor circumspectus in mysteriis fidei, is sane,
etiamsi poeta, quod genus licent a majore uti dicitur,
est Prudentius noster, eo. etiam nomine omnium zom-
mendatione dignissimus. Verum illud Barthius errat,
quod putet alios SS. Patres, Prudentii zquales,.
Deum nomine trino nunquam dixisse : quod enim ad-
dil, non esse satis pium dicere, Deum esse. nomine
tantum rino, non repugno; sed adverbium tantum de
«uo ille adjunxit, quod in Prudentio non legitur. S.
Gregorius Nazianzenus in tractatu de Fide, post ini-
it de nomine utroque cum suis, C
gratia trino, [nnoral ; et ibid. iterum : Fassus enim
est unum trino sub. nomine regem. Et epistola 129 ad
Severum : Ecce velut trino colit unam nomine mentem,
Nic trinum sancta mole sacravit opus. In versibus qui
Claudiani nomine circumferuntur, sed, ut alibi 10 -
nui, adjudicandi sunt Merobaudi Scholastico Hispano:
Tu solus Patrisque comes, et Spiritus insons, Et toties
unus triplicique in nomine simplex. Sequiori etiam
tempore similis locutio erat in usu. Drepauius Flo-
TuS, poeta supra suum seenlum, in carmine de cereo
paschali : Unum que triuo celebrant sub nomine numen,
ubi imitatus videtur Prudentium. Instrumentum con-
cessionis Ordonii Ill anno 955, tom. XXXIV Hispa-
nie sacra. pag. 459, ita. incipit : [n nomine triplo,
simplo, divino, eqo Ordonius nutu Dei rex, etc. Alia,
qu: huc adduci po«seit, attuli supra Cathem. hymn.
$9, vers, 20, et przefat. Apotheos. vers. 4, ubi similes
loquendi formulas contra llincmarum defendi. Porro
habent de nomine trino codd. Vatt., C, D F,G, LL, .
R, O, BB. Iu cod, Vat. ἢ, utroque ἃ prima manu,
supra trino. In Alex., utroque. Viennens., Mariet.,
Rat., A!d., Gis., Weitz. et veteres ediii, trino, quod
Chami!lardus pr:etulit. Cellarius, Heinsii auctoritate
permotus, utroque edidit, quod tenuit etim Teolius.
Confer Petrum Constantium in Vindiciis veterum co-
dicum con(Irmatis, qui Gottescalcum contra Hinc-
marum tuetur, et Lamium de recta Niczenorum Pa-
wum Fide cap. 35. num. 10, qui in Missali edito a
card. Thomasio trina veritas in interrogatiionibus ad
baptizatos dici observat, Derniuiumque refellit, quod
llistor. seculi vii. cap. 7 asseruerit, Gottescalcum
tium : Tria, ait, nomina, el tres personas snius esse y) defendisse hanc locutionem trip'ez deitas : nam l.a-
essenli, uius majestatis, atque potentie credimus.
S. Paulinus Natali 9 : Sic auimas steriles in nomine
mus trina deitas dici posse ait, triplex dei'as negat.
PSYCISMACIIIA.
588. Non tamen et soleam,.quia tu Deus ex A
[ Paire, Christe )
Dissere, rex noster, quo milite pellere cu!'p3s
Mens armata queat. nostri de pectoris antro.
Exoritur quoties turbatis sensibus intus
Seditio, »stque animam morborum rixa fatigat,
Quod tunc prasidium pro libertate tuenda,
Qu:eve acies furiis inter praecordia mixtis
Obsistat meliore manu ; nec enim, boneductor,,
589 Magnarum virtutum inopes, nervisque
[carentes
10
42
Christicolas viiiis populantibus ex posuisti.
Ipse salutiferas obsesso in corpore turmas
Depugnare jubes : ipse excellentibus ormas
Artibus ingenium, quibus ad ludibria cordis
Oppugnanda potens tibi dimicet, et tibi vin-
cat.
Vin*endi prxsens rátio est, si cominus ipsas
Virtutum facies, et colluctantia contra
Viribus infestis liceat portenta notare.
Prima petit campum dubía sub sorte duelli
15
20
GLOSS/E VETERES.
4. Non tamen, sic in Deo credamus unitatem, ut 80-
Etudinem non admittamus. Unus est enim, non solita-
rius, 1.
5. Disse e, ostende, vel dic. — Milite, exercitu fu-
gere vitia, l.
6. Armata, arma, inquit Apostolus, militie nostre
won carnalia, sed potentia Dei. — Queat, possit. —
Antro, cogitatione, Iso.
7. Exoritur, excrescit, v.l evenit. — Turbatis, con-
gregatis, 1so.
8. Seditio, discordia. Caro concupiscit adversus spi-
ritum, el retro. — Animar, cogitationem. — Morbo-
rum, vitiorum.—Rixa, contentio .— Fatigat, tribulat, 1.
9. Praesidium, auxilium. — Pro libertate, que est
ad protegendum. Absit, ut in se Chrislus credentes vi-
tiis exposueril, viribusque reddiderit destitutos, etiamsi
marimis virtutibus nequaquam praediti sint, cum dicat :
Noli timere, pusillus grex ; benedicatque pusillis cum
majoribus, state, et nolite iterum jugo servitutis conti-
neri ; alioquin qui facit peccatum, servus est peccati. —
Pro libertate, bona facere, l.
10. Acies, scilicel obsistit. — Furiis, vitiis, vel sug-
gestionibus. — Prsecordia, interiora; integrum mentis
ingenium, ].
11. Obsistat, contra stet, — Meliore, coelesti multi-
tudine, vel virtute. — Nec enim, quia. — Ductor, au-
€'or, vel duz, 1.
12. Nervis , virtutibus, viribus, I.
43. Chrisjicolas, Christianos, qui Christum colunt.
— Populantibus, vastantibus. — Exposuisti, contra
posuisti , non deposuisti, 1
B
C
44. Ipse, Induite, inquit, armaturam Dei. — Sa!u-
tiferas, signatas. — Obsesso , circumsepta anima. —
Turis, viriutes, I.
15. Depugn ire, contra vítia. prrecinis pugnare. —
Exc-llentibus armas artibus , excellentibus adjuvas
virtutibus, |.
46. Ingenium, ingenium pot ns, Christo potius vin-
cat. Unde et Psalmista : Non nobis, Domine , sed no-
mini two da gloriam ; itemque : In Deo faciemus virtu-
tes, — Ludibria, ad ludos; immunditiem , ἴ.
47. l'otens, habens celeste adjutorium. — Tihi, ad
tuutn honorem. — Et tibi, ad tuam laudem. — Vincat,
tunc caro (eatur, cum vilia vincit, I.
18. Prxsens, omni 'empore parata àd prelium. —
Cow inus, contra, sine intermissione , prope; insequenti
s'quidem opere contra invicem posila sunt, el repugnan-
tia vitia, ex erpugnantes virtutes : unde conjicitur, vel-
ul pictis historiis omne carmen ab auctore (uisse dis-
tinctum, |.
19. Colluctantia, obstantia, repugnantia, I.
90. Viribus, suggestionibus. — Portenta , jure vitia
porlenta nuncupantur, non. enim secundum naturam
sunt, sed nature ccntraria. — Notare, componere,
scribere, lI.
21. Prima, rectissime a fide cepit, que . teste. Apo-
stolo, etini'ium bonorum, et virtutum cst [undamentum,
ülioquin. quidquid non est ex fide, peccatum est. —
Petit, intravit. — Campum, campus est mundus , in
cujus fines praedicatorum sonus exivit ; nec apud eos,
red apud incredulos sors dubia videbatur. — Duelli .
belli. Duellum, quasi duorum hominum bellum, 1.
COMMENTARIUS
ἃ, Cap..rxiv βοΐ, vers. 98 : Ego sum Dominus,
[nciens omnia, extendens ceelos solus, s'abiliens terram,
et nulius mecum. À Prudeniio dicitur unus Deus, non
tamen solus : recte, quia Isaias eo loco, populum ab
isolorum cultu revocare contendens, natura divinse
unitatem astruit, quod fatetur poeta noster, simul
piures personas asserens.
8. Rat., Erfurt., Bong., animum.
10. Vitia non immerito dicuntur furie. Lactantius,
lib. v1, cap. 24 : Tres sun: igitur affectus, qui homines
in omnia facinora praecipites agunt, ira, cupiditas, li-
bido. Propterea poete tres. furias esse dixerunt, quc
m ntes heminum exagitent, ira ultionem desid.rat, cu-
piditas opes, libido voluptates. Nunc septem vitia
principalia sive capitalia numerantur ; elim octo re.
censeri consueverunt ; de quo vide Theodulphum
Aurelianensem Capitul. ad presbyteros cap. 34.
15. Erfurt., spoliantibus ; ceri, populantibus. Hac
raüone Simonidis error evertitur, qui Deuw nobis
jnvidisse jactabat, quod tot vitiis obnoxios esse per»
miserit. Nam simul salutiferas obsesso in corpore tur-
depugnare jubet.
15. Egm., Pal. et Barthii codex, armís perperam
armas, Barthius, quem nunc sspe advocabo, de
Oo€ suo codice et correctionibus loquitur lib. t Ad-
vers., cap. 11; item cap. 9, lib. L1; cap. 12 lib. μὴν.
et cap. 18 ejisdem libri. Eraut autem. Barthii mem-
hran:z perveteres , picturisque antiquitatem referentibus
exornata.
49. Fifuri., male, acies pro facies.
40. Vat. G, infectis; recte emendatum infestis.
Post hunc versum titulus in plurimis co:icibus poni-
tur, quanquam Prudentius nullos posuisse videatur.
In Mar. et Rat., Fides. lu Viennen., De Bello fidei
el Culture deorum. Aldus, Fidei et Idololatrie pugna :
ipse scribit idolatrie. Chamillardus, Fides et Idolo-
latria. Weitzius et Giselinus Aldo adh:erent.
91. Poeta virtutes et vitia graphice describit. Multa
ad hanc libellum illustrandam peti possent ex Cha-
racteribus Theophrasti cum commentariis Casauhoani,
quos ex mss. Vaticanis nuper auxit cl. Joann. Chri-
stophortus Amadut'u«, et paulo ante in sermonem
Hispanum cl. Ignatius Lopez de Aysla converter.t.
Alia etiam philosophus Seneca possel suppeditare.
Etenim de virtut/bus et vitiis philosophi ethnici vere
et argute aliquando disseruerunt. Sed ex sacris p»-
tissimum Litteris et Ecclesiam doctoribus doctrinam
suam lusit Prudentius : quos ego fontes dum at-
tingo, philosophos gentiles ita laudo, ita verum inter-
dum invenientes mirari soleo , ut homines ttroque
oculo captos , qui labore et industria id demum as-
sequuntur, ut certa quadam «vía recte incedant, quit
offendant. Prima inducitur fides dubia sub sorte duelli :
ubi non credo, poetam solum respexisse ad na&uram
25 AURELII PRUDENTil CARMINA. 24
5.90 Pugnatura Fides, agresti turbida cultu, A
Nuda humeros, intonsa comas, exerta l certos.
Namque repentinus laudis calor ad nova ferveus
35 Pralia, nec telis meminit, nec tegmine cingi :
591 Pectore sed fidens valido, membrisque
[retectis
Provocat insani frangenda pericula Lelli.
Ecce lacessentem collatis viribus audet
Prima ferire Fidem veterum Cultura deorum.
$0 lia hostile caput, phalerataque tempora vittis
Altior insurgens labefactat, et ora, cruore
De pecudum satiata, sola applicat, ct peuecal-
[cat
Elisos in morte oculos : animamque malignam
Fracta intercepti commercia gutturis arctant,
905 Difficilemque obitum suspiria longa fatigant.
Exsultat victrix legio : quam mille coactam
Martyribus regiva Fides animarat in hostem.
Tunc fortes socios parta pro laude coronat
3399 Floribus, ardentique jubet vestirier ostro.
10 Exin granineo in campo concurrere proupta
Virgo Pudicitia speciosis fulget in armis :
GLOSSA VETERES
92. Agresti, non enim ad predicandum philosophos,
sed piscatores elegit. — Turbida, irata, deformis, non
secundum carnem militans. — Cultu, habitu, 1.
95. Nuda , prompla ad bona opera. — lumeros,
nudos habens humeros. — lutonsa, inculta; que non
colebatur, ut virtus. — Exeria, nudata ad prelium. [n
carne. inquit, ambulantes, non secundum carnem nili-
-lantes. — Lacertos, brachia, I.
24. Repentiuus, et factus est repente de celo. so-
nus , Iso.
95. Nec telis meminit , non enim in sapientia verbi
sy!logismos Aristotelis, sive contorta Chrysippi sancti
pradicatores jaculati sunt, 1. 2
426. Valido, hujus omnino validum pectus. erat, qui
dicehat : An experimentum quaeritis ejus qui in me
loquitur, Christi? — Mewmbris, membra etiam retexe-
rat : Nilil, inquit, intulimus in. hunc mundum. —
Ketectis, nudatis , 1. |
97. Frangenda, ne idololatria, atque cultura deorum
ulterius colerelur. — Belli, secli, 1.
98. Lacessentem, provocantem ; fidem prima ferit
idololatria, cum fidei praedicatores insequitur. — Col-
Jatis, collectis, 1.
50. lila, fides. — Hostile, hostile caput. labefuctat,
cum reges, sive philosophi ad cultum curvantur . reli-
gionis. — Caput, idololatrie, -— Phalerats, ornata, l.
51. Ora, aspicientes vana. pro n'hilo computaniur.:
nam et moriuntur, cum meditantur, ut videant , 1.
$5. Elisos, confractos, 1.
54. Commercia, mutuata vicissitudines flatuum ; td»
nig. — Arctant, cousiringunt, I.
96. Legio, scilicet fidei. — Coaetam, colleetam, lso.
21. Animarat, instigabat, animum dederat, l.
98. Sncios, viriules. — Parta, syncopa, para, ac-
quisita, preparata ; et venit a verbo parior, l.
99. Floribus, flores sunt immarcessibilis viror ater-
ni mercedis ; quia per sanguinis sui undam vitam geter-
nam promeruerunt; voluptatibus. —— Ardente, pro
ardore dilectionis posuit. -- Osiro, purpura, l.
40. Exin, deinde. — Gramineo, graminoso. —
Camp», ezefcitium. continent; virore jugi. jucundum
est, — Coneurrere prompta, pugnare parata, |.
41. Pudicitia, jure post fidem pudicitia poni.u'; quo
niam sicut integritas fidei virginitas est mentis; tti
castiias carnis exordium est sancia operationis : ^ae
enim destructa, omnis virtutum fabrica ruit. — Specio-
siS, speciosa sunt utrinque arma lucis, ut illud : Sinl
lumbi vestri pracincti, et lucerne ardentes, l.
| COMMENTAR'US.
belli, in qua fortuna plerumque dominari solet, ut C s'antia. communiri , idololatriam phaleris ornari :
Nebrissa, Weitzius et Chaimillardus explicant; sed
potius ad liberam hominun voluntatem, ut lo in-
nuit. Sicbardus ait, adeo alacrem fidem describi, ut
ex primo ejus aspectu facile tibi victoriam pollicearis.
Alcimus Avitus de Laude virginitatis vers. 565 : At tu,
virg? Dei, sanctis quam moribus ornant, Hinc pudor,
inde fides, internis fortior armix« Belli geris... Hc
virus opes, hac'sun!. solatia. belli... Qua prudenti
olim cecinit Prudentius ore. Ubi Psychomachix argu-
* meatum. reprazsentot. Iso, Apostoli verba ad Roin.
xiv, 25, Omne autem quod non est ex fide, peccatum est,
' accipit de fide qua in Deum credimus : et ita quidem
nonnulli SS. Patres eumdem locum exp'icant. Sed
hi ipsi peccatum intel:igunt hoc loco dici opus inutile
ad vitam zleruaim consequendam, Cieterum plerique
melius Apostolum interpretantur de fide, sive con-
scientia, qua credimus aliquod opus nobis licere, ut
ex ipso contextu liquet. Ceruum quidem est non om-
nia infidelium opera esse peccata, nec philosopho-
rum virtutes esse vitia.
92. Fuld., non inepte, eultu pro cultu. Pocticaim
lianc fidei descriptionem 150 satis feliciter interpre-
tatur. Addam inierpretationem Ruperti Tuitien:sis,
qui lib. vr de Oper. Sp. S., cap. 46, ait : Fuerunt
tamen quam plurimi , qui non ejusmodi stolis (bono-
rum operum) adornati cucwr.runt. ad. confessionem
sancti nominis, et adhuc recenti baptismo nitentes, nul-
lis operum praculti ornatibus, induerunt gloriam mar-
tyrii. De talium fide quidam ita cecinit : Primu petii
campum, etc. Ubi versu 24 contra metrum legitur
calor laudis...
45. Exerimus lacertos, seu nudamus hrachia, cum
operi alicui seu labori maxime expediti et intenti esse
volumus. Notat Giseliuus , fidem alaeritate et. con-
apposite.
24. Viennens., jamque ; alii, namque. Put., labor;
citeri melius calor; sed Vat. F. perperam, voces tra»
jecit calor laudis pro laudis calor. Vite vers. 22.
27. Pericula frangenda ait, αἱ hymno 1 Cath., vers.
45 : rupto tenebrarum situ. S/c etiam dicitur frungere
audaciam, consilia , sententiam , morbum. Post huuc
veraum in Mar. et Rat. titulus est : Cultura deorum.
30. Tam in Mar. quam in Ra!. exaratum est. (ym-
pora pro temp»ra.
91. lnitatio Maronis, qui non semel lib. x1 et xit,
Aliior insurgens.
92. In quibusdam vilg., e pecudum. Super(luum
szxpe est de, ut monui vers. 5.
$93. Weitzius, Gis., Mar., Vat. R, in mortem. Ple-
tique alii nostri et lleinsiani cum Aldo, inu morte; et
lleinsius id confirmat , quia poet:e aiunt , Oculi ín
morte natantes. )pse ediderat in mortem.
94, Perperam in editione Weitziana notatum ad
oram arctans pro arciant.
2971. Viennens., armarat. Full., armabat. Alii we-
lius animarat. In ms. optimis notze, collato a Michaele
Piccarto apud Weitzium, est armarat.
98. Pro tunc habent munc Vienn., Mar., Rat.,
Bong., Torn.. Gall. et alii. Carolus Paschalis, de
Coronis pag. 115, lib. n, cap. 15, inulta affert, qui-
bus suadeat flores a poetis interdum poui pro co-
ronis, quod e floribus coníici soleant.
99. Post hunc versum titulus in. Aldo, Pudicitia
pugua. ln. Mar., ei It.t, Pudicitia; iu. Vienneus.
nullus est titulus.
A0. Fabr., Gis., Vav. F, G, grumineo campo siue
in. Nebrissa legit prona; alii prompta.
4l. Omnes vir'utes virgines dirun'ur, praesertim
Aggreditur, piceamque ardenti sulphure pinum
Ingerit in faciem, pudibundaque lumina flammis
&5 Appetit, et tetro tentat suffundere ftimo,
Sed dextram furi» (lagrantis, et ignea dira
Tela lupa saxo ferit imperterrita virgo,
593 Excussosque sacro izdas depellit ab ore.
Tunc exarmata jugulum mere'ricis adacto
50 Transfigit gladio : calidos vomit illa vapores,
Sanguine concretos comnoso: spiritus inde
4] PSYCHOMACHIA . 26
Quam patrias succincta faces Sodomita Libido A
Sordidus exhalans vicinas polluit auras.
Moc habet, exclamat victrix regina, supremus
llic tibi finis erit, semper prostrata jacebis :
99 5B94$ Nec jam mortiferas audebis spargere
[flammas
In famulos , famulasve Dei : quibus intima casti
Vena animi s0la fervet de lampade Christi.
Tene, o vexatrix hominum, potuisse resumptis
Viribus exstincti cayitis. recalescere flatu?
00 — Assyrium postquam thalamum cervix Holofervis
/
GLOSSAE VETERES.
43. Piceamque, omnes adulterantes , quasi clibanus
corda eu.rum, qua succensa intrinsecus ni lore [etent, et
lumine caren|!; sed piceam facem appellat, quia in
libidine ardor et feior est, — Pinum, facem, I.
44. Lumina, irtellectum perspicue veritatis immun-
dis cupit delectationibus obscurare, 1.
45. Appetit, queasivit, 1. mE
46. Dextram, immunditias blande persuasionis ri-
gore propositi gravi celeriter ab aspectu depellit, I.
4T. Lup:e , meretricis, — Imperterrita, petra erat
Christus, |l.
48. Ore, scilicel suo, I.
49. Exarmate, sine armis. — Jugalum, pectus, vel
cervicem , I.
50. Gladio, repulsis igitur cogitationibus immundis,
gladio utitur, quod est verbum Dei; ut illud : Fornica-
D ores enim et adulteros judicabit Deus, 1.
91. Sanguine, quod non potest a vigilantibus tor-
quere, dormientibus velut invitis molitur ; nec ulterius
procedere sinitur.—Concretas, commiztos.—Coenoso,
fedo, lutulento. Coenos grece lutum dicitur, 1.
99. Exclamat, castitas ad suos conversa inquit , V.
54. Hic, talis; iu hoc loco.*—Semper, «ternum , Y.
58. Tene, miror, l.
99. Récalescere, revivescere, 1.
COMMENTARIUS.
vero pudicitia. De fide in hymno S. Romani vers.
559 : Foresque primas virgo custodit fides. De justitia
sive Astra Ovidius et alii. ln Mar. et Rat. titulus
t hunc versum, Libido.
42. Mar., Sodamita pro Sodomita. In Rat. corrector
inep'us, erasis prioribus, apposuit Sodomitis erimnis,
ita enim scripsit : quasi non licuerit Prudentio femi-
nixo genere efferre Sodomita , ut. dicitur femina. sa-
cerdos , testis, et similia, Aiunt diei debere Sodo-
mitis, Sodomilidis, Testem veterem afferant. qui id
a-sever: t, sc Prudentii auctoritatém elevet : non enim
grammaticis recentibus fidem przstabo, qui neque
veleribus przsto, cum scriptor pariter antiquis. est
arguendus. Furijs faces poete tribuunt; libidinis
vero faces magis propriz sunt, ut tedze, de quibus
:nentio infra occurrit; et dicuntur. patric, quia ipsa
appellatur Sodomita. De incendio Soduimitico iu Ila-
maartigenia egimus. .
A4. Luxuriam oculos invadere, et videndi faculta-
tem eripere, probe notat Peveratus ex Chrysost,
bomil. 3 ad Cor. I.
41. Lupa »utiquis est. meretrix, ex quo [upanar.
Giselinus observat aptissima es-e antithesim faces
;sulphureas pro libidinis armis, et saxum pio telo pu-
dicitie , neque id a medicorum scitis alienum csse
probat auctoritate Galeni lib. ult. de Conservanda
Waletud. Glossa videtur tr.jecta e verbo saro ad
imperlerrita.
51. Barthius lib. xxxvi, eap. 7, putat, hoc loco
C&RO$0 esse ἃ cna, non a ceno, seu luto : et intel-
lgit sanguiuem ex coena hesterna. Sed verius puto,
esse a cene, ut stalim spiritus libidinis sordidus di-
eitur. Quod autem Bartliius plura colligit nomina in
osus, qu» ohhtterata habentur pro barbaris, nee
auciores habent. omnino Improbandos, minime id
arguit in his nominibus esse reponendum canosus a
cena, aut eo usum fuisse Prudeniium hac signilica-
tione, Multa vero profert Da. thiu-, quie, nescio c«r
eblitterata aut. pro barbaris habe i existimet, ut
ventosus , verbosus, gratiosus, luminosus, clamosus,
aquosus [rondosus. Scaliger lib. v1 Poetic., cap. 7,
congerit nomina in osus , quibus u-us est, et dele-
ctari videbatur Horatius : estuosus, obliviosus, peri-
eu'osus, libidinosus, oliosus, luctuosus, preiiosus, dam-
sto»us, viliosus, sumpluosus, studiosus , speciosus, cali-
givosus, maculosus , belluowus, siticulosus, imperiosus,
ulcerosus, generosus, ccrebrosus, plagosus, laboriosus,
iniuriosus, formidolosus, dolosus, tumultuos"s, fusii-
diosus , operosus , wmbrosus , famosus , bellicosus, jo-
cosus , animosus , fabulosus , ventosus , probrosus.
lleinsius suspicatur sanioso, et a manu male feriata
ese cenoso, quia (utuleuta libido postea dii itur, Non
probo conjecturam. Glossam [sonis ita. intellige vel
p»tius corrige : χοινός Gr:ece est commünis, et quia
ea qux: promiscuo omnium usui patent, solent con:
taminari sordesque colligere, idcirco accipitur etiam
pro impuro, impolluto.
52. Weitzius pro sordibus advocat Giselinam :
intelligo primam hujus editionem , nam in secunda
correcta sordidus éum cxteris omuibus habet.
55. Alex., Vatt. G, ἢ, O, BB, Heinsiani, Erfurt. ,
Palat., Mar., Hat., Hoc habet, exclamat. S:c Virgi-
lius lib. v, Hoc habet : hec melior magnis data vi-
ctima divis. Terew ius in Andrig, Captus. est , habet.
Proverbium e gladiatorum Iudo, quo indicatur ha-
bere vulnus lethale , qui victus et vulneratus est.
Alii aliter legunt. Vieun., Gifanius, Vatt. F, L, ἢ ος
habe, exclamat, per hiatum. Ang. , Hac habe , exéla-
mat. Vat. D, male, JHoc habeto, exclamat. Aldus, Hoc
tibi habe, exclamat, quod in contexta Giselinus po-
suit, sed dubius, an praferret Hoc habe, exclama',
quod amplexi sunt Sich., Weitz. et alii recentiores.
Lipsius, lib. n Serm. Saturnal. «ap. 21, agit de cla-
more ad vulnus, Hoc habet, et Prudentium citans ait,
Prudentius ntus Psychoinachia , Hoc habet, excla-
mat, Fortasse suum Prudentii exemplar laudat.
57. Bene habet, quod Giselinum, haud ignobilem
medicum, Prudentii interpretem audire possumus,
cujus auctoritate poete. doctrina illusiretur. Docet
Giselinus quod cum jecur, ul alia omnia viscera , fi-
bris suam soliditatem debeat , venarumque omnium [ons
sit cl origo , recte per metalepsim ex istis omne genus
libidines et cupiditates , ipseque adeo animus intelli-
gitur, tum hic, tun aliis innumeris locis. Infra vers.
761, quia scissa voluntas Confundit variis arcana bi-
formia fibris; et vers. 258, Anne yudicitie geliduth
jecur stile bello est? Opponit vero Prudentius lum-
pada Christi lampadi Veneris, seu Cupidinis , de qua
passim apud poetas.
60. Weitz. cum Erfurt. et Dong., cervizque minus
bene pro cerviz. Mar., ltat., Vienn. et alii cum Vul-
gata, Holofernis, Meinsiani Olofernis, Aldus Olo-
pherni. Alii Oloferni. Manc historiam habes iu librc
Juditli cap. xii.
41 AURELII PRÜDENTII CARMINA. 28
Czxs2, uupidineo madefactum sanguine lavit, A
Gemmatumque torum moechi ducisaspera Judith
Sprevit, et incestos compescuit ense furores,
Famosum mulier referens ex hoste tropeum
65 — Non trepidante manu, vindex mea, coelitus
[audax.
At fortasse parum fortis matrona sub umbra
Legis adhuc puguans, dum tempora nostra
[figurat,
$95 Vera quibus virtus terrena in corpora
(fluxit,
Grande per infirmos caput excisura ministros.
70 — Nunquid et intactze post partum virginis ullum
Fas tibi jam superest ? Post partum virginis, ex
[quo
Corporis humani naturam pristina origo
Deseruit, carnemque novam vis ardua semt,
Atque innupta Deum concepit femina Christum,
19 Mortsli de matre hominem, sed cum Patre
[numen.
[nde omnis jam diva caro est, qux concipit
lillum,
Natur»mque Dei consortis foedere sumit :
Verhum quippe caro factum, non destitit esse,
59986 Quod fuerat, Verbum, dum carnis glu-
[tinat usum,
80 Majes'ate quidem non degenerante per usum
Carnis, sed miseros ad nobiliora trabente.
Ille manet, quod semper erat , quod non erat,
" [esse
Incipiens : nos, quod fuimus, jam non sumus,
[aucti
GLOSSAE VETERES.
61. Cupidineo, libidinoso, Iuxurioso.—Lavit , hu-
emectqvit, Ἰ.
69. Torum, l-ctum.—Moechi, adulteri, stupratoris, V.
65. Sprevit, amor carnis amorz Christi , tanquam
clavus clavo extruditur.—Incestos ,. illicitos. — Com-
pescuit, prohibuit, 1.
64, Tropmum, sicut etiam ipsa precabatur : Con-
[orta me, omnipotens rez seculorum, 1. |
65. Coelitus, divinitus, 1. ΝΞ
66. At, poeta.— Parum, parumper.-—Fortis, scilicet
[uit.—Sub umbra , legis Moysi, in qua occultabatur
ritus Ecclesie ; in infidelitate cordis. Sensu: est: pro-
pterea. potuisti resurgere, quia sub umbra legis pugna-
bat, non sub graiia, I. ΝΞ
67. Tempora nostra, qualiter Christiani agere de-
berent, I.
68. Quibus, in quibus. scilicet temporibus, I.
69. Caput, vitiorum: ut nequissimum capul , id est
diaboli, a suo corpore, quod erat humanum genus ,
separarel, fierentque de vasis ire vasa. misericordia ;
diabolum , vel vitia.—Excisura , vercussura.— Mini-
sStros, per virg:nes ; per apostolos, qui infirmi ministri
erant, ].
79. Origo, peccatum, I.
19. Deseruit, ut exspoliantes veterem hominem.
—Carnemque, immortalitatem. Dabo vobis cor car-
neum, etc., I.
15. Numen, Deum ; non amittendo deitatem, 1.
76. Inde, verbum Dei, quod Christus est , credendo
sive intelligendo concipimus cum dulcedine operando ,
parimus cum labore, sed mercede cum gaudio fruimur.
—Dbiva , divina vel sancta.— Concipit, in baptismate, .
78. Destitit, desinit ; nostra, per qua redimeremur,
suscepit, non. sua, ad que prcveheremur, amisit, 1.
19. Glutinat, conjungit, in se sumit.—Usum , na-
turam, ἰ.
80. Non degenerante, illi majestati assumpta hu-
manitas nihil contulit, nihil comminuit; neque enim
aliquid radiis solis oculus confert, 1,
81. Traliente, majestate , 1l.
83. Aucti, in baptismate, l.
COMMENTARIUS.
63. AlJd., Weitz., Gis., Vat. C, Mar., Rat., Vienn.,
et alii gemmatum. lTeinsius przetulit gemmantem cum
Put., Thuan., ct priori Rott., quibus accedunt Alex.,
et alii. Utroque modo utitur eo verbo Prudentius,
et usi sunt alii.
64. Vienn. , ex lioste triumphum. “
65. Aldus ediderat mea vindez, emendavit vindex
mea. Nebrissa correctionem non advertit, aut neglexit.
68. Ald., Thuan., Oxon., Rott., et unus Vat. apud
Teol., terreno in corpore fluxit, wide censebat flein-
sius terreno in corpore [ulsit. Sed quid opus est con-
jectira, cum plerique , Mar., Vienn., Rat., Alex., et
alii habeant terrena in corpora fluxit ?
70. Vienn., illum; alii, ullum. .
72. Ald., Fabr. et Gis. in contextu 2 edit, prisca
propago. Alii, pristina origo, Cauchius, naturam prt-
stinam origo.
15. Rott. prior, carnique novam vis ardua serit ,
lioc est, naturam novam carni insevit. Nebrissa su-
spicabatur sumpsit pro sevit ; et in Vienn. quidem le-
gitur sumpsit.
74. Quod Prudentius innuptam | feminam. conce-
pisse asserit, non inleiligit solum Virginem conce-
pisse, antequam desponsaretur, sed potius viri ex-
pertem concepisse. Nubere sxpe accipiiur pro re
venere&, ut notavi ad vers. 571 Apoth.
79. Weitzius cum solo Erfurt., mortalem de matre
kominem ; quod non est contemnendum.
76. Vieun., unde; alii, inde. Chamillardus ait :
Mihi hoc legenti venit in mentem D. Hieronymi locus
plane similis lib. 1 contra Jovinianum ;. Verbum caro
factum est, ut nos transiremus in. verbum de carne.
idem locus in mentem Weitzio venerat, qui illum
exscripsit, et alium praterea similiorem ex Athanas,
apud Theodoret. dialog. 2 contra Haretic. : (Quia
Λόγος assumpsit carnem , ideo ἐθεοποιήθη ὁ ἄνθρωπος.
Cellarius ad Latinitatem cadentem revocat divus ad-
jective pro sanctus; non persuadet, et hoc exem-
pluto, quod adducit ex Prudentio, non minus recie
procedit, quam qu:e ipse probat, diva mater, diva
Juno, divi penates.
71. Put., Egm., Palat., Alex., consortis; alii con-
sorti. [n Viennens. pro sumit est sumpsit , quod vide-
tur etiam fuisse in Alex.
719. Put., duo Rottendorphii, Alex., dum carnis
glutinat usum. Alii, carnis dum glutinat usum. De
verbo glutino dictum est supra hymno 11, vers. 52.
Chamillardus animadvertit, agere poetam adversus
Photiniauos el Samosatenos, qui Christum merum
esse hominem asserebant; refutare Carpoerstem ,
Ebionem , Cerinthum , qui Jesnm ex Josephi et Ma-
rix conjugio, c:zterorum hominum more, progeri-
tum docnerunt; oppugnare Tertullianum et Antidi-
coaijarianilas qui credebant Mariam non fuisse post
partum virginem. itaque jure Psychomachiam inter
ea carmina reponimus, de quihus Prudentius in pro-
logo : Pugnet contra hereses, catholicam discutiat fidem.
83. /Enigma simile theologicam de Christo a Pe-
verato ascribitur : Sum quod eram, nec eram quod
sum, nec dicor utrumque. Maler homo. vater eet ms
sine fine Deus.:
99 PSYCHOMACHIA.
Nascendo in melius : mihi contulit, et sibi mansit. A
8» NecDeus ex nostris minuitsua : sed sua nostris
Dum tribuit, nosmet dona ad coelestia vexit.
Bona ha:c sunt, quod victa jaces, lutulenta
2.5" [Libido,
Nec mea post Mariam potis es perfringere jirb.
Tu princeps ad mortis iter. tu janua lethi,
90 597 Corpora commaculaus; àrnfas fà 15rtará
* "'[mérgis.
Abde caput tristi jam frigida pestis abysso,
Occide, prostibulum , manes pete, claudcre
[Averno,
Inque tenebrosum noctis det; udere fundum.
90
Te vo:vant subter vada flammea, te vada nigra,
95 Sulphureusque rotet per stagna sonantia vortex.
Nec jam Christicolas, furiarum maxima, tentes:
Ut purgata suo serventur corpora regi.
' Marte Pudieitia, gladium Jordanis in undis
100 Abluit infectum : sanies cui rore rubenti
S399 Ilzserat , et nitidum macularat vulnere
etel it [ferrum.
Expiat ergo aciem fluviali docta lavacro
Vietricem victrix, abolens baptismate labem
Hostilis juguli : nec jam contenta pi»tum
105 Condere vaginz gladium, ne tecta rubigo
»
'.-* 9*9 9
GLOSSA VETERES.
81. Contulit, multa bona; suam divinitatem.—Man- Β 99. Gladium, gladius enim verbum Dei est, ut Apó-
st, Deus, 1
85. Ex nostris, membris.—Sua, ideo nostre hu-
mav-itatis factus est parliceps , ut nos sue divinilalis
participes [aceret, 1.
87. Dona, quia nemo potesl esse continens , nisi Deus
dct.—Lutulenta, polluta : libido semper immunditiis,
ac sordibus delectatur, l. |
90. Corpora, secundum Apostolum : Cetera peccata
ex'ra corpus sunt. : hoc autem ipsa corpora commacu-
lat, et corrumpit, 1.
91. Abde, absconde. — Frigida, victa,l.
92. Claudere, clausa sis, l.
93. Detrudere, deir«sa sis.— Fundum, tartarum, l.
94. Vada flammea. merito sulphure torquetur, et
igne, qui calores hic (etidos neglexit contemnere, 1l.
95. Rotet, volvat, ].
97. Suo, proprio.— Regi, Christo, I.
stolus , I.
100. Abluit, penitentiam agens.— Infectum, macu-
latum, —Sanies, impossibile est ut humanam mentem
carnea fragilitas non obscuret ; sed inde post solidius
assurgit in contemplationem, quo infirmitatis sue me-
mor nuuquam inflatur ex bono opere.— Rore rubenti,
sanguine rubro, l.
101. Nitidum, splendentem, I.
102. Expiat, mundat. — Aciem, ipsas siquidem ma-
culas cogiintiords fletibus abluit pie compuuctionis. —
Lavacro, baptismo, 1.
403. Abolens, (avzns, 1.
104. Hostilis juguli, concupiscentie, I.
105. Condere, abscondere, intentionem scilicet casti
propositi non vult. celari; non vult sibi committi, sed
Deo ; ut luceat, et glorificetur. non ipse, sed Deus, 1.
COMMENTARIUS.
87. Heinsiani scripti, Alex., Ang., Wettz., Vienn., C 98. Beda de Arte metrica hunc versum citat. et
Rat., Mar., Vatt, C, F, G, Sich. et alii, quod victa
jaces, quam lectionem Barthius ex suis memhranis
preferebit. Alii queis, vel quis victa jaces. 1n Vat.
€ mendum est [uculenta pro lutulenta.
88. Ang. et Vat. C, poteris ; sed in Vat. C abrasa
eunt priora. Etiam in Vat. D abrasum est aliquid.
Vera lectio est polis es. Ald., perstringere ; alii, per-
[ringere.
89. Aldus, Nebrissa aliique veteres editi, tu pre-
ceps, ad mortis iter, quod explicat Nebrissa, praeceps
active pro precipilans, seu pracipitanter impellens.
Peveratus eamdem lectionem confirmat, quia magna
libidinis et mortis consensio est; quod significabat
priscus ille Romanorum ritus vendendi in ede Vene-
ris Lihiune ea que ad sepulcrum spectabant : de
quo consule Kirchmanum de Fun. lib. 1, cap. 9.
Codd. constanter tu princeps, sic e nosiris Alex.,
Ang., Vienn. , Rat., Mar. (ubi tamen est princes,
mendose), Vatt. D, F, G, H, L, ut alios omittam.
Eamdem lectionem tuentur Barthius loc. cit., et
JBecmanus in Manuduct., ad ling. Lat. , cap. 6, ex
cod. Pal., qui etiam Ciceronis verba de Amicitia
producit : Amor princeps est ad benevolentiam con-
jungendam. -
. Uterque Rott,, commaculas.
91. Ald., jam fervida, quod Nebrissensis exponit
de Veneris ignea natura. Czeteri melius jam frigida.
Non tamen probo Chamillardi interpretationem, fri-
gidam vocari, quia crudelius venenum , ac magis
przsentaneum frigidum est. Lihentius audio Isonem :
Fgictia , victa, vel potius extinc:a. Virgilius 1v Georg. :
Jila quidem. Stygia nabat. jam frigida cymba. Fraca-
storus Prudentium imitatur in Syphil. : Abde caput,
Benace, tuo et te conde sub amne.
95. Vat. F, mendose , sulfineus pro sulphureus. In
Put. semper solporeus et vertex scribitur.
97. Bong. et Sich., Christo pro regi. In Erfurt.
ert Christo pro glossa.
docet ita veteres pronuntiare consuevisse interefecte,
ut dactylus quinto essét loco. Non assentior : nam
antiquiores grammatici diserte tradunt, nonnunquam
sede quinta spondzeum in versu hexametro collocari.
100. In Vai. C metri error est, cui sanies pro sanies
cui. In cod. Piccarti, sanies cui ore, quod defendere
videtur Piccartus ratione hiatus; sententia vero po-
Scit cui rore, nisi cui referatur ad pudicitiam. Cur
autem Jordanis in undis pudicitia abluerit gladium,
patet ex versibus seqq. et ex not, ad vers. 64 hymni
2 Cathem.
105. Ang., tltricem pro victricem ; fortasse vera
est lectio ultricem.
105. Ald., vagina. Ali: plerique, vagina. Giselinus
9 edit. ediderat vagine , sed in correctionibus sup-
posuit eagina. Idem Giselinus, ne sorde latenti Occu-
pet ablutum rubigo scabra. nitorem, Heinsius men in-
telligit qua auctoritate id fiat, cenam omnes sui scripti
pet Weitziani constanter eum Aldo habeant, ne tecta
rubigo Occupet ablutum: scabrosa sorde nitorem. Aldus
male distinguit ne tecta rubigo Occupet. Ablutum sca-
brosa sorde nitorem Catholico in templo divini fontis
ad aram Consecrat. Giselino non placuit h:ec lectio,
et cum rubigo apud ipsum Prudentium alibi et apud
alios primam producat, carmen alio modo reformavit,
donec manuscripti, inquit, veram lect;onem restitue-
rint. Nostri omnes Mar., Rat, Vienn., Alex., Vatt.
C, D, F, G, H, L, fionon. et Ang. habent ne tecta
rubigo Occupet ablutum scabrosa sorde nitorem. ln solo
Vat. O est lectio qux Giselino favet, ne sorde latentt
Occupet ablutum rubigo scabrosa nitorem. Ubi fortásse
est mendum scabrosa pro s^abra, uisi malis utram.
que corripi u et i in rubigo. Ceterum communis
lectio retinenda est. Quid enim prohibet , primam
in rubigo esse communem ? A Martiali corripitur lib.
n, epigr. 61, Uteris ore aliter, nimiaque rubigine ca-
ptus, et ab Ovidio vis Metam. vers. 805, Laobra
incana siu , scabraque rubigine dentes. Scio alios
δὶ ᾿
Occunet ablutum scabrosa sorde nitorem,
Catholico in templo divini fontis ad aram
599 Consecrat, xterna splende»s ubi luce
[coruscet.
AURELH PRUÜUDENTII CARMINA
A 110 Per medias immota acies, variosque tumultus,
δὲ
Vulneraque, et rigidis vitalia pervia pilis
Spectabot defixa oculos. et lenta manebat.
Hanc procul Ira tumens, spumanti fervida rictn,
OQ Ecce modesta gravi stabatdoWemtiavrip,-: - — $npihga intorquens suffuso lumina felle,
IMIUUULOBSUE XETERESO : c
107. Catholico, ἐπ sancta Ecclesia; pudicitia gla-
dium suum sub latere recondu, —[Jiviui, od cgnfepsio-
nem divini baptismatis, 1. τ ἘΣ τ τος f.
408. Coruscet, eterna predicakenesplóndene, 15^
409. Ecce, tres esse partes humane anima, philoso-
phi asserunt; videlicet rationalem , irascibilem et con-
cupiscibilem; et ideo post fidem , qua ratione (forte
ratio) regitur, et pudicitiam, qua concupiscentia re[re-
nalur, patientia. ponitur, per quim ira (ranguur; mt
homo diligat Deum .ex toto corde, tota anima, tota
- pntat: «Ὁ Dravit yaturo, l.
v MMÁNIGIA ceprdbum penetralia, viscera scilicet ho-
*mium. — Pilis, telis, spiculis, 1.
119. Spectabat, intuebatur, — Defixa, inclinata. —
Lenta, tranquilla, secura, 1.
415. Procul, contra, 1.
114. Sanguinea, ita Psalmista : Turbatus e;t, in-
COMMENTARIUS
aliter legere :
etymon nominis, qvod esta rubeus, cujus prima
brevis est. In ms. Barthii legitur, ut in aliis, sed
pro abfutum est ablatum perperam : legitur etiain
taging, uon vagina.
107. In Hat. audax et ineptus corrector pro catho-
lico posuit consecrat, et versum sequentem ita penitus
erasit, ut nullum omnino supersit vestigium. Pueta
narrat pudicitiam | gladium consecrasse in templo;
quo innuitur consuetudo illorum qui victores aut
emeriti arma templis affigeban!. lloratius epist. ἴ :
Veianius armis [lerculis ad postem fixis !atet abditus
agro. Virgilius lib. xi: Mezenti ducis exuvias tibi ma-
gne tropeum Bellipotens, ete. De glidio Goliath,
quo ipse a Davide percussus est, involuto pallio post
Ephod, vide lib. 1 Reg. xxi, 9. Prudentius vero tem-
plum catholicum vocat , quia co tempore templi vo-
cabulo fere idolorum fana intelligebantur, ut liquet
ex codice Theodo-iano. Christiani loca ubi oraturi
congregabantur appellabant ecclesias, conventus ec-
clesiarum, conventicula, conciliabula, oratoria, domi-
nica , domus Dei , domus orationis , et similia. Pace
Eccle.ix€ reddita, et hajusmodi dibus sacris am-
pliflicatis, paulatim templi nomen acce:sit. Quod au-
tem gentiles prim.s Christianis objicicbant, eos nulla
tempia, nullas aras habere, solum arguit, Chris:ianos
non habuisse temp]: et. altara ea maguilicentia et
eo solemni more dedicata, quo ethnici cousueveraut.
Apud Eusebium lib. vi Bist. eccles., cap. 14. ex
interpretatione. Ruüni Maximianus imperator cou-
cessit : Ut rursum sint Christiani, et conventicula , 1a
quibus orare consueverunt, exstruant et veadificent ; ita
lamen ut nihil contra disciplinam publicam gerant.
Quis autem primus templi nomeuclataram Chrisiianis
ecclesiis attribuisse vhieatur, incertum est. Aliqui
aiunt S. Ambrosium. Apud S. Zenonem Veronens.
serm. de psalmo cxxvi, εἶν potius S. Hilarium, qui
verus est auctor, mentio templi de Ecclesia Chri-
stiana occurrit, nisi depravatus est lacus. Vide Go-
thofre:lum in titulum de paganis cod. Theod., et Sci-
ionem Maffeium in not. ad lib.1, tract. 5, S. Zenonis
eronensis, et connnentar, ad. vers. 215 hymni ὅ
Peristeph. Dasiliearum appellatiouem libeuti.s Curi-
stiani arripuerunt. Suspendit vero pudic.tia gladiuui
divini foutis ad aram : peisistit enim. poeta in bapii-
smatis gratia praedicanda. Hoc enim iunuunt Jordan 8
unda , fluviale lavacrum, baptisma , et nunc. divinus
fons. Barthius interpretatur. divinum fontem. bapti-
smum , aram baptisterium, quia in eo otfertur Deo,
qui mundo denascitur. Posset legi ad aulam, qua
vox ἃ veteribus de zdiliciis sacris satis frequenter
usurpabatur. Paulinus Nat. 10 : Feramur in aulas ,
Miremurque sacras veterum monumen:a. figuras, Et
p'istea: Est etiam interiore sinu majoris in aule Insita
cella procul, ete. ltaque si per m.s. liceret, dicerem
gladium pudicitix affixum fuisse in aula, sive sacello
baptüisterii. Nam etiam Fortunatus lib. 1, carm. 12,
baptisterium appellat baptismatis aulam. Et in iu-
sed ita legi posse, nonnihil probat B scriptione baptisterii Mediolanensis S. Tecle apud
Gruterum : Octachorum sanctos templum surrexit in
usus, Üclagonus fons est munere dignus eo. Hoc vu-
mero decuit sacri baptismatis aulam Surgere, quo po-
pulis vera salus rediit. D» saeris vero haptister is di-
gna legi est dissertatio ltalica Aitonii Marie Lupi
S.J. cum notis, et continuatione cl. Francisci Auto-
nii Zacharia : ubi late disseritur de nominibus quibus
baptisteria donari so!ebant, ii- scilicet fere oun n.bus
quibus balnea gentilium signilicabantur : qualia sung
baptisterium , balneum , piscina , laeacrum , colymbus,
nymphicum, fons, contha, lacus, a»rges, nleeus, et
qu:edam alia : quanquam de nympliao certum non
est. Alia vererum nonina multis exeinplis Lupius
egregie confirmat, prasertim lavacrum , fontem et
piscinam, ubi disserit de symbolico noniine IXerz
oc est piscis, Jesu Christo tribui solito, quia com-
ponitur ex primis litteris harum vocum : Jesus Chri-
sius Dei Filius salvator, Grece scilicet prolatis. Ex
C do Christiani dieti pisciculi; et in fontibus aquze
lustralis adhuc Roinz pisces apparent e marmore
eficti. Tomo XLI opusculorüim Calogerianorum ,
pag. 247, exstat dissefttatio P. Anselmi Costa:oni
Cainaldulensis : Sopra il pesce come simbolo di Gesü
Cris o presso gli antichi cfistiani.
1U& Erfuri., Wid:n., sub (uce, minus bene. Ald.,
Fabr., nitescat. Gietéri, coruscet. Post hune. versum
in Mar. et lat., Patientia pio tirulo. In Aldo, Pa-
Pius et Ir& pugna. Weitzius, Patientie et [ra con-
UNS.
169. Joseoh Devonius, qui Daretis nomine bellum
Trojanum decantavit, lib. 1 de Patientia, hiec habet :
Lis.ite dura. pati; sola est. quae conterit. hostem Vir-
(utesque regit patientia, sola triumphis Militat innocuis,
e: hon. ste consulit ire. Quod Barthius lib. xxu, cap.
41, expressum observat ex Prudentii Psychbomachia,
divin ssimo , ut ait, poemate. Vide iibrum T. riulliani
de Patientia,
110. Weitzius ridicule edidit (multos, quod in
D solo Widuian. cod. reperit; quasi non potuerit ex-
scriptor ejus codicis o pro u mendose ponere.
112. Vincentius Bellovacensis, lib. xvii Speculi hist.,
cap. 1072, de (losculis Prudentii ita hunc versum le-
git : Spectabat defixa oculus, et (αἰ α manebat ; ad
oram autem affigitur lenta pro diversa lectione. Editi
et scrpti constauter habent /euta, quod. epitheton
apprime convenit patientize, Cicero de Orat. lib. it,
Nimium patiens, et lentus existimor. Constautize si-
gnum quoque est, quod spectet defixa oculos, ut
observat Chamillardus ex Virg. vti Aueid., Illa solo
fixos oculos aversa lenebat. Post huuc versum Mar.
et Rat. habent titulum /ra, Descriptiones Irz: passim
invenies apud poetas, oratores sacros et. profanos,
historicos. (lauc descriptionem Prudentianam imi-
Lir visus e-t Galterus lib. v Alexand. vers. 222. De
pugna ir: consule Ambresium lib. de Oftic., οἱ La-
ctantium lib. 1, cap. 9.
114. Widm., contra inetrum, saugnineaque involvens.
53 PSYCHOMACIIIA. 34
415 Ut belli exortem, te«voque, et voce lacessit,
Impatiensque mora conto petit, incre,at ore,
Hirsutas quatiens galeato in ver ice cris'as.
En tibi Martis, ait, spectatrix libera nostri,
60] Excipe mortiferum se-uro pectore ferrum :
120 Nec doleas, quia turpe tibi gemuisse dolorem.
Sic ait, et stridens sequitur convieia pinus
Per teneros crispata notos, et certa sub ipsum
Defertur stomachum, rectoque illiditur ictu :
Sed resilit duro loricze excussa repul-u.——
135 Provida nam virtus couserto adamauie trilicem
Induerat thoraca humeris, squamosaque ferri
Texta per intortos commiserat undique ner-
[vos.
Inde quieta manet Patientia, furtis ad omues
Teclorui nimbos , et non. penetrabi e durans :
139 809. Nec uota est jaculo monstri sine more
( furentis ,
Opperieus propriis perituram viribus Iram :
Scilicet. indomitos postquam stoma.hando la-
' certos
Barbara beilatrix impenderat, et jaculorum
Nube supervacuam lassaverat irrita dextram *
4153 Cum ventosa levi cecidissent tela volatu,
Jaciibus εἰ vacu s hastilia fracta jacerent :
Vertitur ad capulum manus iimproba , et. ensa
[eorusco
Conpisa in plagam, dextra sublimis ab aure
Erigitur, mediumque ferit librata cerebrum.
140 Area sed cocto cassis [ormai:a metallo
GLOSS;,E VETERES.
quit, a [urore oculus meus. Ut irati solent videre oculis Bj nitentia, I.
torvis.—Suffuso, subter uso, ].
415. Ut, quasi.—Exortem, ezpertem, l.
417. Quatiens, agitans. — Cristas, summa pars cas-
sis, l.
118. Tili, do; ad tuum interitum. —Mariis, belli. —
Speetatrix, ira patientiam increpat, Ϊ.
119. Excipe, hic est tropus , qui sarcasmus appella-
iur, id est hostilis irrisio, 1.
130. Nec doleas, irouia, — Turpe, est, I.
121. Steidens pinus, sagittam intelligi vult, 1.
125. Adamante, adamans Christus est. — Trilicem,
triplicem lapidem Christum possumus intelligere, 1.
426. Thoraca, Graecus accutativus ; loricam : lorica
fidei nimirum triplez est , ob Trinitatis confessionem ,
cui adamans invictus confertur ; cum in auctorem fidei ,
Jesum, semper aspicitur. — Squamosa, splendida, vel
137. Coimmisera! , circimdederat, nexaveiat, vl
succinxerat, — Nervos, circulos, l.
119. Penetrabile, nomen e.t pro adverbio positum ,
id est, impenetrabiliter , 1.
4151. Opperiens, exspectans, 1.
152. Indomitos , inquie:os. — Stomachando , ira-
scendo, seviendo. — lacertos, brachia, l.
455. Impenderat, fatigaverat, 1.
154. Su»ervacuam , inutilem. — lrriia , imprdita,
vel vitiata : imped:ta, quia nullo telo eam vulneraverat, |.
156. llastilia , tela, I.
437. Vertitir, ira patientiam gladio percutit, 1.
138. Plagain, vulnus ; cede.n. — Aure, capite, l.
139. Ferit, percutit. — Librata, mensurata, I.
140. Cassis , lorica. — Metallo, ας ceteris metallis
darabilius (fertur; unde etiam pro tolerantia ponitur , 1.
COMMENTARIUS.
411. Rat. et Vienn., galeato vertice sine in. Weitzius Qj ubi etiam cccurrit telorum imber.
legit hirsuto, neque leciionem discrepantem notat.
119. Ald., Erfurt., Vat. Η asecunda manu, securo
in peztore. lu aliis deest in.
120. Ald. et Gifanius verbo Vesris in ludic. Lu-
eret. , gemuisse dolore; alii, dolorem. Vat. C a prima
manu. , dolores, Eríurt., turpe tibi est; in aliis deest
verbum substantivum, excepto Angel. , ubi iale le-
gir pe libi est genuisse dolorem pro gemuisse.
122. Nebrissa suspicatus est (enucs proteneros haud
absurde. Sed Chamiitardus uon debuit ex sola con-
jectura hoc nomen in textum intrudere. Neque vero
est €ausa cur notus dici nequeat tener , ut dicitur
ἐι mis, mitis.
123. ltat., recto ; melius rectoque.
124. Seneca lib. 111 de Ira, cap. 5 : Ut tela a duro
resiliunl , et cum dolore cedentis solida feriuntar :; ita
nulla magnum animum injuria ad seusum sui abducit,
j. agilior co quod pet.t.
4125. Virgiliustib. v ; Levibus huic hamis consertam,
guroque triliceim Loricam. ]nvieta vis patienti: osten-
ditur. Peveratus provida virtusexponit prudentiau, ut
apud Pelronium libera virtus est libertas, Nou dis-
plicet hzc interpretatio, sed ita ut Provideutia patien-
tja armaverit.
126. Pro thoraca Vienn. , Rat., Mar., Vat. C scri-
bunt thoracem. ln. Widm. , mendose , thoracha. ln
Bong., humeros non male pro humeris. lt: etiam Gi-
sel. us, Boher., prior, indurat pro induerat.
127. In nonnuliis vulg., innumeros pro itorlos.
Testa squainosa ferri suut ipsa lorica ferrea ex hans
i: modum squ unarum contexta, qux primuu e loris
de corio fiebat, posiea ex annulis fe-reis, quibus
nervi ad majorem securitatem wnterponebantur, αἱ ex
lioc loco Nebrissa conjicit.
129. Chrysostomus, d:alogo 6 de Sacerdotio, ele-
g^nussime depingit prium , pugnasque appiratum,
130. Vienn., tacta est, et siue fine.
154. Piacet inagis supervacuam , hoc est dextram,
cum Vienn., Rat. , Mar., Vatt. G, H et alis, quam
supervacua nube. Aug., laxaverat, male, pro lassaverat.
136. Po'iores lHeinsiani et nostri , Sich., Weitz.,
jactibus. Ald., Gis. in coutextu, Nebris., Vat., C, F,
G , Ο, iciibus. Vat. D scribit hictibus, Codex Piecarti,
ictibus el variis.
131. Vienu., in capulum.
438. Prastant ores nostri, connisa. Alii scribunt
conisa; ali connixa. Gifavius Ind. Lucr., vero Nisus,
approbat connisa. Egm. pro plagam habet galeam :
sic Virgilius lib. x, 4n clypeum assurgit. His vocibus
conuiti , erigi in clypeum , in jaculum , assurgere, [re-
quenter a poetis exprimitur habitus et conatus militaris,
439. Vienu., ribrata ; alii, librata. Gifanius loc.
cit., verbo VotcaATA, ex vet. cod. legit vibrata, et, ut
putat, rectis quam Vulg. librata : uam vibrantue
gladii , librautur missilia. Existimat autem, vin
agendi habere vibrata, ut apud Lucretium vulgata, et
apud Ciceronem epistola ad. Prtum ant.quus poeta
quidam, Usurp.ta duplex cubile. Non persuadet : n.n
lioc loco manus die.tur librata, nou ensis, ut obser-
vavit etiam lleinsius. Libratum ab aure Y rgilii est.
140. In Vat. G desideratur sed post cerea ; in Vat.
F, sed cocto formata cassis metallo, renuente carmine.
Gis. 2 ed. , Weitz. et. alii, &rea sed cassis cocto for-
malta. Potiores nostri cum Alex. , Ald. , Ang. et aliis,
&rea sed. cocio cassis [ormata. La Pu:. eiror inetri ese
area sed cocio cus&s informata melallo, ex quo opi-
natur Heinsius P.udeutium | dedisse sed cassis cocto
informata metallo, nam inf;rmare apud Maronem oc-
currit. pari significatione. Ego vero non video cur
exploratus error Puteani cod. obesse debeat 6128
lectioni, tul codicum auctoritaie stabilite, sed cocto
cassis [orm..ta, aut sed cassis cocto formata : nou quin
tt oh
55
[ tundit
Dura resultantein : frangit quoque vera rebellis
[llisum chalybein , dum cedere uescia cassos
Excipit assultus, ferienii et tuta resistit.
445 Ira, ubi truncati mucronis fragmina vidit ,
Et proeul in partes ensem crepuisse minutas ,
Jam capulum retinente manu sine pondere ferri
Mentis inops, ebur infelix, decorisque pudendi
Perfda signa abicit, monumentaque tristia
| longe
450 Spernit , et ad proprium succenditur effera
| lethum :
Missile de multis, quz frustra sparserat, unum
Pulvere de campi perversos sumit in usus,
Rasile figit humi lignum, ac se cuspide versa B
Perfodit, et calido pulmonem vulnere transit.
455 G0/$ Quam super assistens Patientia, Vicimus,
[ inquit,
Exsultans vitium, solita virtute, sine ullo
Sanguinis, ac vit:ze discrimine : lex liabet istud
Nostra genus belli, furias, omuemque malorum
AURELII PRUDENTII CARMINA. 36
G93 Tinuitum percussa refert , aciemque re- A
Miliiam , et rabidas tolerando exstinguere
[ vires.
160 ipsa sibi est hostis vesania, seque furendo
Interimit, inoriturque suis lra ignea telis.
Hzc effata, secat medias impune cohortes,
Egregio comitata viro : nam proximus lob
Hlzserat invicta dura inter bella n agistra,
165 Fronte severus adi.tc, et multo funere anhelus :
Sed jam clausa truci subridens ulcera vultu,
. Perque cicatricum numerum sudata recensens
Millia pugnarum , sua prainia, dedecus tiosts.
lilum Diva jubet tandem requiescere ab onini
470 Armorum strep.tu , captis el perdita quique
Multiplicare opibus, uec jam peritura referre.
Ipsa globos legionum , et concu:reutia rum,il
605 Agmina, vulniferos gradiens intacta per
MEE [ imbres,
Omnibus una comes virtutibus associatur ,
475 Auxiliumque suum fortis Patientia miscet.
Nulla anceps luctamen init virtute sine ista
Virtus : nam vidua est, quam uon Patientia
| firmat.
. GLOSSAE VETERES
44. Tinnitum , tinnitum percussa refert patien'ia,
cum injuriis lacessita doctrine medicamenta non dese-
rit. — Aciem, scilicet eusis , 1.
142. Dura, cassis. — He»ultantem , resilientem, vel
resisientem. — Vena, cassis , l.
445. lilisum , percussum, — Chalybem, ferrum, I.
444. "Assultus, ictus, vel sonitus, I.
445. lra, g'adius ire frangitur in capite patientie, l.
447. Capulum, capulus sine pondere ferri retinetur;
cum verba, nullas vires habentia, (rustra f(«nduntur, |.
148. Ebur, um : metonymia , 1.
149. Perfida, prava arma. — Longe, valde, 1.
4541. Missile, a. mittendo dictum est, quod manu C
emittitur, l.
454. Pulmonem , merito pulmonem (ransfigit , que
levitati parcere non verebatur : nec defuit exemplum in
Saule qui cum mitem David persequeretur, eousque in-
sania ejus excrevit , ut sua [urens liosta conciderit , 1.
156. Exsultans vitium, gaudentem iram, 1.
451. Discrimine, periculo. — Istud, tale, l.
159. Militiam, ut Apostolus inquit : Cum infirmor,
tunc fortior sum, et potens, |.
162. Secat, segregat , I.
1635. lob, sicut diversi diversis effulsere virtutibus,
ul Noe perseverantia , Abraham obedientia, Jacob tole-
rantia ; ita sanctus Job patientia claruit, 1.
465. Vunere, infirmitate, 1.
161. Sudata, elaborata, 1.
468. Pugnarum, castigationum, vulnerum. —- Dede-
cus, nam Job (uit dedecus hostis , id est, vitiis, quia
vincebantur ab eo, 1l.
169. lHlum, patientia cum Job loquitur, I.
44. Peritura, prius perdita flere (forte fuere), 1.
472. Globos, exercitus , l.
175. Vulniferos , vulnera ferentes. — Intacta, quia
etsi corpore plerumque leditur , intentione tameu nullo
modo superatur. — hwnbres, per jacula , l.
174. Una, patientia , devictis vitiis, virtutibus asso-
ciatur, l.
416. Anceps luctamen, dubium bellum , 1.
471. Nidua est , sine patientia vero neminem pe fici
posse, Dominus ostendit , ubi ait : [n patientia possi-
dete animasvestras; absque possessione siquidem anima
nulla virtus aliquid efficit, 1.
COMMENTARIUS.
miuus bene dicitur formare quam informare.
442. Vienn., frangebat vena non probe, nam supra
. est refert, retundit.
145. Priecipui e nostris, Mar., Rat., Vienn. cum
Weitz., Sich., cassis : scilicet, cassis ipsa cedere
nescia excipit assultus. Alii, cassos assultus. Tevlius
non recte affirmat omnes prater. Weitzium et unum
Vat. liabere cassos. H:eret Chanillardus, sed in con-
textu. edidit cassos. Clarior procedit sententia cum
Heinsius ediderat vulnere , sed in addendis pranwulit
funere cum omnibus suis mss. Teolius mavult vul-
nere, quad ait babere cum edd. omnes Vat., uno
exceplo. Sed Aldus, et plerzque editiones aute Gi-
8:linum constanter habent funere, quod exstat etiain
in codice Marietti , et in glossa lsonis, neque debuit
Gallandio in Aldo displ.cere.
166. Vienn., vulnera; lege ulcera.
410. Ald., qua sunt ; coeteri queque, exceptis vete-
C«$80$, el vena ipsa, sive cassis ex vena aris aut ferri p) ribus edi.ijonibus. Giselinus hoc loco 2eswat et pro
intelligitur cedere nescia. In Aldo mendum est cedere
pro cedere.
444. Vat. F, assaltus; czeteri , assultus : neque as-
saltus Latinuin est.
149. Ald. scribit abjicit ; melius alii, abicit. ldem
male munimeniaque pro monumentiaque, seu monimen-
taque.
450. Gifauius, verbo Moe&xgRA, MuNERA , observat
Prudentium antiquitaüs studiosissimum fuisse, ut
probant verba densere , vagare , clepere , et hoc loco
spernere pro abjicere, quod Eunii est.
455. Viennens., Aumo ; alii, humi.
465. Gis.,, Rat., Gal., Vieun., vulnere anhelus.
captis legendum suspicatur partis. Sententia est, pa-
tientiam effecisse, ut Jobus perdita quseque mu:tipli-
caret captis opibus , sive partis. Historiam habes in
ejus libro.
172. Weitz., illa pro ipsa. Fabr. et Bong., globum
pro globos.
411. [12 Ald. , Gis., Weitz. , Mar., Rat. , Vienn.,
Alex. a prima manu , Ang. , Vatt. C, F, Ο. lia etiam
legit Albertus Eiib, vel Eyo in Marga. ita puetica edit.
auni 1487. Heinsius cum Thuan., et Put., et Vat. H,
Virtus : ei vidua est, quam non patientia. firmat. In
Vatt. L et DD errorest, Viriusnamque vidua est, quam
non palientia firmat. Possumus etiam alio inodo dis-
57 PSYCHOMAGCHIA. 98
Forte per effusas inflata Superbia turmas
Effreii volitabat equo, quem pelle leonis
480 Texerat, et validos villis oneraverat armos :
Quo se fulta jubis jactantius illa ferinis
Inferret, tumido despectans agmina fastu,
Turritum tortis caput accumularat in altum
GOG Crinibus, exstructos augeret ut addita
[ cirros
183 Congeries, celsumque apicem frons ardua ferret.
Carbarea ex bumeris summo collecta coibat
Palla sinu , teretem nectens a pectore nodum.
A cervice fluens tenui velamine limbus
Goncipit ingestas textis turgentibus auras."
A 190 Nec minus'instabili sonipes feritate superbit,
Impatiens madidis frenarier ora lupatis.
Huc, illuc frendens obvertit terga, negata
607 Libertate fuge, pressisque tumescit ha-
[benis.
lloc sese ostentans habitu ventosa virago,
Inter utramque aciem supereminet, et phale-
[ratum
Circumflectit equum, vultuque, et voce minatur,
Adversum spectans euneum ; quem milite raro,
Et paupertinis ad bella coegerat armis
Mens bumilis : regina quidem, sed egens alieni
200 Auxilii, proprio nec sat confisa paratu,
4:5
GLOSS/E VETERES.
181. Quo, ut. — Fulta, aita. — Ferinis, ferinus su- B tio est, et potest subaudiri, vel habens, participium, vel
perbig habitus , ac [emineus pariter , et equestris de-
scribitur, ut ab humano more, id est, a ratione degene-
vas1e superbos ostenderet , sed neque virtute [ortes , nec
suimet compotes , l.
182. Fastu, superbia, l.
185. Accumularat, erexerat, I.
185. Ardua, alta, l.
186. Carbasea, candida; carbasum, geuus optimi
lini. — Summo, pleno , I.
189. Ingestas, tmmissas , vel infestas. — Textis,
sestimentis , ].
190. Nec minus, superbia equitat. — Sonipes,
equus ; quia pedibus sonat, l.
191. Frenarier, frenata esse. — Ora , quando pas-
sivi generis verbo accusativus adjungilur, figurata locu-
per, pra positio; ut habeus ora , per ora. — Lupatis,
camo, l.
195. Habenis, capistris, 1l.
194. Hoc, superbia comminatur turbis, ἢ.
195. Inter, humilitatis et superbie. — Phaleratum,
ornatum, et proprie ad equum preriinet, 1.
197. Adversum, contra positum ; contrarium, et hic
nomen est adjectivum : id est, contrarium sibi videns
superbia cuneum humilitatis. — Spectons, circumspi-
ciens. — Cuneum, populum, — Haro, pauco, 1,
18. erat, collegerat, I.
199. Mens humilis, humilitas sine spe caret constan-
tía ; et ideo tunc etiam non erit virtus, sed vitium : erit
enim pusillanimitas. — Regina, erat, 1.
COMMENTARIUS. -
tinguere : Nulla anceps luctamen init virtule sine ista :
Virtus nam vidua est quam non patientia firmat, Post
hunc versum titulus est in Aldo , Superbie et Hunili-
15, tom. II, de inscriptione , quam ipse explicat, et
ita legit : Gnome, Pierinis ancilla, ornatriz elata est
ante diem quintum calendas Februarias , imperatore
tatis pugna. |n Vieunensi, De duello humilitatis et C Cesare tertium decimum , Marco Plautio Silvano con-
superbie ; In Rat. et Mar. , Superbia. ἴῃ aliis, Su-
perbia et humilitas.
178. Widm. et in quibusdam vulg. ad marg. , morte;
alii, forte, quod verum videtur, magisque elegans.
119. Vieun., effreno ; alii, effreni, quod retinendum
est: quamvis enim quaedam hujusmodi vocabula
utroque modo proferantur, ut inermus, inermis, hila-
rus, hilaris, amen nihil novum temere est admitten-
dum. Giselinus margini adjecit effreno.
480. Gis., ornaverat, quod e suo ms. videtur appro-
bare Piccartus, adducto loce Plauti , Ornamenta Aja-
cis. Pulchre superbia equo insidens describitur: nul-
]um eniin animal equo elatius.
184. Vienn. et Áng. , jaclantibus. Alii melius, ja-
clantius.
183. Vides veterem consuetudinem ornandi capil-
Jos , usui nostrorum temporum haud absimilem.
Exstant in museis capita et statue feminarum in
hanc formam adornatz. Apud veteres frequeus meu-
tio. Juvenalis, satir. 6, vers. 502, gradus, quibus in
fastigium capilli attollebantur, vocat ordines. Tot pre-
mit ordinibus , tot adhuc compagibus altun /Edificat
caput , Andromachen a [ronte videbis, Post minor est,
Ovidius de ancilla ornatrice lib. i1 Amor. , el. 8:
Ponendis in mille modos prafecta capillis. Vidert eti m
possunt Mauilius, Horatius, et alii : e Christianis Gre-
-gorius Nazianzenus, llieronymus in epist. ad Deme.
wiadem , qui turritum verticem alienis capillis struere
dixit, et Tertullianus de Culto feminarum cap. 7 :
Affigitis praeterea nescio quas. enormitates capillamen-
torum, nunc in galeri modum quasi vaginam ca ilis, et
operculum verticis, nunc iu cervicum retro suggestum.
Mirum , quod coutra Domini precepta contenditur. Ad
mensuram neminem sibi adjicere posse pronuntiatum
est : vos vero adjicitis ad pondus. Paulinus etiam dixit
turritum caput. Conler Carolum Paschalium ce Co-
ronis lib. 1, cap. 5, et dissertationem Antonii M. Lupi
sul.bus, His adde Eugenium Guasco : Dissertaaione
tusculana sopra un* antica iscrisione sepolcrale apparte-
nente ad un'ornatrice. Roma , 1771, in-8.
497. Fuld., in pectore.
488. Vienn., limbi , non bene, pro limbus. Elmen-
horstius, in Arnobium pag. 55 ad verba Arnobii,
Imminuerent frontes limbis , allegat etiam ex Stat o in
Achill. , Gemmatis aut nectunt tempora limbis.
189. Gis., Mar. , Rat., Weitz., tngestas. Alex. , in-
festas vel ingestas eum glossa immissas. Ang., infestas
cum glossa contrarias. Ald. , Widm. ad oram, Vatt.
C,D,G, H, infestas, quod nou probavit Heinsius A
quamvis ita in suis ominibus mss. legeretur. Mibi non
adeo displicet infestas, nam vestes turgescunt auris
contrariis. Sich. et Vienn. pariter habent infestas.
490. Vienn., instabilis.
192. In Rat. sciolus correxerat huc. illucque. fre-
mens , prioribus erasis. .
195. In Vienn. desideratur que in pressisque.
194. Virintes vocat virgines, suv»erbiam viraginem,
quod aliud longe diversum es! ; et superbiz quidem
opera in viros magis quam iu feminas eadunt.
196. Post lun: versum in Mar. «t Rat, titulus
Humilitas.
198. Paspertinus verbum Apuleii, Varronis apud
Nonium, A. Gellii, Symmachi, Ammisni, Sidonii. '
Jonas episcopis Aurelianensis, lib. 11 de Cultu sacr.
iniag., Prudentium secutus est : Paupertina ejus arma
contemnens, ubi male nonnulli legunt pauperina, vel
pauperrima. "
199. Voces liujusmodi kumilis et humilitas pr» vir-
tute apud profauos scriptores non inveniuntur. Quod
Spartianus ait in vita Juliani cap. 9 : Objerta est sa-
perbia, cum ille etiam in imperio fuerit uUMILLINUS,
intelligit virium superbixz contrarium, non virtutem
inter utrumque mediain.
Spem sibi collegam conjunxerat, edita cujus,
Et suspensa ah humo est opulentia divite regno,
608 Ergo humilem postquam malesana Sa-
[perbia mentem
Vilibus instruetam nu lo osteutamine telis
Aspicit, in vocem dictis se effundit amar s.
Nou pudet? o m seri, plebeio milite claros
Atuentare duces, ferroque lace:sere gentem
insignem titulis : veteres cui bellica virtus
Diviiias peperit, lzetos et gramine colles
Imperio calcare dedit? Nunc advena uudus
Nititur antiquos, si fas est, pellere reges.
En qui nostra suis in pr:edam cedere. dextris
Scepira volunt! en, qui nostras suleare no-
[vales,
910
AURELIL PRUDENTI! CARMINA.
A
A
Arvaque capta mann popularier hospite aratro
Contenduut, duros et pellere Marte colonos.
Nempe, o ridiculum vulgus! natalibus horis
609 Totum hominem, et calidos ἃ matre ain-
[plectimur artus,
Vimquo potestatum per membra recentis alumn:
Spargimus, et rudibus dominamur in ossibu-.
[o mnes.
Quis locus in nostra tunc vobis se:/'e dabatur,
Congenitis cnm regna simul ditionibus z:equo
[tobore erescehaut? nati nam luce sub una
Et domus, et domini paribus adolevimus annis.
Ex quo plasma novum, de consepto paradisi
Limite progrediens,amplum transfugit in orber,
Pelli o-que babitus sumpsit venerabilis Adam,
218
220
235.
GLUSS/E VETERES.
$901. Colle:am, sociam. — Edita, eievata, — Cujus,
spei, 1. '
202. Opulentia, opulentia spei ab humo suspensa
est, quia non de deorsum repromittitur, sed desursum.
— Dite colesti, 1.
QU3. Ergo, superbia iterum. — Malesana, vesana, l.
904. Vilibus, quoniam stulta et ignobilia, et contem-
püibilia elegit Deus, per que superba queque destrue-
rel, 1.
906. Non pudet, per ironiam. — Plebeio, rustico,
rusticano, |.
207. Attentare, aggredi, I.
208. Titulis, gladiis, 1.
Qu9. Colles, dominationes, I.
941. δὲ fas est, si possibile est, 1.
B
919. En, per ironiam dici!, id est quales. — Cedere,
continge:e, l.
215. Sceptra, regna. — Qui, quales, 1.
214. Hospite, alieno, quos rex superbie, id est dia-
bolus vel tyrannus, invaserat aratro pradicationis, pef
humilitatis praedicatores melius eccoluntur, 1.
215. Duros, scilicet nos. — Pellere, scilicet volunt.
— Marte. bello, 1.
216. Ridiculum, es!, Mar.
218. Alumui, pueri, 1.
219. Rudibus, novis, I.
221. Ditionibus, imperiis nostris, Y.
223. Domus, familia. — Adolevimus, crevimus, I.
224. Plasma, Adam, — Consepto, angusto, T.
225. Limite, margine. — Trausfugit, ibat, I.
COMMENTARIUS.
9029. Giselinus putat alludere poetam ad etymon
humilitatis, cum ait, opulentiam spei ab humo sus-
pensam, neque probat vulgatam interpretationem,
spem omnium rerum abundantia procreatam, ete
terra sublevatam, eo modo, quo apud ltomanos re-
tens nati in terra primum statuuntur, deinde Leva-
n:? de: ausilio implorato tolluntur. Mihi non displi-
cet Bergii apud Weitzium expositio, locum illum
' intelligi : Deati. pauperes, quia regnum Dei posside-
bunt. Sententia Προ est, spem tantum esse in terra,
ejus opulentiam, et dives regnum in ccelo. In edit.
Coloniensi Marieltus aut alius ad marginem e ms.
cod. notaverat, et suspensa ab hamo : non patitur ver-
$us, neque intelligo quid hic sibi velit fimus.
᾿ 404. Vienn., Vatt. € εἰ O, extructam ; alii, in.
8 ructam.
305. Barthius, c»p. 45, Advers. lib. xxiv, obser-
vat. verissime id. dicun, ut ex ms, apud Doetium :
Debilis heu! masios cogor in ire modos potius quam
inire modos. Ald. et Val. C, se fundit; plerique, se
e[fund.t, etiam Barthius. Cell., se fundit.
[um. Vienn., non talibus horis, male. A!d. et'/Erfurt.,
natalibus oris, puto, quia veteres nonnunquam aspi-
rat'onem. omittebant. Gloriatur superbia. hominem
C ab ipso natali die in sua esse potestate.
208. Sich., Wveitz., Bong., telis. Alii rectius, titu- -
lis. Widim, supra, gladiis.
909. P'iccarti eo :ex, germine colles.
249. Ald. Weitz., Gis. et alij, nunc advena. Gis. 4
edit, in contextu, et vetus codex ad inargincni edi-
tionis Weitzian:ze apud cl. prz:-ulem Reggium, unde
advena, nou m.le, si ali'er distinguas.
242. lmitatio Maronis ecl. 4, En que's con evimus
agros! ei /Eueid. !ib. ix, vers. 600, En qui nostra
sibi bello connubia poscuw; ! '
215. Aldus, Fabr. cum nonnullis ex nostris srri-
bunt nostros pro nostras. Mar. et plerique alii, nostras.
Utroque modo dicitur. Virg. eclog. cit., Culta novalia.
215. Ang., Vat. C, duros ezpellere.
216. Weiz., Mar., Vieun., lRat., nempe hoc rici-
culum ; et glossa iu Mar., est. Alii, nempe, o rid'cu-
D
917. Juvevalis satr. 7, vers. 176. Et adhuc a
matre rubentem.,
919. Vienn., perperam, damnamur. in. ossibus. Pru-
dentius pro novis szepe rudes usurpat, quanquam ossa
hominis recens nati recte rudia. seu imperfecta ap-
pellantur. Superbia loquitur de suis militibus seu
vitiis, ad id genus spectantibus, quie supra vocavit
antiquos reges.
221. Vienn., ditioribus, non bene.
9229, Vienu., non male, nati cun [luce sub una.
Ang., perperam, natis sub (ucc.
225. Domus est ipse homo; domini, qui reges ante
dicti, diversa superbi: vitia, s:ve ei aflinia.
325. Vienn., limine progrediens. We'tzius cum solo
Piccarti cod., trars/luxit pro trans(ugit. Vat. F, male,
urbem pro orbem.
226. Rosweyus, in notis ad Paulinum, pag. 871,
ad illa verba, multo bove pelleatus, ex hoc loco Pru.
deniii aliisque Hieronymi, Ciceronis et Propertii, ob-
servat pelles fuisse vetustissimos Plabitus. primo-t
rum Pairum, Weitzium noua. intelligo, qui ait aliam
eausam nohis oggerere sacram Geuesin cap. iti, 21,
Cyprianum, Basilium. Nisi valde me omnia fallunt, .
ex Genesi loc. cit. et SS. Patribus superbia causa (uit
cur Adamus e paradi-o exsulare fuerit jussus. Fec&k
quoque D.minus Deus Ade et uxori ejus tunicas pelli-
ceas et induit eos. Et au ; Ecce Adam quasi &nus ex
nobis (uctus est, 'sciens bonum el malum : nunc ergo ne
forie nuttal mauum suam, etc., et supra vers. 3, ser-
pentis vox, quod ipsum est superbie praeceptuin :
Lritis sicut du.. Elmenhorstius in Arnobium pag. 61
ex Lucretio illustrat similem locum Arnobii, Amiciri
desicrunt pellibus.
4 PSYCHOMACIIIA. 43
Nudus adhuc, ni nostra foret pracepta secutus. A
Quisnam iste ignotis nunc hostis surgit ab oris
610 !mportnus, iners, infelix, degener,
[amens,
Qui sibi tam serum jus vindicat, hactenus exaul?
Nimirum vacu:x creduntur frivola fam,
Quas miseros optare iubet quandoque futuri
Spem fortasse boni, l:eta ut solatia mollem
Desidiam pigro rerum meditamine palpent.
Quidni illos spes palpet iners, quos pulvere in
[isto
Tirones Bellona truci non excitat γα,
Imbellesque animos virtus tepefacta resolvit?
Anne Pudicitize gelidum jecur utile bello est?
An tenerum pietatis opus sudatur in armis?
Quam pudet, o Mavors, et virtus conscia, talem
Contra stare aciem, ferroque lacessere nugas,
Et cum virgineis dextram conferre cboreis!
GL Justitia est ubi semper egens, et pauper
[| Honestas :
250
240
Arida Sobrietas, albo Jejunia vultu,
Sanguine vix tenui Pudor interfusus, aperta
Simplicitas, et ad omne patens sine tegmine
| vulnus,
Et prostrata ἰὴ humum, nec libera judice sese
Mens humilis, quam degenerem trep datio
| [ prodit.
Faxo ego, sub pedibus stipularum more teratur
Invalida ista manus : neque enim perfiinzere
[ duris
Dignamur gladiis, algenti et sanguine ferrum
Imbuere, fragilique viros feedare triumpho.
Talia vociferans , rapidum calcaribus urget
Cornipedem , laxisque volat temeraiia frenis,
Hostem humilem cupiens impulsu umbonis
[ equini
Sternere , dejectamque supercalcare ruinam.
612 Sed cadit in foveam , prceps quam cal-
[ lida forte
Fraus interciso suffoderat zequore furtim :
245
250
255
GLOSS/E VETERES.
9928. Oris, finibus, 1.
929. Importunus, qui in nulla re propinquus, vel
aptus est : humilitatem dicit, 1.
250. Mactenus, hucusque. — Exsul, qui exira suum
solum est, I.
251. Creduntur, ab illis, I.
952. Futori, futura contendit evacuare, ut presen-
tinm delectatione decipiat infelices, 1. '
254. Desidiam, pigritiam. — Palpent, temperent,
malceant, I.
255. Quidni, certe; quid aliud. — Pulvere, terra;
in hoc seculo, l.
exercitus, l.
441. Nugas, ínuti'es, 1.
445. Pudor, rubor, 1.
246. Tegmine, clypei, I.
947. Prostrata, inclinata. -— Sese, seipsa, I.
248. Prodit, mavifestat, 1.
949. Faxo, facio, l.
950. Manus, multitudo, 1.
952. Imbuere, maculare, I.
954. Cornipedem, equum, quia formatos pedes cor-
nibus habet , 1.
955. Cupiens, superbia irruere nititur super humili-
$56. Bellona, bellatriz, dea belli. — τα, corinu, Il. C iatem et spem. — impulsu, pectore equi, 1.
258. Bello, ad bellum, l.
239. Pietatis, pudicitie, — Sudatur, laboratur, I.
240. Mavors, deus belli. — Virtus, mea; noster
257. ln foveam, superbia cadit in foveam, 1.
958. /Equore, terra : campo, ab equitare, 1.
COMMENTARIUS.
927. Aldus, Vat. C, supra, nisi nostra.
9938. Mar. et Rat, horis, cum Weitzio. Alii, orís,
uod veruin est. Veteres interdum aspirationem ad-
jiciebant, ubi opus non erat, ut onus pro onus. Con-
tra alii faciebant, ut dixi ad vers. 216. Vatt. C, O et
alii nonnulli, hostis nunc surgit.
931. Gis. 1 edit., creduntur ; in 2 edit., credentur,
quod iterum in Animadvertendis et corrigendis mu-
- tavit ia creduntur. 1145 auctorum correctiones et se-
cundas curas mulli non observant. ln Vat. C, Ang.,
Mar., Vienn., Ald., Weitz., creduntur. Giselinus as-
serit, poetam mira imo inaudita uti miosi iui irridenda
spe, in qua tamen comite humilitatis opes omnes
paulo ante constituerat, Verum superbiae sensa nunc
tia ést ubi semper egens. Justitiam ezentem, bonesta-
tem pauperem vocat ex his qua:& sape accidunt.
244. Vienn., Ang., Vat. C a secunda manu, Rat.
8 manu recenti , jejunaque ; alii, jejunia.
948. Vienn., prodet. Vat. C, abrasis prioribus, tre-
pidatio prodit. Virg. lib. 1v /Eneid., vers. 15, Deje-
neres animos timor arguit. u
249. Plautus actu 1, scena 1. militis gloriosi : Cujus
tu legiones difflcvisti spiritu, Quasi ventus fol.a, aut
peniculam tectoriam.
950. Ald., Fabr., Vat. C, perstringere, minus hene
quam perfringere, Exstat etiam. perstringere in Mar.
et ftat., aliisque : sed, ut advertit Giselinus, perstrin-
gere est leviter tangere : hoc loco aptius cadit p.r-
exprimit, autea sua et aliorum vera sensa explicuit. D fringere duris gladiis.
232. Ald., Vienn., Alex., Vat. F, Pal., lleinsiani
$tripti, jubet. Mar. lat., Weitz., Gis. et alii, jubent.
455. Vienu., spem fortasse bonam, ininus bene.
AlJ., Fuld., Put., Oxon., lenta ut solatia. Nostri po-
uores, Alex. a prima manu, Mar., ltat., Vienn., leta
cum Thuan. a prima manu, Weitz., Gis. et aliis.
954. Casiigauores lHeinsiani et nostri, Alex., Mar.,
Rat. cum Weilz., Gis. et aliis, »neditamine. In Vat.
C, medicamine; supra, meditamiue. Aldus cum non-
nullis, medicamine.
238. Vide not. ad vers. 57, Vena animi.
242. Aldus, cumque hanc virgineis dextram. Conji-
cjat aliquis, Εἰ cum virgineis dextram hanc conferre
choreis. ln nounullis vulg., ac cum pro et cum.
945. AlM., justitia est! nam semper egens. Alii, justi-
PATROL. LX.
952. Ald. et Rat. , ex recenti inepta correctione,
Imbuere et fragili vires fedare triumpho. Cellarius
hunc eumdem errorem exscripsit ; ita certe lego in
? ejus editione , qui fortasse deceptus est ex mendo
in notis ὁ editionis Heinsianz. Gravius errat Gallan-
dius, qui mendose a Chamillardo editum ait imbuere,
fragtlique viros, et ipse, iuvitis musis , legit imbuere,
[ragilique vires.
253. Erínri., rabidum ; alii, rcpidum. ——
255. Aidus male, impulsuum bonis equini. Pariter
alii meudose apud Becmanum in Manuduct. ad ling.
Lat., impulsum bonis eqwuni, aut impulsum bovis equini.
Nebrissensis umboneimn equinum intelligit. clypeum,
sive cetram ex corioequi. —
256. Alex., ruinis; alii , rwinam.
45 AURELII PRUDENTII CARMINA. 4
Fraui detestandis vitiorum e pestibus una,
Fallendi versuta opifex, qux praescia belli
Planitiem scrobibus violaverat insidiosis,
«lostili de parte latens, ut fossa ruentes
Exciperet cuneos, atque agmina mersa voraret.
Ac ne fallacem puteum deprendere posset
Cauta acies , virgis adopertas texerat oras,
Et superimposito simularat cespite campum.
At regina humilis, quamvis ignara, manebat
Ulteriore loco, nec adliuc ad fraudis opertum
Venerat, aut [ovez calcarat furta maligna.
llunc eques illa dolum , dum fertur prepete
[ cursu,
Incidit, et czecum subito patefecit hiatum :
G13 Prona ruentis equi cei vice involvitur, ac
260
265
210
[suh p
Pectoris impressu fracta inter crura rotatur.
At Virtus placidi moderaminis, ut levitatem
Prospicit obtritam monstri sub morte jacen:is,
Intendit gressum mediocriter, os quoque parce
Erigit, et comi moderatur gaudia vultu.
915
Cunctanti Spes fida comes succurrit, et offert
Ultorem gladium , laudisque inspirat amorem.
llla cruentatam correptis crinibus hostem
Protrahit, et faciem νὰ revocante supinat.
Tunc caput orantis flexa cervice resectum
Eripit, ac madido suspendit colla capillo.
Exstinctum Vitium sancto Spes increpat ore.
Desine grande loqui : frangit Deus omne su-
( perbum :
Magna cadunt : inflata crepant : tumefacta pre-
[ muntur.
Disce supercilium deponere, disce cavere
Ante pedes foveam, quisquis sublime minaris.
614 Pervulgata viget nostri sententia Christi :
Seandere celsa humiles, et ad ima redire
[ feroces.
Vidimus horrendum membris, animisque Go-
| lium
Invalida cecidisse manu : puerilis in illum
Dextera fundali torsit stridore layillum,
Trajectamque cavo penetravit vulnere fr..nte:n.
280
285
290
GLOSS/E VETERES.
960. Versuta , callida artifex, 1.
961. Scrobibus, foveis, I.
965. Cuneos, erercitus. — Agmina, virtutum, I.
964. Deprendere, prescire, 1.
965. Cauta, clara. — Oras, summitates, 1l.
967. Regina, humilitas iterum , I.
970. lila, scilicet superbia, 1.
971. Hiatum, scrobem, l.
974. Levitatem , instatilitatem, I.
976. 05, faciem. — Parce, mediocriter, I.
211. Comi , honesto, severo, ornato, amano, I.
418. Cunctanti, dubitanii, 1.
280. Illa, humilitas amputat caput superb e, 1.
284. Exstinctum, exstinctam superbiam, 1.
987. Supercilium, superbiam, 1.
288. Sublime, gloriose, 1.
289. Pervulgata, valde, l..
295. Torsit, jecit, I.
294. 'Trajectam, per trajeciam, 1.
COMMENTARIUS.
959. Ald., Ang., Vat. C a prima manu, ritiorum (;— 274. Bong., et virius; mclius, at virtus. Moderamen
postibus sine e, quod necessarium certe est. In Aldo,
una est : abuudat verbum substantivum.
261. Heinsio placet cum Put. solo vitiaverat, et post
lleinsium, Chamillardo aliisque. Sed cur displiceat
violaverat cum veteribus editis, cum nostris Mar.,
Rat., Vienn., Alex., Vatt. C, F, G, Ὁ aliisque innu-
meris? Verbo vitiandi , inquis, usus est aliquando
Prudentius : quasi vero verbo violandi s:epius non
fuerit usus. Mihi magis placet violare planitiem sero-
bibus quam vitiare. Ovidius 1 Met. , violare silvam
dixit pro securi cedere.
964. Weitz., at ne; alii, ac ne. In nonnullis vulg.,
0ssit.
, 965. Ald., Widm. supra, Vienn., Vatt. C, L, DB,
Ang. , clara acies. Rat., Mar. et alil optimi, cauta,
quod magis placuit Gallandio.
269. Vienn., Venerat, ut fovee calcaret furta mali-
gne. In Vat. C, mendose et contra metrum, Venerat
aut fovet nondum calcarat maligne. Ad marg. post
calcarat est [urta , sed nondum semper abundat.
270. Egm., Pal. et Barthius, hinc eques. Vienn.,
huc eques. Retine hunc.
971. ln. Vat. F pr:epostera est trajectio horum
versuum : primo legitur Prona, tum Incidit, Dolum
incidit, ut initio lib. 11 Juvenci : Jamque dies prono
decedens lumine pontum Inciderat.
9792. Vienn., «na : lege prona. In Rat. ineptus eor-
rector, de quo sxpe, cervice rolata superque Pectoris —
impressu quadripes provolvitur ipse. |
973. Fabr. , vectoris pressu. |ta Giselinus edidit in
2 edit., sed postea in line correxit pectoris impressu
ex mss. : que correctio nonnullos latuit. In. priore
. Rott., pectoris inipulsu. In Vat. Ε΄, inter dura. Com-
munis lecto , Pectoris impressu fracta inter crura ro-
tatur.
pro moderatione : vide Apoth. vers. 47.
915. Vienn. , Mar. , conspicit obiritam. Rat. , Gis.,
Weitz., perspicit obtritam. Fuld., prospicit obstrictam.
Prasstantiores cum Alo , prospicit obtritam.
276. Fuld. , parte; lege parce.
480. Vienn., cruentatum , minus bene.
281. Vienn., contrahit; melius, protrahit.
282. Virgilius /Eneid. x, Reflexa cervice resectum.
985. Ald. et alii, et mad:do.
235. Virgilius lib. x, Dixerat ille aliquid magnum.
Consule Eras n. Adag., Ne magna loquaris. Corijpus,
lib. i, vers. 40, imitatus videtur Prudentium : Colla
superborum, [uriataque pec:ora frangis.
287. Supercilium sedes superbiz. Vide Plinium ^
lib. xt, cap. 57. Elmenhorastius, in Arnobium pag.
44, hunc Prudentii versum confert cum verbis Arno»
bii, Supercilium deponere.
289. Vienn., divulgata viget.
291. Pauci hi versus, tanquam opus Prudentii di-
versum eLinscriptum Monomachia Davidis et Goliathi,
notautur in indice, alioqui accuratissimo, bibliothecgg
Casanatensis. Exstant videlicet in Criticis sacris,
Londini , 1660, tom. VIII, col. 277, in (ine operss :
In historiam monomachice Davidis et Goliathi Reg. 1,
cap. xvii, inquisiiio, Mattheo Horstio auctore : ubi le-
gilur : Prudentius monomachiam his versibus in Psy-
chomachia breviter perstringit : Exstinctum vitium, etc.
295. Pro fundali habent funali Thuan., Egm., Pal.,
Alex. a prima manu , Vat. Hl et codex Dartli: , cui
tamen non placuit funali. leingio non prorsus displi-
cet et advertit alibi quoque Prudentium ha voce
usum fuisse, scilicet infra vers. 8006.
294. Alii trajectam, alii transjectam scribunt. Plc-
rique ex optimis, trajeciam.
1
45 PSYCHOMACIIIA. 46
Dum tumet indomitum, dum formidabile fervet,
Dum sese ostentat clypeo , dum territat auras :
Expertus, pueri quid possint ludicra parvi,
Succubuit teneris bellator iurbidus annis.
Me tunc ille puer virtutis pube secutus,
Florentes animos sursum in mea regna tetendit,
Servatur qua certa milii domus omnipotentis
Sub pedibus Domini , meque ad sublime vo-
[cantem
615 Victores czesa culparum labe capessunt.
$05 Dizit et auratis prestringens aera pennis,
Ille minax, rigidus, jactans, truculentus, amarus, A
ἴω coelum se virgo rapit : mirantur euntem
Virtutes, tolluntque animos in vota, volentes
lre simul, ni bella duces terrena retardent.
Confliguut vitiis, seque ad sua praemia servant.
Venerat occiduis mundi de finibus hosiis
616 Luxuria, exstinct: jam dudum prodiga
[famz,
Delibuta comas, oculis vaga , languida voce,
Perdita deliciis : vitae cui causa voluptas,
Elumbem mollire animum, petulanter amcnas
Haurire illecebras, et fractos solvere sensus.
Àc tunc pervigilem ructabat marcida cenam :
$10
$15
GLOSS/E VETERES.
295. Truculentus, torvus, 1.
296. Indomitum, indomite. — Formidabile, adver-
bium. — "erret, fervet, 1.
904. Caesa, victa, l.
905. Et auratis, humilitas ascendit in cwlum : vir-
tutes mirantur. — Aera , accusativus Graecus , I.
B ὅ09. Confligunt, pugnant adhuc, I.
911. Jam dudum, s/atim. — Prodiga, ostentatriz, I.
912. Delibuta, uncta.— Comas, per, l.
$14. Elumbem, mollem, Ἰ.
$15. Illecebras, delectationes, I.
$16.Ac tunc, luxuria auditis tubis,ad bellum currit, L
COMMENTARIUS.
295. Vat. C hunc ordinem servat [lle minax. Dum
sese. Dum iumet. Vat. D, Ille minax. Dum tumet.
Expertus , pueri. Dum sese. Alii ordinem hic exhibi-
tum retinent.
996. Vienn., indomite, quod sapit glossema. Tres
vetustiores Heinsiani, Alez., Ald., Widm. supra,
Gis., fervet. Alii etiam veteres terret, nempe Mar.,
Vienn., Rat. cum Weitzio, et uno Cauchiano.
297. Aliqui distinguunt alio modo, Dum sese osten-
tat , clypeo dum territat auras cum Weitzio. Vat. C,
dum irritat auras, male. In P'al., dum territat ense.
298. Mar. et Rat., quid possent.
999. Ald. et alii vulg. , armis pro amnis. Barthius
mendose, anciisg.
501. Erfurt. a prima manu, /lorentes annos.
3502. Weitz. cum Put., quia certa.
3504. Piior Boher. et Thuan. a secunda manu, li-
ctores cosa. .
$05. Vat. €, p:rfringens : nun. placet. Ald. cum
aliis, prestringens. .
$09. Post hunc versum Vienn., De Sobrietate. et
Luxtria. Mar. et Bat., Luxuria. Aldus, Luzurice, et
Sobrietatis pugna. Giselinus, Luxuria el Sobrielas.
510. Lepidus est hoc loco Giselinus. Rejicit ipter-
pretationem quam dubitans Nebrissa indicavit, intel-
igendum id esse de xtate mundi ad occasum ver-
gente, ut Hispaniam suam, inquit Giseliuus, et Afri-
cam hac ignominia liberaret. Tuin probabile existi-
mat, poetam ex his regionibus organa luxuriz ac-
cersivisse, cum ea, imprimis vero lli-pania, auri,
argenti, lanz;, aromatum, aliarumque rerum ad ef-
feminandos mores pertinentium, copia mirifice ce-
lcbres fuerint. Que (verba ejus audis) δὲ suis se fini-
bus continuissent, nunquam fortasse nos Delgg laudem
α Jul. Cesare nobis tributam amisissemus. Recte, quod
Belgas landem veterem amisisse fatetur; quod autem
causam in Misp.nos conjicit, fortasse nunc negaret,
antiquos dominos Hispanos ab bis populis laudari et
desiderari observans. lllud. vero Giselino assentior,
poetam potius respexisse totum Occidentem, quate-
nus ea inuidi pars ab Orientali distinguitur. Etenim
ut tradit Sulpicius in Vita S. Martini, luxus immodi-
cus in Occidente magis quam in Oriente dominabatur.
In Occidentis vocabulo diabolum significari plures
docent. Sed cum imperium Romanum divisum tunc
esset, et Orientis et Uccidentis menlio passim occur-
reret ,probabilius est Prudeutium intelligere impe-
rium Occidentale, et precipue ejus caput Romam,
ubi eo tempore insigniter effervescebat luxuria, ut
fuse narrat Ammianus Marcellinus, qui inter alia ait :
Alii summum decus in carrucis solito altioribus, et
ambitioso vestium cultu ponentes, sudant sub ponderi-
bus lacernarum , etc. Mensarum enim voragines et va-
rias voluptatum illecebras, ne longius progrediar, pra-
termitto.... Denique pro philosopho cantor, et in locum
oratoris doctor artium ludicrarum accitur : et biblio-
thecis sepulcerorum ritu in. perpetuum. clausis organa
fabricant ut hydraulica, etc. Postremo ad id indignila-
lis est ventum , ut cum peregrini οὐ formidatam haud
ita dudum. alimentorum inopiam pellerentur ab. Urbe
praecipites, sectatoribus disciplinarum liberalium im-
pendio paucis sine respiratione ulla extrusis, teneren-
tur mimarum assecla veri, quiveid simularunt ad tem-
pus ; et tria millia sa'tatricum ne interpellata quidem
cum choris, totidemque remanerent magistris. Et licet,
quocunque oculos flexeris, feminas affatim multas spe-
ctare cirratas, quibus, si nupsissent, per etatem ter
jam mixus poterat. suppetere. liberorum, adusque [( -
diwm pedibus pavimenta lerentes, jactari volubilibus
gyris, dum exprimunt. innumera. simulacra, qug. fin-
aere fabule theatrales. Qux:& omnia Prudentianz de-
scriptioni luxuriz: apprime conveniunt. Haud equi-
dem negaverim, illo ipso tempore luxum in Oriente
effrenum etiam fuisse, ut arguitur ex his vitiis quae
Chrysostomus gravissime et concionator.o stylo re-
reliendit. Sed sive Antiochia, sive Constantinopolis
om:e conferatur, non dubito quin multo major fue-
rit licentia et corruptio morum Roma quam in aliis
Orientis urbibus.
911. Cornelius Tacitus Annal. lib. x1 : Infamie
apud prodigos novissima voluptas est.
912. Secunda in delibuta producitur ob metri ne-
cessitatem. Imitatus est Galterus lib. v Alex. vers.
218 : Sanieque recenti Delibuta comas. Rot. prior,
oculos vaga, languida voccm, Grzeco more, ut deli-
buta comas. Nostri omnes cum aliis, oculis vaga, lan-
guida voce, excepto Cauchian», qui illad prius habet.
Meinsius edidit oculos.... vocem; secuti sunt Cham.,
Gall, et Teol. Barthius cum Prudentio confert Ba-
chiarium nostrum, qui oculos hominis lapsi vagos
dicit, luxuriam et libidinem indicando.
913. Vienn., edita; melius perdita. Boher. prior,
cura pro causa minus bene. Vivendi causa solent
dici virtutes. Juvenalis satyra 8, vers. 84: Et pro-
pter vitam vivendi perdere causas. Ratione contraria
luxuriosis vitae causa est voluptas.
914. Persius satyra 1, vers. 104, Summa delumbe
saliva, Auctor dialogi de Oratore usurpavit elum-
is.
915. Verbum solemne, cum de luxuria agitur,
FRANGERE. Vide qua notat Gothofredus ad verba
FRACTA molliter plebe, cod. Theod. lib. vt ad legem
Juliam de adulteris ex nostro poeta et aliis.
916. Rat., Mar., Weitz., Alex., ac tunc, Ald., et
Ω AURELII PRUDENTII CARMINA. T^
Sub lucem quia forte jacens ad fercula, raucos A
Audierat lituos, atque inde tepentia linquens
l'ocula, lapsanti per vina, et balsama gressu,
Ebr.a calcatis ad bellum floribus ibat.
Non tamen illa pedes, sed curru invecta ve-
[nusto
Saucia mirantum capiebat corda virorum.
O nova pugnandi species! non ales arundo
617 Nervo pulsa fugit, nec stridula lancea
[torto
Emicat amento, frameam nec dextra minatur :
Sed. violas lasciva jacit, foliisque rosarum
Dimicat, et calathos inimica per agmina fundit.
Inde, eblanditis virtutibus , halitus illex
Inspira] tenerum labefacta per ossa venenum;
925
250
|arma,
Ferratosque toros ohliso robore mulcet.
Dejiciunt animos, ceu victi, et spicula ponunt
Et ma!e dulcis odor domat ora, et pectora, et B
Turpiter, heu! dextris languentibus obstupe-
|facti,
Dum currum varia gemmarum luce micantem
Mirantur, dum bracteolis crepitantia lora,
Et solido ex auro pretiosi pouderis axem
618 Defixis inhiant obtutibus , et radiorum
Argento albentem seriem, quam summa rota-
[rum
Flexura electri pallentis continet orbe.
Et jam cuncta acies in deditionis amorem
Sponte sua versis transibat perfida signis,
l.uxuriz servire volens, dominzque fluentis
Jura pati, et laxa ganearum lege teneri.
Ingemuit tam triste nefas fortissima virtus
Sobrietas, dextro socios decedere cornu,
Invict5mque manum quondam sine cede pe-
[r're.
Vexillum sublime crucis, quod in agmine primo
Dux bona przetulerat, defixa cuspide sistit,
935
948
GLOSSA, VETERES.
517. Sub lucem, usque ad lucem. — Jacens, se-
dens. — Fercula, lectulos, 1.
$19. Lapsanti, nutanti. — Dalsama, balsamo uncta
erat, quia odoris gratia sparsa fuit domus bulsamo et
floribus, I.
521. Pedes, pedesir:s, l.
322. Capiebat, decipiebat, I.
523. O nova, luxuria blandimentis virtutes decipit.
— Ales arundo, veloz sagitta, a reciitudine, l.
595. Emicat, ezsilit, 1.
527. Calathos, plenos rosarum spargit, V.
528. Haliuus, spiritus. — ΠΧ, illicita peragens, l.
5231. Ferratosque, colla loricata.— Toros, brachia,
vel densitates brachiorum.—Ohbliso robore, fra.ta for -
titudine, 1.
932. Ceu victi, viri dejectis armis, sequuntur luxu-
riam, I.
934. Currum, luxurie, 1.
955. Bracteolis, laminis, vel filis, I.
940. Et jam, cuncia acies versis signis ad dediiio-
nem transit. — Deditionis, polestatis avaritia, 150.
941. Versis, positis, Iso.
313. Ganearum , scortorum vel. cantorum, h.lluo-
sum vel gulosorum, |.
944. lngemuit, sobrietas increpat acies, suadens cis,
ne sequantur iuxuriam. — Virtus, virgo, 1.
945. Cornu, de exercitu sabrietatis, 1.
946. Manum, multitudinem. — Sine cxde perire,
sine puqna decedere, 1.
547. Agmine, exercitus. 180.
$48. Dux, eobrietas, 1.
COMMENTARIUS.
tunc. Vienu., Gisel., Pal, at tunc. lleinsiani cum Q dita corda.
nostris faciunt ac tunc.
9021. Vienn., nec tamen,
225. Egm., alis; lege ales.
$24. Ang. minus bene nervo pulsa fuit. Put. et
Egm. a manu prima nervum pulsa [ot Heinsius
suspicatur nervo impulsa fugit, quod amplexus est
Cellarius. Non mutaverim lectionem. comniunem
nervo pulsa fugit in Alex., Vatt. C, D, G, L, O, BB,
Mar., Rat., Vienn., Ald., et aliis. In Vat. H est ner-
eum pulsa fugit.
535. Ald., Gis., Fabr., Vat. G, framea. In Vat. C
desideratur hic versus. In aliis et in margiae Gis.,
frameam. Amenta ex Festo suut quibus, ut mitti pos-
sint, vinciuntur jacula. Hinc amentare apud. Lucanum
et Mortianum Capellam reperitur.
927. Rat., per agmina fudit.
228. Erfurt., inde blanditis. Ang., inae eblanditis.
Legendum inde eblanditis. Alii inlex, alii illex scri-
bunt. l/lex ab illiciendo, illiz, aut inlex, a quo lex
non servalur, quod vult [so.
951. Ald., oblito, minus bene, pro obliso. Nec me-
lius choros alter Rott. cum Bonon. pro toros : nam
uod ia quibusdam mss. exaratur thoros, uil moror.
is. non omnino rejicit oblito, vt apud Virgilium
eclog. 9, Nunc oblita miki tot carmina. Post hunc
versum in Vienn., Angel., Vatt. C, L, BB leguntur
hi duo versus : Luxuria huc violas curru delata venu-
sto Per populos jacit, ut mala credula corda tepescant.
Giselinus eosdem invenerat in quodam cod. ms.
Theodori Pulmanui,et altero Daventrix: excuso, sed
effictos recte existimavit. Gisc'inus vero legit cre-
322. Alii, deiciunt ; alii, dejiciunt.
995. Dracteolis scribas, an bratteolis, controversia
orthographica est.
557. Vienn., dum fixis inhiant.
238. Palat., quem, scilicet axem. Alii, quam, nempe
seriem.
939. Vienn., orbem, nonbene. ' ὁ
911. In quibusdam vulg., perdita pro perfida ; quod
postremum longe venustlius est.
942. Vienn., jubentis pro fluentis, hoc est flux,
quod proprium est [χα ΓΙ.
945. Velerrimi Heinsiani, Vienn., Mar.. Rat.,
Weitz., Gall. et alii, ganearum. Aldus cum Torn. et
nonnullis aliis, gateorum, quod non improbo, nam
ganeum fornix est. Giselinus ait, pro voce ganearun
substituere quosdam ganconum. Quorsum? iuquit.
Anne ezdem leges ganeis et. ganeonibus? Ganea, et
ganeum in Gr:ca origine scribuntur per » seu e lon-
gum. Becmanus de Origin. ling. Lat., verbo GaNEUx,
observat Latinos sxpe ἡ in a commulasse, et ine
breve, ut Gyngceum apud Terentium penultima brevi,
Cyclopeus apud Maronem, conopeum. apud Horatium
oda 9 Epod. Ganeo est, ut oit Isidorus lib. x, luxu-
riosus, οἱ tanquam in occultis locis et sublerraneis,
qui& Graci qanea vocant. l'ost huuc versum Mar. et
Rat. pro titul Soórietas. .
947. Gretserus lib. 1, cap. 18 de Cruce, alludere
Prudentium ait ad morem praferendi imaginem cru-
cis in przeliis, quem morem pluribus eo loco con-
firmat.
i9 PSYCIIOMACIIHIA. 50
Instauratque levem dictis mordacibus alam,
Exstimulans animos, nunc probris, nunc prece
[ mixta :
6119 0υ͵ἱβ furor insanas agitat caligine mentes?
Quo ruitis? cui colla datis? qua vincula tau-
[dein,.
Prob pudor, armigeris amor est perferre lacer-
[tis,
$50
Lilia luteolis interlucentia sertis,
Et ferrugineo vernantes flore coronas?
llis placet assuetas bello jam tradere palmas
Nesibus? his rigidas nodis innectier ulnas ?
Ut mitra czsariem cohibens aurata virilem
Combibat infusum croceo religamine nardum,
GLOSS/E VETERES.
B 3 359. Nardum, florem, I.
949. Instaurat, armat. — Levem, velocem, I.
$50. Exstimulans, horigns. — Nunc, interdum, I.
$52. Raids, tenditis, l. b 1
» Proh, interjectio ezprobrantis, l.
954. Luteolis, uris, l. )
955. Ferrugineo, purpureo. — Vernantes, floren-
556. Palmas, scilicet vestras, I.
$51. Nexibus, doctrinis, 1.
" 958. Cohibeus, constringens, 1.
Α 560 Post inscrip'a oleo frontis signacula, per qu:e
Unguentumregale datum est, et ehrisma pe-
[reune :
Ut tener incessus vestigia syrmate verrat,
890 Sericaque in fractis fluitent ut pallia
[membris,
Post immortalem tunicam, quam pollice docto
Texuit alma Fides, dans impenetrabile tegmen
Pecteribus lotis, dederat quibus ipsa renasci.
Inde ad nocturnas epulas, ubi cantharus ingens
Despuit effusi spumantia damna Falerni,
In mensam cyathis stillantibus, uda ubi multo
970 Fulcra mero, veterique toreumala rore rigan-
[εν
$05
$62. Syrmate, longa vestis, 1l.
965. Membris, scilicet tuis, 1.
905. Tegmen, albam vestem, I.
961. Inde, descendisti, l.
368. D»spuit, effudit, vel efflavit. —Falerni, vini, I.
9.0. Fulcra, tripodes, lecti. — Mero, vino. — To-
reumata, celatura, vel tornatilia ; toreuma, id est, c
latura, |. Tornata vasa, Mar. — Rore, lectorum, id
est potu, I.
COMMENTARIUS.
350. Pr:ecipui Heinsiani cum Aldo et aliis, instimu-
(ans. Nostri przstantiores, Mar., tat. , Alex., Gis.,
Weitzius et alii, exstimulans.
951. Barthius improbat insanus pro insana*, quam-
vis illud in suo ms. invenerit. Egm. quoque, insanus.
555. Vienn., ah pudor! alii »ro aut proh pudor !
Vienn., proferre lacertis. Paschalius, de Coronis lib.
tt, cap. 15, pag. 124, notat ex hoc loco florum mix-
turam in coronis imitatio:.e natur. Vide Tertullia-
num de Coron. milit., qui inventos ait flores non ca-
piti ornando, sed naribus oblectandis. -,
Iso et alii veteres interpretantur ferrugineo,
hoc est purpureo. Mariettus cum ex glossa notassel
pserpureo pro ferrugineo, subjunxit, videndum, nun-
quid purpura cum ferrugine. Est certe ferrugo pur-
pura nigrior apud Virgi imn τ Georg. : Cum caput ob-
scura nitidum ferrugine texit, et ix /Eneid. : Ferrugi-
se clarus Jbera, ubi Servius Poniticam ferruginem, .
non Hispanicam, intelligit : aliá contra.
557. Weitz., Erfurt., ac rigidus.
959. Ang., perperam, cum bibat pro combibat. Hein-
$iani οἱ nostri meliores, in[usumm. Vatt. BB et alius
apud Teol., Cauchianus codex, Weitz., infusam. Egm.
pro religamine habet relegamine, non recte. Sacra-
mentum coulirmationis describitur, de quo supra
hymn. Cath. 6, vers. 128. Vide Baronium tom. I Àn-
D4l. pag. 249, et Joann. Laurentium Bertium lib.
x1xu de .Theol. Disc. cap. 10 de unctio is. Forma,
p zter alios qui his Prudentii versibus sacramentum
confirmationis explicant. Simul notat Prudentius ef-
"feminatos virorum mores, qui utebantur mitra, or-
namento meretricum, et reticulo croceo comas invol-
vebant. Juvenalis sat. 5 : Jte, quibus grata est picta
lupa barbara mitra. Sat, 6 : Sed nigrum flavo crinem
abscondente galero. Sat. 2 : Reticulumque comis aura-
tum ingentibus implent.
960. Weitz., Erfurt, postquam. lta Widm. a se-
cunda manu, sed a prima manu pos! que. Ali per que.
962. Vienn., et tener ; melius ut. Luxus denotatur,
quod«esis ad terram usque efflueret. Cyprianus sive
alius, de Jejun. Christ. : Paludamentis talaribus pavi-
em«nta verrentes.
^. 965. Giselinus explicat in fractis, mollibus et effe-
minatis, ut dua, inquit, sint dictiones, Si jubeat scribi
en fractis, necessarium quidem id non est; nam i:
fractus unica dictio sonat etiam fraetss. Verbum ta-
men fluitare poscere videtur in membris fractis. Plu-
rimi conjangunt ínfractis, De verbo [frangere vide
vers. 315.
9604. Weitzio placuit eum solo Widm. edere toni-
cam, et pretermittere tunicam, quod exstat in aliis
omnibus : ridicule. Ang., dextro pro docto, non ita
bene. Sermo e-t de gra'ia baptismatis, quam signifi-
caut stole eaudidze. quibus recens bapiizati induun-
C tur.
$67. Heiusiani, excepto Oxon., et nostri potiores,
Ang., Mar., Rat., Vat. H cum Weitz., inde. Multi
alii Vatt. C, F, G, L, 0, BB cum Oxon. Ald. et Gise-
lino, ite, quod tenuit Gifanius ex vet. lib. in Ind.
Lucretii, !n codice Barthii, inde : ubi etiam vers.
seq., dispuit pro despsit. Inde magis placet, et inter-
rogatio tunc protrahitur ad versum 370, rigantur?
Peveratus putat hunc locum desumptum ex vu
AEneid. ; fortasse vers. 146 et seq.
369, Ald., Immensam cyathis. stiliantibus undam
ubi multo Fulera mero, quod ex vet. lib. approbat
Gifanius loc. cit., et noninvenuste id dictum a docto
poeta asser.t, sicut rorem etiam vocat vinum, et in
Pittochzo, Unde meriveteris defunditur unda, tetracb.
92 vers. 128. Giselinus restituit. In mensam cyathis
slillantibus, uda ubi multo Fulcra mero , et observat
in hoc poeta ex temeraria et falsa przepositionis cum
$uo casu connexione plura fuisse corrupta. Sane in
plerisque codd. antiquis ita inter sese verba quando-
mue sunt conjuncta, ut judicio acri opus sit ad singu-
las voces separandas. Non tamen negaverim Aldi,
Gifanii et Fabricii lectionem in veteribus membranig
reperiri, quam exhibent Vatt. C, G, L, BB, nisi ma-
lis legere, In mensam cyathis. stillantibus undam, ubi
multo Fulcra mero. ln Ang., mendose, unda. In Vat.
H plane corruptum, stillantibus daubis multo Fulcra
sero. Vienn., cyathis stipulantibus, quod nulli est
u:ui. Ad hunc Prudentii l: eum videtur respexisse
Salvianus lib. v adversus Avaritiam : Natant triclinio-
rum pavimenta vino; Falerno nobili [utum faciunt,
mense eorum, ac toreumata mero jugiter madent, sem-
per uda sunt, Ex quibus lectio uda confirmatur.
910. Toreumata pro toralibus accipienda monet
Sirmondus ad Sidonium, hos versus laudans ad epist.
ἃ lib. 1x. Fabricius tenet, boc etiam lóco toreumata
δ) AURELII PRUDENTII CARMINA. 52
621 Excidit ergo animis eremi sitis : excidit A -
[ille
Fons patribus de rupe datus, quem mystica
[virga
Elicuit, scissi salientem vertice saxi?
Angelicusne cibus prima in tentoria vestris
Fluxit avís : quem nunc sero felicior & vo
Vespertinus edit populus de corpore Christi ?
Ilis vos imbutos dapibus jam crapula' turpis
Luxurix ad madidum rapit importuna lupanar:
Quosque viros non ira fremens, non idola bello
629 Cedere compulerant, saltatrix — ebria
[flexit.
State, precor, vestri memores, memores quo-
[que Christi.
; 915
980
Que sit vestra tribus, 4φυ gloria, quis Deus, B
[et rex,
Quis dominus, meminisse decet: vos nobile
[Judz.
Germen ad usque Dei genitricem, qua Deus
[ipse
Esset homo, procerum venistis sauguine longo.
Excitet egregias mentes celeberrima David
Gloria, continuis bellorum exer«ita curis.
e Excitet et Samuel, spoliuin qui divite ab hoste
Atutrectare vetat, nec victum vivere regem
Incircumcisum patitur : ne prada superstes
Victorem placidum recidiva in przlia poscat,
Parcere jam eapto crimen putat ille tyranno :
At vobis contra vinci, et succumbere votum est. -
Poniteat, per siqua movet reverentia summi
Numinis, hoc tam dulce malum voluisse ne-
[fanda
Proditione sequi : si poenitet, haud nocet error.
Poenituit Jonathan jejunia sobria dulci
6923 Conviolasse favo sceptri, mellisque spore
Heu! male gustato, regni dum blanda voluptas
400 Oblectat juvenem, jurataque sacra resolvit.
985
390
395
GLOSS/£ VETERES.
911. Animis, vestris, I.
95172. Patribus, vestris, I.
575. Elicuit, extulit, I.
. 911. Imbutos, ductos, I.
918. Lupanar, prostibulum, I.
986. Excitet, vobis, I.
389. AuUrcctare, manu tangere prohibet. — Regem,
Agag, 1.
$90. Incircumcisum, crossum, I.
591. Victorem, Saulem, 1.
3593. Votum, voluntas, l.
394. Per siqua, per reverentiam juro, vel oro, [.
296. Proditione, traditione. — Poenitet, vos, I.
999. Regni, Philistinorum, I.
400. Resolvit, rumpit; quia non est occisus, I.
COMMENTARIUS.
esse opera torno facta, politaque, quod etiam docent
gloss ; sed id minus placet. Relege Salviani verba
vers. sup.
571. In Rat. insulsus corrector posuit Excidit ergo
animis sitientibus ille in eremo Fons patribus, ne scili-
cet secunda in eremo corriperctur. Historiam sacram
legere poteris Exodi cap. xvi et xvir.
515. Ald., e vertice. ln aliis abest e. 1n Vat. F, sa-
lieute, et in nonnullis vulg. scissis mendum est.
974. In quibusdam vulg., angelicusve. Cauchii co-
dex, patria in tentoria, Hleiusioni, Mar., lRat., A'ex.
et Vatt. C, D. G, HI, L, O, BB, Weir. , aliique, vestris.
Al., Gis., Vat. F, Ang. a prima wanu, nostris. lta
etiam videtur fuis-e in Viennensi.
915. Rat., feliciter, minus bene.
910. Eríurt., de sanguine Christi. Vides clarum
testimonium catholice fidei de praesentia corporis
Christi in eucharistia, cum similitudine cibi angelici
manna a SS. Patribus scpe indicata. Inter opera Cy-
priani sermone de Gana : Panis iste angelorum omne
delectamentum habens. virtute. mirificu...... amplius
quam manua illud eremi implet ; et satiat edentium ap-
peti'us, etc. Fabricius ait mire dietum ἃ Prudentio
vesperiinum populum pro eo qui est extremis tempo-
ribus victurus, sumpta sermonis forma ab illis ver-
diligentissimum, mediam hujus Grzci vocabuli di-
ctionibus transpositis produxisse : duod tamen ab
auctore non profectum esse certo constat. lllud vero
non probo in Giselino, quod litterarum Gracarum
cognitionem in Prudentio desiderare videtur, cum
simul fateatur, eum sui sx culi auctoritatem secutum,
accentus Latini aliarnmque regularum ratione habita,
quantitatem genuinam neglexisse. Cur enim non po-
terat Prudentius scientiam sibi reservare, usum po-
pulo concedere?
385. Ald. et vett. edd., natus homo pro esset homo.
Giselinus quoque in contextu natus homo, quod ma«
gis arridebat Gallandio, quamvis ediderit esset homo.
388. Adisis lib. 1 Regum cap. xv.
990. Vienn., pariter, non recte, pro patitur. Fabr.,
ncu preda ; melius ne preda. In glossa crossus idem
est ac grossus.
991. Rat, Mar., fHleinsiani (excepto priori Rott.)
Gis., Weitz., recidiva. Ald. cum aliis vulgatis rediviva.
$03. Ald., nobis pro vobis; quod postremum verum
est. Ang. ἃ prima manu notum est, recte correctum
per votum est.
594. Fuld., contra legem matri, per siqua moveat.
996. In Margarita poetica Alberti Eyb. canonici
Bambergensis, δὶ poenitet, aut. nocet error, ex veteri
bis, Mane nobiscum, quoniam. advesperascit. Nullum f) quorumdam scribendi ratione pro haud vel haut.
est dubium quiu populus Christianus intelligatur;
sed liac alia ra'ione, quod per vesperam in sacris Lit-
teris saepe intelligitur Christus, aut ejus adventus, et
sepiima atas mundi. Patres, qui has allegorias ex-
onunt, vide indicatos 84 Laureto in Silva Allegor.
everatus opinatur populum Christianum a Pruden-
tio vesperiinum vocari, «quia post horam nona et
tempore vespertino in stationibus edebat de corpore
Christi. Non ea meus Prudentii esse mihi videtur.
919. In nonnullis vulg., viris, male. In Rat: corre-
ctor, consuetudinis xvi Prudentiani ignarus, priori-
bus erasis, scripsit idolaque bello. Ald. ediderat re-
cte non idola bello ; correxit inepte | idolaque bello.
Giselinus advertit, Aldum Manutium, si usquam alibi,
certe in bujus auctoris editione presertim secunda,
497. Videlib. 1 Reg. cap. xiv. *
998. Heinsiani omnes, Pal., Fuld., Widm. , Erfurt.,
Weitz. cum nosiris Mar., Rat., Vienn., Alex., Vat.
I1, O, Bonon., favo sceptri. 1n Mar. glossa id est virga";
in Erfurt., glossa melle accepto per áceptrum.. Ald.,
Torn., Gis., favo sumpto. Gallandius ait, vocem gu-
Stato. vers, seq. fortasse obstare huic lectioni favo
sumpto. Ang., Vatt. L, DB, non inale, conviolasse favo,
su pti mellisque sapore. Vat. D, mendose, favo cepit.
In Vat. C, desunt hie et sequefltes versus usque ad
vers. 450, scilicet integro [folio avulso,
599. ]u Vat. D error metri mala vot(uptas pro blanda.
400. Vienn., jura resolvit. Postrema pars glossa,
quia non est occisus, videlur spectare ad versum se-
queuter, nec sors lacrgmabilis illa est.
53 PSYCHOMACHIA. δῷ
Sed quia ponituit, nec sors laerymabilis illa est, A
Nec tingit patrias sententia szeva secures.
En ego Sobrietas, si conspirare paratis,
Pando viam cunctis virtutibus, ut malesuada
Luxuries, multo stipata satellite, poenas
Cum legione sua Christo sub judice pendat.
Sic effata, crucem Domini ferventibus offert
Obvia quadrigis, lignum venerabile in ipsos
lutentans frenos : quod ut expavere feroces
Cornibus oppansis, et summa fronte coruscum,
62$ Vertunt prxcipitem c:xca formidine fusi
Per przerupta fugam : fertur resupina reductis
Nequidquam loris auriga, comamque niadentem
Pulvere feedat humi : tunc et vertigo rotarum
implicat excussam dominam : nam prona sub
410
445
[axem B
Labitur, et lacero tardat sufflamine currum.
Addit Sobrietas vulnus lethale jacenti,
CouJiciens silicem rupis de parte molarem.
llunc vexilliferze quoniam fors obtulit ictum,
Spicula nulla manu, sed belli insigue gerenti,
Casus agit saxum, medii spiramen ut oris
695 Frangeret, et recavo miaceret labra pa-
[lato.
Dentibus introrsum resolu'is , lingua resectam
Dilaniata gulam frustis cum sanguinis implet.
Insolitis dapibus erudescit guttur, et ossa
Colliquefacta vorans revomit, quas lauserat,
[offas.
Ebibe jam proprium post pocula multa cruorem,
Virgo ait increpitans : sint hac tibi fercula tan-
(dem
Tristia preteriti nimiis pro dulcibus xvi.
Lascivas vitze illecebras gustatus amara
430
425
430
GLOSSA& VETERES.
403. Cors,irare, coadunare, 1.
A04. Viam, prabendo, 1.
405. Stipata, circumdata, I.
406. Pendat, solvat, 1.
407. Crucem, sobrietas crucem Domini offert currui
[nzuric, 1.
409. Intentans, impingens, I.
410. Corn.bus, crucis, id est vexilli. —Fronte, con-
tra (aciem offert lignum, 1.
415. Axem, antiptosis, l.
417. Addit, sobrietas lapidem jacit, et percussit os
luxurie, I. ]
418. Conjiciens, jaciens, retinens, 1.
420. Insigne, vexillum. — Gerenti , magnifice re-
genti, I.
491. Cosus, eventus, I.
427. Ebibe, sobrietas increpat luxuriam | exstin-
ctam, I.
499. Tristi», acerba. — Dulcibus, /uxibus, I.
430. Vitz, tue, I.
COMMENTARIUS.
401. Vienn., Fu'd., Widm. supra, ulla est, cum
Barthii codice.
402. ΑἸ]... Ang., Fabr., tinxit ; alii, tingit, sive, ut
nonnlli scribunt, tínguit.
408. Ald., Ang., Gall., Weitziani, excepto Pal.,
3c nostri precipui cum Gis. aliisque, quadrigis. Re-
centiores edd. cum Weitz., Put., Rot, quad:;ijugis, C
quod minus placet Gallaniio. Observa potentiam ,
crucis, quam δῶρα noster j0eta, invitis hareticis
inculcat.
410. Eleinsiani omnes, Mar., Rat., Vienn., Vat. O,
Weilz., oppansis aut obpansis. In Egm., obpannis
emendatuin per obpansis. Vat.L, Barthii membranz,
Giselinus cum tribus ffiss. et editione Daventrieusi,
qu: jure illi instar optimi antiqui, oppassis. Aldus
rum aliis vulg., expansis aut ezp^ssis, quod minus
probatur, prxsertim cum Prudentius amet hujusmodi
vocabula praepositione ob composita , ut oblidere,
obbrutescere, obtrudere, oppallesco, quod jam pridem
observarat Giselinus. Aulus Gellius passum a pando
semper dici contendit lib. xv, cap. 15 a quo dissentit
Gifanius Ind. Lucr., verbo DisPaNsus, qui adducit
auctoritatem veterum codicum in hoc aliisque Pru-
dentii et aliorum locis. Prudentius non semel pansus
dixit. lo. Erfurt, i!a bic cum superiori versu legitur,
non debuit affirmare nullum ejus exstare vestigium
in suis mss,
415. Ald. cum nonnullis e:iam vetustis, sub axe.
446. Sufflamen est machina quz rotze nimio impetu
decurrenti supponitur, ut retineatur. De corpore ipso
luxurize rotis implicito non male locum huuc intelli-
git Teolius.
418. Vienn., prima de parte, non bene.
1219. Plerique fors scribunt, alii sors. Utrumvis
elige.
. 421. Barthius affirmat, in suis membranis diserte
legi medii spiramen odoris, quod inquit , examivare
velim, qui poetam nostrum post nos traetabunt. Quid
alii peritiores judicaturi sint, non audeo definire.
Mihi quidem niliil certius occurrit, nisj mendum esse
spiramen odoris pro spiramen ut. oris, qualia mu ta
passim in codicibus veterr:mis inveniuntur. Hoc ipso
loco clarus error est in Vat. D, G,O, in quibus scri-
ptum est spiramen oris sine ut. Fortasse hzc conje-
ctura Barthio placeret, legendum Casus agit saxum,
medii wt spiramen odoris Frangeret ; ut nasus saxo
confractus intelligatur. Sed qu:e sequuntur, lectionem
communem magis probant : et coutra gulam in hoc
certamine agitur, non contra odoratum.
422. Erfurt., frangeret, atra cavo. Alcimus Avitus
quod ut expavere coruscum Cornibus oppan:is, et summa py lib. y, Recavo sic lingua palato.
fronte renitens; supra coruscum legitur feroces; supra
renitens, coruscum. Ac sane renitens ratione metri
rejiciendum est, si sumatur pro coruscum.
415. Ald., comasque madentes ; alii, comamque ma-
dentem.
414. Ovidius viu Metamorph., Pulvere canitiem ge-
n:tor, vultusque seniles Faedat humi fusus. Quo videtur
l'rudentius re-pexisse. Gra cismum, quem lleinsius
εἰ recentiores amplectuntur cum Put., utroque Rott.,
εἰ ex nostris Alex., Vat. ll a prima manu, necnon
cum Barthio, non agnosennt plerique ex nestris,
Mar., Bat., Vienn., Vit. F, ας L, Ald., Gis., Weitzius.
Scilicet illi legunt pulvere fadatur. pro pulvere fedat
bumi. Eum Grzcisinum respuit. etiam Teolius, sed
425. Non stis intelligitur cur gula resecta. For-
tasse le;cre pr:cstabit lingua retectam dilaniata gulam.
424. Gis. 1 edit., frusiis et sanguine complet.
428. Fuld., Erfurt., pocula pro fercula. Prazecesserat
pocula. De ferculis hymn. 5 Cathem., vers. 16.
429. Ald. , nimiis sub luxibus, quod in Widin. glossze
vicem sustinet. Alii, pro luxibus, ut Piccarli codex et
Vaticani pures F,G, L, BB cum Ang., et nonnullis
Heinsianis. Barthius cum suo ms. veriatem lectionis
ait es-e nimiis pro du!cibus avi Σ cui consentiunt pr:r-
stantiores nostri, Mar., Alex., Rat., Vat. D, H. in
Vienn. erat dolcibus, quod perverse factum est dolo-
ribus. Put., Thuan., Cauch., Weitz., Gis. in contextu,
pariter dulcibus. Prxcessit tristia, hoc est amara.
e.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
Mortis, et horrifico sapor ultimus asperet hau- A
[stu.
C:ede ducis dispersa fugit trepidante pavore
Nugatrix acies. Jocus, et Petulantia primi
Cymbala projiciunt : bellum nam talibus armis
Ludebaut gesono meditantes vulnera eistro.
626 Dat tergum fugitivus Amor : lita tela ve-
[neno,
Et lapsum ex humeris arcum, pharetramque
[cadentem
Pallidus ipse metu sua post vestigia linquit.
Pompa ostentatrix vani splendoris, inani
Exuitur nudata peplo, discissa trahuntur
Serta Venustatis, coliique, ac verticis aurum
Solvitur, et gemmas Discordia dissona turbat.
Non piget attritis pedibus per acuta fruteta
435
440
56
Ire Voluptatem : quoniam vis major acerbam
445 Compellit tolerare fugam : formido pericli
"Predurat teneras iter ad cruciabile plantas.
627 Qua se cunque fugax trepidis fert cur-
[sibus agmen,
Damna jacent, crinalis acus , redimicula, vitta,
Fibula,flammeolum,strophiurm,diadema, monile.
450 His se Sobrietas , et totus Sobrietatis
Abstinet exuviis miles, damnataque castis
Scanda!a proculcat pedibus, nec fronte severos
Connivente oculos przdarum ad gaudia flectit.
Fertur Avaritia, gremio przcincta capaci,
495 Quidquid Luxus edax p-etiosum liquerat, unca
Corripuisse manu, pulebra in ludibria vasto
Ore inhians ; aurique legens fragmenta caduci
luter arenarum cumulos : nec sufficit amplos
GLOSS/& VETERES.
4351. Horrifico, amaro po!u, I.
433. Nugatrix, inutilis. — Jocus, jocus cymbala
projiciens fugit, I.
435. Sistro, t«ba, genus symphonie, I.
436. Lita, arma uncta, l.
440. Peplo, pallio, 1.
441. Serta, ligamenta capitis, I.
441. Agmen, exercitus, 1.
448. Redimicula, ornamenta , l.
449. Fibula, virginale pallium, ἴ.
451. Miles, exercitus. — Damnato, nefanda, I.
452. Severos, graves, 1.
454. Avaritia, philargyria, id est avaritia aurum inter
arenas legit. — Gremio , sinu , l.
455. Luxus, delectatio. — Unca, avara, I.
456. In ludibria, in risum nobis Christianis sit, vel
pecunias, 1.
COMMENTARIUS.
491. Fuld., Widm. supra, Oxon., horrificos sapor
ultimus asperet haustus. Plerique, liorrifico sapor ulii -
mus asperet haustu. Sed in Vàt. IH, Ald., Gis., Weitz.
et aliis asperat. Sententia nota est, amaros csse vo-
luptatis exitus.
433. In Ang., locus, corrige joe De nugis et acie
nugatrice dictum hymn. 2 Cath. vers. 22.
454. Aliqui veteres scribunt proiciunt, ut Vienn.,
Mar. et alii.
435. Erfurt., Fuld., prelia. Et Juven:slis quidem
dixit meditari prelia, Satyra 7, vers. 128 : Statua
meditatur prelia lusca. Sed in Prudentio jam pr»-
cessit bellum. De sistro vide comment. ad vers. 527
et 528, lib. n contra Symmachum. Virgilius lib. vn
de Cleopatra : Regina iu mediis patrio vocat agmina
sisiro.
437. Weitz. cum solo Widm., et lapsum humeris
arcum, Sed cur hic hiatus admittendus erit, dissen-
tientibus czeteris codicibus ?
458. Erfurt., liquit, non ita bene.
439. Rabanus Maurus de sacris Ordinibus cap. 12:
Pompam awnbitionem, sive jactantiam, et his similia
intelligi debere propheticus sermo demonstrat, cum di-
cit : Ve qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte
Samaric : optimates capita populorum | ingredientes
pompatice domum Israel. Sed Clemens et Prudentius,
disertissimus etque Christianissimus poeta, in hac si-
gnificatione pompam posuit in libro Psychomachie :
Pompa ostentatrix, etc. Theodulfus episcopus Aure-
lianeusis de Ord. bapt. cap. 12 lizc ipsa verba ante
Rabanum perscripserat.
442. Fuld., concordia dissona. Weiusiani, nostri
preciptii, Alex., Vien., Mar., Vat. D, turbat ; alii tur-
pat cum Aldo.
445. Barthius in suo ms. legit. artitis pedibus, quod
explicat, contractis ob sensum doloris, et confirmat
simili lectione in prafat. Psychom., artita colla pro
attrita, quam eo loco explositmus.
444. Lucretius lib. vi de his qui exercen'ur in me-
tal!is eruendis, et ad id optis damnantur, Quos opere in
tali cohibet vis magna. Eodem fere modo Prudentium
locutum quóniam vis major, etc., observat Gifauius
C
Ind. Lucr. verbo Vis uacNa, qui addit : Eum poetam
Christianum, quia nunc, ul opinor, (ere totum vindi-
cavimus a mendis innumerabilibus, addamus et aliquot,
ut ita dicam, manticas. Intelligit Gifanius imenda qua
in eit. Ind. emendare studuit. Qui asserunt Gifanium
aliam operam illustrando Prudentio impendisse, for-
ta-se ex hoc loco decepti sunt. Quid sit vis major,
explicant jurisperiti ad leg. Ex conducto; leg. Si mer-
ces, ὃ Vis major, Íf. Locat.; leg. fluminum, & Servius
quoque de damn. infect. lotelligunt, esse vim divinam,
qua accidit supra omneni hominum custodiam.
446. Ang., Ald., Gifanius Ind. Lucr., Widm. a se-
ennda manu, perdurat ; alii, predurat. Gifanius verbo
PER contendit, lioc articulo juncta fuisse apud vete-
res plurima qus hodie vel in pre, vel'aliter sunt
commutata. Sed idem posse& dici de articulo pra.
Vide hywn. S. Vincentii vers. 178, ubi occurrit ver-
bum preduro.
44. Mar., gressibus pro cursibus.
448. Vienn., non bene, criniulis. Damna intellige
spolia. Piguorius, de Servis pag. 195, agit de acu
qua sustinebantur et figebantur e»pilli, quae ab Apu-
leio dicitur etiam acus crinalis lib. vin Metam. Cala-
mistrum erat acus major quz calefacta intorquebat
capillos.
4529, Fuld., non fronte; Weitz., ne fronte : neu-
trum placet.
453. Wekzius , flectat, quia supra ne posuit. In
D Mar. ex conibente emendatum conivente. lluic versui
succeidit in Mar. et Rat. titulus Avaritia ; in. Aldo
Avaritie et Largitatis pugna; in aliis Avaritia et Ope-
ratio. ln Vienn. hoc loco nulius titulus.
454. Rat., avarities, Recte alii, avaritia, producta
ultima.
456. Mar., Rat., Alex., Vatt. G, H, O, pulchra in
ludibria. Hoc voluisse credo Vat. C, et codicem Pic-
carti pulchra illudibria, de qua voce amplius quz-
rendum censebat Weitzius. Duo Vatt. L, et BB, pul-
chra et ludibria, Aldus cum aliis, pulchra ad ludibria.
457. Meinsius opinatur aurique legens ramenta,
el agi de auro nondum excocto. Non probo.
57 PSYCHOMACIIIA, | 88
Implevisse sinus : juvat infarcire crumenis A 6929 Cingula, et exuvias gaudet rapuisse
460 Turpe Fucrum , et gravidos furtis distendere
[fiscos :
6998 Quos Idva celante tegit, laterisquesinistri
Velat oprimento : velux nam dextra rapinas
Abradit, spoliisque ungues exercet aenos.
Cura, Farhes, Metus, Anxietas, Perjurla, Pallor,
465 Corruptela, Dolus, Commenta, Insomnia,
[Sordes ,
Eumenides variz , monstri comitatus aguntur.
Nec minus interea rabidorum more luporum
Crimina: persultant toto grassantia campo,
Matris Avaritiz nigro de lacte creata.
470 Si fratris galeam fulvis radiare ceraunis
Germanus vidit coinmilito, non timet ensem
Exerere, atque caput socio mucrone ferire,
De consanguineo rapturus vertice gemmas.
Filius exstinctum belli sub sorte cadaver
415 Aspexit si forle patris, fulgentia bullis
B 490
[cruen'as :
Cognatam civilis agit Discordia predam,
Nec parcit propriis Amor insatiatus habendi
Pignoribus, spoliatquesuos Fames impia natos.
480 Talia per populos edebat funera victrix
Orbis Avaritia, sternens centena virorum
Millia vulneribus variis : hunc lumine adempto,
Effossisque oculis velut in caligine noctis
C:ecum errare sinit, perque offensacula multa
485 ]lre, nec oppositum baculo tentare periclum.
Porro alium capit intuitu, fallitque videntem,
Insigne ostentans aliquid : quod dum petit ille,
Excipitur telo incautus, cordisque sub ipso
Saucius occulto ferrum suspirat adactum ,
Multos przcipitans in aperta iucendia cogit ,
630 Nec patitur vitare focos, quibus zstuat
] [aurum,
Quod petit arsurus pariter speculator avárus.
GLOSS.E£ VETERES.
459. Juvat, delectat. — Crumenis, marsupiis : cru-
tenia sunl proprie fragmenta auri, I.
460. Fiscos, saccu!os , l.
461, Lzva, sinistra, Il.
464. Cura, multitudo vitiorum , que avaritia nigro
creat lacte, T.
468. Crimina, peccata. — Grassantia, vastantia, I.
469. Creata, id est vitia, vel cu!pe, 1.
410. Fratris, sui. — Fulvis ceraunis, rubris moni-
libus, vel lapillis : cerauna proprium npmen gemmo,
(uirum habens colorem, nam Grace fulgor, I.
413. Exerere, educere , vel eripere , l.
. 415. Bullis, gemmis, I. .
480; Talia, avaritia plurimos sternit ; alios. cecos
errare sinit, 1.
482. Hunc, quemdam. — Adempto, ablato , I.
485. Daculo, baculum non permisit portate, I.
486. Porro, avaritia, dum aliquid ostendit , jaculo
percutere vult ; capit. — Inwitu, decipit vis oculorum, l.
489. Adsctum, infixum, 1.
490. Multos, avaritia multos praecipitat in. incen-
dium, I.
491. Focos, ignes, vel tartareas penas Stygis. —
JEstuat, coquitur, T.
COMMENTARIUS.
459. Fuld., implicuisse sinus, minus bene. Pro ín-
farcire alii infercire, pro crumenis vetusti nonnulli
cruminis, Etymon crumenz dicitur esse ἃ χρεμάω,
quia sit pendula. Glossa non placet.
460. Fuld. pro fiscos habet saccos.
461. Veteres plerique legunt laterisque sinistri.
Heinsius edidit laterisque ministri, sed cum nullam
variantem lectionem promat, dubium est an id casu
exciderit. Chamillardus Heinsio adhzsit.
462. Barthius, Heins., opermento ; Ang., adcperto,
. quod postreinum aperte mendosum est. Plerique no-
stri oprimento.
. In Rott. priore, insomnia, sortes. Alii, sordes.
Prudentius sortes egregie dicere potnit, si ludus iste
quem lotto vulgo appellant, tunc temporis viguisset :
cui non inepte accommodes lios duos versiculos : Cor-
rupte/a, dolus , commenta , insomnia, sortes, Eume-
nides varie monstri comitatus aguntur.
466. Ald., Eumenides fur: ; alii, Eumenides varie,
et in Mar. furig est glossema. Pro varie Fabr. et Gis.
varie. Gallandius edidit varie, sed in notis putat esse
vitiosam repetitionein varie, cum ez singillatim prius
recenseantur. Verum id nihili est : nam Eumenides
illa dicuntut esse varixz , hoc est inter se diversa.
Poeta imitstur Virgilium xim ZEneid. vers. 256:
I] reque, insidiecque dei comitatus aguntur.
467. Boetius, fortasse imitatus Prudentium, avari-
tiam lupo comparavit lib. iv, prosa ὅ.
468. In Ald. et Mar. a prima ann error est cras-
santia, ut in Vat. C, cessantia; lege grassantia.
479. Sive pigneribus, sive pigncribus scribas, an-
tiquos duces sequeris. ldem de fames, et famis assero.
Scribunt. fames Vaut. C, F, G, L, O, BD. Neque ob-
jicias versum non constare : nam Gifanius, qui Ind.
ucr. ex vet. cod. legit fames, inde colligit Pruden-
tium in es finita 3:epe facere brevia. lleinsius famis
magis approbat. Contra Giselinus reprehendit Aldum,
quod aliquando bujusmodi nomina in is terminaverit,
ut hymn. S. Hippolyt vers. 190 , omnis adorat Pubis,
C eunt, redeunt. Quippe negat Giselinus, P'rudentiumr ad
consuetudinem veterum respexisse , qui istiusmodi
nominativos per es et is aliquando extulerint. Pro
impia Pal. improba. Alhertus Eyh., qui in Margarita
poetica locum poet: nostro dedit, legit fames ino-
pia, quod mendum: est carmini repugnans.
480. Vienn., generabat pro edebat ex aliquo insulso
glossemate.
481. In Rat. ex araritia recenti manu factum ava-
rities, Írustra.
484. In Put. et Ang., cffendicula. Alii melius offen-
sacula : nam, ut observat Heinsius, lex metri rejicit
offendicula : quod enim idem putat, Prudentium de
his non fuisse valde sollicitum, qui priorem in mitra
corripuerit, οἱ in rubigine primam, jd non esti satis-
idonea causa ad lectionem regulis contrariam admit-
tendam, relicta meliori : neque prima in mitra neces-
sario est producenda. Cauchianus codex habet secum:
errare facit, non sinit,
487. In Mar. erat quod cum petit.
491. Àng., male, auram pro aurum.
492. Heinsius iterum e duobus verustissimis defen-
dere conatur peculator conira carminis leges, asserit-
que vix locum habere speculator. Verum nou videa
cur ei non placeat Nebrisse interpretatio : qid videt
res pretiosas incendio perire. Jam pridem Ricciolus in
]ndic. &yllab. controvers. monuit, ex inss. codd., teste
Vossio, legendum speculator , non peculator. Aldus,
Gis., Weitz., recentiores praterea cum nostris om-
nibus codd. Mar., Rat., Vieun,, Alex., Ang., Vatt.
C, D, F, G, H, L, O, BB, habent speculator. Bjonon.,
mendose, speculatum.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
Omne hominum rapit illa genus, mortalia cuncta A
Occupat interitu: neque enimest violentius ullum
Terrarum vitium, quod tantis cladibus evum
Mundani involvat populi, damnetque gehennze,
Quin ipsos tentare manu, si credere dignum est,
Ausa sacerdotes Domini : qui prae!ia forte
63.1 Ductores primam aute aciem pro laude
[gerebant
Virtutum, magnoque implebant classica flatu.
Etfors innocuo tinxisset sanguine ferrum,
Ni Ratio armipotens, gentis Levitidis una
Semper fida comes, clypeum objectasset, et
[atre
Hostis ab incursu claros texisset alumnos.
Stant tud Rationis ope, stant turbine ab omni
495
500
505
60
Immunes, fortesque animi : vix in cute summa
Praestringens paucos tenui de vulnere lxdit
Cuspis Avaritiz, stupuit lues improba, castis
Heroum jugulis longe sua tela repelli :
Ingemit, et dictis ardens furialibus infit.
6392 Vincimur, heu! segnes, nec nostra po-
[tentia perfert —
Vim solitam ; languet violentia szva noceudi,
Sueverat invictis qux viribus omnia ubique
Rumpere corda hominum : nec enim tam fer-
[rea quemquam
Formavit natura virum, cujus rigor zra
Sperneret, aut nostro foret impenetrabilis auro,
Ingenium omne neci dedimus, tenera, aspefa,
[dura,
510
515
GLOSSAE VETERES.
495. Mortalia, homines, l.
494. Violentius, fortius, Iso, Mar.
501. Fors, forsitan, Mar.
504. Alumuos, filios, I.
505. Tuti, securi. — Ope, adjutorio, 1.
507. Paucos, de militibus, 130.
493. Vienn., male, omnem hominem rapit.
494. 1n vulg., neque enim est. Heinsius aliquando
putaverat neque ea violentius ullum. Postea ex scriptis
agnovit hiatum. Giselinus, neque enim est, quod pla-
cet. Ald. et Weitz. cum mss., neque est.
497. Si credere dignum est ex Virgilio nt Georgic.
498. Eríurt., fortes, non male, pro forte. Nescio
cur Nebrissa dubitaverit de quibus sacerdotibus ve-
teris legis poeta loquatur : nam clarissimum est de
sacerdotibus πονῶ legis sermonem esse, cum pugna
virtutum et vitiorum in anima Christiana describatur.
At Clamillardus de ecclesiastico ordine mentionem
haberi lubentius autumat, quod Prudentius in lu-
xurie pugna objurgaverit flispanorum fastum, qui
consiliis sacerdotuin non obtemperabant. Equidem
nihil video in ea pugna ex quo argui possit, Pruden-
tium objurgasse Hispanorum fastum , aut Ilispanos
aacerdotum consiliis non obtemperasse, nisi forte
quod animadver:um est ad versum 310. Sed aliud est
in Hispania ob regionis ubertateu collocari posse or-
gana, ut dicebat Giselinus, luxurie, aliud quod Pru-
dentius luxuriam Hispanis potissimum exprobraverit,
quod non nisi temere affirmabitur. Chamillardus vero
cum víderet vulgo objici llispanis festum, Pruden-
tium, de luxuria loquentem, interpretatus est ad fa-
δίῃ llispanorum respexisse. Atqui fastus sive su-
perbi:x vitium non eo loco a Prudentio exagitatur, sed
luxuria et qua inde nascuntur vitia, jocus, petulan-
tia, lascivus amor. Nemini autein venerit in mentem,
li:ec vitia Hispanorum fuisse aut esse propria, cum
in omnibus zque terris dominentur. lmo qui geogra-
phicas institutiones tradunt, quamvis faciles sint in
vitiis virtutibusque pro libitu unicuique genti assi-
gnandis , tamen virtutem luxurie ejusque vitiis
contrariam, nullius gentis propriam esse jactant.
499. Wim. supra, primi ante aciem. Neque id di-
splicet.
nel. Post hunc versum Mar. et ftat. pro titulo
atio.
502. Weitzius ex M. Bergio observat, fortasse al-
ludere poetam ad rationale Mosaicnm, quod erat in
pectore pontificis, suo ornatu induti. Ego nihil aliud
hoc loco reperio, nisi Prudentium ecclesiasticorum
fam: consuluisse, etiam dum avaritiie crimen οἷς
aliquatenus objicit. Sane de ratione, et mente, qui-
bus sacerdotes sui temporis prxstabant, multa vere
poterat praedicare, cum nullo tempore doctiores in
Ecclesia viri floruerint. Qui hac tempestate nostra
509. Jugulis, pectoribus, 1.
510. Ingeinit, stupuit, vel ingemuit, 1.
515. Formavit, duravit, — Rigor, duritia, 1.
4 sm Ingenium, Atominum. —Tenera, omnem etatem
icit, .
COMMENTARIUS.
passim, et licenter adversus ecclesiasticum ordinem
debacchantur, Prudentii exemplo moniti, mode-
stiam in ejus ordinis vitiis objurgandis poterant di-
scere. Avaritiam vero sacerdotibus tanquam vitium
eorum magis peculiare plures affingunt, certe vehe-
menter reprehendunt. Hieronymus jure suo acrius
in avaritiam ecclesiasticorum invehitur epist. 52 ad
Nepotianum de vita clericorum et monachorum,
quem legere juvabit. Nam quod Ammianus lib. xxvn
, OBtentationem cupiditatemque Romanis pontificibus
C
szeculi iv objicit, id ab homine ethnico confictum li-
quet, ut detraheret auctoritati, qua potiuntur cter-
ne urbis episcopi, ut loquitur lib. xv.
503. Erfurt., objectaret; sed objectasset poscit sen-
808, et postea sequitur texisset.
506. Fuld., fortesque animo; elegantius est animt.
507. Meliores Heinsiani, Barthius, Egm., Fuld.,
Widm., prestringens cum Rat., cujus glossa est pa-
rum vulnerans, Weitzio, et aliis. Ald., Gis., Aug.,
Mariett., Vat. C. aliique, perstringens. Utrolibet
modo recte dixeris, et fortasse Prudentius alio loco
prestringo, alio perstringo scripsit, ut nihil dicam de
exscriptoribus etiam vetustissimis, qui sepius scri-
bendi rationem arbitratu suo reformabant.
508. Vienn., cassis mendum pro castis. De lues
sive luis vide vers. 479 in fames.
510. Fuld., inquit; czteri, infit.
511. Giselinus, cum Ald. et ed. Daventriensi pra-
[er melius putat quam perfert. Sed Aldus Weitzio,
einsio, et mihi ait perfert. lloc quoque argumen-
tum est duplicis editionis Aldina. Verum Weitzius
nunc lectionem eamdem ac nos exhibet, aliis in locis
diversam. Szpe quidem accidit, aliquam lectionem
cuidam auctori attribui, cujus vere non est : sed ejus
nomen excidit, cum alius esset nominandus. Weit-
zius habet refert cum Widm. 1n Fuld., profert; in
Cauch., prefert. Heinsiani omnes, Fabr. Widm.
supra, nostri plerique, perferi, quod bene cum sen-
tentia procedit.
D 515. Erfurt., Vat. Ca prima manu, duravit. ln hoc
Vat. supra formavit. Giselinus ad oram, duravit, In
Fuld., vigor era. Giselinus ex plerisque mss. prze-
fert rigor : nam dura rigere, non vigere dicuntur,
517. Imitatio Maronis im Georg., Et genus omne
neci pecudum dedit, omne ferarum. Sententiam eam-
dem amplexus est Horatius lib. 11, sermone 5 :Üm-
nis enim res: Virius, fama, decus, diviua humanaque
pulchris Divitiis parent.
61 PSYCHOMACI!IA. 62
Docta, indocta simul, bruta, et sapientia, A 520 «Egimus e Scariot? magnus qui discipulorum
[necnon
Casta, incesta mex patuerunt pectora dextr:e.
520 Sola igitur rapui , quidquid Styx abdit avaris
Gurgitibus : nobis ditissima tartara debent,
Quos retinent, populos : quod volvunt sxcula
[nostrum est :
Quod miscet mundus, vesana negotia, nostrum.
Qui fit, przvalidas quod pollens gloria vires
595 Deserit, et cassos ludit fortuna lacertos ἢ
633 Sordet Christicolis rutilantis fulva monetz
Efligies, sordent argenti emblemata, et omnis
Thesaurus nigrante oculis vilescit honore.
Quid sibi docta volunt fastidia? Nonne trium-
[phum
Et conviva Dei, dum fa!lit foedere mensz
llaudquaquam ignarum, dextramque parapside
[jungit,
634 Incidit in nostrum flammante cupidiae
[telum,
Infamem mercatus agrum de sanguine amici
555 Numinis, obliso luiturus jugera collo.
Viderat et Jericho propria inter funera, quantum
Posset nostra manus; cum victor concidit
[ Achas,
Cdibus insignis, murali et stragé superbus,
Succuhuit capto victis ex hostibus auro:
$10 Dum vetitis insigne legens anathema favillis,
Mosta ruinarum spolia insatiabilis haurit.
GLOSS.£ VETERES.
518. Bruta, stulta, I.
519. Incesta, immunda, I.
520. Styx, infernus, ad infernum vadit, l.
521. Guryitibus, fluminibus, I.
525. Quod miscet, quod jit mundus mali, 1.
534. Vires, viriutes suas, l.
525. Cassos, inutiles. — Ludit, delusa est. — For-
&una, felicitas nostra, |.
B 596. Fulva, rubra, T.
537. Emblemata, figure, vel abundautie, 1.
538. Nigrante, dispecto, 1.
532, Haudquaquain, nequaquam, 1,
533. Flammante, ardente, 1.
534. Infamem, detestabilem, I.
555. Numinis, deifici, 1.
$39. Succubuit, scilicet nostra suggestione, IT.
COMMENTARIUS.
5323. 1n Mar., retinet, recenti manu scite correctum
per retinent.
525. In Rat. desideratur est, ut iu plerisque editis
et mss. In Ald. et Ang. exstat. nostrum est eodem
inodo ac in versu superiori.
524. In Rat. fuit quid fit, sed factum est qui fit. Iu
Mar., qui; ad oram, vel quid est. Sich., editi nonnulli,
quid, cum Bong., ubi quid sit. Plerique, qui fit.
Ang. et Vat., C, quid fit.
526. Ang., forma mone: ; lege fulva.
528. Weitz., migrante, ex Piccarti cod.; alii omnes,
nigrante, quie verior est lectio.
Weitzius. Ald. et Fabr., dextramque parapside tingit.
Giselinus, dextramque paropside jungit, ad oram tingit,
Multa flciusius de orthographia fiujus vocis parapsis,
quam przfert paropsidi, quamvis fateatur. quosdam
ita distinguere, ut paropsis sit scutella escaria, para-
psis ἐμθάφιον Vel ὀξυδάφιον. In glossariis veteribus
parapsis est acetabulum majus et suffusorium, quod
aliqui catinum appellant. Apud S. Isidorum, Etymol,
lib. xx, cap. 4, est quadrangulum et quadriluterum vas,
id est, paribus absidis. Alii scribunt absidibus, et Pau-
linus dubitabat, absis an absida dici deberet. Barthitus
ex suo codice legit paropside jungit, ac negat legi
529. Ang., fastigia, non absurde, pro fastidia. Ne- C posse tingit: non enim manum iingebat in patina,
brissensis explicat homines, qui thesauros fastidiunt.
Intelligi potest docta fastidia, docti homines, scilicet
sacerdotes, de quibus nunc agitur, fastu, et superbia
ob doctrinam elati, aut etiain pecuniam fastidientes.
Ald., Alex., Vatt. E, O, Mar., Rat., Vienn., Weitz.,
precipui Heinsiani, aliique, nonne triumphum Egimus
ex Schariot. ])n quibusdam egimus e Scharioth. Men-
dose in Vat. G, egimus Ezcarioth ; et in Ang., Ex
Scharioth egimus. Giselinus nescio quo auctore in
textu, nonne triumpho Egimus Ischarioth. ldem in
marg. 2 edit., δὲ in textu 1 edit., nonne triunphum
Egimus e Scharioth. Gifanius, triumphos egimus ex
Scariot : nam ita vetercs locutos affirmat. Vide Indi-
cein Lucreiii verbo VrsTis.
530. Weiiz., Vatt. C, G, O, Pal. a secunda manu,
summus, cum Sich., Vienu., et Mar. a secunda re-
centi manu. Ceteri nostri et priestantiores lleinsiani
cuin Aldo, Giselino et aliis, magnus. Casus gignendi
sed huic utique jungebat. Sed fortasse argute dícere-
tur, Judam manum ipsam in patina finxisse, ut sordes
hominis notarentur.
554. Judz ascribit, mercatum fuisse agrum de
sanguine amici, quod acceptis ab eo argenteis prin-
cipes sacerdotum, et seniores illum fuerint mercati.
Notandum etiam 651 loqui avaritiam, ex cujus ore
non mirum est, si diverso modo, ac evenerunt, res
enarrentur. Sed Prudentius potius respexerit locum
ex Act. apostol. 1, 18: Et hic quidem possedit agrum
de mercede iniquitatis, et. suspensus crepuit medius.
Ubi Judas dicitur figurate possedisse agrum, quia
pretio, quod ipsi datum est, emptus est ager.
535. Aldus , eliso; alii, obliso. Vide supra comm.
ad vers. 331.
537. Rat., decidit; alii, concidit. Pro Achan vel
Achar nonnulli Acham.
38. Ang., murali strage sine et.
«umm magnis, ut notatum est hymno 12 Cath., vers. p — 539. Historiam banc de Achar, sive, ut in Vulgata
171. lleinsius observat Judam non fuisse summum
discipulum Christi, adeoque penitus explodendam
lectionem summus. Sed cum avaritia hoc loco oratio-
nem babeat, fortasse poeta eam iuducere voluit falsis
]sudibus sutm praeclarum alumnum cumulantem. Ex
Weitzii opinione, qui summus edidit, id ironice dici,
ubi legerit Teolius, non invenio.
551. Vienn., Fuld., Widm., federa mense.
552. 18 habent vetustiores Heinsiani. In Put.,
dexiraque parabside jungit; et sic multi scribunt pa-
rabside. Nostri etiam, Mar., Rat., Alex., Vatt. C, D,
G, 0, deztramque parapside jungit. [n Vienn. eodem
medo, sed desideratur conjunctio que post dextram.
Consouant. nostris Gifanius Ind. Lucr. in Vesris, et
editione legitur, Achan, lege cap. vii Josue, vers. 4
et seqq.
540. De voce anathema et quantitate penultima
magna est controversia. Alii censent. semper corri-
piendam, sive donarium sacrum, sive excommunica-
tionem significet. Alii corripiendam docent, cum ac-
cipitur pro excommunicatione, producendam, quando
rem qua Deo consecrala est. significat : nam tunc
Grzce per ἡ scribitur, ut eap. cit. Josue aliique in
loeissacrz Scriptura. licciolius Ind. syllab. controv.
cum Carolo Stephano et Suida tenet, utrovis seusu
corripi et produci posse, cum utrovis sensu per » et
per « possit scribi.
541. Vienn., fesia; alii, masia. Non absurde /esta
65 AURELII PRUDENTII CARMINA, e
Non illum generosa tribus, non plebis avite — A Artis adumbrats meruit, ceu sedula, laudem.
am— .
Juvit Juda parens, Christo quandoquepropinquo
Nobilis, et tali felix patriarcha nepote.
545 (6285 Queis placet exemplum generis, placeat
* [quoque forma
Exitii : sit poena eadem, quibus et genus unum
[est.
Quid moror aut Jud: populares, aut populares
Sacricol:e summi (summus nam fertur Aaron)
Fallere fraude aliqua, Martis congressibus im-
[par ?
530 Nil refert, armis contingat palma, dolisve.
Dixerat, et torvam faciem, furialiaque arma
Exvit, inque habitum sese transformat hone-
[stum.
Fit virtus specie, vultuque, et veste severa , B
Quam memorant frugi, parce cui vivere cordi
M [est,
bo9 Et servare suum : tanquam nil raptet avare,
6306 liujus se specie mendax Bellona coaptat,
Non ut avara lues, sed virtus parca putetur :
Necnon et tenero pietatis tegmine crines
960 Obiegit anguinos, ut candida palla latentem
Dissimulet rabiem, diroque obtenta furori,
Quod rapere, et clepere est, avideque abscon-
[dere parta,
Natorum curam dulci sub nomine jactet.
Talibus illudens male credula corda virorum
565. Fallit imaginibus ; monstrum ferale sequuntur,
Dum credunt virtitis opus : capit impia Erin-
[nys
Consensu faciles, manicisque tenacibus arctat.
AUtonitis ducibus, perturbatisque maniplis,
Nutabat virtutum acies errore biformis
570 Portenti, ignorans, quid amicum credat inillo,
Quidve bostile notet : letbum versatile, et. ar«
[ceps
GLOSS/E VETERES.
545. Christo, adventum Christi dicit, I.
D44. Nepote, Christo, Iso.
545. Generis, male operandi , I.
0406. Exitii, perditionis. — Eadem, una, I.
549. Fraude, in fabricatione vituli. — Impar, id
est, Levita pugnare non debuit , 1.
550. Nil refert, nulla discretio est, I.
555. Severa, gravis, I.
554. Parce vivere, vel filiis servare, 1.
556. Artis, parcitatis, 150.
557. Coaptat, conjungit, I.
. B60. Obtegit, renitens paulisper avaritia, — Angui-
nos, serpentinos. — Latentem, sub specie bonitatis, 1.
561. Rabiem, formam, l.
662. Clepere, cleps fur dicitur : inde clepere, id
est [urari. — Parta, parata, 1.
565. Imaginibus, formis. — Ferale, mortale, Iso.
566. Capit, decipit, 1.
568. Attonitis, virtutum acies dubitat, avaritiam non
plene cognoscens. — Ducibus, virtutibus. — Maui-
plis, vexilliferis, I.
COMMENTARIUS.
dici possunt spolia quz tulit de anathemate, etc.; (C valde diversa ; et Prudentius videtur pr: oculis ha-
mosta vero ex effectu.
945. Fuld., propinquus, minus bene. Adnotator
edit. Colon. in Juda advertit correctum a Sichardo,
sed legi non potuisse. 1n edit. Basil. anni 1527, ubi
ad oram inveniuntur omnes correctiones Sichardo
ascript:^, invenio jura ad marginem pro Juda.
549. Vienn., placet his quoque forma. Sensus ma-
gis postulat placcat quoque.
948. Avaritia Christianos sacerdotes vocat popu-
lares Aaron eodem jure quo diaconi vocantur levitze.
Conor ea quie contra avaritiam profert operatio vers.
606 seq.
950. Vienn.. nil distat; qux est glossa in Marietti
codice. Avaritia, Martis congressibus impar, ad do-
lutn convertitur. Sententia Virgiliana est lih. τ 4 -
neid., Dolus, an virtus, quis in hoste requirat? Dolus
ipse ex eodem Maronis loco adumbratus est, ubi Tro-
jani sua arma cum Graecorum armis commutarunt ,
ut inter hosadmixti facilius stragem edereut. Vitia
autem specie virtutum szpe fallere notius est quam
probari debeat. In Vat. C corrige mendum nil re-
eret. :
.. 899. In Mar. et Rat., cultuque, οἱ veste severa.
Weitzius cum Erf. et Widm. vultuque, et voce severa:
sed in. Erf. οἱ Widm. supra, veste acvera. lleinsius
putavit Weitzium ex Egmondano protulisse et toce,
eumque f.lli, cum in Eym. sit vultuque, et veste,
cuin Áldo et reliquis Heipsiauis, exceptopriore Rott.,
jn quo est et voce. Sed in eo errat lleinsins, quod
Erfurteusem codicem, a Weitzio laudatum per E, cre-
diderit esse Egmondanum, qui per Eg. a Weitzio
: laudari solet. Heinsius praefert vultuque, et voce seve-
τα, quia hzc duo Prudeutius amat conjungere, ut in
hymno S. Romani, vers. 720. Vuitu, et. severis vo-
cibus sicincrepat. Exempium non placet, quia res est
buisse Juvenalis locum satyra 14 : Fallit enim vitium
specie virtutis , et umbra, Cum sit triste habitu, vultu-
que, et veste severum. Quod cum Weitzius adverterit,
non video cur ipse legerit vultuque, et voce severa.
Cell. et Teol. ab Heinsio recedunt. [n margine edi-
tion. Colon. ex cod. ms. voceest pro diversa lectione.
554. Rat., memorent.
555. Juvenalis satyra cit., Nec dubie tanquam -
[rugi laudatur avarus, Tanquam parcus homo, et re-
rum lutela suarum.
556. Ang., mendose, ceu scedula. |
5357. Avaritiam Bellonun vocat tanquam bujus
belli deam ; mendacem vero, quia facta est virtus
specie.
560. Apud alios anguineos reperies, apud alios an-
guinos.
561. Bong. et Erf., formam; supra rabiem. Ald.,
intera. furori.
562. Vienn., et rapere est. Graecis xMrenc est fur,
ἃ quo χλέπτειν, et Latine clepere.
565. Vienn., contra legem carminis, jacit. Ald. et
Vat. C, jactat, Mar., Rat., Widm., lactet; plerique
jactet.
565. Vienn., Ang., Vat. C, obsistente metro,
monstrumque [erale : quod Weitzius edidit secu'us so-
lum Bong., ac professus, in reliquis esse monstrum
erale.
f 566. In re simili Hamartig. vers. 427 : Sub federe
falso Trisiis amicitie primum socia agmina credunt,
ex Virg. lib. n ZEneid. In Aldo error est caput pro
capit.
5n. Ald. et Fabr., vocet ; alii, notet. Vienn., notet
levum, non bene. Nebrissa in anceps notat scilicet
erat. Alii eum Giselino aliter diatinguunt, αἱ [cium
lubricet inocrtos visus.
es PSYCHIOMACHIA.
Lubricat incertos dubia sub imagine visus. — A
66
Horruit invictze virtutis tulmen, et impos
637 Cum subito in medium frendens Opera-
[tio campum
Pro:silit auxilio sociis, pugnamque capessit
Militi postrema gradu, sed sola duello
lmpositura manum, ne quid jam triste
519
super-
[sit.
Omne onus ex humeris rejecerat, omnibus ibat
Nudalta induviis, multo et se fasce levarat :
Olim divitiis gravibusque oppressa talentis ,
Libera nunc miserando inopum, quos larga be-
[nigne
Foverat, effundens patrium bene prodiga cen-
[ sum.
Jam loculos ditata fide speetabat inanes,
580
A&ternam numerans redituro fenore summam. B
585 638 MentisAvaritia stupefactis sensibus bzsit
Certa mori: nam quz fraudis via restet, ut ipsa
Calcatrix mundi, mundanis victa fatiscat
lilecebris, spretoque iterum sese implicet auro ?
Invadit trepidam virtus fortissima duris
Ulnarum nodis, obliso et gutture fraugit
Exsanguem , siccamque gulam : compressa li-
[gantur
Vinclalacertorum sub mentum, e! faucibus arctis
Extorquent animam : nullo quz vulnere rapta
Palpitat, atque aditu spiraminis intercepto
Inclusam patitur venarum carcere mortem.
illa reluctanti geuibusque, et calcibus instans,
Perfodit et costas, atque ilia rumpit anhela.
Mox spolia exstincto de corpore diripit, auri
$90
595
GLOSS,/£ VETERES.
579. Operatio, largitas pugnat contra avaritiam, et
spolia ejus pauperibus erogat, |.
514. Pugnam, bellum, |.
515. Militis, exercitus, 1.
576. Triste, acerbum, l.
578. Induviis, indumentis, 1, Mar.
585. Fenore, pignore, I.
584. Virtutis, operationis, 1. — Impos, impotens,
Mar.
585. lHlasit, dubitavit, 1.
587. Calcatrix, operatio. — Fatiscat, deficiat, I.
590. Nodis, brachi/s. — Obliso, arctato, 1.
591. Gulam, guttur, 1.
593. Rapto, rupta, l.
596. llla, largitas avaritiam genibus, et calcibus
perfodit , I.
LOMMENTARIUS. -
572. Fabr., Egm., Bong., incertus; tune disun-
etione Nehriss:e utegdum est, quanquam ipse Ne-
brissa intelligit, aciem lubricare incertos visus. Post
hunc versum in Mar. et Rat. titulus est Operatio.
515. Ald., dum subito. Fuld., tum subito. In anti-
quis editis, miseratio; in mss., operatio. Sichardus
ante Giselinum hanc vocem restituit. Alcimus Avitus
de Laude virginitatis eade:n voce utitur, et alii an-
tiquiores, Tertullianus, Cyprianus, Optatus Milevi-
tanus, Paulinus; de qua voce confer Rosweydum in
not. ad S. Paulinum pag. 763 et seqq. ad verba Fi-
DELIUM OPERATIO. [linc opera misericordiz, et titulus
libri S, Cypriani de Opere et Eleemosynis. Origo no-
mi»is, ut nonnulli putaut, ex Marci xiv, 6 : Bonum
epus operata est.
574. Weitzius eum Bong. et Erf., capescit. Scri-
bendum cum caeteris capessit.
575. In vetustiore Boh., prima duello, quod Gal-
landius in notis sibi placere ait, quod precesserit
postrema.
516. Fabr., tam triste. Barthius, lib. xn Advers.,
ep. 41, ex hoc loco observat, Christianos manum
imponere simpliciter usurpasse pro absolvere : Ex-
tremam manum imponere veteres dicebant, vel sum-
"iam, aut supremam.
577. Vienn., dejecerat ; melius rejecerat.
518. Ald., Fuid., Vat. C, exuviis pro induviis, cu-
jus glossa in Mar. est indumentis. Bong., Vat. C,
mulio se fasce levarat. Vat. H1, male, induviis, multo
et fasce levarat ; vec melius Vat. G, induviis, et multo
se fasce levarat. lnitatio est. Maronis ecl. 9, Ego
hoc te fasce levabo.
580. Ald., Widm. supra, Bong., miserendo ]n
nonnull;s vulg., inopes. e
581. Vienn., male prodiga. Sensu$ omnino postu-
lat bene prodiga.
582. Put. et Thuan., dilata fidem, quem Grocis-
mum nostri pr.ecipui, Alex., Mar., Rat., aliique nou
agnoscunt: neque agnoverant alii ante Heinsium,
qui illum expreseit. 1n Erfurt., aspectabat inanes,
583. Rat., aeternam. memorans. Weitz. cum solo
Erfurt, a vet. manu, reddendo, minus bene. De fe-
nore in cc!is redituro vide Matth. xix, 21 et 29,
584. Ald. et vett. odd., fulmen inopsque, quod in
Eefurt. glossam refort pro tipos, In Yat. C et Sich.,
C
[ulmen et inops, quod respuit ratio carmiuis. In aliis
tmpos, cujus glossa in Mar. impotens.
85. In Rat. corrector aliquis inepte avara lues pro
avaritia ; putaverat fortasse, ultimuin a in avaritia car-
mini obstare.
936. Erfurt., fraudi, quod non displicet Heinsio,
qui eam lectionem ex Egmondano petit, nisi male in-
tellexerit Weitzium, qui solum Erfurtensem per E
allegat. Vid. not. adversus 555 et 592. Aldus, Gis. ,
Bong., Ang., Vat. C, restat. Heinsiani, Mar., Rat.,
Alex., Weitz. aliique, restet.
587. Calcatriz ut ama riz, et similia. Calpurnius
usurpavit calcator. Apud Weitzium in glossa mendum
est speratio pro operatio.
590. Aldus, eliso guiture. Weitz'us, ob'iso robore,
cum Widm., in quo supra est gutture. Legere praestat
cum aliis obliso gutture.
501. Krfart., compressa ligabat Vincla lacertorum
sub mentum faucibus arctis. Bong., Ang., compressa
ligabant.
595. Vienn., sanguine rupto ; Rat., Boher. vetu-
ftior, Widm. ἃ secunda manu, rupta. Weitz. cum
Eríurt. (non Egmond., ut Heinsius putavit) scribere .
voluit rumpia, quod abhorret. Egmonudanus et alii
Heinsiani, rapta, quod habet Mar., Ald., Gis., Vat. C
et alii. Pal., Barth., raptam, velut dicat (inquit Bar-
thius) instar talis , quomodo sapissime loquitur Apu-
eius.
594. Veu. Beda, lib. de Arte metrica, asserit ve-
teres extulisse interecepto, ut quinta sede dactylug lo-
caretur, quod non persuadet. Vide not. ad vers. 98,
Ὁ 596. Erf., Vienn., genibus, et calcibus.
598. Nostri prastantiorces. Alex. , Mar., ltat., alii-
que, exstincto, probe. In Put., exuncto, in Erf., exu-
to, quod in Egm. esstare ai! Heinsius, qni fortasse
deceptus est Egwmondanum accipiens pro Erfurtensi,
quem Weitzius laudat. Fallitur etiam Chamillardus ,
qui exstincto legi in ms. regio Parisiensi, sive Put.
affi mat. Heinsius putat legendum | exuto, quia. Pru-
dentius eo verbo in re simili usus est, et idem Pau-
linus, et Tertullianus usurparuut. Sed ea :atio non
est satis efficax : siquidem similia exempla in ezstin-
€to possent proferri. Barthius legit erzuncto. Cellarius
ex lleinsii conjectura exuto.. Suspicor antiquum esse
verbum erucio, quod etiain: lego iu Helpidio : Curva
67 AURELII PRÜDENTII CARMINA. τ 88
639 Sordida frusta rudis, nec adhuc fornace A
[recoctam
Materiem : tineis etiam marsupia crebris
Exesa, et virides obducta z&rugine nummos
Dispergit servata diu, victrix et egenis
Dissipat, ac tenues captivo munere donat.
Tunc circumfusam vultu exsultante coronam
Respiciens, alacris media inter millia clamat.
Solvite procinctum, justi, et discedite abarmis:
Causa mali tanti jacet interfecta, lucrandi
Ingluvie pereunte, licet requiescere sanctis.
Summa quies nil velle super, quam postulet usus
Debitus : ut simplex alimonia, vestis et una
G/40 infirmos tegat, ac recreet mediocriter
|»rtus,
C00
605
610
Expletumque modum naturz non trahat extra. B
Ingressurus iter peram ne tollito, neve
De tunicz alterius gestamine providus ito :
6415 Nec te sollicitet res crastina, ne cibus alvo
Defuerit : redeunt esc: cum sole diurnze.
Nonne vides, ut nulla avium cras cogitet, ac se
Pascendam, przstante Deo, nop anxia credat?
Confidunt volucres victum non defore viles,
Pa:sseribusque subest modico venalibus asse
Indubitata fides, Dominum curare potentem,
Ne pereant: tu cura Dei, facies quoque Christi,
An dubitas, ne te tuus unquam deserat auctior?
Ne trepidate, homines ; vite dator, et dator
[68688 est.
Qu:erite luciferum celesti dogmate pastum,
6A lQui spem multiplicans alatinvitiabilis aevi,
Corporis immeinores : memor est, qui condidit
[illud,
Suppeditare cibos, atque indiga membra fovere.
His dictis curae emotz, metus, et labor,et vis,
Et scelus, et placitze fidei fraus inficiatrix,-
Depulse vertere solum. Pax inde fugatis
Hostibus alma abigit bellum, discingitur omnis
620
625
6350
σι 0552 VETERES.
601. Nummos, denarios, I.
605. Tenues, pauperes, i.
606. Procinetuim, parationem belli, vel conventum, 1.
609. Postulet, indiget, 1.
611. Recreet, sustinet, 1.
614. Tunicz alterius, significant igitur due tunice
dubitationem fidei ; ut qui Christum tuduit, vestimenta
perfidie non attingat, |.
615. Nec te sollicitet, sufficit diei sua malitia, 1.
617. Ut, quomodo, l.
6392. Facies, imago, l. .
625. Lucifluum, /uciferum, Iso.
626. Invitiabilis, inviolabilis vite, 180.
698. Suppeditare, dare. — Indiga, egentia. — Fo-
vere, refocilíare, Y.
630. Inficiatrix, negatriz, FM Lies l.
631. Depulsze, omues.—Solunt, pulverem terre, Iso.
622. Discingitur, discessit, l.
COMMENTARIUS. |
nec, exucto. sulcabitur ore senectus; et fortasse inde (— 614. Heinsiani, et nostri prxcipui, ito, cum Sich.,
Hispani dieuut enjuto id. quod siccum est, et quasi
sine succo. Fortasse etiam exucto est quasi exsucto
ab exsugo.
" 599. Erf., Barthii codex, Palat, recocta, miuus
eue.
600. Put., materiam. ldem et Egm., tíniis, quod
alias in optimis exemplaribus ita exaratum lleinsius
inveuerat, Puteanus etiam scribit marsuppia. Nos or-
thographiam communiorem sequimur. Aldus, men-
dose, cinctis, pro tineis. ldem Ald., Gis., Weiizius,
eliam, neque dissentit Heinsius. Fortasse verior est
lectio Vienn. et aliorum, tineis et jam mar:upia;
siepe in codicibus veteribus dictiones conjuuguntur,
n non facile appareat quandoque, sitne una, an
uplex.
601. Fuld., Widm. supra, subducta crugine.
604. Bong., Sich., multum exsultante, nullo sensu.
Ex Fuld., tum pro tunc notat Weitzius.
606. Hat, justi discedite sine et.
607. Codex Darihii mendosus hoc loco causa nili-
tanti.
608. Mar., Sich., Bong., illuvie ; rectius, ingluvie.
609. Weitz., supra quam. Ald., Gis., Ang., alii,
postulat. Vide Columbanum carinine contra Avari-
tiam. Sententia aurea est, sed pervulgata, magisque
in ore hominum quam in vita couspicua.
610. Ald., et simplex. Votum lioc est Pau'i epist. I
ad Timoth. vt, 8: Habentes autem aliinenta, etc. Ve-
stis una etiam exprimitur ex consilio. evangelico
Matth.ei x, 9 et 10.
612. ln. Fuld., non trahat ultra. ἴῃ edit. Colo-
niensi ad inarginem lego Aíd. naturam. Vxplicari po-
test, on traliat extra naturam. Sed Aldus meus lia-
bet mature. Rursus duplex editio Aldina couj:ci
potest,
615. Erf., non tollito, Fuld., vec tollito, non ita
bene. Expressa sententia est ex Evangelio Matth. loc.
cit. ; Marc, vi, 8 αι 9; Luc. ix, 2; et xxii, ὅδ.
Weitz. et aliis. Ald., Gis. in textu, esto, quod cst
glossema in Erfurt. Weitzius excudit tonice, quia ita
legit in Bong., quod ridiculum est.
615. AEmulatus est nostruii. Columbanus : Nec te
sollicitet circumflua copia rerum, Albertus. Eyb non
bene, ne te sollicitet, pejus vero vers. seq. deserit
pro defuerit.
616. Egm., Erf., Palat., Darthius, cum sole diurno.
619. Oxon., non defore vite. Vide Matih. vi, 26,
et x, 29.
625. Tres vetustiores Heinsiani, Pal., Weitz, -
Barthius, Vat. [], addubitas. Ald., Gis., Aug., Vatt.
C, F, G, O, et Albertus Eyb.,an dubitas. Mar., Rat.,
Alex., Sicl., Bong., Widm., at dubitas. Fuld., ast
dubitas, Vienn., nec te, male, pro ne te. ldem deseret
pro deserat.
624. Ald., Bong., vite dator est dator esce. lta
Eyb.ia Margarita poetica. In Aldo mate interpungi-
tur vite dator, est dator esce. In Vat. C, vite dator,
et dator esce deest verbum substantivum cst.
625. Weitzius cum solo Widm. a prima manu,
quaerite lucifluum. Glossa Isonis diversa est lectio.
626. Erfurt, Ald., alit. Mar., Rat., Alex., Vat. ἢ,
Barthius, Put.,Weitzius, Heins., Widm. a prima ma-
nu tnvitiabilis. Rott. prior. Vienn., Sich., insatiabilis.
Heinsiani plerique, Ald., Erfurt., Widm. supra, Ang. ,
Vat. G, Eybeliug Torn. inviolabilis. In. Vat. BB, in-
violabilis orbis, Supra aliter cvi. Sententiá herum ver-
suum ex Matth.vi, 55 : Querite ergo primum. regnum
Dei, et hec omnia adjicicniur vobis.
630. Heinsiani meliores, Alex., Mar., Weitz. alii-
que, placite. Aldus, Gis., Vat. Caliique, placide.
051. Fuld., evertere solum. Legendum vertere. 1s0-
nis glossa est pulverem pro solum. Vide qua notavi
ad καί. liymnum 5, vers. 129.
632. Aid., Vat., C, Fabr., Bong. a secunda manu
discinditur. lta etiam in vet, lib. legit Gifanius : Sed
ex versu sequenti patet; preferendum discingitur,
n ' . PSYCIOMACIHIA. 76
Terror, et avulsis exfibulat ilia zonis,
Vestis ad usque pedes descendens defluit imos,
Temperat et rapidum privata modestia gressum.
Cornicinum curva zra silent : placabilis implet
Vaginam gladius : sedato et pulvere campi
Suda redit facies liquidze sine nube diei,
Purpuream videas coeli clarescere lucem.
6/49, Agmina casta super vultum sensere To-
[nantis
Arridere hilares, pulso certamine, turma,
Et Christum gaudere suis victoribus arce
/Etheris, ac patrium famulis aperire profundum.
Dat signum felix Concordia, reddere castris
Vietrices aquilas, atque in tentoria cogi.
Nunquam tanta fuit species, nec par decus ulli
Militie, cum dispositis bifida agmina longe
Duceret ordinibus, peditum psallente caterva,
Ast alia de parte equitumresonantibus bymnis.
Non aliter cecinit respectans victor liantem
Israel rabiem ponti post terga minacis,
Cum jam progrediens calcaret littora sicco ,
Ulteriora pede, stridensque per extima calcis
6355
640
615
050
Mons rueret pendentis aqu:e, nigrosque relapso
Gurgite Nilicolas fundo deprenderet imo,
643 Ac refluente sinu. jam redderet unda na-
[tatum
Piscibus, et nudas przceps operiret arcnas.
Pulsavit resono modulantia tympana plectro
Turba Dei, celebrans mirum, ac memorabile
[s:relis
Omnipotentis opus, liquidas inter freta fipas
Fluctibus incisis, et subsistente procella
Crescere, suspensosque globos potuisse teneri.
Sie, expugnata vitiorum gente, resultant
Mystica dulcimodis virtutum carmina psalmis.
Ventum erat ad fauces portze castrensis, ubi ar-
[etum
Limin's introitum bifori dant cardine claustra.
Nascitur hic inopina mali lacrymabilis astu
Tempestas, placidie turbatrix invida Pacis,
Quis tantum subita vexaret clade triumphum.
Inter confertos cuneos Concordia foite,
Dum stipata pedem jam tutis moenilus infert,
Excipit occultum vitii latitantis ab ictu
655
660
665
610
GLOSS/E VETERES.
635. Tlia, intestina. — Zonis, cingulis, I.
635. Privata, specialis, 1l. .
656. Cornicinum, tube silent : gladii reconduntur
in vaginas, l.
658. Suda, serena. — Sine nube diei, perlurbatio-
mis ; sine vindicta; dies diei eructat verbum, 1
559. Purpuream, virtutum legio gaudet, victo certa-
mine, |l.
" 645. Profundum , altitudinem , I. Sublimitatem ,
ar. )
646. Nunquam, turma psallentium equitum, ac pe-
destrium, I.
647. Bifida, bina, I.
651. Ponti, maris. — Minacis, perturbationem sem-
per imminentem significat, l. "
653. Extima, exteriora, ἴ.
655. Nilicolas, 4 gyptiacos, qui Nilum colunt. /Eqy-
ptii significant diaboli instigationes, |
656. Unda, gratia divina, per quam evaserant, 180.
665. Resultant, exsul:ant, I.
644. Dat, concordia jubet reducere vexilla in ca- (» — 667. Astu, ferro, vel astutia, I.
stra, I.
645. Aquilas, verilla. — Cogi, congregari, 1.
668. Tempestas, persecutio, I.
671. Stipata, circumdata, I.
COMMENTARIUS.
635. Pro exfibulare solum Prudentium laudat For-
eellinus. Otium indicatur.
634. Weitzius cum Gifanio, vestis e£ usque non ve-
stis ad usque. Gifanius verbo Disciwpo. affirmat, usque
pro ad usque eleganter dici; et verbo VrsTis asserit,
veteres ita usurpasse cujus ignoratio mendum in Pru-
dentio pepererit. Displicet id Heinsio, nec mihi sane
lacet.
P 655. Erfurt., temperat et rabidum.
657. Giselinus, sedato pulvere sine et.
638. In Erf., nuda; ad marg., suda.
610.In nonnullis vulg. agmina casta simul,cum Egm.
642. Apocalypsis un, 91 : (Qui vicerit dabo ei sedere
mecum in (hrono meo : sicut. et. ego vici, et sedi cum
Patre meo in throno ejus. In Mar. et Alex., arce, cum
tribus veterrimis Heinsianis, quod placet : hoc est,
ju arce ztthberis. Heinsius nescio cur suspicatur arces,
cum habeat arcem in pler.sque. Barthius, Jib. v, cap.
42, legit arcem, et affert glossam, id est imperium.
643. Ald., Fabr., portum; et Nebrissa interpreta-
tur pro regno calesti, quia portus quo profundior, eo
securior. Vera lectio patrium profundum, cujus glossa
in Mar., id est sublimitatem. Vide Gifamum Ind. Lu-
cret., verbo PRoruxpuM. Post hunc versum in Mar.
inscriptio Concordia.
646. Aldus excuderat spes; emendavit recte species.
Idem, Deus ulli. Ang., decus unquam. Verior lectio
mec par decus ulli.
648. In Vat. ΠΠ| mendose Duceret hordinibus pedi-
tum stupere catervas.
650. Giselinus monet hunc versum non esse sen»
tenti: superiori annectendum, ut alii ineptefecerant.
Historiam sacram habes cap. xiv Exodi.
651. In nonnullis vulg., minantis.
653. Erfurt., callis; supra, calcis.
654. Weitzius cum Erf., Widm., repuíso, supra
relapso iam in Erf. quam in Widm. Ceteri, relopso;
Put., relazo.
655. Erf., Niliacos; idem et Barthius, dependeret
imo.
656. Natatus nomine usus est Apotli. vers. 681.
Eodem noinine substantive utitur Statius Silv. lib. 1,
silv. 5 et 5.
662. Actum hac de re hymno 5 Cath., vers. 65 et
seqq.
oA. Piccarti codex, multimodis.
6065. Ang., ad belli fauces castrensis. Ex his carmi-
nibus colligit Barthius, militem fuisse Prudentium.
vel certe ab eo scite describi portam castrensem ait,
quia in castris militaverat. Confer vitam Prudentii
jn prolegom. Plures erant port: in castis; de qui-
bus Turnebus lib. xxx Advers., cap. 24, Lipsius de
Militia Rom. lib. v, dial. 5. l'osthunc versum in Mar.
titulus Discordia, et charactere minuto cognomento
heresis. lta etiam in Rat.
667. In quibusdam vulg., hinc pro hic.
669, Ald., vexavit; alii, vexaret. Apud Aldum et
alios hoc loco titulus Concordie et discordie pugna.
670. Erf., non bene, inter consertos.
Ἴ AURELTI PRUDENTII CARMINA. 72
Mucronem lxvo in latere, squalentia quamvis A
A444 Texta catenato ferri subteinine corpus
Anbirent, sutis et acumen vulneris hamis
ltespuerent, rigidis nec fila tenacia nodis
Impactum sinerent penetrare in viscera telum.
Mara tamen chalybem tenui transmittere puncto
Commissura dedit, qua sese extrema politze
Squama ligat tunicze, sinus et sibi conserit oras.
Intulit koc vulnus pugnatrix subdola victae
Partis, et incautis victoribus insidiata est.
Nam, pulsa culparum acie, Discordja nostros
Intrarat cuneos, sociam mentita figuram.
Seissa procul palla, suructum et serpente fla-
[gellum
Mu:ttiplici, media camporum in strage jacebant.
]psa redimitos olea frondeute capillos
Ostentans, festis respondet lztta choreis :
Θ΄ Sed sicam sub veste tegit, tc, maxima
| virtus,
Te solam tanto e numero, Concordia, tristi
Fraude petens, sed non vitalia rumpere sacri
Corporis est licitum : summo tenus extima tactu
673
680
᾿ 685
690
L:esa cutis, tenuem signavit sanguine rivum.
Exclamat virtus subito turbata : Quid hoc est?
Qus manus hic inimica latet? qux prospera
[ nostra
Vulnerat, et ferrum tanta inter gaudia vibrat?
Quid juvat indomitos bello sedasse furores,
Et sanctum vitiis pereuntibus omne receptum,
Si virtus sub Pace cadit ἢ Trepida agmina maesstos
Convertere oculos : stillabat vulneris index
Ferrata de veste cruor, mox et pavor hostem
Cominus astantem prodit: nam pallor in ore,
Conscius audacis facti, dat signa reatus,
Et deprensa tremunt languens manus, et color
[ albens.
Circumstat propere strictis mucronibus omnis
Virtutum legio, exquirens fervente tumultu
Et genus, et nomen, patriam, sectamque,
| Deumque,
6/06 Quem colat, et missu cu;atis venerit. Illa
Exsanguis, turbante metu, Discordia dicors,
710 Cognomento Heresis : Deus est mihi discolor,
[inquit.
695
700
105
GLOSSJ& VETERES.
675. Mucronem, sicut sicarii habent breves gladios.
— Squalentia, nitentia, lso. Splendentia, Mar.
675. lamis, circulis, l.
676. Tenacia, firma, I.
678. lara, parva, vel tenuis, I.
679. Gommissura, conjunctura, vel flexura, 150.
689. Sicain, gladius est, in medio capulum habens,
tt hinc inde acutus, I.
691. Vitalia, viscera, I.
693. Extima, extremu, I.
697. Bello, ferro, l.
702. Cominus, juxia, vel propius.—Ore, in facie, l.
706. Exquirens, interrogans, 80.
707. Sectam, doctrinam, dogma, I.
708. Cujatis, de qua gente missa essel; vel cujus
gentis,l. '
COMMENTARIUS.
613. In Rat. corrector poetices ignarus pro /&vo (ὦ cundain redimitos producitur, varo, et haud scio,an unie
in latere posuit latere in I&vo, non advertens, postre-
mum e recte in latere produci pos:e ob duas couso-
nantes dictionis sequentis, quod familiare est Pru-
dentio.
674. Alii, subtegmine ; alii, subtemine, Vide scri-
ptores rei orthographic e, sive lexicographos.
675. ln Erf., mendum ambierent.
679. In edit. Colon. ad oram, Ald. conjunctura.
Aldus ineus, commissura.
681. Mar. a seeunda manu, intulit huc vulnus, a
prima manu /toc euluus.
6835. Fabr., (ctos; meliusnostros. Gifanius Fabri-
cio consonat Indic. Lucr.
684. Innuit Prudentius, latenter irrepere interdum
discordiam sub amicitie simulatione. Observat Weit-
zius, poetam attingere morem militix, ut diversa di-
versi milites veste uterentur ; uti alios non paucos
mihtiz mores hoc carmine exposuit.
685. Virgilius lib. vii ZEneid., vers. 702: Et
scissa gaudens vadit discordia palla, (Quam cum san-
guineo sequitur Bellona flagello. Pewounius ia Satyrico :
Μι morens lacera concordia palla. Heinsiani, Alex.,
Vatt, 6, 0, Ald., Rat. apriina manu structum ct ser-
ente, quasi instruetum a. struo. Usus etiam est. in
ymno S. Laurentii, vers. 176 : Structos talentis ordi-
nes. Mar., ltat. a secunda manu, Aug., Weitz., stri-
ctum et serpente. Vat. C, palla structum serpente. Vat.
BB, et structum serpente. Gifanius apud lleinsium, et
éiructum.
686. Mar. , medio, perperam. Vetustiores lleinsiani,
Alex., Vienn., lKat., Mar., Gis., Weoitz., aliique,
jacebant. Aldus, Fuld., Vat. C, jacebat.
687. Wium., oleo ; supraolea. Pacisinsigne olea est,
qua discordia precipgitur sociam mentita figuram. Se-
cc hoc exemplo. Posset legi coronatos, nam s:epe alias
Prudentius corripit secundam in redimire, Sed nihil
mutandum.
688. Ald., Fabr., Widm., Ang., respondit.
690. Ald., tanto in numero. Mar., tanto ez numero,
Rat., et solam tanto e numero. Vienn., te solam e tanto
numero, Plerique, te solam tanto.e numero.
695. Giselinus in vetustis omnibus, quos vidit,
invenit prospera nostra. ldem fleinsiani, et nostr.
Ald. et alii vulg., pectora. Barthius quoque leyit
prospera nostra vulnerat, et observat. vutíncrare ad res
etiam inanimas trahi, ex Eutropio lib. x de Juliano:
Fuerunt nonnulli, qui vulnera ejus glorie inferrent, et
Symmacho lib. it, epist. 50 : Siciltense negotium vul-
neratum. Similia exempla quivis poterit invenire.
637. Mar., ferro sedasse fortasse mel:us, quam bello.
Intelligo tamen idem esse ferro sedasse ac bello se-
dasse ; alioquin bene est bello, praesertim cum se-
gatur pace.
q
D 699. Widm. supra, castos pro mastos. Arator lib.
1: Sed et acrior hostis Intus erit, graviusque malum
discordia portat, Qua vulnus sub pace creat.
704. Vienn., et deprensa (uit. Ald., Gis., Wei z.,
Ang., Vat. C, Rat, el deprensa tremit. Mar., Aug.
eum tribus vetustioribus lleinsii, e! deprensa tremuht,
ld tenent recentiores.
703. Ald., et jussu. In Vat. C abrasum est unum
verbum, sive jussu, sive potius missu, quod exstat in
omnibus aliis. Aug., venerat ipsa ; Mar., Rat., a pri-
ma manu, venerat illa. Cateri, venerit illa.
709. Vieun., male, discordia discors.
740. In Rt. corrector, de quo spe, a Siyge duco
genus, prioribus abrasis, ne scilicel prima in Aeresis
corripiatur, quam toties noster corripit.
7$ PSYCHOMACHIA. τῇ
Nune minor, aut major : modo duplex, et modo A
| simplex :
Cum placet, aerius, et de phantasmate visus,
Aut innata anima est, quoties volo ludere, nu-
[ men,
Praeceptor Beliía mihi, domus, et plaga mandus.
Non tulit ulterius capti blasphemia monstri
Virtutum regina Fides: sed verba loquentis
Impedit, et vocis claudit spiramina pilo,
6.47 Pollutam rigida transügens cuspide lin-
[ guam.
115
Carpit«r innumeris feralis bestia dextris :
'Frustatim sibi quisque rapit, quod spargat ia
[ auras.
Quod canibus donet, corvis quod edacibas ultro
Offerat, immundis c«no exhalante cloacis
Quod tradat, monstris quod mandet habere
[ marinis.
Discissum faedi& animalibus omue cadaver
Dividitur : ruptis lleresis perit horrida mem-
[ bris,
Compositis igitar rerum, morumque secundis
120
725
GLOSS/£ VETERES.
711. Nunc, interdum, — Modo, interdum, lso.
741. Pilo, mucrone, lso.
718. Cuspide, hasta, l.
732. Cano, luto. — Exhalante, fetente. — Cloacis,
fossis, lacubus vel latrinis ; lacus, excipiens sordes im
medio civitatis, cloaca dicitur, 1505
196. Secundis, prosperis, l.
COMMENTARIUS. *
719. Vai. L et Fald., complacet, male; nec melius B membris, recte, nisi quod lieresis cum diphihongoscri-
Vat. D, Cum placet aerius est, et «e phantasmale visus.
715. Vienn., Fuld., haut innata ; alii, aut innata.
Apud Heinsium Thuan. a manu secunda, animam,
nullo sensu; RotL., haut innata. Mar., Rat. ἃ priua
tDanu, nomen, minus bene. Discordia argute ait, sibi
Deum esse numen, hoc 6.1, verum Deum, quoties
vult ludere, non cuim serio agit. Alii distinguunt (u-
dere numen.
714. lia. Mar., Barthius, Put.. et Thuan. cum tri-
bus Weitzii, Egm., Erfurt. et Widm., quos ipse se-
quitar. Aldus, Ang., Vatt. C, G. L, Preceptor Belial
wihi est, domus est. plaga mundi. !n. priore lou.,
Preceptor Belial mihi sit, domus, εἰ playa mwidus.
In altero, Preceptor Belial mihi adest, domus, et
laga mandi. Vat. D cum priore Rott. facit, Vatt. F,
U, Preceptor Belial mihi, domus, et plaga mundus. In
quibusdam vulg., Preceptor Belial mihi fit, domus est
plaga mundi ; in 1115, Est mihi preceptor Belial, do-
mus estplaga mundi. Chamil'ardus edidit, repugnante
metro, Praeceptor Belial mihi, domus et plaga mundus.
liem ἃ Gallaudio exscriptum, cui tameu. magis pla-
cebat telestichium Aldi in hoc versu, Praeceptor Be-
lial mihi est : domus. est plaga mundi. AL vitium car-
minis in principio versus, quem excudit, deprehen-
ditur. [n Rat, correcior. improbus, Est mihi prace-
ptor Belisl, abrasis prioribus : tum prisca. wanu,
domus et plaga mundus. Giselinus 2 edit. primum ex-
cudit, Est »ihi preceptor. Belial, domus ext plaga
mundi; postea in emendatis ex unico ms. optimum
pstavit, Preceptor milii Belial, domus et plaga mundi.
715. Fabr., blasphemica monstri. Certe blasphemia
in plurali numero est : forwandum | ergo erit uomen
blasphemium. Cowmodianus dixit etiam blusphemium,
ignominium, in(amium.
716. Fidei laudes egregias habes toto cap. xi
Pauli ad Hebraeos. lutellige nihbiluminus, majorem
esee charitatem.
719. Weitzins cum *olo Fuld., furialis bestia. Ma-
psit. Correxit male secundis curis ruptis perit heresis
horrila membris : qux correctio Galiandium alios.
que fugit, qui contendunt Aldum legisse Reresis perit.
In Rat. eadem correctio recenti manu Giselinus poe-
tai defendit contra Nebrissam, qui eum accusave-
rat, quod eamdeui syllabam nunc longam, nune faciat
brevem : quippe Nebrissa cum Aldo legerat perit he.
resis, Praepo:terum verborum ordinem esse cum Gi-
sélino consentio ex mss., non ea ratione quam ad-
ducit, €asuimn nominandi suo verbo debuisse prz poni.
| ost unc versum Mar. et Rat. pro titulo, De fide et
coucordia.
726. luter tot varias lectiones qu:&. hic occurrunt
difücile est quinam verior sit definire. Lectionem
quam damus tenent Heins., Gis., Chamillardus., alii-
que vulgati, et magna ex parte consenüunt libri ve-
teres. Aldus, Compositis igitur rerum, morumque se-
cundis In commune bonis tranquille plebis ad unum
Contigit hac slatione (rui, valloque foveri Pa:ificos
sensus, et in olia solvere curas. Exstruitur. Vienn. cum
Aldo, sed postquam inira tuta. morari. pro tranquilla
plebis ad unum. Mar., Ang., Compoiitis... in commune
bonis tranquille plebis ad unum Sensibus in tuta valli
statione locatis, Contigit hac statione (rui, valloque [o-
veri, Exstruitur. Watisbonensis , Composito tandem
postquam requiesse tumultu, quod. est ab inepto cor-
rectore, prioribus erasis, ita tamen, ut appareat
fuisse prius compositis ; aliorum nullum vestigium.
In commune bonis posiquam intra tuta morari (corrc-
ctor bunc versum induxit, non erasil) Contigit. ac
statione (rui, valloque teneri (totus versus est a vetere
librario, excepta voce teneri, qux est receuti inanu),
Pacificas virtutum acies, quas pestis iniqua Turbarat
meditata dolus, el solvere curas In commune datum
trauquille plebis ad unum, omnia ab inepto corre-
ctore, prioribus erasis$, prier partem priua dictio-
nis pacific. Nihil aliud notat Mariettus ex hoc coiice
Rat., in quo, ut puto, sequitur exstruitur, etc, Pul.,
bebot boc omnino Weitzius, ut sepe Icetionetm deie- D lRott., ἐπ commune bonis tranquille plebis ad unum
fiorem eligeret, ex unico eedice desumptam.
724. Aldus, isqua edacibus, Alii welius, corvis
qued educibus. Barthius, ultor pro ultro ; non placet.
795. Mar. et. Widun., quod trudat, in. Mar. supra
Charact. minu'., tradat, 1». Put. et. ceteris Heiusia-
t$, (rudet, excepto Thuan., ubi tradat, quod in ple-
risque mss. et editis retinetur, uisi quod Teolius
«atuor Vatt. pro trudat allegat. m
724. Vienn., coBtra meirum, discissum feris ; in
Kat. idem, sed additum recenti inanu, que; Weilzius
temere amplexus est discissum feris, no-ta lectione
praetermissa, aut hac alia non sala discissumque feris
eum Mar., Rott, Ang. ln Vat, ὦ error wetri, discis-
semuque fadis.
525. fidus ediderat ruptis lueresis. perit horrida
ParRor. LX.
Sensibus in. (ua valli statione locatis, Exstruitur.
Egmondanvs cum Giselino, sed a manu interpolatric e,
tum in margine, Alius liber habet, ln commune bonis.
etc. (ut in Put.). Thuan. εἰ Oxon. cum Giselino, scd
post solvere curas addunt Sensibus in tuta. valli sta-
tioue locatis. Weitzius Giselino adhzret, sed ait, v ./-
loque (overe pro valloque foveri. Heinsio placet Gra--
cismus valloque (ov.ri pacificos sensus. Widm., Com-
positis... [n commune bois tranquille plebis ad unum
n commune bonis, posiquam inira. tuta Ἰποτατὶ Conti«. ἡ
git, ac statione (rui, valloque fovere Pacificos sensus.
et in olia solvere curas Sensibus in. (uta vulli statione
locatis, Exstru.tur. Versus Sens.bus in tutain Fuldensi
ad oram notalus est. In Erfurth., In. commune bonis
postquam intra tuta morari Coniijit, ac statione frui,
3
725 AURELII PRUDENTIE CARMINA. 76
G4 In commune bonis, postquam intra tuta A
[morari
Contigit, ac statione frui, valloque foveri
Pacificos sensus, et in otia solvere curas :
Exstruitur media castrorum sede tribunal
GA9 Editiore loco : tumulus quem vertice
[acuto
Excitat in speculam, subjecta unde omnia late
Liber inoffenso circumspicit aere visus.
Hunc sincera Fides, simul et Concordia, sacro
. Fodere jurat Christi sub amore sorores,
Conscendunt apicem : mox et sublime tribunal
Par sanctum, carumque sibi supereminet
[2quo
Jure potestatis : eonsistun! aggere summo
130
Conspicue , populosque jubent astare fre- D
[quentes. ᾿
710 Concurrunt alacres eastris ex omnibus omnes ,
Nulla latet pars mentis iners, qux corporis ullo
intercepta sinu per conceptacula sese
Degeneri languore tegat : teutoria apertis
Cuncia patent velis : reserantue. carbasa , ne
[quis
Marceat obseuro sterlens habitator operto.
Auribus intentis exspectat concio , quidnam
Victores post bella vocet Concordia princeps ,
G50 Quam velit atque Fides virtutibus ad-
[dere legem.
Erumpit prima in vocem Concordia tali
Alloquio : Cumulata quidem jam gloria vobis ,
O Patris, o Domini fidissima pignora Christi ,
Contigit, exstincela est multo ceriamine sxva
Barbaries, sancte qu:e. cireumsepserat. urls
Indigeuas, ferroque viros, flamnaque preme-
[bat,
755 Pub!iea sed requies privatis rure, foroque
745
750
GLOSSA VETERES.
731. Ad unum, ad unitatem, l.
134. Editiure, excelsiore, vel altiore, 1.
132. Excitat , ext.llit, I.
744. Carbasa , pallia, 1.
745. Stertens , dormiens, Iso.
“46. Auribus , caritas virtutum (urmos alloquitur.—
Concio, congregatio.—Quidnam, cur, Iso.
759. Barbaries, gentilitas, 1].
194. Premebat, ira el libido, I.
155. Privatis, specialibus. —Rure, foroque , in villis
et civitatibus, 1.
COMMENTARIUS,
pafloque fovere Pacificos sensus, et in otia solvere cu-
ras, Gompo itis igitur rerum, morumque secundis, Exz-
siruitur. Codex Piccarti, In commune bonis tranquilla
et pace solutis Sensibus ut tuta valli statione locari
Contigit, ac. statioue frui, valloque foveri, Exstruitur.
Vat, C. [n commune bonis tranquille plebis ad unum
Sensibus in tuta valli statione locatis In commune bonis
ostquam intra (uta. morari, Reliqua, ut in Giselino.
Vatic. D, In commune bonis tranquille plebis a1 unum
(quod est ἃ secunda manu; sequitur » prima) : Conti-
git, ac sta'ione frui, vallo ne foveri Pacificos sensus, et
in omnia solvere curas. Semsibos locatis valli in tuta
s atione (qui ordo verboruii przeposterus est, et con-
tra. metrum). Exstruitur,/ Vat. Εἰ, Compositis..... là
eommune bonis tranquilla plebis ad unum Sensibus in
tuta valli statione locatis Contigit, ac statione (rui, val-
loque ([overi Pacificos sensus, et in otia solvere curas,
Exstruitur. Vat. ἃ cum Aldo, sed inserit versum Sen-
sibus in tuta va'li statione lucatis inter versus Pacificos,
et Exstrui'ur. Vat. L ut Vst. F, sed hac statione, et
exram pro curas, et. mendose sensus in otia, Vat. BB
ut Vat, F, se! curam pro curas. Vat. Ocum Giselino,
addito versu Sensibus, etc., ante Exstruitur. Bonon.,
tranquille plebis ad unum Sensibus in tota vallis sta-
tione locatis, Exatruitur, etc. Quis tantam in codicibus
varietatem crederet ? Heinsius duplicem editionem
155. In £ut. et Egm., luc ; in Oxon., hinc : new
trum arridebat IHleinsio. Barthius etiam legebat in
suo m$. huc, sed sincerius putabat lunc, quo] teneut
nostri cum Aldo et aliis, Erfurt., tunc.
7351. Cham., mendose, per sauctum.
158. Dictum ad vers. 750 de aggere , et tribunali
cespititio. Hujusmodi tribunalium imagines exhibet
Montfauconius tom. ΠΥ Antn., pag. 105, qui ali-
quando pro opportunitate fuisse lapide: exis'imat.
759. In Vat. Ὁ deest que in populosque. In Ful-
densi, conspicumque jubent populos, quod Weitzio
acuit. .
d 740. Rat. , alacres e castris omnibus.
743. Weitzius, unum Fuldensem secutus, degene-
746. Heinsius cum Put. et Thuan. prx»tulit exspe-
ctant, qualia mulia *e restituisse ait apud priscos au-
ctores ope membranarum. Sed cum utrumque recte
dicatur, et nostri omnes Mar. , Rat., Vienn. , Alex.,
Ang., Vatt. C, F, G cum aliis mss. et editis ante
Heinsium haheant exspectat, nibil mutandum est.
748. Vienn,, victoribus add»re.
749. Vienn., erupit. Ald., Fabr., rrimam in vocem.
Ang., prima se voce, contra carminis rationeut, et ia-
solita phrasi.
750. In priore Boher., sat gloria ; alii, jam gloria.
operum 8 Prudentio factam ex hot loco suspicatur. D — 752. lleinsius Weitzium argnit, quod pro contigit
191. G'ossa aliam lectionem respicit.
1350. Fuld., constriito media, perperam. Mos Ro-
manorum exprimitur exstruendi in castris trihunal
imperatoris cespititium : de quo Lipsius de Milit,
Hom., Tacitus Annal. 1: Simnl cengerunt. cespites,
exstruunt tribunal. Confer Vop.scum 1n. Probo. Alii
aggerem vocant, et poeta noster infra vers. 738. Pal.
pro castrorum habet camporum, non ita bene.
71M. Vienn., quod, id e t , tribunal ; alii , quem
locum.
739. Mar., Angel., in speculum, non probo. Uter-
que, inde omn:a , non male.
739. Meinsius probat circuminspicit ex Put, Se-
quor reliquos, qui bene refe. uut circumspicit cum
Alex., Vat. C, Prag., Rat., Vienn. Teolius ait mss.
habere circuminspicit, sed non explicat quinam sfnt ,
et an omnes lta babeant.
intempestive huc revocaverit oc habet, de quo ad
vers, 55. At Wei:zius prziter Widm. a prima inanu ,
quem allegat, e nostris habet sibi consentientes Mar.,
Vienn. , Rat. Gifanius Ind. Lucr. pag. 456 , de inci-
sione, sive inciso ex vet. lib. legit, Contigit exstineta
multo certamine seva. Cum Gifanio faeit Vat. C. Non
lacet.
753. In editione Aldi, qua utor, nota est Marietti,
wv opinor, quod urbs sancta videtur hic intelligi
Roma, ex qua fugatam poeta dicit universam barba-
riem , seu gentilitatem. Confer initium lib. it adver-
sus Svmmachi., Credebam vitiis, etc., et proleg. num.
69 et seqq.
755. Fuld., publica jam requies. Preelara. senteu-
tia, quippe evangelica, ex Matth. xii, 25: (mne re-
gnum divisum contra se. desolabitur : εἰ omnis civi-as
vel domus divisa contra se non stabit
11] PSYCHOMACHIA. 8
Constat amicitiis : scissura domestica turhat A
Hem populi, titubatque foris, quod dissidel intus.
Ergo cavete, viri, ne sit sententia discors
Sensibus in nostris, ne secta exotica tectis
Nascatur conflata odiis : quia fissa voluntas
Confundit variis arcana biformia fibris.
G51 Quod sapimus, conjungat amor : quod
[vivimus, uno
Conspiret studio : nil dissociabile firmum est.
Utque liomini, atque Deo medius intervenit
[lesus.
Qui sociat mortale Patri, ne carnea distent
Spiritui terno, sitqueut Deus unus utrumque :
Sic, quidquid gerimus mentisque, et corporia
[actu,
Spiritus unimodis texat compagibus unus.
Pax plenum virtutis opus, pax summa labo-
[rum,
Pax belli exacti pretium est , pretiumque peri-
cli.
Sidera pace vigent, consistunt terrea pace :
760
765
110
B 785
Ni! placitum sine pace Deo, non munus, ad aram
Cum cupias offerre, probat, εἰ turbida fratrem
Mens impacati sub pectoris oderit antro :
Nec si flammicomis Christi pro nomine martyr
Ignibus insilias, servans inamabile votum
Dile sub obliqua, pretiosam proderit lesu
652 Impendisse animam: meriti quia clau-
[sula pax est.
Non inflata tumet , non invidet zemula fratri ,
Omnia perpetitur patiens, atque omuia credit.
Nunquam lzsa dolet, cuncta offensacula donat.
Occasum lucis venia procurrere gestit
Ànria, ne stabilem linquat so! conscius iram.
Quisque litare Deo mactatis vult holocaustis,
Offerat imprimis pacem : nulla hostia Christo
Dulcior : hoc solo sancta ad donaria vul:um
Munere convertens , liquido oblectatur odore.
Sed tamen et niveis tradit Deus ipse oelumb:s
Pennatum tenera p'umarum veste colubrum
Rimante ingenio docte internoscere, mixtum
Innocuis avibus : latet et lupus ore cruento
715
780
190
GLOSS/E VETERES.
58, Domestica, civilis, I.
191. Rem, statum, |.
159. Exotica, mortifera. —Tectis, coopertis, I.
760. Fissa, divisa vel separata, |.
761. Arcana, secreta.—Diformia , divisa.—Fibris,
nervis , cogitationibus , .
763. Conspiret, confirmet, 1.
715. Probat, placet, I.
716. Servans, habens contra fratrem.—Votum, vo-
Iuntatem, Iso.
117. Dile sub obliqua, felle sub obscuro, ].
718. Impeuadisse, dare, 1.
181. Donat, diaitiit, 1.
782. Praecurrere gestit, prevenire festinat, I.
788. Tradit, docuit. —Columbis, Christianis, !,
789. Colubrum, diabolum, 1.
90. Innocuis, rirtulibus, vel columbis , I.
COMMENTARIUS.
159. Ald., Gis., in vestris. Heiusiaui et nostri eum (ΟΣ manu correctoris improbi , prosit lesu. In not. ad
Weitzianis , in nostris. In Mar. , nec secta; alii, ne
secta. Vox exotica Plautina est , ab aliis revocata.
760. Alex., Mar., Vatt. F, G, Giselinus ad marg.,
Heinsisni, fissa, excepto Thuan., in quo ἃ manu
prima, fusa, et Rott. priore, ubi fira. Barthius quoque
et Weitzius, fisa. Vat. C. scisa. Erfurt., Angel.,
Ald., Gis. 3a prima manu, scissa. Físsum appellabatur
jecur czsz victima , qu^ fertasse respicit vox fibris.
761. Widm. ad oram, infundit variis, minus bene.
762. Weitz. cum solo Erfurt., conjunctet. Cur non
potius cum aliis conjungat ἢ
764. Ald., medium intervenit. Legendum medius
intervenit. Corrector ridiculus codicis Rat. fecit genus
intervenit : siquidem arbitrabatur carmen non alio
modo constare. Fuld. , atque homini , atque Deo me-
dius : non displicet, Ex hujuscemodi loquendi for-
mula, atque sententia natum est vocabulum mediator
de Christo. Vide Cath. hymn. 11, vers. 16.
765. Carneus noniine usus etiam est in Apoth.
774. Boetius imitatus videtur Prudentium lib. iw,
meiro 6 : Si vis celsi jura tonantis Pura solers cernere
mei.te, Aspice summi culmina cali. ilic justo federe
rerum Veterem servant sidera pacem.... llc concordia
temperat equis Elementa modis , etc.
115. 'Te-tis hujus rei Matthaeus, cap. v, vers. 25.
l'lerque, probat. Heinsius cum Thiuau. rectius. putat,
et tenet probet, '
715. Ald., flammivomis. Melius (ammicomis cum
scriptis. Sic Marius Victor lib. n iu Genesim : Crinita
incendia late Exteudens. Et Juveucus lib. iv : /gnico-
marque rsent stelle, et paulo post: Ürnatu accincte
trdarum — flammicomantum. |n. editione Parmensi
mendum est flammicolis, quod in nota repetitur.
711. Biis obliqua est perfida, dolosa, ut carmen
obi;quum. Consule lexica. Sententiam vide apud
Pavlow. | ad Corinth. xiu. 5. In Ald., Fabr. et Kat.
vers. 764 observavi correctoris latisbonensis auda-
ciam, qui genus pro medius invei&it, ut Jesus esset
wrisyllabum.
7:9. Pergit poeta sententiam Apostoli ex eodein
capte complecti.
181. Egm. et Pal., contra offensacula. Birthius,
qui ita in suia membranis reperit, Non puto , inquit,
CONTRA 4 librariis excogitatum.
482. Rursus Apostuli expositionem vides e
IY Ephes. vers. 26.
783. Fuld., concitus ; rectius, conscius.
784. Giselinus hoc loco mouet, particulam quis-
qui', ut ipse scribit, facilioris intelligentie causa ita a
se fuisse positam , quamvis putet , Prudentium scri-
ptum reliquisse quisque. Sane pr:stitisset non mu-
tare , quod Prudeniium scripsisse fatetur Giselinus :
et mihi quidem ditficilius intellectu videtur quisqui',
quam quisque. Adisis not. ad hymn. vn Cathem.,
eap.
p 6:5. 216.
786. Giselivus edit. 1 ad oraimn, facta ad donar:a :
e! advertit in Commentariis edit. 2, donaria esse vel
iunera Deo. consecrata, vel loca. his muneribus
destinata : loca dici posse sancta, do»a vero non
it, quod commendari debeant. ab. integritate ct
i..nocentia offerentis, adeoque lioc sensu facta ad do-
naría legi posse. Nihil moveor ea d stinctione ; etiam
dona sancta dici valeut non per se, sed quia Deo di-
cata.
181. Put., puro pro liquido.
189. Gifauius Ind. Lucr., verbo VgsTIS, observat
Lucretium dixisse vestis araneg, vestis anguis, ut Vir-
gilius mira venustate exuvic anguis, el non ruiinore
elegantia Prudentius hoc loco vestis plumarum ; quam
wib;it draconi ,. sive serpeuti aligero , hoc est
dx moni.
790. oc etiam ex Matth, vu, 45 : Attendite α fal-
79 AURELII PRUDENTII CARMINA.
453 Lseteotóm mentitus ovem sub vellere A
[ niolli,
Cruda per agninos exercens funera rietue.
Hac sese oceultant Photinus, et Arríus arte,
immanes feritate lupi : diserimina produnt
Nostra, recensque cruor, quamvis de corpore
. [ summo,
Quid possit furtiva manus. Gemitum dedit
[omnis
Virtutum populus, casu concussus acerbo.
Tum generosa Fides hzc subdidit: Imo se-
[ cundis
800 In rebus cesset gemitus : Concordia lsesa est,
795
Sed defensa Fides: quin et Concordia sospes,
Germanam comitata Fidem , sua vulnera
[ridet.
0544 Hec mea sola salus: nihil bac mihi
[ triste recepta.
Unum opus egregio resiat post bella labori,
Ο proceres : regni quo tandem pacifer hzres
Belligeri, armata: successor inermus et aula
Instituit Salomon : quoniam genitoris anheli
Fumarat calido regum de sanguire destra.
Sanguine nam terso, templum fundatur, et ara
Ponitur, auratis Christi domus ardua tectis. —
Tunc Jerusslem templo illustrate, quietum
805
810
GLOSSJE VETERES.
795. Produnt, ostendunt, 1,
796. Recensque, factus a discordia, 1.
197. Furtiva, occulta ; hoc ideo dirit, quia discordia
latenter "eam vulnerabat, 1.
798. Ca-u, concordie, 1.
799. Secundis, prosperis, 1.
800. Cesset, nunc, I.
B 802.Suas, propria, Ἰ.
804. Opus, domus. — Restat, nobis faciendum, I.
805. Proceres, virtutes, — Tandem, olim, 1.
806. Belligeri, David, 1.
807. Instituit, carnaliter. — Genitoris, David, 1.
808. Kegum, gentilium, l.
COMMENTARIUS.
sis prophetis, qui veniunt ad vos in. vestimentis ovium,
intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Vide etiam cap. x,
46: Ecce ego mitto vos sicut oves in. medio [upo-
rum, eic. Quod autem Pal. legit ovibus pro avibus,
falso id legit: nam illud pertinet ad sententiam prio-
rem de avibus innocuis, et dracone.
795. Vienu., augwineos; Ang. a prima manu, en-
guinos. Legendum agninos ab agno ; qua voce utun-
tur Horatius, Plautus et ali, Barthius observat, fu-
nera esse cxedes, latrocinia et pestilenti«m apud L.
Septimium de Bello Trojano. Lactantius, sive alius
de Passione dominica : Sum factus homo, atque hor-
rentia passus Funera. .
794. In Hat, sese os'entant : 4088 lectio Marietto
non displicebat, quia supra etiam vers. 688 de dis-
cordia ostentans, etc., cum tamen 8e occultaret. Ar-
utius ista quam verius dicuntur, nisi fallur. Discor-
ia ostentabat capillos olea frondenie redimiios, quam-
vis falsam virtutis speciem induerit. Arius et Photi-
nus hac arte feritatem suam occultaban!.
798 Virgilius lib. v, vers. 700: Casu concussvs
acerbo, et vers. 869: Casuque animum concussus amici,
Ut autem ego puto, poeta. Hieronymi verba legerat
dialog. adv. Lucif. num. 19: Ingemuit totus orbis, et
Arianum se esse miratus est. Ponitur. ἃ Prudentio
scite populus pro quacunque multitudine. Exempla
vide iu Lexicis.
799. Vieun. cum generosa ; Aldus, tunc cum aliis.
In nonnullis, tum.
801. Ex Heinsianis solus Thuan., sed defensa fide ;
c:eteri, fides. Non in'elligo cur recentiores, Chamil-
lardus aliique vulg. amplexi fuerint fide : (am con-
cinnior est sententia Concordia lmsa est, sed defensa
fides ; quin et concordia sospes germanam comitata fi-
dem sua vulnera ridet. Et fides quidem legitur in Mar.,
Alex., Weitzio cum suis, Sich., Rat., quamvis uon
ita clare, aliisque. In Vatt. C, G, fide, qued. exstat
in Vat. F a manu secunda. Giselinus, Aldum et Ne-
Fabr., Vat. G, Picc., Alex., egregio, cum Gis. et aliis,
Rat. supra, Mar., Vienn., Ald., Weitz., Vatt, F,
et alii egregium. Ütrumlibet teneas, licet, sive opus
egregium, sive egregio labori.
805. Vienn., tantum : melius, tandem.
806. Vienn., belliger, mendose. Sermo est de Salo.
mone pacifero hxrede regni sub Davide belligeri. In
dvobus veterrimis Heins., in Egm. et Pal., quos
Weitzius est secutus, inermus. ldem in Vatt. Εἰ, L, et
Alex., ubi exaratur inhermus * et in codice Barthii,
qui inernus scitius esse dicit quam inermis. Equidem
inermus libenter ego, ut a Virgilium valgus et
pectus inermum, non tamen improbaverim inermis in
Ald., Mar., Rat., Vienn., plurimis Heiusianis, Gis.,
Vatt. C, SB. |
807. In nonnullis vulg. ad marg., instruxit Salomon.
809. Erf., jam terso. Vat. C, trajeci! verba; me-
trumque evertit, fundatur templum, et ara.
C "mas Alii scribunt. Jerusales, slii Jerusalem, alii
ierusalem, sive Hierusales. Cauchius ex suo codice
anuotarat Jerusale, quod probare videbatur ; Aldus,
tunc hic Jerusalem. Giselinus, tunc et Jerusalem. Ὁ. ti-
mi et plerique sine et, et sine hic, Aldus, lustrata pro
illustrata, Alex., Vat. Ὁ, Mar., ltat., Hein-iani, quie-
tum, cum Weitzio ei Giselino. Alii, quieto. Giselinus
4 edit, et ad oram 2 ed., [Tierusalem templo tunc illu-
&truta quieto. De quantitate *yllabarum in Jerusalem
non dispuro, Barthius singularem lectiovem ex suis
mermbra«is profert, Tunc templo lHierusalem illustra-
(ura quieto Suscepit jam diva Deum. Fridericus Bes-
selius, Miscellan. syntagm.. pag. 91, legit quietum,
et recle exylieat. de arca, que ἃ Salomone primitus
illata templo est, ut sed«m ibi fixam haberet, lib. 1
Reg., cap. 4, vers. ἢ : Timuerunt Philisthim dicentes :
Venit Deus in casira. Arcam, a Jeremia. sepultam,
noudum inventam e: se, neque in secundo templo fuis-
se, neque a Tito in wiumpho portatam, plerique in-
terpretes affürimaut. Eam. intra arcum Titi esse ex-
brissensem secutus, legit fide, etsi alii haberent sed [) pressam non solum aliqui interpretes Prudentii
defensa fides, quia, inquit, fides jam victrix defen-
sione hic non indigebat, quam rationem arripuit
etiam Teolius, putans prohatores Vatt. habere fide.
Sed nihil inde conficiunt : nam asser.tur, defensam
ab omui vulnere esse fidein, l»sa concordia ; ideoque
seq ur quin et concordia, etc,
US. Arwmulatus est Maronem lib. ix, vers. 962:
Nihil illo triste recepto.
801. Przstauntores Heins, Rat. 4 prima manu,
docuerunt ad vers. 5358 Apoth., 8ed multi etiam scri-
ptores antiquitatum Honauarum, ut. alios. emittan
Sed diligenti-sumus Villalpandus, re accuratius in-
specta, deprehendit, arcam in arcu Titi non exbiberi :
eos, qui sliter seripserunt, deceptos fuisse aut falsis
- aliorum narrationibus, aut quia ipsi arcum videntes
mensam, quse ibi cernitur, putarunt esse arcam. Non-
nulli non in parte, in «ua est mensa, sed in parle ad.
versa arcam. collocant. N.biloiinus Villalvando as
δι PSYCIIOMACHIA. 88
GEB δυκοφρίι ἰδῶ dira Deum, circumvaga A
[paetquam
Sedit marmoreis fundata altsribus arca.
Surgat et in noetris templum venerabile esstris :
Omnipotens cujus sanctorum sancta revisa!.
Nam quid terrigenas ferro pepulisse phalangas
Culparum predest, hominis si fllius arce
AEtberis illapsus, purgati corporis urbem
latret inoruapgm, templi éplendentis egenus?
Ilactenus a'ternis sudatum est cominus armis :
Munía nunc agitet tacitse t0ga candida pacis,
Auque sacris sedem properet discincta juventus.
656 Hec ubi dicta dedit, gradibus regina su-
[perbis
820
Des'luit, tantique eperis Concordia eonsors,
Metatura novum jacto fundamine temp'um.
Aurea planitiem spatiis percurrit arundo
Dimen-is, quadrent οἱ quatuor undique frontes,
Ne coramissuris distantibus angulos impar
Argutam mutilet per di sona semetra normam,
Aurors de parte t'ibus plaga lucida portis
lilustrata p:tet : triplex aperitur ad austrum
Portarum numerus : tres occidualibus offert
657 Janua trina fores, toties aquilonis ad
[axem
Panditur alta domus : nullum illie structile
[saxum ;
855 Sed cava per solidum, mplieque forata dolata
825
GLOSSA VETERES.
812. Diva, divina, I.
812. Arca, que siqnat carnem Christi, I.
815. Cujus, templi. — Sancta, sancias animas, I.
816. Phalangas, vitia, multitudines, 1.
817. Filius, Christus, l.
818. Purgati, ἐπ baptismo, l.
819. Egenus, carens, l.
820. Sudatum, dimicatum est. — Cominus, juxta, l.
821. Munia, cantica, officia domus. — Agitet, faciat.
—Tacitz, tranquille, 1.
822, Sacris, Christi.— Properet , acceleret.— Dis -
eincta, a bello, 1.
825. Regina, fides. —Superbis, gloriosis, vel pul-
Chris, 1.
821. Desiluit, a solio, I.
sentior : nam in recentioribus imaginibus areus Titi
area nusquam describitur. Vide Riberam in Haggarum,
eap. 1, num. i5 et seqq., qui ipse videns arcum,
ndo deceptus est. P
815. Post hunc versum in Erf. collocatur vers.
820 : Hactenus aliernis, etc., postea Nam quid terri-
816. Rat. a prima manu, Egm., nunquid. Giselinus
ediderat nunquid, sed in. Eniend.tis reposuit. nam
quid, quod non videtur advertisse lHleinsius. l'lerique
veteres babent phalangas. Nihilominus lego phalan-
ges in Alex., Vait. C, F et aliis. Fuld., phalanga.
818. Mendose Vienn., illapsum.
819. Rat., intrat ; alii, intret. Lactantius in Epit.
divinar. iustitnt., cap. 8 : Evacuetur omni labe pectus,
ἢ templum Dei esse possit, quod non auri, nec eboris
mitor , sed fidei et castilatis fulgor illustrat. Confer
hymnum S. Romani, vers. 541. Hzretici locis hujus-
modi abutuntur, ut ornatum templorum refellant :
ineptissime, non enim quia melior est ornatus cordis
4826) templi, continuo colligas rejiciendum orna-
tam templi, quem Prudentius noster sepius laudat. D
820. in vulg. nonnullis, hactenus alterius.
821. Gifsnius Ind. Lucr., pag. 362, in verho Μακ-
N£RA, asserit, studiosissimum fuisse antiquitatis Prn-
dentium : et ex quodam vet. lib. legii manis nunc
egitet pro munia, ut in Lucretio manera pro munera.
Ali melhus muni.:. [n Vot. Εἰ, Menia nunc agitet. Egm.,
srunia uunc agit en, quod Barthius, in »uo ms. reper-
Ium, putabat optimum. .
822. All., Alex.. Mar., Rat., Vienn., Vat. Καὶ,
Ang., Widm., Weitz , du» veterrimi ex Heinsianis,
atque sacris sedem, Sich., adgwe sacri sedem. Pal.,
adque sacris sedem. Oxou., atque sacri sedem. Gis.,
arque sacris adem , qui Giselinus asserit, antea legi
sacri sedem. Ridicule (inquit). Sedes enim non-
dum erat delecta : ecquo igitur properaretur ? Pro dis-
tincta multi veteres apud Heinsium non bene distin-
«ta. Barthius legit properat. discincta juventus ; l'ru-
. libus
B 825. Fundamine, aliud fkndamentum nemo ponere
petest, etc., I.
826. Planitiem, campum templi, 1.
827. Frontes, quatuor angwli, 1.
. 828. Commissuris, conjunctionibus. — Distantibus,
imparibus mensuris, I.
829. Ar:utam, subtilem, anqustam. — Mutilet. cor-
rumpat, —Semetra, semis mensura ; pendens lapillus, I.
—Dissona, dissonantia, — Semetra, mensuras, Vai. T.
850. Αὐτοῦ", oriens significat puezos, auster juve-
nes, occidens maturitatem, aquile decrepitam, 1.
831. Austrum, meridiem. | .
8355. Solidum, soliditatem. — Multo, ín alto. — Do-
latu, foramin:, 1.
COMMENTARIUS.
dentius, ait, felicitatem suorum temporum alludit, e
indicat..... ipse nullo non romine, tempore, loco, εἴμ.
dio commendabilis. Intellige felicitatem, de qua meu-
tio recurrit 1 contra Symmach., vers, 545 et seqq.
Post hunc versum titulus in Mar. et Rat., Adificium
βαεὶ et concordie : de quo vide proleg. num. 65.Weit-
zius eamdem inscriptionem apposuit.
824 Heinsiani, Aldus, Gifanius Ind. Lucret., verbo
Disei.vir, Mar., Weitz., desiluit vel dissiluit. Giseli-
nug, Rat., Cellar., Teol., desiliit. Mar., concors pro
consors, quod postremum verius est.
825. Vienn.. male, meditatura novum. Hat, non
melius, metitura. Thuan., leto pro jacto. Mihi hzc
lectio non arridet; et lato fundamine suspicatuf Hein-
sius. Quanto melius jacto, 4 10] est in reliquis oinni-
bus? Vide Αἱ ocalvps. cap. xu.
827. Vat. D, ridicula trajectione, frontes undique.
829. Vienn. et Rat., mutilet argutam. Magis con-
gruit metro argutam mutilet. Giselinus et Alius, sym-
metra, quod sequi maluit Gallandius et Fabricius ex-
plicat distantiam eamdem habentia. lleinsiani fideliores
semetra : et, ut observat Heinsius, semetra videtur
poeta symmetris contraria facere. Vocabulum est
dimidia ex parte Latinum, ut primoplastus. In Fuld.,
semeta ; in Rat., semitra ; in Áng., argutlam normam
smutilet per dissona, vbi aliquid desideratur. Mar.,
Alex., Vatt, C ἃ secunda. manu, D, Εἰ, L, O, B,
Árgutam mutilet per dissona semetra normam. Nehrissa
docet normam Hispanis esse el cartabon, non carba-
ton, ut alicubi mendose editum est.
832. In Rat. imperitissimus corrector pro oecidua-
suit qua sol occidit.
. Fobr., totidemque aquilonis.
834. In Egm., strictile sarum, crediderim meudum.
Thuan, nullum hic cum hiatu.
855. Chamillardus nomen dolatus, dolatus, apud
veteres inauditum asserit. Sed audivitne ipse omnes
veleres ἢ legitne omnia qus» scripserunt? Apuleius
dixit dolamen eadem significatione. In E:furt., dolata
85 AURELII PRUDENTI( CARM;NA. δι
Gemma relucenti limen complectitur arcu,
Vestihulumque lapis penetrabile concipit unus.
Portarum summis inscripta in postibus auro
Nomina apostolici fulgent bis sena senatus.
Spiritus his titulis arcana recondita mentis
Ambit, et electos vocat in przecordia sensus,
Quaque hominis natura viget , quam corpore
| |toto
658 Quadrua vis anima!, trinis ingressibus
[aram
Cordis adit, «astisque colit «acraria votis :
Seu pueros sol primus agat, seu fervor ephebos
810
845
Iucendat nimius, seu consummabLilis sevi
Perficiat lux plena viros, sive algida borrze
A&tas decrepitam vocet ad pia sacra senectam :
Occurrit trinum quadrina ad compita nomen,
Quod bene discipulis disponit rex duodenis.
Quin etiam totidem gemmarum insignia textís
Parietibus distincta micant, animasque colorum
Viventes liquido lux evomit alta profundo.
659 Ingens ehrysolithus, ngJivointerlitus auro,
flinc sibi sapphirum sociaverat, inde beryllum,
Distantesque nitor medius variabat l'onores,
Hic chalcedon liebes perfunditur ex hyacinthi
850
855
GLOSSA, VETERES.
856. Limen, introitum. — Arcu, fornice, l.
859. Seuatus, nomivibus apostolorum ; per quorum
pr.edicationem | Spiritus. sancius amp'ectitur arcana
cordis, Iso.
840. Titulis, nominibus apostolorum. — Recondi:a,
3cculia hominum, |.
845. Agat, nutriat : qui in pueritia sunt. — Ephe-
bos, juvenes, qui in juventute sunt, 1.
846. Avi, qui in senectute sunt, l.
849. Occurrit, his singulis. — Numen, trinus Deus,
per auatuor latera domus, |.
850. Disponit, ordinavit. — Du» denis, quos in. qua-
841. Ambit, circumdat , intrat —Pr:vcordia ,. in B dratum orbem misit, I.
anima, 1l.
812. Natura, hominis, 1.
8435. Quadrua, qzatuor elementa, qu& animant ho-
minem, ignis, «er, lerra, aqua : qualuor partes mundi.
— Vis aniuxe, statug vite. — Trinis, sancta Trinitas,
vel triplicis natur& est, id est, rationabilis, concupisci-
bilis, irascibilis. — Aram, sedem. 150.
851. Insignia, ornamenta, l.
852. Animasue, spleudores, qui figurant animas.—
Colorum, diversorum, l.
855. Evomit, emisit, 1-0.
855. Ilinc, ez uno latere, l.
«56. tlonores, sapphiri et berylli, 1.
837. llebes, in splendorem, |.
COMMENTARIUS.
foratu pro forata dolatu. lu Vat. G a secunda manu,
forata dolatu, prioribus abrasis.
836. Mar., lumen; supra charactere minori, (men.
Anocalyyps. xxi, 14, dicitur : Et lumen ejus simile la-
pidi pre:ioso, tanquam lapidi jaspidis, sicut. crystal -
lum : Gi-elinus ait, videri poetam legisse : Et limen
ejus simile lapi/i pretiosissimo, lanquam jaspidi, cry-
stullizanii ; e:eteroquin de sun januze descriptionem
affinxisse. Pri miserat vero. Giselinus, vix esse, qui
hanc allegoriam rectius et venustius accommodarit.,
Pro arcu Put. actu. Non placet relucenti actu ; et arcu
habent Mar., Hat, Vieun., Alex., Vatt. C, D, F,
aliique priter editiones veteres, Sermo est de duo-
decim portis co'estis Hierusilem Apocal. loc. cit. ,
vers. 91 : Et duodecim porte duodecim margarite sunt
per singulas, et singule porte erant ez singulis marga-
riis. ltaque siugulie port: ex sinzulis margaritis in-
gentibus constabant, quz ma:garitze perforat;e. adi-
tuín prabebant. luc respexit. Prudentius, non ad
vers, 11, ut putavit Gisetinus. Vide comment. Ludo-
vici ab Alcazar.
858. In quibusdam vulg., summus ; legend«m sum-
mis.
840. Hic locus ex Pauli verbis intelligitur ad Ephes.
i", 18 et sequ. : Quoniam per ipsum habemus acccssum
ambo in uno spiritu ad. Pa'rem. Ergo jam non estis
hospites, et advena ; sed estis cives s»nctorum, ei dome-
stici Dei : superedifi-ati super fundamentum apostolo-
rum et prophetarum, ipso xummo angulari lapide Chri -
sto Jesu. In quo omnis cdificatio constructa crescit in
templum sanctum in. Domino, In quo et vos coedifica-
mini in habitaculum Dei i5 s»iritu.
841. Prior B ch., intrat, et electos.
$42. Erf., qua hominis. Weitzius, qua corpore, cum
Mar. et Rat.
845. Mar., Rt., Sich., vis arima : ita Weitzius,
qui propterea legit qua corpore toto. Tunc quadrua
vis animae arom cordis adit. Nehrissa quadruaim hanc
vim interpretatur quatuor hominis zates..
845. Egimn., mendose, seu pueros subprimus agat.
841. Erf. à prima manu, lux alia, non absurde.
Duo vetustiores BHeinsisni, Alex. ἃ prima manu, Ald.,
Mar. Weiz. borre : idem fere est borrhe in Gis.,
borree in Vat. L et Ang. Alii , boree, ut Erf., Fabr.,
Egm., tres lleinsiani, Vatt, C, F, et alii. In Widm.,
borre et boree; in Vat. D, bore; in Vieno. et Rat.,
borec ; in Mar. algide borre; supra bene correctum
algida. Gronovius, Ohservat. eccles. cap. 5, plorare
jubet nescio quem cod'cem, ex quo ostentatur boree
algida sive ; Grseci et βόῤῥης et βορέας dicunt. In Teo-
lio mendum puto set pro s:ve algida borre. ldem Teo-
lius videtur sensisse, in nullo ms. Vat. ex-tare borree,
quod falsum est. Carmini magis cousonat Porra : et
ila legitur apud Paulinum in oda ad Nicetam : Te
patrem dicit plaga tota borra.
848. Vienn., fovet pro vocet. .
849. Potiores ex Heinsianis cum Aldo, Vatt. F, f.,
G, a prima manu, nomen. Gis., Weitz., Mar., Kat.,
Vienn., Alex., Vat. C, numen, quod Iso amplectitur.
lleinsio rectius videtur nomen, «quod mihi ctiam
placet. In Vat. O, Occurrit numen quadrina ad com-
pita trinum.
852. Nove et mire dictum arime colorum viventes
pro vivis coloribus.
855. Gifanius Ind. Lucr. ait Prulentium sine du-
bio Virgilii locum ex lib. n Gevrg. imitatum : Si non
ingentem foribus domus alta superbis Mane salutantum
totis vont edibus undam. Sic lux evomit.
854. Weiizius scribit chrisolitus , quia ita reperit
in Widm. Sed nonne fuisset melius chrysolithus cum
cxteris?
85». Corrector audacissimus in Rat., abrasis prio-
ribus, substituit et. beryllum, ne prima in beryllum
corriperetur. Esm corripuit Fortunatus, et Fridego-
dus in Vita S. Wilifridi num. 46, Protinus admis-o
micuit syntagma beryllo.
856. Fuld., Pal., variarat pro variabat. H«insius
edidit variarat, sed varias lectiones non adnoiavit, ut
solet, cum a vett. edd. recedit. lleinsium Chamillar-
dus, et Teolius secuti sunt; Cellarius et Gallandius
restituerunt varíabat.
857. Ratisbonen-is corrector de quo nuper, iterum
inscitism suam prodit Chalcedon hebes hinc per[undi-
tur. Weitz., scripti HTeinsiani, Pal., Alex., lic chat-
cedon. Ald., Gis., Mar., Rat., Vienn., Vat. Εἰ, Gall.
et alii, hinc chalcedon. De hisgemmis vide in'crpre'es,
εδἷὡ:ὀο᾽ιι PSYCHOMACIIIA. |. $6
Lumme vicino : nam forte cyanes propter
Stagna lapis cobibens ostro fulgebat aquoso.
$60 Sardonychen pingunt amethystina : pingit iaspis
Sardonium juxts appositum, pulcherque Jo-
[pazon.
fias inter species smaragdina gramine verno
Prata virent, volvitque vagos lux herbida fluctus.
Te quoque conspicuum structura interserit,
' [ardens
865 Q0 Chrysoprase, et sidus saxis stellantibus
[addit.
À
Siridehat gravidis funalis machina vinclis,
Immensas rapiens alta ad fastigia gemmas.
At domus interior septem subnixa columnis
Crystalli algentis, vitrea de rupe recíisis,
870 Construitur, quarum tegit elita calculus al-
[hens
ln conum czsus capita, et sinuamine subter
ΘΘ1 Subductus conchs in speciem, qued mille
[talentis
Margariitum ingens, opibusque , et censibus
[hastze
GLOSS/E VETERES.
858. Propter, juxta cganeum stagnum, in quo iste
lapis invenitur, l.
859. Siagna, aquas. — Lapis, hyacinthus. — Cohi-
864. Structura, lapidum, 1I.
860. Funalis, in (nne pendens. — Machina, domus, I,
867. Fsstigia, ad celum : num cdificatam domum
bens, coagulaus. — Ostro, nam purpureum colorem p ed celum trahebant, 1.
habet, I.
862. Species, colores. — Smaragdina, smaragdus
tiret, |.
865. Voluit, facit. — Fiuetus, splendores, 1.
869. Recisis, sectis, I.
870. Quarum, columnarum. — Calculus, corona, l.
811. Capita, summitates, 1.
875. Margaritum, calculus, |.
. COMMENTARIUS.
861. Egm., P4l., Alex., Put., Sardium, quod vix
hoc loco ferri posse pronuntiat Heinsius, qui przfert
Sardoum cum Thuan., nam a Sardinia sardous lapis,
et Sardoa herba dicuntur. Heiusium ex cod. Regio
edidisse Surdoum affirmat Teolius; sed snimadver-
tendum, regii codicis nomine apud Heins' um intelligi
Puteanum, ubi est Sardium. ln Ang., Sordonium.
Ald., Gis., Weitz. cum Mar., Rat., Vienn. et aliis,
Sardoninm. In altero Rott., δαγάοη ibi appositum.
Pro appositum Gis. et Fabr. appositus. Gifanius ex
vet. lib. tuetur topazion, per episynalaepham ; posse
id stare non nego, sed mole in aliis legi topason, non
as-entior. Apud Venantium Fortunatum lib. 1 de
partu Virg., Quando pavimentis ulba topazus inest.
Fortasse Pruden:ius dixerit masculino genere (opa-
sus, vel topazos.
862. Hic quoque Weitzius singulorem unius codi-
cis Egm. lectienem voluit tenere, scilicet smaragdina.
863. Ang., vomitque vagos. Metrum rejicit vomit.
Herbidws pro co:ore herbeo, seu viridi apud Ovidium,
Columellam , Plinium, Plautum, Sidonium, Pauli-
nu et alios.
865. Pal., V3t., C et nonnulli ex vetustioribus
Heinsianis, saxis stillantibus , quos audiendos non
esse, monet lleinsius. Alii chrisoprase, alii cryso-
ase scribunt. Venantius Fortunatus lib. i Vitze S.
artini ait : Que palla ex humeris mizto chryso praso-
beryllis. 1n Glossario Cangii, aucto et illustrato orera
Maurinorum, dubitatur an mixto auro, seu chryso
com prasoberyllis , an vero unica vox chrysopraso-
beryllis, In codice ms. S. Germani Parisiensis ita le-
gitur : Que palla ex humeris mizio chrysophara be-
ryllis : quo parto obscurior est versus. ἕο opinor,
Wenantium loqui de chrysopraso, sed ita ut inflectat
chrysoprasis, is : adeoque verba [1 sunt separanda
mixto chrysoprase bergllis. In quantitate syllabarum
discrepant Prudentius et Fort«natus, quod iu hrjus-
modi nominibus Grxcis minime est wwirandum, In
postrema editioue Fortunati loma procurata legi-
tur mizto chrysopraso beryllis Sed o in auferendi casu
a Venantio corripi, quis credat?
866. Post hunc versum nihil est alind in exemplari
bibliethecze Viennensis, quocum Mariettus superiora
contulit : qui asserit, hoc Psychomachis frsgmen-
tum satis cerruptum, et negligenter scriptum, neque
a'ia l'rudentii carmina in eo codice inveniri.
«68. Virgilius 1 /En., vers. 641 : At domus interior,
etc. Cap. 1x Proverb., vers. 1 : Sapientia aedificavit
sibi domum ; excidit columnas septem.
869. Weitzius ridicule, ut solet, cristalli edidit, so-
lias Widm. auctori:te permotus, cum iu aliis scri-
C
bitur. crys'alli. In Mar., Rat., Palat., Widm., Egm.
supra albentis. Aldus cum aliis algentis : quod magis
placet, nam statim versn. prosimo calculus. albens.
Crystallus algens, quia ex gelu concrescere dicitur.
Vide Cath. liymn. 2, in not, ad vers. 71.
870. Heinsius cum Egm., et Pal., quadrum p:a
quarum, scilicet quadrum in conum, uti etiam in cod,
vet. legisse Barthium lleinsius afürm^t. Bartliij lo-
cum non invenio : et quamvis lleinsius ex. Pascha-
sio Radberto pr./ferat quadro sub cardine celi, οἱ ex
Herico Aliissiodorensi lib. w de Vita S. Germani,
quadrum. lignum, quadrus. orbis, wihilominns sequor
codices optimos, fleinsianos, omnes, Mar. , Rat.,
Alex., Vatt. C, F, G, Ald., Gis., Weitz. aliosque,
quarum tegit, eic. Sensus vero o: timus est quarum
(columnarum) edita capita tegit calculus albens in co-
num casus. Iso nobiscum facit : Quanun, celurhnarum.
Recentiores, Cham., C€ell., Teol. 'lHeinsium ducem
sunt secuti, Callandius vero mendum puiavit in Cha-
millardo quadrum.
871. Pal. scribit in quonum. Conus est cscumen,
sive capitellum mavis dicere, cum scilicet ex peri-
pheria in unum punctum plures line: assurgunt.
Ald. et Vat. C, sin«amina.
872. Ald., subducium conchae in speciem; alter
Rott., ducto concharum in speciem, Weitzus, ductus
concharum in speciem, cum Erfurtensi, Communior
et ver.or lectio, saubducius concha in speciem ; in Vat.
C, in specie.
875. In Aldo error margaritarum pro margaritum.
Margaritum neutro genere recte dici ex Servio, Var-
rone, fragmento epistol:e Augusti, aliisque probat
Burmannus tom. | Antholog., pag. 415. S. llierony-
mus «gepe ita locutus est. Giselinus e duobus Pul-
D manni apographis restituit op'busque, et censibus ha-
ste Addictis, neque rejiciendam censet aliam lectio-
nem iu suo opibusque, et viribus arce Adductis. Prius
illud approhat Heinsius cum Put. et Eg. In cxteris
ejus erat opibusque , εἰ viribus haste, vel arte, vel
παιδί : unde conjiciebat Cauchins opibusque, et jure
sub haste Addictis, merito improbante Heinsio. Weit-
zius in Fgm. legit hasta, non haste. Fuld. et Widm.,
viribus haustee ; Ma etiam Erf. , snpra hawsta, quod
exstat in Palat. Fabr., arte adductis. Ald., opibus
ei viribus arte adductis. ἴῃ quibusdam apud Weitz.,
arce adductis. Mar. et Rat, opibusque, εἰ viribus hau-
ste addictis. Alex., opibusque, el juribus haste addi-
ctis, cum glossa Junisus, hoc est. belli, vel victorie;
HasTt E, scilicet venditioni, vel captioni. Vat. C, opibus-
we. et vir.bus arte adductis : idem subob:cure in Vat.
b. Notaudum enim est, in codicibus iss. votcribus
Addietis, animosa fides mercata pararat.
(loc residet solio pollens Sapientia, et omne
Cousi'ium regni celsa disponit ab aula,
Tutandique hominis leges sub corde retractat.
In manibus dominz sceptrum, non arte poli-
[tum :
0645 Sed ligno vivum viridi est, quod stirpe
[recisum,
Quamvis nullus alat terreni cespitis humor,
Fronde tamen viret incolumi : tum sanguine
d [tinctis
]utertexta rosis candentia lilia miscet,
Nescia inarcenti florem submittere collo.
Ilujus forma fuit sceptri gestamen Aaron
Floriferum : -icco quod germina cortice trudeng,
Explicuit tenerum spe pubescente decorem,
880
885
AURELII PRÜDENTII CARMINA.
A
88
Inque novos subito tumuit virga arida fetus.
963 l«dlimus aternas, iodulgentissime do-
[etor,
, Grates, Christe, tibi, meritosque saeramus ho-
[nores
Ore pio : nam cor viti rum stercore sordet.
Tu nos corporei latebrosa pericula operti,
Luctantisque animse voluisti agnoscere casus.
Novimus, ancipites nebuloso in pectore sensus
Sudare alternis conflictibus, et variato
Pugnarum eventu, nunc indole crescere dextra,
Nunc inclinatis cervicibus ad juga vitae
Deteriora trahi, seseque addicere noxis
Turpibus, et propri:e jacturam ferre salutis.
Ὁ quoties animam, vitiorum peste repulsa,
900 Sensimus incaluisse Deo : quoties te»efactum
890
895
GLOSSAE VETERES.
875. Solio, calculo. — Sapientia, Deus, 1.
, 873. Dominz, sapientie. — Non arte, non aureum
wit. 1.
882. Miscet, huic sceptro ad ornamentum officit I.
883. Florem, proprium. — €ollo, summitati, 1.
835. Trudens, emittens, l.
B 886. Spe, florendi, 1l.
891. Pericula, vitic.— Opertl, occulti, I.
895. Ancipites, humanos.— Nebuloso, obscuro, Il.
895. Indole, spe vincendi.— Dextram, nostram, 1so-
896. Cervicibus, virtutibus, l.
900. Tepefacium, defecium, 1.
COMMENTARIUS.
&:epe non satis distingui, legendumne sit juribus an
viribus. Vat. F, opibusque , et. juribus arte additis ;
[18 etiam Vat. G à prima manu. Vatt. L, DD, opibus-
que, ei viribus arte additis. Ex his omnibus rejici
certe dehet additis, quod metro adver-atr. Gifanius
ex vel. lib. przfert opibusque εἰ viribus hastee addi-
ctis, el censibus glossam sapere afirma, Heinsiug
eontra pulcherrimum putat censibus. Mihi non displi-
eet juribus. Existimo prseterea omnina legendum .
hasic.: in Ang. erat viribus..... additis, et desidera-
hatur ea vox. In Bonon., viribus ast et addictis. De
verbo addicere pro vendere vide comment. ad vers.
71 hvwini 2 P-rist.
874. Salmasius, qui in Jul. Capit. pag. 90 ex co-
dice Put. legit etiam opibusque, et censibus haste ad-
dictis, explicat deiude, quid sit animosa fides ; scilicel
quie pretio non parcit, et impensas mininie veretur,
ut animosus komo in cod. Theod., et animose compa-
rare apad Suetonium. Weitz., Mar., Roat., parabat.
Prudentius attingit parabolam ex cap. xin Matth.,
vers. 45 et 46 : Simile est regnum colorum homini
negotiatori, querenti bonas margaritas. Inventa autem
tuna pretiosa margarita abiit, εἰ vendidit omuta qua
habuit, et emit eam, Hine intelligitur quid sit. opibus,
et censibus hasta addictis, seu venditis, nimirum homo
fide animosus vendidit omnia qux» habuit, et emit
illud margaritum, sive regnum ecelorum.
876. In altero Itott., concilium.
878. Anz., nec arte; lege non arte. Paschalius, de
Coronis cap. 8, lib. m, notat, in sceptris apponi con-
suevisse lilia, aut rogss, aut utrumque.
879. Ita Heinsiani, Erfurt., Widm., Weitz., Alex.,
Vat. 0, Mar. , Rat. et Bononiensi$. In Ald., Gis.,
Vatt. C, L, Sed lignum vivum est, viridi quod stirpe
fecisum ;. quani lectionem admittendam negat Gal-
lJandins, quia vers. 884 dicitur. Fronde tamen virei
incolumi. Fuld., Pal., Sed lignum vivum, viridi es:
quod stirpe recisum. Vat. €, Sed lignum vivum viride
est, quod stirpe recisum. Vat. Β΄, Sed lignum vivum
viridi de stirpe recisum. Ang., Sed lignum vivun, vi-
vidi quod stirpe recisum est. |n. Put., mendose, reci-
80$; in Thuan. et Oxoa., Sed lignum vivum viridi est,
quod stirpe reciso. Salmasius, teste Heinsio, locum
«eteris grammatici codici Put. ascripserat, quem opi-
natur ad hzc ipsa Prudentii allusis-e: Stirps ín signi»
ficatione gabolis (eminino genere dicitur. Sed cum mate-
sian s gnificat. masculino modo stirpem rccisum dixe-
runt. Quod ego non puto. Quintilianus lib. 1, ean.
6, ait poetas metri necessitatem excusare, nisi si-
quando varian', nihil impediente in utroque modu-
| tione pedum. qualia sunt : Imo de stirpe recisum,
Locus indicatur Virgilii xn vers. 208 : Cum semel in
silvis imo de stirpe recisura, Virgilium, qui de sceptro
quoque loquitur, :emulatur Prudentius.
881.A1d. ,tunc sanguine; alii. tum. Vat.C,perperam,te.
882. In Widm. supra, intertexta, ut in caeteris; in
text, interiecta, quod nescio cur Weitzio arriserit.
884. Crucem Domini (nam hoc est sceptrum lia-
cteuns. descriptum) virgze Aaron comparat S. Augu-
C stinus serm. 51 append. : Omnes ergo principes tri-
buum habeant necesse est virgas suas; sed unus est so-
(us, sicut. Scriptura dicit, verus pontifex ille, cujus
Aaron sacerdos pre[ereba! figuram. Hujus ergo virga
germinavit. Sicut enim virga Aaron germinavit in. po-
pulo Judaeorum, ita crux Christi floruit in populo gen-
tium. Plura in eamdem rem egregie Augustinus, sive
potius Origenes. De virga Aaron vide Numeror. cap.
Xi. [n Aaron duas primas ex Hebrzo idiomate cor-
ripi, plerique aiunt. Rieciolius credit secundam a
Prudentio produci, quia Heliraice minus est brevis
quam prima : siquidem secunda est patach, sive a
breve, prima chatef patach, scilicet a brevissimum.
De his uberius in Proleg.
885. Gis., Weitz., Vat. Ε΄, florigerum. Weinsiani
et plerique nostri, floriferum. Pro germing babent
germen Thuan., Oxon., Erf., Egm., Fuld.
887. Ald., viruii virga, cum nonnullis vulg. Post
hunc versum in Mar. et Rat. titulus Gfatiarum actio. .
895. Ang., nebuloso pectore sine in.
895. Giselinus suspicabatur dextra , quamvis edi-
disset dextram; ac reipsa invenit dextra in cod'ce
Pulmanni. Confirmant deztra Put., Thuan., duo
Rott., Cauch., ἔσῃ. Sed nostri plerique cum Aldo et
Weitzio, dextram; sic Mar., Ratt., Alek., Vat. C, F,
Ang. Prafero dextra, scilicet indole. lso mavult dex-
tram, ut ex glossa colliges.
896. Put., Egm., Palat., Vatt. G. H, L a prima
manu, virtutibus, quod supra est in Widnm., et glossae
vicem s&rbit. Editi et plerique mas.. ccreicibus.
897. Fuld., flammis ; cseteri. moxis.
899. Weitz., revulsa , non male; sed ple:ique alii.
repulsa, melius.
900. Egm., mendose, inclausisse Deo. Vabr., tepe[a-
cius, male.
D
&9 pITTOCHEUM. 90
Geleste ipgeniwm post gaudia can.!ida tetro
Cessisse stomacho! fervent bella horrida, fervent
Ossibus inclusa : fremit et discordibus armis
G6 Noa simplex nara hominis : nam vi-
[scera limo
905 Effigiata premunt animum : contra ille, sereno
Editus afflatu, nigrantis carcere cordis
Astuat, et sordes arcta inter vincia recusat.
Spiritibus pognont variis lux, atque tenebr».
Distantesque animat duplex sub-tantia vires :
Donec praesidio Christus Deus adsit. et omnes
Virtutum gemmas componat sede piata.
Atque, ubi peccatum regnaverat, aurea templi
Atría constituens, texat spectamine morum
Ornamenta animz: quibus oblectata deeuro
915 /Eternum solio dives Sapientia regnet.
910
GLOSSAE VETERES.
903. Bella, virtutum et vitiorum, Iso.
903. Ossibus, humanis, 1l.
906. Editus, emissus wel factus; spiritus hominis.—
Cordis, carnis, I.
908. Lux, atque tenebre, spiritus εἰ vitia, I.
910. Presidio, ad presidium, l.
, 919. Ubi, prius, 1.
De 12 lapidibus. — In jaspide erqo fidei viriditas,
in sapphiro spei caelestis altitudo, in chalce lone flamma
charitatis interne figuratur. 1n smaragdo autein ejusdem
fidei fortis inter adversa confessio, in sardonico sancto-
rum inter virtutes humilitas, in sardio reverendus marty-
rum cruor exprimitur. In chrysolitho voz spiritalis inter
miracula, in beryllo predicantium perfecta operatio ,
in topasio eorumdem ardens contemplatio monstratur.
Porro in chrysopraso beutorum marlyrum opus paritor
et premium , in. hyacintho doctorum. celestis ad alta
s*tblevatio et propter. infirmos humilis ad himmana di-
sceusio, in amethisto caelestis semper regni in humilium
animo memoria designatur. Singulique lapides pretiosi
singulis sunt. fundamentis deputati; qui licel own s
per [ecti, quibus civitas Dei nostri in monte sancto ejus
ornatur atque. fundatur, spiritalis. gratie sunt. lue
[ulgentes : alii tamen per sptritum datur sermo sopien-
lie, alii sermo scientie, ali gratia sanitati m ,. alii ge-
uera linguarum, alii fides in eodem spiritu, etc., Iso.
COMMENTAUIUS.
901. Weitzius e ms. Piccart] netat post gaudia can-
dida retro.
902. Ald. et nonnulli vulgati cum Picc., cessisse e
stomacho. Vera lectio est cessisse stomacho, neque
ullam codicem dissentientem reperimus.
905. Simili ratione Ald., Giselin. et alii, ossibus ,
. etque inclusa fremit. Heinsiani, Erf., Egm., Widm.,
Pal., Mar., Rat., Ang., Alex., Vatt. F, G. H, L, Ossibus
inclusa : fremit et discordibus armis. Fuld. et Palat.
distinguunt, Ossibus,inclusa (remitet discordibus armis.
905. De verbo effigiu vide hymnum 10 Cathem.,
vers. δ, circa exsequias. Put., animam, cui auhzret
Vat. C. Alii, animum.
9066. Áng., male, nigrantis in carcere cordis. Vat. C,
nigranti carcere cordis. Alii, nigrantis carcere cordis.
909 Erf., distantes animo. In Vatt. L, O, distantes
animat. In. Vat. D est locus vaeuus duobus versibus
post hunc idoneus; tum sequitur Donec presidio.
910. P'aschaliu«, de Coronis psg. 124, lib. n, cap.
15, intelligit flores mystico sensu esse has gemmas
virtutum.
911. Picc., Gis. ad oram, sede beata. Vat. O. male,
sede privala. Confer pulcherrimum hymnum, Codlestis
urbs Hierusalem.
915. In Vatt. F, L, regnat; alii, regnet. ln Marietti
codice, Explicit liber Prud. de Psychemachia. In Vat.
C, Explicit liber Prudentis. In Vàt. Ε΄, Explicit liber
l'rud. de Sichomachia. In Vat. D, Explicit liber.
DITTOCHJEUM.
665 1. Adam et Eva.
E*a columba fuit tum candida, nigra deinde
TESTAMENTUM VETCUS. .
666 Facta, per anguinum malesuada fraude
[venenum,
GLOSS/E VETERES
4. Eva columba, sunt tetrcsticha.— Tum, primo, 1l.
COMMENTARIUS.
4 et 2. Ho^ opns Aldus vocat Dittocheum; et non
video cur 41: titilum mutaverint, et de novo inve-
niend^ eogita:erint. In Prag. inscriptio e«t. Dicta
Prudentii Aurelii Ὁ versus omnes sunt. continuati
absque ullo titulo. In Mar., Incipiunt tituli historiarum
Adam et Adam ( legendum per Adam et Evam ).
a cod. Vat. Α nllus titulus, et negligentissime
omnía scripta. In Vat. B, Tituli historiarum per Adam
εἰ Evam ; i19 etiam in Rat. In Alex., Incipiunt. tiiuli
historiarum; ad marginem charactere veteri, sed
minntiori, [9214 liber D.rocheum vocatur, id est duplex
refectio. In Urbinate eod., Incipit liber. Ditrocheus ,
qui continetur. in titulis historiarum. ln Vat. 1, Inci-
piunt. tituli historiarum per Adam εἰ Eva. lu Vat. Q
desunt (tituli. Alia vide proleg. cap. 5, 4 et 5, ubi de
priscis poetz, alios cuim Sichardo Sedulio, quia scili-
cet cultus lioc. poema est ceteris carminibus Pru.
dentii. Ante Chamillardum Philippus Labbeus assc-
ruerat, hoc carmen cteris Prudentii przstare, ideo-
que Prudentio a mulis abjudicari. Idem alfirmat
ailletus in Judiclis Sapientum de Prudentio. Aldus
in Vita Prudentii contrarium lestatur : Actroxojov,
dupleg cibus, διττὸς duplex, et ὀχὴ cibus. Sunt enim
εἰμ historiarum Veteris εἰ Novit. Testamenti, atque
hinc puto Dittocheum, hoc est, duplicem ci»um app-l-
latum hune librum a Prudentio. Sed quoniam non sic
exculius est et elaboratus hic liber, wt ceteri a poeta
composili , sunt. qui won esse. Prudentii dicunt. Ego
vero ipsum a ceteris separare non sum ausus, tum quia
Gennadium , qui post. divum Hieronym»m scripsit de
operibus Prudentii sgitur. In. Mar. ponitur Ditto- Ὁ) viris illustribue , Dittechaum a Prudeutio compositum
chienm post odem Immolat Deo Patri, quse est epi-
jagus in Aldo et in nostra editione. In Vat. Bj ponitur
post libram Peristephanen. Chamillardus cum aliis
Enchiridion inscrihit, et addit nonnullos cum Fa-
vricio hoc poemation tribuere Amano cuidam ignoto
dicit , τἀπὶ eti«m quia in. antiquissimo codice ceteris
Prudentii operibus insertus et hic erat libellus, et pro
DirTocs.£ux , Dinnocuauu titulus , scriptorum culpa,
quod conjicio facile , quia interprelatum inibi est απ!»
quissimis characteribus, DUPLEX REFECTIO pro DUPLEX
91
AURELII FRUDENTII CARMINA.
967 Tinxit et innocunm maculis sordentibus A
|Adam.
Dat nudis ficulua draco inox teg vina victor.
9. Abel et Cain.
Fratrum sacra Deus nutu distante duorum
93
&stimat, accipiens viva, et terrena refu-
: lans,
Rusticus invidia pastorem sternit. In Abel
Forma anini exprimitur : caro nostra in mu-
[nere Cain.
GLOSS/E£ VETERES.
9. Tinxit, infecit, — Maculis, peccatis, 1.
4. Tegmina, alias prrisomuta, l.
5. Nutu distante, discretiva potestate, l.
6. Refutans, respuens, t.
1. ln Abel , moraliter, ἰ.
COMMENTARIUS.
€i08. De hoc titulo antiquissimo in codd. et in-
terpretatione vide proleg., prasertim toto capite
quarto. Heinsius ex suis notat : [n glossa Oxon.,
BÍste liber proprie Diroche&wm vocatur : in Oxonio al-
tero codice, Incipiunt tituli historiarum Aurelii Pru-
dentii Hispaniensis , quod Dirocheum de utroque Te-
stamento vocatur, in "Ihuan. sub titulo Historiarum
citatur. initio operis, ubi index poematum Praden-
tianoram exhibe:ur, Et sub finem hujus poematis,
Fsplicit Tituli historiarum. In Cauch., Tetrasticha de
Veteri et Novo Testumento. Heinsius Diptychon in-
Scribit ex conjectura Gifanii, negatque fetum Pru-
dentij esse : sed quod Aldum idem censuisse affir-
mat, fallitur, ut ex verbis Al!i patet, Ex Thuan.
ced, lemniata tetrastichorum expressit Heinsius, quo
vetustius aliud exemplar non viderat, S:clardus ait,
se inscriptionem vulgatam hujus. libri mutasse, ni-
xum exemplaribus veteribus, qux non habent Ditto-
cheum, sed. Enchiridion : fatewur vetustissima qua-
que exemplaria in eo mire convenire , ut Prudeutio
adj dicent hoc opus , &ed suspicatur esse Se.lulii,
aut ÀAmoeeni cujusdam, cojus nemen praefixum viderat
in vetusto codice Argentoratensi. Hunc codicem fuisse
Werneri Wolflini Argentoratensis refert ipse Sichar-
dus in pr:zfatione ad omnia oper», Fabricius non rccte
ait, Sichardum in ea esse opinione, ut opus sit Se-
duliíi : nam dubius est Sichardus. Quod autem
Fabric:us in liesitatiene putat sequendum, quod libro
antiquo teste probaretur, adeoque carmen Amoano
sdjudicandum , non. 83tis sibi constat, nam versus
Dittochzi passim laudat sub nomine Sedulii, et
aliunde fateute Sichardo vetustissima quique exem-
plaria. Prudentio í!lud attribuunt. Verum exemplaria
nostra vetusta ab exemplaribus S:chardi dissident,
vam Di:tocheum habent, non. Enchiridion, F.xistimo
etiam, Prudentio nomen Ameni adhzsisse ex ipso
opere, quod amonion ab aliquo dic tuin fuerit. Wei-
tzius ex codice, ut videtur, Goldasti Dittochaeum hac
inscriptione, et versibus auiiquis decoravit : Pru-
dentii Ameni Diptychon, sive Tituli historiarum V eteris
et Novi Testamenti. [Incipiunt T.tuli libri manualis
ameni. Reliquos versus habes in. proleg. num. 244.
Non dubito quin auctor vetus horu'n versuum Ma-
nuate amoenum vocaverit, sive librum manualem
amonum. Aliquis intellexit Ma»nuafe Amaeni, ut Fa-
cetus quidam poeta nunc nominatur, quia in princi-
pio carminis anonymi vox facetus occurrit. Ex Gen-
proleg. cap. 5, ubi eadem sunt. verba. Exceptis per-
sonis. Eadem fere ratione Euchiridii appellatio est
eonticta, «uod. liber facile wan&u gestari pos-et, sive
esset manualis; et cum eo lemmata, seu tituli histo-
riarum contineantur, (tuli historiarum e-t vocatus.
Minus m:rum est vocabulum ferrastichorum, quod ex
genere carminis petitur : solet enim in antiquis co-
dicibus Prudentii genus metri singulis carminibus
afligi. 1n Hat, cod. e'ogium Prudentii ex Gennadio
refertur, et cum in Gennadio plerique Dittocheum,
nonnulli Dirocheum legant , Rat. habet χειροχαῖον,
addita glossa , i. e. manualem librum, liaque dubius
fiesi aliquandiu, au Chirocheum a Prudentio scriptum
crederem : sed Di.tochieum non mutandum decrevi.
flec opusculum $&:pius est seorsum editum, et in
bioliotheca Parum inter opera. l'rudentii, et sub
B
C
D
tradio quidem elogium petitum est, ut. cernere licet -
Amoani nomine, ubi carmina e-se interpolata, mo-
nuit Heinsius. Prisca manu in scriptis nusquam
reperi inscriptionem Diptgchon, seu Diptychion , ut
restituendum suspicatus est Gifanins Indic, Lucr. pag.
959, verbo MaRE MAGNUM, quia in jureoceurrit multa
mentio Dipiychi et Diptychii, non quod in veteribus
memhranis hanc lectionem seu ejus vestigium inve-
nerit, ut Cellarius asseruit : ait. enim Gifanius, in
vet, lib, , et in Gennadii Vita Prudentii. esse Ditto-
cheum, Dirocheum, Chirocheum. Giselinus etiam agno-
vit |a quibusdam vocari Chirocheum , quod manuale
vertebant; sed auctoritate sui cod. et alterius Bu-
slid. praetulit. titulum Tetrasticha de Veteri et Novo
Testamento; cujus similes sunt inscriptiones in Au-
sonio et aliis. Glossas hujus opusculi deprompsi ex
Manuali hiblico sacre Scriptur:e edito anno 1610,
de quo vide proleg. cap. 4. Quamvis enim Joannes
Fabricius Biblioth. Lat. vet. lih. in, cap. 2, num. 20
affirmet, eas glossas in Weitzii Prudentio obvias esse,
falsum tamen id est, nam Weitzius ignorans eas
glossas, 4: ante prodierant , ex cod. ms. paueu'as
sumpsit, uL conferenti utrasque fiet. manifestum. '
Labbeus, in Nov. Biblioth. mss. pag. 64, codicem ins.
hujus operis Prudentiani laudat, qui emendatior erat
Teirastichis Manualis biblici Goldasti. Imagines re-
rum , quas Prudentius describit, exstare plures de-
pictas in antiquorum Christianorum sepulcris obser-
vare potes tom. Ill Antiq. Christ. doctiss:mi viri P.
Thom» Marix Mamacliii, pag. 50 et seqq , ubi expli-
cationes et signilicationes adducit. Barthius. cap. 19
lib. viu Adversar., ex multis locis similibus arguit,
auctorem Dittochzi esse Prudentium, ex quo nos
proficiemus , plura alia addentes. Eva primum can-
dida columba, tum nigra dicitur, ut Psych. vers. 787,
Niveis tradit Deus ipse columbis : nam quod ait Dar-
tius, alibi Prudentium dixisse de Paulo, Cortos mtu-
tare columbis, hec in ipso Dittoch:eo exstat vers. 192.
Vide cap. 2 Genes. Plurimi vers. 2 scribunt anguinum,
alii anguineum. Non semel hoc vocabulo u-us est
Prudentius. Pro malesuada habent malesuasa Vatt, N,
Y, Z2, AA, BB, CC, quos minime sequar. .
4. In uno Vat. reperit Teolius Moz draco dat nudts
ficulnea tegmina victor. lu Vall. exstat dai nud.s
ficulnea mox draco tegmina victor. Barthias observat
non esse ex textu sacri libri, sed ex interpreiatione
Judieorum, quod draco, seu Satanas Adamo ei Eve
texuerit velamina ficulnea. At pro nostro poeta re-
spouderi potest ejus verba esse dat victor draco te-
gmina, non quod texuerit, scd quia causa fuit pec-
cati, ex quo tegmina lieulnea consecuta sunt.
Titu'us 2 abest a Vat. B. In. Vau. A, D, Alex.,
Abel et Cain. In Mar., Rat., Vat. 1, Cain et Abel. Ald. .
et T.uan. De Abel et Cain. In Vallicellano nulli sunt
tituli tetrastichis praefixi. Vide Genes. 1v.
6. Gold., occipiens, mendum puto, pro accipiens.
De hac historia Prudentius in. prafat, Hamartige-
ni , ubi vers, 5 : Hic terrulentis, ille vivis (ungitur.
In hyino Exsequiarum caro terrea, spiriius vivus
dicitur, et in. Hamartigenia caro exeinplo Caiui ex-
primitur et exponitur.
Titulus 5 in Vat. B, I, Mar., Ra:., et Thuan., Arca
Noe. in Vat. A. Ald., De Noe et diluvio, cum
Alex. In Vat. D, De arca Noe et diluvio. Vide Genesis
cap. vin.
95
3. Αγεα Noe.
Nuntia diluvii jam decrescentis ad arcam
Ure columba refert ramum viridantis olivz :
668 Corvus enim ingluvie per foeda cadavera
[captus
Heserat : illa date revehit nova gaudia pacis.
4. Ad ilicem Mambre.
Hospitium hoc. Domini est, ilex ubi frondea
[Mambre
Armentale senis pertexit culmen : in ista
Risit Sara casa , sobolis sibi gaudia sera
Ferri , et decrepitum sic credere posse mari-
[tum.
10
15
5. Monumentum Sara.
Abraham mercatus agrum, quo conderet ossa
DITTOCILEUM.
A
96
Conjugis : in terris quoniam peregriaa mo-
[ratur
669 Justitia, atque fides : lioc illud millibus
[emptum
Spelzum , sanct:ze requies uhi parla favillie est.
6. Somnium Pharaonis.
Bis septem spiex, vsecz totidem Pharaoni
Per somnum vis: portendunt dispare forma
Überis, atque famis duo per septennia tempus
Instare : lioc solvit patiiarcha , interprete Chri-
[sto.
7. Joseph a fratribus agnitus.
Venditus insidiis fratrum puer : ipse vicissim
Cratera in farris sacco clam praecipit abdi ,
Utque reos furti Joseph tenet , auctio fallax
25
GLOSSA VETERES.
44. Pertexit, vel protexit , I. "
16. Ferri , dari , l.
17. Quo, st , Il.
19. Hoc illud , scilicet est, 1.
20. Spelzum, spelunca , I.
99, Portendunt , significant I.
935. Überis, ubertatis, 1.
26. Cratera, scyphum , 1.
COMMENTARIUS.
88. Heinsius lib. 1 Advers. posth., cap. 6, corrigi B
vult rate pro date. Nihil opus est correctione. Teo-
lius in verho Aeserat notat, Prudentium legisse juxta
LXX , Qui (corvus) eqrediebater, εἰ non reverlebatur,
Sed cur non justa Vulgatam, qui€ eodem modo
legit?
eer itulus ἃ in Gisel. et Thuan., Jlex Mambre. Vatt.
B, 1, Rat., Mar., Weitz., Ad ilicem Mumbre. Alex.,
De Abraham et hospitio ej«s. Vat. D, De hospitio Sa-
γα. Aldus, De Abraham et hospitio. Vide Genes.
cap. xvi. '
43. Vat. À, hec pro hoc, male. In uno Vot. desi-
derari hoc advertit Teolius, quod pariter abest a
Vallic. Interpretes plures putant. Abrabamum Do-
minum ipsum, non angelos, hospitio excepisse, et
SS. Trinitatis mysterium agnoscunt. In eadem sen-
tentia est Prudentius Apotheos. vers. 38 et seqq.
ubi Abrabam hospes Christi, hoc est Verbi di-
citur.
44. Vat. À, mendose, armentales enim. Rat., Weilz.,
Gold. apud Weitzium supra, pretexit. Prag., pre-
texit. Mar., pertezit. Ald., Gis., Urb., protezit. Gol-
dastus in Manuali biblico, periexit, quod ex eodem
Goldasto in textu indicavit Weitzius, Alexandr. quo-
quo pertezit , ut alios omiutam. Culmen aliquaudo su-
mitor pro vili casa, ut apud Virgilium ecloga 1,
Pauperis et tuguri congestum cespite culmen. Confer
not. hymn. 1 Catb., vers. 14, Stantes sub. ipso cul-
shine.
15. In Vall., gaudia tarda, et pro diversa scri-
ptnra sera.
Titulus 5. Plerique optimi, Monumentum Sare
pro'titulo 5, nisi quod nonnulli scribunt Sarre. Vat.
D, De Abraam et agro empto. Aldus, Abraham agrum
emisse. Gene:, xxii.
47. Weitz., Gis., mercatur, cum Pal. et. Goldasto
Weitzi. Scripti lere oinnes mercatus, sed in non-
“58 mendose additur verbum substantivum est,
nam mercatus agrum dicitur per epexegesim. Contra
meirum vero est mercatus est a
Vat. invenit Teolius. Heinsius cum Thuan., Egm. et
nornullis aliis, cui conderet, quod Aldus expresse-
rat. Neri plerique quo, ut Mar., Rat., Prag., Vail.,
Vau. | et Y. In Vat. D, in quo. In aliis tamen est
cui, ut Alex. et Vat. A. Etiam in nonnullis nostris
est mercalur ἃ secunda manu, sci!icet in Mar. et
Rat. Teolius edidit quo, sed in notis ad hunc ver-
sum et ad vers. 105 P:ychomochiz videtur pre-
terre cui. ᾿
48, Vat. Α et Palat., πογαίΐίι8, perperam.
49. In uno Vat. apud Teol., hoc illi millibus em-
tum.
90. Vall. eontra metrum, sepulcrum pro spel&um.
Favilla pro defünctorum, quorum corpora non coin-
buruntur, reliquiis alibi etiam a poeta accipitur. Vide
Cath. hymnum Omni ora, vers. 100, et hymn. Ez-
sequiar., vers, 142.
Titulus 6 est Somnium Pharaonis in plerisque.
Aldus, Pharao somnium vidisse. Vat. D, De somno
Pharaonis. Adisis Genesis cap. ixi et. hymnum ὁ
Cath., vers. 57,
21. In Rat., Prag., Goldasto apud Weitzium, Vat.
uno apud Teol., spice et vaccm, quod tenuit Weii-
zius. In reliquis spice, vacca. Vail., spice et totidem
vacca.
92. Gise'inus ad oram, portendunt vise per som-
num. [18 Sichardus.
23. In Bong. et Vat. I, tum pro duo. In Mar. etiam
dum, vel tum, supra duo, Pro uberis Vat. Δ werbe-
* ris, mendose.
94. Hoc etiam sspissime a Prudentio usitatum,
ut Christum pro Deo, et Verbo divino-ponat. Vide
Cath. bymn. 4, vers. 68.
Tituli 7 lemma in plerisque, A fratribus agnitus
Joseph, vel Joseph a fratribus agnitvs; hoc secundo
modo habent Vatt. B, 1, Alex., Mar., Rat. in Vat.
D, De Josephi venditione a fratribus. Consule Genes.
Cap. LXiV. )
95. Vat. D, venditur.
96. Vat. A, male, in terris sacco. Fabr. , Pal.,
Cratera in fratris sacco. Weitzius crateram cum Uib.
Giselinus cum Goldasto in Manuali biblico et multis
msS. vett., cratera. Aldus quoque cratera, et à Weit-
zio allegatur pro fratris sacco; apud me habet ín
farris sacco. Codices Vatt. recentiores, ut. D, N,
AA et alii, in fratris sacco. Alii, furris sacco, ut 1],
Q. In Vat. D, et Vallic, in sacco fratris. Vat. DB,
Mar., Rat., Prag., Crateram in farris saeco.
grum, quod in uno D 27. Heinsiani, Mar. a prima manu, Urb., Alex.,
Vatt. A, 1, Weitzius, Gisel. ad oram, Vallic., auctio
fa!laz , quam lectionem probant verba sequentis
versus veniaque pudescunt , neinpe venia ἃ Joseplio
data ob auctionem seu venditionem ipsius, qua Inuc
prodita fu:t et manifestata. Legunt actio fallax Vatt.
b. D, N, Q, Mar. a secunda manu, Hat., Prag.,
Widin. et alii, qui intelligunt actionem, qua Jo-
fephus fratres, rei gesta ignaros, aliquandiu fe-
lit,
95 AURELII PRUDENTII CARMINA. 96
970 Proditur, agnoseunt fratrem , veniaque A 671 Scripta decem verbis s3xorum pagina
[pudescunt. | Mosi
8. Ignis in rubo. Traditur, il'e suos suscepta lege revisit .
Sentibus involitans Deus igneus ore corusco 40 Forma sed his vituli so'us Deus, et Deus aurum.
50 — Compellat juvenem, pecoris tunc forte magi- 1. Manna et coturnices.
[strum. Panibus augelicis albent tentoria patrum.
lile capit jussus virgam : fit vipera virga. Cer!a fides facti : tenet urceus aureus exin
Solvit vincla pedum : properat Pharaonis ad Servatum manna ; ingratis venit altera nubes,
[arcem. Atque avidos carnis saturat congesta coturuix.
9. Iter per mare. 42. Serpens eneus in eremo.
Tutus agit vir justus iter, vel per mare ma- 45 Fervebat via sicca eremi serpentibus atris,
[gnum. Jamque venenati per livida vulnera morsus
Ecce bei famulis scissim freta Rubra dehi- Carpebant populum : sed prudens sere politum
[sennt , Dux cruce suspendit, qui virus temperet, an-
939 — Cum peccatores rabidos eadem freta. mergant. [ guem
Obruitur Pharao : patuit via libera Mosi.
10. Moses accept legem.
Fumat montis apex divinis ignibus : in quo
43. Lacus myrrhe in eremo.
Aspera gustatu, populo sitiente lacuna
50 679 Tri-tificos latices stagnanti felle tenebat.
GLOSSJ& VETERES.
93. Tutus agit, protectus agit. — Vel per mare,
vel etiam, I.
57. Montis apex, Sinai, 1.
$5. Saxorum pagina, tabule, f.
98. Οἷς. ad marg., reniaque pudescunt eum pleris-
que ; in textu vanique pudescunt. loc verbo usus est
Prudentius Cath. hyinn. 2, vers. 26, et Apoth; vers.
716. Teolius ex uno Vat. notat veniamque petiscunt
pro petibsunt, vel petessunt. cum glossa. poscunt. uw
Vall., male, veniamque poscunt, eujus glossa petunt
cum pudore videtur facta pro pudescunt.
Titulus 8 in fere omnibus Janis in rubo. Aldus
Mosem rubum vidisse ardentem. Res narratur cap. um
et iv Exodi.
29. Deus igneus Prudentianum est, ut hymn.
Cath. Circa. exseqnia:, Deus, iguee fens animarum,
et &zpe alias. Coufer not. in vers. 4 ejus hymni.
Hanc eamdem historiam poeta noster complexus est
hymno 5 Cath., vers. 31 et seqq., ub: similes plua-
ses. Vide eiiam Apotheos. vers. 55 ct seqq., Sed ta-
men et seniam , etc.
Titulus 9, Jter per mare, ex scriptis et eliti«. AI-
dus, Pharaonem in mari submersum. Legi potest cap.
iiv Exodi. |
95. ldem poeta Cath. hyano 4 , vers. 40, O semper
pietas, fidesque tuta. Cyprianus. in epistola ad Dona-
tum extrema laudat mentem in. Deum solidam, fidem
(utam, quem locum frustra sollicitat Gronovius Ob-
servat, eceles, cap. 5, nam reeiissime fides μια di-
citur. Mare magnum passim apud poetas, e Grace
, $gumptum ; de quo Gifanius Indic. Luer., verbo MARE ἢ
MAGNUM. Celebris est hic titulus eujesdam . veteris
hulla, et. nune Romz recentis poematía Halici. In
Vall. legitur vel per mare Rubrum, quod est glos-
sema.
31. Vat; A, mendose. scissum pro srcissim. Dong.,
sensim. ἴῃ hymno 8. Vincentii, vers. 842, Rubrum
salum dehiscere.
99. Ald., Prag., Alex., Vallie., rapidos; in aliis,
rabidos. .
In 40 (tulo lemma Moses accepit legem cum
Alex., Vatt. B, 1, Mar., Rat. , δι Weitzio; in Gi-
seliuo et aliis, accipit. Aldus, Mosi legem datam. Re-
lege cap. Exodi xix et xx , et Cath, hymnum 7, vers.
96 et seq.
91. Vall., Montis famat apez.
99. Error Vat. A, rejussit pro revisit.
10. Egin.. VM. À, vitulis , male, nam forma vitnli
Deus erst Ilebrais,
Titulus 41. Manna. et coturnices. Aldus, Manna
48. Cruce suspendit, propter figuram mysticam, 1.
49. Lacuna, fossa aque, 1.
δ0. Tristifico8, amar«s, t.
COMMENTARIUS.
in deserto datum. Wabes historiam Exodi ca^. xvi, et
Psychom. vers. 314, ubi oceurrunt eadem fere verba
angelicus cibuset tentoria.
44. Torn., conjecta co'urnix, Hymno 5 Cath. multi
ex his titulis comprehendustur. In. eo hymno, vers.
401 et seqq., de nul:e coturnicum , quam hie iterum
refert.
Lemma titoli 149, Serpens aneus in eremo. Alii,
ereus. lta in Rat., sed recenti manu, prioribus abra-
sis. Aldus corrigeudus est in remo pro in eremo. Con-
sule cap. xxi Numerorum.
. 45. Aldus, Aspide sicca malo via defervebat eremi ;
eodem prorsus modo Rat. recenti manu , prioribus
erasis. Emendationes hujusmodi ineptis illis corre-
etoribus debentur, qui ea qus non intelligunt, anda-
cter corrigunt. Nolebant, secundam in eremi corripi ,
et eam ob rein novum versum invexerunt. In Vat. B
recenti mauu factum est acris pro atris, et interpun-
gitur versus. Fervebat. via. sicca. eremi. serpentibus ;
acris, Jamque venenati.
l 46. In Urb. , Pal. ac nonnullis aliis, per vulnera
via.
48. In Vat. À , virus qui temperet. In Vat., B, qui
verus, sed factam qui virus. Vat, 1, Weitz. , virus ut
temperet. Communior leetio, qui virtus temperet.
Titulus 45. Lacus myrrhe in eremo in Vat, B,
Mar. , Rat. , Weitz. , Thuaw. In quibusdam scribitur
heremo , ut in Vat. |. Giselinus habet Lacus deserti
amarus. Aldus, Moses equas amaras per lignum in
dulcedinem vertit, Alex. , Lacus amara in eremo. Vi-
dendum caput xv Exodi, et hymnus 5 Cath. de novo
lumine vers. 95. Loco cit. Exod, , vers. 25, id habe-
tur : Et venerunt in Mara , nec poterant bibere aquas
de Mara, eo quod essent. amara : «nde et congruum
loeo nom»n imposuit, voeans illum Mara , id est, ama-
ritudinem. Hiac Alexandrini inseriptio : Lacus amara,
fnriasse Lacus mara; in aliis , myrrha , quod'ea sit
amara. S. Paulinus epist. 27 ad Victricium : Quibus
(epistolis) mentem nostram de peccalis amaram , quasi
myrrham illam in manu Moysi per lignum mysterii, etc.
Et Natali 8 : Quo myrrham tristem. sacri. dulcedine
ligni In populi potus crucis imminavit imago; et mox,
Quasi tristia myrrho Po-la hominem mutat. Prud--n-
tius eun hic, tuin alibi usurpat tristificos, contristare,
ui amarum. signilicet. Vide Rosweydum in ποῖ. ad
Paulir., pag. 86).
97 DITTOCH/EUM. 98
Moses sanctus ait : Lignum date, gurgiteni in A
[ istum
Conjicite: in dulcem vertentur amara saporem.
44. Elim lucus in eremo.
Devenere viri, Mose duce, sex ubi fontes,
Et sex forte alii vitreo de rore rigabant
55 Septenas decies palmas : qui mysticus Elim
Lucus apostolicum numerum libris quoque
[ pinxit.
673 15. Duodecim lapides in Jordane.
In fontem refluo Jordanis gurgite fertur ,
Dum caleanda Dei populis vada sicca reliquit.
Testes bis seni lapides, quos flumine in ipso -
60 Constituere patres, in formam discipulorum.
46. Domus Raab meretricis.
Procubuit Jericho : sola stant atria Raab.
Hospits sanctorum meretrix (tanta est fidei vis)
Incoluinis secura domus spectabile coccum
67.4 !gnibus adversis in signum sanguinis
[ offert.
11. Samson.
65 Invictum virtute coinze leo fran:ere Samson
Aggreditur; necat ille feram : sed ab ore leonie
Mella fluunt: maxilla asini fontem vomit u!tro.
GI.OSS/E VETERES.
55. Moysi, pro Moyse , Íso.
δὶ. Vitreo, lucido, Iso.
55. Seytenas decies, septuaginta , 10.
56. Pinxit, figurat, l.
B 62. Meretrix , al. meritrix. — Tauta fidej vis, est,
vel erat, l.
θέ. Offert, scilicet seipsa, I.
COMMENTARIUS,
δι. Vat. uvus apud TeoL, gurgite in isto, quod re-
peritur etiam in Vallic.
52. Plerique veteres :cribunt conicite, non conjicite ;
qu:e tamen nunc est orthographia communior. Vat. l,
concite, et supra et, ul sit concite , et in dulcem. Bon-
gars., Concite, et in dulces vertentur amara sapores.
Legendum conjicite. Fabr., Conjicite, in dulces verten-
tur amara sapores.
Titulus 44 in Vat. D, Helim locus in eremo. Ma
Alex. , Mar. , et Vat. ] cum Weitzio et aliis. Rat. et
Thuan., Helim [ncus in eremo, Aldus, De xn fontibus
et Lxxx palnis (legendum "2 Gi-elinus, Fontes
duodecim, et palma septuaginta; Vide cap. xv Exodi.
$5. Aldus, Mosi duce ; alii, Mose duce, aut Moyse.
Jeol.. Moysi duce, nescio au d«ta opera.
55. Aldus ediderat qui mysticus elim, correxit. qui
mysticus olim : prz-Utisset non emendare. Scriben-
dum quidem est. Helim : sed Egi. habet. elim; alii
Aldus, Alex., Gis. et alii, relinquit.
60. Sich., Gisel. :d oram, Fabr., Egm., Dong.
supra, ad formam. Vall., ín forma.
Titulus 16, Domus Raab meretricis, Thuan. ,
Maab meretrix. Gisclinus, Domus Rahab. Aldus, ftaab
in Hierico speculatores recepit. Cap. 11 Josue.
61. Atd., Fabr., Gi-el. ad marg., sola aeant; me.
lius reliqui sola stant. Giselinus simile hoc putat li-
centize illi via sicca eremi supra vers. 45, sed falli-
tur; nam ob st dictionis sequeutis vocalis brevis saepe
producitur.
63. Nonnulli antiqui scribunt meritriz. Giselinus
putat. posse hunc versum contra omnium codicum
fidem ita inverti, vis tanta fidei est, quamvis Pruden.
tius aliis in locis semper secundam corripuerit.
Seripti constanter, tanta. est fidei vis , excepto Gol-
ἄδειο, qui in manuali biblico legit tanta fidei vis.
Paulinus non semel secundam produxit , et iu re si-
Élim, quod amplector cum Vulg. edit. sacre Sceri- ( millima carm. de S. Joanne Bap'. babet : Auscultat
turo.
d 56. Egm., locus. Ratlo. metri postulat [ucws.. Apo-
stolicus numerus in duodecim fontibus signatus ; nu-
merus discipulorum, qui quodammodo apostolicus
potest. appelleri, in palmis septuaginta. In Vulgata
quidem legitur , septuaginta duos fnisse discipulos :
sed in textu grzco solum est ἑδδομήχοντα., septua-
ginta : dequa coniroversia vide lirugensem ad cap. x
- Luci, vers. 1, et critieos sacros. Nos Vulgatze le-
etionem przferimus, eta Prudentio aliisque minorem
numerum | negligi defendimus, S. lldefonsus cap. 9
de liinere deserti, tomo I PP. Toleianorum , p. 256,
Inde venitur ad duodecim fontes aquarum dulcium, et
septuaginta palmarum , qwe nobis ostendunt duodecim
apostolos , εἰ septuaginta. discipulos , etc. Alia habet
It defensus, quibus Dittochzeum possis illustrare. Con-
fer Isidorum , Qua'st. in Exod. cap. 21, et que ex
eo exscribit S. Martinus Legionensis, serm. $ de Na-
tali Domini, $ 20, pag. 207 etseq., t m. l operum,
qua ex antographo notis illestrata publicavit Sego-
via 4782 emiuenti-simus D. D. Franciscus Antonius
de Loreuzasa, archiepiscopus Toleta vus, primas
Hisparke, suis alicrumque scriptis editis de Ecclesia
benemerentissimus , nunc ipsum , dum h:ec edimus,
merito suo ac summo omnium plausu iti sacrum cat-
dinal:um collegium cooptatus.
In titulo 15 lemma Duodecim lapides in Jordane
quod exstat in Vatt. B et 1, Alex., Mar., Rat., Thuan
et aliis. Giselinus, Lapides daodecim in Jordane.
Aldus, Filii Israel Jordanem transeunt , et ex eo lapi-
des collig nt. Vide cap. iv Josue, et Cati. hymu. 12,
vers. 471, ubi refluens amis dieitur, et Hamartig.
vers. 489, Si ripis refIni Jordanis.
58. Wid., populus, non bene, pro populis, Vat. B,
Rat., M.r., proe. ; Weitz. , Urb. , Vat. |, reliquit.
,
.
nato genitriz (vis lanta fidei). lta legerem in Pruden-
tio, si aliquandois e in. fidei yroduxisset, aut κἱ mem-
bran: paterentur. Carolus Cangius Adnotat. in offic.
Cicer. laudat hemistichium Pruden'ii levisque fidei,
et reprehendit sciolos , qui ausi sint ita wutre fidei
quoque plenus. [τὶ operibus qua exstaot Prudentii hu-
jusmodi hemistichium non comparet. Parrhasius vers.
428 Passionis Romani legit Aliter prerabor , quam
dei ul militent : sed scripti et alii editi quos vidi ha-
nt fidele. Iso apud Goldastum in glossis legit (auta
fidei vis , aut vis tanta. fidei, nam addit est, vel erat
pro glesea.
65. Weitz., Ald. , Gis. , Vall. , et alij vu'g., inco-
lumi secura domo, cum Alex. a prima manu, Goldas-
tus, 4 Weitzio laudatus, Vat. D, Urb., Hat., Mir. a
prima manu , incolumis secura domus, et in Vat. B
glossa domus esse genitivum , ut intelligamus , Raab
esse securam domus incolumis , vel quid donus in-
columis esset servanda. In Prig., Ancolumis , secura
domo, quod habet Mar. ἃ secunda manu. Speciabile
coccum vocat poeta funieulum coccineum, quo specu-
latores e fenestra suspensi fuerunt : de quo. cap. cit.
0516.
Titaolus 17. Ald., Vat. B, Mar., Rat,, Samson.
In Thuan., Samson leonem necat. Gis., Weitz., Sam-
son:s [.o. ἴῃ Vat. ἃ desideratur hoc tetrasiichon, uti
etiam in Vat, l. Decrat quoque in Alex., sed subje-
ctum est in fiue pagiuz. Barthius Prudentio adjudi-
candum «euset , quamvis in suo codice illud non in-
venerit. Abest preterea ab Egm. et Palat. apud
Wei:zium. Historia exposita patet cap. xiv et xv Ju-
dicum.
67. Ald., Weitz., H. ins., Te.l., asine; alii, asini,
quod verius est : naim. saepe in hoc loco sacra pagina
asinum, non asinam vocat.
"9 AURELII PRUDENTI! CARMINA.
109
Stultitia exundat lymphis , dulcedine virtus. Α 80 Virga potestatis, cornu crucis, altar olivum,
18. Item Samson.
Ter centum vulpes Samson capit , ignibus ar-
᾿ [ mat,
70 Pone faces caudis circumligat, in sata mittit
Allopbylum, segetesque cremat. Sic callida
[ vulpes
Nunc heresis flammas vitiorum spargit in agros.
19. David,
David parvus erat , fratrum ultimus , et modo
[ Jesse
6755 Cura gregis , citharam formaus ad ovile
| paternuin :
75 Inde ad delicias regis; mox horrida bella
Conserit, et funda sternit striuente Goliam.
90. Regnum David.
Regia mitifici fulgent insignia David :
Sceptrum, oleum, cornu, diadema, et purpura,
| et ara.
clilomys , atque
[corona,
Omnia conveniunt Christo :
91. /Edificatio templi.
AMificat templum sapientia per Salomonis
Übsequium : regina Austri grave congerit au-
| rum.
Tempus adest, quo templum bominis sub pec-
| tore Christus
AEdificet, quod Graia colant, quod barbara
| ditent.
676 22. Filii prophetarum.
85 Forte prophetarum nati dum ligna recidunt
Fluminis in ripa, cecidit discussa bipennis.
Gurgite subinersum est ferrum : sed mox leve
[liguum
Injectum stagui$ , ferrum revocabile fecit.
93. Captivitas 15srael.
Gens Hlebrzorum peccainine capta (requenti,
90 Fleverat exsilium dirze Babylonis ad amnes :
Tum patrios cantare modos pra epta recusat,
GLOSS/£ VETERES.
10. Pone faces, post, juxia, I.
71. Nulpis pro vulpes, 1l.
72. Nunc heresia, scilicet, que. — In agros, id est,
Ecclesie, l.
15. Et modo, et tantum , 1l.
75. Inde ad delicias, scilicet [(ormans, id est addu-
etus, l.
80. Altar, crucis, l.
84. Gaza, bona operatio. — Barbara, inculti mo-
res , l.
90. Exsilium, scilicet suum, 1.
COMMENTARIUS.
68. Asiuo stultitiam indicari notum est.
Lennuna tetrastichi 18. /tem. Samson in. Vat. B,
Mar. et Rat. Aldus, De Sanson. Giselinus Samsonis
eulpes. Thuan., Samson vulpes cupit. Alex. , Samson.
Legesis caput xv Judicum.
— 69. Egin., mendose, trecentum.
74. Mac voce allophylus usus est Prudentius Ha-
martig. vers. 500. Vide notas. llic pro Philisteis po-
nitur. Aldus, ut prima iu heresis nou esset brevis, ita
hos versus refurmavit : Allophylum , segetesue cre-
mat, nunc heresis ignes , Callida que vulpes, vitiorum
spargit in agros. Keclamaut scripti , el consuetudo
Prudentii, qui primam in heresis semper corripuit.
Pro vulpes alii vulpis, ut spe dictum est. Fabr., que
callida vulpes.
Titulus 49. David in Rat. , Mar., Vatt. Β et I,
Weitzio et aliis. Aldus, David pasior ovium in regem
evadit, 'T'huau., David Goliam sternit. Giselinus, Da-
vid pustor. Lege lib. legum xvi et xvit,
T5. Vat. A, dessen ; melius Jesse.
74. Weitzius ex Em. notat hanc lectionem va-
riantem olive ; ego voco mendum pro ot.le.
16. Alii Golian , alii Goliam scribunt. Pugnam Da-
vidis poeta descripsit. Psycliom. vers. 291 et seqq.,
ubi ait. fundali stridore , quod nunc dicit funda stri-
dente.
Tetrastichon 90. Regnum David iu Mar. , Rat,
Vau. DB, l, Weiuo etaliis. Aldus, David rez uugitur.
1huau., De reguo David. Giselinus, David rez. In
Alex. hoc lemma et nonnulla aiia sequetiiia deside-
rautur
71. Egm., Vatt. À et Ὁ, Alex., Heinsiani, mitifici.
Pierique nostri , mirifici, ut Vati. D, Q, Mar., Prag.,
ltat., Urb. , Vall., cuu Ald., Weitz., Giseliuo alus-
que mulis. ltaque id. retineri. posset, licet nou ne-
gem, verbo mutificus poetam usum aliquando. Ρω8-
chalius, de Coronis pay. 47, lib. 1, cap. 19, hos ver-
sus laudat.
78. Mar., Vat. I, oleum, et cornu; alii, oleum,
cornu, sine et.
80. Hocquoque vocabulum Prudentiaium est altar
pro altare , hymn. S. Cassiani vers. 100, et hymno
S. Enlalize vers. 219. In Glossario nomiue ]sidori est
altar et altare. Utuntur hac voce Alcuinus, Beda
et alii. :
Titulus 21 est /Edificaiio templi in Vatt. B, I,
Mar. , Hat. , Gis. , Thian., Weitz. Aldus, Salomon
templum a«dificat , εἰ regina austri munera affert. Vide
lib. lll Regum vi et x.
85. Egi. , sub tempore Christum. Vat, À , sub. pe-
ctore Christum. Vera lectio, sub pectore Christus.
84. Aldus, Gis. in textu, Palat., Alex., quod
Graia colant , quod barbara ditent, ei in Alex. glossa
Gia , id est Greca. Ex Egmondano citat W.i zius,
quod la, fortasse quod dia, nam iu Vat. A est quo dia
colant, quo barbara ditent, nescio quo sensu. In Vat.
N, Quo Gasa colat, quo barbara ditent, et glossa Quo,
id est. iemylo. Urb., Vat. B, 1, Q, 150 et alii cum
Weitz., Quod Gaza colut, quod barbara ditent. Con-
sonant Mar. οἱ Rat. In Prag. quod Gaza colit, quod
barbara dient. Gis. ad marg. , Goldastus in Manuali
biblico, quod Gaza colentumn barbara ditet. oe ipsum
in Aldo e:se Weitzius refert; non tamen sic exstat
in mea editione. Sichardus habet quod Gaza colant ,
quod Larbara ditent. ἴῃ Vall., quod Gaza colat , quo
D 6arbara dicet, cum glossa sanctificet. Se4 dicet a verbo
dico, dicas, repuguat carmini. Gallandius Gaza meu-
dum esse putabat.
Tetrastichon. 22. Aldus, De filiis prophetarum
ligna. cedentibus. Weitzius , Filii prophetarum ligna
cedunt ; exteri , Filii prophetarum. De quibus agiur
lib. ΕΥ̓ Regum vt.
'Jitulus 25. Cuptivitas Israel in plerisque. Aldus,
De captivitate Hebraeorum. Confer lib. IV Regum xx,
et psaluum cx&xvi.
89. 1536 quoque vox peccamen Prudentium redolet.
9U. Teolius observavit. in uno Vat., ad arces. Sed
all amnes verum est ex psalmo laudato. De ioc be-
mistichio dire Babylonis ad amnes vide proleg. num.
14, in nota.
91. Sichardus , dum patrios. Guldastus apud Weit-
sium, Tum patrius cantare modos prucepta , recusat
101
Organaque in ramis salicis suspendit amarz.
91. Domus Exechie.
Hie bonus Ezechias meruit ter quinque per
[ annos
Prascriptum proferre diem, legemque obeundi
95 Tendere : qnod gradibus, quos vespera texerat
(umbra,
677 Lumine perfusis docuit sol versus in or-
A [ tum.
TESTAMENTUM NOYUM.
25. Gabriel ad Mariam.
Adventante Deo descendit nuntius alto
Gabriel Patris ex solio, sedemque repente
Intrat virgiueam. Sanctus te Spiritus, inquit,
100 Implebit Maria : Christum paries , sacra virgo.
26. Civitas Bethlehem.
Saneta Bethlem caput e:t orbis : qu:e protulit
[ lesum,
Osbis principium, eaput. ipsem principiorum.
DITTOCIL/EUM.
A
102
Urbs hominom Christum genuit : qui Christus
| agebat
Ante Deus, quam sol fieret, quam lucifer esset.
6798 27. Magorum munera.
llic pretiosa magi sub virginis ubere Christo
Dona ferunt puero, myrrüzque, et thuris, et
[auri.
Miratur genitrix tot casti veutris honores,
Seque Deum genuisse hoiminem, regem quoqne
[| summum.
98. Ab angelis pasteres admoniti.
Pervigiles pastorum oculos vis luminis implet
Angelici, natum celebrans ex virgine Christum.
Inveniunt tectum pannis , pr:esepe jacenti
Cuna erat , exsultant alacres, et numen ado-
[ rant.
99. Occiduntur infantes in Bethlehem.
Impius innumeris infantum czdibus hostis
105
110
GLOSSAE VETERES.
95. Hie, in hac domo, 1l.
94. Praescriptum, etatis, 1.
95. Teudere , prolongare. — Gradibus , lineis. —
Vespera, vel vespere, T.
101. Bethlem, Act liquida, I.
105. Agelat, vivebat, l., Mar
COMMENTARIUS.
Organa, que in ramis salicis suspendit amara. Idein
habetVat. 1. Melius alii distinguunt precepta recusat,
Orgonaque.
. In uuo Vat. apud Teolium amaris exstat pro
emare. De salice amara vi.le quz notat Savaro ad
Sidonium pag. 119 ex Virgilio , salices carpetis ama-
ras, ex Vitruvio, Plinio et Columella.
Titulus. 434, Weitz., Mar., Vatt. B, 1, Domus
Ezechie. Giselinus, Domus Ezechie regis. Aldus, De
Esechia rege. Thuan-, De rege Ezechia. In Bat. nul-
]us titulus. !n Urbinste tra;ecta sunt bxc duo tetra-
sticha, primo loco ponitur Domus Ezechie, secundo
Captiwitas Israel. Lege lib. IV Regum xx.
95. Aldus, Alex., Egm., Gisel., quod gradibus,
quos vespera texerat umbra. Et Giselinus quidem ad-
vertit, antea legi tot gradibus quot, quasi ipse primus
restituisset , quod jam Aldus exeuderat. Vatt. B, N,
Urb., Mar., Prag., Rat. aliique, 1«t gradibus quot.
Alex. cum Giselino facit. Heins., umbram : secuti
sunt alii.
96. Prag., lumine profusis, vel preefusis. Alii, per-
fusis. Vall., Iumine perfuso.
Post hoc tetrastichum in Vat. B, et Mar., J»cipit
de Novo Testamento. Vat. 1, Weitz., Rat., Finit Vetus
Testamentum. Incipit. Novuwn. Testamentum. Maria
et angelus Gabriel. In. Aldo solum id est Adven-
tus Domini, in Thuan., Testametium Novum. Annun-
tiatio dominica. Giselinus, Testamentum Novum. Ga-
briel αὐ Mariam. Alii aliter. Ea quz» sequuntur,
usque ad titulum 39, exposita sunt Cath. hymft. 9,
11, 12, et Apoth. vers. 650 et seqq. Capita. Evan-
geliorum tantum indicabo. Annuntiatio dominica
Lucze cap. 1 narratur.
100. Etiam hac eadem quantitate Prudentius Maria
dixit Apoth. vers. 643, et Psyeh. vers. 88. Pro implebit
habent implevit. Ald., Egm., Pal., Thuan., Oxon.,
Heins., Teol. et alii. Implebit mag s congruit verbis
Evangelii. In ftat. alieua et. recenti manu, prioribus
erasis, O Maria, implebit, ineptissime. Prudentius in
verbis Lucie videtur accipere Spiritum s«nctumn pro
Verl, ut fusius d συν ad vers. 266 lib. n in Sym-
mach.
Titulus 26 Civitas Bethlem, seu Bethleem, seu B.-
ithlehem in Mar.. Vat. B, Rat., Gis., Thuan. , Weitz.
3liisque. Aldus, Bethlem caput orbs. ln Vat. 1, Civitas
Iethel ἃ prima manu. recto emendatum ἃ secuuda
C
D
manu. Consule cap. n Matth., ubi Bethlehem scribi
tur, sed poetis contractione uti licet. |
101. Aldus probe ediderat Sancta Bethlem caput
est orbis, que protulit lesum : secundis curis improbe
correxit que protuit ipsum. Prudentius von. semel
ex duabus primis lesus unam longam fccit. Pro Be-
thlem alit scribunt Bethlehem , quod non reprehendo:
nam synzresis fleri potest.
103. Mar., lat., hominem lesum.
404. Pr»;g., Mar. ἃ prima manu, Gold. in textu,
ante Deum, male.
Tetrastichon 27. Magorum munera. Aldus, Magi
dona ferunt. 1n: Epiphanize liymno et Apotheosi h:ee
de inagis historia simillimis verbis exponitur ex cap.
1t Maitb.
. 408. Ald., Gis. in textu, régemque supremum.
Scripti nostri , Heinsiani et Weilziani , regem quoque
summum.
Titulus 28, Ab angelis pastores admoniti in scriptis
cum Weitzio. Aldus, Nuntiat pustoribus natum Chrié-
stum. Giselinug, Angeli ad pastores. Vide Lucae cap. i.
110. Ald.. Pal. et atii, De virgine. Mar., Rat.,
Vat. 1, Weitz. aliique, Ez virgine. Giselinus, E vir-
ine.
412. Barthius observat , adeo tenacem pliraseos
esse Prudentium, ut cuna in singulari numero repe-
tiverit ex Cath. hymno 11. Sed iu eo hymno, vers.
93, legi solet. Et virgo feta, et cunule, ut in uotis
docuimus. .
Lemma tetra-ticbi 29, Occiduntur infantes in δ. τίν
lehem..|ta Rat, Ald., Alex., Thuan. In Vat. } et
Gold. Manuali bibtico, Occiduntur. in Bethlehem | in-
fantes. Giselinus, Infantum in Bethlehem cedes. Vat.
H et Mar., Orcisio infantium in Bethlehem. Weitzius,
Ücciduntur in Bethlehem pueri. Historiam liabes Math.
cap. H.
ΤΕ In 1husn., cedibus noctis, emendatum actis.
Alit, hostis. Tlerodes impius hostis dicitur etiam a Se-
dulio in hyinno abecedario, A solis orius. cardime,
scilicet, Hostis Herodes impie, pro quo nunc recita-
mus, Crudelis Herodes, Deum Regem venire quid ti-
1. 5? ut metri ratio eonstet. Sed ut alias in Hymnodia
Mispanica monui, dicimns restitui. posset, Heroes
hostis impie : atque ita fortasse Sedulius scripserit ;
ita certe edid.t Fabricius in poetis Christianis , sev,
ut puto. ex conieciura Erasmi, non ex fide codicum.
105 -
415. Fumant lacteolo parvorum $.nguine cuna,
679 Vulneribusque madent calidis pia. pe-
[etora matrum
30. Baptizastur Christus.
Perfundit fluvio pastus Bapti-ta locustis,
Silvarumque favis, et amictus veste cameli,
'lTinxerat οἱ Christum : sed. Spiritus. zthere
: | missus
4390 Testatur tinctum, qui tinctis crimina dunat.
AURELIIL PRUDENTI! CARMINA. - 104
Perfurit Herodes, dum Christum quzrit in illis, A
$1. Pinna templi.
Excidio templi veteris stat p.nna superstes.
680 Stuructus enim lapide ex illo manet an-
[gulus, usque
In sxclum ἐρεῖ, quem spreruut. zdilicant $;
Nunc caput est templi, et lapidum compago
[novorum.
92. Ez aqua vinum.
435 Foedera conjugii celebrabant »uspice coetu
Forte Galilei ; jain deerant vina ministris,
GLOSS/E VETERES.
417. Perfudit fluvio, subaudi populum, 1.
421. Pins, sancta Ecclesia, vel penna, sicut Maxi-
mus, posito exemplo, qui ambulas super pennas, t.
COUMENTARIUS.
4
192. Angulus, spiritalis sensus ; ipsa Ecclesia, quia
in Ecclesia Golgot«a, vel potius Christus, 1.
425. Auspice, felici, l.
415. Sxpe voce lacteolo wtitar Prudentius; in. re B Fragmenta ejusdem lapidis, quem revolutwmn «dic -
exdem vers. 699 Passiouis Rowani : Tenerumque du-
ris ictibus tergum secent, Plus unde lactis, quam cruo-
ris, defluat. Juvenalis de haedulo satira 41, Qui. plus
lactis habel, quam. sanguinis. Ausonius de O tres
epist. 7, Carnem lacteoli sanguinis indicat. llarumannus
S .ngalleusis ia. festivitate lunocentium poetam no-
siruni d:inulatus est : Salve, lacteolo decorutum &an-
guine festum. u
116. Prag., ndis pro calidis.
. Titulus 50, Buptizatur Christus, ex Vatt. D, l, Mar.,
Rat., Alex. in. Aldo, Christus in Jordane. bapiizatur.
Idem in Giselino. Thuau., Christus baptizatur. Lege
εἰ caput Matthari.
417. Mar., Hat, Vallic., Vat. 1, Alex. a prima
manu, Thuan., perfudit, quod ex suis amplexus est
Weiiziu-. Alii, perfundit. Et syllabam et rem imita-
tum esse Prudentium ex hymno Jejunantium, monet
Barthius ad hzec verba pastus Buptista locustis. Certe ;
ge cur alia quanti:ate Locustis efferre debuit ? Juven-
eus pariter lib. 1, Arvis qui solitus. ruralibus esse lo-
custas. In Copa Incerti, οἷν ιν ΚΗ legebatur ? Nunc
vero in gelida sede locusta sedet. Burmaunus, tom. 1
Authol., pag. 716, cum aliis vult legi lacerta, sed
rationem non. afferunt. cur. deleat o in. locusta esse
longum. Fabricius. Comment. in poet. Christ., ait
eos qui lucustas putant. esse. [lispanorum ragustas,
nondum probasse. Fabricius fortasse voluit. dicere
langoustas,nam Mispanis nihil est ragustas.
41s. Goidastus in Manuali biblico, silvarum favis,
sine conjunctione que, quam exigit carmen. Male
etiam Aldus, amictu pro amictus, et ridicule Vat. A,
camitli pro caeli.
419. 'Teolius ex uno Vat. indicavit tinzit pro tinze-
rat. At metrum nou patitur tinxit.
130. Vat. unus. apud Teol., qui cunctis, quod ego
invenio in Vallic.
Titulus 54, Pinna templi, magno codicum scripto-
rum et editorum cousensu. Confer Matth. cap. xxi,
baut, cum sanctis reliquiis pari v«veratione colehau-
tur, referente Gunthero monacho. apud Canisium
tom. V Antiquit. Esdem traditio usque ad recentiora
tempora duravit, ut liquet ex Petro Bellonio, Obscr-
vat. lib. u, cap. 85. (Hlud Barthio ultro concedo,
verla sacri pagin:ze, quibus Christus dicitur lapis au-
gularis, de ij.so esse intelligenda, ut ornamentum do-
mus, vivus lapis, et similia yer figu. am dieuntur. Et
Prudentius quidem videtur ita de Christo «aera te-
stimonià explicare, ut traditionem i lam agnoscat.
Caeterum ninil aliunde obstaret, quoiniuus Dominus
sunilitudiue cjus lapidis, quem Christiani veteres
ostendebant, dixerit Matth. xxi, 42 : Lapidem, quem
reprobaverunt. a dificantes, hic (actus est in caput an-
uli; et vers. 44 : Et qui ceciderit super lapilcm
tslum, con(ringetur ; super quem vero ceciderit, coute-
rel eum ; eujus. rei fama. ad posteros permanaverit,
C:eterum si quis inalit affirmare, Prudeniium in tioc
ve.su ininime agno:cere traditionem illam vulg:rem
de lapide augulari superstite, neque, me invito, id
affirmabit, neque facile revincetur.
125. Aliqui vulg., Vatt., N, Y, Z, AA, spernunt;
ve.u-tiores, sprerunt. Giseliuus ad oram 2 ed., queam
Judei reproburunt. Aliter scripti,
124. Sieh., Ald., lHat., Prag. à secunda. mauu,
Mar., Alex., Vatt. A, B, [, Q, Weitz. cum suís wiss.,
el lapidum compago novorum. In Prag. a prima mauu,
et lapidum compago priorum. Gi«el. in textu, et late-
rum compggo duorum. leiusiani et Gis. ad imarg., et
lapidum compago duorum, quod exstat in Vall., Vau.
N, Y, Z, AA, BB. Borihius praefert laterum compago
duorum. Faciet enim, inquit, protuberantem angulum
duobus sibi junctis eminentior, unde et lapis offeusio-
. nis dicitur. Sed recte procedit lapidun compugo no-
vorum, nam Christus caput est. novi tenipli (Eccle-
siv) et compago lapidum novorum, ex quibus teu,
plum hoc consurgit, tanquam ex vivis et electis la-
pidibus, Ad Ephes, u, 19 et seq. : Estis cives sancto-
e: psalmum cxvii, vers, 22 ; Lapidem, quem reproba- D rum, «t domestici Dei : superedificati super funda-
verunt a di[icantes, hic factus est in caput anguli.
151. lu no..nullis νυ. prima mendum pro pinna.
Barthius lae exponit vu'g:rem tradiionem veterum
de pinna templi. Christiani quemdam lapideu, qui
templi plnna olim fuit, seposttum habebant pro. la-
ide illo angulari, cujus similitudine dixerit de se
)ominus, se nimirum ex seposito lapidem factum
esse angularem. Unde religio, an superstitio, velut
dicti quoddam testimonium lapidem quemdam angu-
lis conspicuum. cemmonstrabat, Quod Barthius colli-
git ex hoc Prudentii loco, et ex lliuerario vetu-tis-
simo Burdigsleusi, qnod Petrus Pitlieus edidit, ubi
lec legere licet : [δὲ est et lapis angularis magnus, de
quo dictum est ; Lapidem, quem reprobuverud. edifi-
cantes. 1tem ad caput anguli et. sub pinna iurris ipsius
&unt cubicula p'urima, ubi Salomon palutium habebat.
men*um apostolorum et prophelarum, ipso summo an-
gulari lapide Christo Jes«.
Titulus 52, Ex aqua vinum in Alex., Thuan., Ald.,
Weitz. lu Hat,, Vat. 1, Aqua cinum. Vat. B, M.r.,
Aqua in vinum conversa. Giseliuus, Vinum ex aqua
factum. Vide Joann. cap. i. Angelus M. Bandinius
edidit Floreutig anno. 1746 Ob-ervatio,es in anti-
quam tabulam eburneam sacra qu:edam. D. NN, J. C.
mysreria anaglyphico opere elibentem. Aw'erior -
tabul:ze hujus facies miraculum exhibet, quo Christus
aquam sex hyd iis coutentawi in vinauir convert,
126. Vatt. 88,1, 1tat., Weitz., forte Galilcis jam
deerant ; caeteri, ut edidimus. Prag., deerant jam. Gi-
fatiius ex vet. cod , pag. 438 lud. Lucr. iu synecplio-
uesi seu. episynalepha communem lectionem tenuit
— o ——— -— - “Ἢ -ὦ- —mÀ
105
Cbristus vasa. jubet properanter aquaria tyum- A
| [phis
GS1 !mpleri; iude meri veteris defunditur
[unda.
99. Piscina Siloa.
Morborum medicina latex, quem spiritus horis
Eructat variis, fusum ratione latenti , '
Siloam vocitant : sputis ubi collita cxci
Lumina Salvator jussit de fonte lavari.
94. Passio Joannis.
Praemia saltatrix poscit funebria virgo -
Joannis caput , abscissum quod lance reportet
Incest? ad gremium matris : fert regia donum
Psaltria, respersis manibus de sanguine justo.
484. 55. Per mare ambulat Christus.
lt mare per medium Dominus, fluctusque li- p
[quentes
150
455
DITTOCILEUM.
qun
Calce terens , jet instabili descendere cymb. -
Discipulum : sed morialis trepidatio plantas
Mergit, at ille manum regit, et vestigia (irma!.
96. Demon missus in porcos.
Vincla sepulerali sub carcere ferrea daemon.
Fregerat : erumpit, pedibusque advolvitur lesu.
Ast hominem Dominus sibi vindicat, et jubet
[hostem
Porcorum furiare greges , ac per freta mergi:
91. Quinque panes et duo pisces.
Quinque Deus pancs fregit, piscesque genrellos:
His hominum large saturavit millia quinque.
683 lmjlentur nimio micarum fra;mine-
. [corbes
Dis seni : :2crn:z tanta est opulentia mensa.
98. Lazarus suscitatus a mortuis.
Conscius insignis facti locus in Bethania
110
145
GLOSSA VETERES.
497. Vasa aquaria, /iydrías, I.
123. Inde, vel unde. — Meri veteris, vini nobilis, 1.
199. Later, scilicet erat.—Spiritus , scilicet ventus,
eel flatus, l.
4151. Siloam, id est missum, 1l.
154. Lance, disco, l.
. 435. Inceste , maculate, vel stuprata, 1.
456. Saltria, saltatriz, 1.
458, Calce, pede.—lustabili, vento jactata.—Cumba,
nave, aliter cymba , 1850.
439. Discipulum, Petrum.— Plantas, scilicet ejus, l.
444. Furiare, in furias agere, l.
COMMENTARIUS.
431. Vas aquarium Varro dixit. Vide Lexicon For-
eellini.
425, Gifan. loe. cit., verbo ὕννα, legit unde meri
veteris de(unditur unda, et notat, doctum bunc poe-
tam vini undam dixisse, ut Psych. vers. 370 rorem
vocat vinum. Glossa Rat. interpretatur undam. co-
piam magnam. Plerique habeut tnde reri ; Giselinus
unde. Fabr., per(unditur, pro quo alii defunditur ,
alii diffunditur, alii difunditur. |n Vat. Α mendum iu-
eigne ordo pro unda.
Titulus 55, Piscina Siloa, consentientibus pleris-
que scriptis, et editis. In cod. Vat. f, Piscina Syloa.
Legendum cap. 1x Joann. , et Apoth. vers. 680.
199. Aid., Egm., latet, quam. Pal. et Vat. A, latet,
quem, cum lleinsianis. In Vatt. B, 1, Mar. , Prag.,
ltat., Alex,, Weitz. , Gis. et aliis, later, quem. Του].
in uno Vat. inveuit latet, quem correctum per (atet,
quam. Aliqui babent vris, sed legendum horis.
^ 430. Fabr., Ald , fusam, scilicet medicinam, quud
ex c rieclione exstaLin uno Vat. apud Teol.
152. Alex. a pria manu, jussi; Egm. , jussis,
pn.esdose.
Tetrastichon 54, Passio Joannis in plerisque. Gi-
selinus, Cedes Joannis. Weitzius Passio Joannis
Baptiste. €onsule cop. xiv Matth,
155. Diligeutiam Giselini in secundis curis effugit
hoc mendum salratrix corrigendum per saltatriz.
Prag., posuit, male, yro poscit.
154. Aldus ita interpungit, Joannis caput abscis-
sum quod [ance reportat. Incesig gremium ad matris
fert regia donum Psaltriz. Giselinus , Alex., Vat. À,
reporiet, Vat. D, Mar. , Prag. , Hat,, reportat.
135. Fabr., Gis., in gremium.
156. Rat., Sichardus, Mar. , Weitz., Urb., Vatt.
D, 1, Q, CC , saltria. Prag. , Gis., psaliria.. Alex.,
psalteria , correctum psaltria.. Alius , psultrix. Vatt.
D, N, saliatriz spars«; Vall., salta, et supra saltria.
Prefero psaltria. Macrobius lib. n Saturn. , cap. 1:
Non de[uere qui psaltriam intromitti peterent, ut puella
ex industria supra naturam mollior, canora dulcedine,
ei saltationis (ubrico exerceat illecebris philosophantes.
[12 etiam vocant Livius et Quintilianus, Vide Bulen-
gerum, de Conviviis.
Titulus 35, Per mare ambulat Christus. Aldus, Per
sare ambulasse Christum. Gis, , Christus pcr mare
ambulat. Ex Mattb. cap. xiv.
PATROL. LX.
C dus,
tur Theodulfus de eadem re,
Ὁ siani, Ald., Pal., Vall., Alex., Urb.,
458. Pro cymba alii cumba, alii cimba habent.
139. Apud Weitzium Giselinus, mortales; sed sliutu
Weiizius voluit indicare, nam Giselinus habet mor.
lalis, 1n Oxon., plantis. Vide not. vers. seq.
140. Gifanius Ind. Lucr., verbo ManE MAGNUM,
legit mergitat, non mergit, at. Giselinus, aersitat. ln
Egm., plantas mergitur eleganti Gr:ecismo, ut putat
Meinsius. In Oxon., plantis mergitur. Apud Weit-
zium in unis Gold., mergitat; in Pal., mergitur. Al
Weitz. , Mar., Rat., Prag., Alex., multiqua
Vat., mergit, at. Allus, manum tegit; alii, mauum
regit; nonnulli, manu regit, ut Vati, D, Ζ, AA, et
Rott., quod Heinsius non audet damnare : naiti. in si-
mili versu Virgilii im Eneid., Trunca manum pinus
regil, et vesligia firma, in perveiustis exemplaribus
non paucis invenerat manu ? et Prudentius Virgilium
imitatus est.
Tetrastichon 36, Demon missus in. porcos, ex scr-
ptis et editis, Aldus, Damonium missum iu. porcos.
Vide Matth. vur, Marci v, Lucz vi.
443. In Rat. recenti manu, prioribus erasis, pedi-
bus revolulus lesu: dequo corrigendi vel corrum-
pendi potius fenere saepius locuti sumus.
444. Vatt, B, 1, Mar., Rat. a prima. manu, Sich.,
Gis. in textu, Weitz., furiare : quod ximulatus vide-
as pecorum furiare
greges, justissime judex apud lleinsium. lMoratius lib.
1, 0d. 25. Que solet matres furiare equorum. IMein-
Vatt. D, Q.
Z, raptare. Vat. N, captare, Nat. À, reputare, qua:
duo postrema penitus sunt rejicienda. In Mar. glos.a
GREGES, id est, per greges.
Titulus 57. Quinque punes, et duo pisces, consen-
tientibus omnibus editis et scriptis quos vidi.
447. Fabr., Gis., minimo. Alii, etiam GifaniusInd.
Lucr. verbo Visu, pag. 450, nimio. Dicit autem. mi-
mium fragmen, quod super(uisser, quasi superfluum ,
ut notat Mariettus. Πα et atia de Christi miraculis
simillimis verbis in hymno Omni hora et in Apoth.
explicari, ante monui.
148. Egm., mendose, opitulentia pro opulentia.
Titulus 28, Lazarus suscitatus a. mortuis, ex. prov-
stantioribus mss., Aldo, We.tzio, et aliis. Gis., Laz«-
rus suscitatus. lcge Joann. xt. Cetera. desunt. in
Vat. À , qui corruptissimu- est in aliis. qua adsunt,
l,
107 e AURELIL PRUDENTII CARMINA, (03
50 Vidit ab inferna te, Lazare, sede reversum. A — 41. Columna ad quam flagellatus est. Christus
Apparet scissum fractis foribus monumentum, Vinctus in his Dominus stetit ;edibus, atque
'Unde putrescentis redierunt membra sepulti. [columnae
Aunexus tergum dedit, ut servile, flagellis.
$9. Ager sanguinis. Perstat adhuc, templumque gerit veneranda
[columna,
"Campus Hacheldemach sce!eri: mercede nefandi Nosque docet cunctis immunes vivere flagris.
Venditus,exsequías recipit tumulosus humandas. 43. Passio Salvatoris.
455 Sanguinis hoc pretium est Chrisü. Juda emi- — 465 Trajectus per utrumque-latus , laticem , atque
[nus arct:t [cruerem
Infelix collum laqueo pro crimine tanto. 685 Christus agit, Sanguis victora : lymplia
68/4 10. Domus Caiphe. « [ 'avacrum est.
Tunc duo discordant crucibus hinc inde latrones
Impia blasphemi cecidit domus alta Caiphe: Contiguis : negat ille Deum, fert iste coronam.
]u qua pulsata est alapis facies sacra Christi. 45. Sepulcrum Christi.
llic peccatores manet exitus : obruta quorum Christum non tenuit saxum, non dlanstra. sc-
160 Vita ruinosis tumulis sine flue jacebit. B [ puleri :
GLOSS/E VETERES.
453. Acheldemaeh, aliter Acheldama, nomen agri, 16], Stetit , aliter stitit. — Atque columnis, scilicet
id est, ager sanguinis, Iso. his, 1.
354. Exsequias, corpora, Ϊ. . 165. Per utrumque latus, poetica exaggeratione
459. Hic peccatores, hic, id eststalis, I. rei, 1.
COMMENTARIUS,
Titu!us 29, Ager sanguinis. Aldus, Ager Achelde- ^ erat servire, et glossa scilice! potuisset ; postea factum
mah. Faetum narrat Matihieus cap. xxvit. servile.
453. Aldus, Acheldemach. Mar., Acheldema, sed ad- 165. De templo venerand:e Columna lego apud
ditum ch,ut sit Acheldemach,quod exstat etiam inPrag. — S. Hieronymum epist. 27, de Locis llierosolymit. :
]n Rat., Acheldemac ; in Gis., Haceldema. Weitzius, — Ostendebatur illic columna, £CcLESUE PORTICUM SUSTI-
Hacheldemach. Wy Vulgata, Haceldama, quod in lex- — NENS, infecla cruore Domini, ad quam tinctus. dicitur
tum posset induci. Mazocliius vol. {Π| Spicileg. Bibl., εἰ flagellatus. Hinc intelligis, quid sit templumque ge-
pag. 55, prob vt, adhuc medio seculo. xu. hunc cam-.— rit. Beda in medio ecclesie 800 tempore fuisse te-
pum reiinuisse nomen Haceldama, iu'eoque peregri- — statur. Meminit quoque columna hujus et miraculo
nos fuisse tumulatos., . . rum Gregorius Turonensis inlib. de Gloria marty.
155. Aldus perperam, Jude mun»s arctat. Infeliz (? rum. Vide Lipsium lib. n de Cruce cap. 4, ubi proe
collum laqueus. Vat. Q, Gis. ad oram, Jude mimis — bat, solitos ud columnamverberari. Ea sacra columna
arctat Infelix collum laqueus. Gis. ad marg. pro di- — nunc ftomie. exstat in. templo S. Praxedis. Quippe
versa lectione, Gifanius in ManE MAcNOM Ind, Lucr., — ficile lice memoria inter pios Christianos ad nos
J uda niuis arctal Infelis collum luqueo. 1n Nonisio, usque potuit et debnit conservari.
Jude minus arctat. Infelix. collum. laqueus. Vatt. D, 61. Egm., inimuneces, male, pro immunes.
U, N, Judas eminus arctat Infeliz. collum. laqueus. Titulus 42 idem in omuibus quos vidi, Passio Sal-
Vatt, Y, AA, CC, BD, Judas eminus arciat. Infelix — vatoris.
collum laqueo. In editione P.rmensi male interpun- 165 ]Ina'iis, transjectus; in aliis, trajectus. Con-
gitur : Juda eminus arctat Infeliz collum laqueo, pro — jectura. quorumdam, legendum Trajectusque latus
crimine tanto. Nera lectio est Juda emiuus arctat [1- dextrum, ne scilicel utrumque latus. dicatur. traje-
feliz collum laqueo, quam tenent Alex. (im quo supra — ctum, explosa est in not. a4. hymn. Cath. 9, vers.
est laquevs), Mar., Rat., Prag., Vait. B, 1,2, Urb., δῦ, ubi hanc singularem sententiam expendimus. Vcl
Gis., Weitz., Val. et alii. Frustra conjicit lHeinsius — ex hoc solo tetrasticho asseri p test, Prudentium
Jude manus arciat Infeliz cullumlaqueo. Frustra Gi- — Dittochai esse auctorem, sibi ubique constantem. In
fanius putat, Prudent:um non ita locutum. Juda; ut ed.t. Co'on. ad marg. ex vet. lib. notatum est, ἐπί.
enim.divit Jlelia, Belia, ct similia, sic Juda dicere — cenque cruorem |ro diversa scriptura, sed (uticem,
potuit, Eleganter eminxs ponitur ad significandum, — atque cruorem. vera est scriptura. Gaspar. Sagittarius
Judam suspeusum periisse. In passione Romani vers. edidit dissertationem de laueeca, qua perforatum est
109, Eviscerandum co: pus eculeoeminus Pendere. Ca- D latus Jesu Christi; de qua locutus sum in. comment.
them. hymno 9, vers. 109 : Hunc eminus aereab alto. ^ loc. cit, Nonuulli eum vocant. Carolum Sagittarium,
Mariettus pro eminus suspicabatur munus, id est. pre- qnod roiniais ejus sola prima littera. exprimi soleat
iium. Sed repugnat metrum. . Sed ea littera indicat Casparein, pro quo nos fre-
1itulus 40, Domus Caiphe. Consule Mattb. xxvi. quentius Gasparem dicimus.
157. Ald., Urb., Alex. a secuuda uanu, lleins., 166. In Gold. glossa Acir, fudit. Aldus, victoria
Tewl., ecce; alii, alta, cum Mar., Vatt. D,l, lat., — sanguis. Alii ylerique, singuis victoria. lu. Aldo deest
Prag. verbum substantivum est post lavacrum. Per saugui-
459. Aldus, mendo-e, peccato is. nem, qui e latere Salvatoris fluxit, martyrium , per
'l'etras:ichon. 41. Giselinus , Columna, ad quam — aquam baptismum indicari muli aiunt. - Orieutius
Christus flagellatus est. Alii ut. posui iu. textu. Vide — apud Martenium tom. V Anecd, Martyrium sanguis
Marci xv. sibi vindicat, unda lavacrum.
101. Vau. D, D. I, Prag., Rat., Mar., Wei!z., atque Tetra-tichon 45 deest in Aldo, Torn. et in multis
columnis. Alex., Urb., Gis., A d., Pal. et alis, colum-— codd. mss. Vide Matti. xxvi ; et de resurrectione
πα, quod magis placel : nam iníra veneranda co- — sanctorum qui dormierant, cap. xxvi, vers, 55. Ver-
Jumna. sus hi nou videntur Prudentiani; sed constat nihilo-
162. Vat. 1, Rat. ἃ prima manu, Mar. 3 prima — minus ex antiquis monumentis , sepulcrum et resur-
mauu, Weitz , aunexum tergum. P.o. servile iu Mar.— rectionem pingi οἱ sculpi olim con:uevisse. Exemplo
Sanctorum populus superas simul ivit ad oras,
Seque dedii multis taetuque oculisque pro-
| bandum.
44. Mons Oliveti.
Montis Oliviferi Christus de «ertice sursum
Ad Patrem rediit, signans vestigia pacis.
Frondibus zxeternis przpinguis liquitur humor :
Qui probat infusum terris de chrismate donum.
45. Passio Stephani.
Primus init Stephanus mercedem sanguinis,
[ imbri
DITTOCH/EUM.
686 Mors ili devicta jacet : calcavit abyssum. A
110 ,
Afflictus lapidum : Christum tamen ille cruentus
Inter saxa rogat, ne sii lapidatio fraudi
llostibus. O prime pietas miranda corone!
687 46. Porta speciosa.
Porta manel templi, Speciosam quam vocita-
[runt,
Egregium Salomonis opus : scd majus in illa
Christi epus emicuit : nam claudus, surgera
[jussus
Ore Petri, stupuit laxatos currere gressus.
47. Visio Petri.
185 Somníat illapsum Petrus alto ex zthere discum
180
GLOSSAE VETERES.
175. Frondibus zternis, semper virentibus, 1.
476. Probat, confirmat, 1.
4177. Wibri, grandine, 180.
179. Fraudi, crimini, 180.
485. Damnatos currere gressus, debilitatis sibi pe-
Haud — Damnatos , debiles, 80, Vat. 1. Laxatos,
rag.
s COMMENTARIUS.
git nummus vetus eum Grxca epigraphe Amastasis, Β Titulns 45, Passio Stepheni. [n Vat. D, T, Mar.,
sive resurrectio, sepulcro , militibus exterritis, etc.,
quem beneficio eminentissimi Stephani Borgiz, an-
liquitatum omnium studiosissimi et peritissimi , hoc
ipso tempore in sacrum cardinalium collegium ascri-
pti , delineatum hoc loco reprzsento, ut judicium [a-
tilius ferri possit.
Ex ore Vilitris in Museo Dorgiano.
De siniili nummo diu litigarunt Joannes Tristanus a
S. Amante et Jacobus Sirmondus. Eumdem expendit
Franciscus Vavassor.us cap. 9 de Forma Chris! , et
parum exacte delinea(um e suo museo cl. Victorius
exhibuit in comment. de Nummo areo , ubi de anti-
quis imaginibus Christi disputat , et templum rotua-
dum vocat quod nos sepulcrum Christi diximus.
Sirmondus enim existimat , esse templum Anastasin
a veteribus dictutn, et in loco resurrectionis erectum.
Titulus 44, Mons Oliveti, In Aldo, Mons Olivetunm.
Lege cap. 1 Actuum apost.
475. Egw. et Gis. ad om oliveti pro oliviferi.
Latinius recte oliriferi 1 osuit pro olifcri, quod reperit
in Torn.
, 414. flens. , Cif. ex vet. lib. ita interpungunt,
siynens vestigia pacis Frondibus cternis : pre yinqui:
li3uitwr humor, Non placet : nam poeta videtur intel-
ligere vestigia quae Christus , ad. Patrem ascendens,
dicitur impressa reliquisse : quie pacis vocat, ad mon-
Lem oliviferum alludens, et effectum ascensionis con-
»iderans. Postea frondibus oliverum. tnanasse huimno-
rem ait, qui dunum chrismatis siguificaverit. Appel-
lat autem ode eteruas olive , ut Virgilius lib. n
Georyic., Palladia gaudent silva vivacis olive, ut wy-
sticum sensum przteream. Sic lhiymno 12 Peristepli.,
vers. δά : Frondem perennem clirismatis feracem de
oliva, melins quam al i fontem. De vestigiis in vertice
mortis Uliveti impressis plura exstant Patrum testi-
monia , Augustini , Paulini , Severi Sulpicii , Optati,
Bed.r, quorum loca indicat Calmetus in Diet. Bibl.
475. lu Rat. à prima manu, finquitur, recte cmen-
datum rer [i nitur.
Rat., Weitzio, Passio S. Stephani. Vide cap. v1 et vui
Act. apostolorum.
471. Natt, B, 1, Mar., Prag. , Rat. , imbre. Ald.,
Gis., Alex., Urb. et alii, imbri, more Lucretii ct an-
tiquiorum, Omitto Weitzium, qui, nes:io ex quo c -
dice, ymbre edidit. In hymno S. Laurentii, vers. 511,
Stephanus per imbrem sazeum.
478. Mar. a prima manu, cruenta.
480. Mar., Sich., Vatt. B, 1 a prima manu, Q, A *,
Rat., Weitz., Vall., Gold. a prima manu, mrseranda.
Multo magis probo miranda cum Ald., Gis., Alex.,
Prag. et aliis. Primam coronam vocat protomartyrem
Stephanum, pulchre alludeus ad ejus nomen. Dembis
im hymn. ad S. Stephanum fa!so ait, niineres nomen
Siephauo ex martyrii corona fecisse : nam aute mar-
Ltyrium Stephanus vocabatur.
Tetrastielion 46 , orta speciosa. Ex cap. ui Act.
apost.
481. Prag., minus bene, speciosa.
483. Mancbat superstes »ars atrii gentium a Salo-
mone coustructi, Vide Villalpandum lib. in de Tem-
plo, cap. 9. Porta vero illa Speciosa ex are Corinuio
fuisse a Josepho dicitur.
185. In multis ant:quis mss. , clodus ex usu veteri
pro claudus.
181. Ald., Gis. in textu, Alex., Torn., Gall., Rat.
ro diversa scriptura, jig s pro glossa, luzatos, Vati.
V, Ll, 0, AA, Urb., Mar., Prag., Bat. a prima mauu,
Thuan., Weitz., Torn. in iaryine , Heinsius et a ii,
damnatos. ln Vat. 1 glossa , debiles. Confer glosssm
Isonis. Hein-ius ex laratos , et apud Egm. , luzatus,
conjicit [uxatos ; quanquam putat, eleganter et. p»e-
tice omnino d:ci posse damnatos gressus, ut Hamar-
tig. vers. 650 : Damna aures, Pater alme, meas. Teo-
lius conjecture lleins'i adhaesit , advertens tautuu
duos Vatt. habere danmvatos.
Lemma tituli 47, Visio Petri. In Mar. et Rat.,
Somnium Petri. Lege cap. x Act. apost.
485. Solent myst ci visionem etiam claram, in men-
tis excessu a Deo infusam, somnium appellare. Pru- .
dentius, semper sui similis, de Apocalypsi Joannis
evargeliste hymn. 6 Cath., vers. 115 : Tali sopore
justus Mentem relaxat heros. Cum enim vi-iones fere
contingant iu ecstasi seu alienatione mentis a sensibus
corporis, congruenti vocabulo visiones per similitu.
dinem somnia dicuntur. Somnium Epimenidis Cro.
tensis philosophi ad annos 57 aut 50, ut alii dicunt,
pecuon cajnsdam pueri apud Plinium hb, vin, cap. 57,
ad annos 57 per mentis excessum explicant, qui eas
liis:erias credunt : ac. similiter dicunt, qui tuentur,
septem s:nctos Dormientes somno captos in spelunca
ad duccn'os fere anuos revera dormiisse , quod cl.
Joseph Simonius As-emanius tom. 1 Bibl. Orient,
11
Confertum omnigenis animalibus. [lle recusat A,
Mandere : sed Dominus jubet omuia munda
[putare.
^surgit, et iinmmundas vocat ad mysteria gentes.
688 48. Vas electionis.
Hic lupus ante rapax vestitur vellere molli :
490 Saulus qui fuerat , fit adempto lumine Paulus.
AURELI] PRUDENTII CARMINA.
118
Mox recipit visum, fit apostolus, ac populorum
Doctor, et ore potens corvos mutare columbis.
49. Apocalypsis Josnnis.
Bis duodena senum sedes pateris , citharisque,
Totque coronarum fulgens insignibus, agnum .
Czde cruentatum laudat : qui evolvere librum,
Et septem potu t siguacula pandere solus,
195
GLOSSA£ VETERES.
188. Surgit, e somno, 1.
192. Et ore potens, scilicet fit, 150.
195. Qui evolvere , vel quia tolvere, Iso.
COMMENTARIUS.,
pag. 255 et seqq. , multis rationibus conatus est per- '
suadere. Vide hy num 10 Cath., not. ad vers. 56.
S. Dernardus de sublimi animx? cor.templatione ex-
plicat :omnum sponsz in Can'icis cantic. , ut dixi in
cominent. ad vers. 77 hymn. 6 Cathem.
Titulus 48, Vas electionis. Giselinus, Paulus vas
electionis. Adi-is cap. ix Act. apost.
489. Prag. et lat , vestit»s. Nomina et adverbia
locum przxsentem demonstrantia, ut hic, in his eedi-
bus, et similia, ostendunt hos titulos pro picturis ux
in templis exhiberi solebant fuisse compositos , ut
dictum est num. 66 ,roleg. 5. Paulinus de hujusmodi
pictura Nat. 9 : Qua super exprimitur titulis, vt littera
smonsiret. (uod πιανῖς explicuit. Ex eodem Pauliuio
intelligitur cur duplicis Testamenti pictura duplex
Cibus, sive Dit ocheum pos-it appellari : Qui videt
hmc vacuis agnoscens vera. figuris, Non vacua fidam
tibi pascat imagine mentem.
190. Prag., fit dempto.
191. Vatt. AA, DD. fit apostolus apost-lorum, per
peram et contra metrutn, Paulus doctor populorum
dicitur, ut in hymn. SS. Apostolor. Petri et Paul.
gentium magister. ΠῚ
Tetrastichon 49, Apocalypsis Joannis. Visio expo-
nitur ex Apocalypsi cap. 1v et v.
405. Ald., Mar. , Rat. , Prag., Vat. D, 1, Cis. in
B testu, Weitz. et alii, qui evolvere. Alex. , Thuan.,
Urb., Vat. Q, Egm., qui volvere. Gisel. ad marz., quia
volvere. Diversa lectio in Vall. et Vatt, Y, 2, AA, BB,
CC , qui solvere. Et placet bac lectio, qui propius
accedit ad Apocalypsis verha : Aperire librum, et sol-
vere signacula ejus. Coelerum graviar est. auctoritas
codicum , in quibus est evolvere : et evolvere pro ape-
rire recte de volumine dicitur. lu. Vat. 1, post ulti-
mum versum, Expliciunt tituli historiarum. 1n Goldasti
Manuali biblico hoc ipsum, et postea, Sequuntur
glossae Isonis. m
PRJEFATIO LIBRI PRIMI
CONTRA SYMMACHUM.
689 Paulus preco Dei, qui fera gentium
Primus corda sacro perdomuit stylo,
Christum per populos, ritibus asperis
immanes, placido dogmate seminans ,
δ Immasnsueta suas ut ceremonias
Gens pagana Deo sperneret agnito,
GLOSS/& VETERES.
4. Paulus, quia grande negotium esl vincere vipeream
linguam tanti oratoris, premisso exemplo l'auli apo-
stoli, quem vipera momordit, sed non lasit, «tiam ipse
invocat divinum auxiliun contra vipereum documen-
tum, Prag.
2. Stylo, predicatione, 30.
4. Immanes , feroces , vel crudeles. — Seminans,
docens, l.
COMMENTARIUS
Inscriptionem apposui quam liahet Mar. In Vat, A,
nullus est titulus. In Alex., Incipit conira orationem
Symmachi liber 1. Ald., contra Symmachum liber 1.
Egim., Contra Symmacon. Boher. prior, Contra ora-
tionem Symmachi. |n Vat. T, qui glossemata continet,
Contra Symmachum lib. 1. Nunc de praefatione. Ali-
eubi a primo verbo hic liher vocatur Paulus. Vide alia
cap. 4 proleg. Jureius et Granga:us peculiaribus com-
. mentariis hos librus illustrarunt. Ansaldus sermone
lialico. convertit, de quibus a nobis dictum cap. 3
proleg. Jurctus elegantissimos lios libros dicit, eisque
Symmachi rationes accurate rcfelli, atque convelli
a(Ti.mat. Usus est vetustissimo codice, ex cujus col-
latione varietates Seripturz exhibet.
V. 4. Nomen praco Dei ayostolis a primis Ecclesize
seculis tribuebatur, ot cernere licet in Vita S. Petri,
qux S. Clementi attribui solet. Sx:culo iv videtur
fuisse in nonnullis Ecclesiis przco, qui fideles ad ec-
clesiam convocaret. B. Eusebius episcopus Alexau-
drinus in oratione de Die dominico : Vocat ad eccle-
siam praeco (ὃ κήρυξ), omnes somnum obtendunt et in-
[irmitatem, Prudentius Paulum preconem Dei nominat,
Petrum ver» in. pr:efatione lih, 11, summum discipu-
lum. Dei, ut unicum Ecclesie caput inuuat.
4. Oxon., placito dogmate.
5. Egm., et, male, pro vt. Ald. et Teul. scribunt
caerimonias; melius ceremonias, aut ce.imonias , ut
metro consulatur. [leinsio nou displicet jam mansue:a
in priori Rott. Potest. etiani accipi. immans&cela pro
mansueto, ut infractus pro. fractus. Giselinus ait, in
excusis duo esse verba in mausuela, quod vitium pu-
tat contigisse ex inepto illo et aspero scribendi modo
inmausueta , inlustris, iniíudo, inradio, et auctoritate
Virgilii, Ciceronis, M. Scauri, Prisciani, Servii con-
trariam scribendi rationem tucii conatur. Nunc ple-
rique aliter sentiunt , et a /pellare, aliaque asperiora
me non rivali libenter scribunt.
6. Mar., meus pagana. Melius gens, agitur enim de
Apostolo gentium. Paganus pro eihinico et gentili, sive
Yolorum cultore, accipitur a Christianis scriptoribus.
Orosius lib. 1, cap. 1: Preceperas mihi uti adversus
vaniloqua't pravitatem eorum qui alieni a civitate Dei,
ex locorum agrestium compitis, et pagis pagani vocan-
tur, sive gentiles, etc. Alii alins rationes hujus signifi-
[1
690 Actus turbinibus forte nigerrimis,
Hiberuum pelagus jam rate debili
Et vim navifrayi pertulerat noti.
Sed cum cxrulci przlia gurgitis
Jussisset Domini dextra quiescere,
Ad portum fluitans cymba relabitur,
Expouitque solo littoris uvidi
Contractos pluvio frigore remiges.
Tunc de littoreis sepibus algidi
Arentum propere brachia palmitum
Convectant, rapidos unde focos struant.
Fascem quisque suum congerit ignibus,
Exspectans caliJi luxuriam rogi.
['aulus, dum fragiles cogere surculus,
891 Et densere foci congeriem studet.
-Incautam cumulis inseruit manum,
Vórpebat glacie pigra ubi vipera,
Sormentis laqueos corporis implicans, |
Uwe postquam intepuit fomite fumeo,
Laxavitque ferox colla rigentia,
10
45
LIBER 1 CONTRA SYMMACIIUM. — PR/EFATIO.
A
41
Jam flecti facilis, rettulit ad manum
Vibrato capite spicula dentium.
llareutem d'giti vulnere mordicus,
Pendentemque gerens Paulus inliorruit.
Exclamart alii, quod cute. "ividi
Virus mortiferum serpere ccederent,
At non intrepidum t«crret Apostoluin
Tiistis tam subiti forma periculi.
Attollens oculos , sidera suspicit ,
Christum sub tacito pectore murmurans,
699 Excussumque procul decutit aspiden.
Abjectus coluber verbera! aera,
Atque oris patu!i solvit acumina.
Mox omnis s»nies deserit, et dolor,
Ceu nullo laceram vulnere, dexteram
Siccatusque perit vipereus liquor
Hydrum przxcipitem dum rotat impetus,
Arsurum mediis intulit ignibus.
Sic nunc post hiemem, vimque trucis freti,
Quo jactata ratis tunc sapienti: est,
55
40
45
GLOSS/£ VETERES.
7. Actus, aucisis. — Turbinibus, tempestatibus , |.
8. llibernum , tempestuosum. — Debili, infirma, 1.
9. Navifragi. naufragium facientis. — Pertulerat,
passus est. — Noti, venti, I.
10. Praia, tempestatem, l.
41. Dextra, potestas, 1l.
12. Cymba, cumba Graece, Latine ΟΥ̓ΜΒΑ, 1l.
14. Contractos, fatigatos. — Pluvio, pseioli, I.
15. Algidi, frigidi, 1.
16. Propere, festinanter. — Brachia, sarmenta , I.
18. Cougcerit, comportat , l.
19. Luxuriam, abundantiam, l.
21. Cougeriem, palmitum, 1l.
94. Laqueos implicans, ínvolvens , 1.
95." Intepuit, incaluit. — Fomite, igne, 1.
26. Laxavit, erexit. — higentia, ante rigentia fri-
gore, 1.
€
97. Facilis, post calorem, I.
98. Spicula, acumina, l.
29. Mordicus, mordaciter, id est :tn mordendo ; ad
verbium , I.
91. Quod, eo quod. — Livida, nigra, livore plena, I
92. Mortiferum, trahendo. — Serpere, crescere ,
inde serpens, l.
$6. Murmurans, orans, l.
91. Aspidem, aspides vocamus omnes scrpentes mi-
nores, ἴ.
45. IHiemem, post persecutionem, Vat. A. Post per-
secutionem gum et imperatorum gravissimam : [igura
mystica. --- 'Irucis freti, asperi mundi, Iso.
46. Ratis, Ecclesia, vel fides sancte Ecclesie : alle-
gorizat, quid significaverit illa tempestas, quid dextera
nianus Pauli, quid morsus serpentis. — Sapientiz,
risii, 1.
COMMENTARIUS.
cationis investigant, et traduit, Vide coment, ad
vers. 448 hujus lib. i, et Gothofredum ad tit. cod.
Theod. de Pagani:, Quod ait l'rudentius Deo agnito,
furtasse respici! Deux 16xoTUM Atheniensium, de quo
in Actis apostolurum. ᾿
7. Mistoria hac refertur cap. xxvii. et xxvi. Act,
apost. Virgilii est. Tempesta:ilus actus, et 31 /En.,
Niqro circumdata turbine corpus.
9. Prag., Urb. male naufragii. In nonnullis vulg.,
uawfragi, conura metrum,
10. Poetice venti iu. mari ceriare, et praliari di-
cuntur, quod multis exemplis patet.
12. Nonnulli scribunt cumba. Portus hic indicatus
e-t ipsul:e Melitensis.
15. Vat. A, inae, littoris solo. Nec melius Urb.,
exponit solo.
14. Heinsius sine idonea ratioue mavult contactos,
mti apud Virgilium et Phaedrum. Agnovit postea
apud Pliedrum eiiam legi Musca contracta. frigore.
Teol. ex conjectura Heinsii edidit contactos. Przces-
serat Cellurius. Pluvium friqus Maronis est n1 Georg.
t5. Rat., Prag., Mar., e littoreis.
16. Brachia vitibus attribuit Virgil. n Ge:rg.,
Tunc brachia tende.
19. Pal., erspectant, minus bene.
20. Egm., congere, corrupte.
21. Ald., Widm. supra, Bong., Urb. , vulg., densare.
$5. Grangzus notat, propric viperain feminam hie
voe ri, qux incuriosius postea coluber, aspis, hydrus,
dicitur. Auctor Act. »post. vocat. ἔχιδνα, scilicet vi-
peram feminam.
94, Vat. Α a prima wanu, laqueis, male.
34. Cell. et Teolius, jam subiti. Teol. ad marg ,
tam subiti, quod habent plerique edd. et mss.
95. Rat., at tollens. Mos hic attollendi lumina in
celum communis etiam eral ethnicis. Virg. iv /En.,
oculos attollere.
£6. Vat. A, perperam, stbstracto pectore, Chamil-
lardus hanc phrasin Christum murmurans ferre non
potest. Hec plirasis, ait, tam insolens mihi videtur ,
tam dura e! barbara, ut viz credam alium ea. usum. Αι
vero i: solens nen est accipi verbum murmuro liac si-
gnificatione , scilicet loquendi subinissa voce, ita ut
sonus aliquis audiatur, non autem verba intelligan-
tur. Ovidius v1 Metamorph., Quodque licet, tacito ve-
nerantur murmure numen ; οἱ lib, xi, Flebile lingua
Murmurat exanimis. Vide Peristeph. hymn. 1, vers.
47, Voce murmur fuderit.
91. Vat. A, Egm., Palat., discutit. Heinsius mallet
depulit, vel dispulit, quia przece-sit jam excussum.
98. Vat. A, objecius coluber.
41. Mar., contra metrum, dextram,
42. Vat. A, vitiose, vipreus liquor.
46. Ald., Mar. a pritia manu, 21. pro diversa
lect., sapientia. Alii, sapientie ; sed lleins. nullanv
varietatem animadvertit,
D
—-
Cum sub sacricolis territa regibus,
Vix panso poterat currere carbaso,
Afflictosque suos turbine βου]
Vectarat, rabidis fluctibus innatans,
Morsum vulnificum lex pia pertulit,
Occultabat enim se prius abditum
693 Virus, nec gravidum prutulerat caput,
Coutentum involucris, atque cubilibus
Subter coinprimere clausa silentia.
Sed dum forte lateris impietas riget,
Dextram justitize pigra momorderat,
Succensi stomacho fellis in;estuaus.
[leu, quam catliolicam nil prope profuit
Puppim nasse sacri remigio styli,
. Q:em Paulus variis geutibus edidit
Vix portu placido tuta quieverat
Victrix, edomitis mille furoribus :
Vix astricta suis jam retinaculis
Vector: 8 stabili condiderat solo :
b0
5o
60
65
AURELII ΡΑΌΡΕΝΤΙ CARMINA.
116
Erumpit su^ito triste periculum.
Nam, dum pr:zecalidos igniculos sibi
Solveudis adolent et senio, et gelu,
6944 Dum virgas steriles, atque superfluas
Flaninis de fidei palinite concremant,
Ut concreta vagis vinea crinibus
Silvosi illuviem poneret idoli,
Palpavit ninius perniciem tepor,
Seps iusueta subit serpere (lexibus,
Et vibrare sagax eloquii caput.
Sed dextra iinpatiens vuloeris irritos
Oris rhetorici depulit halitus,
Effusum ingenii virus inaniter
Summa Christicolis in cute substitit.
Salvator generis ltomulei, ; recor,
Qui cunctis veniam das pereuntibus,
Qui nullum statuis nou operis tui
Mortalem, facili quem releves manu,
l1ujus, si potis est, jam miserescito
A
70
19
80
GLOSS.£ VETERES.
41. Sacricolis, sacrilegis, 1.
48. Carbaso, doctrina apostolorum , 1.
51. Morsum, hereticam doctrinam. — Pia, Chri-
εἰ na, — Dertulit, passa est, l.
52. Abditum, sub Consiantino, 1.
54. Involucris, involutionibus, 1.
56. Impietas, qua intelligitur per viperam, I.
58. Succensi, tnvidi. — Stomacho, iracundia, 1.
60. Nasse, natasse. — Styli, sacre praedicationis, I.
61. Ed:dit, scripsit, 1.
62. Tuta, puppis, I.
65. Condiderat, commendaverat. — Solo, firme
fidei, 150.
07. Iguiculos, caritatis, I.
68, Adolent, incendunt. — Senio, mundi, id est
tdulorum, — Gelu, sine caritatis ardore, I.
69. Superfluas, frigore infidelitatis, 150.
11. Concreta, nata. — Crinibus, virgis, l.
12. Poneret, deponeret, V. ?— doli, pro idolii, Mar-
13. Palpavit, invenit. — Perniciem, errorem, —
Tenor, calor, vel negligentia, l.
14. Serpere, cepit, 1.
19. Eloquii, hereticorum, I.
70. Dextra, justitia. — irritos, vacuos, l.
11. Rhetorici, eloquentis. l.
82. Qui nullum, qui nullum fecisti, qui non egeat
tua gratia, 1.
85. leleves, a peccatis, I.
84. Hujus, Symmachi, si est preedestinatus ad vitam,
Vat. A. — Si potis, si possibi:e est, 1.
COMMENTARIUS.
47. Juretus in suo cod. reperit sacricolis, sed addit, C — 65. Rat., laboribus ; eadem manu pro div. lect.,
d. lendi posse, quod in quibusdam vulg. est sacrilegis.
48. In nonnullis vulg., tix passo, quod nonest ubi-
iue rejiciendum. Gifanius contra A. Gellium verbo
EISPAN-US Conteudit, a pando non seinper dici passum,
Sed vel id, vel pansum.
50. Mar. et Rat. pro div. script., minus bene, ve-
rarat pro vectarat. Prag., Rat., Mar., Weitz., Fabr.,
Widm., Gis., rapidis; melius videtur rabidis, quod
habent alii.
δ. Ait Prudentius fidem Christianam sub impe-
ratoribus ethnicis jactatam, et territam fuissc, et post
illam tempestatem pertulisse morsum vulnificum.
Etsi euim occultabat se virus abditum idololatria: sub
principibus Christianis, tamen erupit iterum , vide-
licet in oratio-e Symmachi. In Rt. abrasis prioribus,
hic et seq. versus ita legebantur, se pr'us abdiia.
Viro nec nec gravidum protulerat caput, quod totum
ineptum est.
51. Vat. A erasis qua prius fuerant, Contentum im-
plicitis vipera nexibus. ld ideo factum, ne teriia in
involucris corripiatur : de quo vide proleg. Alex. a
secunda manu involuclis,
95. Mar., Rat., Ald., Tornszs., Widm. supra, quo
premeret ; Palat., cum premeret, Alii, subter compri-
mere, stylo Prudentiano, ait Heinsius, scilicet pro-
ducto e postremo in comprimere ratioue ciesurd.
$9. Vat. A, catholica, ma'e. Egm., quam propero
fnit. Pal., quam properum fuit.
60. A!ii puppem, ahi puppim scribunt. Gis., enasse;
Ueins. suspicatur innasse.
G1. at. ἃ prima mauu quam, minus bene.
[uroribus. Mar., male, domitis. Forta:se legendum et
domitis.
65. Retinaculu pro func navis Propertius, Virgilius
et alii.
65. Vector dicitur tam. qui vehit quam qui vehi-
tur. lleins. conjicit credider.t solo.
66. Ald. erupit subito.
9, Vat. A, cum virgas.
70. Joann.,cap. xv, de palinite qui non manet ín
vite, e! in ignem mittitur.
11. Crines, αἱ come de viueis poetice, Vat. A, male,
el concreta.
19. In. Rat. audax corrector, abra.is prioribus,
idc.li illusiem poneret impii.
75. Rat., Weitz. scribunt perneciem.
7i. De emendatione hujus versus scilicet seps pro
8005 twulta ἃ nobis dicta sunt. cap. 22 proleg. Cha-
inillardus interpretatur ΞΕΡῸ INSUETA sepes nova, Cel-
larius exscribit [sonis glossam sERrERE cepit. Puto
intelligi posse insueta pro assueta : nam Prudentius
non semel usurpavit insuescere pro assuescere.
84. Moins. edidit si potis est, sed magis probare
videtur si potis es, quod vidit in altero Rott., et. ex-
8141 etiam in Vat. A. Sed plerique habent si potis 64’,
quo:l defendit Gifanius in Ind. Luér. verbo vinipaNs,
et intelligi potest, si potis est Symmachus relevari, v.1
misericordiam consequi. Gifanius explicat si potis est,
utin Terentio et antiquis, si. polest, s; poterit. pro si
fieri potest. Meinsius putat. tunc. dicendum δὶ pote
eit, non. δὶ potis est, At posse etiam dici si. pots est
Vro si fieri poce;t, ostoudit Forcellinus in Dict.
"7 IBER 1 CONTRA SYMMACHUM.
2 695 Preruptum in foveam pracipitis viri.
Spirat sacrilegis flatibus inscius,
Erroresque suos indocilis fovet.
85. l'rzecipitis, cadentis, 1.
δύ. Spirat, pugnat, 1.
118
Obtestor, jubeas, ne citus impetus
Arsurum mediis inferat i;nilus.
GLOSS.E VETERES.
᾿ 87. Fovet, nutrit, l.
88. Obtestor, rogo, ΜΙ, I. Precor, Wat.
COMMENTARIUS.
87.Vat. Aa prima manu corrupte, indocibilis. Diver-
sam vel potius contrariam siguificationem videtur
hale:e. indocilis hymn. ὅ Cath., vers. 111.
89. l''edit ad vers. 44, Arsurum, etc. In Mar., Ez-
plicit prefatio. De causa vero cur Prudentius hos
duos libros cotra Symmachum scripserit, quanquam
animus e-t uberius olim disserendi, pauca nunc di-
esm. Augustus post Aciiacam pugnam curiam Juliam
in honorem Julii Casaris exstruxit, in eaque collo-
esvit statuam et arain. Vietorize, ut senatores illuc
convenientes thure ac mero supplicarent. Primus
Constantius. Constantini Magni filius eam aram di-
mit: non i:a multo post reposuit Julianus Apostata,
uec Juvianus et Valentinianus Senior, Christiani im-
pe'atores, removerunt. Gratianus, Valentiniani Se-
noris Filius, vou solum ejusniodi aram diruit, ve-
rum etiam sacerdotibus gentilibus Remanis ac virgi-
nibus Vestal bus emolumenta pr:estari solit: negavit.
Symmachusranno 382 gentilium senatorum noniine
aram Victo:ie et emolumenta sacerdotum restitui a
Gratiano postulavit; sed Damasus pontifex Romanus
ad Ambrosium Mediolanensem episcopum libellum
plurium senatoru:n Christianorum misit, qui nihil se
tale mandare affiramabant. Itaque, agente Ambrosio,
Symmachus ne aud:tus quidem fuit. Sed post (:ra-
tiani obitum Symmaelius Valentiniano Juniori, Gra-
tiani fratri, Relationem $uam pro ara Victori:e sa-
cerdotumque privilegiis obtulit; quam Ambrosius,
memor l»gationis, biennio ante sibi a Damaso man-
date, duplici lib-llo refutavit. Valentinianus Ambro-
sii consilium secutus est, neque aliter profceto feclt
Theodosius, cui postea intimala fuit senntus legatio
hujusmodi, oblata, ut ex liis verbis Ambro.ii colligi-
tur, eadem Relatione Symmachi vel summa rationum
quibus innitebatur. lrerum Valeutiniano legatio missa
in Gallias, nihil extorquere potuit, etiam absente Arm-
brosio. Postea veru. Eugenius tyrannus, cum genti-
lium petitioni semel et iterum restitisset, tamen.
tertio postulantibus annuit. Theodosius, Eugenio-
anno 394 profi gato, ejus acia pro. superstitione pa-
ana rescidit, Sub lonorio seculo v iueunte eum
othi Italiam invasissent, Symmachus, occasione
binc arrepta, iisde:» rationibus quibus prius usus
fuerat, de ara Victori? repetenda agere coepit, cujus
conatus Prudentius penitus repressit. Colligitur au-
tem ex Prudentio, statu «mn. Victori:e tanquam Urbis
ornamentum d:utius perinausisse : quod confirmat
Claudianus iu Panegyr. de vi consulatu Honorii.
CONTRA SYMMACHUM
LIBER PRIMUS.
6906 Credebam vitiis »gram gentilibus Urbem C
Jam satis antiqui pepulisse pericula morb',
Nec quidquam restare mali, po-tquam med:cina
Principis immodicos sedarat in arce dolores.
B — Sel, quoniam renovata lues turbare salutem
Teutat Romulidum, Patris imploranda medela
| est ,
Ne sinat antiquo Romam squalere eterno,
Neve togas procerum fumoque, et sanguine
[ iugi.
[nclytus ergo parens patrie, moderator et orbis
10 Nil egit, prohibendo, vagas ne pristinus error
Crederet esse deum nigrante sub aere formas :
Aut elementorum naturam, quas Patris ars est
GLOSS.E VETERES.
ἢ. ram, dicit propter idola. Urbem, Romam, 1.
4. Principis, Constantini. — Immodicos, magnos.
— |n arce, in. principatu, in Roma, 1. Roma, Vat. A.
6. Patris, omnipotentis Dei. — Medela, auxilium,
0.
7. Squalere, sordescere. — Veterno, morbo, veter-
nus morbus est qui et intercus, 1.
8. Tingi, pollui, 1.
9. Parens, Constantinus, at. Constantinus, propter
nimiam pietatem vocat eum parentem, 1.
10. Egit, profuit. — Error, cultura deorum, 1.
41. Formas, idola, demones, 1.
COMMENTARIUS.
In Mar. et Rat. exstat. titulus. quem. ascripsi. In Ὦ arguens veteres errores. [soni non assentior, quan-
Urb., Explicit prologus. Incipit liber 1. Prudentius
libro primo id.lolatriam impugnat, altero Symm:chi
rationes diluit.
9. Prag. scribit nec quitquam , et sic semper. Alii,
nec wam.
4. Cellarius cuin [sone intelligit Constant'num. Ex
tota earminis serie clare colligivur hune. principem
esse Theodosium. Vide vers. 539 ei seq. hujus libri.
5. Innuit poeta, post Tlieolosium novos exstitisse
conatus pro idololatria,
6. Patrem hic intelligo Deum cum Isone.
7. Veternus sumi solet pro sumno nimio, sive in-
expugDnabili fere doriniendi neccs-itate. A vetes fit.
teternus, et argute ait Prudentiusantiquum veternum,
quam aquam intercutem teternosam recte dixit. Ar-
nobius lib. 1, id est veterem.
9. Iterum redit sermo de Theodosio non de Con-
stantino, :
16. Vat. A., Egm., Pal., vagus, minus bene. Vocat
formas vagas. Ritus gentilitius vocatur error veterum
leg. 17, tit. 10, lib. xv de Paganis cod. Theod.
14. Egi, Pal., credent, male.
49. Aldus, meudose, natura, Recte dictum Patris
ars est, quia etsi Deus arti alligandus non sit, tamen
mirabili artificio operatur. Paulinus Nat. 7, Arte
Creatoris, qua Lotum perficit orbem. llinc Devs artifex
mundi solet vocari.
119
Vir solus, cui cura fuit, ne publica morum
45 Plaga cicatricem summa leviter cute clausam
. Duceret, et latebram tabentis vulneiis alte
Impressam, penitusque putri de pure peresam,
Juncta superficies, medico fallente, foveret.
Sed studuit, quo pars hominis generosior intus
90 —Viveret, atque animam lethali peste piatam
Nosset ab interno tutam servare veneno.
Illa tyrannorum fuerat medicioa, videre,
Qui status ante oculos przesentibus, ae perituris
Competeret rebus, nec curam adhibere futuris.
95b leu, male de vopulo meriti, male patribus
| [ ipsis
Dlanditi! quos przecipites in tartara mergi
Cum Jove siverunt, multa etcum plebe deorum. B
Ast hic imperium protendit latius :evo
699 Pvosteriore, suis cupiens sancire salutem.
30 — Nimirum pulchre quidam doctissimus, Esset
AURELII PRUDENTI CARMINA.
697 Onmnigeni, summa pro m.jestate sacraret ? A
129
Publica res, inquit, tunc fortunata satis, si
Vel reges saperent, vel regnar-nt sapientes.
Estne ille e numero paucorum, qui diade:a
Sortiti, »etherize coluerunt dogma soplii.e ?
55 Contigit ecce hominum geueri, gentique togatz
Dux sapiens ; felix nostr: res publica Roue
Justitia regnante viget : parete magistro
Sceptra gubernanti : monet, ut deterriums
[error,
Utque superstitio veterum procul absit avoruin,
40 Nec putet esse deuin, nisi qui super omnia sum-
| nus
Emineat, magnique immensa creaverit oibis,
Num melius Saturnus avos rexisse Latinos
G99 Creditur , edictis qui talibus informavit
Agrestes animos, et barbara corda virorum?
45 Sum deus, advcnio fugiens, przbete latebras,
Occultate senem, nati feritate tyranni
Dejectum solio : placet, hic fugitivus, et exsul
GLOSS/E VETERES.
44. Solus, primus, I.
17. Pure. putredine, |.
. 49, Studuit, Constantinus. — Quo, κί. — Genero-
sior, robilior, 1.
. 90. Lethali, mortali, !.
: 99. Tvrannoruim, antiquorum regum.— Videre, wt
tidcretur, 1.
94. Competeret, conveniret, — Futuris, auime, I.
98. Hic, Constantinus, 1.
99, Suis, ftonanis. — Sancire, constituere, 1.
$0. Quidam, Plato, 1
52. Sapientes, scilicet reges, 1.
: 69. Mile, Constantinus, 1, Rat. — Diadema, regiam
potestatem.
94. Sortiti, consecuti. — AEtheri:e, colestis. I.
95. Togatz, pacificute, ᾿. Prudenrius contempora-
neus fuit T heodosii οἱ Valentiniani. Potest autem credi,
durasse usque ad morlem Theodosii, cujus duo [ilii,
Honoris οἱ Arcadius, successerunt in imperio : incer-
tum quem horum nominet ubi ait, Contigit, V;t, A.
29. Avorum, Arianorum, l.* .
43. Informavit, instruxit, I.
46. Tyranni, Jovis, 1
COMMENTARIUS.
45. Perstat in eadem metaphora morbi et medici- ὦ Cx»saraugusta, vel Calagurri, de Prudentii patria cer-
na, qua €o tempore auctores frequenter utebantur.
18. Egm., Pal. contra metrum, med'co favente.
Laudat Theodosium, quod radicitus ido' olatriam
exstirpare studuerit.
9í. Vat. A, Posset ab. Rat., servare veterno. Bar-
thius lih. xii Advers., eap. 8, hunc Prudentii locum
confer! cum simili alio Claudiani !ihb. nin Eutropiaum,
Ulcera possessis alte suffusa medullis, etc.
32. Chamillardus tyrannos interpretatur esse Con-
stantium, Juli num, Valentem, Valentinianum Se-
niorem, rituum veterum fautorem. Teolius addit Ma-
gnentium. Sed probabilius Prudentius tantum loqui-
tur de tyraunis quos Theedosius superavit, Maximo
et Fugenio, οἱ quos iterum 'yraunos appellat vers.
440 et 463. Et Constantii quidem plures ac gravissimae
leges exstant cod. Theod. De paganis contra. ethni-
eorum sacrificia, templa et simulacerorum eultu.u.
Facilius credam Magnentium hoc loco una cum Eu-
genio et Maximo tyrannum appellari.
25. Egm., Dal., quis status.
95. Vat. À, ceu male; melius hen.
21. Capella lib. v, Vulgusque minorum Calicolum
trepidat.
28. Vide'ur. loqui de vita zterno. Prag., minus
hene, peatendit.
90. Celeberrima Platonis sententia, de qua vide
Barthium lib. xx, cap. 18. Sed caute Prudentius lo-
quitur de his qui eh.rieg coluerunt dogma sophie.
51. Post hunc versum in Prag. deest una pagina
usque ad vers. 116.
94. Vat. A, etheria, minus bene.
95. Sich. et Οἷς, 1 ed. ad oram, est. opere pretium
pro contigit ecce hominum.
96. Romam vocat ποδίγαηι, quia patria erat com-
huunis. Sed potest id trahi ad eludend»s rationes pro
tantibus.
57. In Rat., fidet, sed videtur fuisse fiet. Manu re-
centiori, viget.
98. Bong. a prima manu, Rat, feterrimus. Ald.
aliique edd. et mss., etiam tres codd. Gifanii, et unus
Jureti, deterrimus, quod rectius putat Gifanius. Gia.
ἃ ed. etiam deterrimus, sed in ed. 9, teterrimus, quod
expresserunt Fabr. et Heins., quamvis hic ex mss.
nihil adnotaverit. Idololatria dicitar deterrima super-
stitio leg. 90 cod. Theod. de Paganis.
$99. Vat. A, atque superstitio. Isonis glossa nona
placet. Avos aio esse Romanos veteres, vel Italos,
idolorum cultores. Infra vers. 180. H«c Italos indu-
xil avos.
41. Post hunc versum inscriptio est in Mar., Rat.
et aliis, De Saturno. Dee:t in Vat. A. Alii ad marg.
notant Saturnus, sive De Saturno,etita in titulis seqq.
: 42. Egm., «vus pro avos, De hac fabula. aliisque
quas Prudentius memorat et gentilibus objicit, videri
possuit prxter poetas et roetarum | interpretes auti-
qui mythologi Hyginus, Pal:phatus, Fulgentius Pla-
ciades, Phornutus, Albricus philosophus, Aratus,
Apollodorus. E recentioribus in boc argumento ela-
bhorarunt Lilius Gyraldus, Natalis Comes, Joannes
Seldenus, Joannes Gerardus Vossius, Danierus in opere
Gallice edito Parisiis 1758, aliique innumeri. Isonis
explicationes minime sunt contemnendz. Discrepant
δι peauctores in eadem fabula exponenda : quod mirum
videri non debet, cum in narrationibus historicis hoc
ipsum frequenter accidat. Saturni schemata pauca su-
persunt. Ejus imaginem integram exhibet Montfauco-
nius lib. 1 tom. Il Antiq.. pag. 30. In nummis quo-
que consularibus seuili capite conspicitur cum falce a
tergo posita.
49. Vat. A.Cum Deus, non bene,
441
LIBER I CONTRA SYMMAChUM
1?1
Ut lateam : genti, atquo loco Latium dabo no- A?9 "700 Scim s, in zre hebetes informaverc mi-..
[ men.
Vitibus incurvum, si qua est ea cura, putandis
Procudam chalybem, necnon et moenia vestri
Fluminis in ripa statuam Saturnia vobis.
Vos nemus, appositasque meo sub liono:c sa-
[crantes
(Sum quia nam caelo genitus) celebrabitis aras.
Inde deos, quorum patrias, peccata, sepulcra
[nores :
Advena quos profugus gignens, et equina libido
In:alit Italix. Tuscis namque ille puellis
Primus adhinnivit simulato numine meechus.
Mox patre deterior silvosi habitator Olympi
60 "701 Juppiter incesta spurcavit labe lacznas :
Nunc bove subveciam rapiens ad crimen ama-
[tam :
GLOSSAE VETERES.
49. Putindis, amputandis, Iso.
50. Procudam, exeudam, fabrico falcem. — Chaly-
bem, falciculum ad secandas vites, l.
52. Nemus, scilicet meum, 1.
55. Celo genitus, celi filius, T.
55. Minores, posteri, Vat. A.
56. Profugus, Saturnum dicit. — Equina libido,
census, |.
60. Spurcavit, stupravit. — Lacxnas, Graecas mu-
lteres. Lacena civitas est Gracie, ez qua fuit Leda.
Jovis, versus in cyguum, vitiavit Ledam matrem Hele-
ne, que oeum peperit, unde nati sunt Pollux et Castor
et Helena, 1
61. Nunc bove, Joris voluit concumbere cum En-
Saturnus. concubuit cum Philyra nympha; quibus Opis B ropa; ideo convertit se in bovem pulchrum; et sic vi-
supervenit, qui, ne deprehenderelur , convertit se in
ἐφ n : ideo dicitur Tuscis adhinire puellis, 1.
99. Olyupi, Olympus, quasi Ololampus, totus in-
tacit eam, — Subvectam, Europam, qu& uxor Plie-
nicis. — Crimen, stvprum, 1so.
COMMENTARIUS.
48. Virgilius lih. vm totam hanc fabulam enarrat :
Latiumque vocari Maluit, his quoniam (atuisset tutus
in oris. Minucius in Octavio : l'raque latebram suam,
quod (uto latuissel, vocari maluit. Latium, et urben
Saturniam de suo nomine. Arnobius lih. 1v, Lactan-
tius lib. 1, cap. 14, Tertull anus Apolo;et. cap. 10
lioc ipsum gemilibus exprobrant.
49. Egm., l'al., mae, cura potaudis.
91. Oxon., perperam, Saturnia nobis.
93. Vat, A, tum quia; lege sum quia. Gallandius
notat , quianam interrogatlive usurpari apud veteres.
bidine usurpari observant Barthius, Turnebus aliique
critici. Sed preterea Prudentius respicit fabulam, de
q'ia 150 et Hyginus fabul. 158: Saturnus... in Thracia
cum Philyra Oceani filia in equum conrersus concubuit,
quc et eo peperit Ghironem centaurum. Propius ad
Prude tium Virgilius πὶ Georg. : Talis et ipse jubam
cervice e[fu-lit equina Conjugis adventu pernix Saturnus,
et allum Pelion hinnitu fugiens. implevit acuto. Vale-
rius. Flaccus lib. v, vers. 152: Philyreque a nomine
dicta Littora, qu& cornu pepulit Saturnus equino.
98. Egm., minus beue, simulato nomine moechus.
l'a quidem p'eruinque accidit ; sed sine interrogatione (? llis qux de Saturno. narrantur contrarium. videtur
per ileonasniin recte dicitur quia nam : Sic Plautus
Àmpb, 4:1. n1, sc. 2, vers. 55 : Quia. enim sero
udten imus, Saturnus Cui et Terra filius putabatur.
llinc veteres dicebant, coelo eos descendisse, qui im-
proviso apparebant, et terre filios vocabant ignotos
homine:. Auctor est Minucius. Terre enim et cali fi-
lius, quod apud ltalos esset ignotis parentibus prodi-
tus ; ul in hodiernum inopinato visos celo missos, igno-
biles et ignotos terre filios nominamus. Vide Mureium
lib. xit! Var., cap. 7; Tertullianum Apologet. cap. 10,
cum notis Heraldi ; et Lactantium lib. 1, cap. 2.
54. Ileinsius ait, potiores habere patria spectata
sepulcra, quod alii perperam interpolarunt, nec recte
Cauchium in patria. Juretus ín suo libro invenit quo-
rum patrias, peccala, sepulcra, quam lectionem veram
esse defendit, quia Prudentius ridiculos deos esse
arguit, de quorum patria, sive ortu, vita scelerata et
obitu, sive sepulcris constat, ut arguit etiam Lactan-
tius lib. 1 Divin. iastit. Weitzius legit quorum puitrias
spectare. sepulcra. Mar., patrias, speciata sepulcra.
Rat., patriam, spectata sepulcra. Urb., patria spectare
ulcera, quod videtur fuisse in ἔχει. et Palat. In
idm. et Bong., patria., sed non explicat Weitzius
an sequatur spectare, an aliud. Lectio codicis Jureti
mibi videtur preferenda. Pro inde Vat. A unde. ἃ
Saturno origo deorum in [talia repetitur, Tertullianus
Apolog. cap. 10 : Ante Saturnum deus penes vos
nemo, ab illo census totius vel potioris vel notioris di-
binitalis.
55. In ora codicis Jureti pro div. lect., minore,
q"od vitiosum est. AMirores pro posteris. accipiunt
Lucretius, Plinius et alii. In re nostra Arnobius
lib. v: Falciferum vetustas edidit prisca, et minorum
transmisit ataii. De usu :eris iu. statuis fuse Juretus
ex Plinio, Isidoro, Cassiodorio et aliis. Adde Duleu-
gerum, de Pictur. et Statuar. lib. v, cap. 14, quod
est De statuis aereis fusis.
δύ. kouinain libidinem et adhinire de immodica li-
D
esse quod ait Juvenalis sat. 6 : Credo pudicitiam, Sa-
lurno rege, moratam in terris, visamque diu. Certe pa-
rum sibi constant poet: in saculi aurei felicitate de-
scribenda. Ovidius 1 Fast. : Vix ego Saturno quem-
quam regnante videbam, Cujus non animo dulcia furta
forent. Post hunc versum iu Rat., Mar. et aliis titulus
est De Jove.
59. Heinsius ait, pessimo exemplo Weitzium Be-
cmani conjecturam sinuosi admisisse in contextum
pro silvosi, quod de Olympo recte dicitur, ut fron-
dosus et opacus. lloc monitum sequi debuerunt , qui
Heinsii conjecturas nonnunquam sine ulla causa ado-
tarunt.. Ex glossa Isonis emendari. potest Isidorus
ib. xiv, cap. 8: Dictus aut. Olympus, quasi. olo-
lampus, id est, quasi celum. Melius glossa, id est, to-
(us incensus, vel potius lucidus su! splendidus. Isidorus
ex Virgilio eitat nubes excedit Olympus, quod in Vir-
gilio non reperiri notat Gr'alius, In Lucano hoc be-
mistichium invenio Lb. n. Jovem in monte Olympo
habitasse, docet historia * hine fabula de Jove in
calo regnante. Vide Lactantium lib. 1 Divin. lustit.,
cap. 11.
' 60. lleinsius iu Gis. improbat incestas, quia potio-
res habent incesta. All. et Urb., incestas. In Rat, est
iucesta, sed glossa pollutas. 1n glossa pro Lucena ci-
vitas est Gracie lege vcl intellige Lacedemon, vel, ut
in vonnullis dictionariis hasc urbs nominatur Lacon,
nam /acena est mulier Spartana. Leda, llelena, Her.
imione, fe..iud: Lacedemonix . infamia impudicitia
laborarunt.
61. Vat. A, tunc pro nunc. Pro bove scribunt boe
Rat., Mar. a prima manu, Widm. ἃ prima mant.
Weitaius expressit etiam boe, quia Colerius ad Valer.
Max. pag. 568 in suis membranis ita scribi affirmat.
Adverte, has membranas easdein esse quas sub Mar.
noinine laudamus. Pro. subvectam babent. subjectam
Widn., Bong., Mar., Rat., Gis. 4 ed, ad marg. In
editione Parmensi mendum est ad crinem pro ad οἱ ἐς
82
In morem recinens suave immorientis oloris :
Capta quibus volucrem virguneula ferret :mno-
|rem.
(δ Nunc foribus surdis, sera quas, vel pessulus
[arctis
79 Firmarat cuneis, per tectum dives amator
linbricibus ruptis, undantis desuper auri
lufupdeus pluviam gremio excipien'is amicze :
Armigero modo sordidulam curante rapinam,
70 Compressu immundo miserum afliciens cata-
[ mitum,
Pellice jam puero magis indignante sorore.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
Nunc tenera pluma levior, blandosque susurros A
124
H:ec causa cst, etorigo mali, qG6od sac!a vetusto
H^spite regnante crudus stupor aurea (insit,
Quodque novo ingenio versutus Juppiter, astus
75 Multiplices, variosque dolos texebat, ut illum,
Vertere cum vellet pellem, faciemque, putarevt
Esse bovem, przedari aquilam, concurm.beie
[cygnum,
"703 Et nummos (ieri, et gremium penerrare
[puell:e.
Nam quid rusticitas non crederet indomitorum
80 Stulta virum, pecudes inter , ritusque f-r:uos
Dedere sueta animum, diz rationisegenum?
In quamcunque (idem nebulonis callida trasit
GLOSS/E VETERES.
(2, Tenera, cyqnea, 1.
65. Immmorientis, olor, dum moritur, dulces dat so-
uos; vel perpetui et immortalis, quia sidus in colo
est , V.
64. Capta, decepta. — Quibus, susurris. — Vir-
guncula, Leda rxor Thesei, I.
65. Surdis, clausis. — lessulus, vectis, I.
66. Dives amator, Jovis, l.
67. Imbricibus, tectis, l.
63. Amicze, Danae uxoris Acrisii, l.
69. Modo, nunc, 1l.
10. Miserum, stupratum, — Alfficiene, comprimens.
— Catamitium, Ganyiedem Σ catamitus el succuba
unum sunt, 1.
11. Pellice, concubina. — Indignante sorore, 7Indi-
gnabatur Juno, soror Jovis, Heben sororem suam de
B mivister:o deposita.n, et Ganymedem loco. ejus susce-
p sse, l.
15. Mospite, Saturno. — Crudos , incultus, novus,
indigestus. — SWipor, stultitia. — Fioxit, sub Saturno
aura. secula fuerunt, quia pax optima fuit, t.
16. Pell m, suam transferendo. — Faciemque ,
suam, |.
11. Esse bovem, cum vitiavit Europam. — Prz-
dari, cum rapuit Gangmedem. — Concumbere, Alcme-
nam, — Cygnum, per cygnum, I.
18. Et nummos, imbrem aureum nummos vocal, vel
pecunium quam dedit custodibus, 1.
81. Dedere, sponte sua tradere. -— Dize, divine: dia,
vobilis, eugenes,unum sunt, I.
82. Neb:lonis, deceptoris, 1.
COMMENTARIUS.
m^n. Jovis imagines, quibus hzec fabula, alixeque re- C 70. Rat., cod. Vat. A, Mar., meliores Il«insiani ,
prasentantur, exhibet Montfauconius lib. i1 Antiquit.
toin. I.
62. Heinsius cum suis scriptis, codex Jurcti, Ezm.,
Palot., nunc tener, ac pluma levior. Ald., Mar., Ra!.,
Uis.,Weitz., Fabr. etalii, nunctencra pluma levior. Vat.
À. tunc tener, ας. Arnobius lih. 1v, Juppiter ipse rez
mundi nonue a tobis infamis est isse per innwmeras
species, et petulantis amoris [lammis servilibus obum-
bravisse fallaciis? Nunquid a nobis aliquando con-
scriptus est, libidinosa ut perficeret furta, modo esse
in aurum versus, modo in satyrum ludicrum, in dra-
conem, in alitem, in taurum? Vide qux notat. El-
menlorstius ad Arnobium pag. 91. Tertullianus in
Apelog. Jovem vocat plumatum amutorem , quia in
cygnum conversus ob amores. Ledie, et in aquilam,
ut Gar. ymedem raperet. Alia est sententia. Gbamil-
lardo, qui hunc versum referri mavult ad Jovem
conversum in cuculum, ut Junone potiretur, aut in
aquilam, ut Asteriein comprimeret, Quod plerique de
Leda narrant, alii de Neinesi referunt. Nonnulli Le-
Sich., Gis.,, Fabr., Widm., Pal., fong., afficiens,
Ald., Gis. in contextu 1 ed., cupiens. Gifanius, verbo
AFFIGEBE sive AbpFIGERE, ex optimo vet. lib. affigens,
quod placuit Weitzio. Vat, A scribit Catamintum;
idem nomen in Julio Firmico legebatur corrupte
Cautamitus, Ald., Catamytum ; plerique Catamitum;
aliqui Catamithum. Cicero Philip. 9 : Ego ut te cata-
mitum | ostenderem, etc. De catamitis sive moll.bus
piura Barthius lib. xxi Advers., cap. 7.
1]. Vat. A, mendose, quam puero. Rat. scribit
pelice cum uno [. .
74. Vat. A, male, quo'que novo.
75. In Cell. edit. 9, illam, mendose.
11. Vat. A, Weitz., concumbere, Meiusius cum re-
centioribus hoc ipsum, sed non explicant quoruni
codicum auctori:ate. Gis., Fabr., Mar., Colerus loc,
cit., Rat., concingere; in Rat. Glossa addita, pro
concinere causa metri, quod ridiculum est, supra pro
div. Scriptura, concumbere. Mariettus retinendum
putat. concingere, hoc est, quasi alis complecti. Ovi-
dam post mortem nomea Nemesis accepisse tradunt. D dius lib. vi Metamorph. : Fecit olorinis Ledam recca-
64. Vat. A, miuus bene, rapta pro capta. Fabr.,
volucrum , quod merito rejicit. Heinsius. Gronovius
€: njiciebat volucrem amantem. Gis. 2 ed., volucrum,
sed correxit vo'/ucrem de solo olore, ut explicat.
65. Vat. A, Tunc foribus surdis sura quas ve, per-
ram.
66. Thuan., Vat. Α., codex Jureti firmarant, quod
tenuit lleinsius. Ald, et nostri alii, firmarat, Teriul-
lianus in Apolog. hanc etiam fabulam tangit, Julius
Firmicus de Errore prof. relig. : Adulierio delectatur
aliquis, Jovem respicit, et inde cupiditatis sue fomenta
conquirit, probat, imitatur, et lauda!, quod deus suus
iu cyqno. (allit, in. tauro rapit, ludit in satyro, et ut
liberalis in. flagitiis esse consuescat, quod. inclusam
auro largiter (Iuente corruperit. Minc nata labula est.
Quod custodes Danses auro corrupti fuerint, in. im-
brem aureum couversum Jovem poet e fi xcrant,
6». Egm., Pal., Vat. A, cuusantc rapinam. N tum
est, arnigerum Juis esse aquilam.
bare sub alis. Aldus a Weitzio laudatur pro concingere;
sed ego in Aldo, Gis. 1 ed., aliisque vulg. invenio
con fingere, qu:e non est spernenda lectio.
18. Mar., apud Heinsium alter Rottend., Rat. a
rima tnanu, Weitz. , Gifanius verbo NiNGUERE ex tri-
"s vett. lib., serere, quod elegantissime dietum, ait
Gifanius. Ma!o fieri cum aliis.
19. Rat., vitiuse, rrsticitans.
80. Heinsius cuim Thiuan,, ritusque, quod perperam
in rictus mutasse Gifanium affirmat, Juretus quoque
in suo cod. reperit ritis. Exstat nihilominus rictus in
Mar., Rat., Urb., et, ut videtur, in Alex. a secunda
manu, etin vulgatis exstabat ante Gifanium.. lino
(Gifanius relereus hune. versum ait: pecudes. in'er
rictusque (hic in 2 vers. legi nirUSQUE).
81. Gif., verbo piva, legit degere, et dire. Ald.,
Mar,, Weitz., Toro, et alii, dive rationis. Codex Ju-
reii pro div. lect., dic, quod texent plerique.
82. Vat. A, P4l.,icep'e, callida siruxit.
425
Successit Jovis imperio corruptior zetas :
$3 Quz docuit rigidos vitiis servire colonos,
Expe:tes furandi homines : bac imbuit art:
Mercurius, Maia genitus: runc magnus habetur
lile deus, cujus dedit experient.a (fures:
Nec ron Thessalicze doctissimus ille magize
90 "Q4 Traditur exsiinctas sumpte moderamine
|virg:e
In lucem revocasse animas, Cocytia lethi *
Jura resiguasse, sursum revolantibus. umbris .
δὶ alas famnasse neci, penitusque latenti
]nunersisse chao: facit hoc, ad utrumque pe-
[ritus
93 — Ut fucrit, gemino,ue armarit crimine vitam ;
LIBER I CONTRA SYMMACIIUM.
Ne-uitia, infelix facilem gens przbuit aurem. A
D
126
Murmure nam magico tenues excire figuras ,
Atque sepulcrales scite incantare favillas,
Vita iidem spoliare alios, ars noxia novit.
Artificem scelerum simplex niirata vetustas
Supra bominem coluit, simulans per nubila ferri,
Aligerisque leves pedibus transcurrere *entos.
"705 Ecce deum in numero formatus , et
[:eneus astat
Gra:us homo, augustaque Numa prafulget in
[arce.
Stirenuus exculii dominus quidam fuit agri,
lfortorumque opibus memorabilis ; hic tamen
[idem
Scorta'or nimus, multaque libidine suetus
Rusticulas vexare lupas, interque salicta ,
100
105
GLOSS/E VETERES.
85. Rigidos, stultos, fortes, I.
87. Mercurius, magnus [uit astutissimus ; qui magicos
thesauros inceniebat ; jropter thesauros enim homines
fures sunt. — Maia, mater Mercurii. Maia et Electra
sorores fu runt. filie Atlantis : ex Maia Graci vene-
runt, ez Electra Trojani, V.
$9. Thes-alic:e, quia ibi magica ars abundabat in
qua iste valde peritus. — Mazio, magice artis, l.
90. Virg:, caduceo : per virgam et serpentem homi-
nes magicis aitibus suis resuscias»e dicitur, atque ne-
casse , 1.
91. Lucem, anc vitm. — Cocytia, infecnalia, T.
92. [Vsiguas-e, resolvisse. — Ubris, animabus I.
94. Ad utrumque, ad vitam el mortem, l.
95. Gemino, mortificandi et vivificandi, l.
*
96. Fxcire, huc vocare, 1.
97. Scite, docte, vel sapienter, 1.
101. Aligeris, quia pennas in pedibus habere dicitur,
qug pelasi nomine vocantur : petasum est voltile, nam
peto volo dicitur. — Leves, veloces, I.
410 Grains, Grecus enim fuit. — Augustaque, pul.
chra, 1.
104. Strenuus, 46 Priapo dicit, qui fuit d.us hor-
torum ; qui ob nimiam magnitudinem viril's membri de
numero deorum est ejectus. — Fuit; scilicet ille, I.
105. Hortorum , dicitur Priapus praesse hortis ob
eorum fecunditatem, cum. enim alia terra aliquid ferat
in anno, horti nunquam sine fructu sunt, l.
107. Lupas, meretrices, 1.
COMMENTARIUS.
85. P«st hunc versum Mar., Rat. et alii pro titulo
. De MN.rcurio.
86. Lact. lib. 1 Divin. Instit., cap. 10, Fur ac ne-
bu!o M.rcurius quid ad (amam sui reliquit, nisi memo-
riam [raudum suarum ? Confer Elmenliorstium in Ar-
nobium pag. 89 et 98.
89. In Rat. sciolus aliquis, abrasis prioribus, Thes-
salicee magie doctissimus ille, Heinsius edidit T hessa-
lice, sed notavit in Tliuan. esse Thessalie, ut Arca-
dius pro Árcadicus, ettalia complura. Cellar. et Teol,
tenoeruni7 hessalie, Liberius a Jesu tom. | Posthum.,
€]. 761, affirmat, vecromanti:e artem apud Hispanos
in pretio fuisse ob clarum auctoris nomen, Mercurii
scilicet Trismegisti, teste Prudentio lib. 1 contra
Symmachum. Arbitror , non alium locum, nisi
hunc, ἃ Liberio indicari. A! Prudentius hocloco nibil
de llispanis, nibil de Mercurio Trismegisto. S. lsi-
doras lib. 11 Etym., cap. 9: Prudentius quoque de
Mercurio sic ait : Traditur exstinctas, etc. Eosdem
versus ex lsidofo desnmit S. Martinus. Legionensis
tom. ll, pag. 35. Sed in hioc. mendum est Traditur
BINC exs'inclos. assUMPTO moderamiue. In Abraxais a
superstitiosis h:ereticis szculi 11 exhibebatur Mercu-
rius eum inseriptione Michael. Vide Monifauconium
tom. Il Antiq., pag. 366.
92. Ratione csesur3 e postremum in resignasse pro-
ducitur. De bis legendus Virgilius 1v. /Eneid., et
Horat. od. 10 lib. 1.
92. Pal., Egm., alia, male, pro alias. Editor ope-
rum S. Martini Legionensis notavit, iu ms. esse alios.
94. Vat. A, ad utrumque paratus ; et [i rtasse imi-
tatio esL Virgilii t1 /neid.. Atque in. utrumque pa^
fraius. :
96. In S. Martino Legionensi mendum ezcitare pr
ercire ; quod proprie de re inagica dici, notatum alibi
est, :- 6 multis constat exemplis. Juretus recte rejicit
" murmure nam magno. in. quodain cod. De murmure
n.agico vide Apoth. vers. 477. Consuleetiam Lactan-
Uuur, lib. vii, cap. 15, et qux inulta ejus adnotatores
-
D
congcrunt. Nimium essem longus, si. vel nominare
tantum vellem criticos omnes qui ho; Prudentii versus
laudant.
98. Vat. A, Pal., vita idem, male.
101. Vat. A, mendose, aligeres. Post hinc versum
titulus De Priapo in Rat., Mar. aliisque.
102, Oxon., corrupte, foratus pro formntus. flein-
sius inde arguit fortasse scribendum (ornatus, vt ita
conjungantur aneus et ligneus, sive saxeus. Tornari
eniu non ligna tantum, sed etiam saxa dicebantur,
Chamillardo placet conjectura. Non video cur lectio
codicum debeat sollicitari. Nam in Oxouio foratus er-
ror est ex formatus, non ex tornatus. ]los versus et
historiam de Priapo illustrat Vulpius ad carm. 18
atulli.
103. V4t. À et codex Jureti, anqusta pro augusta ,
quod verum est. luter bujusmedi affinia nomina s:epe
mutatio accidit. Chamillardus Numz arcem intelligit
Janiculum, ubi Nuina sepultus est, vel domum Nu-
m, qux in Vestse templum mutata fuit. Malo acci-
pere de Roma ipsa ; ac docte mentio facta Numa,
qui, ut. ait Lactantius lib. 1 Divin. Instit., cap. 23,
harum vanitatum apud Romanos auctor et. constitutor
fuit. Caeterum iuterpretationi de templo Vest f.vet,
quad fascinus a Vestalibus colebatur.
104. Ald, et nonnnlli vulg., quondam pro quidam.
Juretus quidam dictum ait quasi in contemptum. Ve-
teres in summum odium alicujus ne naminandum
quidem ce-.seba»t. De Ilellespoutiaco l'riapo viden-
dus Arnobius. lib. i.
107. Barthius, lib. x Adv., cap. 2, legit ex aliquo
codice ruricolas, sed cum in antiquioribus invenisset
rusticolas , conjecit [ustricolas : nain lustra densa et
obscura ferarum latibula suut, ubi scorta ini io. ha-
hitabant, dicta propterea lupe. Postea urbanz ea-
rumdem speluncz appellatas etiam sunt lustra. lein-
sius non videtur legisse aut intellexisse Darthium :
ait enim, Boribio arridere ruricolas Juretus ctiom
alicubi invenit ruricolas, scd ex suo codice emendavit
127
&t densas sepes obscena cubilia iuire .
7098 lidomitin: intendeus animum , semper-
[que paratum
Ad facinus, nunquam calidis dabat otia venis.
llic deüs c patrio prenob.lis Hellesponto
Venit adusque Italos sacris cum turpibus hor-
[to :
Sinum lactis, οἱ hzc votorum liba quotannis
Accipit, ac ruris servat vineta Sabini,
115 "Turpiter af(ixo pudeat quem visere ramo
Ilercul:us mollis pueri famosus amore
GLOSS/£
110
110. Otia, securitatem, I.
1 LL. Hic, talis ; per ironiam dicit. — llellesponto,
lleilespontus est civitas in Lampsaca insula, l.
115. Sinum, eas ín. quo mulgetlur. — Quotannis,
sinqulis, 1.
414. Vineta, a vinea, viteta a vite, dumeta a dumis.
- - Sabini, Italici, oppidum ltalice, |.
4115. Turpiter, ramum enim gerit in manu, unde vi-
detur. vineas defendere ei hortos. sibi commissos. —
l'udeat, unumquemque, I.
116. Mollis, stuprati, 1.
417. Ardor, amor, miuna. — Jactata, pro in jacta-
tione fatigata ; naufragio. — Efferbuit, arsit. — Argo,
uave, I.
118. Maris, masculini, — Nemea sub pelle, Col-
chida : nam Nemea, filia regis Colchorum, quam illa
Herculi dedit. Hercules cum Pallantea, Evandri filia,
toncubuit sub pel:e leonis, qui in Nemea silva captus
AURELII PRUDENTII CATMINA,
123
Arilor, et in transtris jactata efferbuit Argo.
707 N-c imaris erubuit Nemea sub pelle fo.
[vero
Concubitus, et I ylan peceuntem querere ci-
[lebs.
Nunc Saliis , cantuque domus Pinaria templum
Collis Aventini couvexa in sede frequentat.
Thebanus juvenis superatis fit deus Iudis,
Suecessu dum victor ovans lascivit, et aurum
*— Cap'ivze gentis revchit, spoliisque superbus
125 Difüuit in luxum cum semiviro oomitatu,
120
VETERES.
est , Iso.
119. Ht ylan, nec erubuit ille celebs, id est celeste
(forte celibem) vitam. ducens. — c:vlebs, abstinens, 1.
120. Saliis, saliationibus : salii dicuntur, qui tripu.
diantes aram circuneunt. Herculis : require fabulam ix
Virgilio : dicti ab exsiliendo, — Domus, familia. —
Pinaria , Pinarius et Potitius sacerdotes Herculis fue-
. funt, |. — Saliis, saltationibus, Wat.
121. — Aventini, mons diclus ab adventu avium :
nam ez Tiberi [Iuvio emergentes, excelsa ipsius montis
petunt, |.
122. Thebanu. juvenis, Liber pater, l.
135. Successu, prosperitate. — Lascivit, luxuriose
egit, l.
9 125. Difüluit, dissolvitur in luxuriam. — Semiviro,
castrato : nam castratum habuil secum quemdam, mol-
lem οἱ enervem, ἴ.
COMMENTARIUS.
rusticulas, In. nonnullis vuig. est. rusticolas, et erat
etiam in Aldo, sed is correxit rusticulas. Ex editis
solum invenio ruricolas in Fabricio. Codd. mss. alii,
rusticolas, ut Alex. et Urb. ; alii rusticulas, quod prz-
ferendum videtur, et exstat etiam in Cicerone, Mar-
tiali, Auson'o, quasi diminutivum a rusticus. Teolius
edidit. rusticolas, et existimat, a Prudeutio rusticolas
lupas loriasse accipi pro pucllis que pecorum pastui
invigilant. Lactan!ius lib. 1 Divin. Instit., cap. 20, de
Lupa nutrice Romuli : Fuit Faustuli uxor, et propter
vulgati cor;oris vilitatem Lupa inter pastores, id est
meretrix, nuncupata est, uude etiam lupanar, dicitur.
Vat. À, male, salictas.
108. S. Paulus fornicem seu lupanar videtur ap-
pellare simpliciter cubilia ad Rom. xiu, 15 : Non in
cubilibus, et impudicitiis, etc.
109. Cum recte procedat sensus, nescio cur Ilein-
sius lectionem codd. sollicitare voluerit, .conjiciens
Indomito intendens animo, semperque parato. Grono-
vius nervum pro animum reponi malebat.
411. Sicb., Mar., Weitz., et patrio. Lampsacus urbs
est sita e regione Callipolis iu. Chersoneso Thraci:e
ad He.lespontum fretum, quo Chersonesus ab Asia
sejungitur. Gloss» plane corrupta est, ut fere in om-
nibus aliis descriptionibus geegraphicis.
112. Vat. Δ, aacros, a prima manu. Codex Jureti,
Egm., Pal., Vat. À, cultoribus pro cum turpibus, quod
posiremum retineri. debet, Sacra turpia. sunt. Pria-
peia, de quibus Meursius lib. v de Festis Grxcorum,
et M. ntfauconius lib. I Antiquit. tomo I, part. 9.
115. Weitzius scribit quodannis, quia ita invenit
in σι. Cur non quotannis, cum ita alii scribant ?
Versus hic Virgilii e-t eclog. 7: Sinum lactis, et hac
te liba, Priape, quotannis Exspectare sat est, custos es
pauperis horti.
414. Intelligo rus Sabinum lloraiii.
415. Egi, Pl. vitiose, puderat pro pudeat. Gran-
g:eus et lleinsius ramum intelligunt. partem obsce-
nam. Iso de ramo, quem gerit iu. mauu, exponit.
Horatius lib. 1, satira 8, de lP'riapo sui ruris: Nam
fures dextra coercet . . . . . Astimportunas volucres
in vertice arundo Terret fixa. Virgilius lib. 1v Georg. :
Et custos (urum, atque avium cum falce saligna. fuic
versui in Rat. et Mar. subjicitur inscriptio De Iler-
cule.
116. Barthius, lib. xxr, cap. 15, Adv., ait, pulchra
Prudentium Ilerculis Grzecum nomen Latinitate do-
n isse, ut Horatius Ulysseum, Virgilius Achilleum. At
hoc loco Herculeus adjectivum esse debet, scilicet ar-
dor Herculeus, nisi pro. ardor legatur arsit. Sensus
est: Ardor flerculeus fuit famosus amore mollis pue-
ri. lloratius lib. 1. od. 3, Hercu'eus labor.
117, Thuan., jactata ferbuit Argo. Vat. A , jacta,
merdose, et efferbut Argo. Mar., Prag., Rat. a prima
manu, jac'ata. efferbuit Argo. Alit, jactate. efferbuit,
vel ferbuit Árgo. lMeinsius opinatur jactate. efferbuit
Argus ; Barthius coutendit, legendum jactate efferbuit
Árgo, ita ut Arg» non declina verit. Urb., male, ardor
in transtris. In glossa nescio quid sit minna, nisi forte
intelligatur migma, aut mimaz, loc est, mixtura ignea
adeo violeuta, ut etiam sub aqua arderet, Vidc Macri
llierolex.
118. Vat. ^, corrupte, nec mea suppelle. Ald. «t
Vulg., Nemaa pelle. Mar., Nemaa sub pelle. Mat.,
Prag., Jureti codex, Nemea sub pelle, ut castigarunt
Gifanius et Heinsius. Sic vin. /Eneid., Nemea sub
rupe, ex codd, e nendatis. ln Vat. A error inetri ef-
[erbuit pro erubuit.
119. Nonnulli scribunt Hilau, et caeps. Arnohius
lib. ww, Hylam nescio quis diligit. Firmicus de Error.
prof. relig., Valerius Flaccus lib. μι Argon., IHygi-
nus fab. 207.
120. Salii sacerdotes erant Herculis et Marti:.
Virg. vin /Eueid. : Tum Salii ad cantus incensa alta-
ria circum Populeis adsunt cvincti tempora ramis. Du
doino Pinarta. idem Virg. : Et domus llerculei custos
Pinaria sacri, Vide Macrobium, Servium, et alios.
121. Post hune versum ia Mar. et IRat,. inscriptio
De Libero, qui.ei Bacchus. Deest in Aldo et nonnul-
is aliis. .
125. Wat., defluit. Codex Jureti, in. (usum, ex v«-
teri more scribendi. Lactantius lib. 1, cap. 10: Dc-
Atque avidus vini, muito se proluit haustu,
Genmantis ρα! γα spumis, mustoque Falerno
"70&Perfundens bijugum rorantia terga ferarum.
His nunc pro meritis Baccho caper omnibus aris
Czditur, et virides discindunt ore chelydros,
Qui Bromium placare volunt : quod αἱ ebria
[jam tune
Ante oculos regis satyrorum insania fecit,
Et fecisse rcor stimulis furialibus ipsas
Mienadas, inflammante inero in. scelus omne,
| rotatas.
GLOSS/E
427. Musto, novo. — Falerno, mons vini optimi fe-
raz, 1. )
128. Perfundens, jactabat vinum in equos. — Fera-
rum, nam tigrides in curru ejus esse [eruntur, ].
129. Caper, quia contrarius est vitibus, l.
150. Discindunt, mordent. — Chelydros, serpen-
les, 4.
451. Bromium, Bromius minister fuit Liberi. Bro-
»ius, id est Bacchus, a bromo, id est cellario; vel a
bruma, in qua multum comeditur ; cui etiam caper im-
molatur, quia vineis vulde nocet, 1.
L'BER | CONTRA SYMMACHUM.
430
A 1355 709 lloc circumsaltante choro , temulenius
[ dulter
Invenit expositum secreti in littoris acta
Corporis egregii scortum : quod perfidus illie
Liquerat incesto juvenis satiatus amore,
Hauc jubet assumptam ferveus post vina Nex-
[ram
Secum in deliciis fluitantis stare triumphi ,
Regalemque decus capitis gestare coronam.
Mox Ariadn:eus :tellis celestibus ignis
Additur : hoc pretium noctis persolvit honore
140
VETERES.
B
452. Satyroruim, satyri. rustici sunt, eo quod satu- -
rari libidine nequeunt ; vel poete, qui nunquam sapien-
tía saturantur, ἰ.
1354. Maenadas, feminas, qua et Bacche, id est in-
sanienies, — Rotatas, precipitatas, 1.
155. Temulentus, a temeto, id est vino antiquo. l.
155. Acta, in viriditate ; amenitas littorum ; acta,
loca urenosa, velamomna : nan acTE Greci dicunt littus.
amenitate, Rat.
137. Scortum, Neeram , |. Ariadnem , filium Mi.
nois, quam Theseus reliquerat, Vat. A.
138. Ince-to, illicito, vel polluto, 180.
139. Nezram, pellieem vel concubinam, 1. N«.eram
dixit, quasi communem amicam , Rat,
142. Ariadi;eus , Ariadnem, natam. Minois regis
Crete, Liber pater in coujugium accepil ; prop'er cujus
honorem inter astra locala est, vel uxor Liberi [uit ;
quam cum accepisset , attulit. Vulcanus. coronam , in
qua erant seplem lapides : quam Liber ob amorem
Ariadne in celo collocavit : quam modo coronam di-
cunt.—lgnis, amor, minna, t
143. llonore, propter honorem, 1.
COMMENTARIUS.
latus enim Cretam cum semiviro comitatu , nactus est
impudicam mulierem in lit'ore. Vmitatio Maronis 19
Zneid. : At nunc ille Paris cum scemiviro comilatu.
.196. Vat. Α a prima manu, hastum, corrupte.
427. Becmanus, in Manuduct. ad ling. Lat. cap. 6,
correxit palere pro patere, quod in nonuullis vulg.
exstabat. Ald., Bong., Torn., Widm., et alii veteres,
imtilto. Scd verius videtur musto fleinsio cum Egm.,
Cauch., «quio pracesserat mul!o haustu. In Alex.
etiam et Jureti codice est musto, et iu Widim. supra
ποῖο, ut musto respondeat. Mihi non displicet multo,
nam s:zepe Prudentius hujusmodi repetitionibus utitur.
Imitatio Virgilii lib. 1: 16 impiger hausit Spuman-
tem pateram, et pleno se proluit avro.
138. Rat. ἃ prima manu, male, injugum pro bija-
gum. Tigrides et lynces currui. Bacchi tribui solent.
430. Prag., minus probe, creditur pro. ceditur.
Prag.. Widm. supra, Hat. ἃ secunda manu, cheliu-
dros. Bong., Widi., celindros. Rat. a. prima manu,
chelidris. Legendum cum aliis chelydros. lta etiam
habet Mar., sed supra cheíyndros cum glossa pilos.
Martinus Roa lib. n Sing., part. 2, cap. 10, ostendit
vini et colubri similitudinem, et explicat Proverbiorum
locum : Vinum mordebit, ut coluber. Hinc Baccho di-
catus est draco; caper vero illi ezedebatur, quia nocet
vitibus. Virgilius lib. 1 Georg. : Non aliam ob cul-
pam Baccho caper omnibus aris Caditur, et veteres
ineunt proscenia (udi. Arnobius lib. v : Bacchanalia
etiam praltermittamus immania, quibus nomen omopha-
giis Graecum est : in quibus furore mentito, el seque-
strata pectoris sanitate, circumplicatis vos anguibus,
atque, ut vos plenos dei numine ac majesiale doceatis,
caprorum reclamantium viscera cruentatis oris dissipa-
tis. Vide etiam S. Augustinum de Civit. Dei lib. vi,
cay. 21, et Julium Firmicum de Error. prof. relig.
Prudentius hoc peculiare narrat, quod m:enades non
solum colubris coronarentur, verum etiam eos ore
eomprimerent : hoc enim est discinduut, sive, ut in
codice Jureti legitur. descindunt, quasi colubros la-
ccrarent dentibus. Darthius lib. x1 Advers., cap. 15,
petat. legendum in. Árnobio ophiophagiis, uti etiam
wi Clemente Alexandrino, cujus verba. traduxit Ar-
nobius. Sic Prudentius recte ait ore discindunt, nm
ophiophagia sonant dilacerationes seu devorationcs
serpentium : qualia non pauca hodie quoque a pr:e-
stigiatoribus fieri videmus. Etsi autem chelydri viri-
des dicantur etiam racemi in speciem serpentium
cireumpendentes, aliud tamen arguunt verba. Pru-
1541. Mar. a prima manu, itemque Rat. a priaia
manu, placere; recte emendatum placare, quod me-
trum et Latinitas exposcit. '
154. Nonnulli scribunt menadas. Pal., mendose,
rolatus. De his vile Catulli carinen Nupt. Pelei et
Thetidos.
155. Prag., hic pro hoc. Ricciolius in Iudice syl-
lab. controvers. multis probat, primam et secundam
in temulentus esse communem. Barthius loc. cit, con.
tendit legendum merulentus, quod inihi non persuasit.
136. Juretus rejicit arca pro acta; nescio autem
ubi invenerit arca. Notat, aciam 6886 secretum et
amoaeuum littus, et olim lupanaria in littoribus fuisse
constituta, unde videri potest delluxisse nomen Gal-
licum, bordeau.
131. Vat. À, vitiose, cortum et illis pro scortum οἱ
illic. Perfidus hic juvenis fuit Theseus.
458. Egm., liquerat ingesto.
139. Vat. A, male, Neerem. Bong., men-
dose, Nectram. Antonius Delrius Comi. in llercu-
lem Üet. Senec: obsei vat, lioc loco Ariadnema Precu-
dentio vocari Nexraimn, quia increti ices beue liabitas,
el succi plenas, quas Attici pugiles, lomani voca »ant
Nezras. Tibullus, Iloratius aliique passim hoc appe.-
lant nomine meretrices, aut suas amicas.
112. Rat. scribit. Ariadneus ; Prag. ariagneus. De
corona Áriadnes plui:a ac varia llysinus Poetic. Astro-
nom. [:b. n, cap. 9. Paschalius de Coronis cap. 9,
lib. 1, de bac ip«a corona Ariadnes astris addita fu-e
disserit. De voce minna iu glossa vide comment. ad
vers. 117. )J
143. lleinsius conjicit honore, scilicet noctis; Gro-
novius , /nc... honorem per epexegesi , persolvit
hunc honorem, pretium noctis. Mihi clarior. videtur
lectio codicum , hoc honore persolvit pre:zium noci s.
421 AURLELII PRUDENTII CARMINA, 133
Liher, ut zttherium meretrix (dluminel axem. A 911 Corru,tela tori : quoa am regalib s 2u'a
145 Tantum posse omnes illo sub tempore reges, Fervere tuuc vitis solita e-t, nec perdit: juxu
710 !ndocilis (atii ducebat ineptia vulgi, Divorum soholes saucti meminisse pudoris.
Uttransire suis cum sordibus induperator Atque ut, Roma, tuos coxcsti ex sede pa-
Posset in aeternum coeli «uper ardua regnum. 7 |rentes,
Regia tunc omnis vim majestatis , et omnis, 165 Queis te semideam jactant auctoribus ortam,
450 Parva licet, cceli imperium retinere potestas Prestringam breviter, Gradivum,vel Cytheream,
Credita ; thure eiiam ducibus, parvoque sace!lo Il'e sacerdotem violat : contra illa marito.
Impertitus honos : quem dum metus , aut amor, Suceubuit l'hrygio : coitus fuit impar utrique.
| [aut spes Nec terrestre deam decuit mortale sub.re
Accumulant, longum tiseris processit ἢ νὸν 4710 Conjugium, nec eoelicolam descendere ephebum
Mos patrius. Copit fa's:e pietatis imago Virginis ad vitium, furtivoque igne ca'eic.
455 reper ignaros nebuloso errore nepotes. 7J]9SedVenus, augusto desanguiue femina, vili
Tum quoque, qux? vivis veneratio regibus ante Privatoque viro vetitum per dedecus haosit.
Coutizerat, functis eadem jun munere lucis. — Et, si Rhea sacram lascivi Martia amore
Ces-it , etad nizras altaria transtulit urnas. B 175. Lusa pudicitiam fluvisi amisit in ulva,
Inde puellarum ludibria, pignora, partus, Crediderim generosa: aliquem stirpis, sel eum-
460 Εἰ furiivus amor juvenum, et deprensa juga'is [dem
GLOSS.E VETERES.
4356. Ducebat , estmabat. — Ineptia, stultitia, 1.
149. Megia, aula, 1l.
154. Mos patrius, fuit, cum dicebant : ITos colue-
runt patres nosiri, et ideo nos similiter, 1.
1535. Nebuloso, mendaci, l.
467. Lucis, vite, l.
458. Cessit, contigit, I.—Urnas, sepulcra, 1, Rat.
459. Ludibria, erant : puelle , cum audissent. ita
egisse, ludebant, ei ad libidinem magis excitabantur, t.
460. Furtivus, atuprum.—Jugalis , matrimonialis ,
δεῖ legalis, 1.
465. Meminisse, scilicet solita est, Iso.
460. Prastringan, commemorabo. — Gradivum,
Martem. — Cytheream, Venerem, l. .
167. Hle, Mars. — Sacerdotem, Rheam Sil iam,
sacerdotem Palladis, de qua nati sunt Remus et liowa-
(us. — 18, Venus, 1.
168. Phry;io, Anch4e, l1.
Vat. A, l.
169. Deam, Venerem, ἴ.
470. Coelicolam, Martem, l.
172. Augusto, nobili. -— Sauguine, Jovis, 1.
475. Privato, pauperi, Anchise, 1.
4715. Ulva, heiba, I.
176. Credideriu, ego Prudentius. — Genero x,
nobilis, 1.
Trojane Anchisee
-
COMMENTARIUS.
444. Prag., non male, arcem pro axem.
445. Thuan., illo sed tempore.
1446. Prag., dicebat ineptta ; Palat., fatuique doce-
et fervet, quod fervit est quod nunc staat, fervet
quod diu tenet fervorem. Lucil us ap«d Quintilianum
lib. t, cap. 6, al. 10: Fertit aqua, e! fervet, fervit nunc,
bat. Utrumque potest defendi. Muretus lih. xvii Var. (C) fervet ad annum.
Lect., cap. 9. laudat ineptia, ineptie. ex Terentio et
Prudentio contra gramisaticos. qui inepte. ineptiam
dici vetant, ineptias jubeut.
447. Induperator pro imperator Ennius, Lucretius,
Juvenalis aliique.
448. liat., possit ; melius posset.
151. Urb., thura; Egm., Widm. supra, tura; ali-
cubi (ure, el cura et ducibus , vitiose. Egm. , Pal. ,
Widm. supra, Rottend. prior, parvusque. Opi;.atur
lleinsius porilisque. Jureti codex , thura, et ducibus
arvusque.
152. In nonnullis vulg. mendose, imperitus honor.
Vat. A et Jureti codex , non bene, aut honor. pro
aut amor.
456. Ald., Bong., Gi«., ITeins. et recentiores , tum
quia. Weltzius cum. plerisque suis, Mar. a secunda
inanu, Hat., tum quoque. Prag. lioc ipsum voluit in t
quoque. levior videlur sensus (um quoque. Senten-
tia est Lactantii lib. 1, cap. 15.
459. Gronovius volebat pignora, rapius. qu:e con-
jungi ita po-sunt (ai! Heins:u-), ut raptas sit secun-
dus casus. Prudentius intelligit filios et partus puel-
jarum non nuptarum, In plurimis-vett. cod. scribi-
tur pignera , cum sermo est de liberis et affectibus :
quod Jurevas confirmat his. Agrotii verbis: Pignora
rerum, pignera liberorum et affectionum.
460, Gronovius conjiciebat defensajugalis. Sed me-
lius est deprensa. Alit scribunt. deprehensa.
462. Barthius, lib. tvi, cap. 9, ait, fervere vitiis
sutnima elegantia a Prudeatio dici, qux parum tamen
attenditur a pierisque, quia frequentissime usurpa-
tir. Utitur. fereo, is Propertius, Valerius Flaccus,
Petrouius et alii. } ἃ differentia statuitur inter fervi
165. Huic versui in Rat., Mar. et aliis subjicitur
inscriptio De Marte, «t Venere, Junone, et Cybele, aut
Cybelle, wt in quibusdam scribitur.
164. Mar. a prima mauu, ut Romanos; recte emen-
datum ut, Poma, tuos.
165. Weitz., Widin.. supra, Gifanius loc; cit.,
verho AucTUs, ex vet. lib. emendatissimo auctam pro
ortam.
460. Atd., Gis., A'ex., Urh., et alii; persttingam.
Weitz., lleius. cum sus, codex Jureii, Mar, pra
striugam, quod. Ileinsius pula! esse Prudentianum.
Alii Cylhe-eam, alii Cythierean, abii Citheream scribunt.
105. Ald., Gis., Widw. supra, Bo.g., Mar. et
alii, succumbit.
169. Duo ltottendorph., Widm, supra, Deng. a
secupda manu, codex Jureti, wortatis obire, qud
tenuit lleinsius, quia terrestre et mortale idem sonant.
Charm., Cell. et Teol. cum lleinsio faciunt. Gis. et
nonnulli vuig., mortalis inire. Ald., Sich., Weitz.
cum suis, Fabr., Urb., Mar., Thuan. aliique lHlein-
siani οἱ nostri, mortale subire. (ἃ fanius loc, cit., verbo
EPITUETA GEXINATA, ex vel. lib. legit smortale subire,
el Servium aiosqne graunnaticos. reprehendit. quod
vitiosum in versu esse docuerint, duo uni nomini aL-
tribui epiilieta, cum sPpe Virgilius et Lucretius id le-
cerint, Eunius et antiquissimi saspi-sime, quod 1a-
men non est probandum, Exempla ipse congerit, οἱ
videri alia pussuut spud Vulpium in Comimcut. Ca-
tulli vers. 4 privfat., ut alios omittam.
471. Mar., Prag., furtitove igne.
474. l'rag., wale, Citherea sacram.
4115. Wim. supra, mendose, (isa pro (usa. Vat.
À, minus bue, misit, ct à prima manu, in «cam.
M55
Se dixisse deum, né stuprum nuuinis ullus
Objicere auderet turpi, miserzeque puelle.
Hxc Italos induxit avos vel fama, vel error,
Marti» Romiuleo celebrarent ut sacra eampo,
Utque Pa'aiinis Capitolia condita saxis
Signarent titulo proavi Jovis, atque DPelssgx
713 Palladis, et Libyca Junonen? ex arce vo-
[carent,
Cognatos de Marte deos, Veneris quoque nudum
Accirent proceres Erycino e vertice signum.
Utque deum nater Phrygia veheretir ab [1 8,
48)
LIBER 1 CONTRA SYMMACIIUM.
Mor:bus infamem, compre:sa virgine per vim, A
LET
Dacehica de viridi peterentur ut ergia Naxo :
Facta est terrigen: dumus uuica majestatis,
Et 10t templa denm Ronxe, quot in orbe seyulcia
71/4 lleroum, numerare lieet : quos fabula
[Manes
Nobilitat, noster populus veneratus δι ΓΑ,
Mos habuere deos Ancus, Numitor, Numa,
[Tullus
Talia Pergameas fugerunt numina flammas.
Sic Vesta est, s.c Palladium, sic umbra l'ena-
[tuin :
Talis et antiquum servavit terror a- ylum.
190
195
GLOSSAE VETERES.
480. Induxit, decepit, I.
144. Martia, campus Martis Rome. —- Sacra, sa-
t1ificia, 1.
— Verlicc, de vertice T.
4187. Mater, Opis, que in Ida moute colebatur, 1.
188. Viridi, quia vire: olivis, vel vitibus, — Orgia,
182. Capitolia, templa. — Co«dita, constructa, 150. p sacrificia. — Naxo, mons, vel insula, ubi Dacchus co-
183. Titulo, memorie. — Pelsspze, grecensis,
τας. Pelasgi dicuntur Greci, ἃ Pelasjo. ductore
Greco nominati, 1.
181. Palladis, Minerve. — Libyca, Africana, f.
185. Cognatos, parentes Mariis. — Nudwum, clarum,
ve! purum, quia nuda Venus pingebatur, 1.
186. Accirent, vocarent. — firycino, Eryz mons.
lebatur, 1.
491. Manes, deos inferni. 1.
195. Ancus, etc., ἠὲ fuerunt. principes llomano-
rim, I.
195. Sie Vesta, talis. — Sic Palladium, tale est
templum Mineree, 1.
496. Terror, divinitas, — Asylum, doutm refugii, V.
COMMENTARIUS.,
180. Tertullianus cap. 4 de Idolol. : Omnia igitur
' eolit humanus error preter ipsum omnium conditorem.
Minucius pariter tradit Romanos omnia omnium
falsa numina coluissé, quem ad locum plura disserunt
Elwenhorstius, Ouzelius, Wowerus, ltigaltius, Sen-
tentía hac erat Romanorum, omnes deos colendos esse
sapienti : idcirco verum Dcum et religionem Christia-
nun aversabantur, quod bic cultus enltui. filsorum
deorum esset contrarius. Hinc int.l'iges, imbecillum
esse argumentum nonnullorum qui putant. exagge-
rats esse persecutiones Romanorum in Christianos,
quia Romanorum religio omnes religiones admitte-
bat. Siquidem ali: geutes ita deos suos veneraban-
tür, ut non negarent alios coli debere. Contra.£hri-
stiana religio hellum omnibus idolis indixit. Acce-
debat implacabile Jud:orum in Christianos odium,
quo srpe ethnicos instigatos compertum cst.
481. Ὡς sacra equiria dicebantur, qu:e erant ludi
in honorem Martis, in campo Martio pcr cursum
equorum celebrati. Ovidius in Fastis lib. m.
489. Cellar. et Teol. notant, montem Palatinum
diversum esse a Capitolino, adeoque laxe sumi pro
olibet colle Romano. Pro Jove Capitolino sumi
Copitolia observatum est vers. 444 Apoth. Chamil-
lardus ait accipi Capitolia pro quovis templo sublimi
et insigni, maxime Jovi dicato. Sed recte addit. tem-
plum Jovis Capitolini posse dici conditum saxis Pa-
latinis, quia montis Palatini saxis fuerit exstructum.
In templo Capitolino tria erant delubra, medium Jo-
vis, dextrum Minerve, levup Junonis, ut comprobat
Donatus lib. n de Urbe Roma, cap. 4.
483. Juppiter pater Martis fait; binc proavus Ro-
manorum. Chamillardus prosvum vocari ait, quia
Veneris fuit parens. Sed seruo hic est de diis οὐ»
gnatis ex Marte, ut vers. 185.
434. Juno a Cartbaginiensibus maxime culta. Vir-
giliu- lib. 1 Aneid.
455, Displicet Hleinsio quod Barthius cnris secun-
dis ad Claudianum castigare voluerit cognatos det
Sparta deos. Giselinus explicat, deos contingentes
sese mutuo, quod sorte beliica victi similiter ltomam
traducti essent. Sed suspicatur legendum cognatos de
snaire deos, hoc est Castorem et f'ollucem, natos ex
eodem ovo, quod Leda, a Jove compressa, peperit.
Hzc conjectura multum arridet Chamillardo. Ego
pio, ἃ Prudentio clare vocari Jovem, Palladem et
Junonem deos lhomanorum cognatos de Marte, sive
ex parie Martis.
186. Celeberrimum Veneris templum erat iu monte
Eryce in Sicilia.
187. Vide Ov:dium lib. iv Fastor.
488. Alter Rotr,, Bacchia, Vat. A, mendose, Dac-
chida. Naxus insula Baccho dica!a.
189. S. Leo in serm. 1 de SS. Petro et Pau'o.
Diligentissima superstitione habebatur eollec'um (Wo-
mz ) quidquid usquam fueratvanis erroribus institutum.
190. Weit!zius cum suis, Thuan., alter Rott., Prag.,
Rat., Gif., verbo Auci1vs, ex vet. lib., quot in orbe sc-
pulcra : quod omnino verum esse ait lleinsius. AM.,
Gis., Mar., Vat. A, Urh., Teol. et alii, in urbe. Ju.c-
tus approbat in urbe sepulcra Heroum. Sed falso pu-
tat omnes libros et vulgatos et veteres. ita. habere,
excepto quodam deterioris notze, ubi legit quot in
urbe sepultos Heroes. Advertit, templa paganorum
primum fuisse sepulcra, ut docent Clemens Alexan-
drinus, S. Cyrillus Alexandrinus, Julius Firinicus,
Arnohius et alii. Kirchmonnus lib. i, cap. 16 de Fu-
ner. Rom., hinc confirmat. pluiima olim. sepulcra
intra Urbem exstitisse, presertim clarissimorum vi-
rorum et virginum Vestalium. Eutropius fortasse de
sepuleris imperatorum loquitur, cum ait de Traiano:
Solus omnium intra Urbem sepultus est. Ossa co'lata
in urnam auream in (oro quod cdificavit sub columna
sita sunt. Inanis quorumdam opinio est uruam | illam
aureum supr: columnaimn fuisse colloeatam; neque
dubito quin adhuc sub columna sit. Caeterum mihi
multo magis placet in orbe. Id enim ob icit poeta Ro-
manis, quod lieroes omnes, quorum in orbe exsta-
p rent sepulcra, templis venerarentur.
491. In Prag. pro manes videtur esse inanes ; Egm.,
manens, lege manes. Conjicio quot fabula manes : ita
enim procedit sententia Romanos colere quetquot
fabula jam mortuos nobilitaverat. Horatius lib. 1,
Od. 4 : Jam te premet noz, fabuleque manes.
192. Prudentius populum Romanum vocat nos'runt
populum, quamvis lomz natus non fuerit. Non ergo
ratio hzc satis est efficax, ut Coesaraugustanus, aut
C»lagurritlanus censea'ur.
192. Vat., corrupte, Tellus, pro Tullus.
194. Prag., vitiose, fugierunt.
195. De Pa!ladio vi.'e vers. 544 lib. v; de l'enati-
bus vers. 965 ejusdem lib. n in Symmach.
196. Ald. et nonnulli alii, terra asservavit asylum.
fleinsius aliquando putabat rescravit (error : Gr.no-
Ut semel obsedit gentilia pectora patrum
Van i super:titio, non interrupta cucurrit
AEtatum per mille gradus. Tener horruit lizeres,
Et coluit, quidquid sibimet venerabile cari
Monstrarant aiavi : puerorum infantia priino
Errorem cum lacte bibit : gustaverat inter
Vagitus de farre "20: : saxa illita ceris
Viderat, unguentoque Lares humesceere nigros.
200
[ cornu,
Saeratumque domi lapidem consistere parvus
Spectarat, matremque illic pallere precantem.,
Mox , humeris positus nutricis, trivit et ipse
AURELII PRUDENTII CARMINA.
915 Formatum fortun;x habitum cum divite
156
Impressis silicem labris, puerilia vota
210 Fudit, opesque sili c:ca de rupe poposcit,
Persuasumque habuit, quod quis velit, inde
| petendum.
7 1G Nunquam oculos , animumque levans ra»
[ iouis ad arcem
Reitulit : insulsum tenuit sed credulus usum
Privatos celel:rans agnoruin sanguine divos.
215 Janique domo egrediens, ut publica festa diesque
.Et ludos stupuit, celsa et Capitolia vidit, -
Laurigerosque deum templis astare ministros,
Ac Sacram resonare viam mugitibus ante
Delubrum Roma (colitur nam sanguine et ipsa
A
GLOSS/£ VETERES.
205. Mola, mola genus sacrificii de farre ei sale. —
lilita, polita, 1.
204. Unguento, cum oleo. — Lares, :1gnes, 1.
205. Fortuu, dec. — D.vite coinu , id est aureo.
Foriuna fertur. habere in. dextra mauu coruu , quod
unymplie omnibus bonis repleve- int , l.
208. 'l'rivit, osculatus est, Wat.
211. l'ersuasum, certum, speratum, I.
215. Insulsum, stulium, imprudeutem, 1.
B 214. Privatos, pauperes, f.
216, Capitolia, templa, 1.
218. Sacram viam, Sacra via est Rome , sicut et
Latina : in ea via reconuciliati sunt Sabini et [lomani.
— Mugitibus, a mugiti-us scilicet boum vel ocium. —
Ante, coram se, l.
219. Delubrum, templum Veneris et tome dee piri
altitudine sc extollebant. — Et ipsa, ironia. 1.
COMMENTARIUS.
vius, sacravit terror. Non est sollicitanda lectio com-
munis antiquum servavit terror asylum; in Oxon. an-
liquam, winus bene, Virgilius lib. vi: Hinc lucum
ingentem, quem fiomulus acer asylum Rettulit.- Post
hune versum Mar., ftat. et alii pro titulo: Unde error
invaluit.
498. Vat. A et Prag., una superstitio.
199. Juretus notat, passim ab optimis scriptoribus
horrorem et venerationem simul conjungi.
209. Egm., Pal., Vat. A, codex Jureli, impressit :
quie lectio defendi potest simili loco Propertii lib. 1,
eleg. 16 : Osculaque impressis nixa dedi g^nibus. Pro
alia lectione facit S. Ilieronymus epist. 3. ad Rufi-
num : Quam illud os, quod mecum v.l erravit aliquau-
do, vel sapuit tinpressis figerem labiis? Confer nota-
tiones Woweri. Elmenhorstii, Heraldi, Ri:altii «t
Ouzelii ad ᾿ς Minucii verba : Manum ori admovens,
osculum labiis pressit.
201. Ra!., monstrarent. Ald., Weitz., Palat, Gis., Ο 210. HWein-ius conjecit cesa pro ceca. Mane con-
lleins. et alii, primo. Mar., Prag., Rat. et alii Weit-
ziani, prima.
204. Mar. scribit ungento. De consuetedine vetc-
rum uugendi terminos, sive lapides qui pro terminis
erant, dicam ad lib. i. lloc eodem sensu explicari
valet saxa. illita ceris vers, super., ut alibi ostendi:
quanquam intelligi etiam potest, statuas ipsas ceris
versicoloribus, quod ab antiquis usitatum est, fuisse
pictas. Janus Rutgersius Var. Lect. lib. v, cap. 4,
multa affert, quibus suadet, genua incerare deorum
nihil aliud esse nisi vota af!igere cera in femore, ex
Apuleio et Juvenali, satira 9: Quando ego figam ali-
quid ? Satis in hanc rem evidentia sunt verba Lu-
ciani in Philopseude de quadam statua : Multi anie
pedes ejus oboli jacebant, ac alia quoque numismalia,
nonnulla argentea cera ejus cruri affixa; lamineque ex
argento, vola alicujus. Potest igitur ita etiam exponi
h:c locus, prasertim quia s:epe vota votis superad-
debantur. Lucretius lib. vi, Nec votis nectere vota,
Olearius ad Philostrati lleroica, cap. 2, not. 13,
pag. 675, hunc Prudentii locum explicat, οἱ distin-
guiLeos qui deos inungebant honoris causa, et qui
genua deorum incerabant, sive saxa ceris ill.nebant,
scilicet cera tabulam affigebant quiz vota contiue-
ret. Philostrati verba de statua b:ec sunt: Atterendo-
que cam et tempus, εἰ illi, ita me amel Juppiter, qui
inungere solent, aut vota cera uffigust, speciem immu-
tarunt ejusdeui.
205. Arnobius lib. vi sepe Áabitum. usurpat de
forma statuarum : Mulciber fabrili cum habitu : aut
fortuna cum cornu, pom s, ficis, aut frugibus autum-
nalibus pleno.
906. Lapidem pro simulacro Arnobius, Minucius,
οὐδ Livius accipiunt, Diimis temporibus lapides οἱ
stipites po simulacria deorum habitos, mulii opi-
nantur. Sed stipites, lapid:s et columnae, 4.9 pro
dii* colebantur, nt ego quidem existimo, plerumque
a iqua rudia bineainenta humani farne prfercbaut
jecturam secutus est Cellarius. Teolius etiam cest
expressit, et uirumque in Vatt. esse confirmavit, Ma-
riettus solum vidit c«ca in suis, et id mili magis pla-
. €el ; quia scilicet c:eca et surda simulacra solent dici.
Rat. et Weitz. cum 8uis, opemnque, non male.
211. Fabr. Bong., quid quis. Egregie probat Pra-
dentius, ethnicos ex errore caepisse deos colere, ex
prijudicatis, et przeconceptis a tenera xta!e opiuio-
nibus in eodem cult perstitisse. Simili arguendi ra-
tione nonnulli impii homines veritatem religionis
Christianz inlirmare conantur : sed ineptissime. Nam
Prudentius prius ostendit cultum deorum aperto
mendacio et errore ceepis-e : tum addit vers. seqq.,
gentiles nunquam ratioues sui cultus ad trutinam re-
vocasse, sed »olum ob usum et consuetudineni in su-
perstitione perstitisse. At religio Christiana ilico
qualis esset, patuit, neque erroribus invale-centibus
aucta est. Eau, quamvis multa obscura tradenteimn et
D difficilia przcipientem, homfues jam adul:i alii-que
religionibus innutriti su-ceperunt. Nunc quidem ple-
rique iu ea nati educatique sunt; sed nibilominus
argumenta quibus ejus veritas demonstratur ohvia
[ssim sunt, et omnem dubitationem valent expel-
ere.
212. Ald., Torn., mendose, non qui, pro nunquam.
Egw., Palat., Vat. A, codex Jureti, animamque.
915. Mar. a prima maou, namque domo.
916. Virgilius, Cassiodorius et alii, Capitolia celsa,
Confer glos-as.
217. llat. a secunda manu, lanigeros. letiue lauri-
eros.
918. Ald., at Sacram; alii, ac Sacram. In Mar. et
Ttat, post bunc versum lemma De simulacro Rome,
el. variis simulacris. Alii solum, De simulacro [loma
219. 5myrnei primi templum urbis ltouz tanquam
de: statuerunt. Alabaudeuses secuti sunt exemplum,
et ludos auniversarios addiderunt. Adrianus in. Uibe
ipsa struxiU Veneris et loma templum. Vide Lip-
151]
LIBER 1 CONTRA SYMMACIIUM.
188
890 7177 More der, nomenque loci, ceu numen, A 225 JEtheris, horrifico quistant ex ordine vpltu.
[ habetur,
Atque Urbis, Venerisque pari se culmine tollunt
Templa : simul geminis adolentur thura dea-
[ bus),
Vera ratus, quzcunque fiant auctore senatu,
Contulit ad simulacra fidem , dominosque pu-
[iavit
Illic Alcides, spoliatis Gadibus, hospes
Arcadi:e fulvo :re riget : gemini quoque fra-
[ tres
Corrupta de matre nothi, Ledeia proles ,
Nocturnique equites, celsi duo numina Romz,
950 718 limpendent, retinente veru, magnique
[triumphi
GLOSSJ4E VETERES.
992. Dcabus, Rome et Veneri, l.
995. Vera ratus, infantia puerorum, vel omnis pa-
ganus, |l. Scilicel puer, de quo supra, Vat. A.
$96. Ilic, in templo tome. — Alcides, Hercules.
ab Alceo patre. — Gadibus, Gades sunt insule juxta
Britanniam, quas Hercules spoliavit, ibique Geryonem
interfecit. — Mospes, Evandri, l.
991. Riget, illic stat. — Gemini, Castor et Pollux,
scilicet stant, 1.
238. Corrupla, ignobili. — Ledeia , epexegesis , filii
Lede, |. '
329. Nocturni , quia ín nocte splendent , et quia do-
mitores equorum crant, Equites, quia forte adhuc viti
nocte equitabant ; vel propter duas stellas dicit, qua,
dum moventur, equitare videntur, ], Vat. T.
250. Impendent, scilice! curvi. — Retinente, scilicel
cursum, quo utebantur, Vat. T. — Retinente veru, id
est sagitta, Vat. S.
COMMENTARIUS. .
sium lib. ui de Magnit. Rom. imp., cap. 6, et Pati- B epist. 55. Consuli possunt de Rom: templo Ammia-
num inper. Roman., numism. pag. 3, ubi exhibet
numismata cum inscriptione EA POMH, et plura ad-
dit de cultu Rome exhibito a Synnagensibus, Tetme-
nothuritanis, Amorianis, Ancyranis. Prudentius lo-
quitur de templo quod Adrianus Veneri, Aneadum
suatri; «t lom, quasi ejus proli, statuit. Donatus,
de Urbe Roma lib. ΗἹ, eap. 5, putat idem fuisse tem-
plum cum duabus zdiculis : Teolius cum Ciampinio
tenet fuisse duo diversa, sed simu! juncta, et postea
in ecclesiam SS. Cosme et Damiani conversa. Clau-
dianus alio in loco templum Rom:e videtur collocare
lib. u Stilic., videlicet in. mon!ie Palat. : Conveniunt
ad tecta dee, que candida lucet Monte Palatino, Ser-
mo est de Romz templo. In hortis S. Mari.e. Novae,
sive monasterii S. Francise:e Roman: exstant adhuc
muri duorum templorum qe inter se unita erant,
quz alii putarunt esse Isidis et Serapidi-, alii Solis et
Lon». Famianus Nardinus lib. in, cap. 12, Hom an-
tiquz, pro certo liabuit hre esse templa Veneris et
BRomz. CI. Carolus Fea, qui in eadein erat opinione,
loeum mihi commonstravit, remque ita se hahere
plane persuasit. Ut enim adhuc apparet, pari culini-
ne bzc duo templa se tollebant, et ita inter se posti-
ca parte adhuc conspiciuntur unita, ut in ipso medio
muro quo conjunguntur magnuin pateat ostium ar-
cuatur ; ac fortasse in hoc ostio ara communis ere-
cta erat, qua geminis simul deabus tlinra adolebautur.
Exstant hzc duo templa in monte Palatino, unde in
viam Sacram prospectus erat : non enim vía Saera
arcum Titi iatercurrebat, ut nonnulli putant, sed eo
fere loco procedebat quo nunc est ecclesia S. Marie
Nova : qui locus olim multo erat humilior et de-
pressior, nunc ruderibus zedificiorum congestis su-
blimis apparet. Clare igitur jam intelligitur cur di-
eat Prudentius : Sacram resonare viam mugitibus ante
delubrum Rome. Huic vero sententizte comprobandae
maxime favent verba Xiphilini e Dione Cassio in
Adriano, de quo ait : Formam templi Veneris, quod
C
nus Marcellinus, Spartianus, Tacitus, Cassiodorius,
Xiphilinus.
215. Ald., Torn., Gall.,Vera ratus quecunque sena-
tu auctore probentur. la Vat, À, sed probantur, non
robentur. Cum Vat. A faciunt Alex., Egin., Pal.,
idin. supra, codex Jureti. lleiusius ait, Thuan. et
alios tam suos quam Weitzia»os habere quecunque
senatu auctore probentur. Sed Weitzius habet proban-
tur ; quanquam affirmat, iia Aldum edidisse, in quo
ego solum invenio probentur. ldem 5Weitzius innuit,
in Widm. a prima manu esse quacunque fiant aucto-
re senatu; ad oram, fuant. Colerus etiam invenit
fuant, Cauchius cluant, et ita emendandum censet
quotic& iu Prudentio occurrit fiat, prima correpta,
l'rag., Mar., unus Rott., Weitz., Gis. aliique recen-
tiores, quecunque fiant auctore senatu, Rat. , recenti
manu, fia^t quecunque, abrasis prioribus. in Mar.,
mendum est sanatu; Notum est, senatum Romanum
de religionibus judicasse. Tertullianus, cap. 5 Apo-
log., Vetus erat decretum , ne qui deus ab imperatore
consecraretur, nisi a senatu probatus.
924. Vat. À error est putabit.
226. Vat. A, Rat. a prima manu, Mar. a prima
manu, Urb. vitiose, spoliatis gradibus. Existimat
Grang:zus, Prudentium loqui de foro quod construxit
Augustus, in cujus altera porticu erant statuz: regum
Laünorum, in altera Romanorum. Hercules dictus
est Alcides ab Alczo avo, non patre, ut ait 180; qui
male Gades exponit. .
927. Ald., Weitz., Widm., Bong., scribunt Archa-
die. Rat., Mar. , Arcadia. Prag., Archadio, Ileinsio
videtur durus eL insolens loquendi modus hospes Ar.
cadie pro hospes Arcadis, hoc est Evaudri. Grouo-
vius opinabatur Arcadii, Heinsius Arcadis e fulvo,
Fortasse Prudentius vult, Alcidis statuam ex :re
Arcadie esse, quasi ab Evandro jam olim positam.
Scilicet riget &re Arcadic.
928. Prag. pro nothi habet-rige!, et supra glossa
Rome fecit, ad eum. (Apollodorum architectum) mi- D ἐμ statuis aureis. Imitatur illud Supposita de matre
sit, ut magnum opus absque opera ejus fieri posse os-
tenderet : ium quasivit ex eo, num id templum bene et
ratione edificatum esse videretur. Is rescripsit altius
ampliusque multo fieri oportuisse, quo magis et propter
altitudinem suam im viam Sacram emineret, et propter
amplitudinem machinas reciperet, que clam in eo com-
paci& de improviso in theatrum. perducerentur. Porro
simulecra majora esse dicebat , quam ratio altitudinis
amplitudinisque templi pateretur. Etenim , inquit, si
dee surgere atque inde. exire voluerint, non. poterunt.
Confer comment. ad vers. 765 lib. i. In nummis plu-
rium imperatorum cernere licet templum sex colum-
narum cum inscriptione ftome /Eterne : de qua ap-
pellatione fuse disserit Juretus ad lib. 11 Symmach.
PATROL. LX.
nothos lib. vn AEn.
$29. Vat. A, depravate, avo pro duo. Lactantius,
lib. u, cap. 8 : Deinde illud, quod Castor et Pollux
bello Latino apud lacun Julurnz visi sunt equorum
sudorem abluere, cum edes eorum, que juncta fonti
erat, sua sponte ponissets iidem bello Macedonico equis
albis insidentes P. Vatinio Romam wocrE venienti , se
obtulisse dicuntur, nuntiantes, eo die regem Persen vic-
tum aique captum. 180 aliter explicat nocturni equites.
450. Fabr., Gis., Weitz. cum suis, Mar., Rat,
Prag., alter Rett., vulg., retinentque veru, et Pray.
addit glossam /astam, quam lectionem et explicatio-
nem approbat Marictias,. Ald., Vat. A, Jureti ius.,
impendent retinente solo ; unus lott., dependent reti-
$
159
Nuntia suffuso figunt vestigia plumbo.
Assistunt etiam priscorum insignia regum,
719 Dux ltalus, Janusque bifrons, geuitorque
[ Sabinus,
Saturnusque senex, maculoso et corpore Picus,
Conjugis epotum sparsus per membra venenum.
Omnibusante pedes posita est sua cuique sordens
Arula, Jano etiam celebri de mense litatur
Auspiciis, epulisque sacris, quas inveterato,
Heu! miseri sub honore agitant, et gaudia ducunt
AURELII PRUÜDENTII CARMINA.
A940 Festa Calendarum. Sic observatio crevit,
Aeg
Ex atavis quoudam male cepta : deinde 56-
[ cutis
Tradita temporibus , serisque nepotibus aucta.
Traxeruut longam corda inconsulta catenam,
"7 90 Mosquetenebrosus vitiosa in szecula fluxit,
IIunc morem veterum docili jam zetate secuta
Posteritas, mense, atque adytis, οἱ flamine, el
[ aris
Augustum coluit, vitulo p'acavit, et agno.
445
GLOSSAE VETERES.
952. Insignia, statue, I.
954. Picus, filius Saturni, de quo Virgilius : Fecit
avem Circe, sparsitque coloribus alas, 1.
955. Epotum, syncope pro epotatum ; datum a. con-
juge. — Sparsus, sparsum habens, !.
937. Mense, Januario, 1.
958. Auspiclis, ominibus, auguriis, 180.
4,39. Agitant, frequentant, I.
910. Calendarum , vocationum, |.
945. Catenam, malam consuetudinem qua ligat ho-
minem, 1.
946. Mense, quia in honorem ejus octavus mensis ap-
pellatus est. — Adytis, templis, sacrificiis. — Flawine,
sacerdote, |.
247. Augustum, Octavianum, I.
COMMENTARIUS.
nente solo, Thuan., Oxon., Alex., Urb., Heins. et DB bum, et glutinum, et gomphos sine capite sunt dii ve-
recentiores, impendent retinente veru. Sed Chamillar-
dus et lleinsius putant, veru esse hastam sive instru-
mentum bellicum, ut veru sabellum apud Virgilium,
et ita vertit versu Italico Anusaldus : Sono appoggiati
alle lor' aste, e fatti Di fuso piombo arrestano 1 lor
assi. llolstenius in epist. de Fulcris seu Verubus
iano: Ephesiz, ex glossario Latino optimse notae, in
tribus codicibus Vatt. tradit, verua esse virgas aut
virgulas ferreas. Exponit autem Prudentium de hu-
juscemodi fulmentis ferreis oblongis, quibus statu:e
solent retineri, ac putat errorem vulgi notari, eas
statuas impendentes, et jam jam casuras admirantis.
llac lectione, quam llolstenius in codice Urbin:te vi-
derat, tuetur aliam similem lectione;n editionis prin-
cipis Romanz Minucii : Diana interim est alte succin-
cta venatriz; et Ephesia mammis multis, el verubus
exstrucia ; et Trivia trinis capitibus, et multis manibus
horrifica. SciliceL verubus tota mammo si pectoris
moles sustinebatur : nam illud signum instar /Egyp-
tiorum slmulacrorum pedibus erat arcte compressis.
Holstenius affirmat, Georgium Fabricium , cum in
suis exemplaribus constanter reper.sset retinen'e ve-
"y, perperam correxisse retinen'que veru. Nescio quo
:oco Fabricius i4 fassus fuerit, nisi quod in Com-
ment. in poetas Christ. verbo Ggxtwi rnaTnES | vffir-
mat lectionem hactenus depravatam fuisse; sed con-
stat iu veteribus edd. et mss. varias fuisse lectiones.
Lectio et explicatio Holstenii mihi admedum pl.:cet ;
scd alia etiam defendi potest. Etsi enim legas reti-
nente vert, adhuc intelligere licebit retinenie ipsa
basta, cui innituntur.
951. Vat. A, vitiose, su/fusa. Egm. et Pal., suffos-
80. Antiquus est mos. iufuudendi plumbum basi, ut
statux firmius h:reant. Christiani scriptores ecca-
jonem inde sumebant irridendi numina gentilium.
Arnobius, lib. vi : Jam dudum istos viderctis deos.....
a ruinarum casibus et dissolutionis metu, subscudibus
et catenis, uncis, atque ansulis retentari : interque om-
giri.
933. Gis., Rat., Egm., Cauch., Widm. supra, Tros
ltalus : quod etiam volunt Oxon., Dros Italus, et Vat.
Α, Hos Italus , corrupte , vel quia in Vat. A. prima
literz. versuum nonnunquam desiderautur. Mar. et
Widm. iterum supra , deux Salius. Alii, dux Italus.
Heinsius ita legit et distinguit Tros, Jialus , ut Tros
significet neam. Do Italo, Sabino, Jano, Saturno
vide Virgilium lib. vu, ad quem respicere videtur
Prudentius. Itaque asseut:or Gifanio verbo strata via-
rum, qui ex v lib. legit dux lta!us, quem ducem ap-
pellat, qu princeps auctor fuit. nominis ltaliz.
236. Kat. ex correctione alicujus scioli sua sordida
cuique. Ald., Mar. a secunda manu, Gis. et alii, sua
cuique vetusta. Vat, À, sua cuique vetusto. Egm., a-
lat., sua cuique vetustas. Agna Jano etiam. Prag., Mar.
a prima manu, Oxson., Widm., Fabr., sua cuique sor-
dens, ut cuique sit dactylus : de quo jam dixi. Moli-
naxus, in (ractatu de Altaribus, putat multitudinem
altarium, quam gentilibus exprobrat Prudentius, catho-
licos a paganis hausisse: at impudenter. Nam poeta
irridet arulas sanguine sordidas, ante pedes homini-
bus monstrisque ubique locorum cousecratas. Quid
istic cum altaribus catholicorum?
257. Vat. A, malea yrima manu, de mense ligatur,
Celeberrimz erant calende Januaris, contra quas
sermo exstat S. Maximi. Vide Binghamum, Orig.
Christ. tom. IX, lib. xx, cap. 1, $5, qui lias ferias
sine ritibus idololatricis sub imperatoribus Christia-
uis continuatas docet, sed ita ut concilia et Pawes ad-
versus eas inveherentur.
240. Ald. male legit ac interpungit gaudia ducunt.
Festa Calendarum sic observantia crevit. In collect. Ca-
nonum S. Martini Brachar., cop. 75 ita habet : Non
liceat. iniquus observaliones agere calendarum, et. onis
vacare gentilibus, neque lauro aut viriditate arborum
cingere domos. Omnis hac 05:erva:io paganismi est.
244. Huic versui in Mar., Rat. et alis succedit
nes sinus, commissurarumque juncturas. plumbum ire Ὦ lemma De simulacro Augusti.
suffusum, et salutares moras signorum diuturnitatibus
commodare. Et postea : δὲ permanendi necessitatem
patiuntur, quid miserius his esse, aut quid infelicius po-
teri*, quam εἰ eos in basibus ita unci retinent et plum-
bee unctiones? Jurctus multis probat ethinicos soli-
tos ali. ;uando vincula statuis injicere, ne dei aufuge-
rent. Árguit etiam imperitiam scioli cujusdam, qui
ad oram sui codicis adjecerat, Prudentii verba desi-
£pare statuas fusiles et plumbeas. Tertullianus, cp.
2 Apolog., meminit p'umbi in statüis : Ante plum-
246. Prog., Pal. et nonnulli alii, mensa, quod pro-
bat Cauchius, quia mensa in sacrificiis pro aris erant.
Heinsius ait in vetustioribus esse mense; sed ipse
scripserit mense, nam id edidit in contextu, et ita
legunt plerique. Hic mensis est sextilis, Augustus
nuncupatus in honorem Augusti. De honoribus Au-
sto eiiam viventi exhibitis, passim scriptores. Vide
oratium lib. 11, ep. 1. Ejus caput in nummis radiis
coronatum cernitur. Constat etiam feminas fuisse
ejus flamines seu sacerdotes.
LET
Strata ad pulvinar jacuit, responsa poposcit.
Testantur tituli, produnt consulta senatus,
Cxsareum Jovis ad speciem statuentia templum.
Adjecere sacrum, fleret quo Livia Juuo,
Non minus infamis thalami sortita cubile ,
Quam cum fraterno caluit Saturnia lecto.
Nondum maternam partu vacuaverat alvum,
72] Conceptamque viri sobolem paritura ge-
| [rebat
Pronuba; jam gravida fulerum geniale pz-
[ratur,
Jam sponsus, saliente utero nubentis, amicos
Advocat, haud sterilem certus fore jam sibi
[pactam.
LIBER 1 CONTRA SYMMACHUM.
{1}
Vitrieus antevenit tardum prafervidus ortuin
260 Privigni nondum geniti; mox editur inter
Fescennina novo proles aliena marito.
Idque deum sortes, id Apolliuis antra dede-
| runt
7229. Consiliun : nmquam melius nam cedere
[t:edas
Responsum est, quam cum praegnans nova
[nupta jugatur.
Hanc tibi, Roma, deam titulis, et honore 88-
[cratam
Perpetuo Floras inter, Veneresque creasti.
Nec mirum : quis enim sapiens dubitaverat,
[illas
265
GLOSS/E VETERES.
948. Strata, posteritas. —- Pulvinar, lectus deorum, B 9358. Pactam, conjunctam, sponsani , Iso.
lectisternium altare, I.
249. Tituli, inscriptiones, honores, 1.
950. Cx»sareum, Octaviani, Il.
251. Quo, ut. — Livia, uxor Octaviani, 1.
455. Viri, alterius, quam Octaviani , Is0.
|. 956. Geniale, nuptiale, I.
251. Sponsus, adhuc, l.
259. Ortum, nativitatem, I.
261. Fescennina , nuptialia carmina dicta ab urbe
Fescenna; sive quia fascinum pellunt. Item Fescenninus
deus nuptiarum dicitur, so. Nuptialia carmina, Mar.
262. Deum sortes, deorum responsa , 1.
965. Txdas, nuptias, l.
266. Floras, inde floralia.— Creasti , deputasti , I.
COMMENTARIUS.
250. Tacitus lib. 1 Annal. : Ceterum sepultura mo-
ve per[ecta, templum et calestes religiones decernuntur;
Quod ait poeta Jovis ad speciem, intelligo templum
Augusto decretum , perinde ac Jovi solebant templa
erigi. Chamillardus aliique probabili ratione putant,
imaginem Augusti specie Jovis fuisse exhibitam. Post
hune versum in Mar., Rat. et aliis, De simulácro Livia,
uxoris Augusti.
- 951. Ald. , inendose, adjacere. Ouzelius ad verba
Minucii, Et divi ceteri reges , qui consecrantur , plura
disputat de apotheosi Livi, quam babitu et nomine
Junonis consecratam fuisse, ex his versibus colligit.
Accedit Chbamillardus. Mihi id non clare liquet. Nam
vetba poetz solum innuere videntur, Liviam deam
esse factam more gentilium, el honores consecutam
qui Junoni tribuebantur. Livia etiam vivens per adu-
lationem vocabatiur Juno, ut Augustus Jupiter. Gran-
gzus affirmat veteres libros habere quo Julia Juno,
et bene, si adoptionem spectas. Nam Livia ab Augusto
marito fuit adoptata, adeoque nomeu Juli:e obtinuit.
Exstant nummi in quibus diva Julia Augusti. filia vo-
eatur. Nescio autem quinam illi sint. libri veteres.
Giselinus quidem conjiciebat legendum Julia pro Li-
via, quia Augustus Juliam filiam Agrippx obtrusit,
3 se, ut suspicio erat, corruptam. Sed dubium non
est quin de Livia sitsermo.
251. Suetonius de Augusto cap. 62: Livian Dru.
sillam matrimonio Tiberii N vronis, et quidem pregnan-
tem. abduzit.
256. Ald. legit et distinguit. gerebat, Pronuba jam
gravide falcrum, et geniale parantur. lta etiam vide-
rum pueris salientibus.
259. Augustus est vitricus, Drusus privignus; quia
Livia erat uxor Augusii , mater Drusi.
261. Livia intra tertium mensem peperit : adeo-
que quodammodo inter nuptialia carmina. Giselinus
objicit Liviam ex adulterio cum Awgusto conce-
pisse; et Suetonium testem allegat. Verum Sueto-
nius solum ait suspicionem ejus rei fuisse. A Fe.
scennio Etruri& oppido versus nuptiales, obsceni-
tate pleni, Romam allati dicuntur. Hine Fescennina
licentia apud Horatium. Fescennia minus bene in non-
nullis vulg.
202. Gifauius, verbo Fac, contendit legendum
Utque deum sortes, sic Apollinis antra. dederuut , ex
veut, libris, in quibus tamen erat atque deum, et in
uno cum litura idque deum. leiusio displicet quod
Gifanius pessimo exemplo ita castigare voluerit, ni-
hi! legem metricam moratus. Verum ipse lleinsius
8zepe ita peccat, Weitz., ut videtur, cum suis, Thuan.,
alter Rott, Mar., Prag., Rat., Alex., id Apollinis.
Ald., Gis., Urb., et Apollinis. Balxhus, de Silentio
oraculorum part. 2, cap. 5, hos versus intelligit de
responsis haruspicum , nof de oraculis, qus jain
cessaverant; negat vero ex his versibus argui, ve-
tera oracula meras fuisse sacerdotum imposturas,
etiamsi intelligantur de oracu!is. Revera Dio non
Apollinem , sed pontifices consultos narrat. Id tamen
non probibet quominus etiam Apollinis aliquod ora-
eulum aut verum, aut confictum fuerit divulgatum
Juvenalis, sat. 6, vers, 553 : Quidquid Dixerit astro-
logus , credent a. fronte relatum Ammonis, quoniam
tur legisse Mariettus in suis, excepto Prag., ubi cst D Delphis oracula cessant, Et genus humanum damnat
paratur. Adhzret Weitzius cum suis, sed in Bong.
deest εἰ post fulcrum. In Oxou., Alex., Urb., fulcrum
et geniale parantur. Vera videtur lectio Giselini et
aliorum, gerebat Pronuba : jam gravide fulcrum ge-
miale paratur. Sic lectus genialis apud Horatium ; et
lib. 11 in Sym., vers. 615, genialia fulcra; vers. 1085,
fulcra jugalia. Pro jam Widm. tam, minus bene.
Colerus, pag. 568 ad cap. 1 lib. vi Valerii Maximi,
pulat , Prudentium deliiscere in lectum genialem , de
quo Valerius : Sanctissimumque Julie genialem torum.
Liviam bic intelligi Lipsius docuit. Colerus hoc loco
laudat suum codiceimn ms. Prudentii, quem nos sub
Marietti nomine allegawus : ipsum vero Prudentium
vocat ardentem, et piissimi- zeli plenum poetam.
257. Juvenalis satir. 6, vers. 599 : Et vexare ute-
caligo futuri. Van Daleus, dissert, 2 de Oraculis, cx
toto hoc Prudentii loco arguit Augustum post mor-
tem reddidisse oracula (conficta scilicet), et dum
viveret eracula in vulgus fuisse sparsa, sive per
ipsum, sive per ipsius et Tiberii adulatores.
263. Ald., perperam, cederet edes. Pal., Vat. A,
credere thedas. Mar., Prag., cederetedas. Egm.,Widrm.
supra, credere tedas. Alii probe, cedere tedas.
264. Mar., Widin. supra, nupta vocatur. Mar.,
aliena manu, juga!ur.
906. Ald., Mar., flores inter, Veneresque, minus
bene. Prag., Veneremque. Circus, et templum Florae
inter Quirinalem, et Pincium montem collocan-
Qr. . 2
267. In Vat. A desideratur sapiens. Prag., contra:
445 AURELII PRUDENTII CARMINA. μι
Mortali de stirpe satas vixisse, et easdem A 280 Quos terrena viros illustres gloria fecit,
Laude venustatis claras, in amoribus usque Et virtus fragilis provexit in ardua famxe
910 Ad fam» excidium form: nituisse decore? Ascita e terris sub relligione jacentes.
Quid loquar Antinoum coelesti in sede loca- 22/$ Quam pudet, boc illis persuasum, tali-
[rum? [bus ut se,
[lum delicias nunc divi principis, illum Roimanasque acies censerent Martis amore
"793 Purpureo in gremio spoliatum sorte vi- 480 Posse regi, dum se Paphie male blandus
|rili , [adulter
Hadrianique dei Ganymedem, non cyathos diis Veuditat, ZEneadasque $uos successibus auget?
215 Porgere : sed medio recubantem cum Jove Felices, si cuncto Deo sua prospera Christo
[fulero , Principe disposita scissent , qui currere regna
᾿ Neetaris ambrosii sacrum potare ly:um, Certis ducta modis, Romanorumque trium-
Cumque suo in templis vota exaudire marito? [phos
Ergo his auspicibus, Trajanus, Nerva, Severus, — 290 Crescere, et impletis voluit se infundere s$2«
Et Titus, et fortes gesserunt bella Nerones : [clis.
GLOSSAE VETERES.
973. Divi, omnes imperatores l'omanorum divi vo- fj amasius Jovis; ita Antinous Hadriani , l.
cantur. — Principis, JH adriani , l. 279. Neroncs, reges, l.
975. Gremio, lecto, lectulo. — Spoliatuin , castra- 982. AsciU», evocate, l.
; . 985. Persuasum, placitum , I.
974. Hadria .iqune, bonus propter hoc tantum. — 285. Paphi:z, Veneri, a Papho insula, ubi coleba-
(Ganymedem , «amasium. — Cyathos, vascula , 1. tur. — Adulter, Vulcanus, l.
915. Porgere. pro porrigere. — Jove, Hadriano, I. 286. Successibus, prosperitatibus, felicitatibus, —
276. Ambrosii , liquidi, divini. — Lyzeum , vinum, — Suos, snos dicit neudas, quia ez genere Veneris Ro-
quia leniter intrat , l. mani venerunt per neam , 1,
371. Vota, preces. — Marito, Antinoum, quia sic — 990. Impletis, quando venit plenitudo temporis, 1.
propter turpitudinem maritum dicit, Ganymedes fuit .
COMMENTARIUS.
metrum, nec mirum, si quis enim sapiens. Cauch., per initia assidebant, post etiam in sinu aut gremio
Urb., bini Kott., dubilaverit, quod tenuit Heinsius. — virorum accubuerunt, lHluc opinor respexisse Pruden-
910. Cauch., Weitz., enituisse. Sed Weitzius nul- — tium ; quasi Antinous uxor fuerit Hadriani. Consule
lam discrepantem scripturam advertit, cum plerique — Bulengerum , de Conviviis lib. 1, cap. 33.
habeant wifuisse, Post hunc versum in Mar., Hat. 9276. Al. et vulg. nonnulli, portare; melius po-
aliisque multis exstat hzc inscriptio : De cultu IHla- tare. Ganymcdes Jovi pocula ministrabat, Antinoua
driani , εἰ Calamiti ejus. C cum Hadriano simul potabat. Quamvis ambrosia fu--
371, Jureti codex, Weitz., Mar., Prag., Rat. et rit deorum cibus, neciar potus, recte poeta nectar
alii, in. sede. Gis. in contextu, et plures vut cum — vocat ambrosium, quia ambrosius &osat immorta-
Ald., celesti sede. Hunc locum explicat Picus Miran- — lem. Vide vers. 22 et seqq. hymn. $ Cath.
dulanus, lib. iv de rerum Prienoüone, cap. 4 : Nec 271. In glossa, Maniro, Ántinoum, corrigendum
lladriani (caris exemplum longe abest, quando (edo — est Hadriano.
est Antinoi captus amore; ob idque mortuo illi et di- 981. Thuan., fragiles pro fragilis. Nonnemo a
vini honores designai , et cognomina urbs parata, com- — hune locum id adnotat : Paganorum viriutes veras
positis eam , et ementitis oraculis, wt Spartianus, εἰ virtutes non fuisse, ostendit S. Augustinus contra. Pe-
. δὰ nostris Athanasius, Aur. Prudentius, Eusebius, alii — lag. innumeris locis. Nihil magis invitus ago quain ut
prodiderunt. Sed εἰ in ipso lune circulo emeniita sedes — odiosis hujusmodi quzestionibus respondeam. Itaque
excogitata , ut scribit Tati«anus Adversus gentes, et i-— solum dicam, S. Augustinum quovis alio seusu po-
nuit Prudentius quando ait illum cakELEST! sEDE LO- — tius exporendum esse, quam ut videatur docuisse
cATUM. Alhenagoras scribit Grzcos novum sidns — theses in DBaio damnatas, scilicet 22 : Cum P.lagio
Antinoum inter coelestes imagines conflnxisse. De — sentiunt. qui textum. Apostoli ad Rom. u, Gentes qux
Antinoo videri etiam possunt Pausanias, Au:elius— legem non habent, etc., intelligunt de gentibus fidei qra-
Victor, 'l'ertullianus in Apelog., Casaubonus ad Spar- — tiam non habentibus. 25: Omnia infidelium opera sunt
tianum, Bulengerus de Rom. Imp., Pigsorus de — peccata, et philosophorum virtutes sunt vitia, 27: Libe-
Servis pag. 225, Baronius tom. Il Annal. pag. 81, et — rum arbitrium sine gratie adjutorio non nisi ad pec-
F'ranciscus Mediobarbus Biragus Imper. Roman. nu- D candum valet. Prudenio virtus fragilis est, quie uihil
mism. pag. 187, vbi multa affert. de Antinoi statuis " conducit ad gratiam et gloriam zternam.
per universum orbem terrarum, templo apud Man- 982. Mar., Egm., Widm., Weilz., ;jacentis. llein- -
lineam et numisinatibus. sius conjiciebat Ascila terris sub relligione jacentes.
972, Woriani pue.os procaces et quibus ad nefa- —Secutus id est Teolius cum uno Vat. probatissinio.
riam iihpudicitiam uterentur, delicias et delicia ap- — Fortasse intelligit Alex., ubi tamen est Ascita e terris
pellabant , ut ex Virgilio et Statio colligi potest. Ca- — sub relligione jacentes, cum glossa illos. Alii, asciie,
tullus idem nomen traastulit ad passerem et amicas, — scilicet fame, quod fortasse factum est ex ascita e
Martialis ad columbam. Vide Piguorium loc. cit., pag. — terri.
95 et 96. 254. Alicubi, censerunt, et vers. seq., blandes adul-
975. Fabr., morte virili; mendum puto. ter, vitiose.
974. Ald., non erat os dis Pergere. Legendum cya- 985. Rat.. Weitz., Bong., cum se, In glossa legen-
thos diis Porgere. dam. Mars, non Vulcanus.
275. Medio in lecto amici discumbebant in con- 289. Ald., Prag., Gis., triumphis. ——
viviis, ut facile amatoris gremio incumberent, ut no- 290. In Vat. A desideratur se. Apostolus vocat ple-
tat Chamilardus. Alioquin si tres in eodem lecto. — nitudinem temporis ad Galat. 1v, 4.
accumberent, in inedio erat. diguissimus. Fenunz
445
Sed ealigantes animas, et luce carentes,
Iu Jovis, Augustique adytis, templisque dua-
[rum
Junonum , Mortisque etiam, Venerisque sa-
[cellis
Maetatas, teiro lethi immersere barathro,
Supremum regimen crassis in partibus orhis
Esse rati, mersoque poli consistere fundo.
Quidquid humus, quidquid pelagus mirabile
[gignit.
795 id duxere deos : colles, freta, flumin:,
(flammas,
Ilxc sibi per varias formata elementa figuras
Constituere patres, lominumque vocabula mutis
Scripserunt statuis, vel Neptunum vocitantes
995
Oceanum , vel Cyaneas cava flumina nymphas, B
Vel silvas Dryadas, vel devia rura Nap:eas.
]pse ignis, nostrum factus qui servit ad usum,
LIBER 1 CONTRA SYMMACHUM.
A 305 "Vulcanus perhibetur, et in virtute superna
46
Fingitur, ac delubra deus et nomine, et ore
Assimulatus habet, necnon regnare caminis
Fertur, et /Eolie summus faber esse, vel
[/Etnse.
Est, qui conspicuis superos quzsivit in astris,
Ausus habere deum solem : cui tramite certo
798 Conditio imposita est, vigilem tolerare
[laborem,
Visibus objectum mortalibus, orbe rotundo
Precipitem, teretique globo per inane volan-
[tem,
Et quod nemo negat, mundo, cceloque minorem.
Area major enim, quam qui percurrit in illa,
Et longe campi spatium diffusius, in quo
Emicat, ac volucri fervens rota volvitur axe.
Quamvis nonnullis placeat, terram breviorenr
Dicere circuitu, quam sit pulcherrimus ille
510
$15
GLOSSJE VETERES.
991. Luce, sapientia, I.
292. Adytis, templis, 1.
993. Junonum , Junonis et Livie, I.
295. Crassis, stultis, 1.
398. 14 duxere, Ποπιαπὶ in religionem sudm, I.
299. Figuras, deorum, 1.
501. Staiuis, imaginibus vel columnis. — Neptunum,
deum maris, l.
902. Cyaneas, aquosas, I, Vat. Δ.
3U5. Dryadas, deas sylvarum. — Napoas, deas mon-
tium, l.
305. Perhibetur, vocatur, l.
9U7. Regnare, dominari, 1. '
908. /Eolis, octo insula sunt Sicilie, Vulcano pro-
pler ignis emissionem ate. — /Etn, montis Si-
cili, qui semper ardet, 1.
$09. Conspicuis, claris, lucidis. — Superos, cee-
sles deos, l.
$11. Conditio, lex. — Vigilem, continuum, I.
9192. Orbe, circuitu, l.
913. Przcipitem, velocem. —Per inane, quia nec
sol, neque planete ceteri septem fixi sunt in firmamento;
sed per inane discurrunt, l.
915. Area, spatium campi, I.
916. Diffusius, latius, 1. Latius est, Mar.
217. Emicat, salit, I.
COMMENTARIUS.
292, Vat. A , male, angustique adytis.
995. Giselinus alteram Junonem intelligit Proser-
pinanf. Alii Liviam : quo confirmatur conjectura, Li-
viam specie Junonis consecratam fuisse, ut alii impe-
ratores et eorum uxores forma deorum deoarumque
exprimehantur.
. 294. Prag., barathri, perperam.
995. Ald., meudose, orbem.
296. Mar.. heserat , eodem manu correctum esse
rati. ldem Mar., "immersoque. Scilicet ex esse rati,
snersoque factum est heserat , immersoque. Post hunc
versum , R.t., Mar., De cultura elementorum sub spe-
cie quorumdain non deorum, sed demonum.
297. Ald., Οἷς. in contextu, et nonnulli vulg. :
Quidquid humus, pelagus, celum mirabile gignunt.
Alii, Quidquid humus, quidquid pelagus mirabile gi-
gnit. Codex Jureti, gignunt, cum Widm. supra,
f*al.. Dong., Alex. a prima manu. Gallandius Aldi le-
ctionem. improbat, quia agit poeta de cultu ele-
mentorum, neque celun quis dixerit gignere; et
mo ia seqq. de sole et luna sermo instituitur. Ezo
puto, in Aldi scriptura celum pro acre recte accipi
posse.
298. Weitz. cum suis, lVott. alter, Ox., Prag., Rat,
Colerus ad Valerium Maximum pag. 568, induxere
deos. Vat. À, Mar., adduzere deos. lioutend. prior, id
dixere deos. Potiores Heinsiani, id duxere deos. Su-
s$picatur lleinsius induxzere deo, vel deis. Cassiodo-
rius, lih. x Tripart. Hist., cap. 9U, id dix't deificare
elementa, Hanc insaniam exagitant S. Athanasius in
Orat. advers. gentes, et Lactantius lib. 11, cap. 5 et 6.
299. Ald., Jureti codex, Pal., Egin., Widm. supra,
formant elementa.
902. Cyane in fluvium conversa fingitur a poetis.
905. AlJ., silvam. Aliqui scribunt Nap^eas, alii
C Napeas, alii Napeas.
$05. Ald. , perhibetur qui virtute. Pal., qui in vir.
tute.
506. lleinsius conjicit deis et nomine, et ore Assi-
mulatus : idqve in nonnullis editionibus exstat. Alex.,
deus nomine, supra recte el nomin.
907. Prag., Mar., Bong., Gis., Heins., assimulatus.
Ald., Weitz., Tcol. cum aliis, assimilatus. Weitz. ,
Prag., Mar. a prima manu, lat. a veteri manu, mec -
jam regnare. Melius necnon.
908. Huic versui subjicitur lemma De cultura solis,
quem putant. Apollinem.
09. Vat. A, minus bene, conspicuus. Hic versus
et duo sequentes leguntur lib. v Astron. poet. Hly-
gini, cap. 13 de Sole, in fine, ab impudenti sciolo
inserti, quod multi non adverterunt, etiam praemo-
nente Delrio Comment, in Med. Senecz, pag. 72 et
75, qui notat priores duos citari ἃ Calpurnio Basso
Comment, in Germanici Pliainor. simili flagitio, nisi
Bassus hic ignobilis quispiam, et tanto recentior Pru-
dentio sit, aut imponant qui eos Commentarios illi
imputant. Vide infra notanda ad vers. 565. Romaut
solem przcipuo honore colebant. Templum Solig et
Lunz exstabat prope amphitheatrum. Augustus soli
obeliscum horarium in campo Martio dedicavit, qui
nunc augustea Pii VI P. M. munificentia ante euriam
Iunocentianam erigitur. De lioc obelisco exstat inte,
ger liber Angeli Bandinii.
$15. fleinsius suspicatur procurrit.
917. Prag., male, hic volucri.
918. Heins. cuin Thuan., Mar., Prag.. Weiiz., Gis.
in contextu, breviorem. Alii breviore. Nunc quidem
omnibus p'acet terram breviorem sole dicere. Olim
dissentiebant Stoici, Lucretius, Lactantius, alii.
-9
.
441 AURELU PRUDENTI] CARMINA. 443
540 Circulus, et flammas immensi sideris ultra A Sumere seu requiem, seu continuare laborem,
Telluris normam porrecto extendere gyro. 940 Seu parere Deo, sive in contraria verti.
Numne etiam cceli minor, et contractior orbis, [sta mibpistranti regimen solemne dierum
Cujus planitiem longo transmittere tractu Haudquaquam Soli datur a factore potestas ;
Circinus excurrens meta interiore laborat? Sed famulus subjectus agit, quodcunque ne-
525 lle Deus verus, quo non est grandior ulla [cesse est.
Materies, qui fine caret, qui przsidet omni Hoc sidus currum, rapidasque agitare quadriga;
Naturz, qui cuncta simul concludit, et implet. 5.5 Commenti, et radios capitis, et verbera dextrz,
Solem certa tenet regio, plaga certa coercet. 7498 Et frenos, phalerasque, et equorum pe-
797 Temporibus variis distinguitur : aut subit [ctora anhela
[ortu, /Eris inaursti, vel marmoris, aut orichalci,
9-0 Aut ruit occasu, latet aut sub nocte recurrens : Jusserunt nitido fulgere polita metallo.
Nec torquere facem potis est ad signa trionum, l'ost trabeas, et eburnam aquilam, sellamque
Orbe nec obliquo portas aquilonis adire, [curulem
Nec solitum conversus iter revocare retrorsum. — 550 — Cernuat ora senex barbatus, et oscula figit
Hic erit ergo Deus, prescriptis lege sub una B Cruribus &enipedum, si fas est credere, equorum:
939 Deditus officiis ? Libertas laxior ipsi linmotasque rotas, et flecti nescia lora
€oncessa est homini : formam cui flectere vitz, Aut ornat redimita rosis, aut thure vaporat.
Atque voluntatis licitum est, seu tramite dextro [loc tamen utcunque est tolerabile, quid, quod
Scandere, seu lavo malit decurrere campo, [et ipso
. GLOSS/E VETERES.
520. Sideris, solis, 1.
523. Contractior, brevior. — Orbis, circulus, V.
524. Circinus, circulus solis, sol. — Meta, [ine, I.
939. Subit ortu, ascendit, crescit, surgit, 1.
931. Facem, splendorem. — 'Trionum, septentrio-
sum ad. septentrionalem plagam, I.
955. lic erit, íronice, I.
941. Solemne, solitum, Vat. A.
942. llaudquaquam, nequaquam, 1.
942. Agit, facit, I.
344. Agitare, ducere, 1.
$45. Commenti, arbitrantur. — Radios, coronam
auream. — Verbera, flagello swuitur, 1.
946. Anlela, fatigabunda, 1.
$47. Inaurati , deaurati. — Orichalci , aurichalcum
dicitur quasi auri ces, nam calchos Grece, es vocatur
Latine. Vel si dicas orichalcus , montis es interpreta-
bitur ; ori enim mons, I.
948. Jusserunt, ludendo pinxerunt, ἴ50.
949. Trabeas, genus vestimenti, vel vestem regalem.
| —- Curulem, sedem curulem, sedes curialis, 1l.
C
οὔθ. Cernuat, humiliat, inclinat, 1.
551. AZEuipedum, quia &neos pedes habent. — Equo-
rum, (ania stultitia, wt homo «rura equorum oscula-
retur, Iso. .
554. Hoc tamen utcunque, quod solem et lunam et
stellas adorabant, utcunque dicit tolerabile ; quod tamen
deos inferorum colebant, hoc pejus multo judicat, Iso.
COMMENTARIUS.
920. Pal. a prima manu, circinus. Legendum ci;-
culus.
3292. Vat. À, nonue. Cauch., coelo minor.
925. Rat., cursu. Pro div. lect. supra ininuto cha-
ractere tractu.
924. Vat. A, mendose, interiora. Prag., laboret,
minus bene.
928. Vat. A,corrupte, molem pro solem. Aldi error
regia pro regio, Vide qux: Elmeuhorstius et Ouzelius
notant ad Minucii verba pag. 238 : Sol demergil et
nascitur.
$99. Prag. minus bene, ortus.
$994. Ald., non torquere.
934. Prag.. Ergo erit ille deus, prascriptus lege sub
una. Non probo.
555. Petavius, tom. 1, lib. v, c»sp. 5$, de libertate
agendi el non agendi disputans, 1106, inquit, veterum
illa omnia persuadent testimonia, qug hactenus adduai-
mus : queque nos disertissimis ad idem institutum ver-
sibus concludemus. Tum profert hunc versum et
seqq., Libertas laxior ipsi, etc. Coufer vers. 695
Bamari.
2238. Juvenalis sat. 4 : Cur tamen hoc potius libeal
decurrere campo.
542. Prudentium imitatus videtur Corippus vers.
344 : Sed factor solis, posiquam sub sole videri Se
voluit.
943. Ald., non bene, subjectus ait.
544. De curru solis aliisque adjunctis Ovidius lib.
n Metamorph., soli quadrige, luni bigs attribui
solent.
$45. Vat. A, vitiose, rapidos capitis, Urb.. Gis., et
capitis radios ; id faetum ab iis qni vim cxsure jn pro-
ducenda syllaba, et consuetudinem Prudentii ignora-
bant. Juretus fuse hic disserit de radiis quibus ornari
solcbant capita, ex Velleio, Suetonio et aliis ; arguil-
que morem formandi in templis simulacra sanctorum
ex simili consuetudine in statuis Caesarum videri pro-
fluxisse. Consule de hoc coelitum nimbo Comment.
Antonii Francisci Gorii de Mitrato Jesu Ch. isti Ca-
pite. In Aldo mendum est verbere. -
0646. Vat. A, ut frenos.
947. Vat. A, Ald., inaurata, minus bene.
$49. Inter insignia consulatus erat scipio eburne:is,
cui insidebat aquila. Juvenalis sat. 10 : Da et volu-
crem, sceptro quae surgit eburno. Vide llymnum S.
Romani, vers. 148 et seqq. Grangzus solos eos putat
designari qui triumphum adepti fuerant. 'Trabea est
toga virgis purpurcis instar trabium distincta. Seila
curulis propria erat dictaloris, consu!'is, censoris,
aedilis curulis.
$50. Ald., Mar. a prima manu, Gis., cernuaque oia.
Plerique, cernuet, etiam Gifan. et Jur. codd.
991. Al., codex Jureti et Gis. ad oram, eripedum,
quod malebat Cauchius, et rectissimuim dicit Gifa-
nius ex vet. lib., improbante lHleinsio.
$93. Vat. A, depravale, tura pro thure, Virg. ix
/En., Et templum thure vaporat. Paschalius, de Co-
ronis lib. 111, cap. 6, lora currus quo sol veliitur, rosis
operta ex hoc loco notat, et pluribus confirmat ro-
Seum colorem ἃ poetis in caelum iuvectum, Post hunc
versum inscriptio in Hat, οἱ Mar. hzc exstat : De
lune. cultura, quam et Dianam dicunt.
994. Lib. xin Sapient., vers. 6, de his qui ele-
menta, solem et lunam deos putaverunt : Sed tamen
adhuc in lis minor est querela. In Mar. à prima. manu, .
ἀ.9
Eumenidum domina Stygio caput exerit antro,
7499 Rapta ad tartarei tbalamum Proserpina
[regis,
Et, siquando suos dignatur adire Quirites,
Placatur vacc:e sterilis cervice resecta,
Et regnare simul covloque, Ereboque putatur :
Nunc bigas frenare boves, nunc szva sororum
Agmina vipereo superis immittere flagro,
Nunc etiam volucres caprearum in terga sagittas
Spargere , terque suas eadem variare figuras.
Denique cum Luna est, sublustri splendet ami-
[ctu :
Cum succincta jacit calamos, Latonia virgo est:
Cum subnixa sedet solio, Plutonia conjux
50)
7520 Imperitat furiis , et dictat jura Megerz. B
Si verum quzris : Trivixe sub nomine demon
LIBER 1 CONTRA SYMMACHUM,
Dant tibi, Roma, deos inferni gurgitis umbrz? A 570 Tartareus colitar : qui te modo raptat. ad
150
— [swtliran,
Sidereoque deum venerandum suadet in astro *
l'er silvas modo mortiferi discurrere mundi,
Erroresque sequi subigit, nemorumque putare
Esse deam, quz corda homiuum paviiantia figat,
510 Quzque feras perimat lethali vulnere mentes :
Depressos modo subter huinum furmidine sensus
Obruit, implorent ut numina lucis egena,
Seque potestati committant noctis opertz.
Resp.ce terrifici scelerata sacraria Ditis,
Cui cadit infausta fusus gladiator arena,
Meu ! male lustrat? Phlegcthontia victima
[Romz.
731 Nam quid vesani sibi vult ars impia ludit
Quid mortes juvenum? quid sanguine pasta
[voluptas ?
$80
GLOSSAE VETERES.
55. Eumenidum, f(uriarum. — Stygio, infernali.—
Exerit, el^vat, 1. |
558. Adire, cum responso. — Quirites, Homanos, l.
364. Spargere, quia venatriz erat, I.
365. Sublustri, eublucido, parum lucenti, 1.
960. Calamos, sagitias. — Latonia, a Latona make.
Lucina vel Luna in celo , Diana vel Latonia in terris,
Proserpina vel Hecate apud inferos, id est ccntum po-
testatum, I.
961. Solio, barathro, l.
908. Megxrz, illius furie : nomen (uri, 1.
969. Triviz, tribus viis, l.
ὅ16. Subigit, compellit, Mar. Compellit ipse da-
mon, I.
314. Figat, sagittat, l.
519. Sacraria, templa. — Ditis, Plutonis, 1.
$80. Infausta, infelici. — Fusus, interfectus. —
Arena, metonymia, id est in theatro, lso.
981. Lustratze, purgat. — Phlegethontia, inferna-
lis.—hWom:e, homines diis infernalibus immolabantur, I
COMMENTARIUS.
esl colorabile, mendose. Ald., Torn., quid ? quod et
istos, Pal., Rat., et ipse, quod defendi nequit. Apud
Gall. aliqui, tolerabile quidquid el istos, perperam.
$56. In Rat, prioribus abrasis, inepte subroga-
tun est Hegina Eumenidum Stggio ab sciolo, qui me-
trice legis ignarus. metrum voluit reformare. De
junx. Post hunc versum Weitz., Widm., Bong., Mar.
a prima manu, Prog., Rat., Urb. οἱ alii inserunt hune
alium, Cum rapitur, furia est, et torvi Plutonis uxor.
In Prag., Dum rapitur. Deest in Alex., optimis llein-
sianis aliisque. Heinsius ait, alibi quoque a Pruden-
lio corripi secundam in Plutonis. Falsum puto. Non
Proserpina et ejus cultu Minucius Felix : Diana inte- C enim invenio in Prudentio Plutonis, ant alium casum
rim est alte succincta venatrix, etc. Ubi cominentato-
res ex Prudeutio aliisque rem totam illustrant.
559. Virgilius, lib. vi, Sterilemque tibi Proserpina
taccam.
550. Ibid. Virgilius, Voce vocans Hecatem coloque,
Ereboque potentem.
961. Gis., nunc bijugas. Alii constanter bigas. Ἀυ-
sonius et Claudianus juvencos et juvencas tribuunt
lunz. Ovidius et vetera anaglypta Capitolina et musei
Pio-Clementini equos, Festus mulos. llic etiam imi-
tatur Virzilium, lib. v1, Vocat agmina sawa sororum.
363. Oxon., super his, αἱ boves aestratos, quos
vocat Culuinella, designet. ld. notat Heinsius. Lectio
vulgata unice vera est.
965. Egin., sp'endit. Hic versus cum duobus seqq.
ab inepto aliquo s-iolo insertus est libro 1v Astron.
Ilygini, cap. de Luna : qui propterea in editionibus
recentioribus llygini omissi sunt. Delrius jam olim id
oservavit. Vide supra comment. ad vers. 309. In
Commentauiiis in Arati Phienon.ena sub nomine €2z-
saris Germanici iu eritur liic et vers, seq. in progno-
eticis, ubi de Luna. Luna eadem. Diana, eadem Pro-
serpina vocata, 14 est coelestis, terrestris et infernalis.
De qua quidam : Denique, etc. In vers. seq. male,
jacct calamis. Meursius, lib. wv, cap. 3, Crit. Arnob.,
suspicatur libr.rium festiuantem omisisse, vers. 907,
Cum subnixa sedet, ctc.
3006. Palat., calamis, perperam. Succincte. crura
Diana in statuis veteribus adliuc cerucre licet, liac
de causa. ZEueas, cum se illi conspiciendam jrabuis-
set Venus Nuda genu, noaoque sinus collecta [luentes,
dubitavit An. Pluebi soror, an Nymplarum sanguinis
«ua csset. Virgil. lib. 1 En.
267. l'rag., dum su^nixa. Ald. aliique scribunt con-
obliquum, nisi infra vers. 598, Plutonis fera vota sui,
uhi secunda producitur. [ta etiam o ih Plutonia longa
efferiur. Quod autem. vers. 99 hymni 5 Peristeph.
Weitzius legit 1/os reorum P[utones, alter esse le-
gendum ostendam ad eum locum. Versus aperte su-
perfluus est ; posset autem ad rationem inetri legi
Cum rapitur, furia est, torvi Plutonis ct uxor.
$69. Mar., Weitz. cum suis, Prag., queras.
575, Egm., erroremque.
515. Prag., lethali funere, minus bene.
$16. Mar. a prisca manu, deprensos ; Prag. . depres-
sas male.
311. Piag., obruat.
578. lMuic versui in Mar. οἱ Rat. succedit titulus
Quod venerabatur in spectaculis.
919. Lipsius Saturn.l. serm. lib. t, cp. 5, osten-
dit gladiatores Marti vel Saturno potius fuisse dica-
tos : et [86 Prudentii verba intelligi posse ait do
D Saturno, ut. poeta. D.tem pro Saturio posuerit, aut
ctiam gladiatores Diii sacros fuisse, quia Manibus
placandis dabantur. Tertulliauus et Salvianus aflir-
mant gladiatorum spectacula sacra [556 Marti; La.
ctantius, Ausonius et Plutarchus Saturno. Prudentius
ita explicari potest, ut h»c spectacula sacraria. Ditis
appellet, quia his ho:wines pcieunt, et ad. inferos
d truduntur. Eadem difficultas itcrum occurrit vers.
997 seq., Ad aram Plutonis.
981. Prag., lustrante, perperam.
932. In Vat. A videtur esse sed quid, ut revera est
in Egin. et Pal.
983. ALl., minus bene, quid mores juvenwun. In
lurali numero alii etiam dixerunt mortes, ui Mani-
fius. Seneca, sive quis alius in lib. Controvers., et
Lactantius, qui librum edidit de Moriibus persecuto:
151] AURELII PRUBENTII CARMINA.
| A395 439 Incassum arguere jam Taurica sacra so-
Q.iid pulvis cavez semper funebris, et illa
Amphitheatralis spectacula tristia pompa ?
Nempe Gharon, jugulis miserorum se duce dignas
ipit inferias, placatus criiine sacro.
Il» sunt delici» Jovis infernalis : in istis
Arbiter obscuri placidus requiescit Averni.
Nonne pudet regem populum, sceptrisque po-
[tentem,
Talia pro patri;e censere litanda salute?
ltelligionis opem subternis poscere ab antris ἢ
Evocat, lieu! poenis tenebrosa ex sede mini-
[strum
Interitus, speciosa hominum cui funera solvat.
585
390
152
[lemus:
Funditur humanus Latiari in munere sanguis,
Concessusque ille spectantum solvit ad aram
Plutonis fera vota sui. Quid sanctius ara, ——
Quz bibit egestum per mystica tela cruorem?
Anne fides dubia est tibi, sub caligine czca
Esse deum, quem tu tacitis rimeris in umbris?
Ecce deos Manes cur inficiaris haberi ? .
Ipsa patrum monumenta probant : Dis Manibus
[ illic
"733 Marmora secta lego, quacunque Latina
[ vetustos
400
X GLOSSAE VETERES.
284. Caves, arene, theatri, Mar. — V'unebris, B nis infernalibus, I.
mortals, |.
$35. Amphitlieatralis, circulus ; vel luxuriose amphi-
theatrum, muro circumdatus locus theatri * theatrum
est »pecticulum ubicunque postum, Iso.
986. Charon, diabolus, 1.
981. luferiss, exsequias mortuorum. — Sacro, ec-
secrabili, vt auri sacra (ames ; vel. secundum eos qui ita
putabant, I.
388. Jovis infernalis, orci, 1.
589. Arbiter, index, judex, Iso.
990. Regem, regnante:, I.
591. Censere, construere, — Litanda, sacrificia, l.
$92. Relligionis, divinitatis. — Subternis, subterre-
$593. Ministrum, diatolum, l.
995. Tauric» sacra, Taurica regio, in qua Junoni pe-
regrini immolabantur, quod Romani reprehendebant ;
quod tamen ipsi novissime fecerunt, I.
$596. Latiari, f/tomano a Latio, 1.
$98. Quid sanctius, ironice, 1, Vat. A.
599, Egestum, effusum, l.
401. Rimeris, scruteris. 1.
409. Inficiaris, negas, I.
403. Manibus, infernalibus, |.
404. Marmora secta, scripta, Vat. Α. In quibua
scriptum erat Dis MaNipUs. — Lego, video. — Latina,
via, l.
COMMENTARIDUS. .
rum. Lipsius, loc. cit., eap. 14, refert Prudentii verba
asta voluptas, et ad marginem addit Malo PaAnTA. [n
Va. À est parta. Prudentius dixit sanguine p5sta de
aquila hymn. ὅ. Cath. vers. 167. Grangvus ait
alios legere pacta. Frequenter de hoc spectaculo vo-
luptas usurpatur. Vide qu:e. Drosseus congessit ad
lib. v Cassiodori, ep. 42, Voluptatem prestat san- C
guine suo.
981. Prior Rott. pro div. script., Cauch., munere
sacro, uL ad munera aren:e alludat. Vat. Δ, eang»ine
sacro,
989. Ald., prior Rutt., obscuro p'acidus requi.scit
Averno, Et distinguit Ald. in istis. Arbiier. Non placet.
$990. Gifanius, verbo PnoxEurTA in vet. lib. obscr-
vavit regem populum, cum antea in. vulg. legeretur
regem populis. Sententia non. cadit in imperatorem
vel imperatores, quos. Prudentius alloquitur in hoc
opere. lhnitatio Virgilii est t Zu., Hinc populum late
regem, belloque superbum. lxstat etiam. populum in
Thuan. Uib., Alex. a prima manu. Intellige populum
Romanum.
092. Weitz. pro div. seript., sub terris. Vide com-
ment, ad vers. 922 Hamart., et vers. 445 hujus libri.
991. Vat. A, Caucli., Jureti codex, funera donet,
cum Eguw., Pal.
$96. Ald., Latiali ; Vat. A. Laciari ; Plerique, La-
tiari. Prag., Funditur liumanum | Latiari in sanguine
munus. Prudentius loquitur de ludo gladiatorio in ho-
norem Jovis Latiaris. Lipsius, de Amphitheatro, mo«
net. Latiari esse in dandi casu, scilicet Latiari Jovi.
Ex hoc ac similibus locis nonnulli arguunt victimas
humanas Jovi Latiari solitas immol.ri. Verum intel-
ligendum est, Jovem sanguine liurnano corum coli,
qui aut in certamine gladiatorio o-cidebantur, aut
damnati ad bestias peribant. Tertullianus, cap. 9 Apo-
log. : liemitio Tauricas fabulas theatris suis. Ecce im
illa ri ligiosissiima urbe. I ncadum piorum est Juppiter
quidam, quem ludis suis h:mano. proluunt sanjuine.
Sed bestiarii, inquitis. lloc, opinor, minus quam ho-
minis. Videri possunt notz:e Pamelii, Minucius, Julius
Firmicus, Laciantius, Tatianus et alii, qui hujuscc-
modi immanitatem Rcmanis exprobrabant. Eam a
religione Christiana tandcm abolitam, inter maxima
benef)cia hominibus a Christo collata reponimus.
597. Ineptus corrector in Rat., abrasis prioribus,
supposuit I/leque consessus spectantum. Pal., conces-
susque, Egm. a prima mauu, consessosque, malc. In
ed. 2 Cell. mendum puto consessus ille. 0c consessu
in amphitrheatro vide comment. ad vers. 372 Hamart.
404. Mir. a prima manu et Weitz. cum suis, qua-
995. Prag., manutaurica, corrupte, pro jam Tau- py) cunque. Longe melius est. quacunque, In viis publicis
rica. Mr. a prisca mann, jam (urica; male. Nonnulli,
qui hunc versum allegant, trajiciunt ita verba Ar-
guere incassum jam Taurica sacra solemus. Legendum
cum mss. Jucassum arguere jam. Producitur e postrc-
mum in arguere ratione cxsurz. Colerus, ad Valer.
Max. pag. 568, sacra Taurica intelligit esse suovitau-
rilia. Weitzius exponit de sacrificiis quae Plutoni
tauris ct nigra pecude fiebant. Nullus est. dubitandi
locus, quin sermo sit de sacrificiis Taurice insule,
sive, ut frequentius et verius loquimur, peninsul:.
Ilyginus fabula 190: Quorum (Tauricorum) fuit insti-
tutum. ut qui intra (ines eorum hospes venisset, templo
Diane immolaretur. De Diana Taurica et victimis hu-
manis illi c:sis agunt Tertullianus, Athanasius, Αὐ-
gustinus, Laetantius, Cassiodorius, Eusebius Cxsa-
riensis, uL plure. ethnicos przeteream. 1n glossa pro
Junoni legam libentius Diane,
sepulcra olim. Romani collocabant, et, ut. videtur,
eiiam δι αὶ. Genes. xxxv, 19 : Mortua est ergo Ila
chel, et sepulta cst in via qua ducit Ephratam. De via
Latina Juvenalis satir. 1 : Quorum Flaminia tegitur
cinis, atque Lat/na, Et sat. 5 : Clivosc veheris dum per
monumenta Latine. In via Salaria monumentum erat
pretiosi operis Licinii tonsoris et liberti Augusti, ut
tradit Cornutus sat. 2 in. Persium. Vix ali sepul-
cris celebres fuerunt Appia, Aurelia, Lavicana, Lau-
rentina, Ostiensis, Prznestina, Tiburtina. Di-se:rta-
tionem de Viis publicis anno 1786 Rom: edidit cl.
Vincentius Darto!uccius, primi subsellii jureconsul-
tus. An autem lic. sigla D. M. aut. D. MA., que in
sepulcris Christianis nonnunquam apparent, signifi-
cent Diis Manibus, an aliud, iuter Fabretti. αἱ Ma-
billoniunmr certatum est, quorum hic inscriptionem ii-
lam semper profanam esse contendobat, ille negaba?,
155
Dic, quibus bunc scribis titulum : nisi quod
[ trucis Orci
Imperium, verse ceu majestatis, adoras?
En quibus implicita squalebat regia summi ὦ
Imperii, tractis majorum ab origine sacris.
Cum princeps, gemini bis victor ezede tyranni,
735 Pulcbra triumphali respexit moenia vultu:
Nubibos obsessam nigrantibus aspicit Urbem,
Noctis obumbratz caligine : turbidus aer
Arcebat liquidum septena ex arce serenum.
]ngemuit miserans, et sic ait: Exue tristes,
Fida parens, babitus: equidem praedivite cultu
Hlustrata cluis, spoliisque insigne superbis
Auollis caput, et multo cireumfluis auro.
Sed nebulis propter volitantibus obsitus alti
Verticis horret apex : ipsas quoque livida gem-
[ mas
Lux hebotat, spissusque dies, et fumus ob ora
M0
41$
420
LIBER 1 CONTRA SYMMACRUM.
Custodit cineres, densisque Salaria bustis, — A
154
Suffusus rutilum frontis diadema retundit.
Obscuras video tibi circumferrier umbras,
Cseruleasque animas, atque idola nigra volare.
'Censeo, sublimem tollas super aera vultum
Sub pedibusque tuis nimbosa elementa relin-
[ quas.
Omne, quod ex mundo est, tibi subjacet, hoe
[deus ipse
Constituit : eujus nutu dominaris, et orbi
Imperitas, et cuncta potens mortalia calcas.
7385 Non decet, ut submissa oculos regina
[caducum
Contemplere solum, majestatemque requiras
Circa humiles rerum partes, quibus ipsa su.
[perstas.
Non patiar, veteres teneas ut me duce nugas,
Ut cariosorum venereris monstra deorum.
Si lapis est, senio dissolvitur, aut crepat iotu
Percussus tenui : mollis si bractea gypsum
425
490
495
GLOSS,/E VETERES.
405. Salaria, vía : salarium est cibus qui sepulcra
mortuorum custodientibus datur; sed ἊΝ omni pra-
benda ponitur, 1. — Bustis, sepulcris, Vat. A.
.406. Orci, Ürco juro : tnde Orcus, eo quod jurat,
neminem se sine morte dimittere, I.
408. Regia, aula, 1.
410. Princeps, Constantinus. — Gewini tyranni,
Mazxentiá et Licini, l.— .
444. Arcebat, exzpellebat. — Septena ex arce, ex
septem collibus qui sunt in toma. Septenam arcem di-
cit quia in septem colliculis constat Roma, 1.
415. Ingemuit, Constantinus, l.
416. Equidem, certe, 1so.
417. Cluis, abundas, precelles , |.
448. Circumfluis, abundas, I.
419. Propter, juxta, 80.
420. Livida, obscura, Iso.
424. Hebetat, obumbrat. — Ob, circum, I.
424. Cxruleas, nigras, 1.
425. Tollas, ut, I.
426. Nimbosa, tenebrosa, Iso.
450. Submissa, inclinata. — Regina, Roma, 1.
432. Superstas, superior es, Vat. À.
433. Nugas, ineptias, l.
434. Cariosorum, putridorum, deficientium ; caries
putredo, quam teredines faciunt in ligno, 1.
496. Bractea, lamina auri. — Gypsum, genus terra
est, de qua imagines faciunt , ].
COMMENTARIUS.
Lupius, in dissert. de Baptisteriis, num. 458 et 159, C phasse, postquam duos tyrannos vicerat. Ceeterum in
inscriptionem profert, quam Christianam esse cen-
set, et Diis Manibus ab ignaro aliquo ncophyto po-
situm, eL a presbytero qui caemeterio praerat non
animadversum ; quod interdum accidisse satis est
verisimile. Inscriptio est bujusmodi :
DIS MANIBYVS PRINCI
PIO FILIO DVLCISSIMO 500 PO
5017 QVI VIXIT ANNIS VI. DIE
XXVII. IN PACAE
€. Cajetani Migliore erudita de Diis Manibus exstat
dissertatio, de qua rursus pag. 1172.
405. Cornutus in Persium ait salarium proprie
esse victum unius diei, cui sal imprimis inseruit. Iso
minus placet. Post bunc versum liat, et Mar. appo-
nunt lemma Roman alloquitur.
406. Prag., hic quibus hunc titulum scribis. Ald.,
dic, quibus hinc scribis titulum. Vat. À et nonnulli
Heins., dic, quibus inscribis titulum. Plerique, dic, D
quibus hunc scribis titulum.
407. Vat. Δ, vitiose, verito ceu.
410. Pal., Vat. À, gemini victor de cede. Egm.,
male, gemini victor cede : a secunda manu, gemini
gictor de cede, aut gemini devictor cede : non enim
clare explicat Weitzius lectionem hanc Egm. et Pal.,
Principeu: hunc esse 'Theodosium certum est. Ty-
rannos intellige Maximum et Eugenium. Grangzus
objicit Prudentio, quod in hac historia enarranda
paululum a vero deflectit : siquidem Theodosius, victo
Maximo, triumphavit anno 339, nec, devicto multis
annis postea. Eugenio, Ttomam rediit. At vero etsi
concederem ordinem narrationis aliquatenus esse
turbatum, non tamen esset propterea falsitatis arzuen-
dus poeta qui non ait aperte Theodosium triuin-
ipsa quz sequitur oratione Theodosii mentio iterum
fit gemini tyranni a Theodosio victi.
445. Ald., noctis adumbrata. .
411. Vat. A, mendose, arcebit, De hac loquendi
ratione liquidum serenum, superum serenum el simt-
libus, Dausqueius in Comment. ad Silium, lib. xn,
vers. 4.
417. Egm., Jureti membran», clues. Mar. a prima
manu, superbum.
421. Heins., Cham., Teol., mendose, ab ora. Egm.
scribit hebitat. Prag., obumbrat pro ob ora, Rutilius,
lib. 1 Itin., vers. 495, puritatem coli Romani lau-
dans, ait : Nec locus ille mihi cognoscitur indice fumo.
423. Prag., obfusas video. Widm. et Bong. ἃ prima
manu scribunt circumferier.
424. Ald., et nigra idola volare, Rat., prioribus
erasis, idolaque nigra volare. Neutrum est ab auctoris
manu. Grangzus Áldo adhzsit.
430. Scriptores Prudentii aequales passim Romam
reginam appellant.
429. Rat., superstes, lege superstas.
433. Nugas vocat idolorum cultum et fabellas
aniles a Numa inventas. Aliqui ipsa idola nugas vo-
cari dicunt, ut nenias alibi.
434. Prudentius non. semel monstra, et portenta
deos gentilium — vocat. Minucius : Tot «unt Joris
monstra quot nomina. Virgilius vin. /En., Omnige-
numque deum monstra, et latrator Anubis.
4355. In cod. Theod., tit. de Psganis, leg. 12,
qux lex a Theodosio jata est anno : Si quis vero
mortali opere facia, et evum passura simu'acra impe-
sito thure venerabitur, etc.
456. In ltat. ex gypsus factum gypsum. Prag., male,
gyp:ea. De gypseis veterum imaginibus Arnobius lib.
155
Texerat, inlido rarescit glutiue sensim.
Si formam statu: lamnis commisit aenis
Lima terens, auL in partem cava membra gra-
| [vato
436 Pondere curvantur, scabra aut ;erugo per-
[esam
Conflcit effigiem, erebroque foramine rumpit :
Nec tibi terra deus, coeli nec sit deus astrum,
Nec deus oceanus, nec vis, qua eubter operta
[est,
Infernis triste ob meri'um damnata tenebris.
Sed nec virtutes hominum deus, aut ani-
[marum,
Spirituumve vagz tenui sub imagine forma.
449
445
Absit ut umbra deus tibi sit, geniusve, lo- 4600
|eusve,
Aut deus aereas volitans phantasma per auras.
Sint hzc barbaricis gentilia numina pagis :
AURELHI PRUDENTII CARMINA.
A 450 7737 Quos penes omne sacrum est, quidquid
156
[formido'tremendum
Suaserit : horrificos quos prodigialia cogunt
Credere monstra deos, quos sanguinolentu:
- [edendi
Mos juvat, ut pinguis luco lanietar in slto
Vietima, visceribus mulia inter vina vorandis
At te, qux» domitis leges, ac jura dedi: ti
- Gen'!ibus, instituens, magnus qua tenditer or
| [bis,
Armorum morumque feros mansuescere ritus,
Indignum, ac miserum est, in relligione te-
[nenda
lloc sapere, immanes populi de more ferino
Quod sapiunt, nullaque rudes ratione sequun-
[tur.
Seu nos procinctus maneat, seu pace quietas
Dictemus leges, seu debellata duorum
δὴ
GLOSS/E VETERES.
431. Rarescit, deficit. — Sensim, paulatim, Iso.
459. Terens, planans, I.
441. Conficit, corrumpit. — Crebro, multiplici , I.
442. Astrum, sol, vel luna, I.
4417. Geniusve, deus loci, 1.
449. Payis, villaticis : P'ige Grece fons : inde pa-
gani, villani, quia circa fontes. antiqui villas ponebant,
el ideo villani dicuntur, quia longe remoti sunt a civitate
Dei, |.
450. Penes, juzta, I.
455. Lanietur, sacrificetur, 1.
455. Te, o Itomae, l. |
459. Immanes, crudelcs, I.
460. Rudes, stulti, I.
461. Procinetus, apparatus bellicus, vel bellica pri-
paratio, 1.
462. Dictemus, constituamus, 1.
COMMENTARIUS.
vi, Firmicus, Capitolinus in Gordiano. Imagines gy-
pse:€: nonnunquam bracteis metalli inducebantur.
Confer versionem ltalicam operis Joannis Winkel-
mann, Storia delle arti del disegno, cum eruditis ad-
notationibus Caroli Fea l. C. lib. vit, cap. 4.
431. Vat. A, Mar., Rat., Prag., Egm., Pal., Bong.,
Weitz. aliique, tererat. Ald., Gis., vulg. nonnulli, te-
cerit, quod nescio an sit melius. Alicubi texeris, men-
dose. Notanda est efíicacia verbi rarescit.
498. Ald., Bong., Widm., Mar., laminis. Rat.,
lainminis. Vat. A, Weitz., Gifanius ex vet. cod.,
fammis. EgxAn., lammis commisit avenis, male. Verior
est lectio /amnis tam in Prudentio quam in Iloratio,
lib. n, oda 2. Gifanius contendit veteres extulisse
4amma pro lammina.
A39. Vat. A, in. parte. Egm., corrupte, íntparte,
apud Weiizium. lleinsius in codem Egm. invenit in
parte, et a secunda manu, impacta. Ald., Torn., gra-
tala, Weitz. cum Bong. et Widin. a prima manu, ca-
va'o. Mariettus innuit ex his verbis lima terens corrigi
posse Isidorum in scobina, Puto, indicari caput 19 lib.
xix :Taratrum quasi teratrum. Scofina dicta, quod haren-
do scophen faciat; ubi fortasse legendum quod terendo.,
441. Codex Jureti, Vat. A, Oxon., contegit. Pal.,
Egm. ἃ secunda manu, contiguam effigiem. Egm. a
prima manu contigiem, effigiem. Heinsius hinc con-
jicit contigit effigiem. l'lerique, conficit effigiem.
445. Supra vers. 392, subternis antris de inferis, et
hac vi quze subier operta est.
. 444. Prag., Widin. a prima manu, inferni, minus
ene.
445. Aldus ediderat Sed nec virtutes Deus hominum,
aut animarum, Emendavit Sed nec virtutes Deus aut ho-
minnm, aut animarum, Alii habent Sed nec virtutes homi-
num Dcus, aut animarum. Prag., aut tenebrarum, Sen-
entia est, Deum nom esse virtutes hominum, ut pudi-
eitiam, fidem, neque vagas formas animarum et spi: i-
tuum, ut demonum ct angelorum, tenui sub imagine.
445." Ald., mendosc, vagi. Virgilius v1 : Et ni docta
comes tenues sine corpore vitas Admoneat volitare cava
sub imaame forma,
447. Juretus advertit, alias legi tibi sit lucus, ge-
niusve, et defendi posse hanc scripturam, cum mazxi-
mam religionem pagani lucis tribuerint. Prudentius
idola szepe vocat umbras : sic supra vers. 195, Um-
bra Penatum.
449. Cur ethnici a pagis dicti fuerint pagani, plu-
C res afferri solet caus, ut indicavi ad vers. 6 prz-
faiionis hujus libri. Vide etiam infra ad vers. 691,
Mihi vera hxc esse vidctr, quas ex his versibus de.
promitur, quia scilicet in pagis superstitio maxime
" vigebat, adeoque illi omies qui superstitioso ido
lorum eultui host religionem Christianam ubique dis-
seminatam adhzserunt, jure pagani vocati sunt. fIc-
raldus, in Arnobium pag. 4, intelligit paganos idolo-
latras dictos, quia non amplius t-rrarum orbem occo-
pabant, sed in angustum coarctati et quasi pagis
quibusdam conclusi erant. Putat, obscuram fuisse
eliam olim originem hujus appellationis, sicut nee
nos adhuc satis liquido scimus unde Huguenoti ap-
pellati fuerint. Gothofredus ad leg. 15.de Paganis
cod. Theo4. appellationem paganorum sub Christia-
nis imperatoribus cwpisse aflirmat, cujus antiquis -
sima, qux» ipsi occurreret, meutio exstat iu leg. 18
de Episcopis auno 585 : Gentiles, quos tulgo paganos
appellant. Existimat autem. vulgus Christianorum
D qui variis olim dicteriis a gentilibus fuerant appellati,
nomen paganorum gentil.bus reposuisse, quasi sim
plices, rusticos et agre:tes dicerent. -
450. Mar. a prima manu, quis penes, perperam.
Alli etium error est penes omnes.
4851. Mar. a. prima inanu coutra metrum. οἱ sen-
suin, /ionorificos quos.
52. De monstris diis jam dixi. Vide Heraldum ad
Tertullianum , cap. 23 Apolog., et ad Minucii verba z
Ut nidore altarium vel hostiis pecudum sagiuati.
493. Egm. scribit (ucu pro luco.
455. Prag., e! jura.
458. Prag., tenendum, non ita benc.
459. Aldus, id sapere.
400. Prag., nulla fidei ratione.
401. Ald. seu vos, lege scu nos.
157
Colla tyrannorum media calcemus in Urbe :
Agnoscas, regina, libens mea signa, necesse
[est :
In quibus effigies crucis aut gemmata refulget,
794398 Aut longis solido ex auro praefertur in
[ hastis.
IIoc signo invictus transmissis Alpibus ultor
Servitium solvit miserabile Conetantinus.
Cum te pestifera premeret Maxentius aula,
Logebas longo damnatos carcere centum,
Ut scis ipsa, patres : aut sponsus foedera pa-
[ct ἢ
Intercepta geiens, diroque satellite rapta,
465
i0
LIBER 1 CONTRA SYMMACIHUM.
A .
158
lumersus tenebris dura Inter vincula flebat :
Aut si nupta, torum regis conscendere jussa ,
Coperat impurum domini oblectare furorem ,
"39 Morte maritalis dabat indignatio poenas.
Plena puellarum patribus erzastula szvi
l'rincipis : abducta genitor si virgine mussans
Tristius ingemuit : non ille impune dolorem
Prodidit, aut confessa animis suspiria traxit
. Vim libertatis nimize, patriumque dolorem.
Testis Christicol:» ducis adventantis ad Urbem
Milvius, exceptum Tiberina in stagna tyrannum
Praocipitans, quanam victricia viderit arma
485 Majestate regi, quod signum dextera vindex
415
480
GLOSS/E VETERES.
463. Tyrannorum, Mazentii et. Licinii, l.
462. Signo, crucis, ἢ.
469. Te, o Homa, 1l.
4714. Pacte. sponse, I.
479. Intercepta, ablata, l.
475. Tenebris , carcereis, Iso. .
A74. Nupto, virum habens. — Regis, regem dic.t
quemcunque dominum, 1.
415. Furorem , amorem, I.
416. Dabat, sustinebat, 1. .
477. Ergastula, ergasiron operatorium ; ergon enim
B opus, vel erga pluraliter, unde synergus coepera-
tor, 1.
478. Mussans, murmurans, so.
480. Prodidit, manifestavit. — Convexa, curva, l.
482. Christicolz, Christicolam ducem se vocat Con-
. &tantinus, I. Constantini, Vat. A.
485. Milvius, pons dicitur in Tiberi, ubi Constanti-
nus Maxentium interfecit, 1.
Tyraonum, Mazentium, Vat. A.
484. Quanam, cur. — Victricia, ita crucem Christi
vocat, quam in vexillis gerebant, 1. |
COMMENTARIUS.
&(5. Vide Demsterum, pag. 66 ad vers. Corippi :
liegnaque sub vestris venient fortissima plantis. Pru-
dentius poetice loquitur : non enim Theodosius trium-
μανία aut Roniam venit post victum Eugenium.
464. Prag., agnoscat. Retine ajnoscas.
465. Muretus lib. xir Var. Lect., cap. 8, Petrum
Crinitum egregie refellit quod Theodosio anc impiam C
legem affingere non. dubitaverit lib. 1x de Monesta
Disciplina, cap. 9 : Cum sit nobis cura diligens in rebus
ouibus superni numinis religionem tueri, signum Sul-
ratoris Christi nemivi quidum. concedimus. coloribus,
lapide, aliave materia fingere, insculpere , aut pingere.
Sed quodcunque reperitur, tolli jubemus , gravissima
pea eos multando, qui contrarium decretis nostris «t
imperio quidquam tentaver:nt. Verba legis cod. Justin.
lib. 1, tit. 8 sunt : Signum Salvatoris Christi nemini
licere vel in solo, vel in silice, vel in marmoribus hwni
positis iisculpere vel pingere : sed quodcunque reperi-
tur, tolli, gravissima pena multando eo qui contrarium
stasutis nostris tentaverit, specialiter imperamus. In
versibus Prudentii cruz gemmala intelligi potest
in vexillorum purpura, gemmis intexta, solido ex
auro in vertice hostarum, Confer Baronium .ad an-
num 3512, ac plures alios qui triumphos. crucis prz-
d.cant.
466. Post hunc versum in Aldo, Mar., Rat. et aliis
(itulus est De potentia crucis. 1n Urb., De laudibus
crucis, εἰ ejus potentia, Hujusmodi leminata in multis
desunt. .
467. Vat. A, inendose, vinctus. pro invictus. Ald.,
Egm., Pal., ultro, minus bene, pro ultor. Theodosius
exemplum Constantini allegat, ut Romanis potentiam -
erucis persuadeat. Non ergo loquitur Constantinus,
ut vult Chamillardus et cum co nonuulli recentiores.
Nam qui loquitur vers. 422 οἱ", Obscuras video, etc.,
postea Censeo.... Non patiar... Me duce... Dictemus...
Calcemus. Et post exposituin exeinplum Constantini,
Ergo cave, egregium caput orbis..... Deponas jam festa
telim, etc. Et Constantini quidem victorla, ut Jam an-
li4u2, narratur : Scis ipsa... Meminit clarissimus ordo,
qui tunc, etc. Mistoriam nacrat Eusebius in Vita Con-
stantini.
463. Egm., soleit mirabile. Non probo.
. 469. Prag., imale, vestiferam,
p
471. Vat. À, mendose, ut sis.
412. Mar. scribit. dyroque. Gallandius malebat
rapte, ut ad pacte referatur. Sed bene est rapta, hoc
est federa intercepta et rapta.
473. Heins. cum Thuan., iuter vincula flebat ; se-
cuti eum sunt. recentiores. Prag., inter vincla geme-
bat. Mar., lugebat, repugnante metro. Plerique, inter
vincla [webat, Constructtio est : Sponsus immersus
tenebris dura inter vincula luebat faedera sponsz in
tercepta, diroque satellite rapta. Sed non satis con-
cinnum est luere federa intercepta, et sponsus mclius
dicitur gemens federa intercepta.
415. Mar. a prima manu, domino, male.
4106. ΠΠπις non esse a Prudentio exaggeirata, ex Eu-
sebio aliisqne antiquis historicis constat. In Mar. a
rima manu, long. a prima manu, maritales ; mne-
ius snaritalis.
ATI. Ald., Gis., puellarum, patrumque. Scripti ple-
rique, puellarum patribus. Pal., ma'e, patribusque.
480. Mar., Weitz., Prag., Rat., Colerius ad Vale-
rium Max. pag. 568, Widiu., convexaanimis. Potiores
leinsiani, Ald., Gis., lleinsius, confessa nimis. 1t
Àlex. eum glossa publicata. Alii, connexa animis. Opi-
natur lleinsius confessa animos suspiria.
481. Abest hic versus ab Egm., Boherio veterrimo,
priore Rott., Vat. A, Pal. Adest iu aliis. Aldus habet
nimiam pro nimid, et distinguit traxit. Vim, cum in-
telligi potius debeant suspiria. confessa vim libertatis.
Gallandio placet nimiam cum Aldo, non nimia cum-
Chamillardo. Ego in Charnillardo lego nimi, nempe-
libertatis, quod melius est.
482. Vat. A ἃ prima manu, Christicolis, male. Noi
loquitur Constantinus, ut vult. Iso, sed. T'eodosius.
Amnulatur Horatium lib. iv, od. 4: Testis Metaurum
flumen, et Asdrubal Devictus.
4. Heinsius contendit. legeudum Mulrius, noo
Molvius, aut Mileius. Ali przterea scri:unt Mulvius,
alii Molbius. Aldus ediderat Mulvius, ct correxit Mil-
vius, qnod etiam observavit Gallan/ius, ut intelligas.
non aliai prze manibus ipsum habuisse AMinam edi-
tionen, nisi eam qua ego utor et unicain credo. Nuage
Milvii nomen est Ponte Molle. Maxentius simpliciter
tyraunus dicitur ter in panegyri Nazarii ad Constan-
uuum et in aliis monumenUs et scriptoribus antiquis.
109 AURELII PRUDENTII CARMINA. 160
Prztulerit, quali radiarint stemmate pila.
Christus purpureum gemmanti textus in auro
75 Signabat labarum, clypeorum insignia
[Christus
Scripserat, ardebat summis crux addita cristis.
490 lpsesenatorum meminit clarissimus ordo :
Qui tunc concreto processit erine, catenis
Squalens carcereis, aut nexus compede vasta,
Complexusque pedes victoris, ad inclyta flendo
Procubuit vexilla jacens ; tunc ille senatus
A95 Militis ultricis titulum, Christique verendum
Δ} Nomen adoravit, quod collucebat in
|armis.
Ergo cave, egregium caput orbis, inania post haee
Prodigia, et larvas stolide tibi fingere cultu,
Atque experta Dei virtutem spernere veri.
. 500 Deponas jam festa velim puerilia, ritus
Ridiculos, tantoque indigna sacraria regno.
Marmora tabenti respergine tincta lavate,
OQ proceres : liceat statuas consistere puras,
Artificum magnorum opera, hzc pulcherrima,
[malim,
GLOSSJ£ VETERES.
Y 486. Stemmate, figura. — Pila, lancea, l. Haste,
at. A.
487. Gemmanti, pro gemmato, Rat.
488, Labarum, vexillum, vel frenum. — Insignia,
ornamenta, 1. .
489. Ardebat, fulgebat, 1. Splendebat. — Cristis ,
galeis, Vat. À.
494. Jacens, prosternens, 50.
495. T.talum, crucem, 1l.
497. Caput, o Roma, Vat. A.
499. Spernere, cave, spernuas, |.
00). Deponas, ut, 1.
504. Sacraría, temp!a, 1.
503. Marmora, marmoreas δία! ας. — Tabenti, sor-
p dida. — Respergine, sanguinis, 1.
COMMENTARIUS.
486. Mar. a prima manu, perperam, radiarit. Prag.,
radiarunt.
431. Egm., corrupte, gemmati.
488. Egm., Pal., lavacrum male pro fabarum. Tur-
nebus, Advers. num. 459, testatur in vetusto lexico
dici laborum pro labarum. Gyraldus dialog. 25 glo-
riatur, se primum aperuisse liunc Prudentii versum,
et explicat labarum esse signum bellicum pretiosis-
simum, q'od Constantiuus in crucis signum conver-
tit, Utuntur hac voce labarum Tertullianus, Ambro-
sius et alii. Rabanus Maurus in carmine de Cruce
mutavit quantitatem : IIinc signant cherubin hac labara
sancta triumphum. Nonnulli affirmant id nomen sub
Constantino demum inventum, et in Tertulliano le-
gunt cantabra, uti etiain. in Minucio : Nam et signa
ipsa , et canlabra , et vexilla castrorum. Wigaltius ad
hunc lucum ait cantabra fuisse quoddam genus vexil-
lorum, qu;e cariine inscripta aliquid grati et jucundi
militibus significabant. Aliqui originem ex Cantabria
repetunt, nescio an meliori jure. Bulengerus, de Rom.
Imper. lib. v, cap. 5, plura babet de labaro. Innu-
meri sunt critici aliique ouctores qui hos Prudentii
versus laudant. Descriptionem labari vide apud Arin-
ghum, fom. Subterr. lib. vi, cap. 95.
489. S. llieronymus, epist. 107 ad Lztam, Vezilla
militum. crucis in:ignia sunt. Regum purpuras et ar-
dentes diadematum gemmas. patibuli salutaris pictura
condecorat, S. Augustinus in psalmum xxxvi : Finila
est (crux) in pena, manet in gloria. A locis supplicio-
rum fecit transitum ad. (rontes imperatorum.
491. Dicit concreto crine ex more reorum apud Ro-
manos. Eadem proprietate hymno 11 Peristeph. :
Carcereo crinita silu stare agmina contra Jusserat.
, 495. Antea dixit. ultor, vindez, nunc militie ultri-
cis. Hoc ipsum exprimit inscriptio arcus triumphalis
Constantini. |
IMP. CAES. FL. CONSTANTINO . MAXIMO
P. F. AVGVYVSTO . S. P. 0. Rh.
QVOD . INSTINCTY . DIVINITATIS . MENTIS
MAGNITVDINE . CVM . EXERCITV . SVO
TAM. DE. TYRANNO. QVAM. DE. OMNI. EIVS
FACTIONE . VNU . TEMPORE . IVSTIS
REMPVBLICAM . VLTVS . EST . ARMIS
ARCVM . TRIVYMPIIIS . INSIGNEM . DICA VIT
jnscriptio ex ipso archetypo descripta e.t : nam
exemplaria edita aliquantum variant, Intra arcum
majorem ad latera legitur :
FVNDATORI QVIETIS
LIBERATOId VRBIS
Supra minores utrinque arcus :
VOTIS X
VOTIS XX
Et in aversa parte supra edem arcus minores :
SIC XX
Constat ex Prudentio, non solum crucem in labaro
fuisse expressam, verum etiam Christi nomen, scili-
cet monogramma Christi 3, qu» sunt dux littere
Grac nominis Christi X et P, neque significant pro
Christo, ut multi putaut, martyrii signum esse cre-
dentes. Itaque cum Christi nomen esset labaro im-
pressum , el mos esset ut labarum a militibus adora-
retur, quod semper imperatorem antecederet, recte
ait Prudentius , senatum adorasse nomen Christi ,
quod collucebat in armis;
497. Ald., Gis., Heius., posthac. Weitziani, et ple-
rique nostri post hac.
498. tlelnsius Weitzium rejicit, quod legerit Pro-
C digiaesse deos stolido tibi fingere cultu. Atqui ita legunt
Rat., Mar., Prag., Urb. et alii. Ald., Tornzs., solito
pro stolido. Tliuan., olido. Alii cum Vat. Α, Gis.,
probante fleinsio, Prodigia, et larvas solito tibi fingere
cultu. Apud Weitzium Ald., Gis., Palat., Prodigia ,
et larvas stolido confingere cultu. Verum Ald. et Gis.
legunt ut nodo exposui.
00. Egm., vitiosc, vel in puerilia.
502. Ald., Egm., P'alat., lavare, melius lavate. Ex
Festo respersum vinum dicebatur, quia sacris noveu-
dialibus mortui sepulerum vino spargebatur. Sed
Prudentius potius loquitur de tabo et sanguine victi-
marum quibus simulacra deorum cront respersa. Cl.
Fea tom. Ill oper. Winkelm., pag. 279, apposite re-
fellit RFandinium, qui id de statuis virorum illustrium,
non deorum, accipi voluerat.
503. Lib. xvi cod. Theod., tit. 10 de Pag., permit-
tuntur simulacra artis pretio, non divinitate metienda,
nt colligitur ex leg. 8 cum commentariis Gothofredi.
Ea lex 5 a Theodosio Magno lata est anno 382.
Postea Honorius anno $99 tulit legein 15 ejusdem
tituli : Sicut sacrificia prohibemus, ita volumus publi-
corum operum ornamenta servari. 1oc loco aique adeo
apud Prudentium ornamenta sunt simulacra deorum
publicis operibus affixa , ut lavacris, foro, plateis ,
compitis, porticibus, de quibus Tertullianus cap. 8
de Speciaculis, et Aubrosius adversus Symmach.
[lac ipsa publica ornamenta. ab Honorio prohibita
fuerunt per Africam anno 399 leg. 18, et universe
anno 408 et 415 leg. 19 et 2u : Ne illecebram errauii-
bus praestent.
904. Mar., Rat., Prag., pulcherrima, molim, quod
placet, quamvis in edd. oiunibus sit pulcherrima no-
401
In vitium verse monumenta coinquinct artis.
Talibus edictis Urbs informata refugit
Errores veteres, et turbida ab ore vieto
Nubilja discussit, jam nobilitate parata
JEteruas tentare vias , Christumque vocantem
Magnanimo ductore sequi , et spem mittere in
| vum.
Tunc primum senio docilis sua sz::cula Roma
Erubuit : pudet exacti jam temporis, odit
Prateritos foedis cum relligionibus annos.
7253 Mox, ubi, contiguos fossis muralibus
(agros
Sangoine justorum innocuo maduisse recordaus,
Invidiosa videt tumulorum millia circum :
Tristis jadicii mage ponitet, ac ditionis
Effrenis, nimixque sacris pro turpibus irz.
510
LIBER ] CONTRA SYMMACIIUM.
"759, Otnamenta ant patrise nec decolor usus A 520 — Compensare cupit teterrima vulnera ls
163
Justitize sero obsequio, veniaque petenda,
Ne tanto imperio maneat pietate repulsa
Crimen szvitiz, monstrata piacula quzxrit,
Inque fidem Christi pleno transfertur amore.
Laurea victoris Marii minus utilis Uibi,
Cum traheret Numidam populo plaudeute Ju-
. [gurih:un,
Nec tantum Arpinas consul tibi, Roma, medel:e
Contulit, exstincto justa inter vincla Cethego,
Quantum pr:ecipuus nostro sub tempore prin-
[cep3
Prospexit, tribuitque boni; multos Catilinas
ΖΔ, lle domo pepulit, non axva incendia
[tectis,
Àut sicas patribus, sed tartara nigra aniinabus,
Internoquehominum statui tormenta parantes.
535
GLOSS/E' VETERES.
507. Informata, docta vel instructa, l.
508. Vieto, senili, veteri, I. Vigetum dicitur corpus
humenum , dum vis et ctas in eovalet : sic Roma hie
ealida fuit, cum imperante Constantino idololatriam rc-
it, Vat. A.
509. Nobilitate, ex nobilitate, I.
549. Senio, in senectute, l.
514. Relligionibus, daemonibus, l.
515. Contiguos, vicinos, propinquos, l.
519. Nimiz, intemperate, 1.
520. Compensare, restaurare, l. Emendare, Mar.
521. Petenda, que erat ad petendum, Ἰ.
522. Imperio, in Roma. — Pietate, sanctitate, l.
525. Piacula, purgationes, 1so.
525. Laurea, corona, victoria ; lauro enim corona-
bantur victores, |.
527. Arpinas, ex oppido Cicero Arpinas dicitur, [.
528. Cethego, Cethegus, et Lentulus εἰ alii conju-
ra'ores fuerun: ut exurerent. Romam et senatores inicr.
Rcerent, 1.
9239. Procipuus, maximus. — Princeps, Constanti-
nus, 1so.
990. Catilinas, de monas, hostes, perwersos, w:
[uit Catilina, qui hostis fuit Romanorum, 1.
532. Sicas, prelia, !.
555. luterno, anime, que est interior homo, 1.
COMMENTARIUS.
stre. Uleinsius cum Thuan., he pro lec, et ad sta- (; legendum ductore.
tuas refert. Recentiores Heinsium sequuntur. Pleri-
que veteres, hac ornamenta, que bene.
505. Codex dareti, Ald, Maz b» Weitz., Widm.
supra, . Coleri codex et alii, fuant, quod non dis-
plicet Collandio: Vat. A, Prag. , Widm. iterum ἃ
secunda manu, Thuan., Cauch., Urb.. fiant. Bong.,
Gis., Widm., cluant, quod placuit Heinsio et recen-
ioribus. In Egm. interpre:amentum verbi (uant est
erunt. liz omnes lectiones admitti possunt, non vero
fagant in Ox., et fluant in priore Rott. In Alex., fiant
a prima manu, fuant à manu secunda.
506. Gis. ad oram, arcis, minus bene. Vera lectio
eritis. Ex hac postrema orationis parte colligo, post
eversam Victori aram adbuc in curia Julia stataam
ejusdem dex permansisse, sed siue ullo cultu et so-
]um ornatus gratia. De hac statua intelligo Claudia-
pum in vi consulatu Honorii : Jure paludatg jam cu-
ria militat aule. Adfuit ipsa suis ales Victoria templis,
Romane tutela toga, que divite penna Patricii reve-
renda fovet sacraria catus. Vide comment. ad vers, 28
et 29 lib. in.
508. Multi, etiam veteres et probati, scribunt vigeto
pro vieto. Glossa Vat. A videtur accipere vieto pro
vegeto. At vietus hic signilicat languiduim, rugosum :
neque sermo est de Constantino, sed de Theodosio,
ejusque edictis jam olim promulgatis, et post supera-
tsm Maximum confirmatis et ampliatis. Non autem
negat Prudentius, ante Theodosii edicta fuisse plures
senatores Romanos Christianze religioni addic.os, sed
affirmat solum Theodosii exemplo et persuasione fa-
etum ut Roma in fidem Christi pleno transferretur
amore, ut ait vers. 524. Ac notandum, a Prudentio
vocari etiam edicta vers. δῖ orationem qua Saturnus
idololatriam antiquis Latinis persuasit.
510. Ald. et plerique mss., vocante. Dong. a priua
manu, et nonnulli vulg., vocantem.
δι1. In. Ald. mendum puto magnaninto doctore ;
512. Aldi error prima.n pro primum,
514. Barthius, lib. xL Advers., cap. 7, cum his ver-
sibus confett Lucretii verba : Quod contra sepius olim
Religio peperit scelerosa atque imp'a (acta.
915. In Mar. erat hxc scriptura, Moz ubi conii-
guit fossis muralibus, agros, eic., qux $fue depravata
L.
917. Notandus est hic locus adversus eos qui ja-
uin exiguun fuisse martyrum numerum.
. Vat. A, corrupte, magne paenitet, ac editionis.
520. Vat. A, mendose, vulnerr. ᾿ “
521. Vat. A, Egm., petendo, male, nec melius
Alex., venia qua petenda.
25. Egm. apud Weitz., solvit, pro querit. Ilein-
&ius nihil tale reperit in Egm., sed expressum id ait
ἃ Gis. ex suis. In prima quidem Giselini editione
exstat solvit, at in secunda clare querit.
Mar., veri transfertur amore; «upra pro div.
script., pleno transfertur amore. Mariettus primam*e-
ctionem przefert : sensus enim est transfertur in fidem
Christi amore veritatis, guod con(irmat glossula Ra-
tisbonensis ad marg., id est, pro veritatis, quie ap-
posita certe est nomiui veri, non pleno.
538. Ald., contigit; corrige contulit. In Rat. glossa
est ineptissima : CETHEGO rege quodam.
550. Ald., Gis. 1 ed. in textu, prascripsit pro pro-
spezit. Sermo est de Theodosio, non de Constantino,
ui anno 337 obiit. Hinc colligitur Prudentium illa
'heodosii oratione coinprehenderc omnia ejus acta
contra paganismum, etiamsi ad diversa tempora per-
neant.
539. Prag., Internaque hominum strage tormenta
parantes, et. glossa, secundum aliquos produci ge in
ablativo. Mar, a s$ccuaoda manu, Weitz., Internoque
hominum stravit : scilicet stravit. yarantes tormenta in-
terno hominum. Mar. a prima maru, internaque ho-
minum siravit, Rat. a secunda manu, internaque ha-
465 ΛΌΠΕΙΗΙ PRUDENTII CARMINA. 154
Érrabant hostes per templa, per atria passim, A Imperium sine fiac docet, ne lomula virtns
555 Romanumque forum, et Capitolia celsa tene- Jam sit anus, norit ne gloria parta senectam :
[bant :
Qui conjuratas ipsa ad vitalia plebis
Moliti insidia5, intns serpente-veneno,
Consuerant tacitis pestem miscere medullis.
E:go triumphator latitanti ex hoste togatus
510 Clara tropa refert sine sanguine, remque
[Quirini
Assuescit supero pollere in secula regno.
Denique nec ihetas statuit, nec tempora
[ ponit :
GLOSSAE
554. llostes, demones. — Passim, ubique, 8.
536. Vitalia, animas, Iso.
537. Serpente, nato, Iso,
539. Triumphator, Cons:.entiuxs, I.
540. Tropza, victoriam. — Quirini, Remani, I.
544. Anus, senez, 1l. “
545. Videas, o Symmacke, ἴ.
$46. Gestire, gaudere, — Catonum, principum fto-
manorum, consiliariorum, 1l. — Sapientum [tomano-
ram 'er Catonis sap'entiam, Vat. A.
547. Toga, consiliariorum, Vat. Α. — Pictalis,
545 — "Jf Exsultare patres videas, pulcherrima
[mundi
Lumina, conciliumque senum gestire Catonum,
Candidiore toga niveum pietatis amictum
Sumere, et exuvias deponere pontificales.
Jamque ruit, paucis Tarpeia in rupe relictis,
Ad sincera virum penetralia Nazareorum,
Atque ad apostolicos Evandria curia fontes,
' Anniadum soboles, εἴ piguora clara Proborum :
Fertur enim ante alios geicrosus Anicius Urbis
VETERES.
sanctitatis, l.
548. Pontificales, idolis eonsecratas, Vat. A.
549. Ruit, festinat, 1.
550. Nazareorum, Christianorum, I.
551. Evandria, ab Exandro, qui primus fertur stru-
sisse curiam, 1.
559. Proborum, electorum, 1.
553. Generosus, nobilis. — Anicius, mobilissimus
[uit, de cujus genere Boetius (uit, εἰ a quo familia Au-
niadum dicitur, l.
550
COMMENTARNIUS.
minum statui : sic interna refertur ad tormenta. Com-
munior lectio, Internoque hominum statui. tormenta
rantes.
555. Supra, vers. 2106, celsa ad Capitolia.
530. Egm. ἃ secunda mauu, quin conjuratas. ldem,
vitalia, plebes, male.
539. Mar., Rat, latitante. Egm., cogator, supia
negator ; corrige togatus. Triunphator vocabulum est
Apuleii, Cypriani, et iu inscriptionibus evi iuferioris
[requens.
540. Egm. supra, resque Quirini.
541. Assuescit pollere, ut hymno 9 Cath., vers, 95,
redire insuescerct mortuos.
5423. Ex Virgilio 1 Aneid., IJis ego nec metas re-
rum, nec tempora pono, Imperium sine fine dedi. Nc-
8cio qua rauone lleinsius conira fidem codd. velit con-
jicere Denique nec metas stati, nec tempora poni. Et
illico addit : pocET nimirum, quod. sequitur. Chamil-
lardus ita intelligit conjecturam lleinsii, ut statui et
poni referitur ad docet. Lectio codd. clara est, nec
sollicitari debet.
544. lost hune versum in Rat., Mar., titulus De
senatus conversione, qui exstat in Alex. δὰ marg. In
Urb., De conversione senatus... Aldus habet. [tomano-
rum senatum conversum ad Christum.
545. De hujuscemodi elogiis senatus T'omani testi-
monia veterum plena mauu affert Juretus ad verba
Syqimacli epist. 46, lib. 1: Pars melior humani ge-
neris senatus.
547. Alter Rott., candidiora toga, quod haud ine-
lcgans visum est lleinsio. Ego nihil aliud hic video
nisi mendum candidiora pro candidiore. De toga can-
dida ac de his ipsis versibus Prudentii, critici et an-
tiquarii inuumeri agunt. Accipe summain. Toga 1ἰο-
inanorui semper crat. alba; scd cum diebus festis
vestibus recentibus, et non sordidis, uterentur, albati
culiari ratione his in diebus dicebantur et erant.
reterea candidati togas creta candidiores redde-
bant : unde illis candidatorum nomeu h:esit. lutelli-
gitur ergo quid velit l'rugentius, scilicet. Itomanos
tanquam in die festo candidiorem togam sumere. Sic
hymno 11 Peristeph., vers. 205 : Nec minus Albanis
acies se candida portis Explicat, et longis ducitur ordi-
nibus. Videtur autein Prudentius hoc loco ciiain si-
gnilicationem mysticain. denotare, videlicct pietatis
et innucenti: candorein. Nec mihi displicet quod ait
Dominicus Macrus in llierolex., *eibo Barrisucs,
aliwdere Prudentium ad vestes albas recens bapti-
zatorum. —
549. Ald., in rupe retectis : intelligo latentibus sive
Lectis.
550. In codice Jureti hic versus ita erat interpola-
tus, penetralia noxa reorum, nullo sensu aut coutr;-
rio. In Égm. erat noxa virorum, ex quo factum nora
reorum.
552. Fabr., Widm., Bong. a secunda manu, Mar.,
Rat., /Eneadum mendose. Vat. A, Prag., Amnia-
dum : in hoc versu dux familie, qui in unam coa-
luerint, memorantur, Annit et Probi. Tertia his ad-
dita, scilicet Anicii, ut ex vers. seq. liquet. Glossa
electorum iuepta e-t.
555. Conjiciat recte aliquis legendum orbis Ilu-
sirasse caput. Supra vers. 497, Ergo cave, egregium
caput orbis. Sed l'rudentius senatum fortasse vocat
caput Urbis, llic Anicius Anniorum et Proborum so-
boles erat. Nonnulli hzec nomina quxrunt. sub Con-
stantino. At Prudentius clare loquitur de his qui post
edicta Theod: sii, vel certe sub ejus imperio, ejurata su-
perstitione pagana, fidem catholicam amplexi sunt. Non
ergo audiendus cst Baronius, qui putat liunc Anicium
esse Anicium Ju'ianum, qui consul fuit cum Petronio
Probiano anno Domini 322. Chamillardus putat 65:6
Sextum Petronium Probuin, praefectum pr:etorio Va-
lentiniani principis, consnlem eum Gratiano anno 374.
ls certe dicitur Aniciang domus culmen in iiscript:one
cujusdam monumenti, quod lilius ejus Auicius Iler-
niogenianus Olybirius, consul ordinarius, et Anicia
Juliana dedicarunt. Ego vero non video cur non
D potius filius Sexti Petronii Probi, qui in ea inscri-
ptiene Auicius llerinugenianus vocatur, sit is Ani-
cius qui primus Christo nomen dederit post leges de
religione Cüristiaua et eversione idolorum a 'Theo-
dosio promulgatas. De his familiis, earumque nobil.-
tate legi possunt Claudianus, Marcellinus, Z .simus,
Ausonius et alii. S. Ilieronymus epist. ad Deimetria-
dem : Scilicet non mihi Proborum et Olybriorum clara
repelenda sunt nomina, et illustre Anicii sanguinis ge-
nus .... Aut proferendus Olybrius virginis nostra puter,
quem immatura morte subtructum Iloma congemuit. In
no:is dicitür hunc Olybrium consnla: uin egisse anno
905; sed legendum fortasse 595. lu. [.stis consulum
lios reperio descriptos, qu: ad has fauilias possint
pertinere : Anno 322, Petronius Probianus et Àni-
cius Julianus. Anno δέ! : Probinus cum Marcellino.
C
105 | LIBER I CONTBA SYMMACHLM. 100
"7&6 lliustrasee caput : sic se Roma inclyta A "2547 Mortyris ante fores Bruti submittere fa-
[jactet. . [sces
555 Quin et Olybriaci generisque et nominis hzres Ambit, et Àusoniam Christo inclinare securim.
Adjectus fastis, palmata insignis abolla, Non Paulinorum, non Bassorum dubitavit
*
GLOSSAE VETERES.
556. Fastis, libris, quod fecit libros potestatibus. — —— quas habuit Brutus consul, 150.
Dalmata, victrici, 1. 558. Ambit, desiderat. — Ausoniam, Italicam. —
551. Martyris, cujuscunque. — Fasces, dignitates — Christo, propter Christum. — Securim, potestatem, l.
t OMMENTARIUS.
Anno 371: Sextus Anicius Probus cum Gratiano. — Dissert. Compend. de antiqua Urbis facie, contem-
Anuo 379 : llermogenianus Olybrius cum Ausonio. — ptus olim erat Quiritibus Vaticanus ob gravius ibi
Anno 595: Sex. Ànicius Olybrius et Sex. Anicius — ccelum, aquas otiosas et stagnantes, halitus impuros,
Probinus. Anno 406 : Sex. Anicius Petronius Probus — fetorem e cadaveribus. Prudentium simplicius ita in-
cum Arcadio. Anno 40S ; Anicius Bassus cuim Phi- — telligo, ut Olybrius consul seipsum, suamque adeo
lippo. dignitatem Cliristo subjecerit; non repugnabo tamen,
555. Weitz. in Var. Lect. ait numinis Pal. nomi- D si quis addat ritum aliquem jam tum invectum sub-
nis; sed in contextu edidil nominis, quod unice ve- — mittendi fasces eL inclinandi securem, dum consul
rum est. Becmanus videtur legisse in aliquo νι. — Christianus ecclesiam ingrederetur : qualia vene-
xuminis /ugres; nam corrigit ex suo ms. nominis. Duo — rationis signa in militibus ad sacra stantibus cernere
fuere Prudentii tempore Olybrii celeberrimi : alter licet.
Olybrius praefectus Urbis, Valentiniano et Valente 558. Heinsio magis Prudentianum videtur securem
iterum coss. ; alter ejus filius Olybrius, qui cum fratré — quam securim.
Probino consulatum gessit. De filio libentius intelligo $59. Laudatur hoc loco S. Paulinus, Nolanus epi-
Prudentium, qui certo est O'/ybriaci generisque et — scopus, de cujus conversione et sanctis moribus plura
wouiwis heres. Olybrius pater uxorem duxerat Pro-— Ambrosius, Augustinus, llieronymas et alii x»quales.
bam tiliam Sexii Petronii Probi, de quo paulo ante. Gesta enarrant Saechiuus, Le Brunius et Muratorius.
dixi. Dé his nobilibus Romanis plura affert Gotho- — E nobilissima fam lia Romana in Aquitania orius est :
fredus ad cod. Theod. maximis honoribus, etiam consulatu auctus, Hispa-
556. Sich., Widm., Bong., Weitz, Rat, Mar., αὐ niam adiit, ubi uxorem duxit Therasiam, ut videtur,
aula, Prag., ab olla, quod perinde est, nam.auin ὁ Hispanam, ex qua Compluti suscepit filium, ibique
sepe commutabatur. Ald., Gis., abolla : id exscripsit — defunejum ad sepulcrum SS. martyrum Justi et Pa-
Heinsius, et secuti sunt recentiores, nulla tamen in- — storis sepelivit. A Delphino Burdigalensi autistite
dicata varietate lectionum. Atqui lectio illa prima — baptizatus est, ἃ Lampio episcopo Barcinonensi pres-
sustineri posset. Nam vestes consulum palinate dice- — byter ordinatus, in sacerdotium, ut ipse ait, tantum
bantur, quin aliud adderetur. Cassiodorius, lib. vi, (» Domini, non eiiam in locum ecclesie deilicatus. Con-
epist. 4 : Nos habemus labores consulum, et 906 gau- ^ versio Paulini ascribitur anno circiter 380. An autem
dia dignitatum : palmate siquidem vestrae nostre pro- — Bassus, cujus mentio lic occurrit, sit Junius Bassus
bantur esse victori .... Pinge vastos humeros vario — qul prarfectus Urbis ac neopliytus decessit anno 358,
colore palmatg. Olybrius igitur ajjectus fastis consu- — ut constat ex inscriptioire apud Sirmondum in notis
lum, palmata insignis, ambibat ab aula submittere ad Ennodium, dubitari potest. Plerique aífirmant,
fasces consulares ante fofe« martyris, ut puto, prin» — quihus adhzret Philippus Laurentius Dionysius Va-
cipis apostolorum. fta etiam Grangzus martyrem in- — tic. basilic. Monuinent. tab. Lxxx:. S«d cuui Pruden-
terpretatur. Fabricius abolla in Aldino exemplari recte — tius videatur eos tantum recensere proceres. qui sub
legi comprobat, quia abolla vestis senatorum, uttoga — Theodosio Christi fidem amplexi sunt, alium intelli-
equitum, fuit : et utraque palmata dicebatur. Abolla — go. Ad hanc Bassorum familiam pertinere puto Bas-
imperatorum fortasse dicta fuit palmata a palma, :eu — sulam, piam feminam, Severi Sulpicii socrum, cujus
victoria. Abolia consulum et toga equitum paímata — mentio exstat in epistolis Pauliui οἱ Severi. Anicius
videtur diea a latitudine clavi, lioc est a palmo. Pal- — Bassus consulatum egit anno 408, ut paulo ante dixi.
satt nomen ad ecclesiasticam vestem translatum — Nonnulli negant: Bassum familie nomen ease. Parum
potat Teolius cum Hugone Menardo : nam iu Missa, — id nostra interest, neque ipsi, quod volunt, probaut,
ab lilyricoedita, fit mentio vestis quae palmatica dici- — Tom. I Musei Pio-Clementini exstat inscriptio vetus,
tur, et in epist. 66, lib. 1, S. Gregorii Magni memo- repetita eX prefatione cl. Petri Francisci Foggiuii
rantur vestes palma:iang. lllud vellem clarioribus — ad Fastos Romanos Verrii Flacci, qua ad liunc Ani-
testimuniis a Teulio confirmatur, quod Christiani ejus ,. cium Bassum spectat, adeoque lioe loco omittenda
teimpóris simul ac preturam et consulatum erant non est. ;
adepti, ad zdes aposiolorum accuriere solebant, ac BASSI!I
pauperibus pecuniam ac vestes largiri. Quod enim ANICIO AYCHENIO
(ut putat Teolius) a gentilibus id postremum factita- DASSO VC. PROCONS
tum docet Ammianus lib. xxvii de Symmacho, hujus CAMP. PROVISORI FIVS
quem Prudentius impugnat patre , scilicet : Accitos e DEM PROVINCIAE RES
aticano quosdam egenles opibus ditaverat. magnis; TITVTORI GENERIS
non liquet id accipiendum de zdibus apostolorum ANICIORVM
aut de pauperibus Christianis. Aminianus ita. refert, OB MERITA
non de Symmacho, sed de Lampadio : Hic cum ma- EIVS INLVSTRIA
gnificos pretor ederet ludos, el uberrime largiretur, ORDO PYPVLVSQVE CIVITA
plebis nequiens tolerare tumultum, indignis multa do- TiS PRAENESTINAE
nari sepe urgentis, ut liberalem se. et muliitudinis osten- PON. CENS
deret contemploren, accitos a Vaticano quosdum egentes
epibus ditaverat magnis. Valesius, qui ad hunc locum τς
opinionem Teolii ezpresserat, quidam in eamdem — Reper!a fuit hac. inscriptio Praeneste auno circiter
sententiam expromit, sed verbis Prudentii obscurio- — 4779, cx eaque colligi ait Fogginius cur Bassus ap-
ra. Ammianus intelligit pauperes qui in Vaticano ha- — pellatus fuerit Anicii nomine : quod vellem enuclea-
bitabant. Ut enim) probat Olaus Borrichius cap. 16 — tius explicuisset,
101
768 Prompta fides darc se Christo, stirpem- A
[que superbam
Gentis patriciz venturo attollere szeclo.
Jam quid plebicolas percurram carmine Grac.
[chos.,
Jure potestatis fultos, et in arce s«natus
l'rzcipuos, simulacra deum jussisse rev.lli,
Curaque suis pariter lictoribus omnipotenti
949 Suppliciter Christo se consecrasse regen-
[dos ?
Sexcentas numerare domos de sanguine prisco
Nobilium licet ad Christi signacula versas,
Turpis ab idolii vasto emersisse profundo.
570 Sipersonaaliqua est, aut si status Urbisin liis est,
AURELII PRUDENTII CARMINA.
168
Si formam patris fscit excellentior ordo,
lli faciunt, juncta est quoties sententia p'ebis,
Atque unum sapiunt plures, simul ac putiores.
hespice ad illustrem, lux est ubi publica, ce!-
[lam,
Vix pauca invenies gentilibus obsita nvgis
Ingenia, obtritos zgre retinentia cultus,
Et quibus exactas placeat servare tenebras,
750 Splendentemque die medio non cernere
[solem.
Post hinc ad populum converte oculos, quota
[pars est,
$80 Qu:e Jovis infectam sanie non despuat aram?
Omnis qui celsa scandit coenacula vulgus,
515
GLOSS,E£ VETERES.
560. Superbam, nobilem, 1.
561. Patrici, patricii erant consules qui more pa-
trum populum regebant, 1.
562. Plebicolas, plebem amantes, l.
564. Pracipuos, principes, 1, Vat. A.
D65. Lictoribus, minis/ris vel militibus, l.
567. Domos, familias, !.
568. Placet, licet, I.
569. Idolii, paganismi. Idolium est locus in quo ido-
lis immolabatur. Idolothytum sacrificium ; idolum, res
ipsa cui immolatur. — tmersisse, exisse, l.
510. Si persona, id est, si dignitas lemporalis ali-
B quid valet apud Deum, 1.
571. Formam, pulchritudinem, 1.
575. Potiores, exzcellentiores. meliores, 1.
574. Cellam, ecclesiam, templum, ubi congrcgabun-
tur nobiles Romanorum, 1. Ecclesiam S. Petri, lat,
576. Ohiritos, consumptos, — gre, difficile, 1.
571. Exactas, preteritas, 180.
3518. Solem, Christum, 1.
579. Quota, quam magna, l. .
580. lufectam, pollutam. — Sanie, putredine, l.
$81. Coenacula, Capitolia, 1l.
COMMENTARIUS,
562. Jureti codex, vitiose, Grecos pro Gra-chos,
sive, ut nonnulli scribere malunt, Graccos. In ora
ejusdem codicis nugator quispiam m:gistellus inter-
pretationis causa ascripserat, Graecos, utpote vicinio-
res Romanis, jungi solitos nuptiarum et dignitatum
pignoribus. Ín nonnullis vulg., poplicolas, quod non
male prauwulit Weitzius auctoritate codicis Egm.., in C
quo tamen lleinsias invenit plebicolas. Vocat plebico-
las Gracchos, quia eorum majores C. et Tib. Grac-
chi plebi in lege agraria propuguanda consulucrant,
Gracchus vero, quem Prudentius innuit, fuit L:etze
consanguineus, quem laudat S. lherony:mus. epsst.
107 : Ante. paucos annos. propinquus vester Gracchus
nozilitutem patriciam nomine sonans, cum prefecturant
gereret Urbanam, nonne specum Mithre, et omnia por-
teniuosa simulacra quibus corax, nymphu-, wiles, leo,
perses, helios, Bromius pater (al. Dromo pater) initian-
(ur, subvertit, fregit, eaussit, «t his quasi obsidibus ante
premissis, impetravit baptismum Christi? 4d accidis-e
anto Dowi.i 5389. vult Baronius, Gotliofredus οἱ Pa-
pius anno. 576, probibilius Philippus a, Turre de
Mitbra «ap. ultim. non ante arn 378 à Graccho
prefecturain Ürbanam initam existimat, 1n antro
Mitlirze cclebantur synmbolá astrorum et planetarum,
qnorum aliqua receuset Hieronymus. Vide notas Val-
arsit,
564. Bong. a prima manu, jussisse repelli.
906. Ald., Egui., Pal., se congregasse, coutra raiio-
nem metri.
$67. Mar., Prag., Rat., domus.
968. Glossa contrario modo legenda est : LicEr,
placet, nisi placet sit diversa scriptura apud Isonem.
569. Ald., idoli, contra cousuetudinem Prudentii,
qui corripit secundam. Vat. A, Egm., Pal., profano
|o profundo, quod postremum retiueri debet. Prag.,
inale, mersisse.
572. Prag. semper scribit hii pro hi. Alter Rott.,
jicta. quoties, quod Prudeutiano more factum putat
Meinsius.
574. lu Mar. deside: abatur est. Glossa σόα ex-
pl'icant ecclesiam ; malum curiam. Sic supra /uniiua
mundi scuatores vocavit. Senatus in templis alii-ve
in locis consecratis congregari solebat; et in templis
diversa crant celle, sive zdiculae, et sacel'a. Pru-
D
dentius ergo cellam, in qua habebatur senatus in!ci-
ligit. Cl. Antoninus Valsecchius ord. Pr:ed., scriptis pro
religione Christiaua editis laudatissimus , hos ver«us
Prudentii, ut alios aliis in locis, carmine ltalico
reddidit in opere /a Religione iincitrice, part. 9, cap.
2, contra inanem et sophisticam philosophiam Fre-
reti, qui verbis Symmachi, uec satis fideliter descri-
ptis, permotus, in suo Critico Examine conteud.t
illustriorem senatus partem cum Symmnach» sensisse.
Valsecchius eum refutat auctoritate Ambrosii et Pru-
dentii : Poeta, add.t argute, ben degno d'es ere udito
ed apprez:ato anche da un segretario perpetuo deli"
accademia rea/e delle iscrizioni e bel'e lettere.
516. Jureu membran: obsirictos cum Ald. et Gis.
ad oram. Plerique, etiam Gifanius et Colerus ad Val.
Max., obtritos, id e-& rejectos et omnino couteniptos.,
518. Aldus, nec cernere; alii, nou ceruere : ex pra-
verhio id sumptum. Post hunc versum titulus in Mar.
et Rat., De credulitate plebis, qui etiam exstat in Urb.
et Alex. ad marginem. Aldus habet Plebem liomanam
in Christum credidisse. ᾿
519. Ald. et Gis. iu contextu 4 ed., qus in Urbe
(8!, Qui. Alii, quota pers est, Que. 1n Vat. A desidera-
tur est.
580. Egm., Thuan., Pal., corrupte, disputat ; Weitz.,
dispuit. Wat., Gis., despuit. Plerique, despuat, Tertut-
lia:us lib. de Idololatr. cap. 11 : Quo ore Chrisianus
thurarius, δὲ per templa transibit, quo ore (umantes aras
despuet el exsulabit, quibus ipse prospexit? et cap. 15
de Spectac. : Nec minus templa quam monumenta de-
spuimus. Minucius in Octavio: Templa ui busta desp:-
ciunt, deos despuunt, rident sacra ; etc. Vide quie
notant ad liunc locum Heraldus, Elmenhorstius, Wo-
werus, Ouzelius, Origenes, lib. vit contra Celsum, id
in Christianis videtur improbare. (Quis, inquit, no-
strum adeo stultus est ui hac dicat, nec videat nihil
ejusmodi valere ad tollendam de diis persuasionem?
Distinguenda autein suiit tempora. Nam sub impera-
torib .s gentilibus id si:e peculiari aliquo instinctu a
Dco iiim.s80 palam (lieri non posset nisi imprudenter;
sub imperatoribus Christianis jam licebat. Confer
comment, ad hymni S. Eulaliz vers. 128.
581. Prag., celso : lege celsa. Heinsius putat vulgus
cx glossemate irrepsisse : nam vulgus manifeste de-
Et quem panis alit gradibus dispensus ab altis :
751 Aut Vaticano tumulum sud monte fre-
|quen!at,
Quo cinis ille latet genitoris amabilis obses :
- Caetibus aut magnis Lateranas currit ad zedes,
Unde sacrum referat regali chrismate signum.
Et dubitamus adbuc, Romam tibi, Christe, di-
[catam
In leges transisse tuas? omnique volentem
Cum populo, et summis eum civibus ardua ma-
[gni
Jam super astra poli terrenum extendere re-
. [gnum?
Nec moveor, quod pars heminum rarissima
$35
[clausos B
Non aperit sub luce oculos, et gressibus errat.
LIBER |! CONTRA SYMMNACIUM. .
Qvuique terit silicem variis discorsibus atram, A
410
Quamlibet illustres meritis, ct sanguine celari
l'remia virtutum titulis, et honoribos aucti
Ardua rettuleriut, fastorumque arce potiti
Annales proprio signarint nomine ehartas,
Atque inter veteres cera! numerentur et zre :
954 AUuamen in paucis, jam deficiente ca-
[(terva,
Nec persona sita est patris, nec curia eonstat,
Et quodcunque fovet studii privata voluntas,
Hoc jam rara tenet : sed publica vota recla-
(mant,
Dissensu celebri trepidum damnantia murmur.
Si consulta Patrum subsistere conscriptorum,
Non aliter licküm priseo sub tempore, quam δὶ
Tercentum sensisse senes legerentur in unum :
Servemus leges patrias : infirma minoris
Vox cedat numeri, parvaque in parte 5. [6608].
595
005
GLOSSAE£ VETERES.
582. Terit, pedites, ἴ.
M Et quem, pauperes. — Dispensus, dispensa-
tus, I.
584. Vaticano, ubi requiescit corpus S. Peiri. —
Tumulum, sepu'/crum, Iso.
Quo, ubi. — Genituris, Petri. — Obses, dici-
tur, qui loco pacis datur, et obses. DB. Petrus [uit Ro-
manis, qui pacem eis atiu.it,l.
586. Lateranas, ad basilicam S. Joannis baptizan-
ἐς, wbi ecclesia est. in. honore duodecim | apostole-
eum, d.
591. Extendere, protelare, 1.
595. Luce, fide Evangelii, 1.
594. Meritis, bellorum virtutibus. — Sanguine, ge-
"SOS. Tüulis. ἐπεοτέρι ibus, ἢ
. Titulis, ipltionibus, 1.
596. Fastorum, annorum librorum, l.
598. Veteres, principes. — Cera, quia statuas ce-
feas el aereas antiqui nobilissimi facicbent. — jJ Ere,
ereis tabulis, 1.
599. Caterva, multitudine, I.
604. Si consulta, non aliter licitum servare fidem
Christi, quam Patres constituerunt , quam. eam. quam
trecenti constituerunt, L.
COMMENTARIUS. ν
signatur per hanc circomscriptionem, et conjicit, a (Σ versibus confirmant, jam Prudentii xtate ia sedibus
manu Prudentii fuisse Omnis qui celsa scandit cena-
fula scalis, vel Omnis qui scandit cenacula celsa do-
merum. Mibi non videtur superfluum esse vulgus.
Nam vuígus nominatur, simulque ejus descriptio poe-
tice exprimitur, quod h»ud inconcinnum est. In ce-
paculis pauperes habitabant , ut ex Juvenali, Martiali
et aliis ostenditur.
582. Ald., Egm., variis d'scussibus. Silicis Romauss
eolor ater est. Juvenalis sat, 6 : Nec melior, pedibus
silicem qw conterit atrum. Ànno 1784 Romae iit
dissertatio Italica Del selce Romano, auctore Joanne
Hieronymo Laspio, qui negat silicem Romanum e
massa incendiis antiquis montium liquefacta et po-
stea in lapidem congelata fuisse furmatum, contra
quam multi opinantur.
583. Gifanius verbo VERTERE, monet, veteres origi-
bis et non junctis verbis usos ssepenumero, ut ver-
tere pro evertere. Tale, inquit , est illud Prudentii ad-
mirabile sane PisPENSUS pro pisPeNSATUS. Titulus est
lib. χεν cod. Theod. De annonis civicis et pane gradili.
Panis civibus distribui solebat e gradibus , ne qui
distribaebant a popolo premereutur. Hinc lis
dictas. Alii aiunt, in gradibus distribui panem soli-
tam. Lib. n inSymm., vers. 498 : Que regio gradibus
vacuis. jejunia dira Sustinet ? Lipsius , Elect. lib. 1,
eap. 8, ex Prudentio colligit, videri im singulis re-
gionibus Urbis gradus erectos fuiese, ubi hzc divisio
fieret.
534. S. Hieronymus epist. 107 2d Lztam anno
403 : Auratum squalet Capitolium. Fuligine et aranea-
rum telis omnia Rome templa cooperta sunt. Movetur
Urbs sedibus suis , et inundans. populus. ante delubra
semiruta accurrit ad mariyrum tumulos... . . Solitadi-
nem patitur ei in Urbe genilitas.
586. Ald., Gis., Egm., Pal., Alex., Urb., Laterani
aecurrit. Vat. A, magni Laterani accurrit. Optimi ple-
rique, magnis Lateranas currit ad edes. Nonnulli his
PATROL. LX.
Lateranis exstitisse baptisterium 8 Constantino scilicet
constructum.
587. Vat. À, regate.
588. Virgilii imitatio vilib. : £t dubitamus adféuc
virtutem extendere [aciis? |
593. Oxon., non aperit sablime oculos. Teolius ita
etiam edidit, et ita edidisse Heinsium innuit. At Hein-
sius in contextu edidit sub uce oculos, et in notis so-
lum refert discrepantiam leciionis in Oxonio, et q&z-
dam similia exempla profert.
94. Ald., quamvis illustres.
596. Fasti nominibus consulum signabaptur, ut
notum est,
597. Rat., signarent, minus bene.
598. Widm. supra, charta; |
600. Rat., nec curia conflat, male.
601. Ald., Mar. a prima manu, Thusa., Egm.,Os.,
Pal., Alex. a prima manu, Urb., fovent. Tum ita est
distinguendum, εἰ quodcunque fovent (pauci illi) ἐμά
privata voluntas, Ac jam rara tenet.
602. Ald., ac publica. In aliis, sed publica. Prag.,
Mar. ad m:rg., Rat., hoc jam rara tenet. Alii, ac jam.
Si legatur fovet, tunc melius est hoc jam rara tenet.
004. Ald., Weitg., Heius., sic consulta Patrum.
Heinsie cousonant de more recentiores. At Heinsius
eontra morem a Giselino rece:sit, quin varietatem
lectionis indicaret. Gis., Rat., Prag., Mar. et alii, si
consulia, quod magis probo.
606. Prag., tunc centum ; lege tercentum,
608. Rat., mumeri, et partita. in parte; supta, et
parva. Retine parvaque. Symmachus huic argumeuto
hihil objicere poterat : qui lib. tv, epist. 27, ait: Fecit
&utem lex curie nostre , ut majoris apud me numeri
antistet. auctoritfü. Hinc formula hzc erat in curia :
Numera senatum. Post hunc versum lemma Mar.,
Rat., Alex., Symmachum alloquitur. In Urb., De sena-
tus fide sequitur.
6
cera.
e
1}
AURELII PRÜDENTII CARMINA.
1
Aspice, quam pleno subsellia nostra senatu A 620 Nec pago implicitos per debita culmina mundi
610 Decernant infame Jovis pulvinar, et omne
"753 dolium longe purgata ex Urbe fugaudum.
Qua vocat egregii sententia principis, illuc.
Libera cum pedilfus, tum corde frequentia transit,
N:c locus invidi: est, nullum vis aspera terret,
Ante oculos sic velle patet, cunctique probatum,
Non jussum, sola capti ratione sequuntur.
Denique pro meritis terrestribus cequa repen-
[dens
Munera, sacricolis summos impertit honores
Dux bonus, et certare sinit cum laude suorum :
615
Ire viros prohibet : quoniam ecelestia nunquam
Te:renis solitum per iter gradientibus obstant.
Ipse magistratum tibi consulis, ipse tribunal
Con!ulit, auratumque togz donavit amictum,
725/$ Cujus relligio übi displicet, o pereuntum
Assertor divum : solus qui restit&endos
Vulcani, Martisque dolos, Venerisque per.ras,
Saturnique senis lapides, Phoebique furorcs :
lliacz; matris Megalesia, Daceliica Nisi,
Isidis, amissum semper plangentis O-.irim,
Mimica, ridendaque suis solemnia calvis,
635
630
GLOSS/E VETERES.
609. Subsellia, judicia, Iso.
610. Infame, detestabile. — Pulvinar, templum ; a
pulvinariis, id. est lectisterniis que in templis deorum
faciebant, ubi responsa accipiebant a diis, 1.
642. Principis, Theodosii, 1.
615. Frequentia, multitudo, l. ;
614. Terret, ut in Christum cogeret credere : unus-
qu'sque sua sponte Christum credebat, 1l.
616. Ratione, praedicatione, 1.
618. Sacricólis, paganis, 1.
620. Pago, paganismo, Vat. A.
6923. Obstant, cogendo, l.
Y 623. Ipse, deus, imperator, 1. — Tibi, o Symmache,
at. A.
626. Assertor, o Synimache, I.
028. Furores, minna, 1l.
629. lliacz, Opis. — Megalesia, sacrificia solemnia.
— Bacchica, sacra Liberi patris. — Ni:i, a civitate
Nisa, in qua colebatur Liber, l.
651. Mimica, stul:a, scurrilia. — Calvis, deceptori-
», .
COMMENTARIDS. -
609. Mar. a prima manu, plena, perperam. Erro-
rem Fabricii, qui e» his versibus collegerat plures
fuisse senatores gentiles, cum lizec scriberet Prnden-
tius, notaviin proleg. uum.70, in nota c (Col. 615 Patrol.
tom. LIX, n. a). Prudentio concinit Paulinus Nata-
li 84: Tota pio Christi censetur nomine Roma. Crxeterum
nonnulli viri principes adhuc Rom: paganismum re-
tinebant, ut ex carmine ejusdem Paulini ad Licentium
manifesto liquet : Nec tibi nobililas videatur libera,
quam uunc Sublimem attonita conspicis Urbe vehi, Quam
cernis tania sibi libertate videri , Ut dedignetur flectere
corda D«o.
610. Ald., Egm., Pal., discernant ; longe melius est
decernant.
611. Ald., Rat., non bene, ídolum pro idolium ;
pejus Vat. A, furandum pro fugandum.
612. Prag., liat. a secunda manu, quo vocat. Vat.
À, male, qui vocat. Hoc loco recte procedit glossa de
Theodosio principe, sed non satis sibi constat aliis in
locis, ubi intelligit Constantinum pro Theodosio.
613. Vot. À, corrupte, libera compedibus. Ald.,
Teo!,. tum pedibus ; alii, cum pedibus. Freretus in
Examine Critico (ut vocat ipse) auctorum qui apolo-
gias pro religione Christiana scripseruat, impudenter
aflirmat Christianorum imperatorum violentia fa-
ctum ut religio Christiana propagare:ur. His Pru-
dentii versibus et facto ipso quod narrat ea calumnia
636. Ald., ma'e, assertor regum. ἴῃ Romano vers. 14,
Romane, Christi fortis assertor Dei. Egm., solis pio
solu-. Mihi non displicet hzc scriptura, quamvis
postea sequatur Phebique furores : nam poeta videtur
notare Veneris et Martis adulterium, quod Sol mani-
festavit, Vulcanus vindicavit.
627. Virgilius lib. iv Georg. , Vulcani, Martisque
dolos, et dulcia furta.
628. Egm., Fybique furores. Saturnus cum filium
suum Jovem comedere vellet, Opis conjux pro Jove
obtrusit lapidem, quem protinus ille devoravit, cre-
dens suum esse filium. Phobi [urores indicant insa-
niam qua vates Apollinis agebantur, dum aliquid
praununtiabant. Virgilius lib. v1 de Sibylla: Ea frena
[urenti Concutit, et stimulos sub pectore vertit Apollo.
Ut primum cessit furor, et rabida o:a quierunt. 180
exponit minna ; de quo vocabulo vide supra co.nment.
ad vers. 117.
629. Alter Rott., Bacchia Nisi. Heinsius lib. r Ad-
vers. posth., cap. 19, legendum putat Nisei vel Nisa,
non Visi. Niseus est Bacchus : alii scr.bunt. Nyseus.
Nisus fuit nutritius Bacchi. Igitur quolibet ex his
modis festa Bacchi intelliguntur. Prag. pro Megalesia
habet Magalesia. Megalesia sunt ludi in honorem
Cybeles, quz lliaca dicitur ab Ilio, ubi przcipue co-
lebatur. De his vide Livium lib. u, et Ovidium iv
Fast., Protinus incepto Berecynthia tibia. cornu, etc.
refellitur. Et religionem Christianam martyrum san- ἢ Adde qux notat Fogginius in Fastas Verrii Flaeci,
guine crevisse quis ignorat?
615. Ald., cunctique probatu, Non jussu.
616. In Rat. videtur esse capiti raitone, quod men-
dum est, uti in Pajat., capitis ratione.
617. Rat., promeritis, oque ita semper in Prudentio
legi jubet Gifanius verbo PhowuERITA, quia Pruden-
tius, elsi recentior, libenter antiquiores imitatur. lta
autem distinguendum cen.et hunc locum : Denique
pro meritis terrestribus equa rependens Munera,sacri-
colis summos impertit honores Dux bonus. Alii inter-
pungebant munera gacricolis, summos, etc.
620. Vat. A, mendose, nec pago illicitos. Bar.hius,
lib. xvi, cap. 1, notat, pagum apud. Prudentium
in Romano ei hoc loco idololatriam sonare, quia
stupidior gens habi'ans pagos, ineptiores deos, et
cruda ligna colehat, Severus Sulpicius gentiles vo-
cat rusticos et Aldhelmus de Laude Virg., Hurico-
las means ad celi regna phalanges. Vide supra ad
vers. 449.
- paz. 42 οἱ seqq. Verum de his ludis iterum nos in
Romano.
620. Mar. ser.bit Osirin. De his sacris Minucius :
1 εἰς perditum filium cum. Cynocephalo suo et calvis
sacerdotibus luget, plangit, inquiri: , et Isiaci miseri
cedunt pectora, et dolorem in[elicissime matris imi-
tantur : moz invento parvulo, gaudet Isis, exsultont
sacerdotes, Cynocephalus inventor gloriatur : nec desi-
nunt annis omnibus vel perdere quod inveniunt, vel
invenire quod perdunt. Nonne ridiculum est vel lugere
quod colas, vel colere quo4 lugeas? F'adem fere repc-
tunt Lactantius lib. t, cap. 21, Athanasius Adv. gen-
tes, Firmicus de Error. prof. relig., Origenes, Cy-
prianus, Eusebius, Augustinus, laulinus, aliique
Christiani scriptores, ut de gentilibus taceam.
651. Gis. et nonnulli vulg., mimicaque et ridenda
suis. lia etiam. Rat., sed abrasis prioribus. Codd.
mss., Ald., Weitz. aliique, mimica, ridendaque s«is,
probe; ln riden.'a a producitur. nou ea ralione qua
O linguam miro verborum fonte fluentem,
755 Ronani decus eloquii, cui cedat et ipse
Tullius, has fundit dives facundia gemiras !
Os dignum, atterno tinctum quod fulgeat auro,
Si mal'et laudare Deum : cui sordida monstra:
Praetulit, et liquidam temeravit crimine vocem.
laud aliter, quam si rastris quis tentet eburnis
Conosum versare solum, limoque madentes
Excolere aureolis si forte ligonibus ulvas,
Splendorem dentis nitidi scrobis inquinat atra,
Et pretiosa acies squalenti sordet in arvo.
Non vereor, ne me nimium confidere quisquam
645 Arguat, ingeniique putet luctamen inire.
655
640
LIBER I1 CONTRA SYMMACHLM. — PRAEFAT.O.
Et, quaseuoque solent Capitolia claudere, larvss. A
174
Sum memor ipse mei, satis et mea frivola novi:
7806 Non ausim conferre pedem, nec spicula
[tinte
Indocilis faudi conje-ta lacessere linguz.
IIl:esus maveat liber, excellensque volumen
Obtineat partam dicendi fulmine famam :
Sed liceat tectum servare a vulnere pectus,
Oypositaque volans jaculum depellere parma.
Nam si nostra fides, szeclo jam tuta quieto,
Viribus infestis, hostilique arte petita est :
Cur mihi fas non sit, lateris sinuamine flexi
Ludere ventosas jactu pereunte sagittas?
Sed jam tempus iter longi cohibere libelli,
Ne tractum sine fine ferat fastidia carmen.
650
655
GLOSS/E£ VETERES.
638. Liquidam, nitidam, pulchram, 150.
613. Pretiosa acies, splendor auri. — Acies, acu-
n, l.
646. Frivola, ineptias, lso.
648. Indocilis, ego. — Lacessere, provocare, 1.
649. Liber, Symmachi, 1.
650. Partam, paratam. — Fulmine, cum tonitru, Iso.
COMMENTARIUS.
sit Gifanius in A, qnia scilicet a ἃ veteribus contra
vwigatos grammalices canones spe producitur ; sed
potius ob encliticaro que: facit enim haec dictio en-
elitica, ut accentus in a collocetur. Vide proleg., ubi
ejusmodi regulam explicuimus.
656. Nisi opera Symmachi ad nos pervenissent,
ex laudibus quas Prudentius, Ambrosius, Ausonius,
Prosper ÀquitapDieus, Macrobius aliique veteres in
eum contulerunt, divina quadam eloquentia viguisse
bominem , judicandum esset. Nunc quoniam aliud
dicendi genus p'acet, ejus epistolz tantum non despi-
eiuntur.
638. Prag., liquido; melius liquidam.
659. Vat. A, mendose, ut aliter. Ald., quam cum
rastris quis tentat. ia etjam quatuor vetustiores apud
lleinsium, Alex., Urb. Heinsio magis placet quam si
rastris quis tentet.. Sed lib. 1 Advers. posth. conjecit
rustris pro rastris, quia rustrum est species -ligouis.
At vero rastra inter iustrumenta rustica ab lsidoro
lib. xx, cap. 14, recensentur, ita dicta, ut ait ex
Servio, aut a radendo t.rram, aut a raritate dentium.
Pro instrumen:o fossorio accipi dicam etiam ad vers.
983 lib. n. Clemens A!exaudrinus, notante Chamil-
lardo, tale aliquid dixit: Nemo ligonem argenteum
facit, nemo (ulcem auream ; nam utendum apta materia
ad agricwlturam, non divite. Et Tertullianus lib. de
Habitu muliebri : Certe nec ager auri opere paratur,
nec navis argenti vigore con'exitur.. Nullus bidens au-
rum demergit. in terran.. Inter adagia recensentur :
Eburneis rastris solum vertere, Ligonibus aureis terram
(odere, Aureo hamo piscari yro re insigni et preclara
male abuti. Judei vero cum sub Juliano Apostata
templum instaurare vellent, ligones, palas et corbes
ex argento confecerunt. Vide Theodoret. lib. ix Ilisi.,
cap. 20. .
610. Egm., corrupte, verrare solum.
642. Posset etiam scribi scrobes, ut [ues, fames,
Joannes, correpta ultima.
646. Aldus distinguit Sum memor ipse mei satis, et
mea (rivola novi. Symposius : Sed frivola multa locuta.
Ausonius : Misi itaque ad te frivola gerris Sicv!is va-
niora. Juvenalis sat. 9: Jam frivola transfert Ucalegon.
Sidonius lib. ww, epist. 5, imitari videtur Prudentium.
649. Aldi error manet pro maneat.
0655. Ald., cur mi fas. Cicero in Catilinam : Quot
ego (uas petitiones ila conjectas, ut. vitari nullo modo
possent, parva quadam declinatione, et, ut aiunt, cor-
pore excessi ? Ca'ullus carm. 444 : Contra nos tela ista
μα evitamus amictu, Vide Comiüen!i. Vulpii.
656. Lipsius Saturn. lib, n, cap. 20, conjicit saris-
sas pro sagittas, quia hastze jaciuntur, non sagittze.
lHeiusio non placet h:ec conjectura. Sagittze ventosa
d:cuntar ob eloqueütiam ventosam, ut in praef. lib. wu:
V entisque eloquii tumet. Petronius dixit ventosd lo-
quacitus.
657. Imitatio Virgilii eclog. 1: Et jam summa pro-
cul; et n Georg. : Et jam tempus equum fumantia
solvere colla. .
658. Ald., Finit contra Symmachum liber primus,
Alex., Explicit contra Sylwm. lib. κε Urb., Ezplicit
lib. 1 contra Symmachum.
-
.— PRAEFATIO LIBRI SECUNDI
CONTRA SYMMACHUM.
7577 Simon, quem vocitant Pctrum,
Summus discipulus Dei ,
COMMENTALIUUS.
*in Vat. A nullus est titulus. In Rat. et Mar., Pra- Ὦ illustrat, et post plures SS. Patrum similes auctori
fatio libri n adversus eumdem. In Alex., 1 ncipit liber u
feliciter amen. 1n Urb. Incipit prologus in librum n.
4. Ex phrasi saerze pag:nz Matth. iv, 18: Simonem,
qui vocatur Petrus; et x, 2 : Simon, qui dicitur Petrus.
9. Barthius, lib. xut Advers., cap. 8 hunc locum
tates addit : /fifinita alia sunt a disceptatoribus. eventi-
lata, quibus infinita totidem alia addi possint que aucto-
ritatem Petri iter apostolos vel. primariam astruant,
Vide vers. 1 praefat. lib. 1.
»
D5
Lucis forte sub exitu,
Cum Vesper croceus rubet,
B — Curvam avulserat anchoram,
' Captaps flamina linteis ,
Et transnare volens fretum.
Nox. ventum movet obvium,
Fundo: qui mare misceat,
10 — Joctatam quatiat ratem.
Clamor nauticus zeihera
Plangens, atque ululans ferit
Cum stridore rudentium :
Nec quidquam suberat spei
15 758 Mergendis prope naufragis,
Cum Christum procul aspicit
Pallens turba periculis,
Calcantem pedibus mare,
Àc si per solidam viam
90 Siccum littus obambulet.
Hxc miracula exteri
Vectores pavidi stupent.
Solus non trepidus Petrus
Agnoscit Dominum poli,
95 Terreque, et maris invii :
Cujus omnipotenti: est
Plantis :equora subdere.
Tend t suppliciter manus,
Notum subsidium rogat.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A 30
B 45
Ast ille placide annuens,
Puppi ut desiliat, jubet.
Jussis obsequitur Petrus :
Sed vestigia fluctibus
Summis tingere coeperat.
$5 Etlapsante gradu pedes
Pessum mergere lubricos.
759 Mortalem Deus ipcrepat,
Quod sit non stabili fide,
Nec calcare fluentia,
40 Nec Christum valeat sequi.
Tum dextra famulum levat,
Sistitque, et docet ingredi
Tergum per tumidum freti.
Sic me, tuta silentia
Egressum, dubiis loquax
Infert lingua periculis :
Non ut discipulum l'etrum
Fidentem οἵ merito, et fide,
Sed quem culpa frequens levem
50 — Volvat per freta naufragum.
Sum plane temerarius,
Qui noctis mihi conscius,
760 Quam vitz in tenebris ago
Puppim credere fluctibus
δ Tanti non timeam viri :
Quo nunc nemo disertior
GLOSS,£ VETERES.
5. Exitu, recedente die, l.
6. Flamina, ventos, l.
40. Jactatam, fatigatam, 1.
49. Ac si, quasi, l.
90. Obambulet, circumambulet, 1so.
55. esum , deorsum, perditioni , pessime, wel
"a 9, LÀ
40. Nec, scilicet ideo, I.
44. Sic me, figura mystica, I.
49. Quem, me, 1.
51. Plane, certe. — Temerarius, presumptor, 1.
53. Noctis, ignorantiee, peccati, l.
55. Ago, duco, I.
56. Disertior, doctior, eloquentior, 1.
COMMENTARIUS.
ἃ. Virgilius lib. 1 Georg.: Jilic sera rubens accendit C 58. Ald., Gis., qui sit; plerique, quod sit. Egm.,
[umina vesper.
5. Weits., Ald., Heinsius cum suis codd., vulserat.
Mar., Rat., Prag., Gis. aliique, avslserat.
6. Hzc historia narratur cap. xiv Matth. et ab aliis
evangelisiis.
8. Mar., moz; bene correctum noz. 1n Rat. pro
div. script. Prag. moz ventum videt. In Rat., «x obviam
easdem manu facium obviwm.
9. Ald., contra metrum, qui misceat mare.
41. Virg. v ZEneid.: Ferit ethera clamor Nauticus, .
et 1 /En.: Insequitur clamorque virum, stridorque ru-
dentum.
44. Rat., Prag., nec quidquam superat, quod omnino
rectum Marietto visum est.
47. Prag., spallens turba, male.
48. Hujus miraculi sepius meminit Prudentius.
90. Rat., obambulat ; supra, obambulet.
96. Gis. 1 ed., Cujusque omnipotentim es! ; 9 ed.,
Cujus cunctipotentie est. Metuebat ne pes primus esset
choreus. Sed exemplum exstat apud Horatium lib. 1,
od. 15, Ignis 1liacas domos. Catullus ita fere semper.
Apud Ducangium occurrit cunctipotentia ex prologo
Vite S. Turiani.
50. Jureti codex, ast illi.
86. Vestigia pro pedibus passim apud poetas; ut
etiam vestigia tingere, sive malis scribere tingere.
36. Pessum est adverbium, aut adverbii simile,
scilicet in profundum. Silius lib. viu, Labi mergente
sinistro Consule res, pessumque dari. Plautus in Tru-
culento 1, 4, 15 : Quando abiit rete pessum , tum ad-
ducit sinum. Vide Barthium cap. 12. Advers. lib. xxxii.
Pal., quid sit, quod elegans et Prudentianum censet
Heinsius. ln Egm. ait Heinsius esse interpretamentum
cur; in Pai. Weitzius aífirmat supra esse cur, 4.15
Don tam est glossa quam diversa lectio : et hzec qui-
dem elegans, et Prudentiana mihi videtur. Vide com-
ment. ad vers. 81 hymni & Cath., Cur te, eumme
Deus, precemur unum.
4A. Mar., dum; a secunda manu, tum ? probe.
42. Prag., perperam, aisiit et, docetque.
43. Poetis frequens est tergum cquoris dicere, ut
Grzcis νῶτα θαλάσσης. Adisis Wowerum, Elmenhor-
stium, Ouzelium in Comment. ad verba Minucii Vel
dorsum maris raderet, atque iterum Elmeuborstium
ad Arnobium lib. 1, pag. 27 : Calcabat (Christus) ponti
ed undis ipsis stupentibus.
. Ald., Prag., Gis., Weitz. et alii, fidentem
merito sine οἱ; Mar., alter Rott., Ox., Bong., Fabr
Heins. et alii, e£ merito. "
Dp 49. En rursus preclaram animi demissionem qua
rudentius se peccatorem fatetur eo etiam tempore
quo inter omnes constat vitam illum Christianis mo-
ribus prditam egisse; quo defensio in prolegomenis
a nobis suscepta confirmatur, scilicet ex przfatione
operum humilitatem ipsius potius argui quam ante
act vite gravissima scelera qua illi vulgo imputan-
ur.
50. Prag., mendose, solvat per freta naufragium.
93. Prag., wite tenebris sine Hin. ἢ [ας
54. Alii puppem, alii puppim scribunt : Simili me-
taphora vel potius allegoria utitur Sidonius lib. 1x,
epist. 16 : Jam per alternum: pelagus loquendi, εἰς.
101
Exsultat, fremit, intonat,
Ventisque eloquii tumet :
Cui inersare facillimum est
60 Tractapnda indocilem ratis :
Ni tu, Christe potens, manum
LIBER Il CONTRA SYMMACHUM.
Dextro numine porrigas,
Facundi oris ut impetus
Non me fluctibus obruat :
65 Sed sensim gradiens, vadis.
Insistam fluitantibus.
GLOSSJE VETERES.
587. Exsultat, suadendo. — Fremit, indignando.—
Intonat, minando, Vat. A. ᾿
60. Tractands, gubermanda. — [ndoecilem, we, 1:
85. Sensim, paulatim, I. ᾿
COMMENTARIUS.
57. Tonare de eloquentibus dicunt Cicero, Proper-
tins et alii.
58. Vat. À, ventis eloquii Sine que.
59. Ald., cui versare; lego mersare.
.. 63. In Prag. videtur esse ni impe(us, quod nec me-
tro nec sententiz congruit.
64. Vat. A, vitioce, nomine pro non me. lmitatur id
Arar lib. 1: Sed non ego linguam Tam fragilem
committo vadis, rapidasque procellas Au fiam tenta
din no [orte canenti Obrual exiquam ih en la
fior unda
85. Vat. A, depravste, sed sim gradiens.
66. Animadvertit Grangzus ex Virgilio insistere-
esse firmo gradu inhzrere. In Aldo, Finit profatio;
in Alex., Explicit prefatio.
CONTRA SYMMACHUM
LIBER SECUNDUS.
761 Hisctenus et veterum cunabala prima deo- B - 5 Unde igitur ccpisse ferunt , aut ex quibus or-
[rum, [sum,
Et causas, quibus error hebes conflatus in orbe Quo mage sancita ducum corda illice flectere!
[ est, [ arte?
Diximus, et nostro Romam jam credere Chri- Armorum dominos, vernantes flore juventa,
sto. 77692 Inter castra patris genitos , sub imagine
Nunc objecta legam, nunc dictis dicta refel- ( avita
lam. Eductos, exempla domi congesta calentes,
t GLOSSAE VETERES.
4. Cunabula, initia , Iso, Vat. À. 6. Quo, «t. — Illice, suasoria arte, decepiibili , de-
9. Hebes, stultus, 1. ceptrice, 1.
ἃ. Ohjecta, mihia Symmacho. — Legam, colli- 7. Armorum, preliorum. —Dominos, Romanos, I.
gam, Il. 8. Patris, patrum. — Genitos, nuritos. — Imagine,
b. Unde, dicam, Vat. A. — Coepisse, hanc here- — filio, qui est imago patris. — Avita, antiqua, 1.
sim colere. — Quibus, causis. — Orsum, inceptum, f. 9. Exempla, per. — Congesta, camulata, 1.
Scilicet esse, Vat. A.
COMMENTARIUS.
In Rat. est titu'as Adversus Symmachum liber n in- (; inscribunt Symmachus, et
eipi'. In Mar., Aurelii Prudentii Clementis ; nihil pree-
terea. In aliis nulla inscripiio.
5. Jureti codex, cedere Christo, quod nescio, cur a
Cellario preferatur, tanquam dignius Ll
5. Widm. ad oram, inde; melius unde.
6. Vat. A scribit inlice. Post hunc versum inse-
runtur in multis codicibus verba hec ex Symmachi
relatione. (Quis ita familiaris est barbaris, μὲ aram Vic-
ΠΟΤῚ non requirat? Cauti in posterum. simus ; et talium
rerum ostenta vitemus, Reddatur saltem nomini honor,
qui numini denegatus. est. Multa Victoria debet αἰέν.
witas vestra, et adhuc plura debebit. Aversentur hanc
9 quibüis nihil profuit. Vos amicum triumphis
patrocinium nolite deserere. Cunctis potentia ista voliva
est. Nemo colendam neget, quam profitetur optandam.
Nonnulla occurrunt varietates lectionum in codicibus.
in Vat. À, arma Victorie pro aram Victorie, In Aldo,
non pro non requirat. Vat. À, mendose, aut in
posterum pro cauti in posterum. Plerique, etiam Hein-
sius, sumus, et postea vitamus : mihi magis placet
cum Aldo simus, vitemus. Vat. À, ostentavimus ; Mar.
a prima manu , ostentamus ; Prag. , ostenta. videmus ;
alii recte, oetenia vitemus aut vitamus. In Mar., abra-
sis prieribus, dignitas vestra. Etiam Rat. a prima
manu, et Sieh., dignitas pro eternítas. Mar., arceant
hanc. Prag., corrupte, nociva pro votiva, cujus glossa
ig Vat. À est chara. Ante v Symmachi nonnulli
t ea Prudentius.
7. in Prag. et Ald. um venerantes pro vernan.
tes : Heinsius mallet vernantis. Becmanus in Manu-
duct. ad ling. Lat. correxit etiam hunc errorem vene-
rantes, et ex suo ms. reposuit vernantes. Putarunt
aliqui armorum hos dominos esse Constantini filios ;
alii Valentinianum 1 et Arcadium, qui fratres postea
dicantur, quod Theodosius Valentiniano loco patris.
fuerit. At dubium non est quin de Arcadio et Hono-
rio Prudentius loquatur. Quod enim vers. 10 ait,
Ürator catus instigat, id intelligi potest, vel quia
Symmachus fortasseobtulerat his imperatoribus suam
tionem, vel quia ex ea relatione, ad alios impera-
tores habita, juvenum imperatorum animi, aliis in-
sgantibus, permoveri poterant, nisi valida respon
sione refelleretur. |
B. Mar., patres, a prima manu; Prag., patrum : le-
gendum patris. Vat. ἃ, Prag. etRat. a secunda manu,
vite male, pro avita. Mariettus hoc loco querendum
ait qusenam uxores maritos sequerentur in castra, et
ibi susciperent liberos. Ego puto, inter castra patris
intelligi posse, dum pater militaret, non ita ut in ipsis
castris nati fuerint. Vide etiam glossam, ubi pairum.
diversa est lectio, sed non bona.
9. Vat. A, Weitz. cum suis, edoctos; sed in Bong.
supra erat eductos, quod habent reliqui et reete pro.
educatos, uti apud Plautum, Terentium, Juvenalem.
e$ alios. Mar., Alex, Urb., Weitz., Sich., Qx.,.
479 AURELII ΡΆΌΌΕΝΤΙ! CARMINA. 180
iU Orator catus instigat, ceu classica belli
Clangeret, exacuitque animos, et talia jactat.
Si vobis vel parta, viri, Victoria cordi est,
Vel parienda dehinc, templum dea virgo sacra-
[| tum
Obtineat, vobis regnantibus. Et quis amicus
45 — Hostibus hanc vestro sancte negat esse colen-
[dam
A
Fortibus, Ausoni vir facundissime lingue :
20 Sed quibus illa modis, qua sit ratione vocanda,
Novimus : lac primum pueros puter imbuit
. [arte ;
Hanc genitore suo didicit puer ipse magistro.
Non aris, non farre mola victoria felix
Exorata veuit : labor impiger, aspera virtus,
95 Vis animi, excellens ardor, violentia, eura,
7063 Imperio, cui semper adest, quod laudi- 76/4 Hanc tribuunt, durum tractandis robur
[bus implet? — [inarmis:
Hac ubi legatus : reddunt placidissima fra. Qus si defuerint bellantibus, aurea quamvis
[rum Marmoreo in templo rutilas Victoria pennas
Ora ducum : Scimus, quam sit victoria dulcis Explicet, et multis surgat formata talentis :
GLOSSAE VETERES. e
40. Catus, doctus : Symmachus, 1. ' B 294.Paeer, Romulus, I.
41. Jactat, ad senatum dicit, I.
45. Sanc'e, religiose, l.
47. Reddunt, respondent, 1.
19. Ausonis, Homaneg. — Vir, Symmache, 1.
42. Hanc, artem, victoriam, I. .
25. Aris, sacris. — Farre, sacrificio farris, I.
96. Hane, victoriam, I.
29. Explicet, expandat. — Talentis, metallis, I.
COMMENTARIUS.
Cauch., et a manu prima Thuan., Rat. a secunda
manu, Torn. ad oram, calentes. Pal., Widm. supra,
Prag., Rat. a prima manu, Ald., Torn. in textu, Gis.,
tenentes. Gis. ad marg., colentes. Heinsius et recen-
tiores, calentes, quod Prudentianum Heinsio videtur,
eum amet Prudentius verba cum quarto casu con-
jncta , ut astware, sudare, flere, vivere , anhelare ,
arielare , currere, suspirarc , credere, sitire, spirare,
pluere, prurire, ludere, mendicare, glorificare, resul-
lare, ruere, spumare, sufflare, susurrare, sapere, tu-
mere, triumphare, strepere, cogitare, ardere.
10. Egm. supra, ortator catus, hoc est, hortator.
Retine orator. ΄
. 15. Dionysius Halicarnasseus lib. : de monte Pala-
tino agens : In vertice vero tumuli Victorie fano ex-
&iructo, rem divinam ei alternis annis fieri instituerunt
( Arcades), quod et nostra eta:e. Romani faciunt, Ci-
cero vero, lib. it de Nat. deorum, cap. 61, et Livius,
Jib. xxix, testantur, in Palatino fuisse templum ejus-
dem dex. Dio lib. xu memorat templum Victorite
iu quo erat cella sive zdicula Jovis Capitolini. P.
Victor in descriptione Urbis regione octava recenset
templum Victoriz in Foro. Livius lib. xxxv, cap. 9:
lisdem diebus ediculam Victorie Virginis prope &dem
Victore M. Porcius Cato dedicavit.
- 44. Fabr., Gis., ecquis ; alii, et quis. Ald., et quis
uy ^i : melius et quis amicus.
5. Vat. À, hanc vestro sancto. Ald. et alii, hanc
sancte vestro. Prag., neget. lloc ijsum est quod aie-
bat Giecina lib. vi Ep. fam. Ciceron. : Nemo nostrum
est, ut opinor, quin vota Victorie sua fecerit; nemo
guin, etiam cum de alia re immolaret, tamen eo quidem
ipeo tempore, ul quamprimum Cesar. superaretur, op-
atet.
10. Vat. A, quid ; legendum quod.
17. AM., Gis. ad oram 1 ed., /uec ubi dicla dedit,
od passim a Virgilio usurpari observat Grangzus.
dem notat recte reddunt pro respondent adhiberi ,
quoniam dare aliquando est dicere.
18. Mar. a prima manu, victoria ducis, male.
49. Ald., fortibus Ausonie, vir facundissime lingua,
minus beue.
92. Teolius in not. ad vers. 8 colligit ex hoc versu
322, avum Arcadii et Honorii fuisse religioni Chri-
stianz addictum, quod clare liquere nou puto : nam
ratio parandi victoriam, quie subjicitur, etiám in
ethnicis valet. lllud constat ex Orosio, eorum avum,
antequam occideretur, baptizari voluisse. Post hunc
versuin caetera in Pragensi codice desiderabantur.
23. Ald., non farre sale. Lege non farre mola. Bar-
thius ex charta, manu veterj probeque exarata, di-
versas scripturas ad hunc et seqq. versus adnotat lib.
C
xx, cap. 8. Hic versus ita ibi legebatur, No» arris,
non (arre, mola Victoria velox. Mendose arris. At
farre , mola , optime disjungi arbitratur Bartbius , ut
copia major sit poetice eloquentiz. Velox non illi
displicet : cui enim non ales Victoria?
24. In ms. Barthii, labor, impigra et aspera virtus,
quie lectio ab eo negligitur.
95. Teolius ait, pene omnes Vaticanos et Heinsii
plerosque habere violentia, cura; sed lleinsio in notis
magis arridere lectionem vigilantia, cure, qu:e Cha-
millardo unice probatur. Nescio quinam codices ha-
beant vigilantia, cure. Heinsius ad verba violentia,
cura, id tantum notat : Jta codices * VICILANTIA CURAE
nihilominus videtur castigandum. Neque aliud addit
Chamillardus, qui edidit violentia, cura, et in nota
solum ait : Ita codices, inquit Heinsws, nihilominus
VIGILANTIA videtur castigandum. Heinsius conjecturam
fortasse sumpsit ex Barthio, qui in suo ms. legit. Vis
animi excellens, ardens violentia, cure, et prafereu-
dum putat cure ; tum existimat, violentia commutan-
dum in vigilantia. Verum, dissentientibus codd. mss.,
Dihil mutandum, cum violentia hic etiam locum ha-
beat pro audacia; aut eo sensu quo in sacra pagina
dicitur, violentos rapere regnum Dei. Catullus in carm,
Nupt. ait ; Amat victoria curam.
26. In ms. Barthii legitur Hanc tribüunt, durum et
tractandis robur in armis. Sed Barthius mavult durum
tractandis robur in armis sine et , ut hzec verba sint
definitio quedam victoriz,que nihil aliud est, nisi in-
victum robur, inscium cedere in armis. Mibi id non
placet : nam potius aecipio durum robur in nomina-
tivo, ut etiam robur intelligatur tribuere victoriam.
Tota hzc sententia expressa est apud Sallustium iu
Carilina, et Arnobium lib. vir, quod notavit Chamil-
rdus.
28. Turnebus, num. 290 Advers., rutilas Victoria
pennas explicat Ciceronis verbis μι de Natura deo-
rum, ubi Victoriolas aureas memorat, quod scilicet ex
auro eas facere solerent. Claudianus, Panegyr. de
sexto consulatu Honorii de Victoria in curia Julia :
Romane tutela tog&, que divite penna. Patricii reve-
renda fovet sacraria c&&tus, Apud Romanos plerumque
ales efülingebatur Victoria : in quodam tamen nummo
Titi sine alis exhibetur. Lacedaemonii etiam et Athe-
Dienses Victoriam involucrem repriesentabant, tan-
quam semper apud eos mansuram.
99. Ald., Tornzs. in textu, Galland., Gis. in textu
e ed., et ad marg. 2 ed., formata metallis. Apud Iso-
nem metallis videtur diversa lectio, non glossa. Pru-
dentius videtur potissimum loqui de Victoria quz in
curia Julia exstabat, vere (ormata mulus talentis. Dio
lib. μι de Augusto post victoriam Actiacam : His per«
481 LIBER ΠῚ CONTRA SYMMACIIUM. 483
ἂ
30 Non aderit, versisque offensa videbitur hastis. A Et Deus omnipoteris : non pexo crine virago ,
Quid, miles, propriis diffisus viribus, aptas - . Nec nudo suspensa pede, strophioque recincta,
9 65 lrrita feminezx tibimet solatia formae ? 7606 Nec tumidas fluitante sinu vestita papillas.
Nuuquam pennigeram legio ferrata puellam Aut vos pictorum docuit manus assimulatis
Vidit, anhelantum regeret qua tela virorum. 40 Jure poetarum numen componere monstris :
$5 Vinceudi quxris dominam? sua cuique dextra Aut lepida ex vestro sumpsit pictura sacello, -
[est; Quod variis imitata notis, ceraque liqueuti
GLOSS/E VETERES.
50. Versis, Cum in fugam vertuntur homines, l. 91. Suspensa, elevata. — Strophio, cingulo, 1.
52. Form, Victorie dee, que formam femine ha- $8. Tumidas, per tumidas, 1. ᾿
bet, T. 40. Jure, quia hoc lex poetarum est, 1.
54. Anhelantum, sudantium bello, I. 41. Lepida, aperta, eloquens, pulchra. — Sacello,
56. Pexo, ornato, — Virago, fortis frmina, Victo- — temflo, I.
ria, l. ᾿ 42. Notis, figuris, coloribus, l.
COMMENTARIUS.
actis, Minerve templum, et quod Chalcidicum vocatur, B vel galem, vel pror& navis, alas binas humeris a(fizas
tum curiam Juliam, in honorem patris sui factam. de- — gerens, moz ad terram dependentes, moz explicatas ad
dicavit : in eaque imaginem Victorie posuit, qu& hodie — utrumque latus, aliquando sursum sublatas, dextra co-
quoque exstat, Tarento olim Romam advecta, ac a Cwe- — ronam oleaginam, quercinam vel ex laure con[ectam
sare ium in curia posita et spoliis /Egyptiis decorata : — tenens, sinisira vero. palmam vel tropeum; sepius
quo Cesar nimirum ostendebat. imperium se ex Vicio- — ambabus manibus arma ad trepeum suspendens, cel
ria esse adeptum. 1n veteri Romano Maffeiorum Ca- — clypeo litteras iuscribens.
lendario Ara Victorie iu curia dedicata legitur v cal. 57. Ald., Phat. a prima manu, Mar., Vat. A, Bong;,
Sept. De hac Victoria aurea pondo 220 ab Hierone — Alex., Urb., Gis., Cell.. Teol., Galland. cum Turnzs.,
missa vide Livium lib. xu, cap. 37 qui refert in Ca- recincta. Heinsius cum Cauchiano, Weitzio et pleris-
pitolio et in templo Jovis fuissé locatam. De Vieto- — que Weitzianis, revincta, quod prastiare ait Heinsius,
riaram aureis simulacris, Valentiniano a Tripolitanis — quia aliud quid designat recingi, et Caucbius confir-
oblatis, agit Ammianus lib. xxvii. e mat in veteribus nummis Victoriam exprimi strophio
90. Pal., non -aderint, male. Juretus testatur, in revinctam. Cellarius contra ait, Prudentii quoque esse
quibusdam schedis pro hastis legi alis, et utrumque — recincta veste in Romano vers. 256, ex JEn. iv, vers.
ait rectissime dici : nam Victoria ales fingitur, etha» — 518. Fortasse poterit intelligi, strophio recincta idem
stas vertit, cum vim omnem alio convertit : adeoque — esse ac corona, seu strophio cincta caput. Alio sensu
putat, a vetere et recepta lectione non temere disce- — recingi est discingi. Sic etiam revincio duplicem con-
dendum. quas suas habet veneres. trariam significationem habet. Victoria suspensa pede
$1. Ald., Pal., Mar. a prima manu, codices Heins. C interdum effingebatur, ut instabilem eam esse con-
prater alterum Hott., et nostri plerique, aptas, et in '^ staret.
Alex. glossa id est, associas. Jureto etiam concinnius $8. Bong., Widm., flwitantes investita supra ftui-
videtur apias, quod in suo ms. exstabat. Urb., Weitz., — tante sinu investita, quod tenuit Weitzius. Alii, flui-
Gis., optas. Barthius ita legi et distingui in suo ms. — (ante sinu vestiia. In museo Pio-Clementino statua
aflrmat : Quid miles propriis diffisus viribus; optas — marmorea Victorixw asservatur, ubi prorsus uud:
]rrita (eminec tibimel solatia forme? ut videatur abru- — ostenduntur papillz. Fortasse si legatur investita, ver-
ptus quidam sensus velut iudignantis esse Victorie. — bum hoe vim negandi habebit. Imvestis Ter:ul'iano
54. Ald., Mar. a prima manu Vidit anhelantem, re- — nudus est de Pallio cap. 5, Nudus et investis (Adamus)
gerei qua tela virorum, minus bene. figulo suo consistit. Pueri imberbes dicebantur etiam
96. Ald., Mar., Weitz., Gis., sua dextera cuique est. — investes.
Vat. A, Egm., Jureti codex, Pal., Widm. supra, sua 99. Ald., Mar. a prima manu, at vos. Ald., Weitz.,
dextera [orti est, quod przefert Juretus, quia non cu- — assimilatis, quod Heinsio non placet pro assimularis.
jusvis, sed fortium virorum est victoriam adipisci : 40. Egm., Pal., Bong. supra, nomen pro numen,
iique exstat in Alex. pro diversa scriptura. Fabr., ^ minus bene. Weitz., Mar., Widm. a prima manu,
Gifan. in e breve, Thuan., Urb., Alex., sua cuique — Bong. a prima manu, numen imponere. In Barthii
dezira est, quod placet Heinsio, quia superiora satis — codice manus, assimilatis Jure poetarum monitris, come
evineunt boc ipsum de fortibus esse accipiendum. — ponere numen.
Heinsius pro hac ipsa lectione allegat codicem Pal., 41. Barthii codex a prima manu, ez vestro prom-
ui a Weitzio affertur pro alis, ut vidimus. Confer psit. Giselinus putat libros poetarum a Prudentio
mment. ad vers. 105 Hamartigenise sua cuique jura. vocari ironice sacellum, sive sacrarium gentilium. Ego
Barthius legit sua dexiera cuique est, et hoc versu vult — intelligo sacellum esse fanum , templum, et supersti-
confirmare, victoriam esse durum tractandis robur in tionem gentilium, quam pictura socii poematis arte
armis, de quo vers. 26, sed non persuadet : nam ibi — auxerit. Ut enim ex tota serie orationis patet, in
mentio erat de vicloria tanquam jam obtenta, hic de — habitu Victorite confingendo poesin, picturam et su-
causa ipsa victorie, quam deam fingebant veteres. — perstitionem suas habuisse partes Prudentius confir-
Arnobius lib. iv : Victoria, pax, &quitas, et.caetera — mat. De pictura egregius est locus Sap. xv, ὁ : Non
que in superioribus dicia suni, quanam ratione, qua via, — enim in errorem induzit nos hominum male artis exce-
ibxtelligi possunt. dii esse, otque ad superiorum conci- — gitatio, nec umbra picture, labor sine fructu, effigi.s
lium pertinere? nos enim nihil horum sentimus et cer- sculpta er varios colores.
nimus habere vim numinis, neque in aliqua contineri sui 42. Vetere« solebant ceris pingere et picturam cera
forma, sed esse virtutem viri, salutem salvi, victoris vi- — liquenti inurere, ut docet Plinius lib. xxxv, cap. 11,
ctoriam. et lib. xx1, cap. 14. Eam ob causam antiqui scripto-
$6. Schulzius, in dissertatione de Ara Victoris, ex — res, tum profani tum ecclesiastici, cum de pictura
hae descriptione et monumentis Gracis L»tinisque — verba faciunt, passim ceram simul commemorant. S.
colligit, his signis simulacrum Victori; cognosci Paulinus epist. 8 ad Severum : Non in labulis putri-
posse : Figura muliebris stans, rarius sedens, capite — bilibus, neque ceris liquentibus, sed in tabplis carnali-
nado vel operto, revincia strophio et tunica muliebri — bus cordis tui pinxit. Vide notam Frontonis Duczei ad
usque ad talos dependente, vel astricta magis, vel la- — haec Paulini verba. Ut alios omittam qui de veterum
ziore εἰ fluente, pedibus nudis insistens terr&, vel globo, — pingendi ratione scripserunt, Joannes de Fonreca et.
Aucta, coloratis auderet ludere fucis.
δὺ — Sic unum sectantur iter, et inania rerum
Sennpia concipiünt et Hormcrus, et acer Apelles,
AURELII PRUDENTI! CARMINA.
7677 Duceret in faciem, sociique poematis arte A
ἴδε
Et Nuina , coghatumque malum, pigmenta, ca-
[mous
768 idola, convaluit fallendi trina potestas.
Hzc si uon ita sunt, edatur, cur sacra vobis
GLOSSAE VETERES.
45$. Ludere, pingere. — Fucis, mendaciis, |.
46. llamerus, poeta magister. — Acer, (ortis, sa-
g'x. — Apelles, pic'or, I.
47. Numa, cultor idolorum, et. edificator templo-
sum. — CogBatum, cognatam vocat rem, ez his tribus
scilicet, piciore, poeta et mago coadunatam. — Ca-
mena, wm, Iso.
48. idola, id est magorum. — Docta, in pictura et
in poemate, 1.
49. Edatur, dicatur, proferatur a vobis. — Cur sa-
cra, verba senatus, I.
COMMENTARIUS,
F:gueroa librum ms. de ceteri Pictura reliquit, quem
laudat Nic. Antonius. Cl. Requenus non multis ante
annis veterem pingendi rationem, et cera pro oleo
wienii, jam pri m, feliciter invenit, aut
aliam novam similem excogitavit ; quam Petrus Gar-
«ia de la Huerta, multis adhibitis experimentis et
doctis observationibus, quas in vulgas edere cogitat,
felieiter promovit. Id opportune monere volui, ut
melius intelligantur cl. Stephani Antonii Morcelli
verba in commentariis elegautissimis ad calend. Con-
stantinop. tom. I, pag. 116 : Tabulas encausto pictas
ἃ κα non (edit, wt nuper encaustica rursum. inventa,
picteres in Uibe verissimum experimento deprehende-
gunt. Recte ostendit Morcellus es concilio Niczeno 1I,
Sdhuc sxenlo viri hanc pingendi rationem pictoribus
fuisse fami'iarem : Non tabulam cera perfusam hono-
vaniee, sed regem.... Quanquam imago nihil aliud est
enam lignum, et colores cera commixti et temperati. in
Ephemeridibus Romanis anni 1781, pag. 119, expo-
aitur opusculum Anglicum: domini R. &. Raspe, Lon-
᾿ dini 1780, quo probat verisimile esse, apud JEzyptios,
et Romanos consuetudinem oleo pingendi
ínisse, aut veteres pictores proxime ad eam acces-
sisse : certum esse ait saeculo x aut x1 eam consue-
tadinem viguisse. Inserit dnos tractatus s:eculi x aut (ἡ Plerique scripti, convaluit, ut Vat. A, Mar.,
circiter, alterum ili presbyteri, alterum Hera-
elil De coloribus et artibus Romanorum. Carmen Hi-
sponicum de Pietura cum notis Segovia editum, au-
€ ore D. Didaco Antonio Rejon de Silva, in eisdem
Epbemeridibus Romanis anno 1786, num. 47, summis
laudibus commendatur; eum novis edendia libris ad
liberales a:tes illustrandas egregie ineumbere, Cou-
pertum nolis est.
45. Heinsius cum Altero Rott, Fabr., Widm.,
Bong., Teol., Cham., Gis. ad mary., Sich., Vat. A,
μαι. Torn. ad oram, Mar. sic cassa fiqwis. Urb., sic
segnia rerum. Alex. a prima manu, Weitz., Widm.
ad oram, Bongars. ad oram, Gifanius ex tribus vett.
libris, Oxon., Thuan., Egm., sic inania rerum. Con-
tendit Gifanius, εἰς posse corripi, ut fac. ttepugnat
Meiusins, qui non bene Aldum eitat pro hac lectione
sic inania : nam Aldus ita quidem e !iderat, sed emen-
davit et inania rerum, quie lectio mihi probatur, et
exstat iu Alex. div. script., et in textu Giselini
recepta est. Gallandius ait, iu Tornss. esse cum Aldo
ínanta rerum in textu; sed non explicat an sit ef ina-
mio, an sic inania, Sape accidit ut in Prudentio veram
lectionem co rint inepti eorrectores, qui sylla-
bim brevem ratione exsurz ab eo frequenter pro-
duci ignorabent.
46. Gifanius, qui verbo ff'ic totum hunc loonm la-
borat explicare, acrem sonare ingeniosum advertit.
]n Vat. Α mendum est acer Apellas. indicatur poesis
N Homero, pictura in Apelle, ei supersiitio in
uma.
47. Ald., Gifanius loc. cit., Weitz. , Widm. supra,
Alex., Utb., Gis. ad oram, Thuan., Boher, vetustior,
cognaiumque €olunt. Vot. A, codex Jureti et Thuan.
ἃ secunda manu, cognatumque vocant. Mar., Rat, al-
ter Rott., Ox., Fabr., Gis., Bong., Widm., feins.,
Teol., cognatumque malum per epexegesiu, ut pigmen-
(8, camons, idola sint cognatum malum. Pro pig-
menta Bong., Widm. a prima manu, Gifanius, figmen-
ta, Retine piqmen(a, et intellige picturam. Heinsios
preterea scribit et scribendum ait. camanas, repu-
gnantibus membranis ; quem tamen secutus est taci-
tus Teolius. Mihi eerte non displicet lectio Heinsii, et
in mentem etiam antea venerat : sed videndum est an
lectio codieum defendi valeat. Gifanius legit cogna-
tumque volunt figmesta camome, et explicat acri. cog-
natum volunt, hoc est, idem volunt figmenta camioe-
nx Egerix. Scilicet Egeriam camenam vocari putat,
uia grata fuit cameenis, ut ait Ovidius m Fastorum.
odem ergo, inquit, pertinet. figmentum illud Num
de Egeria. Que explicatio mihi non probatur. Puto
ergo legendum cognatemque malum, »tgmenta, came-
n, Idola, convaluit fallendi trina potestas : ut cogna-
tum malum cofiwaluerit, scilicet pigmenta, camen,
idola, quod malum est trina fallendi pote:tas : et fa-
vet huie lectioni, quod in nonnullis post idola est
comma. Vide vers. seq.
48. 1n Rat. p:o idola sciolus apposuerat spectra-
ue. Aldus quoque cum edidisset 1dola conflavit f -
endi trina potestas, inepte voluit emendare Trina-
que conflaeit. fallendi idola poteslias, ne scilicet o in
idolum, corriperetur. Ald., Gis., Heins.. confavit,
at.,
Urb., Gifanii et Jureti codices, Weitzius cum suis.
Alex., conflarunt a prima manu, conflatit a :oam se-
cunda. Heinsius rejecit docta potestas, quod hacte-
nus, inquit, cireümferebatur. Αἱ jam ante fleinsium
trina potestas ediderant Aldus et Weitzius, neque
eontemoendum est docta potestas , quod reperitur in
Mar., Rat., Bong., Gifanii codice, Fabr., Gis. Bar-
thius quoque lib. v1, cap. 26 Advers., legit docta
potestas, et id referendum putat ad eloquentiam eo-
ram qui idola invexerunt : ubi notat, Prudentium
eadem verbo usum quod in Varronis satyra Nosce
teipsum Nonius explanat, Nihil sunt muse? Poesia
vestra quas arlifici duxit. Sic enim legit verba ila :
Nihil sunt muse policis vestre quas erifice duxti, quae
Janus Rutgersius allter, aliter Lipsius emacolant.
Sensus tunc erit, Cognatum malum conflavit idola ;
hoc autem cognatum malum sunt pigmenta (pictura,
Apelles), camcenze (musze, Homerus), fallendi docta
potestas (superstitio, Numa). Melius tamen est trina
potestas, ut pictura, poesis et superstitio compre-
bendantur. Poesin autem cum pictura quamdam in-
ter se cognationem et similitudinem habere nihil est
cur probemus, cum satís pateat. Hoc proprium est
Prudentii, qued superstitionem his fingendi artibus
ingeniose conjunxerit. Heinsii explicatio est. quod
trina fallendi potestas couflavit (ita enim legi!) pig-
menta, camoenas αἱ idola, quz sunt cognatum ina-
lum. Nostra magis ad codd. mss. et ad mentem Pru-
dentii accedit, quod cognatam malum, trina fallendi
estas, videlicet pigmenta, camana, idola, conva-
uit, hoc est simul valuit, viresque mutua ope acce-
pit : hoc enim pugnat Prudentius.
49. Hxc si negent gentiles, respondeant, inquit
Prudeutias, rationemque reddant cur sacra ipsi su-
mant ex pictura fabulisque poeticis? Exempli loco
cur sacerdotes Cybeles seipsos castrant, nisi quia fa.
bula. poeticaAtun fingit oxsectum — sive castratum,
885 LIBER il CONTRA SYMMACHUM. 198
50 — Extabulis, cerisque poetica fabula prastat?
Cur Berecyaihiacus perdit truncata sacerdos
"7689 |Inguins, eum pulchrum poesis castrave-
[rit Attin?
Cur etiam templo Trivie, lucisque sacratis
Cornipedes arcentur equi, cum musa pudicum
E5 — Raptarit juvenem volucri per littora eurro,
A,
ldque etiam paries tibi versicolorus adambret ?
Desine, si pudor est, gentilis ineptia, tandem
Res incorporeas simulatis fingere membris.
7700 Desine, terga hominis plumis obducere : fru-
[^!ra
60 Fertur avis mulier, magnusque eadem dea vul-
[tur.
GLOSSA VETERES.
50. Tabulis, imaginibus, ex pictura. — Prx»stet, an-
testet, 1l.
51. Berecynthiacus, α Berecyntho, Opis monte. —
l"erdit, adhuc, l.
δὲ. inguina, virilia. —l'oesis , fictio poetica : poesis
est materia uniuscujusque carminis. — Castraverit, ca-
etratum. narraverit, |.
B3. Trivie, Diane, vel Proserpina, I.
55. Raptarit, raptatum dizerit.—Juvenem, Hippo-
lytum, 1.
56. Adumbret, figuret, imagimet, I.
57. Si, pro siquidem.—neptia, stultitia, 1.
58. Simulatie, in, I.
59. Plumis, cum, 150. .
60. Fertur avis, multos et viros , et mulieres legi-
wus in fabulis versos in aves, unde commemorat, 1.
COMMENTARIUS.
idque etiam pictarze exhibent? Sünile est in aliis sa- B explicanda non satis sibi constitisse, tamen ex Pru-
eris, quibus equi a templo Dianz arceutur. Quid,
inquam, bzxc iunuunt, nisi quod poesi ei pictura ido-
lorum cultus coaluerit? - |
50. Vat. A, mendose, ez fabxlis. Rat., Weitz.,
Widm., Bong., prastet ; alii prestat, ut postea perdit.
51. Mar. s secunda many, perdat. imitatur Pru-
dentius Miuuciu.n in Octavio : Cybele. Dindyma pu-
det dicere, qne adulterum suum in[eliciter placitum,
quoniam et ipsa de[ormis εἰ vetula, ut multorum dco-
rum mater, ad siuprum illicere non poterat, exsecuit ,
μὲ deum scilicet faceret. eunuchum. Propter hanc [α-
Galli eam, et semiviri sui corporis supplicio
colunt. Catullus et Arnobius narrant Attidem sibi ge-
nitalia desecuisse. Qui plura de his velit, legere po-
terit commentatores Minucii, ut mythologos praeter-
eam. ᾿
52. Ald., Gis., cum pulcher sese castraverit. Attis.
Plerique et potiores, cum pulchrum poesis castraveril
Auin, Teolius ait locum antea corruptum ila resti-
tuisse Heinsium. At Weitzius cum suis omnibus mss.
Jam ediderat cum pulchrum poesis castraverit Attin ;
et ita antea restiluerant Sich. et Gifanius, et legerat
in δυο codice Juretus, etin margine vett. edd. exstare
eonürmat Gallandius. Hic praterea invenit cur. pul-
chrum ; sed alii liabent constanter cum , et Gifanius
monet observandum usum particulz cum ἡ Cur Galli
Cybeles se exeiduut , cum ex fabulis poeticis cogno-
ecatur Attin fuisse castratum : hoc est , cur se exci-
duni, nisi quia cogaoscitur, e.c. Cur a templo Diane
arcentur equi, nisi quod musa, seu poesis Hipyo-
Jytnm raptatom faciat, etc. Nonnulli scribunt Atys ;
sed hoc loco melius est. Attis, ut prima producatur,
qua corripi solet in 4tgs.
$5. Ex Viryilio lib. vn: Unde etiam templo Tri-
tie, [ncisque sacratis Cornipedes arcentur equi.
54. Ald., Widm. supra, Pal., Vat. A, Gis., Alex.
ὦ secunda manu, et apud Gallandium vett. edd. ,
eum Phoedra pudicum. Jureti codex cur Phadra.
C
dentii versibus mox afferendis solum constat Divi-
nitatem 8 Symmacho in varias partes fuisse divisam :
quem ideo arguit Prudentius, quod cum Deus unus
8it neque dividi possit, ipse nuiina mille inducere
voluerit. Vide Comm. ad eum vers. 256. Valsecchius
ad Cudworthi interpretationem accedere videtur :
nam ex Apotheosis loc. cit. colligit lib. 1 de Funda-
mentis relig., cap. 9, idololatras unum Deum credis
disse, diversa verc numina aut unius Dei perfectig*
nes, aut virtutes honmine superiores, sed ministras
Dei fuisse.
59. Aldus aliique male distinguuut plumis ebdu-
cere (rustra. Heinsius monuit interpungendum obdu-
cere : (frustra Fertur avis.
60. Mar., ab his; supra eadem manu aris cum
reliquis. Mariettus primam sui codicis lectionem
approbat, et avis ail esse glossam imperite trausla-
tam a verbo vultur ad verba ab his ; exponit autein :
Feriur eademVictoria ub his plumis, dum fingitur vo-
lare, et mulier, et vultur magnus ; id est, mon.trum
ridiculum eam efficitis, dum illam et mulierem simul
el avem facitis. lleinsius opinabatur magicusque : nam
id vocabulum s:xpe in magnus degenerare ob cogna-
tionem litterarum ad Nasonem compluribus exewiplis
pervicerst : quanquam vel sic versus hic cum
prorime precedenti suspectus illi est. 150 interprets-
tur de fabula qua mulier in avem, exempli loco, in
vulturem conversa dicatur. Chamillardus ait Victo-
riam magnum vulturem dici, vel quod alata vulturum
more exercitus supervolet, vel quod omnis avis ma-
gna dici possit vultur. Grangeus notat /Egyptios
vulturis imagine matrem, et ccelum , quod feminam
pstant, Pallada eiiam et Junonem repraesentare,
quod nullum marem credant esse inter vultures, qua
vento concipere dicantur. Addit, fortasse per vultu-
rem hic intelligi Isidem. Baronius enim tom. Ill
Anosl. in vita Juliani numismatis meminit, eujus
prima parte Deus est Serapis vultu Juliani exseulptus,
Grangzeus interpretatur Phzedram fuisse causam cur D altera due Isides cum aspiduim sertis in capite, gla-
raptaretur Hippolytus, ut narrat Hyginus fabula 47.
In Egm. mendum est pudicam. Verior et communior
leetio cum musa pudicum, de qua Gronovius in Dia-
wibe Statiana, quem adeundum suadet Heinsius.
55. Giianius, Gis. ad oram, littora cursu.
58. Rat, similatis, minus bene, pro simulatis.
Cudworthus System. intellect. cap. ὁ observat Pra-
dentium, Gracos imitatum, vocare res incorporeas
rerum affectiones, et eventus, qualis erat victoria :
et ex vers. 256 hujus libri et vers. 191 Apoth. colli-
git, Symmachum et alios gentiles credidisse , multa
veterum numina fuisse perfecliones unias Dei , no-
snine personarum indutas, neque aliud fuisse Victo-
riam deam nisi virtutem unam e multis unius Dei.
Verum [frustra laborat Cudworthus : etsi enim ceruun
sit, gentiles in suorum numinum vi et potcsiate
diis ia manibus, vulturum alis in dorso : adeoque
avis illa mulier vultur dez Isidi sacra est. Federicus
Morellus a Grangzo bac de re consultus sic rescripsit.
Conürmari id potest, quia Alianus lib. x de Anima-
libus, cap. 92 , refert /Egyptios Isidis statuam pen-
nis vulturinis ornare ; et multi putant ab ZEgyptiis
coli vultures. Sed ut verum fatear, magis placet inter-
pretatio Chamillardi, quod frustra fingatur Victoria
mulier, dea et vultur, sive magnis alis tanquam
vultur instructa. Huc trahi potest, quod vultures
Marii erant sacri, et quod veteres imperatores accu-
rate explorare soliti essent in quam belli partem
spectarent vultures, inde victoriam sperantes, vel
profligationem : de quibus adisis Rhodiginum Lect.
antiq. lib. vin, cap. 18, AEgyptios, Persas, Gracvs
Victoriam sibi imagine accipitris repraesentasse litte«
Suspende exuvias, armis, et sanguine captas,
Congere czsorum victrix diademata regum,
Frange repulsorum faeda ornamenta deorum :
65 77. Tunc tibi non terris tantum victoria
[parta,
Sed super astra etiam media servabitur zde.
Talia principibus dicta interfantibus, ille
Prosequitur, magnisque tubam concentibus in- :
(flat :
Allegat morem veterum : nil dulcius esse
70 Affirmatsolitis, populosque, hominesque teneri
Lege sua. Sicut varize nascentibus, inquit,
Contingunt pueris anima: sic urbibus affert
Hora, diesque suum, cum primum moenia sur-
[pnt, B
Aut ftum, aut genium, cujus moderamine re-
[gnent ,
15 Addit et arcanum rerum, verique latebras
Prosperitate aliqua deprendi posse secundi
AURELII PRUDENTI! CARMINA.
Vis decorare tuum, ditissima Roma, senatum ? A
Per documenta boni : si sint felicia , quz quis
Experiendo probet : cessisse parentibus omne
Idolium semper feliciter, et pede dextro.
80 779 Enumerat longi vim temporis : excitat
[ipsam
Crinibus albentem niveis, et fronte vietam,
Ore reposcentem querulo sua numina Romam.
Libera sum , liceat proprio mihi vivere more.
Et quis erit qui mille meos reprehenderit annos?
85 Uno omnes sub sole siti,, vegetamur eodcm
Aere : communis cunctis viventibus aura.
Sed , qui sit, qualisque deus, diversa secuti,
Quzrimus , atque viis longe distantibus, unum
Imus ad occultum. Suus est mos cuique genti :
90 Per quod iter properans eat ad tam grande
[profundum.
His tam magnificis, tantaque fluentibus arte ,
Respondet vel sola fides, doctissima primum
Paudere vestibulum ver: ad penetralia sectae.
Nam, cum divinis agimus de rebus , et illum ,
GLOSSJ£ VETERES. ,
62. Exuvias, epolia.—Armis, cum, l.
65. Congere, collige tw.—Victrix, Jtoma.—Diade-
mata, coronas, 1.
64. Bepulsorum, abjectorum , 1.
66. 446, in celo, 1.
68. Prosequitur, Symmachus respondet. — Tubam,
guttur, vocem, ἷ.
69. Allegat, nuntiat, ratiocinabatur, vel instruebat.
— Dulcius, beatius, I.
10. Solitis, legibus, 1. UU
74. Genium, naturalem loci genium, I.
76. Secundi, prosperi, T.
79. Idolium, gentilitatem.—Dextro, secundo, I.
81. Vietam, antiquam, 1.
83, Libera, Roma dicit ; voz Rome, l.
85. Siti, scilicet sumus.—Eodem, uno, !.
87. Diversa, idola, I.
88. Distantibus, dissimilibus, Iso.
89. Occultum, Deum , omnipotentem.— Suus, pro-
prius, 1.
90. Grande, quod Deus est summus, I.
92. Respondet, fides Symmacho. — Vel, etiom.—
75. Addit, ille, Symmachus. — Arcanum rerum, .. Fides, fideles homines, 1.
sensus est, arcanum rerum, et latebras varii boni posse
deprehendi aliqua prosperitate, 1.
2. Penetralia , secreta. — Secte, doctrine ,
9? 6
COMMENTARIUS.
ris traditum est. JEgyptil vero accipitrem et aquilam
videntur coluisse, tanquam numina, a quibus victo-
riam orarent. Fortasse inde ales Victoria pingitur.
62. Egm., Gis. ad oram, sanguine raptas.
64. Cauchius malebat vetera ornamenta deorum.
Nihil est causze cur sollicitetur lectio codicum (feda:
ornamen(a, quamvis Juvenalis dixerit vetera orna-
menta deorum, et alibi Prudentius veteres dei. lloc
enim loco concinnius esi feda ornamenta deorum,
cum praecesserit descriptio ridiculorum numinum,
sive monstrorum.
65. In editione Parmensi mendum puto nunc tibi
pro tunc tibi, quod exigit sensus.
67. Ald., inte (antibus, Alex. a prima manu men-
dose, interfuntibus.
68. Thuan., persequitur, quod Heinsio et Teolio
placuit. De eloquentia tubam Sidonius, Claudianus
Mamertus aliique dixerunt.
69. Mar.a prisca manu, Pal.,; more, male. Thuan.,
Egm., Boher. antiquior, Heins. et recentiores, mo-—
rem veterem. Alii veleres mss. et edd., morem ve'erum.
73. Ald., Egm., Pal., Ileinsiani plerique, Jureti
codex, suus; Thuan., suis, quod placuit Heitisio ;
sed praestat suum , scilicet fatum, aut genium, cum
Mar., Rat., Weitz., Gis. et aliis. Moenia surgunt ex
Virg. 1 n.
74. Vat. À, regnant, Weitzius pro regnet allegat
AM. et Egm., sed Aldus meus habel regnent.
16. Egm. et Pal., secundis Per documenta bonis.
.Weitzius Aldum etiam allegat pro hac scriptura : et
est quidem secundis in Aldo, sed postea boni ; quod
utrumque simul defendi nequit,
79. Aldus idolum, ne videlicet o corripiatur. Rat.
etiam idolum, sed, ut conjicio, a recenti manu.
81. Ald., fronte vieta. Widm., vigetam.
82. Mar. a prima manu, queruloso : correctum
querulo sua.
δά. Nonnudli conjungunt ecquis: utroque modo
dicitur, Vide Gifanium , verbo ET QvANTIS.
86. Heinsius edidit communis cunctis viventibus
aura, sed in notis monuit omnino scribend m com-
muni aura, quidquid obnituntmr membran», et ad
᾿ precedens proxime vegetamur referendum. Sed n.n
video cur non ita possit scriptura vetus explicari;
Vegetamur eodem aere, communis est cunctis viventibus
aura : nam Prudeniius sxpe omittit verbum substan.
im est, ut Heinsius ipse notavit ad vers. 26 hymni
ath.
87. Vat. A, Urb., sed quis sit.
89. Gif. in e breve, Mar., Weitz., Sich., Alex.a
prima manu, Heinsiani fere omnes, suus est mos cui-
"que genti, quod puto fuisse in Rat., ubi, abrasis prio-
ribus, nunc legitur nam genti est cuique suus. mos.
Egm., Alex. ἃ secunda manu, Ald., Gis., Pal., Vat.
À, proprius genti cuique est mos. Giselinus fatetur, in
plerisque antiquis esse suus est mos cuique genti: sed
allitur, quod affirmat alibi semper primam in cuique
a Prudentio corripi ex fide mss. Vide Comment. ad
vers. 105 Hamart., sua cuique jura.
94. Apposite contra Dailium hos versus profert
Velseechius lib. 1 de Fundam. relig., cap. 6. Cun
enim Deus, quippe infinitus a nobis comprehendi
nequeat, non est exigendum ut clare natura ejus ex-
plicetur.
489
LIBER 11 CONTRA SYMMACIIUM.
100
95 7793 Qui vel principio caruit, vel ine carcbit, A 116 Desinere, idque homini dare, qnod non desi-
Quique chao anterior (uerit, mundumque
| [crearit, -
Conjectare snimo contendimus, exigua est vis
Humani ingenii, tantoque angusta labori :
Quippe minor natura aciem si intendere tentet
Acrius, ac penetrare Dei secreta supremi,
Quis dubitet victo*fragilem lagsesce:e visu,
Vimque fatigatze mentis sub pectore parvo
* Turbari, invalidisque hebetem succumbere
[curis ?
Sed faeilis fidei via provocat Omnipotentem
Credere : qui bona non tantum przsentia donat,
Sed ventura etiam, longisque intermina szclis
Promittit, ne totus eam resolutus inane
100
105
ln nihilum, pereamque brevem post luminis B
[usum.
Muneris auctores ipso de munere pendas,
110 terna zeternus tribuit, mortalia confert
778, Mortalis : divina Deus, peritura caducus.
Ümuia, qux tempus peragit, quxeque exitus
[aufert,
Vilia sunt brevitate sui, nec digna perenni
Largitore : cui propria est opulentia, nunquam
[nat unquam.
Nam si corruptum, corrumpendumve Deus quid
Praestat, babetque nihil, quod sit pretiosius
[istis :
Pauper, et infirmus, et summoindignus honore,
Et non omnipotens, sed inanis numinis umbra
[est.
IIac ratione fides sapienter conjicit, imo
Non dubitat, verum esse Deum : qui, quod su-
[mus, et quod
Vivimus, illesum semper fore, si mereamur,
Nos sperare jubet. Colestia si placet, inquit,
Scandere, terrenas animo depellite curas.
Nam quantum subjecta polo tellus jacet in'ra,
Dividiturque ab humo convexi regia coeli,
Tautum vestra mels distant mundana futuris,
Dira bonis, scelerata piis, tenebrosa serenis.
778 Quidquid obire potest, fugiatis, censeo :
[quidquid
Nature ratione capit vitium, atque senescit,
Pro nihilo, in nihilum quia sunt reditura, putetis.
Cunc!a quidem, que gignit humus, quz continet,
[ipse
120
135
150
GLOSS/E VETERES.
96. Chao, mundo, initio, I.
99. Natura, homines, l.
100. Supremi, altissimi, I.
101. Visum, mentem, acumen íntellectus, I.
103. Hebetem, pigram, l.
106. Intermina, interminabilia, infinibilia in cter-
nitate, 1.
107. Eam, transeam, I.
108. Luminis, istius vite, Iso.
109. Pendas, estimes, 180.
C
110. JEternus, Deus, 180.
111. Mortalis, mundus, homo, l.
115. Desinere, finiri, 1.
116. Quid, aliquid, 1so.
117. Istis. prasentibus bonis, I.
190. Conjicit, narrat, 1. -
125. Inquit, Deus, 1so.
129. Obire, transire, vel finiri : verba Dei, — Censeo,
judico, precipio, 1.
COMMENTARIDUS.
96. Hymno 12 Cath., vers. 40, Antiquius colo, et
ao.
97. Vat. À, animo concedimus, non bene. Sententia
eX »acris Literis petita est, Proverb. xxv, 27; Ec-
cles. ni, 92, et aliis in locis.
98. Mar. ἃ pr.ma manu, ingefi, male.
99. Mar. a prima manu, nature : legendum na-
fura.
101. In editione Parmensi error contra metrum et
sensum, lacessere visu, Ald. et Oxon. lassescere visum
pro visu.
402, Thuan., sub tempore parvo, quod Salmasio
paccbut, quamvis sub redundet; nam alibi' etiam
rudentius, Alcimus Avitus et Dracontius sub tem-
pore simili modo dixerunt. Prafero communem le-
ctionem sub pectore parvo.
106. Non semel Prudentius utitur voce íntermi-
WN5 :u*US ea est Ausonius epist, 16 : Felicitate inter-
mina. Avienus in Poriergesi : Musis intermina vita.
Bidonius et Salvianus etiam interminabilis dixerunt.
107. Ald., nec totus, non bene.
109. Ald., Weitz., Gif., przstantiores lHeinsiani,
Egm., Pal., Alex., auctorem, quod sequuntur He ns.
et Cham. Teneo auctores cum Mar., Rat, Urb.,
Widm., Bong., Fabr., Gis., aliis. G.fanius pr.fert
auctorem, quia sequitur cternus, mortalis, et ibi est
muneris, Non satis intelligo quid sibi velit. Cur enim
non recte dicatur, Pende auctores muneris ipso de
munere. /Eterna cternus tribuit, morialia con(qt mor-
alis, ubi auctores diversorum munerum inter sc
conferuntur.
114. Vat. A, mendose, largitor. Alter Rott, cui
D
*
roprium est opulentia.
i 415. Aldi error desinerem. Gis. ad oram, atque ho-
mini. Weitz., Gis., Mar., non desinet. Rat., desinit.
Codex Jureti, Alex., Urh., Vat. A, Ald,, Egm., Pal.,
potiores Heinsiani, desinat unquam.
116. Weitzius cum nonnullis, corrumpendumque
Deus quid.
117. Vat. À, prastel ; ali, prostat.
418. Fabr., summoque. (ἰδ. 1 ed., et summo ; 2ed.,
summoque. Codices potiores, infirmus et summo :
naui) familiare est Prudentio brevem ratione c»su-
rz producere. Vide Gifanium verbo iNcisiO.
119. Alex. a prima manu, Urb., Mar.. et inanis,
non male. Rat., nominis umbra est, minus bene.
121. Eadem sententia iisdem fere verbis hymni ὁ,
Cath. vers. 13.
495. Mar., Rat., Wei'z. eum suis, Sich., Gis., »l-
ter Kott., subjecta polo. teiisioni Merique, Gis. 4
ed. in textu, Ald., Urb., Aiex., Vat. À, subjecta situ.
Teolius ia edidit, sed nou bene allegat Aldum vro
polo : nam Aldus Weitzio, lleinsio, et mihi dat situ,
"quod tenuit Heiusius. Sententia desumpta est ex
lsaia, cap. tv, vers. 9 : Quia sicul exaltantur celi a
terra, sic exaltate sunt vice mee a viis vestris, εἰ cogi-
laliones mea a cogitalionibus vestris.
126. Lue:etius lib. ww : A terris quantum coli patet
alius hiatus.
A21. Widm. supra, Mar., que sunt.
152. Heinsius cum suis prastantioribus, cuncta
equidem, et continet ipsa. cum iisdem, Ald., Vat. A,
Alex. a secunda manwv. Alii plerique nostri mss., et
edd., cuucia quidem, et continet, ipse Prineipio insti-
191 AURELT! PRUDENTII CARMINA. 193
Principio institui, niudoque insignia mundo A Implicitas , vinctasque tenent : vincenda vo-
Ornamenta dedi, speciosaque semina finxi. [luptas ,
135 Sedtawen esse modum volui, parcisque'fruenda Elaqueanda animi constantia, ne retinaclis
Moribus indulsi, quantum moribundus, et seger Mollibus, ac lentis nexa, et captiva preniatur.
Corporis, ac vite volucris sibi posceret usus : Luctandum summis conatibus : inter acerba
Non ut captus homo studiis, et inaniter ardens, — 450 Sectandum virtutis iter : ne suavia fluxze
Duceret omne bonum positum in dulcedine Conditionis amet, nimium nec congerat aurum,
[rerum, 777 Nec varios lapidum cupide spectare
140 . Et specie tenui, quas currere tempore jussi , [colores
7706 Atque svum statui, sub quo generosa Ambitiosa velit : nec se popularibus auris
[probarem Ostentet, pulchroque inflata tumescat honore.
Pectora, ne torpens, et noa exercita viitus, 455 Ne natale solum, patrii ne jugera ruris,
Robur enervatum gereret sine laude polzstrz. Tendat, et externos animum diffundat in agros,
. lllecebrosus enim sapor est, et pestifer horum, Et ne corporeis addieat sens'bus omne,
A15. Quz,dum prztereunt, mirooblectamine mentes Quod vult, aut quod agit : ne praeferat utile justo,
GLOSSAE VETERES.
155. Parcis moribus, frugalitatibus , l.
137. Volucris, qve cito transit, l.
138. Non, non ideo distribuit, 150.
139. Duceret, estimaret, I.
445. Enervatum, infirmum. — Palastrz, certaminis,
luctaminis, 1.
444. Illlecebrosus, illicitus. — Illorum, delectamen-
447. Constautia, ligata a diabolo, 1so.
e
148. Lentis, flexibilibus, I.
149. Acerba, supplicia, 1.
H ὅδ. Auris favoribh E
. Ostentet ,. glorietur, jactet. — Pulech
sicut hominibus videtur, ἴ. ' CPNDe s
156. Tendat, dilatet, ad se trahat, 4.
157. Addicat, tribuat, I.
158. Utile justo, silitatem justitia, vel terrenum, V.
COMMENTARIUS.
tut. Teol.us cum Heins?o facit, sed non bene distin-
gu qua continet , ipsa Principio institui , nisi fortasse
heolius intelligat ipsa cuncta qua gignit humus.
Heinsius intelligit, que continet ipsa humus. Alii, ipse
€go, institui.
494. Nonnulli vulg. , male, :patiosaque semina.
158. Vat. A, vitiose, parcique. In lleinsio difficu'-
tatem parit depravata hoc. luco seribendi ratio volvi
pro v*eíui. Chamillardus quoque edidit volvi.
, 158. Ald., egri ; melius ager. Alex. a prima manu
vitiose, ager.
158. 615. in quollam codice invenit captus humo.
Thuan., fnaniter usus.
140. Gis., Dong. in textu, Mar. a prima manu, Gis.
in textu, et species tenues. Jureti codex, Sich., Alex.,
Vat. A, Weilzius cum plerisque suis, Thuan., Egm.,
Boher. et Rott. priores, et specie tenui. Urb. legit et
distinguit et specte, tenui quas currere tempore jussi.
Gifanius, verbo Vis MAGNA, cum alium locum Pru-
dentii adduxisset, Eum, inquit, poetam Christianum
quia nunc, ut opinor, fere totum vindicavimus a mendis
innumerabilibus , addamus οἱ aliquot , wt ita dicam,
manticas , ct π΄ πὸ imprimis e lib. n in Symmachum ;
tum bos versus exscribit, et explicat. Sed opportune
antea monebo , fortasse ex his verbis deceptos, qui
Gifanium notas mss. in Prudentium reliquisse aflir-
mant, Gifanius quidem nihil aliud hoc loco ait, nisi
Prudentium fere totum a se in illo ipso indice Lucre-
tiano a mendis vindicatum. Explicatio autem Gifanii
innititur verbis et tenui specie : et ait ; Vetat nos
bonum omne collocare in voluptate, que ez rebus et
Ox., Vat. A, prior Boher., Egm., nt se legisse affir-
mat Heinsius, quamvis Weitzius 1d neget. Alii solum
agnoscunt versum Robur enervatum, ut Widm. et Mar.
ln Rat. videtur hic solus versus fuisse, et recenti manu
additi sunt duo illi a Giselino et ab aliis merito omissi.
In Urb. et Alex. exstant hi duo versus, sed pro di-
versa lectione , non ut tres illi simul recipi debeant.
Weitzius putavit Aldum tribus his versibus locom
dedisse : et ita quidem fecerat. sed monuit postea
delendum primum versum Fobur enervatum gereret
sine laude palestra. Perspicuum est duos alios versus
additos ab aliquo, qui primum e in enervatum nollet
corripi : de quo dixi satis ad vers. 64 hymni 8 Cath.
In Alex. scribitur inervatum, uti etiam is Thuan.
146. Lactantius cap. 22, lib. vi: Carenda sunt igi-
Iur oblectamenta ista, tanquam laquei, et plage, ne
suavitatuni mollitie capti, sub ditionem mortis cum ipso
corpore redigamur, cui nos mancipamus. Agit Lactau-
tius de saporis et odoris voluptatibus.
447. Elaqueare laqueis exsolvere apud Sidoniu:n ;
elaqueatus apud Ammianum.
149. Ald., Gis., Jureti codex, Oxon., Egm., Vat.
À, nitendum summis. Heinsius hanc lectionem pr:-
tulit in brevi indiculo erratorum aut mutandorum, ut
dicam ad vers. 719 iu Romano; in textu edidit luc-
tandum, etc. Teolius Heinsio imputat nitendum; sed
Heinsius clare edidit [uctandum cum plerisque suis et
nostris : neque aliud in notis advertit nisi nitexdum
habere Oxon., Egm. et Ald.
451. Ald., Pal., ne congerat. Gis. legit et distinguit
amet nimium :?ne congerat aurum : ita in textu, in
earum tenui specie seu nitore capitur. Putat nullo sensu f) indiculo de quo paulo ante, amet ; nimium ne congerat
dici et. species tenues. Giselinus cum suo ms. legen-
dum contendit et species tenues, quia respicit ad illud ᾿
speciosaque semina [inzi, quibus parce et certo modo
utendum est. Mariettus etiam banc lectionem appro-
bat et confirmat ex vers. 765: Exiguas rerum species.
Tunc sensus erit : Duceret, esse bonum omne positum
in dulcedine rerum, el esse bonum species tenues , quas
currere tempore jussi. Verior mihi, et clarior videtur
alia lectio, qu:e etiam est Aldi, lleinsii et recentiorum.
145. Post hunc versum Fab., Bong., alter Rott.
inducunt alios duos, Enervare suum corrupta per otia
robur Posset , et in nullo luctamine pigra jaceret. Alii
omittunt bunc versum Fobur enertatum, ctc. , et illos
duos ejus loco apponunt, ut Jureti codex, prior Rott.,
aurum. Plerique amet, nimium nec congerat. arum.
Mar. male, nec congeret. Fabricius, ne congerere aurum,
scilicet velit, quod mox sequitur.
155, Virg. lib. vt. Nunc quogue jam nimium gau-
dens popularibus awris. De auris popularibus vide
coinment. ad vers. 22 bymni 1 Cath.
154. Mar. ἃ prima manu, (umescit male.
156. Salvianus lib. 1 ad Eccles. cath. adversus
avaritiam : Videtis , quas parari opes a parentibus
filiis Deus jubeat, non pecuniarios thesauros..... mon
fundos "hnterminabiles , et notitiam possessoris sui exce-
dentes, qui consortes pati indignum astiment, et vicini-
latem injuriam. putent. Eadem sententia im ab
ethuicis ipsisrepetitur, Horatio,Juveuale et aliis.
493 LIBER I! CONTRA SYMNACHUM. 194
Sremque suam in me omnem statuat , nunquam A
[per'tura,
160 Qus dedero, longeque die mea dona trahenda.
Hzc igitur spondente Deo, quis fortis, et acer,
Virtutisque eapax breve quidque perennibus in se
Presetulerit? vel quis sapiens potiora putarit
Gaudia membrorum, quam vive przemia mentis?
465 Noane bomiuem, ac pecudem distantia separat
[una,
Quod bona quadrupedum ante oculos sita suni?
[ego contra
778 Spero, quod extra aciem longum servatur
[in evum?
Nam, si tota mihi cum corpore vita peribit,
Nec poterit superesse meum post funera quid-
(quam, B
170 Quis mihi regnator coli? quis conditor orbis?
Quis Deus? aut qux jam merito metuenda
[potestas ?
lbo per impuros fervente libidine luxus :
Incestabo toros : sacrum calcabo pudorem :
lnficiabor habens aliquod sine teste propinqui
175 Depositum : tenues avidus spoliabo clientes :
Longzvam perimam magico cantamine matrem.
Tardat anus dominum dilata morte secundum.
Nec formido malum : falluntur publica jura.
Lex armata sedet, sed nescit crimen operum,
180 Aut, si res pateat, judex corrumpitur auro.
779 Rara reos justa percellit pna seeuri.
Sed quid ego liec meditor? revocat Deus ecce
[severa
Majestate minax : negat interitura meorum
Per mortem momenta operum. Non occidet,
, [inquit,
185 |nterior, qui spirat, bomo: luet ille perenne
Supplicium, quod subjectos male rexerit artus.
Nec mibi difficile est liquidam circumdare
[flammis
GLOSSA VETERES.
159. Me, in Deum. — Peritura, scilicet sunt, Iso.
160. Tratenda; scilicet sunt, 1.
161. Acer, ingeniosus, 1,
162. Breve, transitorium aliquid , 1.
164. Mentis, acuminis, anime, 1.
165. Nonne, affirmando, 1.
166. Ante oculos, in presentia, I. ᾿
167. Aciem, visum oculorum, invisibiliter. — Ser-
vatur, mihi, ].
169- Taceetabe, poífmà Ι. T
15. Incestabo, κα. — ioros, "mos, 1.
174. Inficiabor, negabo, 1. ἕω
415. Depositum , commendatwn. — Tenues, pau-
peres. — Clientes, parentes, socios, servos , vel socios C
minores, 1.
176. Longzvam, vetulam. — Magico, veneno, I.
- A71. Tardat, quoniam. — Anus, vetula ma:er. —
Dominum, heredem, id est filium vel vitricum. — Di-
lata, diu vivendo, ἴδ.
178. Formido, timeo facere. — Falluntur, mea
fraude, 1.
179. Armata, ad puniendum, 1.
180. Si, scilicet contigerit, ut, I.
481. Percellit, interficit , I.
182. Meditor, narro. — Revocat , ab hoc facto pro-
hibet me. — Severa, aspera, L. |
184. Monimenta,, memorias, I.
185. Luet , persolvet, 1.
486. Quod, eo quod , I.
COMMENTARIUS.
159. Ald., Mar., Pal., Widm., Gifaniusex vet. lib.,
Alex., Heinsius cum plerisque suis, Weitzius, Sich.
et slii, spemque in me omn.m statuat, admisso hiatu,
qm Prudentio familiarem putat Heinsius. Confer
ifanium verbo Hia Tus. Hunc hiatum cum hoc joco,
tum alib: nonnulli codices fugiunt. Alter Hott., Urb.,
spemque in me statuat omncm. Vat. À, Gis. in textu,
spemque suam in me omnem statuat ; ad marg., spem-
gue in me omnem. Fabr., omnem spemque in me sta-
tuat. Οἷς, 4 ed., in me spemque omnem statuat,
160. Ald., Gis. 1 ed,, sunt: cternum mea dona
manebunt. Alii plerique, longoque die mea doma tra-
βεκάα. Fabr., Gis. 2 ed., longoque die mea dona ma-
unt.
161. Egm., qui fortis. Mar., e, acris; supra, acer.
162. Rat., breve quidve.
168. Vide Apost. 1 Cor. xv, 19 et 52. Cicero 1 De
legibus. Nam quid faciet is homo in tenebris, qui nihil
timet , nisi lestem et judicem? Vide qua contra Bai-
lium disputat Valsecchius lib. m de Fundamentis
relig., part. 1, cap. 5, ubi hos Prudentii versus car-
mine [Italico reddit.
172. Mar., fluxus; Alex. a prima manu, /uxos;
lege luxus.
174. Egm., habens aliquid.
175. Rat., avidis a prisca manu, male.
178. Weitsius et post eum Chamillardus citant
Bernardum ai:cubi de corrupto judiciorum usu sui
temporis simili modo edisserentem. /ncisa sint leges
x«i fabulis, et publico ere prefizo jura prascripta sint :
smter ipsa jura peccatur , etc.; qui locus quzerenti mihi
mon occarrit. incidi post. ἃ in. hzc ipsa verba, Gon
apud Bernardum , sed apud Cyprianum epist, 1 ad
Donatum, ubi ita ait : /ncise sint leges duodecim ta-
bulis, et publice are pro fixo jura prefscripta sint : inter
leges ipsas delinquitur, inter jura peccatur. Weitzius
pro Cypriano Bernardum appellavit, quod non semel
illi accidit. Chamillardus Weitzium sine ullo examine
in hujusmodi auctoritatibus exscribendis sequi solet,
qua mihi causa fuit, ut alias nunc omittam, cur
inopportunum judicaverim editionem ad usum Del-
phini recudere.
479. Barthius, lib. 11 Advers., cap. 17, δά hunc
versum illustrandum notat, Trebellium Pollionem in
rzfatione dixisse, Imperatoriam majestatem non so-
um armis decoratam, sed et legibus oportet esse arma-
tam. Juretus, in notis ad epist. 13 lib. n Symmachi,
multa in eamdem sententiam congerit, quod minari
leges sspe dicuntur, tanquam affectu moveantur.
Inde terrores legum, et apud Prudentium in Remano
vers. 205 Loses minacis implicatus Julie. Constan-
tinus in 1. 24 ad leg. Juliam de Adult. insurgere
tees et armari jura gladio ultore scripsit; Marius
Victor eodem respicit lib. 11 Comm. in Genes., Ar-
mato leges gladiis, et vindice ferro."
184. Rat., Mar., Weitz., Gis. cum aliis, moni-
menta vel monumenta, quod in Tornzs. repertum
unice verum visum est Gallandio. Alex., Urb., Egm.,
Pal.. Thuan., prior Boher., Ald. et Heius., momenta.
Ald., Weitz., Mar., Rat., Vat. A, occidit. Gis. et ple-
rique Heinsiani occidet. ]
485. Ald., Vat. A a prima manu mendose, qui spe-
rat. Mar. a prima manu /ual, recte correctum per
[uet. Vide Matth. που.
487. Cur anima vocetur liguida et quo sensu, di-
ctum abunde ipn prolegom. cap. 16 contra nugas ea-
nora$ Bailii.
195
Naturam , quamvis perflabilis illa feratur
More noti : capiam tamen, et tormenta adhi-
[bebo
Ipse incorporeus, ac spirituum sator unus.
Quin et corporibus parilis consortia paenz
Decernam : possum quoniam renovare favillas
Antiquam in faciem; nec desperanda potestas.
Qui potui formare novum, reparabo perem-
[ptum.
780 Non desunt exempla mez virtutis : in
[ipsis
Seminibus natura docet revirescere cuncta
Post obitum : siccantur enim pereunte vigore,
Quo vixere prius, tunc sicca, et mortua sulcis,
Aut foveis mandata latent , et more sepulcri
190
195
Nunquid nosse potes, vel conjectare, quis istud
Tam solers opifex struat ἢ aut quae vis agat in-
[tus?
Nil vos, o miseri, physicorum dogmata fallant.
En ego gignendi dominus, ac restituendi ,
Quod periit, fluxitque, potens : arentia quzeque
In veteres formas aut flore, aut fronde reduco.
GLOSSA VETERES.
. Naturam , animam, Iso.
. Noti, venti , I.
. Peremptum , mortuum, 1.
. Siccautur, semina. — Vigore, humore, 1.
. Quo, vigore, 1l.
Solers, sapiens. — Agat , vivat , ducat , l.
. Physicorum, maturas rerum tractantium , I.
. Mihi, a me. — Rependat, persolvat , I.
. Quacunque, aut ad bonum, aut ad malum, I.
212. Viget, vivit. — Substantia, corporis et ani-
AURELI PRUDENTI!I CARMINA.
Obruta, de tumulis redivivo germine surgunt. D
Idque ipsum quandoque homini facturus, inani
Surgat ut ex cinere, structaraque pristina con-
[stet :
Qu: mihi pro meritis vel per tormenta repen-
[dt
Crimina, vel summ: virtutis in arce coruscet,
Non peritura dehinc, quacunque in sorte ma-
[nebit.
Interea, dum mista viget substantia in unum,
Sit memor auctoris proprii, veneretur, et oret
"781 Artificem submissa suum; non con lidit
[alter
Halauntis animz figmentum , et corporis alter -
Ner bona presentis vitze numerosa gubernant
Numina. Non alius segetes, el spicea farra
Suppeditat Deus : aut alius dat musta racemis,
Purpureumque gravi fundit de palmite succum.
Ipse ego sum, virides oleas pinguescere baccis
Qui facio, Graia quas Pallade fingitis ortas,
Et qui lucinas tribuo nascentibus horas.
Duplex lege mea per matua foedera sexus
Gignere amat sobolem, generisque propsgine
. : — (gaudet:
210
215
220
me, I.
215. Halantis, spirantis, I.
916. Numerosa, mulia , l.
918. Suppeditat, subministrat , I.
219. Gravi, onerato, I.
991. Graia, Greca. — Pallade, Minerva, 1.
932. Lucinas, natales, a [uce, in lucem venientes, Ll.
Lucidas, Mar.
234. Sobolem , filios, I.
. COMMENTARIUS.
188. Alicubi, perstabilis, perperam, pro perfla- C Prudentio physicos vocari gnaros scienti: natura-
bilis.
189. In Rat. videtur fuisse adhibentur, recenti manu
factum adhibebo.
190. In Thuan., spirituus, «uod Heinsius affir-
Inat esse pro spiritibus. Ego puto meudum pro spiri-
tuum.
191. Ald., parili consortia pena.
193. Auvertit Mariettus sumi favillas pro cinere,
in quo permixta Ist. re solent : nam infra ait poeta
sat el ez cinere. Alibi a nobis notatum, cinerem
et favillam accipi pro quovis minuto pulvere, in
quem corpora defunctorum etiam non combusta re-
diguntur.
195. Mar. scribit disperanda.
194. Aldus male distinguit : Qui potui formare,
novum reparabo peremptum. De resurrectione consi-
nulia alii dixerunt. Lactantius lib. vii, cap. 23 : Si a
principio Deus hominem. nescio quo inenarrabili modo
instituit ; credamus, ab eodem restitui veterem posse,
qui novum fecit. Minucius in Octavio : C&:erum quis
iam stultus aut brutus est ut audeat repugnare, homi-
nem a Deo, ut primum potuisse fingi , ita posse denuo
reformari ? wihil esse post obitum , el ante obitam nihil
fuisse : sicut de nihilo nasci licuit, ita de nihilo licere
reparari? Exemplum etiam seminum, qux non nisi
corrupta revirescunt, profert Minucius. lnnumeri
alii idém argumentu:n versant. Vide Cath. bymn. 10,
vers. 121.
203. Ald., Alez., ne vos. Alii, nil vos. Egm. et
Pal., ad vos : opinatur Beinsius at vos. Teolius ita
distinguit, nil vos, o miseri; physicorum dogmata fal-
lant , nisi forte erravit typograph«s, quod libenter
credo. Barthius lib. x1 Adv., cap. 21, admonuit a
bet. Ald., Gis., Heinsiani, Alex., Urb.,
gnere amat,
lium rerum , medicos ad extremum hoc nomine vo-
catos. .
205. Ald., Gis. 1 ed., Gall. cum vett. edd., siccis-
sima queque.
206. Ald. contra metrum , aut flores.
409. G'fan. iu PRowrRITA, ut jam dixi, Alex.,
Urb., promeritis, conjunctim. Egm. depravate, re-
prendat.
915. Sich. ita verba in lioc et seq. versa trajicit,
Sit memor artificis proprii, veneretur, et oret Auctorem
submissa suum.
216. Mar. perperam a prima manu, gubernat.
218. Mar., ast : ita Rat., sed pro div. script. aut.
Weitzius etiam ast, quod tenent Alex. et Urb. ; sed
in Alex. videlur przeterea esse awt. Gis., Heins. et
recentiores, aut. Ald., Torn. et alii vulgati, haud,
quod solum probat Gallandius.
220. Osex n, 8: Et hec nescivit, quia ego dedi ei
frumentum , et vinum , et oleum, eic.
222 Juno Lucina dicebatur, quia partui przesse
credebatur, a luce vitali. Diana quoque Lucina simili
de causa vocabatur. Turnebus, Advers. num. 290,
horas lucis et vite a Prudentio /ucinas appellatas ait
esse ipsa novitate admirandum et insigne. Salmasius,
pag. 66 in Alium Spartianum, ait lucinas dici, ut
colossum pro :-colosseum , aurus pro aureus, electrumm
pro electreum , et similia. Sicut non Pallas, sed Deus
oleum hominibus przstat, sic Deus ipse, non Juno,
nascentibus boras lucis tribuit. '
234. Rat., Mar. a prima manu, Widm. à prima
manti, Bong. ἃ secunda manu, Weitz., (ine ha-
at. À, gi-
197 LIBER 11 CONTRA SYMMACHUM. 498
425 ' Quem vos lascivis violatis amoribus ignem, Α.-' 783 Per varias partes minuas : cni nulla re-
Et stupra vestra de:e Veneris prztexitis umbra. . [eid
Unus ego hzc elementa rego, nec mole labo- Pars, aut forma potest : quia sum substantia
[ris , [simplex,
784 Ut miser, inürmusve aliquis fragilisve 240 — Nec pars esse queo. Solis divisio rebus
[fatigor. Compositis, factisque subest: menemo creavit,
Lux immensa mihi est, et non resolubilis zetas, Ut scindi valeam, eunctorum Conditor unus.
230 Sensibus et vestris haud intellecta vetustas. Crede, quod ex nihilo formavi, pars mea non est,
Inde ministeriis ad tot moderamina mundi Quare age, mortalis, soli mihi construetemplum,
Non egeo, nec participes, sociosve requiro. 2415 Meque unum venerare Deum, c:ementa remitto,
Porro autem angelicas legiones, quas mea fecit Εἰ qu:e saxa Paros secat, et qux Punica rupes,
Dextera , uosse meum est, et qua natura crea- Qua viridis Lacedzemon habet, maculosaque
[tis [Synna.
355 Subsistat, qualesque mihi serventur ad usus. . Nativum nemo scopuli mihi dedicet ostrum.
To, me przterito, meditaris numina mille,
Qu: simules parere meis virtuübus, uume B
Templum mentis amo, non marmoris : aurea
[ in illo
GLOSSA VETERES.
995. Ignem , amorem ; minna, 1.
226. Umbra , adumbratione, I.
450. Vetustas, eteruitas, I.
9351. Inde, deinde, 1l.
254. Creatis, rebus, I.
356. Tu, o Symmache.— Przeterito, neglecto, pra-
termisso, derelicto. — Numina mille , dicebant nam-
que haeretici, Symmachus et alif, unum (tantum | esse
summum Deum, qui imperat terra, mari εἰ cateris
elementis, l.
2351. Parere, splendere : pareo, ex quo ap; .
358. Cui, mihi, I. paret» e quo. apareo, 1
244. Age, adverbium, o homo, I.
240. Paros, insula, ubi invenitur parius lapis candi-
dissimus. — Punica, Africana, I.
247. Lacedzemon, mons. — Synna, civitas, ubi na-
scitur marmor varii coloris, l.
248. Ostrum, purpuram, iso.
249. Aurea, colorem auri habentia, I.
COMMENTARIUS.
, s. De voce gloss minna dictum ad vers. 117,
ib. 1.
2237. Alex., Egm., Widm., Bong., Weitz., scripti
lleiosiani , Sich., Vat. A, Mar., Hat., Unus ego ele-
menia. Gis. 1 ed., Urb., Cauch., Unus ego hac ele-
menta. Gis. in textu 2 ed. , Fabr. unus ego ipse ele-
menia. Weitzius non bene allegat Aldum pro sua
lectione : ediderat quidem Aldus unws ego elementa,
sed emendavit unus ego hac elementa. Non placet
hiatum cum Heinsio et recentioribus toties admittere.
228. In vulg., aut miser, male.
239. Jureti codez, Ald , Egm., Pal., scripti apud
Heinsium , excepto altero Rott,, Alex., Urh., Vat. A,
et non resolubilis etas. Mar. , Rat., Gis., Weitz., nec
morte solubilis etas.
951. Ministeria pro ipsis ministris.
254. Oxon., e! quam natura creatis.
955. Vat. A, servatur ad usus.
236. Jureti codex nomina mille minus bene. Iso-
ms interpretatio non placet: nam Prudentius ait,
ἃ Symmacho unum verum Deum przteriri , et nu-
mina mille fingi, in qux virtutes Dei divideret, adeo-
que Deum ipsum per varias partes minueret. Non
ergo Symmachus aiebat plura illa numina uni Deo
esse subjecta , aut unius simplicis Dei esse virtutes,
quod putare videtur Cudworthus, de quo supra ad
vers. 58. Sed Prudentius arguit omnia illa commen-
lila numina non esse vere numina, sed esse vir-
ttes unius Dei, qui simplex est, neque in varias
partes scindi potest. Virtutes autem Dei non suut
reipsa. plures, sed, ut cum theologis loquar, virtoua-
liter tantum aut formaliter inter se distinguuntur.
Summa argumenti hzc est : Divinitas una est, sim-
plex , indivisibilis, non ergo plura sunt numina inter
se Üivisa, adeoque virtutes ille quas deas vocant
g^ntiles non debent coli tanquam numina diversa,
sed unus celendus est Deus, qui virtutum omnium
eaput e: !ons est. Petavius tom. I, lib. 11, cap. 2,
paulo aliter errorem gentilium explicat, dum sim-
plicitatem divin nature ex hoc loco astruit : Pru-
dentius hanc ipsam theologicam rationem poetico le-
pore condivit in secundo libro contra Symmachum , ubi
gentilwm castigat insciiiam, qui viriutes. Dei varias
C
D
minulatim ac separatim colebant, quasi partes illius :
Τα me preterito, etc.
451. Widm. supra, simslas. Hoc loco parere non est
obedire, subjici, quze secunda est significatio verbi
pareo. Iso ait splendere ; $ed ptoprie est inesse, ades-
» praesto es:e, ex qua prima significatione verbi
areo oritur altera obediendi. Symmachus ergo simu-
abat seu fingebat, numina inter se distincta virtuti-
bus divinis, qux vere distinctze non sunt, inesse, sive
eis divinitatem divisam inhzrere. Sed, ut dixi, va-
ria erat gentilium theologia.
242. Rat. perperam, valeat, a prima manu.
245. In Rat. hic versus et tres alii seqq. recenti
manu sunt descripti.
245. Jureti codex c&menta remitte.
246. Egm., Jureti cadex, rupis, more antiquo, ut
alibi famis, luis. De luxuria veterum in marmoribus
vide Savaronem ad Sidonium. pag. 109. Prudeutius
quinque marmorum genera recenset, Parium cavdi-
dum, Punicum flavum, Synnadicum maculis distin-
cium, Lacedemonium viride, e£ gyptium purpureum,
quod poetice vocal nativum scopuli ostrum : quo in-
telligitur porphyrites, cujus nominis causas, quod
rubeat ut purpura, ait [sidorus lib. xvt Orig., cap. 5,
quem vide, uti etiam Plinium lib. xxxvi, a cap. 5
usque ad 8. Diversa marmorum geuera Statius in
Silvis passim describit. basdem marmorum species
exstare adhucin templorum ornamentis Romz et Senis. ΄
jam pridem observavit Fabricius, et miranuir exteri.
247. Aldus, ne postrema in Lacedemon brevis ef-
ferretur, versum licenter mutavit, Qua maculosa
tenet Synna, et viridis Lacedemon. ln Urb., Εἰ que
viridis Lacedemon habet, abundat et. Rat., qua viridis
on habes. Alii scribunt Synna, alii Sínna.
Meinsius ait, omnino scribendum Synnas, ut habet
cum Cauchio pro div. script. Thuan. Martialis qui:
dem, et Juvenalis Synnas dicunt, sed non. video cur
non possit utroque modo dici, ut in aliis nominibus
Propris, przsertim e Greco petits, accidit. 150 ait
acedz:monem esse montem ; cur uon potius urbs
Peloponnesi, Menelai regi?
248. Vat, Α, corrupte decidet ostrum.
949. Hretici hoec aliaque similia verba avide ar-
AURELI! PRUDENTII CARMINA.
199 200
550 78 Fundamenta manent fidei: structuranivali A 965 — Restituendus erat mihimet : submissus in illum
Cousurgit pietate nitens ; tegit ardua calmeu Spritus ipse meus descendit, et edita limo
Justitia interius : spargit sola picta rubenti - Viscera divinis virtutibus informavit.
Flore pudicitia : pudor almus et atria servat. Jamque hominem assumptum summus Deus in
Hzc domus apta mihi est, hxc me pulcherrima [ deitatem
| sedes Transtulit, ac nostro docuit recalescere cultu.
955 Accijit, terno, celestique hospite digna. 4:0 Scire velim, praecepta Patris quibus auribus
Nec uovus hic locus est : fluxit mea gloria in [ hace tu
[ artus, Accipias, ΠΑ censor doctissime genti-.
Et lux vera Dei : Deus illustravit alumnam An veterem tantum morem ratione relicta
Materiem, corpusque parens hahitabile fecit El gis, et dici id patitur sapientis acumen,
Ipse sibi, placito ut posset requiescere templo. lugeniumque viri? Potior mihi pristiuus esi
960 Condideram perfectum hominem, spectare su- [ mos,
[ perna 9;59 Quam vis justitie ; pietas quam prodita colo,
Mandaram, totis conversum sensibus in me
Recto babitu, celsoque situ, et sublime tuentem : B
Sed despexit humum, seque inclinavit ad orbis
785 Divitias, pepulitque meum de pectore
. [uumen.
Quawque (ides veri, recie quam regula sectae.
"7806 Si, quidquid rudibus mundi nascentis
[ in annis
Mos habuit, sancte colere, a€ servare necesse
| est,
GLOSS/E VETERES.
951. Censurgit, iv i/[o. — Pietate, sanctitate, 1.
952. Sola, pasimenta, 1.
953. Pudor, castitas, I.
956. Gloria, divinitas, filius Marie virginis, 1.
957. Alumnam, nutricem, 1.
958. Parens, pater, creator, 1.
961. Viribus, sensibus, l.
967. Informavit, docuit, 1.
970. Tu, apostrophe ad Symmachum, 1.
971. Censor, judez, 1. -
9:4. Poiior, ex persona Symmachi, Rat.
275. Pietas, deitas. — Prodita, manifestata, 1.
217. Rudibus, novis, I.
COMMENTARIUS.
Pipiunt, ut contra ornatum cultumque templorum
declament. At quam inepte? Ex Prudentio enim po-
tius arguitur, bene hac duo cobhzrere, quod prsci-
ue templum mentis amet Deus, et quod nibilominus
onestum sanctumque sit templa marmoribus auro-
que ornare, siquidem Prudentius idem saepius me-
minit cum laude marmorum et divitiarom, quibus
templa Christianorum splendebaut, ut cernere licet
in hymnis S. Eulalie, S. Hippolyti, et SS. Aposto-
lorum Petri et Pauli.
252. Ald. male iuterpungit Justitia ; interius spar-
git : sola picta rubenti, etc. Gifanius in e breve ἰβεῖι,
et Jistinguit interius spargit sola picta ruübenti Flos
pudiciia : pudor almus el atria servat ex. vet. cod.
ept., quod elegantissimum dicit. Et in Alex. quidem
est pudicitia, et Prudentianum est brevem sape ra-
tio.e cesurze producere. Alii plerique legunt et dis-
tinguunt. interius spargit. sola picta rubenti Flore
p'dicitie pudor almus, et atria servat. Concinnior est
lectio Gif. et Alex. Multi d.stiuguunt justitia : interius,
257. Ald., Fabr. ut lux; melius «t lux.
958. Ald., Vat. A, Mar. et, ut videtur, factum a
secunda manu, Alex., corpusque parans. Vat. A,Egm.,
Wdin. ad oram, dubitabile,minus bene pr. habitabile.
259. Rat. a priina manu male, poscit. Idem supra,
Alex., Urb., possit, quod Weitz., Heins. aliique re-
centiores tenuerunt, Alii, etiam Giselinus, posset,
neque discrepantiam scriptura: Heinsius observavit.
Quod Teolius placide pro placito ediderit, mendum
puro, non lectionis varietatem.
260. Eamdem senten iam prxter Ov diu:n et Ju-
venalem Minucius in Octavio exponit.
461. Weiizius cum Widm. ad oram, Gis., Fabr.,
viribus pro sensibus, minus bene. Glossa potius est
diversa lectio.
402. Widim. supra, sublime tuendum.
963. Fabr., respexit humum. Alii, despexit vel di-
&pezit, ut scribunt Egm., Pal., Oxon. Hucusque liabet
arietti exemplar, Omnium, inquit ipse, optimum,
et correctissimum, que hucusque viderim.
265. De homine loquitur, ad quem reparandum
mnissus est Filius Dei.
266. Exprimit verba angeli ad Mariam Lucz t, 35:
S pir.tus sanctus superveniet in te, et virtus. Altissimi
obumbralLit tibi. lso exponit : ixroRuAvIT, docuit, Αἱ
hie sermo est de visceribus limo editis, seu de cor-
pere, quod Filius Dei assumpsit; vel intelligi etiam
potest poni ἃ Prudentio pro illis verbis : Et virtus Αἴ.
tissimi obumbrabit tibi. Verbum Dei 8 Prudentio aliis-
que interdum Spiritum vocari, quia emanat a Patre,
alibi a nobis notatum. Explicatio verhorum Luca
similis huic Prudentianze a multis veteribus tr;ditur,
ut a Justino martyre, Tertulliano, Ambrosio, Hilario,
quos monnulli recentiores sequuntur. Aiunt hec
verba Virius Altissimi obumbrabit tibi repetitionem
esse przecedentium, et utrisque significari, Spiritum,
Dei t ilium, in Virginem descendisse e«mque obum-
brasse. Cousule Comment. Calmeti. Prudentius in
Dittoch. vers. 99 simili modo : Sancius te Spiritus,
inquit, 1mplebit, Maria : Christum paries, sacra virgo.
2608. Hanc locutionem hominem assumptum alibi ἡ
defeudimus. .
270. In Vat. Α desideratur vox Patris.
272. Ald., Alex., veterum tantum morem. Antea,
vers. 69, similis occuriit varietas : Allegat morem
veterum seu velerem. Bong. et Widm. a prima manu
D tantummodo rem, minus bene, pro tantum morem. ln
editione Basileensi 1540 lego etiam tantummodo rem,
neque Sichardus aliam scripturam margini apposuit,
ut solet. Hecmanus, cap. 6 Manoduct. ad ling. Lat..
nen videlur aliam lectionem in editis observasse :
nam ex m$. suo verius corrigendum ait anm veterea
tantum morem.
275. MHeiusius cum Tluan. omittit et omittendum
ait id post dici. M.hi uon videtur supervacaneum esse
dici id patitur , quamvis recentiores Heinsio adhzereant.
216. Post hunc versum verba Symmachi hze so
lent interseri : Suus cuique mos, suus cuique ritus est.
Jam si lenge cas auctoritatem. religionibus faciat,
servanda est tot scculis fides, .4 sequenti sunt. nobis
parentes, qui feliciter secu i sunt suos. Vat. A incipit
Jam si longa ctas. Rat., Suus cuique mos, suum cui-
que jus est. lta etiam. Sicbardus. Vat, A, sunt. nobis
[eliciter parentes. Rat., sunt parcntes.
801 LIDER 11 CONTRA SYMMACHUM. 203
Omne revolvamus sua per vestigia sieclum — A 787 Prebebat spelunca domos : redeamus
930 Usquead principium: placeat damnare gradatim, (ad antra,
Quidquid posterius successor repperit usus. 290 Pellibus insutis birtes sumamus amietus.
Orbe novo nulli subigebant arva colobi. Immanes quondam popali, feritate subacta
Quid sibi ara:ra volunt ? quid cura superflua Edomiti, jam triste fremant, iterumque ferinos
[ rastri ἢ [n mores redeant, atque ad sua prisea recur-
. lignis melius saturatur glandibus alvus. [rant.
985 Primi homines cuneis scindebant fissilo lignum: Precipitet Seythiea juvenis pietate vietum.
Decoqual in massam fervens striciura secures — 295 78g Votivo de ponte patrem : sic mes fuit
Itursus, et ad proprium restillet vena metailum. [olim.
Induvias czsz pecudes, et frigida parvas Czdibus infantum fument Saturnia sacra,
| GLOSSAE VETERES.
219. Vestigia, per singula, I. Subacta, superata, 1.
380. Damnare, derelinquere. — Gradalim, per or- 999. Triste, adverbium.— Ferinos, quia singuli slc-
dinem, paulatim, Iso. | ut fere tunc habitabant, I.
454. Posterius, postea. — Repperit, usque hue, I. B — 293. Prisca, opera, 1.
982. Subigebant, fodiebant, arabant, 1. 294. Scythica, Scythia rejio est. in qua filii patres
934. lignis, quernis, ab ilice, 1. de collibus vel de pontibus aliis in mare pracipitabant,
. ura, massa ferri calidi, 1. pr&veniendo mortem illorum, puta (forte putando) pie-
937. Restillet, reliquetur, 1. tatem esse; vel etiam comedebant, prestando. cis tam
Pera Induvias, indumenta. — Css: pecudes, pel- — pia sepulcra. — Vietum, senem unumquemque, vixibus
. privatum, lI.
391. Imeanes, feroces.— Feritate , populi. — 995. Votivo, quia voluntas patris erat, ἰ.
COMMENTARIUS.
279. Ex Virgilie Georg. n, vers. 403 : Atque inse — rum no'a est: a par ntibus vix, ac ne vix quidem
sua per vestigia vo:vitur annas. abstinebant; eos certe jam defuncto. devorabant.
$31. Cicero 1 Acad. Qusst., FHecentissima queque — Duo hic quzri possun!', an vere Scrihae patres suos
sunt correcta et emendata mazime. Virgilius, n Georg., — senes e ponte prxcipitarent, et an hic mos aliquan-
vers. 28, Ipse via sibi repperit usus. do apud Romanos invaluerit. De Scythis affirmat For-
282. fidem ex Virgilio 1 Georg., Ante Jovem nulli — tematianus lib. ir Artis rhetoric : Mos, ait, apud
subigebant arca coloni. Vocat erbem norum, ut vers, — Scythas fuit, ut. s*zagenarii per pontem mitterentur.
998 et seq., terras recentes, vacuum orbem. Scytha. Athenis sexagenariwm patrem per pontem dejc-
485. Chamillerdus advertit poetas hoc vocabulo — cit : reus est parricidii, Hic enim 46. dicit gentis sue
ves;rum uti pro iustrumento fossorio, imo Plinium — more fecisse. Romanis proverbium erat Sezagenari«a
et alies, Sie etiam Suetonius in Nerone : Primus τα — de ponte dejicere. Festus narrat ex Manilio, sexagc-
stello humum effodit. Vide coinment. ad vers. 659 Lib. 1. C narios olim e ponte dejici, quad aborigines, qui pri-
284. Glandes dicuntur querne a quercu, iligne ab δ mi Romam incoluerint , hominem sexagenorium im-
ilice. De quernis Virgilius, de ilignis Horatius satira — molare quo'aunis Diti patri sol:ti fuerint; postea in-
4, lib. 1, Umber et tligna nutritus glande. Glandibus — stitutum , ut scirpee hominum effigies de ponte in
primos hemines vesci solitos, passim veteres narrant, — Tiberim mitterentur. Addit ex aliis, post Urbem a
95b. Hoc etiam ex Virgilio 1 Georg., Nam primi — Gallis captam ob inopiam cibatus, cceptos sexaginta
cuneis sciudebant fissile lignum. Prudentius Symma- — annorum homines jaci in Tiberim. Sed expforatissi-
ebem cvoarguit. adducta narrationo moris veteris, — mum, inquit, illud est cau &, quo tempore primum per
qualem gentiles ipsi describebant; cum tamen con- — pontem ceperunt. conitiis suffragium ferre, juniore
staret, prudenter homines ab illo recessisse. conclumaverunt, ut de ponte dejicerentur. sexagenarii,
286. Virgilius hb. viu, Stricture chalybum. Vide — qui jam nullo publico munere (ungerentur , ut ipsi po-
glossas. Vat. A et Jureti codex, securim pro secures. — tius sibi quam illi deligerent imperatorem : cujus sen-
985. Egm., indubias; corrige inducias. E Lucretio — teniiee est. etiam Sinnius Capito ; vanam autem opinio-
lib. v et Juvenali sat. 6 hzec repetita sunt. Lucretius? nem de ponte Tiberino confirinavit Afranius in llepu-
Sic odium cepit glandis, sic illa relicla Stra'a cubilia — diato. Videtur Festus negare vere e ponte in flumen
sant herbis et (rondibus aucta. Pellis item cecidit, v.stis — sexagenarios fui-se dejectos : quod con(Ii mant alii ex
contempta [erina est. Juvenalis : Cum | frigida parvas — Varrone apud Nonium Marcellum, Prudentius innuit
Prerberet spelunca domos, Arnobius contra gentiles — sexagenarios e ponte, in quo ferebantur &ulfragia
boc idem argumentum promovebat lib. n: Quid — (nam ab ecclesiasticis scriptoribus suffragia vota di-
exim si h.c modo culpam. velimus infigere prioribus — cuntur, unde pons votivus) in fluvium fuisse przcipi-
illis, atque antiquissimis seculis, quod inventis frugi- py tatos, et respexit ad illud Ovidii v Fast. : Pars putat,
bus glandes spreverint. et repudiaverimt arbuta, quod — wt. ferrent. juvenes su[fragia soli , Poniibus infirmos
corticibus coniegi et amiciri desierint pellibus, postquam — precipitasse senes. Ovidius aliam refert et. sequitur
vestis excogitata est Lextilis, usu Εἰ conumoditate succin-— opinionem. |
ctiar, aw quod struciis domibus et lautioribus succes: 296. De infantibus, qui Saturno p: opter odium Jo-
sibus institutis, non antiquas adamaverint casulas, nec — vis immolabantur, legendus est Lactantius lib. 1,
anb rupibus ei cacernis preoptaverint, ut bellue, per- — cap. 21, Tertullianus in Apolog., aliique. Arnobius
manere? Vide Elmenhorstiom ad hunc locam pag. 61. — lib. iu: Ante adventum. in. Jtaliam. Herculis cum ez
990. Bong. hirsutis, sed adfuisse alind, demonstrat — Apollinis monttu patri Diti ac Saturno humanis capiti-
rasura. Vat. A, hircos pro hirtos, mendose. bus supplicaretur, et hunc similiter morem non fraude
498. Vat. A, corrupte, immemores rcdeant. callidula, et nominum ambiguitate mulastis? Hoc sa-
$94. Jwretus monet lectionem cujusdam sched? — crificium in nonnullis Africe partibus peragi solitum
Scstháica jwvenis feritate deteriorem esse : nam iro- — plerique tradunt, nominatim Minucius, cujus com-
mice péerás bic nominator, ut in fine libri Vestalium — mentatores plura de eo congerunt. idolum Molcch,
almus et ezpers sanguinis. Vat. A sciibit Scg-— de quo sepe mentio occurrit in sacris Litteris, et
thyca, Wat, Scithica. ldem Rat.. vigetum pro v.etum, — cui Ammonitz filios filiasque eremabant, idem est ac
euim Llzong., Wiumn., de quo alibi. Crudelitas Seytha- Saturnus, si Soturnus est sol, ut Servius et Macro-
lFarnoL. LX. E" Li
902
Flebilihusque truces resoncnt vagitibus ar.r.
Ipsa casas fragili texat gens Romula culmo :
Sic tradunt habitasse Remum. Regalia feno
789 Fulcra supers:ernant, aut pelle Libysti-
[dis ursze
Compositam chlamydem villoso corpore gestent :
Talia Trinacrius ductor, vel Tuscus habebant.
toma antiqua sibi non constat versa per xs vum,
Et inutata sacris, ornatu, legibus, armis ;
900
-AURELIJ PRUDENTII CARMINA.
20}
A ὅ05 Multa colt, qu non coluit sub rege Quirino :
790 lus:ituit qusdam melius, nonnulla re-
[fugit ,
Et morem variare suum non destitit, et, qua
Pridem condiderat jura, in contraria vertit.
Quid mihi tu ritus *olitos, Romane senator,
$10 Objectias, cum scita patrum, populique fre-
| [quenter
. A lostsbilis placiti sententia flexa novarit?
GLOSS/E VETERES.
998. Texat, tegat, I.
500. Fulcra, sedilia. — Libystidis, Africane, I.
901. Villoso, intonso, l.
203. Talia, scilicet indumenta, — Trinacrius, Sici-
liensis, vel Sicilius Acestes. — Tuscus, Evander, 1.
305. Constat, non stabilis est. — vum, etatem, I.
904. Sacris, cum sacris, I.
$505. Quirino, Homulo, a Quirino monte, I.
906. Nonnulla, multa, — Refugit, vitavit, 1.
509. Ritus, mores. — Senator, Symmache, I.
$10. Scita, constituta, vel constitutiones, I.
COMMENTARIUS.
bius docent : quanquam volunt aliqui, infantes in ho- B vestant, mendose, pro gestent.
norem Mloch uon combusto:, sed per ignem tan-
tum traduetos.
299. Prior Rott., habuisse Remum : et notat IHein-
eius habuisse esse pro habitasse. Potest etiam intelli-
gi, Sic tradunt [lemum habwsse casam. liemus pro
Romulo ponitur, ut apud Propertium lib. 11, el. 4:
Quo gradibus domus ista Remi se sustulit, olim Unus
erat (ratrum. mazi.:a regna focus. Certe apud poetas
non raro Remus pro Homulo accipitur, et alii qui 50-
luta oratione scribuat, non Remi, sed Romuli casam
dicunt. Veteres de hac Romuli casa s:epe meutionem
injiciunt. Valerius Max, lib. 1v, cap. 4 : Per lHomzli
cusam, perque veleris Gapitolii humilia tecta, et cter-
nos Veste focos, fictilibus etiamnum vasis contentos,
juro, etc. In. Controversiis sub Seuecze Patris nomi-
ne lib. 1, contr. 6 : Inter hac tam effusa monia nihil
est humili casa nobilius. Gothofredus legendum putat
ftomuli casa nobi;ius, Ejusdem meminerunt Ovidius
lib. 1 Fast., Vitruvius lib. n, Seneca filius in Con-
50]. ad Helviam ca». 9, Macrobius 1 Saturnal., Mar-
talis lib. vui. Barthius lib. xxit Advers., cap. 4,
Prudentium ad Roinuli casain allusisse confirmat, et
S. Mierongui verba e praefatione ad libros Didymi
de Spiritu sancto profert : Illico ego velut postliminio
llierosolymam sum reversus, et post Romuli casam, et
'udorum Lupercalia diversorium Marie, ei Salvatoris
speluncam. aspexi. Allegat idem Darthius Tacitum
Annalium xv de eadem casa ; Numoque regia, et d--
[ubrum Veste cum penatibus populi Romani exusta.
Verum qux:ram a Barthio, quo pacto. Romuli casa
tempore S. Hlieronymi visebatur, si Neroniauo in-
cendio fuit combusta; nam penales populi ftomani
explicat casam ltomuli. Verius igitur puto, a "lacito
intelligi templum penatium deorum, quos aiunt ab
/Enea olim in ltaliam advectos, nisi tatis intelligere
ipsos deos penates in templo Vesta asservatós. Ha-
licarnasseus lib. 1de casa Romuli sic ait : Vita au-
iem erat eis (We-mo et Romulo) pastora.'is εἰ operosa :
2302. ltat., Gis., habebat ; plerique, habebant. Cella-
rius suspicatur liunc Tuscum esse Tyrrenum fra-
trem Lydi, de quo Velleius cap. 4. Melius 1so Evau -
drum inteliigi! : videtur enim Prudentius duos. illos
Virgilii versus comprehendere voluisse, quorum alter
ad Evandrum, alter aJ Acestem refertur. Cellarius
ait, Evaudrum «is Tiberim condidisse Pallanteum,
Vere id quidem; sed Tuscia vel lletruría. proxime
trans Tiberim extendebatur, et ipse Tiberis Tuscus
et Tyrrenus spe dicitur. Virgilius lib. x de militibus
quos ZEnez Evander dedit, ait: Que manus interea
T'uscis comitetur ab oris /Enean, armetque rates, eic.
Evauder inter alia nez ostendit Janiculum lib. vim:
Ilanc Janus pater, hanc Saturnius condidit urbem : Ja-
niculum huic, illi (uerat Saturnia nomen. Muus autem
Janiculus jam exstat in vetere Heiruria. Ex hujusce
rei ignoratione doctissimi scriptores Historiz liitera-
riz disp. (raires Mohedani difüculiatem, quam in
Vita Columell:e ipsi creaverant, non satis feliciter
explicuerunt. Tomo VIII, qui totus est de Columella,
pag. 40 et seuq., quxrunt cur Columella przdium
Ceretanum in Hetruria, ubi nuuc est oppidum Cerve-
tere, possederit, cum ipse przescribat pr.edia debere
esse viciua. ltespondent Columellam | duorum aut
trium dieruin. itinere potui-se ad agrum Ceretanaum
se conferre. Putabant scilicet Hetruriam olim iisdem
terminis contineri, quibus nunc ditio magui lHletruria:
ducis centine ur. Ali»quin Cere, sivo sit Cervetere,
aut Cervetri, sive, quod probabilius puto, Ceii (nam
Cervctri Agyllam fuisse existimo), in Hetruria quidem
veteri situm est, sed ab Urbe tautum viginti quique
millia pa*suum circiter distat.
603. Prior Rott., Roma sibi antiqua : suspicatur
lleinsius Jtoma sibi antiquum non constat. versa. per
evum. Arnobius, lib. 1: Nam si mutare. sententiam
culpa est ulla vel. crimen, ct α veteribus institutis. iu
alius res novas voluntatesque migrare, criminutio ista
et ad vos spectat, qui (oties vitam consueludinemque
in montibus sepe ex lignis et «rundinibus tuguria [i- D) mulastis, qui in mores alios . (que alios ritus priorum
gentes , seipsos contegebant ; quorum etiam a'late. mca
unum superat in angulo ex palatio ad circum divertente
C48A ltouULI dictum : quod adhuc. custodiunt. sacrum
ii, quibus est horum cura, nihil illi maguificentius ad-
dentes, sed si laboret aliquid aut per hiemem, aut ve-
(ustate, quod reliquum est, munientes, et diruta, quan-
(um possint, similia prioribus ristituentes.
900. Widm. scribit. Lybistridis , Egwm. Libytidis,
Bong. Lybistidis. Virgilius lib. vini : Stratisque locavit
Effultum [oliis, et pelle Libystidis urse ; et lib. v:
Horridus in jaculis, et pelle Libystidis urse. Plinius
lib. viu, cap. 36, in. Africa gigni ursos negat; multi,
etiam veteres, affirmant, sed nonnulli putant, ursos
Libycos εἰ Numidicos dictes a Romanis leones, Vide
lusum ad lib. v Virgilii, vers, 37.
901. Ald,, Pal., villosam. Egm., vestent, Pal.,
condemnatione transislis.
5U7. Vat. À, male, morem servare.
311. ltat., Weltz., Gis. ad marg. 1 ed., et in textu 2
ed., Sich., in tabulis, quod secutus est lleinsius, quin
ullam variantem lectionem adnotiaverit, Heinsio con-
sonant recentiores. Ást Jureti. codex, Alex., Urb.,
Ald. aliique, instabilis placiti, quod Jureto arridet :
exprimiiur enim inconstantia senatus populique Kt o-
mani in retractandis legibus ac moribus. Simili mode
Tertullianus in Apolog. cap. &: Nonne el vos quotidie
experimentis illuminantbus tenebras ontiqu.atis, (C(im
illam veterem et squalentem silvam legum novis princi-
pulium rescriptorum ei edictyrum securibus tfupcalis et
ceditis? Vide Theodosii novellam 2 de luvasoribus,
et A. Gell. lib, ult. c. 4. In Egm., et Pal. est novarat
| ro noverit, in Alex, a pria tuanu mendose, uove. d.
Preteritosque habitus cultu damnare recenti,
Gaudemus compertum aliquid, tandemque rc-
|tectum,
Quod latuit. Tardis semper processibus aucta
Crescit vita hominis, et longo proficit usu.
Sic :vi mortalis habet se mobilis ordo :
Sic variat natura vices. Infantia repit,
Iufirmus titubat pueri gressusque, animosque:
Sanguine preealido fervet nervosa juventa :
Mox stabilita venit maturi roboris setas :
491 Ultima consiliis melior, sed viribus segra,
Corpore succembit mentem purgata senectus.
His genus bumanum per dissona tempora duxit
Curriculis ssevum mutabile : sic hebes inter
220
Primitias, mersumque s0lo, ceu quadrupes, D
[ egit.
Mox tenerum docili ingenio, jamque artibus
[aptum
Noscendis, varia rerum novitate politum est.
LIBER il CONTRA SYMMAC(UM.
Nune etiam, quoties solitis decedere prodest, A
206
Inde tumens vitiis, calidos adolevit in annos,
Donec decocto solidaret robore vires.
Tempus adest, ut jam sapiat divina serense
Mentis consilio, vivacius abdita solers
Quserere, et aeterne tandem invigilare saluti.
Quanquam si tantus amor est, et cura vetusti
4299. Moris, et a prisco placet haud discedere
[ ritu,
Exstat in antiquis exemplum nobile libris,
Jam tunc diluvii sub tempore, vel prius, uni
Inseruisse Deo gentem, qux prima recentes
]ncoluit terras, vacuoque habitavit in erbe,
Unde genus ducit nostr porrecta propago
Sürpis, et indigenzx pietatis jura reformat.
Sed, quia Romanis loquimur de cultibus, ipsum
Sanguinis Hectorei populum probo tempore
[longo
Non multos coluisse dcos, rarisque s3cellis
Contentum, paucas posnisse in collibus aras.
innumeros post deinde deos. virtute subactis
930
999
$40
2545
GLOSS/E VETERES.
$14. Retectum, manifestum, 1.
918. Repit, quía rectius non potest ambalare, 1.
920. Nervosa, fortis, I.
X Maturi, perfecti, l. labe
. Purgata, purgatam ns mentem, 1.
524. Bis, talibus, .
925. Currieulis, volgtionibus.— Hebes, imprudens, |.
526. Primitias, initia, in infantia. — Ceu quadru-
pes, quando et manibus, et pedibus repit, non rectus
incedere valens. — Egit, ducit vivit, 1.
527. Jamque, deinde, 1.
$28. Politum, nutritun, 1.
229. Calidos, in juventute. — Adolevit, crevit, I.
930. Decoeto, perfecto. — Robore, fortitudine, 1.
933. Vivacius, perspicacius. — Suolers, sagaz, l.
994. Si tantus, tantum studium est, 1,
939. Vacuo, (ato, 1.
510. Porrecta, extenta, 1.
944. Stirpis, naturalis, 1.
$45. Hectorei, Romani, l.
$44. Sacellis, templis, l.
946. Virtute, Romanorum, I.
COMMENTARIUS.
$13. Juretus videtur non observasse emendatio- C; videtur ex Virgilio n /Eu. sumptum, Sed si iantus
nem Giselini, qui ediderat quidem damnare retenti,
sed in addendis correxit damnare recenii. WHeinsius
simili errore edidit retenti, nec correxit.
$16. Elmenhorstius in Arnobium pag. 45 plura de
his ad verba Arnobii Pauperrima necessitatis inventa
ex Columella, Virgilio, Lucretio.
$18. H»c omnia mutuatus videtur Prudentius a
Lueretio lib. ut, vers. 446 et sega.
3392. Prior Rott., consilii melior, quod eleganter
dictum ait [leinsius, quomodo szpe utitur Silius Ita-
licus. Mihi elegantius videtur consiliis melior, sed vi-
ribus egra.
9931. Wat., Gis. ad oram, Weitz., fluxit. Alex.,
Urb., Vat. A et plerique alii, duxit, scilicel evum,
3325. lta Alex., Urb., Widm., Weiiz.. Gis., uterque
Bober., Heins. et alii. Aldus, Vat. A, Bong. a prima
manu, Fabr., lat. ἃ manu recenti, erasis prioribus,
sic hebes inter Primitias, mersumque solo titubavil, εἰ
instar Quadrupedis pueri lactantia viscera traxit. 1n Aldo
esi wer pro mersumque. Teolius ait. Heinsium
haee ut superflua resecuisse; sed resecuerat antea
Giselinus, et post Giselinum Weitzius. Giselinus vero
prolixius, sed non omnino male in impressis ita legi
monuit, Egmondanum pro nostra lectione stare aflir-
zat Weitzius, negat llein-ius, qui melius inspexit.
526. Alludit ad znigma Sphingis, quod solvit OEdi-
pus. Vide Hyginum lab. 77, et Palzphatum lib. 1,
eap. de Sphinge. Enigma erat quodnam esset. ani-
mal mane quadrupes, meridie bipes, vespere Lripes.
OEdipus bominem esse interpretatus est.
934. Ald., perperam, artibus aptus.
330. Virgilius 11 /aeid., Solideque suo aant ro-
virus
e .
391. Sich., Gis. ad oram in utraque editione,
Widm. a prima manu, Bong., Weitz., Alex., Urb.,
Hleinsius cum pler sque suis, δὲ tantus amor. est. Et
amor casus cognoscere nostros. Ald., Torn., princeps
B»her., prior Rou., Egin., si tantum studium est, qua
est lsonis glossa. Gronovius, cap. 5 Ob erv:t. ec-
cles. in mss., legi fatetur quanquam si tantus amor est,
sed susp;catur legendum δὲ tibi tantus amor, quia aliud
est vitium metri inexcusabile, et nunquam a Pruden-
jo profectum. Verum jam observavi et aliis poetis
frequens esse brevem syllabam ob c:esuram produce-
re, et hoc ipsum Prudentio esse valde familiare : ne-
que oportuit Gronovium hujus rel. esse inscium.
95D; Thuan., ut a prisco, malc.
999. Virgilius 1 Georg., vers. 62: Deucalion vacuum
lapides jactavit in orbem.
940. Ald., nostre ducit.
$41. In Rat. ἃ prima manu, indige ; sed glossa inde
genite indicat mendum.
943. Tertullianus Apolog. cap. 25 : Nam etsi a
Numa concepta est curiositas superstitiosa, nondum ta-
men aut simulacris, aut templis res divina apud [toma-
nos constabat. Frugi religio, et pauperes ritu, et nulla
Capitolia certantia celo, sed temeraria de cespite alta-
ria, et vasa adhuc samia, et nidor ez illis, et deus ipse
nusquam. Nondum enim tunc ingenia Grecorum alque
Twuscorum. fingendis simulacris Urbem inundaverant.
Adde S. Augustinum de Civit. Dei cap. 12, lib. ut, et
cap. $1, lib. iv.
$45. Rat,, concentum ; recte supra, contentum. Gis.
ad oram, paucis. Observat Chamillardus ex Melantho
et Apollonio veteres solitos suis numinibus, prz-
sertim Jovi, temp'a in sublimibus locis exstruere.
Jovis Latiaris templum in monte Alban» fuit collo-
catum ; cjus rudera vidimus. Mazochius tom. 1
Spicil., pag. 67. excelsa in sacris Litteris idola ap-
pellari ait ab excelsa statura excelsoque loco, et ori-
ginem repel t a turri Babel.
$16. Ald., post inde. Min'ic.us : Inde adeo per uni-
207
[| riumphis,
Inter fumantes templorum armata ruinas
Dextera victoris simulacra hostilia cepit,
Etcaptiva domum, venerans ceu numino, vexit.
lloc signum rapuit bimaris de strage Corinthi :
illud ab incensis in predam sumpsit Atbaouis.
Quasdam victa dedit capitis Cleopatra cauini
Effigies : quasdam, domitis Ammonis arenis,
Syrtica cornutas facies habuere tropza.
250
999
Roma triumphantis quoties ducis inclyta cur--
[ rum
Plausibus excepit, toties altaria divum
Addidit , et spoliis sibimet nova numina fecit :
AURELII PRUDENTH CARMINA,
793 Urbibus, et claris peperit sibi Roma A
20a
"74954 Numina, quz, parriis eum menibuseruta,
[nullum
900 Praesidium potuere suis afferre sacellis.
Cernis, ut antiqui semper vestigia moris
Gressibus incertis varie titubasse prebentur,
Asciscendo deos majoribus incompertos,
Seque peregrina sub relligione dicasse,
965 Nec ritus sorvasse suos Ἶ Quodcunque sacro-
[rum est,
Exsulat, externumque inimicam venit ia Urbem.
"7955 Frustra igitur solitis, prava observatio,
[ ipbzres.
Non est mos patrius,quem diligis, improba:non est.
At selers orator ait, fataliter Urbem
) GLOSS/& VETERES.
551. Signum, simulacrum. — Bimaris, propter duo Bj nihil est sagacius, 1. ι
maria, quibus cingitur. — De strage, sicut Numenius
ecit, l.
! 552, Athenis, Graecis, I. ]
255. Canini, Anubis, Mercurii. Mercurius capite ca-
nino depingitur prop:er prudentiam sermonis, el cane
954. Ammonis, Jovis, 1
955. Syrtica, arenosa. — Cornutas, propter Jocem,
qui cornutus erat, |.
961, Ut, quomodo, 1.
963. Majoribus, patribtis. — Incompertes, ignotos, ἢ,
COMMENTARIUS.
versa imperia, provincias, oppida videmus singulos sa-
erorum ritus gentiles habere, et deos colere municipes,
μι Eleusinios Cererem, Phrygas Martem, Epidaurios
/Esculapium, Chaldaeos Belum, Astartem Syros, D:anam
Taurios, Gallos Mercurium, universa Romanos. Ter-
wllianus cap. 10 Apolog. : Nec ega per singulos de-
curram, (ol ac tantos, novos, veteres, barbaros, Gra-
cos, Romanos, peregrinos, captivos, adoptivos, proprios,
communes, masculos, feminas, rusticos, urbanos, nau-
ticos, militares. Vide lib. 1, vers. 180 seqq., et de iis
qui texunt catalogos deorum municipalium, Sirmon-
dum ad Sidonium pag. 158.
5471. Egm., Widm. supra, viribus, non bene, pro
lium impotentiam ostendi.
961. Notat hocioco Mariettus (neque a nohisomit-
tendum est) in Rat. semper scribi relligione duplici
ἢ. Nonnulli putaut. non rite id fieri, etiamsi syllaba
alio juin brevis producenda sit. Ego autem censeo
veteres poe'as, ut syllabam brevem producerent,s:xpe
geminasse consonautem sequentem, et. proenuntiasse
atque scripsisse repperit, reccidit, relligio, et eimilia.
965. Tertullianus cap. 6 Apolog. Ubi religio? abi
veneratio majoribus debita a vobis? Habitu, victu, iu-
$'ru-tu, sensu, ipso denique sermone proavis renuntia-
stis. Laudatis semper antiquitatem, et nove de die vivitis.
966. Vat, A, prior Hott., Caucb., Gis. ad oram,
urbibus. Ald., Egm., Widm. supra, Gis., Rat., ez (; Urb., externumque migrans devenit in orbem, ex quo
claris; melius et claris.
551. Coriuthum bimarem appellant Horatius, Ovi-
dius, Sidonius et alii, quod inter duo maria, lonium
vt JEgeum,sita sit : quod epitheton ex simili alio Grzeco-
rum Mureto in libris Var. lect. videtur !actum. L.
Mummius Corinthum evertit : de qua strage Florus
lib. u, cap. 26, ubi narrat, Corinthium :s inde ave-
etum et nominatum : Quia incendio permixtis plurimis
statuis atque simulacris, eris, auri, argentique vene in
commune fluxere. Isidorus lib. xvt Orig., cap. 20, id
evenisse ait cum Corinthum Ilannibal cepit : sed μνη-
μονικὸν ἁμάρτημα, id est llannibalem pro L. Mummio
posuit. ln glossa Numenius mendum pro Mummius.
552. Sylla Athenas expugnavit, unde columnas
templi Jovis Olympii Capttolinis edibus advexit. Pli -
n:us lib. xxxvi, cap. 6, Plutarchus in ejus Vita.
999. De Nasamonibus, gente Syrtica, i4 intelligi
vult Chamillardus, de quibus Curtius lib. iv, sect. 29 :
Incole nemoris, quos Ammonios vocant, dispersis tu-
guriis habitant.
958. ας nova numina videntur esse dii novensil:s
ex Cincii sententia apud Arnobium lib. nt : Novensi-
les Piso deos esse credit novem in Sabinis ..... Cincius
numina peregrina NOVITATE EX IPSA appellata pronun-
liat. Nam solere Romanos deos omnes urbium supera-
tarum pariim privatim per familias spargere, partim
publ:ce consecrare ; ac ne aliquid deorum muliitudine
aut ignorantia preteriretur , brevitatis et compendii
causa no pariter nomine cumctos Novensiles invocari.
Alias aliorum de Novensilibus opiniones refert ct ir-
ridet Arnobius. Tertullianus, laudatus ad vers. 316,
etiam deos novos commemorat, Tullius lib. 1 de Le-
gibus ait : Separatim nemo habessit deos, neve novos,
sed ne advenas, uisi publice ascitos, privatim colunto.
909. S. ÁAuyusnaus lib. ni, cap. 12, de Civit. Dei,
et lib. 1v, cap. $*, uac eadem ratione deorum gertti-
conjicit Heinsius externamque migrans derenit in uwr-
bem ; quanquam non illi displicet externum orbem,
cum wrbem paulo post habeamus. Addit, Possis et
ENIGRANS VENIT. Certe in. Egmondano EXSsULTAT, EXx-
TERNUMQUE MICAM VENIT IN URBEM, iit quo vere scriptu-
re manifesta apparent vestigia, Quod ego non satis in-
telligo. Weitzius citat Egmondatum pro externumque
migrans devenit in orbem, lleinsius cum plerisque suis
scriptis, Weitz., Widm., Bong., Alex., Rat., ezter-
numque inimicam venit in urbem. Weitzius pro hac
scriptura citat Giselinum, au tamen legit eternumque
inimicam venil in urbem. Gifanius in verbo vestire ex
vet. lib. legendum ait externumque pro exteryorum.
Fortasse simili figura Fabricius edidit externamque
inimicum venit in urbem, hoc est, inimicum pro ivi-
micoruin, Gallandius sequitur communiorem lectio-
nem Heinsii, sed in Ald., Tornxs. laudat eternum -
que inimicam, tanquam satis apte ad mentem Praden-
tii, qui hec omnia a Tertulliano cap. 95 Apolog.
mutuatus est. Recte Tertullianus ibid. : Tot igitur sa-
crilegia Romanorum, quot tropxa ; tot de diis, quot
de gentibus triumphi ; tot manubic, quot manent adhue
simulacra captivorum deorum, et ab hostibus ergo suis
sustinent adorari, et illis imperium sine fine dederunt,
quorum magis injurias quam. adulationes remuneragse
debuerant. Sed qui nihil sentiunt, tam impune lgdun-
(ur, quam. (rustra coluntwr.. Verrius Flaccus narrat
jn oppugnationibus ante omnia solitun a Romanis
sacerdotibus evocari deum, cujus tutelze ea urbs ccm -
missa essel, atque illi eumdem aut majorem locut
apud Homanos promitti, ut in ejus fragmentis lcgitur
apud Plinium lib. xxvii, cap. 2.
969. Ald., Egm., Pal., Widm. supra, Jureti codex
et Rat., sed solers. Alii, at solers. Heinsius edidit sed
solers, nihi! tamen animadvertens, quamvis ἃ Gise-
lino discesserit. .
410
[€ vum.
Cuncüis nam populis, seu moenibus inditar, ia-
[quit,
Aut fatum, aut genius, nostrarum more ani-
[marum,
θυ: sub disparili subeunt nova corpora sorte.
Jam primum, qui sit genius, vel qui satus illi
Competat, ignoro : quid possit, et unde oriatur
Spiritus informis, sine corpore , formave, et
[ulla
Sit species, et quid sapiat, quae munera curet.
Contra, animas hominum venis vitalibus intus
Sic interfusas intelligo, sanguis ut ex bis
Accipiat motumque levem, tenerumque va-
[porem.
Unde pererratis vegetet przcordia membris,
Frigida succendat, riget arida, dura relaxet.
7996 Sic hominis vitam sibi temperat, atque
[gubernat
Vivida mens : quam tu ficto componere tentas
Mewbrorum genio, qui nusquam est, nec fuit
[unquam.
Quin et corporibus versat mens viva regendis
τ
-- ἢ
et
LIDER Il CONTRA SYMMACIIUM.
Sortitam , quonam genio proprium exigat A
219
Summum consilium, fida ut tutacula nudis,
Invalidisque paret, metuenda pericula vitet,
Uule prospiciat, varias agitetur ad artes,
$90 Consultet, cui se domino submittat, et orbis
Quem putet auctorem , quem rerum summa
[sequatur.
At tuus hic Urbis genius, dicas, volo, quando
Coepitadhue parvze primumse infundere Rom;r,
Fluxit ab uberibus nemorosa in vaile lupiunis,
lufautesque aluit, dum nascitur ipse, gemcllos !
Àn cum vulturibus volitans ignota per auras
Umbra, repeniinam traxit de nube figuram?
Culminibus summis sedet, an penetralia servat
797 instituit mores, et jura forensia condit?
An castrorum etiam fossis intervenit? acres
Cogit ad arma viros, lituis ciet, urget in ho-
[stem ?
Qu: quis non videat sapientum digna cachinno?!
Fingamus tamen, esso aliquam, quz tali:
[curet,
Umbram, sive animam : per quain respublica
[(atum
Hauserit, et calidis aninetur tota medullis.
Cur non hxc eadem de relligione colenda
995
400
405
GLOSSJE VETERES.
361. Solitis, moribus, rebus, l.
370. Soriitam, accipientem, 1.
215. Competat, congruat, |.
3:6. Spiritus, wtrum sit, an sit, ἢ.
911. Munera, officia, l.
979. His, animabus, 1I.
981. Vegcetet, confirmet, sustentet, roboret, l.
982. Succendat, calore, ca'efaciat. — Riget, mobi-
litate infundat. — BRolaxet, molliat, 1.
384. Componere, regere, comparare, I.
587. Tutacula, defensacula. — Nudis, membris ? na-
dam rem dicimus, que omni parte consilio indiget, 1.
389. Agitetur, commovcatur, l.
390. Consultet, provideat, I.
395. Gemeilos, nota fabula de vulturibus quos illi
duo fratres Remus et. Romulus in initio, cum regnare
cepissent, de monte Aventino volare viderunt, et fingi
poeta, simul cum ipsis venire genium : deridendo dicit,
puto, tunc primum genium se parece liomo in(undere,
cum liemum et Romulum lupa nutrivit in. valle nemo-
rosa; tunc etiam sintul genium mautrivit cwm illis, 1.
C 398. l'enetralia, interiora, habitacula, 1.
$99. Forenusia, civilia, publica, 1l.
400. Acres, fortes, I.
401. Urget, compellit Romanos, .
402. Digna, esse, 1.
405. Fingamus, componamut, I.
405. Hauserit, sumpserit, acceperit. — Animetur
firmetur, vel vivificetur. — Medullis, in interioribus, f
COMMENTARIUS.
375. Post lune versum ingeruntur in multis codd.
bee Symmachi verba : Varios custodes urbibus mens
d vina distribuit. Ut anime nascentibus ita popvlis [a-
(α΄ ὃς genii dividuntur. Vat. À, Custodes urbibus mens
divina varios distribuit. Aldus, induntur pro dividuntur.
518. Vat. À, quid sit genius.
375. Ald., et possit. Gis. ita cdidit, sed correxit
ignoro : quid possil, quod non videtur advertisse
lleinsius. -
516. Ald., formane, cn ulla. Gis.,Weilz., formave,
eu wl[a. Vat. A, Rat, Alex., Urb., Jureti codex,
lleinsius cum suis formave, et ulla Sit species. Gallan-
dius minus rectum id judicat, et cum Aldo praferi
formane, an uila. Sed lectio communior codicum re-
tinenda est, scilicet hoc sensu, ignoro etiam, sit forma.
et ulla species. Elmeuhorstius ad verba Αγ}: lib. 1,
Ciritatumque genios, rem his versibus expoait.
$911. Vat. À, munere, minus recte.
518. Vat. A, inde pererratis; melius uude. Aldus
mendose, viget et pro vegetet.
SRÁ. Vat. A, mens ficto quam iu. componere tenta.
$55. Alex., Ald., Gis. et alii, membrorum. Plerique
x nrorum, quod genuinuin Prudentii videtur Meinsio.
Nihilominus vers. 446. occurrit perque omnia mem-
b: a, Urbis.
386 YV.t. Α, qui nec corporibus, male.
387. Dong., Wid., consilium fit, ut aut tuta:ula,
quod obscurum est.
. 990. Widm., Bong., Rat., Sich., consulet εἰ cui.
Weitzius allegat Aldum pro consulte cui ce; non ergo
advertit Aldi correctionem consultet cui se.
$91. Ald., quem putat. idem et Thuan. a prima
manu que rerum sunma sequatur.
9390. Vat. A, scribit innota. Romulus ct Remus do
condenda urbe augurium cepisse dicuntur, quorum
liic sex vultures in Aventino monte vidit, ille duode-
cim in Palatino : Statur οἱ arbitrium. Homulus urbis
habet, ait Ovidius, qui lib. iv Fast. historiam uarrat,
ut alios prztteream. In numismatibus antiquis Roma
cuim vulturibus interdum exhibetur.
$97. Thuan. , prior Boher., alter Ποῖϊ,, repentina
de nube. Egm. mendose, repentini. Alii uiss. et edd.,
repentinam.
098. Alex., Ald., potiores 1l ins., srrvat, quod
placet. Rat., Torn., Gall., Weiiz., serrans. Gis., ser-
val ; ad marg., servans ; ct pro div. script., curans.
401. Prior Hott., Caucb., lituo ciet. Egm , Ux.,
Jureti codex, lituos ciet. Plerique lituis ciet,
403. Gis. ad oram, et calidus animet curata. medul-
las.
406. Rat. Weitz. cuin suis, excepto Bong., de re-
ligione tenenda.
211
Consultat? curponsuspectat libera celum? — A
Cur sibi przscriptum non commutabile fatum,
Ut captiva, putat? genesis eur vincula fingit?
Cui jam nolle ticet, quod tunc voluisse licebat,
Erroresque abolere suos, ac flectere sensus?
Sic septingentis erravit circiter annis,
Lubricaque, et semper dubitans, qua forma
[placeret
Imperii, qux regnandi foret «equa potestas.
7968 Regius exortam jam tunc habuit status
[Urbem,
Non sine grandzvis curarum in parte locatis.
Mox proceres de stirpe senum tractasse vide-
[mus
Clavum consilii : plebeias inde caterva:,
Collatas patribus mixtim ditionibus »quis,
Imperitasse diu, belloque, et pace regendis.
Consule nobilitas viguit : plebs fisa tribuno est.
Displicet hic subito status, et bis quina creantur
Summorum procerum fastigia : quos duodeni
410
415
Β
(30
AURELII PRUDENTII CARMINA.
Cireumstant fasces, simul et sua quemque se-
| [curis.
Rursus se geminis reddit ductoribus omnis
Publica res. et consulibus dat condere fastos.
Ultima sanguineus turbavit s:zcla triumvir.
Fluctibus his olim fatum, geniusve, animusve
799 Publicus erravit : tandem deprendere re-
[ctum
Doctus iter, caput augustum diademate cinxit,
Appellans patrem patrix, populi, atque senatus
Rectorem, qui militia sit ductor, et idem
Dictstor, 'censorque bonus, morumque magi-
(ster,
Tutor opum, vindex. scelerum, largitor ho-
[norum.
Quod si tot rerum gradibus, toties variatis
Consiliis, egre tandem pervenit ad illud,
Quod probet, ac sancto reverentia publica
[servet
Federe : quid dubitat divina agnoscere jura.
425
450
495
GLOSSAE VETERES.
407. Consultat, providet interrogat, 1l.
409. Fingit, componit, 1,
410. Licet, licitum est, Iso.
412. Erravit, pene, 1.
413. Lubrica, instabilis, I.
414. /Equa, justa, 1.
416. Grandzvis, senatoribus, consulibus, 1.
417. Proceres, juniores et nepotes, Iso.
418. Clavum, regimen, dignitatem, 1so.
419. Collatas, conjunctas, 1.
. 424. Consule, stib. consule, I.
439. Creantur, constituuntur, I.
407. Ald., Gis, in textu, Jureti codex, prospectat. C
Widm.. Bong., Gis. ad oram, cspactat. Plerique alii,
etiam Gis. sd oram pro div. lcet., Gifanii et Bec-
mani codices, swspectat. Virgilius lib. 1 vers. 575
Georg. Bucula celum Suspiciens, patulis captavit na-
cibus auras.
408. Ald., cur tibi ; alii cur sibi.
409. Juvenalis sat. 14, vers. 246, Nota mathematicis
enesis tua.
410. Ald,, Gis., cur jam. Plerique, cui jam, et
glossa ad oram Widm., cui genio licet nolle. Tertul-
lianus cap, 6 Apolog : Nunc religiosissimi legum, εἰ
paternorum | institutorum protectores, et wltores res-
pondeant, velim, de sua fide, et honore, et obsequio erga
majorum consulta, si a nullo desciverunt ?
12. Florus a rege Romulo in Czsarem Augustum
septingentos annos numerat; alii septingentos octo
annos circiter recensent.
414. Ald. Gis., Weitz., imperii et que. Abest eta
codd. Ileinsianis et nosiris.
416. Ald. mendose, curatum in parte. De his 1m-
erii Romani mutationibus lege Florum et Joannis
mertis adnotationes, qui breviter al:o8 historicos,
Qut consentientes aut dissentientes, indicat,
417. Reges anno Urbis conditze 245 vel 254 exacti
sunt, consulesque tunc creati.
418. Anno 387 lex lata est, ut alter consul e plebe
crearetur, qux: anno 309 rogata fuerat. De primo con-
sule, homine novo, L. Sextio id intelligit Grangzus;
de tribunis plebis anno 259 ob secessionem plebis
creatis Chaiillardus, quod verius est ut ex seqq.
patet, Displicet hic subito status, etc.
431. Hic versus a Vat. A, Egm., Oxon., Rottend:
rejicitur post versum Publica res. Ald. male distin-
guit plebs, fisa.
432. Decemviri anno Urbis 3014 circiter pro con-
D
423. Procerum, dictatorum, Iso.
424. Fasces, honores. — Sua, propria. — Securis,
potestas, vindicta, I.
426. Fastos, libros, I.
498. Fluctibus, erroribus, instabilitatibus, 1.
430. Augustum, nobile. — Diademate, corona, T.
433. Dictator, imperator. — Censor, judez, l.
434. Tutor, qui rempublicam tuebatur. — Largitor
honorum, retributor dignitatum, 1.
486. JEgre, difficulter, viz, 1.
431. Probet, (audet, 1.
COMMENTARIUS.
sulibus legum ferendarum causa cre:ti, qui sunt. bis
quina fastigia, etc. De insignibus, fascibus et secu-
ribus Livius lib. 11, cap. 36 : Cum ita priores decem-
viri servassent, ut unus. fasces haberet, et hoc insigna
regium in orbem suam cujusque vicem per omnes iret,
subito omnes cum duodenis fascibus prodiere. Centum
viginti lictores forum impleverant, et fascibus secures
illigatas pro ferebant.
25. Egm. corrupte, doctoris pro ductoribus. Anne
Urbis 504 iterum duobus consulibus imperium man-
datum est.
426. Post hunc versum a nonnullis collocatur ver-
sus 491, Consule nobilitag.
4297. Triumviratus Cxsaris, Lepidi et Antonii, cw-
jus atrocitas nihil in se. minus habet quam numerum
centum quadraginta senatorum (proscriptorum). Exitws
fedi, truces, miserabiles, etc. Florus lib. 1v, cap. 5.
499. Prior Rott., reprendere rectum.
430. Gis. ad marg., diademate texit. ltem Giseli-
nus ita catalogum harum mutationum ordinavit z
Primum reges re nt. Post eos cepere consules
anno ab Urbe condita ccxvv. Consules et senatores cuna
tribunis plebis ccuxi. Decemviri soli cccm. Consules
etiam e plebe cccvi.. Triumviri post Casaris necem
pccxit, Solus. Octavius 12ccxxm.. Concludit, recte
illum versum Consule nobilitas eo loco poni quo a
nobis est insertus.
431. Suetonius cap. 58in Augusto : Senatus te con-
sentiens cum populo Romano consalutat patrie Patrem.
455. Augustus ob facta ingentia dictator perpetung,
ct Pater patrice dictus. Tractátum eiiam in senatu,
an quia condidisset imperium, Romulus vocaretur.
Sed «anctius et reverentius visum est nomen Augusti,
ut scilicet jam tum, dum colit terras, ipso nomine e&
titulo consceraretur. Vide Florum in fine llist,
436. Aldus, agre; lege mre.
213
lgnorata prius sibimet, tandemque retecta?
Gratemur, jam non dubitat: nam subdita
[Christo
Servit loma Deo, cultus exosa priores.
$00 Romam dico viros, quos mentem credi-
[mus Urbis
Non genium, cujus frustra simulatur imago.
Quanquam cur genium Roma mihi fingitis
[unum ?
Cum portis, domibus, thermis, stabulis soleatis
Assignare suos genios? perque omnia membra
Urbis, perque locos, geniorum mil'ia multa
Fingere, nc propria vacet angulus ullus ab
[umbra ?
ltestat, ut et fatum. similis dementia cuncti&
δῦ dibus imponat : paries ut quisque sub astro
410
445
LIBER 1] CONTRA SYMMACHUM.
214
Fundatus, structusque suo, qua sorte maneret,
8O1 Qosando autem rueret, primis acceperit
[ horis.
Aseribunt saxis Lachesis malo fortia fila,
Tectorumque trabes fusis pendere rotatis
Credunt , atque ipsis tribuunt decreta tigillis :
Ceu distet, cujus stella sit fraxfnus orta
Eruta , qus» summum conscendcret ardua
[ culmen.
Denique nulla hominum res cst, nulfa actio
[mundi,
Cui non fatalem memorent incumhe-e sortem.
Quz quia constituunt, dicant, cur condita sit lex
Dis sex in tabulis : aut eur rubrica minetnr,
Quz: prohibet peccare reos, quos ferrea fata
Cogunt ad facinus, et inevitabile mergunt.
455
460
GLOSS/&£ VETERES.
£10. Gratemar. pro gratulemur, Il.
* A85. T hermis, balneis. — Tabulis, tabernis, loca
fabntaria, 1.
445. Membra, monia , Ἰ.
4592. Acceperit, quando natus (wit, 150.
455. Lachesis , Lachesis , Cloto , Atropos , nomina
sunt Fatorum : una colum tenet, alia trahit, tertia rum-
pit, 1,
457. Eruta, diruta, If.
460. Constituunt, docent, [so.
461. Rubrica, nomen legis, lex, linca camentar:o-
rum, quibus aspiciunt an sit recta ipsa macerics , ai
Hon; sed pro lege ponitur, aut judicio, I.
462. Ferrea, dura, l.
465. Inevitabile, scilicet supplicium, 1.
COMMENTARIUS.
4M. Veteres szepe lic duo conjungebant Christus
Deus, et spins id occrr.it apud. nostrum. Militare
Christianorum sacramentum id refertar ἃ Vegetio
lb. t, cap. 5: Jurant autem per. Deum, et per Chri-
stum, et. per Spiritum. sanctum, el per majes'atem im-
peratoriam, que secundum Deum generi humano dili-
genda εἰ colenda est. Qu: verba nonnulli mole ita
referunt : l'er Deum Christum, et Spiritum sanct&m,
ut ad PPrudeniii verba accommodent. In inscriptioni-
lus ant quis reperitur etiam hoc argumentum divi-
natis Christi adversus Arianorum haresim. Lu-
1ius epitaph. S. Sever: inscriptionem Grx»cam e
inuseo Kirkeriano profert, ubi legitar in. Deo Domino
£-hristo. Vide etiam Gasp»rem Aloy-ium Odericum
Nyllog. Inscript. pag. 263 etseq., ubi tamen non
lene line trahit hunc titulum ex cemeterio S. Satur-
uini : Q PRIMA. VIVIS, IN. GLORIA. DEI. ET. IN. PACE.
roii, NOSTRI. Φ - Nam hc Christus non conjungi-
tur cum Deo. Opportuniores sunt ἈΠ: inscriptiones
apud Georgium de Monogramm. Christi Domini eap.
4 OrwtwPiODORE YivVAS IN DEO T. — HILARI VIVAS IN
bro P. — uic n cer Pi ΒΡΕΤΥΥΒ ΙΝ Cunisro DEO 8v0.
444. De gcniis veterum multi scripserunt : de
q310 argumento librum ab Emmanuele Navarro
editum laudat Emmanuel Martinus lib. 1v, epist. 10.
Elmenhorstius in. Arnobium pag. 14, lleraldus in
Arnobium pag. 40, Lactantius lib. r, cap. 15, et ejus
interpretes plura habent de geniis. Barthius lib. Lu
Adv., eap. 12 copiose disserit de gcniis veterum, de
borum in iis colendis religione, cultn, superstitione,
de geniorum etymo, frequentia, habitibus, de geniis
Urbium, locorum, domorum, regionum, hominum,
aliarum rerum. Affirmat gentilium opinionem qui
omnibus locis et operibus suos tales daemonas inesse
aautumabant, neminem scitius Prudeniio confutasse
luculento hoc carmine. Petavius tom. ΕΠ}, lib. m,
cap. 6, theolegice di-serit de tutela et custodia,
quam tum publice universorum, tum singulorum pri-
vatim suscipiunt angeli : quod de geniis ethnici
communi consensu prisdicabant. Genius Romi in
nummis szpe dicitur genius po
Ammianum genius publicus. Martialis lib. vt, epigr.
mili 41, acute dixit: Victurus genium debet habere
liber : nuuc dicere possumus angelum custodem, Vide
li Romani, et apud .
Censorinum de Die natali.
445. Rat. et Iso minus bene, tabulis soleatis.
446. Membra Urbis etiam dixit Ammianus lib. xvi :
Deinde inta septem montium culmina per acclivitates,
planitiemque posita urbis membra collustrans, etc. Non
autem sunt monia, ut ait Iso, sed partes Urbis,
441. Mariettus hoc loco advertit in Rat. semper
scribi milia uno l, qu:e recta. est scribendi ratio, et
multis magis placet quam millia.
449. Ald., non recte, similis clemeutia.
489. Pal. scribit oris pro horis. .
455. In glossa hexametrum invenio, si verba recte
legantur et trajiciantur : Una colum retinet, trahit
altera , tertia rumpit.
454. Ald. uon bene, rectorumque trabes.
455. Tigillum, a tego et tignum, est trabs cui tectum
impovitur.
456. Vat. A, cerrupte, cujus stille. Ald. , Alex.,
hortu : scribendum ortu.
458. Pet»vius lib. i de Opif. , cap. 7, optime a
Prudentio his versibus expressum ait, quod fati ne--
cessitas libertati humana voluntatis adversetur, etsi
hane ad volendum adigat. Nam voluntatem ad volen-
dum necessitate compelli, gentiles affirmahant.
461. Leges rubricas appellari, jam multi notarunt
vel ex hoc l'rudentii versu. Persius sat. 5. vers. 90:
Excepto si quid Masuri rubrica notavit. Juvenalis sat.
44, vers. 191 : Perlege rubras Majorum leges. Scilicet
rubrica, qux herba est minio proxima, lcges scribe-
hantur. Hinc rubricarum nomen in libris ritualibus.
llermanus Hugo de prima Origine scribendi pag. 105,
D cap. 12, docet imperatoribus valde familiare fuisse
encausto scribere, et ob hanc causam fere omnia juri«
capita fuisse miniata , id quod fiebat eum majestatis
tum etiam terroris causa, ut nempe legibus sinopide,
aut cinnabari notatis, et sadguineum quiddam ac
cruentum minantibus m^jestas accresceret : quod his
versibus insinuat. Pruden'íus.. Cur autem minari lex
dicatur, vide conunent. ad vers. 179, Lex armata
sedet, De sanctione qua piena. irrogatur , vide Ánt.
Augustinum de Legib.
463. Vat. A, Gis., ad facinus coqunt. Scripti Hein-
siani et nostri cum Weitzio et Aldo, cogunt ad fu-
cinus.
804. Ne liceat miseris vetitum eommittere
[ nolle.
Cedite, si pudor est, gladiumque retundite
[ vestrum ,
Aspera nil meritos poenis plectentia jura :
Autrum carcereum dissolvite, corpora sub quo
Agminis innocui fato peccante tenetis.
Nemo nocens, si fata regunt, quod vivitur, ac fit :
Imo nocens, quicunque volens , quod non licet,
[audet.
Alterutrum quia vello sunm est, nec fata reatum
Imponunt homini : sed fit reus ipse suopte
Arbitrio, placitumque nefas, et facia rependit
Impia suppliciis, merito, non sorte peremptus.
Quisque putat, fato esse locum, sciat, omnipa- p
[rentem
AURELH PRUDBNTII CARMINA.
Quin et velleadigunt, pravum insinuaptia votum, A
216
809 Esse Deum, nali votitem fatalibus astris,
Nec mathesis preeecripto aliquo pia vota repelli,
Bpirat enim majora animus, seque altius effert
Sideribus , transitque vias : et nubila fati,
Et momenta premit pedibus, quc unque pu-
| tantur
Figere propositam natali tempore sortem.
Huc ades, omne hominum genus, huc concurrite
[et urbes :
Lux immensa vocat : factorem noscite vestrum ,
Libera secta patet : nil sunt fatalia , vel si
Sunt aliqua, opposito vanescuut irrita Christo.
Sed multi duxere dei per prospera Romam :
Quos colit ob meritam magnis donata triumphis,
SO Ergo sge, bellatrix, que vis subjecerit,
[ ede,
480
485
GLOSSJE VETERES.
104. Adigunt, cogunt , compellunt. — lusinuantia,
ostendentia, L.
467. Plectentia, punientia, I.
472. Alterntram, bonum vel malum. — Suum, pro-
rium, I.
416. Sciat, quin tantummodo in Dominum credat, et
nulla fata nocent, I.
4TT. Vetitum, scilicet esse, I.
478. Mathesis, siderum cursu. — Proscripto, con-
ttituo, impedimento. — Wepelli, scilicet posse, Iso.
479. Effert, exerit, elevat, 1-0. δ
481. Momenta, recordationes,— Premit, spernit co
gitationibus , |.
482. Sortem, fatum, I.
484. Lux, Christus, l.
485. Secta, doctrina, I.
488. Donata, ornata, 1. |
489. Age, vox orantis.— Dellatrix, Roma. — Ede,
dic, sicut alibi : Ede Martialem, id est, dic, vel canta, 1.
COMMENTARIUS.
460. Heinsius mallet gladiumque recondite. Verum
ad poete mentem melius est retwundite. Vult enim
gladium jusutie omnino retundi , tanquam jam su-
perfluum , δὶ homines r.on libere peecant. lta postea
non ait, carcerem claudi, sed disso!vi,
463. Antrum carcereum est interior carceris custo-
dia : Hispani vocant calabozo. Desc ribitir ἃ Pruden-
tio in hymno S. Vincentii , ubi plura afferam , ct a
Sallustio de Bello Catil. : Est locus in carcere, quod
TurLiaNUM. appellatur : ubi paululum desceuderis ad
levam circiter viginti pedes humi depressus; eum mu-
niunt undique parictes, atque insuper camera lapideis
fernicibus juncta, sed inculla tenebris, odore feda, at-
que terribilis ejus facies est. Si carcer Mamertinus ad
radices montis Capitolini, quo SS. apostolos Petrum
et Paulum detentos fuisse acta narrant, non est is ipse
locus Tullianum dictus, certe admodum similis illi est,
€I. Cancellierius multis rationibus carcerem Tullia-
mum ac Mamertinum eumdem fuisse egregie con-
firmat in opere : Notizie del carcere Tulliano detto poi
Mamertino, etc. , Ronin, 1788.
415. Alex., Urb., Ald. , Widm. supra, Pal., Ox.,
Egm. a secunda manu, veteri scriptura prorsus erasa,
scd fit reus ipse suapte Arbitrio. Rat., Widm. a prima
manu , Bong. , Fabr. , Gis. ad oram, Cauch., sed fit
emendatis , nam , repugnante metro , ediderat quis
putat esse (ato locum. Ponitur quisque pro quisquis : de
quo jam dietum, et videri potest Burmannus in An-
olog. Ald., minus bene, omnipatrcntem.
ATI. Ald., duo Doher., Thuan., £gm., Oxon., Pal.,
Gis. in textu, nosse Deum, quod exstat etiam in Alex.
C Alii, esse deum, cuia Rat., Urb., Weitz., altero Rott.,
Heinsio. Prior Rott. , posse Deum. Deinde omnes
Heinsiani, Jureti codex, Ald., Gis. a oram, Fabr.,
Bong. , Pal. , Rat., Alex., Urh., fatalibus; nonuu'li,
fallacibus. 1n lat. videtur esse veritum , male, pro
velitum. Seutentia est, nec bona nec mala opera ne-
cessario fleri.
418. Ald. et Rat. recemii manu, prioribus aliis
omnino abrasis , Nec prescripto aliquo pellit pia ποία
mathesis, Voluerunt recentes correctores, mathesis a.
Prudentio secunda producta efferri, quia ipsi ita effe-
rebant. In Egm. perscripto est pro prescripto. Astro-
lotin preecípue mathesis nomine solebat ἃ veteribus
intelligi.
482, Rat., Widm., Bong., Alex. a prima manu,
Thuan., uterque Rott. , Gis. ad oram, Sich., fingere.
Aiii, figere, quod arripuit lleinsius , quia verbum cst
mathematicum.
483. Huc ades, genus loquendi Virgilio aliisque
"reus ipse per amplum Ingenium. Gis. in textu, codex Ὁ frequentissimum.
Jureti, suopte Arbitrio. 'Thuan., suopte Ingenio. Prior
ltott., suapte Ingenio; alter , suopte Ingenium. llein-
sins edidit suopte Arbitrio. Sed ait &cribi oportere
sed fit reus ipse suapte. Ingenitum placitumque nefas.
Sci'icet suapte, sua. sponte. Intelligit autem, ingeni-
tum. nefas esse peccatum originale, ut vers. 913
Apoth., Et tenet ingenitas animarum in(antia in ortu
Primi hominis maculas, Neque lIe:nsio displicet suopte
ingenio. Sic ingenium pro ing: nita animi vi , aut pro
natura poni Apuleius nonnunquam. Mihi verum vi-
detur suopte vel suapte arbitrio, ut homo intelligatur
peccare suo arbitrio et sponte sua.
4T5. Ald., suppliciis et merito : contra metrum in-
trud tur et. Urh., ne sorte ; lege non sorte.
416. Plerique, quisque putat fato esse locum, Urb.,
putet. Ald., quis putat esse. locum [ato , scilicet in
4. Rat., vacat ; supra, vocat.
486. Post bunc versum verba hzc sunt Symmachi :
Accedit utilitas, que maxime homini deos asserit, Nam
cum ratio omnis in operto sit , unde rectius quam de
memoria atque documentis rerum secundarum cognitio
venit numinum? ln Rat., deos esse asserit. Ald., quam
memoria.
457. Rat, si multi duxere dei. Alex. , sed muli.
Urb., sed multa duxere dii, quod Placuit Aldo, ncque
mihi displicet. Recte enit prospera multa ? nam agi-
tur de utilitate, quam deus atiulisse Symmactius
affirmabat.
489. Hat., subjecerat, recenti manu; non bene. De
hac superstitione Remanorum , qui au ilio deorum
86 orbem subegisse jactabant, legi etiam possunt
Minucius et Tertullianus cap. 25 Apolog. Iso indicat
217
490
Juppiter, ut Cret:: demineria, Pallas, ut Argis,
Cyuthius, ut Delphis , tribuerunt omiue destro.
[518 NilicoJas, Rhodios Cytherea reliquit.
Venatrix Ephesum virgo, Mars dedidit Hebrum.
Destituit Thebas Bromius, concesait ei ipsa
Juno suos Phrygiis servire nepotibus Afros.
Et quam subjectis dominam dea gentibus esse,
Si qua fata sinant, jam tum tenditque, fevetque,
Jussit tomuleis addietam vivere frenis.
Perüidiane deum indigenum cecidere tot ur-
[bes?
Destructxque jacent, ipsis prodemtibus, arz!
805 O pietas, o sancta fides! traduxit slumnos
493
LIBER i) CONTRA SYNMACHUM.
Kuropam, Lihyanique übi : dic womina divum. A,
218
Mnjestes inlida laeso, ot oreditur iatis
Naminibus, qui transfugio meruere saerari?
ÀA voluit servare suos, luctataque multum
Relligio, iafestas tentavit pellose arma
Romenis obuisa globis, sed forüor illam
Virtue luetifieo eamporum ia pulvere fregit ἢ
mo ita id est: armis et viribus indiga veri
Victa superstitio est, et inanem gloria fugit.
Sed nec difüeilis fuit, sut sat's ardua gend
Nate ad procinctus victoria, frangere inertes ,
806 PMolliaque omnigenum colla inclinare
[deorum.
Nune eum Dictieis bellum eorybantibus asper
515 Samnitis, Marsusque levi sudore gerebat.
505
510
GLOSS/& VETERES.
491. Crete , insule. — Pallas, Minerva. — Arg 8,
Grecis, l.
493. Cyuthius, Apollo, a Cyntho monte, ubi nutritus
est.— Delphis, Delphos lecus, ubi ara Apollinis fuit, 1.
495. 1s:s , dea /Egypti. — Nilicolas, AEgyptios. —
lthodios, popelos. — Cytherea, Venus, l.
494. Venatriz, Diana. — Ephesum, civitatem. —
Dedidit, sponte dedit. — llebruimn, fluvium Thracie,, l.
495. Destituit, dereliquit. — Thebas, populos. —
Dromius, Bacchus, 1.
496. Phrygiis, Trojanis, Romanis, I.
497. Dominam, Africam , civitatem Carthaginem, I.
498. Fuvetque, animo, l.
499. lomuleis, sub Riomuleis. — Addictam, gentem.
— Frenis, legibus, l.
501. ProJentibus, concedentibus, tradentibus, ἴ.
B 509. Alumnos, nutritos. ministeriales , famulos, I.
504. Transfugio, fuga, 1.
506. Infestas, inquietas, I.
507. Obnisa, contra posita, resistens , reluctaus. —
Globis, exercitibus. — Mam, religionem, I.
δύ. virtus, Romana, l. indiga . ind »
« . ES ul a ixi. — i igens. — eri
veritatis, “ΠΤ d. "
510. Superstitio, religio, inanis cultus, L.
511. Genti, Romanorum, I.
912. Procinctus, ad praparationes bellicas, ad es-
peditionem bellicam, 1.
514. Nunc, aliquando, vel tunc. fuit hoc, — Dictacis,
Creticis. — Corybantibus, illis populis, I.
515. Samnitis, dux de Samnía provincia. Samnitis
et Marsus populi fuerunt. Beneventani, I.
COMMENTARIUS.
versum 144 hymni 4 Per. SS. oetodecim martyrum
U:esoraugust., qui sic habet : Ede Successum , cane
Martialem. Pro dic ponitur ede. Juvenalis sat. 5, vers.
296, Ede, ubi consistas.
491. Pallas Argiva hzc est quxe Argis cclebatur
Σάλαιγς dicta, de qua Eustathius lib. v1 lliados. Vide
Priapeia : Dodona est tibi, Juppiter, sacrata, ete.
493. Latinius videtur reperisse in Tornzs. Nicolas,
quod recte emendat per Nilicolas. Ald., Nebr., Venus
elma ; ai, Cytherea. Urb. , vitiose, Citharea.
494. Urb. , Alex. a prima manu, dedit. Metri lex
postulat dedidit. In Alex. perperam scribitur Effesum
pro Ephesum. '
496. Vat. À, suis; corrige suo .
497. Virgilius 1 /Eneid., lloc rcgnwn dea gentibus
esse, Si qua (aa sinant , jam tum tend tque , fovetque,
Tertullianus cap. 25 Apol. hoc ipsum ltomauis obji-
cit, ut dicam ad vers. 510.
500. Heinsius cum Cauchio censet, legendum indi-
getum vel sine auctoritate codicum. Sed defendi po-
test. lectio. codicum ,. indigeium , wu omnigenuntque
deum monstra , ei supra vers. 5411. Indigena pielaiis
jara reformat. Signilicatio eadem est.
5014. Rat. , disiructrque jacent.
502. Virg. vi, Heu pietas, heu prisca fides !
504. Alex., seripti Heinsiani et Gitanius ex vet.
lib., qui trans(u3io. 'erspieuum est unde manarit que,
seilicet quia praecessit numinibus, et exscriptores hanc
figuraw, 41:8 mutatio ge eris dicitur , ignorabant.
, De vi et nojone conveniunt cum numinibus : itaque
mimitarur genus nim. num in genus deorum. Exempla
vide apud. Gifan:tin. verbo gencris mutatio, ct in ad-
d«ndis ejusdem Gifanij. Ludovicus Cava'lus in opere
ius, Contra correctionem hymnorum Breviarii Roina-
ni sub Urbano VII!, de quo egi in proleg. cap. 253, in
hysenno ad. Matut. dominice adventus, reprehendit
quod cerrector hymni illiusa genere oeutro ad ma-
senlinun. trausierit : Verbum. supernum. prodiens E
Fa'ris eterni sinu, Qui natus orbi subvenis, etc. Verum
bac mutatione grueris , quam veteres Sape adhibc-
bant, hymnus ille defendi potest: ponitur enim Ver-
bum pro Filio δεῖ,
501. Globum pro multitudine conglobata Virgilius,
Livius, Nepos, aliique.
£08. Heinsius, fregit., cum puncto; melius cum in-
terrogatiene fregit ?
509. Gis., imo ita id est, Codices cum hiatu, de quo
sz pe locuti sumus, imo ita est.
10. Vat. A, contra metrum et sensum, gloria fugat.
Egm., fugat ; supra, inanis gloria fugit. Tertullisnus.
cap. 25 Apolog., Vellet Juno Punicam urbem postha-
bita Samo dilectam ab /Eneadum utique gente deleri?
Quod sciam , hie. illius arma, hic. currus fvit, hoc re-
gnum dea gentibus esse , si. qua fata. sinant. jam tum
tenditque, fovetque, misera illa conjux Joris, et soror
adversus [ata non valuit, Plane fato stat Juppiter ipse.
513, Rat, late procinctus ; et supra. glo-s3, pro-
ciuctus essc numeri pluralis. Weitzius edidit /n/ie
procinctus, ted in lectionibus variantibus scribit nate
procinctus cum Widm. et l'ong. Puto nate excidisse
pro late. Rott. alteretiam [late procinctus, 1n Thuan,
utroque Boher., Egm., Ald., Oxon., Alex., Jureti et
Gifanii codd., nate αὐ procinctus. In priore Rott.,
Cauch., Urb., Vat. A, Tcol., nate αὐ procinctun ,
quod llcinsio concinnius videtur, quamvis ediderit
nate ad procinctus. lleinsius et Juretus non videntur
animadvertisse mendum CGiselini nate procinctus ab.
eodem Giselino fuisse emendatum per nate ad. pro-.
cinctus, Mariettus. putat. lectionem — Ratisbonensis.
late procinctus vcram csse, et procinctus esse accusa
tivum verbi /ate, hoe. est, amplas 2abenti copias. Xc-
rior lectio genti nate ad procinctys, vel procinctum ,
hoc est ad bella.
514. Vat, A, corrupte, nunc cum dicta eis, Ald.,
Wilm. supra, Pal, Teol,,. Jereti codex, Urb.. tunc
vel ttm cum Dicteis. Rat., Weitz., Gis. aliique, nue
cum Dictas. Dicte mons est insulae Crete, ubi nutri-
tus est Jupiter.
515. Vat. A, Urb., Sumnites. Vat. A, Urb., Alex.,
Rat. aliique, gerebat. Ald., gerebant. Kemond., aliiy
?19
Nunc
807 Unctis pagilibus, miles pugnabat He-
[truscus :
Nec petaso insignis poterat, Lacedsemone capta,
Mercurius servare suas de elade palesiras.
530 Apenainicolam peditem Cybeleius hostis
Congressu excipiens, Asiam defendere, et Idam
GLOSSAE VETERES.
516. Marrucophoris, populis Asie. — Gymnadis ,
ex rcitii, 180. .
517. Pugilibus, gladiis , brevibus armis. — Hetru-
tcus, Latinus, lia'icus, 1. .
518. Petaso, pelasum calceamentun Mercurii, quo
volare solebat : et p:tasum volatile dicimus. Petasum a
petendo sursum diclum est, videlicet lalaria et calcaria
Mercurii, 30.
519. Pal:stras, (uctationes, vel ludos suos, 1.
AXWNELN PRUDENTI CARMNA.
Mastigopheris, oleeque, οἱ gymnadis arte A
" 999
Qui potuit, cogente scles in prelia Gallo?
idalias n'si forte rosss, laurum citharedi
Vatis, silvicol:e calamos, areumque puella
525 Dedere servitio, ealcataque sacra domare
Difficilis operis fuit, immensique laboris.
808 Fluctibus Acilacis signum symphonia
[ belli.
590. Apenninicolam, Apennini montes sunt. — Pe-
ditem, exercitum, — Cybeleius, Asiaticus, 1l.
521. Congressu, cum pugna, bello, l.
532. Qui, quomodo. — Cogente, congregante. —
Gallo, duce, 1.
525. Idalias, ab 1da. — Citharcedi , Apollinis, Iso.
524, Calamos, sagittas. — Puellz, Diane, l.
525. Calcataque, superata, Iso.
B 591. Actiacis, acteis. — Symphonia, tuba, I.
COMMENTARIUS.
omissis, levi sudoris 0 εἰ gymnadis arte , quod
vitiosum est. Facile fuit Romano exercitui (ait Pru-
den'ius) , qui Marsis, Samnitibus, Hetruscis consta-
hat, Phrygios in Asia (quos ironice Corybantes seu
Gallos, id est Cybeles sacerdotes, nominat) uti
etiam Lacedsmonios, oleo tanquam pugiles ma-
dentes et mastigophoros, seu pugilum ministros bello
superare. Ita fere Giselin :s, qui observat poni Sam-
nitis pro. Samnis, ut in hymno S. Hippolyti, et. in
pugil primam. produci, cum in pugillaris corripiatur
liymno 9 Peristeph., vers. 15, quanquam , ut addit,
ΝΙμά a pugno, hoca pungere deducunt. Verum in pugi-
libus prima produci poterit ob necessitatem illam
quam dicunt cum tres quatuorve breves concurrun!,
ut in catholicus, strigilibus, aliisque hujus generis. lu
pugillar nescio cur nonnulli dicant, primam esse ne-
cessario longam. Quod autein. oit Giselinus , Dictezos
corybantes vocari Phrygas, fortasse melius explicabi-
tur de Cretensibus : nam in Creta proprie erant co-
rybautes Dictzi, ut. diversi hi sint ab eis corybanti-
bus, qui vers. 522 memorauntur. .
516. Ald., Weltz., Gis., Jureti codex et alii, ma-
stigophoris, quo respicit Alex. mastigoforis ; quod vo-
cabulum sonat flagriferos, lkat., Sich., Widm., Bong.,
alter RRott., marrucophoris, sive marruco[vris ; Urb.,
mast.coforis: utrumque videtur positum pro mastru-
cophoris, qued, ait Heinsius, in margine unius Weit-
2iani pro diversa occurrebat scriptura, Ne vero quem
llcinsius fallat, rwonendum BHeinsium sae, e editiones
quas laudat. Weitzius accipere, ut videtur, pro cod.!.
188. Weitzianis ; ut hoc loco citatur G. ad orain, vi-
delicet editio Giselini ad oram. Tunc mas'rucophori
intelligi possunt qui cxstibus pugnabant : nam nia-
Slruca seu mastruya est vestis scortea, ut panlo post
diceiur. Non. dubito quin verum sit masiigophoris ,
quod verbum occurrit in lib. ult. Arcad., 8 1 de Mu-
ner. et Honor. : Mastigophori quoque, qui agonothetas
in certaminibus comilantur, el scribe magistratus per-
531. Chamillardus non ad Asiam, tertiam orbis
partem, id refert, sed ad regiouem Trojanam, quz
Asia dicta fuit ab Asio plilosopho: non enim Cybela
per totam Asiam singulari honore colebatur. Max9nia,
seu Lydia Asia etiam dicta fuit, unde palus Asia.
Troja in Asia Minore sita «rat : et non. procul mons
Ida, ubi prxcipue Cybele colebatur.
592. Sacerdotes Cybeles Galli sunt dicti, el eorum
princeps Arcliígallus, a Gallo flumine Phrygi:, vel a
viro quodam nomine Gallo, qui primus fortasse sacer-
dos Cybeles fuerit. Hieronymus, comment. in. Osee
cap. 1v, aliam adhibet causam : Hi sunt, quos. hodie
flome matri non deorum, sed. demoniorum servientes
Gallos vocant, eo quod de hac gente Romani truncatos
lib'dine in honorem Atys, quem eunuchum dea meretrix
fecerat, sacerdotes illius manciparint : propterea autem
Gallorum gentis homines effeminantur , ut qui urbem
Romam ceperint, hac feriantur ignominia. Quse histo-
C; ra mihi falsa videtur. aliis etiam ridicula. Nec deest,
qui hzc. verba operibus S, Ilieronymi assuta suspi-
cetur.
525. Idalias non ab lda monte intellige, ut expon't
glossa, sed ab Idalio monte et nemore Cypri, Sermo
enim est de Venere. Neque poet ab 14α deducunt
ldalius, sed ldeus, ut alibi etiam Prudentius dixit.
Praitcerea maris consentaneum. est, fdalio et Veneri
tribuere rosas, quam 1.55 et Cybele, aut Epheso et
Dianz. In lauro Apollinis intelligi possunt Delos et
Delphi, in arcu vero tian:e Delos et Ephesus.
526. Urb., Gis., difficilisque operis fuit. Veteres et
optimi codd., etiam Jureti et Gifanii cum Weitzio ,
difficilis operis. Gifanius verbo INcisio multa. similia
loca adducit , qux» fere depravata sunt in libris per-
vulgatis, propterea quod Correctores vim incisionis ,
seu C:xsurze, et poetarum consuctudinem non con-i-
deraverint saepenumero.
527. Vat. À scribit Acciacis. Propertius et Virgi-
lius sistro in bello Actíaco Antonium et Cleopatram
sonali muneri. serviunt. Quinam. autem hoc nomine D usos aiunt. Prudentius vocat sympheniam, quod ge-
vocarentur, non una est omnium sententia. Alii iu-
terpretantur gymnasiarchas, qui pugilibus przeraut,
cet exemplo Mercurii, pala'stritarum dei, virgam in ma-
nu tenebant, qua luctantiuni procaces gestus compesce-
rent nexusque dissolverent; alii flagriferosad submo-
vendain turba ; aliigladiatores ipsos, quod verberari
sulerent; alii eos qui pr.vibant agonotlietas *eu athlo-
thetas, Videri potest. Savaro pag. 109 ad Sidonium.
518. Pal. supra, pegaso; lege pelaso. Glossae in
hujus verbi explicatione a vero aberrant , ul in pugi-
libus. Petasus est a Graco πετάζω, quod est extendo,
ct est pileus ita. extentus , ut solem defendat. Mpu-
leius vocat pilei umbraculum, et Hispani ab umbra
sombrero. Vide Decmanum de Orig.
519. Arnobius lib. i1, Mercurius ceroma pugillati-
bus el luctationibus praestat.
920. Rat, Appenninicolem, minus bene.
nus quoddam iustrumenti musici est, et nou. bene
tuba sb Jsone dicitur. Isidorus lib. n Orig., eap. 22:
Symplionia vulgo appellatur lignum cavum, ex utraque
parte pelle extenta, quam virgulis hinc et. inde musici
[eriunt. Fitque in «a ex concordia gravia et acuti sua-
vissimus cantus. llieronymus eyist. 21, 4]. 160 5d
Damas., ait, male quosdam Latinorum putare sym-
phouiam 6856 genus organi, cum concors in Dei laudi-
bus concentus hoc vocabulo significetur : Symphonia
quippe, ait, consonantia exprimitur in Latino, Verutu
eisi hzc sit prima et propria symphoniz significatio,
consuetudo tamen invaluit ut pro. quodam | instru-
mento musico acciperetur. Et hoc sensu explicandum
puto locum Daniel. 1n, 40: Qui audierit sonttum tuber,
fistule et cithare, sambuca et psalterii, et symphonia,
et universi generis musicorum, lsidurus autem sistrum
a symphonia distinguit, quanivis nou. explicet qula
JEgypto dederat : clangebat buccina contra.
lnstiterant tenues cymbz, fragilesque phaseli
550 Inter turritas Memphitica rostra liburnas:
809 Nil potuit Serapis deus, etlatrator Anubis.
Stirpis Julez ductore cxerc.tus ardens
Prevaluit, gelido quem miserat Algidus axe,
828. Duccina, f'omanorum, J.
529. Phaseli, naricule, 1so.
5:0. Memphitica, Agyptiaca, — Liburnas, he sunt
masime waves, l.
931. Potuit, defcndere. — Serapis, dii /Egyptio-
LIBER i| CONTRA SYMMACHUM.
443
810 Nea armata Venus, non tunc elypeata
[Minerva
535 Venere auxilio, non divum degener ordo,
Et patria extorris, Romanis adfuit armis,
Victus et ipse prius, inimica nec agmina juvit ,
Si tamen antiquum norat retinere dolorem.
GLOSS.£ VETERES.
rum, l.
532. Doctore, Oc'aríano, Il.
556. Patria, a patria.—Extorris, exsul.—Adfuit,ad
auxilium fuit , 1.
COMMENTARI!S.,
instrumenti mus'ei genus sit sistrum, Videri potest
dissertatio Francisci Blanchini Veronensis de tribus
quod maxima facilitate a classe August. fucrint de-
jecte. Imo Dioni Fleroque non invitus assentiar,
Generibus instrumentorum musicz veterum organic — Antonii naves fuisse maiore:. Virgilius tam naves
Romz 1742, ubi cop. 3 de Genere instrumentorum
mesicorum polsaLli, disserit ad quod genus.sympho-
nia ct sistrum pertinent, Tabula vin, fig. 12, sereum
crepitaculum. quadrichorde , quae est. sistri species,
describitur. Fig. 7, tab. vr, tympanum bellicum ,
uod symphonia Isidori videtur esse, exprimitur.
Loufer peculiarem dissertationem Leuedicti Dacchi-
nii de Sistris eorumque figuris, ac differentia cum
dissertatiuncula, et notulis adjectis Jacobi Tollii. Ma-
. zochius tom. 1 Specim. Dibl., P 908 et seqq., fuse
disputat de symphonia in Danielis libro expressa, et
contendit esse tibiam seu fistulam, qux ambuboja
etiam dicebatur. Probabile est eodem nomine diver-
81 instrumenta diversis temporibus et locis fuisse si-
gnificata.
528. Propertius de eadem pugna Actiaca lib. m,
ele; 8, Romanamque tubam crepitanti pellere sistro.
23. Ald., Widm. ad oram, Jureti codex, Egm.,
Oxon., Urb., prior Rott., Iustiterant tenues cymbo ,
fragilesque phaseli, quod verum putat Heinsius, quia
rudenlias jer ironiam cymbas /Egyptiacas cum li-
burnis lom:nis componit. Alex. ita liabet, sed scri-
bit tenuis, ct a prima manu fragilis, tum instabant ex
correctione pro iustiterant, Weitzius, Giselinus , Si-
ehardus et nonnulli alii, Instar erant. tenuis cymba,
fragilisque phaseli, quod eodem sensu exponi potest.
. Liburnz seu liburnicez erant genus navis ve-
locissimz, a Liburnis Illyrici populis nomen adepta.
Augustum contra Antonium liburnis usum fuisse nar-
rant Horatius, Propertius et Suctonius. Dio et Florus
naves Antonii longe majores navibus Augusti fuisse
comme:nor»nt. Cur autem Prudentius (urritlas vocat
liburnas ? Turnebus lib. xu Advers., cap. 14, quz-
rit, in his versibus Horatii oda 4 Epod., Ibis liburnis
inter alta navium, Amice, propugnacula , utrumne in-
ter: al arum navium propuguaeula et turres Maecenas
iret, an inter alta ipsarum liburnarum propugoacula
et turritas moles. l'espondet verba Horati: priorem
sensum recipere ex Dione et Floro, qui magnitudi-
nem navi: Antonii celebrant, posteriorem vero ex D
hoc versu Prudentii, et aliis Propertii lib. n eleg.
9 : Αμεα Jovi nostro latrantem opponere Ánwbin, Et
Tiberim Nili cogere ferre minas : Romanamque ibam
crepitanti pellere sistro, Baridos et contis rostra liburna
sequi. Δι Grangzus in versu Prudentii hypallagen
a:noscit, quasi voluerit dicere Prudentius, naves tur-
ritas Memphiticas respectu liburnarum A ugusti fuisse
in.tar pliaseli, vel levissima alicujus cymb:». Eodem
modo interpretatur Propertium, quasi omnia Antopii
armamenta fuissent veluti conti exiguze alicujus cym-
lxe. Ego opinor duplex fuisse liburnarum genus, al-
terum exigua mole, alterum magna, utrumque velo-
citate commendatum. In lloratio. intelligo ipsarum
liburnarum alta propugnacula, et in Prudentio eas-
dem liburnas turritas fuisse. Non tamen propterea
Antonii naves exigua erant ; sed a Prudentio cyubis
tenuibus, fragilibusque phaselis, et a Propertio ba-
ridibus, hoc est, navigiols /Eyyptiacis comparantur,
B Augusti quam Antouli turritas appellat lib. vut:
Pelago credas innare reeulsas Cycladas, out montes con-
currere montibus alos : Tanta mole riri turritis pup-
pibus instant. Verum ne quid dissimulem, Prudentius
videtur affirmare Augusti liburnas majores fuisse
navibus /Egvptineis Antonii : quzrit enim causas cur
Augustus sine auxilio deorum Antonium vicerit.
Consule Schefferum de navium Variet., et Vossium
de trirem. et liburn. Construct.
551. Vide Propertium nuper laudatum, Virgilinm
loco indicato, et S. Augustinum lib, vmi Confess. cap.
9: Omnigenum deum monstra , et Anwbem latratorem,
qua aliquando contra Neptunum, et Venerem, centra-
que Minervam tela tenuerant, et α se victis jam Roma
supplicabat, etc. Agit eo loco Augustinus de Victo-
rino rhetore ad fldem in senectute converso, qui an-
tea cum tota fere Romana nobilitate ea monstra de-
feuderat.
532. Urb., Sich., nonnulli Hcinsiaui ductor exer-
citus. Suspicatur llcinsius ductorem exercitus ardens,
quod non probo.
555. Alex. , miserat. Alcidus: pro qua scriptura
Weitzius Aldum appellat : quia scilicet non advertit,
in emendatis Aldum substituisse Algidus. lleinsius
Aldum labere ait gelido quam miserat Alcidus axe :
ego in Aldo invenio quem miserat Algidws. Cauchiusin
suis libris reperit gelido quem miserat arctos ab axe,
et de Maximo tyranno accepit, qui adversus Theodo-
sium ex Occidente expeditionem infeliciter suscepit.
Αι nemo non videt adhuc sermonem continuari de
pugna Actiaca. Alter Rott. , bore quem miserat al-
gidus axis, quod secutus est Heinsius, quia de Algido
monte nugz sunt. Eodem fortasse respicit Sich. ,
gilido quem miserat algidus axis. leinsio adherent
am., Cell., Teo!. Verum Rat., Urh., Ald., Weitz.,
Gis., aliique, gelido quem miserat Algidus axe, ut in-
telligatur mons. Algidus xx lapidibus ab Urbe di-
$tan$: et Grangaus conjecturam addit. liburnas Au-
gusti ex ligno hujus montis fuisse zdificatas: nam
Horatius lih. ni, oda 25, nit: Nam qua nivali pasci-
tur Algido Devota, quercus inter εἰ ilices. Idem Ilora-
tius lib. 1, oda 21: Etnemorum coma Quecunque ant
gelido prominet Algido. Gronovius, cap. 5 Observat.
eccles., lectionem ltottendorphii prevfert, borea quem.
miserat algidus axis, quia ltalia. Egypto opposita in
sep'entrionem spectat, Mihi magis arridet commu-
nior codicum lectio, gelido quem miserat Algidus aae.
Ut enim supra Samuites et Marses nominavit, sio
nunc Algidum, montem nivalem et gelidum appellat,
ut gentem robustam significet, quam molli exercitui
Antonii opponat.
94. Arnobius lib. vi: Alilitari sub. galea puellula
delitescens. Lacedzmonios Venerem pinxisse arma-
tam refert Lactantius lih. 1, cap. 20, schemata Ve-
neris armatz et victricis exhibet. Montfauconius.
535. Sich., Gis. ad oram, Weitz., v. zere auxilium.
Alii, venere auzilio.
536. Vat. A, Pal., ex patria.
Sed dieis, legisse deos, vbi sanetíor asus
Templorum cultu celebri sine fine maneret,
A&neadumque eftro vietricia signa viroram
lhegis amore Num:e, nullo cogente, secuto-.
Num Diomedis item tentorla , et acris Ulyssi
Castra volens Dallas, cxsis custodibus arcis ,
Legit, ubi bumenti sudaret moesta sigillo *
S11 Aut quoties ductor Macedum fortissimus
[alto:
Templorum cineres victis cumulavit Amyelis :
Optarunt przedis domiui se numina capta
Misceri, Assyrieqve vebi Babylonis ad arcem?
Non fero, lt»napum nomen, sudataque bello,
Εἰ titulos, tantu. quzesitos sanguine , carpi.
540
945
550
AURELIP PRUDENTII CARMINA.
221
Betrakit invictis legiouíbus, et sua Roma
Promia dimineit,qui, quidquid fortitet'actum est,
Ascribit Veneri: palmam victoribus aufert.
Frustra igitur currus summo miramur ia arcu
819 Quadrijugos, stantesque duces in curri-
[bus altis,
Fat ricios, Curios, hinc Drosos, inde Camillos,
Sub pedibusque ducum eaptivos poplite flexo
Ad juga depressos, manibusque in terga re-
[tortis,
Et suspeusa gravi telorum fraginina trunco :
Si Drennum , Antiochum, l'ersen, Pyrrhum ,
(Mithridatem,
Flora, Ceres, Matuta et Larentina subegit.
555
GLOSSA VETERES.
539. D:cis, o Symmache, 1.
540. Celebri, venerabili, 1.
543. Num, imperator (uit Romanorum, qui primus
enliuram deorum. invenit , ut populum revocaret ab
umore bell; , 1.
515. Dionedis, fabula nota estin Virgilio; cum
Diomedes et Ulysses rapnerunt Palladium, ascendentes
murum per funiculos, et detulerunt id in castris auis ,
uli ulta sanguinis sudabat ; quod. erat. signum tristi-
lice , Iso,
515. Legit, elegit.—Sigillo, simulacro, 1.
946. Ductor, Alexander.—Macedum, pro Macedo-
uum, I.
948. Optarunt, obtulerunt, clegeruat, 1.
550. Non fero, non sustineo, non patior.—Sudata,
elaborata, 1.
b51. Titulos, homores.—Caorpi, viteperari, T.
552. Detrahit, e Symmache.—Legionibus, Roma-
"nor ΜΙΝ, .
553. Diminuit, scilicet qui talia dicit, l.
D55. In arcu, in fornice, in cujus summitate quadri-
jugos currus seulpebant , 1.
551. Fabricios, daces llomanorum nobiliesimos
commemorat hic, 1.
561. Brennum, ducem Gallorum.—Antiochum, re-
gem Syrie .— Persen, regem Macedonum.—Pyrrhum,
regem Epiri.—Mitbridatem , regem Ponti, 1.
562. Flora, dea, 1.
COMMENTARIUS,
540. Dat,, Fabr., cultu celebris.
544. Jureti codex, Ald. , Vat. A, Alex., Urb.,
Cauch., Heinsiani plerique . Pal., custodibus arcis.
Itat., custodibus ultro: Legit. Gis., Weitz., alter Rott.,
et Bolier. casis custodibus, ultro Legit, Primam le-
ctionem confirmat locus, et versus Virgilii, quem Pru-
dentius. imitatur, lib. n ZEneid., Palladiwn cesis
summ custodibus arcis.
. 545. Ald. , Fab. , Thuan. et vetustiores fleinsii,
Alex., Urh., Vat. A, legit, &bi. Sich. , Gis. ad oram
4 ed., Rat. , Weitz. cum suis Jegit, tt. Vat. Δ, vi-
pose, sugillo pro sigillo. Prudentius alibi etiam sigillo
in statua usus est; hic autem omnino proprie pro
'ali:dio, de quo Apollodorus Biblioth, lib. m. A
rtelo hoc. delapsum est, et llo regi. tradi*üm. Erat
tutem magnitudine trieubitale, habi'u quasi. ingre-
Alientis , dextra hastam sublatam przeferebat, sinistra
(usut et co!'mn ; cujus historiam fuse narrat Apollo-
derus. Prudentius respicit Virgilii locum cit.: Vix
positum castris simulacrum, arsere corusce Luminibus
flamma arreciis , salsusque per artus Sudor iit.
546, Vat. A, aliis, non bene, pro altos. Vetustio-
res llelnsiani cum Oxon., Rott. priore, ductor Mace-
(tm, quod tenent recentiores, non male, quandoqui-
dem Macedo et Maceta eadem gens est.
947. Sich., Gis. 1 ed. ad oram, Fabr., Bong.,
C€auch., cumtlavit ab Indis. Heinsius suspicabatur
Aphidnis, qux: Lacedsemonizx ditionis; agit enim de
bello quod Alexander Magnus cum Lacedzmoniis ges-
^it. Agnovit autem, sic. etiam Amyclis esse locum.
ltevera ita pleriquo legunt, et, ut Lacedzmon urbs
est Peloponnesi regia Menelai, ita Aniyclze urbs etiam
lelopoennesi. Tindari regia, Castoris οἱ Pollucis pa-
tria, Aphidnarum obscurius spud veteres scriptores
est nomen,
848. Egm., dominis, non ita bene.
519. Fabr., Gis. ad inarg., Assyriaque vehi Baby-
lonis ab ar.e. Bong., Assyrieque vehi Babylonis ab
M Melius ad arcem. Babyloneexstinctus est Alex-
ander.
920. De hac phrasi sudatcque. bella vide hymn. 2
CGath., vers. 76.
553. Alii deminuit, alii diminui! seribunt. Quxrat
alíquis ànnon eadem ratione praemia diminuant, qui,
qnidquid fortiter actum est ἃ Christianis militibus,
ascribunt peculiari auxilio Dei. Verum Christiani,
qui uliro fatentur nihil se habere quod a Deo non ac-
ceperint, multo magis ejusdem beneficenti:e libenter
attribuunt quidquid peculiari ejus auxilio factum es-e
constiterit. Neque tamen idcirco bona hominum
opera, que libere ab ipsis efficiuntur, gloría ac prae
mio carent.
5554. Quod ait de Venere, de aliis quoquo diis in-
tellige: quanquam Veneris victricis templum Rorm:e
a Pompeio dedicatum fuit, ct imperatores Veneri
victrici suas viclorias passim ascribebant, eujus rci
memoría exstat in numinis veteribus.
$55. Rat., alter Rott. , Weitz., summa miramur
in arce. l'lerique, summo miramur in arcu, Jureti co-
dex, mirantur. lleinsius. ait arce de Capitolio possa
intelligi, arcu arcus triumpha'es designarc. Vide
aiam qu: de arcu. et arce notavi ad vers, 5253
poth,
556. Pal., Egm., quadrijugo, mendose. Juvenalis
sat. 8, vers. 5 : Et stontes in curribus /Emilianes.
558. Status triumphales fiugebantur, hostibus ad
pedes jacentibus, et prostratis, ut adhuc cernere l.-
cet, Statius in Equo'Maximo : Vacue pro cespite ter-
ra /Enea captivi crinem terit ungula llheni. l'ropertius
lib. iv, eleg. ultima: Sub quorum titulis, Africa tonsa,
jaces. Tituli sunt inscriptiones basis.
559. Jurcti codex , depressis, minus bene.
560. Tropza proprie erant corpora trunca cum
spoliis, qualia liodieque exstant Row:e ante. Capito-
linm, et Mario erecta dicuntur, Turres eiiam , aras
et columnas pro tropsis antiqui adhibebant, imo
truncos rudes arborum, quibus spoliasuspendehaut:
qu» omuja fuse explicata vide in notis Ouzehi ad
Minucium, pag. 229, ubi explicat Minucii verba : Toi
de diis spolia, quot de gentibus et tropea.
562. Vat. A, Flora, Ceres, Matuta, Alii, Flora ,
Matuta, Ceres. Egm. , Alex. a prima manu , Laren-
πα. quod melius ileinsio vidctur quam Laturentina.
Weitzius Egmendano imputat Larventina ; rectius
995
Omina l:etifieos, et felix affuit ales.
565 Quid sibi vult virtus, quid gloria, si Corvinum
813 Cervus Apollineus penna, vel gutture
Ljuvit?
Sed tamen lile corvus eur defuit exitiali
Forte die, infaustas legerent cum funera. Can.
[nas,
Oppeteretque super eongesta cadavera consul?
Cur Cremers in campis cornice, vel osc:ne
[parra
Nemo deum monuit perituros Marte sinistro
Tercentum Fabios, vix stirpe superstite in
[uno?
570
LIBER I CONTRA SYMMACHOMN
His tamea auspicibus saceessue destra dederunt A
814 Nulfane tristi&ei: trkonia ἤθει Carris
Advelitans , praesto esse. deam renontis,
[Craso '
l'rodidit ? aut Paphiam nives vexere columbm,
Cujus inauratum tremeret gens Persica lim-
[hum ?
Sed video, qux:e te moveant exempla vetustae
Virtutis : dicis, domitum terraque, marique
Orhem : res lzetas, et prospera qu:eque retex s:
Mille triumphorum memoras es ordine pompas,
Ductaque per mediam spoliorem fercula Ro-
[rham.
Vis dicam, quas causa tuos, Tvom»ne, labores
In tantum extulerit? queis gloria fotibus aucta
575
580
GLOSS/E VETERES. :
565. His, o Symmache, —Suceessus, prosperitates,|1. ἢ — 571. Sinisiíro, adverso, I.
564. Lsetiticus, jucundos.— Ales, aquila, quia in au-
spicio [elix erat , ἫΝ
565. Si. pro non.—Corvinum, dux Romanorum fuit,
qui, cum hostibus premeretur , Apollo misit ei corvum
in adjutorium , quo liberatus est, l.
566. Apolliueus, qui Appollini consecra'us est. —
l'enna, volatu. — Gutture, voce, — Juvit, in bello, T.
563. Cannas, ignobilis vicus Apulie, sd magunitu-
dine cladis famosus emersit, ubi famosissimum bellum
Hlud fuit, qu :ndo llunnibal nobilitutem ltomanorum in.
terfecit , 1.
569. Oppeteret, moreretur. Cadavera, corpora. —
Consul, Paulus. 1.
570. Cremerze, civitus l'talie. — Oscine, augurio,
ab ore et cano ; avis augurium querebat, quando cum
Hannibale pugnavit. — Parra, avis malo omine, 1.
573. Fabios, qui omnes inlerfeett sunt, uno lantum-
modo super»tile, qui postea magnus Fabius dicius. est.
— Superstite, remanente, so.
575. Tritonia, quia Minerve est consecrata. — No-
εἰμ, ideo Palladi est cesecrata, quia wocte videt ; et
Pallas, wi sapientia dicitur, nullis tenebris offusca-
tur. — Carris, populis, 1.
574. Crasso, duci, consuli, 1.
515. Papliam, Venerem. — Columba, sub tutela
Veneris erant, 1.
516.Tremeret, timeret .-Limbum, orá vestimenti, Iso.
578. Domitum, Ἔνθ) σαί, Iso.
581. Fercula, mensas, austentacula , lao.
583. Romane, o Symimachke, 1l.
583. Fotibus; nutrim-niis. — Fortibus, principi-
bus , nutrimentis, vel auziliis, 1.
COMMENTAR'!US.
Meinsius legerit Larentina. lc fuit uxor Faustuli, C bane cladem conjunxit sst. 2 lib. 1: Quid Cremera
nutrix Remi et Romuli, cujus in honorem Larentalia
sunt instituta. Maiuta dea, que pree:t tempori ma-
tutino. H:nc leetio Vat. A magis accedit ad rationem
metri, ideoque a nobis praeferenda est.
564. Meursius in. nonnullis valg. invenit. omnia ,
ac recto mouuit in notis ad Arnob. corrigendum
omina. Preevenerat Aldus, quem secutus esi Weit-
sius. Omina conlitmant nostri, meliores Heinsiani,
et codex Jureti.
566. Livius lib.vit, cap. 95, histerism hanc narrat.
Corvus pro Marco Valerie pugnans hostem
rosiro, unguibus alisque turbabat : cur autem Pru-
dentius dicat rel gutture, ratio peti poterit ex cani
angurioque cervi, quasi crocitans in Gallum iasilue-
rit. Virgilius 1! Georg. vers. 440 : Corwi presso ter
gutture voces, Aut quater ingeminant ; et vers. 425 : Et
osantes quilure corvi.
568. tFunera pro corporibus defunctorum son-
nunquam sumuntur.
569. Florus de hac strage lib. u, eap. 6 : Paulwan
uit, Varro non desperavit.
10. Rat,, Urb., Widin., Bong., partha. Fabr.,
parta. Latinius etian vide:ur invenisse paria in. Tor-
Bze$., peo quo substituit parra, ut plerique scribunt,
Nonuul'i liabent parrha, quod perinde est. Juretus,
nescio ubi invenerit, parca. Cantus parra injucundis-
simus ost, lloratius lib. ut od. 97 : /mpios parre
recinenlis omen Ducat. Aves oscines. dicuntur, qua
ore augurium faciunt, ut alites, qux alis. Glossa ait
D
Cremeram cs8e. civitatem; fluvium Tu:cie pleiique .
dicunt esse, et fortasse et flumen et oppidum hujus
wominis faerit, Fatfios, qui peri: runt, alii tercentum
sex numerant : sed. plerumque. nuwerus. rotindus
ponitur eiiam ab iis qui diversitatem aliquam inesse
sciunt. Ovidius aliquando treceutos d.xit, aliquando
trecentos sex. Poetarum in his major est licentia : ser-
viunt enim. ipsi suis numeris. Juvenalis utramque
legio, et Cannis. consumpta juvenius? Roms anno
4184 prodiit Lettera sopra [' uccisene dei 206. Fabj.
Auctor anonymus conjecturis probat non omaes
fuisse 6 lamilia Fabiorum, sed pleros jue a«l eam 132-
tun pertinuisse aut eb cen-anguinitatem, aut. ob
clientelam, aut quavis alia rationc.
971. Jureti codex, novi, Vat. A, jusit : lege mo-
nuit. Nullus deoruu monuit, cornice vel parra oecine,
terceniuim perituros. Aldus male igterpungit parra.
Nemo deum. Notanda est plirasis ne «o : de ho-
mine solet dici semo, scilicet ne homo. Prudentius
etiam dixit nemo dies in Romano vers. 744, quod non
reperio ab alio usurpatum. Virgilius lib. 1z, vers. 6 :
Turne, quod optanti divun promittere nemo Auderct.
575. Alex. scribit Carrhis, Urb. ct Ald. Carris,
Rat. Charris. Ad Carras Crassus ἃ Parthis disjectus
fugatusque ext : de qua strage obvii sunt. bist rice-
rum libri. Carra vero non sunt populi, ut ait glos-a,
sed urhs Mesopotami;e a fluvio cognomine nuncu-
pata. Nonnulli Carros urbem Arabia esse dicunt.
516. Ald., Urb , lembum, et Grangmeus interpret
tur baltheuma. Cauchius exponit de Veneris custo :
invenerat autem in suis meinbranis libum. Fabr. lcgit
uibum, sclicct splendorem, qui cum numinibus
semper est, ut ait Servius. Vetustiores codices nesiri,
el lleinsiani, limbum. Kat. scribit. liymbum., Pro Per-
&ca [oriasse legendum Parthica, quanquam Parthi eo
tempore Persarum imperio potiebantur.
48. Uib., Weitz., dices; Rai, d.cens; Alex. o
ali: edd. et niss., dicis.
579. Rat. recenti manu, prioribus abrasie, cuucta
pro queque. Idem, retexit ; supra, retexis.
581. Fercula solent dici missus carnium; aliquando
pegmata, ubi ferun:ur spolia ad. triumphi poupam.
Mac eadem significatione fereula posuit Plinius in Pa-
neg rico Trajani, ubi wiumplium graphice describ:t.
83. Ald., Alex., Gis. οἱ alii, fortibus. ltat., Urb.
Sic cluat igppositis, ut mundum frenet habenis? A
Discordes linguis populos, et dissona cultu
815 Regna volen& sociare Deus, subjungier
[uni
Imperio, quidquid tractabile moribus esset,
Concordique jugo retinacula mollia ferre
Constituit, quo corda hominum cenjuncta te-
[neret
Relligionis amor : nec enim fit copula Christo
Digua, nisi implicitas societ mens unica gentes.
Sola Deum novit concordia, sola benignum
Rite colit tranquilla Patrem : placidissimus il-
[lum
Foederis humani consensus prosperat orbi,
Seditioue fugat, δον κα exasperat armis,
Munere pacis alit, retinet pietate quieta.
Omnibus in terris, qua& continet eccidualia
Miscebat Bellona furens mortalia cuncta,
690 Armabatque feras in vulnera 'mutua. dextras.
590
AURELI] PRUDENTI CARMINA.
224
Hanc frenaturus rabiem Deus, undique gentes
Inclinare eaput docuit sub legibus iisdem,
Romanosque omnes fieri, quos Rhenus et Ister,
Quos Tagus aurilluus, quos magnus inundat
[lberus,
816 Corniger Hesperidum quos interlat itur,
[et quos
- Ganges alit, tepidique lavant septem ostia Nili.
Jus fecit commune pares, et nomine eodem
Nexuit, et domitos fraterna in vincla redegit.
Vivitur omnigenis in partibus haud secus, ac si
Cives congenitos concludat manibus unis
Urbs patría, atque omnes lareconciliemur avito.
Distantes regione plagz, divisaque ponto
Litora conven.unt nune per vadimonia ad
[unum,
Et commune forum, nunc per commercia, οἱ
[artes
Ad cotnm celebrem, nune per genialia ful. ra
Externi ad jus connubii : nam saaguine mixto
605
610
CLOSS/E VETERES.
584. Hahen's, legibus, I.
589. Quo, ut, l.
590. Copula, amicitia, 1.
594. Prosperat, p'acat, 1.
596. Alit, nutrit, Iso.
599. Bellona, dea belli, lso.
602. lisdem, unix scilicet. ltomanozum, l.
605. Ister, Danubius, 1.
604. Tagus, fIuvius Thracig in quo aurum sumitur.
— Aurifluus, aureus arenas habens, — lberus, fluvius
llispanie, l.
605. Corniger, Eridanus, vel Padus, I.
609. lIaud secus, non aliter. — Ac, quam, L
610. Cougenitos, simul genitos, l;
611. Lare, igne, veldomo. — Conciliemur, congrege.
mur. — Avito, patrio, antiquo, l.
6135. Vadimonia, mercimonia, l.
615. Genialia, voluptuosa, vel nupiialia. — Fulcra
lectos, 1.
COMMENTARIUS.
Widm., alter Rott., duo Doher., fotibus, quod Weit- C
zius aliique postea iu edd. secuti sunt. Iso utramque
lectionem agnoscit, Bittershusius ad oram libri sui
adjecerat fontibus ; tum alius suspicetar fontibus orta.
De phrasi in tantum dictum est ad vers. 155 Hamar-
584. Ra'., sic cluet. Dong. εἰ Widm., quis val t;
gupra, cíluat. Sich., sic valet.
91. Arator lib. 1 Mist. apost. : Ecce tot egregiis
unum cor inesse catervis Cernitíis, utque. animam popu-
(us nanciscitur unam, Eamdem sententiam Prudentius
promovet in hymno 5. Laurentii, neque video quid
4nelius possit exeogitari ad religionis sub uno capite
unitatem persuadendam.
593. Vat. A, mendose, placidisximum.
594. Widm. supra, Gis. 1 ed. ad oram, Urb., semi-
nis humani, non ita probe. Codex Jureti Vat. A, Egui.,
l?al., orbem. Alii, orbi.
597. Rat. receuti manu, prioribus erasis, in terris,
occasu quas vagus ambit. Alex., Oxon., Thuon., prior
Boher., quas distinet occidualis, Ald., Vat. A, Bai,
Urb. et vett. edd., quas continet. occidualis, lieinsius
et recentiores, desinet.
598. in Vat. A, desideratur conjunctio que post
roseo.
600. Alex., Vat. ἃ, Ald., Weitz. cum plerisque
suis, armabatque. Bong., Gis., Urb., Fabr., arm«rat-
que. lleinsius Giselino adh:vsit, sed v.rietatem lectio-
bis non indicavit, Rat, armaratque ferens; supra,
(ires. Sed Marieito placebat ferens, ut ibi est sine ulla
itura, non feras, qud aliena anu saperpositum.
604. 160 Tagum acc pit pro flavio Thracize. For-
2.86 1. gendum Lusitani. Tagum aurifluum Hispaniae
flumen esse omnes consentiunt, neque de alio Tagzo
flumiue quidquam audivi.
605. Kat., corrupte, coniger Hesperidum. In codem
sciulus recens, prioribus erasis, hsec e sua penu ad-
jecit, Hesperidum quos labitur inter aquarum lteqnator,
tepidique lavant septem ostia Nili. (uos alit et Ganges,
solus qui tend.t ad ortum | Fontibus incertis patulum
diffusus in amnem. ]n Widm. male est et quas pro et
quos. Videtur indicari Tiberis, de quo Virgilius lib.
vit, Corniger. Hesperidum fluvius regnator aquarum.
Fluvii a poetis cornigeri dicuntur. Cornua fluminum
apnd Virgilium, Lucretium, Ovidium et alios sant
fl'xus et cursus obliqui. Alii aliter explicant, nee de-
sunt qui opinentur vim aquarum cornibus indicari,
ut potentiam in sacris Literis.
6. Alex. scribit Ganges, alii. Gangis, ut Joannis,
famis. Gis. in 2 ed., trepidique : rectius in 1, tepidi-
que, cum aliis edd. et mss., et Nilus quidem tepidua
dicitur ἃ Juvensle, Propertio et aliis, quia nivibus
sesta dissolutis Zyyptum iuundat.
611. Gis. in textu, concilientur ; & oram, concil:e-
mur, cum scriptis. Egm., conciliamur. ma com-
munis patria dicitur a Cicerone, Seneca Philosopho,
Claudiano, Symmacho et aliis. Ita etiam appellatur lege
99, D, ad mun'cip., et leye 4, D, de exc. tut. : et
haec est ratio cur. Ulpianus scribat in lege 7, D, de
in'erd. ei releg., constitutum fuisse eum cui patria
interdictum erat etiam Urbe abstinere debere. Clau-
dianus, nt de Laudibus Stiliconis, plura his versibus
consona effert.
645. Geniales lecti proprie dicebantur, qui puellis
nubentibus sterneban'ur.
616. Juretus in quadain scheda invenerat eterni ad
jus connubii, quam lectionem merito rejicit. Ulpia-
nus lib. Regularunm, tit. 5, scribit cives Romanos
cum civibus Romanis habere connubium, cum Latinis
autem et peregrinis, si concessum esset. ldem anti-
quus mos constat ex Seneca lib. iv. de Benef., cap.
35, Promisi tibi filiam in. matrimonium, postea perc-
grin»s apparuisti, Non est mihi cum extraneo. connu-
bium. Eadem me lex defendit, que vetat. . Exs aot
239 LIBER 11 CONTRA SYMMACITUM. 250
817 Texitur alternis ex gentibus una propago. A En ades, Omnipotens, concordibus infine terris:
ljuc actum est tantis successibus atque trimu- Jam mundus te, Christe, capit, quem congregze
. [phis [nexu
Romani imperii : Christo jam tum venienti, 635 Pax, et Roma tenent : capita hxc, et culmina
620 Crede, parata via est : quam dudum ,ublica [rerum
[nostra Esse jubes, nec Roma tibi sine pace probatur.
Pacis amicitia struxit moderamine Roma. Et pax ut placeat, facit excellentia Roms,
Nam locus esse Deo quis posset in orbe feroci, Quz motus varios simul et ditione coercet,
Pectoribusque hominem discordibus, et sua Et terrore premit : nec enim spoliata prioris
[jura 640 Robore virtutis senuit, nee ssecula sensit,
Dissimili ratione tuentibus, ut fuit olim ? ' Nec tremulis, cum bella vocan', capit arma la.
625 Sic incompositos humano in pectore sensus, [rertis,
Disjunetasque animi turbato fcedere partcs Nec tam degeneri venerandis supplicat orc
Nec liquida iuvisit sapientia, nec Deus intrat. Principibus, quam vult pranobilis ille seuator,
818 At si mentis apex, regnandi jure po'itus, Orandi arte potens, et callida &ngere doctus,
Pugnacis stomachi puleus, ibrasque rebelles Β 645. Mentitumque gravis persouz inducere pondus:
6530 Frenet, et omne jecur ratione coereeat una, Ut tragicus cantor liguo tegit era cavato,
Fit stabilis vitze status, et sententia cer!a Grande aliquod cujes per híatam crimen an-
Haurit corde Deum, domino et sub;ungitur uni. [belet.
GLOSS/E VETERES.
621. Moderamine ltom:x, ftoma hoc moderante, 1l. 638. Capita, principatum, I.
624. Ut fuit, preterito tempore, nam ante feroces 636. Probatur, placet, 1.
bomines erant, 1. . 642. Supplicat, adulat, 1.
623. Incompositos, turbatos, I. 645. Inducere, scilicet sibi, 1.
638. Mentis apex, nus grece, 50. 646. Ut tragicus, quando enim aliquid blasphemia
632. [laurit, sumit, !. dicebant, largius ora tcgebant, ne agnoscerentur. — Li-
633. En, inrocat Christum, 1. gno, quod vulgo schema dicitur, L.
654. Conzrege, conjuncto, 1.
COMMENTARIUS.
autem monumenta connubii civibus Romanis cum bar- 635. Rat., paz, et Roma tenet.
baris et exteris concessi : qux concessio nunc dispen- 041. Florus, lib. 1, cap. f,de toma : Jnertia Cesa.
satio. diceretur. E verbis Prudentii colligunt inter- ( rum quasi consenuit, atque decozit, nisi quod sub Tra.
pretes zetate Prudeutii exolevisse priscum morem — jano principe motet lacertos.
quo peregrini à jure connubii Rowani arcebantur, 6410. Vat. A, mendose, ora ca"eto. Virgilius, lib. u
atque ita aflirmat Juretus ad huuc locum. Verum dis- — Georg. : ÜOraque corticibus sumunt horrenda cavatis.
tinctione opus est : nam Macrobius, qui eodem zvo — Vide Bulengerum, de Tlieatro lib. 1, cap. 45. Tragi-
scribebat, tradit cum Romauis nullau peregrinos — cus cantor est his'rio tragaedus ; cantor pro histrione
habere consuetudinem. Et in col. Theod. lib. 10, tit. ponitur, ut aliqui putant, ab Horatio iu Árte poetica:
14, exstat. constitutio Valentiniani qua statuit nulli — Donec cantor, Vos plaudite, dicat. /Eschylus primus
provincialium, enjuscunque ordinis aut loci fue'it, — introduxit personam in tlieatro, sive vultum. fietum
cum barbara uxore esse conjugium, nec ulli gentilium . e ligno cavato, cujus per hiatum verba audiri possent,
provincialem feminam copulari oportere; quod sita- — Vide Ficoronum de Larvis scen.
les nupti.e exstiterint, capita e minatur supplicium : 647. Hiatus de tragoedis a Juvenale, Persio et aliis
qu:& est lex unica ejus tituli lata anuo 570. Ubi gen- — dicitur, et propre de hiatu persons. Juvenalis sat. 3:
tlesnonsunt infideles sut pagani, sed barb.ri ets: e-— Cum persone pallentis hiatum In gremio matris formida,
ciatim ij qui ex variis gent bus se δι] Romanum im- rusticus infans. l'ersonas et cztera bistrionum orpa-
perium contuleraut. Gotholredus rejicit opinionem — menta describit Lucianus lib. de Saliat. Grangzeus ait
eorum qui putant ex. famosa Antonini constitutione, — alios habere carmen anhelet; sed melius esse crimen,
quz memoratur iul. orbe Romano 17, D,de statu. quia in tragoediis gentilium quot carmina, tot sunt -
hom., barbaros omnes qui in exercitus Romanos re- — crimina, iia ut eleganter dixerit tragicos cantores non
cepli fuissent, civium Homanorum uumero babendos ,. tam carmini: quam crimina aunbelasse. Ego libenter
fuisse. Prude.tius externi jus connubii, tanquam D adop'arem carmen, si idoneos auctores haberem ; et
aliquid novum et Evangelii recepti fructum, comme- — favet Juvenalis similis locus sat. 6, vers. 655 : Grande
morat. Post Valentinianum ejusmodi nuptias ex re- —Sophorleo carmen bacchamur hiatu. Quod vetus seho-
eripto peti et indulgeri cceperunt; et lex ipsa Va: — liastes interpretatur, Tragadiam scribimus. Vide: car-
niani, otpote abolita, a Triboniano omissa e«t. men, grande, hia:u, ques voces in versu Prudentii vi-
621. In editione Parmensi paci pro pacis error est — dentur trauscript:s : uam pro bPacchamur reete posi-
eontra metri legem. (um est anhelet. Neque video cur omnia tragoediarum
€22. Heinsius edidit possit; sed cum alii edd. et — gentilium carmina dicenda sint erimina. Imo retenta
ms*. habeant posset et id inagis sententiae congruat, - communi lectione, crimen aceipio non de carmine, sed
puto excidisse possit pro possel. Chamillardus, llein- — materia ipsa tragaedize, qua plerumque in grandi ali-
sium secutus, edidit possit. quo crimine versatur. Post hanc versum verba suc-
625. Aldus edidit rectoribusque hominum, quod — cedunt Symmachi : Fomam nunc putemus assistere,
eum esset metro repugnans, correxit principibwsque. — atque his vobiscum agere sermonibus. Optimi principes,
Vera lectio cst pectoribusque. patres patrie, reveremini amos meos, in ques me pins ri-
627. Sepient. 1, ὁ : Quoniam m malevolam animam — ius addusit. Utar ceremoniis avitis : neque enim pernitet.
ΟΝ introibit sapientia, nec habitabit in corpore eubdito — Vivam more meo : quia libera sum. Hic cultus in leges
peccatis. meas orbem redegit. Hac sacra Annibalem a manibus,
628. Egm., Vài. À a prisca manu, κί si. 8 Gapitolio Senonas repulerunt. (Ad hoc ego servata sum,
D559. Ald., uia ades. Alii, en ades. uf longeva reprehendar? videam, quod instituendum
[ista
Vox Rom: est, quam nunc ejus sub nomine
[pronmat.
Quz, quia turpe putat templorum flere repul -
[sam,
. ZEgidaque in dubii; pro se pugnasse periclis
Dicere, seque gravem senio inclinaute fateri,
Duetores complexa suos, εἰς leta profatur :
O clari 8alvete duces, generosa propago
Prineipis in:ieti, sub quo senium omnc rena-
[scens
Deposui, vidique meam flavescore rursus
Canitiem : nam cum mortalia cuneta vetustas
8920 immiowat, nihi longe dies alud pa:it
[2 vum.
Qua vivendo diu didici contemnere (iacm.
Nunc nunc justa meis reverentia conipetit. an-
[uis :
Nunc merito dicor venerabilis, et caput orbis,
Cumgaleam sub fronde olez,oristasque rubentes
GLOSSJE
649. Promam, preferax, 1.
650. epulsam, repulsionem, 1.
651. JEgida, capra nutriz Jovis, cujus pellem postea
pro scuto habuit brevi, I.
654. Generosa, nobilis, l.
655. Priucipis, Constantini. — Renascens, per ba-
ptismum, 1.
656. Flavescere, juvenescere, albescere, !.
659. Finem, mortem, lI.
662. Fronde ole, sub pace, .
665. Fera, bellica. — Cingula, arma. — Serto, co-
rona, 1. ,
664. Armata, signo crucis, 1.
$66. Tincta, maculata, J.
AURELII PILÜDENTII CARMINA.
$919 5i vocem simulare lieet, nempe aptior A
959
Goncatio, viridi vclans fera cingula serto,
Atque armata Deum sine crimine exdis adoro.
008 Crimen enim, piget heu! crimen persuaserat
[atrox
Juppiter, ut sacro justorum sanguine tincta,
Assuetum bellis scelerarem funere ferrum.
lilius instinctu. primus Nero, matre perempta.
Samguinem apostolicum bibit, ae me strage pio-
. [rum
670 Pulluit, et proprium facinus mibi szvus inus-
[sit.
Post hene et Decius, jugulis bacceliatus apertis,
Insanam pavit rabiem : mex et sitis arsit
821 Moltorem similis, per vulnera iristia
(flagrans,
Extrahere insignes animas, ac ludere poenis.
815 Undantesque meum im gremium diffundere
[mortes,
Et sub jure fori nen noxia colla secare.
Hac me labe ream modo tempora vestra pia-
[runt
YETERES.
667. Scelerarem, rew. — Funere, morte, I.
668. Illius, Jovis. —lnstinctu,suasione, I.
669. Apostolicum, Petri et Pauli, I.
070. Inussit, in se convertit ; inurere. est culpam
propriam in alium transferere, 1.
671. liunc, Neronem. — Jugulis, interfectionibua
martyrum, 1.
614. Ludere, id est ludebant. — l'oenis, Christiano-
rum, I.
G 615. Diffundere. diffundebant, 1l.
616. Jure, lege publica. — Non noxia, innoxia. —
Sccare, secabant, 1.
671. lia unt, purgabaut, 1.
COMMENTARIUS.
putatur? Sera tamen et. contumeliosa est emendatio
senectutis. Ergo diis patriis, diis indigetibus pacem
regamus.) Verba uncis inclusa desuut in Aldo et aliis,
exstant apud Giselinum et Heinsium. Codex Vat. A
eorruptissimus est in his aliisque Symmachi verbis.
Seribit reverimini pro reseremini, et post in ques omit-
tit me. Alter Rott. habet reveremiri canos meos.
651. Jupiter zgda scutum suum Palladi donavit,
eui illa caput Medus: imposuit. llic intellige Jevem et
Paliada, vel potius deos omnes.
655. Vat. À, Rat. a prima manu, fatetur. Cauch.,
profeter ; lege pro[atur.
655. Theodosius Magnus hic laudatur, non Con-
stantinus : nam hujus lilii non erant llonorius et Ar-
cadius.. Hine etiam arguitur, principem qui libro :
Romam alloquitur fuisse The»dosium.
658. Rat., aliud parat evum.
689. Vat. A, qu& videndo, recenti manu recte fa-
cium vivendo.
601. S. Leo serm. 4 in notali SS. apostolorum Pe-
ui ei Pauli : Per sacram beati Petri sedem caput orbis
effecta, latius prasideres religione divina quam domina-
tione ierrena,. Prosper Carm. de lugratis in princ.:
Sedes Homa Petri quee pastoralis honoris Facta caput
mundo , quidquid non continet ariis, Relligione tenet.
665. Rat., persuaser, nou recte.— -
667. Ald., belli. Vat. A, acelerare. Pal., sceleraret.
Alex. ἃ prima manu, fenere; ἃ secuuda manu, (unore.
Ald., Gis, ad oram, in (unere. Legendum bellis ecele-
rarem [unere. Ferri potest in (unere ei belli.
670. Forta.se Prudentius allwlit ad incendiun
Neronianum.
D
071. Weitzius Aldum allegat pro post hec ; alium
fortasse voluit indicare, nam in Aldo lego post hunc.
Decius septimam persecutionem, u! vulgo numcrant,
excitavit, sed plane crudelem et Neronians simil i-
mam. De persecutionibus Christianorum sub impe-
ratoribus paganis acri judicio multaque doctrina dis-
seruit cl. Frane'scus Maria Luchinius in prefatione
ad Acta martyrum Ruinartii Italice a so. conversa.
Undecim persecutiones distinguit et explicat, primam
sub Nerone, secundam sub Domitiano, tertam sub
Trajano, quartam sub M. Aurclio, quint m sub Severo,
sextam sub Maximino, se, timam sub Decio, octavam
suh Valeriano, nonam sub Aureliano, decimam sub
Diocletiano, undecimam sub Juliano Ape-tata.
673. Ald., moz hec sitis.
674. Egm., Gis. ad oram, et trahere. Giselinus in
notis ait tolerari posse eztrahere, se tamen malle le-
ctionem sui codicis et editionis Daventriensis, ut per
vulnera tristia animas trahere idem sit quod lüdere
penis. Vat. A, mendose, ezxtrarere. Ludere penis
quibusdam cruciatibus Christianorum satis apte con-
gruit, Tacitus lib. xv Autfial. cap. 44 : Et pereuntibus
addita ludibria, ut ferarum tergis contecti laniatu ca-
num interirent, aut crucibus affixi, aut flammandi, at-
que ubi defecisset dies, in usum nocturni (uminis ure-
rentur,
6075. Alex. cum aliis, defundere. Urb. aliique, dif-
f[andere. Virg. x /Eneid. in (ine : Undantique animam
difund in arma cruore. Hic etiam locus est animad-
vertendi audaciam illorum qui magnum fuisse S&
tmartyrum numerum negunt.
*
32355
Vivo pie vobis auctoribus, impia pridem
Arte Jóvis fateor : quid enim non ille cruentum
680 Tradidit, aut quid mite sibi, placidumve po-
[poscit ?
Qui, dum prametuit eultus inolescere Christi,
Szeviit, ac miserum fedavit sanguine ssclum.
Et sunt, qui nobis bella exprobrare sinistra
Non dubitent, postquam templorum sprevimus
[aras,
685 Afürmentque Libjn Collinz ἃ cardine portae
Aunibalem Jovis imperio, Martisque repulsum:
$29 Victores Senonas Capitoli ex arce fuga-
[tos,
* Cum super excelso pugnarent numina saxó?
. Qui mihi prxteritàm cladem veteresque dolores
690 Inculcant iterum, videant, me tempore vestro B
Jam nil tale pati : nullus mea barbarus hostis
LIBER 11 CONTRA SYMMACHUM:
A
254
Cuspide claustra quatit : nón armia, veste, co-
[misque
Jgnotus capta passim vagus errat in urbe,
Transalpina meam rapiens in vincula pubem.
695 Tentavit Geticus nuper delefe tyrannus
ltaliam, patrio veniens juratus ab Istro,
1125 arces aequare solo, tecta aurea flammis
Solvere, mastrucis proceres vestire togatos.
$893 Jamque ruens, Venetos turmis protriverat
(agros,
700 Fi Ligurum vastarat opes, et amoena profundi
Rura P'adi, Tuscumque solum victo amne pre-
[mebat.
Depulit hos equitum nimbos non pervigil an:er,
Proditor occulti tenebrosa nocte pericli :
Sed vis crüda firum, przeíractaqué congre-
[dientum
GLOSSAE VETERES.
680. Tradidit, docuit, 1. .
681. Inolescere, crescere dies festos, I:
685. Libyn, Africanum, I.
683. Saxo, in Capitolio, ].
690. Inculcant, imputant, I.
695. Geticus, Radagisus, vel Alaricus, I.
696. Istro, Danubio, I.
- 698. Mastrugis, mastruga quasi monstruosa vestis ,
de pellibus (acta : vocamus etiam níastrudas renones,
qu& rustice crotina vocantur, l. .
699. Venetos, Venetie, 1.
700. Ligurum, Liquria regio maritima et amana, I.
701. Victo amne, transito Tiberi, 1. .
104. Cruda, fortis. — Covugtedientum , pugnan-
tium, I.
COMMENTARÍIUS.
618. Vat. A, Pal., Egm. vitiose, vobis aucta mihi
tim pia. |
682. Vat. A, srvit ; lege scit. |
685. Ald., qui vobis. Hxc vetus fuit ethnicorum
querela adversus Christianos. Arnobius, lib. 1: Nam
quod nobis objectare consuestis bellorum frequentiam ,
€ausas , vastaliones urbium , Germanorum el Scythicas
ir?uptiones, cum pace hoc vestra et cum bona. venia
dixerim, quale sit istud quod dicitis, calumniarum libi-
dine non videtis. Etiam cum nulla jam ipsis supererat
spes veterem idolorum cultum recuperandi, hujus-
modi querimonias instauraban!, quas ut retunderet,
S. Augustinus libros de Civit. Dei scripsit, Orosioque
auetur fuit, οἱ libros historiarum conficeret, et cala-
mitates qu:xe ante Christianismum obvenerant, singil-
latim notaret.
636. Prudentius Synimacbi verba refellit, Anniba-
lem fulminibus deterfitum, cum Romam oppugna:et,
traditum est. Sew celum, seu [toma (onat, ait Clau-
dianus de Bello Getico.
688. Urb., Egm., Widm., Bong., séribunt ecelso,
quod expressit Weitzius. Heinsius ait in scriptis esse
€ celso. At Alex., Rat., excelso, cum Ald., Gis. et
aliis, et boc ipsum puto esse ecelso, quamvis etiam
possit dividi e celso. Virgilius lib. ix
mus /Enec Capitoli immobile saxum Accolet,
691. Vat. Α, nullis; emenda nullus.
692, Virgilius et Juvenalis claustra portarum di-
eunt : ac fere simili modo Catullus, Ovidius, Seneca.
t$avaro ad epist. 2, lib. 1 Sidonii de Gothis hunc 10-
cum interpretatur. Grangzus ait pro certo debere in-
telligi de Gallis, qui armis, veste com sque eraut Ro-
manis dissimiles, scilicet, Nullus barbarus hostis, ut
Annibal euspide claustra mea quatit; nullus ármis,
veste comisque ignotus, ul Brenni mile& et Senonum
exercitus, capta errat in urbe. ld magis proho.
695. Geticus tyranaus est Alaricus. Gothi Gete di-
cebantur. Inscriptio poematis Claudiani eat : De Bello
Getico, vel Pollentiaco. ,
696. Etsi Gothi e septentrione venerant, tamen
diu spod Istrum consederant : hinc patrium Istrum
frocst. innuit autem morem barbarorum, qui flumina
jurdbant. De eodem Ala ico Claudianus carm. de
lo Getico : Patrii mumen juraverat Istri. Fluviis
PaTROL. LX.
C
e.
numen aliquod inesse Romani etiam ac Grzci in fa«
bulis tradunt.
698. Alex., astrucis; «upra, mastrucis. Rat. , ma-
strugis , quod tenuit Weitzius; alii scribunt mastru-
cis, seu mastrycis. Mastruca vesiis erat e pellibus fe-
rarum, quam S.rdis tribuit Cicero. Quintilianus lib. 1,
cap. 5 : Masirca, quod Sardum est, illudens Cicero
ex industria. dizit. Ciceronis verbáà conservavit Isido-
rus, Hieronymus dialog. 1 conutta Luciferian. : De-
[endebat, non sine causa Cliristum mortuum fuisse, nee
ob Sardorum lantum mastrucam. Dei Filium descen-
disse; Gothi hujusmodi vestibus induebantur, qui
propterea pelliti appellantur a Hutilio et a S. Hiero-
nymo. Turnebus, num. 512 Advers., ait mastrugam
esse vesten; scorteam gravissime et. pessime olen-
* tem. Gloss: verbum huc trahi potest crotina. Rheno-
nes in eadem glossa sunt vestis Germanorum pro-
ría, at patet ex S. Isidoro, lib. xix Etymol., cap. 25.
Duamvia autem mastruca dicatur vestis propria Sar-
dorum, rhenones sive reuones Germanorum, tamen
cum utraque sit e pellibus, reete hoc loco a Pruden-
tio mastruca usurpatur. Apud S. Isidorum nonnulti
legunt Mastruca vestis Germanica; sed non est du-
bium quin sit legendum vestis Sarda, ut »rguitur ex
n., Dum do- p verbis subjunctis Ciceronis, et numero 1 cap. cit. Ut
autem glossa Isonis intelligatur, addam etymolugiau
mastruce ex lsidoro : Mastruca autem dicta, qua:i
monsiruosa, De vestibus pellitis S. Paulinus carin. de
Reditu Nicet:e : Εἰ (ει currunt, et uterque Dacus :
Qui colit terre medio, vel ille Divitis multo bove peilea-
tus Accola ripe. Ubi in notis multa Rosweydus affert
de hoc vetustissimo habitu primorum populorum.
699. Rat., Weitz, Bong., Widin., prostraverat.
Alii, etiam Widm. supra, protriverat. ᾿
101. Iso Tiberim amnem intelligt : an recte, vida
coniment. ad vers. 719.
702. Ald., male, hos equitum nimbus. Alii, hos nim-
bos equitum. Claudianus in prim. consul. Stiliconis
vers. 352 : Sed didicit... non fusum crebris hastlibus
imbrem, Non equitum nimbos latiis obsistere pilis. De
ansere pervigi'i, cujus elangore excitati lIomani Gal-
los, nocte subeuntes, dejecerunt, agunt fere omues
poete bistoricique Romani. ——
704, Ald., scripti Heinsiani, Alex., Urb., Egu.,
ὃ
225
f tho
Pro patria, et pulchram per vulnera qu:erere
(laudem.
Nunquid ct ille dies Jove contulit auspice tan-
[tum
Virtutis pretium? Dux agminis, imperiique
AURELIL PRUDENTI CARMINA.
105 Pectora , nec trepidans nnunus succumbere le- A
994 Clhristipotens nobis juvenis fuit, et co-
᾿ [mes ejus,
710 89215 Atque pareos Sulico : Deys unus Chri-
[stus utrique :
Hujus adoratis altaribus, et cruce fronti
inscripta, cecimere tubos : prima basta dra-
[tones
GLOSSAE VETERES.
708. Dux, Constantinus, ].
709. Christinotens , Theodosius Arcadii filius, con-
sul et focer lHonoriü.— Juvenis, qui juvenis eral
adhuc, 1.
710. Utrique, Constantine et Stiliconi, l.
113. Draconis, crucis ; voz illa Homaug caput dra-
conis habens, 1.
,
COMMENTARIUS.
Widm.. Bong., perfractaque. rabr., Gis.,
pre[ractaque. Rat., perfectaque. Videtur przferen-
dum, prefractaque : nam ita Virgilius xi /Eneid.,
Pre[ractaque quadrupedautum — F'ectora pectoribus B
rumpunt.
700. Rat. a prima manu, quaerere morlem. Virgi-
lius lib. 1x : Et pulchram properet per vulnera mor-
tem ; et lib. xi : Pülchramque petuni per vulnera mor-
Palat ,
tem.
208. Gloss: de Constantino, Theodosio Arcadii fl-
Jio, llonorii socero, anachronismis et erroribus sca-
tént. llonorius dur agminis imperiique dicitur, non
quod ipse praseus prelio Pollentino adfuerit, sed
'quod ejus auspicio et imperio a Sti'icone, vel puine
4 Saule duce, ut dicam ad vers. 719, gestum fuerit.
Neque longe Honorius aberat, quippe degens Ra-
Yen.
702. Stilico dicitur comes Ilonorii non tam ratione
illius diguitatis, qud& aevo medio comitatus nuncupa-
batur, quam ob munus tutoris llonorii, quod Theo-
dosius morti proximus Siiliconi commendavit, et
quia Stilico duas filias, quas ex Sereni Theodosii fra-
re geirita susceperat, Mariam primo, et subinde, ea
mortua, Tüermantiam Honório in matrimonium co-
nlaverat. His pariter de caus 8 pareus appellatur. 8.
hmbrosius orat. in fusere Theodosii : De filiis enim
mil habebat novum, quod conderet, quibus tolum dede-
rai, uisi ut eos presenti. commendaret parenti. Clau-
dianus de Tertio Consul. Honorii Theodosium morti
propinquum Suliconi ita dixisse cecinit : Ergo age,
me quouiam celestis gloria poscit, Tu curis succede
meis, tu pignora solus Nostra (ove, geminos dextra. tu
protege (ratves..... Indue mente patrem. Giselinus ex
oc loco conjicit Prudentiwm non vixisse usque ad
Siiliconis
C
proditionem el necem, 405 accilit eirca
: annum 41$, ut ipse ait, vel potius 408, ut ex historia
eonstat. Alioqui uomen Stiliconis, quod postea e
marmoribus eradebatur, ju suo opere induxisset,
quomodo pro Nola subs:ituit ora Virgilius, Nolanis
jratus. Δι ueque ex omnibus roarmoribus nomen
Stiliconis eradi. potuit, et longe difficilius est in. ali-
quo scripto jam evulgato quidquam inducere aut mu-
iare. Virgilius &neidem nondum publicaverat cum D
decessit, adeeque membranis intus positis delere illi
licuit quod non placuit, Teolius temporum rationem
turbat, Hinc, ait, aperle patet, ante. annum 405, quo
Siiliconis casus contigit, poetam hac cecinisse. lei ve-
re rationem falsam allegat : naim Siilicouis casus ante
annum 408 non contigit. Quod autem dixi, Suliconisg
nomen non ex omnibus marmorjbus erasum, ex hac
inscriptione patel : |
FL. STILICHONI. V. C.
FLAVIO STILICHONI INLVSTRISSIMO VIRO
MAGISTRO EQVITVM PEDITVMQVE
COMITI DOMESTICORVM TRIBVNO PRAETORIANO
ET AB INEVNTE AETATE PER GRADVS CLARIS
SIMAE MILITIAE AD COLVÉEN GLOHIAE
SEMPITERNAE ET REGIAE ADFINITATIS EYECTO
PROGENERO DIVI THEODOSI COMITI DiVI
THEODOSI AYGVSTI IN OMNIBYS BELLIS
ADQVE VICTORIIS ET AB EO IN ADFINITATEM
REGIAM COUPTATO ITEMQVE SOCERO D N
HONORI AVGVSTI AFRICA CONSILIIS EIVS
ET PROVISIONE LIBEHATA EX S C
Exstat hzc inseriptio Rom: in area palatii posterio -
ris De la Valle, quam Smetius et Manutius viderunt,
et refert Gruterus pag. ccccxir, Smetius scribit pro-
generi, Gruveras progenero, ut revera est in marmore
uod vidi et contuli. Nunc abest primus versus, qui
ortasse olim fuit in capite basis. Qu:edam ad arche-
typum correxi; nonnulla erasa sunt, vix ut legi pos-
sint. Ad eumdem Stiliconpem pertinere videtur in-
scriptio Christiana apud Gruterum pag. wLi, quae
incipit, CoNSYLATV. M. F. STILICONIS SECYNDO CC bE-
POSITY$ PVER. Stilico quidem Christianum nomen
profitebatur; sed ejus filius Eucherius, quem in im -
p»rio substituere conatus est patere jam inde a pue-
ro, privatoque persecutionem Christianorum medita-
batur. Alias inscriptiones ubi Stiliconis mentio occur-
ri', vide apud Guascum tom. 1] Inscript. Capilol.,
num. 1246, 1947, ubi nomen aliquando exaratur Sti-
lico, aliquando Stilicho, aliquando Stiliko, Adeo dif-
ficile est e lapidibus veram orthograpbiam resti-
tuere.
719. Rat., Weitz., draconis : iia etiam Fabr., quem
male Weitzius appellat pro dracones. Plerique, dra-
cones; et Giselinus male draconis in singulari nou-
nullos habere ait : uam prima /asta labarum impera- -
torium intelligitur, in quo erat Christi nonogramma,
et nemo credet Cliristi apicem. cum draconis efligie
conjunetum fuisse. Contra Grangxus defendit et ex-
plieat lectionem draconis, quia mos ferendi eífigies dra-
conum iu exercitu sub Christianis retentus est, sed
ita ut supra ipsos dracones Christi monogramma ex -
staret : et ideo subjungit Prudentius que Christi api-
cem sublimior effert.
non autem probo rationem Giselini : cur enim non
potuerit vexillis, in quibus draco csset pictus, Christi
apex desuper imponi? Glossa Isonis fortasse ita po-
terit emendari : Vexilla Romana caput draconis habent.
De militibus draconariis vide hymnum 1 Peristepha -
non. Przeclarum argumentum pietatis vetrerum mili-
tum Christianorum ex his versibus eruitur : uon enim
solum altaria adorabaut, scilicet Deum coram altari-
bas, verum etiam pugnam iuituri cruce frontem si-
gnabant. 5. Augustinus in psal, Lxin : Quid times
fronti tug, quam signo crucis armasti? Fortasse eodeun
respexit Sedulius lib. 1: Aurea perpetue capietis pree-
mia vite, Arma quibus domini tola virtute geruntur, Et
fixum est in [rone decus, decus, armaque porto, AMili-
tigque tuc, bone rez, pars ultima resto. Solitos Chri-
ὩΣ
iraque explicatio probabilis : '
stianos ab ipso nascentis Ecclesi iuitio os, pectus, ΄
priecipue vero frontem s:pius crucis signo munire,
res nota est omnibus et alibi etiam a nobis exposita.
Tertullianus egregie dixit de Corona milit. cap. 3,
Frontem crucis signaculo terimus, ut frequentiam de-
notaret. Sagittarius, cap. 16 de Cruciat., hunc locum
intelligit vel de signo crucis, saltem digito in aerei ^
facto, vel de signaculo crucis quod Christiani veteres
«α"τὰαι Ἐπ C
257
LIBER ἢ CONTRA SYMMACBUM. 958
8996 Pr»curtit, que Christi apicem sublimior A 720. 897 5] potui manibus Gallorum excisa levare
[effert.
Illic ter denis gens exitiabi!is annis
Pannonia penas tandem deleta pependit.
Corpora famosis olim ditata rapinis
In cumulos congesta jacent. Mirabere seris,
Posteritas, szclis inhumata cadavera late;
Quz Pollentinos texerunt ossibus agros.
415
De cinerum squalore caput, redeunte Camillo
Signa renidenti fumans si fronte recepi :
Si potui miseras sertis redimire ruinas
Et male pendentes lauro przcingere turres :
7195 Quo te guscipiam gremio, fortissime princeps,
^A Quos spargarh flores, quibus insertabo coronis
Atria, quz festis suspendam pallia portis,
GLOSSAE VETERES
715. Effert, elevat, 1.
715. Pependit, persolvit. I.
747. Mirabere, apostrophe, I.
718. Inhumata, dispersa, l.
720. Manibus, de manibus. — Excisa, perempta, l.
721. Redeunte, FRhomam, I.
722. Fumans, adhuc, I.
7125. Redimire, ornare, 1.
724. Lauro, victoria, I.
723. Princeps, Theodosi, vel Siilico, vel Conmstan«
tine, 1.
126. Insertabo, ornabo, l.
COMMENTARIDUS.
inscriptum frontibus cireumferebant : ae multa un- B pugnantes vicimus, victores victi sumus. Taceo de ipso-
d'que colligit quibus utramqae hanc consuetudinem
eonficmet. Quibus addere juvat verba Orosii lib. vir,
eap. ὅσ, ubi Theodosii contra Eugenium pugnam
describit : Sciens vero (Theodosius), se esse non solum
signo crucis tuendum, sed et victoriam adepturum, si-
gno crucis se muniens, signum victorie dedit, ac signo
erucis signum prelio dedit, ac se in. bellum, etiam si
memo sequeretur, victor futwrus-imrmisit,
745. Gis., sublimior offerl, ad oram sublimiter ef-
fert. Alii, sublimior effert.
744. Claudianus de bello Getico, Unoque die Ro-
mana rependit Quidquid terdenis acies amisimus annis.
Gothi 4 Stilicdne cx»si sunt anno 405, cum 30 ante
annos imperium Romanum invasissent. Cassiodorius
in Chronico perperam ad eonsulatuin quintum Arca-
dii et Honorii, qui incidit in anuum 402, bellum Pol-
lentinum rejecit.
715. In Rat. hic versus postponitur sequenti Cor-
pera. Sensus aliud poscit. Intelligitur gens Pannonia;
erat autem duplex Pannonia, altera superior, ubi
hunc pars orientalis Austrizx est, altera inferior, ubi
nunc magna pars Hungarix inferioris cum parte Scla-
vonig. Pannoniam Sirmiensem Gothorum sedem
pominat Cassiodorius lib. 11 Variarum ad Colos-
seum.
716. Rat., dicata rapinis, contra metrum.
111. Gis. ad oram, conjecta jacent.
7419. Claudianus loc. cit., ὦ celebranda mihi cun-
ciis Pollentia scclis. Pollentia Liguriz: urbs nunc Po-
lenzo apud Tanarum. Multi scribunt Polentia. Alia est
Pollentia in Piceno, nunc Monte Melone. Omitto aliam
Pellentiam in Baleari majori, nunc Pollenza. De Pol-
Jentia Liguri: bellum Pollentinum intelligitur. Et
Claudianus quidem de Bello Getico tradit Alaricum
fusum Ligurum regione suprema. Sed cur Prudentius
vers. 701 dixit, Tuscumque solum victo amne preme-
bat ? Puto Alaricum ad Tusciam οἱ Tiberim perve-
nisse, et postquam inde excessisset, ad Pollentiam
C
victum. Vide cominent. ad vers. 729. Cassiodorius et ἢ
Jornandes narrant Stiliconem cum exercitu Romano
ἃ Gotbis Pollentix: victum fugatumque fuisse, Verum
porius fides praestanda est scriptoribus :qualibus
radentio, Claudiano et Orosio. Et Orosius quidem
post Stiliconis scelus et obitum scrjbebal, neque
gesta apud Pollentiam laudat , vicisse tamen IRtoma-
nos concedit. Ita scribit lib. vit, cap. 37 de Rufino et
Stilicone : Gentes barbaras ille immisit, hic fovit. Ta-
ceo de Alarico rege cum Gothis suis sepe victo, sepe
concluso, semperque dimisso. Taceo de infelicibus illis
apud Pollentiam gestis, cum barbaro et pagano duci,
hoc est Sauli, summa belli commissa est : cujus impro-
bitate reverendissim? dies et sanctum Pascha. violatum
est, cedentique hosti propter religionem, ut pugnaret,
extortum est : cum quidem ostendente in brevi judicio
Dei, et quid favor ejus posset, εἰ quid ultio exigeret,
rum inter se barbarorum dilacerationibus, cum se in-
vicem Gothorum cunei duo, deinde Alani atque Hunm
variis cedibus populabantur. Rhadagaisus, etc. Pergit
narrare stragem Rbadagaisi ejusque exercitus. Exi-
8timo Orosium in illis verbis victores victi sumus in-
nuere, Romanos, fovente Gothos Stilicone, ab ip«o
Alarico victos fuisse, cum Urbem obsedit et irrupit ;
nisi malis accipere de aliqua fevi victoria, quam Go-
thi victi contra Rotnanos victores, et post przelium
Pollentinum negligentes, obtinuerint, quod narra-
tioni Claudiani minime consonat. Nam is in panegyr.
de Sexto Consul. Honorii aliam victoriam post Pol-
lentinum przlium a Stilicone prope Veronam partam
commemorat : Ubi Roma periclo Jam procul, et belli
medius Padus arbiter ibat. Cassiodorius et Jornandes
sive, ut alii vocant, Jordanus fortasse decepti sunt,
e Orosium non bensg intellexe:int. Hi certe Pru-
ntii versus aperte ostendunt ita fuisse Poflentize
Gothos disjectos, ut Roma jam secura censeretur. Ex
Orosio colligitur etiam non ipsum Stiliconem pr:e:io
Pollentino adfuisse, sed Saulem ducem, cui summa
belli commissa fuit.
191. Aldus inserit ef post caput, quod tamen lex
carminis respuit. Camillus Gallos Capitolium obsi-
dentes ejecit.
793, Ald., Fab., signa renitenti; renuit metrum :
renidenti est pro ridenti.
125. Egm., misera ; Vat. A, miserans ; alii, miseras.
794. Thuan., lauru pro lauro.
725, Ex hoc loco recte arguitar Prudentium hzc
scripsisse antequam Honorius triumphasset, adeoque
jnter victoriam Pollentinom et triumphum £Honorii,
ui accidit anno 405 exeunte, ut ait Tillemontius,
rangaus ex Claudiano de Sexto Consul. lHonorii
arguit fuisse annum 464, cum llonorius et Aristenz.
tus consulatum tenerent.
121. Colligit Prudentius ea omnia qua in trium-
plio aliquo celebrando a populo fieri solebant, sert:s
redimire muros, lauro przecingere turres, spargere
flores, atria coronis decorare, portis suspendere pa!-
lia. Qux: omnia multis possent confirmari; sed res
est certa, nec minus obvia et clarissima adhuc exs-
tant, Rome przsertim, vestigia. Victorius in Dissert.
philolog. proba!, olim in usu fu sse vela ex scrico ct
auro ad ornatum, cultum et decorem alicujus aedis
sacre, arcubus zophorisque accommodata ad mo-
dum encarpi : de quibus hoc loco Prudentius. At
Prudentius de ornatu templorum nunc minime agit.
]Jilum autem morem ip ecclesiis servatum Paulinus
non semel significavit, de quo videri possunt Ciam-
pinius in opere de Sacris :xdificiis, et Buonarrotius
in Observation. aid sacra diptycha. Gratigeus dubitat
an tantum portze triumphali, an c:eteris Urbis portis
pallia in. triumpho suspenderentur. Conjicit tamen
portas hic. sumi pre januis, quod mibi exploratum.
259
[luis
Libera, et aure tenus Geticos experta tumultus?
Scande triumphalem currum, spolilsque re-
[ceptis
'Hoe, Christo comitante, veni: date, vincula:
: [demam
Captivis gregibus : manicas deponite, longo
Tritas servitio, matrum, juvenumque catervas.
. Dediscat servire sener, laris exsul aviti,
755 Discat et ad patrium limen genitrice reversa
Ingenuum se nosse puer : timor omois abesto.
Vicimus : exsultare libet. Quid tale, repulso
Poenorum quondam duce, contigit? Ille petita
Postquam perculerat tremefacta repagula portz,
Baianis resolutus aquis durissima luxu
8.4.9 Robora destituit, ferrumque libidine fre-
[git.
At noster Stilico congressus cominus, ipsa
Ex acie ferrata virum dare terga coegit.
140
AURELI( PRUDENTII CARMINA.
$898 Inmunis tanti belli , ac te siaute sub ar- A
940
llic Cbristus nobis Deus adfuit, et mera virtus :
lilic lascivum, Campania fertilis, hostem
δα! οἷδε vicere tuze, non Juppiter acrein
Protexit Fabium : sed juvit àámoena Tarentus,
Que dedit illecebris domeítum calcare tyran-
| num.
His ego pro meritis quz przmia digna repen-
| [dam,
Non habeo : membra statuis effingere vile est.
Virtutem nil vile decet : nam vile, quod aetas
Eripit : ra cadunt, aut fulvum defluit aurum,
Aut candor perit argenti, si defuit usus :
Et fuscata situ corrumpit vena colorem.
Viva tibi, princeps, debetur gloria; vivum
Virtutis pretium, decus immortale secuto.
$30 Regoator mundi Christo sociabere in
[vum :
Quo ductore meum trahis ad coelestia regnum:
| Nil te permoveat magni vox rhetoris, oro :
760 Qui sub legati specie saera mortua plorans,
745
750
155
GLOSSJE VETERES.
328. Inimunis, secura, I.
194. Date, pérmittite, — Démam, wt. tollam ego
Roma, 1.
752. Manicas, ligamina manwum, Iso.
734. Laris, domus, I.
438. Penorum, Africanorum, — Duce, Annibale, Y.
759. Repagula, vectes, pessulos, l. — *
?140. Baianis, campanis. — Luxu, luxuria, 1. .
742. M, loitge postea. — Stilico, socius Constantini.
— Cominus, statim, I.
145. Hostem, Annibalem, 1.
746. Acrem, fortem, 1.
141. Fabium, unus ez tercentis, I.
150. Statuis, imaginibus, I.
154. Situ, negligentia vel vetustate, 1.
131. Regnator, Constantine, 1.
758. Quo, illo, 1.
759. Te, o Symmache, I.
COMMENTARIUS.
videtur. Etiam hzc consuetudo adhuc permanet, ut -
diebus solemnioribus, ecclesiarum et domorum ja-
nue et fenestrae? peristromatis et palliis ornentur.
138. Vat. À, corrupte, accestante sub armis.
729. Rat., Egm.,
tenus. Ald., Alex., Urb., Vat. A, Weitz., Thuan.,
prestantiores Heinsiaui, Jureti codex, aure tenus,
quod longe ielius est. Vat. A, tumultos : corrige tu-
multus. Alaricum non procul ab Urbe fuisse ex hoc
versu colligitur, uti etiam ex versu 701, Tuscumque
solum victo amne premebat, Et Claudianus refert,
monia BHomz, audito rumore, fuisse reparata, vi
consul. Honor., Addebant pulchrum nova menia vul-
tum Audito per[ecta recens rumore Getarum. Ac revera
Jordanus de Hebus Getic. narrat Alaricum ad pon--
tem applicuisse Condiniani, qui tertio milliario ἃ Ra-
venna aberat, ubi degebat tunc Honorius : a quo cum
Alaricus sibi suoque exercitui Gallias Hispaniasque
obtinuisse, ltalia discessit, et in Alpibus Cottiis
apud Polleutiam pugnare coactus est : quod videlur
confirmare Orosius ad vers. 719 laudatus. Fortasse
Tuscum solum recte intelligitur de Tuscia Circumpa-
dana, ut ita Alaricus nulla ex parte Hetruriam ac
Tiberim attigerit, et Roma aure tenus experta fuerit
Geiicos tumultus, quia. Alaricus ad pontem Condi- D
niani applicuerat , non ultra progressus.
130. Hat., Weitz., spoliisque repertis.
191. Gis. et alii vulg., data vincula demam. Aldus
cum scriptis jam ediderat date, monuitque Gifanius,
verbo VesTiR£E, eleganter id dici date, vincula demam.
Virgilius iv ZEn., Date, vulnera lymphis Abluam. Pru- :
dentius ipse Apotb. vers. 594, Date, pandite librum.
753. Egm. a manu pri:»a, calerva..——
736. Vat. A, male ingenium se nosse. Ex Virgilio x1
ZEn., timor omuis abesto. linitatus etiam id est Juven-
cus lib. nt, Tum pavidis Christus loquitur : timor om-
nis «esto.
759. Aldi error postquam pertulerat. Ante Prudcn-
tius dixitclaustra, que nunc repagyla porta.
742. Heinsius cum suis scriptis, Rat., Weitz., Οἷς;
ad oram, congressus. Ald. Vat. A, Urb., Alex. et alii,
congressum. Melius congressus. — Quamvis przeli
Pollentino Stilico non adfuerit, dicitur tamen con-
Widi. a prima manu, Gis., Alpe Ὁ gressus cominus, quia ejus consiliis et. providentia om-
nia gerebantur, et przeio alteri trans Padum prasens
videtur adí(uisse. .
745. Gis. in textu, virum; ad oram, virüm, Clau-
dianus, vi Consul. Honorii : Ut chalybe indutos equi-
tes, εἰ in are latentes Vidit cornipédes : Quanam de
ente, rogabat, Ferrati venere viri? Si versu superiori
egas congressum, constructio erit, Coégit virum, con-
ressum cominus, dare ex ipsa acie terga ferrata.
on assequor quem sensum reddat virüm seu viro-
rum ad marginem Giselini, et in aliis edd.
745. Gis. 2 ed., et mea virtus. Melius in 4 ed. cuin
scriptis et aliis edd,, et mera virtus. De bac voce
mera iterum loqui nihil est necesse.
741. Rat., Alex., Urb. aliique, juvit amoena, et
glossa Alex. scilicet illum. Ald., Weitz, vicit, nempe
Annibalem. Melius juvit, quod tenuit Heinsius, quain-
vis codicum discrepantiam non adverterit. Fabius Lie
est Cunciator ille celeberrimus, Unus qui nobis cun-
ctando restituit rem.
749. Gifanium legere promeritis non semel monuit
et ita quidem reperitur in Alex. et Urb.
750. Vat. Δ, statui; lege statuis.
794. Vat. A, nil tale decet.
152. Heinsius ait in scriptis esae eripit, non eruit .^
Nescio quis eruit ediderit.
799. Vat. À a prima man defluit usus.
756. Ald., Gis., secuto, cum Alex., Urb, et aliis.
ld tenuit Heiusius, sed nihil ex mss. monuit. Weitzius
cum suis, Rat., secutum. Melius est seculo.
759. Vat. A, rhetoris oris. Alex., ore. Alii melius
rhetoris, oro. M riettus hinc arguit Symmaclii novam
lianc fuisse legationem ad Honorium, ob quam ut
responderet, hos liuros ad Honorium scripsit Pru-
entius.
241
Ingenii telis, et fandi viribus audet
lleu ! nostram tentare fidem : nec te videt, ac
[me
Devetos, Auguste, Deo : cui sordida templa
Clausimus, et madidas sanie dejecimus aras.
765 Unus nostra regat, servetque palatia Christus,
L:BER ll CONTRA SYMMACHUM.
943
'Ne quis Ramuleas demon jam noverit arces :
Sed soli pacis domino mea serviat aula.
Sic affata pios Roma exoravit alumnos,
Spernere legatum, non admittenda petentem *
710 Legatum Jovis ex adytis ab haruspice missum,
At, non a Patria : patrie nam gloria Christus.
A
GLOSS/& VETERES.
769. Non admittenda, non recipienda, ἵ.
T10. Ab haruspice, ab Apolline, a magis, l.
114. Patria, Roma, I.
COMMENTARIUS.
765. Palatia dicta sunt domus superbe et amp.ze,
quales in monte Romz Palatino primum struct:e sunt.
Ipse mous Palatium quoque vocatum est. Ceuseo
l'rudentium alludere ad templum Roma dez, de quo
cgi ad vers. 219 lih. 1, quod in monte Palatino fuisse
ex Claudiano colligitur. De codem templo accipio
verba mox legenda, Mea serviat aula : nam aulam
pro templo sumi: fusius alibi ostendi. Nihil tamen
probibet quominus de tota Roma ejusque zdibus in-
telbgatur.
768. Rat, Gis., sic effata. Concinnius est affata
cum aliis.
711. Aldus male distinguit a patria patrie, nam.
Oxon., patrie sua gloria. Prudentius Symmachum
legatum a patria missum negat, quia plerique nobiles
Romani jam ad fidem conversi erant cum ipse Sym-
macho respondebat, et quia eliam olim, cum Sym-
machus relationem suam Valentiniano secundo ob-
tulit, mu'ti Christiani senatores dissentiebant. Alio-
uin exploratum est ex ejus Relatione et ex Ambrosii
Kesponsionibug, revera Symmachum hujusmodi le-
gationibus pro restituenda ara Victori functum fus-
se, 3 senatu missum. Quo loco qua'reudum et expen-
dendum a nobis est an inscriptio quxdam vetus quie
cireumfertur, ad.eum pertineat : nam Weitzius, et
Ghajnilarjus, qui eam proferunt atque huic Sym-
macho attribuunt, nullam rationem dub:tandi adver-
terunt, quamvis jam olim Juretus coptenderit ad
Syminachum hunc epistolographum inscriptionem
hanc non spectore. Profecto de patre Symmachi
episiolographi plerique accipiunt verba Ammiani
lib. xxvit : Multo tamen. antequam hoc. contingeret,
Symmachus. Aproniano successit (in Urbis praefe-
cturà) inter precipua nominandus exempla doctrina-
rum atque modestie, quo instante Urbs. sacratissima
otio coptisque abundant us so'ito fruebatur, et ambitioso
punte exsuliatat, atque firmissimo, quem condidit ipse,
ét magna civium lwtitia dedicavit, $ngratorum, ut res
docuit apertissima : qui consumptis aliquot annis do.
mim ejus in Lranstiberino tractu pulcherrimam incen-
derunt. lnscriptio vero hzc est :
PHOSPIIORII
L. AVR.... AVIANIO. SYMMACHO. V. C.
PRAEFECTO. VRBI. CONSULI. PROPRAEFECTIS
PRAETORIO. IN. VRBE. ROMA. FINITIMISQVE
PROVINCIIS. PRAEFECTO. ANNONAE. VR
BIS. ROMAE PONTIFICI. MAIORI. QVINDE
CEMVIRO. S. F. MVLTIS. LEGATIONIBYS
PRO: AMPLISSIMI. ORDINIS. DESIDERIIS
APVD. DIVOS. PRINCIPES. FVNCTO. QVI
PRIMVS. IN. SENATV, SENTENTIAM. ROGA
fti. SOLITVS. AVCTORITATE. PRVDENTIA. ATQ
ELOQVENTIA. PRO. DIGNITATE. TANTI. ORDI
NIS. MAGNITVDINEM. LOCI. EIVS. IMPLEVE
ΠΙΤ. AYRO. INLVSTREM. STATVAM. QVAM -
A. DOMINIS. AVGYSTISQ. NOSTRIS. SENATVS
AMPLISSIMYS. DECRETIS. FREQENTIB. IN
PETRABIT. IDEM. TRIVMFATORES. PRINCIPES
NOSTRI. CONSTITVI. ADPOSITA. ORATIONE. IVS
SERVNT. QVAE. MERITORVM. EIVS, ORDINEM
AC SEIUEM. CONTINERET. QVORYM. PERENNE
IVDICIVM. TANTO, MYNERI. HOC. QVOQVE. An
DIDIT. VT. ALTERAM. STATVAM. PARI. SPLEN
DORE. ETIAM. APVD. CONSTANTINOPOLIM
COLLOCARET
Hanc inscriptionem, cum conferre vellem, non reperi.
Eam.refert Gruterus pag. cccuxx. num. 3, ex Smeiio
et Boissardo. In ea describenda Smetium notius *e-
cutus sum, qui testatur a se visam in basi sub Ca-
pholio, sed certum locum non designat. Doissardas,
part. Antiq. monum., pag. δ, apud Franciscum
Lisca exstare inscriptionem affirmat. A dextro latere
basis legebatur :
, — DEDICATA. Ill. KAL. MAIAS
D. N. GRATIANO. ΠῚ ET MEROBA YDE COS
Gratianus et Merobaudes consules fuerunt anno 377.
Hinc.ratio Jureti petitur, quia Symmachus avctor
epistolarum consulatum non gessit ante annum 391,
et praterea Symmachus, qui ea inscriptione lauda-
tur, Lucius dicitur, Symmachus vero epistologra phus
Quinti przinomen in vett. codd. et. apud Macrobium
et Sidonium habet, Czterum cum. omnia inscriptio-
nis elogia optime in Symmachum epistolographum
cadant, cum nullus alius tunc floruerit Symmachus
quem tantam nominis celebritatem habuisse constet,
cum in fastis. consularibus Lucii przznomen Sym-
macho epistolographo attribuatur, valde probabile
judico huic eidem Symmacho inscriptionem conve-
nire. Prenomen Quinti fortasse illi in codd. hizesit,
quia filius ejus Quintus epistolas post obitum patris
edidit. Neque satis liquet an patrem an filium Macro-
bius nominet. Quod si titulus consulis in inscriptione
expressus de consulatu ordinario intelligendus est,
nullus in fastis consularibus apparet Symmachus cui
δία. adjudicari possit, nisi forte Symmachus ille
qui cum Gallicano consul fuit anno $30 hoc est 47
annis antequam statua dedicaretur. Quid autem pro-
hibet quominus Symmachus epistolographus consul
suffectus fuerit ante annum 577? mo vestigia ejus
diguitatis non obscura deprehendo in epist. 1, lib. 1,
ubi de se ait : Hos inter juvenile decus, sed honore
senili Bis seno celsus, Symmache, fasce cluis. Juretus
C
D id intelligit de consulatu ordinario Symmachi anno
991 atque inde arguit Symmachum juvenem consu-
lem renuntiatum. Αἱ parum congruit ratio temporum.
C: mpertum est Symmachum jam anno 382 fuisse
senatus legatum 3d Gratianum pro repetenda ara
Victoris. Praeterea cum Symmachus przfecturam
Urbis accepit, ita gratias Valentiniano juniori egit
epist. 15, lib. x : Quieto mihi, et jam pridem a desi-
deriis honorum. remoto prefecturam, mult;s cupitam,
sponte tribuislis ; οἱ Theodosio epist. seq. : Me dudum
proconsularem virum, cedentem jam diu potentium mo-
ribus, anle capere magistratum. quam exspectare vo-
luistis. Minime ergo consenianeum est dicere hune
Symmachum adhuc anno 591 juvenem fuisse. Quin
eliam hunc ipsum a Marcellino verbis qux supra
ascripsi laudatum fuisse suspicor. Majorem dilficul-
latem creat alia inscriptio, quam proferam et expem..
dam ad vers. 909, ubi de pontificatu Symmachi. dis- ,
seram. '
945
$32 Multifidum, variumque, Deus cnm quz-
[ritur unus.
Hinc alios, ast inde alios properare seorsum,
Quemque per anfractus proprios : sed compita
[eodein
8393 Fine coarctari, simul et concurrere in
2 ,|unum,
Quin etiam celum, atque solum, ventos, mare,
— [nubes
Qmnibus in commune dari, vcl qui colimus te,
Christe, vel exta litant sculptis qui tabida saxis.
Non nego communem cunctis viventibus usum
Aeris, astrorum, pelagi, telluris, et imbris.
lmo etiam injustus pariter, justusque sub uno
160
Axe habitant : unas eapit impius, et piusauras : B
Castus, et incestus : meretrix, et nupta: nec
[ alter
Ore sacerdotis, quam mirmillonis anhelat
Spiritus, aerio vitam qui temperat haustu.
Nubes yerna pluit zephyro impellente : sed Φ 408
Furis, et innocui fecundat rara coloni.
Gurgitis zestivi sic pura fluenta viator,
190 Ut latro fessus, adit : sic piratis marc servit,
-.-"
eo
ot
AURELII PRUDENTIE CARMINA.
83 Persistit tamen affirmans, iter esse viandi A
21£
Ut mercatori : nec fluctus seeius hosti
$934 Obsequitur, quam cum licite fert transtra
[ carinz.
Ergo capax utriusque rei natyra creandis
Se przbet populis, nec habet discernere dispar
Viventum meritum, quos tantum pascere jussa
[ est.
Servit enim mundus, non judicat : hec sibi
[ summus
Naturz dominus przscripta in tempora servat.
Nunc adsunt homini data munera legibus
[ iisdem,
Queis concessa semel: fons liquitur, amnis
[ inundat,
Velivolum ratibus mare finditur, influit imber,
Aura volat tenuis, vegetatur mobilis aer,
Et res nature (t publica, promptaque cunctis,
Dum servant elementa suum famulantia cur»
[ sum.
Sic probus, atque reus capitalis criminis iisdem
805 Sideribus, facilisque poli bonitate frauntur.
Vivere commune est : sed noncommune mereri,
uenique Romauus, Daha, Sarmata, Vandalus,
[ Hunans,
Gztulus, Garamans, Alamannus, Saxo, Galau!as,
795
800
GLOSSA£ VETERES.
712. Viandi. ad veritatem, 1.
715. Compita, competum dicitur, ubi multe vie com-
petuntur, id est junguntur. — Eodem, uno, 1.
119. Litant, sacrificant, l.
780. Curictis, esse, 1l.
183. Axe, calo, 1.
784. Incestus, pollutus, 1.
785. Ore, de ore — Mirmillonis, scurre. Mirmille
gladiator (ui', et ponitur pre omni homicida, 1.
187. Verna, vernalis, I. .
190. Piratis, marinis latronibus, I.
795. Utriusque, boni et mali, 1.
791. Servat, in die judicii, 1
802. Promptaque, quia servit omnibus. Iso.
804. Capitalis, quo reus capite plec'i debet, l.
808. Garamans, populi Sicilie. — Galaulas, popa ti
in Oriente, I.
COMMENTARIUS.
112 et 713. Vat. A, esse vocandi, minus bene. Vi-
detur Prudentius agnoscere Symmachum unum Deum
fateri. Non tamen ita est : nam argumentum Sym-
machi in eo versatur, quo multz sunt vi:e quzrendi
Divinitatem ; nam que eam quarunt qui unum ac
qui plures Deos astruunt. Vide vers. 879.
714 Ald, Alex., Urb., Weitz., seorsum. Heins.,
Gis., Rat., seorsim.
7115. Alex., BRat., axfractos. Alii, anfractus, Vat.
A, lat., Widm. scribunt competa. Weitzius, qui AI-
dum allegat pio competa, nou viderat hujus corre-
ctionem compita. Vide comment. ad. vers. 7 prof. 2
Apoth., ubi plura dixi de orthographia vocis 6021»
itum.
P9. [lujc versui verba Symmachi subjiciuntur :
JEquum est, quidquid omnes colunt, unum putari. Ea-
dem speciamus astra : commune calum est; idem nos
mundus involvit. Quid interest, qua quisque prudentia
terum requirat? Uno itinere non potest. perveniri ad
(am «qrande. secretum,
780 Ald., commune cunctis viventibus ipsum, perpe-
ram. Iu Torn. etium erat ipsum, quod Latinius cor-
pexit.
786. Egm., Vat. A, hausto. Alex., austu ; supra,
Áauitu, quod verum est. | '
181. Nubis Vat. À, more autiquo.
789. 4 εἶτα sunt loco umbrosa in quibus per arsta-
tem pecora vitant calorem solis, ex Servio ad 1i
Georg., ubi addit ex Statio, Et umbrosi patuere astiva
lycei. Prudentius gurgitem cstivum dicil non tam
quod uinbrosus esse possit, quam quia per astatem
ejus aqua vitatur calor.
7190. Vat. A, mare fervet; melius alii sereit. Ra'*. ἃ.
rima manu, servat ; supra, servit. Seneca lib. 1v de
nef., cap. 26, Si deos imitaris, da εἰ ingratis bene-
ficia. Zceleratis sol eritur, et piratis patent maria.
191. In Vat. Α desiderantur h:ec verba, nec fluctus
secius hosti. Egm., meudose, sedius, pro secius.
792. Ald., Tornzs., Galland., Gis. in textu, do-
mince. Rat.. Weitz., Widm., Palat., Heinsiani et re-
centiores, licita.
800. Heinsius mallet impluit imber.
804. Arnobius lib. 1v, Fervorem genitalem solis
Deus, noctis et tempora, ventos, pluvias, fruges cunctis
subministrat equaliter, bonis, malis, injustis, servis,
pauperibus, divitibus. Mah. v, 45 : Ut sis. filii Pa-
tris vestri, qui solem suum oriri facit super bonos et
malos, et pluit super justos et injustos.
807. Urb., Widm., Rat, Duna; Vat. A, Deba;
Ald., Heins., Weitz., Ezm., Alex., Daha ; 6 .5., Daa;
Fabr., Dea. Rat. scribit. Wandalus, Fabr. Vandufus,
alii Vandalus. Alex., unus, emenda Hunnus.
83. [leinsiani scripti et alii, Garemans, et Alaman-
wus ; Heinsius tamen edidit Garamas, Alamanus.
Glossa inepte Garamantas populos Sicilixwe dicit, ut
Galaulas populos in Oriente. Nonnulli scribunt A/e-
mannus. Rat., Thuan., Galaula : fortasse Galaules.
Ürosius lib. 1, cap. 2, in Africa: descriptione : 4 me-
ridie gentes Aulolum ( al. Autolum ) quas nunc Gaulales
(sic) vocant, usque ad oceanum. Hesperium. contin-
gentes. Hic est terminus universe Africe. Auloles sive
Autoles a Lueano lib. 1v vocantur Autololes, et sunt
populi Numidis ac Getulis finitiini. Grangzus ait se
apu geozraphos non legis:c quis ille si; populus, et
1$ LIDER Il CONTRA SYMMACIIUM. 4(6
: 83} Usa omnes gradiuntur humo, colum om- A Edita, terrenis quibus est vigor ex elementis,
[uibus unum est.
810 Unus et oceanus, nostrum qui continet orbem.
Addo aliwd, ndetros potant animalia fontes.
Ipso rote mihi seges est, quo gramen onagris,
Spurca suesnosiro omne moliat, nostra intrat
[ et ipsos
Aurt eanes, animatque levi fera corpora (latu.
815 Sed tantum dista:t Romana, ef barbara, quan-
[ tum
Qnedropes abjuncta est bipedi, vel muta lo-
[ quenti 9
Quantum etiam qui rite Dei przcepta sequun-
[ tur,
Caltibus 4 stolidis, et eorum erroribus absunt.
Kon facit ergo pares in relligiono tenenda
$30 $830 Aeris, οἱ colli communio: corpora tantum
Gignit, alii, reparat, reejdivaque semina servat;
. Nec refert, cujus generis, cujasve figurae,
Aut cujus meriti : modo sint, ut corpera terra
825 Ariificis quia Patris opus discrimine pullo
Influit jin medium, nec avaro inunere currit,
Ànte datum, quam primus liomo sordesceret
[ Adam.
Nec vitio utentum restrictum deflcit, aut se
Subtrahit indignis, nec feeda, aut turpia vitat,
850 liaud aliter solis radius co'luminat omnes
Diffuso splendore locos : ferit aurea teeta :
Sed ferit et nigro sordentia culmina fumo.
intrat. marmoribus Capitolia clora : sed intrat
Corceris et rimas, et tetra (foramina clausi
839 Stercoris, etspurcam redolen:i fornice cellam.
Sed non illud erunt obscura erga-tula, quod sunt
837 Regia gemmato laquearia fulva metallo.
Nempe magis non illud erunt, qui numen in
[urnis
Quaxrunt, ac tumulis, et larvas sanguine placat,
840 Quod suut, qui summum cei dominum vene-
[rantur,
GLOSSAE VETERES.
811. Nostros, quos nos potamus, 1.
912. Onagris, onos asinus; inde onager , asinus
agrestis, T.
MA Suis, nominativus. — Nostro, quo mos nata-
mus, I.
$11. Fera, fortia, I.
815. Romana, et barbara, Christiana, et genlilia, l1.
816. Bipedi, homini, l.
819. Tenenda, qua est servanda, 1.
Bn. Refert, distet, vel interest , nulla distantia
est, 1. :
825. Terra, de terra, Iso. .
825. Discrimine, diseretione, ἢ.
$26. In medium, in commune, I.
827. Sordesceret, peccaret, |.
$58. Magis, dicam. — Erunt, vana res, Y.
COMMENTARIUS.
dubiat mum irenspositione dictum fuerit. Galaulas
pro Gaslalas, cujus gentis meminit Orosius. Suspica-
tur etiam legendum Galaudas : nam in /Ethici Cos-
817. Ald., Alex., Gis., Heins. et recentiores, qudn-
tum etiam. Rat., Weitzius cum suis scriptis, et Urb.,
lantum etiam.
mographia invenerat A meridie gentes. Aulolum, quas ἃ — 818. Heinsius corrupte, errotibus absunt.
nunc Galaudas wocant, usque ad oceanum Hesperium
coniingentes. Verum hic ipsissima sunt Orosii verba,
nisi quod Galaudas scribitur p:o Gaulalas. Hzec. no-
mina propria facile ab exscriptoribus corrumpuntur,
peque difficile est ut auctores alii alio modo ea
enantient. Caeterum in nonnullis Orosii editionibus
revera legitur Galaules. |
812. Gis. ad marg., Widm., Rat. a prima manu,
in agris pro onagris. Glossa Widm. etiam stat pro ona-
ris, et in Rat. aliena manu est onagris. Urbin. scri-
i| honagris.
$13. Alkd., Rat. aliena manu, Egm., Widm. supra,
Vabr., Gis. ad oram, sordida sus. Gis in textu spur-
caq:e sus, Vrb., Rat. a prima manu, Widim. a prima
mans, duo Bober., spurca suis. lleins. , Alex. ,
buap., spurca sues, Rectus casus sues, vel suis, ut.
plebs, plebes, plebis, etiam in nominativo more anii-
quo. Tbuan., et ipsas Áura canes. Canes femineo ge-
pere passim a poetis usurpari anitadvert t Ieinsius.
846. liat. recenti manu, prioribus erasis, Abjuncia
est quadrupes, sequitur deinde antiqua librarii manu
lipedi vel muta loquenti. Aid., Fabr., Turnxs., Qua-
drupedes bipedi abjuncte, muteve loquenti, quod. ex-
stat pariter in Egm, et Oxon., ne quis feceutem cor-
rectionem csse putet. Ileinsius non videtur notasse,
meudum typographicum in textu. 2. eJ. Gi-elini ad-
junca ab hoc faisse correctum per. abjuucta. Idem,
Giselinus in notis monet, numeri zquabilitatem ser-
vandam esse ex inss.. quadrupes, von. quadrupedes.
Gifsnius quoque verbo INcEpER& legit ex vel. lib.
Quadripes abjuncta est, eic. In llymno 2 P'eristeph.,
abjuncias plegns. Ut supra distaut, sic nunc eodeni
sensi abjuncia est. Apud Avitum abjunctg partes,
abj«ncta elementa. Apud [lericum Altissiodorenscin
Abjuncio corpore.
19. Vat. A male, n&os facit. Rat., in religione
(uwenda. Heinsius id expressit, Weitzium secutus, nani
Gis. et plerique alii, in religione tenenda.
824. Ald., lleinsius cum suis membranis, Weitz.,
Widm. supra, recidivaque. Gis., Fabr., Widrh. a pri-
ma manu, Rat., redivivaque. Pr:estat recidivaque, quod
exsiat etiam in Alex., Uib., Jureti codice, et Gifanii
vet. lib. in verbo VicTus.
826. Barthius lib. rx Adv., cap. 15, monct in me-
dium venire dici, quod omniam usibus datur, ex fioc
versu Prudentii, et Virgilio 1 Georg., In medium
quaerebant, ipsaque tellus Omnia liberius, nullo po-
scente, ferebat. Ovidius lib. xv Metam., In medium
discenda dabat.
828, lWat., ac se ; alii, aut se.
820. Lat., Urb., Alex. a prima manu, Gís., Weitz.,
colluminat. Ald., Wat., Tornzs., Vat. A, cum luminat.
Magis sensui congrui colluminat. Alioqui verbum
D Prudeutianum est luminat.
852. Tertullianus, de Spectacu'is cap. ἀπ : Sol,
imo ipse deus de cm!o spectat , nec contaminatur.
D'lane sol et in cloaca radios suos de[ert, nec inquind-
tur.
853. Vat. A, vitiose, Capitoli tt lara. Duo erar
Capitolia Rom:e, et alia alibi. Sed Prudentius zedes
superbas intelligit.
835. Ald., Egm., Alex., Torn. mendose, redotent
in rnice. Urb., Rat.,, potiores llein iani, Weitz.,
redolenli fornice. Gis. ad oram, redolenti in fornice.
856. Giselinus in emendatis monuit quod 0856 par-
ticulam referentem, ut infra ctiam quod sunt, quí
summun.
838, In glossa legerem tna res.
840. Rat., Torn., quot sunt, minus bene. Idem, qui
celsi dominum venerantur Olympi, sed dux voces ce'ii
211
AURELII PRUBENTII CARMINA.
918
Justiuamque litant, et templuin pectorisornant. A 855 Εἰ tot sunt ejus divortla, quot templorum -
Secretum sed grande nequit rationis opertz
Quzri aliter, quam si sparsis via muliiplicetur
Tramitibus, et centenos terat orbita calles,
Qussitura Deum variata indage latentem.
Longe aliud verum est : nam multa ambago
[viarum
Anfraetus dubios habet, et perplexius errat ;
Sola errore caret simplex via, nescia flecti
Iu diverticulum, biviis nec p'uribus anceps.
Non tamen inficior, duplex occurrere nobis
Semper iter, geminis mortalia partibus ire,
$38 Cuin dubitant, quonam ferat ignorantia
| [gressum.
Altera multifida est : at simplex altera, et una,
850
Una Deum sequitur, divos colit altera plures, B
Signa , quot aeriis volitant phautasmata: mon-
[stris.
Aut hos thyrsigeri rapit ad Dionysia Bacebi,
Illicit aut alios ad Saturnalia festa,
Àut docet, occultus qux» sacra Diespiter infans .
luter tinnitus solvi sibi poscat ahenos.
Jamque lupercales ferul:» , nudique petuntue
Discursus juvenum. Megalesius hinc spado, diris
Incensus furiis, cz:eca ad responsa vocatur.
Sunt, qui quadriviis brevioribus ire parati
$39 Vilia Ni'iacis venerantur oluscula in hor-
(tis :
Porrum, et cepe deos imponere nubibus ausi,
Alliaque, et Serapin coeli super astra locare.
Isis enim, et Serapis, et grandi simia cauda.
865
GLOSS/E VETERES.
842. Nequit, non valet, I.
845. Sparsis, divisis, 1.
. 845. ludage, investigatione. Utrumque facit : indago
tndaginis, et indago indagis ; indagatione, 1. '
6. Longe, valde, pro verius est quam tu dicis, l.
847. Anfractus, circuitus, l.
850. Inücior , nego, infiteus, megator rationis
mec, I.
851. Geminis, in bonum et malum, I.
852. Dubitant, ipsi mali, 1.
897. "'hyrsigeri, thyrsum gerentis. — Rapit, via. —
Dionysia, ad servitia, sacrificia, vel festa; nam Dio-
nysius est. Bacchus, 1. s
858. lilicit, seducit. *— Saturnalia, Saturni, I.
859. Diespiter, Juppiter ideo votabatur, quia die-
rum pater apud eos credebatur ; pater diei, 1.
861. Lupercales, festa Panis, qua ita celebrabantur,
πὶ nudi per plateas cucurrissent homines, I.
862. Megalesius, sacerdos Opis a Meqala civitate, in
qua colebatur Berecynthia, 1. |
8635. Czeca, occulta, I.
868. 155, que et lnachi filia. -*- Serapis, deus
COMMENTARIUS, |
dominum sunt a recenti manu, prioribus erasis, reli-
qua eade manu veteris librarii. ᾿
84. Argumentum Symmachi.
844. Vat. A, mendose, obita calles. Gis., Fabr.
tramitibus si centenos. Heinsius in notis, tramitibus si
centenis eorrexit e suis potioribus per tranitibuset cen-
tenis : puto excidisse mendum, ac legi in ejus notis
debere TRAMITIRUS $1 CENTENOS, lramitibus ef centenos.
lta enim edidit tramitibus εἰ centeros, quod habent
alii edd., et mss. cum Jureti codice.
845. RKat., latenter ; alii, latentem.
846. Heins., Cham. male, fhulia ambage. Hoc ip-
sum Prudentii argumentu:n adversus eos hxreticos
promoveri potest qui salutem :xteroam in qualibet
&ecta esse jactant : quod egregie, his laudatis versi-
bus, prastit:t Joannes Hesselg de Officio pii et Chri-
stand pacis vere amantis viri, exeurgente aut vigente
hseresi, cap. 34.
817. Rat, anfractos ; supra, anfractus.
848. Ex Proverb. x, 9: Qui ambulat. simpliciter,
ambulat confidenter.
849. Potiores lleinsiani, in deverticulum : quo re-
Spicit Alex. indeverticulum. ΝΣ
850. Egm., Widm. ad oram, ínfiteus ; ex quo su-
Epicatur Weitzius infüueor. — '
860. Rat., tinnitos; non bene. Minucius, Coryban-
tum cymbalis, ne pater audiat vagitus, tinnitus. editur.
Ovidius iv Fast. , Ardua jam dudum resonat tinnitibus
Ide, Tutus ut infanti vagiat ore puer. Scilicet Coryban-
tes pulsabant zribus aera, ut ait Lucretius.
861. Hz ferul:e lupercorum erant hircinz pelles,
uarum ictus catomus dicebatur, ut colligi videtur ex
uvenalis Scholiaste ad vers. 442, sat. 2, Nec pro-
dest agili palmas prebere luperco. Lupercorum iterum
mentio recurrit in Laurentio vers. 518, et Romano
vers 162. De voce catomus vide comment. ad vers,
697 in Romano.
862. Rat., magalesius ; alii, megalesius. Nota hy-
pallagen discursus nudi pro discursus nudorum ju-
venum.
865. Oracula responsa dicebantur, ut responsa si-
bylie, responsa deorum. ᾿
865. Rat. scribit holuscula. Juvenalis sat. 15, 0
sanctas gentes, quibus haec nascuntur in hortis Numina.
Ibidem Juvenalis plura de ridicula superstiti«.ne
AEgyptiorum, ut Porrum, et cépe neas wielare, εἰ
frarigere motsu. ME |
807. Vat. A et potiores Heinsiani, Serapen, non
Serapin, Rat. etiam Serapen, quantum poterat vesti-
giis veteris scripture conjici : nam corrector ineptus
851. Lactantius lib. vi, cap. 5: Omnis ergo hac de [) abrasit, et sic versum concinnavit, Alliaque, εἰ coli
duabus viis disputatio ad (rugalitatem ac luxuriam spe-
ctat.. Dicunt enim humane vite cursum Y litera esse
similem , quod unusquisque hominum, cum primum
adolescentig limen attigerit et in. eum locum venerit,
pertes ubi se via findit in ambas, haereat nutabundus,
ac nesciat in quam se partem potius iucliuet. De hioc
bivio virtutis et vitii vide comment. ad vers. 789
Hamartigenia. ΝΞ
853. ltat., multifidi ; supra recte, mu.tifida. Weit-
zius cum suis, Gis. ad oram, et lleinsius cum altero
KRoti., altera et &num Una Deum quod conciunius vi-
detur lleinsio quam altera et una, quod exstat. in
plerisque aliis. Mihi magis placet et una, ut versu
$cq. iterum occurrit ἐπα, qu& eadem simplex est.
834. Minc liquet, plures deos ἃ Symmacho aflir-
mari, non unum, cui plures virtutes obediant.
super atra locare Serapin, et post hunc versum,
abrasis eiiam prioribus, Kt pastam colubris [bin : Τό.
deunt sed eodem. Deinde in margine, Ista, Sernpis
énim, et pregrandi simia cauda. Oinnino volebat se-
cundam in Serapis produci. Intellige versum margini
additum connecti versui prz:cedenti hoc sensu,redeunt
&ed eodem ista. Martialis quidem secundag in Serapis
produsir, eamdein tamen corripuit Martianus Capella
ib. n, Te Serapim Nilus, Memphis veneratur Osirim.
In nominibus propriis, presertim barbaris, permissa
est hxc licentia poetis, ut ea quolibet intervallo εἴς
ferant. Advertendum Ser»piu fuisse maritum Isidis,
el hoc innuit glossa, ubi fortasse post maritus nomen
Jsidís intercidit. '
868. Vat. A corrupte, et grandissima cauda, Juve-
ualis loc. cit., Effigies sacri. nitet aureq, cercopütheci,
[pus.
Hos tu, Nile, colis, illos tu, Tibris, adoras.
Una supersjitio est, quamvis non concolor error.
840 Hinc alia exoritur, tenebrosis tecta fru-
[tetis,
Semita : quam pecudes, et muta animalia car-
[punt,
Quaque latent silvis : operitur nescia coeli
Mens hominum, szvo vivens captiva tyranno.
Hac pufat, esse deum nullum : namque omn'a
[verti
Casibus, et nullo sub przside szcla rotari.
Hoc iter haudquaquam magno discrimine distat
Hisce viis, quas vos teritis, qui numina multa,
870
875
Simplicis ergo wi: dux est Deus : ille per unam
Ire jubet mortale genus : quam dirigit ipse
Sublimem dextro celsa ad fastigia clivo.
LIBER Il CONTRA SYMMACHUM,
Et crocodilus idem, quod Juno, Layerna, Pris- A
Et portenta, Deum summum, numerosa putatis, B
250
Prima vi:x facies inculta, sübhorrida, tristis,
Diflicilis : sed fine sui pulcherrima, et amplis
Przdita divitiis, et abundans luce perenni,
Et qux preteritos possit pensare labores.
Multiplici dux dzmon adest, qui parte sinistra
Centifidum confundit iter, trahit inde sophistas.
ΘΛ Barbatos, trahit hinc opibus, vel honore
cpotentes,
Illicit et volucrum linguis, et baruspice fallit :
Instigat bacchantis anus ambage sibyllz,
Involvit mathesi, magicas impellit in artes,
Omine sollicitat, capit augure, territat extis.
Cernis, ut una via est, multis anfractibus errans,
Talem passa ducem, qui non sinat ire salutis
Ad dominum, sed mortis iter per devia mon-
|stret ?
Devia, picta bonis brevibus, sed fine sub ipso
Tristia, et in subitam przceps immer-a Cha-
[rybdiin.
885
890
895
GLOSSAE VETERES.
AEgyptiorum ; maritus. — Grandi cauda , quia genus
simiorum est, qui magnas habent caudas, et ipsi cerco-
pitheci dicuntur ; et aliud: genus spina dicitur, quod est
Billosum ; et tertium genus est aine cauda, 1].
869. Crocodilus, monstrum /Egypti. — Laverna, a
larando., — Priapus, deus hortorum, 1.
872. Hinc, post hec. — Frutetis, erroribus, 1l.
873. Carpunt, incedunt, ]. '
874. Coli, veritatis, Il.
875. Sa vo, sub diabolo, I.
878. Diserimine, discretione, I.
881. Unam, viam, I.
885. Clivo, veritate, I.
881. Prima, que ducit ad vitam.— Facies, qualitas.
— "Tristis, in prosenti, 1.
887. Pensare, recompensare, .
888. Multiplici, scilicet vie, de via sinistra dicit, Y.
890. Darbatos, fortes, 1.
891. Illicit, scilicet illos decipit, l.
8.2. Ambage, circuitu, I.
$95. Talem, id est diabolum, vel Symmachum, I.
899. Charybdim, voraginem, 1.
COMMENTARIUS.
De cercopitbeco Martialis lib. xiv, epigr. 202: Callidus ἃ 885. Ald., celsam, minus bene; nec melius Teolius,
emissas eludere simius hastas, Si mihi cauda foret,
cercopithecus eram.
᾿ 869. Widm. scribit erocodrillus, Alex. crocodillus,
alii, cerocodilus, Oxon., ldem est. Thuan. et alii fere
omnes Heinsiani, Alex., Urb. cum Aldo, idem, quod.
Weitz. cum suis, Gis,, Rat., id est, quod. Ald. men-
dose, Lavena. Becmanus, Manud, ad ling. Lat.,
escin ubi invenit Laurena, quod recte emendat per
erna, seu Laberna, quz est dea furum.
870. Ald., Gis., Hos tu, Nile, deos colis, et tu, Ti-
bris, adoras. Rat., Hos tu, Tibri, colis; illos Nilus
adorat. Sed hxc verba Tibri, deos colis, illos Nilus
sunt ab audaci correctore, prioribus erasis: Gifanius
reete ex vet. lib. legit Hos tu, Nile, colis, illos tu,
l'ibris, adoras,' quod secutus est Weitzius cum suis,
et aduzrrent nostri et Heinsiani. In colis ultima pro-
ducitur ratione czesurz, quod familiare esse Prudentio
szpe diximus, .
871. Juretus monet, recie una superstitio esse in
omnibus, non vana superstitio, et eodem fere modo
locutos Honorium et Theodosium in lege 60 de Hzx-
reticis, cod. Theod. lib. xvi: Quorum sectas piissime
smclioni tedel inserere, quibus cunctis diversa sunt
nomina, sed una perfidia.
874, Ald., Fabr., Alex., Rat., Vat. A, Queque
latent. silvis : operitur nescia celi. Urb., latet. Gis.,
Weitz. cum Widm. a prima manu, Queque latens
&ilpis operitur : nescia cali. Heinsius nullam dlscre-
pantiam agnovit, Giselinum secutus. Fortasse legen-
dum erit, et distinguendum Quaeque latens silvis ope-
riar nescia coli. Heinsius admirationis punctum
adjecit verbo tyranno versu seq. Scilicel Queque la-
(ens silvis operitur : nescia celi Mens hominum, sevo
wtbens capliva tyranno !
880. Portenta, ut alibi monstra deum. Wic etiam
Prudentius numina multa, quibus inesset summa di-
Vipiias, ab ethnicis agaosci confirmat.
Sublime dextro celsam ad fastigia clivo. Lege sublimem
et celsa. ᾿
888. Ald., Fabr., multiplici demon sed adest. (18..
multiplicis dux demon at est. Rat., Multiplicis demon
ἄμα esi; sed tria verha demon dux est sunt ah auda.
cissimo correctore, prioribus erasis. Widm., Weitz.,
. multiplicis dux demon adest. Pal., codices Jureti, ei
Gifanii verbo VEsTIS, Heins. eum priore Rott., Üxon.,
multiplici dux demnion adest. Weitzius, Egmondanum
allegat pro multiplicis, Heinsius pro multiplici. Cum
Meinsio faciunt Alex. et Urb., sed in Alex. scribitur
demon, non demon. Dici autem potest duz alicui, et
alicujus. Ald. et Fabr. , morte sinister; alii, partesinistra.
899. Juvenalis sat. 14, vers. 19, Barbatos licet ad-
moveas mille inde magistros. Vat. A, male, barbatus.
894. Gifanius verbo Mant ex vet. lib. optimo in-
licitat volucrum linguis. Nen approbat Mariettus, quia
Prudentius intelligit cantus avium, sive augurium et
haruspicinam, quibus multi decipiebantur. [leinsius
vero eamdem lectionem rejicit, quia illicita! parum
Latinum est; dicendum enim esset illectat. Mariettus
fortasse illa sua ratione refellebat haruspide, quod
legit in Gifanio, ac revera in eo exstat. Sed haruspide
puto esse mendum pro hartspice.
892. Wei!z. cum Widm. ἃ prima manu, bacchatus.
Alii, bacchantis. Nat. A, male, sibylla.
893. Ald., Rat. ab ignaro correctore, qui priora
erasit, Fabr., vett. edd, apud Gall., In magicas artes
trahit , involvitque mathési. ita factum ab iis qui se-
cundam in mathesi produci sciebant, el veterem con-
suetudinem contrariam iguorabaut.
897. Ald., Alex., Ur., Fabr., Egm., monstrat.
Vat. A, Hat., Weitz., Gis., lleins., monsiret.
899. Vat. A, tristitia et subita preceps. Urb. tristis,
el in subitam, quod non displicet. Alii Charybdim,
alii Charybdem scribunt. Senteniia desumpia est ex
Math. vii, Lucas xii, Eccles. x31,
951
900 [16 procul, gentes : consortia nulla viarum
Sunt vobis cum plebe Dei : discedite longe,
Et vestrum penetrate chaos, quo vos vocat ille
Przvius inferuz perplexa per avia noctis.
842 At nobis, vita Dominum quaerentibus,
[unum
AURELII PRUDENTI CARMINA.
À 908 Lux iter est, et clara dies, et gratia simplex.
252
Spe sequimur, gradimurque fide, fruimurque
[futuris :
Ád qux non veniunt presentis gaudia vitz,
Nec currunt pariter capta, et capienda voluptas.
Ultima legati defleta dolore querela est,
GLOSS:E VETERES.
905. Perplesxa, difficilia, [so.
909. Ultima, in novissimo, I.
COMMENTARIUS.
903. Rat., pravius in feliz τς
90£. ftursus multitudinem deorum ab cthnicis as-
sertam indicat. .
905. Rat., luz est iter : nou patitur metrum.
906. Jureti coder, spem sequimur, gradimurque
fides. Sed non tam recte ut videtur, ait Juretus, 1mo
gradimurque fides non recte dici puto. Spe sequimur
etiam Paulinus ad Ausouium scribens dixit. Minucius
in Octavio Securi spe futura felicitatis, fide prasentis
ejus majestatis animamur. Ad quem locum Elmen-
iorstius laudat cuu pluribus alils SS. Patribes hunc
versum Prudentii, et legit Spem sequimur, gradimur-
ue fide.
H 908. Post hune versum hzxe solent apponi verba
oration's Symmacli : Quante commodo crarii vestri
Vestalium. virginum prarogativa detracta est? Sub
larg'ssimis imperatoribus denegatur, quod parcissimi
praestiterunt. Honor solus est in. illo velat stipendio
castitalis. Ut vitie earum capiti decus faciunt ; ita
insigne ducitur sacerdotii vacare muneribus. Nemo me
putet tueri. solam causam religionum. Ex hujusmodi
facinoribus orta sunt, cuncta ltomcni generis incom-
moda. Honoraverat lex parentum vestales virgines, ac
ministros deorum victu modico, justisque. privilegiis.
Stetit muneris hujus integritas usque ad degeneres tra-
pezitas, qui ad mercedem vilium bajulorum sacra cast-
iatis alimenta verterunt, Secuta est hoc (ames publica, C
et spem provinciarum ommium messis aegra decepit.
Non sunt hec vitia terrarum, Nihil imputemus austris.
Nec rubigo segetibus obfuit, nec avena fruges necavit.
Sacrilegio annus exaru:t. Necesse enim [uit perire
omnibus, quod religionibus negabatur. Quid tale pro-
pHicig pertulerunt, cum religionum ministros honor
publicus pasccrei ἢ (Commendabat enim terrarum pro-
Venius victus antistilum, el rcfhedium magis quam lar-
gitos erat. An dubium est, pro copia omnium datum,
quod nunc inopia omniwm vindicavit ?) Heinsius legit
gacri erar, Aldus edidit praerogativa detracta est, sub
largissimis. Correxit detracta, sub. Rati-b., in illud
velut atipendium. Ald. et Vat., ex ejusmodi facinoribus
oria sunt. cuncta humani generis. Aldus, privilegiis
s(cti!, sine puncto. Kem, (rapeasetas. Idem, (alimenta,
male, pro alimenta. lleiustus, austris; Mat., astris.
Ald. edidit imputemus ausiris, emendavit astris. Ra!.,
fruges necuit. Prior Tvoi., Egm. eum Aldo, quid ia!e
proavi peitulerunt,. Codices vetusti, etiam fatente
Heiusio, deticiunt post illa verba publicus pasceret.
Igitur verba uncis inelusa ex Ileiusio petita sunt.
909. Vat. A, deleta dolore, non recte. Agros, quos
. vestalibus et sacerdotibus Numg tribuerat, alii etiam
privati auxerant, su^ Valeutiuiano et Theodosio anno
. 985 fiscus occupavit ;: quo anno fames publica secuta
est. [line Symmachus in Relatione anni 3584 sacrile-
: gio annum exaruisse Clhiristianis exprobrat. Ex hac
ultiina Symmachi querela arguitur eum pontificeu
[uis«e, quod ex ejus etiam epistolis colligitur, ubi de
ve-talibus lkequ.tuf, tanqaam. si earum causa ad se
pertineret. lu inscriptiore, quam retuli ad vers. 771
ei huic Symmaclio convenire posse censui, L. Aur.
Avianius Symmachus pontifex major dicitur. In hor-
tis Coedlimontanis Casaliorum prepe S. Stephanum
Rotundur, ut vocant, exstant duo lapides a Q. Fab.
. Memmio Symmaclio dicti, quornm inscriptiones ju-
vat proferre. Exstat autem priua ἃ m?nu dextra le-
gentis, altera a sinistra
f.
EVSEBIE ..
Q. AVR. SYMMACHO. VC.
QVAEST. PRAET. PONTIFICI
MAIORL . — CORRECTORI
LVCANIAE ET BRITTIORVM
COMITI ORDINIS TERTII
PROCONS. AFRICAE. PRAEE.
VRB. COS. RDINARIO.
ORATORI. DiSERTISSIMO
0. FAB. MEM. SYMMACHVS
V6. PATRI OPTIMO
1 I. EE
VIRIO NICHOMACHO FLAVIANO VC
VAEST PRAET. PONTIF. MAIORI
ONSYLARI . SICILIAÉ
VICARIO . AFRICAE
QVAESTORI. INTRA — PALATIVM
PRAEF. PRAET. ITERVM. COS. ORD
.BISTORICO DISERTISSIMO
Q. FAB. MEMMIVS. SYMMACHYS. VC
PROSOCERO .. OPTIMO.
Utramque hanc inscriptfonem protelit Corsinius de
prefect. Urbis, primam ex 5ponio, alteram ex. Reine-
$io. Eds ad archetypum emendavi. Q. Fabius Mem-
mius Symmachus lilius creditur esse Symmachi epi-
$10legraphi, adeoque ejus pater 9. Aur. Svmma-
'chus is ipse est, quem oppugnat Prudentius, Igitur
diversus videtur fuisse L. Aur. Ávianius Symma-
chus, de quo ad vers. 771, si fideliter descriptum est
elogium ibi exhibitum ex marmore. Sirmondus in.
prxfat. notarum ad Sidonium et in nota ad primam
epistolam observat, pest reipublicz?. casum magnam
fuisse in nominibus et praenominibus varietatem, et
Spe unum eumdem hominem quinque nominibus
fuisse appellatum. In veteribus inscriptionibus non
. raro lire duo nomina conjunguntur, Lucius Quin:us,
aut Quintus Lucius. Itaque adhuc dubitandi locus est
an idem Symmachus in utraque inscriptione laude-
tur, qui scilicet vocatus fuerit Q. Luc. Aur. Avia-
nius Symunchus, Corsinius ex cad. Theod. colligit
AQ. Aur. Symmachum anno $63 fuisse Lucaniz et
Broüttiorum correctorem. anno 370 sive 575 procoun-
$ulem Afric. Secunda inscriptio, hioc loco a nobis
allata, ad nos etiam aliqua:enus pertinet, non solum
quia monumentum a Memmio Symmacho positum
est, cujus prosocer erat Nicomachus, sed quia is ipse
Nieomachus pro idolorum cultu reparando vehemern-
tissime laboravit, eaque de causa auctor fuit Enge-
nio, ut tyrannidem arfiperet, Nicephorus lib. xir,
cap. 50, vocat eum virum in disciplinis praeclarum ς
inscriptio eumdem appellat consularem S cilia, hi-
'ftoricum disertissimum. Non ergo dubium est, quin
ad liunc Nicomachum referend:e sint subscriptiones,
quze in multis codd. mss. Titi Livii apparent, qua-
rum plures e membranis Vaticanis cl. Giovenazz us
collegit, mibique exhibuit, Sed duo sunt Nicoma-
chi, alter Nicomachus Dexter, qui codicem Titi Livii
emend.vit ad exemplum Clementiani parentis »ui,
alter Nicomachus Flavianus, cujus est. b:ec subscri-
ptio in. fine lib. vii cod. Vat. signito num. 1840:
Emendavi Niconiachus Flavianus T iti Livii ter pravfect.
urbis apud Hennam a5 trbe condita Victoria VG
emendabam. dópinis Symmachis. explicit liber sepfi-
95$ LIBER 11 CONTRA SYMMACBUM. | 25s
910 8/5 Palladis quod farra focis, vel quod stipis A
[ipsis
δῷ Virginibus, castisque choris alimenta ne-
[gentur:
Vestales solitis fraudentur sumptibus ignes.
Hine ait et steriles frugescere rarius agros,
G4 Et tristem servire famem, totumque per
lorbem
915 Mortales pallere inopes, ac panis egenos.
θυ: tanta exstiterit prxsenii tempore, tanque
Invidiosa fames, quam Triptolemi, Cererisque
Moverit ira penu pro virginis ulciscendo,
Non memini : nec tale aliquid vel fama susurrat.
930 $/46 Audio, per Pharios Nilam discurrere
[campos
More suo, viridisque sata stagnare Canopi.
AÀvt veniat, sicco qui flumine nuntius affert
Jejunam squalere siti sub pulvere Memphim,
GLOSSJE VETERES.
910. Palladiis, sacrificiis Minerve, 1.
915. Ait, legatus. — arius, minus, I. .
917. Triptolemi, inventor. frugum. — Cereris, dea
frumenti, I.
918. Penu, stipem, I.
ad Sidonium, a Petro Burmanno juniore in not. a
Critic. Vzlesii aliisque doctissimis hominibus ita
exarantur, ut emendatio ab Urbe condita intelliga-
tur faeta; neque ipsi distinctionem notant, aut aliis
notandam exponunt. lta enim fere scribunt : Emen-
davi Nicomachus Flavianus ab Urbe condita. Victo-
rianus VC emendabam dominis Symmachis. Αἱ correc-
lores illi antiqui inter lineas codieis suam subscri-
plienem inserebaut; exscriptores vero posteriores
omnia verba a àe reperta uno ductu eontinuabant, ut
ἃ nobis in ea subscriptione factum est, 48: tamen
jta legi distinguique debet : Titi Livii ab Urbe con-
dita explicit liber septimus. Tum quasi supra, et inter
lineas : Emendavi Nicomaclius Flavianus ter prafect.
Urbis apud Henuam. Victorianus VC. emendabam do-
minis Symmachis. Inteliigitur autem iterum prefectus,
Dam ter mendosum est pro ifer. aut. iterum. llenna
eiv.tas Sieilie erat, ubi Nicomachus consularis fuit.
Prefectura urbana Nicomachi subscriptionibus indi-
catis codicum Titi Livii a Corsinio potuisset illustrari.
910 et 911. Ald., vetusti codices Heinsiani, stipis,
tum Alex., Urb., Rat. et aliis. Weitz. cum Widm.,
slipes. Utroque modo d:ci potest in recto casu more
veleri. Stips usus recentior poscit. [n versu vero mox
sequenti Rat., Vat. A, Jureti codex, Weitz, Widim.,
m., Pal., Heinsiani veteres codd., Gis. ad oram,
Alex., Ürb., castisque choris. Ald., Gis. et alii vulg.,
rastisque toris, quod non displicet. Gifanius tamcn
verbo VrgsTi$ ex suo vet. lib. preferendum ait choris.
915. Alex., Jureti codex, Ald., Egm., Fabr., Hein-
siani, excepto altero Hott., rarius agros. Rat., Urb.,
We.u., Gis., parcius agros. Frugescere Tertullianus
eliam diit. De verbis in escere vide Hispaniolum in
Apolog. ,ubiait Furium Autiatem hujusinodi vocabulis
delectatum, ut lapidescere, serescere, diescere, noctc-
sc.re, caulescere, virescere (pro vires assumere) opule-
scere, lutescere,
920. Pharios, /Egypties, ..
991. Stagnare, irrigare, — Canopi, oppidum /Egy-
p, .
922. Affert, nuntíat, T.
925. Memphim, /Egyptum, civitatem /Egypti, I.
COMMENTARIUS.
mus. Hajusmodi subscriptiones a Sirmondo in notis B anni
ditas, invectitio Urbs sofa egebat [rumento,
ete, Symmachus lib. mn, epist. 7 ad Flavianum fra-
trem : Dii facite gratiam neglectorum sacrorum. Mise-
ram famem pellite. Cur igitur Prudentius negat hujus-
modi famem? Responderi potest Prudentium disertis
verbis loqui de tempore quo scribebat, prasenti tem-
ore, Àt cum Symmachi oratio anno $84 exhibita
uerit, quid juvat respondere non esse famem, cum
scribebat Prudentius, si vere fuerit, cum Symmachus
fuisse afürmat? Aliqui aiunt, Prudentium oblitum
fuisse quod jam plures anni ab illa fame effluxis-
sent: addi potest quod probabiliter Prudentius ab
Urbe tempore famis longe aberat, adeoque non est
mirum si nihil resciverit. Profecto S. Ambrosius, qui
famem anuo 385 fuisse fatetur,addit in Respon-iore :
Et tamen etiam superiore anno plerasque novimus pro-
vincias redundasse (ructibus. De Galliis quid loquar 86.
lito ditioribus? Prxerea existimo, orationem eam-
dem Symmachi, quam anno 384 Valentiniano obtulit,
vel a Symmacho vel ab aliis ejus amicis paganis Ho-
norio traditam fuisse, ut eam legeret. Multa enim quae
Prudentius affert hujusmodi novum aliquem gentilium
conatum suadent, et cum Prudentius veterem oratio-
nem refellat, puto eamdem ἃ gentilibus avide re-
tentam, denuo fuisse in vulgus emissam et impera-
tori oblatam. liaque Prudent us recte ex his qu:e suo
tempore lieri videbat, asggumenta Sygmunachi convel-
lit, Symmachus ipse inanta hxe argumenta fui:se alí-
quando fassus est : it enitn. interpretor ejus episto-
Jam 82 ad Rufinum lib. μι : Tantum 4e ripa Tiberis
(nam per fines meos fluvius elabitur) onusia specto na-
vigia, non jam sollicitus, wt ante, de fame citium. Ex
inopia namque publicus metus versus est in gaudimm,
postquam venerabilis pater patria Macedoniciscowmea-
tibus Af(rice damna pensarit : quem nunc omnes ut a'-
torem generis humani deum diligunt. Nihil enim pas: us
est austris contumacibus adversus lHomam licere. 1n re«
latione ait, Nihil austris imputemus.
920. Widm., varios, supra, Phiarios, sive, ut Ron-
914. Ald., Alex., Urb., Rat., Jureti codex, omnes D nulli scribunt, Farios.
llcinsiani, sevire famem. Gis. et alii Vulg., male,
servire (amem.
917. Aldus omiserat hunc versum, et ita eum in
etepdatis adjecit invidiosa [ames, qua Treptolemi,
Cererisque. Cacteri, fames, quam Triptolemi; nonnulli
scribunt famis. Vat. A contra metrum, Trepiolemique,
Cererisque. 'Triptolemus a Virgilio hb. 1 Georg. dici-
tur Üncique puer moustrator aratri. A. Cerere fruges
ari ps :
18. Thuan. pro .
919. De fame quae anno 285 contigerit mentio oc«
currit apud Ammianum, cujus verba ascr'psi ad vers.
. 910 P:ychomachie et apud S. Ambrosium lib. ΗἹ
Uflieior., cap. 7. De hac enim fame loqui videtur :
Quanto hoc siilius quam illud, quod proxime Rome
facium. esi, ejecios esse urbe amplissüna, qui jam plu-
mam illic ciuem (rensegerant ἢ... cà certe. atriseral
922. Giselinus invenerat aut venial sicco, ex eon«
jectura correxit haud venit a sicco, quod postea vidit
ἃ codiee Buslidiano probatum. Id 5mplexus est llein-
sius, nihil peculiare ex suis animadvertens ; οἱ IHlein-
sium secuti sunt recentiores. Weitzius cum Egm.,
Widtmn., Gifanio, lrgerat aat veniat sicce. Quod autem
Weitzius Aldum pro se allegat, fallitur : nam. Aldus
ediderat quidem axt veniat, sed emendavit haud ve-
fiat, quod Fabricium non fugit. Certe is edidit haut
veniat sicco. Nihilominus teneo lectionem Weitzii,
quam confirmant Rai, Vat. A, Alex., Urb., et ex-
plicat Gifanius verbo Vesris. Legendum sine contro-
versia ex vel. lib. ait aut eeniat sicco, etc. Seilicet, si
falsa commemoro, prodeat aliquis qui dicat, sicce
jam Nilo Zgyptam fame perire.
925. ltat., V eita. cum suis, sitis, AlM., Alex., Urb.,
Gis. et alii, siti. |
950
955
924. Pelusiacce, Pelusium promontorium Egypti, l.
9
9
ῃ
9
9
059. Leontini, Siculi. —Sulcator, aralor, .
9
AURELII PRUDENTI] CARMINA.
Nec Pelusiac2 limum sudare paludis. A.
Num fons arcano nature tectus operto
Aruit, et tenuem vix stillat vena liquorem? 940
Num refugus nostras odit przs'ringere ripas
Amuis, et exustos cursum deflectit ad Indos?
Num tractu in medio bibulus vorat alveus un-
|dam
Fluminis, et subito stagna absorbentur biatu :
Ne sulcos operire vadis, neve arida possint
AEgyptii per plana trahi, glebasque rigentes
Infusis ad pingue lutum mollire fluentis :
Unde seges late crinitis fluctuet agris, τς
8.1.7 Densius et grav.dis se vestiat. zquor
» [aristis ?
Respice, num Libyci desistat ruris arator
Frumentis onerare rates, et ad ostia Tibris
945
256
Mittere tritieeos in pastum plebis acervos?
Numne Leontini sulcator solvere campi
Cesset frugiferas bilybzeo ex littore aymbas?
Nec det vela fretis, Romana nec horrea rum -
[pat
Sardorum congesta vehens granaria classis?
Ergo pyris mensas silvestribus imp'et arator
Poenus, et avulsas Siculns depascitur berbas?
848 Jamque Remi populo quernas Sardinia
[glandes
Suppeditat, jam corna cibus lapidosa Quiri-
Quis venit esuriens magni ad spectacula circi 1
Qua regio gradibus vacuis jejunia dira
Sustipnet : aut quie Janiculi mola muta quie-
| Iscit ?.
GLOSSA& VETERES.
35. Fons, Nilus, l.
27. Nostras, proprias, 1.
55. /Equor, campos, l.
36. Libyci, Africani, I.
38, Acervos, cumulos , 180.
40, Lilybxo, Sicilie promon'orium , ubi abundat
᾿ 842. Sardarum, populorum, ἴ.
945, Ergo, ironice, 1l.
944. Peegus , Africanus, I.
945. Remi, Romano, l.
946. Suppeditat, subministrat, Iso.
- 947, Circi, theatri, 1.
948. ltegio, pars. —Gradibus, scene, ἢ
949. Sustinet, patitur. — Janiculi, Janiculus mous.
plurima annona, l. est ubi templum Jani erat ct mult mole constructa.
941. Rumpat, dissipet pro multitudine frugum , l. — —Muta, prius, l.
COMMENTARIUS. 5
934. De Pelusio Ammianus audiendus est potius
quam Iso,lib. xxi, cap. 16: In Augustamnica oppidum
Pelusium est nobile, quod Peleus Achillis pater dicitur
Pani
ejus
925. Fons Nili, ignotus olim, jam pridem detectus
est in Lunzz montibus Goyami Abyssiuorum regni.
9
mus ingentia limis inaruisse siccatis. Virgilius eclog.
7, Videas et flumina sicca, Aret. ager. Plura Elmen-
horstius àd Arnobium.
927. Scripti potiores Heinsiani et nostri scribunt
prestringere, nou perstringere.
938. Egm., exustus; melius exustos.
930. Rat., Urb., obsorbentur.
931. Vat., A, Alex. a prima manu, Urb., nec sul-
(08;
933. Vat. À, ad pingue solum.
954. Seges fluctuat, phrasis poetica ex Virgilio et
aliis, Sic. crinii agri, ut coma arborum. Salvianus,
lib.
tam
935. Mire dictum ait Gifanius verbo Vgsris Indic.
Lucr., /Equor se vestiat. aristis. Sic Columella dixit
ripas gramine vestitae , et Virgilius lib. vin, Tum mihi
prima genas vestibat flore juventas, ut legit Gifanius
ex v lib. , vel juventus, ut alii. Cicero 1 de Natura
deor., vestita lerra floribus, Ovidius 1v Fast., vestitos
messibus agros ; Propertius lib. n, vestitas frondibus
uvas
956. lloratius, Senec« in Tbyeste, Claudianus,
Lucanus, Petronius, Apollinaris, Juvenalis, Rutilius
*liique passim confirmant annonam (rumentorum
Komam ex Africa potissimum advectam.
957. Notat Grangazus ad historiam id pertinere :
nam ZEgyptus Constautinopolin sua frumenta mitte-
hat, Africa Romam. Claudianus de Bello Gildonico
vers. 62, dEguptia rura In partem cessere novam ; spes
unica nobis
aliisque regionibus Romam per ostia Tiberis adve-
niebat. Symmachus lib. x, epist. 22 ad Theodosium
"et Arcadium ZEgyptii frumenti meminit : Mittetis
etiam regiam. classem : qua annonariis copiis augeat
lidisse, Iustrari deorum monitu jussus in lacu, qui
dem civitat's alluit mania.
26. Arnobius lib. 1, Cum enim flumina cognoveri-
melius ne sulcos.
vii de Gubern. Dei, Aquitaniam vocat cirvumda-
messibus.
devote plebis alimoniam. Hanc ergo in Tiberinis osti^s-
mixtus populo senatus excipiet. Venerabuntur tanquam
sacras puppes, qug f[elicia onera /Egypt'e [rugis
invererint.
939. [In re frumentaria Leontinj agri laudantur a
Cicerone, Plinio, Apollinari et aliis. lta dicti sunt a
Leon'io Sicilix civitate. Vide Lexic. Ferrarii.
940. Egm., frugigeras ; alii, (rugiferas.
941. Hat., horrea frangat ; Cxteri, rumpat. Virg.
1 Georg., llius immense ruperunt horrea messes. Si-
donius lib. 1 epist. 6, Esto, multiplicatis tibi spuma:
bunt musta vinelis, innumeros quoque cumtlos frugibus
rupta congestis horrea dabunt.'"Eeolius putat id, nisi st
hyperbole, ad horrea pensilia esse referendum. Ad
hyperbolen magis refero.
912. Rat., Sardonum ; lege Sardorum. E Sardinia
etiam frumentum Romam deferebatur ex Strabone ,
Iloratio, Floro, Valesio, Salviano, Symmacho et
alits. Loca indicat Gotbofredus ad lib.ix cod. Theod.,
tit. 40, leg. 3.
944. Virgilius nt ZEv., vers. 649, Victum infeli-
cem , baccas , lapidosaque corna Dant rami; el vulsis
pascunt radicibus herbe. S. Ambrosius , Symmacho
respondens, similia hahet.
945. In Rat. ineptus corrector recenti manu prio-
Ὁ ribus erasis substituit quernas, et aliaan vocem quae
nec legi quidem potuit a Marietto; abraserat vero
quernas Sardinia , ne videlicet secunda in Sardinia
producatur, qux corripi solet. Verum in hujusmodi
: nominibus propriis majori quadam licentia veteres
estabat Libye. Frumentum ex Africa
poet» utebantur; ueque licet nobis corum consue-
tudinem improbare.
946. Prior Rott., Heins., cibos, ut a superioribus
h:zec dependeant. Virgilius i1 Georg., Prunis lapidosa
rubescere corna.
T iid De pane gradili vide comment. ad vers. 583
ib. 1.
949. Ald., Gis., Fabr., Juniculo mola nota. Aid.
ediderat mota, sed in emendatis posuit nota. fiat., Urb. ,
Vat. A, Weitz. et plerique lleinsiani , Janiculi mola
mola. lMeinsius, cum Thuan., priore Rott. et utroque
Boher., Janiculi mola mula verum putat : cui accedit
Alex. Procopius lib. 1 de Bello Goth. tradit. omnes
Qvuantos quzque ferat fructus
[que
Ubere fecundo large fluat orbis opitus ,
Indicio est annona, tux qux publica plebi,
Roma, datur, tanteque manus longa otia
[pascit.
Sit fortasse aliquis paulo infeeundior annus:
&SA9 Nil mirem, nec in orbe novum didicere
| priores,
Perpessi plerumque famem, sí tabidus aer.
Siccarit tenues ardenti sidere nubes,
Nec vernas infudit aquas creberrimus imber,
Froge nova, et viridi si messis adulta, prius-
[quam
Conceptss tenero solidaret lacte medullas ,
Afilatum calido succum contraxit ab Euro,
Jejunosque tulit calamos, atqueirriia vota
Agcicolz sterilis stipularum silva fefellit.
955
LIBER 1l CONTRA SYMMACHUM.
provincia,quam- A
B 975
965
970
258
His, ni (Aller, ager vitiis orruptus et anto
Subjacuit, quam Palladium , quam Vesta Pe.
, [nates .
Sub lare Pergameo servarent igne reposto,
Quam Priami genitor conductis menia fabris
Exstrueret, quam virgo suas fundaret Athenas
850 Pallas : in his quoniatn vestalis origo
[faville
Urbibus, ut memorant, prio de fomite sumpta
[est,
Sacraruntque focos aut Phryx, aut Graius
[alurnos.
Antiquis elementa labant erroribus, ac de
Legitimo discussa modo plerumque fetuntur —
In casus alios, quam lex habet , aut iter anni,
Nunc eonsumit edax segetem rubigo malign'
Aeris ex vitio, nune culpam vere tepenti
l'ost zephyros gelidi glacies aquilonis inutit ,
GLOSS VETERES. ᾿
953. Manus, multitudines, l.
956. Tabidus, corruptus, 1.
951. Sidere, sole, 1.
959. Adulta, nata, 1.
962. Jejunos, steriles, I.
966. Lare Pergameo, domo Pergamea, Trojano, l.
967. Genitor, Laomedon pater Priami couduait
Neptunum , et ei primv.um promisit , ut ei Trojam adi-
ficare; sed. non. dato pretio, illius instinctu iterum
Graecis destruxit. — Moenia, Troje. —Fabris, Apol-
line et Neptuno, I.
971. Phryx, Trojanus.—Graius, Grecus, I.
972. Labaht, vacillant.—Erroribus, de peccat's , T.
975. itimo, a recto. —biscussá,acta,compulsa, 1.
975. Maligni, corrupti, I.
976. Culpam, corruptionem.—Vere tepenti, si post
ver lepens, et post zephyros glacies aquilonts venil, tune
sterilitas venit, l.
COMMENTARIUS.
molas ad Janicnli radices fuisse. Vide Lipsium, Elect.
cap. 8, lib. 1, ubi bunclocum illustrat. Procopii verba
sunt: Ad cujus (Janiculi) radices et ipso in Tiberi ci-
vitatis mole omnes consirucie antiquitus [uerant , quia
inangustum ibi primo aquarum ingens vis cogitur , εἰ
per canalem deinde in preceps deducta , ut in declivi
violentissimo cursu defertur.
952. [n editione Parmensi mendum est tua quc
pro tse qua.
953. Ald., Alex., Vat. A, Heinsiani, przter Tbuan.
et alterum Rott, Cis. in textu, tanteque manus longa
etia it, Rst., Weitzius cum suis, Urb. et non-
nulli alii, tantasque manus longa otia pascunt. Quo
glossa respicit.
954. Heinsius suspieatur si fortasse, quod sequen-
ti2, ait, conirmant. Verumn zque bene sequentibus
eabret sit fortasse. Fac, fortasse aliquem esse annum
paulo infeceundiorem. Nil mirum. Arnobius lib. 1:
Quod si ad credendum difficilis res esset, testimoniis
agere possemus auctorum, quante, quoties et qua gen-
tes famem senserint horridam., Fateri videiur Pruden-
tius famem quz anno 383 contigit.
955. Rat., Urb., Weitz., Gis. in Emendatis, Hein-
siani scripti nec in. orbe novum , quod veruin puto.
Ald. et nonnulli olii, nec in orbe novo. Alex., nec orbe p
novum ; supra recte, nec in orbe novum.
. Thuan., et viridi, recte , inquit Heinsius , si
distinctione locus adjuvetur, scilicet fruge nova, et
trridi: si messis adulta, quod tenuit ipse Heinsius. In
Egm. oiniuitur sj, quod tamen necessarium est me-
&ro. Urb. Fruge nova, et viridis messis sed adulta.
Puto, distingui debere, Nec vernas infudit aquas creber-
rimus imber, Fruge nova, et viridi si messis adulta, etc.
960. Virgilius 1 Georg., vers. 515: Frumenta in
eiridi stipula lactentia twrgent. Passim apud poetas
lac per translationem de succo plantarum di: itur.
1. Statius, Silv. 4, lib. v : Plena maligno Afflan-
Iur vineta noto.
965. Plerique interpungunt Vesta, Penates. Palla-
dium , Vestam et Penates conjunxit etíam poeta vers.
195 lib. 1: Sic Vesta est, εἰς Palladium, sic umbra
C
tumque
Penatum. In foro Romano prope Vestze templum erat
templum Penatum, ubi, ut refert Halicarnasseus lib.
1 erant duo juvenes viri, sedentes, hastis amati, ve-
terique more sculpti. Hi erant Penates, quos secum
advexisse dicitur ZEneas. Idem Halicarnasseus nar-
rat, ín antiquis templis alias fuisse statuas eoruim-
dem deorum, omnes militari cu'tu. Nonnulli op:nan-
tur magnos deos, Jovem, Neptunum, Plutonem, Ve-
stam, Apollinem, et alios Geniorum, Larium Pena-
oco fuisse.
906. Virgilius v An., vers. 745 : Cinerem , el so-
pitos suscitat ignes, Pergameumque larem, et car pe-
netralia Vesta.
969. Gis. ait, in quibusdam mss. esse quonam, in
aliis quomodo, inepte. Aldus habet quonam. Vera le-
ctio quoniam. Lipsius in Syntagm. de Vesta et Vesta-
libus cap. 2:ait, Athenis quidem ignem cultum , sed
certiorem origiuem vestalis ignis a Trojanis etab Alba
sumi, ubi mausit sacrum. Pallas ᾿Αθήνη Grace dicitur,
adeoque ab ea et fundat:e et nuncupatae sunt Athen:e.,
970. Disputat Clamillardus, utrum Vesta a terra,
seu a vi stando, an ab igne vim suam et originem
babeat. Utrumque ex antiquis scriptoribus, et num-
"mis videtur colligi. Consule Lipsium, cap. ἃ de
Vesta, et Ovidium, lib. v1 Fast. Putarunt etiam aliqui,
Vest nullum fuisse simulacrum, quia , ut ait Ovidius,
1.0. vi Fast., Ignisinexstinctus templo celatur inillo; Effi-
giem nullam V esta,nec ignis habet. Sed id intelligendum
est desimulacroin templo Vestze, ubi: tantum erat ora ad
gacrificandum. Vestae imago passim in nummis, etsta-
tuis expressaest,ut videre licet apud Lipsium de Vesta.
971. Lipsius loc. cit. legit sacravitque.
974. Vat. À, alias ; lege alios. Legem vocat pro-
pensionem nature, quz phrasis philosophis satis fa-
miliaris est. Minucius iu Octavio : Mari intende, lege
littoris stringitur.
975. Virgilius lib. n Georg., Nunc et frumentis
labor additus, ut mala culmos Esset rubigo. Servius :
Hubigo est genus vitii, quo culmi pereunt... Ex nebuia
nasci solet.
970. Rat. , culpam in vere
259
Ambustumque caput culmi fullgine tingit.
Seminis aut teneri turgens dum germinat herba,
$51 Continuis, nimiisque perit constricta
[pruinis,
Nec potis est tenuem telluri affigere fibram :
Mox ejecta solo glacie sidente superflt,
Nudaque subducto radix avellitür arvo.
Ancipites tribuli subeunt, et carduus horrens.
Ilos fert sicca sitis: bunc ebrius educat humor.
Temperies, effusa minus, vel plus, agit istos
980
985
Terrarum morbos, et pundum vulnerat segrum. -
Non aliter nostri corruptus corporis usus
]n vitium plerumque cadit, nec in ordine recto
Perstat, et excessu moderaminis afficit artus :
Unus enim status 681 mundique , et corporis
[hujus,
990
AURELU ΡΑΌΠΕΝΤΙ CARMINA.
960
Quod gerimus : nátura eadens sosteutet ntram-
[que,
Edita de nihilo crescunt, nihilumque futura
Δοὶ titübant morbis, aut tempore victa sene-
[seunt,
995 Nee natura caret vitio, cui terminus instat,
Sémper, erede, polus variis proventibus annos
Texuit : hos multa ditavit fruge fluentes :
8:5 Quosdam infelicesastris damnavit iniquis,
Spe cassa, et sterili euram früstratus agrestem.
1000 Sed, si vestales uleiscitur ista puellas
Pestis ab infido qu: gignitur improba mundo,
Cur non Christicolum tantum populatur sg«llos,
Per quos virginibus vestris stata dona negantur?
Utimur et ruris reditu, et ratione cvlendi :
4008 Exercere manus non oocenitet, et, lapis illic
GLOSS/E VETERES.
978. Ambustum
initio ponitur.—Fuligine , nigredine, l.
981. Fibram, radicem, l.
. 982. Residente, remanente, I.
984. Ancipites, acuti. — Subeunt, crescunt, T.
985. Educat, nutrit, f.
956. Temperies, scilicet aeris, T.
990. Excessu, provaricatione, 1.
992. Edita , prolata.— Futura, sunt, I.
exustum,—Caput , spicam , pro B S65. Proventlbus, utilitatibus, fructibus, l.
97. Texu:t, ordinavit. — F luentes, abundantes, ve-
nientes, l.
4 958. Astris iniquis, auris nequis.— Damnavit, clat-
it, 1.
999. Cassa, inutili.— Frustratus , decipiens, scilicel
populus, 150. EE
. 1001. Infido, quia nunquam in uno statu permanet, V.
1004. Iteditu, fructu, quia labor post laborem venit, l.
COMMENTARIUS.
' 971. Virgilius 1 Georg., vers. 95, Aut borec pene-
trabile frigus adurit, Yrigus, gelu, nives, glaciem
urere passim apud scriptores invenies. Jd cur ita di»
eatur, nonnulli quxrunt, et rationem philosoplicam
invenire student. Vera illa est ratio, quod in cor-
poris membris satis plures effectus eque a nimio fri-
gore proveniunt, atque ab igne aut nimio calore.
978. ., Gell., Teol. post ium , nescio
mss. fidem secuti, fuligine tingwnt.
gantur, an vestris statuta. doma negantur. Utrumque
tnetri legibus adversatur. Urb., vestris hec dona.
1005. Plurimi critici hos Prudentii versus de Ter-
mino et ritibus, quibus eum pagani venerab»ntur,
illustrant. Videri potest Peirus Pithoeus parte 2 Ad-
vers. subsecivor., cap: 44. Qui ritus in terminis defi-
gendis servarentur, Siculus Flaccus lib. de Condit.
3grorum exponit : Cum terminos disponerent , i
quidem lapides in solidam terram rectos collocabant
980. Vat. A, male, continuisque minus perit, Nec-me« G proxime ea loca quibus fossis factis defizuri eos erant,
lius Aldus, continuis, nimiisque parit.
981. Error Aldi affligere ibram.
982. Weitz., mox erecta solo ; Ald., Gis., script
Heinsiani et nostri eonstanter moz ejecta. Rat., glacie
residente : perperam autem scribit glacie.
984. Cathem. hymn. 8. Post jejunium vers, 44, Car-
duus horrens,
985. Prior Rott., crebrior eaucat.
990. Egm., prestat, Alex. ἃ prima manu , pestat,
correctum pe perstat.
995. Teolius monet commodam interpretationem
adhibendam, ut nihilumque futura significet quamcun-
que dissolutionem : nam corpora etiam in zternum
perennatura alibi Prudentius docuit, Certe ita docuit,
corpora post resurrectionem aternum victura. Nunc
autem) comparatione mundi , et corporis instituta,
morbos, senectutem , et obitum cum variis mundi
€asibus, et extremo excidio componit.
995. Egm., carit, corrupte, pro caret,
096. Egm., semper, credo, polus.
997. Es hoc loco confirmatur, legendum vers. 71
Hamart., Tezit sol unicus annum, a 4exo, tezis, non
rezit.
998. Iso videtur legisse austris, non astris. Confer
verba Symmachi.
999. Rat., frustravit agrestem.
1000. Ald., vestalis : Alex. a prima manu, velales :
lege testales.
1002. Alter Rott., Christicolas. Et Heinsio concin-
nius omnino videtur Christicolas agellos. Caeterum ipse
edidit Christicolum, qucd ego quidem concinnius esse
orbitror,
1003. Egm., statuta pro siaía; sed non explicat
Weitzius an omittat dona, an legat vestris statuta ne-
et unguento velaminibusque et coronis eos coromabaut.
Jn fossis autem, in quibus positari eos erant, sacrificio
(acto. hostiaque immaculata casa , [ecibus ardentibus
tnjeclis in fossa cooperti (al. cooperati ) saugwnem. ae-
slillabant, eoque thura el [ruges jactabant : favos quoque
et vinum, aliaque quibus consuetudo est terminis sacrum
fieri, in. fossa adjiciebant, consumptisque omnibus da-
pibus igne, super calentes reliquias lapides collocabant,
atque ila diligenti cura confirmabant , adjectis etiam
quibusdam saxorum [ragminibus, circumcalcobant, qu»
firmius starent. Hzc, aliaque Siculus Flaccus. Aati-
quis vero temporibus Numa vetuerat, quidquam ani-
marum sacrificari Termino, przsidi pacis, et ami-
citis custodi. Ex hoc Prudentii loco arguitur non
$olum, cum terminus primum defigebatur, sed etiam
aliis diebus, et fortasse quotannis die aliquo definito
terminalia festa celebrari, de quibus accipio Iloratii
verba Epod. 1, Vel agna festis cesa terminalibus. Erat
Ὁ autem terminus vel lapis, vel stipes, aut arbor. Ovi-
dius i Fast. : Termine , sive. lapis, sive es deserius in
agris Stipes , ab antiquis tu quoque numen habes. Ubi
desertus est quasi satus, defixus. Alii legunt de[ossus,
nonnulli desecius ; nam termini sive lapides, sive
stipites plerumque efüigiabantur. Minucius in Octavio:
Ut tam luculenio die in lapides eum patiaris impingere,
effigiatos sane, el unctos, el. coronatos. Prudentius in
Romano vers. 581, Deasciato supplicare stipiti. Apu-
leius ih Florid., Truncus dolamine effigiatus. Puto au-
.Aem nonnunquam arbores ipsas vicem terminorum
supplevisse. Paulus I. C. lib. v Receptar. sent., tit. 23,
dicit arbores terminales. lta etiam iu leg. 1. ἃ 5, D. de
Terin. moto, appellantur indiscriminatim arbores, la-
pidesve terminales. Aliquando etiam acervi lapidum
pro terminis erant, qui Mercurii acervi dicebantur,
46)
[rat error
Fasclolis, vel gallinze pulmone rigare,
Frengitur, et nullis violatur terminus extis,
Et, quas fumificas arbor vittata lucernas
1010 $533/& Servabat, cadit ultrici suecisa bipenni.
Nec tamen idcirco minor est aut [ructos agelli,
ÀÁut tempestatis elementía [2518 serence,
Temperet aut pluvius qui culta novalia ventus.
Sed nae magno opus est frugi viventibus, et cum
1015 Maxima proveniunt, non amplo in gaudia censu
LIBER i1 CONTRA SYMMACHUM.
953 δὲ stetit sntiquus, quem cingere sueve- A
403
Solvimur,inquelucrum stadio exsultamus avaro,
Nam quibus a:'ternum spes informatur in :vünm,
Omne bonum tenue est, quod przsens ingerit
[aetas.
O felix nimium sapiens, et rusticus idem,
1020 Qui terrasanimumque colens, impendit utrisque
Curam pervigilem : quales, quos imbuit auctor
8555 Christus, et assumptis dedit bxc prazce-
[pta colonis.
Semina cum sulcis committitis, arva cavele
Dura lapillorum macie, ne decidat illic
GLOSS4& VETERES.
4007. Rigare, placare, I.
4008. Terminus, limes. — Extis, in sacrificando, I.
1040. Bipenni, dolatura, I.
4919. Tempesiatis, aure, -— Serene, pure, Iso.
1014, Magno , alimento, r$. — Frugi , abstinenter,
vel parce, I.
1020. Utrisque, terrenis et celestibus, 1.
1022. Assumptis, elec is. — Colouis, apostolis, 1.
1023. Cavete, vitate, 1.
COMMENTARIUS.
ac fortasse sunt illi ipsi acervi de quibus Proverb. B illa est quercus a Lucano descripta, et eni Pompehts
xxvi, 8: Sicut qui mittit lapidem in acervum Mercurii,
ita qui tribuit insipienti honorem. Nonnullum vestigium
hujus superstitionis memini me videre in Hispania.
Variam fuisse conssetudinem celebrandi terminalia,
vel ex ipso Siculo Flacco patet : Favos quoque, et vi-
uum, aliaque, quibus erat consuetudo terminis sacrum
feri , in. fossa. adjiciebant. Solus Prudentius, quod
Sciam, meminit pulmonis galline, quo videlicet Ter-
minus rigabatur, sive ungebatur : nam rigare, non
rogare censeo legendum vers. 1007. Terminos, alies-
que omues veterum deos, sertis et coronis fuisse de-
toratos, res nota est omnibus; quo fortasse pertinet
illud Lucretii lib. v : Non pietas ulla esi velatum sepe
sideri Vertier ad lapidem. Confer Paschalium, de Co-
ronis lib. iv, cap. 4. ᾿
4007. Ald,, Aleg., Thuan.,Ox., fasceolis ; alii, fa-
sciolis. Gianius, verbo Lapis, putat legendum rigare,
et juretus affirmat nonnullos prof(iteri in suis veteri-
bus membranis legi rigare. Weitz. cum plerisque suis,
ut videtur, rigare, ld mihi apprime placet, et respon-
det versus sequens δὲ nullis violatur terminus extis,
boe est, nullis ungitur extis, quod ab ethnicis fieri
solebat, ut ex Sieulo Flacco et Minucio constat ; qui-
bas adde Árnobium lib. 1 : Siquando conspexeram.
lubricetum lapidem, εἰ eg olivi unguine sordidatum.
Apuleius Jib. 1 Florid: Neque enim justius religiosam
moram wialori objecerit aut. ara floribus redimita , aut
(rondibus inumbrata , aut. quercus cornibus
eneraia, aut fagus pellibus coronata; vel etiam colli-
cselus acpimine consecratus, vel truncus dolamine effi-
gialus , vel. cespes libamine humigalus , vel lapis un-
guine delibutus, Nom vero assenuor Teolio, qui esxi-
adipi, galline pulmone rogare significare consuetum
auspicia captandi rium per avium et pecorum visce-
rum inspeetionem, Victimarum intestina ín sacrifl-
eium ab ethnieis offerri eonsuevisse exploratum est
Peryius 821. 2 : Aut est, qua tu mercede deo-
rum Emerig auriculas? pulmone et lactibus unctis?
4009. Lipsius, lib. 1 Elect., cap. 5,ex hoc loco uotat D
arboribus sacris veteres appendisse lucernas : quia
scilicet res sacra erat lucerna, adeoque sacrificuli et
wates leternam et laurum przferebant ex Seneca
de Yita beata eap. 27. Arborem vittatam dicit Pruden-
tius. quia, ut paulo ante vidimus, arbores etiam co-
ronabantur ; de videri possunt hymnus 10 Peri-
s&eph., vers. , δὲ quz qotat Winkelmannus tom.
| Jaudati operie, pag. 57, ex Philestrato , Statio et
J4Eliano, ubi vetus monumentum existens in villa
Komgapa excellentissima domus Albaniz, et arborem
tzeniis ornajam, quas in eo reprxsentatur, explicat.
Exisiigo in singulis agris fuisse aliquam veterem et
insignen arborem, quam possessores colerent, qualis
comparatur lib. 1: Stat magni nominis unbra. Qualis
[rugifero quercus. sublimis in agro Exuvias vetcres po-
puli, sacrataque gestans Dona ducum : nec jam validis
radicibus herens, Pondere fixa suo est : nudosque per
aera ramos Effundens, trunco, non frondibus , efficit
umbram : Át quamvis primo nutet casura sub Euro, Tot.
circum silvg firmo se robore tollant, Sola tamen coli-
tur. Virgilius vir ; Laurus erat... Sacra comam, multos-
que metu servata per annos, Àd consuctudinem appen-
dendi lucernas arboribus referri potest Martialis lib. x,
epigr. 0 : Quando erit ille dies quo campus, et arbor,
et omnis Lucebit latia culta fenestra nuru? 'T'ainias seu
vittas arboris, quas discoloram lanam vovat Pruden-
tius loc. cif. Romani, exprimit Statius lib. i Tlie-
baid. : Ab arbore casta Nectent purpureas niveo discri-
mine vittas. Arnobius lib. v : Quid compti violaceis
coronis, et redimiii arboris ramuli? |n cod. Theod.
tit. de Paganis, leg. 12, Redimi!a vittis arbore, ubi
probat Gothofredus , hujusmodi superstilionem diu
perseverasse,
4010, Widm., servebat : loge servabat.
1015. Ald. , Weitz., Gis., temperat. Heinsiani script,
Wot., Alex., Urb. et alii, temperet. Ald., Heins. Gis.
im textu, Alex., Rat., Fabr., aut. pluvius, recüus
quam WC nia Weitz., Gis. ad oram,
1014. Widm., venientibus; ad oram recte positum
viventibus.
1015. Gronovius cap. 5 Observat. eccles. conjecit
censu pro sensu : quam conjecturam satis confirmat
correcto alio loco S. Cypriani ex lib. de discipl.
Cauclius etiam malebat censu, quod in Boher. priore
repertum arripuit Heinsius , et cum eo recentiores,
Gallandius addit in vett. edd. mendose eyse sensu
pro censu. Mihi non displicet lectio codd. sensu : ut
enim vers, seq. ait poeta, Cbristianos nom exsultare
studio avaro in lucrum, ita nunc afürmat eos non solvi
anplto sensu in gaudia, Non tamen dissimulabo, epi-
theton a"plo magis congruera censui quam sensui,
1031. Ciselinus enallagen numeri agnoscit in qua-
les, quos, ut in illo Terentii Phorm. act, v, sc, 11:
Qui mihi , ubi ad uxores ventum est, tum fiunt senes.
Parabola Christi bic indicata exstat Matth. xiu.
4025. Virgitius 1 Georg, veri, 225 ; Debita quam
sulcis committas semina,
1024.-Weitz. cum Vat, A, Egm., Fabr., Widm.
supra dura lapillorum acie, minus bene. Alii macie,
etiam Aldus, quem perperam Weiizius allegat pro
aciem : nam id, quod primum posuerat, in emen-
Tatis mutavit in macie. lat. scribit macie, mendose.
M acies lapillorum est glarea tenuis, quxe occurrit vers.
1045. Vat. A, decidi!, corrigendum decidat, Urb.,
nec decidat.
ÀURELH PRUDENTII CARMINA.
90,
4035 Quod seritur : primo quoniam przfertile ger- A 1040 Ne vitiosa necent germen vitale flagella,
[men
Loxuriat ; succo rhox deficiente, sub zestu
Sideris igniferi sitiehs tortetur, et aret.
Neve in spinosos incurrant semina vepres :
Aspera nam ségetem sdrgentem vincula texunt,
4050 Ac fragiles cálamos nodis rubus arcíat acutis.
Et ne jacta vize spargantur in aggere grana :
Hzc avibus quia nuda patent, passimque vo-
[rantur,
Immundisque jacent foeda ad ludibria corvis.
His Deus agricolam con(ürmat legibus ; ille
4055 Jus celeste Patris non summa intelligit aure :
Sed simul et cordis segetem disponit et agri,
Ne rninus interno niteant prrecordia cultu,
$56 Quam cum leta suas ostentant jügéra D
[messes.
Exstirpamus enim sentos de pectore vepres,
Ne frugem, segetemque animx spinosa malo-
(rum
Impediat sentix scelerum peccamine crebro.
Glarea ne tenuis jejunis siccet arenis
Marcentem sub corde fidem, ne pectoris aestus
1045 Flagret, et effetis urat charismata venis.
Denique ne jecoris detríta in parte relinquat
Vilis eura Deum, ne spem, qua vescimur intus,
Deserat, obscenisque avibus permittst eden-
[dam,
Et projecta fides hosti sit przda volucri.
1050 'l'alis nostrorum solertia centuplicatos
857 Agrorum redigit fructus : quibus acrius
[instat,
Nec metuit, πὸ congestum populetur acervum
Curculio, vel nigra cavis formica recondat.
Sunt et virginibus pulcherrima pramia nostris,
GLOSSAE VETERES.
1020. Luxuriat, abundat, 1l. e
1097. Sideris, solis, I.
4023. Surgentem, crescentem, 1.
1031. Aggere, itinere, I.
1032. Ilxc, precepta dedit, I.
1036. Cordis segetem, verbum praedicationis. —-
Disponit, statuit, 1.
10359. Exstirpamus, evellimus, I.
1043. Glarea, terra petrosa, vel arenosa, 1.
1045. Effetis, infecundis , vacuatis. — Charis-
mata, dona Dei, 1l.
1046. Detrita, conculcata a damonibus, I.
4047. Intus, quasi semine, 1.
1048. Deserat, in via, sed in bona terra, I.
4050. Solertia, studium, si ita studiose heec facta
fuerint, 1.
- 1051. Redigit, restituit, — Aerius, fortius vel [07 -
iter, |l.
1052. Metuit, nostra fides, I.
1053, Curculio, vermis pro diabolo, 1.
COMMENTARIUS.
1025. Urb., Rat., Weitz., primum. Ald., Aler.,
Widm. supra, Gis., Heins., primo.
1026. Vat. A, deficientis ab estu non pfobe.
1029. Notanda est novitas phrasis de spinis, Aspera
vincula texunt segetem. surgentem.
4030. Vat. A contra metrum et sensum, robur
arciat.
4021. Vix publice, ut imber deflueret, aggeribus
muniebantur. Hinc agger pro via aliquando usurpa-
tur. Agger vise frequenter dicitur. Virgilius v ZEn.
Qualis sepe vie deprensus in aggere serpens.
1024. Meursius lib. 1, cap. 10. Critic. Arnob. mal-
let conformat pro confirmat.
1035. Thuan. pro div. script., non surda intelligit
aure, Αἱ summa aure Prudentianum est, ut summum
corpus, summus tactus in Psycb. vers. 790, 692, et
Cicero summam aquam dixit de aqux superlicie.
1059. Hat., alter Rott., exstirpemus. Widm., Rat.,
nostro de pectore. Alii sentos, scilicel vepres. Non se-
mel Prudentius dixit sentus pro senticosus, Teren-
tium imitatus,
1041. Hanc parabolam ad vitia animi, quz spinis
siguificantur, passim SS. Patres et interpretes egre-
gie transferunt, ab ipso Christo edocti : et Pruden-
hujuscemodi /lateramen, a , momen, vocamen,
conamen, glomeramen, duramen, et Prudentium hoe
versu .
1045. Virgilius n Georg., vers. 212 : Nam jejuna
(. quidem clivosi glarea ruris, ubi Servius jejunam ex-
plicat siccam et sterilem terram; unde vers. 1024,
macies lapillorum.
1045. Ald. affectis ; alii effetis. Ín charisma primam
produxit etiam f. 4, kpoth. vers. 11,
1048. Ald., Urb., Alex. supra, edendum.
1050. Vide hymn. 7 Cath., vers. 220, Ditaique
fructus (enerantem centuplex.
4051. Ald. Urb., rediget. Rat., Alex., scripti Hein-
siani, Weitz., redigit, Fab., Gis., reddit ; Widm. stu-
pra, redit. Verius videtur redigit, ut vers. 1059, redi-
untur in horrea fructus. Weitzius, acriter; sed acrius
habent Ald., Gis. et nostri scripti.
1052. Acervum simpliciter posuit pro tritici acervo
etiam Cath, 5, vers. 68, Clausis cavere acervis. Virg.
I Georg., Populatque ingentem farris acervum Curculio,
1054. E parabola fructus centuplicis in regno cae-
lorum transit ad virgines Christianas, quibus hoc
romissum est premium, ut exprimit vers. 1059,
inc decies deni. Luculentissimum vero hoc exstat
tius ipse idem argumentuin versat Apoth, vers. 59 D antiquitatis testimonium de perpetua castitate ac vita
et seqq., ubi plures similes phrases occurruut. Ubi-
que enin sui similis est.
1042. Ald., Urb., Thuan., Gis., prior Rott., Heins.,
sentis. Alex., prioribus erasis, sentix. lta etiam Hat.,
Egm., Widm., Weitzius. Gifanius in lateramina ail,
inire dixisse Prudentium sentiz pro sentis, nam sen-
tix habebant tres vett. libri planissime, et in margine
adnotatum ut rarius verbum ec senliz : sic juniz
pro juvenca, dixit Plautus et Persius; sic et pistrix,
et pistris fortasse dixerunt veteres ; sic curaz, et
vigiaz dixit Caius 1. C. Mariettus, qui exemplar Lu-
cretii viderat notis mss. Gifanii illustratum, affirmat
Gifanium ad margiuem bujus loci mauu notavisse
sibi magis placere sentis, quod in meliori veteri libro
repererat. Gifauius observat Lucretium amare verba
sanctissima nostrarum virginum, quas Prudentiug
confert, et longe przefert virginibus vestalibus. No-
stra illa virgines Deo devote dicebantur, et virginitas
Deo promissa devota pariter nuncupabatur. Auso-
nius, quamvis non Christianus, aut ex Christiano
iterum ethnicus, certe non valde pins, “Οἱ ex ejus
scriptis patet, tamen virgines Deo devotas laudat ; sic
Parent. 6, utulus : "Emilia Hilaria matertera, virgo
Deo devota. Tum hoc epigramma : Feminei serus
odium tibi semper, et inde Crevit devote virginitatis
amor. Que tibi septenos novies est culta per aunos :
Quique cvi finis, ipse pudicitie. Hoc ipsum tox Pru-
dentius, Lezque pudicitie vite cum fine peracta. Auso-
nius vero iterum de Julia Cataphronia amita : /nnuba
devote que virginitatis amorem Parcaque anus colmit.
9,5
e
[tus,
Et privatus honos, vec nota, et publica forma,
Et rar: tenuesque epulae, et mens sobria sem-
Lexque pudicitize vitze cum fine peracta. [per,
llinc decies deni rediguntur in horrea fructus,
LIBER Il CONTRA SYMMACIIUM. |
1053 856 Et pudor, et sancto tectus velamine vul- A 1060 IHorrea nocturno non unquam obnoxia furi.
»
266
Nam coelum fur nullus adit : celestia nunquam
Fraude resignantur : fraus terris volvitur imis.
Quz nunc vestalis sit virginitatis honestas,
Discutiam, qua lege regat decus omne pudoris.
1065 Ac primum parvz teneris capiuntur in annis,
GLOSS/E VETERES.
41055. Pudor, castitas, l.
1037. Tenues, viles vel parve, l.
1059. iline, post hac. — Decies, de viduis dicit
, modo : decies seni sexaginta. faciunt, et sex sexagena-
rius numerus viduis pertinet, Igo.
1060. Horrea, scilicet dico, l.
1004. Pudoris, castitatis, 1.
COMMENTARIUS.
Ex his licet perspicere virginitatem perpetuam Deo
olim fuisse proniissam etiam in :tate non admodum
adulta : imo ex argumento quo Prudentius vesta-
lium virginitatem refellit, satis evincitur virgines
Christiapas in juventute Deo fuisse consecratas, T'an-
dem virgineam fastidit Vesta senectam. Si virgines
Christian:e solum senectuti proxima vovere virgini-
ta!em potuissent, reponi contra Prudentium posset :
Vesta [astidit virgineam senectam, at religio vestra
fa:tidit virgineam juventutem. Adverte etiam, AEmi-
liam, quam Ausonius laudat, virginitatem devotam
coluisse septenos novies per aunos. Quis autem satis
mirari valeat intolerandam Pawii, impii hominis,
impudentiam, qui declamationem Prudentii contra
vestales mox proferendam 3d nmestras moniales ita
accoinmodaverit, quasi l'rudentius crimini vestalibus
verterit quod virginitatem conservaverint ? En verba
ex opere lltecherches philosophiques sur les Américains,
par M. de Paw, tome Il, à Berlin, 1171, pag. 95:
« Prudence a fait une satire chrétienne contre les Ves-
tales qui étaient. encore ἃ Rome de son temps, à qui il
fait un crime d'avoir conservé leur virginilé : si ce pieux
déclamateur avait pu. prévoir alors que la chrétienté
serail un jour surchargée de religieuses, il se serait tu. »
Si Pawius przevidisset aliquando ha:c verba subji-
e€ienda fore elogio quo Prudentius perpetuam virgini-
tatem Christianam prosequitur, atque illi ipsi decla-
snationi qua tantum damnat coactam, temporariam,
ac mille viiiis expositam virginitatem vestalium, ne-
scio «ane an sibi manus intulisset ; sed certe ex ho-
minunm conspectu aufuzere debui-set. si frontis quid-
quam habuisset. Qui enim fieri potait ut Prudentius
virginitatem conservatam crimen esse putaverit, cum
ex lege pudicitiie, vite cui fine peractae, colligat,
llinc decies deni rediguntur in horrea fructus? Nerum
de Paw!o paulo post redilrit «ermo.
1055. Tertullianus, de Virginibus velandis przeser-
iiw) cap. 16, probat Scripturam legem de velando
mulier.s eapite condidisse, naturam contestari, con-
suetudinem exigere, maxime in virgine, qua Christo
uupsil. Tertulliano concinit Cyprianus in lib. de Di-
sciplina el babitu virginum.
1059. Ald., Alex., Jureti codex, decies seni. Rat.,
Urb., Gis., Weitz., Heins., decies deni : quod magis
: p'acel ; nam videtur Prudentius iterum commemorare
fructus centuplicatos, quauquam primum illud non
displicet. Vide comi. ad vers. 121 hymn. S. Agnes,
laterpretationes de íructu tricesimo, sexagesimo,
centesimo divers» proferuntur, et prout diversi vitae
. $iatus inter se comparautur, ita alii aliter judicant.
'J heodui(us Aurelianeusis, lib. vi, carm. 7 : Terdena in
nupt, in viduis sexdena coruscat. Ista duo superat
4eriius ordo boni. Et da:a virginibus centeni gloria
f'uctus, Martyrioque sacer. congruit hic uumerus.
4slossa non placet.
1u60. Alex. male, nonnunquam. Urb., Ürrea non
unquam noctrurio obnozia [πτὶ.
4095. Discat binc Pawias quid in virginitate vesta-
Lui Prudentius reprehendat : primum quod teneris
- imc annis capiuntur etiam invite et reluctantes. Tum
q:,9d σπου vulnus, οἱ aimissas suspirant t:edas, non
PaTBoL. LX.
solum quia in eum cctum coacti sunt ingredi, ante-
quam libera secta voluntatis propri: eondemnaret
vincula justa maritandi sexu:, sed etiam quia non
B totum spes salva interficit ignem, quandoquidem tem-
pore przescripto resides flaiumas adolere licebit. Pra -
«erea vestalibus exprobrat quod ad spectacula publi-
ca, etiam ad sanguinoulentum gladiatorium ludum
convenirent, cedesque hominum non tantum vide-
rent, sed etiam imperarent, et voluptatem ex eig ca- .
perent. H:ec clara sunt in Pruden!iio; at Pawius (in-
git quod ille vestalibus fait un crime d'avoir conservé
leur virginité. Juretus ait embino legendum esse
ex veteri codice et melioribus exeusis capiuntur, non
rapiuntur, quanquam et hoc postremum non s:ne co-
lure defendi possit, quia adhibita vi et extorta volun
tate ut plurimum, virgines tenellze sacris addiceban-
tur. Proprie autem capi vestales dicebantur. Ulpianus
lib. regularum lit. 10 : /n potestate parentum esse de-
sinunt ct hi, qui flamines diales inaugurantur, et ques
Veste virgines capiuntur. Aulus Gellius, lib. 1, cap.
12 : Qui de vestali virgine capienda scripserunt... mi-
norem quam amnos sez, majorem quam annos decem
natam negaverunt capi fas esse. Suetonius, cap. 54, im
Augusto : Sacerdotum et numerum, el dignitatem, sed
et commoda auxit, precipue vesialium virginum. Cum-
que in demortue locum alia n capi oporteret, ambirem-
que mulii ne. filias in sortem darent, adjuravit, si cu.
jusquam neptium. suarum competeret. eas, oblaturum
sz eam. Tacitus lib. xv Anual., Defunctaque virgo ve-
stalis Lel:a, in cujus locum Cornelia ex familia Cosso-
rum cayla est. lta eliain loquitur S. Anibirosius, Sym-
macho 1espondens. A. Gellius loc. cit. rationem Im-
jus vocabuli ti adit : Capi v.rgo propterea dici videtur,
quia pontificis maximi manu preheusa ab eo parente in
cujus potestate est, veluti bello capta abducitur. Paulo
post Prudentius, Coptivus pudor ingratis addicitur
aris. Hac autem formula pcntifex maximus utebatur ;
SACERDOTEM. VESTALEM. QVAE. SACRA. FACIAT. QVAE.
JU0YS, SIET. SACERDOTEM. VESTALEM. FACERE, PRO. Pu-
POLO, ROMANO. QVIRITIBVS. 0. VTEI. QVAE. OPTYMA.
LEGE. FOVIT. ITA. TE. AMATA. CAPIO. Quibus in verbis
nonnulli cum A. Gellio lib. 1, cap. 12, putant Ama-
D tam virginem captam vocari, quia prima virgo vesta-
lis Amata dicta fuit. Addunt alii Virgilium ea de
causa matri Lavinim nomen Ámatz fecisse. Mihi ve-
rius videlur amatam hic significare electam. Que ita
a me fuse exposita sun!, ut discrimen inter nostras
moniales et virgines vestales evideutius pateat. Longe
enim a Teolio dissentio, qui ex his versibus recte
colligi affirmat, nonnisi motura. etate (um. temporis
nostras virgines Deo sacrari. consuevisse : quod. enim
receptum apud nos eset, id in gentibus damnare nun- .
quam sibi nosler sumpsisset. Et sane eodem quo. Pru-
deniius evo, ue virgines aute quadragesimum annum
consecrarentur veli susceptione, sancitum a S. Leone
Magno (uit. Dissentio, inquam, si intelligat Christia-
nas virgines nonnisi matura atate virginitatem suam
Deo vovisse : nam aliud erat velutmn consecrationis,
velut przinium virginitatis probate tunc collatum.
Prudeuuus damnat in gentilibus quod puellz ante
annuum deciraum, vel eo non inajores, tanquam belic
267
$690 Laude pudicitix: fervens, et amore deo-
[rum,
Jusia maritandi condemnet vincula sexus.
Captivus pudor ingratis addicitur aris,
1070 Nec conteimpta perit miseris, sed ademp:a vo-
[ luptas
Corporis intaeti ; non mens intacta tenetur,
Nec requies datur ulla toris : quibus innuba
[c:ecum
Vulnus, et amissas suspirat femina tx»das.
GLOSS,E VETERES.
incendere, 1so.
1008. Vincula, connubia, 1.
(070, Coutempta, despecta. — perit, aponte, I.
1072. ὑπο, occultum, I.
1074. Ignem, amorem, minna, 1.
1075. Res:des, pigras. —Faces, amoris, — Adolere,
AURELIE PRUDENTII CABMINA.
£535 Aute voluntatis propric quam l;bera secta A
2.8
Tum quía non totum spes salva interficit iguem :
1075 Nam resides quandoque faces adolere licebit,
Festaque decrepitis obtendere flammea canis.
Tempore priescripto membra intemerata requi-
[rens,
Tandem virgineam fastidit Yesta senectam.
Dum thalamis habilis tuinuit vigor, irrita nullis
1080 Fecundavit amor materno viscera partu.
Nubit anus veterana, sacro perfuncta laboro,
861 Deserüsque focis, quibus est famulata
[ juventas,
1076. Obtendere, operire. — Flammea, libidi-
nosa, ].
1077. Proscripto, in quiiquagesimo anno, in aue
octogesimo. — Wequirens, Vesta, l.
COMMENTARIUS.,
capiantur, quin vel in ea atate libera ip.is sit vol'un- B ez-vestale qui se mariait à trente ans n'encourait certai-
tas damnandi matrimonii, Noa ergo recte colligitur
&olum matura :elate v.rgines-nostras Deo cornsuevisse
conscerari, nisi maturam aetatem intelligas cum jam
per etatem virgines possent matrimonii vinculum
aut eligere, aut respuere. S. D.umasus de sorore sua
Jrene : Voverat hec scse Christo, cum vita maneret,
Virginis ut meritum sanctus pudor ipse probaret, Bis
denas hyemes necd«.m compleverat &tas ; ubi plerique
intelligunt mortuam lrenem anuo vicesimo talis,
alii eo anno virginitatem vovisse. De veli autem su-
sceptione varia olim fuit disciplina. Concil. Cartha-
gin. i1, can. 4, Placuit ut ante viginti quinque annos
evtatís nec diaconi ordinentur, nec virgines consecrentur.
Concil. Agath. can. 19, Sanctimoniales, quamlib.t
via carum et mores. probati sint, ante annum eeatis
sue quadragesimum non velentur. Concil. C:esaraugust.
auno 380, cau. 8, Jtem lectum. est, non velandas esse
virgines que se Deo voverint, nisi quadragintu anno-
rum probata eate, quam s«cerdos comprobaverit. Ba-
silius epist. canonic. can. 18, xelatem supra sexdecim
aut septemdecim annos postulat, ut in sacrarum vir-
ginum catalegum virgo referatur.
40608. Ald., Fabr., Urb., Alex. a prima manu,
condemnat, Gis. ad oram, contemnat ; Wat., contem-
ποῖ; Weitz., condemnet, quod ex Giselino sumpsit
Heinsius, quin nibil ex su:s scripiis notaverit. Con-
cinnius aliis videtur condemnat, αἱ apud Virgilium n
/Eneid., Ante, pudor, quam te violo, aut 1ua jura re-
solvo. Xta enim legenduin esse, non violem, resolvam,
multi jam monuerunt ; sic etiam eleganter Antequam
ea dico. Corradus, lib. v1ide Ling. Lat., aliter δοιαὶ,
et appositam adhibet distinclionem.
"Ὁ 0. Ald., contenta : lege contempta.
1071. Imo neque oculi intacti erant : nam de fa-
scino ait Plinius lib. xxvi, cap. 4, Qui deus inter
sucra ἤοιπαπα a vestalibus colitur.
1076. Flammeum pro velo quo nov: nupta vela-
bantur accipe, quamvis aliter 150 sentiat.
1079. Ald., Heinsiani scripti, Widm. ad oram,
Alex., Urb., Rat., et alii, dum thalamis. Bong., Fabr.,
Gis., tum. Weitzius, cum. Aldus male, timuit vigor.
1031. Nonnulla difficultas hinc oritur, Cur Pru-
dentius anum veteranam vocet vestalem, qua suo
períuneta labore nuberet : quain difficultatem men-
daciis exaggerat Pawius in nota loc. cit. Aprés vingt-
trois ans de service, elle était réputée émérite, el ac-
quérait la liberté de se marier, comme on peut s'en
convaincre en lisant dans les poésies de Prudence la
satire qu'on vient dc citer : il est assez. surprenant que
cet écrivain dise dans son libelle, que les ex-vestales qui
entraient. dans le lit conjugal m'y qpportaient plus une
seule étinceli. du feu. del'amour, que les désirs
et la viedieepg avaicnt éteint dans leur cur. usé. Une
nement pas. ce reproche. Quid ab hoc scriptore, cum
de Americanis rebus loquitur , sperare possis , cum
lam impudenter comuientitiam vestalium listoriam
reprx»sentet, Prudentiique carmina in eamdem rem
alleget? Ait vestales post viginti tres annos ministe-
rii emeritas censeri et nubere potuisse, adeoque anno
tricesimo ἰδ! 8 Jieuisse vestalibus matrimonium
contraliere. Verum ulinam id docuit Prudentius?
Imo quis rem ita se hibere tradidit? Dionysius lib. 1
aperte &il : Tempus tricennale manere eas oportet ca-
$tas, eL a nuptiis vacuas, sacra ex more (facientes. Quo
tempore decem annos discere debent, decem sacris ope-
rari, decem docere. Vides triginta annos sacerdotio
vestaliuu destinatos, post quos nuptias celebrare po-
terant, scilicet anno aetatis trigesimo septimo, aut
post eum annum, non ante. Neque item verum est
Prudentium aífirmare, penitus amoris ignem in ve-
stalibus, quo anuo nubere ipsis permissum erat, jam
fuisse exstinctum : addit enim, Discit et in gelido no-
va nupta fepescere lecto, Calerum δὶ vestales anno
circiter quadragesimo alatis niatrimonio poteraut
copulari, meriio qu:eri poterit, cur anus vcterana ve-
stalis tunc nupia dicatur. Puto id ita a l'rudentio di-
ctum, ut significet vestales in juventute, aut in me-
liore juventutis parte, cum thalamis magis habiles
erant, a matrimon.o (uisse repulsas, quod tand«m
ipsis coucedebatur in senectute, aut in φίλια proxi-
ma senectuti, Nemo enim negaverit feminam in :etare
annorum circiter 40 minus jam esse aptam ad nu-
.ptias contrabeudas. Certe Statius lib. u ve-talem sa-
cerdotem longzevam vocat : Pervigilemque focis ignem
longeva sacerdos Nutriet, Alii putant, Prudentium
respexisse ad vestales Albanas, qua quinquaginta
annos serviebant, αἱ docet Dionysius lib. 1, apud
quem nonnulli male legerant πενταετεῖς ΡΓῸ Tévra-
κονταιτεῖς, nempe quinquennio pro quinquaginta an-
nos, ut observavit Lipsius Syutagm. de Vesta et Ve-
stalib. Cxterum in verbis Prudentii nulla major inest
D diíficultas quam in. verbis Ambrosii cap. 4, lib. r de
Virginib. : Quis mihi pratendit Vesti virgines, εἰ Pal-
ladis sacerdotes? Qualis ista est non morum pudicitia ,
sed annorum, qua non perpetuitate, sed cale prescii -
bitur? Petulantior est talis. integritas, cujus corruptela
seniori servatur eati, lpsi docent, virgtues suas. won
debere perseverare, nec posse, qui virginitati finem de-
derunt. (Qualis autem. est illa religio, ubi pudice ado-
lescentes jubentur esse iwpudice anus?
1032. Alex., Egm., Fabr., unus Rott., lleins.,
Gis. in textu, juventas. Weitz., Thuan. et alter Rott.,
juventa. Meinsius p.o jucen:as citat priorem Roten -
dorphium , et iterum pro juventa. priorem. Rotteni-
dorphium : fortasse voluit dicere alterum ant poste-
riorem, sed rem salis distinguere non valeo. ides
409
Transfert emeritas &d fulcra jugalia rugas,
$62 Discit et in gelido nova nupta tepescere
[ lecto,
1085 Interea dum torta vago: ligat infula crines,
LIBER 11 CONTRA SYMMACIUM.
970
Fatalesque ado!et prunas innupta sacerdos, ——
Fertur por medias, ut publica pompa, plateas ,
863 Pilento residens molli, seque ore retecto
Imputat attonitze virgo spectabilis Urbi.
GLOSS/£ VETERES,
4085. Emeritas, veleranas, senio plenas. emeriti di-
cuntur. milites, quia (f»itasse qui) cessant mereri, id
est militare, l.
1086. Adolet, incendit, I.
1088. l'ilento, pilentum, et esseda et petorrilum genus
veliculi sunt, et una eademque (forte eademque res), 1.
,IUB9. Auonite, siupenti, — Exspectabilis, deside-
rabilis, I.
COMMENTARIUS.
Wleinsiu:s, et Weitzius Aldum allegant pro juventas :
adeoque non adverterunt, juventas ab Aldo in emen-
datis mutatum fuisse in juventus. Gis. ad orsm,
Widm., Bong. supra, Urb. legunt juventus. Gifanius,
verbo IxvALIDUS, legendum putat juventa, id cst in ju
venta ; cum esset puella. In vett. tamen fere. invene-
rat jurenius, in aliis juventas : Quod, inquit, nescio
uid sibi velit. Atqui idem Gifanius, verho VgsriRE ,
in. Virgilio lib. vin legit : Tum mihi prima genas vesti-
bat flore juventas. ldem est juventas ac juventus; el
etiamsi legas juventa. non intelligo cum Gifanio et
Jureto ín juventa, sed juveutam ipsaun fuisse famula"
tam focis.
4084. Gifanius, verbo INvALIDUS, ait se reperisse
in quodam veteri ingelido pro valde ge ido, ut indurus
pro valde duro, et apud Lucretium invalidus pro valde
valido. De vocc indocilis eadem significatione dixi ad
hymnum ὅ Cath., vers. 111. In alio vet. vidit Gifanius
in gelido, quod, ait, fortasse sit. rectius; el est certe
rectius, quanquam etiam in Urb. et Alex. est ingelido.
S;rpe tamen in codd. vett. ct in. Alex. saepius verba
inter se uniuntur vitio exscriptorum : Juretus quoque
in, suo cod. legit conjunctim ingelido, sed non asse-
quor interpretationem : id est, valde frigido et tepido.
Nam illa particula in. auget vim dictionis. Sic Pene-
lope Ulyssi : Non ego deserto jacuissem frig: da, lecto.
Fortasse in Jureto legendum valde friyido et gelido.
1085. Prudentius in vestalinm ornatu describendo
memorat infulam, vittas, teniolas, licia crinibus ad-
dita. H»c omnia s: pe pro eadem re sumuntur ; sed
dis'inguebantur tamen inter sese. De infula sacerdo-
tum propria v.de comment. ad vers. 5 hymni 9
Cath. Vita erat redimiculum capitis magis cormmune,
et erant vit virginez, quibus scilicet utebantur vir-
ines a vit/is matronaruin distincte. Fabrettus, de
lumna Trajan. cap. 6, putat vittas ab infula ita
fuisse distinctas, ut vitt»e fluitaverint, infula caput
przcinxerit, quod ostendit in duabus virginum ve-
stalium imaginibus, ubi vittx:e ad infulas «e habent,
ut leinnisci ad corollas, de quibus Festus : Lemnisci ,
id est fasciole colori& dependentes ex coronis. 180 iufra
2it t:eniolas esse suminitatem vitt;e. Viutarum. simul
et inful:e meminit S. Ambrosius in respousione ad
Symmachum : Jnfulw vittati capitis , purpuratarum
vestium murices. Dionysius vittas potius. nominavit :
suis et mundo omni instructum. florat. 4, serm. 5,
Persvpe velut qui Junonis sacra. ferret. Muc spectant
verba Isidori vers. seq. afferenda : Ferre sacra, et
ducere sacra, ut at. Virgilius, est supellectilem ad
sacrificia necessariam portare.
1088. Lipsius, syntagm. de Vesta cap. 12, docet
DB vestales lectica ferri solitas, etiam pilento ex bec loco
Prudentii et Tacito Anual. xu... Prudentius expressit
illud Virgili lib. vui : Caste ducebant sacra per urbem
Pilentis matres in mollibus. Servius pilentum molle
interpretatur pensile : fortasse dictum est pilentum
ἃ πῖλος lana coacta, qus adhibebatur, ut mollius se-
derent. Chamiilardus improprie S. Ambrosium et
Prudentium locutos ait, quorum alter lecti: vehi
vestales, alter pileuto scripsit , siquidem cou-tat ex
Tacito lib. xii, carpento usas fuisse : Sum quoque
fast gium Agrippina altius tollere, carpento Capitoluun
tagredi : qui mos sacerdotibus el sacris antiquitus con-
cessus, venerationem augebat femine. Verum ex versu
Virgilii patet sacra pilentis ctiam duci. Deinde etsi
mos sacerdotibus concessus fuerit carpento Capitolium
ingredi, tamen id non prolibet, quominus per plateas
vestales lectica aut pilento velerentur. Lipsius ex
eodem Taciti libro pilento usas fuisse vestales con-
cludit. Isidorus lib. xx, cap. 12, carpentum delinit
esse pompaticum vehiculi genus quasi carrum pompa-
ticum, ltique p lentum, ad pompam ornatum et in-
structum, vocari potest carpentum. Pyrrhus Ligorus,
de Vehiculis cap. 25, docet pileutum, carpentum et
vehiculum unum pro altero accipi posse, quia omnia
hxc matrona usurpabant ad deamhulationes et sa-
crificia. Josunes Schefferus in. notis aftirmat aucto-
res, $i accurati sint; distinguere : sed iu opere doc fte
vehiculari cap. 25 probat pileutum carpenuto honora-
tius fuisse, et pilento matronas ad ludus et sacrificia
vehi solitas, ac simili modo vestales, quibus jura
omnia, matronarum propria, erant concessa. Livius
lib. v, cap. 25, de auro a matronis in zrarium collaio,
ait : Grata ea res, ut quee maxime fuit, honoremque ob
cam magnificentiam [erunt matronis habitum, ut. pilento
ad sacra ludosque uterentur.
1089. Barthius lib. xiu, eap. 17, legit spectabilis,
neque coasulte agere criticos ait, qui exspectabilis
reponunt. Leguut. etiam spectabilis Ald., Gis. et alii
vulg. cum Heinsio. Alex., Urb. At Weitzius cum suié
Licet nubere posl annos impletos, sed depositis viltis, el D et Rat. reposuerat exspectabilis, quod exstabat ctiam |
que alia sunt sacerdotii insignia. Ovidius, ut signilica-
ret. lüiam, virginitate ami-sa, dignam jam nou esse
sacerdotalibus insignibus, dixit lib, n1 Fast. : Ignibus
J liacis aderam, cum lapsa capillis Decidit ante sacros
lanea vitia focos. Contra Juvenalis, ut scelus vesialis
apertius indicaret sat. 4 : Cum quo nuper vittata jace-
bat Sanguine adhuc vivo terram subitura sacerdos. Nam
incesli rea vestalis ex instituto Num terra vivens
obrui deberet.
1086. Credehant Romani, igne Veste exstincto,
mali aliquid imperio portendi. Livius lib. xxvi, cap. 27.
1087. Vat. À, ut publica pompa. sacerdos. Corrige
pompa plateas, Barthius lib. ΧΙ, cap, 17, censet
l'rudentium respevisse ad more: deducendi inulier-
culas ad lupanar cum symphoniacis, turba et pompa.
Melius tamen idem Bartlius lib. xxxv, cap. 14, ex-
ponit de pompa qua statux deorum circumnfereban-
tur. Sic Plautus in Milite: Ut te hodie quasi pompam
üluc praterducerem, hoc est velut. deum mninistris
in Sich. et Gis. 1 ed. ad oram. Pro imputat Giselinus
margini apposuit implicat ex codice Pulmanni; sed
non approbavit. Quonam enim modo se vestalis im-
plicat, et immiscet urbi, si pilento molli residet, si
spectabilis es*, ut publica poinpa, si in meliore podii
parte &edet ? Explicat ergo Giselinus iaruTAT, objicit,
ostenditque ignominiose, et 4" αδὶ eo ipso urbem impensa
perdite coarquens, — Verbo imputandi eodem. *ensu
usus est Suetonius in Tiberio. cas. δῦ. Teolius ex
cod. Vat. Alex. adjicit. glossam 1sPU1AT, exprobrat,
sibi, sua'que virginitati reipublice salutem deberi. For-
tasse nibil aliud voluerit Prudentius, visi quod vesta-
lis se ostentat. spectabilis ore retecto. Naui antea iiu
nostris virginibus !laudaveral sancto. tectum velamine
vulium, οἱ vesta'es velamine capitis non fuisse usas
e^ nuuiis veterivus perspicitur. Quamvis autem pi-
lentum superne esset tectum, et in camera modum
Cunstrucium, tainen ex huc versu colligitur patuisse
ad latera, quibus sese couspiciendas veslales praebe
271 AURELII PRUDENTII CARMINA, |. 9n
1090 Inde ad consessum cave: pudor almus, et expers A Delicias ait esse suas, pectusque jacentis
86/4 Sanguinis it pietas, hominum visura Virgo modesta jubet converso pollice rurmpi :
[cruentos 865 Ne lateat pars ulla anim: vitalibus imis,
Congressus, mortesque, et vulnera vendita pastu 1100 Altius impresso dum palpitat ense secutor.
Spectatura sacris oculis : sedet illa verendis lloc illud meritum est, quod continuare feruutur
Vittarum iusignis phaleris, fruiturque lanistis. Excubias Latii pro majestate palati, — [latem ἢ
1098 0 tenerum, mitemque animum ! consurgit ad Quod redimunt vitam populi, proccrumque sa-
[ictus, Perfundunt quia colla comis bene, vel bene
Et, quoties victor ferrum jugulo inserit , illa [cingunt
. GLOSSAE VETERES.
1090. Cavez, theatri, 1. . 1095. O, iron ce, iso.
4091. Sanguinis, generationis, !. .. 1097. Ait, dicit, V.
1092. Cougressus, certamina.—YV endita, empta, quia 1099. Vitalihus, pracordi s, f.
ad hoc visebantur, ut in theatro ludis interficerentur, 1. 1100. Secutor, gladiator, 1l.
' 4094. Phaleris, muliebribus ornamentis; phalera 1102. Latii, Italici, 1.
proprie ornamenta equorum, οἱ phaleratum sermonem 1104. Bene, male, vel bene dicit, quia aliquande
vocamus valde ornatum.—Lanistis, gladiatoribus, Iso. αὶ ornate cingebant, aliquando turpi'er, 1.
COMMENTAUIUS.
bant. Aldus nullo sensu interrogationis notam post — cap. 2. Hunc ritum illustrat Angelus Politianus Mi-
hunc versum afflixit. scel. »yllog. cap. 42. Romani plerumque gladiatores
1090. Heraluus iu Arnobium pag. 274, et Elmen- — qui vitam in certamine impetrare cupiebant occidi
Lorstius in eamdem pag. 54, hos versus illustrant. — imperabant, illisque favebant, qui libenter moreren-
Cyprianus ep. 2 ad Donatuin : Pa7atur gladiatorius — tur, aut ferociter gladium inserereut jugulo. Ejus rei
ludus, ut. libidinem crudelium luminum sanguis oble- — testimonia sunt apud Senecam lib. 1 de Tr.nquillit.
cet, lmpletur in. succum cibis fortioribus corpus, et — vit» cap. 11, et lib. 1 de Ira, cap. 2. Nostri hanc cru-
arvina: Loris membrorum moles robusta pinguescit, «& — delitatem gentilibus exprobrabant, ut Tertullianus
saginutus in penam carius pereat : homo occiditur in in lib. de Spectat., et Lactantius lib. vi, cap. 20:
hominis voluptatem, et, ut quis possit occidere, peritia — Quaro nunc an pii possint et. justi homines esse. qui
est; scelus non tantum geritur, sed et docetur. (jiid — constitutos eub ictu mortis ac misericordiam deprecan-
potest. iulhumanius, quid acerbius dici ?... Quid illud, — te:, non tantum patiuntur occidi, sed efflagitant, ferunit-
vro le, ubi se feris objiciunt, quos nemo damna:it 3 ' que ad. morlem crudelia et inhumana. suffragia , nec
1092. Gladiatores suam artem exercebant, ut ale- — vulneribus satiati, nec cruore contenti : quin etiám per-
- rentar : biue vulnera vendita pastu vocat. l'roperüius — cussos jacentesque repeti jubent, el cadavera ictibus dis-
eleg. 8 lib. 1v : Qui dabit immunda venalia (ata sagine. — sipasi, ne quis illos simulata morte deludat. Ab hujus-
Vide uotas Vulpii. . modi cruentis spectaculis semper abhorrvisse Chri-
1993. AlJ., Tornzs., sed et; lege sedet. Verbum — stianos, multo vero magis eos qui inter Christianos
sedet videtur proprium ad exprimend:.t arrog:intiam C Sacrorum ministerio vacarent, notum est.
feminz. Sic Juvenalis sat. 10, Sedet.illa parato Flam- 1100. De secutore hiec Isidorus lib. xvin Etym.,
meolo. 2. MEM cap. 55. Secutor αὖ insequendo retiarium dictus. Ge-
1094. De vittis paulo ante. Lipsius lib. 1Saturn. — stabat enim cuspidem, et massam plumbeam, que ad-
serui, cap. 15, Prudentium quasi bardum aliquem — versarii jaculum impediret, ut antequam ille feriret reti,
nostri Ξ ΥΪ hominein, aut puerum de schola traducit, — Aic exsuperaret. Hc armatura sacrata erat Vulcano:
et tantum non vapulare jubet. Lanista, ait, carnificem ' ignis enim semper aquam insequitur ; ideoque cum re-
designat ex Isidoro. Pro gladiatoribus Prudentius — tiario componebatur, quia ignis et aqua semper inter se
usurpal : parum proprie, imo imperite. Primum a Lip- — inimica sunt, De retiario autem ijdem Isidorus cap.
sio quaeram cur Prudentium deidoro non praferat, — prieced. : Retiarius ab armatura genere in gladiatorio
si forte de vocis alicujus siguiticatione inter se dis- — [udo contra alteru:n pugnantem occulte ferebat rete
sideant ? Praeterea apud Isidorum lib. x Etym., lit. L, — (quod jactLvM appellatur) ut adversarium cuspide im-
ita lego : Lanista gladiator, id est carnifex Tusca lin- — sequente. (forte. insequentem). operifel , implicitumque
gua appellatus, a luniando scilicet corpora. Donatus — vribus superaret. (ue armatura pugnabat. Neptuno
in Eunucho act. i1, scen, 2, lanios ait esse qui laniant — tridentis causa.
pecora, unde et lanistas dictos qui laniandis prasuut 1102. Vat. A corrupte alatii pro latii. Ald. minus
» gladiatoribus. Janus Gruterus ad Senecze lib. vi de — bene, palatii. Intelligo. palatium ipsam Romam, ut
Deel., cap. 12, fuse exponit quinam fuerintlaniste. — ante vers. 765 palatia; aul etiam imperii pignus, de
Aliqui docent fuisse magistros el institutores gla- — quo Livius lib. xxvi, cp. 27, Veste «dem petitam, et
diatorum. Juvenalis sat. 9, vers. 157: Hic pluudat — aternos ignes, et conditum in. pene:rali fatale pignus
nitidi preconis filius inter Pinnirapi cultos. juvenes, D imperii Romani. Quod pignus esse Palladium , nun-
juvenesque laniste. Ubi alii exponunt filios priucipis nuli putant.
gladiatorum qui gladiatores instruebat , alii filios 1103. Vestales dicebantur *itain populi redimere,
magistri gladiatorum qui artem armorum tractando- — vel quia s:cra pro eo laciebant, vel quia, ut tradit
yum decebat, Prudentius prie signilicationi vocis — Plutarchus in Numa, Si reo ad supplicium qui ducitur
luniare inlseret. fortuitu facte sint obvie, is pena liberatur. Oportet
1095. In editione Parmensi mendose, adictus, con-— autem. jurare, a casu, non a consilio, [uisse hunc oc-
iunctim. ] cursum. lhualdus in Animadvers, opponit verbs prae-
: 4097. Ra:., agit esse cum glossa estintat. : toris ex edicto p 'rpetuo apud A. Gellium lib. x, cap.
1098. Jurewus testatur, in. quibusdam codd. legi — 45: Sacerdotem vestalem, ei (laminem diulem in omni
virgo molest: facili lapsu. Modesta ironice vera est— mea jurisdictione jurare nou cogam.
lectio * ut antea. pudor al.&us, et expers sanguinis. 1104. 150 videtur legisse b.ne, vel male; sed verum
Veteres polliceu vertebaut cum favorem denegabaut, — est bene, vel bene. Plinius, lib. xvi, cap. 44, ita scribit;
et in spectaculis, cum mortem imperavant. Juvenis — Antiquior illa est (lotos,) sed incerta ejus atas, quas
sat. 5, vers. 26, Verso pollice vulgi, Quemlibet occidunt — capillata dicitur, quoniam vestalium virginum capillus
populariter. Conwa pollices, οὐ faveamus, premere — ad eam de[ertur. Fabrettus, de Column. Trajan. cap. 6,
- eliam, proverbio jubemur, aieba' Plinius lib. xxvm, — vestalibus comam attonsaui et astrictam fuisse ΘΟ ιν
915 , LIBER Ill CONTRA SYMMACIIUM, 271
1105 866 Tenpora txniolis, et licia crinibus ad- A 867 Spectant, zratam faciem quam crebra tridenti
dunt ? 4110 Impacto quatiant hastilia, saucius et quam
| pacto q , q
Et quia subter humum lustrales testibus umbris Vulneribus patulis partem perfundat arenz,
ln flammam jugulant pecudes, et murmura Cum fugit, et quanto vestigia sanguine signct?
[miscent ? Quod genus ut sceleris jam nesciat aurea Roma,
Àn quoniam podii meliore in parte sedentes Te precor, Ausonii dux augustissime regni ,
GLOSS/£ VETERES. . .
1105. Taniolis, summitas vitte, sed hic pro tota 4110. Impacto, immisso, Iso. |
lumeca, I. 4115. Quod, hoc, Iso.
1106. Lustrales, que iustrant, id est, purgant, l. 1114. Dux , o Theodosi : Ad Constantinum loquitur,
1108. Podii, circi, vel theatri, 1. | filium Constantini. Theodosius, l.
1109. Faciem, gladiatoris, 1. ]
COMMENTARIUS.
tendit. Melius Lipsius distinguit, et in ingressu re- — videri jam zxvo Prudentii cessasse ludum athleta-
ligionis semel tonsas fuisse, ῥόδο comam alu 885 rum : nam Nero, ut in ejus Vita refert Suetonius
tradit, quam etiam ad cella diffusam hic Prudentii — cap. 12, ad athletarum spectaculum invitavit et vesta-
locus evidenter convincit; quod contra Fabreuum — (es : quia. Olympic quoque. Cereris sacerdotibus. spe- -
confirmat Montfauconius tom. MI Antiquit. pag. 917. — ctare conceditur. Si autem. Prudentii etate vestiles
Nam ex Festo novz nupt. senis erinibus caput ot- |. athletarum ludo adfuissent, Prudentius non przter-
nabant, quo ornatu vestales*utebautur, Ovidius, lib. D misisset argumentuin inde petere contra exrumdem .
it Fast. de Sylvia vestsli, matre Remi et Romuli: — pudicitiam.
Fessa resedit humo, ventosue accepit aperto Pectore, 1109. Ald., Gis., tridente. Alii, tridenti. Ald. mala. '
Iurbatas restitmitque comas; et mox : Cum lapsa capil- — distinguit spectant &ratam faciem? Mirmillo ferro fa-
lis Decidit ante sacros lanea vitta focos. ciem tegebat : bie est secutor, de quo ante dixi, qui,
1105. Aldus scribit /itia. In glossa legam libenter cum reltiario componebatur. Retiarius tridenti, seu .
pro tota vitta, non pro tota tunica. fuscina , et reti armatus erat.
1106. Fabr., et Gis. ad oram, tristibus umbris. 1110. Widin., quatiunt. Ald. male distinguit hastilia
Urh. male, tectibus umbris. Subter humum sacra [1- saucius, et quam.
ciebant Ve-tz, quia eam terram esse credebant. 1111. Vat. A perperam, arenis, Urb. et Alex. scri-
Fortasse eam ob causam /festibus umbris ait Pruden- — bunt harenis.
tius : vel, ut patat Chamillardus, quia veteres crede- 1112. Rt, quando, supra recte, quanto. Ex his.
Unt mane: aris et focis adesse. versibus Prudentii colligitur vestales suo tempore
1107. Murmur tzpe a Prudentio adhibetur pro — nondum abolitas fuis«e. Lipsius quierit quo tempore
voce submissa orantium. Vide prof. lib. », vers. 56. desierint, et respondet suh Theodosio seniore id ac-
1108. Suetonius cap. 44 in Augusto : Virginibus — cidisse, et hoc ipsum plerique aflirmant. Verum
resialibus locum in theatro separatim, et contra preto- — solum constat a Theudosio aliisque antiquieribus imn-
ris tribunal dedit. Meminit etiam podii Juvenalis sat. 2: eratoribus Christianis redditus et privilegia vesta-
Omnibus ad podium spectantibus. Est autem podium in — libus negata fuisse: sed permanebant ipsz nibilomi-
amphitheatro n.cenianum supra zonam iuri, qui (C, s post hujusmodi edicta, ct privilegia etiam non-
campum ambibat, quod simul ornatus, simul spond:e — nulla aut conservabant, nut connivente magistratu,
obtinebat locuin, eratque aliquanto capacius czeteris — à erum eibi arragabaut. Sic per Orientem anno 396
gradibus. [n podio considebant senatores, aliique di- — privilegia sace dotum penitus ab Arcadi» abolita
gnilate przestantes. Jos. Emmanuel Miniana, vir lau- — $unt lege 14 cod. Theod. de pág. Nec gratulentur,
datissimus, in dialog. de theatro Saguntino querit qua — ait, se privi'egio esse muni:os, quorum pro[vssio pei
r tL one in theatro podium in [ronte scene esse potue- — legem cognoscitur esse damnata, lamcu nonuulla vri-
rit, cum constet ex Suetonio et Prudentio, vestalibus — vilegia remausisse observat Gothofredus, puta, Aly-
concessum. fuisse locum in podio contra pratoris tri- — tarcli;e urbis Antiochen:e privilegium, cupressi vi-
bunal. Qua de re cum Emmanuelem Martinum con- — delicet unius ex luco Daphnensi exscindend:e, quod
»uluissei, is nodum non aliter dissolvit, nisi correcto — tandem a Justiniano abolitum fuit. lgirur. vestales
Suetonio , ut legatur in amphitheatro pro in iheutro, — virgines, subtractis redditibus, et diminutis aut abo-
aut juxia pretoris tribunal pro coutra pretoris tribunal, — litis privilegiis, sensim evanuerunt, ut. conjicere li-
Sed, ut ego puto, podium in theatro contra scenam — Cet. Ac fortasse huc respicit epistola Symmachi 99,
quidem erat, sed hemicyclum ita formabat, ut l«cus lib. 1x , ad virginem vestal«in : Diceris ante annos
vestalibus assignalus conira praetoris tribunal esse legibus definitos vestali secreto velle decedere. Non-
terit, si scilicet ex una parte hemicyclus ab hoc — dum credo rumori , »ed assertionem tuc vocis exspecto.
tribupali inciperet, et ex alia in vestalium sedem de- — lu inscriptionibus quas ad vers. 909 exaravi, Sym-
sineret. Miniana cute observat, recte Prudentium — 1achus et Nicomachus pontifices majores multo post
dixisse podii meliore in parte, quia Tiberius decrevit | abolita privilegia vestalium appellati sunt. .
δἰ quoties Augusta /Aeatrum introisset, sedes inier D 1114. Honorium intelligi dubium non est, quid-
sestalium consideret, ex Tacito iw Annal, Fortasse lux — quid glossze dicunt, qua inter se contrarie sunt,
sliqua major huic rei accedet ex verbis Bulengeri — neque ulla ex parte verum attingunt. Lipsius, lib. 1
lib. s de Theatro, cap. 9 : Theatrum non constitisse — Saturn. serm., cap. 12, de ludo gladiatorio hzc fere
selo hemicyclo figura ejus, quod Home est, M. Mar- — refert: Nervam sumptus numerumque gladiatorum
cel.i ostendit. Cui enim flexis post semicirculum lineis — minuisse, non penitus sustulisse, quod falso dixit
wterentur, ez integro circuli ambitu quariam partem — Zonaras; Constantinum ex Sozomeno, Eusebio, Cal-
adimentes, quod reliquum erat, theatro dabant. Àrno- — listo lib. vii, eos ludos vetuisse; sub Constantio
bius lb. 1v. pariter objicit gentilibus quod sacerdotes — iterum ludos irrupisse, ut colligi:ur ex cod. Theod.,
rl vestales sederent in spectaculis publicis. Sedent — Augustino, et. Prudentio. Lex Constantini hiec est
iR. spectaculis publicis sacerdotum omnium magistra- — lib. xt, tit. A3 cod. Just. : Cruenta. spectacula im otio
tuumque collegia, pontifices maximi, et maximi curio- — civili et domestica quiete non placent ; quapropter om-
Mes; sedent quindecimviri laureati, et diales cum npi- — nino gladiatores esse prohibemus : quz lata fuit Pan-
cibus (lamines ; sedent augures interpretes diving meu-.— luno et Juliano conss., anno Christi 525. Guillelmus
dis et voluntatis; necnon. et. caste. virgines, perpetui — Pyrrho in notis Claudiani ad us m Delphini Paneg.
Wutrices et conscreatrices. iqnis. Mud animadverto, ΜΉ} Tlieodcri ait, inter alios ludos a C audianonon
75 AURELII PRUDENTI CARMINA. 216
1115 868 Et tam triste gacrum jubeas, ut extera, A
[tolli.
Perspice, nonne vacat meriti loeus iste paterni,
Quem tibi supplendum Deus, et genitoris amica
Servavit pietas? solus ne premia tante
Virtutis caperet , Partem tibi, nate, reservo,
113A Dixit, et integrum decus intactnmque reliquit.
Arripe dilatam tu», dux, in tempora fam:m,
Quodque patri superest, successor laudis habeto.
llle Urbem vetuit taurorum sanguinc tingi :
Tumortes miserorum homlnum prohibeto litari.
1125 Nullus in Urbe cadat, cujus sit poena voln-
Nec sua virginitas oblectet c:elibus ora. [ptas;
Jam solis contenta feris infamis arena ,
Nulla cruentatis bomicidia ludat in armis.
869 Sit devota Deo, si! tanto principe digna,
1180 Et virtate potens, et criminis inscia Roma,
Quemque ducem bellis sequitur, pietate sequatur.
GLOSS,E VETERES.
1116. Vacat, residuus est. — Paterni, Arcadii , I.
1121. Dux , o Theodosi, I.
4125. Tingi, maculari , immolari , ἴ.
1121. Litari, sacrificari , l.
1425. Voluptas, delectatio aliorum, 1,
1196. Cxdibus, miserorum , I.
1127. Arena, theatrum, l.
COMMENTARIUS.
recenseri gladiatorios, quia sublati erant ἃ Constan-
tino. Melius dixisset ab Honorio.
1115. Lipsius loc. cit. notat bene sacrum dici,
quia diis iuferis placandis ludus glad;atorius erat sa-
cer. Árma ipsa diis erant sacra. Vide comment. ad
vers. 1100. Isidorus, de Spectaculis lib. xvm, cap. 16:
Igitur in lletruria inter cateros. ritus superstitionum
suarum spectacula quoque religionis nomine (Lydi, insti-
tuerunt, Inde Romani accersitos artifices mutuali sunt.
1118. Ald. mendose, servabit pietas.
3122. Fahr., Bong., Gis., Alex. a pruna manu, pa-
tris. Alii, patri, melius.
1125. Scriptores veteres passim spectacuia vo-
cant voluptates; et. Isidorus loco citato ait: Specta-
cula, πὸ opinor, generaliter nominantur voluptates ,
gute non per semetipsa inquinant; sed per ea qua. illic
yefuntur. Symmachus ad Theodosium εἰ Arcadium
tur clementiam vestram, ut post illa subsidia qua victui
nostro largitas vestra prastabit, etiam. curulesac sceni-
cas volupiates circoet Pompeiane cavec suggeratis. Apud
Cassiodorium aliquoties mentio fit tribuni voluptatum.
1128. ltecte homicidia [udat, quia ut. notat Gran-
g:eus, ars ipsa gladiatorum ludus dicitur.
4151. Ald., Urb., Weitz., Gis. et alii, belli. Oxon.,
prior Rott., Heins., Alex., ἃ prima manu, recentio-
res, eiiam Gallandius, bellis. Heinsius preterea lau-
dat pro bellis nonnullos Weitzianos : sed Weitzius
edidit belli, neque ullam discrepantem scripturam
adnotavit. Concinnius certe et congruentius est bellis
sequitur, ut illico pietate sequatur.
Aldus post versum ultimum addit Finitcontra Sym-
machum ; Rat., Explicit liber secundus; Vat. À nihil ;
quem codicem in secundo libro contra Symmachuin
esse corrup.issimum, nec in priori valde bonum mo-
scribensep. 19, lib. x, de Populo Romano, ait: Orat igi- C nuit boc loco Mariettus.
LIBER
PERISTEPHANON.
870 1. HYMNUS IN HONOREM SS. MARTYRUM HEMETERII ET CELEDONII.
Bcripta sunt cello duorum martyrum vocabula.
COMMENTARIUS.
Libro Peristephanon plerique odam Immolat Deo
Patri tanquam prafationem apponunt, quam aucto-
ritate optimorum codicum ad linem operum nos re-
Jicimus. Titulus in fere omnibus est Liber Periste-
phanen, aut Incipit liber Peristephanon, ut habet
at. A, et Egm. In Vat, S. inscriptio De coronatis.
Melius S. Gregorius 'Turonens., lib. 1 de Gloria mar-
iyrum, cap. 95, Probet hujus rei tesiimonium Aure-
lius Clemens in libro Coronurum his versibus dicens :
lila laus occulta non est, etc. Nam liber Peristepha-
non Latine inscribendus esset de Coronis, scilicet
SS. martyrum. Eisi autem hic liber commendatione
non egeat, tamen juvat audire Petrum Crinitum lib.
vde l'oetis Lat. Precipuam (laudem consecutus. est
(Prudentius) judicio doctiorum ex eo poema e, quo
prose juitur illorum probitatem atque constantiam. qui
seipsos devoverunt pro Christiana religione. Giselinus
observat , eorum maxime SS. martyrum laudes ce-
lehrari qui in lMispasis regno oppetierunt, tum ut
haberent. posteri. quorum vestigia. insistere firmiterque
persequi possent, tum ut eadem opcra. scirent. quibus
aucioribus summum illud fidei bonum acceptum feren-
«uin esset. Nou dissimili studio lo. Ignatius de Lar-
ralde S. J. an. 4749 Matriti edidit in-5* opus inseri-
plui : Annus sanctus poetice concinnatus : quo ante
4 me quasitum, ut in. Illymnedia. Hispanica ejus
mentionem. facerem, postea indicavit cl. Rayiun-
uus Diosdado ἃ se repertum, dum librorum cogni-
tionem ad bibliothecam Hispasnam, quam aliquando
edere optamus, diligenter comparat undecunque.
Vers. 4. lascriptio primi hymni àpud Aldum est
Hymnus SS. martyrum Hemeterii , et Cheledonii Cala-
uritanorum. lta enim correxit , cum prius edidisset
oniterii el Chaledonii; correctionem non vidit Hein -
sius, qui Aldum scripsisse affirmat Emiterii et Chale-
donii. Codex Amhrosianus, Incipit Aur. Prudentii
Clementis hymnus in laudem SS. martyrum Emeteri,
et Chelidoni Calagorritanorum, In quo codice Ambr.,
ut in Aldo, hic hymnus proxime subse4uitur marty-
rium Romani, quod libro separato in multis codd.
continetur. Thuan. scribit. Ematerii et Cheledoni Ca-
leguerritanorum. Wot., Passio Hemetrii et Celedonii.
Metrum trochaicum, Alt., Hymnus in honorem SS.
martyrum ILemiterii , etc. Egm., Hymnus SS. ma:ty-
rum Emeteri et Cheledoni Calagurritanorum. Weinsiug
cum Put., Hymnus in honorem SS. mariyrum Eme
terii et. Chelidonii Calagurritanorun, Vai. A, Hym -
nus SS. martyrum Emetri et Chelidoni Cesaraugusta —
norum [legó Calagurritanorum ]. Vat. B, Hymnus
in honorem martyrum.... (lacera est pagina hoc loco ,
e Celedonii Calagurritanorum. Alex., ilymnus in ho-
nore SS. Emiterii, οἱ Chelidonii, ἃ secunda manu)
in honorem. In aliis codicibus nullus est titulus. Equi-
dem haec noinina in tanta veterum codicum varieiate
uamvix
antiquitatem redolere videatur Chelidonius. eus
ita scribo, ut in breviariis nostris inveuio,
— —
PEQMSTEDPHANON ΟΥ̓ΜΝ. I.
s
277 $78
87 LAureis que Christusillic adnotav:t litteris, A Mlitas cruore sancto nunc arenas incol;e
Sauguinis notis eadem scripta terris tradidit. Conírequentaut obsccrantes voc», votis, munere,
Pollet hoc felix per orbem terra ]bera 10 Exteri nec non et orbis huc colonus advenit :
| stemmate. Fama nam terras in omnes percucurrit proditrix, '
5 $&879Hiclocusdignustenendis ossibus visusDeo, l'ic patronos esse mundi,quos preca-.tes smbiant,
Qui beatorum pudicus esset hospes corporum. 873 Nemo puras hic rogando frustra con-
llic calentes hausit undas cede tinctus duplici. [ gessit preces :
᾿ | GLOSSAE VETERES.
Vers. 3. Notis, characteribus, ἴ50. 10. Exteri orbis, aliend provincie, l.
ἃ. Polet, splendet. — Iibera, Hispanica, l. ᾿ 12. Ambiant, desiderant, l.
8. Arenas, sepu'cra, |. 15. Congessit, eumulavit, Iso.
COMMENTARIUS.
in not. sd Missale mozarab. advertit, Acta horum
martyrum antiquissima, qux olim iu IHispania lege-
bantur, omnino consentire cum Missali mozarabico
€i hymno Prudentii. An autem. fuerint. Calagurritani
lii duo martyres, dicam in fine hymni. Nam in lem-
mate Calagurriiani martyres dicuntur, quia Cila-
gurii passi sunt ; nec constat a. Prudentii. manu ita
scriptam. Hi versus in codice Marietti terni, et terni
d:stinguuntur per characteres majuseu'os et rubros.
Aldus hanc distinctionem neglexit. Alii ita singulos
versus dividunt. Scripta sunt celo duorum Martyrum
vecabula. Giselinus in. comment. ad hymnum Ca.
them. Oni hora hos versus oinnino per integros
trochaicos sceribendos esse contendit, et. Jacobum
Meyerum laudat, quod elegantissime illum hymnum
ct liunc primum Peristephanon inutata carminis for-
ma restituerit, etm antea essent. secti in Alcmanios
et Euripidios. Revera Alcmanius et Euripidius inte-
grum versum tetrametrum catalecticum faciunt. Ve-
rum non solum in muliis veteribus membranis, sed
etiam in editis ante Meyerum int gri trochaici horum
hymnorum descripti reperiuntur. Initivm hujus hym-
ni venustissime petitum est ex Luc: x, 20: G.u-
dele autem, quod nomina vestra scripta sunt in. coelis.
Neque semel Prudentius de hoc libro vit:e locutus est.
Calo pro in celo Paulinus Nat. 11.
29. Egm., aureisque, minus bene.
5. Cis., notis et idem : Dollandiani etiam ita edide-
runt; ne-cio an ex suis codd., an quía ita in Gisel.no
invenerunt. Giselinus metro consulere voluit : sed
scripti habent eadem, et hec erat tunc. consuetudo
ut in accusativo et nominativo plura utraque, eadem
secunda produceretur. Etiam breviario mozara-
bico legitur eadem. Exstat autem bic hymnus in eo
breviario ad diem ὅ Martii, ex quo lectiones discre-
Xxantes adnotabo. Becmanus, in Manuduetione ad
iz. Lat., cap. 11, affirmat, in lioc hymno, ut tunc
vnlgo imprimebatur, vicies, aut ultra, sententiam pen-
de:e, et implexam esse, quod distinctiones per c«m-
mata, cola, puncta vel omitterentur, vel non suo loco
figcrentur. Initium ejusdem hymni ex ws. Palatino
e.vendavit et distinxit. Hunc autem versum iia legi!,
Sauguinis notis ea idem scripta terris tradidit. Recte
quod attinet ad metrum; sed, ut puto, non ex fido
veterum mss. Weitzius, qui codicem hunc ipsum
Palatinum, ut ego arbitror, consuluerat, hanc varie-
tatem non indicav;t. In Urb. reperi notis eorum. Ut
autem in ccelo aureis litteris nomina adnotata dicit Pru.
dentius, ita eadem in terris scripta ait notis sanguinis
per martyrium fusi. Sunt enim not? velut compendia
litterarum, ut ad hymnum S, Cassiani explicabimus,
4. Hoc toco terra Ibera pro regione peculiaii Hi-
spanie lberia dicta, congruentius accip tur quam
pro tota Hispania. Barthius, lib. xy Advers., cap. 7,
notat stemma scriptoribus &vi cadentis esse pro co-
rona : qua voce Ennodius uti amavit, sed a Sirinondo
et Schotto, qui Enuodio vindices uno eodemque anno
coniigerunt, stemmata in schemata mutata sunt: quod
Barthio displicet, quia stemmata pro ornamentis se-
quior :tas inille locis dixit, Ego puto Prudentium ad
Jinscriptionem ipsam sui libri respexisse : inscrips.t
librum Peristephanon, et statim canit, Aoc stemmate
pollere terram liberam. Qui Grace sciat, stemma et
Stephanos eadem 6.86 origine et sig iiflcatione, facile
B norit. llericus Altissiadorens:s verba hujus versus
expressit lib. ut, Virgineo plane poll. bit stemmate felix.
Iro corona etiam videtur accipere Pauliuus de Obita
Celsi : Át quos calesti pietas evexerit actu. Purticipata
gerent stemmata rege deo. Vide Comment. ad vers.
81, hymn. 7. Cathem. Gifanius verbo PotLERE mira-
tur hoc verbum v;x liodie notum esse, quod anti.iiio-
ribus bominibus tam fuit familia.e, ipsi etiam Cice-
roni, pro valere.
7. Egm. vitiose hicalentes pro hic calertes. Brev.
Moz. corrupte haurit undas cedit ictu.
8. Vat. À nole, arene. Gretzerus, de Sacr, Pere-
grin. lib. t, cap. 43, egregie hos versus ad suum ar-
gumentum comprobardum producit. Baronius in
maityr. Rom. ad diem 5 Martii eosdem versus lau-
dat ad pium fidelium enltum ostendendum. Pevcra-
ws prudent-r observat quanta veneratione. prim!
Christiani sanguinem SS. martyrum prosecuti fuo-
rint, quandoquidem i/litas cruore arenas con[requen-
C traverint obsecrantes. Posthine. notis mss. doctissint
homiuis commodum, suisque in locis utar, quas a cl.
Antonio Polop singulari studio ac diligentia descri-
plas, atque e Ferraria missas penes me habeo.
10. Brev. Moz., Exter hic nec non. et urbis tut colo-
nus, quod indiget correctione. Notandus est concur-
Sus non solum Hispanorum, sed alarum etiam gen-
t.um ad sepulcra martyrum. Hos; iuianus, de Orig.
fest. Christ. pag. 12 et 13, agens de memoriis mar-
tyrum, innuit solum post S. Augustinum peregrina-
tienes ad se,ulera. martyrum originem sumpsisse :
quod non solum Prudeutii carminibus, sed innume-
ris etiam Augustini locis refellitur.
141. Fabr., Gis.. Ald., Drev. Moz., pracuctrrit.
Plerique, etiam Bolland:ani, percucurrit. Gifanius iu
Prn legit ex vet. lib. percucurrit, et affirmat voca-
bula articulo per juncta apud veteres fuisse plurimo,
qux liodie vel in prre vel aliter sunt commutata ; nt
perdurat teneras in Psychomachia. Petavius, tom. iV,
lb, xiv, cap. 11, ex hoc aliisque locis Prudentii ob-
servat, eum in triumphis martyrum eleganti earmine
describendis szpius eorumdem reliquias et sepulcra,
ac tam his οὐ] ταν et honorem tributum quam indi-
dem repensa beneficia commemorare. Patres Lati-
nos Grazcosque consentientes adducit Petavius.
12. Brev. Moz., awbiunt, Cellarius, non infelix
ramimaticus, hoc loco theologum infeliciter agit.
ATRONO3 MUNDI. Αἰ hic, inquit, unus est Christus. Ne
sutor ultra crepid:m. PPace non solum. grammatici
heterodoxi, verum etiam omnium theologorum refor-
matorum liceat Prudeutio, liceat nobis SS. martyres
patronos mundi dicere ea phrasi ac significatione,quam
Jam state Prudentii fama. proditrix in omnes. terras
percurrens annuutiavit, Hic patronos esse mundi, quos
precantes ambiant. S. Augustin:s non semel inartyres
paironos, et martyrum patrocinium dixit, praesertim
in lib. de Cura pro mortuis.
43. Cellarius ait, ultimam in frustra insolentercor-
reptain esse. Dubium mibi uon est, ouim ultima in
D
4:9
15 — Omne, quod justum poposcit, impetratum sen-
| tiens.
Tanta pro nostris periclis cura suffragan-
[ tium est,
Non sinunt, inane ut ullus voce murmur fuderit:
Audiunt, statimque ad aurem regis zeterniferunt.
Inde larga fonte ab ipso dona terris iufluunt :
920 Supplicum causas petitis qu:e medeTis irrigant.
87/4 Nil suis bonus negavit Christus unquam
[ testibus :
Testibus, quos nec catens, dura nec mors terruit
AURELII PRUDENTII CARMINA.
Lsetus hinc tersis revertit supplicstor fletibus, A
980
Unicum Deum fateri sanguinis dispendio :
Sanguinis sed tale damnum lox rependit lon-
[gior.
95 fioc genus mortis decorum est : hoc probis
[dignum viris,
Membra morbis exedenda, texta venis lan-
[ guidis,
Ilostico donare ferro, morte et hostem vincerc-
Pulchra res ictum sub ense persecutoris pati :
875 Nobilis per vulnus amplum porta justia
[panditur :
40 Lota mens in fonte ruhro sede cordis exsilit.
GLOSS/E VETERES.
47. Murmur, precem, I.
91. Testibus, martyribus, nam martgres testes inter-
pretantur, ]..——
25. Dispendio, in dispendio, 1.
B 25. Probis, probatis, bonis ; et dicitur probus, quast
probitate, tel bonitate probatus, 1.
97. Hostico, RAosticus, et hostilis uum sunt, ].
30. In foute rubro, sanguinis, I.
COMMENTARIUS. .
frustra cemmunis sit, quamvis s:epius producta inve-
hiatur. Avienus in Arateis corripuit.
45. Egm., justum est poposcit, male.
16. Ald., Brev. Moz., suffragantum : lege. suffra-
nitum.
47. Ald., Gis., Noms., Rott., Bollandiani, sinant ;
alii, sinunt. Nebrissensis legit sinant, et ait ordinem
esse, Audiunt, et statim ferunt preces ad Denm, ut non
sinant inane murmur, (subaudi quod ) f(uderit ullus
toce. Übsceura sane constructio. Lege non sinunt, et
sententia clare procedet. Cham. mendose, murmtre
pro murmur. De lac voce vide pret. lib. 1 eoutra
Symm. vers. 356, quze lioc loco Chamillardo displicere
non videtur. Hic. iterum Cellarius notulam impiam
apponit : NON SINUNT.. .. AUDIUNT : Ex mysterio ini-
guitaiis operari tum incipiente. Quid ineptius ? Pruden-
tius sancte affirmat lianc persuasionem et consuetu-
dinem in omnes terras permanas:e, 6] Cellarius do-
eere nos vult mysterium id esse iniquitatis, deinde
kd mysterium jam tum incipere, Verius possumus
dicere religionem οἱ pietatem; qua sanctos colere et
Mvorare decet, primis Ecclesim seculis viguisse,
Runc refrigescere. Vide proleg. cap. 7.
13. Vide, non mysterium iniquitatis, sed cathol:-
cam doetrinam de invocatione sanctorum : Ad aurem
Regis eterni ferunt. Inde larga fonte ab ipso dona
terris infiuunt: Deus igitur, fons bonorum omnium,
terris dona. immittit intercedentibus sanctis; quos
proinde :»quum est rogare οἱ venerari.
19. Gis. ad oram, ande larga. Brev. Moz. corrupte,
inde largo fonte abyssi. Deum fontem essc omnium
bonorum, noster sxptssime profitetur.
90. Vat. A mendose, supplicium. Nebrissa acute
animadvertit causas hic esse morbos; unde causarii
nec more lerruit. Alii, ques nec catene, dura nee
mors terruit. Pro dura multi habent. dira cum BDol-
land., Ald., Weitz., Gis., Vat. A et B. Verum Gifa-
nius cuim veteri Jib. dura omnino Icgendum conten-
dit: nam de horrore mortis agitur, ideoque dara
dicit, non de genere mortis, quod dira postularet, Ex-
stat dura in Alex., Put., Thuan., duobus Torren-
tianis, Heinsio, et aliis. Catenas, quibus martyres
vinciri solebant, s:epe memorat Prudentius, nt paulo
post in hoe hymno, iu S. Fructuosa, in. Cypri no,
Augustinus in psalmum cxxxvi : Gaudet intquus. in
ompa, gaudet martyr in catena. Plura. ex Tertu!-
iano, Lactantio, Cypriano, Hieronymo, et Actis mar-
tyrum proferunt Gallo-ius cap. 3 de Cruciatibus SS.
martyrnm, et Gaspar Sagittarius in opere de eodem
argumento cap. 3.
95. Ald. male distinguit fateri, sanguinis dispendio
Sanguinis sed. Nec hene Teolius, sanguinis dispendio :
Sanguinis ; sed tale.
94. Gis. ad oram utriusque editionis , rependit lar-
gior non male ; ceteri, longior.
95. In Vat. A, Egm., Palat., Alt., Rott., Noms.
omittitur est pest decorum, Melius addetur, ne hujus-
modi hiatus magis familiares Prudentio faciamus
quam Prudentius ipse voluerit. Cauch. pro probis in
cod. vet, invenil probum, ex quo conjiciebat probrum
non inconcinne, ut putat Heinsius.
96. Vat. A, membra mortis : emenda morbis. Tta
in Brev. Moz. pro excidenda Icgendum exedenda. Hic
etiam membra texta dicuntur, ut in hymno Exseq.,
Εἰ dissona texta retexi. Alibi crates [utea corperis.
27. Egm. corrupte, histico pro hostico. Vat. B,
Prag., RHat., Weitz., Gis., Bollandiani domare. Ald.,
Alex., scripti lleinsiani donare, quod elegsntius e-se
dicuntar valetudinarti, et causaria missio qux» pro- [D Heinsius existimat : et ita ctiam legitur in Brev.
ter valetudine laboribus militi:? solvit. Giselinus
in libris suis, hoc est medicis, hanc significationem
mon videtur invenisse : exponit enin ; Efficiunt, ut
warwemnceunque rerum causa venere, exoralorgs abeant.
udentius verbo juriscensultorum et militum usus
est ad morbos indicandos : quanquam jurcconsulti
big. lib. xxix, tit. 46, lez. 13, definiunt, missionem
eausariam esse, cum quis vitio animi, vel corporis mi-
nus idoneus militi:* renuntiatur. Simili significatione
valetudivarium, sive infirma valetadine utentem lali
dicunt cagionevole, e Hispani achacoso. Etsi enim in
D:ction. academ. Hi-p. prima sign:ficatio vocis acha-
que dicatur esse infirma valetudo, unde postea acci-
μ τ pro pratextu sive excusatione, diligentius tamen
qu:erendu:n esset «n res contrario modo se habeat,
21. flailsbr., Widm. supra, suis bonis. Melius bo-
mus. Martyres Latine sunt testes : hinc suis testibus.
22. Brev. Moz. contra metrum, isti. sunt, quos.
Rat. et Urev. Moz. non. male, quos ncc catena. dura,
Moz. Teolius cum ait, non aliter habere Vaticanog
codices, non omues, puto, intelligit. Weitz., Egm.,
Widm., mortem, et hostem. Burmaunus in Anthologia
testatur, in Egrb. ita legi, quamvis ab Ileinsio b:ec
varietas animadversa non fuerit. Heinsiani cum firev.
Mor., Bollandianis legunt morte et hostem vincere.
Sed Alex., Vatt. A et B, Rat., mortem, et hostem.
Aliud magis placet.
28. rev. Moz. contra metrum et sensum, parifwr.
Arnobius lib. 1 adversus gentes : Nemo unquam inno-
cens male interemptus, infamis est : nec turpitudinis
alicujus commaculatur nota, qui non suo merito penas
graves, sed cruciatoris perpetitur sevitiam.
29. llymno 10 Cathem., vers. 90 : Quod. per cru-
ciamina lethi Via panditur ardua justis.
50. γον. Moz. meudose, rubrosi decoris pro rubre
sede cordis. Martyrium dicitur risus sanguinis,
et haptisterium appellatur fons. Ilinc ethnici S. Pu-
dentem sanguine perfusum irridebaut ; Sulvum loturn,
981
Nec rudem crudi laboris ante vitam duxerant
Milites, quos ad perenne cingulum Christus voc:t,
Sueta virtus bello, et armis, militat sacrariis.
Cesaris vexilla linquunt, eligunt signum crucis,
90 Proqueventosis draconum, quos gerebant, palliis,
876 Preferunt insigne lignum, quod draconem
[subdidit.
PERISTEPHANON HYMN. I.
2383
A Vile censent expeditis ferre dex'ris spicula,
Machinis nurum ferire, castra fossis cingere,
Impias manus cruentis inquinare stragibus.
40 $7"]Fortetunc atrox secundosiIsraelis posteros
Duetor aul» mundialis ire ad aram jusserat,
idolis litare nigris, esse Christi defugas.
Liberam succincta ferro pestis urgebat fidem:
GLOSSA& VETERES.
31. Rudem, inconsuetam.— Laboris, qui antea bene
vizerant, sed excocti diversis suppliciis, 1.
52. Perenne, milites cingulo utebantur, — Cingu-
]um, coronam, J.
55. Suela, antea, quondam, — Militat, nunc, gladio
spiritus. — Sacrariis, Christi templis, 1.
- 99. Draconum, quia vezilía regum erant in modum
draconum, vento in se recepto, Iso. .
$7. Vile, scilicet esse, — Expeditis, in paratis, vel
PPS. Dofugas, d fuga, vel
42. Delugas, defuga, vel refuga, vel per ;
qui unum reliquit, et ad alium confugit. inge PT
COMMENTARIUS.
salvum lotum, ut in Actis S. Perpetua legitur. Adisis Β ribus expressa fuit, quorum figuram exhihet Baronius
Ruinartium.
34. Ald. contra metrum, ante viam.
. 92. Ald. probe ediderat Milites, quos ad perenne
cinquium Christus vocat. Nescio, cur male correxerit
Milites, quos ad perenne cinguli Christus vocat. 1s»
cingulum exponit coronam : melius diceret militiam,
qua perennis corona acquiritur.
99. Brev. Moz. corrupte, bello ense armis militat
sacratis. In Put., nunc fidei militat pro mili:at sacra-
riis. Tunc producenda esset secunda in fidei, ut re-
vera producitur a Lucretio, et sepius a Paulino. Sed
cum Prudentius szpissime eam corripuerit, Puteani
lectionem non admitto. Vide comment. ad vers. 62
Dittochazi. Dubitare aliquis posset an hi SS. marty-
res, relicta militia Czssaris, inter clericos militave-
Fint ex his verbis militant sacrariis. Et trahi huc
possent voces infra referendzx, orarium et annulus,
qua ornamenta etiam erant ad clericos spectantia.
Sacrarium plerumque accipiebatur pro altari. Vide
hymn. S. Vincentii vers. 517, Subjecta nam sacrario,
et hymnum S. Laureniii vers. 51, Talenta sub sacra-
riis. Cxterum eum Prudentius clare locutus non fue-
rit, eos inter clericos recensens, solum intelligitur
eos militiam Christianam fuisse amplexos, ut ex versu
seq. Lquet. "EE
54. Brev. Moz. trajicit verba et metrum corrum-
pit, signum crucis eligunt. Christiani interdum mili-
tiam Csesaris abjiciebant, quia, ut ait Ruinartius de
Maximiliano martyre, sub imperatoribus ethnicis, qui
milites sxpius sacrificare diis jubebant, frequentes
erant milibus occasiones peccandi. Itaque Dioni
interroganti, Qui militant, qu& mala faciunt? respon-
dit Maximilianus: Tu enim scis quo faciunt. Vide cjus
et S. Marcelli Acta.
55. Vat. A mendose, draconem. Fabr. male, quod
erebant. Conjici potest que gerebant. Lipsius de
ilit. Rom. lib. iv, dialogismo 5, multa disserit de
-Qraconibus, signis militaribus, et qu:xrit an in velo
sic depieti fuerint, aut acu texti, an potius totum
corpus solidum fuerit e pannis. Putat autem Pru-
dentium in primam sententiam inducere. Graugzus
jin Comment. ad lib. 11 Symmach., vers. 715, censet
Prudentium his duobus versibus respexisse ad effi-
giem Constantini, quax picta eral in tabula ante vesti-
bulum palatii, in qua erat draco medio ventre cruce
transfisus, ut docet Eusebius in Vita Constantini,
lib. m, cap. 3. Accipe Eusebii verba : Quin etiam in
.&ublimi quadam tabula ante vestibulum palatii posila,
cunctis speciandum proposuit salutare quidem siguum
capiti suo superpositum : in/ra vero hostem illum et
inimicum, qui impiorum (yrannorum opera Ecclesiam
Dei oppugnaverat , sub. draconis [orma in praeceps
vauentem... ldcirco imperator draconem telis per me-
dium ventrem confixum, et in profundos maris gurgites
projecium, sub suis suorumque liberorum pedibus cera
igne resoluta depingi, praponique omnibus voluit. Ubi
notanda est ratio pingendi cera igne resoluta διὰ τῆς
χηροχύτου γραφῆς. lec quidem tabula nummis plu-
tom. ΠῚ Annal., ad an. 525, num. 206. Hoc ait Pru-
dentius, duos hos martyres, cum antea fuissent dra-
conarii, prztulisse crucem, quz draconem subdidit ;
sive quia respexit ad effigiem Constantini, ut non
immerito suspicatur Grangzus, sive quia vere draco,
hoc est dzemon, virtute crucis subactus est. Ammianus
signorum quibus draco exhibebatur, vivam imaginem
ob oculos ponit lib. xvi: Alternumque potestatis gres-
sus multiplices alius purpureis sublegminibus text cir-
cumdedere dracones, hastarum aureis, gemmatisque
summitatibus illiqati, hiütu vasto perflatiles, et ideo
velut ira perciti sibilantes, caudarumque volumina re-
lin uentes in ventum. Quod autem Chamillardus cum
Nebrissensi ventosa pallia interpretatur vana. et su-
perba potius quam vento agit ta vel tumentia, non
assentior. Peveratus explicat vENTOSIS i/a textis dra-
Cconibus per rotunditatem et inanitatem, «t vento tur-
gescerent, quem per guttur ad mittebant. Postea vero
ad verbum PaLLUS colligit, ex mente Prudentii dra-
cones solum fuisse depictos, aut acu textos. in velo, —
. hon ul vento per guttur concepto sibilarent, quod non-
nulli afürinant ex Claudiani versibus. Ego puto pal-
lia dici ventosa, quia vento agitata tumescunt, et dra-
cones eodem sensu sibilasse, quod pallia vento im-
pulsa sonum sibilo similem cedunt. Claudiaui versus
sunt de tertio consul. Honorii : Hi volucres tollunt
aquilas, hi picta draconum Colla levant , muliusque
tumet per nubila serpens Iratus, stimulante noto, vivit-
ue receptis Flatibus, et vario mentitur sibila tractu.
racones per singulas cohortes a d:aconariis fere-
bantur ad bellum, aquilz& per legiones : adeoque
aquila erat militias princeps signum.
$6. Thuan. male, in signo lignum. Suspicabatur
Heinsius insigne ligni.
, 91. Brev. Moz., spiculum. Vegetius lib. 1: Quid
ipsi draconarii atque signiferi, qui sinistra manu hastas
gubernant. Qu:e verba a Chamillardo adnotata sunt
et exstant cap. 20 ejus lib. 1. Sed cur Pruden'ius ait
D deztris? Opinor, quia Prudentius enumerat ea fere
omnia quz milites solent facere, etiam draconarii, si
res postulet, depositis interea signis.
98. Brev. Moz., castra forte, male.
$9. In Vat. Α erat hzc vox manus addita Supra
minutioribus characteribus,
40. Christianos vocat secundos Israelis posteros,
quía, primis Israelitis rejeciis, illi successcrunt.
41. Brev. Moz. minus bene, auctor aula.
42. Brev. Moz., Fabr., refugas, non ita bene ac
de[ugas. Latinius, perfugas. lu Alex. est defugos, sei
g videtur factum recentiori mauu. loc vocabulum
defuga etiam reperitur lb. xu. cod. Theod. tit. et
lege ult., Curic ve! collegii defugas. Barthius, lih. xui.
Advers. cap. 15, asseruit refugas essc mendum, et
in velt. codd. et edd. legi transfugas; quod ego
nusquam vidi. Existimat autem Darthius utrumque
esse vitiosum, et apostatas olim fuisse : quod minime
persuadet. Nebrissa ait litare esse sacrificare impro-
prie; nam proprie est sacrificio impetrare. Giselinus
235
llla virgas, ct secures, et b:su!cas ungulas
43 — 878 Ultro fortis espetebat, Christi amore in-
AUREL'I PRUDENTII CARMINA.
981
| territa,
Carcer illigata duris colla boiis impedit,
GLOSSAE VETERES.
45. 111, fides.— Ungulas, genus tormenti quo co:ium
martyribus detraheb.iuur, 1.
45. Expetebat, desiderabat, l.
46. Doiis, boia et baga unum sunt ; bucee in plurali
sunt catene, |. — Bagis, id est bouga, Vat. S.
. COMMENTARIUS.
hanc differentiam perpetuam et constantem esse ne»
gat, et aliquando litare sumi pro sacrificare conten-
dit. Nou autem probat id proprie fieri. Ceterum
aliorum consuetudo in ea significatione adhibenda
Prudentium tuetur, sive propria illa dicatur, sive
impropria. Nescio lamen cur Giselinus fidenter affir-
met, nostri po. te auctoritatem nullam esse: nam quod
addit presertim in. quo illum critici uno ore damna-
runt, videndum id est, quinam hi sint critici , et cur
damuet,
44. Brev. Moz. male scribit bissulcas. SS. martyres
interdum securi, &xwpius gladio fuisse percussos,
quia glad:o occidi major erat ignominia, probat Gal-
lonius cap. u't. de Cruciat., uli etiam confirmat gla-
dio percutiendos virgis primum cedi consuevisse.
S. Ambrosius de securi pu'chre clsss. 1, epist. 25 :
Scio plerosque gentilium gloriari solitos, quod incruen-
tam de administratione provinciali securim revexerint.
Aringhus dubitat an artis, an martyrii insigne [uerit
securis in duobus lapidibus sepulcralibus insculpta,
quam exhibet tom. ll Roma Subterr., lib. vi. cap. 50.
Iu imagine SS. septem Dormientium , quam ex ve-
tusto monumento exhilhui tom. 1, pag. 356, ecrnere
licet duas secures, alteram prope S. Maleum, alteram
prope S. Martinianum, que martyrii eorum sunt
instrumenta, ut clave nodos:e prope Maximiauum et
Joannem, clavi prope Constantinum et Danesium,
. Vax ardens prope Sarapionem, et uncus ad ejusdem
pedes quo scilicet. corpora defunctorum martyrum
earum profert. Aliud genus est ungul:e instar ehiro-
thecze. ferre:e tribus digitis, qu:e reperta fuit in ec-
meterio Calepodil, Vide tabulam 26, et Ariughum
tom. Il, pag. 687. An autem fidiculze sint idem quod
ungu'm, disputatum est inter viros doctos, quorum
aliqui putarunt esse vincula nerven, quibus membra
reorum equuleo adhi:rebant: plerique ungulas ferreas
esse confirmant, quibus clare favent Isidorus et Pru-
dentius in Romano. Dicebantur autem fidicule a
findendo, vel fodicando, ut nonnullis placet; ungula
vero, quod imitaren!ur ungulas ferarum, qua pro-
pterea in cod. Theod. ix, tit. 12, lege 4, diserte no-
minantur vestigia ferarum, ungule ferarum. Vide veis.
481, in Romano.
45. Drev. Moz., fortis exspectabat, renuente metro.
40. De carceribus antiquis vide comment. ad lib. n
contra Symmach., vers. 468, et tab. 25. Rat. pro
duris habet furvis. In Drev. Moz. meudum est baccis
impetit. De diversa scriptura vocis boiis dictum ad
pr:efat. FERCIUIMACUUE, vers. 55. Eadem hic occurrit
varietas. Vat. A, Alex., Ald., Egm., Torrentiauus
unus et [Ieiusiani, bacis, sive baccis. ld fere placuit
recentioribus. llailsbr., Vat. D, bagis. I4em llailsbr.
&upra, Prag., Rat., bogis. Fabr., baiis. Weitz., Gis.,
Boliandiani, nonnulli alii, boiis, ut legendum esse
suspicatus est Nebrissensis. Iso videtur agnovisse
boia, 6aga et bara. Mihi placet scriptura hzc boia
pro instrumento quo martyrum colla illigahautur,
dum carceri inclusi erant : quale postea l'rudentius
ad scalas Gemonias, aut ad cloacas publicas, aut ad (y describit, Et chalybs attrita colla gravibus ambit cir-
flumina trahi solebant. Diversa alia forma erat uncus
quo inartyrum corpora discerpebantur, de quo agam
ad vers. 175 hymni S. Vincentii. Ungulz erant for-
cipes ferrex quibus discerpebantur et suleabantur
corpora martyrum, S. Hieronymus, S. Augustinus,
aliique, wngulis sulcari corpora tradiderunt : bisu/cas
vocat Prudentius hoc aliisque locis, quia duplices
sulcos imprimebant, ut figuram ungularum tabula 45
cruciatuum SS. martyrum lit. A considéranti patebit.
Descripte autem suut ἃ Gallonio ex ungulis asser-
vatis in basilica Vaticana, et sub Paulo lll inventis,
quas scorpiones fuisse male aliqui opinabantur.
Scorpiones expressi sunt tabula 9, lit. D. Compre-
lhenduntur scorpiones virgarum nomine, el erant
virg: nodos: et aculeatie, scorpiones dicte, quod
arcuato vulnere in corpus infligerentur, ut ait lsido-
rus. Virgcee erant aut ex ulmo, aut ex betula arbore
Gallica, aut ex quercu, aut ex fraxino, aut ex salice,
agt ex vite. Virge| quie non erant nodos, lenes
dicebantur, Alix virgze flebant ex ferro, quod inter-
dum ignitum corpori applicabatur, aut ex plumbo.
De: modis quibus SS. martyres cedebantur, vide
tab. 10 et 11. Forma scorpionum, quam Sagittarius
eap. 17 exhibet, Gallonianz imagini similis est.
Magis differt ectypum ungul:» bisuleze, quod ibidem
Sagitt;rius profert, ab ectypo Gallonii : nam in ectypo
Sagittarii tres ferrei mucrcnes tantum capiti affi-
guutur; in ectypo Gallonii tum hi, tum alii tres in
medietate; et fortasse ob hanc rationem bisulcie
dicuntur, quod mucrones capitis duo adversus unuin
sulcum imprimebant, ac similiter muerones medio:
tatis alterum. sulcum, Fallitur autem Sagittarius,
quod ait ungulas quas Gallonius describit, suam in-
genio scriptoris magis quam antiquis monumentis
forniam debere : nam vere ungule quales Gallonius
describit, in basilica Vaticana exstant, ut tradit etiam
Avdinghus pluribus iu lucis, qui non semel ectypum
culis. Insigne antiquitatis monumentum ab eminen-
(issimo cardinale Stephano Borgia e celeberrimo sua
museo Vclitris nobiscum liberaliter communieatum
exlibenus :zri incisum.
Ex «re Velitris in Museo Dorgiano.
| manus:
- Veritas crimen putatur : vox fi.lelis plectitur.
Tunc et euse cosa virtus triste percussit
[ solum,
$0 Etrogis ingesta moestis, ore flammas sorbuit :
Dulce tunc justis cremari, dulce ferrum perpeti.
Hic duorum cara (ratrum concalescunt
| pectora,
Fida quos per omne tempus junxerat sodalitas.
Stant parati ferre quidquid sors tulisset ultima:
" PERISTFPHANON. HYMN. I.
879 Barbaras forum per omne tortor exercet A 55
esG
Seu foret prebenda cervix ad bipennem pu-
[blicam,
Verberum post vim crepantum, post catastas
[igneas,
8.80 Sive pardis offerendum pectus, aut leo-
[ nibus.
Nosne €hristo procreati mammonz dicabimur,
Et Dei formam gerentes serviemus s:xeculo?
οὐ — Absit ut coelestis ignis se tenebris misceat ;
Sit satis quod capta primo vita sub chiro-
[grspho,
GLOSS/E YETERES.
48. Plectitur, punitur, condemnatur, 150.
50. Ingesia, facie, 1.
54. Dulce, dulcis res fuit, V.
55. Sodalitas, sodales dicuntur, quasi simul edales,
id est, simul comedeutes, I, Vat. À.
56. Catastas, genus tormenti, id est lecti ferrei qui-
bus impositi martyres, ignis supponebatur, 1.
98. Mammonz, demoni, vel divitiis mundanis, l.
60. Colestis ignis, anima, I.
61. Chirographo, manualis conscriptio, l.
COMMENTARIUS.
Videri etiam possunt vincula S, Petri, qux in ecclesia B
bojus nominis religiose osgervantur, et a cl. cancel-
lierio in suo erudito opere de Carcere Mamertino,
ejnsdem eminentissimi cardinalis Borgi:xe cura pariter
delineata, xri incisa proferuntur, in quorum extre-
mitate boiam, sive circulum ferreum observare licet.
Ad majorem cruciatum in parte interna circuli in-
terdum acumina ferrea eminebant, ut colla aut im-
mota permanerent, aut, si flecterentur, in acu'eos
impingerent, ut apparet in boia quam nos exhibemus.
De boiis agunt Gallonius cap. 5, Sagittarius cap. 2,
ubi de variis vinculorum generibus disserunt.
47. Weitz., barbarus, qui solum agnovit, in Vulg.
et Widm. supra esse barbaras. Plerique tamen legnnt
barbaras. Notandum est ex Actis martyrum, in foro
bnjusmodi carnificinas exerceri solitas. Interdwn
autem fiebant extra urbem, et carnifices ipsos extra
urbem babitasee probat Kirchinannusde Funer. Rom.,
eap. 24, libr. ir, cujus consuetudinis nonnullum Rom:
ex-lat ve-tigium. ΄
49. Οἷς. ad oram perculit solum. Ense martyrem
czsuim exprimit tabula 91, lit. D.
50. Diversos modos quibus martyres igni trade-
bantur, vide in tab. 16 et 17.
51. In Thuan. et Boher. priore, vetustissimis co-
dicibus, jussit pro justis. Conjicit Heinsius jus fit.
Melior est scriptura perrulgata. Dulce (anc justis cre-
mari; et in Ileingii notis legendum est dulce tunc,
pon dulce nunc. .
52. Ald., Fabr., Weitz., Bollandiani, convalescunt
ro concalescunt, quod magis est Prudentianum. Gi-
fanivs a Weitzio et Heinsio citatur pro convalescunt.
Vat. A, Rat., corpora quod alicubi invenit Weitzius.
Reiine pectora.
55. Prag., vinxerat sodalitas.
55. Bipennis est securis, ita dicta a duabus pinnis
geu pennis, hoc est fastigiis, qux utrinque acuta
erant. Peveratus ex Baronio ad mortyr. Ron. ix cal.
Aprilis dubitat an eo tempore securis in usu fuerit.
£mate editiori iu quo rogus accenderetur, per tropnm
ici posse catastas igneas, scilicet inulto igne radian-
tes. Advertit nihilominus apud Isonerm et vetus aliud
lossarium catastam esse lectum ferreum. Giselinus
igneas reperit in ed. Daventr.; sed, ut ipse observat,
cam in hymno S. Laurentii vers. 599, crates ferrea,
qu:e jam ignita erat, catasta d catur, nihil est causam
quamobrem ig»eus mutetur in ligneas. Apud Chri-.
stianos scriptores s:zepe catasta significat locum emi-
nentiorem ubi de reis sumebatur supplicium. Putant
aliqui inde dictum Hispanis cadahalso, ct Italis cata-
alco. ΕΝ
j 57. Vulgaris erat gentilium acclamatio : Christia-
nos ad leonem, ut Tertullianus, Cypriands, et alii
referunt. Nonnunquam : Christianos ad bestias, Ilie-
ronymus utrumque conjungit lib. vn in 1saiam, cap.
18. De pardis, quorum laniatui exponebantur Chri-
Stiani, meminit Eusebius lib. 1 Hist., cap. 16. ln
martyrio S. lgnatii pro leonibus nonnulli leopardos
memorant.
58. Ex Matth. vi, 94 ; Non. potestis Deo servire et
niammone., Barthius lib. Lv, cap. 4, Advers., ait Iso-
nem non debuisse disjuugere diabolo, vel divitiis mun-
danis. Mammon enim non aliter idolum est opum et
divitiarum, quam belli Mars. Alius gloss:tor apud
eumdem Barthium exponit , mammoneam fidem, pe-
cuniosam, secularem, avaram. Plura ibi Barthius, et
cap. seq. de mammona pro d:emoene, pro avaritia,
pro divitiis. Scripsit autem hunc ver$um : Nosne
Christo procreati serviemus mammoncz? puto, erroro
memoriz.
$9. Cauchius malebat serviemus idolo. Nihil est
necesse , ait He:nsius.
60. Aldus recte ediderat absit ut. Non intelligo
quid sibi voluerit, cum, renuente metro, correxit
absit ne. Probe emendavit ignis pro igni. Sententia
petita est ex 1l Cor. vi, 14 : Que societas luci ad
tenebras ?
61. In Aldo error capra pro capta. Nebriss. suspi-
Verum etsi credibile sit majorem Christianorum p:r- D catur cepta. Chirographum esse militare sacramen-
tem gladio potius quam securi fuisse percussam, ut
nuper ex Gallonio aiebam, dubitandum minime est
quin aliquando securi c:si fuerint, ut vel ex solo
Prudentio deinotistratur, et pluribus confirmat Sagit-
tarius cap. 7 de Crucia:, Savaro ad Sidonium, pag.
88, hanc phrasin notat, prebere cervices, ex Apolli-
pari et ex Adone Trevirensi : Jta ut sponte cervices
$nas securibus darent. Martyres ultro proebuisse cer-
vices carnifici sccandas,.sexcentis exemplis in eorum
actis et martyrologiis constat.
56. Vat. A, crepantem, minus bene. Nebrissa pro
igneas conjiciebat ligneas ; neque lac. conjectura
Sogiuario, cap. 10, displicebat : qui addit, de pe-
tum, inutile sit monere. Ex Ambrosio Morales Pe.
veratus notavit ecclesiam Toletanam codicem per-
vetustum habere quo vita martyrum continetur, ubi
verba ab Eulogio de his martyribus adducta haben-
tur, scilicet tanquam prolata a Celedon:o Hemete-
rium hortante. Addit magnopere esse animadverten-
dum qam ca historia sit antiqua, qua: tempore Eoa-
logi: fuerit conscripta. Verum Eulogio longeantiquior
est Prudentius, Eulogius lib. 1 Memor. mart. ita ha-
bet : δίς nimirum beati martyres Hcmeterius et Gele-
donius, cum (radere pro Domino animas anhelarent,
tuli sese invicem ad passionem astantes hortatu impel-
lunt : Feriut. ubique hostem missilibus suis vibrata
[ Cxsaris.
Tempus est Deo rependi quidquid est proprium
[ Dei.
Ite,signorum magistri:et vos, tribuni, absistite.
Aureos auferte torques, sauciorum preemia :
Clara nos hinc angelorum jam vocant stipendia.
Christus illic candidatis przsidet cohortibus,
Et throno regnans ab alto, damnatinfames deos,
Vosque, qui ridenda vohis monstra divos fingitis.
65
AUREL]I PRUDENTII CARMINA.
8981 Debitum persolvit omne functa rebus A 70
238
Hzc loquentes obruuntur. mille poenis mar-
tyres,
Nexibus manus utrasque flexus involvit rigor,
Et chalyhis attrita colla gravibus ambit cireulis.
8892 O vetustatis silentis obsoleta oblivio !
Invidentur ista nobis, fama et ipsa exstinguitur.
Chartulas blasphemus olim nam satelles abstulit ,
Ne tenacibus libellis erudita szcula
Ordinem, tempus, modumque passionis pro-
: | ditum
79
GLOSS/E VETERES.
64. Tribuni, super mille. — Absistite, discedite, I.
65. Torques, circulos. — Sauciorum, infirmorum.
— Pr»mia, que sunt, 1.
68. Infames, sine bona *ama, ingloriosos, 1.
71. Rigor, duritia, T.
72. Chalybs, ferrum, chalybs Grece sideros, 1.
19. Obsoleta, inveterata, 1.
COMMENTARIUS.
confessio, et latentem fidei inimicum ubicunque (uerit Bj suis scriptis. Confer prfat. Psychomachi:e vers. $5,
inquiramus. Eminentissimus archiepiscopus Toleta-
nus Franc. Lorenzana in pereruditis notis tom. II
SS. Patrum Toletanorum ait, in Actis martyrum a
Joanne Tamaio Salazar primum editis, postea ab
Antuerpiensibus ad diem ὅ Martii, ac postremo ab
Emmanuele Rísco tom. XXXIII. Hisp. Sacr., Append.
9. videri, esse verba uniu« e duobus martyribus, Fe-
riat ubique hostem miss libus suis vibrata con[essio, et
justa nonnullos mss. codd. Hemeterii, reliqua vero
alterius, nempe Celedonii.
62. Matth. xxi 21 : lleddite ergo qua sunt Caesaris
Cansari, et qua sunt Dei Deo.
65. ltat. et duo Heinsiani contra legem metri, quid-
quid proprium est Dei. Vat. B, Weitz., Cauch., Widm.
a prima manu, quidquid est suum ,Dei. Alii bene,
quidquid est proprium Dei.
64. Brev. Moz. mendose, adsistite,. Bollandiaui, as-
sistite. Scripti Heinsiani, Ald., Weiiziani, nostri, εἴ
vos. Giselinus omisit et. Sermo est de tribunis mili-
tum, sive prxfectis legionum, non de tribunis plebis.
C^nfer glossam leonis.
65. Aldus ediderat aureos auferte torquens ; in
emendatis novo errore posuit aureos auferre torques.
Vat. A, afferte, recte emendatum supra, auferte. Idem
Vat. Α, aureas ; alii, aureos. Brev. Moz. perperam,
aureos offerte. Vegetius lib. n, eap. 7, Torquarii du-
plares, torquarii simplares, quibus torques aureus soli-
de virtutis premium fuit. Stewechius in Comment.
ait, auxiliares milites aureis torquibus a Romanis
donatos, at cives non nisi argenteis. 180 sauciorum
explicat infirmorum : melius intelliges eos indicari
qui vulnera bello acceperunt.
66. Brev. Moz. male, clara vox angelorum vocant
stipendia.
67. Exercitus martyrum candidatus dicitur in
hymno Te Deum laudamus. Vide Comment. ad vers.
457 hymn. ὅ Cath.
69. Brev. Moz. non male, Queque de.idenda nobis
mons!ra divos fingiiis.
71. Rigor pe duritie ponitur, ut rigor ferri apud
Virgilium 1 Georg., rigor auri apud Lucretium, in
cu;us indice vide notata a Gifanio in nicon auri. Pau-
linus Natali 4, Stat manibus colloque chalybs.
79. Ald. recte impresserat circulis, quod non recte
mutavit iu. cyclis. Vide qux disserui in notis ad
llymuodiam llispanicam die $ Martii de hoc eodem
versu, et intelliges contra metri rationem esse gravis
ambit circulis, ut. edidit Weitzius cum Hailsbr. et
Widm. Nec melius Vat. Q, gravis ambit circulus. Male
ctiam Vat. P, circuit pro circulis. Weitz. cum IHailsbr.
scribit calyps; Alex. et Widm., coalips. Gruterus vo.
lebat artita, quod secutus est. Weitzius. llailsbr.
"rita. Widm. ad oram, Vatt. A, D, Prag., Wat,
a«tricta ; alii attrita, quod unice probat Ieinsius ex
Attrita boiis colla liber erigit. In Drev. Moz. hzc est
discrepantia, colla duriter ambit pro gravibus.
δ. Arnobius lib. iv, prope finem : Quod si haberet
vos aliqua vestris pro religionibus indigna'io, has potius
litteras, hos exurere debuistis olim libros, iitos demo-
liri , . . . Nam nostra quidem scripta tur ignibus:
meruerint damnari ? cur conveuticula dirui? Eusebius
lib. vii, cap. 2 meminit edicti quo Diocletianus sa-
eros Christian: religionis codices cremari, et eccle-
sias ad solum usque dirui jussit. Ejuscémodi rei
mentio exstat apud Optatum, S. Augustinum, et plu-
rima Acta SS. martyrum. Id snno 305 circiter conti-
git. S. fIieronymus, lib. n. Commeht. in Zachariam,
cap. 8, Hac persecutionis tempore in Ecclesia Christi
expleta conspeximus, quando in tantam rabiem perse-
cutorum feritas excitata est, ut etiam conciliabula no-
stra destruerent, divinos libros ignibus traderent. Adisis
Ruinartinm przefat. in Act. martyr. De hac consue-
tudine comburendi scripta, ejusque origine apud Ro-
manos non satis inter se conveuiunt Tacitus, et 3u-
ctor Controvers/arum et Snasoriarum sub nomine
Senecze Patris. Hic in procemio lib. v, Controvers.,
de Labieno loquens ait : In hunc primum ezcogitata
est nova poena. El[fectum est enim per inimicos, «t
omnes ejus libri incenderentur. Tes nova οἱ insueta,
supplicia de studiis sumi. Dono hercule publico ista in
penas ingeniosa crudelitas post Ciceronem inventa
est... . Ejus qui hanc in scripta Labieni sententia
d zerat, postea viventis scripta combusta sunt: jarh nom
melo exemplo, quia suo . . . . . . Cassii Severi, ho-
minis Labieno junctissimi belle dicta res ferebatur. llo
tempore quo libri Labieni ex. senatusconsulto nreban-
tyr ; Nunc me, inquit, vivum uri oportet, qui illos edi-
dici, Audi nunc Tacitum lib. 1v. Annal., cap. 5, ubi
causam de Annalibus Cordi Cremutii in senatu anno
Urbis 778, imperii Tiherii 10, ita exponit : Cornelio
Cosso, Asinio Agrippa coss. , Gremutius Cordus postula-
tur novo; ac tunc primum audito crimine, quod editis
D annalibus, laudatoque M. liruto, C. Cas. ium Romano-
“
rum ultimum dixisset . . . . . Cremut.us τοι ημοη
vite certus, in hunc modum exorsus est : Verba mea,
patres conscripti, arguuntur, adeo: factorum innocens,
sum . . . . Antonüi epistole, τὶ conciones, :alsa
quidem in Augustum, sed multum cum acerbitate habent
carmini Dibaculi et Catulli referta contumeliis Cesa-
rum (lorte Cesaris) leguntur, sed ipse divus Julius,
ipse divus Augustus εἰ tulere ista, et reliquere. Alia ad-
dit Tacitus, e quibus colligas tinc primum libros ex
senatusconsulto combustos fuisse. Equidem magis Ta-
cito assentior ; nodum fortasse alio tempore dissolvam.
11. Hos SS, martyres sxculo iv ineunte, aut paulo
ante martyrium subiisse, multi recentiores af(irmant,
Sed melius est cum Prudentio et auctore Actoruni
apud Bollandianos, fateri tempus passionis iguorari,
289
883 Dulcibus linguis per aures posterorum A
. [spargerent.
Hoc tamen solum vetusta subirabunt silentia,
80 Jugibus longum catenis an capillum paverint ,
Quo viros dolore tortor, quave poena ornaverit.
Mila laus occulta non est, nec senescit tempore,
Missa quod sursum per auras evolarunt mu-
[nera,
Quz viam patere cceli przemicando ostenderent. :
85 lilius fidem figurans, nube fertur annulus :
Hic sui dat pignus oris, ut ferunt, orarium :
888. Qux superno rapta flatu lucis intrant in-
[timum.
PFRISTEPHANON. IIYMN. 1.
400.
Per poti liquentisaxem fulgor auri absconditur,
Ac diu visum sequacem textilis candor fugit :
90 Subvehuntur usque in astra, nec videntur ain-
[plius.
Vidit hoc conventus astaus : ipse vidit carnifex,
Et manum repressit hzrens, ac stupore oppal-
[luit :
Sed tamen peregit ictum , ne periret gloria.
Jamne credis, bruta quondam Vasconum gen-
[tilitas,
95 885 Quam sacrum crudelis error immolarit
[sanguinem?
Credis, in Deum relatos hostiarum spiritus?
GLOSSJE VETERES.
88. Patere, illis, I.
85. Annulus, qui signat fidem sine fine figurans, 1.
Orarium, ab ore, id est sudarium, l.
intimum, secretum, Ἰ.
88. Liquentis, liquidi, vel sereni, 1.
89. Visum, hominum, l.
92. IHirens, dubitaus, 1l.-
96. In, pro ad. — Spiritus, animas, I.
COMMENTARIUS.
80. Brev. Moz. corrupte, catenis ad capillum
tracti. Nebrissensis id notat : Non constat quo mortis
enere sint affecti ; mortui sinl in catenis, et nutrieriut
longum capillum et barbam : restituimus autem ordi-
nem versuum, qui erant confusi , et turbabant sensum,
lta autem. disponit: Dulcibus, Quo viros, Jugibus,
Hoc tamen, llia laus. Verum ordo quem codices
przferunt, reciuin sensum efficit, Apud lRoinanos rei
comam nutriebaut, adeoque juges catenze, sive lon-
gum carceris tempus ex longo capillo dignosci pote-
rant. Vide vers, 59 hymni 11 Peristeph., ubi crinita
ασιπίπα vocantur martyres carceribus detenti.
δι. Hailsbr., Widin. supra, Brev. Moz., Gis. ad
marg., Vatt. A, P, Q, quave pompa, quod placet Hein-
sio , tanquam de victimis agatur. Gallandius putabat C
contextum respuere pompa, et pro poena allegat
pPestantem Aldinam editionem auni 1501, nimirum
hanc ipsam qua nos utimur. Thuan. , Alex., queve
pompa. Vat. B, Urb. , Weitz., Bollandiani, aliique,
quave pena. Mihi id non displicet, nam praecedit do-
lore tortor ; pro ornaverit autem mallom affecerit, aut
aliud siwilis significationis. Verum poetice et figu-
rate recte id dicetur.
85. Aldi error nube. Teolius, cum fateatur 40.8-
cunque de his duobus martyribus scimus ea nos de-
bere Prudentio, nihilominus affirmat post Chamil-
lardum, annulum esse llemeterii, orarium Celedonii :
quoJ ita distinctum in Prudentio uon inveuio. Dene
Lmeu cx hoc loco arguit Teolius consuevisse veteres
Cliristisanos annulos gestare, quorum aliqui asservan-
tur in. museo Vat.cano ab equite Victorio illustrati.
Cur autem annulus fidem figuret, si quaerat aliquis,
dican etiam ab sponso spons: annulum dari ad fidem
eonjugalem significandam. ltaque lnnocentius dH,
annulum. Fulconi abbati Corbeiensi coucedens , his
verbis scripsit : In:er ceteros ornatus prelatis Eccle-
siarum conceditur annulus , qui est s;gnaculum fidei ,
juxta quod pater filio rev.rtenti dare annulum in manu
precepit, ut videlicet Ecclesiam sibi commissam prala-
[us ipsius intemerata fide custodiut , ad quam fideluer
observandam per. visibilem speciem jugiter admonetur.
Vide Macrum in Hierolex. verbo annulus, ubi Inno-
centii verba exponit.
86. Orarium usu ecclesiastico olim sumebatur pro
stola, ut notum est. Hac appellatio aliquatenus con-
servata apparet in Latinitate corrupta scculi x cu-
jusdom iusirumenti donationis, quod exstat tom.
XXXIV Hispanis sacre, pag. 455, uii Ovecus
episcopus legionensis circa aunum 951 inter alia do-
ποδὶ albas cum easdem amictis 10, orales 10, quod
scripturas dicunt stolas. Hac siguilicatione orarium hic
accipi non puto. Pro sudario, quo os abstergitur,
erarium dixerunt Ambrosius et alii; et in glossa le-
gam a tergendo sudore oris, vel a tergendo ore. Cha-
millardus existimat orarium ab os oris posse accipi
pro operculo capitis quo utebantur antiqui dum invo-
cabant Deum : quo sensu orarium erit signum pieta-
tis Celedonii. Sed nullum illius significationis adducit
testem. Itaque adhzereo glossze. Peculiarem etymolo-
giam orarii ab aurariis el auris explicui ad hymn. 4
Catb. , vers. 22. Animadvertendum etiam est , non-
nunquam oculos martyrum qui gladio erant feriendi,
linteo sive oratio fuisse ligatos. Ado, vi cal. Junii :
Sic accepto orario, ligans (S. Julius) sibi oculos martg-
rii palmam gladio cedente percepit. Et v1 cal. Decem-
bris : Beatus Alexander cum duceretur , obviavit ei
quedam vidua, quam beatus martyr. rogavit dicens:
Commoda mihi orarium. At illa prestitit ei. Officiales
autem. dixerunt. mulieri : Perdidisti orarium tuum.
Facto itaque signo crucis, exspoliavit se beatus. martyr
tunica, et in linea stans, texit sibi de oratio oculos, dein
positis denibts suscepit gladium.
88. In Prag. desideratur per ante poli.
89. Vat. A a prima wanu, visus; a secunda manu,
visu. Lege visum.
92. Vat. A, et manus. Gis. ad oram, palluit , et
pro alia scriptura , expalluit. Vatt. P, Q, Urb. scri-
unt obpalluit, Alex. oppalluit.
93. Nebrissensis peregit ictum exponit percussit
truncavitque martyres : sed addit id contrarium esse
ei quod supra dixerat. Mihi non videtur contrarium,
non solum si attendaptur tormenta citra mortem, ut
Nebrissensis interpretatur, sed etiam si pr: oculis
habeatur mortis genus. Prudentius ante dixit, satelli-
tem chartulas abstulisse, ne posteri modum passionis,
ordinem, tempus scirent, et ignorari qua poena fuerint
alfecii. Nunc ait, carnificem peregisse iclum, ex quo
nec mous passionis , nec poena liquido perspieitur.
lizc ratio ne periret gloria ab aliis etiam adhibetur
in martyrum passionibus enarrandis. Thomas Hur-
tado, iu opere de Vero martyrio resolut. ὅδ, digress.
2, ubi fuse agit de aliquibus instrumentis quibus
tyranni martyres torquebant, sect. 10 qusrit, cur
martyres fere semper. gladio cesserunt , gladius vero
raro marlyribus cessit, et rejectis aliis rationibus cuin
Delrio respondet, rationem esse, quia gladius est
precipaum et maxime legitimum ordinariumque
Justitie ultricis. instrumentum. Censeo addi posse
martyres cessisse mitissimo mortis generi, interdum
vero superstites fuisse aliis, in quibus tormeata do-
loresque incredibiles sustineri cebent, ut eorum con-
stantia soli virtuti divinos ascriberetur.
95. Rat, immolaret. Brev. Moz., heroum pro
error, male.
90. Drev. Moz., relatum hostiarum spiritum,
291
Cerne, quam palam feroces hic domentur A
[d:zmones ;
Qui lupino capta rictu devorant prazcordia,
Strangulant mentes et ipsas, seque miscent
[sensibus.
Tunc $uo jam plenus hoste sistitur furens
᾿ [homo,
100
Spumcas efflans salivas, cruda torquens lumina,
Expiandus quistione non suorum criminum.
Audias, nec tortor astat, ejulatus flebiles :
Seinditur per flagra corpus, nec flagellum cer-
[nitur,
105 $89 Crescit et suspensus ipse vinculis laten-
[tibus.
llis modis spurcum latronem martyrum vir.
[rus quatit ;
Ilzec coercet, torquet, urit ; hzc catenas incutit ;
Prado vexatus relictis se inedullis exuit.
AURELII PRUDENTI CARMINA 358
Linquit illxsam rapinam : faucibus siccis
[fugit :
110 Ungue ab iio usque ad capillum salva reddit
[omnia ,
Confitens, ardere sese: nam geliennz est incola.
Quid loquar purgata longis alba snorbis cor-
[ pora?
Algidus cum decoloros horror artus concutit :
llic tumor vultum relinquit, hic color verus
[redit,
115 Hoc bonum Salvator ipse, quo fruamur,
[praestitit ,
Martyrum cum membra nostro conseeravit
[oppido:
887 Scespitant que nunc colonos, quos Ibe-
[rus alluit.
State nunc, hymnite, m.tres, pro :ecep:is
| parvulis :
GLOSSAE VETERES,
102. Qu:estione, examinatione, Iso.
105. Crescit, tumescit, 1.
115. Algidus, febris, 1.
117. lberus, fluvius Hispaniw. — Alluit, influit, 1.
118. Hymnite, cauite, 1. Hymnizantes, Vat. A.
COMMENTARIUS,
97. Ald., Vat. Dh, Alex., Urh.. Dollandiani, do-
mantur. Vatt, À, D, et plerique edd., domentur. Vat.
Q mendose, domuntur. De miraculis ad. sepulcra
martyruin patratis superfluum est dicere : plena enim
eunt Acta SS. martyrum.
88. Vatt. A, D, P, Alex. a secunda manu, Hailsbr.,
Widwm. supra, Dollaudiani, rictu. Vat. Ὁ, Urb. et
plerique edd., ritu. Pro devcorant. perperam Dreviar.
Mozarab., dejormant.
99. Vat. Δ. corrupte, s!ragulant.
4€0. Gis. ad oram, nunc suo nam. Fabricius verbo
peu ait: Pera Christianorum persecutoribus Dci ju-
dicio siepe horrende sunt inflicte, ut Ge [lispano quo-
dam Steph. primo scribit Prudentius, qui in furorem
acius, ei a Satana [flagellis casus, ligatus, atque suspen-
sus est. l'rudentium Fabricius non intellexit : non
enim liic qui a d:emone torquetur, yecsecutor Chri-
stianorum a Prudentio dicitur.
101. Breviar. Mozarab., spuinans, contra metrum.
103. Nebrissa, non suorum criminum interpretatur,
quia illud crimen non est hominis, sed dxmonis.
Chamillardus ait posse fleri ut homines innocentes a
d:emone vexentur ; additque daeimnoniacos non peccare
dum verba proferunt, aut turpia facinora patrant in-
viti. Teo!ius plane Cuamillardo consonat. Existimo
Prudentium questionem non suorum criminum | osuisse
pro formula exorcismi, qu:e jam tum in usu erat, et
videri potest quodammodo descripta in Apoth. vers.
406. Fuge, callide serpens, eic., ubi multa a Pruden-
tio et a nobis dicta sunt qu: totum hunc locum de
d:smoerniacis ei exorcismis possint illustrare.
105. Brev. Moz. versum lunc vitiose exhibet Au-
diens luec torior adest. e;ulatu flebili. Teolius e.lidit
nec tortor instat ; ne«cio an suorum «odicum auctori -
tate permotus, an quia in notis Ieinsii legerit, instat
esse in Nomsio et sclied s Cauchianis, et astat. jam
pracessisse. Cellarius eiiam hac nota fleinsii impul-
sus edidit instat. C:eterum lleinsius in textu posuit
astat, et quod ait, jam pr:ecessisse astat, falsum est,
nisi intelligat astans, quod legitur vers. 91. Nonnulli
scribunt Aejulatus.
10 .. Brev. Moz. male, latcntibus est.
106. Cellarius reponit in notis : Vis divina torquet
diabolum. Videtur improbare phrasim virtus martyrium,
At SS, Patres ita locuti sunt, οἱ theologi nostri scite
distinguunt in'er virtutem propriam faciendi miracula,
que Deo soli convenit, et virtutem s u facultatem
C tam, et abeunt faucibus siccis. At Vi
patrandi eadem miracula, à Deo communicatam, de
qua Matth. x, 8: Infirmos curate, mortuos suscitate,
leprosos mundate, demones ejicite.
107. Vat. À male, colhercit. Ab hoc versu. incipit
codex Marietti.
108. Brev. Moz. non inepte, e medullis exilit.
109. Imitatio Virgilii Y ZEn., Catulique relicti Fau-
cibus exspectant siccis. Nebrissa ait translationem esse
sumptam ΟΣ lupis qui relinquunt predam incruen-
ilius loquitur
de catulis qui exspectant : nam de lupis przmiserat,
Lupi ceu Raptores atra in nebula, quos improba v.n-
tris Exegit cocos rabies, catulique relicti, eic,
110. Cum ait ungue ab imo, salis exprimit unguem
pedum.
111. Brev. Moz., nec gehenne, quod aliqua ratione
defendi posset.
115. Ald., Mar., Weitz., vetustiores Ileinsiani,
decoloros, pro qua scriptura Heinsius allegat Egmon-
danum Weilzii, qui a Weitzio videtur: mihi citatus
ro decolores. Habent etiam decoloros Vatt. B, P, Q,
Urb., et Ales. asecunda mauu, Brev. Moz. In Piag.,
Vat. A, Dollandianis et aliis, decolores. Giselino ma-
gis placet decolores, quia alibi Prudentius usus est
decolor ; neque hzc ratio non placet Chamillardo.
Verum hujusmodi vocabula unicolor, multicolor, de-
coler, ad secundam declinationem etiam inflecii pos-
sunt ; et Prudentius ipse alibi dixit muuticolor fucus,
alibi multicolora prata, et tam lioc quam illud a metro
illis in locis exigitur. Aliis in locis discrepantia non
obest, sive decolores sive decoloros dicatur, Alg:duin
horrorein vocat horripilium sive frigus quod febrim
prieeedit.
115. Egm., Vatt... A, Q, reliquit; alii, relinquit.
Widin. supra, color versus. Brev. Moz., hinc tumor...
hinc color.
116. Brev. Moz., quod membra.
417. Mar., sospitansque, ct ad oram pro div. scrípt.
gospitantque. Alex., sospitantque ; melius sospitant qua.
118. Vat. B mendose, martyres yro matres. Wat.,
Vau. B, Q, Mar., Prog., Weitz., przstantiores lH«in-
siani, Alex., Urb., Bollandiani, et alii, Aymnite. Ald.,
Nehr., Fabr., Sich., Kgm., Gis. ad oram, Gal.,
hymnistr, Val, et, ut videtur, Vat. Q, Iymnitee. Cau-
chius conjiciebat Clara nunc hymnistriarum pro rece-
ptis parvulis. Brev. Moz., invicie matres. Vcra lectio
est hymnite ἃ Graco ὑμνεῖτε. Vossius de Vitiis ser-
293
PERSTEDPHANON UYMN. Il.
ConjJugum salute lta vox maritarum strepat : A
130 Sit dies licec festa uobis, sit saeratum gaudium.
204
Il HYMNUS. INCIPIT PASSIO S. LAURENTII.
888 Antiqua fanorum parens,
GLOSS/E VETERES.
Vers. 1. Fanorum, idolorum. Fana dicta templa ab
£o, quod est (ano, id esl vox, id est a responsis. — Pa-
rens, water, l.
COMMENTARIUS.
monis Latini lib. wm, cap. 14, contendit. legendum
hymniste, quia, ut ait, evo Prudentii & »onaliat ut e,
neque tamen ullum simile exemplum e Prudentio
profert. limo ipse affirmat, hyimnistam tantum genc-
ris esse virilis, neque de hymnoscanente liymnistam,
sed hymnetem recte dici. Cur igitur lectionem opti-
morum codicum Aymnite rejicit? Atqui in mss. glos-
sarii sui antiqui idem Woesius invenit imnio pio
hymnunt cano, ut refert lib. 1v, cap. 10. Neque Teo-
lius recte asserit verbum hoc hymnio singu'are esse
Prudent:o, et apud alium Latinum scriptorem non
inveniri. In veteri hymno S. /&miliani officii Mozar.
ad diem 12 Novembr. legitur, Hymnite mecum con-
sonante carmine. Vide qux »nimadverii ad diem ὅ
Martii in fllymnodia Hispanica. Cur autem Pruden-
tius d:cat state, et an hinc colligatur hymnos a stan-
tibus cani solitos, merito quzrat aliquis. Arbitror
Prudentium respexisse ad vocabulum stationis, quie
in vigiliis sabbati. diei dominicz, et. auniversariis
martyrum solemnitatibus habebatur. Chrysestomus,
hom. 1 de verbis Isai: in principio ; Unde perspicio
sermones ad opus proficere? Nimirum ex hoc concursu...
ex hac pernocte perpetuaque statione, ez eo quod an- ᾿
icorum ordinum stationem imitantes, sine cessalione
udes et hymnos offertis Conditori. De stationibus disi
ad hymn. 8 Cathem., vers. 9.
419. Ald., Mar. a prima manu, Gis. in textu,
Weitz., Alex., Bollandiani, Heinsius, maritarum.
Prag., Rat., Widm. et alii, maritorum. Ald., Fabr.,
Bich., Gis. prima ed., strepet. Gis. ad oram utriusque
ed. , erepet. Melius strepat.
499. Drev. Moz. non male, sit sacrala gaudiis,
Post bunc hymnum in Vatt. A, B, Mar., sequitur
pissio 5. Vincentii martyris ; in Aldo et aliis lymuus -
S. Laurentii. De patria horum martyrum dissident
eruditi scriptores. Ex hoc hymno Prudentii tantum
colligitureos martyrium subiissein oppido Vasconum,
quod Iberus alluit. Ex alio vero hymno SS. octode-
cim martyrum C:esaraugustanorum arguitur hoc op-
pilum esse Calagurrim : Nosira gestabit. Culagurris
ambos, Quos veneratur. Dubium non est quin in utro-
que hymno sermo sit de SS, llemeterio et Celedonio,
quamvis eorum nomina non exprimantur. In hujus
hymni inscriptione diserte statuitur hymnum esse in
laudem horum martyrum qui in multis antiquissimis
codicibus dicuntur Calagurritani. Non autem constat
an bzec appellatio a Prudentii manu sit, et an ea tan-
unn indicet martyres Calagurri passos. Traditio et
sententia communis est eos fuisse e civitate Legione
quis nonnulli solum colligunt eos in hac urbe Legiono
militasse; sed aperte mihi Legionarii dici videntur
quia in ea nati sunt. Illud. tamen nobis liceat obscr-
vare, patriam corum a Prudentio non fuisse expres-
sam, ut jam rationem cl. Perezii de layer illustrare
inzipismus, qui in dissertatione de S. Laurentio
Hispanis asserto et vindicato, negat Prudentium so-
litum SS. martyrum patriam designare. Teolius fi-
denter repon't, td demum esse lectorum credulitate ni-
mis abuti, cum ez quatuordecim SS. M M. hymnis qui-
bus hic Peristephanon liber constat, tribus vel quatuor
demptis, ceteri omnes martyris patri.:m disertis verbis
produnt, imo et pradicent. In hoc primo hymno vidi-
mus neque Calagurrim, qua a Teolio patria SS. ho-
rum martyrum creditur, esse proditam aut przedica -
tam tauquam patriam, neque Legionem, qus verius
fuit eorumdem patria. Sermo autem est de Calagurri
Vasconum, qua nunc Calahorra dicitur, non de alia
veteri Cal :gurri prope Oscam, ubi nunc est Loharre.
Olim plerique Calagurrim, qux? nunc exi-tit, et vo-
catur Calahorra, putabant a Romanis dictam: fuisse
Filulariam sive Fibularensem ; aliam Calagurrim prope
Oscom Nassicam. Cl. Riscus, tom. XXXIII Iisp.
sacr., tract. 69, cap. 9, erudite opinionem Μάγος,
Cellarii, οἱ Wesselingii confirmat, quod Calagurris
Vasconum sit ipsa Julia Nassica, cnjus 1 lures auti-
quos nummos profert Florezius in opere de Nunmis
ant. llisp.; altera vero Calagurris Osce vicina fuit
Fibularia : que sententia satis est probabilis, ut ad
hymn. 4, vers. 15, comprobabo. Dartholom:eus Leo-
nardus de Argensola, in epistola ad Joannem Maria-
nam, quam laudavi cap. 2 Prolegom., dubitit. euam
an Calagurri, an Tudelz, an in oppido Tauste, aut
In alio Ciesaraugustze vicinieri, SS. martyres marty-
rium subierint. Verum hzc dubitatio satis refellitur
antiqua et constanti traditione, ac certissimis monu-
mentis, qux:e Prudentium de Calagurri esse intelli-
genduin omnino confirmant. Quod autem opponit,
Calagurrim fuisse coloniam nobilissimam, etoppidum .
inferius es-e urbe aut civitate, neque apposite de
Calagurri dici posse, id plane falsum esse demon-
Strabo ad vers. 338 h7;mni S. Vincentii, Coire toto
ex oppido. Obiter notabo ejnsdem Bartholom:zi alium
errorem esse, quod Aldus Roma Prudeniii opera
Vers. 1. Titulum excripsi ex Vat. D, ubi ponitur hic
: hymnus post hymnum S, Vincenti, ut etiam in codice
Marietti. In Vat. A, Passio beatissimi Laurentii, et poni-
tur post hymnum S. Agnetis, quod notandum est, ne
in Hi-pania, filios S. Marcelli centurionis, cujus duo- Ὁ quis firinum argumentum ex ordine hymnorum confici
decim filii martyres recensentur. Riscus, tom. XXXIV
Hisyan. sacr., pag. 515, refert in quodam codice ec-
clesie Legionensis ab Aria, viro erudito, notam anno
1069 ascriptain fuisse, qua filii S, Marcelli Legionen-
sis nominantur: Hac sunt nomina sanctorum qua in
archivo Toletano reperta sunt. Emeterium οἱ Celedo-
niam Calahorritana ecclesia suscepit, etc. Videri etiam
idem potest tom. XXXIII, pag. 276. Nebrissa eosdein
SS. martyres Calagurritanos fuisse, confirmare vult
ex hymno 18 martyrum Casaraugustanorum ; et pu-
tat dictus fuisse e Legione, quia milites legionarii
fuerunt, scilicet ex quadam legione imperatoria; scd
non persuadet. Teolius tamen pro certo tradit fuisse
Calagurritanos ; sed contra faciunt Acta antiqua apud
Bo:llaudianos ad diem 3 Ma:tii, et mariyrologium
Romanum, Usuardi, et pleraque alia, in quibus hi
martyres Legionenses, ct clarius ex civitate Legione
im llisyania fui.se dicuntur. Ex Áctis quidem anti-
putet ad S. Laurentium lIispanis asserendum, et vin-
dicandum. Variant enim codices in hoc ordine sta-
tuendo, neque facile demonstrari potest ordo a PPru-
dentio observatus. Alex., Thuan., Jncipit passio
Laurentii beatissimi martyris. Ald., Put., Ox., Hym-
nus in honorem passionis Laurentii beatissimi martyris.
Janus Parrhasius, Passio beatissimi martyris Lauren-
tii. Hac editione Parrhasii mihi antea ignota, neque
ab aliis indicata, nunc uti incipiam. Libellus est
in-8, ita iuscriptus : Sedulii carmen paschale. Aure-
lii Prudentii poemata. Absoluto carmine pa:cliali Se-
dulii, ponitur elogium Prudentii a Gennadio conscri-
ptum, quod falso S. Ilieronymo ascribitur : Divus
llieronymus de viris illustribus : ubi bxc peculiaris
lectio :unnadvertenda est, agnoscitur palatinus si-
mul fuisse pro miles fuisse. Post elogium, Auretis
Prudentii Clementis Christiani peti περὶ στεγάνων, id
est, de corouis liber. Solum autem hoc libello conti»
889 Jam Roma Christo dedita,
Laurentio victrix duce
$90 Ritum triumphas barbarum.
leges superbos viceras,
Populosque frenis presseras :
Nuuc monstruosis idolis
Imponis imperii jugum.
lic sola deerat gloria
Urbis togatze insignibus,
Feritate capta gentium,
Domaret ut spurcum Jovem,
10
AURELII PRUDENTI! CARMINA
A^
Non turbulentis viribus,
Cossi, Camilli, aut Cxsaris ,
Sed martyris Laurentii
Non incruento przlio.
Armata pugnavit fides,
891 Proprii cruoris prodiga :
Nam morte mortem diruit,
Àc semet impendit sibi.
Fore hoc sacerdos dixerat
Jam Xystus affixus cruci,
15
20
GLOSSAE YETERES.
9. Roma, ἐπ. — Dedita, tradita, Il.
4. Triumplias, vincis. — Barbarum, gentilem, I.
6. Freni:, legibus, 1l.
7. Monstruosis, terribilibus, 1. .
10, Togatze, nobili, pacificate. — Insignibus, orna-
mentis, eum absolutum est ; cum adjectivum, gloriosis, l.
44. Cossi, Camilli, d«orum ducum. Gossus Afrorum
lingua r&gosus, Cami:lus ingenuus. Cossi ducis, Ca-
milli consulis, I.
18. Prodiga, perditriz ; prodigus, qui porro adiens,
id est, porro distribuens, ].
91. Fore, futurum esse, I.
92. Cruci, Gesta non habent, Xyxtum crucifixum;
B sed gladio juqulatum * quia crvcem suam bajulat ,
quisquis pro Christo animam ponit, quamlibet Xyzti
passionem vocamus crucifizionem. In hoc sensu potest
accipi, quod hic dicitur: Jam Xyxzius offirus ctuci :
item crucis sub ipso stipite, id est, imminentis passionis
agone, Prag.
COMMENTARIUS.
nentur hymni S. Romani, SS. Petri et Pauli, S. Lau-
rentij, S. Hippolyti, S. Cassiani, S. Agnetis, SS.
octodecim martyrum Caesaraugustanorum, SS. Fru-
ctuosi et sociorum, eLex libro Cathemerinon Hym-
nus divi Prudentii sumpto cibo, sic enim inscribitur,
et Hymnus divi Prudentii post jejunium. Post hymnos
exsiat epistola Jani Parrhasii ad Franciscum Medul-
lam Atellanum, Mediolanensem "Vicarium : in. qua
Sedulium et Prudentium multis in locis illustrat, et
exponit, et nonnullas emendationes adjicit. In fine:
]mpressum Mediolani, sumptibus Jani, et Catelliani
Cotte, dexteritate Guillelmorun le Signerre [ratrum:
Aunus editionis colligitur ex privilegio Ludovici
Francorum regis, ac Mediolani ducis die 4 Julii 1501,
ex quo constat, Sedulium atque. Prudentium. pre-
slantissimos religionis nostre μοιίας suis impensis
(Jani) et industria. nuper in lucem datos, ubi etiam
Janus dicitur de tero Dei cultu bene meritus. lanc edi-
tionem ignorasse videtur Argelatus, qui in. biblio-
theca Mediolanensi editiones ante annum 1501 facias
aggressus recensere, ali:s antiques anni incerti, et
editionem Claudiani anno 1501, o,era Parrhasii pro-
curatam, commeinoravit, lianc Sedulii et Prudentii
penítus omisit, Cum rarissima hac editione, casu in-
venta, uti jam cwpissem, humanissimis litteris cl.
Jacobi Morelli, custodis selectissim:e bibliothecse 5.
Marci Venetiis, ad me datis accepi, eandem editio-
nem nuper bibliothecam S. Marci acquisivisse. Par-
rhasius codicem veterem videtur nactus, quo Sedulii
carmen, et pauci hi hymni Prudentii tantum conti-
nebantir : in quo tamen sunt non pauca discrepan-
C
Bong., Fabr., triumphas. Vatt. B, P, Q, Urb., Alex.,
Mar., Weitz..et alii, triumphans. [pertus legit fü
tus triumphas barbaros.
6. Ald. et Rupertus mendose, populos frenis.
9. Weitz. cum l[lailsbr., derat. Alex. aberat; ad
oram, deerat.
10. Virgilius gentem togatam dixerat.
12. Infra vers. 218, spurca stupra.
13. Vat. A dividit et scribit turbo lentis. Weitz.
cum Hailsbr. , Widm., Vat. B, Mar. edidit turbo-
ntis.
44. De his ducibus «jusque victoriis passim histo-
rici Komani. In codice Marietti supra charactere imi-
nuto additur diversa scriptura, 8.4. incpta Classica
millia μι Cesaris. Mereuda, & 5 de Damasi Operib.,
evidenter hinc colligi ait Laurentium non. minus
om: natum quam Cossum, Camillum et Cesarem.
Contra. Rupertus Tuitiensis loc. cit. cum hos ipsos
versus retulisset, Et quidem (ait) hoc de omnibus dici
potuisset sancte Romane Ecclesie. martyribus, qwa
ducibus illis ritus Roma triumphavit barbaros, sed hic
triumphi illius dux precipuus est, quippe cujus mors
insolita, sive inusitata, quasi totius belli tuba mazia:a
universo mundo audila est, et jugiter personat. Error
vero metri est apud Rüpertum Camilli, atque Ce-
$ar18.,
16. Gifanius in vet. lib. invenit incruente, quasi
Prudentius dixerit incruens, ut opulens, suaviloquens.
Vide indicem Lucretii verbo suaviloquens. Facile ex
incruento, quo alii omnes habent, exscriptor aliquis
errans posuerit ineruente : quanquam in Álex. etiam
Ves lectiones minime paoenitendze, et. fama ipsa cele- ἢ e:t incruente.
berrimi editoris magnopere commendandz , quas ac-
curate tanquam ex vel. cod. describam. Unum e
praeclaris Dlanclini argumeniis pro Romano natali
$. Laurentii est, quod ἔθη a Prudentio versu primo
vocatur fanorum parens. Vim conclusionis ipse vide-
rit. Nisi codicem illum suum vetustum Sacramenuta-
rii in tabulario Capituli Veronensis invenisset, ubi
h:;ec nova opin:o tot sculis quot ipse malit, conse-
pulta jacuerat, opinor, etiam isthic arguendi ratio
periisset. Certe lupertus l'uitiensis non tam fuit
acutus, qui lib. vi de Oper. Spiritus S., cap. 18,
initium hujus hymni excripsit, et id collegit quod
mox proferani. In Breviario Moz. festum S. Lauren-
tii celebratur paucis strophis ex lioc hymno desum-
ptis, qued. propterea tiuus frequenter. iaudabimus.
2. Aldus contra metrum, Christo dicata.
ἃ. Ald., Put, Aubr., lleinsius, Yat. A, Gis.,
17. Ald., Brev. Moz., pugnabat (ides.
18. Egm., Hailsbr. male, cr«oris prodita, Horatius
lib. 1. ode 12, Animeque magne Prodigurn Paulum.
21. Fabr., Bong., Hailsbr. supra, Gis. fore Acc,
Alii, fore hoc.
92. Alii scribunt Xistus, alii Xystus, alii Sixtus.
Nebrissa scribendum ait. Xístus, non, ut vulgus scri-
bit litteris. inversis, Sizrus. Fortasse alii homines
Sixti, alii Xysti dicebantur; aut idem nomen utroque
modo eflerebatur. Xystus Grxce est. porticus, in qua
athlet:e per hiemem exercebantur. Sichardus | alii-
que putarunt. hunc Xystum esse Xysiumn pritiuin,
qui Alexandro successit. tempore Adriani Casaris
anno 116. Verum Xystus de quo in hoc hymno agitur
est Xystus secundus qui post. Stephanum [ poutili-
catum tenuit auno 297 sub Valeriano. imperatore,
Pleiique affirmant Xysunu capite truncaitun fuisse.
297
Laurentium flentem videns
Crucis sub ipso stipite:
Desiste discessu meo
$942 Fletum dolenter fundere :
Przcedo, frater; tu quoque
Post hoc sequeris triduum.
Extrema vox episcopi
Prepuntiatr;x glorie
Nihil fefellit : nam dies
Przdicta palmam praestitit.
Qua voce, quantis laudibus
Celebraho mortis ordinem ?
$5 Quo passionem carmine
PERISTEPHANON HYMN. (i.
A
Digne retexens concinam f
Hic primus e septemviris,
Qui stant ad aram proximi,
Levita sublimis gradu,
Et caeteris praestantior,
Clausiris sacrorum pr:zerat,
893 Colestis arcanum domus
Fidis gubernans clavibus,
Votasque dispensans opes.
Versat famem pecunia
Profectus Urbi regi,
Minister insani ducis,
Exactor auri, et sanguinis.
4p
4$
GLOSSAE VETERES.
92. l'almam, coronam, 1.
$9. Levita, levita interpretatur assumptus, sicut dia-
conus minister. — Gradu, in ministerio, l.
40. Prestaniior, nobilior, sublimior, quia prestat, l.
44. Votasque, oblatas, Mar. Devotas, votivas , obla-
B (as. I.
49. Versat, cogitabat. — Famem, cupiditatem, de«
siderium, 1.
48. Exactor, quesitor, 1l.
COMMENTARIUS.
Cyprianus epist. 82, al. 80, in cemeterto animadver-
sum ait, non vero gladio animadversum , ut multi 3-
ciant, quanquafh gladii meutio in martyrolugiis fit,
ubi mors S. Xysti 3nnuntiatur. Pamelius in notis ad
Cyprian. Prudentii hunc locum exponit de cruce in
genere pro quovis cruciatu, aut cujuslibet generis
supplicio, et ita quidem explicat glossa Pragensis.
Mariettus hanc ipsam interpretationem comprobat,
quia Prudentius in hymuo S. Vincentii vocat Vincen-
tium collegam proprie crucis Christi, cum constet
Vincentium non fuisse cruci aífixum. Favet etiam
versus 254 in eodem liymno Vincentii, Crucis peritus
d'aconis cardinalibus. Officia primi diaconi sive ar-
chidiaconi egregie a Prudeutio describuntur. Alii
edunt septem viris. |
39. Ald. distinguit Levita sublimis gradu Et ceteris
prastanior. Dicitur sublimis gradu, quia primus erat
et czeleris przestantior, et lortasse, dum diaconi ad :
aram proximi astabant, primns diacodus $ublimiori
gradu eminebat. Isidorus lib. n de Eccles. Offic.,
cap. 8: Ex hinc jam decreverunt. apostoli, vel suc-
cessores apostolorum per omnes Ecclesias septem dia-
conos, qui sublimiori gradu ceteris proximi circa aram
Christi, quasi columna allaris assisterent.
artifex. Gallonius, de Cruciat. SS. martyr. pag. 65 et C 41. Thesauro ecclesiz, ubi sacra supellex asser-
66 probat equuleum et alia torquendi instrumenta cru-
ces olim luisse appellata, Caeterum, etsi interpretes
a0mimnni consensu tradant solum Prudentium nar-
rasse Xystum fui:se crucifixum, tamen in Hymnario
Veu. Thomasii exstat hymnus in honorem S. Lau-
renti sine auctoris nomine ubi hxc lego : Pontifex
Xystus monuit ministrum Fizus in ligno crucis, Exse-
gueris Me cito. Exstat in codem Hyinnario alius hym-
aus in 'onorem S. Laurentii sub S. Awbrosii nomine.
et alius ex hoc Prudentii hymno confectus. Bollan-
diani non audent temeritatis notam ei inurere, qui
verbum Cypriani animadversum cum Prudentio de-
terminet ad mortem crucis.
25. Ktecte notavit Barthius lib. x1 Advers., cap. 11,
discessum et discedere ἃ veteribus Christianis pro
morte et mori usurpari, ex Prudentio et Cassiano.
In editione Weitzii ad hunc versum nota bxc Ne-
brisex apponitur DISCESSU MEO, quo a te divellor per
mortem. (Qua voce poeta dicit se imparem ad describen-
damiam grandem materiam. Quid hzc. sibi volunt
Disjunge hzc verba, et ad vers. 53 differ notam,
QUA voce, Poeta dicit, etc. lta enim in editione His-
pana hz nota: disjunguntur.
96. Weitzius, fletus ; alii, fletum;
90. Hymn. ven. Thom., pronunciatriz.
33. Vat. A perperam, predictam. Thuan. palam,
repugnante metro. Put., Noms., pretulit, hoc. est
pra se tulit, ut Heinsius explicat.
94. Parrha:-ius, celbrabo, nescio an consulto, nihil
enm in hoc versu correxit, ut fecit in aliis. Metri
lex celebrabo admittit.
31. Parrbasius scribit bene septemviris. Sozomenus
sib. vit, cap. 19 : Ápud Romanos diaconi non plures
estan! hacienus quam septem instar eorum qui ab. apo-
stolis primum ordinati sunt. Apud alios vero haudqua-
gwem definitus est diaconorum numerus. Adhuc in
FXxclesia ttomaua idem numerus constat in septem
PATROL. LX.
; D
vabatur, pr:erat primus diaconus. In S. Laurentio
id agnoscurit Ambrosius, Augustinus, Maximus, Leu,
Peirus Chrgsologus, De diaconorum cardinalium ori-
ine vide Pauvinium in libro, qui est de Septem
rbis ecclesiis, cap. 9.
44. Chamillardus ait id esse eX sententia eorum
dictum qui affirmant veteres Christianos etiam con-
jugatos paupertatem vovisse. Opes de quibus Pruden-
lius erant certe oblatae ἃ Christianis. Verum etiamsi
credamus, per votum paupertatis fuisse oblatas, non-
dum consequitur, omnes Christianos etiam conjuga-
tos vovisse paupertatem.
45. Fames pecunie, ut apud Virgilium Auri sacra
fames, οἱ mox Aurum, quod ardeuter sitis.
46. Ald., Weitz., Heinsiani miuus antiqui, Vatt.
P, Q, Urb. et alii, Urbis. Duo vetustiores Heinsiani,
Alex., Gis., Fabr., Parrh. et alii Urbi. De pracfectis
Urbis videri possunt Contelorius οἱ Corsinius, Anno
258, quo B. Laurentius inartyrii palman adeptus cst,
prafectus Urbi dicitur fuisse Cornelius Secularis sub
Valeriano imperatore. Error Chronici Eusebiani, quo
asseritur Laurentium sub Decio imperatore passum
multos decepit. Simul cum prefecto Urbis imperato-
rem martyrio presentem adfuisse, sine idoneis te-
stibus Ignatius Comus affirmavit.
48. Aldus ediderat Exactor hauriet sanguinis, in
emendatis correxit Exactor awri, et sanquinis, Ne-
brissensis correctionem non vidit, et censuit legen-
dum Ezacor hausti sanguinis. Neque Giselinus ad
Aldi correctionem advertisse videtur, pam ex inss.
emendatum locum exhibet. Parrhasius quoque jam
ediderat auri, et sanguinis. 1n nonnullis vett. edd. le-
gitur Exactor hauril sanguinis. Hoc munus eisdem
verbis expressum exactor auri reperitur in antiquis
in;criptionibus, ut apud Muratorium class. 9, pag.
4029, num. 8 : Exzactor auri et argenti iium provin-
ciarum. Undeapparet acumen Prudentii Exactor uuri,
10
299 AURELII PRUDENTI! CARMINA. δ0υ9
Qua vi latentes eruat A Abest atrocioribus
$0 Nummos, operta existimans Censura ferveus inotibus :
894 Talenta sub sacrariis, Blande, et quiete efflagito,
Cuimulosque congestos tegi. Quod sponte obire debeas.
Laurentium sisti jubet : 65 Hunc esse vestris orgiis
Exquirit arcam ditibus Moremque, et artem proditum est:
55 Massis refertam, et fulgidze 895 Hanc disciplinam feederis,
Montes moneta eondilos. Libent ut auro antistites.
Soletis, inquit, conqueri, Argenteis scyplhis ferunt
S:wvire nos justo amplius, 10 Fumare sacrum sanguincra, .
Cum Christiana corpora Auroque nocturnis sacris
60 Plusquam eruente scindimus. 890 Asiare (ixos cereos.
GLOSSAE VETERES.
50. Nummos, a Numa Cesare (Lege rege), I.
bi. Arcam, ab arcendo visum. — Ditibus, aureis, I.
55. Relfertam, plenam, 1l.
56. Monet, moneta dicitur, eo quod monet mentem
inscriptione nomin s regis ne paracaraximi, id est (uisi
mmi flant. — GConditos, absconditos, 1.
57. Conqueri, causari, deplorare, 1.
61. Abest, absit, I.
65. Oryiis, officiis, orgia ministeria; minis'eriisvel
COMMENTARIUS.
et sanguinis. la museo Pio-Clementino inscriptionem
his verbis conceptam, Ezactor auri, in quadam basi
memini me olim legere.
"^. 50. Etymologia nummi vel, ut alii malunt scribere,
numi, a Numa, qua a glossa asseritur, ridicula qui-
dem videtur, sed auctaorem habet Suetonium; quod
tamen ineptum videtur Scaligero in Conject., et Bec-
mano de Orig. ling. Lat., qui Graecam originem repe-
tunt ἃ νόμος, a quo est nomisma, de quo pulo po.t.
Alii cum Varrone vocem Siculam aflirmant esse.
55. Sisti proprie de reo, qui ad tribunal judicis
trahitur, quod notavit Peveratusex Actis martyrum,
Apuleio, et veteris inscriptionis versiculo. sisTI . QVAK
CYNCTOS . IVBET . AD . VADIMONIA . MORTI.
56. Nebrissa montes monet» Hispanice explicuit
montones. Respicit fortasse Prudentius ad prover-
bium aureos montes polliceri.
60. Weitz. cum solo Hailsbr., scidimus. Retine
scindimus.
65. Rat., Vat. D, afflagito.
64. Ald., quos; Egin., quo. Verum est quod, In
Vat. A abest obire. Vat. 1}, Prag., adire; Mar., obire,
ad oram obedire, vel adire ; sed obedire non congruit
metro.
65. Orgia peculiari significatione ea sacra sunt in
quibus mysteria etsacramenta peragebantur : et hac
de causa nocturna Christianorum sacra orgiis com-
rantur ab ethnicis, qui szpius suis in orgiis ad nc-
fanda facinora initiabantur. Si de vino, quod in Chri-
sti sanguinem convertitur, ethnicis aliquid suboluerat,
bac ratione nocturna Christianorum sacra orgia f«r-
1asse appe labant, tanquam sacra Bacchi seu Liberi. ἢ
Cum autem orgia simpliciter accipiantur pro quibus-
v's cieremoniis, ut auctor est Servius ad iv /Eneid.,
eiiam hoc sensu orgia hic locum habent. Etymologia
ab alíis dici ur ἀπὸ τῆς ὀργῆς, id est furore vel ira,
ab alii8 ἀπὸ τῶν ὀρῶν, id est montibus, quod in mon-
tibus fierent. Virgilius lib. ww, vers. 509 : Ubi audito
stimulant trieterica Baccho Orgia, nocturnusque vocat
clamore Citheron, ΑΒ aliis ἀπὸ τῶν ὀργάδων, scilicet ἃ
locis deo alicui consecratis.
67. Rat., Hanc esse disciplinam (oderis : sed esse ex
glossa »liqua contra metrum immis-ui est.
63. la Mar. codice abest ut, recte additum supra.
Calices aliquando ligneos, vitreos, marmoreos, cor-
neos luisse in nonnullis ecclesiis, vel ob penuriam ea-
rum, vel ob incuriam ministrorum, vel quod geunti-
liu) cupiditatem et avaritiam vellent Christiani οἷς
sacrificiis, 1. Orgia dicebantur sacrificia Baecho dicata ;
translato itaque nomine a sacrificiis ad sacrificia dvri-
det impius judex Christi mysteria, in quibus vinum of-
[erri prodiderat jam fama, Prag.
66. Proditum est, dictum est, I.
68. Libent, sacrificent, 1.
69. Scyphis, vasculis. — Ferunt, dicunt homines, l.
14. Sacris, officiis, 1.
fugere, satis certum videtur. F'ujsse autem plerum-
que ejusmodi vasa sacra aurea et argentca non. ob-
scure ex hoc loco colligitur; quod confirmat 5. Am-
brosius, lib. de Officiis, cap. 28: Nunquid dictum
est S. Laurentio : Non debuisti erogare thesuuros Ec-
clesia ; vasa sacramentorum vendere?... [In his tribus
generibus vasa ecclesie etiam. initiata confringere, cou -
[lare. vendere licet. Tempore S. Augustini qualis esset
3€ de re fidelium persuasio, luculenter comprobatue
paucis ejus verbis, in alium usum prolatis, epist. €5:
Si calicen aureum ínvenisses in. terra, donares illa
ecclesie Dei. Confer prolegom. cap. 13.
C9. Weitz. :cribit scyfis cuin Ilailsbronnensi. In
Widm. est sciphis,
30. Vat. A, libare sacrum. Allüdit prefectus ad
fabulam de qu» Minucius in Octavio : Jam de ínitian-
dis tirunculis (abula tam detestauda quam mota est. In-
[wns [arre contectus, ut decipiat incautos, apponitur ei
qui sacris imbuatur. 1s in(ans a tirunculo farris supef-
ficie, quasi ad. invoxios ictus. provocato, cécis, occud-
lisque vulneribus occiditur : hujus proh nefas ! sitientef
sanguinem lambunt, hujus ceriatim membra dupertiunt,
hac feederantur hostia, hac conscientia sceleris ad si-
lentium mutuum pigneran:iur. fluic. calumni:e Simon
Magus, Menander, Carpocrates, Nicolai: et Gnostici
occasionem prihuisse dieuntur, quod similia. flagi-
tjosa facta in suis sacris perpetrarent. Heraldus in
notis ad Minucium ait calumniam istam omnibus
Christianorum apologiis confutatam, neque inven-
tum esse aliquem, qui ejus immanitalis seetam ullain
hxre:icorum vel levissima suspicione asperserit ,
*deoque existimat qux de Gn»sticis et Quintilianis
Epiphanius, et. nounulli alii postea tradiderunt, ea
omnia falsa esse el conficta. Confer etiarh Elmen-
horstium in. notis ad. eumdein Minucium, Gis. ait,
ethnicos nonnullos teste Augus!. Cereris et Bacchi
adorationes Christianis malitiose impegisse. Fortasse
hoc intelligit praefectus. fumare sacrum sanguinem,
scilicet vinum conversum in sanguinem. In Giselino
teste August. explicandum est teste. Augustino. Cha-
millardus teste Augusto scrip-it.
: 74. Cum tyraun! in Christianos szvirent, non alio
tempore hi poterant convenire ad sacra celebranda,
nísi nocte. Tertullianus lib. de Fuga, cap. 14 : Sed
quomodo colligemus, inquis, quomodo dominicasolemnin
celebrabimus /... Si colligere interdiu non potes, habes
noctem,
19. Decereorum usuin ecclesia lege proleg. cap. 41.
£01
Tam summa cura est fratribus,
Ut sermo tesiatur loquax,
19 Offerre fundis venditis
Sestertiorum millia.
Addicta avorum praedia
897 Fodis sub auctionibus
Successor exhzres gemi,
80 Sanctis egens parentibus.
Hzc occuluntur abditis
Ecclesiarum in angulis,
Et summa pietas creditur
Nudare dulces liberos.
ἐδ Deprome thesauros, malis
Suadendo quos przstigiis
PERISTEPIANON HYMN. Hl,
Exaggeratos obtines,
Nigrante quos claudis specu.
Hoc poscit usus publicus,
90 Hoc fiscus, hoc zrarium,
Ut dedita stipendiis
Ducem juvet. pecunia.
Sic dogma vestrum est, audie :
Suum quibusque reddito.
95 En Casar agnoscit suum
΄ $968 Nomisma nummis inditum.
Quod Czsaris scis, Cesari
Da : nempe justum postulo.
Ni fallor, haud ullam tuus
GLOSS/£ YETERES.
79. Tum, insuper. — Fratribus, vobis, Iso.
79. Fundis, possessionibus, agris, 1.
76. Sestertiorum, talentorum : sestertium quinque
sextarii, id est duo scrupuli εἰ semis, 1. Sestertius, ut
quidam aiunt, quinque stateres valet, st«ter auem 9 di-
dragmas , didragma autem 2 dragmas, una autem
dragma 5 denarios facit, Mar.
11. Addicta, assignata, id est ab avis addicta luerc-
dibus, vel deputata, tradita, Iso,
78. Feedis , quibus vobis (mde augetis. — Auctioni-
bus, venditionibus, 1.
19. Exb:eres, carens hereditate, l.
80. Sanctis, tronice, l.
81. Oeculuntur, abeconduntur, occultantur, T.
86. Pristigiis, maleficiis, doctrinis, prestigia di-
runtur a prastringendo, eo quod premoneant lóminent,
et constringant timere suis demonsirationibus, l.
87. Exaggera!os, accumulatos, 1.
89. Poscit indiget, 1. |
90. Fiscus , succulus in quo publica pecunia porta-
batur. — /Erarium, gazoptiylacium, l..
91. Dedita, trad&a. — Stipeudiis, publicis, I.
94. Suum, proprium, 1.
96. Nomisma, imaginem, I.
98. Nempe, quippe, 1.
COMMENTARIUS.
75. Weitzius ineptissime edid.& Tum summa est
cwa (fratribus, cum notaverit in. Bong. esse Tum
summa cura esl. fratribus, quod et metrum poscit et
alij babent, Nam Aldus etsi ediderit Tum summa est
cura, id in emendotis correxit. Notandum olim passim
omnes Christianos vocatos fuisse fratres, ut etiam esa-
quod nulla lege debet retineri, aut ad posteros trans-
mitti. Calumnia vero est, quod pareutes Christiani
liberos exhziredare consueverint, ut ohjicit praefectus,
18. In glossa non satis liquet an quibus, an aliud...
legi deheat.
80. Vat. A, Prag., satis : lege sanctis. Ironice lo-
eris Litteris constat. llinc gentiles nostris illudebant. C quitur prefectus, et ut vocabulum Christianorum ip.
Minucius: Ac se promiscue appellant fratres et sorores.
Animadvertendum sacra hiec nomina gentilibus fuisse
inter lasciva et amatoria : hoc ergo per calumuiam
innuere volebant gentiles apud Minucium.
15. Ex prima Ecclesixw disciplina Act. apost. 1v,
94, 35 : Quotquot enim possessores agrorum aut domo-
ram erant,vendentes afferebant pretia eorum qua vende-
bant, et ponebant. ante pedes apoftolorum. Qui nostro
2? vo antiqua Ecclesix paupertatem vulgo jactant,si ad
hanc consuetudinem revocarentur, potius nostros
mores laudarent, quibus ecclesiasticis ministris non
tam nova dona offeruntur, quam vetera auferuntur.
76. Sestertius appellatus fuit quasi semistertius,
quia valebat asses tres dempto semisse. Sestertiuin
neutro genere valebat mille.sestertios. In veteribus
libris pro sestertius scribitur HS., vel 1IS., quia dux
liveolz asses binos notant, S. vero semissem. Vossius
in Etymologico ait sestertium genere virili esse nuim-
mum argenteum quatuor assjium, sive quartam
partem denarii, qui sexdecim valebat assibus. Pru-
dentius speciem pro genere ponit.
17. at. male a prima manu, addita pro addicta.
Pro vendita apud jurisconsultos addicta usurpatur :
exstatque titulus in D. de in diem Addictione, ubi
Paulus: In diem addictio ita fit : llle fundus centum
€»to tibi emptus, nisi si quis intra calendas Januarias
prozimas meliorem conditionem fecerit, quo res a do-
ftino abeat. Weitzius ex Rudolpho Forner. lib. v Rer.
quotid., cap. 25, observat juris auctores non facile
pertiuendum credidisse, ut. quis majorum pradiis,
ribus, sepulcris carere cogeretur. Inde pradia pa-
terna, vel avita abalienare minus honestum, coniraque
distracia recuperare loudabile semper habitus est. 1d
$aqien ita est accipiendum, ut honesta praesertim re-
ligionis causa interveniente laudabile sit abalienare,
8ἰὁ exprobret : nam sancti hi dicehanrur, ut liquet in
epistolis S. Pauli : Dilectis Dei, vocaiis sanctis.
86. Scribunt prestrigiis Weiizius, Widm., Parrha-
sius, Put., et nounnili alii. Vide Coniment. ad vers.
140 hymn. 4 Cath. In prestringere est etiam quaedam
scribendi varieias : uam aliqui malunt exarare pra.
stinquere.
87. Vat. À, exaggerandos, minus bene.
90. Nehrissa recte ita distinguit, ut (iscus sit prin-
cipis zerarium reipublica.
91. Heinsius, cum Put., «t didita, quomodo Cau-
chium restituisse innuebat Torrentius, Scheda& Cau-
chii οἱ Parrhasius, debita. Alii, dedita. Vat. Q. meu-
dose, suspendiis pro stipendiis.
94. Hailshr. supra, reddite.
96. Ald. Weitz., aliique edd. et mss. constanter
nomisma , nisi quod in Alex. seribitur nunisma , in
editione Parrbasii. ruvmisma, in. Vat. Q videtur essa
nommisma, in nonnullis Vulg. numisma. tleinsius ait
non esse audiendum Wowerum, qui ad Minucium
castigabat /Enigma nummis inditum, etsi consentien-
tem liabuerit Joannem Gerardum Vossium. Wowerus
u'dem dicil fortasse rectius esse enigma. Sed (ad-
dit νόμισμα et χάραγμα ei nummum nolat. De nomis-
mate vide supra comment. ad vers. 50, et Glossa-
rium Ducongii.
07. Matth. xxit, 19, et. seqq. : Ostendite mihi nu-
misma census. Αἱ illi obtulerunt. ei denariwm. Et ait
illis Jesus : Cujus est imago hac et superscriptio ? Di-
cunt ei : Casaris. Tunc ait illis : Reddite ergo qua
suut. Cesaris Cesari, et qu& sunt Dei Deo.
98. Parrhas., Da. Nempe justum postulo?
99. Hailsbr., aut, ex quurumdam veterum scri.
heudi ratione, pro haud vel haut, ut scribit Weitz.
Ruinartius edidit aut.
$03
40€ — Signat Deus pecuniam.
Nec cum veniret, aureos
Secum Philippos detulit :
Przcepta sed verbis dedit,
Inanis a marsupio.
Implete dictorum fldem; "
Quam vos per orbem venditis :
899 Nummos libenter reddite :
Éstote verbis divites.
Nil asperum Laurentius |
Refert ad ista, aut turbidum.
Sed ut paratus obsequi,
Ohtemperanter annuit.
Est dives, inquit, non nego
405
M0
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A
Habetque nostra ecclesia
Opumque et auri plurimum,
Nec quisquam in orbe est ditior.
Is ipse tantum non babet
Argenteorum snigmatum
Augustus, arcem possidens,
900 Cui nummus omuis seribitur.
Sed nec recuso prodere
Locupletis arcam Numinis :
Vulgabo cunctis, et proferam
Pretiosa que Cliristus tenet.
195 Unum sed orans flagito,
Induciarum paululum,
15
420
GLOSSA& VETERES.
100. Signat, vindicat, curat, I. — Nomen illius non B
scribitur in nummis. Vat. Δ. ]
101. Aureos, Mancusa, Philippei Mancosi ; sed hic
Philippos metri causa. Mancuosa Philippis est. civitas
de qua in Evangelio : Veni Jesus in partes Casaree
Philippi, 1.— Philippeos, id est, Bizanteos, vel Man-
€osos, alio modo Mancones, vel denarios aureos, Vat. A.
106. Venditis, sparg:tis, 1.
410. Refert ad ista, respondet, l.
419. Annuit, consentit, 1.
117. Tantum, tam multum, 1.
118. /Enigmatum, figuras , denariorum. /Enigma
obscura parabola ; inde &nigma dic nummorum ; nam
metallis insensat s, obscuris, momen regis capitur et int-
ponitur, 1l. — Denariorum. Mar.
119. Augustus, Octavianus, I.
122. Locupletis, divitis, locuples talentis. — Àrcam
Numinis thesaurum Dei, |. — Numinis, id est Dei.
at. A.
COMMENTARIUS.
100. Tertullianus eap. 10 Apolog., Ab ipso Satur-
no primum tabule, et imagine signatus nummus. Minu-
cius Jano attribuit, quod ftalos docuerit nummos si-
gnare. ld Lampridius in Alexandro Severo dixit
nummos figurare. Ducangius aliique putant Justinia-
num anno 685 circiter Christi signo nummos primum
figurasse. ti quidem Prudeutii versus probare pos-
sunt tempore S. Laurentii non fuisse nummos Chri-
sti imagine aut nomine signatos; non autem reete
allegantur ad probandum id ztate Prudentii non ac-
cidisse. Nam Prudentius ex persona praefecti accom-
modate ad liujus tempora loquitur.
102. Egm., Hailsbronnens., Vat. P, male, Philippus.
Vat. A, Urb., Philippeos, Alex. Filippos; lege Phi-
lippos a Philippo rege ita dictos. Horatius regale nu-
misma Philippos. Gloss» exponunt Bizanteos, seu
Mancosos. Glossa de Mancuosa civitate Philippi aut
corrupta est, aut iuepta, aut utrumque.
104. Parrhasius scribit marsyppio.
106. Ald., Vat. A a prima manu, Oxon., Gis. in
textu, Vat. Q, Urb., que vos, scilicet dicta : plerique
quam, nempe fidem. Put., qua; etiam Alex., qua ; sed
supra, que cui Vat. P et aliis.
113. Gis. ad marg., Praedives , inquit.
415. Gis. ad oram, opesque et auri.
416. Ald., Mar. a prima mauu, Bong., omittunt esi
post orbe.
418. Nebrissa legendum ait emblema'um, et intel-
"ligit vasa emblematis insignita. Revera ita legit Par-
rhasius, et Weitzius testatur quedam exemplaria ha-
bere emblematum. Vera tamen est lectio e&enigmatum.
Giselinus ex Huberto Goltzio observavit aversas nu-
mismatum epigraphas, qu:€ summorum virorum of-
ficia et munera, szpe etiam propria symbola certis
signis ostendebant, vulgo, exteris posterisque vera
zuigmata fuisse. Argumento sunt in eum usum scri-
pia a Joanne Pierio hieroglyphica. In glossariis La-
tino-Barbaris aenigma moneta dicitur. Gothofredus,
lib. ix cod. Theod.,tit.22,1ege 1, opinatur Prudentium
enigmata vocare numismata Cesarum effigie cusa,
et in veteri glossario enigma monetam exponi confir-
mat. Addit Arabes numismata Christianorum quz
caput humanum pr:zferunt, vocare methalia, quod
verbuni proprie significat εἰκόνας. Hinc Hispani et [tali
vocant ntedallas et medagtie, vel potius a metallo. —
D
119. 150 ridicule Augustum exponit Octavianum.
Omnes imperatores Augusti appellabantur. Suspica -
bar legendum Augustus , arcam possidens , Cui num-
mus omnis scribitur. Neque refert quod paulo post
occurrat Locupletis arcam Numinis , nam Prudentius
sepe idem verbum in brevi orationis periodo repetit,
C et hoc loco concinnum est comparare locupletis Nu-
minis arcani aree, cui nummus omnis scribitur, sive
in qua nummi undique congeruntur. Veteres arcam
fisci, publicam, vel populi pro zrario interdum usur-
parunt, ut ex inscriptionibus veteribus patet. Erant
etiam arce pontificum , collegiorim , privatorum :
unde arcarii dicti qui eas admiuistrabant. Erant pr:e-
terea arca vinaria, olearia, frumentaria, quastoria, de
quibus vide Gothofredum lib. xtt cod. Theod., tit. 6,
lege 14, et Salmasium not. in ZEliam Lainpridium ;
et de arcis ecclesiarum Ducangium. Si legatur arcent,
simpliciter arx ponitur pro imperio, ut notavit Bar-
thius lib. v Adv., cap. 12, ex glossa veteri in codice
prisco ad vers. Prudentii in Psychomachia, Et Cheri-
stum gaudere suis victoribus arcem.
199). Nebrissa et alii interpretantur imaginem &u-
gusti in omni numuro scribi. Sic Juvenalis dixit sa'.
6, vers. 204 : Scripto radiat Germanicus auro. l'otest
etiam intelligi cui Augssto, sive arci, aut arce nummars
omnis scribitur, sive penditur. Scribere nummos alicui
dicitur, qui pro iis in cerlam diem solvendis creditori
cavet chirograplio, Vide Plautum Asin. 2, ὁ, 54, et
Ho:atium ri, sat. 3, vers. 69.
122. Vat. B, Prag Mar. a prima manu, minis,
male, pro numinis. Tertullianus et Augustinus vocamt
etiam arcam, Paulinus mensam, Cyprianus corbo-
nam, ali gazophylacium, secretarium, sacrarium,
ubi scilicet opes ecclesi- sctvabantur. Prudentius
ante vers. 42, colest's arcanum domus. Vide Roswey-
dum ad Paulini epist. 54, et Binghamum tom. I. pag.
935, lib. 1, cap. 21, ubi probat archidiaconum vo-
cari arce custodem. Paulinus Petricordius, lib. iw de
Vita S. Martini, Protínus astanti diacono, quem more
priorum Antistes sancta custodem legerat arce.
125. Prag. scribit volyabo.
194. Ald., que Christi, minus bene.
126. Nebriisa recte notat voceu induciarum Σ quia
scilicet Laurentius post triduum bellam cum praefe-
cto gesturus erat.
Quo fungar efüicacius
Promissionis munere,
Dum tota digestim mihi
4350 — Christi supellex scribitur :
Nam ealculanda primitus,
901 Tum subnotanda est summula.
Latus tumescit gaudio
Praefectus, 86 spe devorat
Aurum, velut jam conditum
Domi maneret, gestiens.
Pepigere tempus tridui :
Laudatus inde absolvitur
Laurentius, sponsor sui ,
Et sponsor ingentis lucri.
Tribus per Urbem cursitat
Diebus : infirma agmina,
Omnesque qui poseunt stipem,
Cogens ip unum et congregans.
155
140
PERISTEPHANON ITYMN. 1f. .
A 145 IMlic utrisque obtutibus
B 160
Orbes cavatos preferens
Baculo regebat prz vio
Errore nutantem gradum.
E! claudus infracto genu,
902 Vel crure trunco semipes,
Breviorve planta ex altera , ,
Gressum trahebat imparem.
Est ulcerosis artubus
Quí tabe corrupta fluat ;
Est cujus arens dextera
Nervos in ulnam contrahat.
Tales plateis omnibus
Exquirit, assuetos ali
Ecclesix matris penu,
Quos ipse promus noverat.
Recenset exin singulos,
903 Scribens viritim nomina,
150
155
GLOSSA, VETERES.
127. Fungar, sar. — Efficacius, operosius, melius,
perfectius, 1.
138. Munere, officio, 1.
129. Digestim, ordinatim, ordinabiliter, rationabili-
ter, t.
430. Supellex, substantia, thesaurus, 1.
131. Calculanda, numeranda, ordinanda, I.
152. Summula , numerus. Stipendium dicitur sum-
ela a sumendo, l.
136. Gestiens, gaudens, exsultans, Iso.
139. Sponsor, promissor, l.
443. Süpem, e synam, I.
144. Cogens, colligens, Y.
145. Illic, scilicet fuit. — Obtutibus, visibus, l.
146. Orbes, orbes dicunt vestigia aratri, sed non hic,
uam scilicet sunt cavati oculi, I.
149. infracto, valde fracto : genua habens, sed nos
utitur, I. d
150. Trunco, syncope, I.
155. Est, scilicet illic, 150.
154. Tabe, a tabe, Iso.
455. Arens, arida, 1so.
159. Penu, crario, cellario, I.
161. Exin, moz, deinde, unde, exinde, l.
162. Viritim, singillatim, per singulos, ordinatim,
singulariter, per singulos viros, I.
COMMENTARIUS. .
430. In editione secunda Cellarli et in Parmensi C clesiarum penu pauperes alerentur; qus maxime
scribitur etwpellex, quod non patitur lex carminis.
431. Parrhasius, Nam calculandum primitus. Cal-
€ulare occurrit o2 Sidonium et alios non veteres;
«alculator apud Martialem, Ulpianum et vett. inscri-
ptiones.
432. Alii habent tum, alii tunc.
434. Ald., Mar., Rat., Ambr., et alii antiquissimi
Heinsiani, Parrhasius, Gis., spem deeorat. Weitz.
cum Pal. restituit spe devorat, ut legitur in Vatt. ^,
B, Alex., Rott., et conjectaverat Cauchius. Peveratus
etiam legerat spe devorat, ac similem phrasim ex Ci-
cerone pro Flacco allegaverat : Amissum enim est pre-
ter spem, quod erat spe devoratum, Neteres legebant
et distinguebant ac spem devorat, Aurum, etc.
156. Fortasse prz oculis habuit locum Ciceronis in
Pisonem : Nummus interea mihi, Casar, neglectis fer-
culis triumphalibus, domi manet, et manebit.
438. Rat., Laudatur, inde absolvitur.
141. Hailsbr. inepte, per orbem.
1435. Nonnulli scribuut isque.
444. Ald., Parrhasius, Gis. ad oram, Weitz. scripti
Heinsiani et nostri, Cogens in unum, el congregans.
Fabr., Gis. in contextu, Cogens in unum congregat.
149. Parrhasius, est claudus pro et. Vat. B,gradu ;
Supra, genu.
450. Mar., trumcus semipes, supra trunco. Rat.,
truncus, semipes.
151. Tria claudorum genera describit, fracio genu,
trumco crure, breviore planta altera.
156. Rott, in unum contrahat. Egm., in ulnam con-
trakit. Ulna est os brachii. .
158. Weitz. scribit asuetos, quia ita invenit in
Widm. Sepe dixi ineptissimum esse ex unius vel
siterius icis errore certam scribendi rationem
sequi.
159. Laudabilis olim hzc erat consuetudo, ut ec-
viguit in Ecclesia Romana omnium Ecclesiarum matre
ac magistra, quamvis quaevis Ecclesia mater eorum
qui in ea educantur recte etiam dicatur. Ante fores
ecclesiz pauperes consistebant, ut eleemosynas acci-
perent. Vide vers. 178.
160. Omnes vett. edd., etíam Parrhasius, ediderant
ipse primus. Heinsius ex Put. restituit promus, quod
in Boher. pervetusto confirmatum reperit. Teolius in
uno Vat. invenit promus, qui fortasse est Alex., ubi
id videtur esse pro div. lect. In Vat. P est primos.
Recentiores omnes sine ulla dubitatione arripiunt
pronus. Et sane promus convenienter dicitur, quia
praecessit penu, et diaconi arce ecclesiz rant,
ut notat Heinsius, Addo ex 5. Paulino epist. 12 ad
Severum inscriptionem a dextra apsidis : Hic locus
est, veneranda penus qua conditur, et qua Promiiur
alma sacri pompa ministerii. Itaque primus diaconus,
qu penom fidis gubernabat clavibus, ut ante dicebat
entius (nam coelestis arcanum domus est hzc
penus) non immerito promus, et promus condus voca-
bitur. Nihilominus non penitus damno communem tot
codicum lectionem primus, 48 etiam exstabat in
antiquissimo codice Bollandianorum saeculi vim aut
n. Potest enim intelligi Laureutium novisse paupe-
res, quia primus erat e septemviris seu diaconibus,
ut vers. 27 expressum est, et ad primum diaconum
cura pauperum spectabat, ut ex vers. 44 patet, Vo-
tasque dispensans opes, et colligitur ex concil. iv
Carth. can. 47 : Ut episcopus gubernationem viduarum,
pupillorum, ac peregrinorum non per se ipsum, sed per
archipresbyterum, aut per archidiaconum agat. |n com-
ment. Ezechiel. cap. 48, Hieronyinus ait: Qui PRIMUS
fuerit ministrorum, quia per singula concionatur in po-
pulos, et a pontificis latere non recedit, injuriam pulat,
si presbyter ordinetur.
977
Longo et locatos ordine
Astare pro templo jubet.
Pr:escriptus et jam fluxerat
Dies : furebat fervido
Judex avarus spiritu,
Promissa solvi efflagitans.
Tum martyr : Ássistas velim,
904 Coramque dispostas opes
Mirere, quas noster Deus
Przedives in eanctis habet.
Videbis ingens atrium
Fulgere vasis aureis,
Et per patentes porticus
Structos talentis ordine.
lt ille, nec pudet sequi.
Ventum ad sacratam januam :
Stabant caterve pauperum,
165
170
1:8
GLOSS/£ VETERES.
464. Pro templo, coram, 1.
165. Prascriptus, a judice, deputatus. — Fluxerat,
Éenerat, preeteriit, 1.
168. Efflagitans, postulans, I.
169. Tug martyr, ait. — Assistas, ut, I.
170. Coramque, palam, 1.
475. Patentes, amplas, 1.
176. Structos, cumtlatos, Mar.
181. Fragor, clamor, 1.
AURELII PRUDENTIT CARMINA.
A180 4) inculta visu examina.
Fragor rogantum tollitur :
Praefectus horrescit stupens
Conversus in. Laurentium,
Oculisque turbatis minax.
188 Contra ille: Qnid frendens, ait,
Minitaris ? aut quid displicet?
Num sordida haze, aut vilia?
Num despuenda existimas ?
905 Aurum, quod sfdenter sitis,
Effossa gignunt rudera;
Et de metallis squalidis
Penalis excudit labor.
Torrens vel amnis [0418
Volvens arefiis implicat,
Quod terrulentam 5€ sordidum
Flammis necesse est decoqai.
190
b 195
*
185. In Laurentium, contra Laurentium, I.
488. Despuenda, contemnenda, I.
489, Sitis, desideras, l.
190. Rudera, arizzi, vel stercora. Rudera dicunt
maceriam ruina, I.
499. Poenalis, durus, —— Exceudit, fabricat , ezco-
Wu, 1.
194. Arenis, sicut Pactolus et alii, 1.
COMMENTARIUS.,
463. Teolius Ignatium Comum impugnat, quod
afüirmaverit Prudentium in his rerum adjectis enar-
randi« paulo aliter ac in Actis referuntur, aut poetica
licentia abusum, aut longe 3b Urbe binis remotum
Alpibus rem, uti accidit, non bene didicisse. Etsi
atttem descriptiones poeticze amgeniores narrationibus
historicis esse debesnt, tamen si qua sit in re ipsa
varietás , fides potius adhibenda est Prudentio quam
Actis anonymis. Nam quod ait Comnus, Prudentium
hunc hymnum fecisse juvenem, ét antequam Romam
venisset, et poeta palatinus fuisset renuntiatus, nugae
haz sunt sine ullo idorieo auctore prolatze.
464. Nunc ait pro templo, postea vers. 175, ingens
ntrium ; vers. 175, per patentés porticus; vers. 178,
sacratam januam ? qux omnia probant Romae domum
amplati fuisse in quam Christiani setate S. Laurentii
conveniebant ; et qui tunc saltem 8 praefecto Urbis
faerit cognita. Hujusmodi sedes sacrze a primis Chri-
$tianis nón appellabantur templum, quod hsc vox
nacio quid consecrationis pagan» indicaret. De re
plfhe constat. Ad : seulum pertinet quod auetor
Recognition. in fin. refert : Theophilus, qui erat cun-
ctis potentibus in civitate sublimior, domus sw ingen-
tem basilicam ecclesie nomine consecravit, Eusebius,
lib. vur, cáp. 1, narrat Christianorum numerum inter
Valeriani et Diocletiani persecutionem adeo crevisse,
üt priscis edificiis jam non contenti, in singulis urbibus
spatiosus ab ipsis [fundamentis exstruerent ecclesias.
Optatus Milevitanus lib. t testatur ànte persecutionem
Diocletiani basilicas plures fuisse qux Christianis
ablat:z? sunt, postea restituize. De ecclesiis in ultima
nersecutione Diocletianea solo zquatis psssim lo-
quuntur Arnobius, Lactantins, Eusebius, Hieronymus,
Augustinus, Theodoretus, Gildas, et alii.
65. Gis. en jam : in prima ed., et jam, quod relí-
qui habent. |
166. Ald., Put., Oxon., fervidus Judex avaro : ple-
fique, etiam Heinsius, et Parrhasius, fervido Judex
eyarus.,
470. Ald., Sich., Mar., et nonnulli alii rum Gis.,
Weitz., dispostas. Casigatiores Heinsian, Alez., di-
&positas, quod a metro mifiitne respuitur. Parrhamus .
edidit dispositas, in emendationibus subrogatit dispo.
sias, quod aures magis probant, .
172. Utitur Laurentius voce ambigua sanctis, qua
intelligi possent sacratiía et secretaria ecclesiz, set
arca, vel etiam ipsum templotn, et simul'Signiticautut
C paiperes Christiani : nam, ut coristitit ad vers. 80,
sanctorum appellatio Christianis omnibus tribuc^a-
tur : Sanctum pro teuiplo non est vox solum ad Lati-
nitatem inscriptionum referenda, quod nonnulli pu-
tarunt. Persius pro templo posuit sanctum sat. 2,
vers. 69 : Dicite, pontifices, in sancto quid facit aurum.
181. Hailsbr. , fragor, supra clamor.
185. Prag., conversus ad.
484. [n Mar., Vatt. A, B, Rat. desiderat que
post oculis.
485. Mar. a prima mann, Widm., quid furens.
186. Parrhasius emeudavii minaris : sed probuth
est minitaris.
488. Parrhasius scribit dispuenda.
189. De siti auri vide vers. 45.
190. Sich. stercora. fietine rudera, Codex Amhr.
scribit offossa, quod damnare non audet Ileinsiu- ;
nam in veterrimis Maronis exemplaribus occurrunt
offugere, offulgere, offore, obvolvi aris, et similia. Vide
Comment. àd vers. 410. Psychomachiz. In glossa
ürizzi vocabulum est quod solum Isonem habet au-
ctorem apud Ducangium.
199. Mar. a prima manu, Prag., Rott., excludit.
Vox ponalis Paulini, Prosperi, Sedulii, Aviti et si-
milium est. Tertullianus etiam de eadem re cap. 27
Apolog. : Jtaque cum vice rebellantium ergastulorum ,
sive carcerum, vel metallorum, vcl hoc genus. panol.s
servitutis erumpunt adversus nos. De quo genere pae-
nz agunt Gallonius et Sagittarius.
195. Rat., Bong., Widm., et amnis pro vel amnis.
Vat. A, Egm., Hailsbr.'a prima manu, turbidus.
195. Hac voce terrulentus usus. ciiam est in pref.
Ilamart., vers. 5.
190. Weitzius scribit dequoqui cum Mailsbr. ΑἸ
recte, decoqui.
D
909
PERISTEPHANON HYMN. Il.
910
Pudor per aurum solvitur, A Elnmbe virus contrahat.
Violatur auro integritas, Si forte detur optio,
Pax occidit, fides perit, Malim dolore asperrimo
200 ^ Legesetipsz intercidunt. Fragmenta membrorum pati,
Quid tu venenum gloriz 220 Et pulcher intus vivere.
Extollis et magni putas ἢ Committe formas pestium
Si quieris aurum verius, Et confer alternas lues,
906 Lux est, et humanum genus. Carnisne morbus fcedior ,
305 Hisunt alumni luminis, Àn mentis et morum ulcera ?
Quos corpus arctat debile, 225 Nostri per artus debiles,
Ne per salutem viccerum Intus decoris integri,
Mens insoleseat turgida. Sensum venusti innoxium
Cuni membra morbus disjicit, Languoris expertes gerunt.
3410 — Animus viget robustior : Vesiros valentes curpore
Membris vicissim fortibus 250 . Interna corrumpit lepra,
Vis sauciatur sensuum. Errorque mancum claudicat,
Nam sanguis in culpani calens Et exca fraus nihil videt.
Minus ministrat virium, B Quemvis tuorum divitum,
2315 — 907 Silervor effetos malis Qui veste el ore prznitent,
GLOSSAE VETERES.
197. Pudor, castitas, verecund.a, I.
198. integritas, virginitas, l.
199. Occidit, deficit, 150.
201. Quid, quare. — Venenum, avaris. — Gloriz,
aurum dicit, J.
202. Magni, pretii esse, I.
904. Et, etiam. — llumanum, scilicet aurum, 1.
905. Hi, mendici. — Alumni, socii, vel filii. — Lu-
minis, regni celorum, Ἰ.
206. Arctat, affligit, l.
208. Insolescat, superbiat, sine consuetudine vivat,
intumescat. — 'furgida, superba, 1.
911. Vicissim, mutuatim, Tso.
212. Sensuum, mentium, 1.
215. Nam, quoniam. — ln, ad, 1.
215. Effetus, infructuosus, vacuatus, I. .
216. Elumbe, infirmam libidinem, quia sine viribus.
facit , infirmum, debile , infirmam libidinem, — Con-
trahat, colligat, ].
221. Committe, compara. — Pestium
925. Carnisne, uirum, 150.
227. Venusti, pulchri, I.
399. Valentes, robustos, T.
251. Mancum, curve, 1. Adverbium. Prag.
, vitiorum, I.
9209. Cum, quando. — Disjicit, secat, consumit, la- 255. Quemvis, quemcunque affer, 1.
cera! ; disperdo, disjicio, 1. 954. Ore, facie, 1l.
210. Viget, fntertus, Ἰ. .
COMMENTARIUS.
200. Loeanus lib. ni, €ers. 118 : Usque adeo solus C; locis mihi non liquere profiteor, sed mutationes odi...
ferrum mortemque timere Auri nescit amor : pereunt di-
scrimine nullo Amisse leges. Virgilius, lib. vt, vers.
652, Fixit leges preiio, atque refixit. NXeruni de avari-
tia, radice omnium malorum, hujusmodi sententize
passim sese offerunt.
201. Nebrissa explicat aurum esse venenum glo-
rie, quia eo vera gloria perit, aut quia more clri-
etiano gloria accipitur pro vita zterna. Prima inter-
pretatio magis placet: sic pudor per aurum solvitur,
eiolatur auro integritas, eic.
204. Teolius ita hunc versum exponi posse arbitra-
tur : Si queris aurum, illius splendore raptus , scias
humanum genus esse lucem, et pauperes esse alumnos
seu parlicipes lucis. Verius et simplicius Nebrissensis :
Christus, qui est luz mundi, et homines ab eo redempti.
Unde subdit : Hi sunt alumni (uminis ; de quo lumine
Joannes prabuit testimonium cay. τ. Sane Laurentius
Oocca-ione auri, quod prefectus cupiebat , Christum
verum aurum et lucem opportune illi przsdicavit. To-
letus in cap. 1 Joannis, Magno consilio utraque locu-
tione Joannes in prasenti usus esf : dizit enim : Inipso
vila erat, ubi vita pro ea quam Verbum efficit et dat
nobis, ponilur. Postea subjunzit : Et vita erat luz, ubi
vita pro ipso Verbo, quod est causa vite, accipitur.
289. De hoc verbo disjicit, aut dissice, ut plerique
codd. scribunt, aut uno s disicit, ut habet Rat., di-
ctum jam est ad hymn. 1 Cath., vers. 97. Ald., Fabr.,
Gis. in contextu, dissecat. Parrhasius, Gis. ad oram,
Sich. et alii, dissicit. Gifanius in PnoicEng ait se in
Ovidii et Prudentii mss. invenisse diíssicit, et in quo-
dam vet. Prudentii disicit; et apud Virgilium in vet.
lib. dissice constanter exaratum, monuisse Pierium.
Carterum (adJit) ut ingenue dicam quod sentio, de his
Querendum ergo amplius. Weiiz.us et Heinsius am-
plexi sunt dissicit. |
210. Ep. Il ad Cor., cap. xni, v. 10 : Cum en'm in-
firmor, tunc potens sum, Ludovicus a Ponte egregium
librum edidit de Thesauro :gritudinm corporis.
911. Ald., mentis. Sích. cum id invenisset, recte
restituit membris. Poarrhosius jam ediderat membris.
415. Parrbasius in culpam cedis, quod metri lex
non patitur.
215. Mar. scribit fervos. llailsbr., effectus malis.
Lege effetus.
222. Parrhasius primum scripsit luces; quod metro
adversatur, correxit vices : sed melius e:t (ues.
Hailsbr., aíteras (ues. .
938. Ald., Vat. A supra, Put., Oxon. ct alii edd.
atque mss., laboris. Urh. , Vatt. B,O, Weitz., Mar..Rat.,
Sich?, languoris, quod rectius est. Al: x., Parrhasius
scribunt langoris. Vat. (), mendose, langores esperti.
D Weitzius edidit lauguoris experti. Lege exper es.
451. Parrhoasius, errorque mancus. Mar. pro div.
script. mance. -
955. Ald., Vat. À supra, Wiadm. supra, Fabr., Gis.
prima ed., principum. Melius alii, divitum, ut respon-
deat mox pauperum.
2354. Vat. A, pranitet, quod pro diversa scriptura
a Weitzio indicator, et exstat in Fabricio. Giselinus
mendose edidit penitent, et correxit preniten! ; Hein-
sius et Chamillardus mendose etiam penitent. Rui-
nartius ex ms. S. Michaelis restituit pranitent. Veruin
enilent jam olim exstabat in editione Aldina, et
Tornzsiana an. 1555, Parrhasiana aliisque. Suspica-
tur Ruinartius legendum et auro: quo fortasse alludit
Alex., Qui veste et oro pranitent.
94
3355 — 908 Magis probabo debilem,
Quam quis meorum est pauperum.
Hunc, qui superbit serico,
909 Quem currus inflatumi vehit ,
Mydrops aquosus lucido
210 Tendit veneno intrinsecus.
Ast hic avarus contrahit
Manus recurvas in volam,
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A Plicans et untit unguibus,
. A Laxare nervos non valet.
245 Istum libido fetida
Per scorta tractum publica
Luto, et cloacis inquinat,
Dum spurca mendicat stupra.
Quid ille fervens ambitu,
950 Q9iIOSitimque honoris xstuans,
GLOSS/E YETERES.
956. Pauperum, scilicel sit, 1.
951. Serico, purpura, 1.
959. Hydrops, hunc, I.
9129. Volam, in mediam palmam , medietas pal-
we, Iso.
943. Uncis unguibus, ungulis curvis, I.
246. Scorla, scorium, quasi sortum. Sortum est so-
lea : sicut enim solea maceratur in manu sutoris, sic
pellicula meretricis ab adulteris, 1.
247. Cloacis, (acubus, sordibus. Cloace sunt loca in
quibus adunatur stercus civitatis, 1.
249. Fervens, ardens desiderio. — Ambitum, cupi-
ditatem , honorem, Ys0.'
950. Astuans, desiderans, 1l.
COMMENTARIUS.
956. Ald., Bong., meorum pauperum , sine est.
937. Teolius ex Mazochio tom. I Specim. Biblic.,
dissert. 8, part. 2, etymon serici refert ad arborem
sorek, cujus mentio fit Genes. x&ix, 11. De eadem
origine jam disseruerat Becmanus de Orig. Lat. ling.
verbo Sen ex Buxtorfio et Kimchio, qui tamen sorek
proprie interpretantur surculus. Accipitur plerumque
sorek pro vinea. Communis opinio etiam antiquissi-
morum scriptorum' etymologiam repetit a seribus,
quod nomen est animalium nentium metaxam, sive
rude sericum, et populorum ubi h:ec animalia nu-
triuntur, Nonnulli ex arboribus sericum sine bomby-
cum opere fleri putant : sed verius videtur, antiquos
scriptores arborum mentionem facere, quod in arbo-
ribus vermiculi seres lanam, sive sericum texunt.
De comparationibus morborum corporis cum vitiis
animi videri possunt. Chrysostomus, Dasilius aliique
SS. Patres, qui in eis explicandis frequentes sunt.
Giselinus , quoniam medicum agebat , diligeutius, et
ritius, quantum quidem ad rem medicam pertinet,
10s versus illustrat, cujus explicationem juvat pro-
ferre. Elatos homines ac superbos bydropicis similes
facit Prudentius, quibus crudorum humorum copia
vitiatze sanguinis massz affusa, cutim pretumidam
reddidit. Ambitiosos, et honorum cupidos χαύσῳ la-
borantibus ; his enim, cum a curis, vigiliis intensis-
que cogitationibus morbus oriatur, perpetua frigidae
sitis, ampla et frequens exspiratio, bilis vomitus, im-
menaus ac mordicans totius corporis calor fere ad-
sunt. Avaros, et ὀξύχειρας, quod iis manus tenaces
sint, et ad rapiendum parat, chiragricis comparat :
tales, ne dolorem ab humore maligao in digitorum
vincula, et articulos impacto excitatum augeant, ne-
que manus adducunt omnino, neque etiam explicant :
sed in medio quodam situ continent, qui et maxime
. doloris sit exyers, et naturze consentaneus. Sic etiam
malevolos obtrectatores bepaticis seu spleneticis :
foriasse quod cum his omnia membra sint arida et
pre inedia consumpta, tamen cibum fastidiant, bilis
vomitione prorumpat, ungues denique a scalpendo D
non contineant : quxe omnia ad calumniatores non
illepide quis traduxerit. Invidos praterea cum stru-
mosi8, δου χοιραδώδεσι confert, nee male, quoniam
hujusmodi morhi genus adipem carni cireumsitam ,
ipsamque adeo cutim exedit, et ulcus in dies serpendo
ulterius reddit malignius. Postremo idololatras regio
morbo laborantibus non dissimiles esse ait : quod
quemadmodum isti, ut valetudinem recuperent, lectis
mollioribus, ludis, lasciviaque demulceri d bent : ita
infelices demonum cultores, cum religio iis pro ludo
et inani plebeculze terriculamento sit, ex impotenti
fere mollitie, insolentia, et dissolu!ione eo csecitatis
abripiantur. Rude et incultum quid iis Deus sonat.
Dii tomortales dicendi sunt eis sua fata, cci cur-
sus, orbiumque coelestium genios a(finguut, idque
B animi causa, ceteroquin ἄθεοι, et nihil minus, quam
immortalitatem somniantes. Quod ad ganeones atti-
net, qui se ad putidissima usque scorta complectenda
3bjiciunt, eos non zgrotis, sed infimze sortis heminibus
foricas, l»trinas, et cl'oacas everrentibus pares facit.
259. Ald., Heinsiani omnes, Fabr., Weitzius, no-
stri, Sieh., [«cido, ct notat Νοῦν. ex Horatio, Tur-
gescit vitrea bilis ; ex Persio, splendida bilis; Heinsius
vero ex Horatio, Aquosus albo corpore languor. Gis.
ad oram, lurido, quod Heinsio non displicebat. Par-
rhasius, livido. Teolius ait lucido habere mss. omnes,
lurido editiones. At plerzeque editiones clare [ucido
przferunt.
240. Heraldus in Arnobium lib. it, pag. 149, plura
de avarorum moribus habet, et hos ip$os versus ex
Prudentio, quos tamen ex wartyrio Vincentii desum-
ptes p memoriz errorem dicit.
9492. Gronovius, cap. 5 Observat. eccles., ex Widm.
Weitzii legit Manus recurvas in volam, et cum in
vulg. sit. Manus recurvas, et volam, ipse restitucre
vult Manus recurvas in volam , et Plicans. lleinsius
cóm vulg. facit, et cum Heimsio Teolius, qui Heinsio
favere melioris notze codices Vatieanos affirmat. Cella-
rius secutus est codicem Widmanianum, cui revera
astipulantur Vat. B, Mar., Rat., Prag. Recte dicitur
contrahere manus recurvas in volam, ut vers. 156, Ner-
v0s in ulnam contrahat. De avaris Psychom. vers. 465,
Spoliisque ungues exercet aenos.
915. Quod Gronotius volebat in volam, et plicans
aduncis unguibus, concinnius ex nostris codicibus
Mar.. Rat., Prag., Vat. B, restituimus, scilicet Pli-
cans et uncis unguibus, non plicans aduncis, ut hac-
tenus editum est. Egm., Pal., Widman. supra ininus
recte, ungulis pro unguibus. Ungula diei solet de ani-
malibus, quz» digitos non habent. In Isone «agut;s
fortasse est diversa lectio.
246. In glossa corrigendum videtur corium pro sor-
tum : nam etymon acorti trahitur a corto; et scortum
oprie est pellis crassior.
245. Plautus Amph. act. iv, sc. 2, vers. 12 : Quia
senecta c&tate a me mendicas malum.
249. Widm., Bong., Sich., Mar., Vat. B, Rat., em-
bitum, Sitimque, quod tenuit Teolius, quia ab Hein-
sio hac lectio commendatur. Ipse Heinsius edidit
ambitu , Sitimque, ut exstat in Ald. et multis mas.
Miratur Teolius Cbamillardum adhuc habere cum
vett. edd. ambitu , Sitique. At in Chamillardo idem
lego quod in Heinsio, ambitu, sitimque, nisi quod
Heinsius scribit sitem cum ἔχηι. Becmanos verbo ee
ex Pal. ms. legit ambitu, et mendosum ambiiuns in
aliis esse putat. Notat vero ambitum pro ambitione
poni. De hac phrasi estuare sitim vide comment. ad
vers. 9, lib. 1 contra Symmachum.
250. Parrhasius cum aliis vett. edd., ut dictum est
vers. sup., legit ambitu , Sitique.
515
Mersisne anhelat febribus,
Atque igne venarum furit?
Quisquis tacendi intemperans
Silenda prurit prodere,
955 Vexatur, et scalpit jecur,
Scabiemque cordis sustinet.
Quid invidorum pectorum
Strumas retexam tuürgidae?
Quid purulenta et livida
960 Malignitatum vulnera?
Tute ipse, qui Romam regis,
Contemptor :terni Dei,
Dum dazwmnonum sordes col s,
Morbo laboras regio.
965 lli, quos superbus despicis,
911 Quos exsecrandos judicas,
Brevi ulcerosos exuent
Artus, et incolumes erunt :
Cum earne corruptissima
979 Tandem soluti ac liberi,
Pulcherrimo vitz statu -
lo arce lucebunt Patris : .
PERISTEPHANON HYMN. 1].
944
Non sordidati , aut debiles,
Sient videntur interim;
915 Sed purpurantibus stolis
Clari , et coronis aureis.
Tum si facultas suppetat,
Coram tuis obtutibus
[stos potentes szeculi
280 . Velim recensendos dari.
Pannis videres obsitos,
Et mucculentis naribus,
Mentum salivis uvidum ,
Lipposque palpebra putri.
985 Peccante nil est tetrius,
9129 Nil tain leprosum aut putridum :
Cruda est cicatrix criminum,
Oletque ut autrum tartari.
Animabus inversa vice
290 Corrupta forma infligitur,
Quas pulcher aspectus prius
In corpore oblectaverat.
En ergo nummos aureos,
Quos proxime spoponderam, .
GLOSS/E VETERES.
951. Mersis, occultis, in mentem mersis, l.
955. Prurit , quasi perurit , ardet. Prurigo ex ardore
wimio venit , l.
955. Vexatur, se cedit. — Scalpit, scabit , 1.
958. Surumas, tumóres, chelen. — Retexam , refe-
ram , I.
259. Purulenta, putrida, venenosa , a pus, puris, 1.
$64. Morbo regio, elephantico. Regius morbus ,"et
arcuatus, εἰ ictericus, et elephanticus. Regius ideo di- C
citur, quia non polest curari nisi regiis cibis ; aut quod
regionem. mortis pandat ; elephantinus, eo. quod ele-
phantino osse curetur : arcuatus, eo quod colorem ar-
eus ccelestis habet , L., Vat. Α. ^
967. Brevi tempore, statim , I.
974. Interim , nunc usque dum, hic est , I.
277. Facultas. possibilitas.— Suppetat , abundat, I
980. Hecensendos, numerandos, 1so.
282. Mucculentis, sordidis. Murcus, qui precisun
habet nasum , 1. .
284. Lipposque, scilicet oculos. — Putri, humida, I
985. Tetrius, nigrius, l.
286. Leprosum, leprosus a laterum pruritu , ἴ.
289. Animabus, vacat.— inversa vice, wa pars, l
990. Forma, imago, 1.
993. En ergo, scilicet habes, presentatim , 1.
294. Proxime, nuperrime, 1.
COMMENTARIUS.
951. Parrhasius, mersusne, quod melius fortasse
est quam mersisne. Hailsbr., habebat , male, pro an-
helat.
956. Vat. À, sordis, supra recte cordis.
964. Aid., Pal., Parrhasius, Heinsius, eum aliis
edd., tate ipse. Weitzius, tu εἰ ipse, quod confirmant
Vatt. A, B, Mar., Rat., Prag.
965. Heinsius cum Put., colis. Alii edd. et mss. ,
€oles, nisi quod Cellarius et Chamillardus Heinsio
sdhzrent.
969. Weilz., quin carne. Alii, cum.
475. Mar., Rat., ac debiles.
416. Weitzius explicat coronas aureas martyribus
donari ad similitudinem militum, Verum hic sermo
est de Christianis pauperibus, qui in arce lucebunt
Patris, si recte vixerint, sive martyres fuerint , sive
Sreus. Omnes igitur qui vitam zeternam consequen-
tur, coronis aureis, quas vers. 926 lHlamartigeniz
sutilas Prudentius vocat, donabantur. Paschalius,
de Ceronis lib. vin, cap. 5, ostendit ex Prudentio
saariyres Christi ad similitudinem militum, sicuti
trimmphatores tyrannicz impietatis, coronis aureis
iri.
271. Ald. ei alii scribunt tunc si.
281. Terentius Heaut. 1, 9, 55, Pannis obsita, ne-
giecta , immunda illuvie.
235. Ald., nihil ; ita edidit Parrhssivs, sed emen-
avit nij. Posset retineri nihil monosyliabum, aut
gecepto tribrachy secundo loco.
236. Pro aw , Mar., Rat,, Vat. P, habent ac. Egm.,
Hailsbr., Palat., Vat. A, Heinsiani potiores, putiduvm
Ald., vett. edd., etiam Purrhasius, Vat. P, Q, Alex.,
Urb., Mar., Rat., aliique multi, putridum; neque
video cur Teolius Vaticanos pene omnes pro psti-
dum allegaverit. Heinsius quidem legit putidum , sed
dusbus inanibus rationibus permotus, quia putri jam
praecessit, et quia Prudentius primam in putris solet
corripere. Nollem id ab Feinsio dictum. Nam
cessit putris, non putridus, et sensu nonnibil di-
verso. (Quod autem Prudentius primam in putris cor-
vipere solitus sit, quid vetat quominus syllabam
certo communem vel in putris, vel in putridus ali-
quando produxerit? Imo produxit in puiris hymn. 7
ath. vers. 9. Áreina putrem ne.resudans crapu-
988. Virgilius v1 Jon., Quam super haud wlle po-
lerant. impune volantes Tendere iter pennis : talis sese
alitus atris Faucibus effundens supera ad. convexa [e-
rebat. Unde locum Graii dixerunt nomine Avernum.
Hinc [e graveolentis Averni.
289. Scriptores posterioris statis iia sepe sunt
loeuti ; et prseponebant quidem participium versa vice,
non vice versa : Prudentius metri causa inversa vice,
In glossa vacat mendum cubare videtur. Prudentius
ait, animabus quss olim pulcher aspectug delecta-
verat in corpore, econtrario eorruptam formam in-
fligi, quod explicat Nebrissa verbis Aristotelis 1m
Ethic. : Pene medicine quedam. sunt, ut que per
contraria fieri debent , wt qui dum viverent erant orna-
(us studiosi , in morte sint de(ormati.
$15
295 Quos nec favillis obruat
Ruina, nec fur subtrahat.
"Nunc addo gemmas nobiles,
Ne pauperem Christum putes :
Gemmas corusci luminis,
913 Ornatur hoc templum quibus.
Cernis sacratas virgines,
Miraris intactas anus,
Primique post damnum tori
Ignis secundi nescias.
lloc est monile Ecclesi:e :
llis illa gemmis comitur,
Dotata sic Christo placet,
Sic ornat altum verticem.
. 900
305
AURELII PRUDENTI! CARMINA. .
9tb
Eccum talenta;suscipe.
91$ Ürnabis urbem Romulam,
Ditabis et rem principis,
Fies et ipse ditior.
Ridemur, exclamat fremens
Prafectus, ac miris inodis
Per tot figuras ludimur,
Et vivit insanuin caput !
Impune tantas, furcifer,
Strophas cavillo mimico
Te nexuisse existimas,
Dum scurra saltas fabulam?
Concinna visa urbanitas
915 Tractare nosmet ludicris?
510
$15
220
GLOSS/E VETERES.
$05. Damnum, amissionem, 1.
804. Ignis, amoris, — Nescias, viduas, I.
905. Monile, ornamentum, 1.
908. Comitur, ornatur, 1.
907. Dotata, ornata, 1.
$09. Eccum, ecce, I.
917. Forcifer, exclamative, succensor ignis, 1.
$18. Strophias, versuiias, fraudes ; versuiiss, stropha
fraus qu& techna vocatur, unde strophosus (raudulen-
(us vocatur. — Cavillo, derisione, vel deceptione. Ca-
B villum convicium cum joco ; illusione vel deceptio
derisoria. — Mimico, scurrili, 1.
249. Nexuisse, ínvolvisse, I.
$90. Saltas, saltare facis, vel saltando dicis, 1.
524. Concinna, composita. — Visa, scilicet est. —
Urbanitas, eloquentia. Conveniens urbanitas , id est
pulchritudo. Cinnum genus potionis ex diversis miziu-
ris composite ; inde concinna res, ex diversis composita
sententiis, Iso.
COMMENTARIUS.
295. Hailsbr., quod nec. Ex Luc. xit, 33 : Facite
vobis sacculos qui non veterascunt, thesaurum non de-
ficientem. in. celis : que (ur non appropiat , neque tinea
corrumpit.
299. Ald., Gis. prima ed. in textu, numinis; me-
lius alii luminis. Sic vers. 905, Ili sunt alumni lumi-
nis : quanquam 06 loco gemmarum splendor intel-
ligi poterit. |
300. Singulare hoe notandum, quod relativo qui-
bus absolvatur stropha, raro trajectionis exemplo.
901. Mar. a prima manu, Prag., Widm., cerne;
Hailsbr., cernes. Alii, cernis.
302. Bong., Fabr., P21., Gis. prima ed., mireris, alii,
miraris, Nebrissensis et Chamillardus anus intactas in-
te!Jigunt esse viduas ignis secundi nescias post damuum
primi tori, quamvis alias ἃ Virgilio intacta virgo di-
catur. Existino hic etiam ipsas sacratas virgines vo-
cari intactas anus, quod virginitatem ad senectutem
con-ervaverint; tum bis addi viduas ignis secundi
nescias. Scilicet alize sunt intact:e, alize ignis secundi
nesci:. Aldus quidem ei Parrhasius ita distinguunt,
ut interrogationis notam post intactas anus apponant,
et Iso glossam viduas apponit post nescias. Guthofre-
dus, in lege 2 cod. Tleod., lib. 1x, tit. 25, suspicatur
legendum inviras, quasi univiras, seu viduas pro vel
inv las, quia a Prudeutio hoc loco aliisqne Patribus
quantoque pius copiosa virginitas numero suo addit,
tanto plus gaudium matris augescit.
907. Ecclesia comparatur sponsa: ornate víro suo
Apocalyps. cap. xxi. In hymno Dedicationis ecclesi.e
ad vesperas, Sponseque ritu cgigeris... Dotata Patris
oria.
9 409, Sichardus, talentum. Alex., alenta, supra ia-
C tenta. Parrhasius, Hec tu talenta suscipe, quod Lati-
nius est. Alioquin eccum erit purum adverbium.
911. Horat., ep. 4, lib. 1, Ut rem facias, rem Si
possis recte, si non, quocunque mo!o rem. Patrimo-
nium res significat.
$15. Parrhasius, Rat. a prima manu, Vat. À a pri-
ma manu, Mar., Vat. B, Egm., Pal., Hailshr., Ambr.,
Thuan., Alt., Rott., tres Torrent., Heinsius, Gis. ad
oram, fremens. Weitzius cum aliis, furens
814. Ald., et miris ; alii, ac miris.
517. Isonis glossam non intelligo. Notum 6:1 furci-
ferum voca servum qui ignominim magis quam
supplicii causa furcam circa viciniam, aut per urbem
ferre cogebatur. De furca tam veteri quam nova Li-
psius lib. 111 de Cruce.
518. Thuan., capillo, male. Apud Sedulium lib. v
perperam circumferri labellis, "et favillis pro casillis,
notavit Heinsius : Jam jamque volant mendacia mille
]n Dominum vanis hominum conflata cavillis. Mimus
vidu et virgines junguntur, raptusque earum exze- Ὁ ^b imitatione rerum vilium et personarum dicitur :
quantur, Verba ejus legis, a Joviano latz:: anno 364,
$ta babent : Si quis non dicam rapere, sed vel atteu-
tare matrimonii jungendi causa sacralas virgines, vel
invitas ausus fuerit, capitali sententia feriatur. Conji-
cit przeterea legi posse vel non invitas. Sed mihi aen-
teutia legis recte procedere videtur ; scilicet prohi-
hetur attentari matrimonii jungendi causa virgines
&acratos, eiiam non invitas, aliasque non sacratas in-
vitas : quod pluribus confirinare possem, sed non
yseat.
305. toc elogium virginum οἱ viduarum addi po-
terit innumeris aliis quibus Christiana castitas merito
celebratur. S. Cyprianus in libr. de Disciplina et Ha-
bitu virginum : Flos est ille ecclesiastici germinis, de-
cus atque ornamentum gratig spiritalis, (eta indoles,
laudis et honoris opus integrum atque incorruptum, Dei
image respondens ad sanctimoniam Domini, illustrior
portio gregis. Christi. Gaudet per illas, atque in illis
largiter floret. Ecclesim atris gloriosa fecunditas :
hinc pantomimus omnium rerum imitator. Solebant
autem mimi jocos el sententias in illa sua repraesen-
tatione miscere, ac celebres sunt sententix€ Publii
Mimi. Lactantius, lib, vit, cap. 19. Sententia. deliri
hominis ridicula mimo dignior quam schola fuit quod
sumpsisse videtur ex Minucio : Non philosophi sane
studio, sed mimic» vitio -digna ista sententia visa es'.
Alii legunt mimico officio, alii mimi convicio. Heraldus
vero suspicatur legeudum mimi cavillo, vel cavillitio,
vel mimico cavillitio, quia cavillari proprium est mi-
morum.
419. Recte strophas nectere dicitur. Ammianus lib.
xv, Et Paulo quidem CaTEN& inditum est cognomen,
eo quod in complicandis calumniarum nexibus erat ia-
dissolubilis.
920. Saltabantur etiam fabul:: et carmina , hoc
est, saltu reprassentabantur, de quo plura ad Roma-
num. Ovidius, lib. v Trist., eleg. 7 : Carmáua qued
pleno saltari mostra theatro.
517
Egon' cachinnis venditus
Acroma festivum fui?
Adeone nulla austeritas,
Censura nulla est fascibus ?
Adeon' securim publicam
Mollis retundit lenitas?
Dicis : Libenter oppetam :
^ Woliva mors est martyri. »
Est ista vobis, novimus,
Persuasionis vani!as.
916 Sed non volenti impertiam,
Pr:xstetur ut mortis cite
Compendiosus exitus :
Perire raptim n ἢ) daho.
Vitam tenebo, el differim
929
530
*
929
PERISTEPHANON fRIYMN, I.
A Panis morarum jugibus,
313
Et mors inextricabilis
Longos dolores protrahet.
Prunas tepentes sternite,
Ne fervor ignitus nimis
0s contumacis occnpet,
Et cordis intret abdita.
915 9]7 Vapor senescens languea'!,
Qui fusus afflatu levi
Tormenta sensim temperct
Semustulati corporis.
Bene est, quod ipse ex omnibus
Mysteriarclies. incidit :
Hic solus exemplum dabit,
Quid mox timere debeant.
940
920
GLOSS;£ YETERES.
$24. Aeroma, gloriosus ludus. Acroma proprie ly- B. — 555. Compendiosus, brevis, difficilior, 1.
rarum auditio ; hic autem jocus accipitur, vel carmen
scenicum, 1.
525. Adeone, nonne adeo, |. — Austeritas, severi-
ias, Mar. — Severitas, asperitas, 1l. .
3526. Fascibus, honoribus, I.
331. Adeou', in tantum, 1.. .
529. Oppetam, moriar. Ορροίοτε quasi terram pe-
tere; nam. viri fories, dum moriuntur, terram more
(forte morsu) petunt, ne vox a«diatur, |.
350. Votiva, desiderabilis, 1. — Cara, Mar.
$355. Impertiam, sinam, Mar.
$59. Inextricalilis. infinibilis, vel insolubilis, indis-
solubilis, 1. — Infinalis, indissolubilis, Mar.
545. Abdita, occulta, secreta, Ἰ.
$15. Senescens, deficiens, 1.
947. *ensim. leniter.
348. Semustulati, semiusti : semustulolus el semis.
$tus unum sunt, l. »
350. Mysteriarches, princeps mysteriorum , Mar,
— Princeps minister, mystefii princeps ; οἱ Gracum est,
—lncidit, scilicet in panam, I.
$92. Debeant, scilicet alii, I.
COMMENTARIDS,
525. Parrhasius, Heinsius cum Ambhr., Ruinartius,
ergon' cachinnis; Hailsbron., ego; alii, etiam codex
Bol!and., egon' cachinnis. Bong. male, clachinnus.
524. Vat. A, Parrbasius, ac Roma festivum, re-
nuente metro et sensu. Heinsiani scripti, Ald., Vat.
B, M.r., acroma ; alii, acroama, quod defendi potest.
Acroeama, sive molis scrihere acroma, Latine est au-
ditio, sed arcipitur pro festiva jucundaque narratio-
ne, et inierdum pro homine qui eam recitat. Pruden-
jJius fortasse imitatus est Ciceronem 6 in Verrem:
Hic quaii [festivmm acroama, ne sine corollario disce-
deret; et pro Sextio : J/le ipse [udius non solum spe-
ctatot, sed etiam aclor et acroama. uinartius «uditio-
nesn seu auditorem etiam ejuscemodi narration ὃ
acroamatis nom.ne aliquando designari putat, quud
ego dubium esse de auditore judico.
325. Parrbasiu-, adeo nulla; Ald., adeonme «lla.
Utremques male.
526, Heinsius non assentitur Salmasio, qui hoc loco
censuram capit pro dignitate : sic censura oris, ut
eit, et vir censorius suwitur pro pulcliro. Chamillar-
dns favet Salmasio. Melius tamen intelligitur censu-
ram) esse severitatem, cui mox respondet lenitas.
Nihil euim obest quod praecesserit austeritas; nam
eadem sententia amplificatur.
521. Mar., adeone securim, quod non ausim dam-
nSre. Vocat securim publicam, ut hymn. super. vers.
55, bépennem publicam. Parrhasius scribit securem.
398. Ald., Parrhias., retidit, male.
3:39. Glossc etymon non accipio. Óppetere dicitur
qui rem sibi contrariam petit : sic oppetere mortem,
ek sinapliciter eppetere diciwr de viro forti qui mur-
tem petit, quamvis contra naturam sit.
2359. Vanum et ineptum credebaut ethnici in Chri-
$tiapis velle mori spe futurz vitis. Minucius : Proh!
σεται stultuina et. incredibili audacia spernunt tormenta
precnentia, dum inceria meluunt et futura; et dum mori
sortem timent, interim morinon timent. Lactantius,
b. vii, eap. 5: [ta necesse est sapientem prostulto habe-
ri, qui dum appetit bona que non cernuntur, dimitit e
meniéus quee videntur.... (uod accidit nobis cum neque
«ruciatum ne;ue mortem pro fide recusamus. Nota vo-
c^m persuasionis, qu: pro opinatione vana et inepta
sumi solebat, et przesumptioetiam dicebatur. Minucius :
Audio eos turpissima pecudis caput asini consecratum
inepta nescio qua persuasione venerari. Ammianus,
quamvis ethuicus, banc constantiam in Christianis.
laudare videtur lib. xxi : Qui deviare ᾳ religione com-
pulsi, pertulere cruciabiles penus adusque gloriosam
mortem intemerata fide progressi, et nunc martgres ap-
pellantur.
939. Parrhasius perperam, sed jam.
990. Arnobius lib. n, in fine : Jtidem et vos flam-
mis, exsiliis, cruciatibus, belluis, quibus corpora lan-
éinatis ct diu vexatis nostra, Alii paulo aliter legtut.
951. S. Augustinus, tract. 27 in Joann., de S. Lau-
reotio : Non enim occisus est cito, sed crucictus est in
igne. Diu vivere permissus est : imo non dim virere per-
míssus est, sed tarde mori compulsus est. S. Cvprianus
ad Demetrianum : Nec saltem contentus es dolorum
nostrorum compendio, et. simplici, ac veloci brevitate
penarum : admoves laniandis corporibus longa tormenta,
snultiplicas lacerandis visceribus numerosa supplicia.
998. Peirus Faber, lib.i Semesirium, cap. 8 mal-
let moratam. Sed nibil est necease, ut monet lleinsius,
999. Prog., Mar. a prims manu, ut videtur, πί
.mors ; alii, et mors. Mors inettricabilis sumitur pro
morte lenta, et qu: (inem invenire nesciat, ut no-
tavit Mariettus.
940. Mar., Prag., Rat., Widm. supra, Urb. a pri-
ma manu protrahat. Sic melius, w... mors protrahat.
Ani, protrahet, .
$15. Vapor pro calore apud optimos quosque scri-
ptores, Lucrétium, Virgilium. Horatium, etc. , sepe
pct Virgilius lib. v, Lentusque carinas Est vapor.
ide Gifanium verbo Varon indic. Lucr.
$48. Ald., et codex Bolland. , semustulati : Par-
rhasius et alii , semiustulati. .
950. Mysteriarehes dicitur, quia primus et prin
ceps erat diaconorum, quibus cura ineumbehat eru-
diendi fideles de mysteriis fidei. Vide comment. ad
vers. 160.
352. Weitz. , Gis. ad oram, quod moz; ita ctiam
Mar. , Prag. .
810 AURELII PRUDENTII CARMIMA. 920
Conscende constratum rogum ;
Decumbe digno lectulo:
$55 Tunc, si libebit, disputa,
Nil esse Vuleanum meum.
918 Hzc ante przfecto, t: uces
Hínc inde tortores parant
Nudare amictu martyrem,
000 — Vincire membra, et tendere.
ΜΠ os decore splenduit ,
Fulgorque cireumfusus est.
Talem revertens legifer
De monte vultum detulit,
$05 Judxa quem plebs, aureo
Bove inquinata, et decolor
Expavit, et faciem retro
Detorsit impatiens Dei,
Talemque et ille praetulit
940 — Oris corusci gloriam
Α
Stephanus , per imbrem saxeum
Coelos apertos intuens.
Illuminatum hoc eminus
Recens piatis fratribus,
$15 — 919 DBaptisma quos nuper datum
Christi capaces fecerat :
Ast impiorum ezcitas,
Os oblitum noctis situ
Nigrante sub velamine
$80 X Obducta, clarum non videt.
JEgyptia plaga in modum,
Qua, cum tenebris barbaros
Damnaret, Hebrzis diem
Sudo exhibebat lumine.
985 Quin ipsa odoris qualitas,
Adusta quam reddit cuus,
Diversa utrosque permoret :
llis nidor, illis nectar est.
. GLOSSJE VETERES.
$56. Vulcanum , :«gnem, I.
959. Nudere, despoliare, I.
$60. Vincire, ligare, 1.
961. Os, facies, 1
565. Legifer, Mopes, 1.
968. impatiens, non sustinens , 1.
9171. Per imbrem, per densitatem , 1.
915. llluminatum , manifestatum , mani[estum.
—Hoe, genus fuit.—Eminus, elonge, I.
914. Recens, recenter. — Piatis , baptizatis, l.
$18. Os, faciem.—Oblitum, circumdatum. — Situ
ἐστον Nig I
. Nigrante, nigro, I.
580. Clerum. claritatem , Ι. .
984. Sudo, sereno. Sudum dicimus , quasi sub
udum serenitas que post pluvias fit , I.
985. Quin, insuper.— Qualitas, scilicet Laurentii, 1.
$88. Nidor, fetor. — Nectar, dulcedo. Omnis sua.
vitas odoris dicitur nectar , odor suavis, I.
COMMENTARIUS.
555. Gis. ad oram , Weitzius cum plerisque suis,
constructum. Melius, constratum, ut supra, Prunas te-
pentes sternite.
554. Gallonius, cap. 7, tabula 17, describit cra- ;
ticulam ferream qua assatus est S, Laurentius , qux
religiose asservatur partim in ecclesia S. Laurentii
in Lucina, partim in Paneperna. Sagittarius descri-
priouem Gallonianam in dubium vertit cap. 10, cum
non possimus, ut ait, Laurentianz craticule Romae
asservatz reliquiis tuto praestare fidem. At prater
venerabilem antiquitatem, eo majorem fidem his
reliquiis przestare possumus, quod tribus costis cratis
illa constet. Ado ita lectulum sive cratem ferream
describit : Allatus est autem lectus cum tribus costis ,
et exspoliatus Laurentius vestimentis suis, extentus est
in cratem ferream : οἱ allati sunt batuli cum. prunis, et
miserunt sub. cratem (erream. Qui cum furcis ferreis
coarctaretur desuper, dixit, ec. A batulo, qui est pala
ferrea, fit diminutivum batillus, Hispanis, badil.
Gallonius inter cratem et lectum ferreum distinguit,
quod lectus ferreus esset instar veri strati, eraticula
pluribus costis ad longum inter se distantibus esset
abricsta. Vide tabulam 17. Sagittarius de hac di-
slinctione dubitat. Hoc quidem loco lectulus pro D
crate ferrea ponitur. De veneratione qua S. Laureu-
tii craticula jam a Justiniani imperatoris et a & Gre-
ín Magni temporibus colebatur, videri possunt
llandiani.
lib s Rat., Vat. B, Mar., Prag., tunc si licebit. Alii,
evit,
556. Prag. scribit Volcanum. Intelligitur de deo
et de fne aub Laurentius deos irridebat: sic vers.
405 : ΕἸ fac periclum, quid tuus Vulcanusardens egerit.
298. Hailsbr. male, torrentes parant.
$99. Mar., Parrhasius, Rat. amictum. Meliusamictu.
$60. Alex. a prima manu, vincere; Vat. A, vin-
eiri. Utrumque corrigendum.
503. Vide Exod. xxxu et xxxiv
266. Malenonnulli vulg., et die color pro et decolor
569. Vide Act. apost. vr et vit... ,
$19. Colos numero plurali Lucretius dixit, vik alius
e profanis. Apud Cbristianos usitatissimum id est e
aacris Litteris et flebraico stylo.
915. Nebrissa suspicatus est aliter esse legendum -
exponit autem i/luminatum de fulgore, quein. vide-
bant baptizati, et non pagani : sed hzret dubius an
sermo sit de fulgore Stephani an de Laurentii; nam
huic etiam os decore splenduit. Giselinus Agyptiis
cwceiores esse pronuntiat, qui mendum subesse pu-
tant, eosque afííirmat in media luce cecutire : rem
tamen sibi claram czeteris non explicuit. Cellarius ait
sensum esse Christianus omnes qui astabant, celum
apertum vidisse: non autem paganos, indiguos tanta
luce. Videtur ergo id accipere de coelo aperto , dum
Stephanus lapidibus obrueretur. Certum tamen mihi
est Prudentium de fulgore S. Laurentii loqui: de
cujus odore simile miraculum pergit narrare vers.
985, Quin ipsa odoris qualitas.
$175. Heinsius, lib. 1 Adv., cap. 6, conjicit baptisma
ratwm. Nibil est necesse mutare. fli videntur esse
Patres, qui postea laudantur vers. 490. .
979. Cath. hymn. 7, vers. 154, Nigrante vultum
contegit velainine.
. Virgilius fib. xrt: Nidoremque ambusta dedit.
Vide Elmenhorstium ad Arnobium lib. vit, pag. 116.
9537. Rat., diverse, non male.
988. De nidore vide comm. ad vers. 759 Apoths.
Nectar sumitur pro odore ex nectare eflluente. Ovi-
dius Metam. lib. iv : Neclare oderato spargit cor-
pusque locumque. Lucretius lib n: Et nardi florum ,
nectar qui naribus halat. Prudentus, hymn. S. Vin-
centii, vers. 980, Hedolente nectar carcere. Gifsnims
advertit translationes ex uno sensu in alium sunei
solere, ideoque poni nectar pro odore suavissitaso.,
Sed melius diceret causam poni pro effectu: ut si quis
viuum pro odore vini suavissimo usurpet.
8:1
' | emque sensus, ὁϊεραγὶ
990 vVariatus aura, aut afücit
Horrore nares vindice,
990 Aut mulcet oblectamine.
Sic ignis xternus Deus :
Nam Christus ignis verus est :
$95 — |sipse complet lumine
Justos, et urit noxios.
Postquam vapor diutinus
Decoxit exustum latos,
Ultro e eatasta judicem
400 — Compellat affatu brevi:
Converte partem corporis
Satis crematam jugiter,
Et fac periclum quid tuus
Vulcanus ardens egerit.
05 Prafeetus inverti jubet.
Tunc ille: Coctum est, devora,
Et experimentum cape,
Sit crudum an sssum $uavius.
Hxc ludibundus dixerat ;
921 Colum deinde suspicit,
Et congetniscens obsecrat,
Miseratus urbem Romulam Ὁ
0 Christe, Numen unicum,
PERISTEPHANON HYMN. 1].
A Ο splendor, o virtus Patris,
4195 O factor orbis et poli,
Atque auctor horum monium :
Qui sceptra Romse in vertiee
Rerum loeasti, sanciens
Mundum Quirinali togze
499 . Servire, et armis cedere,
Ut discrepantum gentium
Mores, et obserrantiam,
Li»guasque, et ingenia, et sacra,
Unis domares legibus ;
4325 En omne sib regnum Reni
Mortale concessit genus :
]dem loquuntur dissoni
999 hitus, id ipsum sentiunt.
B Hoc destinatum, quo magis
450 . Jus Christiani nominis,
Quodcunque terrarum jacet,
Uno illigaret vinculo.
Da, Christe, Romanis tuis,
Sit Christiana ut civitas :
Per quam dedisti ut czteris
Mens una sacrorum foret.
Confeederentur omnia
455
GLOSS/£ VETERES.
$90. Aura, odore. — Afücit, affligit , affixit, 1.
$91. Vindice , vindicante, 1. figi, afe
393. Oblectamine, deleciatione, !.
997. Diutinus, longus, I.
959. Ultro, e.— E catasta, e cruticula : qui
in cetasia erat, 1. E craticula, Mar.
405. iclum, inquisitionem , separalionem, ἰ.
404. Vulcanus, dicitur ignis, I.
406. Tunc ille, scilicet ait, 1.
409. Ludibundus, similis [udenti, I.
419. Quirinali, Romane, 1l.
425. Remi, imperatoris Romanorum, I.
426. Concessit, convenit, scilicet Dominus, I,
430. Jus, lex, Mar.
435. Ceteris, gentibus, I.
456, Mens, fides, 1.
451. Confederentur, conjungantur, I.
COMMENTARIUS.
990. Aldus, variatur : melius variatus.
$93. Rupertus Tuitientis, lib. vni de Divin. Offic.,
eap. 10, de S. Laurentio : Cujus. assatura suaviter in
tota Christi (agro: Ecclesia.
593. Cur Deus vocetur ignis, vide Hamartig. vers.71.
996. Egm., Palat., uret ; alii, urit.
999. Parrhasius scribit cathasta. Josephus lib. de
Machab. memorat catasias frixorias, et ait igni in ca-
lala martyrem objici. Suspicor a Prudentio lioc loco
eslastam $umi pro crate ferrea. Vide comment. ad
vers. 56 hymn. 4 Peristeph. Sagittarius cap. 10 ait
id explicari posse de editiori pegmate, in quo excru-
ciatum esse Laurentium verisimile est.
400. Hailsbr., affectu brevi ; supra affatu, probe.
407. Bong., experimento non ita bene. Antepeuul-
Uma in experimentum brevis solet indicari ; a Pru-
dentio producitur per diastolen vel necessitate metri.
408. ilailsbr., sic crudum : lege sit.
409. Quzrat aliquis an hic jocus in martyre Lau-
rentio debeat laudari. Questionem resolvunt SS.
Patres, qui laudarunt. Augustinus serm. $05, alias
495 de Diversis : Quid pluribus ? Craticula admota
est, et tosius. est. Et cum ez uno latere arsisset, dicitur
tanta. tranquillitate illa tormenta tolerasse, ut imple-
retur in eo quod modo in Evangelio audivimus : 1n pa-
entia vestra possidebitis animas vestras. Denique
flamma ustus, sed patientia. tranquillus : Jam, inquit,
coctum est : quod superest, versate me, et manducate.
Tale duxit martyrium , ista gloria coronatus est.
445. Put., Ambr., nomen unicum, quam lectionem
Heinsius fulcire conatur, quia vers. 139 hymni seq.
legitur : Nomen et ipsa sacrum loquitur purpura san-
guinis eliciti. Verum longe diversum est cruorem
quodammodo loqui uomen Christi, ac Christum vo.
cari nomen unicum, dum invocatur. Melius fortasse
allusio fieret ad nomen super omne nomen.
414. In Rouiano vers, 468, Christus paterna gloriam
splendor. Ep. ad Hebr., cap. i, v. ὅ: Qui cam sit
splendor glorie, et figura substantie ejus.
419. Mar. perperam, et mundum.
494. Vide Prolegom. cap. 8.
435. S. Augustinus, lib. xix de Civit, Dei, cap. 7:
Αι enim opera data est, ut imperiosa civitas non solum
jugum, verum etiam linguam suam domitis gentibus per
pacem societatis imponerel ; per quam non deesset, ime
et abundaret eiiam interpr. tum copia. -
428. Ald., ad ipsum ; melius id ipsum.
439. Ald. Weitz., Parrhasius et alii, quo magis.
Nonnulli quod.
4351. Gis. ad oram, Rat. ἃ secunda manu quocun-
que ; Oxon., quacunque; prestautiores, quodcunque.
432. Bong., Fabr., Rat., Gis. ad oram, Teol. ad
oram. illigares.
434. Ald. mendose, Christiani.
437. Ald., Parrhasius, Putr.,Oxon.. Heins., confe-
derantur, et postea mansuescit. 112 etiam Cellarius,
qui pro hac lectione mss. codd. citat; et Teolius, qui
probatiores pro eadem allegat. Nibilominus confade-
rentur exstat in Vat. A, Mar., Prag., Rot, Weitzia-
nis, plerisque Ueinsianis, cod. Bolland., et aliis. Gal-
landius ulit. con(ederentkr, οἱ mansuescat. cum
emendatissima editione Tornzsiana, S. Leo Magus :
serm. 88 non solum sententiam hanc expressit, sed
etiam verba ipsa Prudentii sumpsisse videtur : Dis
923
llinc inde membra in symbolum :
Man&uescat orbis subditus,
$10 Mansuescat et summum caput.
Advertat abjenctas plagas
923 Coire ia unam gratiam :
Fiat fidelis Romulus,
Et ipse jam credat Numa.
445 Confundit error Troicus
Adhuc Catonum curiam,
Veneratus occultis focis
Phrygum penates exsules.
Janum bifrontem, et Sterculum
Colit senatus (herreo
Tot monstra patrum dicere),
Et festa Saturni senis.
Absterge, Christe, hoc dedecus.
450
AURELII: PRUDENTII. CARMINA,
99^ Emitte Gabricl twum,
Agnoscat ut verum Deu
Errans Iuli cxcitas.
Et jam tenemus obsides
Fidissimos hujus spei :
llic nempe jam reggant duo
Apostolorum principes.
Alter vocator gentium,
Alter cathedram possidens
Primam, recludit creditas
Aternitatis januas.
Discede, adulter Juppiter,
Stupro sororis oblite,
Relinque Romam liberam
Plebemque jam Chrisi fuge.
925 Te Paulus hipc extecminat,
455
460
465
GLOSSA VETERES.
458. In. symbolum, unitatem, fidem catholicam,
concilium, unam fidem, Y.— 1n unitatem, Mar.
439. Mansuescat, mitis fiat, 1.
444. Advertat, sentiat, intelligat. — Abjunctas, se-
paratas, l.
443. Fidelis, credulus, l.
444. Numa, consul, idest Sabini, l.
A46. Catonum, consulum, consiliariorum, vel sa-
pientum, legis doctorum. — Curia, familiam, 150.
418. Phrygum, Trojanorun, l. ΄“
419. Sterculum, adjectivum, id est cloacinum, ἴ30.
451. Gabriel, fortitudinem tuam, 1-0.
456. Erraus [uli c:ecitas, Homa, lomana Ascanii,
] — Ascanii, Mar.
461. Alter, unus. — Vocator, predicator, 1.
465. Recludit, aperit. — Creditas, acWicel sibi, kao,
466. Oblite, vocativi casus, l.
468. Plebemque, Christianitatem, 1,
469. Exterminat, depellit, extra terminum minat, 1l,
COMMENTARIUS.
posito namque divinitus operi mazime congruebat, wt
mulia regna uno confederarentur imperio, et cito per-
vios haberet populos predicatio generalis, quos. unius
teneret regimen civitatis. 1. eumdew sententiam dis-c-
runt Hieronymus in Isaiam; Eusebius lib. 1, cap. 4,
Prepar. evang.; Origenes lib. n contra Celsum,
Ambrosius in psalm. xiv. Verbo confederare utuntuc
llieronymus, Orosius, et Tertullianus Apologet. cap.
9: ubi tamen alii legunt ad conferendam.
438. Ald., ltic ide membra, vitiose.
439. Vat. À, mansuescat et orbi non bene. Marietti
codex mansuescit, yuamvis vers. 437 habeat confede-
rentur. .
440. fn Romano vers.167 Roma vocatur seculi sum-
mum capul ; ab Orosio lib. n, c. 12, caput gentium.
44M. Heinsiani omni, Ald., Mar., Parrhasius,
Sichb., Weiiz., Gis. ad marg., Vat. Q et alii, abjun-
ctas, quod ex vet. lib. probavit Gifanius in INCEDprRE.
Vatt. A, B, P, Fabr., Egm., Pat... Hailsbr., Bong.,
et Widm. ἃ secunda manu, adjunctas, non ita bere.
De verbo abjunctus pro diviso, disjuncto, vide vers.
810 lib. n in Sysimachum.
445 Parrhasius, fiatque fidelis, quod sustineri potest.
445. Troius /Eueas deos suos Latio intulit, ut ait
Virgilius init. ZEueid.
446. Libr. 1 in Symm., vers. 546, Conciliumque se-
num gestire Catonum. Duo praecipue Catones Ronin
sapientes habiti sunt. Juvenalis sat. 2, vers. 40, Ter-
lius e celo cecidit Cato. Vide Ruzum δὰ vers. $11
AEn. lib, vi.
447. Vatt. B, P, Mar., Bong., Parrhasius. venera-
tur. Plerique, veneratus. Sermo est de igue vestaliuin,
qui in. locis abditis ardebat. Virgilius, 11. Zn., vera.
80 : Sic ait : et manibus vittas Vestamque potentem,
/"Eternumque adytis effert penetralibus iguem.
448. Weiizius maluit scribere Frigum cum Widm.,
'el Bong., quam cum aliis optimis codd., Phrygum.
Penates exsules secum /Eneam advexisse notuu cst
ex Virgilio. De eorum templo egi in coinment. ad
. vers. 965 lib. i in Symm.
449. Iso non videtur agnovisse deum Stzerculum,
sive is fuerit ipse Ssturnus, ut explicat Macrobius,
aut quispiam Fauui (ilius, Italie rex, stercorationis
D Julius, a magno demissum nomen Iulo.
inventor. Stercutium vocat Plinius, alii Stesculium :
eum irrident Lactantius lib. 1, cap. 10; Tertullianu:
Apaloget. cap. 25.
451. Apud Teolium Vat. unus, referens, minu:
bene, pro dicere. De monstris portentisque deum
entilium, ac de festis Saturnalibus, dictun jaw ex
in libris contra Symmach.
452. Ruinartius, lenis; Bollandiani boc ipsum eum
Ruiuartio, sed ad marg. no:ant in ms. δου} esse
senis. Addere potuissent lenis esse contra metrum,
neque Saturno congruere.
. Barthius, lb. viri Adv., cap. 12, ait Pruden-
tium, sibi constantem, eamdem syllabarum quaniita-
tem in Gabriel secutum hoc loco, et vers. 98 ditto-
chzi, ubi ail: Gabriel Patris ex solio, sedemque re-
pente. At. secunda in eo versu dittochzi necessario
est longa in Gabriel : in hoc vero Emitte Gabriel
tuum brevis esse posset, facto iàmbo in tertia sede.
456. Ald., Parrliasius, Palat.. plerique nostri, et
lleinsiani, Gis. in contextu, et quidam ms. quem is
vidit, Iuli. Gis. prim» ed., unus Rott., Bong., 1ulica,
male; neque melius Weitz. cuin Widim., Julia. Gis.
ad oram ex suo ms., unus Rott, wa, quod placuit
Cauchio. ln Vat. P. Julii valet luli. Virgilius 1 An.
ul idm. supra,
civitas pro ceecitas.
460. De his versibus egi in Proleg.
465. Sivo primus legaiur, sive primam , esdem est
sententia de principatu Petri apostoli, rejecto errore
Ecclesix bicipitis. Haz» vero sunt fectionis varietates.
Ald., Widin. supra Put., Thuan., Oxon., lott.,
Nons., Gis. in textu, Fabr., lat. a prima manu,
Vat. B a secunda manu, Mar. a prima manu, et clare
ad marginem, primam. Weitz., codex Bolland., tres
Torr. Ait. ,Pulat., Hailsbr., Parrbasius, Sich., primus.
]n Ambr. videtur esse primas, etin eodem creditus.
465. Baronius, tom. 1 Anual. ad annum 69, tiis
Prudentius versibus de religionis in melius njuta-
tione explicat qu:zedam oracula et prodigia qua finem
Romani imperii imminere portendebau:.
466. Juno Jovis et soror, et conjuz.
f 468. Aliqui interpungunt Plebemque jam Christi :
Ng. -
935
V0 — Tesanguis exturbat Petri,
Tibi id, quod ipse armaveras
Factum Neronis ofücit.
Video futurum principem
Quandoque, qui servus Dei
Tetris sacrorum sordibus
Servire Romam non sinat.
Qui templa claudat vectibus,
996 Valvas eburnas ob:truat ,
Nefanda damnet limina,
Obdens aenos pessulos.
Tunc pura ab oinni sanguine
V5
430
PERISTEPHANON IIYMN. HH.
228
Α΄. Tandeu nitebunt msrmora,
Staliunt et ara iunoxia,
Quas nunc habentur idola.
485 M Hic finis orandi fuit,
Et finis idem vinculi
Carnalis; erupit velens
Vocem secutus spiritus. .
Vexere corpus subditis
Cervicibus quidam patres,
99". Quos mira libertas viri
Ambire Christum suaserat.
Repens medullas indoles
490
GLOSS/E VETERES.
472. Officit, valde nocet, obest, I.
415. Principeu, Constantinum, Mar. Constantinum
rult dicere, l.
416. Sinat, non consentit, Ἰ.
478. Valvasg, fenestras, seras, ].
419. Damnet, claudat Constantinus, I.
480. Obdens, opponeus, contra dans. — ressulos,
sectes, 1.
481. Pura, Deo dicata. — Sanguine , inquina-
sento, 1.
485. /Era, idola, l.
485. ilie, tunc. — Orandi, scilicet S. Laurenti.
486. Vinculi, corporis, 1.
491. Libertas, fiducia Laurentii, I.
499. Ainbire, desiderare, 1.
495. Recens, repentina. — Medullas, viros. — In.
doles, nobilitas, 1.
COMMENTARIUS. .
471. In Vat. B. ex armaveras, factum est amaveras ,
001 ita bene.
419. Tertullianus cap. 50 Apologet.: Nec quid-
quam tamen proficit. exquisitior qumque crudelitas ve-
ura, illecebra est magis sect. Plures efficimur, quotica
eelimur a vob.s. Semen esi sanguis. Christianorum.....
[nde est quod ibidem sententiis vestris gratias agimus,
at. est emulotio diving rei et humana. .
475. Interpretes omnes, cum veteres tum recen-
les, hunc. priocipem affirmant esse Constantinum.
Equidem magis credo, a Prudentio suum vel potius
sostrum Theodosium laudari. Theodosius enim veie
ille fuit qui Romam servire idolis vetuit, templa
clausit vectibus, et fecit ut era innoxia starent, quie
slim habebantur idola, dum permisit, stare simu.acra
artis pretio , non divinitate merienda. Vide lib. 1 in
Symu.., vers. 505. De eodem Theodosio post Pruden-
lium ita scribit Orosius lib. vii, cap. 34 : Cum affli-
mach. Theodosius anno 291 legem tulit cod. Theod.,
de Pagauis l. x1 : Nulli sacrificandi tribuatur potestas,
nemo templa circumeat, nemo delubra suscipiat, inter-
clusos sibi nostre legis obstaculo profanos aditus reco-
gnoscant, Quod uberius confirmavit anno et leg. seq.
479. Ald., Parrhasias, Pal., omnes Heinsiani, οἱ
nonnulli alii, nefasta. Vat. B, Mariettus, ltat., Prag.,
Weitz., Gis. et alii nefanda.
480. Gis. 9 ed., aeno, in prima ed., aenos cum c:e-
teris, excepto Parrhasio, qui habet aenis pessulis. Alii
ahenos, alii aengs scribunt. Alex. mendose; acnos.
485. Ald., Stabunt el vera innozíia ; Parrliasius, Et
stabunt cera innoxia : utrumque contra metrum. À't.,
Noins. , Hott., Stabunt. μὲ era. innoxia, Vera lectio,
stabunt et gra innoxia. Theodosius lib. 1 in Symm.
ita Romanos alloquitur : Marmora tabenti respergine
tincta lavate, Ó proceres ; liceat. staluas consistere pu-
ras, Árlificum magnorum opera.
eium ac pene collapsum reipublice statum videret (Gra- C 480. Sich., et finis item : repugnat lex metri. In
lianus), eadem provisione qua quondam legerat Nerva
Hispanum virum Trajanum, per quem respublica repa.
reía est, legit. et ipse Theodosium, eque Hispanum
rum et restituenda reipublice necessitate apud Syr-
mium purpuram indui, Orientisque εἰ Thracie simul
pre[ecit imperio, in hoc per(ectiore judicio; quia cum
in omnibus humanc vite virtiibus iste par. fuerit, in
fidei sacramento religionisque cultu sine ulla compara-
tione precessit : siquidem ille persecutor, hic. propuga-
ler Ecclesi. Animadvertenduimn est, usque ad 'Tleo-
dosii imperium praecipuam nobilitatesn Romanam 'do-
lorum cuitui fuisse addiciam. Augustinus Co fess.
lib. vui, cap. 2, de. Victorino loquens ait : Statuam
in Romano foro meruerat et acceperat. usque ad illam
αἰείεπι venerator idolorum sacrorumque sucr.legorum
Perticeps, quibus tunc tota fere Romana nobilitas. svi-
Ta»al.
474. Ald., Mar. aupra aliena manu, nonnulli vulg.,
&rvos. Lege servus. ldem Theodosius princeps bonus
votaiur ymn. 12 Peristepban., vers. 47.
417. lloc loco templa accipit pro fanis idolorum,
ue a primis Clristiauis proprie templa dicebautur.
lieronymus ad Riparium ep. 109, al. 55, de Vigilan-
Uo : Et cum Juliano persecutore sanctorum. basilicas
au destrueret, aut in templa converteret. Zeno Vero-
nensis serm. de continent. lib. 1 tract. 5 : Tibi eccle-
δια, illi adeunda sint templa. Supra autem Prudentius,
vers. 164, basilicam sive conventiculum Christiano-
mim, ut appellant Arnobius, Lactantius , Orosius,
Àniuianus, templum dixit. Vide vers. 107 Psycho-
AM. pro vincula lege vinculi.
487. Gallandius cum Ruinartio rescripsit volans pro
volens. At volens verum est ex fide mss. et concinnum
hoc loco : sic vers. 529, Dicis, Liben'er oppetam. Vide
comment. ad vers. 22 przfat. carminum. Non tainen
spernendum est volans. Et ita legit Laiinius,
489. A loco martyrii, scilicet a co!le Viminali, ut
fawa refert, ubi nunc ecclesia est S. Laurentii in Pa-
nisperna, corpus delatum fuit in alium locum, nempe
in predium Cyriacz in agro Verano , via Tiburtina,
u^i alia est ecclesia S. Laurentii,quaimn fuse describit
Montfauconius in Diario Italico, et Cistnpinius de ZEd:fic,
490. In Actis vulgatis S. Laurentii et apud Ado-
nem, Palres qui corpus S. Laurentii vexerunt dicuntur
Justinus et Hippolytus. Verum hi jam pridem erant
Christiani, et Prudentius nominat Patres, quo no-
mine senatores vident:ur designari, receus ad fidem
conversi ob admiiabilem liberlatem et constantiam
martyris. lgitur prater Hippolytum et Justinum, quo-
rum mentio fit apud Adonem, alii ad deferendum
corpus convenerunt, Teolius Comum redarguit, quod
per Pauwes a Prudeutio indicatos Justinum et lippo-
itum inteliigi cominode posse affirinaverit. Bohan-
iani eosdem Justinum et Ilippolytum intelligi cen-
suerunt. Fortasse quod mox ait. Prudentius, Ambire
Christum, explicari poterit de desiderio inartyrii. Sed
aliud suadent versus seqq. ct 375.
495. Ambr., tres Torrentiani , Rtottendorphius ,
Cauchianus, repleus, quod exstat etiam in. Parihasio,
ubi mendose indole. Cellzrio placuit replens; plerique
D
517
Afflarat, et coegerat
Amore sublimis Dei
Udisse nugas pristinas.
Refrixzit ex illo die
Cultus deorum turpium :
Plebs in sacellis rarior;
Christi ad tribunal curritur.
928 Sic dimicans Laurentius ,'
Non ense pracinxit latus :
495
500
AURELII PRUDENTI! CAIMINA.
Hostile sed ferrum retro
Torquens in auctorem tulit.
l'un dzemon invictum Dei
Testem lacessit przelío,
Perfossus ipse concidit,
Et stratus seternum jacet.
Mors illa sancti martyris
Mors vera templorum fuit :
Tunc Vesta Palladios lares
505
510
GLOSS/K VETERES.
496. Nugas, idola, l.
491. Refrixit, gefavit, I.
499. Sacellis, templis deorum, 1.
δ00. Tribunal, ad ecclesiam, 1.
501. Dimicaus, pugnans, 1l.
502. Ense, gladio, 1.
504. Auctorem, diabolum, 1.
505. Tum, usque, I.
$06. Lacessit, provocat cum prelio, I.
508. /Eternum, eternaliter, in eternum. I.
911. Vesta, dea ignis, 1. — Lares, ignes, 1, Mat.
COMMENTARIUS.
legunt repens, hoc est repentina indoles, quse a Gise- B trat Claudia. Ait, impune deseri ignem vestalem, quia
line exponitur libera quadam, εἰ nobilis. generositas.
Poterit etiam intelligi repens tauquam adverbium pro
repente ut in Eulalia vers. 161, Emicat inde columba
repens.
^96. Nug: pristine sunt aniles fabulo de cultu
deorum. Aliqui putant nugas, manias, accipi etiam
o larvis et idolis. Res in idem recidit, sive idola
intelligas, sive fabulosam doctrinam de idolis. Vide
comment, ad vers. 54 hymui 11 Cath., Venerans
inunes nanias. uu
497. Huc iaciunt que de multitudine Christiano-
rum, ante Diocletianeam persecutionem crescenin,
dixi ad vers. 164. Plinius eiiam ante S. Laurentii
martyrium epist. 97, lib. x, querebatur prope jam
desolata templa fuisse, quod multi ex omni ordine
Christiani flerent. Cicero simili significatione dixit
ep. 1 lib. v ad Atticum: Cum Rome α judiciis [xum
vefrixerit. Vulpius ad carmen Catulli 62 putat id imi-
tatum Prudentium, veterum, ut ait, elegantiarum stu-
diosissimum, et eudem sensu accipit Catulli verba :
Tepida limina.
500. Cauchius conjiciebat cuwrsitat : sed bene est
curritur. Hos duos versus ita legit Latinius, cum in
Torn. invenisset Plebs ad tribunal curritur. Cliristi in
sacellis rarior. Ad tribunalia basilhicarum respici a
poeta, monet idem Cauchius. De hoc tribunali Pru-
dentius hymn. 11 Perist. vers. 225 : Fronte sub ad-
versa gradibus sublime tribunal Tollitur, antistes pre-
dicat unde deum. P. Franciscus ἃ Puteo ex recen i
nostia loquendi ratione rem voluit explicare : Nempe
ad sacra baptisteria, et ad ecclesiarum tribunalia, in
quibus Christiani sacerdotes resident , ut reos a peccatis
abluant, absolvantque juxta ritus a Christo institutos, et
potestatem sibi divinitus collatam. Videtur intelligere
coufessionalia, ut nunc loquimur, quz tribunalia poe-
niteutiae solent appellari. Vereor ne id irrideant ἢ-
retici.
505. 1n Mar. videtur esse tum demum; male.
514. Vat. A, Palladis; Egm., Pallidios; Vat. B, D
Palladeos; Weitz., Palidios. Verum est Palladios.
Quid antem sibi volunt. Palladii lares? Nebrissa ait
templum, ubi erat Palladium. Chamillardus vult iu-
telligi lares seu deos domesticos, Palladios dicto: ob
Palladium, illam scilicet Palladis statuam qu: urbein
in qua erat inexpugDabilem reddere dicebatur. In in-
terpretatione vero ait nec Vestam nec Palladium jam
a Romanis adorsri. Cellarius ex lerodiano lib. 1,
tap. 14, notat in Vests templo Palladium custodi- .
tum. Marietti Glossa. cum lsone lares interpretatur
ignes : quod recentes interpretes animadvertisse nun
videntur. Aliorum interpretatio inihi non placet :
haud scio, an mea aliis placebit. Sermo hic est de
igne vestalium, de quo vers. 447: Veneratus occul-
tis focis Phrygum penates. exsules. Postea narrat ve-
$tales ad Christum conversas, vers. 527, Vestalis ii-
flagris verberari debebant virgines vestales, quarum
negligentia ille ignis exstiugueretur. Ignis autem Ve.
δι Palladius dicitur, tum quia apud vestales Palla.
dium cornservabatur, tum quia Athenis, urbe a Pal-
lade condita, hic ignis aut or/ginem habuit aut sin-
gulari honore colebatur. Prudentius lib. n in Symm.,
vers. 164 et seqq. : His, ni fallor, ager vitiis corru-
vus , δὲ ante. Subjacuit , quam Palladium , quam
esta Penates Sub lare Pergameo servarent igne repo-
δίο, Quam Priami genitor conductis monia fabris
Exsirueret, quam virgo suas. [undaret. Athenas Pallas :
in his quoniam Vestalis origo [atil'& Urbibus, ut me-
morant, Etsi autem Prudentius. dicat, Tum Vesta,
tamen de suo tempore loquitur, ut ex versibus seqq.
liquido patet. Denique Lares esse ignes, aut pro eis
accipi, docent glossze Isonis et Marieiti. Ignis sacer
erat Laribus : et ut ego puto, instrumenta ipsa ferrea
qua ad ignem alendum, conservandum, et ad ejusdem
usum circa focum erant, quibusdam jimágunculis
erant ornata, qu:£ pro diis Laribus colebantur. De
his Laribus sive diis, sive instrumentis it deorum
formam effictis, accipio illud Horatii Epod. 2, Po.i-
tosque vernas, Ditis examen domus, Circum renidentes
Lares ; et vers. 204 lib. 1 in Symm., Unguentoque La-
res humescere nigros. Prudentius, qui Lares irridet,
vocat eos nigros ob fumum culina; lloratius reniden-
tes, ut signilicet curam eos expvliendi, nisi mavis re
nidentes explicare oleo quo ungebantur nitentes. Imo
quod ait Isidorus lib. xx Etym. cap. 2, lardum di-
ctum quia in laribus, hoc est domibus conservatur,
non ita videtur probabile, ac lardum dictum a Lar -
bus, a quibus pendebat, vel prope quos couservabatur,
vel quod eo Lares religionis causa ungerentur. H-
spani lares vocant catenam ferream ex qua ad ignem
Jebetes pendent : eam. vocem ex laribus trahere ori-
ginem, verum fortasse non erit, sed est certe verisi-
inile : quod etiam Couarrubix nostro placuisse video,
ltecte enim Barthius de Hispano sermone, qui ro-
manae dicitur, mihi prouuntiasse videturlibr. xiv
Adv., cap. 13 : liomane vero lingue titulum sibi vin.
dicant hodieque Hispani, et certe puto nullum — idio-
tismum illi propiorem esse, nec ullus magis integra
servavit verba ; ilaque magna nos delectatione cepit Ca-
stilianismus hodiernus. (uod eo vel maxime confir-
mare posset, quia in Hispanorum lingua tot sunt verba
Latina simul et Hispanica, ut et oratione soluta, et
metro Hispano plura exstent opuscula verbis Hispano
Latinis composita a Joanne de Meua Ferdinando Pe-
rez de Oliva, Ambrosio Moráles, Ludvvico Gonzalez,
Francisco de Castilla, Joanne de Gusman, Magistro
Martinez, Didaco de Aguiar, Joanue Rodriguez de
Leon, Joanna Agnete de la Cruz, aliisque multis.
Scd, ut ad. Lares redeain, non. est omittendum. La-
rium mentionem, uti etiain Penatum $zepe occurrere
in describendo igne vestali. Virgilius lib. v, werw.
429
549 Impune sensit deseri.
Quidquid Quiritum sueverat
Ürare simpuvium Nums»,
$15 930 Christi frequentans atria,
Hymnis resultat martyrem.
Tpsa et senatus lumina,
Quondam luperci, aut flamines,
Apostolorum et martyrum
L4
PERISTEPIIANON HYMN. II.
A ὅϑ0υ
4
Exosculantur limina.
631 Videmus illustres domos
5Sexu ex ntroque nobiles
Uferre votis pignora -
Clarissimorum liberam.
Vittatus olim pontifex
Ascitur in signum crucis,
AEdemque, Laurenti, tuas
GLOSSA& VETERES.
δΙ5. Quiritum, Romanorum, I.
b14. Simpuvium, combarbationem ;. nam simula-
eram illius barbatum fait. Barbati in pictura. — Nu-
mie, consulis, Cesaris, 1. — Vas cum quo sacrificabatur
Nume. Vat, A. — Simbuvium, id est barbeium simu-
lacerum, Vat. 8,
516. Resultat, laudat, ἢ.
517. Lumina, principes, principalia, .
518. Luperci, idoli. Sacerdotes Panis dicti, quod
lupos αὐ ovibus arceant. Hi vere pastores sunt. buper-
€al eero. templum Panis, ita appellatum, quod. εἰ so-
lemnia Indicra celebrantur, unde lwpercatia prosiibma
dicuntur. — Flamines, sacerdotes deorum. Flamen
est dictum, quasi filamen, eo quod filo caput cingebam
entiqui, l.
521. Domos, familias, I.
522. Sexu ex utroque, virorum, et mulierum, (9.
523. Pignora, pueros, 1.
594. Liberum, Aominum, I.
535. Pontifex, sacerdos, I.
526. Ascitur, acquiritur , |. :
531. /Edem, ecclesiam, 1.
COMMENTARIUS.
1M, Pergameumque. larem, et cana penetralia Vesta.
De l'redentio inhoc eudem hymno, οἱ lib. n contra
mmachnm jam vidimus. Nec. mirum : nam ipsam
estam Macrobius lib. m Saturnal., cap. 4, iuter
deos peuates, aut certe eorum comitem recenset.
5:3. Hailsbronn., deleri ; corrige desert.
914. Pot., Noms., Torrentiani duo, Oxon. ἃ se-
cunda mang, Thuan., Widm., Weitz., Vat. A a se-
tunda manu, Vat. Q, Alerz., a prima manu, Rat.,
Mar. ἃ prima 122}, Prag., Orare sinipuvium Num.
livinartias, Gallandius eum ma. S. Michaelis in Peri-
€ulo maris, Hailsbr. supra, Egm. ad oram, Gifanius
verbo MaENERA, ex vet. lib., Ornaresimpubium Numa.
Ald., Torn., Fabr., Sich., Oruare resvanas Numa.
Vat. À, ἃ prima mann, IHlailsbr. a pria manu, Egm.
8 prima mang, Oxon. a prima manu, Alex, ad oram
pro div. script, Vat. P., Ornare res impias Nume; C
quain jeetionem Aldo non jure affingit Teolius. Urb.,
Ürnare ses Numa impias. Gis. ex ms., (lailsbr. ad
ΩΣ, ÜUrsore nanias Numa ; quam lectionem con-
τιμαὶ Giselinus ex vers. 54 hymni 41 Catb. : Vene-
rans iuames nenias.. Alürmat Giselinus in aliis esse,
ornare res sacris Name. Porrhasius legit, Orare
in pulvinar Numa : non. potitur metrum. Sustineri
po-set. Ornare pulvinut. Nume. Sic Horatius Lb. i,
eda 57, Ornare pulvinar deorum. Verum Weitzius,
&liique recentiores editores l'rudentii merito praeferunt
Ürare sim parpyum Numa, quod plac: bat etia: Caueliio.
Aliisenbumt srmpuv um, ali sinpyeium, alii simpubium,
alii simpulum. alii simpullum. ld erat vas sacriiciis ap-
itin, quia omnes sace:dores sunul inde Libebant, sive
sumendo ita dietuin, sive aliat o1izinem id vocabus
lum habuerit. Simpuvium quo Numa usus ferat, po-
seri summo in howore liabeliant. Cicero Paradoxo 1,
Uuid autem. Numa Pompilius? minusne gratas diis im-
mortalibus capedines ac fictiles urnulas 'uisse, quam deli-
cats oliorum pateras arbitramur? P'ersius sat. 2, Aurum,
sera Numer. Apuleius in apul. 1 eodem respicit : Pau-
ptrias etiam populo liomano imperium a primordio [un-
d vit proque eo in hodiernum diis immortalibus simpulo
e Catino sacrifical. Juven. $31. 6, Simpuvium ridere Nu-
κι Rigrumque catinum., Qu:id expressit l'rudentius. Ait
3ulem orare simpuvium, quia pagani illud veneraban-
lur, et δά iliud orabant. Quam interpretationem ex
lib. 1 in Sym. confirmari, monuit Marieuus, sed locam
non indicavit. Plura de simpuvio vide apud Meursiuin
In tib. ww Arnohi, c. 9.
916. Nonnulli Vulg., martyrum; quod fortasse verius.
817. Senatores [umina senatus, euric passim dicunt
Ciccro, Lactantius et alii.
918. Ald., Torn., Gall., Parrnasius, aut flamines,
Ia ctam. in multis mss. Sed Heinsius mutavit in et
femines cum Geselino. Tria eraot Rouxe lopercoruimn
collegia , duo. antiquissima Fabianurum et Q intilia-
PaATBOL. LX.
norum ; tertium Julianorum a C. JulioCazsare additum.
D19. Parrbasius, aut martyrum.
520. Exstat de Liminibus apostolorum disquisitie
historica habita a Petro Salomon Homa 4111. Auctor
dissertationis est Petrus Lagzeri, qui uuper Romie
obiit, cum magna singularis doctrine opwioue diu
Boruisset : probat limina hac in basiljea Vaticana
fuisse non limina exterioris ambitus, sed co-fessio-
nis, quam vocant ; qu: scilicet est solium sive locus
ubi recondita sunt corpora SS. apostolurvin l'etri ef
Pauli, Etsi autem id verum sit, ritus tamen esc .laudi
limina in ipsis januis templorum videtur hic indi-
cari : sane antiquissimus ille ritu:est, S. l'aulinus Na-
tli 6 : [ngressusque sacram magnis cum [leiibus aulam,
Sternitur. ante [ores, εἰ postibus oscul.« figa, Et lacrg-
mis rigat omne solum, pro limine sancto Fusus humi.
Chrysustomus bomil. 90 in Epist. 11 ad Corinth. :
Templum Christi sumus. ltaque. templi. vestibula εἰ
aditum osculaniur cum alii alios. osculauur. An non
cern:tis quotnam homines etiom. hujusce. tempht vesti-
bulis osculum. figunt , partim inclinato capi:e, partim
manu tenentes, utque ori manuum. admoventes. Ác per
has portas ei januus ingressus est Christus; et ad nos
inyreditur, cum comimunicamus. Etiam nuac pia baec
cousuctudu a uiulty religiose observatur. Y. plura ad
lunc ritum pertiner.tia apud Rosw. in not. ad carm.
ἐδ et 21 Pauliui, et apud Murator. in not. ad Nat.12,
ubi minus bene dubitat ai Chrysostomi verba de tem-
pio Dei uiysuco, quod 508 sumus, liceat interpretari :
vam ex ploraiui est Chrysost e veneratione, quas
templorum vesub..lis exhibebatur, argumentum ad nos
Jretere. Opus Martini Kenpii de O-culis, ubi de oscu-
lis Christianorum agit, multa indiget correctione.
921. Parrhasius, illustres domo.
523. lianc consuetudinem offerendi liberos Deo
conlirmat Paulinus Natali 13, vers. 64 : δὶ simul
Ewunomia eternis jam pacta virago. — 1n celo thala-
mis, quam matris ab ubere rapiam. Festino placuam
sibi Christus amore dicavit. EA vers. 261, de Asterio :
Quem simul ununimes vera pietate. parentes [nfantem
Christo consiuuere sacrum. Muratorius in nous ad
hunc versum heterodoxos recte redarguit, qpod in
monacliismum, et religiosoruii vota invehaniur, cum
veteres Chrisuani aij ipsis incunabulis Deu liberos
cunsecrarent. Vide comin. ad vers. 454 lib. 1 iu Sym.
$24. La:inius ledit. Clarissimorum, quod omunng
praferendum videtur, pr:esertiui $i favcant unss.
926. Vat. A scribit asscitur, Nescio cur πο θαι Gi-
selinus ausculur esse in libris calamo exaratis : uam
ita etiam eyt in Aldo aliisque iibris impressis, quau«-
quam alii seribun asctur. 1 ractawi metaphoram ab iis
qui in aliquod cgllegium sive societatem — asciscun
kur, nou iminerito opinatur. (ἰδ. Cbain.. edidit accitur,
53., 525. Mur. «au. bene, Bade que ad Laurea-
93! ]
939 Vestalis intrat Claudia.
AURELII PRUDÉENTII CARMINA. |
A . 933 O0 er, quaterque, et septies.
GLOSS/E VETERES.
538. Vestalis, qua fuit sacra in vestibus, — Clau-
dia, virgo Veste. Quadam famula. Vestv Claudii filia
fuit ; (amilia, l.
COMMENTARIUS.
tium : quanquam aliquo pacto. defendi posset. Pro
quavis virgine vestali nominat Claudiam, quia familia
Claudia erat nobilissima, de qua uberrime agit Sue-
tonius in Tiberio cap. 1, ex qua virgo vestalis fratrem
injus-u populi triumpbantem, ascenso simul curru,
usque in Capitolium prosecuta est, ne vetare aut in-
tercedere fas cuiquam tribunorum esset, Ejusdem
eijam gentis Claudia luit quxe navem cum sacris ma-
Lis deum dez obhzrentem Tiberino vado extraxit,
precata propalam, ut ita demum se sequeretur, δὲ sibi
pudicitia constare. Moutfauconius in Antiq. Explic.
tom. 1, lib. 11, imagines exhibet Bellicie, Modestz,
Neratie, et Tuccie vestalium, De Tuccia Valerius
Max. lib. vii, cap. 2. Lipsius e memoriis priscis plu-
res inscriptiones de vestalibus in Syutagim. de Vest,
exscribit. Ex hoc loco conjicit Vietorius Prudentium
lequi de «de S. Laurentii nuncupata Palis perna,
seu Panis perng, qui ἃ monialibus Franciscaris
nunc tenetur. Verum hiec ratio exigui roboris est :
nam quod vestales zdem S. Laurentii ingrederen-
tur, probat eas ex vestalibus laclas Christianas, ut
autea ait lPrudent:us, senatores quondam Lupercos
aut flamines, exosculari limina apostolorum. Nulluin
autem vel levissimum argumentum petilur ex loc
versu, Vestalis intrat Claudia, jam tempore Prudentii
€am cceiesiam annexam fuisse monasteiio sanclimo-
nialiuti. Gravior conjectura pro δά ὃ. Laureutii in
Palisperna duci poiest. ex. cousuetudine auhuc per-
manente, quod populi R mani Conservatores quo-
tannis S. Laurentio ad ejus dem Palispernzc argen-
leui Caicenm et patenuai argenteam cum cereis
funalibus quitüyr offerunt. Oblatio cerei ad altare S.
Laureniii exprimiiur iu antiqua Victorii lamiua ex
ylumbo, cujus lioc est ectypum :
*00403214 ΟΠ r9 ΜΟΙ
"D4USUu2ui ἐφι μὴ)
Prodiit in lucem Dissertatio philologica, qua nonnulla
monimenta sacre velustatis ez museo Victorio deprom-
pia cti incisa tabula vulgantur, expenduntur, illustran-
lur Rome, 1751, in-Á, ex iyp. Palladis. Auctor est
ipse Victorius. Quod attinet ad S. Laurentium, ex.
pus gemmam aunularis meduli, iu qua visitur S.
aurentius super craticulain. llaac gemmam exhibe-
bimus ad vers. 565, simul cum aliis qninque monn-
mentis veteribus, quibus antiquus cultus S. Laurcntio
Rom: preestitus illustratur. Deinde Victorius exponit
aj quam, ut dicebam, ex plumbo laminam rotun-
dam, qua ab aliquo Christiano, ut credere equum
est, deferebatur collo aprensa, veluti :acrum amus
Jetum ad ejusdem apud Deum obtiuendam in'erces-
sionem, de quibus sacris amuletis multa ibi Victo*
rius. In ea lamina seu numisma:e po:t martyrem
stare videtur femina, vel in aera non nihil sublata,
vel loco a terra edito ccelum oculis respiciens, ad
mamillas succincta, manibusque orantis ia. rbodum
B apertis. elatisque; qua fortasse Laurentii animam
designat. Apud etlinicos etiam anim: forma feminea
effingi consueverunt. De anima Laurentii Prudentius
vers. 4871, Erupit volens Celum secutus. spiritus. In
altera numismalis parte czelatum est altare quatuoz
columnis teretibus, cui nomen vetus est ton[essio ;
et in Caeremoniali episcoporum lib. 1, cap. 12, $8 4,
legi:ur : Locus qui in plerisque ecclesiis sub altari ma-
jori es:e solet, ubi SS. martyrum corpora requiescunt,
martyrium seu confessio appellatur. Anastasius Biblio«
thecarius in. vita Sixti lll loquitur de confessione,
wansenna, altari. S. Laurentii, ut videtur, in basi-
lica agri Verani, ac deinde de alia basilica S. Lau-
rentii, qua probabiliter est ecclesia S. Laurentii in
Lucina. Plura addit Victorius de templis S. Laurentii
qui liom exstant, el de ejusdem martyris cultu.
ignatius Como in opere de S. Laurentio, ubi agit de
gloria posthuma, decem pracipuas ejus ecclesias
Hom:e existentes ita enumerat, ut prima ab eo pona-
tur basilica in ogro Verano, de qua Prudentium ἰο-
cutum existimat, cum in ea jaceat corpus S. maity-
ris, secunda ecclesia S, Laurentii in Lucina, tertia in
Damaso, quar:a in Panisperna, quinta in fonte ad rae
dices Exquilini montis, sexta parochia, ubiad montem
Capitolinum ascenditur ab orientali parte, septima in
Miranda apud antiquum forum Romanum, octava in
Burgo, aliter in Piscibus, nona SS. Benedicti et Lau-
reutii in Piscinula, decima Lateranense rontificium
oratorium, sive Saneta Sancterum. De hoc sacello
pontificio vidi libellum eruditum dell' Uratorio di S.
Lorenzo nel Laterano, hoggi detto Sancta Sanctori-m,
di-corso di Benedetto Millino. lhomx 1666. De aliis
celeberrimis templis S. Laurentii, presertim F oren-
tino et Scorialensi agunt Bollandiani ὃ 4 de Gloria
posthuma S. Laurentii, et idem Ignatius Como, ubi
Cap. ὅ cramben ab exteris centies repetitam, ac mil-
lies ab Hisyanis rejectam, profert, scilicet Foxio ar-
cliitecto Parisiensi censtructionem ejus fabric: de-
beri. Monumentis certissimis constat primum 2rchi-
D t ctum fuisse Joa: n. Baptistam de Toledo, Joanne
llerrera eus discipulum magnam operis pariem per-
fccisse. De aliis vero ecclesiis S. Laurentii, qua. otim
Rom:e exstibant, videri potest Maitinellius, E1cepta
enim D.ipara, nul'us videtur fuisse sanctus cui tot
lioms consecrata fuerint temya.
929. Fabr., Gis., quaterque o seplies. Virgilius ;
En. Ο terque quaterque beati. Wujusmodi invocatio--
num plen: sunt. hymni Prudentii, uti eti.in carmina
Damasi , Paulini et aliorum. Neque vero bzc Parvi
Sunt facienda, quasi a poetis dicantur; sed potus in
exemplum adduci debent, quud in ecetibus publicis
ecclesiarum cani solerent, Respo'sio hereticorum
quam sit inepta el impudens , collige ex Sag. £tarii
verbis de Martyrum Natalitiis cap. 5, num. 425 si-
quidem non erubescit affirmare , quod His saccas/ig
nulli essent qui superstitiosas illas et erroneas iapoca-
liones cum auctoritate corrigeren! vel reprimerent. Qusagi
vero tot sanctissimis ac doctissimis viris, qui sae casto
iv floruerunt, ad superstitienes et errores corri;esag-
923
$30 . Reatus Urbis incola :
Qui te ac tuorum cominus
Sedem celebrat ossuum.
934 Cui propter advolvi licet,
Qui let bus spargit locum,
655 ὠ Qui pectus in terram premit,
Qui vota fundit murmure.
Nos Vasco lberus dividit
Pinis remotos Alpibus,
Trans Cottianorum juga,
935 Trans et Pyrenas ninguidos.
Yix fana nota est, abdiiis
Quam plena sanctis Roma sit,
Α
$10
PENISTEPHANON HYMN. tl.
Quam dives urbanum solum
Sacris sepulcris floreat.
5645 Sed qui caremus his bonis,
Nec sanguinis vestigia
Videre coram possumus,
Coelum intuemur eminus.
Sic, sancte Laurenti, tuam
Nos passionem quxrimus :
Est aula nam duplex tibi,
Hic corporis, mentis polo, ἡ
Hlic inenarrabili
Allectus urbi municeps,
936 /Eterus in arce curis
Gestas coronam civicam.
550
$53
GLOSSAE VETERES.
550. Incola, RomaRi cives, I.
531. Cominus, prope, 1.
552. Sedem ossuum, sepulcrum, T.
555. Propter, juxta.— Advolvi, prosternere, 1.
554. Fletibus spargit, plorat, 1.
530. Murmure, oratione, susurratione, I.
57. lberus, fluvius Hispanicus, l.
558. Alpibus, montibus, 1.
559. Cottianorum, Alpium. Duce Alpes, Coitiana, et
Pirenec. Cottianerum, Scottorum, 1.
540. Ninguidos, a nive, T.
545. Urbanum, civile, I.
$17. Coram, prosentialiter, manifeste, 3.
$48. Coelum, ad Deum. — lntuemur, operibus pre-
di rir m Eminus, longitus, I.
. Passionem, passionis diem, I.
554. Alle&tus, electus, advocatus.— Municeps, tele-
nearius minister, vel civis, I.
556. Civicam, angelicam, vel domesticam, eodlestium
civium, celestem, l.
GOMMENTARIUS.
dos auctoritas aut voluntas defuerit : imo ipsi ejus-
modi eorruptelas fovereut.
551. Vat. A a prima manu, Egm., Pal. à prima
manu, ced. Bollaad., qui te presentem, contra metrum.
533. Egm., vetustiores Lleins., Vat. A, Bong.,llailsb.
essimon, qued placet lleinsio; et certe 0ssua pro 035a
sepe in antiquis inscript. occurrit. Hailsb. male, se:le.
535. Veterum fuit hie mos complectendi tumulos
eoram quos sibi caros haberent. Leo, novella 55,
Quorum dolori ttque. orbitati magnum sane solatium
est, si amici sui sepulerum amplexari ac. in id lacrg-
mas pro[undere possint. At Cliristiani religionis et
veneralionis causa tamulis martyrum advolvebantur. αὶ
Testis est Prudentius inultis in locis, testes alii scr.-
pires ecclesiastici.
534. Hailsbr., sparget, minas recte.
535. Vat. A, aspecius : supra, qui pectas, quod est
retinendum.
586. In Put, murmure, meniose. Heinsius contra
fidem mss. legit murmura: sic supra, ut ait, Votasque
dispensat opes, quod et ibi perpecam immutarant.,
ignoro quium idum versum Δὲ iminuotarint, n.si
quod ibi omnes legunt Votusque dispensans opes ,
Heinsius in hae nota Votasque dispensat opes errore
typographico. Teolius Heinsium secutus est, et adit
in nonnullis editionibus legi murmure , sed hic esse
marmura vota, hoc est votiva, sive S. Laurentio nun-
eupata. [dem Gal'andio cum Chamillardo placuerat.
At ante Heiusium omnes editiones habebant. mtur-
wmre, neque ullus ms. citatur pro marmura. Nihil
ergo muto. lino si inter se codices mss. dissideren:,
preferrein murmure, Prudeniius enim at vota fundi
swhmissa voce, quod sx»pius explicat hoc vocabulo
mwrerxre, Atque ia exponit [60. Quod sí mutauoni
locus e-set, re-criberem potius Qui voce fundit mur-
mara : iam simi phrasi usus est L'rudeutius hymno
4, vers. 437,Voce murmur fuderit.
557. Alt., Vulg. nonnulli, Cauch. ex conjectura,
BHberos : melius Iberus, sive lJiberus, qui fluvius Vasco
dicitur, quod Vascones alluit, non quod in Vasconia
ortum ducat, ut aflirmavit Nebrisseus s. Vide Prole-
gom. nuin. δῦ et 36, et confer Wesselingium:ad Vet.
Kom. ltin. pag. 393. Teolius exponit nos Hispanos
fluvius 1 ber separat. AV non omnes Hispanos Iber se-
pirata. Koma, sed eos tantum qui trans flumen siti
sant, Virgil. ecl. 1, Toto divisos orbe Britannos. Ovid.
eley. 9 Pont., lib. 1, Atque tuis toto dividor orbe rogis.
$58. In editione Teolii peccat metrum Nos binis
remolos Alpibus : dele nos. Binas has Alpes esse Cot-
tanas et Pyrenzeas, monuit Nebrissa. Gellius de Ca-
tone loquens ita ait : cum de Hispanis Alpfnis scribe-
ret, qui circa IDberum colunt. EX Ausonius ad Paualinum
in Hispania degentem Nunc tibi traus Alpes et marmo-
τεκηί Pyrenen ἢ quod Scaliger, lib. 11 Auson. lect.,
cap. 16, intelligit de Pyren:is montibus, qui Alpes
dicantur. Isidor. lib. xiv Orig. cap. 8, Gallorum lingua
Alpes montes alti vocantur. le Alpibus Cottianis vide
comm. ad v. 216 Apoth. Ald. sciibit Cortianorim. ln
glossa Scottorum mendose vel imperite scriptum est.
910. In nonnullis vulg. scribitur uingidos. Bollan-
diani el Franciscus a P'uteo post luinartium pro di-
versa scriptura , aut pro glossa ad oram adjecerunt
nividos, quod neque Latinum est, et metro adversa-
tur. Ninguidus ab antiquo ninguis , a quo etiam nín-
guere. Utitur ninguidus Ausonius epist 22, Barc:no,
me bimaris juga ninguida Pyrenei.
941. De multitudine 33. martyrum dicam ad vers.
ἃ hymni S. Hippolyti.
4. Servias. ait Ennium , Lucretium, Virgilium
verbo florendi usos variis omnino in rebus. Lucretius
dixit : Florent (Immina flummis, Florent urbes pueris,
Florct mare navibus. Sed elegantissimum est hoc Pru-
deniii, Solum urbanum floret sepulcris martyrum. (uod
aperte imitatus est lsidorus lib. xv Etym., eap. 4,
Casarougesia ,... florens SS. martyrum. sepulturis,
Fortasse Isidorus scripserit sepulcris : nam phrasim
desumit ex Prudentio.
545. Parrha:sius, sed quia, non bene.
540. In va-is , in linteolis , in spongiis sanguinem
SS. martyrum accurate conservatum, vel ex hoc loco
discas, Confer in Hippolyto vers. 140 οἱ seqq.
548. Parrliasius, celum tuemur,
551. Bayerius, in disyer!. de S. Laurentii patris,
cap. 4, argute excogitavit Prudeutium hanc senten-
tiam ex Cicerone expressisse, qui de M. Porcio Ca-
, tone Tusculi nato lo.uens , ait lib. t de Legib., sub
initium : Ego mehercule et illi, et omnibus manicipibus
duas esse censeo patrias, unam nature, alteram civitatis.
554. De celesti Jerusalem Apocalvps, cap. ΧΣΙ.
555. Weitz. cum Égm., Hl .ilsbr., Widi., eierne,
Alii, eterne, probe.
δύ. Weitz., Egm., gestis pro gestas. Marie:tus glos-
sam vel suam, vel aherius apponjt : Civicam, civium,
quod Lawrentius cives ab idolis liveraverit. Civica enim
355
Videor videre illustribus
Gemmis coruscantem virum,
Quem Koma coelestis sibi
560 Logit perennem consulem.
Quz sit potestas credita,
Et muneris quantum datum,
AURELII PRUDENTI CARMINA.
A
Probant Quiritum gaudia,
9377 Quibus rogatus annuis.
95 Quod quisque supplex postulat ,
Fert impetratum prospere :
Poscunt, litantur, indicant,
938 Εἰ tristis haud ullu; redit.
GLOSSAE VETERES.
557. Videor videre, mihi cernitur, l.
558. Virum, Laurentium, 1.
559. Roma caelestis, Hierusalem, l.
560. Legit, elegit, l.
501. Credita, scilicet tibi illi, 1.
562. Datum, scilicet illi, T.
563. Quiritum, militum, 1.
564. Annuis, subvenis, vel consentis, adjunas , l.
565. Postulat, orat, 1.
508. Ullus, scilicet hominum, I.
COMMENTARIUS.
dabatur ei qui civem. liberasset. Teolius vult civicam
dii , quod Laurentius cives δος liberaverit : scilicet
przludit sux opinioni de Roma, natali solo S. Lau-
rentii. At quis unquam somniavit eum qui civica co-
rona donaretur intelligi natum Romz? Aulus Gel-
Jius, l.b. v, cap. 6 : Civica corona appellatur, quam
civis civi a quo servaius est in prelio, testem vite, salu-
tisque percepte dat. Ea fit e (ronde querna. Hac corona
civica L. Gellius, vir censorius , in senatu Ciceronem
consulem donari e republica censuit. Paschalius, de
Coronis 1.8. vit, cap. 8, putat Prudentium cx omni-
bus coronis elegisse civicam , qua Laurentium do-
paret in ccelo degentem , ob solam hujus przmii di-
guitatem.
537. Vulpius ad carmen 60 Catnlli ex hoc loco
Prudentii conjicit in Catulo legendum Flammeum
videor videre, non v türe.
561. Wei:zius loc loco allegat Lessium de Justitia
et jure lib. n, us 90, el hemnitium in Exam.
part. 3, pag. 252. Verum , ut Les-ii doctrinam de
veneratione sanctorum | ambabus ulnis excipimus,
sic Chemnitii aliorumque novatorum h:reses au-
cioritate Prudentii ac 59. Patrum unanimi suffragio
abominamur.
503. S. Augustinus serm. $04, alias de diversis Ὁ 7,
Qu«im. gloriosa enim , et quanta virtutum mu't:tudine,
quasi florum varietate, distincta Laurentii martyris sit
corona, universa teslis cst Rhoma. Ac revera preter ea
qu: ad vers. 598 attuli , ex pluribus antiquissimis
monumentis liquet quam singulari cultu Romani S.
Laurentium prosecuti siut. In tabula area annexa
ENS
x
B
C
ostenduntur quatuor hujusmodi monumenta e vitrc
in ccmeteriis Romanis reperta, ac quatuor primis
numeris distincta; qua omnia Constantini zetatem
videntur przcessisse, ut ex prafatione Buonarrotii
ad opus de Vitris caemet. colligitur. Sex autem haec
monumenta, qua reprzseniamus, exstant etiam simul
collecta apud virnm pium doctumque Franciscum a
Puteo in. opusculo anonymo : Memorie della vita,
del martirio, de' miracoli, del culto, etc., di S, Lo-
renzo. Roma 1766. Primo numero exhibetur frag
mentum vitri quud asservatur in museo Valiicel-
lano, jam »b Aringho et Victorio editum. Laurentii
nomen litteris aureis inscriptum est: in capite appa-
ret monogramma Christi, et ex uno latere o mega,
cui ex altero re-pondebat, ut recte arguitur, alpha.
Circum hac vecba :antum supersuut ANE VIVAS IN
CR. Crux quz tergoS. Laurentii -upereminet, indicat
$. mar yrcin. crucem. Domini ad martyrium usque
portasse, vel etiam fuisse diaconum, cujus munus
erat proprium crucem i: sacris officiis portare : quz
fortasse est causa cur S. Lauren'ius iu antiquissimis
picturis nusivis erucem manu ferens exhibeatur. la
altero vitro num. 2, inter SS. apostolos Petrum et
P.u'um S. Laurentius depingitur, tanquam si ab ip-
818 in ccelesti solio fuerit collocatus, Manu sinistra
Evangelium Laureutius tenet, quod 2d diaconum
legere Evangelium pertineat : adcoque similes Lau-
rentii. imagines antiqua plures exstaut apud Aring-
lium, Ciampinium, Bolland. Propyl. pag. 918. In vi-
tro num. 5 volumen Evange'ii aliquautum. explica-
tum S. Laurentius o-tendi.; circum autem inscri-
ptum est litteris aureis : VICTOR V1VAS IN NOMINE LAU-
BETI. Ubi in nomine Laurentii litera N omissa est
ex veterum Graecorum cetl.atinorum usu, aut forrasse
ex imperitia vel incuria artificis. ln vitro num. 4
Chri tis duos sanctos, qui nominati non sunt, coro-
nat; circum autem reprisentantur Petrus, Paulus,
Laurentius, Sustus (Sixtus), Ciprianus (Cyprianus),
Epolitus (Hippolytus). Nun. 5 ejusdem tabule s.
Laurentius in craticula, igne supposito, torquetur :
duo caruifices ignem pa'is admovent, tertius carbo-
nes in sacco videtur alf^rre, quibus ignem augeat. [ἃ
6 num. martyrium etiam S. Laurentii in vitro ex-
pressum est, vivis flammis subjecUs : in S. Lauren-
io limbum celestem, et tonsuram clericorum pro-
priam lice* observare. Hoc postremum monumentum
Panormi in museo Martiniano exstabat. Joaones Fel-
lus, qui in not. ad epist. 80 Cypriani aflirinat, ad
pa-sionem Laurentii contfirmandaimn a«ctorem aliqnem
mariyrologiis vulgatis fide digniorem desiderari, parum
legerat: siquidem non solum tot vererrima monu-
meota, verum etiam innumera Patrum antiquissimo-
rum testimonia, quibus martyrium idem comproba-
nus ignorabat, aut inartyrolugiis recentiora ceusc-
at.
567. llei;síani plerique, etism Ambr., ct tres
Torrent., Parrlasius, Dong., Vat. B., Alez., Prag.,
Rat., Sich., pescuu!, jocantur : neque ausus est ob-
niti Heinsius, et ad oram expressit id ipsum Giseli-
nus, quamvis in context: cum Ald. edideiit litantur.
Jd ieutiit Nebrissensis, qui exponit litantur pro (étant,
Ceu pr:esto semper δι 568,
PERISTEPHANON HYMN. 1].
À $70
929
Tuosque alumnos urbicos
GLOSS.£ VETERES.
569. Adsies, pro adsis, l.
570. Alumnos, filios, 1.
COMMENTARIUS,
scilicet impetrant quod poscunt, Vat. A, Alt., Egm.,
Palat., leiantur, contra metrum. Widin., jocanter ;
supra, &etantur. Hailsbr., latenter, quod non est ab-
surdum, ut murmura οἱ vota occulta indicentur ; su-
pra letanter. Weitzius scripsit licenter ex Fabricio,
qi habet licentur, quod pariter Giselinus pro diversa
scriptura maryini apposuit. ficinsias putavit a Weit-
zio allegari codicem Fuldensem, deceptus nota F,
que me etiam semel aut bis decepit in primis hym-
nis libri Cathemerinon. Sed certum est hac littera
Fabricium a Weitzio indicari : nam Fuldensi codice
solum in Psychomachia usus est. Weiizius ; quem
codicem solet appellare Fuíd. Chamillardus Weitzii
conjecturam fidenter secutus est: Nec litantur, nec
jocat ur legendum esse, quis non videt? lta ille : cujus
opinioni adhx»sit etiam Gallandius. At si a codd.
ris». licet recedere, testituenduin putarem Poscuut,
litast. et indicant.
569. Ald. scribit assies, Vat. A, adsias, alii adsies,
quod pro adsis a Terentio etam positym est. Pro ceu
suspicor ἐξ prasto.
570. Sicut Roma antonomastice Urbs dicitur, ita
Romani Urbici. Simili modo Ambrosius in epist. ad
Valentinianum cottrà Symmachum Urbicorum sacer-
dotum dispendia, quod de sacerdotibus ethnicis Ro-
manis intelligitur. Paulinus papam Urbicum Siricium
vécavit ep. 1 ad Severuin. Quia vero Komanis lan-
qaam patronus favet Laurentius, illi alumni vocantur.
Sie in inscriptionibus veteribus reperitur : Patronus
shunno posuit. Seusum horum versuum nemo igno-
raret, nisi studio partium abriperetur. Tw, o Lau-
renti , complexus lactante sinu. omunos, qui tui sunt
Olsmni, eos tanquam pater, sive amore paterno nutri.
Quis contra hiscere ausit? At quoniam eà nunc libido
DBollandiani Prudentium Hispanis adjudicarent. Bre-
viter nunc rationes dociissimi et laudatissimi viri
Perezii de Bayer, bibliotiecze Hisp. reg. przfecti,
contra Teolium exponam. Ait Perezius Prudentium
soli'um non esse martyrum patriam designare. Id
verissimum est, ac clarius intelligitur, si idonea di-
Stinctio adhibeatur et explicetur. Ut duplex est mar-
tyrum natalis , alter quo terris , alter quo ccelo
nascuutur, ita duplex est patria huic duplici natali
respondens, altera uhi huic mor'ali vitm, altera
ubi :xiernz vitz nascuntur, δὲν} ratione sieut. in
martyribus al'isque sa: ctis ille natalis pr:scipue ce-
lebratur, quo vitani :eternam coaüsecuti sunt, ita non
iam eorum patria qua in hanc mi-eram luceni pro-
dierunt, praedicari s0'et, quam locus ille (sive pa-
riam alteram votes, sive id nomen dare renuas) quo
ad celum evolarunt, et quo eorum cineres couser-
vantur. Prudentius hunc secutus est morem : laudat
&rpe urbes in quibus martyres coronati sunt, et iu
quibus eorum ossa requiescunt ; de loco ubi nati sont,
ifi plerisque hymnis nihil solli:itus. Vide vers. 170
bymoni 4 Perist. Exemplo sit bic ipse hymnus quem
re manibus habemus. Nusquam dicit Romz uatum
aureniium, aut Romam hoc aluimoo et germine glo-
riari posse. Quid en m ait Romanos celebrare? Bea-
tus Urbis incola, Qui te ac tuorum cominus Sedem
celebrat ossuum. Locus hic erat indicandi loma
etiam primam lucem vidisse Laurentium. Quid ergo
est quod '"leolius affirmat in plerisque Prudenui
lymnis patriam martyrum disertis verbis prodi, imo
et praedicari? In primo tiymno adeo non proditur pa-
tria SS. martyrum, ut Teolius putaverit eos fuisse
Calagurritanos, cum potius fuerint Legionenses. 1n
Eulalia Emeritam ejus patriam przedicari facile con-
invaluit, ut argumenta undique conquirantur quibus C cedo, quamvis nonnulli dubitent. Vide comment, ad:
snadea! ur S. Laurentiüm natum Roma, etiam ex bis
vérsibus bane opinionem recentiores quidam Itali
confirmare laborant. Possem illicó eludere eorum
to»atu6, si cum praslantissimo codice Alexandrino a
prise et prima manu logérem orbicos : quasi omnes ,
qui per totum orbem Laurentii opem implorant ei
sentiunt, intelligantür. In eaindem rem adducerem
vets. 572, nos ixTER, ὁ Christi decus, Audi et poetam
risticàm. Scd legamus urblcos. S. Leo serm. 2ia nat.
SS. Apost. Romanos vocat alumnos S. Petri. In Pru-
deutio tuos cives interpretia'ur Teolius, Quos, nisi Ro-
t808?..... [Toc unum dicam, qui in ea adhuc senten-
tia permanent, ut. S. levitam llispanis accensendum
eciint, eos ad argumenlum ex Prudentii silentio. peti-
tum, nihil habere quod respondeant; mam regerere,
Mi faciunt P. Peres et novus auctor de Sanctitate S.
Laurentii, Prudenlium solitum non esse niartyrum pa-
slam designare, id demum est lectorum credulitate ni-
ntís abuti , cum ex quatuordecim 5.5. martyrum bym-
sis quibns hic Peristephanon liber consiat, tribus. vel
quatuor demptis, cateri omnes martyris patriam diser-
lis verbis prodant, imo et praedicent. Qui-nam sit is D.
Perez, quem pro diobolari aliquo fratre aut monacho
Teolius traducere videtur, dixi cap. 5 Pro'eg., num,
106, in nota. Hymnus Prudentii quid probet, Pinius
in comment. przvio $ 4 declarat : De patria (S. Lau-
gentii) ac parentibus nihil novi memorie proditum a
Putribus, uti nec a Prudentio in hyntho quem is de
Sancto panzit, Et 13 : Ad urbem lomanudii quod atti-
mé, à(masi in ba natales hauseril Pruentius, adeo
emni probabilitatis specie videlur destitui opinio quee
hoc asserit, ut he proponi quidem, hedum re[utari me-
reatur. Neqoe silentium Prudentii obstitit quominus
vers. 4. De octodecim martyribus Casaraugusianis
vide vers. 15, 107, 113, hymni 4. Neque Paulus,
qui in eo bymno Narboni tribuitur, patria fuit Narbo-
nensis, neque de aliis ibidcm laudatis constat an in.
eis urbibus nati fuerint quz» eorum reliquiis aut pa-
trocinio gloriantur. Succedit lymnus 5 de 8. Vin-
centio, ubi patria ejus nullo modo memoratur, ut
dicam ad hymni inscriptionem. Pariter ad titulum
hymni 6 observabo, 'de patria S. Fructuosi et socio-
rum non constare ex hymno Prudentii. Sequitur
hymnus 7 S. Quirini, ubi ad vers. 5 dicam dubium
esse an lizc verba, Complexu patrio fovent, Sisciam
patriam ejus fuisse indicent, In hyinno autem 8 ver-
sus ad ornati baptisterii alicujus proferuntur, quin
resciri possit ubinam exstiterit illud baptisterium,
et quinam fuerint illi duo sancti martyres qui eoloco
pas-i dicuntur. Neque ex hymno 9 constat S. Cassia-
num , qui eo laudatur, in Foro Cornelii natum fuisse,
ut ad titulum ejus hymni notabo. Ia hymno 10 nibil
est ex quo argui possit S. Romanum genere fuisse
Palzstinum. Vide comment. ad inscriptionem bymni.
Quznam fuerit S. Hippolyti patria, neque Prudentius
hymuo 11 indicavit, nequealiunde nobis liquido con-
stat. in hymno 12 patria SS. apostolorum Petri et
Pauli nullo modo memorata est, nedum pr:rdicala.
Punicam terram S. Cyprianum tulisse, ex hymno 12
scimus, nihil aliud ex eo certo exsculpitnus. Sepul«
crum S. Agnes Rom: esse hymnus 14 expresse de-
clarat ; de natali $0!o hujus virginis nihil in eo ex-
primitur. Quo ergo jure Teolius infert, ex quatuor-
decim his liymnis, tribus vel quatuor demptis, cae
teros oinnes martyris patriam diserlis verbis prodere,
io et. pradicare? Are"menta Blancbini Daycrius
AURELII
Lactante complexus sinu
| Paterno am γὰ nutrias.
Hos inter, o Chrisii deeus, —
Audi et poetam rusticum,
Cordis fatentem crimina,
Et faeta prodentem sua.
indignus agnosco ct scio
Quem Christus ipse exaud'at :
Sed per patronos martyres
55
PRUDENTIE CARWVINA,
A 580
Potest mede'am consequi.
Audi, beuignus, supplicem
Christi reum Prudentium,
Et servientem corpori
Absolve vinclis szeeuli.
HI (IYMNUS. IN HIONOREM B. EULALIJE
MARTYKHIS.
941 Germine nobilis Eulalia,
GLOSSAE YETERES.
874. Lactant», satiante, T.
585. Corpori, peccato, 1l.
4. Gerniine, generatioxe. — Eulalia, interpret«tur
boniloqua. B. Eulalia, boniloqua. Eusebia bona, cultura.
Theoscbia, Dei cultura, 1.
COMMENTARIUS.
egregie refellit, przesertim verba petita ex Sacramen- B dices hic, et alibi serius scribunt in honore, non is
tario. ve'eri sub S. Leonis nomine commoda expti-
catione excipit. Sane periodus ilia, si mendosa non
est, obseura certe est; ita enim babet : (Quamvis
enim Sanetorum. tworum, propagante te, Domine, toto
erbe clara sit gloria, de beati tamen solemnitate Lau-
rentii peculiarius pre ceteris Roma letatur, cujus na.
scendo civis, sacer minister, et dicatum nomini (πὸ mu-
nus est proprium.
574. Vat. A, B, P, Q, Alex. Mar. pro div. script.,
Prag. pro div. script., Parrhasius, Rat., Gis., Wei!z.,
Heins., lactente, neque ullam codicum discrepantiam
Weitzius et Heinsius notant. Ald., Prsg. a priina
enu, jactante, quod przetalit Gallandius, quia jactare
sumitur pro in aliquet se corpore inclinare. Ego vero
de hujusmodi significatione valde dubtto, nisi jactor
ssive, au! jaetare se dicatur. Mar. a prima manu,
exante. Alex. a prima manu, lactente. Prog. pro
complexus, non bene, conplexos cum Mar. a prima
manu.
515. P. Franciscus a Puteo luculentissimum hoc,
Wt vocat, rv szculi auctoris docti, maximeque ortho-
doxi testimonium de invocatione sanctorum multis
aliis allatis testimoniis eruditissime confirmat. Qua
de re nos plura diximus cap. 7 Prolegomn. Weitzius
le.torem remittit ad Camerarium iu lib. de piis Pre-
eibus. At noverint tandem heterodoxi Camerario nos
auctore utt ad Plautum explanandum, minime vero
ad fidei Christiane doctrinam explicandam.
574. AM., Weitz., Parrhssius, Heins. et alii, audi
poetam. Mar., Prag., Raí., Bong., audi et poetam.
579. Heinsius, Parrhasius, Alex., et alii, marty-
ras. Ald. cum aliis, martyres. Martyres patronos Pru-
dentius sz pe dicit, quod nos s:epias, invitis hzereti-
cis, repetere juvat. Ambrosius, ep. 22, class. 1, de
SS. Gervasio et Protasio : Patronos habebamus, οἵ
'mesciebamus.
580. Vatt. A, B, Mar., Rat., Prag., medela. Melius
medelam.
589. Reus Christi dicitur, ut apud Ciceronem Clo- D
dius reus Milonis, quia a Milone accusatus est.
584. Ablue error Aldi est, ab ipso emendatus, quod
non videtur advertisse Becmanus cap. 6 Manuduct.
Correxit enim absolve ex ms. P.I. Seculum ab ec-
clesiasticis scriptoribus sumitur pro inundo rebusque
mundanis. Sic Hieronymus ep. 22 dixit codices secu-
lares. In Vot. B, post bunc hymnum sequitur hymnus
S. Hippolyti, uti etiam in Parrhasio.
1. Ip Vat. B. est hic titulus, Asrelii Prudentii Cle-
mentis V. C. ymnus in honore Eulalie marigris. 118
etiam Mar. , sed addit Inc pit hymnus in honore beate
Eulalie , eic. Rat., [ncipit ymnus in honore Eulalie
B. martgris. Vat. A, Ilymnus in honore passionis Eu-
lalie beatissima virginis. Aldus, Ode in laudem Eulu-
lie martgris. Heinsius, qui Put. et Oxon. sequitur in
titulis bymnorum bujus libri aduotandis, In hono-
fem vatstoris Eulalie beatissime martyris. Nostri co-
honorem, perinde quasi in festo dicerent. Osiander,
Epitom. hi-t. eccles. cent. 4, lib. 1, cap. 9, marty-
rium Eul.liw a Prudentio eleganti carmine descri-
p'um observat, Kuinartius hymnum hune Prudentii
aliis actis vulgatis merito pratulit, martyrium S. Eu-
lali:e ad annum 304 revocandum censuB. Ad Pru-
dentii fidem in hujus martyrii narratione vindiean-
dain plura disserui in. Hymnodia lfispanica ad diem
9 Decembris. Putarunt nonnulli Prudentium acta S.
Eulalix€ Barcinonensis ad S. Eulaliam Emeriten:em
per errorem transtulisse. Ceterum cum Prudentius
eodem szculo vixerit quo Eulalia Emeritensis mar-
tyrium subiit, cum in provincia Tarraeonensi scri-
pserit, ubi potius Eulali:s Barcinonensis laudes
rescire οἱ predicare potuit, quam Eulalia Emeri-
tensis, cum de Eulalia Emeritensi luculenta . profe-
rant testimonia ldatius, Isidorus, auctor vitae S.
Fructuosi Bracarensis antistitis saeulo. vin, codex
Veronensis officii Gothici plusquam millenarius a
Joseplio Blanchinio editus, Gregorius Turonensis,
Fortunatus, aliique veteres : contra ex antiquis pri-
mus certus auctor Eulogius s»eulo ix elare mentio-
nem fecerit, ut dubium Quirici hymnum et acta ano-
nyma pretermittam, qux» certe non majoris sunt
ponderis quam acta Eulali:& Emeritensis; cum, iu-
quam, ἢ. omnia ita se habeant, jure verba Lucii
πάγοι Resendii repetere hoc loco possum ex epi-
stola ad Bartholomzum Quevedo : De Emeritensi ez-
&tant et acta , et sacer ille Prudentius. De altera vide-
rint cives Barcinonenses, οἰ solertius. investigent. [n
martyrologio ecclesie Germaniez, quod per septin-
entos annos latuerat, et ipn publicum prodiit e bi-
liotheca Friderici Deckii anno 1687, mense De-
cembriiv id., fit mentio Eulalie virg. Melciadis pape.
Mense vero Februario nulla Eulalia nominatus. Nu-
per magno animorum aestu hujusmodi controversia
in Hispania agitabatur, ut vel ex inscriptione hujus
operis arguere poteris. Justa repulsa del argumento
negalivo, Ὁ equivoeaciones, en que cimentaba la defemsa
de su censura, que dio a lus el M. ἢ. P. M. Fr. Ags-
stin Sala a fin de impugnar algunos hechos del marti-
río de la insigne virgen y p-otomartir S. Eulalia Bar-
celonésa. Por D. Josef Pedros y Riera. In 4 pp. 256.
Madrid por Hilario Santos Alonso 1787. Vidi «puscula
quadam, quae precesserant, tum. Dorix, tum Sahe,
quorum bic ut suas opiniones tueatur, Prudentii fidem
debilitare, ille corroborare studet. Et Sala quidem
eo usque progressus est, ut. affirimaverit, ipsi etiani
Prudentio suos errores fuisse cognitos, siquidem fas-
sus est acta martyrii SS. llemeterii et Celedonii pe-
riisse. Cujus argumenti vim plane non percipio. Quod
autem addit, Prudentium in Romano, in Hippolyto,
in Cypriano errasse, id cujusmodi sit, suis in locis
videbimus. Neque vero si viro cuiquam docto errasse
aliquando Prudentius visus est, ita etiam judicare
, Salz licebit, levioribus rationum momentis permoto,
δ{1
Emeritam sacra virgo suam,
Cujus ab ubere progenita est,
$ Ossibus ornat, amore colit.
Prozimus occiduo locus est,
9/43 Qui tulit hoc decus egregium,
Urbe potens, populis locuples :
Sed mage sanguine martyrii,
Virgineoque potens titulo.
Currieulis tribus atque novem
10
GLOSSAE
9. indole, ingeniosa , vel bona spe : spe, vel virtute.
Indoles est imago quadam proprie virtutis, l.
5. Emeritam, Emeri:a, civitas Hispania dicta, quod
ibi cmeriti, id est veterani milites erant, 1.
6. Occiduo, in fine, l.
7. Tulit, genuit , detulit, 1.
10. Titulo, sepulcro , 1.
11. Curriculis, annis, I.
. 4$. Crepitante, sonante.—Pyra , ryra ignis dicitur
genus qui antequam succendatur rogus vocatur, 1].
411. Aspera, [pris Vat. Α.
15. Rata, arbitrata, 1.
17. Patris, omnipotentis , Y.
18. Toro, conjugio , l.
CERISTEPIIANON HYMN. Ill.
9492 Mortis et indole nobilior, A
$12
Tres hyemes quater attigerat,
Cum crepitante pyra trepidos
Terruit aspera carni(ices,
Supplicium sibi dulce rata. .
* Jam dederat prius iudicium,
Tendere se Patris ad solium,
Nec sua meuibra dicata toro :
94$ 1psa crepuniia reppulerat,
15
90 Ludere nescia pusiola.
Spernere succina, flare rosas,
VETERES.
19. Crepundia, nronilia, ornamenta, gemmas, insi-
gnia, rel indicia , que expositis infantibus adhibentur :
jocalia ornamenta, l.—L usus, pueriles jocos, Mar.
20. Pusiola, parvula, juvencula puella. Dim'nu-
tivum a pusione , qui est communis generis, ct aiquifi-
cat puerum vel puel'am fortiorem jam: inde pusio!us
et pusiola diminutiva pwsiola, pusilla. Pusio dicitur
primus natu, 1. |
21. Sp rnere, scilicet cepi'. Sperncbat, id est abo-
minabatur. —Suceina, gemma fuliicolores, que ez la-
erymis arborum fluunt, et in. lapidem durescunt.. Et
sunt auccina α succo. dicla. Oscula in. ore in(antum.
—Flare, flabut.—Rosas, jucenduates. mundanas, 1.
COMMENTARIUS.. ᾿
Multo vero minus ei liceat a'üirmare, s:cu'o iv, quo
doctrina et religio Christiana maxime floruit, exac-
tam judicandi rationem defuisse. Omissa vellem h:ec
ejus verba, Prudentium &xjius in rebus historicis
sanctorusn errasse por ser aquellos tiempos tan cala-
milosos, las memorias, y actas de los mariires muy
raras y escasas, la critica poco exacta, y la credulidad
sobrada. S. Eulalize Barcinonensis acta quovis modo
defendantur, per me licet : dummodo sua lides Pru-
dentio ejus:ue anqualibus constet.
2. Indoles vocari solet spes quam ex vultu colli-
gimus, (utur:e viriutis in pueris, et a Grecis dicitur
χαραχτέρ. Hie ergo sum eha
pere mortis. Nebrissensis exponit viriute ut ponatur
effeetus pro causa; quia indoles precedit virt tem.
lleinsius monet in scriptis esse mortis et, non mortis
δι, aut metis et- pro mortis et, Gis. et Weitz. edide-
rant mortis at. Cauchius conjiciehat moris at ; Sed ex
$410 obsertat Heinsius Ingenium crudele necis. ln
Romano vers. 665, Lactentis oris indolem. Ch. 42,
68, Puer o cui trinam Pater Predestinavit indolem.
4, Patriam S. Eulalie Emeritam hic declarari,
nullus dubito. Riscus, tom. XXX Hisp. Sacer. cap.
10, modeste rejicit virum clar:ssimum Hispanum,
qui affirmaverat Prudentium nunquam designasse
palriam martyrum quo$ celebravit. Certe Bayerius.
in dissert. de S. Laurent. aperte proztetur Prudeu-
lium dixisse, sed oliter tautum, Emeritz in lucem
editam fuisse Eulaliam. Ego non video qui possit iu-:
teiligi, Cujus ab πίετε progen'ta est, nisi dicamus
Emer.t:z: ortam S. Eulaliam. Giselinus tamen, de hac
Hic ergo sumitur pro charactere, aut. ge- 6
ficio 5. Eulaliw inserit. Ex quo lectiones varian'es
ascribam. Hoc loco.male ibi legitur amoreque colit.
6. Rarthius, lib. v Advers. cap. 21, ex scheda ms.
in qua hymnus Eulaliv erat descriptus, nonnullos
versus illustrat, et scripturam diversam. adnotat. Ait
orciduum non addito solis nomine plagam cccidenta-
Jem designare, ut apud Calpurnium : Dicitur ecciduas
impellere Betis arenas. Addi vel przferri possunt
Ovidius, Claudianus, et alii. lloc autem peculiare
est Prudentio, quod occiduum sine 8016, sine orbe, sine
aqua aut simili aliquo substan:ivo ponat pro occident.
7. Prag. qui attulit, Scheda Barthii, Qui tulit egre-
gium decus hoc. Etiam ex hoc versu liquet Eulalia
Emerit:* progenit:m. Nam idem locus qui tulit. Eu-
laliam, martyrio hujus et sepulcro illustrior dicitur.
8 Brev. Moz. perperam, urbs potens. Idem scribit
minus lene locuplex. Chomillardus in cont-xtu et
in neta. legit orbe potens. Nescio an consulto ; non
eiim monct se ab aliis omnibus recedere. Si lectio
cod. esset deserenda, l-.bentius legerem arce potens.
S'c Auson. in epigr., quod mox in examen vocabo:
Corduba non, nom arce potens tibi Tarraco certant,
9. Prag. contra metrum, mortyris.
10. Tuulus pro sepulcro, ut &epe Prudentius uti
selet, quanquam bic etiam basilica cum sepulcro in-
telligi potest.
11. Annorum duodecim :tas his duobus versibus
exprimitur. Monuit id Barthius, ne quis annos viginti
qua:vor intelligeret. Siquidem postea puellula , e
thalamo proxima dicitur.
13. Mox vers. 156, Flomma crepans volat in (a
nostra Eulalia loquens, in civitate Dareinonensi ἃ p ciem. Virg. 1 Georg. 85, Crepitantibus urere flammis.
Douato presbytero catechizatam puellam dicit ; quod
Barrationi Prudentiane parum congrui'. Florezius
lom. XIII [lisp. Sacr., tract. 61, cap. 6, plures alias
opiniones do patria S. Eulali:e in examen vocat, me-
ritoque rejicit, P, udentii auctoritate fretus. Αἱ no-
labduzm est etiam boc loco Prudentium illud preci-
pue in Emeritze laudem vertere, quod martyrio et
tepulero S. Eulalix claruerit, ut in fine hymni su-
perioris morebam, e! ex versibus 186 et seqq. liujus
hymni manifestius patet. De Emerita ad eos versus
nonnihil commentabor. lllud nunc przmonebo, Schel- .
siratum in append. ad opus geographic. antiq. Ec-
rles, parui caute affirmasse Emerit:e civitatis nihil.
modo nisi ruinas superesse.
$. Drev. Mozarabicum totum hunc hyninum ir of-
14. Nehrissa et Tcolius exponunt aspera in semet-
ipsam. Magis probo glossam fortis. Et voces trepidos
terruit aliquo sensu in carnifices asperam, sive eis
terribilem innuunt. Adde orationem martyris ad ty-
rannum , et vers. 127 et seqq., Infremit , inque ty-
ranni oculos Sputa jacit.
15. Brev. Moz. perperam, subit pro sibi,
48. Brev. Moz., et sua : lege nec sua. Prog., dicare
toro. e
19. Plerique codiees nostri unico p seribunt repiu-
lerat: sed cum prima sit lorga, lioc loco. recte scri-
betur reppulerat..
20. ἴσαν. Moz., pusilla: corrige pusiola.
94. Sucina unico c scribunt aliqui codices. Sich., .
Weitz., Dong., Iso, flare, quod Salinasio plaeebat, ct
$5
Fulva rhonilia respuere :
Ore severa, tnodesta gradu,
Moribus et Bimium Leneris
95 CankRiem meditata senum.
Ást ubi se furiata lues
95 Excitat in famulos Dotnin ,
Cliristicolasque cruenta jubet
Thur eremare , jecur pceudis
90 Mortiferis adolere deis,
lufremu:t sacer Eulalie
Spiritus, ingeniique ferox
Turbida frongere bella parat,
Et, rude peetus anhela deo,
$0 Feinina provocat arma virum.
Sed pia cura parentis agi!,
Virgo animosa dom? ut lateat,
Abdita rure, et 3b urbe procul ,
Ne fera sanguinis in pretium
40 Mortis amore puella ruat.
Hla perosa quietis opem
AURELIL PRUDENTII CARMINA.
9M
Degeneri tolvrare mora,
Nocte fores sine teste movet,
9446 Sepa iue claustra fugax aperit,
45 lude per invia earpit iter.
higreditur pedibus laceris
Per loca senta situ, et vepribus,
Angelico comitata choro :
Et licet horrida nox sileat,
50 Lucis babet tamen illa ducem.
Sic habuit generosa patrum
Turba celumniferum radium :
Scindere qui tenebrosa potens
Noe!e viam face pers&picug
59 Prostitit, iutereunte cbao.
Non aliter pia virga, viam
Noete secuta, diem meruit,
Nec tenebris adojerta fuit,
Regna Canopica eum fugeret,
60 Et super astra pararet iter.
lla gradu cita pervigili,
GLOSSA VETERES.
. 932. Fulva, aurea.—Monilià, splendida ornamenia
in vertice mulierum.—Respuere , respuebat, I.
25. Ore severa, facie stricta, sobria. — Modestà,
guieta, l.
25. Canitiem meditata, morem imitata est, Y.
96. Furiata lues, persecutío, mortatitas, vel morbus, L.
30. Adolere, incendere ; aliter crescere, I.
92. Ferorx, fertilis, t.
94. Anbela, spirans , f.
$5. Virum, »yncope previrorum, E.
ὅθ. Parentis, matris. — Agit, operatur, l.
58. ftre, ín pago, I.
45. Teste, vidente. -— Movet, ἀρετὴ, 1.
45. Invih, loca sine via, X.
λβ. Laceris, laceratis , 1.
55. Qui, radius, 1.
54. Face, ince, I.
$5. Chao, chaos, confusio terum , Y. Confusione te-
tis, Vat. A. '
57. Secuta, dum sequebatur, 1l.
59. Canopica, Az gyptiaca, id est mundana, 1.
61. Cita, veloz, I.
- COMMENTARIUS.
verum putavit leinsius in notis, et ita demum cor» (; tum est. Symm. n, vers. 1007, Gallina pulmone
rexit. Cellarius quoque expressit /lare, et conlirma-
vit auctoritate Suetonii Calig. cap. 38 : Juli$ et Au-
gusti diplomata, ut vetera, el obsoleta deflabat. Apud
scriptores ecclesiasticos ezsm/flsre pro indicio sper-
nendi passim sumitur : sic etiam insufflave in Ro-
imano vers. 920, Insufflat , ipsos ceu videret dae monas.
mbr. ei Oxon., flore rosas, quod Chamillardo pla-
cebat, id est, nascentes in flore rosas. In Brev.
Moz. leg.tur succina flores rosas; sed id métro repu-
gnat. Quod autem miratur Chamillardus, quod nullus
hujus loci mendum tollere ausus fuerit, et putat legen-
dum flare aut (lore, parum diligenter Weinsium le-
fisse argulur, a quo discere potuit Weitzium ex
Bongarsiamo edidisse flare, preter. Sichardum , qui
ad margínem idem ascripsit. Ceterum nostri codices,
εἰ Tleinsiani plerique legunt. flere rosas , quod expli-
cal Nebrissensis cum flatu abjicere. Et Gallandio
aptius Sontexini visum est flere , &cilicel spernere,
flere, respuere. Mihi verius videtur flare, et contextui
aptius : nam flare ct respuere simili fere ratione con-
temptum iudicant. Editor postremz edit:onis Pari-
siensis Patrum idem judicium tulit ac Chamillardus.
25, Nonnulli Vulg., serena : corrige severa. Noms.,
Rott modesta gradum quod tenuit Heins., noto, ut
ail, Griecismo. Sed perpendendum an contra aucto-
ritatem optimorum codd. tot Grazcismus liceat admit-
iere quot vult Heins. Ego quidem non faciam.
25. Barthius integpretatur ovens canitiem prozi-
mam declarationi, De significatione hujus verbi me-
titor plura dixi ad vers. 124 hymn. 10 Cath.
26. Vat, B, Mar., Prag., Rat. , a prisca manu,
[uriata dies.
28. Rat., Christicolas cruenta, a prima manu ; sed
a secunda manu recte Christicolasque.
39. Jceur ln sacrifieiis adhiberi solitum fuisse, no-
rigare. Et hymno S. Cypriani, vers. 89, Salis ent mi-
cam, jecur aut suis litarent.
50. Alii deis, alii diis, scribunt.
523. In Barthii scheda ingeniique feras cum glossa
fertilis. ldem videtue legisse Iso, cujus eadem est
glossa. Thuan., luinartii ms., nisi fortasse est idem
Thuaa., ingeniumque feroz ; non placet lleinsio. Feroz
pro forti, ferribili, recte. Nebrissa ita verba ordinat
ad eonstruetionem : Et rude pectus, et férox ingenio
paral frangere, id est superare, etc. At non male pro-
cedit hic ordo : Spiritus ingenio ferox parat frangere
bella, et rudi pectore ipsa seilicet femina anhela deo,
provocat arma virum.
54. Pectus rude pro inexperto. Rudis pro novo, re-
centi, $»pe a Prudentio usurpatur.
38. An rus , ubi virgo Eulalia latebat, fuerit Por-
ceiana, an alius locus, inutili labore a nonnullis que-
ritur, cum vetera desint monumenta.
59. Efferata amore martgrii, ait Nebr. ad voc., fera.
D 41. Prudentius nou jungit perosus cum. gignendi
casu , ut affirmant Cellarius et Teolius, sed ait
Evlaliam perosam tolerare opém quielis.
47. Ex Virg. vi /En. vid. com. ad v. 45 hym.1 Cath.
48. Prag., contra metri legem, comitata, pro comi
(ata.
50. Ruinartius, lucis tamen hábet, male.
δὲ. Exod. xiff. Vide hymn. 5 Cath., ubi fuse tristu-
ria htec narratur.
56. Manifestam versuum trajéctionem ex suo ms.
corrigere voluit Barthius. Dixi jam proleg. cap. 33.
68. Ipsa virgo Eulalía non tenebris adoperta fuit,
cum mundum , per regna JEgypiiaca significatum,
fugeret. Hanc difficultatem ope su: schede vitare
voluit Barthius.
59. Vat. À perperam trajicit voces Regna cum [u-
i
545 PERISTEPHANON HYMN. 1]. 946
Millia multa prius peragit, A 15 l'ectore, εἰ ore Deum fateor.
Quam plaga pandat eoa polum . Isis, Apollo, Venus nihil est,
947 Mae superba tribunal adit, Maximianus et ipse nibil :
(ὃ Fa-cibus astat et in mediis, Illa nihil, quia facta manu :
Vociferans 4 Rogo, quis faror est llic, manuutn quia facta colit :
l'erdere praecipites animas, 80 Frivola utraque, et utraque nihil,
Et male prodiga corda sui Maxiintanus opum dominus,
Sternere rasilibus scopulis, Et tamen ipse cliens lapidum,
70 — Umnipatremque negare deum? Prostituat, voveatque suis
Quzritis, o miseranda manus, Numinibus capot ipse snum :
Christicolum genus? En ego sum 85 Pectora cür generosa quaiit?
958 D:monicis inimica sacris :
ldola protero sub pedibus :
9/9 Dux bouus, arbiter egregius
Sanguine pascitur innocuo :
GLOSS.E VETERES.
62. Peragit, percucurrit, Y.
t3. Eoa, orientalis, 1.
61. Superba, nobilis, I.
65. Fascibus, honoribus, potestatibus, tel pompis, l.
66, Rogo, interrogo : ad paganos dicit, l.
69, Sternere, flectere ad orationem. — Rasilibus
scopulis, rasis lapidibus, id est dolatis per imagines, l.
Id.lis dolatis in [upidibus, kat.
71. Manus, multitudo, 1.
B 72. Christicolum, Chrislieo?arum, I.
10. Isis, dea /Egyptiorum, κι. .
&0. Frivola, vana, vel mendacia , !
83. Cliens, servus, vel socius, servitor, amicus mi.
nor, V. Servus, rel amicus, Mar.
85. Prostitiat, tradet, vel turpiter se inclinet, Y.
$5. Generosa, Christiana. — Quatit, persequitar, l.
86. Dux bonus, pet ironiam, 1.
COMMENTAR!US.
geret Canopica. Thauan., Mar. a prima manu Ca-
πορία. S. Damasus de sorore svà Irene : Cum fugeret
mundum, dederat mihi pignus honestum, Quam sibi cum
raperet melior tum regia coli. Alii legunt, quem sibi.
64. Breviar. Moz., tribunalia. Metrum poscit tribu-
καὶ. Sepius superbus in malam partem accipitur,
Bonnunqdam in bonam, ut a Prudentio hoc et aliis in
locis. In censura hymnorum Santolii Victorini scripsi
mihi non placere de S. Barbara dici Christo superba
tonjugé. Posset hoc exemplum Prudentii allegari.
Réponderem, ^on tam dedecere hoc epitheton in
8. Eulalia forti οἱ intrepdo animo adversus tyran-
num pugnatura, quam in S. Barbara , qux ea solum C dam
rallone superba videtur appellarl, quod Christum
haberet. sponsum. Sala, in opusculo de ὃ. Eulalia
Barcinonensi, ait, pag. 129, S. Eulogium lib. 1 Mem.
SS. negare, Eulaliam Emeritensem non quizesitam se
judici obiulissc. Verum neque Eulogius id nega!,
peque, si negaret, major ei fides quam Prudentio,
fere zqnali Eulaliz, esset praestanda. Ac fortasse ea
jm tum opinio irrepserat, eamdem esse S. Eulaliam
Barcinonensem et Emeritensem. Illud constat ex ope-
ribus Eulogii, màximam tunc fuisse Cordubze librorum
eccle. iastic. inopiam, quod advertit etiam Amb. Mora-
les. Certe si Eulogius Prudentii librum Perist. legisset
m Memoriali martyrum ejus auctoritate usus fuisset.
65. Lictores fasces et securim magistratibus pr:e-
ferebant, fasces ad quadam leviora supplicia, securim
ad mortem irrogandam.
06. Breviar. Moz. , Vociferans ita : Quis pudor | est.
AM., Urb., Vocife:ans : Rogo, quis pudor est. Alex.,
quid furor est.
07. Animas paganorum tntelligit.
68. Bre-viar. Moz., omittit sui.
69. Nebríssa rasilibus explicat viscera vestra raden-
tibus. Videtur id tetutn accipere de morie paganorum,
qti ad inferos detruduntur. At sermo certe est. de
tain idolorum, qux» vocat scopulos rasiles. Consule
glossas, Ex hoc loco posset confirmari scriptura non-
pullorum v. 9101/5. 1 in Sym., Cesa derupepoposcit.
70. Helpidius in carmine de Christo omuiparis
voce usos est : lllic omniparis succrevit gloria Verbi.
Prudentius$ non semel omniparens dixit. Fortasse hic
efíam pr2estarel omniparemque. Cunciipater. exstat
apud Teodulfum carm. 1, vers. 69 : Cui tria cuncti-
peter eoluit superaddere lustra.
72. Teolius Christicolarum genus : metri lex ob-
διε, Atria apud hunc praetereo, qux etiamsi metro
repugnare videantur, tamen vitium tollitur, si recta
scribendi ratio adhibeatur, ut ante vers. 59, sanqui-
nis in pretium, et vers, 42, tollerare mora. Nam cui-
vis in proniptu est legere pretium et tolerare, et tunc
recte procedit metrum. Post hunc vers. 72. in Allo
irrepserunt duo aliiy4jui sunt erdine vers. 140 et411:
Proxima dotibus, et thalamo. Non movet aurea pompa
tori : aui suo loco iterum ab Aldo iminittuntur.
75. Tertullianus , et Sedulius utuntur etiam voca-
bulo damonictns. '
74. Rat., abrasis prioribus, Et simulacra terens pe-
dibus, scilicet manu recentis correctoris, qui secun-
in idola corripi nolebat. |
17. Estne hic Maximianus Hercnaleus dn Galerius
Maximianus? Gifanins Hujus potius jussu. Eulaliam
mortuam ait verbo viriduns. Cellarius intelligit Maxi-
miauum Herculeum, «aui anno $05 imperator erat ,
quamvis fax et concitator fuerit Galerius Maximia-
nus tunc Cesar. In eadem sententia est Ruinartius :
quia anno 304 in llispania, qu:e Maximiano IHerculeo
arebat, Datianum &xviisse cerium est. Actis, qua
ulaliam sub Calphurniane przside passam referunt,
auctoritate: Prudentii merito priefert.
18. Sapient, xv, 16 et 17 : Homo enim fecit illos...
Cum enim sit mortalis, mortuum fingit manibus iniquis.
Melior enim est ipse his, quos colit , quia ipse quidem
vizi! , cum esset mortalis , illi autem munquam.
80. lat., prioribus abrasis, recenti manu, uíraque
frivola pro frivola utraque. Cauchius malebat Frivolum
utrumque, et utrumque rihil. Nihil est necesse. Alibi
ctiam in utraque oominandi casu a preduxitPrudentius.
82, Christiani seriptores idola per contemptum
vocant lapides. Arnobius lib. 1, Si quando conspexe-
ram lubricatum lapidem, Minucius, lapides... effigiatos
sane, unctos, et coronalos. Nebrissa votat, clientem
esse cultorem, quia cliens a colendo d:citur.
87. Inscript, Hispaniensem Gruterus pag. 280 pro-
fert ex Schotti aliorus que schedis, si tamen vera est.
DIOCLETIANVS. I0 VIVS. ET
MAXIMIAN. HERCVLEVS
CAES. AVGG.
AMPLIFICATO. PER. ORIEN
JEM. ET. OCCIDENTEM
IMP. ROM
ET
NOMINE. CHRISTIANOR VM
DELETO. QVI. REMP. EVER
]EBANT
5.2 AURELII
Corporibusque piis inhians ,
Viscera sobria dilacerat,
90 . Gaudetet excruciare fidem.
Ergo age, tortor, adure, seca,
Divide membra coacta luto.
Solvere rem fragilem facile est :
Non penetrabitu- interior
Exagitante dolore animus.
Talibus excitus in furias
Preetor, ait : Rape praecipitem ,
Lictor, et obrue suppliciis :
Sentiat, esse deos patrios,
Nec leve principis imperium.
Quam cuperem tamen ante necem,
950 Si potis est, revocare tuam,
Torva puellula, nequitiam !
95
$00
PRUDENTII CARMINA.
À
lespice, gaudia quanta. metas,
108 Que tbi fert genial:s honor.
Te lacrymis labefacta domus
Prose.juitur, generisque tui
Ingemit auxia nobilitas,
Flore quod occidis in tenero,
£10 — Proxima dotibus, et thalamo.
Non movet aurea pompa tori,
' Non pietas veneranda senum ,
Quos temeraria debilitas?
95] Ecce parata ministeria.
Eszcruciabilis exitii.
Aut gladio feriere caput ,
Àut laniabere membra feris,
Aut facibus data fumificis,
415
GLOSS.E VETERES.
B 1023. 5] potis est, εἰ possibile est, 1.
88. Inhians , appetens, vel nimis cupiens, k.— .
90. Ezcruciare, extorquere, l.
. 98. Coacta , conjuncta, 1.
94. Penetrabitur, interficitur, I.
95. Exagitaute, fatigante, l.
, 96. Talibus, verbis. — Excitus, commotus. Exitiubi-
y Pe
98. Lictor, carnifex a ligando, 1.
104. Quam, ia quantum, 1.
105. Torva, aspera vel minax, vel contumaz, T.
105. Genialis, nuptialis, lectus nuptialis, vel honor
gratus, 1.
110. Thalamo, conjugio, l.
113. Temeraria, presumptriz. — Debilitag, delu-
dis, excrucias, fedas ; infirmitas (forte infirma), 1.
114. Ecce, a;pice. — Parata, scilicet sunt, Ll.
115. Exitii, periculi vel mortis, 180.
COMMENTARIUS.
Ga inscriptio Clunize in. llispania exstabat in pul-
ehra columna. Ibidem ex schedis*Schotii similis haec
lascripiio Clunie.
BIOCLETIAN. CAES
AVYG. GALERIO. IN ORI
ENTE. ADOPT. SVPERST
TITIONE. CHRIST.
VBlQ. DELETA. ET CVL
. TV. DEOR. PROPAGATO
Vide Baronium ad an. 304, n. 9 et 10.
88. Prag. omittit. que, quod desideratur ad metri (3
rationem. .
95. Ovidius 1 Trist., eleg. 11, ΕἸ minima vires
frangere quassa solent.
99. Caligula illud traditur fuisse preceptum : Jta
feri, ut 86. mori sentiat. |
109. Breviar. Moz., ne temneat : emenda nec leve.
102. Ald., Breviar. Moz., Heinsius cum suis ve-
tustioribus, Fabr., Hailsbr., Bong., luinartius alii-
que, si potis es. Urb., Vatt. P, Q, Weitz., Egm.,
Widm., δὲ potis est, quod videtur exstare in Alex.,
et ex vet. lib. defenditur a Gifanie in viridans, quod
venuste díci putat, ut apud Terentium, et antiquos si
potest, si poterit. ld non placet Beinsio, quia ex an-
tiquorum imitatione dici deberet si pote. es!, non si
potis est. Vide eomment. ad vers. 84 praf. lib. 1 in
ymmacb. Etsi autem Gifanius hoc carmen de S. Eu-
lalia vocet elegantissimum, tamen satis sordide pro-
tulisse Prudentium ait revocare nequitiam. Fort«sse
hoc vitare voluit Giselinus, qui in contextu edidil
Si potis es, revocare viam Torva puellula, nequitia :
quo. eodem fere tempore expressit Fabricius. Re-
pugnant scripti codices. Et Ovidius simili sensu
dixit ix Met, : Si facta mihi revocare liceret ; e Se-
neca de Denef. lib. iv : Revocare promissum. Sic etiam
ferocare se pro mulare sententiam apud Ciceroneimn.
105. Quod Eulalia duodecennis puellula non im-
merito vocetur, ostendi in llymnodia Hispanica in
nota ad hymnum S. Kulaliz el pluribus aliis exein-
plis posset con(irmari.
- Vat. B, petas : melius ntelas.
105. Genialis honor pro nuptiis a Genio deo geue-
raüonis : binc lectus genialis.
409. Put. sole pro flore, quod non esse ex nihilo,
ait Heiusius : siquidem Salinasius similem ex llamar.
tigenia ascripserat locum, Ut pueros sol primus agi.
Verum epitlieto. (enero exigit /Tore, et locus ex Pay-
chomachia ( non ex Hamartigenia ), vers. 815: Scu
pueros sol priauss agat, seu. [fervor ephebos Inccnd 4
nimius, etc., non valde similis est huic phrasi occi-
dere in sole tenero. Heinsius cum Put. et Qxon., tha-
lumis, ex quo suspicatur-fhalami. Alii probe, thafamo.
Recentiores, thalamis, cum Heinsio.
414. Ministeria pro ministris et instrumentis sup-
plicii. Apuleius 11 Met, : Tunc me per proscenium me-
: dium velut quamdam victimam publice ministeria perdu-
D
cunt. Adde utrumque Plinium, Tacitum, alios.
415. Oxon., Ezcruciatilis exitii, minus bene : sed
pejus Breviar. Moz., Ez cruciabilibus exitiis.
116. Notat Peveratus gladio feriatur esse formulam
qua interdum rei damnabantur, ut in eos gladio
animadverteretur. Pontius diaconus in Vita S. Cy-
priani : Sentenüa. ex tabella recitata est in hac verba :
Cyprianus gladio feriatur. Plura alia addit Sagittarius
cap. 7 de Cruciat. de hae formula feriatur , gladio
feriatur, securi feriatur , ex jure civili, SS. Patribus,
Martyrologiis. Vide tabulam xxt.
417. Inelligi potest de supplicio crucis, in qua
relinquebantur rei dilariaudi ἃ canibus ei rapacibus
volucribus; de quo Moratius, Non pasces in cruce cor-
vos. Vide Lipsiun de Cruce lib. i, cap. 11, et ta-
bulam 1 et i1, ubi martyres in crucem acti exprimun-
tur, Gifanius tameu putat, accipi posse feros pro equis,
ut accipiuntur in hymuo S. Hfippolyü, qui ab equis
distractus est.
118. Bartbius affirmai id elegantissime dictum,
quod vulgo aliquis diceret : /n usum facule accensa.
Catullus, Κα nou pistrino trdderis, atque asino : hoc est
ad molam vice asini. Vide comment. ad praefat.
Psych., vers. 5. llujus generis supplicii in Christia-
nos Tacitus meminit xv Aunalium : Pereuntibus ad-
dita ludibria, ut ferarum tergis contecti laniatu canum
interirent, aut crucibus affixi, aut flammandi ; atque ubi
defecisset dies , in usum nocturai luminis urerentur.
Quod fere totidem verbis narrat Sulpicius Hist. sacr.
lib. u. Vide tabu'am x«sit. Cellarius consuetam com-
$9
Fiebiliterque elulanda tois
In cineres resoluta lues.
Il:c, rogo, quis labor est fugere?
952 Si modicum salis eminulis
Thuris et exiguum digitis
Tangere, virgo, benigna velis ,
3$ — Pena gravis procul abfuerit.
Martyr ad ista nihil : sed enim
Infremit, inque tyranni ocalos
120
P..RSTEUHANON HYMN. LR
Sputa jacit : simulacra dehinc
953 Dissipat, impositamque mola:
Thur;bulis pede prosubigit.
Nec mora, carnifices gemini.
Juncea pectora dilacerant,
Et latus ungula virgineum
Pulsat utrinque, et ad ossa secat,.
Eulalia numerante notas.
Scriberis eece inihi, Domine,
450
155
GLOSSJE VETERES.
131. Rego, interrogo, I.
122. Ewinalis, longe preeminentibus, ab eminus di-
minutivum, I. Valde parvis, Mar.
196. Nihil, respondit, Ι.
129. Mola, mola rst quoddam g nus sacrificii ex farre
et sale, quo hostia et cultri, atque ipsi ignes asperge-
bantur, Vat. A.
150. Prosubigit, suovertit. Subigo multa si
4* ac«o, ut Subigunt in cute secures; 2" com .
Subigitque fateri ; 5" fodio vel conculco, ut Pe.
terram, 1.
122. Juncea,. tenera, juvenilia propter virid,
151. Ad ossa, usque ad ossa, l.
155. Notas, figuras, maculas tel cicatrices,
COMMENTARIUS.
bastionem tantum intelligit. Sagittarius, cap. 10, cre- B idola fregerit et ibidem faert occisus. At Gabriel
dibile putat Prudentium respexisse ad supplicii genus
uo Nero Christianos affecit, sed posse etiam explicari
facibus quibus martyres nonnunquam ustulati sunt.
Vestem, qua martyres comburendi involvebantur, vo-
€bant. tunicam molestam et ardentem : de qua Se-
neca epist. 44 : Cogita hoc loco carcerem , et cruces, et.
eculeos , εἰ uncum, et adactum per medium hominm,.
qui per os emergat, slipiten, et distracta in diversum
actis curribus membra, illam tunicum alimentis ignium.
οἱ illitam, εἰ intextam, et quidquid aliud preter hec
commenta saevitia est. Barthius legit. Aut facibus data
[anificis , nescio an ΟΣ sua scheda , »n funificis exc.-
derit pro Vumificia : pam fumificis exstat in aliis.
121. Videtur judex verbis S. Eulalis vers. 66:
Rego, quis furor est? aliis similibus respondere.
132. Ald. non bene disjungit e minulis. Digiis
eminulis est,summis digitis, quasi prominentibus sive
eminentibus. Lactantius lib. 1, cap. 20 : Colunt enim
làure, ac summis digitis, qua sensibus intimis horrere
debuerunt. Et lib. v, cap. 49 : Decui, ut opinor, cur
populus noster apud stultes stultus habeatur. Nam cru-
ciari aque interfici malle quam thura tribus digitis com-
prehensa in [ocis jactare tam ineptum videtur, quam in
periculo vita, alterius animam magis curare quam suam.
Nesciunt enim quantum sit nefas adorare aliud, prater-
quam Deum. Hieronymus epist. ad Heliodor. Non est
ín eo. tantum servitus idoli , si quis duobus digitulis
thura compressa in bustum are jaciat. llinc mica thur.s
sped Ovidium, Columeltam, Plinium. Confer Brisso-
niam de Formulis lib. 1, et vers. 82 hymni S. Cy-
feani. Voce eminulus utuntur Varro et Apuleius.
tus observat locupletes solitos focis acervos
thuris ingerere, pauperes vero grana aliquot summis
digitis injicere. Fit autem salis mentio ob salsam mo-
làm, de qua paulo post. Teolius probabiliter censet,
usum salis in saeríficiis ex Hebrais ad eilinicos per-
manasse. Calmetus autem ad cap. n Levit., vers. 15,
tradit temporibus heroicis sal in sacrificiis minime
. fuisse adbibitumn. Recentiores vero Grici et Latini
mulia sacrificia conficiebant sine salsa mola.
435. Breviar. Moz., corrupte, ponam gravem pro-
ἐπὶ aufugeris. Urb. , Vat. P, Abus et alii , abfuerit,
quod mogis placet quam affuerit, cum Vat. Q, aut
afuerit , ut scribunt Alex., Weiiz., Fgm., Hailsbr.,
Bong., Heinslus , qui pro hac lectione allegat duos
veterrimos codices , et sic legi affirmat apud Maro-
pem , Gellium , aliis passim in autiquissimis exem-
; paribus. Teolius Heinsium sequitur, quamv:s fatea-
(ur, in uno tantum Vat. codice esse afuerit, in ccete-
ris ab[werit. Sed excipiendus est Vat. Q, ut dixi.
496. Baronius n Annal., pag. 734, ad ann. 505,
censet hinc permotos Patres concilii Eliberitani , ut
Statuerent, in numerum marlyrum non recipi qui
Vasquez tom. 1, ín 5 part. , quist. 25, art. 3, disp.
405 , cap. 2, id probabile non putat, quia Eu'aliam
non solum laudare, sed et imitari quisque deberet,
eum ea tempestate Christiani ad sacrificendum idolia.
cogerentur : qua occasione couculcare idola non so-
lum licet, sed gloriosum quoque est, Damnat tamen
temeritatem nonnullorum qui intempestive mar!yrio.
se objecerunt.
128. Benedictus pontifex XIV, lib. im de Beatillc.,
cap. 16 et 17, late hanc quzstionem agitat, an liceat.
se ultro offerre ad martyrium, tyrannum provocare
ad mortem inferendam , idola despuere et confrin-
gere, ex quo mors certo sit secutura. Summa omnium
est, hujusmodi actiones srpius non licere, nisi pecu-
líari impulsu Spiritus sancti. exerceantur. Vide com-
ment. ad vers. 580 lib. 1 contra Symmach. In Eulalia
huac impulsum fuisse ex ejus constantia in perfe-
rendis tormentis et ex miraculis consecutis , apertg
colligitur. Putabam legi posse ingue lyranni oculis,
quas! coram tyranno despueret idola. Certe exem-
plum simile non legi : quamvis multa alia sint in Actis
martyrum de iis qui idola conspuerunt aut simulacra
flatu contempserunt, Neque tamen aliud ab Eulalia
factum intelligo, nisi ut hunc contemptum sufflans,
vel leviter exspuens indicaret. Videndus loc. cit.
Gahriel Vasquez.
4150. Breviar. Moz., pede prcesiluit. Rectum est pro-
subigit, sumptum ex 1 Georgic., et pede prosubigit
terram.
132. Breviar. Moz., vitiose, lancea pro juncea.
Boria in opuseuto de S. Eulalia Barcinonensi deceptus
est , existimans juncea esse in ablativo, et significare
instrumentum quo pectora dilacerata sunt. Explicat
llispanice con juncos. Prudentius pectora vocat jun-
cea. Terentius, Eunuch. act, 11, scen. 5, de tenui
femina : Deducunt. cibum , tametsi bona est natura,
reddunl curatura junceas. Huc respexit Prudentius.
Catullus simili inetaphora laneum latusculum pro molli
D dixit, et idem atque Lucretius contraria significatione
feminas arido et exsucco corpore vocant ligneas. Qnod
Chamillardus opinatur, Prudentium intelligere pul-
chre deducta et composita membra, ut sunt opera ex
junco facta , id mihi non persuasit , quamvis Nebris-
Sensem videatur secutus, qui pectora juncea exponit
lehre deducta. et composita. Magis mihi probatur
[sonis glossa. Terentii verba a Donato ita exponun-
tur : Bora, plena, magna et pinguis. JuNCEAS, tenues
et pallidas. .
154. Breviar. Moz., et nonnulli vulg. , pulsat
utrumque. .
155. Proprie nota erant compendi» litterarum, ut
fusius dicam ad hymnum Cassiani. Ex hae significa-
tione sequitur iu stropha seq. , scriberis , apiccs, etc.
- * A
ὅ51᾽
Quam [τοὶ lios apices legere,
Qui tua, Chríste, tropza notant!
95/4 Nomen et ipsa sacrum loquitur
Purpura sanguinis elicit. :
[l:»c sine fletibus et gemitu
Lxta canebat, et intrepida.
Dirus abest dolor ex animo,
Membraque picta cruore novo
Fonte cutem recalente lavant.
Ultima carnificina dehinc,
Non laceratio vulni(lca,
Crate tenus nec arata cutis :
Flamma sed undique lampadibus
In latera stomachumque furit.
Crinis odorus et in jugulos
Fluxerat, involitan$ humeris,
955 Quo pudibunda pudicitia,
Virgineusque lateret bonos,
110
115
150
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A 155
B t0
.- A
Tegmiue verticis opposito.
Flamua crepans volat in faciem,
l'erque comas vegvtata, caput
Occupat, exsuperatque ap.cem :
Virgo, citum cupiens obitum,
Appetit et bibit ore rogum.
Einicat inde columba repens,
Martyris os nive candidior
Visa relinquere, et astra sequi :
Splritus hic erat Ευ 21}.
Ἰ acteolus, ccler, inpocuus,
Colla fluunt, abeunte anima,
Et rogus igneus emoritur :
0596 Pax datur artubus exapinmis,
Flatus in :there plaudit ovans,
Templaque celsa petit volucer.
Vidit et ipse satelles, avein
Femin ab ore meáre palam;
160
165
GLOSSA VETERES.
157. Quam juvat, in quantum jucundum est. — Yos,
martyrii, |.
140. Eliciti, ezpressi vel extracti , 150.
146. Carnificina, locus vel excruciatio, 1.
151. In jugulos , ín pectora. Mar.
461. Emicat, salit. -— Repens, subita, ἢ,
165. Innocuus, sicut celumba est. 1.
469. Plaud.t, ludit, jocotur, 1.
171. Satelles, minister ; vel sequax, L
UOMMENTARIUS,
1.4. Breviar. Moz. , tincta , fortasse melius quam
picta ; nam sequitur lavant.
145. Widrm., recalente levant ; supra, lavant, probe.
148. Vat. ἃ, Hailsbr., Egm., Pal., Bong. a prima
mant, ore tenus. Alii melius cratetenus vel crate tenus.
Breviar. Moz. , inale, cratis tenus. Non semel Pruden-
tjus cratem pro costis usurpavit, uti Virgilius aliique
poete. Boria loc. cit., cratem videtur accepisse pro
ecileo, quod defendi nequit.
419. De hoc Bupplicio inspice tabulam ix et xiv. Àn
alia supplicia qu: de Emeritensi Eulalia in eius actis
referuntur, pro certis habenda sint, disputant nou-
nu'li. Narratio Prudentii certa mihi est; alia, quae
sadduntur, aut falsa aut minus certa sunt.
151. Breviar. Moz. , corrupte, Crinis et odor ul in
jugulos. Ald., Put., Thuan., Ált., Rott., Crinis odorus
ut in jugulos : neque id immutari debuisse, ait Hein-
sius. Nibilominus Vat. B, Mar., Rat., Piag., Weitz.
et alii habent et in jugulos. Giselinus etiam et, sed in
emendandis monuit in plerisque libris legi ut pro et,
et orationem es-e suspendendam usque ad alterum
quinionem sive stropliam, Crinem odorum vocat, quod
div no miraculo suaviter fragraverit, ut Virgilius ait
1 ZEneid. vers. 403, Ambrosigque conue divinura ver-
lice odorem Spiravere. Nebrissa hunc versum Virgilii
cens. Dreviar. Moz., replene. Latinius ex ingenio, ut
puto, sed acute, coluniba tepens. Petrus Laazreri, ín
dissertat. de regulis critices, ὃ 6, affirmat in actis
S. Polycarpi verba illa. Eyressa est columba, solom
sSignilicare auimam exivisse : nam, ut ex Aringho
alisque constat, in cemeterialibus Christianorum
monumentis, certe iu sepulcralibus eorumdem titu-
lis frequenter deprehenditur columba ad indicandas
animas justorum. Recenset alias historias quibus
egressa columba dicitur, ut hanc S, Eulaliz in Pru-
dentio et in missali Mozarabico de utraque Eu'a'ia
Emeritensi et Darcinonensi, S. Potiti, S. Quintini,
S. Reparate, S. Devotz:e, S. Spei abbatis, S. Felicis
Trevirensis, S. Meuingi Fullonis, S. Blasii Armenta-
rii, SS. Viti, Modesti, et Crescentie, S. Olive, S.
Ainatoris, S. Scholaatiez. Lazzerus suspicatur ali-
quos ex simplici phrasi, Egressa est celumba, mira-
culum adornasse. Quidquid autem slt de aliis hi-to-
ris, Prudentius clarissime narrat columbam emi -
cuisse nive candidigrem, qua os martyris visa fuit
relinquere, et astra sequi : quam spiritum esse Eu-
lalize interpretatur. Vide infra vers. 171. Decolumbis
earumque significatione confer commenat. ad bymn.
9 Cathem., vers. 165.
165. Barthius, lib. vr, cap. 98, Advers., ait (acteum
laudat; sed odorus explicat non tunc, sed qui solebat Ὁ a Latinis dici, quad est ab omni lahe alienum atque
odoribus suffiri. Recte ab aliis interpretibus rejicitur.
Suspicabar crinis honorus. Puto autem criuem odo-
run dici, quia cum per comas vegetaretur flamma,
ul postea narrat, crinis fetorem emittere debebat, sed
odorem suavem eniüttebat. Simile miraculum in
odore qui e corpore S. Laurentii emanabzt, exposi-
tum fuit vers. 685 et seqq. Adde odorum posse capi
pro bene vel male olente.
153. Palat., humeros, non male. Alex. scribit
umeris.
152. In passione Agnetis, vers. 42, vocàt verendum
um,
154. Breviar. Moz., lateat : legendum lateret ad
regulas metri.
158. Mar. a prima manu, exsuperat apiceu,
159. Nonnulli vulg., cito cupieus.
161. Mar. ad m rg. pro diver:a lec'., columba re-
remotum, ut /acteolus a Prudentio hoc loco, et a
Chalcidio in Empedoclis versuum interpretatione,
Et4ali sexu inde animal, tum lactea virgo.
168. Pax datur corpori, tanquam εἰ bellum cum
Lyranno et tormentis gesserit. |
170. In Vat. A desideratur que post templa. Pru-
dentium eredidisse puras animas hinc decedentes ad
c/rlum evolare, quin in secreta aliqua sede deti-
neantur, resurrectionis diem exspectantes, manifeste
ex hoc loco atque aliis similibus in hoc libro de Co-
ronis ostenditur.
174. Heinsius edidit vidit οἰ ipse; sed iu notis vi-
detur velle vidt ut ipse, nisi mendum irrepserit. Teo-
lius etiam vidil wt ipse, nescio quorum mss. fide:
nan plerique cum editi tum mss. habent vidit et ipse.
172. Aldus mendose, femina.
—- -“- τ΄
dod
Obs:upefactus, et attonitus
Prosilit, et sua gesta fugit,
Lictor et ipse fugit pavidus.
Ecce niv2m glacialis hyems
Ingerit, et tegit omne forum:
Membra tegit simul Eulaliz,
Axe jacentia sub gelido,
Pallioli vice linteoli.
115
180
PERISTEPIIANON ΠΥ͂ΜΝ, 11].
Α
δυξ
Cedat amor laerymantum hom num,
Qui celebrare suprema solent,
Flebile cedat et officium :
Ipsa elementa, jubente Deo,
Exsequias tibi, virgo, ferunt.
Nunc locus Emerita est tumulo
957 Clara colonia Vettoniz :
958 Quam memorabilis amnis Ana
185
GLOSS/& VETERES.
180. Vice, in similitudine, I.
187. Vettoniz, provincie Hispanic, l.
188. Ana, fluvius, I.
- COMMENTARIUS.
174. Mar., et Rat. pro divers. lectione, sua facta.
177. In comment. ad vers. 47 hyuini 1 observatuin
est plerumque in foro martyres martyrium passos,
sentaneum judicare Vettoniam esse regionem popu-
lorum Vettonum, quam esse aliud nomen Emerite
Auguste. Contendit etiam Scaliger epigramma Auso-
118. Breviar. Moz., membraque tegit contra metrum. B nii 8 de urbibus Emeritz convenire, ut lectio vulgata
479. Breviar. Moz. corrupte, ossa jacent sub gelido.
182. Prag., suprema sole!.
486. Prag., hunc locum, mendose. Vat. P male,
won locus. Ald., Heins., Mar. a secunda manu, Alex.,
Vat. Q, Urb., Weitz. et alii, nunc locus. Rat., Widm.,
fic locus. Florezius, tom. XIII Hisp. sacr., tract.
41, cap. 6, putasit voce tumulo declarari locum emi-
nentem ubi sita est Emerita. Mihi exploratum est,
rredo eiiam aliis, sermonem esse de sepulero Eula-
lie, qued suo tempore Emeritze esse ait Prudentius.
Ubi autem nunc sint reliquixe bujus sanct virginis,
erud te edisserit Florezivs.
187. Lucanus lib. iv producit o in Vettones, aut
Vectones ; Vettonesque leves, profugique a gente vetu-
«a Gallorum. Vettonia, non Vectonia scribunt vetu-
sti"res Heinsiani et nostri; in Alex. tamen Vecto-
nie, in Vat. Q Vetonie. Prudentius corripit seeundam
in Vettonia lieentia in nominibus propriis valde com-
muni. Vettones ἃ Ruinartio, Chamillardo et Teolio
locantur inter Durium et Tagum. At tanc Emerita
exra Vettoniam esset, eum inter Durium et Tagum
sit non sit, sed pouus ejus moenia pr:eterfluat et
lavet Anas. Cellarius Vettoniam collocat. inter Du-
T.üm et Anam, przsertim posteriori vo, et vete-
rem inscriptionem producit ex Grutero pag. 585.
PROC. PROYINCIAE LUSITAN
ΒΤ. VETTONIAE
Qvam inscriptionem Gruterus exstare ait in Ilispali
nova e Fabricio et Morali. Similem inscriptionem e
Resendio adducit Gruterus pag. 591, qux: Emeritz
in domo Petri Mexie visebatur. À Prudentio bymno
seq., vers. 37, Emerita dicitur. Lusitanorum caput
oppidorum : adeoque Vettonia. ad Lusitaniam perti-
were videtar. Non ergo satis intelligitur qua ratione
i veteri inscriptione Lusitania et Vettonia distin-
C
habebat, non llispali, cujus nomen exstat in mss.
vett. Sic enim olim legebatur :. Jure mihi posthac
memorabere, nomen lberum, Hispalis equoreus quam
preterlabitur amnis. Summittit cui tota suos Hispania
fasces, Corduba non, non arce potens tibi Tarraco cer-
tan', Queque sinu pelagi (ent se Btacara dives, Sca-
liger legit Emeri'a pro lispalis, quia Hispalim non
priterfluit &equoreus amnis, sed Emeritam , testem-
«que produci Prudentium. Ana enim fluvius hane
alluit; qued disertissime, ut ait, a Prudestio his
versibus explicatur. Contra ego existimo z:quoreu n
amnem llispalim przeterlabi, noa Emeritam. Scaliger
explicat :equoreos amnes diei quoFum ostia ," quia in
Üceanum exoneraniure, zestum Oceani patiuhtur. Ega
addo xquoreum amiem, qui aliquam alluit urbem,
intelligi de amne qui in ea parte ubi zstutn Oceani
atitur, urbem przeterlabitur : nam alioquin de omui-
5 fluviis qui in Oceanum se exonerant id promiscue
dici posset. Jam Ba:tis ilispalim przterfluit, et, ubi
eam alluit, xestus maris percipitur. Emerita vero ita
Amni Anz apposita est, ut ab :zestu maris longe sit
remota. Áccedit nomen Iberum, quod ait Ausonius,
de llispali recte dici, minus recte de Emerita, qux
potius est nomen Latinum sive Italum, ut de suo no-
mine dixit Ausonius epist. 16 : Apologos en misit. ribi
Ab wsque [iheni limite Ausonius, nomen ltalum, Pre-
ceptor Augtsti tui, Et erat quidem etiam tum cele-
herrima urbs Hispalis, Colonia Romula, apud Flore-
zium tah. 29 in. veteribus nummis dicta. Ὡς cum
ita ego cogitassem de Ausonii loco restituendo, incidi
ostea in commentarios Gothofredi ad cod. Theod.
ege 5, tit. de sponsal., ubi Constantini lex exponitur
ad Tiberianum vicarium Hisp.niarum data et dcce-
pta Hispali anno Chrsti 526. Ait Gothofredus ex hac
lege eolligi sedem vicarii Hispaniarum fuisse Hispa-
lim, et in ÀAvsonii epigrammare legi Hispalis in veter.
libro, et Hispali congruere laudes quas ibi tribuit
Ausonius. Addit Ausonii verbis, Summittit. cui tota
guantur : nisi dicas Emeritam coloniam Vettonise [) suos Hispania fasces, non innui in ea urbe fuisse pro-
fuisse, et simul eaput Lusitanize, quod rationi com-
mwni loquendi non satis congruit. Nebriasa etiam
putat Vettones populos esse Lusitanise. Florezius, ut
quastionem solvat, loc. cit. advertit Emeritam a
Prudentio in Vettonia collocari, a Strabone in Tur-
dulis, a Mela, Dione Cassio, Aggeno, in Lusitania,
3b Hygino in Baeturia. Rem ita explicat, ut alii pro-
vinciam intellexerint, alii repiones : scilicet Emerita
caput erat provincie Lusitanize, exstabat in regione
Turdulorum, et in confinibus Vettonum et Bieturiz.
Scaliger, in Lection. Auson. cap. 50, ex Prudeniii
verbis eolligit Emeritam dici Emeritam. Augustam
Vectonice , ubi intelligendum Vectonice, id est civi
tati8: nam Vectones sunt populi Lusitani: : in qui-
bus Emerita fu:t princeps ac matrix totius provincize
Lusitanize, AC vere cum Prudentius dicat Emeritam
esse claram coloniam Vettonig, magis videtur cov-
consulis tribunal, qui eo tempore nullus erat, sed
eam primam urbem totius llispani:x esse.
488. Teolius scribit Anas, plerique Ana : utrolibet
modo licet. Morietti codex conjungit, et scribit Amni-
sana : ita prorsus ediderat Aldus, sed correxit amnis
Ana. Neque ratione caret Amnisana, ut civitates quic-
dam ex cominuni civitatis nomine, οἱ alio peculiari
simnl conjunctis appellantur. Nune flumen hoc voca-
tur Guadiana composito nomine ex guad, lingua Ara-
bica emnis, et Ana veteri nomine Latino flumin s :
ut alice similes appellationes ex Arabico idiomate
sunt in Hispania Guadalquibir (B:zetis), Guadalupe
(Aqua Lupixw). Heinsius ἂχ Vossiano codice corri-
gendum monet in epistola Ausonii ad Paulinum qua
incipit. Excutimus, etc... versum illum, Emeriteque
amnes, lateque (Iuenta Garumna, ac legendum, Eme-
ritensis Ana, lateque fluenta Garumnee,
255
Proterit, et viridante rap^x
Gurgite menia pulchra lavit.
lic, ubi marmere perspicuo
Atria luininat alma nitor
959 Et peregrinus, et indigena,
Relli(uias cinéresque sacros
Servat humus veueranda sinu.
Tecta corusca super rutilant
De laquearibus aureolis,
Saxaque cxsa solum variant,
Floribus ut rosulenta putes
Prata rubescere multimodis.
Carpite purpureas violas,
190
195
800
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A
Sanguiteosque erocos meltite :
Non caret his genialis hyems,
Laxat et arva tepens glacies,
Floribus ut cumulet calathos.
Ista comantibus e foliis
Munera, virgo, puerque, date :
Às1 ego seria choro in medio
060 Texta feram pede dactylico,
Vilia, marcida, festa tamen.
Sic veneérarier ossa libet,
Ossibus altar et impositum
Hla Dci sita sub pedibus
205
210
GLOSSAE VETERES.
189. Viridante, irrigante. — Raparx, velez turbiter,1. ἢ 905. N^n caret, quia et in hyeme ibi sunt. — Ge
490. Luit, lavit, 1l.
199. Nilor, scilice' rmarmorum, Mar.
396. Super, desuper, l.
198. Solum, pavimentum, l., Vat. A.
499. Ikosulenta, a rosa, sicut rorulenta a rcte, l.
nialis, nobilis, 1.
906. Comaniibus, constantibus, I.
910. Festa, festiva, 1l.
913. Sita, posita, t
COMMENTARIUS,
189. Gurzitlem And: vocat tiridantem propter ar-
bores, ait Nebris:a, vel lerbas adjacentes, quod
illius fluminis est proprium, Herb: scilicet in pratis
Anz celeberrimi sunt, ad quas byeme depascendas
pecora e montibus Asturum longissimo quamvis iti-
nere asuotur. Quod autem ait Nebrissa, Ánam divi-
dere Baticam a Lusitania, recenti more ita est expli-
candum, wt Anas Extremaduram interfluat, tum
Portugalliam. extremo Algarvios a Batica dividat.
(90, Ald, Urb., Vat. P, et alii, lavat. Mar., Rat.,
Weitz., W.dm. a secunda manu, (uit. Vau. B, 0),
Hlailsbr. supra , Ales. a prima manu, Heinsius cum
Noms., et duobus vetustissimis suis, lavit ab antiquo
lavo, laris, ut Virgilius, Horatius et ali utuntur,
liieviar. Mozar., p'uit, won recte.
101, Vat. A, prespicuo.
192. Vat. B, Sich., Fabr., Bong., Gis., in con-
textu, alta, quod ex conjectura placebat Gallandio.
l'lerique et vetustiores eum Aldo, aíma. Breviar.
Mozar. cortupte, Arria luminant alma v:ator Et perz-
grinus, elc. Notandi sunt hi et sequentes versus ad
ornatum cultumque templorum, de quo in prole;om.
cap. 13.
ΤῊ Pavimenta marmoribus sectis vermiculata,
arte musiva distincta, in templis Emerite etiam
nunc conspici, testis est. Nebrissa. De Romanis an-
liquissimis templis res nola est. |
199. Breviar. Moz., rorulenta : lege rosulen'a a ro-
sis et floribus in pavimento formatis. Hosulenta dixit
per analogiam, ut rorulenta liymni 7, vers. 1608. Ho-
salus ct rosulatus voces sunt sequioris dvi apud Du-
cangium.
201. De floribus qu:.bus sepulera ornari solebant,
dictum cap. 14 prolegom. .
202. Rat., sanguineos; recenti manu, sanguineos-
que, quod metruni poscit.
205. Breviar. Muz., gemellis : corrige gen'alie.
Apud Virgilium lib. 1 Georg., vers. 502, Invitat ge-
nialis hyems. Ait. Prudentius Em-ritze propter aeris
clementi:m flores provenire ; aut etiam inuuit ante
diem florere annum, ut sepulcrum. Eul.li:e decore-
tir. Paulinus. Natali 5, Purpureum ver. spiret hyems,
&it floreus annus Ánte diem, sancto cedat natura. diei.
Martyris ad tumulum debes et, terra, coronas.
204. Prag. a prima mauu, aura tepeus, quod mihi
non displicet, ut glacies sit in. acecu-ativo plurali.
Breviar. Moz. male laxat et arctal tepens glacies.
4208. Breviar. Moz. mendose, choro et in medio.
Poeta sua carmina serta et coronas vulgo appe'laut
quibus caput illius quem laudant aiunt oraari.
c?
. 909. Exprimit n.etri. genüs quo ulitur carmen de.
clvlicum, ut «:epe alias. Blanchinum male correzisso
dactylo pro dactylico, notavi proleg. num. 217.
211. Breviar. Moz. contra metrum venerarí pro te-
nerarier, ut vers. seq., altare pro altar. Vide vers,
80 Dittochzi.
219. Consuctudo lizc vetus Tuit, ut ossa martyrum
sub altari reconderentur, ve! potius, ut ubi corpora
martyrum sepulta jacebant, ibi altaria superextrue-
rentur. lloc ipsum, iterum docet Prudentius hymn.
seq., vers. 189 : Hac sub altari sita sempiterno ; in
assione Vincentii vers. 517, Subjecia nam sacrario;
et in Ilippolyto vers. 169, Talibus [ippelyti cerpus
mandatur opertis, Propter ubi apposita est ara dicata
Deo. Etiam nunc liec consuetudo in multis altaribus
observatur, ut corpus alicujus sxnceti δι altari posi-
tuin sit : et quoniam olim altaria erigi non solebant,
nisi reliqui sanctorum stpponerentur, adhuc sacer-
dos ad altare accedens orat sanctos quorum reliquie,
inquit, hic sunt. Advertendum tamen est consuetu-
dinem recentem non valde a veteri dífferre. Non
enim nunc licet arcam ubi corpus alicujus ssnceti
reconditum est, super altare collocare, et venera-
tioni fidelium exponere ; quumvis partes aliqua cor-
poris hierothecis decentibus incluse supra altare
exponi possint. Vide cap. 2 prolegom., mum. 27.
Cardinalis Baronius, ex verhis, qu:e ibi exscribit,
Eunapii, religiouis Christianz sub Juliano Apostata
acerrimi hostis, ad an. 589, num. 82, id vere colli-
git: Sed et ille veteris observantig usus attendendus
ez verbis Eunapii, non solum sub altaribus claudi mar-
Ὁ 'yrum reliquias, sed et [oris relinqui precipua eorum-
dem membra certis diebus cunctis perspicua et adoranda.
915. Prudentius Eulaliam Dei sub pedibus sitam
&it, quia supra erat eucharisti: S2cramentum, aut
sacrilicium miss: peragebatur. ut. apertius expl.cat
in flippolyto loc. cit. S. Felix Romanus pontifex, qui
anno 274 decessit, apud Anasiasium Bibliotheca-
rium constituisse dicilur supra sepulera martyrum
missas celebrari. Hieronymus, adversus Vigilantium
tom. ΠΠ operum, pag. 595 : Mal» fucit ergo Romanus
episcopus, qui super mortuorum. hominum Petri ei
Pauli secundum nos ossa veneranda, secundum te. ci-
lem pulvisculum, o[fert Domino sacrificia, et tumulos
eorum Christi arbitratur altaria? Et non solum unius
Urbis, sed to!ius orbis errant. episcopi, ctc. Ambro-
sius, epist. 22, wu. Il operum, d3 reliquiis SS. Ger-
vasii οἱ Proiasii : Succedant, inquit, victime trium-
phales in locum ubi Christus hostia est : sed ille super
altare, qui pro omnibus passus est; isti sub allart, q«i
351
961 Prospicit l:sc, populosque suos
915 . Carmine propitia fovet.
Iv HYMNUS. IN HONOREM XVIII MARTYRUM
CAESAR VUGUSTANORUM.
Bis novem noster popu!us sul; uno
PERISTEPIANON HYMN. IV.
A 9892 Martyrum servat cineres sepulcro
Casaraugustam vocitamus urbem,
Res cui tanta est.
5 — Plena magnorum domus angelorum
Non timet mundi fragilis ruinam,
GLOSS/E VETERES.
945. Propitiata, placata. — VFovet, nutrit, l.
5. Ciesaraugustam, una ciitas a Cesare. Augusto -
ipsius conditore, 1.
4. Res cui, scilicet credita, I.
COMMENTARIUS.
illius redempti sunt passione. Nonnulli putant, ethni-
cis interrogantibus cur" Christiani nullas aras, nulla
templa haberent, Minutium, Origenem, Clementem
Alexandrinum, Arnobium, Lactantium ideo respon-
disse, aram nullam anima justi gratiorem Deo posse
dicari, quia tabulze sive opercula sub quibus coudita
erant martyrum corpora, primis Christianis pro aris
erant. Quod ego subtiliter magis quam vere excogi-
tatum censeo. Profecto ethnici quzrebant de aris et
templis qualia ipsi habebant: οἱ t»]ja apud se esse
Christiani negabant, quamvis et ecclesias haberent et
saera peragerent. Nullum pura anima sanctius tem-
plum, nullam aram gratiorem 6586 addebant, ut in-
nuerent religionem internam praecipue esse laudan-
dam. Àn vero corpora sanctorum non solum sub al-
tari, sed etiam sub ara olim collocarentur, qyando-
quidem inter aram et altare nonnulli distinguunt,
dicam ad bymnum S. Hippolyti loc. cit. Alia quze-
$lio hinc etiam oritur, an Prudentius existimaverit
animas martyrum el san: torum sub altari requiescere,
ex«pectantes I eatam speirn resurreclionis. Prudentius
quidem minime in ea fuit sententia : uam vers. 169
diserte affirmavit : Flatus in aethere plaudit ovans. Et
in Vincentio cum de ossibus sacrario subjectis esset
locutus, vers. 521 ait : Sic corpus : ast ipsum Dei Se-
des receptum — continet, Syxtus. Senensis Biblioth.
sanct. lib. vr adducit plurium Patrum opiniones, qui C
verba Apocalypsis vi : Vidi sub altari Dei animas in-
terfectorum, ita videntur interpretari, ut negent aníi-
mas sanctorum ante resurrectioneui corporis divinae
visionis gloria (rui, Prudentiumque recenset, quasi
hymn. se3., Hoc sub altari sita sempiterno, animas
mar!:yrum sub altari collocaverit. Sed ut de aliis ta-
ceam, Prudentius quidem ad verla Apoc:lypsis allu-
dit, sed ita ut sententiam catholicam de animabus
justis in celum ante corporis resurrectionem reci-
piendis sz:»pius expresserit, Neque aliud innuit, nisi
cineres sanctorum sub altari terreno esse, eamque
cousuetudiuem tumulandi ossa martyrum sub altari
ex verbis Apocalypsis permanasse : que multorum
est probabilis opinio, Respicit etiam thronum Dei in
ecelis, sub quo sunt anim:e sancte.
215. Breviar. Moz. corrupte, Carmine propitio (ali
[ozeat. Mendose pariter Ruinartius, propitiata foret.
Post hunc hymnum in Vat. B et Mar. ponitur hymnus
Fructuosi episcopi, etc. In Vat. A, Liber de beato Ro-
sano martyre, ln Alex. sequitur hymnus S. Vincen-
tii, et post hunc hymnus 5S. octodecim martyrum.
Weiizius cuia Vat. B et Mar. facit : reliqui editi cum
Aldo bunc, quein sequimur, ordinem tenent. Equi-
dem tant varietatis codicum in hymnis Peristeph.
collocandis nullam satis idoneam causam invenio.
1. Inscriptionem exhihui qu:e exstat in. Vat. A,
nisi quod in eo, ut in plerisque aliis, legitur in hono-
re, ut dixi ad hymnum pra cedentem. Vat. B, Incipit
hymnus in honore martyrum Ca'saraugustanorum. Mar.,
Incipit hymnus in honore xxiu. martyrum Cesaraugu-
stinorum. Rat., Incipit llymnus in. honore xvn mar-
tyrum Casaraugustanorum. Ald. Ode in laudem SS.
xvii martyrum Cosaraugustanorum. Heinsius, Hy-
sginus in honorem SS. xvin martyrum Casaraugustano--
rum. In Yat. À ponitur post passionem S. Viucentii;
in Vat. B. et Mar. post pas:ionem SS. aypostoloruin
Petri et Pauli, Verior. videtur tiiglus In honorem
xvii martyrum Cesaraugus'anorum ; nam alii mar-
tyres qui recensentur videntur huc lanquam in epi-
sodio adduci, scilicet Vincentius, Encratis, Caius
Crementius, qui cum zvin sunt xxir ; adeoque pescie
cur Marietti codex habeat /n honore xxu. marty-
ribus octodecim Czsaraugustanis martyrologium Ro»
manum ad diem 16 Aprilis : Cesaraugusue in Hispania
B natalis SS. decem et octo martyrum, Opta'i, Luperci,
Successi, Martialis, Urbani, Juli, Quinctilidni, Publii,
Frontonis, Felicis, Ceciliani, Eventii, Primitivi, Apo-
demii εἰ aliorum quatuor, qui Saturnini vocati esse
referuntur. Hi omnes sub Datieno Hispaniarum pre-
side simul penis affecti atque interempti sunt : quorum
illustre martyrium. Prudentius vers'bus ezornavit. Ordo
ipse nominum ex Prudentio petitus est, non ex aliis
actis antiquieribus : nam Prudeutius, ut metro con-
Suleret, ita ea. disponere debuit; neque facile qui$
dicet ita casu in vetustioribus actis fuisse collocata.
Martyrium horum SS. martyrum contigit circa annum
904, in Maximiani persecutione sub Datiano nrzside.
Eorum festum alii diei 15 Aprilis, alii diei 16 ejus-
dem mensis consignant. Hymnum Prudentii inter
Acta sincera Ruinartius profert pag. 516 edit. Pari-
sin. 1689. Eumdem exscripserant Bollandiani ad diem
16 Aprilis.
, 2. Rodriguez. de CastroinBDiblioth. Hisp. ait Pruden»
tium sepulcri unius nomiue fortasse comprehend sse
omnia sepulera SS. martyrum qui in conventu. Cie-
saraugustano exstabant : si-uidem scopus Prudeuti
fuit de aliis etiam martyribus qui Cxsaraugustse se-
pulti non eraut loqui. Sic Lucretius terram. cemmune
sepulcrum dixit. Ego vero puto Prudentiem clare lo-
qui de uno sepulcro Caesaraugu:t» existente, cum
addat, Cesaraugustam vocitamus urbem, res cui tanta
est. Intelligo autem hos octodecim martyres sub une
altari conditos, quod jure ἃ Prudentio vocatur sepul-
crum, ut ab aliis confessio, martyrium, memoria mar»
tyrum. Confer vers. 189 et seqq., Hac sub altari sita
sempiterno. Advertendum etiam sxpe Prudeijium
verbum servare de reliquiis martyrum usurpare, ut
hymn. sup., Serrat humus veneranda sinu, et rursus
in hoe hymno vers. 191, Turba quam servat procerum
ereatriz Purpureorum. ln Hippolyto vers. 475, Servot
ad aterni spem judicis ossa sepulcro. Ex initio autem
et fine hymni liquido constat scopum Prudentii esse
laudare octodecim martyres Czesaraugustanos, quam-
p is in laudem Cesarauguste occasione ex hoc magno
numero sumpta alios martyres adjungat.
4. Latinius, res ubi; bene el vere est res cui.
Parrhasius ait ignoscendum quidem — Prudentio,
sed ferendum non esse, quod cui fiat bisyllabum, et
ultima consonans vertatur in vocalem. (Qua ego de
voce d:xi proleg. num. 209, 212, in nota, Martialis
siinili prorsus modo cui dissyllabum protulit.
6. Chamillardus ex hoc aliisque locis Prudentii
collig.t poetam nostrum in ea fuisse opinione, ter-
ram in line mundi penitus destructum iri. M.hi non
ita clarum videtur id serísisse Prudentium : nam ejus
verba, sicut alia similia sacrae Scripturz, de magna
mundi commutauone apte possunt intelligi. Porro
post resurrectionem coelum et terram, et elementa
o.inino 2lia ab his quze nunc existunt esse instituen-
da, multi opinani:ur. Plerique mundum non prorsus
ih nihilum esse redigendum, se. in melius commu-
tandum, defendunt. Vide dissert. Calineti de fine et
mundi statu post judicium, aute epi:t. Pauli ad Galat,
969 Tot sinu gestans simul offerenda
Muuera Christo.
Cum Deus dextram quatiens coruscam
:10 Nube sobnixus veniet rubente,
Gentibus justam positurus :equo
Pondere librain :
Orbe de magno caput excitata
AURELU PRUDENTII CARMINA.
CLOSS VETERES
7. Gcestans, dum gestat, T.
9. Cum, quando, 1.
10. Nube, in nube enim in qua celum ascendit, cre-
dimus venire ad judicium. — Rubente, lgxea, f., Mar.
15. Exeitata, elevata, erigens capul, 1. — Caput,
per caput, Mar.
562
Obviam Christo propceranter ibit
45 Civitas qu:xque pretiosa portans
9694/4 Dona cani-tris.
Afra Cartliago tua promet ossa,
Ore facundo, Cypriane doctor ;
Corduba Acisclum dabit, et Zoellum,
90 965 Tiresque coronas.
44. Properanter, celeriter, 1.
16. Cauistris, sarcophagis, Y., Mar.
17. Afra, Africana, I.
20. Tres jue coronss, scilicet aliorum martyrum,
J res martyres, id est, Faustum, Januarium, Martia-
lem, 1l.— Tres martyres, Mar.
COXMENTARIUS.
9. Breviar. Moz. corrupte, quem Dei dextram.
10. Breviar. Moz. mendose, rubentem. Videhymn.
41 Cathem., vers. 401 et seqq., cum comment.
41. Breviar. Moz., posituros, male. Quod Deus dc-
scribatur extremi judicii die altera lance bona opera,
altera mala appendens, originem trahere potest ex
Job vi, 2: Utinam appenderentur peccata mea, quibus
iram merui, et calamitas quam patior in statera : et ez
Danielis v, 27 : Appensus es in statera, et inventua es
minus habens. Vide Mazochium Spicilez. Biblic., vo!,
Il, pag. 285. Cseterum ut unicuique τοῦθ pen.lere jus
veluti appendatur, Grzeci veteri proverbio d'eunt /i-
bram tenere, cujus meminit Eustatliius ad lib. «n
Hiad., ζυγοῦ πρὸς Guy guum tt pog. Consule notata ab
Elmeuhorstio et Heraldo ad Minucii verba, Ut libram
teneas imquissimi judicis, nec in al'leram partem propen-
sus incumbas. Hlomerum imitatus est Virgilius lib. xit,
vers. 123, Jupiter ipse duas aquato examine lances
Sestinet.
45. 1n Alex. cod. omissa erat tota h»c stropha,
quie a veteri manu ad marginem est addita. Aberal
etiam a cod. Tliuan,. Ait Prudentius caput. excitatas
eivitates, sive earum caput excitari, ut in hymno
Fruetuosi de Tarracone : Attollit caput ignibus coru-
scum, et Quo nostre capul excitatur urbis.
45. Ald., Tornas. et nonnulli wulgat., civi/as
omnis, quod non satis Latinum esse ait Gifauius in E
longum. Seripti civitas queque, ot e postremum sit
longum ob pr dictionis sequentis; quod familiare est
Prudentio, et nullo modo reprehendendum. Breviar.
Mox.; civitas quoque, vitiose. Teolius, pretiosa dona
explicat martgres 1NDIGENOS, quos decem at octo offeret
Christo Cesaraugusta. Teolius adhue cogitat de patria
S. Laurentii. Prudentius certe hoc loco intelligit
martyres qui in singulis civitatibus sunt sepulti, ac
pr»cipue qui earum civitatum sunt patroni, sive in-
digenz sint, sive secus. Neque vero evidens est omnes
et singulos martyres oetodecim Czsaravgustanos Caa-
saraugustae natos esse. Contra constat Felicem, quem
D est Hspanum vocat. In Vat. B hi versus ita loguntur,
Afra Carthago, Cgpriane doctor Ore [acur.do, tua pto»
met ossa.
49. Vat. ἃ, Rat., Acisdum. Prag., Ascisclum.
Widm., Asclisclun, Egm., PÀAl., AcHsdum. Alti, Ac
sclum cum Aldo δὶ nonnullis martyrologiis. Vetnstio-
res Heinsiani, Aclisclum, vel Aclisdum, nisi quod Put.,
Ariscum. In Ox., Ascisdum pro Asciscium, quomodo
in magyrologio Adenis. lHleinsio Acisclus genuinusn
martyris nomen videtur : ex Ácisculo fit. per contra-
ctionem Aciscíus, et iu familia Valeria nonnulti Aci-
sculi dicti suut ab instrumento latomico. Plii'íppns a
Tu: re. in Monum. vet Antii, cap. 2, fuse de Aciscolo
cognomine gentis Valerie disserit ex nummis ejus-
dem gentis : et lunc nostrum martyrem genti Vale-
rke ascribi posse monct," Mazochius de Dedicatione
8ub ascia id minime posse colligi eoufirmat. Pro
Zoellum αι. Α Zoelurs, supra minutiori eharactere
Zolutwn; Kat, Zoelum, Mar. ἃ prima manu, Vat.
A, Encellum, Prog. Enctellum. De Acisclo martyro-
logium Roin. die 17 Nov. de Zoello, sive Zoilo idem
martyrologium 116 27 Junii : Cordube sanc:orum
martyrum Zeili et aliorum decem et octo. Ecclesiam
ab eo denominato S. Eulogius in Memor. sanct.
libr. n, cap. 6, refert. 1n Breviario Mozarabico die
47 Novembris fit officium S. Aciscli et comitum ejus.
f erationibus plerumque nominantur Acisclus et
Victoria , nonnunquam Acisclus et socii ejus. 1n ea-
dem Breviario die 27 Junii fit officium S, Zoili cum
hymno proprio, versibus ex presenti hymno Pru-
dentii hiuc inde sumptis ac male consutis. Sepul-
erum Aciscli Cordubz exstitisse coustat. «tiam ex
S, Isidoro iu Chronico ad zram 587, ubi de Agiloa :
ει adversus Cordubensem urbem. precium | movens,
dum in contemptum catholice religiones, beatissimi
martyris Acisch injurium inferret, hostiumque ac ju«
mentorum cruore sacrum sepulcri ejus locum ut. profa-
nator polluereL , inito adversus. Cordubenses cives cer-
tamiwe, pwnas dignas, sanctis in[erentibus, meruit.
Gerundz ascribit, et Cucufatem, quem Barcinoni D — 90. Chamillardus quaxrit cur tres coronas dicat
tribuit, in Hispania natos non fuisse.
16. Gloss:e canisiris exponunt sancormAcis. Pru-
deniius fortasse huc respexerit, quod et dona cani-
stris ferri 8uleant, et marmora sepulcrorum nonnulla
sint in canistrorum formam scalpta.
17. Weiizius cum. Widm. scribit Kartago, et ex
Hai!shr. notat Chartago. Dicit Afra Carthago, ut dis-
cernat a Carthagine nova, qux Spartarie etíam no-
men habet, nunc Cartagena in llispania, cujus no-
. niiuis alia recentior in America contita est. Nebris-
sensis ait solam Cárthaginem Afric: ex urbibus pe-
regrinis ἃ Prudentio poni, cum c:xter: omnes sint
in tlispania. Noa video qua ratione dici possit in
Hispania esse Arelatein et Narbonein, quo teinpore
scribebat Prudentius, neque adhuc Gallia Narbonen-
sis a Gothis erat occupata.
, 18. De S. Cyyriauo hymnus exstat in hoc libro de-
cimus tertius : ubi Prudentius eum amore nostrum, id
. Prudentius, cum ex Martyrologio Romano constet
alios undeviginti cum Zoiio fuisse martyrii palma
donatos. Respondet, apud Surium in vita S. Anasta-
sim, Corpus Chrysogoni martyris fluctibus delatum
fuisse ad littus maris, ubi Zoilus, vir pius, et presby-
ter, diversabatur apud Agapen, Chioniam et Irenem
$Ogores: Cui Chrysogonus in somnis apparens prz-
dixit illum brevi pro Christo vitam finiturum, ac pa»
riter tres illas Clrisii. ancillas. Has igitur colligit
Chamillardus esse tres coronas ἃ Prudentio- indica-
tas. Bollandiani vero p.itant per tres cor nas iutel-
ligi Victoriam, qui&& toidem coronas coelo delabi vi-
d.t, ideoque d.iobus istis tertiam se adjunxit. [80 au-
tem verius ail. esse tres martyres Fana um, Januua-
rium et Martiulem. llorum trium festus dies agitur in
ollicio Muzarabico die 43 Octobris. Gallandius cum
Ruinartio de his intelligit Prudentium, cum hi Cor-
dubx passi fuerint ac inonet HKyinartius, in. codice:
«t
Tu trib:s gemmis diadema pulehrum
Otferes Chr.sto,gen:trix piorum
Tarraco, intexit cui Fructuesus.! —
966 53utile vinclum.
&3 Nomen hoc gethm» sfrophio iip tin est:
£uicant juxta lapides gemell,
PEDRISTEPIANON TIYAMN. IV.
Ἁ
Ardet ei sp'endor parilis duorum
igne corusco
Parva Felicis decus exhihebit
30 967 Artubus sanctis locuples Gertmd «,
Nostra gesta'íit Calagurris ambos,
Q 1605 veiieramium.
CLOSSA& VETERES.
95. Strophio, Ornaien!to, cingu'o. Strophium c h-
ulum ab eo quod est strophe, id est convertere, l.
36. Geinelli, dao diaconi, 1., Mar.
51. Ambos, duos, Ὁ
32. Qu: 8 veneramur, scilicet. mártyrés quos. supra
d'zit, Heineteri tm et Celedonium, 1.
COMMENTAR;US,
tegio annorum 800 glossam esse martg/es. Horum
tium iartyrum Cordubensiun missa habetur. in
sis-ali Mozarab. Leslei pag. 387, iv cal. Octobr.
Acta ex quat. or codd, mss. Ruinartius protulit. Mar-
tyreloz:a in eorum die festo desiguando dissentiant,
Q1. Weitzius censet Prudeutium alludere ad mo-
rem eo vo usitatum, quo virgines nomina sua. mo-
Kilibus intexta gestabsint: de Quo Aristenie(us lib. 1,
epi t. 1. et Meursius Exercit. crit. part. 2, lib. tt,
cap. f6. lPaschalius, de Coronis lib, ix, cap. 11, ob-
servat Prude tium ín diademate agnovisse tres gem-
mi»s, non quod ibi solz& sinj, sed quod oculos pri-
mz feriaut. Intelligit autem esse gerhmas de quibus
Cap lla: Quippe tres fucranta fronte gemmue, lgcitnis,
estrites el'ceraunos : quod non puto cogitasse Pru-
denti, S. Leo Magnus, cum aliis in 166:5, tam in
hoc satis clare imitatus videtur Prüden'iam serm. 1
SS, apostolorum Petri et Pauli : Non minuitur per-
secu'.onibus Ecclesia, sed augetur ; et semper dominicus
ager segete ditiori vestitur, dum grana, que singula ca-
d at, multiplicata nascuntur, Unde duo ista praclara
uiv εἰ germina seminis (SS. Petrus et Paulus) in
quan:um sobelem germinar.u!, beatorum. millia. mcr-
tgrum. protetantur, qui apostolicorum eli tri m-
phorum urbem nostrum. purpuratis et longe lateque
τι ποι us populis ambierunt, et quasi ex multarum
hoicore geminarum conserto uno diademate coronarunt.
23. Tarraco a Ptoloma?o et veteribras monurtents
in Cesctauis collutatur, ad oram imaris Mediterran i.
Vide Cellarium Geogr. ant. lib. m, cap. ἢ. Chiauul-
lardus mo. el vina Tarr«cou sia ol m in pretio ha-
bita ex Mariali lib, xni, Tarraco Campano. tautum
ressura στο. ldem. conltir:ant Plinius et Silius fta-
lus, Acidi potest etiamnum «a viua in pretio esse :
nisi quod nunc tot suat diversi generis viua in ἢ s-
ponia, απὸ ubiqué maximo in. pret o liabentur, ut
multa alia. l'arraconensibas debeant. pr:eferri. Ac
morari subit eur aut. Romani oliin ea. vina. ignora-
veriet, 8.1 contemp-eriut, 3ut, quod magis credo,
Hispani suas vincas dilig-nt.us excolere nou δι 8 -
verint, Non enim apud veteres vini Hi-pani tam fre-
quens oc urrit mentio quam aliorum. Video tamen,
ejus usum ab Ovidio przesciibi ad castodes δυῖ fal-
lendos, ant. deliniendos, aut cousopiendus : Fallitur
et multo custod.s cura lyeo : Ila vel Hispano lecta sit
dent'us : Nomen hoc gemme sirophio illigatimm est.
Hemistichiam primum Càtulli est in Nuptiis Pelei,
$"d potu't illi esse commune cum Cinna, ut obser-
vit acdlnotator. Isiddri. Paschalius suspicabatur Ne-
miue hoc gemma est strophio illigata. Nebrissensis
couj ciebat Hoc nove gemme strophio illigatum est.
At recte. pro»ed t lectio codicum, sive qua:;n [lein-
sius sequitur, sive quam ΠῸΒ u'pote antiquiorem eum
S. Isidoro retinuimus.
27. Theolias, crdet spfendor ? corruptum est me-
trum omis:o et.
29. Martyrologium Ttorh. 4 Augusti : Gerunde in
Hiipaniu natalis S. Felicis martgris; qui post diversa
tormentoriti genera a. Datiarto tandin jussu: est lania-
ri, donec invictum Christo spiritum redderet. 1n Bre-
viario Mozarabico ad diem 1 Avgusti ejus festum ce-
lebratur, exstatque hymnus trochaicus, quem facile
Prudentio adjudicarem, nisi quod nonnu'li ver-us -
i.juria temporum et negligentia exscriptorum cor-
rupti àpparent, üt factum esse cinstat in aliis hym-
nis eidem breviario insertis, qui certo sunt Pruden-
tii. De nonnullis aliis hymn:s Breviarii Mozarabici
idem judicium fero : fort «sse aliquando ecg ex mss,
et conjectu:is suo auctori suoque nitori restitu.ni,
]ta iucipit lymnus S. Felicis : Fons Deus vite peren-
ids, luv origo luminis, Aspice plebem canentem festa
summi martyris. Vides stylum Prudentianum, exa.
cta que metri legem : hxc turbatur vers. seq. Ez-
cipe vola precantuin, sume laudum cantica ὁ quan-
quam sustineri id potest ratione cz:esur;e. Auctor for
tasse Sume voa te precantum, sume laudum cantico,
Felix Czsarea Maarifauixe Gerundam usque ntartvrij
cnpidus perrexit, tt ex hymno cit., et S. Eulog'o
c^l'igitur lib. 1» Meinorial. martyrum : Sic namque
et felicissimus Fel x, cum fideli relatu persecuticnem
catholicorum que apud. Gerundam, IHispanie urbem
cohfinem Gallie, gerebatur, csmperiret, cru 'eliterque
Ecclesiam Dei ibidem a paganis in (estari C.gnosceret,
extemplo. literature liberalis studium. derelinquens,
qitod in Cesarea Mauri anie positus excolebat, prepeti
navigatione a'quore transmis: Ὁ, γι αἰτία oppidum
adiit, ibique martyrium, quod patrie sue deerat, de.
volts. miles Christi triumphabilter consummavit. De
hoc S. Felice S. Grégorius "l'uronensis lib. 1, cap.
92. Ruinartius acta S. Felicis in nonnullis mss, vi-
wra jw;0. De Kruciuoso et sociis hymnum 6 hujus D derat, sed aliquatenus, ut puabat, depravata.
libri habemus.
$4. l'aschal.us ait sutile vinclum esse gemmam la-
min.e assutam, qua diadema clauditur et subnectitur
u:culi fibula. Quud Virgilioest aurea fibula in boc ver-
£u: Aurea purpuream subnectit fibula vestem, Pruden-
tio ein diidemate fibu'a g-mmea sive sutile vinclum.
Prudentius lapillos sutiles Cathem. 7, ve:s. 158; et
hgaciuthos sutilos d.xit loinart, vers. 268, qui iu co-
Fonam consuuntur, vel diadeiwati assuuntur.,
95. Ald. contra metrum, hoc nomen gemma.Aldus,
Weitzius, Giselinis, edd. vett., illigatum est, quod
exsiat in pleri-que cod.cibu- nostris, Thusn., Notms.,
Ambr., Put., Parrliasius, illigate, quod tencti reen-
tiores, et recb us putat Heinsius. Verum S. Isidorus
ja legerat illigatum est lib. xix Etym., cap. 53.
Stropliin est cingulum. aureum cun gemmis, de quo
ait Cina : Sirophio [.ctentes cincta pup lias. Εἰ Pra-
PaiTaoL. LX.
90. Gerundaà, nunc Girona, dicitur urbs in Ause-
tàni:, o'im conventus Tarraconensis.
$1. Vat. A; Mar. scribunt Galaqurris: Gis, in eon-
textu, Cellarius, prestabit. Scripti uostri et lleinsiani
cum Aldo, ges'abit. Wei zius in nonnullis suis vide-
tur legisse prestabit. Gregorius Turonensis, lib. 1 d:
Gloria martyr., eap. 93: Calagurris urbs. [lispanice
lH Iemeterium Celedoniumque martyres gestat, etc. Allu-
dit ad hos versus Prudeutii, ex quo elo;ium eorum
martyrum sumit. Parrha-ius scribit Ca'aguris, atquo
ita etim in aliis monumentis legitur, ut in [ragmento
anecdoto Tiii Livii, quod e pervetistis membranis
rescriptis, ut. vocant, bibliothecae Vatican: primus
1 ublicavit
33. Alicubi legi veneratur. Sed scripti et editi ple«
rique veneramur.
13
"65 .
Barcinon claro Cucufate freta
668 Surget, et Paulo speciosa Narbo,
95 "Teque prmpollens Arelas labebit,
Sancte Geuesi.
nusitanorum caput oppidorum
Urbs adorate cineres puella:
O»viam Chir:sto rapiens, ad aram
AURELII PRÜDENTII CARMINA.
A 40
οὐέ
Porr get ipsam.
Sanguinem Ju-ti, cui l'astor laret,
Ferculum duplex, geminumque doni
Ferre Comp'utum gremio juvabit
969 Membra duorum.
43 lugerei Tingis sna Cassianum,
Festa Massyluie nonümenta regum :
GLOSS/E VETERES.
93. Barcinon, civitas. —— Cucufate, martyre. — Vre-
ta, confisa, I.
34. Narbo, civitas, ἴ.
95. Arelas, civitas, I.
51. Lusitanorum, Lusitania regio est Indie, dictaa
lusibus faunorum et sotyrorum , qui Libero patri sal-
lantes occurrerunt, Vat. A, — A patria. Lusitania pro-
vincia. — aput, que est caput, T.
42. Fereulum, sarcophigum, M.r.
45. Complutum, civitas, oppidum. — Juvabit, de.
lectat ferre, 1.
44. Duorum, mar!yrum, l.
45. Tingis, civitas Cotie. — Sua, propria, ).
46. Monumenta, recordutiones, 1l.
COMMENTARIUS.
publicavit, scho'iisqne illustravit οἱ, Vitus M. Gieve- B. mo est. de Eulal'a, quam Emerita caput Lusitania
nazzius. Qux Livii verba ad Calagurris situm inve-
g'igandum plurimum conferunt. Profectus (Sertorius)
inde in Bursaonum, et Casuantinorum (leg. Cascan:i-
norum) et Graccuritanorum fines, evastatis omnibus ,
proculcatisque segetibus, ad Calagurim Nasicam socio-
rum urbem venit ; transgressusque amnem propinquum
wrbi, ponte facto, castra posuit. Ex quo loco Giove-
nazzius sententiam de Calagurri Vasconum, qua ea-
dem sit Nasica, sive Nassica, ut alii scribunt, egregie
σου ταν νι. Cum enim Livius dicat Sertorium cx
Graccuritanorum finibus ad Calagurim venisse, tain
ponte facto, amnem propinquum urbi fuisse trans-
pressum, id certe efficitur, Calagurim cognomento
Nasicam ultra Iberum fuisse sitam. Quare qus cis
flumen erat, quid rcliaquitnr, nisi ut Fibularciensis et
e8-et, et cognominaretur ? Graecuris Vasconiz etiam
urbs est ex Ptolomien,
τῷ, Vat. lj, Mar., Prag., Weitz., Widm,, IHlailsbr.,
Doug., Sich., Darciloa. Wat., Parcilon. Fabr., Barci- 4
non. Vetustiores lleinsiani cwn. Aldo, Barchinon.
Unus Torrent., feta pro freta. In breviario Mozara-
bico die 3) Julii hymnus incipit Barchinon (eto Cucu-
fate vernans. Corpus S. Ctcufatis olim Barcinvne, at
won procul in monasteric S. Cueufatis Sant Colgat del
Valles exstabat, nukc in Parisiensi monas:erio 5.
Dionysii asservari dicitur. Baronius, martvr. Hem,
ag. 309, ad diem 25 Julii, hymnum qui in breviario
ole'ano canitar, aliis aetis vulgatis hujus martyris
praefeit : intelligit, opinor, hymnum brevi.riá Moza-
rabici, ubi ex urbe Sc.llitana Ilispauiam venisse nar-
ratur. Plura de eo Bo'landiani ad diem 25 Julii.
54. Narbo masculino etiam genere solct efferri. De
S. Paulo Martyrologium Romanum 22 Martii : Nar-
bone in Gallia natalis sancti l'auli episcopi, apostolo-
rum. discipuli , quem tradunt. fuisse Serg'um Paulum
proconsulem, qui a beato apostolo Paulo baptizatus, et
cum in Hispantum pergeret, apud Narbonam relictus,
ibidem episcopali dignitate donatus est, Ubi pra'dicatio-
col«bat, ut vidimus hymn. 3.
59, lHleinsius conjicit obvia Christo. Rat., Mar. a
priua manu, radians. Melius rapiens.
40. Prag., porrigit, non ita bene.
41. SS. martyrum Complu ensium Justi e! Pasto-
r's festum celebratur die 6 Augusti in ofiicio Mozàra-
hico cun hymno de quo disserui in Hym odia IHispa-
nica: quem ab Asturio antistite Toletano, qui corpora
reperit, compositum aiunt. Paulinus Nolanus iu pa-
negyri de obitu Celsi; Justum et. Pastorem | intelligit
cum de filiolo $10 loquens ait: Quem. Complutensi
mandavimus urbe, propinquis Conjuncium tumuli fe.
dere martyribus : Ut de vicino sanctorum sanguine du-
. eat, Quo nostras illo purget in igne animas.
À5. Nebrissensis ait Complutum civitatein csse IIis-
pini Tarraconensis, fortasse Alcala; nam id omnes
opinantur. Cellarius in Geograph. aut. ait neminem
dubitare quin Complutum sit Αἰ αἰα de Henares. N .
hilominus nonnulli graves scriptores id negant, quo-
ru:u rationes videri possunt in. Ilistoria. oppidi Gua-
dalaxara, cap. 5 et 6, auctore Alfonso Nunez de
Castro. Nescio an aliquid buic opinioni communi ad-
versetur, qua Complutum Alcala de llenares esse
dicitur.
43. l'rag., ingerit : melius ingeret. Iso Tingi.n vo: at
civit»tem Cotie, fortasse quia in Mauritania, ubi Tin-
gi* (Tanger) sita est, mons est dictus eo nomine. Vide
cominent. ad vers. 216 Apotli, Alius est Cassianus,
quem peculías hymno hujus libri 1x laudat. Pruden-
tius. M:rtyrologum lomanum : Tingi in. Mauritania
passiu sancii Cassiani martyris, qui exceptoris diu ge-
rens officium, tandem coitus. inspiratus , exsecrabile
duxit neci Christianorum deservire : unde renuntians
cidem officio sub Christiana confessione triumplium me-
rui. obtinere martyrii, tertio nonas Decembris anno
Christi 505. Ejus acta sincera profert Ruinartius. Ado
ad diem 3 Decembris Tingim vocat metropoli.
49. Weitz. scribit Mussilum, Ilailebr. Massellum,
nis officio non segniter expleto, clarus miraculis migra D supra Masilum. Alii Massylum, scil cet pro Maasylo-
v tin celum. Confer Bollandianos.
53. Arelas, nobis Arles, civitas est in Gallia Nar-
Loneusi sita.
56. Diversus est hic Genesius ab alio ejusdem no-
minis, mimo, et postea martyre, Vide Baronium ad
Nartyr. Rom. viu cal. S ptem., et Rosweydum iti uo-
tis ad homiliam martyrii Gene-ii Arelaten:is subJ'au-
lini Nolani nomine vulgatam.
51. Glossa Vat. A contemne.ida est,
58. Ald., Ürbs adorate et cin res puelle, Wilin.,
Urbs adorata el cineres piorum. Urb., Urbs adorate: οἱ
cineres puelle, Nat. (), Hat., Urbs odorata cineres
puelle, Mar., Urbs adora'as cineres puella ; r. ceutiori
mano, adoratos, qnod non uisplicet. Verior est lectio
— Vatt. A, DB, ltat,, Parchlasii, Alex., Gis., Weiltz.,
. Heins. et aliorum, Urbs «doraut ceres puella. Sec-
rum. De his Virgi'ius lib. 1v, Massylique rutint equites.
Ubinim hzc gens sita esset, non omtium eadem e.t
opin:o. Ab aliis prope Barc:zeos, ab aliis apud Getulos,
ab ul is ad occidentem in Runidia collocatur. lis f.-
vet Prudentius, Papebrochius, tom. Il, Aprilis die 16,
pag. 402, conjicit legendum Fessa, seu Fezsa p o
(rito, et intelligit Fezam (Fez) urbem nobilissimam
Aur Δ}: Tingitanze. Wesseling us, ad Vet. Rou.
Itiner. pag. 78, ait optimum esse festa, E! quis, in-
quit, veterum Fesse, seu potius Feze meminit ? Der-
nardus Altrete, lib. m Antiquit. Hisp., cap. 7 ei 8,
ostenilit a Saraceuis primum eam urbem cond-tam.
Poterit au ein liic esse sensus : Ting s iugeret suum
Cassianuin, qui est festum monumentum Massylorum
regum, quod iu Massylia ejus mermoria celel»etur :
quo αἰ Τὸ lius. Aut cum Clamnil!aido : Tiugis,
$65
Qui cinis geutes domitas coe;it
Ad juga Christi.
Singulis paucae, tribue, aut dudbus,
Forsan et quinis aliquv placebunt
Testibus Christ, prius hostiarum
l'ignure functi.
70 Tv decem sarcetos revehes, et ὃς Ὃ,
Ὁ vsaraugusta studiosa 'Chiisti,
Verticeii flavis oleis reviucta
Pacis honore.
Sola in oceursum nwnerosiores
Martyrum turbas Domino parasti;
S.]a pr:rdives pietate inulta
Luce frueris.
Vix parens orbis populesa Pos ἦν
ipsa vix Roma in solio 12c4 a,
Te, decus nostrum, superare iu isto
τὸ
PERISTEPIANON ΠΥΝΝ. 1V. t06
Munere digna est,
Omni'us portis sacer immolatus
Sanguis exclusit genus invidorum
Dxtmonin, et nigras pepulit tenebras
971 Ur'e pista.
Nullus umlirarum latet intas horror :
Pulsa nam pestis populum refugit,
'C'iristus in tois habitat plateis :
Christus ul.ique est.
Martyrum credas patriam coronis
Debita sacris, chorus uade surgens
Terdit in calm niveus togatze
Nobil tatis
lide, Vincenti, t&àa palma nata est,
Clerus hic tantum peperit iriumplium :
lic sa:eidotum domts infulita
65
75
GLOSS/£ VETERES.
4S. Juga, fidem, 1.
49. Pauc:e, urbes, civitates, 1. — Scili.et urbes, Mar.
52. Funcia, use, 1.
δῷ. lRevehes, referes, I.
51. Numerosiores, pluriores, 1.
οἱ. l'areus orbis, Cartiago, Vat. A. — Carthügo,
müáter, — Poeni, Africani, l.
69. Ümbrarum, demonum, 1.
11. lude, scilicet Cesarauguste, V.
78. Clerus, cohors clericorum, id est Casaraugusta, ἴ
19. Infulata, ornata, 1.
COMMENTARIUS,
uhi Massyloruift reges mandant. r sepulturz, ingeret
sum Cassianum, qui nunc ciuis est, sed olim gentes
domitas ad juga Christi coegit. luinartius. ait incer-
iui esse «uid. Massylum nomiue intelligi debeat, et
in ins. S. Michaelis legi Mazillum. Mili locus nonnihil
ob eurus est; sed poete nens satis in'elligitur.—
49. Ex urbibus quas memoravit l'rudentiàs , Cala-
gurris duos marlyrcs, Tarraco tres, Corda quinque
ofl^rt. Czesaraugustam numero martyrum przferen-
dam ait.
51. Vat. B,'Chris'o ; alii Christi, quod tenendam vest.
Sepe Prudentius testes pro martyribus pon.t. Pauli-
nus, Natali 15, vers. 85 et 86 : Ilinc ergo sanctis sive
confessoribus, Seu consecratis pass «me testibus. Mura-
torius male, sice consec-atis.
53. It. , Wien. revehis.
54. Vat. Ag Pal., Pu*., Oxon, Alt, tres Torrcu-
tiani, Christo.
55. Ald., eertice : melius. verticem. Casara: gu.ta
caput oleis redim ta describitur, quia o'eis abundat ,
qiee sunt pacis insi:ne et hen» Ὁ. Videepigranima Ne-
brissensis ad suxm Prudentii editionem proleg. num.
107, in 1.012.
$6. lleinsias cum scriptis edid:t honore; sed suspi-
eatur l-geudum /tonore. Teulius in textu honore, sed
im nota habet : Sic Heinsius; nostri pene omnes u07:0-
ΒΕ : »ec aluer. Huinar.i.s.
57. {π᾿ numer»siores turbe martyrum intell:gun-
tur esse innümerab lcs inartyres. Coiaraugustani ,
quorum festum agitur die 3 Novembris, in breviario
Mozarabico non fit eorum n:eutio, De PPraden.io ἀπ»
bitare aliquis possitan ipsos octo.ecim martyres Cze-
8. raugusianos vocet turbas numero:siores, quam sint
martyres ab aliis urbibus Christo oilTereudi. At ea
qua sequuntur rem distinctam, et innumerabiles
martyres satis demosstrait. Martyrologium lKoma-
num, Flori, Usuardi, Galesini , »ub iunumerabilium
martyruin. nomiue eos celebrant. Massain caudidam
eppellari, quia eoruu cineres ab alienis 68 :6ὍΓ6 dis-
Creli, ac simul con.esti repe. ti sunt, plurimi confir-
mant, luinortius ait id miraculum in mss, vetustio-
ribus desiderari.
61. Dreviar. Moz. male, Penis pro Pani. Vocem
-populesus nonntil i suspectam habuerunt : ea usi sunt
Apuleius, Solinus, Amniatus, Vegetius, et alii, quo
rum verba in lexicis indicantür,
66. Mar., excludit, ut videtnr, ᾿
68. Mar., orbe pia'o. sed sopra orbe glossa, id est
urbe. Aliquis etiam ibidem correxit urle piata.
69. Parrhasius mendose, et contra ietrum, late
C tinctus horror.
129. Mzr., ubique s8'ne est, qüod r«ce:stiori mann est
additum.
19. Nebrissensis recte explicat martyrum patriam,
übi martyres nimia fertilitate proveniunt.
15. Ma:tyres candidatos vocat ob sto!as albas, de
quibus Apocalyps. v3. Nobilitotem togatam eodem
sensu acci; io potius quam ut gens togara, id est Πο-
mana, intelligatur. Infra vers. 191 eosdem mortyres
vocat purpureos proceres ob fusum sanguinem.
77. Riseus tom. XXX. Hisp. sacer. hinc colligit
V.ncentiuin Ciesaraugustanum fuisse, ac Jure refutat
Dodd wellutm in di-sert. 19 Cyprianica, et Joannem
Morinum lib. ix, cap. 19, de Adininistr. sacram. pee-
nitent., qui negant persecutionem Diocletiani e*Ma-
ximiani ad ILspanos pervenisse, Existimast non-
nulli . rimum martyrio eoronatum Vince: tium, tum
octodecim mart;res, ac posiremo innumerabiles, At
con'rarius est l'rudeutius vers. 105, Novcrat templo
celebres ἔπ isto Octies partas, deciesque palmas.
78, Vat. A, Fabr., 1} ng., Gis., clerus hinc, ut vers,
seq. iidem Ainc sacerdotum, leinsius ἃ Giselino re-
cessit, et edidit utrubique Aic, neque tamen varietatem
lectionis advertit. IIein io concin t Teolius, quamvis
ex duobus Vatt. melius forta-se dicat hinc. In pler.s-
que e-t hic, etiam in P'arrhasio.
79. Prag., sc sacerdotum. Peveratas putat unum
cumdemque fuisse Valerium Cxesaraugustanum epi-
scopum, qui interfuit concilio Eliheritano, et cujus
diaconus fuit S, Vinceutius, quamvis Prudentius un-
mero plurali Valerios nominet : quam sententiam
tenu;t Baronius ad ann. 305. Chamillardus ad hunc
locum ait : Qua Ecclesia Cesaraugustana unum tan-
(um agq*0scit Valerium episcopum, hanc sequor opinio-
nem, licet Prudentius alia esse videatur. Sed cum Ec-
clesia Cessaraugustana exactum et perpetuum eatalo-
gum suorum episcoporum neon habeat, potuerunt duo
vel plures cs-e Va'e ii episcopi, quin eos niinc agno-
—
561
SÜ 9739 Yaleriorum.
S.evus autiquis quoties procellis
Turho vexatum tremefecit orbem,
Tristior templum rabies in istad
Intulit iras. t
85 Necfuror quisquam εἶπα laude nostrum
Cessit, aut clari vacuus cru iris .
M.rtyrum semper numerus sub omni
Grandine crevit.
Nonne, Viucenti, peregre necandus
9) 979 Martyr, lis terris tenui notasti
AURELI! PRÜBENTII CARMINA.
100
Sanguinis rore speciem luturi
Morte propinqua ?
Hoc colunt cives, velut ipsa membra
. . Cespes includat suus, et paterno
905 Servet amplecteus ta:nulo beati
Martyris ossa.
Noster est, quamvis procul binc in urbe
Passus ignota dederit scpuleri
Gloriam victor prope littus altze
97 5 Forte Sagunti.
Noster, et nostra puer iu palzstra
GLOSS.E VETERES.
85. Valeriorum, episcopi erant, 1.
85. Nos'rum, pro nostrorum, ].
88. Grand.ne, per e utione, 1l.
89. Peregre, in per grinatione, l.
91. Futuri, temporis, l.
scat ; adeoque imbecilla «st isthzec ratio, ut Prudentii
opinionem, imo Jiistoricam narrationem descramus.
Au autem ex Prudentii verbis certo argui valeat
ipsum plures Valerios episcopos agnovisse, affirmare
n«n ausim ; sed certe id innuit, in familia Valeria plu-
res floruisse episcopos. Vide proleg. num. 51, 32,
58, et Baron. ad Martyrol. Rom. 28 Januarii. Pos-jt
dubitari an Prudentius domum infulataim Valerioruin
vocet etiam quia i» ea familia «ape erat unus aliquis
flauen apud BHoinanes : in cujus nummis insigne
cernitur apex saceriotalis in cgregia collectione num-
morum reipubliczs Romana apud cl. barouein. Almi-
nus: A'exandriin lecuperum Cataueusem, aui no-
vum de 1556 lRoimano systema proferet i3 lucem.
80. Parrliasius scribit Valleriorum. Apud Flore-
ziuin Valeriorum nowine multi nummi C:esaraugu-
stani et Calagurritani inscripti apparent tab, 4 et tab.
9.Bollandiani ad diein 25 Januarii liec verba breviarii
Ciesaraugust. ed. an. 1572 proferunt : Et pictate et
doctrina insignis Valerius ex consuluri Valeriorum
turba, teste Prudentio, Cesaraugustr ortus est.
85. Nebrissa templum iutelligit Chrisuanos, qui
templum Dei sunt. Melius intelliges ecclesiam, sive
urbem C;e-araugustanam, ut infra vers. 105, Nocerat
templo celebres in isto.
85. Henschenius legei;at Nec furori qu's sine laude
mostrum ; Sed postea in appendice tom. 146 Apri!is
correxit Nec furor quisquam sine laude nostrum,
Sensus est, Ci saraugust:e in ominibus persecutio..ibus
plurimos martyrium subiisse.
357. Numeruin Christianorum crevisse, quo p'ures
mariyrio coronaban!ur, cerium est, el id voluisse
Pradeutium plerique interpretes. affirmant, Sed for-
tasse Prudentius lioc loco solum :nnuit Cesarauguste
"munerum maryrum in singulis persecutionibus
fuisse semper majorem, ac plures pas;os in c xueuta
persecutone quam in. pr:ecedeulibus.
88. Graudinem pro adversa fortuna sumi monuit
99. Prope littus, promontorium nar:s, l.
1C0. Sagunti, civitatis Hispasia, c vitas Hisyomre,
f.da Romanis, el est generis feminini, V.
101. Palaesua, luctatione, 1. Certamine, Mar.
COMMENTARICS.
dum mors immineret, dolores patereris tolerantei: 1
Kein proferam, qu:e levis fortasse videatur, sed cu-
jus habeo auctorem gravissimum S. Eugenium, T«le-
tanum episcopum. Antequam 5. Vincentius C.esarau-
£usta ad martyrium educeretur, sanguis ex ejus nari-
us eífluxit, qui Cxssarauguste relig«ose asservabatur.
ΕἸ υς respexit Prudentius. Adi epi;ramwa Eugenii
De Basilica S. Vingentii in Casaraugusta, ubi dicirur
eruor ejus e(fluxisse, tom. 1 Operum PP. Toletano-
rum, pag. 25: Macte decus proprium, Vincenti mar-
tyr alumne, Unica spes nobis, macte decus proprium.
Purpureus niveum meruisti sanguine celum, Et seque-
ris Agnum purpureus niveum. Passio sacra. (umm.
provexit ad e&thera nomen, Consercet populum passio
sacra luum. Hic jacet ille cruor, quem das pro corpo:e
pignus, Nare fluente, tuus hic jacet ille cruor. Il c tua
uunc [Iunica, quod Christi finibria p-a5s!at, Tactu nam
salvat hic lua nunc tenica. [lic veiiam culpe merenn-
tur, vota favorem; Gaudia suma ferat, qui petit hic
ceniam. Incerium mibi, an sponte ul: sangvis fluxe-
rit, an sive a Vincentio ipso evicatus, sive ab aliquo
percutiente.
91. Bayerius in dissert. de S. Lau-. acute suspie:-
tus est lesendu:n spec.men futuri. Pronum est conji-
cere hoc specimen esse stolau 5. Vincentii Czsarau-
guste asservatam, cujus portionem Childeber:us rex
Gal.i:e Parisios detulit, de qua Ado iu Cliron. ad an.
num 527, Gregorius Turonensis lib. n Hist. Frauc.,
ca. 29, et alii.
93. Nebr.sseusis ait legi posse hunc colunt cives.
Exponit autem ^oc, scilicet quod Cx araugustazs na-
tus et institutus est ad fidem. Mihi videtur hoc e-se
specimen, de quo paulo ante dixi, *cilicet cruorem c
naribus ejus effusum, sive tunica, sive stola, sive
linteolo exceptum. Ruinartius mendese, velut ipso.
94. Breviar. Moz. in festo S. Zoili contra metrum
legit, suos et paternos.
98. Gis. in contextu, Fabr., Dong. 8 prima m.nu
Darihius lib. wv Adv., cap. 9, ut apud Ovidium, Cum D sepu!cro.
Deus in:onuit.
89. Ald., Vat. P., Urh., Gis. ad oram, mecatus ;
alii necandus, Alex. supra, Vat. P., Urb., Ald., Gss.,
aliique edd., et scripti, peregre. Gifanius ex vet. lib.
jn iudice Lucr. verbo Cort re-t.tuit peregri, quod ex
suis scriptis amplexus est Heiusius, ct eum οὶ 510
'Teolius : qui uiutlominus omnes Vatt. a legot pro per-
egre. Ego in Vat. Q ei Alex. a prima manu reperi
peregri. V-rsus cuin. pere;re ein recte. procedit,
t'arrh. sii leciio peculiaris est, perejriue quami is.
90. Nebri:sensis ad verba tenui rore sanguinis ho:
notat : Forte. proplerea. dicit, quod ibi didicit, quo
pucto d. beret essc martyr, cum viderel cives auos mur-
L;rium. pati, Chaiillardus interpretatur : Aoune, ὁ
Vincenti, Qui altera ii regione morti debebas occusbere,
kic tenui q idem. crso:ás tui effusione. nolasti, quam
99. Vat. A, gloria : le:e gloriam.
. 400. Vat. A, Sagonti; Egm., Saginti, Sagunus,
nunc AMlouv edro, condita lur, ut. dicitur, a Zaeyn-
thiis, et foriasse hoc seusu alta sive anüqua voratar.,
Α Valentia, ubi passus est Vincentius, non proc.
distat. Forte ejus litius dicitur, quod cives Hanu.bali
acriter restiteriut, a quo demuin. urbs deleta est.
Opinionea nonnu'lins, qui fert? ad: erbium esse pu-
tat, quasi. Prudeutius de loco mar yrii dubitaverit,
nou probo. ἢ Οὐαὶ antem Prudentius Valen iam urbem
j,no'am :psi Viuceu:to, hoc est ext ruam, Livius
8 ripsit, Sdguntum a mari distare passus mille ferie,
Pun us tria wil.ia pa-suum; nunc mogis distat, quod
mare recessisse argui», Vide Fl.r.zum tom. Vll
]hisp. $acr., tract. 25, cap. 4.
101. Pe rus Mantianus nostra in. palestra. inter-
369 PERISTEPHANON HYMN. IV. 19
Arte virtutis, fileique olivo Α Dedecorasii. |
Unetus horrendum didicit domare Martytum nul!i remane .te vita
Viribus hostem. Contigit terris habitare n«stris : .
Θ᾽ Noverat templo celelres in isto 113 Sola tu morti propr: sup. rstes
Ucties partas, deciesque p»lmas Vivis in orbe.
L»ureis doctus patriis, edem 970 Vivis, c pen: seriem retexis,
Laude cucurrit. "Carnis et eee spolium retentans,
975 ilic et, Encrate, receubant tuarum Tetra. quam sulcos labeant amaros
110 Ossa virtutum : quibus elferati 1:0 Vulner; , narras.
S, iritum murdi violenta virgo
Barbarus tortor latus omne cv psit,
GLOSS/E VETERES.
105. Templo, scilicet Vincen'is, 1,
106. Partas, syncope. — Palm.s, martyre:, 180.
107. Laureis , coronis, Iso.
108. Cucurrit, coronatus est, I.
409. Euncrate, proprium nomen muli ris. Encrates
ebstinens Grace dicitur. Hinc Encratici leretici vocan-
tr, qui creaturas Dei damnant. Dicunt non esse bonum
maa.lwcare carnem el bibere viuum, 1. — Exrcrates La-
tine. abstinens. Hinc Encratici heretici, qui a. cibis
quos Deus crease-at abstinebant, Vat A.—EncrateGra-
CX nonen positum in vo:ativo ; sic Socrate alicubi ,
Prag.
110. Ossa virtutum, id est fortia opera : nam viva
erat quando hec (uerunt scr:pra, — Quibus effera ,
ossibus scri, 1.
112. Dedecora:ti, deturbasti —(forte deturpasti), t.
115. Tu morti , tu sola post martyrium. viva
| fuiati, T.
117. Seriem, or 'inem , l.
418. Carnis et czesx, abscisa carne , frusta est , I.
134, Darbarus , durus, l.
COMMENTARIUS.
pretatur de Valentia prope Saguntum; quo absur-
dum esse jam multi observarunt. Palxstra hic est
Christiana religio vel militi, ut. explicat Nebr 85,
vel loeus certaminis, ut. innuit glossa. llymn. seq.
vers. 915 : Ventum αὐ palestram glorie, Spes certa',
et.crudelitas. Quod aulem dicitur nostra, aperte id
significat esse pal:zestram Cx araugustanam. 1n DBre-
viario Mozorabico he stropha applicatur etiam S.
102. Hic et tres seqq.. versus absunt in Put. co-
dicc. In breviar. Moz. ad festum S. Zoili corr pte le-
gitur fidei collybo pro fideique olivo. Cun pocta nomi-
merit pa'ze iram, 3pposite addit fidei olivo : nam
et o'eum chrismatis iunuuitur, et athletarum mos :n-
d eatur, qui oleo inu-gebantur. Observat Peveratus,
hine olei nomine impensam significari snm ptumve,
qui fi& ad scienuam, artemve al:.quam perdi- cendam,
upde natum proverbium, Oleym et operam pe: didi,
dueta scili et metaphora ab. atbletis, quos aliptz et
pzdotribre inungere solebant.
403. Pal. male, vinctss pro unctus. Dreviar. Moz.
in festo S. Z^ili, cunctis, repngnante metro.
107. Ald., We:tz., Egm., Oxon., doctas, quod non
aw'et. damnare .[leinsius ; scilicel cucurrit. palmas
doctas. Confer comment. ad vers. 55 hymni 12. Ri-
scus ex lis verbis laureis patriis, et ex vers. 191,
Turba, quam servat procerum creatriz. Purpureorum ,
arguit, hos octodecim martyres patria fuisse. C:esa-
rauguélanos, et $:ts quidem probabiliter. Bollan-
diani etiam ita opinantor, adeoque se.itentiam Lus -
tanis mariyres$ 1dos octodecim adjudicantem reji-
ciunt. Non iamen propterea certo aflirmabo , omnes
et singulos tam ex octodecim martyribus quam ex
inwnmerabilibus Cesaraugus!:e fuisse natos, cum Pru-
dentio satis $'t, quod plerique in ea urbe ortum ha-
hueri t, et exteri in ea vixerint , palinamque mar-
γι ἢ nobt'nuerint. Eapropter vers, 175 et seq. ait octo.
decim martyres Urbis unius regimen tenere jure sepul-
«τ΄, Hic ipse conatus quo multis rationibus yersuadet
Vincentium. a2nnumerari debere Cisaraugustauz ,
probat a Prudentio in ali's civitatibus pracipue lau-
dari gloriam sepulcri et martyrii.
109. Ald. edidit Eucrati : emendavit Encratis ,
quo.i -Heinsius non animadvertit, qui Put., Ambr.
cum Aldo pro Encrati alleg?t. Mar., Rat,, Prag.,
Kot. , Weita., et alii, En-rate ; Gis. , Encrates;
Parrhasius, Eucrate; Oxon. ,. Encratia ; breviar.
Muz., E»grati. Nunc Hispanice baec sancta virgo En-
C
gracia nuncupatu-. [leinsius et recentiores nabent:
Encrati, quod exstat etiam in Alex. codice. Vartyro-
logiun Romavuum xvi , ca'. Maii : Ibidem (C. arau-
usta) natalis 5. Encratidis virginis ct martyris, que
uniato corpore, manrilla abscissa, et jecore avulso,
adhuc superstes , in carcere inclusa est, donec ulcera-
(um corpus putresceret. Quod ex bymno P:udentii vide«
tur esse d«promptum.
110, isoni non assentior, quod vivam Enerati-
dem dicit cum lix»c sunt. scripta. Confer commeu!,
vers. 137.
111. Dreviar. Moz., spiritu : lege spiritum. Iailsbr.,
vio'ata ; supra recte, violenta. Ex Evangelii verbis
vide:ur id sumptum Matth. xi, 12: BHegnum celorum
vim patitur, et violenti rapiunt illud.
115 Breviar. Moz., remeante vita, ct ita e'iam le-
gitur ibidem in festo S. Zoili, cui hz:ec stropha cni-
tur. Ex hoc et «eq. versu probat V. C. D»yerius pa-
triam ectodecim inartyrum. Cssaraugustanorum non
fuisse Cxsaraugustam , quasi martyrum nullus, dum
viveret , C:esarangustie liabitasset, Dissentit Riscus ,
quia Prudentius 5: lum refert S. Eucratidem post tor-
menta superstitem, Ciesarauguste vixisse, quod aliis
martyribus C:ecarnugustanis noa contigit. [ta prorsus
ex:si mo, .
415. Dreviar. Moz. vitiose, solis, et subprestes. ln
festo S. Zoiii etiam solus, sed supers'es; et de S.
Zoilo solus non qui!em metrice, sed grammatice
rec:e dicitur ; de S. Eucratide neque i.etrice, neque
grammatice. :
416. Dreviar. Moz., Vivis in orbem. Vat. A, Vivis
in urbe, quod non abhoiret. |
417. Hetexere proprie est quod textum, infectum
reddere. Sic Prudentius hymno 10 Cath., vers. 16, Et
D dissona tex'a retexi. Ali;s est renarrare, ut hic, et
vers. 81 lyumi 5 Cati. : Quee tandem poterit lingua re -
texere Laudes, Chri-te, tuas ?
418. Ald. , recentans, quod interpret tur. Nebrissa
renovans, ei quasi exulceruns, quod jam in cicatricem
coierat. Alii , retentans Breviar. Moz. scrib:t retem-
tans. Mihi non displicet recentaus : nam recento est
re-ens facio , ut observare licet apud Nonium et A.
Gellium. Fortas e etiam trahi poter:t a canto , quasi
recanto , s; Ye reciuo, [sonis glossa videtur corrupta.
Fortasse legeudum frustata est à. verbo frusto, in
frus*a concido , quod nonuulli Floro tribuunt.
119. Breviar. Moz. male, Terra quam sulcos habeat
amaros Vulnera. παγίς.
$9 AUEREL'I PRUDENTIE GARMISA. 379
διησ δ impensus, lacenita membra ; 5 In: idus quamvis ob.t m suremum
Peetus abscisa patuit. papilla. l'ersecutoris gladius. negarit .
Corde sub i50. 159 Pleua te, martyr, tamen, ut peremptam,
125 Jam minus mortis pretium peractum es : T'uena corenat.
Quz venenatos abo!ens dolcres, Vidimus, partem jecoris revulsam
Coneiiam membris tribuit quietem Ungulis longe jacuisse pressis,
977 Vine sopo:o. Mors babet pallens aliquid tuorum,.
Cruda te longum tenuit eicatrix, 140 978 Τὸ φυρᾳυθ νἱνα.
450 Εἰ diu venis doior hassit ardens, Hunc novum nostro titulum fraendum.
Dum putrescentes tenuat inedullas. Gxsaraugustz dedit ipse Christus,
Tabidus bumor. Jugc viventis domus ut dicata
GLOSS/E VETERES.
129. Impensu«, effusus. est, redditus, T. 110, Viva, sivente, Mar.
425. Minus , id est non , 1l. 14. "Fituluin, koc decus. — Fruendum, habendam,
496. Abolens, delens, 1l. n. ᾿ ΕΝ
428. So; oro, soporifero, ἴ. B f45. !uge, diu, l..
129. Cruda, recens. — Longum, din, longe, T.
| CUMMENTARIUS.
192. Gifanius docet imp:nsus veteribus idem so- — potuimus, si adfuissemus. Accedit, im hujuscemodi
nare qucd magnus, ingens ; quod Lucretii et Cae aris. — hywnis multa a l'rudentio dici ex persona civitatis,
auctoritate confirmat , sdducitque hunc Prudentii — seu populi, qui presens fuerit aut esse potuerit, quasi
versum. Verum sanguis impensus lic. significat 8au- — non multo post mortem hze laudes canerentur ἃ o-
guinem effusum, ct quia im; ersus.so:at effusus, pro- — pulo. Opiner, partem illam jecoris Prudentii τρία!
fusus, idcirco nonnunquam idem valet ae maguus, — couservatam fuisse, et ejus mentem esse, videri et
ingens : ut impensa libido, impensum pretinm. ostendi partem. jecoris que Jon;e jacuerat,. Confer
495. Nonnulli scribunt abscissa cum dup!ici s, ve- — epigramma S, Eugenii infra ad vers. 145. ᾿
tustiores abscisa cum uno. Martyrologium ltomanum 158. Vat. A pro diversa lect, late jacuisse. Breviar..
- ᾧ τίλϑεκα ex lP'rudentio sumpsit, Mamilla abscisa, εἰ — Moa. contra sensum et metrum, jacuisset.. Nebr ssa
jecore avulso. In basilica SS. eciolecim warlyrum — pressis exp'icat in ipsa thoracis penetralia impressis :
a servabatur papilla aliscísa, wt constat ex epig am- — ut. seilicet. simplex premo accipiatur pro composito
mjate S. Eugenii, quod exscribam ad vers. 145. imprimo. Sic verto pro everto poet:e usurpant.
495. Ald., Oxon., Urb., peracteg sine- est. Ambr., 159. Dreviar. Moz. . Sichardus et nonnulli alii vulg.,
vetusti Ieinsiani, Mar., ἴδω!., Prag., Dong. , peracte— pellens. Legendum palfeus epitheto proprio mortis :
est. Vatt. A, D, P, Q, Widman. a prima manu, per» Pallida mors passim occurrit. : In (tuorum interpretes.
actum est. ἴῃ Alex. est pa, et reliqua obscura. — subaudiuut membrorum. Sed potcrit sumi tuorum pro
Wei!z us citat Fabricium pro per ictum : sed alium — tuarum rerum neutro genere, et quasi substantive,
voluit dicere, nam Fabricius legit peractum est. lre- αἱ Sententia est, partem jecoris avulsam mortuam fuisse,
viar. Mez. mendose peracta. e&t. Nebrissensis expli- ^ dum adbuc Encratis esset superstes.
eat, Non multi estimandum, Pukriuu namqueuliquando 140. Mariettus notavit qwoque videri valere adhuc.
yenam significal. Certe lioc loco non significat, nam 141. Cum martyrum sepulcra ab epitaphiis inscri-
Prudentius ait ininori laude videri dignos mariyres — ptis, quibus nomen est titulus, ti:uli dicc rentur,
qui occubuerunt, quam Encraitidem, qua martyrio — acute dixit poeta hune novum titulum Czsarau-
(ui! superstes. gust.e Christum dedisse, ut esset domus dicata, ac
121. Breviar. Mozar. vitiose, concita membra. veluti sacellum, et martyrium martyris Eucratid s
128. AlJ., Bireviar. Moz., fine supremo. Plerique.et — adhuc viventis.
vetustiores, soporo. Utrumque aguoscunt Gis., Prag., 145. Ald., Parrliasius, Rat., Weitz., omnes ITein-
Palat., Widm., Sich. et alii, Siani, et plerique alii, juge viventis. [16 Gis. 1 ed.,
129, Hailsbr., te longe. Alicubi tenuat, male, pro — sed in ed. 2, in contextu, tumba, cum Fabr., Bong.
tenuit. . supra, Vat. B, Sich., et oliscure Mar. In Vat. A est
151. Vat. B, Rat. supra, Weitz., tenuit; melius est— jure, Vat. B pro divers. script. luge : vera lectio juge.
tenua!. ' Bwarius contendit episcopos olim nonnunquam tem-
155. S. Cyprianus epist. 53 de iis qui per tormenta — pla consecrasse iu honorem martyrum, qui suppliciis
superantur : Cum cupientbus mori non permittebatur — superstites viveban!, et adducit vers. 115, Mar!yrum
occidi, sed tandiu fessos tormenta laniarent , quandiu — nulli, etc., et hauc stropham. Eum jure refellit Ri»cus,
uon fidem, que invicta est, vincerent, sed carnem, que — quippe cum Prudentii versns non ita debeant inte'-
infirma est, fatigarent. ligi, neque ullum sit in tuta antiquitate vestigium
124, Egn., il.ilsbr., Vat. A ἃ secunda manu, ne» D tam. absurd:e. consuetudinis. Apud comment.tium
qaret. Vat. À a prima manu, neca et; Prag., necarit:.— Marcum Maximum exstat hic de S. Eucratide versi-
uirimque male. culus : Templa dicata sibi vidit hec in corpore degens.
135. Breviar. Moz. perperam, perempta. Verum nemo non videt, hujusmodi versum a recenti
157. Hinc fortasse nonnulii putarunt Prudentium— aliquo sycophanta conflictum, ut sinistra interpretatio |
martyrio Encratidi- present-m adfuisse. Sed Pru- — versuum Prudentii corroboraretur. Prudeniius, ut |
dentio illud vid:re per statem non licuit. Lupereius — supra Caesaraugustam appellavit domum. plenam an-
Leovardus in epist. ad Marianam impugnat Ambro- — gelorum, et templum, sic nunc vocat domum dicatam
sium Morales quod ex hec versu collegerit Proden- martyris juge viventis. Non tamen vehementer re-
tiun affirmare se partem jecoris Encratidis vidisse. — pugnabo, si quis ex epigrammate S. Eugenii mox
Keponit Lupercius Prudentium poetice loqui quasi — exhibendo colligat, reliquias S. Encratidis adhuc
:wsens martyrio fuisset. Bartholomxus Leonardus viventis, scilicet pallam, cruore rubentem, papillam
in altera epist.-ad Marianam idem argumentum con- — fibris sectam in aliqua basilica fuisse custoditas, aut
üímat; sed videiur esse mendum, quod Encra.is — etiam post Encratidis obitum domum ejus in eccle-
tres minimum annos ante Prudentium passa fuerit. — siam fuisse consecratam.
Nebrissa ju hunc fere modum interpretatur, Videre
8
379
Mrtyris es-et.
Erxo ter senis saera candidatis,
9779 Uives Optato, «inul ct Lu, erco,
Perge conscriptum tibime! senatum
l'angere pealmis.
Ede Successum, eaue Mirt alem,
Mors et Urbani tibi coucina ur,
Julium eantus resonet, simu'que
Quintil:anum.
Pullium paugat chorus, et revolvat,
115
t
HE
PERISTEPHANON HYMN. IN
A
650 Quale Frontonis fucrit tropeum,
Quid bonus Felx tulcrit, quid acer
Ccilianus.
Quantus, Eventi, tua. hella sanguis
Vinxerit ; quantus tta, Primitive,
Tum tuos vivax recolat triumplios
Laus, A1 odi.
Quatuor posiline super: 8t virorum .
Nomen cx olli, reu uent? metro :
Quos Sat!uruinos ue» orat vocatos
[00
GLOSS, K VETERFS.
15. Saera, civitas. — Candil.tis, martyriz tis, 1.
157. Conse iptum, deputatum, 1.
418. Pangere, luudare, l.
{19 Ede, profer, compone, vel cutn, V.
170. Tibi, à te. — Coucivatur, canarer, !.
135. Tulerit, sus. inuerit, 1.
4157. Bella, sc licet martyru n, !.
158. Quantus tua, scilicet sunguis bella, I.
161. Posthinc, postea, 1l.
162. ltenuente, re-puente, 1.
165. Saturnino:, nam burbara nomina eran! ; idéo
in metro vonere nequibat, ].
COMMENTARIUS.
145. Ter seni candidati sunt octodecim martyres, B a nostro diversus sse debet, ut probant Bollandiaui
vu $ supra vers. 74 vocavit chorum niveum togate
nob.litatis. E«rum nomina, ait Teolius, singulatim
recenset, prz:eter quatuor Saturninos, quos sim»l con-
jingit, quia, ut ait vers. 162, respuebat eos metrur,
cuni priina iu lis syllaba producatur. N«n satis in-
lelligo an ex mente Teolii prima syllaba in nomini-
bus qu: Prudeutius omisit. producatur, et cur. id
metrum respuat, an in nomine Saturninos ea d:catur
a Teolio produci. Si hoc tantum velit, S«rurniuos,
q amvis renuente metre, tandem nominavit Pruden-
tius. Exvp'ica da ergo est ratio cur peculiaria nomina
: ve3tvor Saturninorum, si alia nomina hi habueruut,
tacuerit. Nonnulli negarunt quatuer Saturninos
p opriis suis nominibus singulos fuisse insiguitos :
liabuerant tameu sua nomina, et ea exprimit S. Eu-
genius epigrapimate de Basilica sanctorum decem et
eeto, tom. | operum PP. Toletanerum, pog. 22, quod
hoc loco exhibelo: Incolit hoc templum sat. felix
Itrba piorum, Quorum promeruit sors benedicta polum.
llic montes sacros virtutum culmine cclscs, Unica ter
se:0$ continet urna. viros. Fwuea canosi liquerunt
gaudia mundi, Proque fide Domini membra dedere
neci. Hic ctiam compar meritis Encratia martyr. Sorte
se»nlcrali dissoci: ta jacet. Hujus inexhaustum testantur
sancía triumphum Palla cruore rubens, secta. papilla
f[.bris. Nomina sanc'orum si maiis nosse virorum, Edi-
cet cursim subdita summa tibi. Sed quia cuncta simul
wetri m non suscipit unum, Accipe diversis heec variata
metris. (Quintilianus adest, Eventius, atque Cussianus,
Feliz, Lupercus, Januariusque, Julius, Urbanus, Apo-
demius, inde Primitivus, Optatus, Publius, Cecilianus.
lHic Successus inest, hic Matutinus habetur. Ecce Fau-
s'ns, ecce Fron:o, posique Mar:ialis. Hec tbi turba
petens concedat prospera, lector, Et veniam praestet
hec iibi turba potens. Ad marginem divers:e ho scri-
rturz indicantur nomina magnorum pro sanctorum,
eL Evotius pro Eventius. Nomina Saturninorim 8
Prudentio non expressa hzc sunt Cassianus, Janua-
C
rius, Matutinns, Faustus, Ex his Faustus. metro D
Sapphico nomen aptissimum est, Cassianus, non mi-
nns quam JMartialis οἱ Prinitivuus , codem metro
' alligari potest. Januarius et. Martinus non ita fa-
cile, sed aliquo tamen modo in eodem carminis ge«
bere sonare possunt.
146. Abus scribit optato et (uperco, ycrinde quasi
n^mina prepiia non essent. Error clirus est. ρ] 0581:
Mar., luperco, sacerdote. Ambr. scribit et Tapecco,
l'al. Obieto. Porrhasius et Nepeo. In nummis Ca8ar-
argus anis apud. Florezium non semel mentio fit Lu-
rtr i. Peverstus votat ex Baronio Lupercum passum
(u.s-e in Novempopu'onia, ex S: aligero in Ausonium,
pi sum sob Decio, Citat Scaliger vitas quasdam ve-
Ur s» mariyium Aquitarorum. Verum Lupcrcus ille
ad diem 28 Junii.
147. Martyres C:esaraugustanos antea vers, 75 vo-
cavit togatam nobili atem, nunc senatum conscriptum.
Sic Laurentium in ejus hymno vers. 560, consulem
perennem appellavit.
151. ln edd. et plerisque mss., etiam martyrologia
Roinano legitur Juliam : sed restituere oportet Jul.um
ex monumentis prrvetustis domesticis, videlicet epi-
grammate Eugenii, Actis S. Braulioni ascriptis, ct
breviario Mezarahico. Consentiunt Usuardus, Ado,
codex jns. S. Miclielis apud Ruinartium, et unus
Yat. apud Teolium. Widin., resonat, pro resonet.
152. Prag., Quintilianam.
153. l'rag., Breviar. Moz., Fabr., Gis., Vatt. A,
B, e! alii, pangat, lleinsius cum tribus scriptis, Atduin
«ecutus, pandat, wt apud. Valerium Flaccum initia
overis : Versa proles tua pandat, Idume, Namque po-
test. Sol;mo nigrantem pulvere fratrem, Mar;ett. etiam,
ει Bat. à prisca manu, pandat.
197. Breviar. Moz., 8ι., Vat. B, Widm. a prima
manu, Mar., Thuan., Noms., Euvoti, Vat. A, Prav.,
Evanti. Put., Evovoti. Alt., Weitz., codex S. Micline-
lis apud [tiinartium, Eutdnti ; Ambr., Eunoti ; Bong.,
Sich., Heuvanti. Ald., pleraque martyrologia, et multi
scripti, Eventi. Parrhasius, Eugori. Rott., et unus
Torrent. , Evoti : quod aliis praoferendum acriter
puznat Heinsius adducto testimonio ex martyrolozii
Usuardi libro pervetusto, et ad ipsius Usuardi :eta-
t^m propius accedente, quod scilicet Lutetizxw Pari-
siorum ad S. Germani as:ervabatur, ubi recensentur
nomi: a octodecim martyrum eo modo quo ab Euge-
nio describi dixkuus, nisi quod Évoti nomen, non
Eventii profertur, Allegat itidem martyrologium
Ad nis vetustissimum cjusdem bihliothece, ejusdem
Alovis martyrologium ἃ Rosweyd» editum, Usuardi
martyrologium in bibl οὐ ες Bigotiana, pervetusta
manu exaratum, et editionem ejusdem Usuardi Lu:e-
ti: per Joannem Capellam collegii Navarrzi concen
torein. anno. 1490. procuratam. Quibus. propositis,
Heinsius Eventium pos.hace e martyrologiis ex-ulara
jubet. lluic sententie nondum acquiesco, cum tot
veterrima stent contea inonumenta. Recentiores, et'aut
Gallandius cum funariio et. l'apebrochio, reddunt
voti.
159. Aldus, Sichardus, et nonuu'li Vulg., cum tuos.
165. Cur metrum renuat Sarurninorum uomen car«
mine sappliico expriui dixi in pro'eg. num. 214. Isa
etiam putavit bzrbara ila nomina fuisse, qu d falsum
c8se constal ex eyig:ammate S. Eugenii supra ad
vers. 145, et Actis nomine S. Braulionis. In. opera
llispanico eruditissimi F;orezii de Nummis mentio
Saturnini occurrit iuter nuin 8. Calagurritanos. No«»
tandum est in martyrologio Dwiniano id referri ex
881 Prisca vetustas,
C. rmin s leges amor aureormm
Noimimm parvi facit, et. 1 quendi
Cn'a de sanctis vitiosa non est ,
Nee ridis unq:am.
l'lenus est artis modus, sul nota: 2s
Nominum formas recitare Christo :
Quas tenet coeli liber, explicandus.
. Tempore justo.
Octo tunc sanctos recelet decemque.
Angelus coram Patre, Filioque,
Ui bis unius re,imen tenentes
Jure sepuleri.
Quin,ad, antiquum nume un trahentur
ec
C
1(0
ι7ὅ
ABRELIU. PREDENTIE CARMINA,
A
185
100
$1)
0689 Viva post penv speci ve: puel'a,
Murs (ue Vincen'i, cui δα ποι hinc est,
Fons et ho:o:is.
Addit/s Caio (nec enim s'Tendi),
Teque, Crementi : quibus incruentum
Ferre provenit de. us ex secundo
Laudis agone.
Ambo confessi Dominura, steterunt
Acriter contra [remitum latronum :
Amo gustarunti leviter saporem
Martyriorum.
993 lic sub altari sita sempiterno,
Lapsibus nostris veniam. preeatur
Turba, quam servat procerum creatrix
180
€..08S.E Yi. TERES,
166. Paevi faeit, cortemui:, I.
4658. ftudis, nora, 1. — Inlecta, Mar.
471. Explicandus, promun.iondus, 1.
4735. Wec iet, nuneret, l.
110. Jure, leg^, l.
. 4177. Ad aniiquum, numerum, decem el aepten.
([orte et oct), 1. j
178. Specimen puella, pulchritudinem Encrate, Y.
B
179. Sanguis, genus, Mar.
480. Fons, origo, l.
481. Silendi, scilicet estis, 1.
185. Secundo, prospero, l.
184. Agone, certamine, l.
189. Sub aHari, sub secreto Dei , Mar.
191. Creatrix, parens, l., M.r.
COMMENT ARIUS.
Prudentio, £t oliorum quatuor, qui Soturnini vocati
esse re(cruntur. Usuardus quatuor propria nomina ex
Eugenio aut Braulione videtur hausisse. Qusram
tamen. cur. Prudentius priscam vetustatem ad com-
inune Saturninorum nomen proferendum testem »d-
vocet, siqnidem s:eulo 1v. ineunte hii. martyres core
pam adeptj sunt? Alibi etiam. eodem fere. mod»
loquitur 2 nimirum tempus ante actum, quamvis non
leng ssime distans, voeat vetustatem.
163. Hjuc p.tct nullum omissum fuisse Pruden-
tio nomen martyrium quia iud metro adversaretur :
sed contra,carmiiis leges positum vocabulum Satur^
minos. Divit nomina aurea, ut initio hymn. 4 Peri-
gteph., Aureis qug Chris'is illic adnotavit litteris.
167. Aldus, oiiosa. Sichardus restituit vitiosa ad
fidem codd., et. carminis leges, quod jam ediderat.
Parrhasius.
168. Ald., /wrc rudis : lege nec rudis.
169. Egm., modus adnotator.
111. Mar., Prag., Rat , Heinsius eum suis, prx;-
ι r Oxon., Sch., Gis. l'arrhasi.s aliique, erplican-
diis, Ald., Oxon., et nounulli ali: scripti, explicandas.
Egimn., Hailsbr. , explicandos apud Weitzium. Dv hoc
vitse libro vide Apocalypsin Joannis cop. mt, Xx et xxi.
Fortunatus, lib. vin , carm. 4, Felices, quarum Christi
contingit amore Vivere perp.tuo nowina fixa libro.
174. Prudentius de extremo die ju-'icii loquitur, ct
dv angelis qui scparabunt walus de medio justorum.
Chan.illardus intelligit angelum custodem ecclesie
Uaesaraugustang : nam SS. Patres angelos adesse tra-
dunt non ο΄ "ἢ po; ulis «t rationibus, sed multo ma-
Κι ecclesiis et oratoriis, ubi sacra Christiana cele-
brantur. Non repugno; et fortasse hac ce carsa
Prudentius sers, ὃ Caes«raugustam . dixit plenam ma-
orum domum augelorum.
. 410, Prudentius clare pradfert in. martyribis jus
:epuleri juri patria.
471, Ald., Parrhasius, Vat. D, Mar., Weitz., tra-
bentur. Vat. À ἃ secunda manu, tracentor, vitiose.
Gisclinus edidit truhetur ; aduzesit Heinsius, quin va-
rielates scriptur:e notaret, Heinsium recentiores plo-
r'unque sine ullo ex«mine exscribuut, Riscus ex hoc
v rsu argu:t inartyrium S, Eucratid s fuisse posterius
waidtyrio SS. octedecim imartyriin. Ciesaraugi-tauo-
rum ; sed cuin. PPrudeutiu- siinul. adjungat Vinceu-
ugnm, cujus. martyrum. iu Actis Braulionis prius
ci arratur quam Eccratidi: pa.sio, probabile quidem
C
D
est quod ex aoc lymno pet'tar argamentim, $^d ΠΟῊ
omnino certum. Ácta vero Draulioni ascripta quan-
tàm mereantur fidem, alii judicent.
179. Put. et Ox. pro div. script., Tuque, Vincen:i.
Vat. P mendose, morse Vincenti, .
180. Parrhasivs, Pons et houoris: in cinendatis
pro div. seript., fons. .
481. Ald. seribit Gagio, Weitz., Rat., Gaio. l'lv-.
rique Caio. Hi ceto versus sequentes absunt a Put.
Idem de Tiliano codice testab:tur Salnasius. Ma:ty-
rolugium Romanum xvi cal. Maii ex bis Prud-utii.
versihus, ut clarum est : Caius et Grementius secundo
confessi, et in fide perseverantes, martyrii. calicem
gustaverunt xvi cal; Maii anno 303. Boliandiani su-.
Spicantur p:imum »gonem fuisse sub Ruffiuu prxsi-
de, secundum sub Datiano.
182. Nonnulli Vulg. co;tra metrum et sensum,
quibus. incrementum.
183. Id est, quod ait marlyro'ogum Romanum,
secundo confessi, Dubito autem an non potius secun-
dus agon laudis a Prudentio diestur coufessio : nam
primus et przcipuus martyrium est, Scil cet Caius
et Crementius ineruentum decas tuleruit ex confes-
sione, qux: est secundus, minusque gloriosus agon,
sive cerlamen laudis.
485. Confess.res olim. vocabantur qui coram ty-
ranuis Christum confessi sunt, non tamen palmam
mar!yrii obtinuerunt. S. Paulinns, Natali 15, de S.
Felice, vers. 94 : Confessionis aute functus prelia, Sed
éucruento consecratus exitu. .
187. Ald., leniter Σ metrum poscit. leviter. Tiscus
cpinatur hos versus non excludere mar:yrium , sed
indicare mortem minu; fuisse acerbam, Non ita qui-
dem judico : nam incruentum. decus et ambo confessi
verba sunt quae confessores, non martyres, signifi-
cant. Eodcm, ut ego opinor, pertinet secundus lau-
dis agon. . u
489. De corporibus martyrum, sub altari conditis,
saxpius occur: it mentio. Sed hoc foco observanda e-t
lossa Marietti. Allare sempiternum dicitur, ut apud
. Paulinum cpi-t. 12 ad Severum : Sancta sub ctcr-
nis altaiibus assa quiescunt. Sci'ieet quia Christus sa-
cerdus est in oternum , neque unquam nostra attaria
deficient.
190. Breviar. Moz. mendose, lapsisque nostr.&.
Ambr., Parrhasius, precantur.
191. An ex hoc leco certo colligatur, omuium ὦ»
577
Purpureorüm. —
Nos pio fletu, date, p-rluamus
Marisorom sulcos, quibus est operta
1"}5 Spes, ut absolvam retinaculurum
Vincla meorum.
Sterne te totam geuerosa sanctis
Civitas mecum tumu'is.: deinde
Mox resurgentes auimas, et artus
260 Tota se3ueris.
PERISTEPIIANON IIYMN, V.
A V HYMNUS. PASSIO S. VINCENTII. MART YIHIS,
9.8
9844 Deate martyr, pr. sj era
985 Diem trinmphalem tuum,
Quo sanguinis merces tibi
Corona, Vincenti, datur.
δ licteex tenebris sxculi,
Tor:ore victo, et judice,
Evexit ad caelum die:,
Christoque « vantem rcddid't..
Nunc angeloruim poartice, 8, ᾿
10 — Cllucis insigni stela
61,055 VETERES.
192, Purpureorum, pro. purpur.:torum , !.
49$. Date, sinite, ut, l.
494. Suleos, LUeras ; epitaphia , Mar.
497. Generosa , nobilis, l.
ἢ. Prospera, prosp.rum age, l.
10. Collucis insigni stola. Quando sanctus a prer-
senti cita transit, quasi una. stola lucet ; cum vero dies
j'dicii venerit, et animo.et corpore remunerabitur, tunc
duabus stolis collucet, 1.
COMMENTARIUS; .
t»decim martyrum nat.le solum fuisse Cxsaraugu- Bj anima funde pia prec imina pronostro [edo facinore pre-
gam, vide comment. ad vers. 107.
193. Pal., hos pio. De verbo date consule comincni.
ad vers. 594 Apoth. Idem sonat ac gc.
194. Nebrissa et Cellarius interpretantur, in cine-
ribus spem resurgendi operiam esse. Planius est
quod. etiam Teolio visum, intercessione martyrum,
«quorum cineres illis marmoribus tegebautur, ve-
n am peccatorum sperasse Prudeotiuin. ,
495. Breviar. Moz., l'arrbasius, ut a^solvat , scil
cet spes, non ita bene.
196. Alex. a pri.:a manu, vincla eorum , ma'e.
197. Breviar. Moz. perperam, te toga, Parrhasius
corrupte, Sternet ei o tam generosa sanctis Civitas me-
cum : tumulis deinde Mox resurgenjes animas, et artus
Tota sequestris.
199. Breviar. Moz., resurgentis : lege resurgentes
GniTRO3S.
200. Prag: oro loc versiculo Tota sequeris habet
hire verba Tot si quaris, inter dispersa reperies. Ma-
riettus ad hzec, Quid sit, ait, nescio. Neque ego qui-
dem aliud cogito esse, nisi exscriptoris alicujus aut
ignar', aul inepti errorem. In Vat. A, post hunc hym-
ntun sequi'ur Hymnus in. honore beattssimorum mar-
tyrum. Fructuosi episcopi, Augorii εἰ Eulogii. 1n Vat.
B et Mar., Passio S. Agnetis.
In hoc título plerique. c»dices consentiunt : in quo-
rum nonnullis bic hymnus ponitur post liymnum 1,
ut ad fiuem ejus di
Divo V.ncentio martyri Cesaraugustano. Aldus, Ode
in laudem. S. Vincenlii martyris. In codice pervetu-
sto ece!esis Veliternze, de quo dixi in Proleg. num.
212, in nota, exstat hymnus. de S. Vincentio, quem,
quoniam nondum editum μι, hoc loco transcri-
bere non pigebit : Pracelsa seclis colitur djes omnibus
fidelibus clara, In honore martyris Christi Vincenti
rite dicata, In cujus hodie natali solvimus laudes de-
bitas. [Insignis olim [phis , levita, gemina sub. Valerio.
gliscens dogmata. Flagrans amore divino, calcasti lu-
xi. Fabricius habet Hymnus v.
ce sedula. Fove, o martyr, tmmeritos famulos (uos noxa
pellens, et commoda prabens omnia. Cocterna una te-
cum in gloria jocundemur cantantes alleluia. Übi puncta
sunt addita, annotatur in codice, tanquam 'diversa
lectio, primo loco feterrima irusus. pelea, secundo ter
collega, qu:e duo equidem non intelligo. Aliis in locis
facilius intelligitur mendum cub.re, quam vera lectio
reperitur : nec tanti est eain investigare. Epigramwa
S. Eugenii de Dasilica S. Vincentii exhibui hymn.
super. ad vers. 90.In Prudentii byrano nulla fit men-
tio patrie S. Vincentii, neque oppidum, in quo pas-
8U$ est, nominatur, quamvis nomiue populi, ut szepe
in aliis, loquatur vers. 556, Exusculamur lectulum, et
565, Si sub tvorum gaudio V estigiorum sternimur. Lo-
cum, ubi passus est, vocat oppidum vers. 353. C ire
toto ex oppido; quod fuisse Valentiam prope lit:us
Sagunti, ex Artis apud lRuinartium et Bollandianos.
constat. Esse autem hunc hymnum factum, ut die
emortuali S. Vincentii caneretur, prima el secunda
stropha aperte ostendunt. Ruinartius putat Pruden-
tium ex Actis antiquis, qux& ipse profert, hymnum
maxima ex parte concinnasse. Id sa!is est verisimile,
cum Prudeitii hymnus interdum etíam in verbis cum
Actis consentiat, εἰ Acta videantur esse antiquiora.
et forlasse statim ost Diocletiani persecutionem
confecta : quz in ecclesiis lecta fuisse ex S. Augustini
sermonibus perspicitur. Coterum nonnuile sunt.
conjectura, ut Acta quie nunc exstant post Pruden-
tium concinnata fuisse credamus. Ruinartius plura
habet de. cultu S. Vincentii, presertim in Gallia, et
quidam nos quoque animadvertimus in notis ad.
Hymnodiam flispanicam. Vide etiam tom. V Actor.
sé. ordin. Benedict., et Florezium tom. VIII. Hisp.
SacT., tract. 25, cap. 7. Nicolaus Antoniu:, Bibl.
Hisp. tom. ll, paf. 109, laudat ineditam. disserta-
tionem Michaelis Joannis Vimbodini, et Queralt de
S. Vincentii levite llispani martyris sacri corporis
trauslatione. Apud Boldettum lib. 1, cap. 59, Ob-
brica mundi gaud'a,fortis athleta. Tempsisti smva ρα.» D serv. exstat monumentum vetus expressum e coeme-
warum genera, risisti sereno corde plurima, vincla,
wrbera, furias, faculas, catenas, ungulas, ac cral:-
euam. Carcer te teter nil terruit , aut ulla tortoris cru-
delitas , nec torrida ferri machina..... Flammas testu-
m aspera (ragmina ultro subisti impavidus. Se-
pius cuneis moz sidereis ymnichabas mystica latus
carmina. Sonant organa permirifica modu'atis voci-
Eus concrepantia. Victis victor. hostibus victorem cer-
Rebas; comminus angelorum psallebas caterva voce
linnula,.... Eya, miles invicte, posita caduca sarcina
arce poli florida necteris nos. Post tot tormentcrum
supplicia feliciter peracta , atque devicta penetrasti εὐ i
&'dera. Stola laureatus perspicua agnum sequens. [ul-
gida inter lilia agonista jam trijtdias. Jam jam sancta
terio Callizti, quo SS. martyres Vincentius, Agnes,
Poltus (lippolytus) in vtro reprzsen'!antur.
&. Sententia desumpta est ex. [1 ad Timoth. tt, 5:
Nam et qui certat in agone, non. coronabütur, nisi legi-
lime certaverit, Etsi autem | poela fortasse id non co-
g taverit, notandum est dici posse tibi vincenti, et tibi,
o Vincenti. Non dubito quin Prudentius nomen Vin-
centii ad coronam qua vincenti datur ultro aj pli-
cuerit. Paschalius, lib. 1 de Corouis, cap. 6, pag. 19,
de coroua quie priemium est, martyrii copiose dis-
serit.
10. Ald., Weitz. cum snis, scripti plerique llein-
siani, Vatt. omues, excerto Alex., colluces, vel con-
luces. Put., Alex. a priua manu, Cauch, codex, scbe«
579
Quam testis iudemabiiis
Rivis cruoris laxeras.
Cum te satelles idoli,
Przcinctus atris legibus,
t5 986 LLitre divis gentium
Ferro et catenis cogeret ,
Ac verba primum mol'ia
Suadendo blande effuderat ,
Captator ut vitulum lupus
v) Wapturus, alludit prius.
fex, inquir, orbis asinus,
Qui sceptra gestat Romula,
Servire sanxit omnia
Pr scis deorum c.ltibus..
95 Vos, N»zareni, assistite,
AURELII PRUDENTII CAAMINA.
ltudemque iri:um sj ervite,
If:ec saa, ἢ e princeps colit,
l'heste fumo. et victitua.,
Exclamat hic Vincentius,
30 9877 Lcvita de tribu sacra,
Minister abaris l'ei,
Seplem e coluuaiis lactei- :
Tibi ista przesint numina ;
Tu saxa, tu lignum colas :
53. Tu mortuorum inorteus
Fias deorum pon:ifex.
Nos lucis auctoreti. fl'atrem,
Ej sque Christum Filium,
Qui solus, ac verus Deus,
4) Datiane, confitebinitr.
6GLOSSJE VETERES.
41. Quam, scilicet-tu, 1.
45. Idoli, speci«s doli ab idea, l..
qJ . Maximus, ille, 1.
96. Sansit, decreiit, l.
24. Priscis, prioribus, Mar.
95. Nazareni, Nazareni vocabantur. piius. qui nunc
Ghristiani, quod nomen prius repertum est. apud
Alexandriam, ubi beatus Petrus episcopus. [actus cst,
B Vat. A.
96. Rudem, nosum, Mar.
98. Fumo, thuris, Mar.
50. Levita, in temp'o additus, Y. — Sacra, Eccle.
sia, V. De sancta Ecclesia, Mar.
$2. Columnis, septem donis Spiritus sancti, 1. — Co-
[umnas septem appellat s ptem ministros Ecclesiae : tot
enim prius ab apostolis (ueránt ordinat), Vat. À.
COMMENTARIUS.
ds» Grevian:e, collucis. Gifanius legit colluces, et at
Prudentium es ssepe corripere, ut in fames. Barthius,
Bib. iv Advers., cap. 9, putat colluces cras-ius om-
nino erratum 6886, quam ut poetze tanto concedi pos-.
sit : adeoque ex conjectura corrigit Luces coinsigni
εἰοία. Giselinus pariter, ut idem vitium olfugeret,
edidit Luces in insigni stola, quod cur non observavit
Barthius, in commentariis Gise!ini alias versatus? Αἱ
vero cum multi nobiles codices habeant collucis, et
plarima sint. hujusmodi verba qux ad secundam et .
tertiam conjugationem spectant, de quibus agit Pri-
scianus lib. x, et cum Prudentius id etiam ob-erv:-
verit in percenseo, ertorqueo, omnino legendum est
collucis.
13. Glossa de.idolo contemnenda est: vel lege spe-
εἷος. dolum ab idea.
44. Conjiciat aliquis arctis pro atris.
45. Thuan., divis gentibus : fortasse fuerit dis gen-
libus, ut conjicit Heinsius.
18. Vat. A, effuderet, male.
90. Vat. A, prius ; supra, pits.
93. Put., et pro diversa script. Oxon., publica pro
Romula, quo non displicet lleinsio. Weitz. cuim
Hailsbr., et Widm. a prima monu, gestit pro gestat,
minus hene.
35. Put., Nazoreni. Pro assistite conjici posset ab-
ste, quasi desistite a vestra religione. Sic abs'stere
bello, incepto, et simpliciter Virgilius lib. 1 ZEn.,
196. Ncc prius absistit. Christiani olim a gentilibus
et Judwis contumeliose vulgo Nazarzi, seu Nazareni
vocabantur, quo de nomine plura scriptores auti-
quitatum Christianarum , Mamachius, Binghamus,
alii. In glossalegendum Antiochiam, non Alexandriam.
Fortasse etjam legendum erit receptum, von reper-
tum : nam scriptura ambigua e-t. Sed bene est reyer-
feit: In aliis verbis factus est intellige, vel corrige
uit.
96. Vat. B, corrupte, rudumque.
97. Giselinus fatetur. omnes libros formis editos
babere hec saca : nihil dicit de mss., in quibus idem
observatur. Nihilominus legit hac sacra, ut infra
vers. 105 et seq., Tibi ergo soli, contumaz, Tarpeia
calcentur sacra ? Non enim, addit, Dati'anus fateretur
saxa ase coli pro numinibus qu:e saxis repriesenta-
bantur. Vera tamen lectio est saxa, quibus divinita-
tem inesse putabant gentiles, ut ex re pousionc Vin-
centii colligitur, et fusius ostendi in comment. a4
byinn. 11 Catb., vers. 35. Neque apposite diceretur
sacra vlacare (umo, et victima. Colebant autem genti-
les sara, quia intus habitare spiritus credebant. Vile
vers. 77.
$0. Ad rem S. Isidorus lib. vn Etym., cap. 12:
Lev.t& ex nomine auctoris vocati : de Levi.euim levita
exorti sunt, a quibus in templo Dei mysiici sacramenti
ministeria explebantur. [li Grece diaconi, Letine mi-
nistri dicuntur, quia sicut in sacerdote consecratio, ita
in diacono mysterii dispensatio habetur.
32. Apud llispanos videtur viguisse eadem consue-
tudo quie in Ecclesia Romana de scptem diaconorum
numero, quem apostoli statuerunt, dum diacoucs
eligerent Act. cap. vi. Cur autem dicantur. columna
lactec, Iso septein dona Spiritus sancti commemorat,
Chamillardus innocentiam et castitatem qua praedui
esse debebant, et quod tunc Ecclesiam veluti susten.
tarent. Existimo Pradentium alludere ad stolam,
cujus supra memivit, et ad morem standi ante alta-
re. Canon 4 concilii Barcincnensis : Ut diaconus in
consessu presby:eri ncn. sedeat. Et cap. 60 cullect.
Martini Dracar. : Non licet diaconum aute presbyteruin
sedere, nii cum jussione presbyteri. Vide vers. 58
ligni 5. Laurestii : Qui stant ad aram. prozimi.
99. Acla : Nam quos jubes deos conf.teri, idula sunt
lignea et lapidea. Tu ill.erum tesis, tuque. mortuorum
fias moriuus pcntifer. Ubi clare perspicitur conve-
uientia inter acta et Prudentium.
91. In proleg. cap. 29, exposui conjecturam V. C.
Giovenazzii legendum Nos lucis auctorem Patrem, Q^i
D solus, ac verus Deus, Ejusque Ghristum Filium, Da-
tiane, confitebimur. Quam ille multis gravissimisque
rationibus ex tlieologia et autiquita:e ecclesiastica
petitis corroboratani servat in. suo mis. commentario
iu llymr.um S. Hilarii, Hymnum dicat turba fratrum,
quod jam diu votis et utilitati litteraterum hominum
dc bet.
59. ltat., qui. est solus. 1n Actis : Profitemur nos
Christiane relig:onis esse cultores, et unius ac veri Dei
permanentis in secula famulos ac testes.
40. Rat., fatebimur, contra metrum. flujus Da iani
memoria exstat in inscriptione Ólispanica apud Gru-
terum, pog. cxcix.. Scilic«t Dotianus praeses Hispa-
niorum layidem poni curavit terminum iuter El.oren-
$cs et Pacenses, imperantibus Diocletiano et. Masi-
3st
988 lic ille jam commotior ,
Audesne, non felix, ai!,
Jus hoc deorum, et principum
Violare verb 5 a:peris?
Jus et sacratuin, et pubiicum,
Cui cedit humanum genus?
Nec te juventz fervidze
Instans periclum permovet ?-
lloc namque decietum cape :
Aut ara thure, et cespite
889 l'recanda ja. nune est tibi,
Aut mors luenda est sanguine.
Resp ndit ille altriusccus :
Age vrgo, quidquid virium,
Quidquid potestatis tibi est,
Palam rclu:tor, exere.
Vox nostra qua :it accipe :
Est Christus, et l'ater Deus :
5)
PER.STEPIIANON IITMN. V.
PY
69
Servi hius ac teste sumus z
Estorque, si potes, fidem.
Teorme:ta, carcer, ungule,
Stridensque flamm's lamina,
Atque ip-a penarum ultima,
Mors Christianis ludus est.
65 O vestra inanis vanitas,
Scitumque brutum Caesaris f:
Condigua vestris sensibus
Coli jubctis numina,
Excisa fabrili manu,
' 990 Cavis recocta οἱ f[ollibur,.
Quz voce, qux? gressu careut,
Immota, cca, elinguia.
Uis sumptuosa splendido
Delubra crescunt marmore;
llis colla mugientium
Percussa taurorum cadunt.
70
B
79
CLOSS/B VETERES.
4l. Hic ille, tunc ipse.
43. Nen felix, infelix, I.
45. Jus, conditio, vel imperium, l.
4T. Juveniz fervidie, tug juventutis, ἵν.
49. Cap. intellige, 1.
50. Cespite, sicut tunc mos erut, T.
52. Luenda, persolvenda, L
53. Altrinsecus, econtra, l., Mar.
56. Reluctor, ego, l.
66. Scitumque brutum, imprudens, Mar. — Decte
(um stultum, 1.
, 12. Elinguia, sine lingua, I.
13, Mis, talibus diis, l. '
GOMMENTAAIUS.
sino Heirculeo , ut initio .nscripuonis fusius decla-
raiur. Tum legitur :
TERWMINVS. INTER
PACENS. ET. EBORENS.
CYVRANTE. P. DATIANO:
Y. P. PRAESIDE. Il. M.
41. Prag., hic ; supra, hinc.
47. Ald. et alii vett., Nec te jubente fervide. Gise-
linus restituit Nec te juventa fervida, faventibus mss.
leemanus in Manuduct. ad ling. Lat. ex cod. Pal.
retiiuebat Nec te juventa. fervide, quam scripturam
es eodein, ut puto, Pal. allegat Weitzius, qui tamen
przfert juventa fervida.
48. Aldi error periculum.
50. Barthius, lib. xxv, cap. 7, Advers., ita legit
hos versus : Aut ard thure 6e cespite Precanda jam
munc est tibi. Aut moia luenda est sanguine. Intelligit
aram e cespite. Burmanno in Anthologia pag. 754,
tom, 1, displicet hzc emendatio, quam Sagittarius
eap. 40 de Cruciat. non solum adoptavit, verum
eiiam affirmavit hunc locum vulgo parum emendate
legi. Barthius su: currectieni hzc addiderat : Talia
wwe in divino poeta a nobis observata sunt : a cujus
apiritu etiam poetico reliqui Christiani vates longe ab-
sant. PRECOR ila etiam usurpat. Ausonius Ephemer. 5
Deus precandus est mihi, Ac Filius summi Dei. De ara
cespititia, quae framinea a Virgilio dicitur, videndus
ext Petrus Berthaldus, do Ara, edit. 1626, in-8, pag.
5] et 58, cap. 6. Veteres ni n solum oras cespititias
e1 tempore et in castris exstruebant, sed etiam szpe
alias cespite od aram exstruendam utebantur, vel in
ea jam exstructa cespite ad sacrificium utebantur. Cur
Prudentius thus cuin cespite conjungat, fortasse pa-
tebit ex Horatio lib. ni, od. 8 : Quid velint flores et
acerra thuris, Plena, miraiis, posiiusque carbo in Ce-
spite vivo, et lib. 1, od. 10: Hic vivum mihi cespitem,
ie Verbenas, pueri, ponite, thuraque. Accedit Auso-
nius in Ephemer. : Nec (iba crusti me!lei. Foculumque
viti cespitis Vanis relinguo altaribus. Tcolius obsei vat
Mazochium Specim. Biblic. tom. ll, dissert, 3 de
Mosaico altari cespititio, plura hac de re habere ct
juniores castigare, quod czspes cum diphthongo scríi-
bant. Cellarius cum Festo, et aliis cespes ἃ cedendo
dictum, et cum diphthongo scribendum contendit. [n
hujusmodi controversiis orthographicis nihil fere fir-
mum slabiliri potest : nam plerumque veteres ipsi
inter se dissentiunt.
51. Placanda malebat Cauchius : se] recte pre-
canda. VNide vers. superiorem.
52. Ald., tuenda, male. Ab Hailsbr. et Rott. abest
verbum est. Vide vers. 50.
55. Nonnulli vulg., respondet. Plautus otiam usur-
pavit altrinsecus.
56. Gifanius Ind. Lucr. verbo CoxaTA PATRABS for-
tasse hunc locum Prudentii intelligit eum ait eum
dicere exerere pro. instituta perficere, ccnata patrare.
Idem verhum legitur in Actis : Siquid malignitatis
viribus potueris, exere.
57. In Vat. A a prima manu abest ro:tra.
60. Extorque in teriia conjugatione.
63. De laminis ardentibus Horatius, Plautus, Ci-
cero aliique profani, et passim scriptores Christiani.
Vide Gallonium cap. 6, Sagittarium cap. 10, et Ba-
ronium ad diem 18 Maii de S. Dioscoro, qui novissime
D /aminis ardentibus odusius, martyrium. consumuiarit.
63. Put., queque ipsa. Thuan., aut ipsa.
66. Vat. B corrupte, socrumque brutum.
68. Gis, in contextu, jubeniis, scilicet Caesaris :
sed monet in noiis jubelis esse in aliis, et sic ora-
tionem veliemen'em esse et concitatai magis.
69. Confer qux? notat Elmenborstius ad Minucii
verba de Deo gentium : Funditur, fabricatur, sculpi-
tur, tunditur malleis; et Arnob. lib. vi, Sinulacra
ísta, qua vos terrent, queque templis in omnibus pro-
sirati atque humiles. adoratis, 0ssa, lapides, ara
sunt, etc. .
70. Barthius loc. cit. distinguit Cavis recocta, e&
follibus, et intelligit cavum fornacem. Sed videtur
cavis epitheton esse pro ventosis seu inanibus, et
ventum recipientibus, quamvis ccrtum sit. cavune
substantive eau dici.
Adsunt et ill e spiiius :
Sunt sed magistri cr.mium,
Vestrze et salntis aucupes,
Vagi, impotentes, sordid: :
ΘΟ Qui vos latenter incitos
In omne compellunt uefas,
Vastare justos cexdibus ,
Plebem piorum carpere.
N^retit et ipsi, ac senLtnt,
l'ollere Christum, et vivere,
l;juscue jam jamque affere.
licgnum tremendum perfidis.
! Jawant fatentes denique,
Pulsi e l3tebris corporum.
Virtute Christi et nomine,
Divique, et iidem da nones.
liis intonautem martyrent.
80
32
wt
o6
GLOSSJE
73. Areupes, venato*es, vel captorce, 1.
87. Alffure, futurum esse, 1.
55. Intonautem, loquentem, 1.
95, Obtru.lite, claudite, 1.
8 Lictores, carnifices, l. —
1:4. Faxo, facere volo. — Jus prztorium, regaiem
AURnCcLII PRUDENTII CARMINA.
A
Judex prof. nus non tulit ;
Conclamat : Q0. o*rudite,
Ne plura jactet improbus,
Yocem loqueniis claudite,
Raptimque lictores date,
992 illos reorum carnilins
Pastos, inanuque exerci'os.
Jam faxo, jus praitorium
Conviciator sentiat ,
- impune ne nostris sibi
Diis destruendis luserit.
Tibi ergo soli, contumax,
Tarpeia calceutur sacra ?
Tu porro solus obteras
Romam, senatuin, Cir: arem ἢ
Yinctum retortis brachiis,
VETERES.
potestatem, ].
103. Tibi, a te, Il.
106. Tarpeia, ftomana , ubi idolorum max ma pa:s
fuit, quod in Tarpeio monte cuncta. idola congregate
fuerunt, 1.
107. Obteras, contemnis, L.
95
100
105
B
COMMENTARIUS.
11. Put., at sunt pro adsunt, quod ab aliis scriptis
confirmari ait lleinsius, in quibus est vers. seq.
Sunt ; sed magistri criminum, quasi hie versus respon-
deat primo, At sunt et. illic spiritus, quod a:unt gen-
tiles. Eam lectionem amplexus est leleinsius, et cum
eo p'eri;ue recentiores, etiam Ruinartius, Gallandius
$cr p'urain. veterem retinuit, neque sibi aliam pro-
hari ostendit. Sententia eadem es!, in statui- idolo-
rum latere d:emones, qui dii esse non possun!, cmn
magistri sint. criminum, ad quir, impuram religio-,
nim docentes, provocant. Alludit Prudentius ad des
gentilium, qui erant ipsi ddemenes; οἱ cum ex :ta-
tyis aut, corporibus obsessorum expellebantur, no-
mina illa se habere : ffirmabant sub quihus in templis :
colebautar. Vide comment. ad vers. 4:2. Apoth. li
autein. divique, et iidem demones, ut ait vers. 99,
etiam exemplo suo magistri erant criminum.
T^. Gis., sed sunt. l'leri jue. sunt ced.
79. Rat, Vat. B, Mar., Prag., Alex. a secunda
manu, Gis., aucupes. A'ex. a prima mann, et vett
stiores Heiusiani scribunt aucipes. Ald., Fabr., Egm.,
auspices. Uailsbr., aucupes; supra, auspices; infra,
capaces, quod neque metro, neque sensui couvenit.
80. Minucius de oraculis gentilium loquens, ait:
Spiritus sunt insinceri, vagi, a colesti vigore terrenis
labibus. et cupiditatibus degravati. Isti igttur spiritus,
posteaquam sinjplicitatem substantie sue, onusti, et
ingmersáüvitiis, perdideeunt, ad solatium calamitatis sue
non desinunt perditi, cc. Chamillardus ait ex lis quz
de d: monibus scrip-it Prudentius, facile cvlligi eos
meros esse *pirilus, ac corporis expertes existinmas-
s&. Addit Cliamillardus : Constare tamen possent cor-
poribus athereis ac subt:libus, qua nihil quominus spi-
ritus appellarentur prohiberent. Nescio an id ex PPru-
dentii sententia disserat, ex qua uihil hujusmodi certe
culligitur. Barthius, lib. iv, cap. 9 Advers., notat,
sordidus apud Christianos epitheton esse proprium
400}.
81. Vat. A mendose, /alentes. ]ncitus. signilicat
percitum, incitatum. Catullus in G.lliambo, sive car-
mine in Atyn : Alios age incitatos, alios age rabidos.
82. Vat. A, compellunt, et pro div. script., con-
pellunt. )
86. Vat. B et Mar., ac pro et.
81. Vat. B, ejus jam, sine que, quod. necessarium
est, Rott, jam, jam affore, ut histus τὶ linquatur, qui
tamen minime tam solemnis es! Priwlent:o quam vult
Meinsius. Fabr. et G:s. ih contexiv, jam moz ajore.
Elegan'ius est jam jamqxe.
88. Perfidus pro infideli, vox a scriptor/bus Cl.ri-
Stíaris usurpata.
89. De liis «lamo ibus diemonum dictam ad vers.
413 Apotl, Hic strepha deerat in ms. S, Micliael:«.
90. Vat. A, Q, Hailshr., pulsi, ez. Pro corporum
habent viscerum Put. «t Oxon., non male. Ita edid.t
Heiusius.
99. Peveratus nescio uhi invenerit denique pro di-
vique : neque denique col:iiet. metro. Alii. scriburt
idem, alii üdem. '
95. Nebrissa oblitus e-t qui.! metrum exigeret, enm
affirmavit puriorem ess- l-ctiouem obstrgite quam ob-
trudite, aut, ut scribit Veitz. cum Widm., obstrudi:e.
Melius tamen obtrudite.
99, Egm., Widm. ad oram. Put., lllos reorxm
llutones, Pastos resectis carnibus, lianc lectionem
prz oculis habuit IHleinsius ad. vers. 569 lih. 1 coutra
Symmachum, ut ibi diximus. Cellarius notat. lucreim
ex reorium suppliciis facere carnifices, qui perumque
lacertosi sunt, tanquam carnibus pasti.
103. Heinsius cum Put., Ne imytne, ne nost.is sili.
putat enim lleinsius harc repetitionem vim egregiam
addere orationi. Recentiores He nsio allisrent, Gal-
landio excepto.
407. Egm., llailsbr., Vat. À, tu modo. Non constat
i3tio metri,
109. Describitur tormentum eculei, de quo vide
tabulam ix, et Gallonium de Cruciat. SS, mart. cap. 5,
ct Sagittarium, qui eap. 17 non dissimilem imag nem
eculei exhibet, et eculeum definit esse ligne: ma-
chin:m ad equi similitudinem fabzi:atam, in. quen
levati homines eidemque alligati sursum ac deorsuu
tendebantur ac variis modis torquebantur. 1| nc
phirases illae, levari in eculeo , suspendi in eculeo. Cor -
rigit autem Sagitarius locum lib. v Etym, S. bideri
cap. 27, Eculeus autem dictus, quod. extendatur; εἰ,
lioc modo suppleri posse existimat : Eculeus autem
dictus, quod ei tanquam equo rcus impositus extendatur,
Verum in editiene postrema Matiritensi ita legitur,
Eculeus autem. dictus quod. extendat, οἱ pro di.ersa
scriptura quod. extendatur. S. lHicronymus cevist. ad
b
985 lCEIUSTEPHANON HYMN. V. 996
410 — Sursum ac deorsum extendite, Α 994 Cmui vacastem nubilo
693 Compayo donec os-uum Fron' ein serenam luminat,
D.vulsa membratim crepet, Te, Clhiriste, praesentem videns.
Posthinc hiule s ictibus Quis vultus is!c? proh pudor !
Nudate costarum abdita, 150 — Datianus aiebat furens :
115 Ut per la:upas vulnerum Gaudet, renidet, provocat
Jecur rctectuti. palpit t. Tortore tórtus acrior.
Didebat hzc niles Dei, Nil iila. vis exercita
Manus eruen:28 increpons, Tot noxiorum mortibus
Quod (fixa non profundius 155 Agone i Isto proficit, — '
120 — lutraret artus ungula. Ars et dolorum vincitur.
Ac jam omne robur fortium Sed vos, alumni carceris,
Eviscerando ce-serat, 095 Par semper invictum mihi,
Nisusque anhelus solverat Coliibete paulum dexteras,
Fes-*os lacertorum toros; 1:0 Respiret ut lassus vigor.
495 Ast ille tanto l.etior D Pr.rsicca rursus ulcera,
GLOSS/E VETERE. |
412. Membratimn, per singula membra, Mar. 129. Proh pudor! cum pudore loquor. I.
413. MHinleis, opertis, fissis. — Ittibus, πηι ς, 1 131. οι δ᾽, splendet. letitia, a nidore rcui let, |.
439. Fiscerando, lacerando, I. 4157. Alumni, mini-tri, Mar.
136. Nubilo, caligine, 1. 138. Par, corso: Cw, vel sodalitas, 1.
COMMENTARIUS.
I;nocentinm 1, al. 49, At vero mulier..... cumeculeus — per sancti lutera pendet, victa def cit..... fortium robur
corpus extenderet et sordidas fetorecarceris manus p. Σἰ emarcuit..... anhelum pectus fessis intremuil..... lli-
tergum vincula cohiberent , oculis, quos tantum tortor — metur acrior ungula ittima co.tarum..... Tunc denuo
wiligare non poterat, auspexit in celum. Vide etiam in — subridens Vincemius, etc.
Romano, vers. 110, ubi aliam Barthii opinionem de 426. Meroris nubilum, dolorum, men!is nubila apud
evuleo exponam, [n eculeo corpus exiendebatur, — Sidonium ,. Cassiodorium et alios quales. ΒΔ «Εἴη,
dum ipse eculeus cochleis extenderetur. Prxterea — Tempora nubila apad Ovidium et :lios.. Nubem pio
acentes in. eculeo torquebantur ungulis, sive fldicu- — tristitia ipse Ovidius posuit verts. Trist., el. 5 ; Puis
:$. ut strepha seq. explicat Prudentius, et nonnunes — vite tristi celera nube vacet; et alibi «pius.
quam ctiagn. lamp:dibus accensis. S. Cypr anus de 127. Fabr., Gis., Widim. supra, il/icninat. Hein-
Lapsis : A ae» eculeus. extenderet, nunc w«nguía effode- — sius ait suos habere constanter et vere l[uminat, quia
ret, nunc flamma torreret. ita etiaii dix:t in hymno 5. Eu'alie, vers. 192, Arria
410. Extensio corporis eculeo tribuitur, tinquam C iuminat | (ma nitor. Chamillardus ulterius. addidit
vs prepria. hujus tormenti, Cyprianus ep. 1 ad Do- — Fabricium et Giselinum cum We.tzio (einn uno Weit-
uatum ; Et carnifex prasto est, ungula effodiens, ccu- — zii dicere debuit, nt Ileinsius dixit, iutell g 8 codi-
leus «ztendens, ignis exure:s. Caterum liec descriptio — cem Widinani) babere illuminat, sed male. Mihi pla-
convenire etiam pote-t tormento frequentais elevae— cet [uminat ; *ed non aucim damnare illhininat, quod
enis corporis trochleis facte, quau llispani trato — exstat in pervetusiis membranis Vat. B, Rat. et Mar.
de cuerda, Mali similiter tratto di corda appellant. — S:epius etiam Prudentius dixit illu» inat quam [luni-
De hoe supplicio Victor Vitensis lib. 1 de Pers:c. μα]. Vossius in notis ad Velleium Paterculum lib, i
Vand.: Qui post cedes innumerobilium fustium trochl.is — cap. $5, coulirmat legendum iu Velleio In altissimo
fiequenubus elevatus dum tota pre urbe penderet, nunc — luminavit, quia luminat legerat hoc loco in «uo codice
in sublime ictu ae tollente celeri, dimissis iterum cannabi- — Prudentii; scd mebLus aliegasse! vers, cit. hymn.
nis, super silices platearum pondere corporis veuien$, — S. Eulali:e : nam il'ic metro necessariuni est [iminat,
εἰ lapis super lapide corruebat. Sed et sa pius tractum, — nec yariant codices, H:c stare etiam potest ifliumi iat.
el lapidibus acutissimis de|ricatum, et cutibus separatis, — Calius Aurclisnus sampius usus est lioc verbo l'umiuo.
pelles corporis lateribus, dorsoque videres, et ventre — Dicit autem Prudentius frontem screnam, ul opponat
pendere, Vide tabulam vir, et Nicolaum Agnellum de — nubilo.
Peaa funis, seu de funis ictuum atrocitate, Ferra- 431. Ifailsbronn. pe peram, aaudet, renitet. Reni-
ri», 1786. Sed notandum, in Actis S. Vincentii inen* — dere est ridere, ut apud Catullum et alios; supra
I'osem eculei fieri; et plerique ita explicant Pruden-— Prudentius ait ridebat.
lium, D 139. Aldus, Tortor, et tortus; Vat. A, Tortorem
111. Plerique libri vet!., ossuum, tortor : utrumque mendose. S. Cyprianus epist. 8,
115. Alcx. ,, iulcis ictibus, quod expressit Teolius in. Steterunb torti torquentibus forii;. res. Et de Laute
eontextu, nescio 2n consulto, nam in notis habet — morityrii : Nam pradurantibus licet guttis. resulianá
kinlcis. Ox.. bisulcis, nou male, nam de ungulis est — ungula. recurrat in vulnus, exeuntibus flagellis cum
serni^, quas bisulcas dixit ve:s. 44 hymni 1 Peris:ieph. — avulsa corporis parte rediens habena ducatur, stat im
l'e eisdem ungul s in. Romano vers. 452, Mucrene mobilis tamen ponis suis foriior, etc. Inter opera Cy-
hiulco, ut mulli interpretantur. priavo ascripta id opus collocatur.
4115. Put, O x., latebras vulnerum. Apotheos. vers, 451, Prag., noxiarum ; lege noxziorum.
22: etiam dixit lucunas, loqueus de Jesu Christi vul- 458. Vat. Q, Ald., Sich., Pars semper invictam mi»
j ribus. hi. Urb., Widm. ad oram, Invicta pars semper mi^i.
117. Prag., rideb.t h'c, miuus bene. Fabr., Pars semper, inviciam mihi Cohibete paulum
419. Rat., quo; recenti manu, quod. dexteram, Giselinus lortasse primus vcfam lectioneiu
191. Vatt. Α, sic ja:n. In editione 1 Giselini, Colo- — restituit.
hie repeti a, ad marg. est satellitum, veluti glossa 159. In Actis : Sed vos continete paulisper dextras,
Vethi fortium. vires resumite, ut improbum hostem innovatus m'les ad
, 135. A d., anh.los : lege ἀπλοίας. ΠΣ fere omnia — pxnam durius coerceat.
sünili.er in Δεν : Le[aigata liciorum munus, dum
Düm se cicatrix coll'git
Refrigerati sanguinis,
Manus resulcans diruet.
llis conira Levites refert :
Si jam tuorum perspicis
Languere virlifleim canum,
Age ipse, major carnifex.
Ostende, quo pacto queant
Imos recessus scindere,
09998 Manus et ipse intersere,
Rivosque ferventes. bibe.
Erras, cruente, »i meam
Te r.re ponam sumere
Cum membra morti obnox:a
Dilancinata interficis.
Est alter, est intrinsecus,
150
455
AURELH PRUDENTIL CARMINA.
S85
Violare quetn nullus potest,
Liber, quietus, integer,
Exsors dolorum tristium.
Hoc, quod laboras perdere
Tantis furoris viribus,
Vas est solutum, ac (ictile,
Quocuuqse fravgeudum modo,
f65 Quin imo nuncenitere ,
{Πππ| secare, ac plecter^,
0997 Qui perstat intus, qui tuats
Calcat, tyranue, iusaniam.
Hune, hunc lace:se, liunc d.seute
Invictum, et insuper. bilem,
Nullis procellis subditum,
Solique subjectum Deo.
Ic fatur, et stridentibus
4600
170
GLOSSAE VETERES.
149. Quo pacto , quomodo, quemadmodum, qua B
ratione, qua virtute, I.
150. RKeressus, profunditates, I.
154. Rere , reris, arbitrare, I.
456. Dilanciuala, laniata , dilaniata, dilacevata, I.
442. Hic deficit codex Puteanus.
1454. Noms. et sched Gra ianz, diluet. Vat. Δ,
viruat ; alii, diruet.
146. Ald., WeiU., suam tuorum, quod parum Loti-
num Becmano vilebatur. Cauchius conjiciebat satin
(uorum. Plerique scripti, etiam Pal. apud Becmanu:u,
δὲ jum, pro qua lectione non bene Weitzius alleg:t
Aldum. Pro perspicis Vat. A, prasp cis.
447. Paulinus, Natali 5, de satellitibus quzrentibus
. Felicem : J[udente canes Domino frustratus h.am-
tes. Barthius lib. vin, cap. 14 Aduvers., notat hoc lo-
€o satellites vocari 'carcs, quod convicium hodiee
que acerrimum est apnd Turcas , Ungaros , Polonos,
alios : addo ego nominat;m flisyanos, Itslos, et , ut
ex Veteri Testamento liq:et, Ilebrieos, Aschylus in
Prometheo vineic,!,v:s aquilam, qui liujns impera
tis prasto erat, vocat canem. Apud llomerum eet
Quintum Calabrum valde usitatum convicium id, est.
Furias et larpyas nominatas etiam canes ex ZEschylo
et Hygino tradit idem Barthius lib. »1, cap. 1, qui
rursus lib. ΧΙ, cap. 9, sdvertit. proverbium 6580
Cane pejor, et vers. 216 Apotli. allegat. Semifer. et
Gothus sentit cane milite pejor : i:a enim legit et col-
ligit, canes a G^this in aciem ductos. Existimo pe-
culiare !uisse satellites canes appellare, αἱ ex hoc
versu Prudentii et loc. cit. Paulini colligi potest,
quibus mirifice consonat Cicero 1 in Verr. : Debere eum
eie^al (Verres) suam quoque rationem ducere : multa
eb opus esse , fnulla canibus suis , quos cir-a se l.a-
eret.
449. Vat. A, ostendo, ncn ita bene.
155. Sumere poenam meam pro de me durum, et p
plane insolens: videtur Giselino aliisque μοι eum.
Sed quid facias , adit Giseliuus , ubi aliena sunt in
manibus, non nostra. Nou intelligo quid sibi hxc ve-
lint, Hailsbr. legit, sí novam pro si meam. Fa!sus ani-
mi fuit Chamillardu:, cum affirmavit, omnes sd uuum
habere 3i meum, et Weiizius jaw Mailsbronnenseun
2lleyaverat. Possessivum mess vim camdem habet ac
de me, Sive a me: est enim mirus, ac varius ejus
Usus.
154. Widm., vitam pro penamn.— Latinius in Torn.
recte emendavit ἐό rere pro terere.
156. Seneca eadem significatione usurpat lun: ino.
Arnobius lib. n, Corpora lancinutis, εἰ diu vexatis
(ora, t atullus dixit bona lancinata, eiT'liuius aures
là cinare, metaphorice.
157. Vat. U, Mar., 'raz., Rat. , Weitz, Οἷς. aliique,
460. Exsors, expers, f. |
165. Quin imo, quin potiws. — FEui'ere, stude, ,
4169. Lacesse, irrita, — Discute , perquire, 1.
171. Procellis, dabcribus, I.
COMMENTARIUS,
Est alter, est intriusecus. Gis. 1 ed., Est alter kic in.
trinsecus. Fabr., Homo alter est. intrinsecus. Ald..
Torn., Galland., Est alter homo intrinsecus, Ile
prztulit Cellarius, et inter vitia metri-a Prudenii
oljecit homo prima longa. Vide quie contra di-putavi
proleg. num. 208 in nota. Hein:ius Gi elino adliasit,
nullamque discrepantiam codicum a««ripsit, Drudene
tius respicit illud Aposteli Hl Corinth. iv. 16: Pro-
pter quod non deficimus ; sed licel is qui foris est mo-
ster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renova-
tur de die in die. |
459. Vat. A, lirtus yro liber.
160. Hat., expers, et quidem sine litura, supra pro
div. script., exs rs.
165. Ex Apo-to!o corpus vas dicitur. Vide cc«m-
meut. vers, 190 ! ymn. 7 Cath.
464. Ap stolus loc. cit. vers. ἢ: [Ilabemus (nesau-
rum istum in vasis fictilibus.
169. Widm., hunc lacesse, pro quo Weitzius Al-
dum ap. ellat; sed Aldus emendavit Anc tu lacesse.
Alii, hunc, hunc lacesse.
170. Ald., Weitz., Vat. P, Inzictum, insuperabi-
lem, quod cum líatu defendi posset : adeoque non
tam apertas est hic err. r, quam vult Chamil'arus,
qui hiatus in Pruden'io alias agnoscit. Heinsius etiam,
qui srpe tes'átor, histum Prudeniio es.e fami-
liarem, immeri o nunc prouuntiat, versum hoc mo-
do el«udicare. Thun. et tres Torr., Alex., Urb. /n-
victum. inexsuperabilem. Meins:us hinc jubet legi Jie
viclum, inexsuprabilem , quas contractiones littera»
rum Prudentiuim amare ait. lleinsio concinit Teolius.
Sed cur hujusmodi contractionem (qualem vix aliam
ἴω P'rudentio invenias) contra codicum fidem admit
temus ?* Nam versus recto stat talo Invictum, et in-
superabilem, recepto anapaesto tertia sede, quod et
licet, et Prudentio s;lemne est... Cham:liardus jure
lectionem lleiusil. ivexauprabilem (uon inexswperabi-
lem, ut ait Ga landius) rejecit. ldem Chamillardus
legit Invictum, | et insuperabilem, quod exstat in Fa-
bricio. Giselinus ita in contextu, sed ad oram /fn-
viclum, et inexpugnabilem.
175. Egm., εἰ tridentibus, quod non displicet, ut
unci fuerint tridentes , ut patet in monumento veteri
58. septem Dormieniium exbibito tom. 1l, pax. 356,
de quo dixi etiam ad vers. 44 bymni 1 Peristeph.
Caeterum alii unci, quibus martyrum corpora lania-
bautur, erant clavi incurvi, ut eos reprasentat ta-
bula xii: Gallonii, et tabula xxvi ἃ nobis addita, in
Laniatur uncis denuo:
Cui pr:etor ore subol
Augnina verba exsihila!:
993 Si tanta callum pctoris
Pra durat olbstinat:o,
Pulvinar nt nostrum manu
Abowineris tangere ,
Saltem latentes paginas,
Librosque opertos de:ege,
Quo secta pravum seminans
Justis cremetur ignibus.
185 llis martyr auditis 5i :
Quem tu, maligne, mysticis
Minitaris ignei litteris,
Flagrabis ipse hoc justius.
lfmphaea nam coelestiam
Vind-x erit voluminum,
415
180
190
PERISTEPIIANON HYMN. V.
Tanti ve. eai iuterpretem
Linguam perurens fulmine.
Vides favillas indices
Gomorrheorum ciiminum ,
Sodomila nec latet cinis,
,999 Testis perennis funeris.
Fseimplar boc, serpens, tum e-!,
Fuligo quem mox sulfuris,
Bitamen et mixtum pice
Ino imyplicabunt tartaro.
lis persecutor saucius
Pallet, rubescit, aestuat,
[nsana torquens lamina,
Spumasque fr ndeus egerit.
Tum d^in!e cunctatus diu,
Decernit, exiiema omnium.
lgui, grabato, et laminis
2U0
2u3
GLOSSIE VETETUES.
174. Denuo, iterum, 150.
175. Prietor, praeses, 1s».
116. Anguina, serpentina, 1.
117. Callum, dwitia in ped.bus tistica iis, Ἰ,
119. l'ulviuar, lectum deorum, res d v.na, cerceina-
nue, sacra, 1. .
135. Secta, dogma, 1.
1*9. Romphiza, ultio divina, igneu. gladius, L
195. Q«em moz, te cito, 1.
9 1. 119, cum, I.
2J1. Egerit, exportat, l.
40". Cunctarüs, dubit ins, cl moratus, ἵν
206. Extrema, supp'icia, I.
307. Grabato, craticula, 1., Mar
COS MENTATUUS.
quà exhibetur uncus, ol'm repertus in ceemeterio S.
Agnetis, cujusdam martyris capiti affixus. Figuram
ejus exhibet Sagittarius cap. 17, num. 18; quz si-
miti est unco tabul:e xui Gallonii lit. B. Cl. Mama-
chit- in opere De' costumi de' primitivi Cristiani, cap.
6, pag. 506 , formam ejusdem unci aliquantulum di-
versam repraesentat. Aringhus tom. ll. Rom: sub- C vers. 176, Ang
lerr., lib. elt., cap. 1, ita uncum in cemeterio S.
Agnetis repertum delineavit, ut a nobis tabula xxvi
producitur. Erant atitem unci tam ad suspendendam
quam ad trahendum , discerpendum et laniandum
apti. Horatius lib. i, ode 55, Nec severus uncus abest,
liquidumque plumbum. Awmwianus l.b. vii, Intende-
bantur eculei, uncosque parabat carnifez. Elmenhor-
&lius ad lib. 1 Arnobii, pag. 53, de unc:s carnilicum
agit. Vide vers. 63 Peri:teph. 11.
176. Mox vers. 197 Prxtor vocatur serpens. Nunc
reete angina verba exsibilat,
177. Hiec. metaphora caíli de an:mo occupata a
Cicerone aliisque est.
179. Arnobius lib. vii adversus gentes : Lectister-
ewm Cereris erit idibus pro.cimis : habent enim dii
l.cto$8, atque ut stratis possint mollioribus iucubare,
pulcino-um tollitur, atque excitatur impressio.
180. Mar. scribit, abhomineris.
181. Rat., saltim. Etbnicos diligenter qu:esivisse
libres Christianorum , ut eos igni traderent, exposi-
ium est hymn. 8 Peristeph. In per«ecutione Diocle-
L ani hic furor maxime vizuit, unde trad&torum no-
men iis inbzsit, qui libros vradiderint, Vide Opta-
Ium lib. 1. Elmenhorstius in Arnobium , pag. 69
libri i, plura habet de more in bene constitutis
rebuspub'icis libros, qui religionibus derogab.nt,
ἦα comburendi. [n Actis S. Vincentii hujus rei
Weniio non esxslat.
187. Mar., Hat. , Widm., Weitz. , minaris pro mi-
B t4r18. ;
i5». Alex., Hailsbr. scribunt romfea ; Weitz.,
lleins., rhomphea ; alii, rhompea. Gis. ad orau jam
pro nan.
195. Vat. B, Widm. a prima manu, Rat., Mar. a
veteri inanu, Sodoma nec. Va. Q, Sodowite, Sicuar-
dus, Sedemus. Latinius, Sodomius. Recte Sodomiia
cinis : uad Sicut Sodomita de cive Sodonie d citur,
cur de cinere Sodoma dici non possit ? In Psvehloma-
chia etiam dixit Sodomita libido. Hoc loco etiam in-
telligi potest Sodomitu in cinerem conversus. In
"γιὸ octodecim martyrum de S. Cassiano: Quí
cinis.gentes domitas condit Ad juga Christi.
197. Egm., Palat., Hailsbr. a prima manu semper
pro serpens ; quod postremum probum est. Vide ante
uina verba exsibilat.
198. Weitz., sulphoris, et Aldum pro hac scriptura
allegat, apud quem invenio sulphuris.
$u2. Elmenhorstius in notis ad Arnobium, pag. 9
libri 1, verba similia Arnobii illustrat : Flamma
estuent, anhelum pectus spiritum jaciat ex ore : et lib,
v : Ardescit..... spumat, anhelat, ezastuat,
904. Egmonud. apud Durmannum tom. /| Anthol.,
pag. 196, pro div. lectione, digerit, quod non prubat
wrmannus pro egerit. Hac variet:is lectionis iu
Evymondano cedice, a Burmanno notata, Weitzium,
Liinsiainque fugerat.
205. lleraidus ad Arnobium, pag. 37 libri 1, adver.
tit recte ab ArRobio ignem ultimum tormentum nu»
meraii, Torquetis, dilacerntis, exuritis, ut in h's etiam
l'radentii versibus observare licet. Seneca lib. 1 de
Ira, cap. 19 : Terserat per omnia, que in rerum natura
tristissima sunt, fidiculis, tabularibus, eculeo, igni,
vultu suo. Apuleius Miles. x : Nec rota, vel eculeus
more Grecorum tormentis ejus apparata jam deerawt,
Sed obfirmatus mira praesumptione , nullis verberibus,
ac ne ipsi quidem stccubuit igni. 1 ost ignem extremus
sgon fer:e, aut gladius sequebantur.
906. Pal., discernit : legendum est decernit. Ita in-
terpunxi. 'Ahi, Deceruit extrema omuium : Igni, etc.
1. Fabr., ignis grabato. Ox., igni ut grabato. Rott.,
ligne, grabato. Gifanius in vemens pro vchemens pra
fert lammitis, et ita in vel. lib. scribi ait, quoties
ca voce Prudentius utitur. In alis est laminis. Àu
lectus ferreus a craticula ferrea fuerit distiuctus, inter
G ον um et Sagittarium disputari, dixi ad ver«. 554
ἐν Laurentio. S. Vincentium in crate ferrea. usiula-
tuu in. Martyrologio Romano traditur. Prudentius,
A.lo, eda lectum et grabatimn ferreum. vocant, Exi-
slimo cra:iculam szejje vocatam lectuin, quia. in ea
martyres recumbebant ; sed fuisse nihilominus lectos
ferreos, 41 craticulze f. rimam non rcf-rreut : nam in
mariyrolog is h:ec distinctio saepe clare exprimitur.
Beda χιν col. Maii : Eleutherius primum vici: tectuna
δ᾽
1000 Eserceatar quse: tio.
ΠῚ (e ilte sese ad munera
G adit citato proripit,
]psosque pernix ghudio
l'oeng ministros praevenit.
Ventum ad pslirstram glori:
Spes certat, ct erudeliths
Luctamen :meeps. eonserunt
linc martyr, illinc carnifex.
Serata leetum regu'a
l'ente in fre uenti exasperat :
Cui malta carbonum strues
Vivum vapo: at lialitum.
IIunc sponte conscendit rogum :
1001 Vir sarictus oré in'erri o,
, Ceu jim corona conscius
Celsum tribunal scarderet,
£1)
2320
CLOSSJ£
908. Exerccatar,. imperatiius, — Questio, pana,
'€ximinatio, l.
20J. Munera, officia, 1.
211. Pernix, veloz, 1.
915. Palasstrain, ad certaine *, 1.
914. Spes, in. Vincentio. — (γι οἰ τας, iu tyranno, l.
915. Anceps, dupíev. 1.
911. Serrata, serra vocatur Lin, f.
$22. Ure, face, 1.
9926. Excussus, excussio, ., Rat
927, Punctis, guliis, Vat. A.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
E
A &:9. Subter erepante asp rgíne
Scintil!'at ex« ussus sa is,
lunctisque fervens stridulis
Sparsim per artus ἢ εἶτ}
Arvina ps binc igaeum
Imressa cautereum lavit,
Vis u:de r ris fuinidi
In ineiibra sensim liquitur.
[Ec iuter immotas manet
1002 Tu»quam «dolorum neseit s,
Tenditque. n alt Dimina ;
Nam vinea palimas pressecraüt,
Sublatus inde fortior,
Lugubre in antrum truditur,
Ne lb r usns luminis
Animaret altum spiritum,
Fst intus,imo ergastulo,
VETERES.
22). igneum, ignit.m, l..—
930. Cauterem , lectum ferr. , Vat. A. Torrem-
Mar. Cauter. et cauterium. dictu , quod Wrat; quol
ivterdum pro signo, i terdum pro cura adhibetur, κι
vis morbi tggis ardore siccctur. Cauteriata caro ; id &l
in-cnsa cauterio. Inde Paulus : Cauteiia'am conscien-
líam ha'entes, id est corruptam ; quia sicut caro cax-
tério, ila menus prava doctrina. corrumpitur. -— Lavit.
humectatit, f. |
258. Lugubre, flebile, t.
-
e-u
255
B 210
COMVMENTARIUS.
ferrewn, deinde. craiculam, et ignem suppositum, po-
$'ea sartaginem cum pice, et adipe ferventem, Vide etia
Martyr. Rom. ad diem 18 Aprilis.
20J. Vat. B, illi : corrige ille.
211. In. editione Teoli) erratum *est
pernix.
219. Alex., Widm., pone : lege pane.
2114. In glossa mendum erat in. Laurentio pro. n
V;ucentio:
216. Abl, hic martyr : lege hinc.
2&7. Nebrissa ait commodis d οἱ potuis-e. /antna
pro regula, ut apud. Virgilium 1 Geory., vers. 145:
Argute lamina serre. Acta habent : Jam enim trucu-
lentus. min ster proferri lectum. cum ferreis jusserat
costis, et addita subter carbonum congerie exureudwm
Dei martyrem applicare.
218. ΔΙά., Weitz. cum Vat. Q, Urh. et p'erisque
aliis mss., dente infrequenti, quod Nebrissa exponit
να de (requenti, naw ín sepe auget. Giselinus testatur
im nonnullis esse dente frequenti, quod amplexi sunt
Caschius, Salmasius, fleinsius et. recent:ores, pro-
ducta ultima in dente ob mutam et liquidam dictionis
seque;t's, quod defendi quidem potest. Giselinus edi-
di denie. in frequenti, quod revera confirmatum re-
per: in Vat. P, et satis cla: e in Alex. Errores hujus-
iudi ex dictionum. diversarum conjunctione. saepo
ju Pridentio occurrunt, ut infra vers. 527, plerique
legebant ob s pro o δίς. .
321. Putat l'everatis alludere Prudentium ad pri-
sein morem quo. victores coronas ipsi assutuerent,
sed non aliter quam interpo-ito priusIlell nodicarum
indicio, ad quorim tribunal athlete post peractum
certamen accedebant. Paschalius, 1. vt de Coron.,
ep. : 2, ost«n lit coronam ipsis judicum mauibus i'-
Jin- eapiti imponi consuevisse, quem pr:Pco victorem
Tenunta-set.
226. Mariettus ex suo codice notat pro diversa
lectione excussio, qu:e est glossa, vt puto, tum in eo
rodiee, tuin in Rat, Heinsius acc pit sdis in nominua-
tivo. Id displicet Chawillardo, q («su me tu, excus-
periox pro
sum sal», quo mominativo usus est Eunius, Gallandius
conj et regus excussus aspergine salis, ut ex. ver-. 22
sul intel:tgatur 0985. Quoi additur. Punctisque fer-
C vens st iduls, aiguit intelligi eveussum salem. Ne-
briss : recie putat eum auctoribus ulossai um, excussa.
c5se subistant.vom pro ercussione. Sie νην 5 Cath.,
vers. 7, Iucussu s'licis Giscliuis, editionem Daven-
triensem secutus, edidit excussus cinis, ahanmque [ἰὸς
ctionem ineptam. p.tat, In. Actis id ita explicar
Salis ignibus spursi crepiuaaut s minuti per. membia
dissiliunt. li κοι τ olim S, Augastino «t S. Leoni
a»cripto, qui, verius est S. Leandri, ut probat Flore-
zius tow, VIII. Hisp. s:cr. appen 4, Strepestis in
patentibus visceribus sa!is inj ctio. Non. iuvenio a, ad
Gallonium et Sagittarium distiurtam hujus tormeni
nientionem.
$227. Puncta Marieitus explicat. guttas sais, ex
glos-a vete;i, opinor.
238. Cauchius conj'ciebat, frigi-ur ? sed w.elius fi-
gitur, scilicet sil.
929. Gis. prima ed., post hec; alii, posthinc.
950. Widtm. scribit chauterem.
951. Vat. D, vie inde; alii, vis unde.
232. Rat., Widnm. supra, Mar. ad oram, inmeraa ;
melius in membra.
955 Vir;ilius n. Encil., Ad celum tendens ar
den ia. lumina frustra: Lumina, nam tencras arceba-.t
vincula palmas. S. llieronymus : Oculis, quos tanium
tortor allijare non. polerat, suspexit in cwlum. Vide
alia in Comment. ad vers. 102.
$55. Pal., traditur, Egm;, Lugubre in antrum tra-
ditur. V4. A, Lugubre 1n antra. truditur. l'everatus
ait, describi boc loco carcerem Tultianum : fortasse
intelligit carcerem similem fulliano; uon ena Vin-
centius [tom.e carceri inclusus fut.
911. Au. ustinus in Joaun., Et in ip 0 ca cere non
o nnes, sed pro metitis ceusarum in nA caiceris deira-
duniur, D. carceruut dif[-re..tiis cuusu'e Sagitta uintà
de Cruci «t. G4 ὃ.
D
995 PCRISTECHANON HYMN. V.
Locus tenebris nigrior,
Quem saxa mersi fornicis .
Angusta clausum strangulant,
9415 JÉterna nox illie latet,
Expers diurni sideris :
Hic carcer horrendus suos
Habere fertur inferos.
In hoc baratbrum eonjicit
Truculentus hostis martyrem,
1003 Lignoque plantas inserit,
Divaricatis cruribus.
Quin addit et penam novam
Crucis peritus artifex,
Nulli tyranpo cognitain,
Nec fando compertam retro.
250
255
498
Fragmenta testarum jubet
Hirta impolitis ongulis,
10044 Acuminata, iuformia,
Tergo jacentis sternerent.
Totum cubile spiculis
Armatut dolores anxii,
Insomue qui subter latus
Mucrone pulsent obvio.
965 Hxc ille versutus, vafra
Meditatus arte, struxerat :
Sed Belzebulis callida
Commenta Christus destrpit.
Nam carceralis czcitas
Splendore lucis fulgurat,
Duplexque nrorsus stipitis
200
210
GLOSSA& VETERES.
944. Strangulant, claudast, Vat. A.
946. Diurni sideris, solis, I. .
249. Barathrum, nomen immense profunditatis, 1.
2 Divaricatis, separatis, disjunctis, vel cumnmu-
latis, I. |
954. Crucis, supplicii, 1.
365. Vafra, callida, l.
B 268. Commenta, commentor excogito. Commentum
liber, qui ab aliquo doctore excogitatur, sicit commentum
Servii liber, quem excogitavit super Virgilium; et facit
preteritum commentus sum, non commentatus, 180.
270. Fulgurat, splendet, 1.
271. Morsus, punctos dicit, id est foramina nervi,
que appellantur in Sciiptura puncti, 1.
COMMENTAHIUS.
341. Hailsbr., horrendos. Concinne hoc dictum, ut
$uos inferos, hoc est, iuteriorem tutioreimque custo-
diam subter humum carcer habere intelligatur. In
Actis SS. Clirysanthi et Dariz : Erat 144 custodia in
rarcere Tulliano, unde putor horribilis ascendebat, quia
cloacarum cuniculis digesla domorum stercora. illic
jugiter decurrebant, Et in hoc decursorio erat ima, et
lutea, et tenebrosa custodia, wt penitus lucifluus aer nec
signum ibi diei, nec vestigium aliquod lucis ostenderet. '
In martyrio S. Ignatii : Tollite eum, imponite ei ferrea
vincula, et in ligno pedes ejus concludite, el custodite
eum in 140. carceris, et nemo eum neque per foramen
rideat, Vide comment. ad vers. 468 lib. n in Symma-
chum.
251. De hoc supplicio Eusebius, lib. v, cap. 4,
[list. eccles. , Cum in carcerem conjecti in locis horrida
caligine obsitis, et plenis molecstiarum jacerent, et illo-
rum pedes in crassas compedes imposili distinerentur,
el ad quintum. ysque foramen longa intercapedine in-
lerposia distenderentur. S. Paulinus Natali 4, Nervo-
que rigescunt. Diducente pedes : Ruflinus etiam hanc
ligneam compedem nervum vocavit; pulo, nomine
tracto a nervis, quibus pedes in foramina tanquam
in ocre38, inserti astringebantur. Sed nervus accipi-
tur etiam pro quovis vinculo quo pedes aut colla vin-
ciuntur. ln Actis SS. martyrum sape lignea illa com-
pes cippus appellatur, mansitque nomen apud Hispa-
nos cepo. Cap. xvi Act. apost., vers. 24, lignum dici-
tur ; Misit eus in inleriorem carcerem, οἱ pedes eorum
strinzil ligno. Graeci xa' ἐξοχὴν vocant etiam lignum,
ξύλον. llenricus Valesius ad loc. ct. Eusebii ita illud
describit : Truncus (uit ligneus, quiuis hinc, et inde
[eraminibws c«rto ineicem spalio divisis excavatus, ln
hec (urumina, tanquam in ocreas quasdum, pedes in-
serebantur noxiorum, et vinculis sew nervis asiringe-
baxur. Vide plu:a apud Sagitiarium cap. 3.
252. In Aeti« : Divaricatis preterea, et distentis cru-
ribus, ligno pedes ejus constringite.
256. lando dicitur vel passive, vel active. Virgi-
lius n /Eneid., Fando aliquid si forte tuas pervenit ad
aures. ldem lib. cit., Quis talia fando. Quarat aliquis
3n aute S. Vincentium alii (ragmentis testaruin sup-
posius eruciati fuerint. De S. Felice hoc ipsum tra-
didit S, Paulinus Natal. 4, Sternuntur fragmina te-
MP, Árceal ut somnum panalis acumine lectus. Pari
supplicio affectus est Eustratius apad Nicephoruin
lib. vi, cap. 14: guanquam N.cephorus potius in-
PaATROL LX.
4
ntiit (ragmentis testarum corpus Eustratii fuisse con-
[ricatum. S. Damasus de Eutychio martyre : Testa-
rum fragmenta parant, ue somnus adiret. Novam pae:
nam vocavit etiam S. Damasus : Carceris illuviem
sequitur neva pena per artus. Prudentius fortasse so-
lum intelligit novam hauc, et inauditam fui«se pee-
nain in oppido aut provincia ubi Vincentius torque-
batur. Sagittarius eap. 2 lunc cruciatum expendit,
neque solum in carcere, Sed etiam extra eum hanc
volutationem in testul;s aliisque rebus acutis locum
habuisse ostendit. Constat przterea. testaceis hujus-
modi fragmentis corpora martyrum defricnisse tor-
tores, ex Eusebio Cwsariensi, Socrate et Mar!yrolo-
ilis.
957. Vat. À scribit, fracmenta. Mar. male pro div.
script., tesiarum praebet,
258. Mailsbr. scribit hefta. Mar., unqulis; supra
recenti manu pro div. lect., angulis, quod verum est.
959. Acuminare verbum est Plinii et Lactantii.
260. Tornzs., nonnulli Weitziani, jacenti. Rott.,
Gis. ad oram, sternere. Conjicit Heinsius jacentís
sternier. Sed non male procedit lectio vulgata.
961. Cellarius ait interpretes uon attigisse hunc
locum, quia aliquid dissonum est in sententia, nisi
forte legendum, Totum cubile spiculis Armant dolores
anzios. At Prudentius videtur, metonymia usus, po-
nere dolores anzii pro fragmentis ipsis testularum,
quibus dolores anxii eíficiuutur.
263. Prag. wendose, insoumo. Widm. supra,
Prag., subtus latus.
266. Vat. B, Rat., Mar. supra, Weitz., meditator.
Melius meditatus.
967. Weilz. cum. Egm., llailsbr., Beelaibulis.
Widm., Beeízcb. Alex. ἃ prima manu, Belzebolis.
Vide comment. ad vers, 78 hymni 12 Cath. ubi dixi
Drusiom pra'ferre Belzebulis.
268. Weitz. scribere maluit comenta cum llailsbr.
Glossa ἃ vero longe aberrat, nam commentus est
preteritum verbi commiuiscor. Pra:erea commenior
facit commentatus.
269. Carceralis, carcereus, vocabula sunt vix ab
antiquioribus Prudentio usitata. . .
270. Ald., Vat. A a prima manu, Weitz., llailsbr.,
Widm., Gifanius ex vet. lib., in fulgere legunt ful-
orat.
? 271. Morsus slipitis non sunt ligni foramina, quasi
lignum p.antas morderet, sed est morsus ille qoo
13
508
1005 Ruptis cavernis dissilit.
Agnoscit hic Vincentius
Adesse, quod speraverat.
Tanti laboris premium,
Christum datorem luminis.
Cernit deinde, fragmina
Jam testularum mollibus
Vestire se:net floribus,
Redolente nectar carcere.
Qoin et frequentes aageli
Stant ac loquuntur cominus :
Quorum unus ore augustior
Compellat his dictis virum:
Exsurge, martyr inelyte,
Exsurge securus tui,
Exsurge, et almis coetibus
Noster sodalis addere.
Decursa jam satis tibi
Pone minacis munia,
Pulebroque mortis exitu
Omnis peracta est passio.
1006 0 miles invictissime,
Fortissimorum fortior, .
5 Jam te ipsa sxva, et aspera
Tormenta victorem tremunt.
Spectator hzec Christus Deus
275
280
250
Ye
AURELII PRUDENTII CARMINA. E
A Compensat :vo interinino,
Proprieque collegam crueis
Larga coronat dextera.
Pone hoc caducum vasculum,
Compage textum terrea,
Quod dissipatum solvitur,
Et liber in ccelum veni.
$05 Hzcille; sed clausas fores
Interia rumpunt lumina,
Teuuisque per rimas nitor
Lucis latentis proditur.
lloc cum stuperet territus
Ob:essor atri liminis,
1007 Quem cura pernox manserat
Servare feralem domum :
900
$10
B l'sallentis audit insuper
Prxdulce carmen martyris,
Cui vocis instar smulz
Conclave reddit concavum.
Pavens deinde introspicit,
Admota quantum postibus
Acies per arctas cardiaum
Intrare juneturas potest.
Vernare multis floribus
Stramenta testarum videt,
315
$20
GLOSS/E VETERES.
975. Hic, tunc, 1.
480. Nectar, omnem suavitatem, 1.
282. Cominus, prope, Il.
985. Augustior, excellentior, nobilior, 1.
934. Cainpellat, nominat, 1l.
290. Munia, ministeria, vel officia, l.
998. Compeusat, retributionem reddit. — lInter-
mino, interminato, infinito, Iso.
299. Collegam, collega : lego legas, legatione fun-
gor : inde collega, qui simn legatione [μη τὰν; et
collega, socius crucis. Potest appellari omuis. passio
quc in martyribus potest in[errl, IL.
9U1. Pone, pro depone, 1.
905. lac ille, aiebai angelus, 1.
9509. Hoc, (umen, 1.
910. Obsessor, custos, ].
912. Feralem , asperam, I.
$14. Pradulce valde dulce, I.
919. ZEmwulie, imitatriciá, lso.—
. $16. Reddit, imitatrix per echo respondit; non &-
mula vog imitztriz dicitur , leo.
918. Admola, adjuncta, l.
r COMMENTARIUS.
duo ligna compedis incastrantur. Ducangius docet
apud scriptores inlimze zeLitis praesertim puncta dici
ea qu;e in singularum linearum initio οἱ fine descri-
buntur, vel subula punguutur, intra quie exarantur
ipsarum linearum ductus quos sulcos vocan, quod
maxime in codicibus e pecgamenis confectis obser-
vatum. [d Ducangius verbis lsonis in glossa con-
firmat.
472. Giselinua in àuo ms. et editiorie Daventriensi
invenit ruptis catenis, et intelligit ferrea vincula qui-
bus ligna ἡμιχυχλικῶς certis lucis excavat: cowmit-
tebantur, arcteque vinciebantur, adeoque existimat
sententi:e auctoris magis convenire catenis quam ca-
vernis; sed ad marg. apposuit catenis. Forawmina ipsa
cippi intelliguntur esse cavernz, δὲ cavernis legatur,
ut habent plerique.
375. Hat. contra metrum, agnoscit tunc.
479. Widtn., vestiri, perperam.
9-0. Nebrissa ait. nectar poni pro ambrosia, χη
divinum spirat odorem. Verum etiam nectar divinum
spirat odorem. Vide comment. ad vers. 588 hymni 2
Peristephanon.
294. Egm., Hailebr., hic : lege his.
939. Ald. mendose, decussa jam.
$94. Ald., Tora., Gall, Fortissimsque fortior.
Vera lectio Fortissimorum fortior, de qua loquendi
ratione dictum ad vers. 77 hymui 12 Cath. lu Hot.
recens corrector, abrasis prioribus, scripserat Et
[ortum fortissime.
299. Ald., proprieaue, minus recte. lu glossa for.
tasse legendum collega crucis socius crucis. Craz po-
test appellari.
$01. Abest hoc a kat, et Mar., quod tamen addi
necesse est. Vas pro corpore mire et nove a Lucre-
tio, et hoc loco venustissime ἃ Prudentio dictum,
observat Gifanius : de quo nos plura alibi. Prudcn-
tius in conclusione operum ver& 20, Ut obsoletum
vasculum caducis Christus aptat usibus.
$0f. Animas ab omui labe puras statim post obi-
tum in calum abire, rursus fatetur Prudentius.
308. Mailsbr., proditor, quo! Heinsio non displi-
ceret, si alii codices assentirentur. Meliüs tamen est
proditur, quod in plerisque codd. 'egitur.
$10, ln Rat. videtur [uisse luminis; sed recte fa-
ctum est liminis.
915. Psalmos hymnosque sacros inter tormenta
spe martyres concinebaut.. Vide Romanum ver-.
851 et seq., et Agnein vers. δ et seq.
919. Instar loco nominis ponitur. -
916. Conclave pro cubiculo secretiori Terenti
et Plautus posuerunt.
918. Heumannus in Poecil. tom. II, lib. nt, pg.
364, mouet legendum admota pro admonita. Αι ad-
soia, ut observat Gallandius, jam legebatur : neque
ego scio quis legerit adimonita.
321. Chamillardus vernare exponit splendere, sicul
Plinius lib. viu, cap. 27, ait de angue, Nitidusque
vernat. Melius tamen propria significstione tam apud
Plinium quam apud Prudentium vermare accipiemar
pro nowo quasi vere renidere, εἰ pullulare.
597
Ipsumque vulsis nexihns
Obsmbulantem pangere.
925 (lImplentur aures turbidi
Pretoris hoc miraculo :
Flet victus, et volvit gemens
Iram, dolorem, dedecus.
Exemptus, inquit, carceri,
Paulum henignis fotibus
1008 Rnecreetur, ut pastum novum
Penis refectus przebeat.
Coire toto ex oppido
Turbam fidelem cerneres,
Mollire prefnltum toram,
Siccare cruda vulnera.
llle ongul;rum duplices
Su!lco« pererrat osculis :
Hic purpurantem corporis
Gaudet cruorem lambere.
930
335
940
531. Volvit, cogitat, l.
230. Benignis fotibus, blandis, mitibus nutrimen-
tis
554. Cerneres, si adesses, I.
935. Pra'fultum, stratum, 1.
936. Siccare, tergere, 1.
PERISTEPHANON HYMN. V.
$08
Plerique vestem linteam
1009 S'illante tingunt sanguine,
Tutamen ut sacrum suis
Domi reservent posteris.
945 Tunc ipse manceps carceris,
Et vincalorum janitor,
Ut fert vetustas conscia,
Repente Christum credidit.
Hic obseratis vectibus
990 . Dens specum cal'ginis
Spler.dore lucis advenz
Micuisse clausnm vülerat.
At vero postquam lectuli
Martyr quietem contigit ,
9990 Eger morarum tedio,
Et mortis incensus siti :
Si mors habenda ejusmodi est,
1010 Quz corporali ergastulo
GLOSS.E VETERES.
94l. Linteam, ad reliquias faciendas, I.
949. Tutamen, firmamentum, protectionem, 1.
945. Manceps, custos, manu capiens; manceps, qui
mancipat, et qui mancipatur, sereus inde emancipatus
liber a servitio nec mantipi, id est, liber, indeclinabile, |.
COMMENTARIUS.
529. Duo Hleinsiani cum Thuan., Vat. Q, Alex.
recentiores, exemptus carceri ; alii, carcere.
999. Cellarius ex oppide interpretatur Saguntum.
At certum est ex Actis e-se Valentiam. Hymn. 1 Per
Calagarris dieta est oppidum, οἱ qutevis urbs recte
oppidum dicitur. Cod. Theod., leg. 2 de Monachis,
civitas et op idum pro eodem ponuntur. Diaconi prse-
epee ad visitandos martyres in carceribus detentos
videntur fnisse destinati. Sed dubium non est quia
3lii etiam Cbri«tiani viri el femin:ze id fecerint, ut ex
historiis Actisque martyrum liquet.
339. Gis., perfulium; alii, prefutum. Giselinng
et Chamillardus explicant durum et asperum quo-
tendo solent esse distenta et farta: a quibus longe
dissentio. Nam eum fulernm sumatur pro lecto, quod
fulcri« leetus erieatar et (u'ciatar, et folcrum dictom
siLa faltum, hinc przsfultum torum vocat »b ipsis
ful.ris, quasi bene ereetum et fultam. [n sermone 8.
Leandri, de quo supra : Jubet invida mens, lenioris
strati (ulcra substitui.
337. Duplices “οἱ dieuntur, quia ungulis bisulcis
excarnifieatus martyr fuerat, Vide hymn. 1 Per.,
vers, 44,
338. Notanda est consuet do veteram Christinno-
l'üm, qni catenas et vulnera martyrum religiose de-
o:culaban!ur. Tertullianus lib. n ad Uxorem : Quis p lolum. Aeta ita habent : D
(raganus) ad osculanda vincula. martyris reptare (uxo-
rem Christianam) patietur ? Confer Martyrologium
Adonis nonis Junii, v1 idus Septembris, et Martyro-
sium Romannm ix cal. Jutii. Constantinum cica-
Iricibas eorum qui Cliristom eonfessi fuerant et tor-
meata subierant, labra 3dmovisse refert Theodore-
tes lib. 1, cap. 2. Optatus lib. 1 contra Parmenianum
3d hane inem re-picere videtur : 0s nescio
Cujus martyris, εἰ tamen ris, libare dicebatur :
qood ait de Lucilla Donatisiarum patrona. ]
9M, Ald., Gis., lineam ; pmtiores, linteam. M'ra-
bile fuit veterum Christianorum studium in reliquiis
martyrum conservandis, prgsertim in sangnine col-
ligendo, quod a nemine clarius quam a Pradentio
descriptum est: eui aperte coneinunt Acta: Videres cir-
cumslantium. frequentiam sancti vestigia certatim de-
escalando prolambere, vulnera totius laceri corporis via
curiositate palpare, sanguinem linteis excipere, sacra
veneratione posteris profuturum. Hieeretici, qui vene-
rationem sacrarum reliquiarum insectantur, vellem,
adverterent, hzc ipsa Acta in ecclesia 8. Augustini
lempore legi consuevisse, et sepius a S. Augustine
audari.
345. Chamillardus mancipem intélligit pr»feetum
carceris, ut in cod. Theod. dicitur manceps therma-
rum, manceps salinarum; quin necessarium sit ut
manceps carceris illi ministerio fuerit mancipatus,
quod vult. Nebrissensis, Proprie autem manceps est
qui manu capit. Turnebus. Adversar, lib. 1, cap. 13,
mancipem in Prudentio explicat custodem earcerí«,
quem optionem carceris ab Ambrosio appellari ob-
servat. )
941. Hic etiam Prudentius vetustatem. consciam
appellat at in hymno ottodecim martyrum, vers.
e. priscem vetus:atem. Atqui saeculo iv res istaec
accidit.
348. Prag., Christo. Alex., reddidit; snptàá, credi-
dit, quod retineri dehet.
90. Rat., Vat. B a priaía manu, densum. Mar.,
densa, sed sm factum, abrasis prioribus litteris.
351. Mar., contulit ; ad marg., contigit, eun aliis.
Nebrissensis quietem explicat, quia obdormivit pau-
elatus namque Dei martyr
lectulum, ac piis sanctorum manibus in strati mol-
litie repositus, mox pretiosam resolutus. in. mortem
celo spiritum reddidit.
906. Gis. 1 ed., est mortis; in 2 ed., et mortis, sed
emendavit est mortis, quod non displicet. Alii pleri-
que et, ut saspenda!ur oratió. usque ad vers. 567. Et
tme victor spiritus est oppositio : quasi dicatur, Vin-
centius, hoc est victor ejas spiritus caelum capessit.
337. Ald., Weitz., Gis. ia contextu, hujusmodi.
Plerique, ejusmodi.
$08. S. Fulgentius in sermone de S. Stephano.
Hodie miles egressus est de ergasiulo carnis. Cum er.
gastelum sit peenarem locus in quo vineti operantnar,
belle id corpori convenire observat. Chamillardus,
cui tàmen barbarum et insolens verbam videtur cor-
poralis. At Seneca ep. 58 et 78 non semel eo. usus
est, etiam composito incorporalis.
’
399
Mentem resolvit liberam,
Et reddit auctori Deo :
Mentem piatam sanguine,
Mortis lavacris erutam,
Quz semet, ac vitam suam
Christo immolandam pra buit :
Ergo, ut recline mollibus
Rejecit aulzis caput,
Victor reliciis artubus
Colum capessit spiritus : *
Cui recta celso tramite
Reseratur ad P»trem via,
Quam fratre exsus impie
Abel beatus scan:erat.
Stipant euntem caudidi
1011 llinc inde sanetorum chori,
Parique missus carcere
900
265
910
919
AURELII PRUDENTII CARMINA.
400
. Baptista Joannes verat.
At Christiaui nominis
Hostem coquebant irrita
Fellis veuena , ct lividum
Cr efferata exusserant.
Savvire inermem crederes
Fractis draconem dentibus.
Evasit exsultans, ait ,
Rebellis, et palmam tulit ?
Sed restat illud ultimum ,
Inferre poenam mortuo :
Feris cadaver tradere,
Canibusve carpendum dare.
Jam nunc et ossa exstinxero,
Ne sit sepulcrum funeris ,
Quod p'eb: gregalis excolat,
10192 Titulumque figat martyri.
980
990
GLOSSJE VETERES.
903. Erutam, ablutum, 1.
3$€6. Rejecit, degit. — Aul:eis, palliis lec'uli : au-
lea proprie ab aula Attali regis dicta proprie cortina ;
sed hic pro vestimentis lectuli ponitur, 1.
569. Tramíte, a transmittendo, 1.
$79. Stipant, circumstant, 1.
518. lrrita, provocata, l.
Φ
979. Lividum, invidum, lI.
930. Efferata, ferina , ἢ.
991. Gregalis, collecta : plebs est rustica, et proprie
gregales vel gregarii vocantur qui equitum greges profi.
ciscentium in hostem minant, |
392. Titulumque, epitaphium, memoriam. —Figat,
scribat, 1.
COMMENTARIUS.
565. Ald., Tornzs., Gis., et nonnulli vulg., in-
elytam. Egm., Pal., Aumbr., Thuan, Altin., Oxon.,
Rott... elutam, quod tenent recentiores, etiam Rui-
nartius cum lleiusio; et id placebat Gallandio ob vecem
lavac:is, quamvisediderit inclylam. Exstat etiam elu-
tam in Vatt. A, P, Alex., ubi glossa abíutam,'in Urb.
ablutam in contextu. Weitz. cum nonnullis suis,
Vatt. B et Q, Mar., Prag., Rat., erutam, et in Mar.
supra lavacris, recentiori manu pro div. lect. periclis.
Cum tot veterrimi sint codices pro erutam, etid me-
tri lex postulare. videatur, przfero erutam, nam in-
clytam in mss. non reperitur, et ex Aldi ingenio pro-
fluxisse jure existimat lleinsius. Quod si elutam le-
gas, tunc secunda corripienda erit, et vel solius Pru-
deutii auctoritate id fieri posse sustinebo. Posset
conjici elitam ab elino, purgo, quod verbum Lucilio
tribuitur.
3565, Aldus ediderat recline, probe : correxit recli-
ve : nihil erat necesse mutare. Vide coment. ad
vers. 150 hymni 4 Cath., Jaceat recline.
566. ltat., Mar. a prisca manu, redegit : melius
rejecit, In glossa legam redegit. .
310. Vat. À, s-rvatur : lege reseratur.
971. Prag., σα δια ab impio, non male.
515. Vai. A., eta secunda manu D, Mar. ad oram,
Pal., omues [leinsiani, et alii, missum. Ald., Weitz.,
Gis. cum multis mss., missus, quod mihi magis arri- D
det. Cellarius et Teolius aiuat mss. habere missum,
non missus. Al mss. variaut, et vett. edd. nobiscum
faciunt.
583. Ald. male distinguit exsultans ait Rebellis.
$90. ltomani sceleratos homines morie affectos
honore sepulcri privabant, eorumque corpora aut in
liberim unco protrahebaut, aut avibus et. canibus
discerpenda relinquebant. Christianos vero hac igno-
minia afliciebant, ue fideles ad ecrum se, nlcra con-
fluerent. Eleganter Lactantius, libr. v, cap. 41 , de
crudelitate adversus Christianos : Nemo ^ujus tante
bellum immauitatem potest. pro merito describere , qug
uno (oco recubans, tamen per totum orbem [erreis denti-
bus scvit , et non tantum arius hominum dissipat , sed
εἰ 0s5a ipsa comminuit, el $n cineres furit, n» quis exstet
sepultura locus. Quasi vero id affectent q..à Deum con-
(cuf, &!ad eorum sepulcra venialur, ac non ut ipsi
ad Deum perveniant ? Plura ex historiis et Marlyrolo-
giis congesta Ga!lonius et Sagittarius proferünt.
591. Gregalis de contubernalibus, aut sociis, pre-
sertim vilibus hominibus, quasi per contemptum dici
solet.
592. Vatt. A, P, Alex., Oxon., Alt. , Thnan.,
duo Torrent., scripti Cauchiani, Heinsius, fingat,
Ald., Vut. B, 0, Mar., Weitz.. Gis., figat ? quod ma-
gis placet, Sermo est de sepulcri epitaphio, quod ιἰ-
tulus dicebatur : et a titulo 660) inscriptione sepul-
crum ipsuni dictum est titulus. Chamillardus aflirmat
Nebrissensem non intellexisse hunc locuin , quia de
epit:phio explicuit, et provocat ad vers. 45 hymni
12 Perist., Partealia titulum Pauli via servat Ostiemis.
Verum hoc ipso loco quid prohibet intelligi sepuleri
inscriptionem, quae poetice ponatur pro ipso sepul-
cro? Prieterea ab inscriptione sepulerum dictum est
titulus, ut dixi, et poterit titulus pro epitaphio hic
suini, alibi pro sepulcro. Martinus Roa, de Die natili
Sacro et profano, cap. 21 , de titulis erudite disseri*.
Ait vela olim ante aras fuisse posita, interdum pura ,
interdum pieta, qua tituli dicebantur : quze cortinas
regias appellavit Ambrosius ad Marcellinam scribens.
Ad.lit titulum etiam accipi pto ecclesia, quod in loco
ubi erat erigenda, crux. in titulum poneretur, et ita
explicat PriiJentii versum, Titulumque figat martyris,
id est titulum in crucem statuat, ut sacer locus signi-
ficetur ecclesix designatus. Sed redit iterum ad vela :
nam hxc cum depictis martyrum | imaginibus, aul
sola nominis inscriptione t:tuli martyrum dicebantur.
Conjectatur etism ex Paulino, et consuetudine Ro-
ma3aa etiaunnim vigente, eos titulos pro foribus ec-
clesie collocari solitos. Nunc. enim Romz fes'us
adhibetur ornatus, id est ramorum ac frondium seria,
qu:e festones vocant. In his orbes, aut quadra ex in-
t: rvallo relicta, quibus tituli sive vela depictis sancto-
ruin imagin bus incladuntur. Paulinus: Sanctaoue
prefixis obducant limina lamnis. De quibus titulis Roa
Prudentium accipit in Hippolyto vers. 185, /psa, i//as
aninue exuvias quie. continet. intus, /Edicula argento
fulgurat ex solido. Verum ut rem ad sua principia re-
vocemus, a titulo sive epitaphio sepulcri, ut aicbain,
nomen tituli translatum est ad. sepulcrum , imemo-
riam, coufessionem, basilicam martyrum, ac. si viS,
40
1013. Sic frendit, οἱ corpus sacrum A
Profanus, ali! dirum nefas
9.29 . Nudum, negato tegmine,
Éxponit inter carices.
Sed nulla dirarum fames
Aut bestiarum , aut alitum
Audet tropxum gluriz
Fodare tactu. squalido.
Quin si qua clangens improbe
Circum«volaret eminus,
Trucis volucris impetu
Depulsa vertebat fugam.
Nam corvus, Elix€ datus
Olim, ciborum portitor,
Hoc munus implet- sedulo ,
1014 Et irremotus excubat.
llic ex frutetis proximis
Infestus alarum sono,
Oculesque pennis verberans ,
Exegit immanem lupum.
Quis perfidorum credere
ἀν
45
iiU
PERISTEPHANON IIYMN. V.
£02
Ausil, rapacem belluam
Taur.s paratam congredi,
Cessisse plumis mollibus ?
Ibat mal'anuum murmurans,
Levi volatu exterritus :
Predamque visam fugerat
Custodis imbellis minis.
Quis audienti talia,
Datiane, tunc sensus tibi ?
Quantis gementem spiculis
Figebat occultus dolor ?
Cum te perempti corporis
Virtute victum cerneres,
Ipsis et impar ossibus,
Vacuisque jam membris minor ?
Sed quis, tyranne pertinax,
lunc impotentem spiritum
1015 Determinabit exitus?
Nullusne te franget modus ?
Nullus: nec unquam desinam.
Nam, si ferina immanitas
415
4350
GLOSS.E VETERES.
994. Ah ! interjectio, f.
996. Exponi!, projecit. — Carices, carectum locus,
tbi carices nascuntur ; cariz vero herba similis civario
crescens in locis palustribus ; unde etiam carexz herba
vilissima similis cibaria ; quc lixa dicitur, l.
» 404. Clangens, ales canens, 1.
105. Impetu, de, 1.
403. Excubat , vigilat, 1.
M0. Infesius, non fessus, I.
411. Oculosque, scilicet lupi, l.
4123. Exegit, pellit corvus, I.
414. Ausit, possit, I.
417. Maliguum, adverbium, I. Maligue, Mar.
423. Spiculis, angustiis, I.
424. Figelat, perdurat, 1.
428. Vacuisque, ab anima, id est mortuis, l.
450. Hunc, tuun, I.
435. Nullus, respondet ille, 1.
494. Immanitas, ferias, 1.
COMMENTARIUS.
ad illa xela de quibus Roa disserit, et quibus, ut ego C quia clangere proprie aquilarum est. Sed cum in
conjicio, imagines, qu:e nunc aliaribus imponuntur,
originem debent su m. Consuetudo vero illa erigendi
erucem in titulum antiquissima est, ut videri potest
i» notis Baronii ad Martyrologium Romanum, et in
libro Sagittarii de martyr. Natal. cap. 5. Ac netan-
dum szpius occurrere plirasin crucem figere , ut in
Prudentio , Titulunque figat martyris : adeoque pro-
babile- est Prudentium eam consueiudinem innuere.
In Ecclesia Romana antonomastice tituli appellatio
liesit iis ecclesiis qux cardinalibus in titulum conce-
duntur. Verisimile etiam est tit.]um qui pro quoli-
bet sacerdote ordinando requiritur, inde traxisse no-
men, quod olim plerumque non admitterentur ad sa-
Cros ordines , nisi alicui titulo, sive basilice, aut
ecclesize. addicti essent. Quod autem. Roa aliique
aiunt, quoties ecclesia olim esset erigenda, crucem
erectam in titulum, id inde profluxisse opinor, quod
eum primis temporibus ecclesie erigi consuevissent
ubi titulus sive sepulerum martyrum esset, postea
erectze etiam fuerunt ubi nullum erat hujusmodi se-
pulcrum , et crux erigebatur, qux pro titulo. esset,
Mazochius ex cap. xxvii Genes., vers. 18. origincm
repetit : Surgens ergo Jacob mane, tulit lapidem quem
s"perposueral capiti suo, et erexit in titulum, etc. Ait
Mazochius titulum esse quemvis etiam mutym lapi-
dem, modo ad transmittendam memoriam valeat.
$93. Widin., frendet ; supra, frendit.
$94. Vat. A, addirum. Vat. D, ac dirum. Mar.,
Rat., a dirum. Alex., adirum; supra, ah! dirum,
quod verum vest,
$97. Ambr., Thuan., Vat. À scribunt famis ; alii,
eiia ^ veleres, fames.
4UO. llailsbr., tractu * melius tactu.
491. Chomillardus ad solam aquilam id refert,
Actis dicatur : Cum adventantes aves reliquas, ac per-
nicibus metuendas alis quodam impetu eminus fugaret ,
et aquil:e non nominentur , nihil prohibet quominus
δὶ qua clangens d^ quavis ave accipiatur. Et clangor
non minus ad crues aliasque aves, quam ad aquilas
referri potest, quamvis auctor carminis Philoime!x
aquilis clangorem tribuat. Est enim. cíango verbum
expressum ad similitudinem soni. Itaque clangor ab
antiquis ascribitur fulic:e, accipitri, anseri, gruibus ,
passeri, gheeniei, gallinis. Exempla exhibent lexico-
graphi. Etiam de latratu canum clangor dicitur.
4U2. Alex., Ambr., Thuan., circumvolarat , quod
Heinsio rectius videtur. Plerique circumvoluret.
404. Hailshr., fuga : legendum fugam.
403. Vide lib. lll Regum, cap. xvn.
406. Notat Teolius portitor muneris occurrere apud
Arnobium, et po*titores apud Sidonium : addere po-
tuit Virgilium, Statium etalios qui ea voce utuntur.
407. Plerique Heinsiani, Vat. A., lailsbr, a prima
manu, Alex. et alii, sedule, quod minus óbvium est
quam sedulo. Ald., MMar., Weitz., et alii, sedulo.
Egmn. perperam, sedula.
408. lrremotus pro non remotus ex solo Prudent:o
ἃ Forcellino recensetur.
410. iso fortasse legit infessus, aut exposuit non fe-
stus.
419. Perfidi pro iufidelihus sumitur a scriptoribus
eccl«siasticis , ul dictu est.
415. Virg. 1 /En., Impar congressus Achilli. Catul-
lus in Epithal., Pugnare duobus.
416. Vat. A corrupte, cessisce.
491. Ald. mendose, audiendi. Virgilius lib. iv
AEneid.. Quis tibi tunc, Dido, cernenti talia sensus?
452. Weitz. cum suis, Rat., frangit.
405 AURELII PRUDENTII CARMINA. un
4395 ᾿ Mansuescit, οἱ clementia A455 . Levique vectum lembulo :
Corvos voraces mitigat, Amplum per aequor aufe:as.
Mergam cadaver fluctibus : Sed eomplieatum sparteus
Insana nunquam naufragis Claudat cadaver culleus .
lgnoscit unda, et spumeum Quem fune connexus I pis
140 Nescit profundum parcere. 460 Przceps in altum depriniat. ᾿
Aut seinper illic mobilis At tu per undas emices
Incerta per ludibria Rorante przpes palmula,
Vagis feretur flatibus, 1017 Donec relictum longior
Squamosa pascens agmina : Abscondat aspectus solum.
$13. Aut sub fragosis rupibus 465 Hzc jussa quidam militum
Sceabri petrarum murices (Eumorphio nomen fuit),
1016 !nter recessus scrupeos Violentus, audax, barbarus,
Discissa rumpent viscera. Furore fervens arripit.
Ecquis virorum strenue Funale textum conserit,
450 — Cymbam perius pellere . B 470 δυῖο quod implet eorpore.
ltemo, rudente, et carbaso, Emensus et multum freti
S-care qui pontum queas ? Inter procellas excutit.
Rapias palustri e cespite O praepotens virtus Dei,
Corpus, quod intactum jacet, Virtus creatrix omnium :
GLOSSAE VETERES.
439. Ignoscit, miescit, parcit, 1. consulum in mare pracipitabant, 1.
446. Scabri, sevi. — Murices , Petrarum summita- 458. Culleus, fasciola assuta intrinsecus, culleus ts-
les, l. — Murices sunt summilates aliissimg petra; — nica ex sparto ; sparius est frutex sihe foliis ab asperi-
uliter murez ponitur pro purpura, Vat. A. late vocatus ; culleus saccus inquo rei inclusi mittebantur
447. Recessus, secreta. —Scrupeos, asperos, id est — in mare, 1. Culleus est. corbis ex viminibus contexta,
lapideos, 1. sive follis ex corio factus, Mar.
450. Cymbaimn, navis, I. 461. Emices, vadas, exilias, 1.
455. Lembulo : lembus naticula piratica, vel exire. 462. Prapes, velox. — Palinula, remo, l. ,
ma pars inaurata vestis, l. 466. Nomen, scilicet cui, l.
491. Sparteus, spartus est. (rutex spinosa , vel jun- 467. Barbarus, rusticus, 1l.
cus, Mar. De sporto follis, id est de palma; unde et 469. Fuuale, funerale, 1.
sportulana : et Romani parricidas cum gallo, et simia, 471. Emeusus, navigans, l.
et »erpente. in culleum, id est in tergum bovis undique
COMMENTARIUS.
457. Ammianus, lib. xxi, de Georgio et sociis sub C Eadem varietas alibi occurrit. ]
Juliano : Quo non contenta multitudo immanis dilania- 450. Mar., paratus , et loco glossz, peritus. Pleri
Ια cadavera peremplorum camelis imposita vexit ad la- — quescribunt cumbam. Equidem nescio quo pacto sert-
tus : tisdemque subito igne crematis, cineres projecit in pserit Prudentius, et communior est scriptura cymbe.
mare, id metuens, ul clamabat , ne collectis supremis, 455. Widm., Mar., palustri cespite.
« des illis exsiruerentur , ut reliquis qui, deviare a re- 498. Uxoricide in Hispania post strangulationem,
ligione compulsi, pertulere cruciabiles penas adusque — in vase ligneo cum gallo, angue, cane, fele inclusiin
gloriosam mortem. intemerata fide progressi, et nunc — flumen projiciuntur, idque Hispanice dicitur encubar.
wartyres appellanur. Rittershusius in comment. ad — Confer furtadum de Martyr. res. 35, dijr. 2, qui id
epist. Plinii de Christianis legit rexit ad litus, et sub- — ita refert ; sed, ut audio, gallus, anguis, canis, felis
diio igne. Epiphanius hzresi 76 cineres Georgii in — non vivi cum occisi rei corpore includuntur, $ed 50’
ventos dispersos narrat: negal autem inter martyres — lum supra culleum, sive dolium humanitatis siuul ,
recipi debere, quia non ob Christiani nominis pro- εἰ infamiz causa depinguntur. Fortasse teimporua οἱ
fessionem, sed ob violentiam qua civitatem et popu-— locorum varia fuit, et est consuetudo. In Actis: In-
lum oppresserat, a gentilibus fuerat peremptus. Erat — suatur, inquit, complicitum cadaver in culleo párricide,
autem Georgius episcopus Arianus intrusus, extur- 439. Weitz. cum Widm. et Hailsbr. scribere vo-
bato Athana:io. luit conexus.
444. Hailsbr., mobile, non male. 461. Virgilius lib. v1 /En., Juvenum manus enucal
449. De motu in aqua Virgilius, lib. 1 Georg. vers. — ardens,
9^9, Aut summa nantes in. aqua colludere plumas. p 462. Giselinus indicat rotante tanquam diversam
Idem Virgilius de agitatione ventorum lib. vi Aneid., ^ lectionem pro rorante. Vat. À pro div. script. prape
Foliis ne carmina manda, Ne turbata volent rapidis lu- ro preceps. Heinsius pretulit prepes cum Ainbr.,
dibria ventis. Horatius, de Navi lib. 1 oda 14, Veniis buan., lKtou., tribus Torr., praesertim cum paulo
Debes ludibrium. ante praeceps prxccesserit. Certe sententize magis con-
443. Ald., Tornss., et nonnulli vulg., Austris fe- — venit privpes.
reiur flatibus, ex quo conjiciebat Cauchitus Austrís fe- 469. Mar., funalem, recie supra correctum per [κ΄
retur (lantibus, vel. Austri feretur flatibus. Plerique nale. Glossa lsouis ridicula est, quasi funalis si! à
Vagis feretur flatibus , nisi quod in Thuan., Gis. a funere, e& non potius a fune. De texto substantivo Yide
oram, et Fabr. est fluctibus pro flatibus. exempla apud Gifanium, ei comment. ad vers. 16
445. Widm. vitiose, aut suffragosis. lymui 40 Cathemerinon.
447. Virgi'ius lib. vi, Spelunca alta fuit, vastoque 470. Vat. A, suto, «um aliis, sed supra pro div.
inmauss hiatu Sci upea, lect. , aaneto. Prag., $Culo , ma!e,
449. Ald., Mar. a prima manu, Weilz., εἰ quis.
Qu:e τυγρίδαιη quondam mare
Gradiente Cliri-1o straverat,
Ut terga calcans a-qtiotis
Sircis mearet passibus,
. Plan!as nec undis tingeret
Vasti viator gurgitis.
Ποιὸ ipsa virtus jusserat,
Rubrum salum dehiscete,
Patente dum fundo atidum
1018 Secura plebs iter legst.
Nec non et ijsa nunc jubet,
Servire sancto corpori
Pontum quietis lapsibus
Ad curva pronum littora.
Saxum molaris ponderis,
490 Ut spuma cauden:, innatat,
Tantique custos pignoris
Fiscella fertur fluctibus.
Cernunt stüpentes navit:e,
Veclam remenso marmore,
480
485
416. Sitraverat. compescuerat, l.
480. Vasti, ampli, 1.
482. Dehiscere, dividi, I.
485. Duin, usque dum, l.
(85. Ipsa, virtus, 1.
415. Nartat id Mattbzeng cap. xiv.
418. Virgilius in fine lib. vui: Celeres nec titigeret
equore plantas.
485. Ald., Sich., et alii ante Giselinum contra
metrum , dum profundo aridum. Vat. A, Hailsbr. ἃ
prima manu, dum fundo arido, quod nou displicet.
PERISTEPHANON IXMN. V.
A 495
i06
Lahi retrorsum leniter
/Estu secundo, et flamine.
Certaut et ipsi concito
Pontum phaseló scindere :
Longe sed artus pr.evolant
1019 Telluris ad mollem sinum.
Prius relatos denique
Humus quieta suscipit,
Quam pul*à summis nisibus
Carina portum tangeret. .
$05 Fer amoeni littoris
Secessus ille, qui sacra
Fovevus arenis viscera
Vicem sepulcri przbuit :
Dum cura sanctorum pia
Deflens adornat aggerem,
Tumuloque corpus creditum
Vit? rescrvat postera.
Sed mox subaetis hostibus,
500
510
GLOSSAE VETERES.
44. Pignoris, commendationis, Y. ᾿
494. Vectam, scilicet fiscellam.— Marmote, mar:,1
498. Phaselo scindere, navi sulcare, I.
501. Relatos, artus, |.
504. Carina, ima navis, I.
COMMENTARIUS.
cum plerisque secessus. Aldus et vonnulli vulg.,
recessus.
509. Widm.; Mar., ium cura. Victorius, Dissert.
philolog., pag. 16, hinc ostendit difficultatem qu:«
persecutionum tempore erat sepeliendi corpora SS,
martyrum, adducitque bac verba ex epitaphio S.
llamartig. vers. 474, Arui' et medio sitiens sub gur- C Alexandri martyris sub Antonino Pio : O tempora in-
gite limus. Vide comment. ad hunc versum.
484. Ald., Tornas., Galland., Sich., Secura plebs
incesserit. Mar. ἃ prima manu, Rat, a prima manu,
Vai. B, Alex., nonnulli Heinsiani, Weitz., Hailsbr.
supra, iter terit, quod etiain inveni! Giselinus in quo-
dam cod:ce emendatissime exarato ranonicorum D.
Catharinze Nosiomagensium. Ipse prafert iter. legit
tura suo ms., et alio Buslidiensi, utpote mollius et
peream magis. Thuan., Secunda plebs iter legit.
nus TTorr., Secura plebs iter terat ; Kat., iter. gerat.
Mar. a secunda manu, Egin., Pal., Vat. A, iter gerit.
Rat. aliena manu, iter tulit. Plerique recentiores cum
Giselino, iter legit.
485. Vat. A pro div. script., et ipse. De S. Qui-
rino in ejus hymno exdem fere commemorantur.
. 481. Prag., Vat. Q, Urb., passibus. Alex. cum
aliis, (apsibus; supra, cursibus.
490. Vat. Á, spuma cadens, male.
494. Virgilius lb. n1 n., Pelagoque remenso. Pro
mari marmor apud Virgilium, aliosque passim.
496. /£stus maris bic intelligi poerit pro agita-
lione ex vento orta, et non pro fluxu, ut hic refluxui
opponitur. Nebrissa de fluxu id accipit, quod, ut opi-
nor, voluit Teolius, qui tamen scripsit, Undarum re-
fluxu sequente, et vento. Chamillardus sentent am viri
peritissini et, ut ait, mathematicorum facile jrinci-
pis, profert, qui putabat in profundo maris fieri eo-
modo quo iu corporibus febriculosoruin , fer-
mentstionem cujusdam materie, qua fermentatione
ieflatur mare ut mass: dum fermentescit. Addebat
&slus periodos non esse magis supra cap'um intelli-
gentiamque nostram, quam periodos febris tertiande
aut quartana. ]
501. Vat. A, delatos: corrige relatos.
506. Mar. a prima manu, successus, sed factum
fausta, quibus inter sacra et vota ne in cavernis quidem
salvari possimus. Quid miserius vita? Sed quid mise-
rius in morte, cum ab amicis et parentibus sepeliri ne-
queant? Vide Aringhum Rom. subtefr. lib. 1, cap. 3
el seqq., ubi certiora ad eam difficultatem confir-
mandam invenies monumenta : nam inscriptionem
S. Alexandri non esse confictam frustra nonnulli
Jaborant persuadere. Pietas vero Christianorum in
corporibus defunctorum, etiam non martyrum, sepe-
liendis insignis erat, ut ex hymno Exsequiarum H-
quet; neque ethnicis ignota : eam enim laudat Julia-
nus Apostita, etiam cum impiam religionem Chri-
stianam vocal, epist. 49» ad Arsaeium pontificem :
Convertamus oculos ad ea quibus impia Christianorum
religio creverit, id est, ad benignitatem in peregrinos.
ad curam ab illis in. mortuis sepeliendis prastitam, et
ad sanctimoniam vite quam simulant.
512. Horatius, lib. ii oda 50, dixit laudem poste-
ram. Nebrissa vitam posteram iutelligit diem judicii
satis apposite, quod confirmari potest hymn. S. Frn-
ctuosi vers. 156, Sed ne relliquias resuscitandas, Et
moz cum Domino simul futuras, Discretis loca dividant
sepulcris, etc. Sed fortasse Prudentius intelligit cor-
pus S, Vincentii a fidelibus fuisse reservatum poste-
ris, sive in posterorum beneficium. Sic ante vers 343,
de ejusdem maityris eruore : Tutamen ut sacrum suis
Domi reservent posteris.
* 545. Steph. Antonius Morcellus, in elegantibus et
reruditis commentariis ad calendarium Ecclesie
nstantinopolitanze, tom. I, pag. 154 et sey., his
versibus confirmare nititur velerem fuisse consuetu-
dinem, quod olim Christiani solemnem martyrum
cultum a translatione maxime auspicati fuerint :
Quippe putat apud nostrates idem plane fnisse levare
corpora mariyrum, aàque honores coelestes martrii-
401
10920 Jam pace justis reddita,
Altar quietem debitam
Pr:estat beatis ossibus.
Subjecta nam sacrario,
Imamque ad aram condita,
Coelestis auram inuneris
10921 Perfusa subtus hauriunt.
Sic corpus : ast ipsum Dei
Sedes receptum continet,
Cum Machabzis fratribus,
Sectoque Isaie proximum.
515
520
AURELII PRUDENTII CARMINA
Α
{03
535. διηρίοχ sed illis contigit
Corona penarum : quibiis
Finem malorum praestitit
Mortis supremus exitus.
Quid tale sector ausus est?
Truncata nunquid corporis
1029 Segmeuta post serram feris
Objecit, aut undis dedit?
Num Machabzi martyris
Linguam tyrannus erutam,
Raptamve pellem verticis
520
923
GLOSSJE VETERES.
^15. Altar, recessus, Ϊ.
517. Subjecta, membra, I.
519. Auram, gratiam, l.
520. Períusa, scilicet celesti gratia, l.
521. Corpus, locus, 1.
595. lilis, Muchabeis, 1.
527. Malorum, laborum, 1.
528. Supremus, novissimus, 1.
529. Sector, Isaia, 1.
531. Segmenta, partes : proprie sunt vestes mulie
bres, sed non in loc loco, Y., Vat. A.
COWVMENTARIUS. N
hus rite decernere. Ádvertit sic a Prudentio utram-
que sepulturam memorari, ut priore justa mortuo
rsoluta, posteriore summum honorem martyri lia-
itum facile intelligatur. Quam interpretationem
libens exposui, uL eam teneant quibus probetur :
acute énim excogitata ea est. Sed Prudentius nihil,
ut puto, aliud vult, nisi S. Vincentio non potuisse
honorificum erigi altare persecutionis teinpore, quod,
pace reddita, erectum fuerit: cum interea eum Chri-
stiani pro martyre haberent et colerent, cujus reli-
quias, etiam dum viveret, reservarunt, ut suis poste-
ris essent tutamen. In Actis id luculenter expressum
est: Jtaque propter gentilium furorem non valentes
eum digno venerationis tumulare cultu, ad quamdam
parvulam detulerunt. basilicam sepeliendum. Tandem
autem cessante perfidorum crudelitate, ac fidelium cre-
scente devotione, beatissimus martyr ad sepulture hono-
rificentiam inde levatus, digna cum reverentia deporta-
tur, et sub sacro altari extra muros ejusdem civitatis
Valentie ad quietem reponitur. ln actis S. Saturnini :
Tumulariam (al. tumultuariam) eo tempore meruit :e-
pulturam, scilicet propter furorem gentilium. S. Va-
lerium, qui non diu post S. Vincentium obiit, tem-
plum S. Vincentii sui diaconi nomine erigi in oppi-
dulo Aneto curasse leciiones officii proprii Hispanici
referunt : quod monumentis antiquis non confirmatur.
515. Rat, quietam, sed correctum quietem. Ald.,
debitum, videlicet altar debitum. Giselinus ita edide-
rat, sed correxit debitam, quod habent codd. vetustio-
res nostri et Ileinsiani.
517. Chamillardus ait Prudentium accepisse sacra-
rium pro pastophorio seu sccretario, nempe illa tem-
pli parte ubi sacra reponuntur, et ubi sunt. sancta
sanctorum, Sed cum sacrarium significet etiam altare,
de altari potius id accipio, de quo paulo ante Pruden-
tius, et cui ossa SS. martyrum subjici, testatur in
fine Eulalie et octodecim martyrui Casaraugusta-
norum.
518. Vatt. A, B, Mar., Rat., Prag., jam jamque ad D
aram. Melius imanmque ad aram. Alex. a prima manu,
?inamque ad oram, minus apposite. Videtur innuere
Prudentius distinctionem inter aram et altare, et
corpora sanctorum fuisse condita sub altari, et non
sub ara, sed ad aram subter humum. Vide comment.
ad vers. 170 Passionis Hippolyti.
$19. Nebrissensis, Chamillardus, Cellarius expli-
Caut o$8a martyrum integra manere conservata di-
vino munere, Teolius multo melius intelligit de sa-
cramento euclhiaristie, quod in aliari et super 08:8
martyrum peragebatur. Vide commeut. ad ly mn. S.
Eulsli:e vers. 213. Existimo etiam Prudentiuim a'lu-
dere ad foramen vel foramina qu:e in superiore parte
eepulerorum SS. martyrum aperiebantur, per qua
C
oraria, nardus, et oleum iinmittebantur, ut per con-
tactum tumuli virtus miraculorum manifestior redde-
retur: quasi vellet Prudentius eam virtutem e caele-
stis inuneris, sive eucharistizx: aura effluere.-S. Pau-
linus in fragm. Natalis incerti, sive 9: Ft licet a ve-
teri. tumulis absconditus &vo, Viva tamen, vegetante
Deo, membrisque superstes Gratia divinum syirantia
martyris ossa Clarificat populis, merito vivehte sepulti ;
et Natali 15, de sepulcro S. Felicis : Ista superficies
tabule gemino patet ore, Práb«ns infusce subjecta fora-
mina nardo. (uc cineris sancti veniens a-sede reposia
Sanctificat medicans arcana spiritus aura, In hymno
S. Hippolyti de ejus sepulcro, Balsama diffundunt,
fletibus ora rigant.
520. Ald., Gis., subter. Weitz. cuim plerisque mss.,
subtus, Cellarius ad vocem P.Rrusa allegat vers. 151
Fructuosi, Et perfusa mero leguntur ossa : quod jam
indicaverat Barthius lib. ται, cap. 9 Adv. Αἱ in eo
hymno sermo est de ossibus noudurm sepultis : nunc
de ossibus sacrario subjectis.
525. Lib. n Macliab,, cap. vir, bistoria, et mors
septem horum fratrum describitur. qui Machabvi
dicii sunt, quod in eo libro narratio de eorum tor-
mentis et obitu contineatur. Confer in ltomàwuo vers.
751 et seqq.
534. Alex. scribit Esaie cum Weitzio et aliis. Ald.,
Gis; prima ed., Falir., secto sine que. Isaiam prophe-
tam serra lignea dissectum fuisse, constaniissima est
Judieorum traditio, quxe pluribus auctoritatibus Ju-
stini, Origenis, Lactantii, Basilii, flilarii, Awblrosii,
llieronymi, et aliorum Patrum confirmatur. Adisis
interpretes ad vers, 57 cap. xi. Epist. Apostoli ad
llebreos : Lapidati sunt, secti sust, etc. Hoc notatur
discrimen inter proximum et vicinum, quod proximus
is dicitur quo nemo es! vicinior, vicinus vero potest
non esse proximus, si alius sit vicinior. Plautus, Te.
rentius, Cicero, et alii eleganter conjungunt vicinus
proximus; potest enin. aliquis esse proximus, et non
vicinus, ut apud Virgilium lib. v, Proximus huic,
longo sed proximus intervallo. Interdum hoc discrimen
' non observatur, et proximus ponitur pro viciuo pro-
xino.
525. Ald. vitiose, contingit.
552. Giselinus ait receptam scripturam esse aul
vinclis dédit, sed non sine gravi mendo : fortasse iia
erat in editione Daveniriensi, quam non. vidimus;
ita certe est in Sich. et Fabr., sed in Aldo clare le-
gitur aut μὴ 14 dedit.
939. Ald., Gis. prima ed., nam pro num. Weitzius
pro nam citat Fabricium, qui tamen legit num. ld
unice verum est.
555. Widm. supra, Gis. ad oram, ruptamre. Me-
lius raptamve. Pellis rapta proprie est viventi adl.u-
«9
Avibus cruentis obtuNt?
Tu solus, o bis inclyte,
Solus brabii duplicis
Paslmam tulisti : tu duas
Simul parasti laureas.
In morte victor aspera,
Tum deinde post mortem pri
. Victor triumphio proteris
Solo latronem corpore.
915. Adesto nunc, et percipe
1093 Voces precantum supplices,
Nostri reatus efficax
Orator ad thronum Patris.
Per te, per illum carcerem,
Honoris augme:tum tui,
Per vincla, flammas, ungulas,
Per carceralem siipitem.,
l'er fragmen illud testeum,
Quo parta crevit gloria,
5.0
520
538. Brabii, muneris vel mercedis, |.
549. Laureas, coronas, vel victorias; laurus enim
pro corona pouitur, Ἰ.
5M. Victor, scilicet tw,
953. Supilem, per nervum, cippum, I.
᾿ 852. Te»steum, teste enim. confringebantur. subtus.
martyrem, ut. durius j«ceret, 1.
PERISTEPHANON HYMN. Y.
419
A 555 Per quem trementes posteri
Exosculamur, lectulum :
Miserere nostrarum precum, .
Placatus ut Christus suis
Inclinet aurem prosperam,
Noxas nec omnes imputet.
Si rite solemnem diem
10924 Veneramur ore et pectore:
:8i sub tuorum gaudio
Vestigiorum sternimur ,
565 Paulisper huc illabere,
Christi favorem deferens,
Sensus gravati ut sentiant
Levamen indulgentis.
Sic nulla jam restet moro,
Quin excitatam nobilis
Carnem resumat spiritu,
Virtute perfunctam pari.
Ut, quz laborum particeps
560
B 570
GLOSSAE VETERES
554. Parta, syncope, 1.
551. Diem, suwun diem, If.
562. Ore et pectore, laude et voto, 1.
566. Favorem, auxilium, ].
512. Perfunctam, servitutem, Ἰ.
575. Qus, caro, I.
COMMENTARIUS.
detracta, ut apud Senecam, Fibra vivis rapta pectori-
bus ; apud. Virgilium, Viscera vivis eripuit. Vide Dris-
- sonium de Formulis pag. 25, qui plura veterum
ezempla profert, et monct ideo rapi exta, ut exspi-
rantia adhuc οἱ palpitant.a consuli possent,
531. In nonnullis vulg. irrepsit error obis pro o bis :
ansam dedit Aldus, qui out sic edidit, aut von satis C
slare divisit. Nebrissensis jam legit o bis, et legerant
etiam alii aute Barthum, qui hujus correctionis
ignarus aliam azgre-sus es! lib. Lxi, cap. 9 Advers.
Sic ergo legit : Solus tu obis bis inclyte. Lect:o endi-
eum relinenda esi.
538. Brabium est vietori:e praemium. Draveium
malunt recentiores, et Chamillardus ait corrupte dici
' bravium : ita tamen in. vulgata legitur, neque tam
corrupte quam videtur Chamillardo. Ali scribunt
brabium, alii bravium, sed a Grzcis, a quibus ad ec-
eesiasticos scriptores ea vox devenit, scribitur Bpa-
δέον. .
544. Latromem intelligo Datianum potius quam
dezmonem, ut nonnulli interpretantur. In hymno oc-
lodecim martyrum, vers. 156, Ambo confessi. Domi-
zum steterunt Acriter conira (remitum lgtronum.]
548. Cellarius opponit, soli Christo id convenire.
Verum doctrina ce intercessione sanctorum non a
grammaticis, non ἃ Cellario ejusque gregalibus E
tenda est, sed a Prudentio ejusque zqualibus SS. Pa-
tribus, qui uno omnes ore ita loquuntur.
549. Precandi formula poctis oratoribusque valde
familiaris.
552. Gifanius verbo Rosua putat carceris stpitem
a entio vocari eculeum. Sed ex epitheto carce-
falis, et ordine narrandi suppl.cia consta!, carcera-
lem stipitem esse lignum vel cippum, ut ait glossa, cui
pedes fuerunt inserti. Vide sup*a comment. ad ver. 251.
$55. Heinsius eum Ald., Oxon., Sich, per quem:
quod a Weiizio non debuisse mutari, d.finit [16] η-
sius. At We:zius fidem potiorum codicin. secutus
€$!: nam lezunt et. quem Vau. A, D, Q, Q. Alex.,
Mar., ltat., Prag., aliique; neque lleinsius codicem
ullum i5. allegat, excepto Oxonio. Elegantius tamen
δαὶ per quem, magisque soperioribus coh:xrens.
996. Lectulum in quo S. Vincentius jacuit, reli-
gionis causa conservatum fuisse, non leve argumen-
(üm est. eurz?. veterum. Cliristianorum in reliquiis
martyrum comparandis el caute custodiendis. Ex quo
facile respondetur quzrentibus qui fieri potuit ut tot
et e£ tam priscis temporibus reliquis martyrum ad
nos c^ntinua successione devenerint.
561. Formula similis precandi apud Grzcos Lati-
nosque s$:»pe occurrit. Terentius in prolog. llecyr.,
Si nunquam avare statui pretium. arti mec..... Sinite
imperrare me.
502. Dreviar. Moz., veneremur: lege veneramur, ut
postea sternimur.
963. Vat. A, Mar., Rat., Weitz., gaudia. Plerique,
etia veteres, gaudio.
565. Fabr., Sich.. Gis., huc tu illabere, Concinnius
Aldus et mss., huc illabere.
567. Vat. B, Rat., Mar., a prima manu, et non-
nulli apud Weitz.. sensu.
568. Mar. pro div. script.; solamen indulgentie.
569. Mar., Hat., Weitz. cuin suis, restat. Ald.,
Cis., et plerique scripti, restet, quod probum est. Nam
particula sic, cum post preces penitur, optativum mo-
dum importat. Idem Prudentius in Hippolyto, post-
uam). Valerianum. cpi-copum rogaverot ut festum
D Jlippolyti diem in sua diccesi celebraret, vers. 259
et seqq. ait : Sic te pro populo, cujus libi credita vita
est Ürantem Christus audiat omnipotens. Ac vide feli-
cissimam poete venam, et nota quid Valeriano optet,
quid Vincentio. Nam ex unione corporis cum anima
in die judicii conipletam hominis gloriam consurgere
certum est, eL ipsi animx gloria aliqua accidentalis,
ut theolo?i loquuntur, in resurreciione corporis ac-
cedet. Mariettus, qui in suo codice legerat restat,
colligebat Prudentium in ea fuisse opinione, in qua
mulu alii Patres, adventum Domini et diem exireini
judicii proximum esse.
570. Breviar. Moz., cum excitatam.
571. Pragensis trajicit hos versus, primum ponit
Viriute, tum Carnem.
572. Nonnulli vulg. male, perfuncta.
573. De resurrectione cor,oris vide hymnum Ex-
ul
Commune discrimen tulit,
515 Sit et cohzres glorise
Cunctis iu zevum s:zculis.
V1 HYMNUS.
BFATISSIMORUM MARTYRUM FRUCTUOS! EPISCOPI ECCLE-
SI TARRACONENSIS, ET AUGURII, EULOGIIQUE DIACO-
NORUM.
1095 Felix Tarraco, Fructuose, vestris
109296 Attollit caput ignibus coruscum
Levitis geminis procul relucens.
Hispanos Deus aspicit benignus,
Arcem quandoquidem potens lberam
Trino martyre Trinitas coronat.
“ GLOSSJE
574. Tulit, passa es!, I.
4. Tarraco, civitas. — Fructuose, vocativus, l.
5. Quandoquidein, quia, quoniam, I.
. 4. /Ethram, colum, I.
8. Superbum, nobile, I.
AURELH PRUDENTII CARMINA.
419
Α Ardens Augurius capessit x»tbram:
Nec non Eulogius simul supernum
Christi lucidus ad sedile tendit.
10 Dux et pravius, et tusgister illis
Ad tantum decus ex episcopali
Clarus nomine Fructuosus ibat.
. Accitus quia przsidis repente
Jussu venerat ad forum sacerdas
Levitis comitantibus duobus.
Iude ad carceream viros catenam
Pastus sanguine carnifex trahebat:
1097 Gaudet currere Fructaosus ultro.
Àc ne quis socios timor feriret ,
VETERES.
10. Pravius, ostendens viam, 1.
45. Accitus, vocatus, ].
14. Forum, concilium : pro loco judiciali posuit, L.
18. Ultro, sponte, 1.
19. Quis, aliquis, 1.
15
COMMENTARIUS.
sequiarum. Post hunc S. Vincentii bymnum in Vat.
À sequitur bymnus in honorem decem οἱ octo mar-
tyrum Czsaraugustanorum, in Vat. D. Passio S.
Laurenuii. :
Inscriptio desumpta est ex Mar. et Rat., in quibus
hic hymnus ponitur post hymnum S. Eulaliz. In Vat.
A Hymnus in. honore beatissimorum martyrum Fru-
cluosi episcopi, Augorii, et Eulogii : ubi ponitur post
bymnum octodecim martyrum. Aldus, Ode in laudem
beatissimorum martyrum. Fructuosi episcopi Ecclesie
Terraconensis, et. Augurii, εἰ Eulogii diaconi. Aldus.
scribit Terraconensis, ex mox vers, 1, Terraco. Hein:
sius, Hymnus in honorem beatissimorum martgrum
Fructuosi episcopi Ecclesie Tarracenensis, et Augurii,
et Eulogii diaconorum, et notat pro Asqurio in ÀAmbr.
legi Angorii, in Ox. Aacorii. Weitzius nobiscum Tere
facit. [η΄ Alex., post passionem Agnetis, Finit Passio
Agnetis. Incipit hymnus in honorem, etc., ut in Hein-
sio. Parrhasius, Hymnus in laudem beatissimorum
martyrum Fructuosi episcopi Tarraconensis, et Eugorii,
et Eslogii diaconorum. Et deinde etiain scribit Eugo-
rius; sed in emendatis ait quosdam legere Augori.
Heinsius monet in gmartyrologiis xi cal. Septembr.
celebrari natalemSS. Julii, Juliani, Vincentii, Auguri,
et Eulodi ex codice vetustissimo, teste Holstenio in
adnotationibus ad enm locum. Verum hi diversi viden-
tur esse a S. Fructuoso et sociis, quorum festum agi-
tur die 91 Januarii, Aeta ad euin diem ἃ Bollandian:s
exscripta pro authenticis habuit Ruinartius, οἱ S.
Augustini Prudentiique auctoritate confirmavit, Rui-
nartius ea edidit aliquanto auctiora ex codd. mss.
Neque »tia sunt. martyrum Hispanorum antiquiora
aut sinceriora Acta. Martyrium eorum refertur ad
ann. 259 diem 21 Januarti, qux iu feviam 6 incidit.
De liis sanctis eorumque reliquiis dixi in. Hywmnodia D
Hispanica ad diem 21 Januarii. Eos Tairraconeuses-
fuisse Nebrissa et Chamillardus affirmant; sed ne-
que ex hynmo Prudentii id colligitur, neque ex Áctis
sinceris constot. Florezius, tom. XXV Hisp. sacr.,
tract. 65, cap. 2, arguit eos fuisse Tarracouenses ex
quibusdawi verbis offici Gothici, uhi satis «lare id
exprimitur, et quia Prudentius hymn. 4 Perist, dixil:
Tu tribus gemmis diadema pulchrum Offeres Christo ,
genitriz piorum Tarraco, etc. Certe ii sancti inter il-
los recensendi sunt quorum patriam Prudeniius in
eorum hymno non expressit: neque alia de causa
Tarraconew celebrat, nisi ob martyrium, ut ex pri-
mis versibus liquet. lu Breviario Mozarabico die 21
Januarii totus bic hywnus legitar, ubi versus qua-
terni, et quaterni per strophas. distiuguuntur. Prima
stroplia quam sit depravata facile yerspicies, si cum
P'rudentio conferas ; ita enim in eo breviario est de-
scripta : Felix Tarraco, f'ructuoso vestiris, Adtolit ca-
put ignibus chorus Cum levitis geminis relucens.
His piis nos Deus adspicit benignus. Vides unam di-
ctionem coruscum corruptam esse, el divisam in duos
versus chorus Cum et ex Hispanos tres voces factas
His piis nos, ut alia omittam.
1. Egm. vitiose ventris pro vestris. ;
9. Egm. mendose, coruscam, Urbes caput habere a
poetis dicuntur. Virgilius ecloga 1, Verum hec tantum
Alias inter caput extulit urbes. Vide infra vers. 145,
()«o nostre captt excitatur urbis. Pulchre autem ea-
put coruscum ignibus, etreluceus geniünis levitis,
quandoquidem de martyrio per ignem agitur.
7. Ald. et Breviar. Moz., capescit. Videtur innuere
Prudentius, Augurium veluti vi ignis capessere
sethram ; quoniam ea virtus olim igni tribuebatur, ut
in :ethrain tenderet.
8. Parrhasius, Thuan., Egm., lleins., Weitz., Pat.,
Hailsbr., Bong., Alex., Vatt. A, P, (), superbum,
quod approbant recentiores, quia apud Virgitium ex «
stat fores, et sedes superba, οἱ apud eumdem Prudeu-
tium vers. 825 Psych., Gradibus regina superbis De -
siltit. Mihi magis ere videtur esse tendere ad sttpar -
mtm sedile. EX supernum quidem legunt Vat. B., Urb.,
Mar., Ald., Breviar. Mozar., Gis., Fabr. et alii, Mox
vers, 26, Ad superna coli ; e& ver-. 97, Celsa scandere
contigit Tonantis.
' 10. Mar., minister, ad oram prodiv. script. , magister:
sed utraque vox prarius εἰ minister lacta. recentiori
manu, abrasis priorikus.
12. 'Tria epitllieta. ex igne desumpsit ardens Aungu-
rius, lucidus Eulogius, clarus Fractuosus.
15. Weitzius cum aliis, ascitus. Vat. A, qui a; le-
gendum quia. |
16. Atd., inde et carceream, male.
47. Ald. corrupte, carnis extrahebat. Hymno super.,
vers. 99 et 100, lictores dicantur reorwm carnibus
pasti; hymn. 4 Cathi,, vers. 167, de aquila, Sangnine
pasta cui cedit atis; lib. 1 in Sym. vers. 385, San-
(nine pasta voluptas. Claudianus, lib. n Stilic. vers.
4, Panis hominum, vel sangaiuepasci. Cicero mn Ptril.,
Versatus in. bello est, saturavit se sanguine. Chamil-
lardus nomina carnifieum recenset ex Martyrologio
Hispano. In Actis hi recensentur beneficiarii, sive sp-
paritores, ut exponunt Bollandiani : Aurelius, Fe-
stucius, Eliu:, Pollentius, Donatus, et Maximus. fle-
neficiarii ex fes:o dicebantur milites qui racabant mu-
neris beneflcio, ex aliis imperiales ministri, ex aliis
satellites pra:toris, qui a muneribus plebis vacabant.
19. Ald. meudose, socio. Vat. À supra pro div.
script., socios subiret. Sed melius est feriret, ut διε
dicitur, Magno perculsus. timore. Deomanus in intro
€
43
90 Praeceptor veaoemens eundo firinat,
Incenditque (idem ealore Christi.
Mecum state, viri, vocat eruentus
Ad penam coluber Dei ministros :
Ne mors terfeat, est parata palma.
95 Carcer Christicolis gradus coron: est ,
Carcer provehit ad su; erna coeli ,
Carcer conciliat Deum beatis.
Bis dictis, adeunt specum reorum.
Exercent ibi mysticum lavacrum,
90 | Et purgainen aquz stupent tenebra.
109298 Sex hic continuis latent diebus,
Tandem stant trucis ad tribunal ho:tis,
Fraires tergeminos tremunt catastz.
Judex /milianus imminebat ,
90 Atlrox, turbidus, insolens, profanus ,
PERISTEPHANON HYMN. VI
Mk
Aras deinonicas coli jubebat. |
Tu, qui doctor, ait, seris novellum :
Commenti genus, ut leves puelle
Lucos destituant, Jovem relinquant,
40 Damnes, si sapias, anile dogma.
Jussum est Csesaris ore Gallieni,
Quod princeps colit, ut colamus omnes.
10929 Hec fonti placidus refert sacerdos :
/Eternum colo principem, dierum
45 Factorem, dotniuumque Gallieni :
Et Christum Patre prosatum perenni,
Cujus sum famulus, gregisque pastor.
Subridens ait ille : Jam fuisti.
Nec differt [uror, aut refrenat iram,
90 Sxvis destinat ignibus cremandos :
Exsultant, prohibentque flere vulgum.
GLOSSJ£ VETERES.
20. Prseceptor, magister. — Vehemens, sevus con- ἢ 55. Catastae, eculei ardentes, lectus ferreus, V.
t'a viria, I.
91. Calore, amore, l.
94. Palma, reniuneratio, I.
95. Coronz, decoris, 1.
98. Specum, Ubi fures e! alii mali includebantur, Rat.
29. Exercent, populos baptizant, I.
30. Purgamen, peccatorum, 1.
$5. Insolens, superbus, I.
. Damnes, necesse est : pro damna, id est, desere.
— Si sapias, si aliquid sapias. — Auile, vetus, inane, l.
45. Refert, respondet, Mar.
46. Prosatum, natum, 1.
50. Destinat, adjudicat, deputat : distinat est re«
pellit ; sed destinat, deputat, V.
COMMENTARIUS.
duct, ad liug. Lat., pro minor feriret ex cod. Pal.
timor feriret. Toru., Sich. habebant minor : Latnius
corrigebat minis.
91. Vat. A, Egm., Hailsbr., Pal., nec mors. Pleri-
que ne mors. Breviar. Mozar., en pro est, non incon-
cinne.
95. Carcerem martyres lato. et alacri aninio adi-
bant. Daimasus de S. Agatha, Delicie cui carcer erat.
$06. Ald., Hailsbr., Vat. Q, et, ut videtur, Alex.,
el psrgamen aque cum Noms., Ox., Alt., Thuan., Gis.,
fleins., Brev. Moz., et aliis. Vat. P. repetit inendose
εἰ purgamen aque aque. Urb., Parrhasius, Vat. B,
Mar., Rat., Weitz., et purgamina que. Egm., P»l.,
Yat. Δ, expurgamen aqu. De baptismate et sacra-
mento penitentiz id intelligit Chamillardus. Roga-
tianum in carcere baptizatum Acta referunt : de
sacramento alio peenitentize non nisi divinando quis
eoujiciet. De carceris tenebris antea entius in
Vincentio vers. 237 et seqq., et in Cypriano vers. 51
et seqq. Vide Sagittarium de Cruciatibus, cap. ὦ,
ubi ustendit a tenebris dici consuevisse carceres
aníra, specum, barathrum.
$5. Christiani olim fratres vocabantur, ut dizi ad
vers. 75 hymni S. Laurentii. Alie conjecturz ut hi
tres martyres fratres dicantur, inanes suut. Hoc etiam
loco catasta sumitur pro patibulo in quo martyres
erant combureiidi, ut hymno 1 Peiristeph. vers. δύ,
Post caiastas igneas.
94. Vat. A a prima manu, et Rat. scribunt Emelia-
zxs. Alii Emilianus, 23lii /Emilianus. Bic /Emilianus
przfecturam ip Hispania gerebat anno 259, adeoque
estis, deos suos super montes excelsos, et colles, et
subter omne lignum frondosum.
40. Rat. a prima manu, Mar. supra pro div. script.,
Parrhasius, damna, quod conjecerat Bigotius ex dam-
nas in Ambros., quomodo etiam in Rat. supra. Ple-
rique, damnes. Breviar. Moz. corrupte, Augusti dogma
pro anile dogma. Lactantius, lib. 1, cap. 15 : Si enim
femine sexus infirmitate labuntur (nam interdum isi
muliebrem et anilem superstitionem vocant), viri certe
sapiunt. Et cap. 20 : Jam profecto ab aniculis, quas
contemnunt, et a pueris nostratibus error illorum, ac
stultitia irridebitur.
42. Vatt. A, P, Alex., Egm., Hailsbr., Pal., Widm.
Supra, Gis., ut colamus, quod tenuit. Heinsius cum
Giselino, nihil ex suis serintis advertens. Vatt. D, Q,
Urb., Mar., Ald., Torn., Galland., Weitz., hoc coia-
mus. Weitzius ait Aldum habere omne pro onmes.
Mihi Aldus cum aliis omnes. Fabricius a Weitzio etiam
citatur pro ut. Fabricius utrumque affert ut οἱ hoc;
videlicet Jussum est Cesaris ore Gallieni, ut Quod
princeps colit, hoc colamus omnes.
44. Nebrissensis nihil mutandum censuit, sed
suspicabatur deorum pro dierum, quod Chamillardo
non displicebat, quasi diceret deum deorum.
46. Prag., Parrhasius, satum, contra metrum.
48. Ex Actis : /Emilianus praeses Fructuoso epi-
$copo dixit : Episcopus es? Fructuosus episcopus dizit:
Sum. /Emilianus dixit : Fuisti. Verbum energicum
fuisti, ut apud Virgilium Fuimus Troes, fvit lium,
et ingens Gloria Teuerorum. Vixi, vivimus. Pruden-
tius in przfatione carminum Per quinquennia jam de-
d.ver-us est ab imperatore Zmiliano, qui anno 255 p) cem, Ni fallor, [uimus. Plutarchus in Alexandro
aut 254 occisus est.
98. Breviar. Moz. male, demoniacas.
91. Gentiles id Christianis objiciebant et expro-
brabant, quod mulieres et imperitos ad religionem
Christianam pellicerent. Minucius : Qui de ultima
[ce collectis imperitioribus et mulieribus credulis,
sexus sui facilitate labentibus, plebem profane conju-
ralionis instituunt. Vide Qux ad hunc locum notant
lleraldus, Elmenhorstius, Wowerus.
59. Weitz. cum flailsbr. scribit distituant. Lucos et
montes pr:cipue ad deos suos adorandes ethuici
eligebant ; idque innuitur Deuter. 1, 2 : Subvertite
oni loca in quibus coluerunt gentes quas posscssuri
refert veterem gymnosophistam Alexandro interro-
anti, vivine an mortui jfures essent, respondisse,
ivos : nam mortui ne sunt qudiem. lic gymnuso- -
phista irrideret phrasin abiit ad plures pro mortuus
est. llis loquendi modis fwisti, vizimus, [uiimus, finem
vit» instare significatur. Hericus Altissiodorensis,
lib. v, Vizimus, et jussas &vi decurrimus horas.
49. Rat., Parrhasius, repugnante metro, furorem
pro furor. Prag., ut re(renet, non male.
δῖ. RaL., vulgus. Acta narrant ab ipsis quoque
ethnicis amatum fuisse Fructuosum : Quia talem
amorem habebut non. lantum a [ratribus, sed etiam ab
ethnicis.
415
Quosdam de populo videt sacerdos
Libandum sibi poculum offerentes :
Jejunamus, ait; recuso potum.
o^ 1030 Nondum nona diem resignat hora :
Nunquam conviolabo jus dicatum,
Nec mors ipsa meum sacrum resolvet :
Sic Christus sitiens crucis sub hora
Oblatum sibi poculum recusans,
60 Nec libare volens, sitim peregit.
AURELII PRUDENTII CARMINA. 410
Intrant interea locum rotunda
1031 Conclusum cavea : made s. ferarun
Multo sanguine quem furor frequentat:
Cum spectacula perstrepupnt cruenta,
65 Ac vilis gladiator ense ditro
Percussus cadit, et fremit voluptas.
Hic flammante pyra niger minister
Ardens supplicium parare jussus,
Construxit facibus rogum supremis.
GLOSS.£ VETERES.
55. Libandum, gustandum, I.
55. Resignat, aperit, l.
ὅθ. Jus dicatum, jejunium, I.
57. Sacrum, jejunium, l., Mar.
58. Crucis, passionis, l.
61. Locum, amphitheatrum, Mar,
62. Cavea, amphitheatro, ἴ.
64. Perstrepunt, personant, 1.
66. Fremit, gaudet.—VW oluptas, aspiciendo, delectatio
videntium talia, l.
69. Supremis, altis, I. Mazimis, Mar.
COMMENTARIUS.
55. Mar., Weitz. cum nonnullis suis, poculum fe- B ferrent, uti conditi permixti poculum sumerent, ait :
rentes. Baronius r Annal. ann. 34 ostendit veteres
consuevisse eis qui ad mortem damnati erant, potàám
aliquem exhibere, quo a mente abalienati sensu do- '
Joris carerent, ubi de myrrhato vino Salvatori oblato
agit, et hos versus allegat. Plura de lioc eodem ar-
fumento Joannes Tamaius de Salazar in Martyrologio
ispano. .
54. Cum hi SS. Martyres die 21 Janusrii passi
fuerint, non aliud jejunium tunc occurrere potuit,
nisi id quod veteres Christiani observabant feria 4,
6 et sabbato, ut dixi ad hymnum Jejunantium, et
Post jejunium. Et erat certe jejunium, quod hora
nona Solvi poterat, ut vers. seq. exprimitur. Notan-
dum est etiam veteres Christianos, dum jejunabant,
ab:siinui-se a potu vini.
55. De semijejunio, quod in die stationis celebra-
batnr, hoc loco agi satis constat ex lora nona, qux
nominatur, tanquam tempus aptum ad solvendum je-
junium. flic enim erat mos catholicorum, cum Mon-
tanist:e stationem protraherent ad vesperam usque,
de quibus Tertullianus, lib. de Jejuniis, sive adver-
sus Psychicos (ita vocat Catholicos), cap. 10 : z£que
elationes nostras, ut indignas, quasdam vero et in se-
rum constitutas novitatis nomine incusant, hoc quoque
munus et ex arbitrio obeundum esse dicentes, et non
ultra nonam dctinendum, de suo scilicet more. ....
De ipsis prius expostulandum unde hanc formam nona
dirimendis stationibus prescribant. Rigaltius legendum
utat stationes nostras, ut indictas : Priorius existimat
-Montani-tas hoc loco impugnari a Tertulliano, non
catholicos : quod nulla raiione coufirmat. De hora
nona, qua statio solvi poterat, plura habet Bingha-
mus lib. xxi, cap. 5, $5. Cassianus collatione 2, cap.
26 : Commodum satis et. utile hora nona refectionis
tempus indultum est. Alardus Gaz:eus in notis adverti*
hoc refectionis tempus quasi ex gratia et indulgentia
quadam fuisse indultum, eo quod primi monachi ad
vesperam usque jejunarent. Hoe ipsum innuit Pru-
dentius Cathem. 8, vers. 65: Laxus ac liber modus
abstinendi Ponitur cunctis. SS. Dasilius et Benedictus
horam etiam nonam solven:ii jejunium praescribuut.
56. Baronius ad ann. 262, num. 65, putat Fru-
ctuosum his verbis non innuere consuetum jejunium,
sed arctius et diuturnius nempe a feria 4 ad feriam
6; quia, ut constat ex Tertulliano, episcopi persecu-
tionum tempore, et urgente aliqua gravi necessitate,
jejunia strictiora indicebant. Verum Prudentius satis
clare jejunium stationis describit, et SS. martyres
jejunium servasse noo tam ex voto aliquo quam ex
lege consuetudinis ecclesiastice, ostenditur ex no-
minibus quibus jejunium appellat, scilicet jus dica-
tum, sacrum : similiter in hymno Jejunantium, et
Post jejunium vocavit festum, victimam. ldem confir-
mant Acta : Cumque multi lex fraterna caritate eis of-
Nondum est hora solvendi jejunii. Agebatur enim hora
diei quarta. Siquidem in c«rcere quarta feria solemni-
ler celebraverant. Igitur sexta feria letus atque securus
festinabat, ut cum martyribus el prophetis in paradiso,
quem Dominus praeparavit amantibus se, solveret sia-
tionem.
57. Sic hymno 8 Cath. Po:t jejunium : Nona svb-
missum rolat hora solem..... Solvimus festum.
58. Prag., crucis sub ara.
61. Amphitheatrum describitur, quod veluti e duo-
bus theatris constabat; et ea de causa dicitur locus
rotunda cavea conclusus. Covea dicebatur area quse
etiam arena appellari solebat, quod arena spargere-
tur, ne glaliatores facile labereniur. Cavem eiiam
nomen habebat carcer, ubi fer» detinebantur, et in
circo gradus, unde populus spectabat, in quibus gra-
dibus erat summa, media, et infima cavea. Cavea
prima, seu ima, scnatui et equitibus; media plebi ;
summa et ultima, feminis attributa, ut colligitur ex
Seneca lib. xi de Tranquill. Antiquiores caveam de
tieatro dicebant. Lipsius lib. de Amphithestro, cap.
2, auctoritatibus Tertulliani, Prudentii et similium,
probat de amyphitlieatro etiam. caveam dici. Πυΐπα
amphitheatri Tarraconensis adhuc exstant, sed ruipz
tantum. .
64. Chamillardus notat spectacula gladiatorum a
rege Theodorico omnino prohibita. At prohibita multo
ante ab Ποιογίο coustat, ut. dixi in comment. ad fi-
nem lib. n contra Symm.
65. Latinius, ense d:ro.
66. Voluptatem peculiari significatione de specta-
culis dici, notatum est in comm. ad lib. n in Symm.
vers. 1125. Illud nunc occurrit, Horatii versum in
arte poetica, Ficta voluptatis causa. sint proxima veris,
intelligi posse de liis qu:e finguntur, ut in theatro re-
presententur : nam de poema:is theatralibus eo loci
agit Horatius.
67. Aliam descriptionem pyr» ad martyres cóm-
D burendos vide in Romano vers. 846 et seqq. Celeri-
ter hujusmodi rogi exstruebantur : ut enim refert
Eusebius lib. v, cap. 11, ex epistola Smyrnensium
de S. Polycarpi martyrio : Populus. confestim ligna
e! sarmenta partim ez officinis, partim ez balneis-incre-
dibili celeritate comportabant ; precipuevero Judeisala-..
cri animo, ut solent, operam suam in id conferentibus.
69. Bireviar. Moz., fascibus metri lex postulat faci-
bus. Nebrissensis faces supremas | intelligit ultimas in
ordine apparandi. Cellarius ait posse supremis sumi
pro feralibus, funestis. In rogo faces, qua: corpori cre-
mando proximiores erant, et. ultimze cum corpore
ardebant, dici. poterant. uliimze, et. quia pyra in al-
tum erigcbatur, summe, et supremae. Sed. hoc loco
Cellarii interpretatio magis arridet.
ui PERISTEPIIANON HYMN. VI. 41s
:10 Qui dum corpora concremanda solvit, Α Indumenta pedum, velut Moyses
1039 Ferventes 3nimos amore lucis Quondam fecerat ad rubum propiuquans,
Fracto carceris expedire. ^utro. Non calcare sacram creuationem,
Ceriant ofliciis pii sodales : Aut astare Deo prius licebat,
Plantis calceainenta dissolutis, | 90 Qvam vestigia pura figerentur.
19 Pronus detrahere studebat unus : Stabat calce mera; resultat ecce
Sed sanctus vetat ora Fructuosus Coelo spiritus, et serit loquelaui,
luclinata premi. Facess:te, inquit, Qua cunctos tremefecit audientes.
Ne nostram gravet obsequela mortem. Non est, credite, poeua, quam vide'is,
Atquin ipse meos pedes resolvaimi, 95 Quis puncto tenui citata transit :
80 Ne vestigia pra»pedita vinclis Nec vitm rapit illa, sed reformat.
Tardis gressibus irruant in ignem.
Cur lamenta rigant genas madentes?
Cur vestri memor ut. fiam, rogati: ?
1033 Cunctis pro populis rogabo Chrisium.
85 Vix hzc ediderat, relaxat ipse
B
Felices anima : quibus per ignem
Celsa scandere contigit Tonantis,
1034 Quas olim fugiet perennis ignis !
100 He inter rapidis focos crepattes
Intrant passibus, et minantur ipsis
GLOSS/£ VETERES.
10. Qui, rogus. — Solvit, destruxit : per. ignem in
(arillas, 1.
71. Lucis, celi, l1.
72. Carceris, corporis. — Anto, corpore, I.
13. Sodales, seilicet sui, I.
71. Facessite, recessite, l.——
18. Gravet, impediat. — Obsequela, hoc obseqkium
dicimus et hec obsequela feminino genere, sicut suasio
ei suadela sub una significatione, I.
79. Atquin, certe, I.
δῇ. Ediderat, protulerat, I.
88. Cremationem, rubun, 1.
90. Pura, iuda, Yat. A.
91. Calce mera, pede puro, vel nudo,
94. Credite, cuncti, 1.
95. Citata, velox, l.
98. Coutigit, evenit, I. .
99. Olim, in futaro, l., Mar.
COMMENTARIUS.
10. Ald. mendose, contremenda solvi. Vat. B, Alex.,
Mar., Parrhasius, concremuta solvit. Heinsiusita etiam
edidit cum Oxon., Thuan., Ambr. . Recentiores IHlein-
sium seqiiuntur, excepto Gallandio, eui non placet
concremata. Legunt coicremanda Vatt. A, P, Q, Urb.,
Breyiar. Moz., Weilz. cum suis, Prag., aliique vett.
la Hat... ex concremenda correctum — concremanuda.,
Prag., solum pro solvit, sed nullus est sensus.
72. Vat. A, B, Alex. a prima manu, Mar., Prag. a
prima manu, Rat. , Widin., Hailsbr., Bong. a pri-
ma manu, Thuan., Heins. ," expediret. Vau. P, Q,
Urb., plerique lleinsiani, Ald., Pharrasius, Breviar.
Moz., Weitz. aliique, erpedivit, quod tenuit. Gallan-
dius, quam vis non ei displicere expediret.
75. Alex ., Vat. (Qj, Mar., Prag., Rat., pii cum ple-
risque edd. Aldus, Breviar. Moz., Parrhosius, Vat.
P, Urb. sliiqoe, piis.
74. Ald., Parrhasius, Dreviar. Moz. scribunt cal-
ciamen!a. .
15. ls in Actis Augustalis dicitur Lector Fruciuosi,
16. lu Mar. videtur prius fuisse ora, sed factum
deinde ore, et in margine pro div. Script., ora, quod
Solin verum est.
71. Ald. mendose, premit. Parrhasius corrupte,
δι est, si te, inquit, et ita quidem in plurimis exem-
plaribus legi aftirmavit in emendatis, sed scribendum
censuit, facessi'te, inquit.
18 Mar., Prag., Vat. À, ne nostram.
19. Breviar. Moz. non recte separat at quin. Jud:ei
ad adorationem nudis pedibus incedere solebaut. Ea-
dem fuit aliaruin gentium consuetudo, Vide Brove-
rut! de Adorat, cap. 16, ubi probare contendit nu-i-
pedalia Hebraeorum proprium festum non fuisse ; et
Christianos nonnullos in processionibus et crucis ado-
ratione nudis pedibusincedere consuevisse ostendit. Vi-
detur Fructuosus non coactus, sed libere id fecisse, for-
tasse exemplo Moysis perimnotus,quod postea refertur.
85. Ald., ut siem. In Alex. videtur fuisse ut fuam.
Vera lectio, certe communior codicum, est ut. fiam,
eurrepta prima in fiam. Alibi etiam corripuit Pruden-
Uus : ac sirnili modo fecerunt Arator, Tertullianus et
alii. Gis. in 1 ed. posuit siem, quod in 2 ed. mutavit
itt fam, sciolos correctores arguens. quod codicum
C
"
lectionem pervertissent. Cellarius notat quod supersti-
(ἐπι. et vivum rogant, non mortuum.... Necdum illo eve
mortuorum invocatio invaluerat. Quis uon rideat plum-
beum liominis acumen? Semel. occurrit. quod vivum
rogaverint, et inep'e colligit, necdum illo 3 vo mor-
tuorum invocationem iuvaluisse. Centies ait Pruden-
tius rogari mar!yres vita functosa provinciis integris,
et nou propterea credit, invaluisse illo evo invocatio-
nei mortuorum, ac vix fatetur. tunc eaepisse. In hoc
ipso hyuno, vers, 145, preclara sunt hiee. verba,
Exsultare (ribus libet patronis, Quorum pra'sidio [ove-
mur omnes Terrarum populi Pyrenearum. lnvalue-
ratne illo evo iuvocatio iortuorum ? Erat quidem
tunc in usu, ut nuncetiam es', ut Christiani sese p-e-
cibus viventium comuendarent. Sed. invocatio l:ec
viventium, sicut nostro vo invocationi mortuoruu
non oppouitur, ita reque 2vo Prudentii, aut ante il-
lud opponebatur.
87. Egm., rubrum : emenda rubum. Adisis com-
ment. ad hymn. 5 Cath.
91. Ald., Gis., Urh., Alex. supra, Parrhasius,
Bieviar. Moz., mero. Plerique mera. Juvenalis satyr.
6 : Observant ubi festa mero pede sabbata reges. Wro-
verius loc. cit. ait. Juvenalem nugas de Judais. pro-
dere, qui potius quam ut nudipedes incedcrent oinni-
bus vestibus sabbatinis sese induebant, ut. sabbatuin
vestium luxu honorarent. De hac voce merus vide
comment. ad vers. 26 Apoth.
9i. l. Thusn., credita pena.
95. Mariettus inonet videndum an legi debeat pun-
ctu ; nam in suo codice ita legitur diserte sine litura,
in Rat. puncto, sed sub litura, et omniao videbatur
fuisse punctu.
99. Olim de faturo tempore Virgilius lib. iv /En. :
Nunc, olim, quocunque dabunt se tempore vires. Et lib.
|: Hunc tu olim calo spoliis Orientis onustum ÁAccipies.
100. Prag. mendose, nec inter. Mar., cremantes,
el ad oram eadem manu, crepantes, pro div. script.
101. Mar., Gis., Alex., ipsi. Plerique, ipsis : ut
supra (remunt catast, sic nunc. minantur. caminis ad
robur animi demonstrandum : quod, ut Prudentius
poetice, ita oratorie describit llilarius in psalunum
Lxv, num. 21 : Alii enim in vinculis carcerum gloriuu-
*
419
Flammarum trepidantibus caminis.
Nexus denique, qui manus retrorsus
Ín tergum revocaverant revinctas,
Intacta cute decidunt adusti.
Non ausa est colribere poena palias,
In morem crucis ad Patrem levandas :
1035 Solvit brachia, qux Deum precentur.
Priscorum specimen trium putares ,
Quos olim Babylonicum per ignem
Cantantes stupuit tremens tyrannus.
Illis sed pia flamma tum pepercit,
Nondum tenipore passionis apto,
Nec mortis decus inchoante Christo,
415 Hos cum defugeret vaporus ardor,
105
110
GLOSS. £
105. Nexus, ugamina, 1.
106. Cobihere, constringere, I.
109. Specimen, figuram, 1.
411. Stupuit, obstupsit, 1.
115. Vaporus, calidus, I. ,
116. Orant, sancti, l.
AUREL!I PRUDENTII CARMINA. 40
A Orant, ut celer ignis adwolaret,
Et finem daret anziis periclis.
Exorata suos obire tandem
Majestas famulos jubet, caducis
Missos corporibus, sibique reddi.
Vidit przsidis ex domo satelles
1036 Colum martyribus patere apertum,
Insignesque viros per astra ferri.
Quin et filiolz: monens herili
Ostendit sceleris notam paterni :
Coelo vivere, quos forum peremit.
H:ec tum virginitas palam videre
Per sudum meruit, parente cxco,
VETERES.
B 190. Missos, pro dimissos, I.
491. Domo, familia, Mar.
125. Insignesque, gloriosos, l.
125. Notam, stqnum, 1so.
126. Forum, concilium, 1so.
498. Sudum, serenitatem, 1.
120
125
COMMENTARIUS.
tur, alii cesi in verberibus gratulantur, alii potestati
irreligiosorum | desecanda [icium colla submittunt,
plures in exsiructos rogos. currunt, et, trepidantibus
ponte qninistris, ignem saltu devote festinationis insi-
liunt ; alii in profundum demergendi non in aquas ne-
caturas, sed in refrigerium eterna beatitudinis decidunt.
In Actis dicitur stipites, quibus tartyres ligati fue-
rant, permansisse: adeoque Florezius poetice locu-
tuni Prudentium censet, cum eos in ignem insiluisse
narrat. Verum Ácta. exponi possunt de furca, quse
szpe collo inserebatur, retortis in tergum brachiis eo-
rum, qui in rogum injiciendi erant. Vide comment.
ad vers. 851 in Romano.
102. Hailsbr., Bong. a prima manu, Gis. ad oram,
crepitantibus : melius irepidantibus.
03. Breviar. Moz., Teol., retrorsum. Martyres
comburendi stipiti, vel funibus alligabantur, vel cla-
vis affligebantur. Hinc Christiani.dicti semazii ab axe, .
vel stipite. Licet nunc sarmentitios, et semaxios appel-
letis, qui ad stipitem dimidii axis revincti sarmentorum
ambitu exurimur, ut ait Tertullianus in Apologet. cap.
δ0. Videtabulam xvir. Hoc loco intelliguntur brachia
in tergum retorta, antequam pyram ingrederentur.
404. Brev. Moz. male, renovaverant.
406. Vatt. B, Q, Prag., pena cohibere, sed lex
metri poscit cohibere piena palmas.
107. Veteres Christiani, dum orarent, brachia .le-
vabant et extendebant in. morem crucis. Usitatum id
quoque fuit ab Hebr:is, ut ipse Prudentius cecinit
hym«o 12 Càth. vers. 170, de Moyse : Pansis in al-
tum brachiis... Crucis quod. instar tunc. fnit. Vide
vi, À lud in rigoribus algidum, hoc vaporum, uti aliqui
minus bene legunt vaporeum. Nemesianus clare eclog.
4, vers. 65 : Ter vittis, ler fronde sacra, ter thure va-
poro Lustravit. Et vapor pro calore apud optimos scri-
ptores sumi, jam monui in hymnoS. Lauren'ii ad v. 343,
116. Vatt. A, B., orant sancti ul : non patitur me-
trum. Vat. Q, advocaret ; supra recte, advolaret.
417. Brev. Mez., periculis, contra metrum.
490. Prag., Gis. ad oram, Beong., Fabr., missis;
alii, missos. Nebrissensis exponit sibi, hoc est aibi
ipsis. Melius tamen sibi, scilicet ipsi Deo. Confer
C liymnum Exsequiarum.
421. Egm. scribit satellis. Hlnc etiam patet animas
piorum ex Prudentii sententia ad celum evehi, cum
nihi] purgandum remanet. Chamillardus ait, lioc iu
loco nonnulla mnutavisse Prudentium, quia in Actis
legitur, Babylouium et Mygdonium vidisse collum
apertum, necnon ex familia ZEmiliani liliam, qua:
matri sux Fructuosum et socios in coelum euntes
Oo«tendebat. Verum optime Prudentio convenit cnm
Actis, qua ita habent: Apertumque est caelum, videntibu:
Babylan et Mà ygdonio fratribus nostris ex familia /Emi-
liani presidis , qui etiam filie ejusdem /&mil;ani, do-
niinc eorum carnali, ostendebanl sanctum Fructuosum
ep'scopum cum diaconibus, adhuc stipitibus, quibus li-
gati (uerant, permanentibus, in celum ascendentes co-
ronatos. Cumque /E wilianum vocarent, dicentes, Vem,
el vide..... Cum Aimilianus venisset, videre eos non
potuit.
136. Ambr., quo foro, ex quo lleinsius conjieiebat
quos foro. Moc loco forum accipi potest pro loco iu
etiam vers, 52 hymni 4 Cath. Victorius edidit Roi: p quo rei suppliciis afficiuntur : quod solebat (ieri ín
1760 veteris gemm:x ad Christianum usum exscal-
pte explanationem, ubi exhibet Deiparse imaginem,
qua ἃ non pornitendo artilice &rcoli ix exscalpta
Victorio videtur in sardonyche bicolore manibus, ita
ut dixi, in formam crucis expansis, in speciem oran-
tis, seu Deum deprecantis. Plures vetustissimas si-
miles picturas, et marmorea toreumata Bosius, Arin-
ghus, Ciampinius, Buonarrotius, ljoldettus, Blanchi-
n.us, Bottarius, Broverius aliique illus rant.
110. Parrbasius Babylonium minus bene. De bac
historia trium puerorum dictum in Apoth.
414. Ald. scrib.t ivcohante.
115. Breviar. Moz. conira wmetrüm, vaporeus. Gis.
ἃ ed. vaporis. Chamiillardus durum et barbarnm esse
pronuntiat vaporus ardor, neque apud alium occur-
rere vaporus pro vaporifero, nisi apud. l'rodentium.
Verum ante Prudentium vapores dixit Arnob:us lib.
foro ipso, in amphbitheatris, in circis.
191. Mar. a prima manu, Prag., hec dum, niinus
recte. Virginitas pro virgine, ut apud Claudianum,
carm. 18, lib. 1 in Eutrop., Virginitas vestalis adit.
138. Ald., Vatt. D, Q, Urb., Mar., Prag., Rat,
Hailsbr. a secunda manu, Sich., Gis., Ald., Widm. a
rima manu, Weitz., patente celo. Ambr., Alt.,
huan., Vat. A a prima manu, Vat. P, Hai'sbr. a
prima manu, parente c&co. Alex., Widm. supra, pa-
rente celo. Vat. ἃ supra, patendo celo. Breviar. Moz.
corrupte, Perfidum meruit parentem cecum. In Actis
egitur : /Emilianus veniens videre eos non fuit dignus.
Si Acta hec Prudentium certe przcessissent, noa
dubium esset, quin buc Prudentius respexisset. Al(0-
quin patente celo non est lectio contemnenda. Per
sudum Wirgi'ianum est lib. vin, Per sudum rutilart
vident.
431]
Ut crimen domini domus timeret.
450 Tum de corporibus sacris favillze
Et perfusa mero leguntur ossa,
1037 Que raptim sibi quisque vindica-
[bst.
Fratrum tantus amor domum referre
Sanctorum cinerum dicata dona,
1355 — Aut gestare sinu fidele pignus.
PERISTEPIIANON II YMN. VI.
472
Sed ne relliquia« resuscitandas,
Et mox cum Domino siinul futnras,
Discretis loca dividant sepulcris,
Cernuntur niveis stolis aiaicti,
1038 Mandant restitui, cavoque claudi
Mixtim marmore pulverem sacrandum.
O triplex honor, o triforme culmen,
Quo nostr: caput excitatur urbis,
440
GLOSSAE VETERES.
129. Domus, familia, 1.
131. Mero, pero vino, I.
132. Haptim, velociter. — Vindicabat, acquirebat, 1.
159. Cernuntur, quidam viri, I.
442. Honor, martyrum, I.
445. Excitatur, erigitur, 1.
COMMENTARIUS.
499. Tibullus lib. 11, eleg. 7 : Feliz, quicunque
dolore Alterius disces posse carere tuo. .
4130. In Breviar. Moz. desideratur de.
131. In proleg. uum. 159 de hoc versu egi. In
Actis : Superveniente aulem. nocte ad amphitheatrum
cum vino festinanter pervenerunt, quo semiusia corpora
exstinguerent. Veteres reliquias corporum creinato-
um vino lavabant, Virgilius lib. vr, Relliquiss vino,
εἰ bibulas lavere favillas. Rogus ipse ezstinguebatur
vino, et tunc amici aut propinqui 0588 el eineres l«-
gebant. Vino veteri nonnullos usos probat versus Ti-
bulli lib. 11, eleg. 2, de suis ossibus post obiium.
Εἰ primum annoso spargant collecta Lyco. Legere ossa
phrasis propria in funere : hinc ossilegium; et Mar-
tialis sensu ambiguo : Edent heredes, inquis, mea car-
mina : quando? Tempus erat. jam tie, Sosibiame, legi.
Conler Tibullum lib. n, eleg. 2. Ut a.itew cineres
corporis combusti cum aliis rogi cineribus uon per-
miscerentur, ita corpus in pheretro comjonebatur,
ut exstincto rogo reliquia illius discrete essent ab
aliis cineribus. Constat etiam, auhibitum i: funeribus
nobiliuan genus lini quod non absumebatur, de quo
Plinius lib. xix, cap. 1 : Regum inde funebres tunicae
corporis favillam a reliquo separan! cinere. Desiderius
Heraldus Advers. 4, cap. 7, Kirclmannus lib. 14,
eap. 6, la Cerda, Comment, in Virg., aliique plura de
boc ritu congerunt. Exstat Joaun. Cianípinii Disser-
t3tio de incoinbustibili lino, sive de lapide amiauto,
deque illius lilandi modo. Roma 1691. Kirchmannus
lib. m, cap. 7, usum ejus lini non credit faisse, et
nugis similiora putat, qu:e alii de aiianto lipide nar-
rant, Αἱ certum est, Roma adhuc in urna qua in
bibliotheca Vaticana exstat, hujusmodi sindonem
amianti mirxe magnitudinis asservari. Ante hos quin-
que annos ltomz etiain ad yoriam Capenam e regione
monutnenti Scipionum reperta est siudon asbestina,
0588 humana coutinens. .
439. P»rrhasius ita distinguit quisque vindicabat
Fratrum : tantus amor. Agobardus in carmine post
obitum Caroli et LeidraJi Prudentium imitatur : Ν᾿ ον
non Pantaleonis ossa raptim Tollunt cuncta. simul, li.
ganique pannis. In Martyrologiis rapere corpora mar-
Iyrum s: pe occurrit : quo fesiinautium fidelium sedu-
ut quod unusquisque per charitatem de cineribus usur-
paverat restituerent sine mora, un (forte uno-
que) in loco simul condendos curarent. Ar wiliano etiam,
qui eos damnaverat, Fructuosus pariter cum diaconibus
suis ostendit se in stolis repromissionis, increpans, etc.
In codd. nonnullis mss. hzc adduntur : Et mane facto
moz Christiani omnes, qui reliquias sanctorum a'stu-
lera, deferentes cum magno metu, ac. summa letitia
singali narrantes visionem similem, in sacrosancta ec-
Clesia sub altari sancto, exsultantes in Domino honori-
fice sepelierunt.
140. Breviar. Moz. male, cadaveraque pro cavoque
claudi. Florezius id dictum putat per prolepsin, quia
eo ipso di: martyrii vix fieri poterat, ut marmor se-.
caretur. Verum hujusmodi urna sepnulerales apud
artifices factae parat:eque in. promptu erant, ut. qui
vellent, ea$ emerent. ilinc interdum accidit, ut. in
Ch.isianorum sepulcris sgna ethnicorum proptia
appareant,
144. Brev. Mez. mendose, Mixto marmori vulvere
sa randa. Vat. B, mixtum pro mixtim. Iu sepulcrorum
monumentis occurrit interdum mixtis cineribus. De
reliquiis copiose agit Florezius.
142. In Vat. A desideratur o post honor. Parrbasius
lumen pro culmen; et notanda est hzc varietas scri-
pturz, nam in principio ait Prudentius, attolli caput
Tarraconis coruscum ignibus horum martyrum, nunc
idem caput hoc lumine triformi excitari. Itaque, sí
mss. faveant, legam libenter lumen.
145. In hymno octodetim martyrum de quavis ci-
. vitate, qu: martyre patrono gaudeat, vers. 15, Ofbe de
magno captt excitata. Chamillardus nostre urbis intel-
ligit Czesaraugustam, quia Czesnraugusta erat in pro-
vincia Tarraconensi, cujus caput erat Tarraco. lloc
ipsum voluerat Bartholom:tus Leonardus Argensole
in epist. ad Marianam. Non placet h»c interpretatio,
neque placuit Nebrissensi, Cellario, Peverato, Teo-
lio, innumerisque aliis, qui Tarracouem a Prudeutio
urbem nostram vocari dicunt, quamvis negent Tar-
raconem fuisse Prudentii patriam. Et Prudentius qui-
dem redit ad sententiam priuse stroph:e, οἱ caput
Tarraconis excitari intelligit, Paulinns ep. ὁ ad Au-
sonium, Et capite insigui despectuns Tarraco pontum.
litas dec:aratur. In Actis nostris, festinanter, et mox, ἢ Et quamvis Tarraco fuerit eaput provincie Tarraco-
Eorumdem martyrum cineres collectos, proul quisque
potuit, sibi vindicanit.
434. Gis. 1 ed., cinerem, perperam.
4:5. De hac consuetudine colligendi ossa. s:epius
jn sinum vide Heraldum οἱ Kirehmanoum locis c.t.
]ino urnulam, qua os-a claudebantur, ad tumulum
sinu exportaban:, Tacitus de Agrippina in funeie
Germanici lib. n, Tunc ferales reliquias sinu ferret.
4156. l::eviar. Moz. uiae, sed et.
431. ldem , fuiuros ; melius futuras.
158. Idem, loco; corrige loca.
439. Vat. Α contra metrum, | stolis niveis. Breviar.
Moz. corrupte, cernui pro cernustur.. Chamillardus
probabiliter putat ipsos tres martyres apparpisse.
Prudentius sepe martyres candidatos vocat. ln Actis
ita legitur : Apparuit (Fructuusus) fratribus, et monuit
nensis, dubito an apposite dicatur caput uniuscujus-
libet urbis in ea provincia contentze, puta, Cirsarau-
guste, Calagurris. Nam caput dicitur caput corporis,
non caput pedi» aut brachii. Ab iis qui aliter sentiunt
exeinpla proferri desidero quibus Roma dicta. fuerit
caput Bonouis vel Ferrariz, aut Matritum caput Ca-
saraugusLe vel Calagurris. Moz2ius in versioue ltalica
libri Peristeph. veram sentenijam assecutus, iia red-
didit : O triplicuto onor, irif.rme cima, Per cui la città
nostra erge la fronte Sublime piu d' ogni città d* lberia !
Hujus versionis memini in yroleg. num. 121. Postea
nactus sum exemplar mus, editioni paratum, uhi prx-
mittitur Yita Mozzii, et de boc opere id enuntiaiur :
Come persona ecclesiastica gli piacque di tradurre in
ve:so sciolio nella pià forbita Toscana favella gl inni
intitolati Lg Conowe di Prudenzio insigne poela cristia-
425
Cunctis urbibus eminens Iberis !
Exsultare tribus libet patronis :
1039 Quorum przsidio fovemur omnes
Terrarum populi Pyrenearum.
Circumstet chorus ex utroque sexu,
Heros, virgo, puer, senex , anicla :
Vestrum psallite rite Fructuosum.
Laudans Augurium resultet hymnus,
Mixtis Eulogium modis coxquans,
Reddamus paribus pares camaenas.
llivc aurata sonent in arce tecta :
Blandum littoris exstet inde murmur ,
GLOSSAE
445
e»
c
455
144. Iberis, Hispanicis, I.
153. Camoanas, laudes , 1.
454. Hine, ex una parte, l.—Arce, templo, Vat. A.
155. Inde, er altera parte, |.
456. Freta, mare.—Feriata , otiosa, repercussa, l.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A
Et carmen freta feriata pangant.
Olim tempus erit, ruente mundo,
Cum te, Tarraco, Fructuosus acri
Solvet supplicio tegens ab igni.
100 Fors dignabitur et ineis medelam
10/0 Tormentis dare, prosperante Cliristo,
Dulces hendecasyllabos revolvens.
Υ1 HYMNUS.
IN HONOREM QUIRINI BEATISSIMI MARTYRIS EPISCOPI
ECCLESI/AE SISCIAN AE.
Ínsignem meriti virum
VETERES.
157. Olim, quandoque, 1
460. For:, forte, 1.
161. Prosperante , propitiante ,1
162. Revolvens, relegens, ἰ.
COMMENTARIUS.
no, che si danno ora alle stampe, i quali avea non poche B Mar., Incipit liyninus in. honore sancti Quirini mar.
volte fatti udire nelle accademie della sua patria con
universale soddisfazione ; e se morte non si fosse inter-
posta, avea penstero di continuarne la traducione degli
altri libri. .
145. Dartliolomzus Argensola loc. cit. videtur le-
gisse liber pro Lbet, et ex verbo activo infinitivi inodi
exsultare verbum deponens uiodi imperativi : ita eniin
vertit *llispanice, Alegrate pues, o ciudad libre, por
tres patrones; qu:nquam non video cui substantivo
voluerit applicare adjectivum liber : nam si intelliga-
tur civitas, deberet efferri libera.
146. Galland., Tornzs., Bong., Fahr. , foventur.
Sed plerique mss. et edd.. fovemur, quod przferen-
dum est.
147. Parrhasius male, Pyrenea per arva pro Py-
renearum.
149. Weitzius alicubi invenit heres pro heros.
Widm., Bong., Vat. B, Mar., Praz., Rat., Thuan.,
anula, Parrhasius, Heins., Ambr., Teol., anulla ,
uod in alio etiam codice reperit Heiusius. Sched:e
rivianze aniula mendose. Ab. anu aiunt fieri anula
et anulla. Sed usitatius et melius est. anicla ab ani-
cula; et anicla habent Vat. A, Alex., Dreviar. Moa.,
Ald., Weitz., Gis. et ali: plurimi.
151. Mar. , hymnis; supra recte, hymnus.
455. Alex., amenas ; supra, camanas, probe. Non
enim audiendus est Weitzius, qui cum Widm. a
prima manu edidit canenas. Pro versibus camo po-
nuntur. ἢ
154. Mar. ἃ prima manu, in acta. Parrhasius cor-
rupte, inarchitecta. Olim templorum tecia inaurata
esse solebant: etiamnum Roni prasertim haec conu-
guetudo obtinet.
156. De imagine vocis id accipitur. Cellarius ad-
vocat huc illud Ciceronis, Parietes gratias agere qe-
stiunt. Prudentius nautic;e gentis cantus videtur ju-
puere.
458. In Prag. ex acri non hene factum acris.
tyris, et episcopt Ecclesie Susclane. Rat. ita, sed Ec-
clesie Susciane. Aldus, Ode in laudem Quirini mar-
tyris episcopi Ecclesie Sisciaug. We tzius in honorem
Quirini martyris et episcopi Ecclesie Suscianam. Fabr.,
Quirino martyri et episcopo Sisciano Illyrico. Heinsius
facit cum Alex. 5. 1n Egm., Rott., Ox., Torr. duo-
bus et Alt. scribitur Sescia pro Siscia. ]n Vat. Q, Sci-
tia, In. Widm., Suscia. Prag., Sescie ; Vatt. A, B,
Rat., Suscie ; Mar;, Siscie. Nomen Siscie aut Sy-
scie confirmatur ex Ptolemzo, Strabone, Patercuto,
Plinio, Antonini Itinerario, Ambro-iaro codice , Eu-
sehii Chronico, «t ex martyrologiis mutis in locis,
Siscia civitas erat Pannonie superioris ad Colaypis,
et Savi confluentem, de qua Plinius lib. in, cap. 95.
Nunc vicus est Sisek sive Sisseg dictus prope Zagra-
biam sedem episcopalem. Vide Geograph. ant. Cella-
rii. De Quirino ita Martyrologium Romanum die 4
Junii ex Prudentii hymno: Siscie in Illyrico S. Qui-
rini episcopi, qui sub Galerio preside pro fide Christi,
ut Prud«niius scribit, molari saxo ad collum ligato, in
f'umen. procipitatus est ; sed lapide supernatante , cum
circumstantes Cliristianos, ne ejus terrerentur supplicio,
neve litubarent in. fide, diu fuisset hortatus; ip.e st
martyrii gloriam assequeretur, precibus a Deo, ut mer-
geretur, obtinuit. Idem fere in Chrenico Eusebii nar-
ratur a S. llieronymo ad annum 510 : Quirinus ,
episcopus Siscianus pro Christo gloriose interficitur.
Nam manuali mola ad collum ligata, e ponte preeci-
pitatus in [Invium, diutissime supernatavit, el cum spe-
ctantibus collocutus, de suo. terrerentur exemplo , vix
orans ut mergeretur, obtinuit. Vide notas Vallarsii et
aliorum. Gregorius Turonensis. Beda, Usuardus, Ado,
idem martyrium referunt, sed narratione et fide Pru-
dentii nituntur. Bolland:aniad diem4 Junii memorant
compendium Actorum, ex l'ruderitio fere acceptum,
trium lectionum vicem prabeus iu die festo S. Quiriui
pro basilica S. Marie TransTiberim. Quisnam sit Gale-
rius, sub quo duce Quirinus martyrii pa'mam c nsecu-
C
159.. Verius, ait Cellarius, toc Christotribuisset. Av D tus ἃ Prudentio dicitur, quzeruntatque inter sedissident
hieretiei no!unt animum advertere ad explicationem,
et mentem catholicorum. Prudentius addit, Prospe-
raate Christo.
101. Parrhasius inter verha Pru:eniii propria nu-
merat prosperare pro favere: sed ita locuti sunt Li-
vius, Plautus, Tacitus et alii.
162. Nonnulli vulg.. Aendecasylla*as. Hi versus
haleucii per antonomasiam vocantur hendecasyl-
abi. De sententia liujus conclusionis vide p:olegam.
cap. 19. Breviarium Mozarabicum alios veisus addit,
qui minime sunt Prudentiaui. )
Inscriphonem exhibui quam habet A'ex. In Vat.
À eodem modo, sed in honore, et Ecclesig Sesclane.
auctores. Acta qu:eda:n exstant apud Mombritium in
quibus narratur Quirinum a Maximo praeside fu.-
tibus exsum , ad. Amantium Paunoniz praesidem
missum , a quo capitalis pens sententiam subiit.
Hinc Baronius et Chamillardus Galerium Prudeutii
intelligunt esse Galerium Maximinum casarem ,
qui Maximinus Daza est appellatus, et a G..lerio
Maximiano imperatore Orienti erat profectus: Rui-
nartius opponit Maximum in Actis memoratum noua
fuisse cxsarem: misit enim martyre ad Amanes
tium, quod ipse jus gladii nou haberet. Cellarius et
T-olius addunt Maximinum illum Dazam nullo pr:esi-
datu insignem fuisse, cum exsar, quod omnes mi-
425
10/41 Quirinum placitum Deo,
Urbis menia Sisciz
Concessum sibi martyrem
5 1049 Complexu patrio fovent.
Ilic sub Galerio duce,
Qui tunc lllyricos sinus
Urgebat ditionibus,
Fertur catholicam fidem
I0 lHllustrasse per exitum.
Non illum gladii rigor,
Non incendia, pon fer:e
Crudeli interitu necant :
PERISTEPHANON HYMN. VII.
426
Sed lymphis fluvialibus
15 Gurges dum rapit, abluit.
Nil refert vitreo z::quore,
An de flumiue sanguinis
Tingat passio martyrem
/Eque gloria provenit
20 10/53 Fluctu quolibet uvida.
Sumino pontis ab ardui
Sanct: plebis episcopus
In priceps fluvio datur,
Suspensum laqueo gereus
25 Ingentis lapidem mola.
GLOSSAE VETEBES.
5. Fovent , colligunt , !.
10. Exitum, mortem, |
45. Abluit, penitus, l.
16. Refert, distat, vel differt , 1.
47. An, utrum, I.
90. Quolibet, utroque, 1.
21. Summo, sumnitate, ἷ.
25. Datur, jacitur, 1.
COMMENTARIUS.
rabantur, renuntiatus est, neque Illyricum post, sed B nihil constat. Ejus corpus, ut referunt Acta, in basi-
Ürientem rexisse. Sed notandum Chamillerdum sta-
taere , sub Magimino Daza jam Czsare passum Qui-
rinum, non antequam Cesar fieret. Mihi placet sen-
tentia Giselini, qui a Prudentio ait designari Gale-
rium Maximianum, qui in Diocletiani locum allectus,
lllyrieum, Asiam et Orientem obtinchat, tabulisque
ereis de interitu Christianorum edicta proponebat.
Maximus autem ille et Amantius de quibus Aca,
praesides fuerunt sub Galerio Maximiano, ut aperte
innuunt Acta a Bollandianis ad cod. ms. correcta :
Prementibus itaque Maximiani imperatoris legibus ,
Chrisiianus infestabatur exercitus : per. lllyricum vero
Diocletianus sacrilegis praeceptis in. Christi populum
hostiliter saviebat, addito tyrannidi su? alio Mazi-
miano, in regno parlicipe, qui et suam rabiem , et Dio-
(letiaui per omnem lllyricum ostenderet. Fere tamen
8d onines provinciarum judices ne(andorum principum
sacrilegi apices mittebantur, ut in templis demonum
immolare cogerent Christianos. . .... . . D. Quirinus
tpiscopus Sisciunus a Maximo preside jussus est com- C
prehendi. . . Post triduum autem Maximus Quirinum
episcopum jussit ad. Amantium prasidem ad primam
Pannoniam duci. Antea legebatur addito tyrannidi
sug Maximiano : Bollandiani ex 1ns. Vat. restitue-
runt alio Maximiano, quo Maximianus Galerius certo
intelligitmr. Ruiuartius et. Bollandiani ea acta pro
sinceris habent ; sed tam hi quam ille hymnum Pru-
dentii addunt. In martyrologio Romano .verba illa
stb Galerio preside lortasse melius in h:ec mutaren-
tur sub. Galerio. imperatore, nam Prudentius ducem
appellavit, ut imperatorem designaret, ut lJonorium
lib. n ih. Sym., vers. 1114, Te precor, Ausonii dux
augustissime regni, et duos fratres imperatores Ho-
norium et Árcadium ibid. vers. 44, lJec ubi legatus:
Heddunt placidissima fratrum Ora ducum. Et in Ro-
mano de eodein Galerio vers, 51, Galerius orbis forte
Romani statum. Ductor regebat. Ruinartius, quem alii
sequuntur, existimat Maximum pr.rsidem vocari p:»-
lica ad [Scarabetensem form fuit depositum. Sed
cum Acta narrent non Sisci:e , sed in civitate Saba-
riensi passum Quirinum, h:ec porta Scarabetensis
ad Sabariam videtur pertinere. Chamillardus narrat,
postea, cum barbari Paunonias devastarent, Romau
translatum fuisse, et inde Mediolanum per Angilber-
tum Mediolanensem episcopum. Ruinartius , ez Ru-
dolpho scholastico in vita B. Rabani szxculo 1v Bene-
dict., part. 11, pag. 12 , affirmat Roma in Germaniam
translatum, et ii celebri Fuldensi monasterio recon«
ditum. Plura addunt Bollandiani.
7. Ex Virgilio 1 /neid., Jllyricos penetrare sinus.
41. Sagittarius cap. 6, de Cruciat. curiose obser-
vatsazpius conjungi a SS. Patribus in martyriis re-
censendis gladium, crucem, bestias, ignem , ali-
quando tamen unum, vel alterum ex hoc quater
nario numero omitti, ut crucem a multis aliis, et
hoc loco a Prudentio. Plures ipse auctoritates com-
plectitur.
15. Ablutus est Quirinus tanquam lavacro mar-
tyrii, quod baptismus sanguinis dici solet, et, ut
explicat Prudentius, nihil refert, sive vero flumine
sanguinis quis abluatur , effuso scilicet sanguine pro
Christo, sive alio modo mortem subeat. 1n officio
ecclesiastico Martyrum sape fit mentio effusionis
sauguiniS, quamvis vere non fuerit effusus : quia
perinde est, dummodo vitam pro.-flde martyr impen-
erit.
46. Vat. A, nil.
90. Glossa unius
an aqua humefacta.
23. In editione Veronensi Ruipartii ex cod. Ger-
manico ad oram ingenti lapidum mole , quod depra-
vatum est. De hoc martyrio Lactantius, cap. 15 de
Mortibus persecut. de Diocletiano : Domestici, alliga-
tis ad collum molaribus lapidibus, mari mergebantur.
Gallonius cap. 1 agit de ponderibus quibus martyres
cruciabantur , et. advertit lom: adhuc asservari in
Vat. apud Teolium, Sauguine,
wisse Galerium Maximum, adeoque apte cohzrere , p basilicis SS. Apostolorum, atque Apo linaris et Ana-
quod Quirinus sub Galerio duce, ut ait Prudentius ,
el sub Maximo praside passus fuerit, ut Acta refe-
runt. ld mihi minus probatur. Versu 1. Ald., Alex.,
Vatt, B, Ὁ, Hailsbr., Thuan., Noms. , Uat., Prag.,
Heins. et recentiores, meriti, ut cum secundo casu
conjungatur adjectivum insignis. Alii, meritis, el ne-
scio an melius, ut insignis pielate vel armis.
9. Mar., Widm., Vat. B, Prag., placidum: melius
placitum.
5. Vat. B mendose, πιαπίῳ. De diversa ratione
scribendi nomen Siscie dictum jam est ad vers. 4.
4. Alicubi inveni notatum confessum ex vet. cod.
5. An hac verha complexu patrio innuant Sisciam
patriam esseQuirini, merito dubitari potest. Ex Actis
l'ATROL. LX.
.
-
δίῃ 8:1 ad Aquas Salvias maximi ponderis lapides, ni-
gr.que coloris, rotundos, vel oblongos, ferreum an-
nulum saxo impactum habentes, quo funiculus ad
ligaudum et suspendendum ad pedes vel manus su-
blinne pendentium immittebatur : qui lapides orbicu-
laria dicuntur a Josepho lib. de Machab. ad Poly-
bium. Eorum forma exprimitur tabula 5, lit. D.
Probat etiam Gallonius post Baronium in notis ad
martyrologium, hujusmodi globos lapideos inventos
fuisse inferendorum cruciamentorum causa , non
t:stimandorum onerum gratia , aC diversos etiam
fuisse ab illis ponderibus qux& lege 12 tabul. debito-
ribus exhibebantur. Ut autem vera ho:c omnia esse
concedam , illud quxrendum superest an hiec ipsa
14
$31 AURELII PRUDENTII CARMINA. 48
Dejectum placidissimo A Nec substrata profunditas
Amnis vortice suscipit, Saxoque, et laqueo; et viro
Nec mergi patitur sibi, . bU Audet sponte dehiscere.
Miris vasta natatibus 1045 Sensit martyr episcopus,
$0 Saxi pondera sustinens. Jam partam sibi przripi
Spectant eminus e solo Paltinam inortis, et exitus,
Doctorem pavidi greges : Ascensumque negarier
Nam Christi populus frequens 55 AEterni ad solium Patr.s.
1044 Riparum sinuamina Jesu cunctipotens, ait,
$5 St;pato agmine sepserat. Haudquaquam tibi gloria
Sed Quirinus, ut eminens [:ec est insolita, aut nova,
Us circumiulit, heu ! suos Calcare fremitum maris,
Exemplo trepidos videt, 60 Prona et flumina sistere.
Nil ipse proprii memor Scimus discipulum Petrum
40 - Inter stagna periculi. Cum vestigia tingeret
Confirmat pia pectora, B Mortali trepidus pede,
Verbis mitificis rogans, Dextra subsidio tux
Ne quem talia terreaut, 65 Subjecisse salum solo.
Neu constans titubet fides, Jordanem quoque novimus,
45 Aut poenam putet emori. Tottis vorticibus vagum,
Dicentem fluitantibus 1046 Dum fertur rapido iinpetu,
Aunis terga vehuut vadis : Ad fontem refluis retro
GLOSSA VETERES.
46. Diceutem, scilicet hec, predicantem, | 60. Prona, currentia. — Sistere, retro fluere, L
52. Partatn, paratam, l.
$9. Fiemitum, sonitum, 1.
65. Salum, mare. — Solo, pede, I.
67. Vagum, velocem, |.
COMMENTARIUS.
pondera.qu:z nunc in basilicis Romz, aliisque in
partübus asservantur , instrumenta iartyrii reipsa
oliíu fuerint. Neque tanien inficior argumentum no&
leve peti vel ex hoc solo, quod cum epigraphe id
indicante ea pondera asserventur : prasertiu δὲ
ostendatur hujusmodi inscriptiones idoneo antiquita-
tis testimonio fuisse appositas.
97. Aldus edidit vertice, sed correxit vortice. Hein-
sius notat in suis esse vertice, eL iuíra vers. 67 ver-
ticibus.
51. Teolius contra metri rationem, swspectant.
$2. Rott., duciorem, quod non displicebat Gallan-
dio, cum sequatur greges.
54. Sinuamen vox Prudentii propria, ut peccamen,
et alia nomina similia, de quibus alibi.
36. Ald. minus bene, ut eminus.
57. Ald., Bong., Widni., Vau. B, P, Q. Aler.,
Mar., Prag., Rat., Thuan., suos exemplo. Cellarius
et Teolius aflirnant mss. babere suo exemplo, non
suos extemplo : de exemple pro extemplo assentior ipsis.
Heinsius solum ait imagnum Scaligerum ad Eusebii
Chronicon iegisse suo exemplo, nam in Chronico di-
citur ne suo terrerentur exemplo ; in Aldo et Ambro-
siano esse tuos exemplo (Aldus mutavit («0s in $u0s),
ac veram scripturam in margine editionis Giselinia-
nzx comparere. Gisclinus certe edidit suos. extemplo,
el ad oram suo exemplo. Non video cur lectio eodd.
miss, deserenda sit suos exemplo , qux plus dicit
quam Ἔν exenplo : exeinilum enim intelligitur Qui-
rini, etiamsi non exprimatur, et suos energice iudi-
cat pavidos greges Quirini. Itaque Gallandius retinvit
suos exemplo trepidos. Alia lectio suo exstat in Vat.
A. Chamillardus mendose edidit ios pro os, quem
incaute secutus est Ruinartius.
42. Vett. edd., et multi mss. babent mirificis. Hein-
sius ex suis scriptis, et in his Ambrosiano resti uit
mitificis, quo vocabulo alibi etiam utitur Prudeutius.
Ex optimis membranis idéin lHeinsius in Silio Italico
lib. xir legit mitificus pro horrificus. ln hoc hymno
mitificis confirmant duo codd. quos Ruinartius, et
quinque quos Teolius consuluit.
414. Nonnulli tulg., ne constans.
55. In martyrologiis et apud quosvis ecclesiasti-
608 scriptores sepissime palma tribuitur martyribus :
quia apud Gracos et Homanos palina erat victori
insigne, et cap. vii Apocal., vers. 9, describuntur
martyres amicti stolis. albis , et palme in manibus
C eorum. Sacra cengregatio indulgentiis et sacris re-
liquiis pra»posita, anno 1668 decrevit, palmam εἰ tas
illorum (marri) sanguine tinclum pro signis cer-
tissimis
an sola palua sit idoneum iartyrii siguum : nunc
vero fere pro certo babetur solam palmam non con-
stituere certum martyrii indicium.
57. Nonnulli vulg., glorie, mendose.
59. Gis., calrare et (remitum. Alii, ctiam ipse Gis.
prima ed. sine ct. Ultima in calcare producitur ra-
ljone czesurz, οἱ ob fr dictionis sequentis.
65. Nebrissa ait, In quo posset ingredi, quasi in solo.
At solum hic accipitur pro solea seu planta pedis.
Vide Cathem. 3 hymn. vers. 129.
61. Teolius explicat, [nstabilem ob frequentes vorti-
ces, et ita putat accipi posse Ammiani Marcellini verba
de Druentia flumine, vorticibus vagis intortumlib. xv,
Cap. 10, quin necesse sit cum Valesio hanc lectioneui
sollicitare. Qui quidem acute. excogitata esse, noi
difliteor. Sed puto Prudentium ex Horatii imitatione
vortices tortos dixisse undas repulsas a loco in queul
feruntur, ut rcfluentem Jordanem describat. [{0Γ2-
tius, lib. 1, oda 2, de Tiberis inundatiene : Vidimus
flavum Tiberim, retortis Littore Hetrusco violenter uw-
dis, lre dejectum. monumenta regis, Templaque Vesta.
Bene flavum Tiberim, nunquau enim magis est areus
flavus et turbidus Tiberis (quanquam semper est tur-
bidus) quam cum liujusceimodi inundat:ones contin
gunt : qui tum solent accidere cum, plurimis colle-
ciis aquis ex imbribus aut nivibus resolutis, preterea
ventus ita ostiis fluminis est oppositus, ut undasejus
repellat ac retorqueat. Hiuc intelligitur quid. sit re-
tortis littore He:rusco violenter undis, et in Prudenue
torlis vorlicibus.
D
martyrii) habenda esse. Disputatum diu est
"^
439
10 Coufugisse meatibus.
Dae miracula sunt tux
Virtutis, Domine, ut modo
Suspendor, leve prienatans,
Sumino gurgite fluminis,
1$ Cum collo scopulum trabam.
Jam plenus titulus tui est,
Et vis prodita nominis,
Quam gentilis habet stupor.
Absolvas, precor, optime,
89 liujus nuuc anima moras.
Quid possis probat amnicus
1047 Qui vectat silicem liquor.
lloc jam, quod superest, cedo,
PERISTEPHANON IIYMN. Vlil.
430
Quo nil est pretiosius,
85 Pro te, Christe Deus, mori.
Orantem simul halitus,
Et vox deserit, et calor;
Seandit spiritus ardua ;
Fit pondus grave saxeum :
90 Corpus suscipiunt aqui,
Vill HYMNUS
DE LOCO IN QUO MARTYRES PASSI SUNT; NUNC EAPTI-
STEHIUM EST.
Electus Christo locus est ubi corda probata
1048 Provehat ad cee'um sanguine, purget
[aqua.
GLOSSAK VETERES.
70. Meatibus, transitibus, vol vile, Iso.
75. Leve, leviter, 1.
16. Titulus, gloria, 1.
B 7178. llebet, stupet, timet, vel mollescit, ul" non. au-
deant, sicut prius, 1.
85. Cedo, da, precor, 1l.
COMMENTARIUS.
79. Heinsius distinguit Domine. Ut modo, et post,
vers. 75, traham! cum admirationis nota. Melius
intelligitur ut significare sicut, scilicet sicut miracx -
ium est hoc, quod modo, etc.
15. Rat., Mar., Vatt. B, Q, Gis.,Weitz., suspendar.
Vat. A, Alex., Thuan., Noms., Ambr., Heins., su-
spendor.
75. Mariett. mendose scopum traham. Acta habent:
Jussit, sancto Djei sacerdoti, vel [amwlo motam ad col-
lusn alligari. Usuardus : Qui pro fide Christi (ut Pru-
dentius scribit) ligato ad manum molari saxo in [lu-
men.precipitatus, elc., quod alii etiam expresserunt.
Fortassechic error ex verbis S. Hieronymi natus est,
qui manualem molam ad collum ligatan scribit. Nam
αὐ manum moleri saxo factum videtur ex manuali
mola, sive, ut alii loquuntur, manuaria.
76. Mar.. cum ; supra, jam.
71. Oxon., jam vis pro et vis.
78. Vat. A, Rat., Mar., Sich., Iso, Weitz., Gis.,
hebet stupor. Scripti omnes lleinsiani, et alii nostri,
kabet. Tcolius solum vidit unum Vat. ubi est Qua
eentilis hebet stupor, quod fecit suum Weitzius. ln
Vat. Q est habet, et supra glossa id est, debet. I:onis
glossa facta est pro heber.
81. Amnicus vox Plinii, Apuleii et aliorum.
83. Terentius, Plautus, Persius et alii usurpant
cedo proda.
84. Aliqui codd. nihil pro nil scribunt. Vat. P, quod
nil est ; Vat. Q, quo nil pretiosius : utrumque mendose.
Post γε S. Quirini in Alex., Vat. B et Mar. se-
quitur passio Cassiani, et post hanc De loco Baptisterü.
4. Ascripsi tiulum ex Mar. et Rat. lta ettam Vat. A,
sed post est addit Calagorre. Aldus, Loeus ubi martg-
res passi sunt, quod nunc baptisterium appellatur. Alex. ,
Incipit de loco, et alia, ut in Mar. Heinsius etiam
consonat Maríetio, sed post est adjungit Calagurri ex
Üxonio. Egm. addit Calagorra, Hailsbr. Calagarra. Fa-
bricius, Hymnus imperfectus de loco duorum martyrum
Processus et Martinianus occisi sunt. Preterea in
hoc cariniue sermo est de baptisterio quod omnibus
essel apertum dum scribebat Prudentius. At ltomx
baptisterium publicum erat ad S. Joannis in Late-
rano, in carcere Mamertino fuisse non constat. Wei-
tzius ignorabat quam longe a Vaticano tustodia Ma-
mertina distet, cum affirmet baptisterium hoc fuisse
locum Roma in Vaticano prope custodiam Mawerti-
nam. Fortasse voluit scribere tn Capitolio. Cancellie-
rius in dissertatione ltalica de hoc carcere, jam ante
a me laudata, cap. 17 testatur se carceris Mamertini,
ad ecclesi: usum consecrati , mentionem non inve-
nisse antiquiorem ea quz fit ἃ Maplio Vegio in bi-
Storia antiquae basilica» Vaticanze Eugenio 1V dicata,
ubi ait : E regione edicule DB. Petri in carceribus sub
arce Capitolii. C. Riscus affirmat nullum dubitandi lo-
cum jam esse quin de Calagurri sit sermo, postquam
Heinsius ex Oxon. Calagurrim in lemmate posuit ;
adeoque opinatur hos versus statim p»st hvmnum
SS. Hemeterii et Celedonii esse reponendos. Verum
jam ante Heinsium similem titulum in Egm. et Hailsbr.
Weitzius nolaverat; neque satis firmum est quod
ex hujusmodi inscriptionibus petitur argumentum,
presertim ubi variant codices vereres. Non enim li-
quet qua et qualia lemmata Prudentius aseripserit.
Adde in nullo codice hos versus cum' hymmo SS. lle-
meterii et Celedonii conjungi. Baptisterium igitur
quod laudat Prudentius, exstitisse Calagurri veterum
codicum inscriptiones suadent, sed non persuadent,.
siquidem non ab auctoris manu, sed ex alterius ομὶ-
nione, qui ita existimaverit, videntur esse apposit:e.,
Neque exploratum habeo an Calagurri eo ipso in loco
ubi SS. Hemeterius et Celedonius passi suut, bapii-
sterium fuerit erectum. Itaque illud tantuui aflirmari
potest hos versus factos iu laudem baptisterii alicu-
jus sive loma , sive Calagurri , sive quovis alio in
oppido erecti ubi prius duo martyres pro Christo passi
fuerant. Hujusmodi epigrammata ad ornauda bapti-
tbi nunc baptisterium est. Mihi perfectam vitletur hoc D steria fleri solebant. Apud Ennodium lib. 11, epigr.
poemation : sunt enim versus facti uL in aliquo ba-
pristerio affigerentur, ut ego quidem puto, et innuit
inscriptio in codice Florentino de quo dixi prolegom.
Bum. 35et seqq., Versus in laudem baptisterii duorum
martyrum sanguine illustrati, vel, ut legitur in Urb.,
illustris. Quodnam fuerit hoc. baptisterium quserunt
retes. Giselinus, Weitzius, Chamillardus putant
esse baptisterium in carcere Mamertino ubi SS. Pro-
cessas et Martinianus baptizati sunt. Parum tamen
id probabile videtur : nam Prudentius diserte ait eo
ipso in loco duos uartyriam tulisse , et in carcere
Mamertino neque apostoli Petrus et Paulus , neque
20, In baptisterio Agello, ubi picti sunt martyres quo-
rum reliquie condita sunt. S. Paulinus epist. 12 mit-
tit ad Severum tria epigrammata qua possent apponi
baptisterio, a Severo duabus bosilicis interposito,
duo scilicet de picturis baptisterii, et tertium de ipso
baptisterio, quod cum hoc nostro Prudentii conferri
potest : est enim simillimum. Jam in 1 versu Egm.
el Palat., Vat. P, Weitz., locus hic, wbi. Weiizius
nullas glossas e suis codicibus huic hymno adjecit.
Desunt etiam in Vatt. plerisque glossx veteres. Ma-
rieitus e suo codice adnotavit ad vers. 2, provekhat -—
id est, Christus.
451
Martyrium pulchra morte tulere viri.
10/49 llic etiam liquido fluit indulgentia fonte,
Ac veteres maculas diluit amne novo.
Qui cupit ternum celi conscendere regnum,
Huc veniat sitiens : ecce parata via est.
Ante coronati scandebant ardua testes
Atria, nunc lotz celsa petunt animze.
Spiritus xtherio solitus descendere lapsu,
Ut dederat palmam, sic tribuit veniau.
[laurit terra sacros aut fonte , aut sanguine ro-
[res,
10
AUREL!I PRÜDENTII CARMINA.
Bic duo purpureum , Domini pro nemine czsi, A
5*3
Fxundatque suo jugiter uda Deo.
Ipse loci est dominus, laterum cui vulncre utro-
[que
1050 Hinc cruor effusus fluxit, et inde la- ᾿
|tex.
lbitis hine, ut quisque potest, per vulnera Clii-
[sti,
15
Evectus gladiis alter, et aiter aquis.
IX HYMNUS.
PASSIO 8. CASSIANI FOROCORNELIENSIS.
Syila forum statuit Cornelius : hoc Itali urbem
GLOSSJE VETERES.
4. Forum, civitas.— lloc, forum, l.
COMMENTALNIUS.
5. In Aldo desideratur bic versus , quem se resti- B 12. Mar. a prima manu, Rat., Vat., tribuat. Melius
tuisse gloriatur Fabricius; sed jam exstabat in prz-
cedentibus multis editionibus. Gis. et Fabr. legunt
Christi pro Domini.
4. Liquet in loco baptisterii martyres fuisse pas-
sos. Barthius in aliam interpretstionem abiit, cui
Cellarius videtur adh:rere : scilicet lib. xLiv, cap.
9, tradit veteres Christianos baptisteriis reliquias
supposuisse, el hanc putat esse interpretationem
Apostoli 1 Corinth., cap. xv, vers. 29; Alioquin quid
' faciunt qui baptizantur pro mortuis , si omnino mortui
non resurgunt? ut. quid et baptizantur pro. illis? Af-
' fertque hos Prudentii versus . et epigramma , quod
nuper dixi, Ennodii. Et versus quidem Ennodii clare
' affirmant in baptisteriis condita corpora martyrum :
Conditor Armenius , superum qui dignus honore est,
llic peperit fontem vivificantis aque. Παρία sepultvris
animavit corpora pictor. Funera viva videns mors eat
in tumulum. Illorum tamen iste locus complectitur or-
tus. Quas paries facies, mens lenet alma fide. Addit
Barthius : δα alia huc cumulari possint; sed nos
contenti sumus ez solis poetis illustrare locum Apostoli,
quos alioquin spernunt non pauci theologo-sophistapri-
mum quia non intelligunt , deinde quia talia scire non
querunt, etc., concludit, ex hoc divino scriptore (Pru-
dentio) plurima ad Ecclesie veteris mores observori
posse. Duo tamen contra Barthium dici possunt;
primum, quo tempore Apostolus de baptismo pro
- mortuis ea verba protulit, nondum videri fuisse ba-
ptisteria quibus reliquie seu corpora martyrum fuis-
- sent supposita. AMerum , in Prudentii his versibus
nihit omnino exprimi ex quo arguatur corpora duo-
rum martyrum certo esse in eo baptisterio condita :
nam Prudentius solum ait eo in loco martyrium tu-
lisse. Et, ut ego arbitror, si corpora etiam ibl fuis-
sent sepulta, non id tacuisset Prudentius.
6. Fortunatus zemulatus est Prudentium in hymno
de ltesurrectione Domini : Candidus egreditur nitidis
exercitus undis, Alque vetus vitium purgat in amne
novo. Notavit jam pridem Giselinus , et post Giseli- Ὦ
num alii. Dicitur amne novo, ut opponatur veteribus
1naculis, et quia baptismus hominem renovat. Sic de
gratia baptisinatis Apouh. vers. 880, Christique inopem
nova gratia mundat; nam Christi gratiam veteres Chri-
sijant interdum antonomastice pro baptismo dicebant,
quod breviter innui in comment. ad eum vers., et
veteribus inscriptionibus atque Actis martyrum uber-
rime posset confirmari.
10. Hailsbr. ἃ ptima manu, tunc lete ; melius
nunc lote.
14. Ald., Mar. a prima manu, Vatt. A, P, Alex.,
Urb., Gis., plures Heinsiani, eterno. Vat. B, Rat.,
Prag. Weitz., honnulli Heinsianm, ethereo vel etherio,
- quod Giselinus etiam In nonnullis viderat , et rectius
putavit Heinsius. Defendi potest «terno, quia postea
eodem sensu dicitur jugiter.
eat tribuit.
15. Rat., Mar. ἃ prima manu, contra metrum, alit.
Mar. supra , haurit ; ad oram , hausit. Alex. scribit
aurtt.
44. Heinsius ex Thuan. restituit uda pro snda. Va-
vet Alex., ubi etiam est uda. Sie etiam Catbem.
v, vers. 116, de humo, Fundit fonticulis uda fugaci-
bus, rectius ét concinnius quam unda. Miratur aliquis
Chamillardum dixisse Hactenus jugiter unda Deo, cum
przcessisset Heinsius. At Chamillardus spe ita loqui-
tur, verba Heinsii transeribens, quem in lectionibus
variantibus indicandis se secutum, in prefatione clare
monuit. |
45. De duplici vulnere lateris abunde disseruimus
ad vers. 86 hymni ix Cath. Addere juvat locum a
Teolio indicatum,ex Actis S. Genesii inter opera S.
Paulini : Cui unius baptismatis duplex gratia ez: wteoque
scilicet Christi latere et aqua , et sanguis parabatur.
Rosweydus suspicatur hanc homiliim esse Paulini
Biterrensis episcopi , qui Paulino Nolano aliquante
anterior. Papyrius Massonus in descriptione (umi-
num Gallix eam tribuit Patienti Lugdunensi episcopo.
Ab eadem opinione de duplici vulnere abhorrere
non videtur Thomas llurtado de Vero Martyr. reso-
lut. 35, digress. 2, sect. 8, ubi ait S. Augustinum
innuere utrumque Christi latus lancea períossum
fuisse, de Temp. Barbar. cap. 8, Per has angustas
portas pene jam totus mundus intravit.
17. Weitz., prout quisque: plerique alii, ut quisque.
18. Ald., Galland., Torn., devecius. Alii, evectus.
Gis. prima ed., devectus; secunda ed., enectus inendo
typographico, quod correxit in emend tis, sed non
observavit Heinsius, qui contra sensum edidit euectus.
Agitur enim de martyribus qui gladiis evehuntur in
celum , et de baptizatis qui aquis atria celsa peremt.
De baptisteriis Christianorum prater slios videri
possuut Lupius alias laudatus , et Annibal degli ab-
bati Oliviem-Giordani, De/l' antico battistero della S.
Chiesa Pesarese. In Pesaro 4171. Post hos versus in
Rat. et Mar. sequitur passio S. Romani.
1.]ta inscribitur hic hymnus apud Parrhasium.
Alex. similiter, Finit Passto. Quirint.. Incipit passio,
ete. Vat. À addit ad Valerianum episcopum , quod
mendose ex hymno Hippolyti ad hunc est translatum.
Rat. Passio S. Cassiani martyr s Forocorneliensis. Vat.
DB, Mar. Passio S. Gassiani Forocorneliensi (sic). Α1-
dus, Passio Cassiani martyris. Heinsius cum Alex. fa-
cit. In Mar., Alex. et aliis hzec passio ponitur statim
post hymnuin S. Quirini. Duas hujus hymni versio-
nes carmine Italico factas et editas. recensui in pro-
leg. nuin. 121 ubi indicavi episcopatum Forocorne-
liensem S. Cassiani mihi non probari : neque nunc
aliter sentio, quamvis sciam apud Forum Cornelii et
waditionem vigere, et picturaa exstare, qua bic epi-
. Scopatus exhibetur: nam uiramque reccutem puto,
53
1051 Vocant ab ipso conlitoris nomine.
llie mihi, cum peterem te, rerum maxima Itoma,
Spes est oborta, prosperum Christum fore.
5 .— Straws humi, tumulo advolvebar , quem sacer
[ornat
Martyr dicato Cassianus corpore.
Dum lacrymans mecum reputo mea vulnera,
[et oinnes
1059 Vite labores, ac dolorum acumina,
Erexi ad ccelum faciem ; stetit obvia contra
GLOSSJE VETERES.
4. Prosperum, propitium, Vat. À.
7. Repnto, pro reputati, I.
10. Fucis, nigris coloribus, aromatibus, 1.
14. Stylis, graphiis, 1.
: PERISTEPHIANON IIYMN. IX. à
A 10
454
Fucis colorum picta imago ma:Lyris,
Plagas mille gerens, totos lacerata per artus,
Ituptam minutis przferens punctis cutem.
Innumeri circum pueri, miserabile visu,
Confossa parvis membra figebant stylis :
45 Unde pugillares soliti percurrere ceras,
Scholare murmur adnotantes scripserant,
JEdituus consultus ait : Quod prospicis, hos-
[pes,
1059 Non est inanis aut anilis fabula.
15. Pugillares, tabulas. — Percurtere, scribere, I.
— (ras, cereas tabulas, Vat. A. .
17. Consultus, interrogatus, I.
COMMENT ARIUS.
nu'lisque sntiquis monumentis confirmatam. Cassiani B carminihus S. Paulini Vitam S. Felicis presbyteri
patri m fuisse Forum Cornelii innuunt nonaulla in-
seriptiones hymni; sed Prudent us minime id affir-
mat, et inscriptiones, vtpote ab aliis addit:e, exiguum
habent robur ad persuadendum, ut dixi ad hymnum
SS. Hemet. et Celed. De hoc martyre alia certa non
*unt pr:x: ter. jd quod tradit Prudentius, ex quo alii
Àet: concinnarunt, Dubia sunt, et, ut ego opinor,
fal-a alia Acta, iu quibus Cassianus episcopus Brixi -
nensis dicitur a qua dicecesi pulsus Imolam advene-
rit. Antonium Rosehmannum, qui episcopatum Brixi-
nensem , seu Sabionensem S. Cassiani asserere
conatus. est, [lieronymus Tartarottus confutavit in
epi-t, ad eumdem, edita Venetiis 1750. Corpus S.
Cassiani Imolze ( sic enim nunc Forum Corneli ap-
pellamus ) sub ara. principe ecclesize cathedralis as-
servatur. Videri possunt Dollandiani ad diem 4135
Augusti. De legenda hujus martyris, quae in codice
Vat. x exstat, dixi cap. 4 prolegom., num. 79. Ad
hujus hymni explanationem conferunt epistola 8,
lib. v, Bembi, et epistola Lipsii 52, cent. 1, ad Bel-
gas. Ü'erque artem veterem notariorum restitui de-
siderant , Bembus etiam librum antiquum Hygini de -
sideribus his notis scriptum vidit. Joann. Clericus
de Stylis eterura, variisque chartarum generibus,
Hermannus Hugo de Origine scribendi, pluresque
alii multa ad hunc hymnum spectantia exponunt. In
catalogo codicum mss. bibliothecze Bernensis I. H,
"inner meminit codicis Bongarsisni , quo usus est
Weitzius, de : uo vide proleg. num. 99 et not. 5 (col.
638 not, d). Sinnerus eum codicem distinctius descri-
bit, et in przefatione sui catalogi narrat ad hunc hy-
mnum exhiberi pictam historiam S. Cassiani, duabus
tabulis carmini appositis, quarum prima Cassianus ad
pulpitum sedeus pueros docet : hi scamnis insidentes
stylos una manu , altera libros gestant; iu secunda
tabula pueri Cassianum stylis confodiunt. Forma li-
brorum quos pueri gestant nostris est similis : ex quo
arguit. Sinnerus , jam Cassiani sxculo hunc morem
Nolani concinnare, ejusque imitari industriam qui mar-
iyrium. B. Cassiani de metrico opere Prudentii in com-
mune apertumque omnibus eloquium protulit. Exstant
ca Cassiani Acta apud Mombritium. Fide etiam et
auctoritate Prudentii nituntur quotquot veteres de
Cassiano scripserunt , Gregorius Turonensis lib. 1 de
Glor. mart. , Ado, Usuardus , Notkerus , Petrüs Da-
miani et alii.
4. Gis. prima edit. , propitium, quz est glossa pro
prosperum.
b. In Eulalia vers. δ, Ossibus ornat.
7. Vulnera. Cellarius et Tveolius crimina , peccata
exponunt, Non abnuo; sed intelligi etiam possunt
advers:e fortunze casus. Vide vers. 101 et seqq.
9. Mar. prodiv. script., obviam. Retineobria, Imagi-
nem Cassiani in ipso altari positam fuisse perspicuum
est : neque tam claroexemplo hzretici habent quid op-
onant, nisi gerras et nugas. Jam enim tunc ad eam
Imaginem Christiani preces fundebant : vers. 97,
Audit, crede, preces marlyr prosperrimus omnes, Ra-
lasque reddit quas videt probabiles. Exemplum hoc
imaginis in altari collocatz:e, et aliud Rom in eccle-
δἰ S. Hippolyti , ejusmodi erant qux: neque a multis
sanciissimis episcopis ignorari poterant , neque lole-
rari si haec eis inesset. idololatria quam sibi fingunt
heterodoxi, aliisque volunt persuadere.
10. Fucus in pictura passim dicebatur. In cod.
Theod. lege.17, de poenis : Omnia simulacra (Eutro-
pii) tam ez ere quam ez marmore, seu ex [ucis, quam
ex quacunque materia que apta est efingendis e. prae-
ciptmus aboleri. Vide Gothofredum ad hunc locum.
14. Thuan. , concessa pro confossa , quod mallet
amplec!i. Chamillardus , et Teolius ex nonnullorum
codd. fide foriasse rectum dicit. Casaubonus, iu Julio
Cesare, pag. 42, ad verba Suetonii, Árreptum gra-
phio trajecit , de martyribus alisque agit qui stylis
vel calamis eonfossi obierunt.
45. Ald., ) recurrere. Bollandiani notant unde sumi
inlocum voluminum obtinuisse. Non assentior : pi- D pro quitus, scilicet stylis. Chamillardus sit tabellas
etor seculo ix , quo codex exaratus dicitur , sui 8585.
culi, non szeculi Cassiani, morem videtur ef(inxisse.
S1 culo v libros nostris similes coepisse verior est
sententia.
.2. Heinsius cum Ambr., vocitant, quod reciius esse
8:1 quam vocant. Adhieret Parrbasius, qui ita pariter
legit; et Prudentius, hymn. 48 martyrum, vers. 5,
eUam dixit : Cesaraugustum vocitamus urbem. Sed illic
inetrum exigebat voc.(amus, hic sive vocant, sive voci-
μι! dicatur, constat versus. Gallandius prztulit vo-
tant : Et recte, inquit, quia est versus senarius iambicus.
Hae ratione non minus recte dicetur vocitant. Cum
luc Prudentii hymno conferri possunt. vetera Acta,
&ed ex hoc eodem liymuo desumpta : de quibus Beda
In» prologo ad Vitam S. Felicis apud Bollandianos
tou. ] Januar, ad diem 14, ubi ait placuisse sibi ex
cereas dietas pugillares , quia stylo in eis pungendo
scribebatur ; Teolius a pugno seu pugillo, quo cireum-
ferri solebant assidue. Putant enim aliqui pugillare
esse quod ad pugillum pertinet, seu pugillum imp!et.
in hvmno 10 Cath., ad vers. 144 , dixi pugnum et
pugillum genus esse mensurzx apud uos et medi-
608: et apud coquos quidem id significari videtur
quod pugno potest comprehendi ; apud medicos vero
pugillum esse quantum quinque summis digitis pugni
levari aut apprehendi potest, monuit me cl. Fran-
ciscus Petraglia , non solum artis suze medic: cogni-
tionibus instructus , scriptisque notus, verum eliam
amcaenioribus litteris ornatus.
46. Vat. A mendose, annotante.. Mar., scripserunt ;
supra rectius, scripserant. Chamillardus inte: pretatur :
Scholare pensum annolarant, scripserant.
Historiam pictura refert ; 4118 tradita libris,
Veram vetusti temporis monstrat fidem...
Prafuerat studiis puerilibus, et grege multo
Septus magister litterarum sederat.
Verba notis brevibus comprendere cuncta pe-
[ritus,
10544 Baptimque punctis dicta prepetibus — 20
[sequi.
AURELH PRUBENTII CARMINA.
A 25
458
Aspera nonnunquam priecepta , et tristia visa
Impube vulgus moverant ira et metu.
Doctor amarus enim discenti semper ephebo,
Nec duleis ulli disciplina infantise est.
Ecce, fidem quatiens tempestas szeva, preme-
| | [bat
Plebem d:estam Christianz gloríz.
Extrahitur cetu e medio moderator alumni
GLOSS/E VETERES.
94. Prxpetihus, velocibus, I.
97. Epheho, imberbi juveni, l
99. Tempestas, persecutio, 1., Mar.
91. Moderator, magister. — Alumni, juvenilis, Mar.
COMMENTARIUS.
49. Hxc advertant. velim, qui putaut Prudentium
ex snlis picturis nou bene intellectis Ácta martyrum
interdum adornasse. Imo ego existimo, przter peri-
tiorum narrationem, ipsum Ác!a sincera qux tunc
erant consuluisse, sed ad poeticum quemdam gustum
res exposuisse, tanquam ex alterius referentis ore, aut
quia andita primum ab zedituo postea ipse diligentius
perlegit. Non erat autem hic zedituus, quod aliqui pu-
tant, homo aliquis illitteratus : nam oportebat illum
esse clericum ordinatum , ut colligitur ex epistola.
S. Cornelii papze. Vide Thomassinum tom. I, lib. 1,
cap. 30, de Diseipl. eccles.
90. E'si tempus vetustum Prudentius appellet, ta-
men res potuit eodem s:eculo iv contigisse. Sie in
Romano vers. 229, Ut refert antiquitas , et tamen de
Galerio imperatore loquitur. Verum etiamsi hze anti-
quitas, et vetustas commode possit referri ad initium
sxculi 19, tamen inopportunuin est eam exponere de
tempore Juliani Apostate, qui anno 365, post breve
imperium , exstinctus est. Vide vers. 354.
99 Sessio plerumque auctoritatem indieat. Sic
jurisconsulti apud Ciceronem s:zepius sedentes, ant in
&olio consulentibus respondere dicuntur. Judiees
etiam sedebant, cum sententiam proferebant. Notum
est de Pilato, pro tribunali sedente. Jos. Ant. Gon-
salus de Salas ad Petronii verba, Aique eques , in
causa qui sedet, pag. 56 alia exempla profert. Magistri
litterarum, quibus res erat cum parvulis, sellzxe non
nitnis alta insidebant. Plautus in Bacchid. i1, 5, 28,
In sella apud magistrum | assideres. Docebant vero
Christiani etiam ethnicorum fllios, ut ex hoc hymno
Jiquet , et colligiter ex Actis SS. Montani, Lucii,
Flaviani et aliorum apud Ruinartium , ubi Flavianum
discipuli hortabantur ut sacrifiearet , quod dicerent,
ultimi furoris esse magis mala mortis timere, quam vi-
vere : qux verba alii aliter legunt. Sed paulo ante
ᾷ 19, Cum Flaviani adjutorium reclamaret amore per-
verso, recte cl. Giovenazaius corrigendum censet au-
ditorium pro adjutorium, cum sermo sit de discipulis.
93. Locus hic postulat ut de notariis quxdam ex-
plicemus , quorum artem docebat Cassianus. Domi-
nicus Aulisius, lib. 1 delle Scuole sacre, cap. 17 et 48,
hac de re disputat. Ex Cosma monacho /Egyptio
circa annum 540 refert scribas templi Hierosolymi-
tani ex munere scripsisse sermones prophetarum,
prout eos ab ipsis excipiebant, unde in prophetis ap-
paret quzdam covfusio, de qua videri potest Dani«l
luetius in. Przepar. evang., propos. ἃ, cap. 14, et
5. Hieronymus in prologo ad prophetiam Hieremi:e.
Cum notarii in foro Romano similes scribis templi
Mierosolymitahi fuerint , colligi potest hinc natam
confusionem nonnullam in Actis SS. martyrum. Ce-
leritatem scribendi in notariis veteres ipsi, qui ei rei
inspicienda assueti erant, valde mirantur. Martialis,
Jib. xw, epigr. 208, Currant verba licet, manus est ve-
locior illis : Nondum lingua suum, dextra peregit opus.
Legi etiam potest epigramma Ausonii 457 ad nota-
rium velocissime excipientem : Puer notarum prepe-
(um, etc. Videntur autem fuisse nonnulli exceptores
ui tanta velocitate scriberent, ut verba omnia red-
erent. Nam in homilia de martyrio S. Genesii inter
opera S. Paulini ita legitur : Sanctus itaque (-enesiws
in juventutis flore primevo , previncialis mililice ti: oci-
nium suscepit, eam officii partem. studio et arte com-
B plexus , que patronorum verba vel nova signorum eelo-
C
citale, vel dextere sonum vocis equaret. De ríotis Isi-
dorus, lih. ;» Etym. , cap. 23, Netarum usus erat , wt
quidquid pro concione aut in judiciis diceretur, librarii
scriberent complures simul astantes, divisis inter se par-
tibus, quot quisque verba , et quo ordine exciperent.
Boma primus Tullius Tiro Ciceronis libertus commen-
lalus est notas. . . Note autem dicte eo quod verba sel
syllabas prefixis characteribus notent , et ad notitiam
legentium revocent, quas qui didicerunt, proprie jam
notarii appellatur. Peveratus aiebat apud se exstare
notas mss. Tironis, et eenset supposititias esse netas
quas Gruterus Tironi ascripsit. Hinc colliges aliud
fuisse litteris, aliud notis seribere. Not:e erant puneta,
seu signa, seu singula in parvis et brevibus (iguris
vin multarum litterarum contiuentia , aliquantulum
similia compendiis litterarum , qus nunc abbreviata-
ras et cifras dicimus, sed magis simplicia, ut videtur.
Coufer epigramma de ludimagistro , et notas Bur-
manni Antholog. pag. 4535 toi. l.
24. Puncta sunt ποῖ, ut diximus. Ausonins loc.
cit., Punctis peracta singu'is Ut una voz absolvitur :
conjunxit utrumque nomen puncta singula. Barthius,
Jib. xvit, cap. 9, advertit Prudentium eleganter usum
verbo sequi, quod notat facilitatem in cera facili flexu.
Plinius junior lib. vit, epist. 9, Ut laus est cere,
mollis, cedensque sequalur Si doctos digitos, jussaque
fiat opus. Lucanus lib. 1x, Solem cera sequetur.
95. Mar. , Rat, , Weitz., Bong. ἃ secunda sanu,
Vatt. B, P, X, Gifanius Ind. Lucr. verbe Jussa ex
vet. lib., Parrhasius, plerique Heinsiani , jussa. Ald.,
Bong. a priina manu, Fabr., Ambr., Noms., Heins.,
luinartius ex codice S. Michaelis, visa, scilicet pr.v-
cepta, quie aspera et tristia. discipulis videbantur.
Giselinus edidit risa, sed in aliis invenit jussa : quod,
inquit, adeo alubescit, ut, quid debeam praeferre non
videam.
296. Mar., moverat ; supra, moverant.
27. His similia S. Ambrosius lib. v1 [lexaem. cap.
D 6: Nam que ignavis, eut infirmis, aut impiis plerum-
que o[fensioni alque terrori sunt, aliis usui ita sunt heec,
μὲ pedagogi parvulis. Amari videntur, acerbi et mo-
lesti, formidabiles verbere, libertatem lasciviendi negant,
necessitatem discipline exigunt , pueriles animos, ne
luxu diffluant, terrore consiringunt. Nec dissimilia alii
passim.
98. Teolius$, sla , mendose, ut puto.
δῖ, Nonnulli ex his versibus colligunt Cassianum
sub Juliano Apostata passum; perinde quasi Pruden-
tius dicat eum comprehensum fuisse, quod pueros
doceret , cam idolis sacrificare ποδὶ, quod Juliani
edicto vetitum erat; sed vetustius tempus videtur in-
dicare Prudentius vers. 20, et causam martyrii clare
innuit fuisse, quod Christianum nomen protiteretar,
minime vero quod pueros doceret. Consule Bollan-
dianos. Neque vero laudabilis Cassianüs videretur, si
contra imperatoris edictum pueros docere pergeret.
Sic de Victorino Augustinus lib. vu Confess., cap. 5,
Pornarum artifici querenti, quod genus artis
Vir nosset, alto tam rebellis spiritu,
395 Respondent : Ágmen tenerum, ac puerile gu-
[bernat,
Fictis notare verba signis imbuens.
Ducite, conclamat, captivum : dueite, et ultro
Donetur ipsis verberator parvulis.
Ut libet, illudant, lacerent impune, manusque
40 Tingant magistri feriatas sanguine.
Ludum discipulis, volupe est, ut praebeat ipse
GLOSSAE VETERES.
96. Firtis, formatis. — Imbuens, docens, Mar.
51. Ultro, cito, statim, I.
40. Feríiatas; armatas, vel otium habentes, l.
42. Coercuit, sirinzit, I.
PERISTEPHANON HYMN. IX.
1085 Gregis,quod aris supplicare sprevera!. A
438
Doctor severus, quos nimis coercuit.
Vineitur post terga manus, spoliatus amietu,
Adest acutis agmen armatum stylis.
45 10856 Quantum quisque odii tacita conceperat
ira,
Effundit ardens felle tandem libero. |
Conjiciunt alii frsgiles inque ora tabellas
Frangunt : relisa fronte lignum dissilit.
Buxa crepant cerata, genis impacta cruentis,
20 Rubetque ah ietu curva, et humens pagina.
1057 inde alii stimulos, et acumina ferrea vi-
[brant,
45. Vincitur, liga*ur, 1. — Manus, per munus, Mar.
46. Felle, furore, Iso.
49. Impacta, iminissa, ingesta, 1.
51. Vibrant, quatiunt, |.
. COMMENTARIUS.
narrat eum Juliani legem amplesnm, loquacem scho- B quoque elementorum apicibus utilis exprimendis, lem
lam deserere maluisse quam verbum Domini : idem
refert de Musonio Eunopius, et de Pro:xresio Hiero-
nymus in Chronico : Procresius, sophista Atheniensis,
lege data, ne Christiani liberalium artium doctores
essent , cum sibi svecialiter Julianus concederet , ut
Christianos doceret, scholam sponte deseruit.
94. Parrhasius, rebelli, non recte.
$5. Parrhasius, respondit, male.
36. Rott., tres Torr., strictis, pro fictis, nec inale,
siebat Chamillardus. Ficta signa sunt note, de qui-
bus supra.
$8. Scriptor, Prudentio antiquior, non occurrrit
qui dixerit verberator. Apud Ciceronem exstat verbe-
ratio.
40. Feriatas est ferias celebrantes. Postea vers.
79 : Non petimus toties te praceptore negatas, Avare
doctor, jam scholarum ferias.
41. Vat. D, Weitz., volo sese. Hailsbr., Bong.,
Widm. ad oram, volo per se. Probum est volupe est
pro jucundum est, auctoribus Terentio et Plauto.
42. Ald., Cellar., Thuan., Gis. ad oram, minis :
alii plerique, nimis.
45. Rat., amictum minus bene. [n nonnullis vulg.,
spoliatur ; melius spoliatus.
44. Simile martyrium refertur de 5. Felice in Piu-
eis, qui Romz passus est xix c.t. Febr., quod tamen
merito rejiciunt Bullandiani die 14 Jan. in comm.
przvio ad Vitam S. Felicis Nolani, ὃ 6. Nicephorus,
lib. zv, cap. 48, narrat Stephanum Antiochi: episco-
pum a pueris interfectum calamis instar telorum
rze3cutis. Theodoretus lib. 11 Histor., Sozomenus
b. v, et ante hos S. Gregorius Nazianzenus orat. in
Julian, Marcum Aretlusiorum episcopum cultris
pennariis a pueris vexutum commeirnorant : de cujus
fecia fide et cultu apud catholicos videri possunt
Bollandiani ad diem 21 Martii.
46. Ald., Weitz., effudit. Ald., Vat. X, tantum ;
alii, tandem.
materia, usum manus puerilis informat. Unde ait Scri-
ptura : Scribe in buxo. Locus exstat cap. it Haba-
cuc, vers. 2, ubi Vulgata habet : Scribe visum, et ex-
plana eum super tabulas, ut percurrat, qui legerit eum.
S. Amhrosius cum LXX vertit in buxo, aut super bu-
zum. Dicitur autem buzus, buxi, et buxum, buzi.
Pulchra est elegia Propertii lib. nt de Amissis Pug:l-
laribus, ubi inter alia ait : Non illos fizwm caras effe-
cera aurum, Vulgari buxo sordida cera fuit.
Vat. B, Msr., Rat., Weitzius, curva. tumens.
Ald., Widman. supra, plerique Heinsiani, Vatt. P,
Q, codex unus Bolland., curta tumens. Vat. X, curvo
tumens. Hailsbr., curve tumens. Pal., custe tumens.
Cauchius curva, et humens. Ambr,, charte et humens
Parrhasius, Aisbentque ab ictu charte, et humens pa-
gina. Gronovius, cap. 5 Ohservat. eccles., conjecerat
curia, et humens pagina. Scilicet cunTA mutilata, trun-
cala, recisa : nUMENS, cruore martyris. |ta etiam ca-
stigaverat Heinsius ad Claudianum, et in textum ad-
misit cum Thuan. Giselinus agnoverat varietates
lectionum, in pervulgatis curva tumens, in Ganda-
vensi curta tumens, in Daventriensi curve turgens, in
alio curva tundens (ita edidit Fabricius). Sed suam
lectionem curea humens in plerisque antiquis exstare
affirmat, eamque defendit auctoritate Bedze, qui do-
cet in poetarum arbitrio olim fuisse, utrum ἢ aspira-
tio instar foriium consonantium synalepham arceret,
an pro modo su: fragilitatis nihil valeret; adducit-
que exemplum Fortunati, quem tamen Prudeniio
pene zqualem perperam dicit. Fatetur vero Giseli-
nus mollius esse curva. et lumens. Quod atiinet ad
legem metri, Heinsius non deberet recusare ctrra
humens; admisso illo hiatu, quem toties in Prodentio
agnoscit. Teolius ait lectienem curta tumens commo-
dam admittere interpretationem, et omnium codicum
Vaticanorum esse. Verum etsi concedam aliquam
excogitari posse commodam interpretationem, tamen
ea lectio metro refragatur, neque vere est omnium
41. Multi scribunt coniciunt. Ald., vetus codex ad D eodicum Vaticanorum, ut vidimus. Imo Alex. et
marg. edit. Weitz. apud cl. przsulem Reggium,
Torn, in contextu, lapides pro fragiles, quod exstat
in plerisque. Pro ora habent ore Vat. A, Bong.,
Weitzius. Sed concinnius est in ora. S. Gregorius
Turonensis de Gloria martyrum lib. 1, cap. 45, ex
Prudentio, ut. puto, idem fere exprimit : Ceratas in
eaput. illidunt tabellas, Plautus Baccbid. 11, 5, 56 :
Af nunc, priusquam septwuennis est, si attingus eum
manu, Extemplo puer pedagogo tabula dirumpit caput.
48. Scribebant veteres in corticibus, papyro, per-
gameno corio, frondibus arboreis, sed pracipue in
Labulis ceratis. Fieri autem solebant pugillares, sive
hujusmodi tabula ceratz e ligno, fago, acere, citro,
ebore, aliquando crystallo et onychlie , plerumque c
buxo. S. Ambrosius lib. i Hexaeim., cop. 15: Buxus
Urb. diserte habent curva, et. humens, quod proinde
videtur preferendum. Heumannus in Peecil. tom. lf,
lib. nt, psg. 564, putat Prudeuntium scripsisse nüda,
εἰ humens.
51. Althelmus in zenigmate de pugillaribus : Nunc
[erri stimulus faciem proscindit amenam Flezibus, et
sulcis obliquat ad instar aratri. In stylo stimulus et
acumen est pars acuta ferri aut cris qua scribebant.
Cicero de Orat. : Omnia sub styli acumen subeant, ne-
cesse est. Altera erat styli pars plana qua scripta de-
lebantur. linc stylum vertere, stylo depascere pro
corrigere, mutare. S. Hieronymus ὄρ. 50 vel 51 ad
Domnionem : Stultus ego, qui me pstaverim hac abs-
que philosophis scire non posse; qui meliorem styli
pariem cam legerim, qu& deleret, quam qua acriberel.
409
Et qua secti apices abolentur, et zqueris hirti -
Rursus nitescens innovatur area.
Hinc foditur Christi confessor, et inde secatur :
1058 Pars viscus intrat molle, pars scin-
[dit cutem.
Omnia meinbra manus pariter fixere ducentze,
Totidemque gutte vulnerum stillant simul.
Major tortor erat, qui summa pupugerat, infans,
Quam qui profunda perforarat viscera.
llle levis, quoniam percussor morte negata
Sxvire solis scit dolorum spiculis.
Hie quanto interius vitalia condita pulsat,
Plus dat medele, dum necem prope applicat.
Este, precor, fortes, et vincite viribus annos .
55
. 90
65
AURELII PRUDENTI! CARMINA.
Qua parte aratis cera sulcis scribitur : A
4:0
Quod desit vo, suppleat crudeli:as.
Sed male conatus tener, iufirmusque laborat .
Tormenta crescunt, dum fatiscit carnifex.
Quid gemis ἢ exclamat quidam, tute ipse magi-
|ster
Istud dedisti ferrum, et armasti manus.
lteddimus ecce tibi tam millia multa notarum,
Quam stando, flendo, te docente, excepimus.
1059 Non potes irasci, quod scribimus :
| ipse jubebas,
Nunquam quietum dextera ut ferret stylum.
Non petimus toties te prz:ceptore negatas,
Avare docter, jam scholarum ferias.
Pangere puncta libet, sulcisque intexere sul-
feos,
70
GLOSS,E VETERES.
55. /Equoris, planitiei, 1.
54. Area, planities, 1.
56. Viscus, viscera, 1.
59. Summa pupugerat, extrema, scilicel cutis ; id
est, parum leserat, l.
B 63. Condita, abscondita, 1.
65. Este, estote, 1.
70. Ferias, cessationes, 1.
11. Pangere, infigere, 1l.
COMMENTARIUS.
Symposius ia :enigmate de graphio sive stylo : De
summo planus, sed non ego planus in imo, Versor
utrinque manu, diverso et munere fungor. Altera pars
revocat quidquid pars altera fecit. Verum he omnia
a nullo clarius quam a nostro poeta explicantur,
quod plures jam notarunt. Formam styli veteris exhi-
bet Pignorius de Servis, pag. 112, ubi praemittit
Prudentium antiqu»in scribendi rationem adamus-
sim explicuisse. Similem imaginem styli profert
Hermannus Hugo cap. 9, ubi stylum ferreum in Vul-
g»ta editione cap. xtx Job ce'tem vel c:zeltem vocari
2ffirinat. Quam lectionem, inquit, omnium accura-
tissime defendit et explicavit Ludovicus Molina in C
prima parte S. Thome, 4. 26, art. 4, disp. 2, ubi
probat ex Lexicis et Orthographia Manutii, czltem
esse ferrum sculptorium, sic dictum a celo, vel anti-
quo verbo cello , quod significat cedo. In Orthogra-
phia Manutii verbo cloaca inscriptio sepuleralis Ser-
vii aut. Sergii Polensis legitur, ubi hzec sunt verba :
Malleolo, et celle litteratus silex. Plurimos hoc mornu-
mentum decepit, quod seculo xv conflictum inter
eruditiores constat.
52. In nonnullis vulg. male, cerea. In Torn. deest
cera. Latinius ascripsit charta. Hoc versu acumen
styli describitur.
53. Hxc est planities sive latitudo styli qua cha-
racieres scripti delebantur, et innovabatur cerea ta-
bula, ut iterum scribi posset. Ausonius tabulam
equor dixit loc. cit. : Et mola parce dextera Volat per
equor cereum. De bac voce equor rursus in bymuo
S. Hippolyti.
$5. Acumine styli foditur, secatur vero planitie D
seu parte lata. llinc discimus, ita p'anitiem styli aut
semper aut interdum lui-se factam, ut ad secandum
ea utilis esset. Gregorius Turonensis loc.cit. : Secan-
tes latitudinibus stylorum, punctisque minutis transver-
berantes membra magistri, dignum Deo martyrem e[fe-
cerunt ; quod a Prudentio mutuatur.
56. Ex Servio notat Giselinus, viscus non tantum
intestina, sed quidquid sub corio est, significare. Ab
initio hujus hymni hucusque desideratur in Prag.
57. Ald,, Sich., et Gall., cruente pro ducente, qua ᾿
est codi:um lectio, et coufirmatur adverbio pariter,
et totidem.
58. Prag., per vulnera; melius vulnerum.
59, Secunda in pupugerat producitur. Vide proleg. -
num. 205.
60. In nonnullis vulg., perforata, male. Vat. D,
Mar. a veteri manu, per[oderat, Prag., perfoderit. Le-
gendum perforarat.
61. Bong., precursor, non bene.
62. Vat. B, Mar., Rot., Prareus., Widm., Bong.,
Hailsbr. supra, Sich., solescit : melius solis scit.
63. Cellarius et Teolius has voces martyris esse
dicunt. Sed possunt etiam esse narrantis, qui, quasi
presens adesset, in eas voces eruperit. Parrhasius
edidit esto, et in notis ait, esto hic non esse verbum, -
aut affirmandi particulam, sed hortandi adverbium.
Cielerum merito censet legendum este.
66. Vulg. nonnulli, desit pro defit.
69. Vat. B, Rat., Mar. a prisca manu, Ut quid jam
gemis, exclamant, tute ipse magister.
71A. Ald., tibi nunc, et. vers. seq. qui. Fabr., tibi
jam, et. postea qu&. Gall. cum Torn. οἱ ed. Paris.
Patrom adhaeret Fabricio. Plerique, etiam Parrha-
sius, liabent ut edidimus.
12. Parrhasius, quam stando, et flendo. Mar., exci-
dimus; supra rectius, excepimus.
15. Prag., scripsimus : melius scribimus. Ms. codex
S. Michaelis apud Ruinartium, vivebas, vitiose, pro
jubebas.
74. Vat. À, Pal., Alt., Cauch., dextera ferrc stylum.
Ambr., dextera fere. Heinsius suspicabatur dextera
[erri stylum, quamvis agnoscat etiam in ferre e po-
siremum posse produci ob st dictionis sequentis, Ve-
rum lectio communis codicufn non est sollicitanda.
Apud Ruinartium metrum vitiatum est. quietum ut
dextera ferret. Jubeo cum ut sspe Prudentius, saepe
alii usurpant. Notatum a nobis jam alibi est.
71. Ald., Gis. in textu, codex Duslidiensis apud
Giselinum, pungere, quod Giselino placet ob elegan-
tem agnominationem pungere puncta, qux» durat
etiam in phrasi sequenti, suí/cisque intezere sulcos.
Ad marginem apposuit pingere, et agnovit alios le-
gere pangere, sed neutrum tam venustum ipsi vide-
batur quam pungere. Plerique nostri leguut pingere
Vatt, A, B, Alex., Mar., Rat., Prag. euin Weilz.,
Widm. ἃ prima manu, et aliis. Parcbasius, Ambros.,
tres Heinsioni, Widm. supra, Pal., pangere, quod
etiam habent Bong., Fabr., et sequuntur recentio-
res. Siquidem pangere Festo est figere, sic pangere
clavum, pangere plantam, hoc est, in terram defigere.
His addo, Columellam eodem verbo in eadem re
SXpius esse usum, et eadem metaphora, lib. x, Cca
littera proxima prime Pangitur. in cera docti mucrona
magistri. Pro intexere Uailsbr. minus recte intendere.
in
Flexas catenis impedire virgulas.
Emendes licet inspectos longo ordine versus,
Mendosa forte siquid erravit manus.
1060 Exerce imperium : jus est tibi plectere
[ eulpam,
Siquis tuorum te notavit segnius.
Talia ludebant pueri per membra magistri :
Nec longa fessum poena solvebat virum.
Tandem luctantis miseratus ab zthere Christus,
Jubet resolvi pectoris ligamina :
Difficilesque moras anims», ac retinacula vitze
Relaxat, arctas et latebras expedit.
Sanguis, ab interno venarum fonte patentes
Vias secutus, deserit 4rzcordia,
Totque foraminibus penetrati corporis exit
85
PERISTEPHANON HYMN. IX.
A
4?
Fibrarum anhelans ille vitalis calor.
Hec sunt qus liquidis expressa coloribus,
| &'ospes,
Miraris : ista est Casslani gloria.
95 Suggere,siquod habes justum vel amabile votum,
Tibi siqua spes est, siquid intus zestuas.
Audit, crede, preces martyr prosperrimus
[ omnes,
1061 Ratasque reddit quas videt probabiles.
Pareo, complector tumulum, lacrymas quoque
Altar tepescit ore, saxum pectore. [fundo :
Tunc arcana mei percenseo cuncta laboris :-
Tunc, quod petebam, quod timebam , mur-
[muro,
Et post terga domum dubia sub sorte relictam,
100
GLOSS/E VETERES.
18. Impedire, volvere, I.
80. Quid, aliquid, 1.
93. Quis, aliquis discipulorum, I.
88. Expedit, exolvit, vacuavit, I.
960. Expressa, imaginata, 1.
95. Suggere, indica illi, pete. — Quod, aliquid. —
B Votum, precem, I.
96. JEstuas, cupias , l.
99. Pareo, obedio. — Fundo, abtempero, 1.
100. Saxum, pavimentum, I., Mar.
101. Percenseo, preteritum pro prasenti, 1.
103. Domum, sxorem, I. |
COMMENTARIUS.
Notandum in Eulalia plagas et verbera vocari motas,
et scriptionem metaphorice vers. 95, Eulalia nume-
rante notas, Scriberis ecce mihi, Domine. Hac eadem
metiphora. Plautus aliique usi sunt, et nunc pueri
illudentes magistro Cassiano. Catullus carm. 25 : Ne
laneum latusculum, natesque mollicellas Inusta turpi-
ter tibi flagella conscribillent. Ubi obiter noto corripi
ἃ Catullo primum i in conscribillent :: quod peccatum
si adimisisset Prudentius, quot grammatici in eum
insurrexicseat ? Ceterum hzc ipsa metaphora adhuc
sermone ltal:co celebratur graffiare, quod est ungu-
lis conscribillare, et dicitur a graphio, ut advertit
Vulpius ad Catulli carmen 25. Vide in I omano vers.
« 991, Charaxat ambas ungulis scribentibus Genas.
18. Chamillardus id intelligi ait aut de notis quas
diximus, aut de scriptura Runica, qua Gothi ute-
bantur antequam Ulülas litteras eis invenisset, aut
de scribendi ratione singulari qua Galli usi sunt us-
que ad Chlodovei tempora. Specimina illarum vete-
rum scripturarum Mabillonius in przclaro opere de
ite diplomatica exhibuit, ubi observare licet flexas
virgulas catenis.colligatas, sive impeditas. Vide lib.
1. cap. 9, et lib. v, tab. n. Caeterum Prudentius de
notis Romanorum, quas docebat Cassianus, non de
aliis barbarorum litteris loquitor.
, 85. Genitivum verbo miserandi junctum alibi Bollan-
diani non legerant : sed ita eo verbo usi sunt Silius lih.
Xi, vers. 581, Minucius, Accius apud Nonium, et alii.
87. Mar. a prinia manu, difficilisque.
88. Ald., Gis. prima ed., Felaxat artus, et latebras
expedit. Pal., istas pro arcias.
C
21, et Hieronymum epist. 55 ad Riparium. Verum
auctor Commentariorum in Epist. ad Roman. (ne
que enim Ambrosius verus est auctor) nihil eo loca
affert, quod Prudentio, quod vero Ambrosio, quod
doctrin:e catholic:e de invocatione sanctorum oppo-
natiy. Hieronymus ad Riparinm | scribit eontra Vigi-
lantiu.n, qui ausu: est os feetidum aperire, et putorem
spurcissimum conira sanctorum martyrum reliquus,
el nos, qti eas suscipimus, appellare cinerarios, et ido-
lolatras, qui mortuorum hominum ossa veneremur.....
Honoramus autem reliquias martyrum, wu! eum. cujus
sunt martyres adoremus. Honoramus servos, ut honor
servorum redundet ad Dominum. Quid hxc contra in-
vocationem sanctorum? Negat quidem Hieronymus
reliquias sanctorum martyrum colendas et adorandas
esse. Sed negsnt etiam catholici, qui sotum hujus-
modi vocabula, a multis SS. Patribus usurpata , ad-
hiberi Pose concedunt, exposita commoda distin-
ctione de cultu aut adoratione latrizx et duliz.
98. Prag., redde, perperam. Mar., Rtat., Weitz.,
reddet, minus bene. Hailsbr., vidit. Metrum exigit
videt. Vat. X mendose, ratasque Deo reddet.
99. Glossa Isonis fundo, abtempero, videtur appli-
canda verbo pareo, scilicet pareo, obedio, obtempero.
100. Latinius correxit altare : probum est altar.
Vat. X corrupte, Altare posco ore. Alex., tepess.t,
correctum per tepescit. Hujuscemodi pietatis exem-
plum przcesserat in S. Gregorio Nysseno orat. 5 in
Quadraginta martyres : Jpsamque sacrarum reliquia-
rum thecam lacrymis amaris aspersi. Lacrymae genti.
lium ad aras deorum, de quibus Broverius cap. 25
89. Mariettus, patescens ; supra, patentes, melius. D de Adorat., a piis Christianorum lacrymis, poeniten-
95. Iicratius, lib. iv, ode 8, Liquidis ille coloribus
Solers runc hominem ponere, nunc Deum.
94, Vat. D, íta : corrige ista.
95. Prag., Rat. a prima manu, Mar. a prima manu
siquid habes, non ita bene.
960. Seripti constanter cum Aldo et Parrhasio, spes
siqua tibi est, quod cum hiatu sustineri potest. Gise-
liuus, fortasse ut id vitaret, tibi siqua spes est. Fa-
bricius, spes si tibi est qua. Weitzius conjiciebat
siqua libi spes, siquid.
07. Alex., audi; supra, audit, probe. Vat. B, credo:
retinendum crede. Cellarius rursus, e grammatico
theologus factus, hujusinodi invocationem labem
fidei vocat, 4.5 :evo Prudentii fuit, aut esse coepit.
Nec enim, ait, omnium ejusdem catis hac opinio, vel
eror [nit. Allegatque Ambrosium in Roman. 1 coum.
tie eausa fusis, immane quantum differunt.
102. Latinius in Torn. correxit timebam pro timebo,
Parrhasii singularis est lectio, Tum quod petebam,
quodque avebam, murmuro. De significatione hujus
vocis murmuro dixi ad vers. 56 przefat. lib. 1in Sym-
mach. Adde Broverium de Adorat. cap. 8, qui pre-
cantes solitos murmurare, 860 voce submissa loqui,
multis exemplis probat. .
403. Iso domum intelligit uxorem, et postea futurt,
filios. Fortasse hze duze glossze pertinent ad domum,
uxorem, filios : perinde quasi domus totum id signi-
ficet. Ex hoc loco, ut puto, aliqui collegerunt Pru-
dentium fuisse conjugatum , ut legitur in codice Vat.
F, num. 77 proleg., in nota. Verum etiamsi uxorem
non duxerit, recte nihilominus domum vel familiam
habuisse dicetur, siquidem domus et familia, cum
445
Et spem futuri forte nutantem boni.
4105 1062 Auuior, Urbem adeo, dextris successi-
0 [ bus utor :
Domum revertor, Cassianum praedico.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A X HYMNUS.
A
INCIPIT PASSIO 8. ROMANI MARTYRIS.
Romane, Christi fortis assertor Dei,
1063 Elinguis oris organum fautor move .
GLOSSA VETERES.
104.. Futuri, scilicet filii, 1.
405. Urbem, Ptomam, Mar.
4. Aasertor, sicut Nazarene, I.
9. Elinguis,infacundli. — Organum, sonum, I. — Fau.
tor, adjstor, Mar., 1.
COMMENTARIUS.
ad personas refertur, accipitur pro corpore persona-
rum, quod jure proprio ipsarum, aut communi co-
gnatienis nomine continetur.
104. Mar., Prag., Gis. secunda ed., sorte. Ald.,
Weitz., et plerique codd., forte. Heinsius notavit in
scriptis esse forte, sed edidit sorte, fortasse nolens,
3ut quia typographus vocem Giselini sumpsit. [16-
centiores textum Heinsii exscribunt.
105. lRot'end., urbe adeo, ex quo coujicit Hein-
sius urbe abeo, Foro Cornelii, Verum lectio aliorum
emnium codicum longe melior est. Nam Prudeutius
urbem Romam petebat, ubi destris successibus usus
est. Relege vers. 3. Post hunc hymnum in Mar., et
Rat. sequitur, De loco in quo martyres passi sunt.
Hzc est inscriptio in codice Marietti, ubi hic hy-
mnus ponitur post versus De loco in quo martyres
passi sunt. 1n Vat. Α, Liber de beato Romano mar-
tyre, et ponitur post hymnum S. Eulalize. Aldus 511-
um post llamartigeniam, PRomenus martyr. Alex.,
Aurelii Prudentii Clementis V. C. Finit. contra Sym-
machum liber n. Incipit ejusdem Romanus contra gen-
tiles, Parrhasius, De Coronis liber, et sine alio titulo
Incipit primus versus fH'omane. In Ambr. cod., San-
cti [Romani marty:is contra. gentiles dicta. Opuscula
Aurelii Prudentii Clementis, metro iambico senario. Ft
n^s astrueret), tamen unus potuit esse Romanus, in
cujus passionis circumstantiis quibusdam vel Euse-
bius, vel Prudentius decepti fuerint. Martyrologium
Rom. plaue sequitur Prudentium : de eodem [to-
mano agunt Beda, Usuardus, Ado; et Greci in. me-
nologio iisdem pene eerhis, ut fatetur Baronius ad
diem 18. Nov., quamvis Grxci hunc Romanum dis-
tinguant ἃ Romano diacono ecclesi? Cisariensis,
quem laudat Eusebius. Ruinartius Acta. S. Romani
apud Mombritium pro sinceris non habuit, et ea tan.
tum profert qu:xe Eusebius narrat lib. n de Resurrec-
tione et Ascensione Domini : ex quibus et ex alils
qua idem Eusebius tradit lib. de Martyr. Palsst.,
cap. 2, colligit Romanum genere Palastinum fuisse,
C»sariensis ecclesi? diaconum et exorcistam, et ex-
tra patriam Antiochiz passum anno 302. Ex Pru-
dentío vero ea assumit qux ad infantis martyrium
r ertinent, de quo Eusebius non meminit. Hoc Euse-
bii silentium ratio nulla est ut duo Romani eodem
die eodemque in loco martyres odmittantur. Quod
autem Eusebius innnit, martvriutn contigisse suh
Diocletiano imperatore, Prudentius vero nominat Ca-
: lerium, id nihil réfert: nam Galerius Cesar eodem
tempore erat, et persecutionem adversus Cliristianos
ipse maxime urgebat. Fronto Ducsus, in not. ad t
in fine, Finit sancti Romani liber Peristephanon. In- (ΟΣ homil. Chrysostomi de S. Romano, prudentissime
cipit Aurelii Prudentii Clementis hymnus in laudem
SS. martyrum Emeterii, ete. In Thuan. post libros
adversus Symmachum legitur cum titulo Incipit ejut-
dem Romas contra gentiles : qui locus fortasse etiam
jn Puteano huic hywno obtigerat. Ambrosianus co-
dex bune hymnum fere integrum habet, et versus 50
primos praefationis loco notat. In Oxon. sub titulo
Passionis Romani inter Hamartigeniam et Psychonia-
chiam inseritur. Et in vita Prudentii, quam is codex
exhibebat, novem ejus recensentur libri, Cathemeri-
uon, Apotheosis, Psychomachia, Hamartigenia, con-
tra Symmschum; item contra Symmachum, Roma-
nus, Peristephanon. li Rott. hoc poema ultimum est
iuter hyunos Peristephanon. 1n Egm., Incipit Homa-
uus. Fabr. flymnus D. Romano martyri Antiocheno.
In editione Lotteri anno 1515, Aurelii Prudentii libe,
in quo scri^ilur puss 0 beati Bomani martyris, et. in
eodem conira omnes gentilium deos, sectasque, et sacra
disputatur. Weitzius, qui post versus de loco bapti-
sterii lioc carmen collocat, inscribit, Incipit Romanus
Prudentii Cl. contra gentiles. Fabricius in commenta-
rio peculiari ad hunc liymnum tradit a Nebrissensi
inscribi, Agon Bomani, ab Aldo Manutio Tragedia
ex versu 1115, Seriemque tante digerens tragedim.,
Addi rient carmen et materiam esse tragica. Czete-
rum Aldus ap:d me solum ait Romanus, et Nebris-
sensis Ποπιαπὶ martyris supplicium. Fortasse Fabri-
cius voluit dicere Murmellium.
. 4. Nonnuli putarunt hune Romanum esse illum
ipsum quem S. Laurentius ad fidem convertit. Ne-
hrissensis narrat Romanum fuisse monachum Antio-
cheuum. Chamillardus censet dnos fuisse Romanos
martyres Antiochi: passes anno 503, eodem die xiv.
cal. Decembris, Prudentium vero utrumque per-
miscuisse, unum eumdemque esse putavisse. Cel-
larius hac de re dubitat; etsi enim Eusebius cum
Prudentio non omnino consentiat (qua ratione duc-
tu$ est Chamillardus post Daronium, ut duos Roma-
judicat unum eumdeínque esse Romanum quem Eu-
Sebius, Prudentius et Chrysostomus celebrant :
Non video tamen, inquit, quid obstet quominus utrum-
que contigisse dicamus... Sepe enim fit ut. dum
eamdem pugnam duo nartant. historici, quedam ejus ,
partes ab uno attingantur, quedam ab alio prctermit-
tantur. Profecto cum Eusebius martyriom Romani
in lib. de Martyr. Palzst., et in lib. de Resurrect.
enarraverit, m3gis sibi ipsi adversari videtur Euse-
bius, quam Eusebio adversetur Prudentius, ut postea
explicabo. Baronius aliique veteres lihrum Eusehii
de Resurrect., a Sirmondo primum editum, non vi-
derant, adeoque facilius duos Romanos distingue-
bant : quia Prudentius quedam de Romano dixit 4:8
Eusebius in lib. de Martyr. Palzest. omisit. Quod si Ra-
ronius vidisset, multa alia ab Eusebio in hb. de He-
surr. in martyrio Romani enarrando proferri, quaxe
penitus in lih. de Mart. Palzst. tacuerat, fortasse
aliam sententiam tulisset. Recentiores, quia illam
D distinctionem Romanorum a Baronio admissam le-
gunt, fere sine alio examine a Prudentio Romanos
confusos fuisse pronuntiant. In hoc hymno ita magni-
fice pleraque exponi ait Fabricius, ut solos Christia-
10$ sapere, solos facundos esse dixeris. Ejusdem elo-
gium ex Barthio lege proleg. nam 216. De commen-
tario Murmellii vide ibid. num. 105. Fabricius nihil
in hoc hymno ait desiderari posse, nisi quod parui
pia est invocatio et conclusio. Αἱ quanto magis id
est pium quam si Phoebum aut musas more aliorum
poetarum invocaret? Dixi jam sspe quam inaniter
h:eretici invocationem Sanctorum evertere conentur.
Glossam [sonis in hoc versu non intelligo.
2. Elinguis dici solet qui non est eloquens, ut paula
post lingua sumitur pro eloquentia, et contra ἐπ να
opponitur facundix». Exempla congessit similia Bar-
thius lib. x Adv., cap. 14, lib. xv, cap. 20; lib. xci.
Cap. 16, ut bec ipsa Prudentii loca illusiaret.
us
Largire comptum carmen infantissimo :
1064 Faeuttuarum miralaudum concinam :
5 Nath $cís et ipse posee mutos eloqui.
Plectrum palati, et faucium sxvus tibi
Tortor revulsit, nec tamen silentium
Indixit ori, quo fateboris Deum.
Vox veritatis testis exstingui nequit ,
10 Nec si recisis palpitet meatibus.
Sic noster hzrens sermo lingua debili
Balbutit, et modis laborat absonis :
Sed si superno rore respergas jecur,
Et spiritali lacte pectus irriges,
15 Vox impeditos rauca laxabit sonos.
PERISTEPHANON HYMN. X.
416
10685 Evangelista scripsit, ipsum talia
Przcepta Meseian dedisse apostolis :
Nolite verbs, cum sacramentum meum
Erit canendum, providenter querere :
90 Ego imparatis, qu: loquantur, suggeram.
Sum mutus ipse, sed potens facundiz
Mea lingua Christus lucolenter disseret :
Ipse explieabit, quos supremo spiritu
Demon tumultus, dum domatur, moverit,
25 Furere pestis pejor In novissimo.
Sie vulneratus anguis ictu spiculi
10696 Ferrum remordei, et dolore szvior
' Quassando pressis immoratur dentibus :
GLOSS/E£ VETERES.
5. Comptum, ornatum.—lnfantissimo, iueloquentis- B.
simo, l.
4. Mira, pro miracula, I.
5. Nam, quia, --- Mutos, alalos, Graecà mutus, I.
8. ludixit, imposuit, 1.
M Palpitet, vacillet.— Meatibus, transitibus vel
viis, 1.
M. tierens, tardaxs, I.
12. Absouis, Iurpibus, inhonestis, l.
45. Laxabit, selvet, 1.
47. Messian, Christin, I.
20. Suggeram, sumministrando, ministrabo, eummi-
nisiro, l.
92. Luculente, mailifeste, aperte loquetur, 1.
25. Explicabit, solvet scilicet illos, 1.
94. Moverit, dederit, l.
206. Ictu, percassione, l.
COMMENTARIUS.
9. In officio Mozarabieo colitur S. Romanus die 18
Novembris, et nonnullze stroph:ze ex. boe hymno de-
sumuntur. Hic versus ita. in eo breviario legitur :
Largire comptum carmen, et faustissimum.
5. Dreviar, Moz., Qui scis et ipse. Parrhasius, nam
scis ipse, desideratur et. [n emendatis ait Parrhasius,
ut versus bene servari possit, rectius fortasse esse
scribere Nam tu scis ipse posse mutos eloqui. Verum
neque ita recte procedit metrum. Pro mutos Widm.
snpra, Vat. B, Mar. a prima manu, Prag., mutum,
scribit; alii, scripsit. Mauhizei locus exstat cap. x,
vers. 19.
19. Vat. D, Mar., Rat., P'r2g., providentes querere,
91. Rat., facundia.
* 92. Vat. A, male, me lingua. Idem, luculente dis-
serit. Mar., Rat., luculenter ; plerique, (ucylente.
Vatt. P, Q, Alex. a secunda manu, disserit; alii,
disseret. Nebrissensis ait non posse legi Christus, sed
Christo, quia mea lingua est nominandi casus, Mur-
mellius vult mea signa Christus, id est, mci animi
for'asse ut intelligatur non duos martyres, quos hic ( sensa : quamvis fateatur in quibusdam exemplaribus
celebrat, sed uuum S, Romanum, exsecta. lingua,
fuisse locutum. In Rat. erat mutos, sed apparebat
indicium liturze. Mariettus conjiciebat mutum 0s, Ad-
veniendum est, eloqui esse eleganter loqui, ut explicat
Isidorus in Differentiis ; et hoe ipsum vult Prudentius,
mutos, volente Deo, non solum loqui, sed etiam elo-
qui.
6. Cicero, de Natura deorum cap. 59, Plectri simi-
lem linguam nostri solent. dicere, chordarum dentes.
lufra iterum Prudentius vers. 988, Titubante plectro
fntus. esset. debilis, Suetonium roulti. allegant, quasi
dixerit in. Claud. cap. 30, plecira lingua titubantia,
sed legendum est preterea, nou plectra.
7. Revellit, seu revulsit, est a revello.
10. Mar., Vat. A, Rat., elsi recisis ; alii, nec sirecisis.
41. Teolius hic, nescio an data opera, nam ali:
habent sic. Linguam adherere faucibus phrasis est e
Psalmis petita. Virgiliannm est Voz faucibus hasit.
Pro lingua. Ald., Fabr., Egm., Bong., Hail:br., et
nonnnlli alii, lingue.
12. Parrhasius contra metrum, balbutit modis et.
lleinsius mallet et laborat absonis modis, si per mss.
liceret, quia id concinnius est. Mili lectio codicum
non videtur sollicitanda.
15. Egm. mendose, respersas. Weitzio placuit eum
Hailsbr. scribere respargas. Pro graiia celesti ros
$üpernus ponitur ex stylo sacrze Scripturae.
45. Parrliasius, balabit, minus bene, pro lazabit.
Eamdem varietatem lectionis ex Ambros. ascripsit
Heinsius, et in nonnullis quidem peculiarihus scrip-
turis Parrhasius cuin Ambrosiano consentit, et for-
lasse Parrhasius Ambrosianum consuluerat ; alioquin
diverso codice usus est Parrhasius, nam in aliis dif-
ab Ambrosiano.
1€. Parrbasius, Ambr., Rott. tres Torrentiani,
esse mea lingua ; quod metricze rationi non quadrare
perperam affirmat. Non videntur hi auetores assecu'i
Prudentii mentem, et venustam appositionem Chri-
8(us, qui esi mea lingua.
25. In his verbis supremo spiritu intelligi potest
Romanum in ultima persecutione passum, qu: per-
sccutio cxteris fuerit atrocior. Giselinus simpliciter
id intelligendum ait quomodo illa in Laurentio vers.
505, Dum dremon invictum Dei Testem lacessit precio,
Perfossus ipse concidit, lrridet autem Murmellium,
quod totam hanc periodum ad liüstoriam 40: est
Matth. xvn, Lucs ix, conatur detorquere : ubi scilicct
narratio de puero lunatico exponitur.
, 94. Vat. Α, demonum, sed factum damion, Vat B,
dederit, recte etiam correctum per moverit, quod est
in margine pro div. script.
96. In. margine Vat. À notatur ad hunc versum .
AEsopi fabula de lima et serpente. Fortasse indicatur
fabula 7 lib. vu Phaedri: Jfordaciorem qui improbo
denie appetit, Hoc argumento se describi sentiat. In
officinam fabri venit vipera, llgc cum tentaret. siqua
res esset cibi, Limam momordit. Illa contra contumaz :
Quid me, inquit, stulla, dente captas ledere, Omne
assuevi ferrum qua ccrrodere? Similem de mustela
fabellam /Esopus et Camerarius conscripserunt. — —
27. Florus, lib. 1, cap. 15, Quam maztme mortiferi
morsus esse solent morientium bestiarum. Lib. 1x Con-
ἔρον. Senec., 6, Concilatissima est rabies in despera-
tione, et morte ultima in furorem animus impellitur.
(jurdam [erm ipsa tela commordent , et in. mortis
auctorem per vulnera ruunt. .
98. Scilicet fera quassans ferrum compressis den-
tibua immoratur spiculo, adeoque vu!nus reddit gra-
vius. Dicit immoratur, nt postea vers. 852, Nec
immorata ['etibus. ;
uo
AURELI PRUDENTI]. CARMINA.
Α 40 Vel possidere corda porcorum jube.
Praefectus istis imminens negotiis
441
Hastile (ixum sed manet profundius,
90 Nec cassa sentit morsuum pericula.
Galerius orbis forte Romani statum
Ductor regebat, ut refert antiquitas,
Immitis, atrox, asper, implacabilis :
Edicta late mundum in omnem miserat,
95 Christum negaret, quisque mallet vivere.
Iizc ille serpens ore dictat regio,
1067 Qui mortuorum de sepuleris exiens,
Clamat : Quid ante tempus adventu cito
Mea regna solvis ? Parce, (ili Altissimi,
Asclepiades, ire mandat milites
Ecclesia tenus, atque de sacrariis
Raptare plebem, mancipandam vneulis,
45 Ni disciplinam Nazarenam respuat
Mox ipse, templum cogitans irrumpere,
1068 Et dissipsre sancta sanctorum 518-
[dens,
Armis profanus przyparabat impiis
Altaris aram funditus pessumdare,
GLOSS/E VETERES.
99. Hastile, gladius, I.
90. Cassa, inania, I.
39. Rtefert, narrat, 1.
96. Legio, que sic vocatur, Mar. — De legione de-
monum nunc dicit, σι invaserat homines duos, qui non
ín domibus, sed in sepulcris morabantur. Alia illud
demonium, quod vocatur Legio, Vat. A.
40. Vel, saltem, 1.
B 43. Ecclesia tenus, usque ad ecclesiam, I.
44. Mancipandam, ligandam, I.
45. Nazarenam, Christianam, 1., Mar.
46. Ipse, prefectus, I.
49. Altaris, sacramenti. — Pessumdare, perdit«m
tradere, vel perdere, una pars est. sicut. circumdare:
pessumdo, id est perdo, vel dissipo, 1.
COMMENTARIUS.
99. Parrhasius, manat. Metrum exigit manet,
$0. Prag., hec cassa; melius mec. Virgilius xu
JEn., Non cassa in vota vocavit. Elmenhorstius ,
pag. 58 in Arno'ium lib. 1, similia profert ut illustret
Àrnobii verba : Periculi nihil est, si, quod dicitur im-
minere, cassum fiat et vacuum.
94. Prag., Valerius : Egm., Calerius. Legendum
Galerius, qui tunc C:esar erat, Vide hymnum S. Qui-
rini vers. 6. Aldus edidit Galerius urbis forte Romane
statum : ita etiam Teolius, quin discrepautiam le-
ctionum adnotaverit. Plerique, orbis Romani : et hic
sensus est Prudentii, qui comprobatur. vers. 34,
Edicta late mundum in omnem miserat. Apud Grute-
rum pag. 280, de Galerio exstat inscriptio, quam re-
tuli ad hvmn. S. Eulalize vers. 87. In Rat. ad hunc
versum Ezplicit pre[atio : Incipit passio : qui titulus
ante eumdem versum in Ambr. exsiat, et simili modo
apud Parrhasium Passio S. Romani.
54. Galerii edictum est illud ipsum de quo Euse-
bius lib. viii. Hist., cap. 2 : Mandabatur ut omnes
ubicunque Ecclesiarum antistites primum quidem con-
jicerentur in vincula, deinde vero diis sacrificare omni-
bus modis cogerentur. Et lib. 1 Vite Const., cap. 51:
Sanguinclenta edicta cruentis, wt ita direrim, mucro-
nibus scripsit ; et judicibus precepit ut ingenti solertinm
sibi a natura insitam ad acerbiora supplicia excogitanda
intenderent.
$6. Teolius mendose, dicta pro dictat. Widm.,
Bong. ἃ prima manu, Mar., Vat. B, Prag., Hat.,
legio : de qua voce vide glossas. Lex metri non pa-
titur legio. Os regium intelligitur os imperatoris, aut
Cesaris, et fortasse Prudentius respicit etiam ad vo-
cem basiliscus, qu'e sonat regulum.
91. Vide cap. v Marci, et hymnum 9 Cathemer non.
98. Aldus contra metrum, clamabat. Vatt. A, B,
advento : lege adventu.
aM. ]mminere conatum quemdam et efficaciam in-
cat.
49. Prag., iudices; supra, milites.
A3. Ald.. Torn., Ecclesiatenus qua de sacrariis.
Vat. A, Ilailsbr., duo vel tres apud Heinsium, Eccle-
. siatenus, ac de. Wat., Ecclesiatenusque, ac de. Vat. D,
Weitz., Mar., Ecclesiatenusque de. Prag., Ecclesia
tenus usque de. Egm., Pal., Ecclesiam tenus, ac de.
Ambr., Thuan., Ecclesias tenusque de. Editio Mel-
chioris Lotteri anno 1515, curante Hermanno Tuli-
cho, Ecclesia tenusque de sacfrificiis. lMeinsius suo
periculo scribi jubet Ecclesiasten usque de sacrariis
Raptare plebem : quia ecclesiastes apud Grzecos est,
tam qui audit conciones, quam qui concionatur, at-
que ita exstare in Tuuaneo ex schedis Salmasianis
didicit. Fortasse alius est hic codex Tliuaneus; nam
aliam lectionera ex Tiuaneo Heinsius jam indicave-
rat. Heinsio receniores adhzrent, etiam Gallandius.
Parrhasius ita legerat, et distinxerat, ire mandat mi-
lites Ecclesias per, usque de sacrariis Παρίαγε plebem.
Giselinus cum Murmellio ediderat Ecclesiatenusque de
sacrariis : sed in notis monuit malle se legere Eccl.sia
tenus, atque de sacrariis, ut sententia sit jussos fuisse
milites in ipsam usque ecclesiam irrumpere, atque
raptare p'ebem de sacrariis, Hzc mihi lectio prz
czeteris placet, 51 exstat in Alt., et in Vat. P. Phrasis
est Prudentiana Ecclesia tenus, ut crate tenus Perist. 3,
vers. 148; aure tenus Symm. 2. vers. 799; fundo
tenus Peristeph. 15, vers. 85; summo tenus. extima
tactu Psych. vers. 692; et fortasse ex aliqua glossa
usque ad pro tenus posiea tarbata est vera lectio, ad-
missa glossa i textu. In Alex. tamen videtur fuisse
Ecclesiasten usque de sacrariis, sed factum postea
Ecclesia tenusque de, quod in Urb. est iia unitum
Ecclesiatenusque. Tenus pro usque ad cum verbis mo-
tus ab aliis etiam usurpatum est. Vide lexica.
45. Judxi contumeliose Christianos Nazarenos vo-
cabant, a quibus fortasse gentiles id vocabulum con-
tra Christianos mutuati sunt, Vide vers, 95 Vincentii.
Nihilominus Prudentius ipse ita loquitur 4 in Symm.
vers. 550, Ad sincera virum penetralia Nazareorum :
nisi etiam tum intellig't hoc nomen per contumeliam
olim Christianis datum.
4T. Sancta sanctorum ex. phrasi Iebraics pro sa-
crario. Psychom. vers. 815, Sanctorum sancta recisat.
Eusebius lib. de Martyr. Palzst. ait comprehenssm
p Romanum, quia quosdam Cliri-tianos templa deorum
adeuntes increpàbat : et lib. 1 de Resurr. narrat eum
ad judicem objurgandum aggressum. Vera haec omnia
esse potuerunt.
48. Ald., profanis, minus recte.
49. Thuan., arcam: lege aram. Distinguit Pru-
dentius aram ab altari, ut hymn. 7 Cath., vers. 205,
Altaris aram quod facit placabilem. Murmellius sum-
mam altaris partem aram vocat. Alii altare divis
erigi, aram Deo poni docent. Nonnulli altare dictum
quasi aram allam existimant, Giselinus simpliciter
locum oblationibus dicatum ,; sive in summo altari
positnm, sive alibi, aram vocari censet. Altare vero
ait esse edificium e terra exaltatum, hominibusque
convenientibus ad martyrum tumulos recipiendis -
destinatum. Nnuc certe ara ab altari ita distinguitDr,
ut ara *it pars sacratior altaris, et in qua *»acrame:-
tum etncharistiz perficitur et collocatur. Hec nostra
consuetudo cum Prudentii verbis cobzret, ut in Hip-
polyto iterum dicemus. Berthildus, de Ara cap. 2,
49
50 Foresque et ipsas in ruinam solvere.
Pracurrit index his repente cognitis
Romanus, acris heros excellentis,
Venire ia armis perduelles nuntiat,
10689 Animos parentum prastrueus horta-
[tibus,
b5 — Stent ut parati, neve cedant turbini.
Conspirat uno feederatus spiritu
Grex Christianus, agmen imperterritum
Matrum, virorum, parvulorum, virgiuum :
Fixa et statuta est oinnibus sententia
60 Fidem tueri, vel libenter emori.
Refert repulsus miles 3d subsellia,
Plebis rebellis esse Romanum ducem,
Flagrare cunctos pervicaci audacia,
Jugulos retectos obetinate opponere,
GLOSS/E VETERES.
B dure, ἰ.
50. Solvere, vertere, I.
52. Acris, fortis, prudens. — Excellentios, constan-
te, t.
53. Perduelles, pugnaces : duelles, id est rebelles.
Duellio et duellis est homo rebellis; duellum et duel-
lium res ipsa, id est, rixa. Pugnantes, I.
54. Pristruens, premonens, |.
55. Turbini, ten'ationi, 1. Persecutioni, Mar.
60. Libenter emori, sponte mori, 1.
. 61. Refert, renuntiat.— Ad subsellia, ad tribunalia,
&d senatum, ad loca judicii, 1.
65. Pervicaci, pertinaci. — Audacia, duritia, 1.
64. Jugulos , colla. — Obstinate, perseveranter,
PERISTEPITANON HYMN. X.
Α 65
Quo gloriosa morte fo: tes oppetant.
Prseceps jubetur inde Romanus rapi, *
Solusque, ut incitator, et fax omnium,
Pro contumaci plebe causam dicere.
It non resistens, seque vinciri petit,
70 Flexas et ultro torquet in tergum manus.
1070 Awor corons pene praevenit trucem
Lictoris artem, sponte nudas offerens
Costas, bisulcis exsecandas ungulis.
Irrumpit altum limen, et przconibus
75 Siupore mutis, ipse tortorem trahit.
Astanti ob ora sic tyrannus incipit :
Infame monstrum, vilis, intestabilis,
Tu ventilator wbis, et vulgi levis
Procella, mentes inquietas mobiles,
80 Neseimperita turba dedat legibus.
65. Quo, wt, — Oppetant, moriantur, I.
66. Prxceps, veloz, 1.
67. Fax, incensor ad hoc, l.
68. Contuniaci, pertinaci, vel pervicaci, I.
69. Vinciri petit, ligari desiderat, 1.
71. Pene, vel pone, id est juzia , l.
76, Astanti, martyri. — Ob ora, contra faciem, I.
Contra ora, Mar.
11. lotestabilis, indignus testimonio, sine tesle boni-
tatis, vel detestabilis , I.
79. inquietas, commoves, ἷ.
80. Dedat, sponte tradat, 1.
COMMENTARIUS.
monet Prudentium ea imprimis calluisse qu:e ethni-
eorum erant, et hoc loco declarare altare arx impo-
situm fuisse, aramque ipsius altaris penitus disjeciam
δὲ dirutam, velut eversum aliquod fundamentum.
Vi bac significatione altaris ara erit fundamentum
altaris; Sed cum Berthaldus ipse ex hymno S. Hip-
65. Amtmianus lib. xxit, Pertulere cruciabiles penes
adusque gloriosam mortem intemerata fide progressi,
el nunc. mortyres. appellantur. ἃ homo. ethnicis
de Christianis, ut fusius exposui in Vincentio ad
vers. 407.
67. Hailsbr., solus ut. Ald., solusque et : lege so-
polyti colligat aram ab altari distingui, quia relique C lusque, ut.
martyrum altari supponebantur, et proptcr aram ap-
poneb;ntur, non satis intelligitur quo pacto ara sit
fundamentum altaris.
50. Vat. B, Prag., vertere pro solvere.
51. Hailshr., precucurrit, perperam. In nonnullis
vulg. mendam est judex pro index.
59. Ald., Hailsbr., J'omanus sacre heros excellen-
lie; in marg. Vat. A pro div. lect., Romane sacre
heros excellentig. Fabricius, Romanus heros excel-
lentie sacre : qux omnia sunt contra metrum, uti
etam Romanus sacris heros excellentie in quibusdam
minus vetustis. Cauchius conjiciebat Heros sacre
Romanus excellentie, atque ita habet Vat. P; neque
mulium abludit Urbinas, Sacre Romanus heros excel-
lentie. Sed verior et communior scriptura est Ao-
manus, acris heros excellentie, quee etiam exstat in
veteri editione Lotteri, in Thuan. vero acre ἃ manu
prima. Ex postrema littera Ftomanus, et acris factum
sacris iu nonnullis, In heros postrema corripitur a
Prudentio, ut in demon : quod in catalogis syllabarum
à qua malé ab eo vel producuntur, vel corripiuntur,
ἃ Chamillardo, Cellario et Teolio animadversum non
est, In hoc eodem hymno vers. 457, Cum sit quielus
heros in quem saviunt.
54. Prag. mendose, prastruens hostibus. -
60. Vat. A corrupte, ut pro vel. Parrbasius, fidem
tenere.
61. Subsellia sunt judicum tribunalia, et pro ipsis
judicibus a Martiali ponunurr lib. 1, epigr. 27. Sexti-
liane, bibis quantum subsellia quinque.
69. Vat. B, Prag., pertinaci audacia.
64. 1d Cicero ita dicit, Jugulum ostentare.
74A. Parrhasius male, penas. In Mar. videtur esse
pone. Retine pene.
19. 6is. in textu, Lotteri ed., exarandas pro ezse-
candas. Murmellius etiam exarandas : sed monet alios
liabere exsecandas. De ungulis bisulcis vide hymn. 4
Peristeph. ad vere. 44. Baronius in not. ad M.rtyr.
Rom. ad diem 16 Marti, pag. 122, multis collatis
Prudentii locis, ungulas ferreas describit.
74. Fabricius ait denotari templi magnificenti»m a
liminis sublimitate. Nescio an Christianorum an pa-
gsnorum intelligat templum. Melius Nebrissensis ,
praetorium judicis exponit.
75. Statius 12 Theb., 465, Et ad reg»m qui depren-
dere trahuntur. Ubi alii legunt trahebant, Juven:lis
sat. 9, Tunc te sacra ad delubra vocantem Praecedit ,
trahere imo ultro, ac vexare paratus.
11. Intestabiles dicebantur qui vel: testimonium
perhibere non poterant, vel testamentum conderc. In
notis mss. editiouis Lotteri falso dicitur boc vocabu-
lum raro apud auctores reperiri. /ntestabilis pro sce-
lerato legitur apud Horatium, Sallustium, Tacitum
aliosque.
18. Egm. vitiose, tuentilator, et editio Lotteri , tu
ventulator pro (wu ventilator. ld gentiles vulgo Chri-
$üisnis exprobrabant. Dictum jam ad passionem
Fructuosi.
79. In nonnullis vulg. male distinguitur mentes in-
. quietas, mobiles : nam inquietas est verbum quo Co.u-
mella multique alii usi sunt.
80. Imperitia passim objecto Chris'ianis, ut constat
ex Minucio, Arnobio, Tertulliano, Luciano, Theodo-
reto, Justino.
—— — Ὁ
481
Popolare quiddam eub eelere gloris
lliitterata credidit frequentia,
Ut se per νυ copsecrandos autrment,
Si bella divis, ceu gigantes, inferant,
t5 1071 Victique Bammis obruaetur montium.
lloc tu parasti, perdite, spectaculum
Cladis cruentz de necandis civibus : -
Quos ut profanos, impiati et sseculi
Keos, neces-e est te magistro interfici :
90 Tu causa mortis, tu maiorum sigbilfer.
Ni fallor, equum est, ut, quod auctor improbus
Tolerare multos eompulisti , carnifex,
]u te recurrat, proquo tantis czedibus,
Qux mox futurze, primus exitium luas,
95 Feraset ipse, quod ferendum suaseras.
llis ille contra reddit ore libero :
81. Populare, venerabile, vel gloriosum, 1.
82. Illitterata, indocta.— Frequent , agmen , mul-
titudo, |.
85. Autument, cstiment , 1.
85. Flammis, flammeis montibus, Mar. — Mon-
tiun, principum; nam dii, in montibus. stantes , (ul-
mina mittebant, 1.
85. linpiati, corrupti, I.
94. /Equum est, justum est, T.
94. Futura, scilicet crunt. — Exitium luas, pericu-
lum. peravlvas, 1.
96. llis, verbis, 1.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
43
Amplector, o pr&fecte, nec me subtiraho,
Ut pro fideli plebe solus immoler,
Dignus subire cuneta, si me consulis,
400 Quoseunque vestes jusserit ciudelitas.
1079 !ntrare servis idolerum ac dzmo.um
Sanctam salutis non licet nostrze demum,
Ne pollustur purus oren/i locas :
Confido sancto in Spiritw, nunquam tibi ᾿
105 Dandum, ut beatum limen attingas pede.
Ni forte noster factus, in nostrum gregem
Mereare sumi : quod Pater faxit Deus.
Incensus bis Asclepiades jusserat,
Eviscerandum corpus eculeo eminus
110 Pendere, et encis, vinculisque erescere.
1073 Apparitores sed furenti suggerant,
Jlium vetusta nobilem prosapia ,
GLOSSAE£ VETEKES.
97. Amplector, (ua jussa libens suscipio, T.
4 19. [uncia , tormenta. — Consulis , scilicet respon-
ebo, Y.
400. Crudelitas, scilicet patiar, 1.
108. Gregem, consortium, l.
407. Faxtt, faciat : optando dicit, I.
" 109. Eculeo, patibulo. — Eminus, longe, I. Alte,
ar.
440. Crescere, tumescere, l., Mar.
414. Apparitores, tortores. *— Suggerunt, indicant, l.
413. Prosapia, in suo genere, l.
COMMENTARIUS.
83. Ald., Alex. supra, autumans.
85. Iso. montium interpretatur principum. Praefe-
ctus alludit ad fabulam de gigantibus, adversus quos
Jupiter montes jaculatus est.
86. Prag., o perdite.
88. Pal., Egm., Vatt. A, P, Q, quatuor Heinsiani,
impiati seculi sine et. In Vat. B est factum impiati ,
abrasis quibusdam characteribus. Hoc etiam convi-
cium Christianis iltatum, profanes, impios, sacrilegos
eos esse. Sucionius in Nerone : Christiani, genus ho-
minum superstitionis now? ac malefíce. 1d demonatra-
tur etiam ex Árnobio, Tertulliano, Justino aliisque.
Vide notas Heraldi et Woweri ad Minucii verba :
Plebem profane conjurationis institumnt ; ubi plura bis
Prudentiauis similia invenies.
92. In Prag., Vat. P, Rott. deest ut ante carnifex;
et in Alex. deletum est, quod secutus est Heinsius,
et cum eo recentiores. (allandius cuni antiquis edi-
dit, μὲ earnifexz. Sed melius μὲ omittetur.
94. Prag. a prima manu male, primo pro primus.
Aldus, exitum : melius erittum.
96. Egin. corrupte, fedduntur e libero. Reddere
pro respondere poetis usitatum.
99. Prag. contra metrum, dignus sum subire. Mar.
a prima manu, Hat., nonnulli Vulg., sí me consulas.
rique apud Heinsium, confido in sancto Spiritu. Vatt.
DB, Q, confido in Spiritu sancto. Amhr., Thuan., Alex.,
editio Lotteri, Parrhasius ad metri rationem, confido
sancto in Spiritu. Giselinus confido in almo spiritu,
ad marginem eum Aldo. Nounulii vulg., confido san-
cto Spiritu.
106. Aid. et nonnulli vett. codd., wisi forte. Vir-
gil.us Hb. n, Noster eris.
107. Egm. depravate, merearis uni. Rat. perperam,
merearis sumi. Vat. B. corrupte, farat Deus.
410. Weitz. , Fabr., Hailsbr., Bong., tungulisque
crescere, minus bene. Parrhasius, Pendere ; et uncis,
ungulis decrescere. Vera lectio vinculisque crescere.
Sermo est de uncis quibus vincula alligabantur,
et de his ipsis vinculis quibus torquendi in ecu-
leo extendebautur, adeoque crescebant. Seneca epist.
66 a Sagittario laudatus : Aut. eculeo longior fac-
tus. Silius, lb. 1, vers. 475, Per artem Servitia
ezstenti , quautum tormenta jubebant , Creverunt artus.
De eculeo egi in Vincentio ad vers. 109. Thomas
Hurtsdo, de Vero Martyrio, resolut. 35, digress.
9, sect. 5, existimat eculeum esse tormentum illad
quod Hispani vocant potro, quie vox signifieat ecu-
leum, sive equuleum, aut parvum equum : qno scili-
cet membra fidibus usque ad sulcos con-trimgantur,
101. Recens corrector in lat. pro idolorum , quod p) et usque ad ossium fracturam, si nimis fidicuke iu-
videtur erasum , posuit pessimorum, quod nou est fe-
rendum. Servus idolorum et demonum plirasi eccle-
siastica pro Dei hoste ponitur. infidelibus olim non
licebat in ecelesia ingredi; sed in narthece interiori
consistebant, non ultra progressi, ut liquet ex concil.
Uarthag. ww, Chrysostomo, Augustino, aliisque. Vide
jul. Laur. Selvaggium Antiq. Christ. instit. toin. IH,
lib, u, part. 1, $ 5.
402. Ecclesia inter alia nomina vocabatur etiam
oratorium, domus orationis, et, ut patet ex lioc versu,
domus salutis : quanquam fortasse hzec non erat pe-
culiaris appellatio ecblesiz; sed ità ἃ Prudentio ec-
clesia circumscribitur. Non enim none occurrit si-
milis Δ aliis u-itata appellatio.
104. Ald., Mar., Widm., Pal., Urb., et scripti ple-
. "lm.
torqueantur. Approbat eiim explicationem C depini,
fidiculas Hispanis esse trato de cuerda. Verum Hi -
pani hoc nomine vocant elevationem illam corporis
per trochleas, de qua dixi in Viucentio ad vers. 1t0,
ut ipse llurtadus videtur a;novisse iu Anacephalzeesi.
Ihidem smplectitur Barthii sententiam lib. xri , cap.
Q7 Advers., qui tenet, omne tormentorum genu:, cui
imposili rei extenderentur, a siailitudine ascensionis
equestris eculeum fuis-e oppelletum , neque ab toc
nomine abhorrere caballe:tum, quod Yhoimnas Segetus
Mirandula superesse scripsit. Italis cavalletti vox hoc
ipsum quodammodo indicat : qux Latine eculcus est.
112. Weilzius cum solo Widm. edidit genitum pro-
sapta, repugnante metro lib. vii, cap. de Maletie. :
Excepta tormentis sunt corpora honoribus peediterum ;
^
AS PERISTEPHANON IIYMN. X. 5
Meritisque multis esse primum civium. A Erectus infit : Absit, ut me nobilem
Jubet amoveri noxialem stipitem , Sauguis pareatum prasstet, aut lex curix
115 . Plebeia clarum poena ne dampet virum. 495 . Generosa Christi seeta nobilitat viros.
Tundatur, inquit, terga crebris ictibus, Si prima nestris que sit incunabulis.
Pfumboque cervix verberata extuberet : Origo textu stemmatis recenseas ,
1074 Persona quaque competenter plc- Dei parentis esse ab ore coepimus ;
[ctitur, 10785 Cui quisque servit, ille vere est
Magnique refert, vilis, an sit nobilis : [nobilis :
1920 Gradu reorum forma tormentis datur. 450 Pat;i rebellis, invenitur desener.
Pulsatus ergo martyr illa grandine, Honos deinde steinmati accedit novus,
Postquam inter ictus dixit hymnum plumbeos, Et splendor ingens, ut magistratus, venit ,
GLOSSAE VETERES.
415. Primum, principem, I. 125. Secta, doctrina, I.
415. Plebeia, rustica, vilis. — Clarum, nobilem, 1. 126, Incunabulis, incunabula, cune, crepundia. el
116. Tergum, per tergum, lso. crepitacula idem sunt , 1.
117. Extuberet, tumescat, vel crescat, strumosa fiat; 127. Textu, ordine. — Stemmatis , generis, nobili-
inflatur, 1l. B tatis, generationis, 1.
118. Persona quaque, omnis homo. — Competen- 128. Parentis. patris. — Ab ore, quando primo
ler, secundum suam naturam. — Plectiwr, prin. l. parenti insufflavit spiritum vite, 1.
119. Magnique, pretii ; magna distaniia, 1. 130. Degener, dicitur, qui factis depravatis non
190. Gradu, natura. — Datur, competenter, 1. respondet nobilitati pareutum, 1.
191. GFrandine, persecutione, vel ictuum , 1. 151. Stemmati, nobilitati, 1.
124. Priestet, faciat ; sublimem faciat, 1l. 152. Ut magistratus, sicut dignitas, 1.
COMMENTARIUS.
preter illa videlicet crimina que legibus demonstrantur. — mentio. spe fit in cod. Theod. diversis formulis,
Cod. Theod. de Quzsst. lib. ix, tit. 25, leg. 1, agitur — plumbaltarum ictus, cruciatus, verbera, plumbi verbera,
etiam de exemptione nobilium a quxstione sive tor-— plumbo affici, plumbo coerceri, plumbo contundi ,
mentis ; ubi plura explicat Gothofredus , qui obser- — plumbatis coerceri : quas omnes comprehendit Pru-
vat, in hac lege tantum sermonem esse de fidiculis. — dentius : T'undatur ictibus, plumbo verberata, pulsatus
116. Ald., Mar., Rat., Vatt. B, Q, Urb., Weitz., — grandine, ictus plumbeos. Libanius eliam orat. 7 pro
Bong., Widm., Gis. in contextu, Sich., fundatur, — Aristoph. plumbatarum verbera vocavit grandinem.
inquit, tergum. Alex., Vat. P, Alt., Rott, Thuan., 134. Suspicor legendum lez Curia. Nota ms. in
Ald., aliique recte, tundatur, inquit, ferga, utsitgre- — editione Lotteri exponit [ez Portia. Sed leges curim,
cismus. Monuit Gifanius in eas, ita babere vett. lib. — et curiatae dict:e sunt, quas Romulus, postquam in
et metri rationem postulare : Namque in eo carmine — triginta eurias populum Romanum divisit , ad reipu-
prestantissimus Clemens hoc servavit perpetuo , ut |. blic:e regimen tulit. Alii etiam reges leges curiatas
quarta sedes. haberet iambum. Comparem tribrachym C tulerunt. S. Ambrosius in cap. nr Luce siwilia
qearto loco nonnunquam Prudentius admisit : nonau- — quadam habet de curiis.
lem spoundasun, qualis esset si legeretur tergum crebris, 125. Vide Ouzelium ad Minucii verba : Nebilitate
Parrhasius ét Lotterus non ita concinne, Tundantur, — generosus es? parentes tuos laudas? Omnes tamen pari
inquit, £erga crebris ictibus. |n Ambr., tendatur, inquit — sorte nascimur, sola virtute distinguimur.
terga, ex quo Heinsius conjicit Tendatur, inquit. : 126. Parrhasius, Si prima nostri que sit incunab»-
terga crebris ictibus, Plumboque cervix verberata extu- — lis. Widm., Si prima que sit nostris in cunabulis, con-
berent,. Baronius jn notis ad Martyr. 11 Junii ex le- — tra metrum. Plerique, δὲ prima nostrís que sit. Sed
gibus cod. Theod. eolligit, plambatarum verberibus — U:b., Vat. Ὁ, Alex., incunabulis; alji, in. cunabulis,
viles tantum personas fuisse vexatas. Sed ille leges — Heinsius cum Ambr. prztulit nostri que sit in cunubu-
potius Prudentio favent, cum inde pateat plumbata- — /is, sed conjiciebat nostris que sit incunabulis , quod
ruin ictus ante eas leges latas supplicium fuisse per- reipsa in emendatis ediderat Giselinus.
sonarum etiam non vilium. Gothofredus ad leg. 2 128. Chrysostomus egregie probat, zque homines
lec. cit. docet bac lege curiales a fidiculis immunes — esse nobiles, qui Deui Patrem vocant in oratione
esee, non item a plunrbaus. dominica Pater noster, homil. in Matth. 19, al. 20 :
117. Hailsbr. mendose, exuberct pro extuberet. Per — Omnibus quippe unam largitus est nobilita:'em cum om-
synecdochen plumbum ab Hilario, Ambrosio, et hoc — nium similiter Pater vocari dignatus sil. |
loeo a Prudentio usurpatur pro plu:mbatis, qus, ut 129. Parrhasius et Lotterus, quisquis : metrum
multi explicant , eraut flagella ex funiculis aut loris, — exigit quisque. Dixi jam alibi de hac voce queque
in quorum summitatibus glandes plumbez alligaban- D pro quisquis, et plura videri possunt in Antho:ogia
lur : quze descriptio parum placet. Alii aiunt plum- — Burmanui, pag. 356. Aliquis volebat scribi quique pro
Eatas fuisse pilas plumbeas corio consutas. Doctissi- — quisque, aut quisquis ; nihil mutaverim, invitis codi-
ius Lupius in Dissert. 12 agit de plumbatis qux - cibus. |
Hom:e in sepulcro cujusdam niartyris repertze fue- 131. Parrhasius, dein : metrum vult deinde. !
rant, Benedicto Xlll ponüfice. Erant autem ill:ze 152. Fabricius censet, magistratum hic poni pro
glandes ex sre, non ex plumbo, et catenulis, non fu- — magisterio, sive magistri oflicio, ut contrario modo
niculis aut loris , alligat. Suspicatur Lupius, initio — potestas pro praetore apud Ciceronem, et Juvenalem.
ex piumbo factas fuisse glandes, unde plumbatarum — Exponit acilicet, κί magistratus venit, id est, postquam
nomen manserit : neque enim audierat usquam as$- — fidei periculum faciendum est. Mihi id obscurum
servari plumbatas ex plumbo. Ex :re etiam sunt — videtur : neque puto, Prudentium aliud voluisse, nisi
plumbate, quarum ectypum exhibemus tab. xxvi. splendorem ingentem, qualis e magistratibus prove-
Exstant in museo sacro Vaticano, et catenulis ferreis — nit, Christianis accedere e martyrio : perinde quasi
vel aeneis, ut mibi inspicienti visum est, g/andes sunt — dicat omnes Christianos esse noliles, nartyres vero
colligata. veluti honoribus magisuatuum gaudere, Sic in hymne
124. P'arrhasius, il[e; rectius, íl[a. Plumbatarum — S. Laurentii hunc perennem cousuleit xocavit.
4585 AURELII! PRUDENTII CARMINA. 456
*
-
$y confitendi nominis testem probum A {πὸ ipsa vestra dignitatum culmina
Signent inusta ferri, et ignis vulnera, | Quid esse censes ? nonne cursim transeunt
455 — Et vim dolorum mors sequatur inclyta. Fasces, secures, sella, pr:texts toga,
Cave, benignus esse perverse velis, Lictor, tribunal, et trecenta insignia,
Nec mi remissus leniler peperceris : 445 — Quibus tumetis, moxque detumescitis?
Incumbe membris, tortor, ut sim nobilis. Cum consulatum initis, ut vernz solent,
1076 llis ampliatus si fruar successibus, 1077 Pudet fateri, farre pullos pascitis :
140 — Genus patris, matrisque flocci fecero. Aquila ex eburna sumit arrogantiam
-GLOSS/E VETERES.
133. Probum, bonum, 1. que in curia ponebantur. — Preatext» togze, genus
454. Inusta, valde usta, I. vestimenti ; pratexta vestis est qua utebantur pueri
136. Cave, cave, velis simul jungendum : cave enim — usque ad seztum decimum annum , et dicta praetexta eo
abnegativum est. nec eget aliqua abnegatione, sicul Cave, | quod donor purpurea ei intexebatur in capitio ; postea
ias deb dicere; non Cave, ne (acias, 1. toga wevaniur, i. — ! .
MX Mi, pro mihi. — Remissus, a misericordiam, [88. Lictor, virgifer. — Trecenta, finitum pro infi-
molle actus, Ι. B nito. — Insignia, ornamenta, 1l. — .
1359. Ampliatus, dilatatus, prosperitatibus, auctus, 1. 446. Initis, infratis. — Vern: , juvcnes, idu T
140. Floeci fecero, pro nihilo duco, parvipendam, naculus, ut dicit Isidorus , dictus est, quasi bonus ha-
parvipendo; ductus sermo a flocco, quod homines , in reditar t natus ; qui et dUmigena dicitur, id est domi
e . . ti t ι T n us, . -
ciunt ni pro nihilo reputantes, L rahunt εἰ proji 148. Ex eburna, eburnec aquilc ferebantur in vexil-
149. Cursim, velociter, |. lis Romanorum propter aquilam, que armiger. Jovis
145. Fasces, honores, summe dignitates, — Sell, ἐδ,» L.
COMMENTARIUS :
135. Nomen Christianum, nomen Christi, et sim- — excellentia, qua solent carnales super modum tumescere,
pliciter nomen pro eadem re veteres Christiani passim — moxque detumescere.
usurpabant. Mazochius Spicil. Bibl. part. 2, pag. 90, 446. Vat. B, ut vermes solent, quod Colerus in suis
putat. Christianos veteres imitatos religionem Judzeo- — membranis exstare ait ad Valerium Maximum , pag.
rum in nomine tetragrammato, adeoque nomen sim- — 548. Codex Marietti, de quo loquitur Colerus , babet
pliciter dixisse, cum nomen Christi vellent indicare. —certe vermes, et supra pro diversa scriptura verres,
Certe s:epe videtur nomen Christi significari, utapud — demum ad oram vernec. in eodem Mar. videtur esse
Cyprianum de Laude martyrii : Per hoc er testimo- — dum pro cum. Interpretatio horuiii versuum hzc cir-
nium nomini redditur, et. majestas nominis redamplia- — cumfertur, Romanos, cum consulatum inibant, farre
tur. Sed interdum clarum est, sermonem esse de pullos pascere (quod munus est servorum), quoniam
nomine Christiano, ob cujus solius confessionem vel ominosum habebatur, si pulli farre abstinerent , et
professionem sine alio erimine supplicio Christiani « Romani nihil inauspicato agere solebant. Pignorius ,
afficiebantur : quia scilicet illud nomen erat nota C de Servis pag. 270, agit de aviario, altiliario , qui ab
religionis. Horatio fartor appellatur, cujus officium, inquil, erat
435. Prag. mendose, et inde dolorum. Rat., Vat. — aves opimare et obesare in gratiam lautarum epula-
B, Mar. a prisca manu, finem dolorum. rum. Ét binc arripuit o^casionem apud Prudentium
136. Vat. B, Mar., Rat., Sich., Weitz., Hailsbr., — Romanus martyr deridendi prafectum Asclepiadem.
Bong., Widm. a prima manu, perversibilis, quod — Itaque existimo ipsos qui consulatum inibant pullos
metro non. colisret. Alii, perverse velis. Fabricius, er se pascere, ut euspicia captarent; et idcirco ait
perverse ut velis. ' rudentius : ut verna solent , farre pullos pascitis.
138. Vat. B ἃ veteri manu, tortor jam tum nobilis, ^ Giselinus ait, id factum per pullarios, quia Rom ni,
contra metrum et sententiam. ln Prag.etiam mendose — teste Hal.carnasseo, nec magistratus, nec magni ali-
jam lamen ; supra jam tum, vel jam sum. quid inchoabant, priisquam eos consulerent. Parum
139. Ampliari ^d nobilitatem refertur, ut amplitudo. — hzc explicatio Prudentio congruit. Salvianus, lib. vi
Exempla vide in lexicis. de Gubern., eam superstitionem in Christianis me-
445. Mar., ltat., Prag. non bene, selle pro sella : — rito reprehendit ; Quid enim nunquid non in conculi-
nam quarto loco spond:zus esse nequit , adeoque bus designandis el pulli adhuc sacrilegiorum moré pas-
Weitzius erravit, cum edidit selle. Aldus, Vat. B, — cuntur, et volantis penne auguria queruntur, ac pene
pratexia, toga. Ox., pretexia tog. Fabr., pretexi&, — omnia fiunt, qu& ctiam illi quondam pagani ve:eres
toga. Hailsbr., praiexte toga. Arnbr., pretesta et togg, — frivola et irridenda duxerunt? Et cum hac omnia ipsi
et sic etiam Parrhasius. Heinsius vult pretextia ettoga.— agant, qui annis nomina tribuunt, etc.
Weiizius, Gifanius in flere ex vet. lib., Vat. A, Alex., Ὁ 148. Vat:B mendose, sumpti pro sumit. De h.c
preiexta tog?, quod probum est. Toga communis erat — aqui'a eburna dictum jai ad vers. 349 lib. 1 contra
omnibus, przetexta toga propria magistratuum. Hein- Symmachum. Chamillardus ait, aut erras;e Pruden-
sio recentiores consonant : Gallandius vero edidit — tium, aut diversum morem fuisse temporibus Livii :
praetexta et. toga, et ex aliisadnotat selle, pretexie, — nam hic afürmat scipionem eburnum cum a.jui!a
toge. Fasces et secures consulum erant insignia, sel- — exsiante in sunimitate ex eadem materia triumpban-
Iz: zdilium, praeextse togz imperatorum. Lictor ad — tibus fuisse prxlatum. Verum hoc nihili est: siqui-
consules etiam pertinebat, tribunal ad judices. Ju- — dem scipio gestabatur nomine triumphantis, et erat
venalis sat. 10 : Pretexta, et trabec, fasces, lectica, — sceptrum, sivegestamen consulare. Valerius Maximus
iibunal. lib. 1v, cap. 4 de C. Attilio Serrano : Sed ille rsstico
444. Egm., Hailsbr., tribunal, hac trecenta. Gis. — opere αἰγὶ manus salutem publicam stabilierunt :
ad oram, et cruenta. ingentes hostium. copias pessumdederunt ; queque mo-
145. Detumescere legitur etiam apud Petrohium et — do arantium boum jugum rexeraut, triumphalis currus
Statium. Tumoris nomine Christiani scriptores passim — liabenas retinuerunt * nec (uit iis rubori, eburneo sei-
superbiam significant, quod ex Euripidis Hlecuba et — pione deposito, agrestem stivam aratri repetere. Fabri-
Horatio sumptum censet Barthius lib. xxx Adv. cap. — cius narrat talem aquilam eburneam crista rubea in-
19 : ego ex ipsa rei natura magis credo. Wipertus, — signem repertam Rouz, et talem exsculptam esse
l'rudentii amator et imitator, lib. 1, cap. 11 : Ingenii — iu fornice arcus Vespasiani, in quo manu eam tenet
d
Ἵ
Gestator ejus, 86 saperbit belluze
450 nflatus osse, cui figura est alitis.
Jam si sub aris ad sigillorum p»des
Jaceatis, infra sectilem quercum sitl,
Quid esse vobis xstimem projectius ?
Nudare plantas ante carpentum scio
155 10768 Proceres togatos metris [618 sa-
| eris.
Lapis nigellus evehendus essedo
PERISTEPHANON HYMN. X.
A
453
Muliebris oris clausus argento seaet :
Quem dum ad lavacrum przeundo ducitis
1079 Pedes remotis atterentes calceis,
160 Almonis usque pervenitis rivulum.
Quid illa turpis pompa ? nempe ignobiles
Vos esse mons'rat, cum luperci curritis,
Quem servulorum non rear v.lissimum,
- Nudus plateas si per omnes cursitans,
165 Pulset puellas verbere ictas ludicro ?
-
GLOSS/E VETERES.
149. Ejus, aquile. — Dellus, elephanti, 1.
150. Cui, ossi. — Alitis, aquile, l.
451. Sigilloruin, simulacrorum, vel signorum ; ido-
lorum, 1.
152. Siti, positi, 1.
155. Projectius, despectius, I.
154. Carpentum, vehiculum, currum, 1.
155. Proceres, nobiles : proceres proprie muuli tra-
bum. eminentes 6 maceriis; inde proceres dicuntur
eminentiores in populis, 1.
496. Lapis, gagathes, in quo pingebátur, Vat. A.
Vespa ianus. [n de'inentione arcus et in 1050 arcu
slum invenio Titum aquil:€ insidentem in coetum
ferri, veteri superstitione inter divos relatum, in ar-
cus fornice. In quatuor angulis aquil:& cum (fulmine
triumphum exornant.
150. Ebur dentem elephanti 6586 uorunt oinnes.
Prudentius os bellug vocat.
151. Ald. perperam, suberis pro sub aris. De sigillis
pro statuis vide comment. ad vers. 545 lib. 11 contra
Symmachum. |
192. Vat. B, Mar., Widm., i»tra ; alii, iufra. Vocat
vwctilem quercum statuam ; adeoque infra legendum
est.
154. Balduinus, de Calceo antiquo cap. 3 et 23,
»git de hoc ritu antiquorum nudandi plantas in qui-
busdam sacris functionibus. Eques Victorius disser-
tationem edid t auno 1753, qua illusiravit exiguam
Cybelis statuam. quae nunc. in museo Victorio Vati-
Cano asservatur, ut Teolius notavit.
155. Etymologiam glossze, quod proceres sint ca-
pita trabium, docet e:siam Servius ad 1 /En. ex Var-
rone. Alii proceres a primus derivant.
156. Vat. B, Prag., Mar. à prima manu, gemellus ;
alii, nigellus. Ald., Alex. a secunda manu, Vatt. P,
Q, Urb., esseda ; plerique melius essedo. Murinellius
el Lottlerus, evrehundus. Arnobius, lib. v1: Videtis,
Arabas in(ormem lapidem coluisse, lignum indolatum
Carios pro Diana, Pessinuniium silicem de celo lapsum
pro deum Matre. Gisbertus Cuperus in notis ad La-
ean ium, cap. 11 de Mori. persecut., ait vel hunc
lapidem lipeawenta faciet muliebris habuisse, νι]
inclusum fuisse capsa argentea faciei muliebris : qued p
tamen aliis examinandum relinquit. Mihi vix dubium
est quin ipse lapis lineamenta muliebris oris habue-
rit: et id ex verbo sedet confirmari pote t. Nibilomi-
Bus Bulengerus, lib. 1, cap. 13, de Pict., probare con-
tendit, columnas per initia pro s!atuis fuisse, et sti-
pites, et lap des. In glossis lapis nigellus diciur gaga-
thes : posset intelligi achates, nam achates lapis est
nigellus, ut ex Plinio, Solino et Isidoro patet, quan-
qun gagathes celebratur etiam a Plinio et Eugenio
oletano. Verior scriptura est gagates ex Grzeco voca-
bulo. Joannes Fridericus Hervartius, de Adinirandis
theologia ethnice Mysteriis cap. 52, ostendere cona-
tr primum simulacrum, e Pessinunte Romam adve-
cium, fuisse e magnete, et acum illam decantatam
Magna deorum Matris, qua. Homanum imperium
sustentatum Servius prodit, fuisse acum magneticam,
cgjus notus jam esset usus. Joaunes Winckelmannus
in opere de Monumentis antiquis ineditis, tom. Il ;
ParROL. LX.
Gagathes, 1. — Gemellus, ideo potest dict gemellus,
quia in vehiculo ipsa cum filio suo Cupidine solebat
sculpi vel. pingi, Prag. — Essedo, essedum genus vehi-
euli Gallicani, id est, quasi assedum ab assidendo di-
clum ; genus vehiculi, 4.
160. Alinonis, (luvius, 1l.
162. Luperci, nudi : luperci dicebantur αὶ [uper-
calia celebrabant, id est [esta Panis dci, in quibus om-
fia immunda, fiebant, I.
165. Verbere, percutiendo nates illarum, l.
COMMENTARIUS.
sect. 9, cap. 4, de Cybelis statuis agit. In Calendario
Romano Maffeiano ita indicantur ludi Megalenses
die 4 Aprilis: Ludi Matr. Mag. ln Vindobonensi :
Ludi Megalesini. 1n Pranestino : Lvpi. M. . l.
MEGALENSIA. VOCANTÜUR. QVOD. EA. DEA. MIGALE. AP-
PELLATVR. NOBILIVM. MVTITATIONES. CENARVM. SOLITAE.
$VNT. FREQYENTER. FIERI, QVOD. MATER. MAGNA. EX.
LIDRIS. SIBVLLINIS. ARCESSITA. LOCVM. MVTAVIT. EX.
PHRYGla.Roxau. Vide uotas Petri Franc. Fogginii.
457. Arnobius lib. vir de eodem lapide coloris
fulvi atque atri, augulis prominentibus inzqualis,
C (tor omnes hodie illo ipso videmus in εἰ, πὸ oris
forte insigniori ) loco positum, indolatum, et aspe-
rum, el simulacro (aciem minus expressam simulatione
prabeute,
158. Prima in preeundo hoc loco intervallo longo
effertur, vimque diphibongi retinet. Ammianus lih.
xxii de Juliano Apostala : Übi ad diem vi cal. ( Apri-
les ) quo Home Matri deorum pompe celebrantur ἀν.
nales, et carpenium quo vehitur simulacrum, Almonis
udis ablui perhibetur, sacrorum solemnitate prisco
ore completa, somno bu otiwn capto, exsultans per-
uoctavit, et letus. Conler S. Ambrosium, lib. i1, ep.
48 ; Augustinum, lib. 11 de Civit. Dei, cap. 4 ; Arno-
bium, Ovidium, Valeriuin. Flaccum, Lucanum, et
alios.
160. Thuan. contra metrum prerventuri. Hailsbr.
prevenitis. Rivulus Almo extra portam Capeuzm,
sive S. S bastiani via Appia fluit: ejus nomen nunc
Acquataccio, quasi aqua corrupta, ut puto. Origo
ejus est fons aqux salutaris, qua multi Romx ad
curandos morbos utuntur. Ea vocatur acqua santa
Italice, et ad capitulum S. L»teropensis basilicze spe-
clat, exstatque prope viam Latin :m.
161. De hujusmodi superstitionibus ethn'corum
abunde dictum est ad libros contra Symmachum εἰ
ad hynnum S. Laureniii, quod indicasse scimel suffi-
ciat.
162. Baronius 84:1 annum 496 refert S. Gelasium
lupercalia probibuisse, et Andromachum senatorem,
qui ea defendebat, scripto refutasse. Epistola Gelas i
exstat inter alias pontilicüm. Andromachus imaginem
quamdam lupercalium retinendam contendebat. Ge-
lasius neque ita quidem a Christianis celebrari posse
lupercalia demonstrat.
161. Servorum erat proprium currere et festinare.
In prologo lleautont. Terentius : Ne semper servus
currens, iratus senex.... assidue agendi sint mihí.
165. Parrhasius, pultet, quod iu notis coufirmat,
dum probat, Prudeniium tentasse fastiditis gratiom
15
459
Miseret tuorum me sacrorum, et principum,
Morumque, Roma, szculi summum caput.
1080 Age explicemus, si placet, mysteria,
Prafecte, vestra : jam necesse est, audias,
170 Nolis velisne, quid colatis sordium.
Neo terret ista qua tumes vesania,
Qu 'd vultuosus, quod supinus, quod rigens,
Tormenta lethi comminaris asperi:
Si me movere rebus ullis niteris,
175 Ratione mecum, non furore, dimica.
Jubes, relictis Patris et Christi sacris,
166. Sacrorum, idolorum, I.
42. Vultuosus, terribilis, vel tristis, ἢ
477. Mares, masculos, l.
478. Sexu duplici, de mare et femma , l.—
110. bnepotes, natos de nepotibus. — Editos, pro-
natos. l.
481. Luduntur, decipiuntur, I. . .
182. Amasionum , amalorum : amasii et amasiones
&num sunt. — Comprimuntur, stuprantur, I.
483. lucesta , stupra, non casta. Distat inter [orni-
cationem , et adulterium, et incestum; nam fornicatio
cum puellie ei viduis; adulterium. cum bus alio-
AURELI PRUDENTII CARMINA,
A
460
Ut tecum adorem teminas mille, ac mares,
1081 Deos, deasque, deque sexu duplici
Natos, nepot.s, abnepotes editos,
480 — Et tot stuprorum sordidam prosapiam.
Nubunt puellz, s:pe luduntur dolis,
Amasionum comprimuntur fraudibus.
Incesta fervent : furta meechorum calent :
Fallit maritus : odit uxor pellicein :
185 — Deos caten: colligant adulteros.
Ostende, quaeso, quas ad aras przcipis,
Vervece cx»so fumet ut cespes meus?
GLOSSJE VETERES.
rum, incestum cum sororibus οἱ sanctimonialibus ; et
dicitur incestum , quasi non castum, 1l. Jovis et Juno-
nis, Mar. — Mechorum, Martis et Veneris, Mar.
184. Fallit, uxorem. — Maritus, Saturnus. Opim,
Mar. Vulcanus, 1. — Pellicem, pellex dicitur quasi
pelle illiciens, id est decipiens; nam pulchritudine depu-
tantur homines. Concubinam , I.
485. Deos, Martem et Venerem , quos Vulcanus al-
ligavit , I.
187; Vervece, vervix vocatur a verme quem habel
in fronte, qui commovens incitat eum ad prelium, 1.
COMMENTARIUS.
reddere; scilicet dixisse volupe est ex Ennio et Plauto,
ninguidos ex Lucretio, pultet pro pulset. Ald., Torn,
et nonnulli vulg., actas pro ?ctas. Luperci scutics,
virgave e pelle bi cina mulieres obvias feriebant, 40.
manus ultro prabebant, quasi ita feliciores puerpera
essent future, ut ex Ovidio, Juvenall et aliis colligi-
tur. Vide lib. u in Symm., vers. 861. Iso nates ver-
bere ictas docet, quod ex Choulio fusius refert Joan.
Baubertus de Sacr. vet. cap. 6. Sed, ut hic ritus
perageretar, mulieres ipse ad lupercos se coufere-
nt.
a
166. Rat., Vat. B., Mar. a pr. m. ef pro me non
ita probe.
ltoma dicitur summum szculi caput, ut imperii domi-
na Apoth. vers. 507. Seculum pro mundo, aut orbe
accipitur, ut in bymno Sedulii : Beatus auctor. seculi,
et S. Petrus Chrysulogus serm. cx, Universo seculo
son capacem concludi corpore perpusillo. Vide vers.
534. In Laurentio.
110. Mar., velis, nolisne. Rat., velis, no'isque :
utrumque contra metri regulam. Nec melius Parrha-
Sius, nolis velis, ne quid. Gis., Lotterus , nolis velisve.
Scripti plerique, solis velisne. Pro idolis sordes po-
suit. In Laurentio, vers. 265, Dum daemonum sordes
colis. Sic Ennodius in Natali Epiphanii, Numina fal-
laci finxerunt iordida cantu.
414. Vat. À, ne terret.
174. Vultuogts et vultuose usurpant Apuleius, Do-
natus, Capella, Quintilianus, Sidonius. Innuitur vul-
Vat. B., Mar., secli : metrum postulat seculi.
ac mares, quod magis metro et consuetudini Pru-
dentii congruit. Besselius, pag. 24 Miscellan. syn-
tagm., legendum.conjicit Ut tecsm adorem feminas,
molles mares, ut Ganymedes, Hebe, aliique mo!les ma-
res intelligantur. At vero lectio codicum recte proee-
dit: neque Hebe inter mares recensenda est, dea scili-
cet juventutis, non deus. Sexum deorum diversum gen-
tilibus Lactantius, Arnobius, multique alii Christiani
scriptores exprobrarunt. Árnobius, Hb. m: Adduci
enim primum Rhoc,ut. credamus,non possumus, immor-
(C talem illam prastantissimamque naturam divisam esse
per sexus, et esse partem unam mares, partem esse al-
teram feminas ..... Nam consuestis in precibus, Sive,
tu Deus es, sive tw dea, dicere : que dubitationis ez-
cepiio dare vos diis sexum disjunctiome ex ipsa declarat.
Preces quas Arnobius indicat legi pessunt apud Ma-
crobium lib. t Saturn., cap. 9 : Sí deus, si dea est,
cui populus civitasque Carthaginensis est in. tutela,
etc. A. Gellius lib. r, cap. 98 : Eas ferias si qwis pol-
luisset, piaculoque ob hanc rem opus esset, hostiam si.
DEO. 81. DEA. immolabat. Idque ez decreto pontificum
observatum esse, M. Varro dicit : quoniam et qua vi,
et per quem deorum dearumve terra tremeret, incertum
esset. In veteribus inscriptionibus eadem formula oc-
currit. Sive deo, sive dem. Si deus, si dea est. Hue
spectat quod in precibus interdum dicebant, Quisquis
es deus. Vide Broverium, de Adorat. cap. 7, prztet
: Catonem et alios.
180. Ald., Weitz., et plerique scripti , et tot. Gis.,
ac tot. Heinsius cam Thuan., tt tot, quod habet etiam
tus asper, terribilis. Supinus pro superbo Juvenalis D Alex. In Ald. et Oxon., prosapiem.
gat. 1, Et aultum referens de Macenate supino: quan-
quam hic pro molli potius accipitur. Pro arrogant
vero Persius δ8'. 4, Seque aliquem credens, Italo
quod honore supinus Fregerit heminas Areti adilis ini-
473. Vat. B et Mar. non bene scribunt leti pro
lethi aut leti.
474. Hailsbr., moveri ; Egro., ullus. .
415. Ad hanc sententiam pertiuet illud Minucii :
Cum non disputantis auctoritas, sed disputationis ipsius
veritas requiratur. Ubi interpretes plura similia adno-
tant.
471. Aldus, Vat. Q, feminas, ac mille mares. lta
Vat. B a secunda manu, nam a priori mauu videtur
fuisse, ut est in Mar., matres pro mares. Vat. A, Alex.,
Giselinus in emendatis, Heinsius et alii, feminas mille,
181. Exempla habes in Proserpina, que Platoni ;
Hebe, qux Hercu:i; Minerva, qux» Vulcano nupta
est. Decept:e sunt a Jove Europa , Zgina, Leda, Da-
nae et aliz.
484, Utitur voce amasionum Apuleius lib. vi de
Asino aureo.
483. Furta concubitus illicitos poete libenter vo-
cant.
184. In Jove hzc omnia crimina in promptu est re.
perire. Ejus stupra novem recenset Ovidius va Meta-
morphos., filios illegitiimos supra viginti enumcra
Hyginus fab. 155. .
485. Prag., duos pro deos, minus bene.
486. Vat. A, adoras : le;e ad aras.
487. Weitzius, nihil metrum curans, edidit ver-
bece cum Widin. et Boug. In Vat. B ex verbice fac-
401
1084 Delphosne pergam? sed vetat palzs- A
[trici
Corrupta ephebi famá , quem vester deus,
190 — Effeminavit gymnadis licentia.
Mx flevit impuratus occisum gravi
Disco, et dicavit florulentum succubam.
Conductus idem pavit alienum pecus :
Furem deinde perditi passus gregis
195 — Segnis bubulcus, tela et ipsa perdidit
PERISTEPHANON HYMN. X.
402
An ad Cybebes ibo lueum pineum?
10689 Puer sed obstat Gallus ob libidinem
Per triste vulnus, perque sectum dedecus
Àb impudiceze tutus amplexu dez :
900 Per multa Matri sacra plorardus spado.
Sed, credo, magni limen amplectar Jovis :
Qui si citetur legibus vestris reus, ——
Laqueis minacis implicatus Jalize,
Luat severam vinctus et Seantiniam,
GLUSSJE VETERES
488. Paliestrici, palastrici , qui , in theatro saltan-
tes, turpia deorum canebant , Í.
189. Ephebi , imberbis, 1.
190. Effeminavit, caitravit. — Gymnadis, nuditatis,
tel exercitii licewia rustici , L.
491. Impuratus, conimaculatus : impuratus et impu-
rus ila distinguuntur, quod impurus in seipso immun-
dus; i atus autem ab alio contaminatus dieitur, I.
192. Disco, discus,genus ludi qui super discum age-
batur, quem ille ephebus ludens a Dorea vento occisus
est. — Florulentum, in florem sui nominis, Mar. —
Subeubam, vel succubam. Succuba dicitur qui a'ii
in patienda libidine succumbit , a succumbendo dictus :
& euccumbendo ad turpes usus, qui et amasio, 1l. — Cu-
eubam, cucuba herba est. dicata ab Apolline Hyacin-
por cujus flos hyacinthus est secundum nomen pueri,
rag.
194. Furem, latrowem, — Passus, sustinens, I.
195. Tela, arcum et pharetram, ἴ.
B casiratos omnes vocabant. — Ob.
196. Cybebes, Cubele, et Cubele, que Mater deorum
dicebatur, que et Berecynthia , l.
197. Pner, Atg:, Mar. — Gallus, scilicet castratus.
Atys omnes eviratos Gallos vocabant, postquam Galli
Senones Homam ceperunt, e postea quicunque Gallum
ceperunt, evirabant, ne illud semen cresceret ; et Gallos
ropter, 1.
199. Impudicz, inverecunde,, I.
900. Matris, Cybelem. — Spado, eunuchus, I.
201. Credo, ironice, l.
9092. Citetur, judicaretur, uel commoveatur ; judice-
tur secundum scita, l.
205. Implicatus, damnatus. — Julie, Homane le-
git : Julia lex a Julia repertrice, que adulteras dam-
nabat , l.
904. Scantiniam , a Scantinia inventore, que utique
judicabát adultero: : legem Romanorum , id est, iram;
ea est nomen dec, I.
C MMENTARIUS.
tum recentiori manu verbece. Mar. a prima manu,
perbice. Rat., et Prag. a prima manu, ut videtur, ver-
bece ; alii scribunt vervece. Verbex, seu vervexz, est
mas inter oves, sed castratus : de quo Isidorus lib.
xn Etym., cap. 1, consentit glossa : Vervez, vel a
viribus dictus, quod cieteris ovibus sit forior; vel
quod. sit vir, id est masculus; vel quod vermes in ca-
pite habeant, quorum excitati pruritu, invicem se con-
culiunt, el pugnantes cum magno impetu feriunt, Varro
à nalura wersa vervecem dictum existimat. De ara
ecspititia vide bymnom S. Eulaliz.
488. Vatt. ἃ, Q, vetant, quod videtur etiam fuisse
in Alex. Indicatur fabula Hyacinthi, de qua Ovidius
l.b. x Metamorph.
189. Mar. ἃ prima manu, quàm, male.
190. Jn palzswa nudi luctabantur : hinc apud ve-
teres gymnasii licenlia in proverbium abiit.
192. In Vat. A recentior corrector, prioribu era-
sis, fecit Rorulentum, et sucubam. Videtur fuisse
cucubam ; ad oram legitur cucubum, et sucubum pro
diversis lectionibus. Vat. B., Widm., florulentam cu-
cubam. Prag., Mar., floruentun cucubam; sed in
Mar. recenti manu factum florulentam. Alex., Ald.,
Wei'z., Vat. Q. Urb., Loiter., Heinsius et alii, floru-
ubi lncus pineus erat celebrari solebant : et pinus
ipsa arbor est Cybele sacra; ejusque imago corona
e d obus ramis pineis insignita in nummis p ngeba-
tur. Monfsueon'us tom. Í Ánt. plures imagines Cy-
heles exhibet, ac de ejus gestis sive fabulis copiose
disserit eap. 1 et seqq.
191. De Gallis vide lib. 1 in Symm. vers. 522,
900. Vat. B, Mar., Prag., Weiiz., Aubr., Thuan.,
Oxon., matri , quod exstat etiam in Alex., Gis. in
textu, Heinsio. In aliis, matris. In Rott. supra sacra
pro div. script. erat era. Ex quo Heinsius et Cha-
millardus suspicantur a manu Prudeniii esse Per
multa ma'ris &ra plorandus spado. Referunt videlicet
ad corybantia zera.
201. Juvenalis, sat. 6, vers. 47, Torpeium limen
adora, Ex Arnobio, Ovidio, Tibollo et aliis patet
hunc fuisse ethnicorum morem, ut templorum li-
mina exoscularentur. Neque propterea accusandi sunt
Christiani quod eadem venerationis signa suis tem-
plis exhibeant. Adisis prolegom. cap. 1
402. Widm. corrupte, scitetur pro citetur. Idem
error est in Mar. et Prag. In Vat. B, qui siscitetur.
Lat:nius in Torn. correxit vestris pro vestri. En ra-
tionem cur Prudentius, qui tumulos martyrum am-
lentum. succubam, vel subcubam. Bong., floruentum D plecteb ον, negat licere applecti limen Jovis.
subeubum; supra, floruleutam succubam. Florulentus
vox est auctoris Pervig.lii Veneris et Solini.
495, Fabula Apollinis, qui arimenta regis Admeti
pavit, a quo boves et arma furatus est Mercurius.
Videur quarta sede tribrachys collocari. Posset ali-
quo pacto id negari; sed vers. 978 sine ulla contro-
versia- pes quartus tribrachys est.
195. Horatius, lib. 1, oda 10, Viduus pharetra Ri-
8 t Apollo. )
196. Ald., Torn., Gall., Cybellis, Mar., Cibiles;
Vatt. A, Q, Urb., Cybelis; alii Cybebis ; Hailsbr., Ci-
belis;. Alex., Cybeles; Parrhasius, Cybelles; Thuan.,
Egm., Alt., Cybebis. Heinsius. scripsit Cybebes, aliis-
que scribendum persuasit ex vett. exemplaribus Vir-
gli, Phodri, Lucani, et ex antiquis marmoribus.
r&ce Cybele et Cybebe dicitur. Nihilominus Cha-
millardus edidit Cubeles. Sacra Cxbeles in montibus
. Lege Julia mecht puniebantur. Juvenalis,
sat. 2, vers. 37, Ubi nunc lex Julia? dormis? De hac
lege Cujacius observat. 29, cap. 18 et 19. Ab Augu-
$10 lata ea lex est: neque gloss: aliter disserentis
habenda est ratio. Leges minari, dictum ad vers.
179 lib. τὲ contra Symmachum. Hoc argumenio deos
entilium Athanaeius exagitat: Num dignum est ut is
Jupiter) qui designat talia, quique ejusmodi flagitiis
famosus est , que ne communes quidem leges Roma-
norum in mere hominibus impunita velint , pro numine
habeatur? Quis. ipsum non vituperet? quis non mulc-
tandum morte judicet?
904. Ald., Fabr. et nonnulli, (uet pro luat. Vat.
B, Mar., Prag., Hat., Luat severum victus, et Scanii-
niam. Vat. A, Luet severam vinclus et. Scatiniam.
Thuan., Alt., Noms., Rott., Luat severam vinctus et
Scantiniam , quod tenent Alex., lleins., et alii. Lati-
485
295
Quid aureorum conditorem temporum
Censes colendum ? quem fugacem non ne-
[gas
Latuisse furtim, dum retormidat maium :
Quem si beate vivere audit Juppiter,
910 Plectat necesse est occulendi conscios. '
Quid inter aras dissidentum numinum
Putas agendum? Martis indignabitur
Offensa virtus, si colatur Lemnius,
Junonis iram sentiet quisque, ut deum
AURELII PRUDENTII CARMINA.
1085 Te cognitore dignus ire in carcerem. A 215
406
1085 Signo aut sacello consecrarit ller-
(culem.
Dicis licenter hzec poetas fingere :
Sed sunt et ipei talibus mysteriis
Tecum dicati : quodque describunt,colunt.
Tu cur píaclum tam libenter lectitas ?
Cur in theatris, te vidente, id plauditur?
Cygnus stuprator peccat iater pulpita,
Saltat Tonantem tauricornem Lydius :
1086 Spectator horum pontifex summus
[sedes,
220
GLOSSAE VETERES.
905. Cognitore, (6 sciente, vel judice : cognitor, qui
causas cognoscit judicii , 1.
206. Conditorem , constitutorem, id est Saturnum,
907. Censes, judicas, 1.
908. Keformid.t, reformido et formido unum sunt, ἴ.
910. Occulendi , occulta:di , V.
911. Dissidentum , discordantium, I.
913. Lemnius, Vs«slcanus a Lemno insula : quia )
Vulcanus prodid:t adulterium Veneris et. Martis, ideo
inter se dissident; ei dicitur. Lemnius Vulcanus, quasi
[utosus, a Greco quidem linos, id est lutum: nam sor-
didatio (uxurim ex colore fit, qui est Vulcanus, quia
ex pellice natus fuit , 1.
15. Signo, imagine, sigitlo,l.
919. Piaclum, [ecinms. &0. Peccatum, Mar.
921. Cygnus, Jovis in (orma. Jovis in cygnum con-
versus stupravit Dianam. — Situprator, de Jove et Leda,
vel de Jove et Pasiphae. — Pulpita, lectus deorum,
gradus sc.ne, I.
222, Saltat, canit. — Taur. cornem, proprium mo-
men, mimilogus quidam qui cantabat Jovem versum
in taurum vitiasse Europam. — Lydius, Jovis, vel no-
men toni musici : musicus, l.
COMMENTARIUS.
nius in Torn. invenit Cantiniam , correxit Scatiniam.
Parrbasius videtur duas in hoc versu leges distin-
guere : ita enim habet, Luat severam victus, et Scan-
tiniam. Unica tamen lex Scantinia nominatur, qux»
erat de impudicis, a Scantinio Aricino lata contra eos
qui muliebria patiebantur, ut ait scholiastes ad Juve-
nalis sat. 2, vers 45,. Citari Ante omnes debet Scan-
216. Ald., Urb., Gis., Oxon., dices ; plerique, di-
cis. Hanc responsionem simili arguendi ratione veje-
cerunt Augustinus, Théodoretus et alii. Arnobius,
lib. iv, Sed poetis tantummodo licere voluistis indigna:
de diis fabulas, et flagitiosa ludibria comminisci. Quid
pantomtmi vestri, quid histriones, quid illa mimorum,
atque exoleti generis multitudo ? Nonne ad usum qua-
tinia, Nonnulli putarunt nomen eam legem accepisse C stus sui abutuntur diis vestris, et lenocinia voluptatum
4 C. Scantinio, qui M. Claudii Marcelli filum de stu-
pro appellavit, et accusante patre condemnatus est,
ut refert Valerius Maximus lib. v1, cap. 1. Etsi enim
leges plerumque nomen ab iis qui eas tulerant ac-
eipiehant, non raro tamen a damnatis, ut Laia ἃ Laio.
905. In Ambrosiano multa h'c desiderabantur us-
que ad vers. 454. Heins. post carcerem interrogatio-
nis notam adjicit.
906. Prag. male, quod aureorum. Sermo est de Sa-
turno, aurei szeculi conditore, in cujus templo pro-
pterea ftomani xrarium esse voluerunt.
908. Thuan., furem : melius furtim. Gis. ad oram,
dum pavesceret. mulum : quod in aliis exemplaribus
esse ait Murmellius.
909. P»l., audet ; recte supra , audit.
910. Mar. a prima mauu, colendi conscius ; supra ,
occulendi conscius. Prag., oculendi conscius. Legen-
dum occulendi conscios.
ez injuriis atirahunt, contumeliisque divinis? Sedent
et in spectaculis publicis sacerdctum omnium magistra-
tuumque collegia, etc.
919. Vat. ἃ, ἐκ turpia dum. Vat. B, Mar., Lotteri
editio, tu cur piaculum, male.
221. Alii scribunt. cycnus, alii cygnus. Martinus
Roa, lib. i1 Singularium, part. 4, cop. 16, agens de
cynedica saltatione in theatro vulgo zarabanda, hos
versu- in medium profert ut rem illustret. Saltaba-
tur fabula Jovis, qui in cygnum conversus Ledam
compressit. In theatris nostri szculi non absimilia
scelera, vel hxc ipsa salta ione reprzsentantur. De
saltatione cygni stupratoris intelligendus est etiam
Juvenalis sat. 6 vers. 63, Ledam molli saltante Ba-
thyllo. Spurcitiam veterum panutomimorum exagi-
tant Clemens Alexandrinus lib. ἢ Padag., cap. 10,
et Cyprianus epist. 105 : Superinducitur homo fractus
omnibus membris, et vir ultra muliebrem mollitiem
911. Widm., dissidentium. Alex., discidentum. Vat. D dissolutus, cui. ars sit. verba manibus ezpedire, ut de-
Q, dissidendum. Vera lectio dissidentum. Bella deo-
saltentur fabulose antiquitatis libidines. Plura affert
rum inter se pugnantium gentilibus plures e nostris
objecerunt, Athanasius, Angustinus et alii. Arnobius,
lib. rv, Vulnerari, vexari , bella inter se gerere [uria-
lium memorantur ardore discriminum., Lactantius, lib.
1, cap. 9, Homerus bellantes inter se deos finxit.
914. Peveratus ait plurimis in locis a Prudentio
quique usurpari pro quicunque, seu quisquis, quod
hodie fere contra fidem vett. lib. et Prudentii. con-
suetudinem in quisque mutatum est. Sed fallitur :
nam vett. codices habent quisque, nou quique, et con-
suctudo zqualium Prudentii fuit, ut quisque pro
isquis usurparent. Vide comment. ad vers. 216
yuin. 7 Cathein. lllud vero facilius mutarem, si per
membranas liceret tt deum : nam legendum puto Ju-
nonis iram senliet, quisque aut deum S'gno aut. sa-
cello consecrarit Herculem. Porro Hercules Jovis (i-
lius, Junonis privignus fuit ex Alemena pellice.
915. Latinius in Torn. emendavit aut pro et.
eruditus Bulengerus lib. 1 de Theatro, cap. 42 et 45,
et Meursius in Orchestra, sive de Saltitionibus ve-
terum. ᾿
293. Vat. B, Rat., Prag., M.r. a prima manu,
Widm., Bong. supra, comantem pro tonantem, quod
unice verum est. Ald., Urb., Gis., lleins., et alii
Lydius; quxe scribendi ratio placuit Murmellio, quia
istiusmodi.saltandi ars ex Hetruria Romam delata
est, et Hetrusci e Lydis originem ducunt. Alii scri-
bunt /udius, alii lidius. Glossa lsonis que verbo tau-
ricornem appo:sita est, potius convenit voci Lydiu-.
Lydium pro histrione »altante Ovidius aliique posue-
runt. Ornatum quo Plaucus Glaucum saltavit, de.
scribit Velleius lib. n, Cum ceruleatus et nudus, ca-
putque redimitus arundine, et caudam trahens, geni-
bus innixus Glaucum saltasset. .
215. Cuperus, ad Lactantium cap. 26 de Mortibus
persecut., ceuset hoc loco rontificem summum vocari
5
Ridesque et ipse, nec negando diluis,
Cum fsma tanti pollustur numinis.
Cur tu, sacrate, per cachinnos solveris,
Cum se maritum fingit Alcmenz deus?
Meretrix Adonin vulneratum sceníca
Libidinoso plangit affectu palam,
Nec te lupanar Cypridis sanctz: movet ?
Quid, quod sub ipsis veritas signis patet,
1087 Forma!a in aere criminum vestigiis?
Quid vult sigi'lum semper affixum Jovi
Avis ministrz? nempe velox armiger
Leno, exoletum qui tyranno pertulit.
2.5
250
955
PERISTECHANON HYMN. X.
A F»ecm recincta veste prztendit Ceres.
Cur, $i deorum nemo rapuit virginem .
Quam nocte quxrens mater errat pervigil?
Fusos rotantem cernimus Tiryntbium
Cur, si Nexr2 non fuit ludibrio?
1088 Quid rusticorum monstra detester deum?
Faunos, lriapos, fistularum przsides,
Nymphas natantes, incolasque aquatiles
Sitas sub alto, more ranarum, lacu.
Divinitatis jus in algis vilibus ?
Ad h:xc colenda me vocas, censor bone?
Potesne quidquam tale, si sanum s3p's,
940
245
GLOSS/E YETERE*.
234. Diluis, purgas talia convicia : deluo, purgo:
d:luo, permisceo: inde diluvium, eo quod omnia per-
nisceat, I. .
237. Alcmens, Lede : dicitur Alcmene uxor. Am-
phitryonis , quam vitiavit Jovis, vert«ns se in (aciem
illius dum ipseexpugnabat quamdam civitatem.— Deus,
Jovis, 1.
2938. Meretrix, Venus. — Adonin, Ado amasius Ve-
neris, quem aper inter[ecit: unde nimium flevit. Venus.
Hoc ideo fingitur, quia Ado est sol, aper hiems, et aper
interfecit Adonem, id est, veniente hieme , sol a calore
deficit, el moritur; εἰ (let Venus, id est terra, quia tunc
tcrra nihil parit, obnubilata hieme. Priapum eunuchum.
— Scenica, theatralis, 1.
450. Cypridis, Veneris a Cypro insula, ubi colitur, I.
951. Quid, scilicet est, 1.
235. Sigillum, idolum, vexillum, I.
235. Leno, machinator stupri : aui concilial stu-
prim. — Exoletum, juvenem Gauymedem : exoletum,
quod jam adolescere, id est crescere, desiit. Adultum,
obsoletus, et exoletus sordidus ; sed exoletus excretum
aliquando significat, sicut excretum pullum dicimus,
id est adultum. — Qui, qualiter, 1.
256. Ceres, querens Proserpinam vi raptam, I.
951. Virginem, Proserpinam, 1.
259. Tirynthium, Herculem, quem Uwfala (Om-
phala) faciebat, ut fusos rotaret. Umfala concubina
ejus erat : umphala urtibilicus, in umbilico enim est
luxuria. Per. Herculem fofttes et sapientes, quia luxu-
ria eliam sapientes decipit et deludit, 1.
940. Cur, fecit hoc? Mar.
241. Deum, deorum, l.. .
442. Priapos, deos hortórum, 1.
245. Jus, scilicet est. — Algis, herbis marinis, I.
246. Censor, judicator: ironicos ditit ; judex, l.
COMMENTARIUS.
pontificem provincize. Cellarius ait intelligi Galeriun G 7n veste recincta, et Ceres quzrebat filiam Proserpi-
sive pr:sentem, υἱ sentit Eusebius, sive absentem
per apostrophem. Hoc postremum satis est probabile,
quamvis Romanus alias Asclepiadem alloquatur.
924. Thuan., ridensque. Ald., Heins., Cham.,
Gall, Alex. ἃ secunda manu, Urb., Gis., deluis;
plerique di/wis, etiam Teolius. De hoc plausu vile
notaia ex Arnobio ad vers. 1108 lib. ii contra Symm.
936. Vat. B, mendose, sacrat&. Alcmena fabulam
, &cripserunt apud Latinos Actius, Caecilius, Plautus;
apud Gracos /Eschy!us et Arcbippus, ut notat Fa-
bricius.
338. Rat. scribit meritriz. Vat. A, Weitz., Heins.,
et Alex., Adonem; alii, Adonin; pro quo Vat. B, M.r.,
Prag., Rat. sine ulla litura, Parrhasius, habent spa-
donem. Arnobius lib. vis, Oblitt rabit offensam Venus,
si Adonis in habitu gestum agere viderit sallatoriis in
molibus paxtomimum. Adon'n scripsisse dicuntur
Aratus tragicus et Plato comicus. De Adoni dente
apri vulnerato Ovidius lib. x Metamorph., Lactan-
tius lib. 1 de Falsa Religione, cap. 7. Exstat etiam
idyllium Theocriti de eodem arguinento, quod simul
cuim aliis ejusdem. auctoris idyllis amicus noster
Joannes Frauciscus Sandoval e Graco iu sermonem
llispanum plane venusto et eleganti carmine conver-
ut, ἐρίου paratum habet. .
954. Ald., et, ut videtur, Alex., quidquid. Alii
apud Gallandium, quia quod ; plerique, quid quod.
934. Plinius, lib. x, cap. 3, Negant unquam solam
hanc alitem. (aquilam) fulmine exanimatam : ideo ar-
migeram 4 oris consueludo indicavit. Alia significatione
armiger accipitur pro siipatore, et corporis regis cu-
stode, ut dixi ad vers. 493 Apoth. I
335. Mar. a secunda manu, quod tyranno. Jupiter
inter alia cognomina regis uomen habuit, et merito
4 Prudentio tyrannus dicitur.
136. Egm., mendose, pretend.t. Peveratus cum Ne-
brissensi malebat preciucta quam recincta, quia re-
cincia est soluta, ut apud Vi
irgilium lib. »w AEncid.,
nam a Plutone raptam. Verum metrum non patitur
pra'cincta ; et Fabriciós recte explicat recincta, id est
fluxa, ut tunc vestem forte gerebat; sic enim indi-
catur summopere turbatain. deam fuisse. C»terum
hujusmodi pleraque vocabula duas conirarias habent
significationes, ut revincio. Notatum jam id est ad
ver&. 57 Lb. n in Symm. Ruzus ad vers. cit. Vir-
gilii vestem recinctam interpretatur succinctam et
collectam, quia re in plerisque verhis non vegat, sed
auget, in aliis vero utramque vim habet, ut in re-
canto, et recino.
2237. Parrhasius male, quod si deotum.
259. Fabula Herculis cum servivit lolz.
940. Ald., Mar., Alex., Lotterüs, cur sime aere:
sed in nota Alex. est Necra. Prag., cur si enereide.
Vat. Q. cur sine ore. lat, cur si. neere. Parrha-ius,
cur sibi nere. Murmellius legit, cur sine ere , sed ait
legendum quwure, vel cur hic sine cre, id est sine
statua ex Φ 6 deformata. Vera lectio cur si Neere.
Nea rra commune nomen est meretricularum formo.
sarum, ut apud Tibullum, Horatium, Virgilium et
plures alios. De Nexra meretrice, qua plures ami-
cos habuit, Athensus lib. xin Deipnosoph. Pausa-
nias Autolyci uxorem, qua Metra proprio nomine
dicebatur, vocavit Nezram, quia aliis se prostituit.
Nexram scripsit Licinius hnbrex. Vide comment. ad
vers. 139 líb. 1 contra Symmach.
21. Vat. B, Bong., Fabr., Gis., detestor; pleri-
que, detester.
242. Nonnulli Faunos etiam et Priapos voca:i pu-
tant. fistularum prasides. Melius alii intelligunt Pana,
qui fistularum creditus est inventor.
245. Parrhasius, in ulvis, male. Ald. et plerique
scripti, jus. Fabr., Lotterus, Gis., vis, quod verius
esse conatur persuadere Giselinus contra Murmel-
lium. Neque ego negaverim dici posse vim divinitatis,
ut vim majestatis apud eutdem Prudentium, et alia
similia. Sed praferenda est codicum auctoritas.
461
Sanctum putare? nonne pulmonem movet
Derisus, istas intuens ineptias,
Quas vinolentz? somniis (ingunt anus ἢ
Aut, si quod usquam vauitatis mysticse
Nobis colendum est, ipse primus incipe :
Promisce adora, quidquid in terris sacri est:
1089 Deos Latinos, et deos £gyotios,
Quis Roma libat, quis Canopus supplicat.
Venerem precaris ? compreeare Οἱ simiam.
950
255
AURELII PRUDENTII CARMINA,
A
468
. Placet ssoratus. asp's Aisculapii!
Crocodilus, ibis, et canis cur displicent ?
Appone porris religiosas arulas,
Venerare acerbum cepe, mordaz allium.
Fuliginosi thure plaeantur lares,
1090 Et respuuntur consecrata olusculs ?
Àut unde major esse majestas focis,
Quam nata in hortis sarculatis creditur *
Si numen ollis, numen et perris inest.
200
205
GLOSS/E VETERES.
918. Pulmonem , pulmo enim concipit ventum et
emittit, cum ridet homo el loquitur, 1.
949. Derisus, derisio, — lIneptias, vanitates, l.
950. Vinolentx:» , vino plene. Lentum dicimus ple-
num : inde vinolentus dicitur vino plenus, temulentus
temeto plenus, I.
951. Mystice, secrete, vel figurate, I.
955. Promisce, metri causa, vel promiscue, l.
955. Canopus, /Eggptus a stella sic dicta, 1.
256. Comprecare, similiter. — Simiam , dea Egy-
tia, l.
, 957. Aspis, serpens quem venerabatur. /Escwuapius
medicus, I.
958. Crocodilus, deus AEgyptiorum : animal et in
aquis, et in arboribus ascendens. — bis, ciconia Egy-
plia : genus avis, 1. Meridiana pars ibices aves vocat ,
qua Nili fluentis inhabitant. Orientalis vero occidenta-
lisque plaga parva quadrupediía ibices nominat quibus
est moris in petris parere, quee neque sciunt nisi in pe-
tris habitare. Cod. Biblioth. Bernens.
260. Cepe, cephal Grece caput; inde cephe accepit
omen en, quia tantum. cdput utile es ; ceterum. corpus
ulciens, 1.
! 262. ΟἸυδβουϊα, multiplex ista ἰάοίοἰοιτα qua cole-
bantur etiam olera, ex hac occasione cepit in /E gypto,
quod cum exiret Pharao cum curribus et equitibus suis
persequendo filios Israel, et mersus [uisset in mari Ru-
bro cum toto exercitu, ceteri /£gyptii qui domi reman-
serant occupati circa varia negolia, sibi postea formabant
si a, tanquam liberali essenl per illa : verbi gra-
lia, qui porrum eo tempore plantavit, p. rrum dei
quasi liberatorem suyum coluit, ut in ceteris fecerunt ,
colendo ea per qua se liberatos putaverant, Prag.
COMMENTARIUS, .
913. Juvenalis sat. 10, Perpetuo risu pulmonem agi-
tare solebat Democritus.
950. Ald. mendose, vino lente, Mar., et Rat. scri-
bunt tinulenta.
. 951. Aldus, ax! siquid ; multi, aut siquod. ta. ve-
teres interdum lo^utos pro siquid ostendit Gifanius
verbo Qvop : seribit at. Heinsius, at siquid cam Gi-
selino. Nostri plerique, eut siquod.
952. Ald., et Urb., primum : lege primus, ut metri
ratio constet.
953. Alex., Vat. Q, Alt., Thuan., promisce adora,
quod bene e-se ait Heinsius : puto, pxenisce, adora.
Weitzius adverbii more edidit promisce adora cum
Egm., Widm. supra, Fabr., Hailsbr., Palat., Bong.,
Widm. At Sich., Gis. in textu, Vat. B, Mar., Prag.,
Rat., promiscue adora. Ald., G:s. ad oram, pronus-
que adora, qnod Heinsius in contextu edidit, el re-
ceutiores tenuerunt. In Urb., permisce, adora.
954. In deos /Egyptios comici et satirici Romani
luseruut. Narrat Teriullianus Apolog. cap. 7, Sera-
pim, Isidem, llarpocratem cum suo Cynoceplialo esse
Capitolio prohibitos, id est curia deorum pulsos, et
ipsorum aras spud Romanos fuisse eversas, postea
vero restitutum eorum cultum. De diis /£gypiiis vide
lib. 11 adversum Symmach., vers. 864 et seqq., et
Apoth. vers. 194.
256. Vide interpretes Minucii de diis /Kgyptiis,
ubi h:ec aliaque Prudentii loca expenduntur.
251. Mar. scribit AEscolapii.
958. Weitz. cum Widm., Bong., scribit Yóis. Ald.,
Gis., canes; plerique, et castigatiores scripti Hein-
siaui et nostri, canis, probe, quia de .Anubi est ser-
mo. Juvenalis sat, 15, vers. 8, ubi hsec numina irri-
det, Oppida tota canem venerantur. Glossam de ibice
desumpsi et codice bibliothecze Bernensis, quem Sin-
nerus describit iu catalogo pag. 170 et ., et ad
sxculum ix refert, Ordo librorum Prudentii idem fere
ac in Weitzio : hymni Natalis et Epiphanize ponuntur
post librum Peristephanon. Titulus est, [nctpit proe-
wium Aurelii Prudentii Clementis viri liberali peritia
diseriissimi. Prima littera versus primi Per quinquen-
gium exhibet effigiem Prudentii, cujus capiti nimbus
ezrulei coloris impositus est. Hunc caialogum cl.
Fea J. C. mecum voluit communicatum, in quo certe
gavisus sum hzc legere. In eodem catalogo referun-
tur nonBulli hymni Prudentii pag. 160.
959. Pal., portis, mendose. Juvenalis Porrum,
Ὁ et cepe nefas violare, et frangere morsu.
400. Mar. a prima inanu, acervum; recte supra ,
acerbum. Giselinus hoc loco mendosus est, cepe, et mor-
dax helium. Proallism nonnulli scribunt elitm unico /.
961. Juvenalis sat. 9, vers. 157, O parvi, nostrique
lares, quos thure minuto, Aul farre, et tenui soleo ex.-
ornare corona. Et sat, 12, vers. 89, Laribusque pa-
ternis Thura dabo, atque omnes viole jactabo color s.
Lares ἃ Prudentio fuliginosos dici aiunt, quia illis
sacrificabatur ex rebus fumum exhalantibus. Veriorem
illam rationem puto quod Lares essent prope focum.
Vide comment. ad vers, 511 Passionis S. Laurentii.
462. Ald., Mar., Rat., Cham. scribunt holuscula.
405. Egm., at unde. Giselinus edidit aut unde , sed
in notis przetulit at. Plerique, et potiores , aut.
964. Fabr., quam plante. Nera lectio nata, et ex
ille Juvenalis sat. 15, OU sanctas gentes, quibus hec
nascuntur in hortis Numina.
265. Aldus edidit Si numen ignivus ouis. numen et
porris inest. Correxit non melius Si nemen ignibus,
ollis, et porris inest. Murmellios ex exemplaribus in
Germania impressis recte γα υ Si ntoten. olfis ,
numen et porris inest. Non placet multis explicatio
glos&zx Rat. ollis pro illis. Hic possunt mmtelligi olle,
quibus numen tribuitur, quia, ut ait Cellarius, oll:
In focis sunt, et foci erant sacri, vel potius, ot ego
arbitror, quia in ipsis ol'is erant. quedam expresse
imagunculze quibus Lares colebantur, ut de aliis re-
bus 45 erant prope focum dixi in comment. a cit.
hymn. S. Laurentii. Et Prudentii quidem ratio hsec
mihi esse videtur : Si olla; quibus porri eoquuntur
divinitate gaudent, cur eam porris ipsis negabitis ?
x responsione qus sequitur conjicitur formam ali-
quam in ollis zreis sculptam pro deo blabitam. Cz-
terum explicatio gloss: fortasse verior est. Cicero,
de diis loquens lib. i de Legibus : Et ellos, quos in
celum merita vocaverint, Herculem, etc. Et mox, Olla
numina, pro illos, illa.
ἐφ ^
Sed pulchra res eet torma in sre sculptilis,
Quid imprecabor officinis Grzcis,
Quz condiderunt gentibus stultis deos ἢ
Forceps Myronis, malleass Polycleti
470
[εοἰϊτυπι.
Ars semiuandis efficax erroribus,
Barbam rigentem dum Jovis cireumplicat,
Dum defluentem leniter flectens comam,
Limat capillos, et corymbos Liberi,
Et dum Minervz pectus bhydris asperat,
Injecit stram territis formidinem,
Ut fulmen zris, ceu Tonantis, horreant;
Tremant venenum sibilantis Gorgonz ;
Putent ephebum post triumphos Indicos
Ferire thyrso posse, cum sit ebrius.
915
980
PERISTEPHANON ΠΥ͂ΝΝ. X.
1091 Natura vestrum est, atque origo
470
λ Tum quod Dianam melle suctinctam vidént,
Venantis arcum pertimescunt virginis :
1094 Si forte vultum tristioris Herculis,
Liquore crispo massa finxit fosilis,
Clavam minari, ni colatur, creditur.
Jam quis paventum corda terror occupat?
Junonis iram si polite expresseril,
Velot retortis intuens obtutibus,
Avertat ora de litantis hostia,
990 ε Lapis revera fronte mentitur minas,
Miror quod ipsum non sacrastis Mentorem,
Nec templum et aras ipse Phidias babet,
Fabri deorum, vel parentes pumiuwm :
Q. i si caininis iustitisscnt segnius,
Non esset ullus Juppiter eonflatilis.
285
295
GLUSS,£ VETERES.
967. Quid imprecabor, ín quantum maledicam.. —
Officinis, vel templis, 1.
970. Vestrum, vestrorum. — Colitum, deorum , I.
271. Effleax, potens, !.
972. Cijrcumplicat, deflectit, 1.
274. Corymbos, racemos, anulos, circulos, 1.
975. Hydris, serpentibus. — Asperat, asperum facit, T.
279. Ephebum, juvenem', id est Bacchum : Liberum
patrem, l.
280. Thyrso, tr«neo vitis, ἴ.
981. Molle, adverbium pro molliter, delicate, Y.
. 985. Clava, lancea hasta Herculis, baculus ποι»
$, I.
987. Polite, ornate, I,
$839. Litantis, sacrificantis, 1
990. Mentitur, fingit, l.
991. Mentorem, dei mendacem, ἴ.
2. Phidias, fidis chorda, wnde fidius, qui fidibus
canit Ι΄.
COMMENTARIUS,
466. Mar., incris; supra, ingre : Prag., in ere.
Lege in cre.
967. Vat. À, gratie. Vat. B, Gretie. Corrize Gracie.
968. Weitz., stultos ; melius stultis.
369. Giselinus Murmelliam arguit quod ordinem
verborain immutaverit Polycleti malleus pro malleus
Polycleti, At ante Murmellium immutaverat jam AI-
dus, qni scribit Pollicleti. Penu'tima in Polycleti longa
est, sed a Prudentio ratione accentus Graci corripi-
tir, at in Paraclitus. Rat. et Heinsius cum suis sori-
bunt Polycliti. Myron et Polycle:us celeberrimi sta-
tuarii, equales et cond scipuli.
470. Ald., mendose, verorum est. Scripti , vestrum
est. Gifanius in Ecthlipsis, et ngu non extrita, pag.
451, alias 464, vellet tolli verbum substantivum est
ex vet. lib. Sed obnituntuf codices Heinsiani et nostri,
972. Arnobius lib. vi, Riciniatus Juppiter , atque
barbatus , etc. In rigentem exprimitur rigor barbe,
qua parte adhzret mento, in circump'icat extrema
pars borbze circumplicat:e, mor in defluentem leniter
majest5s et artificium, ut Horátins in Arte poet., Ei
molles imitobitur ere capillos.
275. Palat., deffuentes, scilicet capillos.
274. Bacchi, ut Apollinis, comze laudari solent a
poetis.
275. Refert ad xgida Minervz, in qua erat caput p Fidius. Lege Phidias. Alex., Ur
Meduse, sive Gorgon:e, connexique angues, de qui-
bus Virgilius lib. vnt, et Servius in Comm. Cicero 6
in Verrem : Gorgonis os pulcherrimum crinitum angui-
bus. Jupiter wgida, scutum suum, dono dederat Palladi.
De his plura ροοί et mythologi. Utitur verbo asperat,
ut serpentum naturam et artificis curam exprimat.
211. Alicubi editum est aeris : at non aer, sed cs
materia fulminis efficti indicatur.
278. Gis. ad marg., Gorgonis. Hxc ipsa est Medusa
qux Gorgon et Gorgona dicitur.
279. Alii ephebum, alii eyfuebum, alii ephibum scri-
bunt. Baccho ἃ poetis inconsumpta juventus ascribituf.
280. Thbyrsum mulii aiunt fuisse telum cujus mu-
cro hedera tegebatur. Iso aliter. Thyrso percussos
in furorem rapi putabant gentiles.
281. Alii tum, alii tunc habent. Egm. scribit sue-
cintam. De Diana alte succincta adisis comment. ad
vers. 566 lib. 1 contra Symtnach.
282. Egm., virgines : melius virginis.
985. Rat. a prima manu, tristiores, male.
984. Hercules in nummis apparet.cum casarie
erispa fusus.
985. Ald., Vat. Q, Egm., Hailsbr., Heins., Fabr.,
Cham., clavam. Alil et Nebris. pro div. script., cla-
va. Latinius in Torn. pro clavam substituit clava.
Thuan., íras. Junonis ira in proverbium
abiit apud Grzecos et Romanos. Virgilius lib. v, vers.
781, Junonis gravis ira, et inexsaturabile pectus.
985. Weitzio cum Hailsbr. placuit scribere velud.
Vat. B, vel ut. Idem, Mar. a prima manu, Prag., de-
tors. Repugnat metrum. Oculus retortus est obli-
quus, ut isretortus apud Horatium rectus.
289. Vat. B, Mar., avertit. Weitzius conjunxit verba
delitantis, et ex Egm. indicat dilitantis. Corrige de li-
tantis, ut correxit eiiam Aldus, qui ediderat c'elifantis.
990. In Cellarii editlone 2, minus pro minas mendum
puto, ut plura alia in ea editione quze u!tro praetereo.
291. AI. Widm., Bong., et nonnulli alii, sacratis.
Weitz., Heins. cum caeteris, sacrastis. Mentor cze-
lando argento clarus.
2992. Vatic. B, Mar., Rat., Frag. Hailsbr., Widw.,
., Vat. Q, scribunt
Fidias, quod Weitzius edidit. Phidias fuit pictor,
statuarius, sculptor nobilissimus. lso longe aberrat.
95, De boc versu dicam ad vers. seq.
294. Post hunc versum in Vat. B, Urb , Mar., Ald.,
inseritur hic Cum condiderunt gentibus stultis deos ,
quem in Torn. et ed. Paris. Patrum exstare ait Gal-
landius, repetitum ex vers. 268, sed, ut ipse putat,
mendose. Fortasse a manu Prudentii non est iste ver-
8us ic repetitus : alioqui sine ullo iucornmodo posset
retineri. Fabricius ait hune versum poni in nonnullis
exemplaribus, in quibus: deest versus 295
deorum : qui merito prefertur. .
995. Vide Minucium et commentatores ad illius
verba, Deus enim .....conflatur, tuuditur. malleis ,
et incudibus figuratur.
v1 AURELII PRUDENTII CARMINA. ^ A
1093 Non erubescis, stulte, pago dedite, — A Ignosco fstuis l:ec tamen vulgaribus ,
Te tanta semper perdidisse obsonia , Quos lana terret discolore in stipite,
Qua diis ineptus obtulis'i talibus, Quos s&xpe falsus circulator deeipit ,
Quos trulla, pelvis, cantharus, sartagines, Quibus emne sanctum est, quod pavendum
$00 — 1094 Fracta, ei fiquata contulerunt vas- (raucidae
[cula ? 300 — 1095 Edentularum cantilens suaseriat.
GLOSSJE VETERES.
996. Pago, vico, vel paganismo. Pagi, ut Isidorus — prandium, l.
dicit, sunt apta cdificiis loca inter agros habitantibus : 399. Pelvis, vas pedum. ^— Cantbarus, onsutus ca-
unde pago dedite, sine urbium disciplina. Villa. Paeve — lix, vasvinarium, I.
Graece villa; inde villanos paganos, quasi a civitate Dei 305. Circulator, deceptor, quia alius quodam circule
remotos, dicimus, 1. Pagus hic ponitur pro stultitia, — erroris involvit et decipit, I.
Vat. A. $04. Raucide, rauce canentes : raucidum iratum ex
297. Obsonia, negotia, viles res, id est carnes, Θὲ vitio nuncupatum, quod raucos efficiat, 1.
similia ad esu pertinentia, ad operandum proposita ; 905. Edentularum, anuum, quasi sine dentibus, 1
servitia, prandia; oLsonor, prandeo; inde obsonium,
COMMENTARIUS
996. Locus Isidori ab lsone indicatus exstat lib. Ὦ latet, qui fidunt in aipite. Ita etiam in Bong ad oram,
xv Etym., cap. 2. De hac voce pagus, et cur idolola- — ei in Rat. ad marg. inter duos versus quos lana, et
tr:x?. pago dediti et impliciti a Prudentio dicantur, vide — qu«cs sepe, sed aliena manu, nequeomnino antiqua,
comment. ad vers. 449 lib, 1 coutra Symmachum. eolius in tribus Vatt. esse hunc versum testatur,
Weitzius advertit in pagis et villis cultum supersti- — et ἃ Prudentio potuisse esse censet; non tamen Ad-
tionis fuisse frequentem, ut liquet ex Cicerone lib. n denda Heinsii hoc loco consuluit, cum affirmet nec
de Legib.; ex quo paganalia festa et feri: paganicse — verbum quidem de hoc versu babere Heingium ; qui
ortum duxerunt. Censorinus lib. 1 de Natali Die tradit ἰὼ tribus suis codicibus exstare eum aperte dixit.
gentiles in suis agris l'abuisse partem aliqu:m diis — Caderum nemo qui senarii iambici regulas noverit,
»acratam ubi eos colerent. Invalescente Christiana εἰ consuetudinem Prudentii animadverterit, tam exle-
religione, cum publice in urbibus idola venerari non — gem versum Prudentio affinget. Ald., Urb., Thuan,
liceret, ad pagos secedebant, ut l.bere cultum suis — Oxon., tres Torr., IHleins. et alii, discolora a nomine
numinibus "xhiberent. S. August nus, serm. 62, olim — discolorus, discolora, discolorum, ut multicolorus, ecr-
6, de verbis Domini : Muíti pagani habent istas abo— — sicolorus. Vide comment. ad vers. 821. Hamartig.
minaliones in fundis suis. Nunquid accedimus et con- — Weitz, Mar., Vat. B, Prag., Parrbasius, Torn., Rat.,
fringimus? Pr.us enim agimus ut idola in ipsorum cor- — discolor, minus bene. Egm., Gis., discolore. Fabr.,
dibus confringamus. Mazochius, tom. lll Spie. bibl., ^ discolori. Latinius, discolore. Alt., discolos. Non pla-
pag. 295, in hujus vocabuli Paganus etymologia in- — cet. Gi'anius, ubi agit. de desinentibus in τ, ex vet.
vest ganda elaborat. Videri etiam potest Barenins in. — lib. praetulit discolor, quia putat veteres interdum de-
notis ad Martyr. Rom. die 51 Januarii. Nonnulli Pru- (. sinentia in r longa fecisse : sed non persuadet. Ne-
dentium reprehendunt quod hoc loco et vers. 1009 ““ brissensi$ existimat praestigias circulatoris 3licujus ex
paganum yrzfectum a Romano vocatum dixerit, cum — colorum mutatione significari. Neque ab hac inter-
ea vox ad idololatram significandum solum post Cen- — pretatione longe dissideo; sed vellem eam veteri ali-
stantini tempora adhibita fuerit. Verum, ut alis nunc quo testimonio de liu:usmodi przstigiis corroborari.
omittam, ex his ipsis versibus colligi potest etiam — DBilengerus, qui in lib. de Theatro artes veterum
snte Constantinuin. vocabulum paganus adhibitum — preestigiatorum et fallaciss diligenter exposuit, nihil
fuisse ad hominem denotandum superstitioni ac ri- tale retulit. Giselinus affert versum Virgilii e Phar-
diculis ritibus, et diis, quales in pagis colebantur, ^ maceutria : Terna tibi gc primum triplici diversa co-
deditum. lore Licia circumdo. Aliam explicetionem de arbori-
997. Nebrissensis obsonia intelligit liha quz offe- — bus vitatis vide ad vers, 1009 lib. i1 in Symmach.,
rebantur diis Manibus. Sed Prudeutius loquitur de — cui Arnobius lib. 1 maxime favet: Venerabar elephan-
omnibus oblationibus et epulis qua in honorem qua- — Jorum ossa, picturatas veternosis in. arboribus tenias.
rumcunque deorum fieri soleb nt. Et liba quidem in — Simulacra ex ebore vocat ossa elephantorum. Dici-
aliis sacris etia: offerebantur, aliquando cruda, ali- tur vero lana terrere ob tnetum et horrorem illum
quaudo cocta. Obsonium vero proprie est quidquid — qui religionum omnium quodammodo proprius 65!.
pr:ter panem et vinum paraiur et coquitur cibi — Wei zius addit stemma, teste Sophoclis interprete in
gratia. OE dipode tyranno, fuisse lanam ramo (sive stipiti)
993. Alii dis, alii diis scribunt. circumvolutam, quo stemmate simularra corena:i
299. Mar. scribit cantarus. ln hoc eodem argumento | consuevisse col!igitur ex Julio Obsequente. Affirmat
plurimi versantur. Minucius : Deus enim ligneus, rogi D idem Weitzius olim circulatores lanam in picto sci-
fortasse, vel infelcis stip tis portio ..... el deus &reus — pione lgestasse, ut pueris et fatuis imponerent : sed
vel argenteus de immundo vasculo, etc. Tertullianus, — ejus rei testem non profert, Itaque congruentius hie
Apologet. cap. 12: Quantum autem de simulacris ip- — lucus accipitur de arbore viltata, de qua plura ad
sis, nihil aliud deprehendo quam materias sororesesseva- — vers. cit. lib. 11 in Symm. Plinius, lib. xit, cap. 4,
sculorum insirumentorumque communium vel ez iisdem — de arboribus: Hec fuerunt numinum templa, prisco-
vasculis et instrumentis, etc. Arnobius lib. v1: Simu- — que ritu. simplicia rura etiamnum deo precellentem
lacra ista, Qu vos terrent,.....0s5a, lupides, &ra sunt, — arborem dicant: nec magis auro [ulgentia , atque ebore
aurum, testa, lignum sumptum ex arbore, aut commix- — sinulacra, quam lucos el in iis silenti: ipsa adoramus.
tum glutinum gypso : ez ornatibus fortasse meretricis, 305. Weitz. cum Egm., falsos. Heinsius cum
aut ex muliebri mundo, camelinis ex o sibus, aut ez — Thuan. et Alt., salsus, ut passim apud scriptores
Indici animalis dente , ex cacalulis, ollulis, ex cande- — homo salsus pro ridiculo, Mihi hoc loco faísus pro-
labris, ex lucernis, aut ex aliis obscenioribus vasculis — bum videtur, quamvis He nsio recentiores adhzereant.
congesta. Adisis Joavn. Ludovicum de la Cerda in $804. Ald., UÜrb., Hailsb. ἃ prima manu, Bong,
not. ad loc. cit. Tertulliani. supra, vanule ; vetustiores, rancide ; Alex. ranctde.
302. In Egm., Pal., Hailsbr., Alt., Noins., Watt. — Heinsius minime probat vanuíe, quia apud Martia-
À , 1, Q, Alex., ita legitur hic versus, (Quos terum — lem rancido ore loqui, et apud Persium ranciduikm
472
Vos eruditos miror et doctos virog
Perpen:a vitse quos gnberuat regula,
Nescire vel d'vina, vel moftalia
Quo jure constent, quanta majestas regat,
Quidquid creatum est, qux creav.t ouinia.
Deus perennis, res inacstimabilis,
Non cogitando, non videndo clauditur :
Excedit omnem mentis bumana: modum,
Nec compreheudi visibus nostr:s valet,
Extraque et iutus implet, ac supe: fluit,
410
215
1098 !utempora!is ante, quam primus dics :
Esse et fuisse semper unus obiinet :
Lux ipse vera, veri et auctor luminis
Cum lumen esset, lumen effudit suu :
930 — Ex luce fulgor natus hic est Filius.
Vis una Patris, vis et una est Filii,
Unusque ab uno lumine splendor satus, /
Pleno refulsit claritatis lumine.
PERISTEPHA NON HYMN. X.
471
Natura simptex pollet unius Dei,
Et quidquid usquam est, una virtus condid t.
Colum solumque, vim marini gurgitis,
Globos, dierum noctiumque pr:esides,
Ventos, procellas, fulgura, inibres, nubila,
Septentriones, hesperos, xstus, nives,
Fontes, pruinas, et metalla, et flumina,
l'rz2rupta, plana, montium convallia,
Feras, volucres, reptiles, natatiles,
Jumenta, pecudes, subjugales beluas,
1097 Flores, fruteta, germiua, herbas, ar-
[ bores,
935 θυῶ sunt odori, quzque vernant esui.
Hzc non labore et arte inolitus Deus,
Sed jussione, quam potestas protulit,
Mandavit esse, facta sunt qua non erant.
Verbo creavit omnifornem machipam :
Virtus paterna sempcr in Verbo fuit:
925
$90
940
. GLOSS.E VETERES.
907. Perpensa, temperata : perpensa res, id est equo
pondere repensa; equa reddita, I.
524. Pollet, pollere proprie exercere; sed hic pro
excellit, I. |
921. Globos, stellas : lunam et stellas dicit, 1.
429. Septentrióues, ursi, 1.
Sol. Prarupto, aspera, 1,
$99. Subjugales, equos, boves, et quidq«id :ub jugo
mittitur, 1.
994. Fruteta, virgulta humilia, I.
959. Veruant, florescunt, virescunt, l.
996. Molitus, conatus, 1l.
999. Verbo, Filio, 1.
940. In Verbo, in Filio, 1.
COMMENT ARIÜS.
e
balba de nare loqui dicitur. Nonnu'li veteres habent
raucide, et id tenet lso. Gis. prima ed., vanule, ad
oram vancide. Parrhasius, 4) ἐδ omne, scilicet quis.
$00. Chri-t'anos etbnici imperitos et ignaros voca-
bant : οἱ Christiani per derisum ethuicos peritos et
doctos. Sic Arnobius lb. 11 : Vos soli sapientia con-
diii, atque. intelligenti vi mera, nescio quid aliud vi-
deis, εἰ profundum..... Dicite, o festivi, et meraco sa-
pientio tincti el saturi potu, Respondet [tomanns con-
gruenter ad ea qua prafectus objecerat: Populare
quiddam sub colore glorie lllitterata credidit frequen-
tia. Verum de his plura Heraldus, Wowerus, Elmen-
horstius, Rigaltius, et praecipue Ouzelius ad. verba
Minucii, Studiorum rudes, litterarufn profanos, exper-
tcs, etc. Adde Elmenhorstium ad Arnobium pag. 38.
N. his enim - longiores esse non licet, et digitum in
fontes intendere satis fuerit. .
$08. Ald., moral.a : lege mortalia.
509. Egimn., quod. Vat. A, qui. Alii, quo. Ald. ,edat.,
male, pro regat.
910. Ald., creatum, quce, sine est. Vat. B, Alex.
Wor., Rat., Prag, et alii, creatum est, que, quod ex-
solet zternitas hac explicatione : Interminab:lis vite
lota simul et perfecta possessio : quze est definitio Boe-
Ui lib. v de Cons. pros. 6, communi omnium con-
C sensu probata. Hinc Deus esse et fuisse semper unus
ob'inet : et idem est in eo essc, tuisse, ac futuruin
esse.
318. Filius Dei est, et dicitur lumen de lumine.
Vide Apoth. vers. 278. .
920. Gis. huic; ad oram, hic. Hoc ret nendum cum
Scriptis.
921. Noms. , «na Filii sine est.
523. Alex,, Pal., Vat. B, claritatis numine. Alii,
lumine. .
527. Globus lune apud Virgilium, globus solis paula
post vers. 537. Respicit ad illud Genes. 1, 16, /u-
minare majus, ul praesset diei ; εἰ luminare minus, u
praesset nocti.
9395. Vat. D, Widm. a secunda manu, Mar., Hat.,
Prag., Gis. in textu secund:ze ed., pecudes. Parrha-
sius, Ald., Sich., et alii plures, pecua, quo voca-
bulo usi sunt Cicero, Livius, Plinius et ant quiores.
Vide Nonium in pecua. Fabr. edidit. pecora.
pressit Heinsius. Weitz., Sich., Egm., Hailsbr., Pal., D 354. Aler., Parrhasius , fructeta. Giselinus ita
ercatum est, qui.
9M. Joannes Filesacus, cap. 4, lib. 1 Select.,
hnnc locum illustrat aliis similibus Ambrosii, Cle-
mentis Alexandrini, Paulini et aliornm. Elmenhor-
$tius pag. 17 ad Arnobium similiter in hoc argumento
versatur. Inastimabilis est pretium omne excedens
apud Livium et Valerium Maximum. Cicero dixit
inzstimabile quod nullius est pretii.
912. Sich., vivendo. Metrum exigit videndo.
915. Gis. ad oram, extraque, et intra complet. Hila-
rius, de Trinit. 1m, Ipse extra omnia, in omnibusque.
Paschalius, dé. Spiritu sancto : Quem prasto esse per
onnia, id est inlra, extraque, non ambigo. Petavius,
tom. 1, Jib. "11, cap. 9, mulus allatis test.mouiis, eam-
dem sententiam conlirmat.
... 946. [ntemporalis vox est Cxelii Aureliani, Apuleii,
quanquam ab Aureliano pro inopporiuno sumitur.
311. Significatur :teruitas Dei, qus in ejus no-
mune, Ego sum qui sum, indicata est. Circumscribi
eiiam edidit, ed emendavit frutéecta : quod miror ab
lI-insio non esse animadversum, nam error typogra-
phicus Giselini in Heinsii editi«ne receptus est. At-
qui neque ver-us constat cum fructeta, et frutetum,
aut frutectum, ut alii scribunt; a frutez origine tra-
hit, non a fructus. Chamillardus ab Heinsii erro:e
Don cavit.
555. Lectio Parrhasii, ab aliis multum dissidet,
Qua sunt odora : queque vernantes come, Aldus con-
tra metrum, Que sunt odori, queque vernantes esui.
330. Parrhasius molitur. Theodoretus, Grzcar.
affect. lib. 1v : His itaque. verbis manifeste. ostendit
Deum non ez subjecia materia res omnes procreasse....
At rerum emnium Deus. opifex nec insirumentis, net
materia indiget, etc.
358. Vide hyin. Cath. 9. Omni hora...
939. De hujusmodi vocabulis omniformis vide hyinn.
.9 Cath., vers. 1 οἱ 2,
A15
Cognostis ip-um, nunc colendi agnoscite
Ritum modumqve : quale sit. templi genus,
θυ: dedicari sanxerit donária,
Qu: vota poscat, quos sacerdotes velit,
Quod mandet illic nectar immolarier.
JEdem sibi ipse mente in hominis condidit
1098 Vivam, serenam, sensuaiem,flabilem,
οἷν! ineapacem posse, nec destructilemn,
Pulchram, veuustau, praeminentem culmi..e,
Di- criminatis illitam coloribus.
lilic sacerdos stat sacrato in limine,
Foresque primas virgo custodit Fides,
[nnexa crines vinculis regalibus,
Posc:t litari victimas Christo, et Patri,
Quas 8cit placere, candidatas, simplices,
Frontis pudorem, cordis innocentiam,
Ῥ: 6:8 qnietem, castitatem corpor s,
1099 Dei timorem, regulam scientiz,
GLOSSJ£
511. Cognostis, noscitis, pro cognovistis, Y.
3555. Sanxerit, statucrit. — Donaria, dona, I.
516. Ip.e, Deus, |. .
943, Incapacem. qui non capit solutionem, T.
950. Discriminatis, discretis. divisis, separatis, va-
riis. — lllitam, pictam. — Coloribus , scilicet virtu-
tum, 1.
954. Litari, sacrificari, I.
995. Placere, scilicet illi, T.
299. Parcitatem, abstinentiam, ἵ.
900. Spem, sp son debet jacere: sed se erigit, ἵ.
$15
290
9^9
AURELII PRUDENTII CARMINA.
À
416
Jejuniorum parcitatem sobriam,
660 . Spem nmon jacentem, semper et largam ma-
. [num.,
Ex his amoenus hostiis surgit vaper,
Vincens odorem baisami, thuris, croci,
Auras madentes Persicorum aromatum :
Sublatus inde coelum adusque tollitur,
— Et prosperatum dulce delectat Deum.
Hanc disciplinam quisquis infensus vetat,
Vetat probatum vivere, et sanctum sequi,
Vetat vigorem men'is alte intendere,
Nostrique acumen ignis ad terram vocat,
Nec excitari vim sinit prudentia.
O mersa limo czcitas gentilium !
Ὁ careulenta nationum pectora !
O spissus error! o tenebrosum genus,
Terris amicum, deditum cadaveri,
915 Subjecta semper intuens, nunquam supra!
VETERES. e
261. Amonus, delectabilis. — Vapor, fumus, T.
262. Croci, genus pgnenti, Ι.
365. Persicorum, Persia regio est ubi abundant aro-
mata, 1.
$65. Prosperatum, benignum, I. Propitiatum, Vat. A.
$66. Infensus, molesius, 1. 0
567. Probatum, probabiliter, nomen pro adverbio, I.
909. Ignis, anime, qua est ignem nature, 1.
514. Cadaveri, corpori, quad resolvendum est in ca.
daser, |.
915. Supra, celestiq. Vat, A.
905
9.0
COMMENTAR'US
341. Hailab., cognoscis ? welius cognostis.
912. Prag. perperam, tempus genus.
915. Mar, que dicari, Vat. À, dedicari auxerit. Egm.,
quce dedicaris auxerit, Depravata sunt hiec omnia.
915. Vat. B, Mar., Rat., mandat; mel.us mandet, ut
poscat, velit.
346. Giselinus in suo codice invenit sedem pro
edem. Murmellio magis placet /&dem sibi ipse m^n-
tem. hominis condidit, ut consona non absorbeatur.
Neque id displicet Giselino, qui hanc etiam lectionem
e veteribus libris depromptam e-se testatur. [ta certe
edidit Lotterus. C:eterum hanc sententiam de templo
anystico in corde hominis szpius Prudentius noster
adornavit, sed hoc in loco elegantissime. Quam rem,
inquit Barthius lib. Lv, cap. 5, nemo unquam gratius
et suavius quam..... suavissimus augur, et olor Christi
Prudentius in Romano : /Edem sibi ipse, etc. In Epi«t,
] Petri, i, 5, Et ipsi tanquam lapides vivi superedifi-
camini, domus spiritualis, sacerdotium sanctum, offerre
spirituales hos'ias, acceptabiles Deo per Jesum Chri-
stum, Non solum sacrarum Litterarum sanctcramque
latrum testimoniis eadem sententia comprobatur,
verum etiam ethnicorum dictis. [ἢ nius, Ponegyr. ad
Trajan., Animadverto enim etiam deos 1psos non tam
accuralisadorantium precibus quam innocentia et casti -
tate latari ; gratioremque existimari qui delubris eorum
puram castamque mentem, quam qui premeditatum
carmen intulerit. De templo et araiu corde vide etiam
Berthaldum de Ara cap. 29.
5417. Parrhasius, Ald., flebilem; alii, flabilem. Ne-
brissensis recte flabilem expouit spiritualem. Sed cum
rogat, Quid si legas sTAbiLEM? ad carminis hujus le-
468 non attendit. Natura animae nostra his versibus
declaratur. ᾿
950. Per οοἰοτγοὶ discriinatos virtutes intelligo,
quis naturales sunt animis : nam supernaturales
vostea refert. Lactantius, lib. de Ira Dei, sub finem,
ctiam utitur voce destructilis : ubi tamen alii legunt
4lestructibilibus, non destructilibus.
C 551. Parrhasius, Alex. ἃ secunda manu. Hailsbr.,
sacraía in limine, Vat. A, Alex. a prima manu, sacrata
limin». Alii sacra'o in limine, sed in Thuan. deest in.
392. Fabricius id. explicat, quia sola fides victimas
gratas et legitimas adducit : hzeretice, quasi sola fides
placeat Deo. Primas ergo fores custodit fides, quia
sias [ide impossibile est placere Deo, et quia accedem-
tci ad Dewun oportet credere, quia est, etc. Exdem sen-
tentia exstat lib i1 in Symmach., vers. 92, Respondet
vel sola fides, doctissima primum Pandere ve.tibulum
vere ad penetralia secte.
355. Victims candidst» sunt immaculatze, ut prz-
scriliit Moyses cap. r1 Levitici.
931. Fabricius et Giseliuus, oris quietem. Scripti
lleinsiani, Weitziaui et nostri, pacis quietem. Fabri-
cius in jejunia, flagellationes, vota religiosa impor-
tune invehitur. Nam si tantum velit sine fide bas vi-
ctivas Deo non placere, nobiscum facit; sed ille
aperte vult tum unius fidei virtutem ultra quam par
est extollere, tum aliorum bonorum operum utilita-
tem imminuere : quam bzresiw szpissime in com-
mentariis inculcat.
961. Vat. B, vitiose, hostigiis pro hostiis, uti ibi
€ rreetum est. Prag., amenis hostiis.
965. E Persia aromata afferri solent. Nebrissensis
madentes interpretatur sparsas, scilicet per quas aro-
mata sparguntur. Sed bene etiam est madentes pro
inadidis : nam aurze aromatibus madeflunt.
307. Alicubi, probate : qux est glossa ad probatum
adverbii more.
69. Ignem de animi vigore, uti etiam de Deo
8:epe Prudentius dixit, et nos expl:cuimus.
212. Nationes pro gentibus et gentilibus. Carnu-
lentus. dixit Solinus.
. 919. Lotterus, mendose, nunquam summa. Fabri-
cius ait supra esse enallagen pro superna, ut constet
sermonis ordo. Posset conjici supera, et eo aliudit
glossa. Sed supra probum est.
D
411
Furoree summus, υδέέδιρ et dementis ew,
. 1100 Deos putare qui creantur nuptiis?
Ren spiritalem terrulenter quzrere ,
Elementa mundi consecrare altaribus ,
Id, quod creatum est, conditorem credere?
Deasciato supplicare stipili :
Verris cruere scripta saxa spargere :
Aras ofellis obsecrare bubulis,
Homines fuisse cum scias, quos consecras,
Urnas reorum morticinas lambere?
1101 Desiste, judex szeuli, &intum nefas
Viris jubere fortibusque et liberis;
Nil est amore veritatis celsius.
330
085
GLOSSAE
518. Terrulenter, in terra, I.
581. Deasciato, cum ascia inciso : ascia. planato, vel
[orma/o. Ascia genus instrumenti qxo [ormantur. res, 1.
3:9. Olellis, diminutivum ab offa, quod fructum si-
jrificat, 1. Particulis precisi, Mar.
585. Urnas, eepu'cra, Mar.
3587. Liberis, a servitio diaboli, l.
989. Asserentibus, afirmantibus, l.
990. Est, scilicet illis, I.
PERISTEPHANON HYMN. X.
479
Dei perennis numen asserentibus
$90 . Nihil est pavori, mors et ipsa subjacet.
Dudum coquebat, disserente martyre,
Asclepiades intus iram subdolam,
Stomachatus alto felle, dum longum sil.t,
Bilemque tectis concipit prsecordiis,
Tandem latentis vii furoris evomit :
. Pro Juppiter, quid est quod ex hoc audio!
Stat iuter aras, et deorum imagines,
Et, quod fateri cogor, in medio foro,
1109 Tacente memet, hic perorat perditus,
᾿ 400 Quidquid sacrorum est, ore feedans impio!
O fas priorum, moris o prisci status
VETERES.
B 591.Coquebat, parabat.—Disserente, hec dicente, I.
292. Subdolam, fraudulentam, |.
395. Stomachatus, íratus : stomachor, irascor, l.
394. Bilemque, fel, invidiam, vel iram bilis; nigredo
[ellis, unde ira proced 1, 1.
$98. Pro! exclamative : ah Deus! 1.
- 999. Perorat, loquitur, 1.
401. Fas, lez, l. -
A
$95
CQMMENTARIDUS,
5/8. Vat. À ἃ prima manu, Gis., Parrhasius, Vat.
Q. Alex., plerique Heinsiani, Bong ; Widm, a secunda
manu, £errulente. Ald., Weiiz., Mar., Rat, terrulen-
ler. Antiqujior. Prudentio scriptor qui terrulentus et
terrulenter dixerit, nullus occurrit.
879. Contra elementorum consecrationem dispu-
lavit etiam lib. 1 contra Simmacb,, vers. 297 et seqq.
$81. Ald., Mar. a prima manu, *Alex., Vat. Q,
stribunt deasceato. Urb., mendose, dissecato. Deascio (;
est ascia lz vigo. Exstat haee vox in Plau:o et in vett.
inscriptionibus. Ascia proprie est instrumentum fer-
reum quo fabri lignarii ad polienda ligna utuntur :
li-panis hacha, ut ego puto : nam runcina videtur
esse cepillo, scobina genus limse δὰ abradendum.
Vide epistolam Mazochii de dedicatione sub ascia.
Tertullianus, Apologetic. cap. 129: In deos vestros per
umnia membra incumbunt ascit, el runcine, el scobi-
ne. Minucius: Deus enim ligneus, rogi forlasse, vel in-
felicis stipitis portio, suspenditur, ceditur, dolutur,
euncinatur. Barthius bunc Prudentii versum confert
hb, iv, eap. 12, cum versu Tibulli eleg. 1v lib. u, Seu
vipes habet desectus in. agris. Ita enim legit pro de-
sertis ex uno codicum Palatinorum. Nam utcunque
rudis stipes, aliquo tamen modo cultus erat, ut qui
numen aliquodinter czleros crederetur habere solus.
Qua de re dixi ad vers. 1005 lib. n in Symm., in si-
mili Ovidii versu. Sed verior videtur lectio quam ibi
indicavi, desertus a desero, ἃ quo est desivi et deserui,
desitus el desertus, hoc est plantatus. Alii scribunt
dissero, dissevi, disserui, dissertus, dissitus, eadein
significatione. Macrobius, lib. 1 Sat., cap. 18, hos
Soevii versus exscribit: Hoc genus arboris in prolatis
finibus Graiis Disseruere , novos. fructus mortalibus
s.
382. Simulacra olim in basi inscribi solebant: hinc
sa1a inscripta. *ues immolabantur Cereri, Cybele,
Done De:, Marti, Termino. Eos sues non fuisse
proprie verres, sed maiales, aut, ut Varro appellat,
neírendes , notat Fabricius, Differt autem a verre
maialis, ut ab ariete vervez, ab equo cantherius, et
ab hirco cper.
985. Ald,, Widm., Bong., Vat. Q, scribunt offellis;
sed ab offa tieri ofellam extrito uno f, probat quan-
Lilas primae vocalis, qua est brevis. In glossa pro
fructum fortasse legendum frustum.
985. Nebrissensis legit deorum, non 1nale. In his
versibus sermo est, ut ego opinor, de imperatoribus
iu deos reiatis, quorum urnas Romani osculabantur.
Morticinus proprie est ab se mortuus, non 8b alio oc-
cisus. Vocantur ergo urnas morticine sepulcra in
quibus corpora defunctorum jscebant. Nonnulli inter-
pungunt ÜUrnas reorum .morticinas lambere, boe esi
sepulcra et carnes morticinas. Fabricius banc supet-
8'itionem, ut vocat, Italis objicit, quod urnas in qui-
bus corpora sanctorum jacent exosculentur. Verum
hzc religionis verzeque pietatis, non superstitionis,
signa, apud omnes catholicos vigent, el viguerunt
semper, ut ex ipso Prudentio liquet, Quid ergo Pru-
dentins ethnicis exprobrat ? Quod homines et scele-
ratos quidem, pro deis colerent. Non enim ea vene-
rationis obsequia illis exhibebant, tanquam hominibus
sancus, verique Dei amicis, sed tanquam propria di-
vinitate przeditis.
387. Weitz. cum nonnullis suis, fortibus, et liberis.
Metrum postulat fortibusque et. Jubeo tibi Grzcismus
est posterioris evi, quam aurei ssculi scriptoribus
familiarior. Scioppius tanquam maxime Latium id
defendebat ex Cicerone, Livio et aliis.
388. Aliqui habent nihil, 1n Vat. B. ita hi versus
disponuntur: 1. Nihil pavori; 2. Nilest amore; 5.
Det perennis. .
$89. Vat. A, B, Q, Weiiz., Widm. supra, et alii
vel a prima, vel a secunda mauu, numen. Alex., Urb.,
Mar, a prima mauu, Rat. ἃ veteri manu, Ald., Par-
rbasius, nomen.
590. Vat. B., M:r., Rat., nil pavori est. Non con-
stat versus. Fabr., Gis., Heins., nihil est pavori. Par-
rhasius, Ald., Hailsbr., Alex., et alii, nihi pavori est.
Ald., repugnante carminis lege, trajecit verba est,
ei mors pro est, mors ct.
$98. Ald., mendose, phoro pro foro.
$99. Ald., Mar., Prag., Weitz., Hat., Parrhasius,
Tornzs. et alii, hic perorat. Gallandius secutus id
est, ac putavit inendum esse in Chamillardo ac pgo-
rat. At Ileinsius przetulit ac perorat cum Egm., Pal.,
Thuan., Noms., Vat. A, Alex. et aliis. Pro perditus,
D
Prog. liabet perditos cum hac glossa, id es! orando
suadet perditos sibi credere. Verum parum Latine id
diceretur. '
401. Ald., Hailsbr.. O fas piorum. Melius priorum.
]n nonnullis vulg., motis, perperam, pro moris. Ne-
brissensis, qui cum Aldo legit o fas piorum, exponit,
heu pietas, o fas ! Dici autem solet fas de his quae pos
religionem licent.
ἀτὸ ,
' [uventa regum pro salue publica
l'ompiliorum nostra carpunt s:ecula.
Qui» hos sophistas error inverit novus,
405 — Qui non colendos esse d vos disputeni? .
Nunc dogma nobis Christianum nascitur
l'ost evolutos mille demum consules
Ab urbe Roma, ne retexam Nestoras.
Quidquid novellum surgit, olim non fuit.
Vis summa rerum nosse? Pyrrlam con-
[sule.
11093 Ubi iste vester tunc erat summus
. [Deus,
Divum favore cum puer Mavo. tius
Fundaret arcem septicollem Romulus?
Quod Roma pollet auspicato condita,
GLOSSAE
405. Pompiliorum, patronymicum. Pompilius pri-
mus invenit culturam deorum, ut populum a furore
belli revocaret. Pompilius Numa, aui ferociam populi
ad sacra convertit, -— Carpun', disrumpunt : carpere
est minu'atim rem distrahi ; inde carpunt, id. est dis-
rumpunt et vituperant. --- Sacula, tempora, 1.
4U4, Sophistas, id est callidos : sophos sapiens, so-
phisia callidus et ingeniosus argumentator ; falsos con-
clusores, l..—
407. Consules, qui is'os coluere deos, l.
408. ltetexam, ne computem proferam. — Nestoras,
anliquos reges. Nestor rez Grecorum antiquissimus
qui coluit deos; et inde excrevit illa nefanda consue-
ludo, 1.
410. Pyrrham, uxor fuit Deucalionis, 1.
412. Divum favore, in honore deum. — Mavortius,
AURELII PRUDENTIE CARMINA.
ἃ 415
480
᾿ Jovi Statori debet, et diis cteteris.
lJoc sanctum ab sevo est, hoc ab atavis tradi-
[uua :
rlacanda nobis pro triumphis principis
Delubra, faustus ut secundet gloriam
P'rocinetus, utque subjogatis hostibus
110A Ductor quietum frenet orbem legi-
[bus.
Accingere ergo, quisquis es, nequissime,
Pro principali rite nobiscum deos
Orare vita : vel, quod hostem publicum
Pati necesse est, solve paenam sanguine.
Sprevisse templa, respuisse est principem.
Tunc ille : Nunquam pro salute, et maximis
Fortissimisque principis cohortibus
42)
425
VETERES
D bellicosus, vel filius Martis, 1.
443. Septicollem, qwxía septem monticulos FRowa
cing t, ἴ.
44. Auspicato, adverotum pro auspicio, I.
415. Statori, Romulus etiam, cum quadam vice
insequeretur ab hostibus, fugiente exercitu, vocavit Jo-
vem; lunc stetit. exercitus [ugiens; unde Jovis Stalor
dicitur, 1.
416. Ah zvo6, ab iniiio, I.
448. Delubra, templa. — Faustus, felix, beatus. —
Secundet, prosperet. — Gloriaus principis, I.
419. Procinctus, paratus, apparatus bellicus, 1.
430. Frenet, rega!, I.
431. Accingere, preparare, 1.
493. Rite, récte, l.
426. Tunc ille, scilicet ait, l.
COMMENTARIUS.
405. Ir.telligit superstitiosas nugas Num: Pompilii, C rv de Benef., cap. 7. In vet. inscript. legitur : 1. 9.
404. Christiani ab ethnicis sophiste d cebantur;
eti:m Salvator noster a Luciano crucifixus sophista,
&cilicet boe vocabulo sumpto pro homine qui captio-
sis argumentationibus alios deciperet. Rationem ad-
dit Prudentius, quia deos colendos 68:6 negabant.
Ilinc pariter athel, impii, profani, sacrilegi nuncupat.
407. Mille consules sunt mille anui.
408. Per Nestoras intelligit tempora heroica. Sz:pe
Prudentius plurali num: ro effert nomina singularis
alicujus honifnis, ut Pompilios, Deucalione«, Nesto-
ras, et inter numina Junones, Cythereas, Priapos.
409. De novitate religionis, Christianis objecta,
vide lib. n contra Symmach., Lactantium de Mort.
perseeut, cap. 2, Arnobium lib. 1 et it.
410. AIJ., Vat. Q, Vis summam rerum nosse? Pyr-
rham cousule, Non patitur lex carminis. ln Mar. vide-
tur fuisse summa, sed factuin postea summam, et
deinde consulem ; sed induc:um eiat m. Rat., Vat. B,
consulem, hoc vidclicet sensu, Vis summa rerum,
nosse Pyrrhum consulem, ]n Alex. deest interroga-
tionis nota post nosse. Vera tamen lectib est ea quam
exhibui, et tenent plerique.
A14. Vat. B mendose, pollet auspicio.
415. Rat, contra metrum, debetur. Nonnulli scri-
bunt dis pro diis. Jovis Statoris imago exstat apud
Monifauconium, Auriquit. Rom. exilic. tom. I, pag.
59, cuin epigraphe lov4 SrATORI. Cice: 0 contra Cati»
linam àd equites Romanos: Jupiter Stator, quem
* vere hujus imperii Statorem majores nostri nominave-
runt : cujus templum a Romulo, victis Sabinis, in Pa-
[«tii radice cum Victoia est collocatum. Dictum ita
volunt, quod milites Romanos adversus Sabinos
pugnantes stare fecerit. Seneca vero aliam rationem
affert, quod cjus beneficio starent omnia. Vide lib.
M. STATORI.
416. Ald., Parrhasius et nonhulli vulg., ab avis,
Repone ab atavis ad metricam rationem. Apud Minu-
cium : Quanto venerabilius ac melius antistitem veri-
εις majorum excipere disciplinum? religiones traditas
colere? Deos, quos a parentibus ante imbutus es, timere,
quam nosse familiarius, adorare? Similia Symmacbus,
ut in libris contra eum potes observare.
48. Delubra notat Fabricius csse e lignis dea-
sciatis sacella, in quibus plures dii sub uno coluntur
tecto. Alii aliai significationem tradunt, et delu-
brum esse dicunt fustem delibratum, sive dedo'atum,
quem veneraban:ur pro deo. De omni sacra 88 46 de-
lubrum passim et sine ullo d scrimine dicitur.
419. Rat. vitiose, utique y ro. utque. Barthius hinc
colligit lib. χει A-lv., cap. 12, procinctum Christiano
etiam zvo exercitum siguificare. Proprie procinetus
est apparatus militaris ad pugnam ineundam, sive
Ὁ exercitus ipse expeditus ac paratus ad bellurh.
430. Virgilius 1 Eu. 527, Gentes frenare su .
421. Virgilius lib. n: Quisquis es, amissos hinc jam
obliviscere Graios. Fabricius advertit superbum esse,
et de ignotis vulgo dici, Quisquis es. Confer com-
ment. ad vers. $1 praefationis Carminum : Dicendum
mihi ; Quisquis es.
422. Prag., ritu : emenda rite. Imperatoris vitam
vocat principalem.
425. Egm. male , principum pro principem. Codex
Marietti sic legit, et distinguit Sprevisse templa, re-
spuisse principem : quod melius videlur Marietto, ut
sensus sit, Solve poenam quod templa spreveris et
respueris principem. Mihi minus id placei. In eodein
"Mar. videtur fuisse pro div. script. templum pro prin-
cipem ; sed resistit metrum.
Auter preesbor, quam (dele αἱ militent,
Cbrisiique lymphis ut rensscan!iur Patri,
450 — Capiant et ipsum coelitus Paraclitum :
1105 Ut idolorum respu nt caliginem,
Cernant ut illad lumen xternz spei,
Non succulentis influens obtutibus,
Nec corporales per fenestras emicans,
Puris sed intus quod relucet mentibus.
Pupilla carnis crassa crassum perspicit,
Et res caduca, quod resolvendum est, vi-
[det:
Liquidis videndis aptus est anim liquor :
Natura fervens sola ferventissimze
Divinitatis vim coruscantem capit.
Hoc, opto, lumen imperator noverit
Tuus, meusque, εἰ velit fieri meus;
Nam si resistit Christiano nomini ,
Meus ille talis imperator non erit :
Scelus jubenti, crede, nunquam serviam.
A53
ἐὺ
us
PERISTETRANON HYMN. X.
488
λ Staus, ministri, clamitans judex ait,
Sta'is, manusque €o:.tinetis vindic s ?
Non rupt: sulcis dissecatis viscera? ——
Animam nec in:us abditam rimamini,
Erumpit unde vox profana in principem ?
3108 Scindunt utrumque milites teterrimi
Mucrone h:ulco pensilis latus viri,
Sulcant per artus longi tracti vuluera,
Obliqua rectis, recta transversis secant ,
Et jain retectis pectus a!bet ossibu-.
Nitendo anbelant, diffluunt sudoribus,
Cum sit quietus heros in quem sxviunt.
Ic int r addit sponte Homanus loqui;
Si qusris, o prafecte, verum noscere,
lloc omne quidquid lancinamur non dolet :
Dolet quod error pectori insedit tuo,
Populos quod istos perditus tecum trahis :
Currunt frequentes undique ad spectaculum
Ge::ti'e vulgus, heu! gemenda corpora ,
450
455
400
B
GLOSSA VETERES,
428. Fidele, fideliter, 1.
455. Succulentis, udis fletibus, nebulosis, — la-
flueus, scilicet illud lumen, 1l.
436. Crassum, pro crasse, l.
458. Liquidis, puris. — Liquor, puritas, 1.
459. Natura fervens, anima. — Ferventissimz, avi-
dissime, 1.
443. Si, si (amen, I.
445. Crede, mihi, 1.
441. Vindices, que debent vindicare nos a talibus, 1.
449. Abditam rimamini, absconditam scrutamini, 1.
450. In principem, contra, |.
A52. [liulco, fissili, ecaginato. — Pensilis, penden-
lis, * “
455. Tractim, trahendo, ut major esset cruciatus, idea
tractim secabant, 1. Continmatim, Vat. A.
456. Nitendo, ínsistendo, vel incumbendo, 1.
COMMENTARIUS.
498. Parrhasius legit quam fidei μὲ militent, ut
voce Apuleius.
longa sit secunda in fidei. Contra consuetudinem C 458. In nonnullis vulg., quidus, male, pro liquidis,
Prudentii id est, et membran: obnituntur. Vide com-
ment. ad. vers. 62 Dittochzi. In allocutionibus im-
peratorum ad exercitum praecipue laudabatur fides
militum : et in nummis vett. occurrunt hujusmodi
verba, Fides militum, fides exercitus, fides exercituum.
Vide Anselmum Bandurium de Nuwiam. Similiter in
vett. inscriptionibus, Legiones fideles. De hac fide
sermo nunc est ; in vers. 864. de fide Christiana.
Justin:s ad Antoninum Pium, ut notat Chamillardus :
Nos solum Deum adoramus, et vobis in rebus aliis [e-
Ium presiamus obsequium, imperatores ac duces homi-
mum esse. fatentes, et simul rogantes μὲ cum imperii
potestate sanam mentem obtinere comperiamini.
Arnobius, lib. iv, sub finem : Nostra quidem scripta
cur igni! us meruerunt dari ? cur immaniter conven i-
cula dirui? [n quibus summus oratur Deus, par cun-
rtis. εἰ venia postulatur magistratibus, exercitibus, re-
gs, eic. Athenagoras in fine Apologize similia ha-
!, ubi videri possunt ποι Maurinorum.
450. In Rat. sciolus aliquis propter vocem Para-
clirum, et idolorum, itv mutavit hos versus, erasis
prioribus, Ipswnmque flamen celitus cap.ant sacrum,
Cacode'monumque respuant caliginem. Satis intelligi-
tor ineptum huuc correetorem artem metricam ita
percepisse, ut ipse versus faceret, non ut Prudent i
versus emendaret, 1n Mar., Paraclytum, minus bene,
pro Paraclitum.
431. Aldus videtur data opera edidisse uti dolo-
rin, ne secunda in idolorum corriperetur. At nulla
opus est correctione, et scripti jubent legi &t ido[o-
rum.
432. Ald., mendose, illum pro «lud. Gis., Weitz.,
cernant et ; plerique alii cernant ut.
93. Oculos succulentos dicit ob humorem et suc-
cun immodicum quo hebetes fiunt. Simili significa-
tione in przf. Hamart. furores succulentos, et l'auli-
hus ad Cyther. succulenti corporis. Utitur etiam bac
De hoc vocsbulo liquidus pro spirituali consule pro-
leg. cap. 15.
413. Ald., Urh., Cauch., Oxon., Rot., unus Tor-..
rent. et alii, resistat. Plerique, resistit. Hailsbr., rc-
8:stís.
445. Cauchius malebat nunquam inserviam. Cur,
invitis seriptis ?
450. Thuan., Ileins., erupit pro erumpit.
451., Vat. B, Mar. supra, duo Torrentiani, Gis.
ad oram, utrinque pro utrumque. Pro teterrimi Prag.,
Mar. ἃ prima» inui, deterrimt. Viva imago horrendi
tormenti his versibus exprimitur. Sagittarius cap. 5
censet lios versus capiendos esse de sc: rpionibus,
quod genus era! flagelli ἃ scorpionis cauda d.cti,
uia arcuato νὰ nere ἄν ΟΝ infigebatur. Vide cap. 4
ἃ lonii, et tabulam ix. Án autem in ecu'eo Romanus
mar. yr ita cxesus fuerit, dicam ad vers. 491.
454. Mar., transversi, et pro div. script. transversis.
453. Fab:icius hypallagen agnoscit pro ossa albent
retecto pectore. I
457. In heros corripitur o, quamvis εἷς o mega,
quod neque a Chamil'ardo, neque a Cellario, neque
a Teolio in suis indicibus est animadversum, ut
osteudi ad vers. 52.
458. Nonnulli vulg., audet eponte.
460. Weitz. cum Egm., Hails^r. scripsit lacinamur.
Reiinendum /lancinamur. In Vat. Δ est laniamur ; in
Vat. B lanzinamur.
461. Ald., Gis., insidet. Sc ipti potiores, insedit.
Galland. cuin Ald., Tofn., et Paris. ed. Patrum, in-
sidet.
462. Ald., Torn., Galland., Widm., Bong., contra
metri rationem, Populos quod istos tecum trahis per-
ditos. Ambr., Thuan., a manu secunda, Parrbasius,
perditus tecum trahis. Thuan. a mauu prima, perdi-
tum, quod verum putat IHeinsius. Sic apud Terentium,
Cur te is perditum? Teolius in uno Vat. eamdem scri.
483
465
[tremunt.
Audite, cuneti, clamo longe, ac przedico :
Emitto vocem de catasta celsior :
Christos paternze glori: splendor, Deus
Kerum ereator, noster idem particeps,
Spondet salutem perpetem credentibus;
Anime salutem, sola qu: non occidit ,
Sed juge durans, dispares casus subit,
Aut luce fulget, aut tenebris mergitur,
Christum seceta, Patris intrat gloriam :
Disjuncta Christo mancipatur tartaro.
Curanda mercis qualitas , quzenam mihi
6:0
5
AUREL!I PRUDENTI! CARMIN .
11097 Cradumque uostize sortis exemplum A
484
Contingat olim perpetis sabstantis :
Nam membra parvipendo quo pacto cadant,
1108 Caeura certe lege naturz suz.
Instat ruima : quod resolvendum est ruat.
N«c distat, ignis et fidiculze sxviant ,
An corpus zegrum languor asper torqueat,
Cum saepe inorbos major armet szvitas.
Non ungularum tanta vis latus fodit,
Mucrone quanto dira pulsat pleerisis.
Nec sic inusta laminis ardet cutis,
1109 Ut febris atro felle venas exedit,
Vel summa pellis ignis obduetas coquit,
Papulasque fervor sestuoeus excitat :
480
483
GLOSS;E VETERES.
465. Crudum, crudele, 1.
410. Perpetem, perpes, perpetis, permanens, 1.
&12. Juge, diu, pro jugiter, 1.
415. Disjuncta, sep1rata.— Mancipatur. capitur, Ἰ.
4T1. Olim, ix futuro, 1.
478. Pacto, lege, 1.
481. Fidiculz, funes ad flagellandum. Quamvis fi-
dicula a fidibus dicatur, in hoc tamen loco significat
ungulas, vel. genus tormenti quo rei in eculeo suspensi
B torquentur, ut fides et veritas inveniatur. Fidicula ge-
nus tormenli, vel ferri. subtilissimi , quo incidebantur
martyres, 1.
485. l'leurisis, morbus, vel dolor laterum, 1.
486. Inusta, valde usta, 1.
488. Summa pellis , summita'em papularum, 1. —
Ignis, sacer ignis, Mar. — Obd' ctus, latens, 1.
489. Papulas, pustulas, Vat. Α.
COMMENTARIUS.
puram invenit; sed non bene ait majoris momenti
codices apud Heinsium habere perditum. Fab., Po-
pulos trahis tecum quod istos. perditos. Gis., Populos
quod istos perditus tecum trahis. lizec placet scriptura;
nec displicet Populus quod istos pe*ditos tecum trahis.
lllud Terentii, Cur te is perditum? dissimile est, n. m
aliud est trahere, aliu ire.
465. Parrhasius, crudum qua : corrige erudumque.
Vat. B, Mar., Rat. ἃ prima manu,
es trahunt : rectius alii tremunt.
467. De catasta di. tum ad vers. 56 hymni 1 Pe-
risteph. Apud exteros scrip'ores catasta est pegma
ligneum quo servi venales prostabant. Hie denetet
locum eminentiorem ubi de reis supplicium suneba-
tur. S. Cy,rianus epist. 28, alias 23; sive epist. 5,
libr. n de Aurelie, qui in catasta Cliristum eenfessus
fuerat, ait eum de catasta in pulpitum venisse, quod
lector ab ipso fuerat ordinatus. De catasta videri
possunt Galtonius et Sagittarius, qui aliorum errores
corriguat. Ih. homilia ὃ S. Chrysostomi, sive alterius
Chrysostomo sequalis, de S. Romano mentio fit ecu-
lei : Suspendentes in eculeo lacerabant; ille vero tan-
quam vite arborem ecaleum amplexabatur. Sed Grzce
solum 6st τὸ ξύλον, lignum, nee certum puto Roma-
num in eculeo sospeusum, ut postmodum dicam.
468. Parrhasius ita legit bos versus, Christus pa-
terna e gloria splendor : Deus Rerum creator : nostri
' et idem particeps. Cbristus splendor gloria Patris di-
citur in Epist. ad Hebrzos, 1, 5.
469. Prag., Lotterus , nostri jdem : fortasse nostri
et idem, ut. Parrliasius.
470. Bailsbr., perp tim.
474. Nonnulli vulg., intrei.
416. Mar. pro div. script., curandum. Sed metram
ei sensus exigunt curanda. Cauchius castigahat Cu-
randa merces qualis, et quenam mihi; additque Hein-
sius propius. ad vulgatam accedere qualis, ac quanam
mihi.
4:8. Luci'er Calaritanus in libro, Moriendum esse
pro Dei Filio: Quantum ad exitum, nihil interest, clavo
per te, an lancea moriar, reatr.ciis post terga manibus,
«n porreclis sparsisque, etc.
419. Weitz. cum suis, certa. Alii concinnius, eerte.
45θ. Sieh., Bong. a prim: manu, cadat pro ruat.
481. Vat. B, Urb., Prag., Mar. supra, Weitz., Gis.,
«gnes.. Probatiores cum Ald., ignis. Pro et Fabr. an.
Ald., Weitz., Gis., Partbasius, Alez., Vat. Q, Urb.,
idin., Bong., C
Lotterus, et alii, fidicula. Pr»g., Ádicle, quod ex-
pressit Heinsius, quamvis varietatem lectionis mon
iudicaverit. Multi putant fidiculae esse flagella ; a'ü
instrumenta quibus rei alligantur ut veritas ab eis
extorqueatur; alii ungulas ferreas, at dictum est ad
v:18. δὲ Per. 1. Minus probabilis est sen'eniia Magii,
idem tormenti genus fuisse ac eculeum; aut Laurcen-
tii Valle, qui instrumentum ex duobus ob!iqua:is
lignis fuisse opinatur. Pro ungulis Isidorns, lib. v
Orig., cap. 27, clare fidiculas accipit : Ungs'e dicte,
quod effodiant. He et fidicule, quia iis rei in eculea
torquentur, ut fides inveniatur. Eodem sensu fidicules
usurpare videtnr Prudentius vers. 550 hujas hymni.
Nihilominus alií ftdieulas pro nervis seu fmmiculis
quibus rei alligabantur et distendebantur, sumunt,
auetoritate grzsertim Suetonii et Valerii Maximi.
Nihil prohibet quominus eadem vox duplicem signi-
flcationem, aut aliam alio tempore babuerit.
488. Nonnulli scribunt langor.
485. Weitz. cum Egm., sevilas : id conj
Cauchius, et tenuit Heinsius cum aliis. Giselinus
e iam in emendatis monuit ad marginem ascriben-
dum sevitas pro div. seript. Plerique habent sevitia.
Sed Murmellius notat in sexta regione hu.us carmi-
nis vix alium pe/fem inveniri quam iambum ; adeo-
que mavult sevcaes, quod verbum reperitur apad
ellium. Alii tamen in Gellio legunt secvitas, uti
etiam in Apuleio. Certius hec vocabulo usos est Fir-
micus,. Parrhasius legit Cum sepe morbus major, ac
scvitía, Sed deest sensus, et metrum obstat. Fahri-
cius in Poetis Christianis edidit sewitia, sed in com
ment. peculiari ad hunc hymn. observat saites esse
vocem antiquam peo savitta.
484. Egm., fodet, non bene.
485. Weitz., Vatt. A, B, Q, Mar., Aler., pleurisis,
quam veram scfiptur»m esse affirmat Heinsius.
Multi tamen, etiam veteres, babent pleuresis. Non-
nulli vulg., mole, Quanta pro quanto; nec melius alii
distinguunt fodit Mucrene, quanto. De pleurisi recte
mucro dicitar : qui morbus Haliee puniura appella
tur.
486. De laminis quibus corpora martyrum inure-
bantur, vide Gallonium cap. 6.
488. Ald. mendose, summam.
489. Virgilius, nt Georg.., in fine : Ardentes pa-
pule, atque immundus olentia sudor Membra sequebatur,
Credas cremari stridulis cauteribus.
Miserum putatis, quod retortis pendeo
Extentus ulnis, quod revelluntur pedes,
Compago nervis quod sonat erepantibus :
Sic ejulantes ossa clamant dividi,
Nodosa torquet quos podagra et arthrisis.
1130 Horretis omnes hasce csrnificum ma-
[nus.
Num mitiores sunt manus medentium,
Laniena qnando szvit Hippocratica?
490
495
PERISTEPIANON ΠΥ͂ΜΝ. X. -
LY
480
Vivum secatur viseus, et reeens cruoi
500 Scalpella tingit, duin potredo abraditur.
Putate, ferrum triste ebirurgos te:s
A111 !nferre costis, quod secat salubriter.
Non est amarum quo refermatur salus.
Vjdentur isti carpere artus tabidos :
505 Sed daut medelain rebus intus vivid.s.
Quis nescit sutem quanta corruptela sit
Contaminatz carnis, ac solubilis ?
Sordet, tumcecit, liquitor, letet , dolet,
GLOSS/E VETERES.
490. Cauteribus, hic, et hac cauterium facit sub. — crassummus medicus; indeadjectivum llippocraticus, l.
secunda et tertia declinatione; et diclum cauterium a
caste tenendum ne se homo coquatur, 1.
499. Viscus, caro, 1.
900. Scalpella, id est ferrem, quibus abraditur pu-
495. Nodusa , qua nodis inest. — Arthrisis, arthe- B tredo ab os:ibus, 1.
sis , vel artisis dentium dolor , vel communiter omnium
. articulorum ; eL sumpsit nomen a passione articulorum, l.
498. Laniena, ferrum medicabile, vel locss ubi ani-
malia mactantur, vel ipie pecudum laniator ei hominum
carnifex a laniatura dictus. Laniola locus ubi medici
[zeiunt medicinas , et [aniant. carnes infirmorum. —
ippoeratica. Hippocrates medtcus ; inde Hippocratica
dicitur medicina, a principe medicorum dicta. Hippo-
504. Chirurgos, medicus dicitur, qui homines inci-
dere solet ; chirurgus a manuum operatione dicus :
χεῖρ enim Grace manus dicitur. Chirurgi medici mauu
medicinam operantes ; «hira enim Grece manus : ein-
pirici vero, tantum intellectu morbum cognoscentes ,
salutem corporum tanium voce indicant , mambus nihil
operantes , |.
904. Isti, chirurgi, I.
COMMENTAR!US
490. Widm. supra, cremari ul. stridulis. Ald. edi-
derat cauteribus, correxit cauteriis. Sed cauteribus
verum est : quo vocabulo alias etiam utitur Pruden-
Gus. G'ossa ridicula est. Quanquam omnes hujus-
cemmo i glossarum ineptias notsre uon fuit animus :
quod «i ante non monui, nunc moneo.
491. Neminem vidi qui non hos versu: de suppli-
cio eculei accipia'. Ac revera in Vincentio vers. 109
ei seqq. eodem modo descr.bi videtur eculeus. Ve-
rum in Romano id ob:tat, quod judex jusserat qui-
dem Romanum eculeo torqueii, sed admonitus no-
bilem esse virum, Jubet. amcceri nozialem stipitem,
Plebeia clarum pena ne damnet virum, Vide vers.
408 et seqq. Praterea certum est martyres extra
eculeum suspensos, interdum fuisse ungulis excarni-
ficatos : nam suspeundebaniur, ut. carnilices com nuo-
dius ungulis corpora exararent. Itaque probabile est
Romauum suspensum fuisse bracbiis post tergum
revinctis , atque ejus pedibus gravia pondera alligata
fuisse. Vide tabulam 1, lit. B, et tabulam xi, lit. A.
Fulvius Cardulus in not. ad bist, SS. martyrum Abun-
dii et soc. tradit a nonuullis definiri eculeum , genus
tormenti quo vinctis superne manibus, et appensis utri-
que pedi gravissimis ponderibus , homo pendens imma-
niter torquetur. Sed ipse in aliam videtur abire «en-
tentiam, et Prudentius eculeum nozialem slipi:em
vocavit.
492. P:ag., exteneus ulnis.
495. Weitzius Aldo affingit erepitantibus; et ita
quidem Aldus edidit, sed in emendatis mutavit in cre-
pantibus. Fulvius Cardulus ioc. cit. intelligit nervcas
funes quibu. membra devincta erant , crepare. Αἱ
Prudentius clare loquitur de nervis corporis, qui cre-
pahant, dum n:mium merubra extenderentur.
494. Vat. À scribit hejulantes.
495. Arthrisis vera scriptura. ab. [feinsio dicitur;
uam tamen vix invenias in eodicibus. Ald., Fahr.,
Cis., arthresis. A'ex., Prag., artesis. Urb., Vat. B,
Mar., Hat., arthesis. Vat. Q, atresis. Pal., artresis.
Parrhasius, arfisis, et id vocabulum Prudentii pro-
ium 6586 ait pro morbo articulari quem chiragram
rzci vocant. Nescio quis, vulgata hujus loci scri-
tura nixus, artesin Latinis lexicis in-eruit. Eum re-
ellit Giselinus, quia eum hic morbus articulorum
Gr:ecis dicatur. ἀρθρίτις, tempore Prudeniii eum ar-
tRresin nunciparunt. Sic ex pleuritide pleuresin . e«
phrenitide phrcnesin fecerunt. Inaniter vero G.selinus
C
laborat ut persuadeot inscitia Grzce lingu:e nu,us-
modi vocibus ita formatis usum fuisse Prudentium,
et inedi m in eis corripuisse. Nam primum jam con-
cedit tertiam Latinis esse sic satis notam ; sed ita ut
(addit) Juvenalis , Martialis εἰ alii Grece docti ejus
mediam produxerint, solus Prudentius corripuerii;
Deinde cum Prudentius jam sua s:eiate videret οὐδ
voces in usu esse, et ita vulgo pronuntiarl (quis enim
hoc neget?) ut ab ipso efferuntur, cur, qnamvis Graece
esset doctissimus, contra ecclesiasticum usum et sui.—
tem, oris consuetudinem agere deberet ? Preterea
constat ante ipsum mediam in plrenesis a Sereno
fuisse correptam. Denique Auso ium Grzce perium,
fuisse nequit verti in dub um; et tamen hzc ipsa 4:5
in Prud ntio reprehenduutur, ve! alia prorsus siumi-
lia, aut explicatu difficiliora, in Auson:o passim oc-
currere compertum est. Verum de his ube:ius diximus
in prolegom. P«d gra etarthrisis conjumguntur etiam
a Lucilio apud Nonium pag. 166, Quod deformis senez,
arthriticus ac podagrosus. Alii legunt povdidus, alii per-
ditus pro arthriticus.
4985. P:rrhasiss, has : lege hasce.
498. Mar. a prima manu, Vat. D, Prag., lammina,
vel lamina; Lotteius lamiena pro laniena, 8ed eor-
rupte. In Rat. recens corrector , abrasis prioribus,
At quando sevit [amina accensa Hippocratis. Hoc ul-
timum verbum prius ita erat. In Hippocratica ante-
D penultima producitur eadem li entia qua in idolium
corripitur, ratione accen us Grzci in /lippocrates,
Laniena Hippocratica est par$ medicinze quz chirur-
gice dicitur ; aut tota medicina appellatur lapiena ab
ea parte.
499. Boher. prior, ezsecatur. Quid sit visces, vide
ad hymn. S. Cassiani vers. 56. Visceratio dicta, cum
carnes distribuebantur viritim. Livius, lib. vm, eap.
22, Populo visceratio data a M. Flavio in funere maris.
560. Ald. vitiose, scalpellam.
501. In nonnullis vulg., patatur, male et contra
metrim. Torn., chirugos , mendose.
508. Ex Epist. ad Galat., v, 17, Caro concupiscit
adversus spiritum.
508. Gifanius, de intervallis vocalium rarioribus iu
Ind. Lucr., ex vet. cod. legit corde t«mescit, eleganter,
ut putat ; neque probat sordet, tumescit. Notat vere
ex Prisciano lib. vr, in quibusdam Latinis qux no:
minativuim in es productum terminant, paresque cum
gcuitivo habent syHabas, in tertia decliuatione s lere
181
In(latur i72, sol vitur libidine :
610 Plerumque felle t:ncta livores trahit.
Aurum rege:tum uonne carni acqu.r.tur ?
lllusa vestis, gemma, bombyx , purpura
[n carnis usum mille q-aruntur dolis :
Luxus vorandi carnis arvinam fovet '
515 Carnis voluptas omne per nefas ruit.
Medere, 4υ:250, caruifex, tantis malis;
Concide, carpe fomitem peccaminum .
1119 F»c ut, resecto debilis carnis s tn,
Dvlore ab omni mens super-it l.bera,
R30 Nec gestet ultra quod tyrannus amputet.
Nec terrearis, turba circumstantium :
Hoc perdo solum quod peribit omnibus,
Resi, clienti, pauperique, et diviti.
Sic vernularum, sic senatorum caro
AURELII PRUDENTII CARMISA
A 525 Tabe:cit, imo cum sepuicro cond:ta est
Jactura vilis mordet, et daninum leve ;
Si quo carendurm est perdere extimceseimus,
Cur quod necesse est non voluntas occupat ?
Matura cur non vertit in rem glor'z ?
990 Legale damnum deputemus pr»miis.
Sed pramiorum forina quz. sit fortibus
11139 Videamus: illa tempe qux nonquan
perit.
Coelo refusus subvol :bit spiritus,
Dci parentis perfruetur lumine,
555 Regnante Christo stans in arce regia.
Quandoque coelum , ceu liber, plicabitur,
Cadet rotati solis ia terram globus,
Sphxram ruina menstrualem destruet :
Deus superstes solus, et justi simul
GLOSS/E VETERES.
540. Livores, colores pallidos de nigra cholera
dici! , !.
511. Rege-tum , absconditum , a terra. absir-c-
tun , l.
519. Illusa, picta. — Bombvyx, sericum: vermis de
cujus sanguine purpura tingirur, 1.
514. Luxus, dulcedo, super(luitas . — Àrvinam, pín-
guedinem, 1.
515. Voluptas, aelectatio, 1.
517. Fomitem, incendium, Il.
518. Situ, situs hic ponitur pro vetustate, Vat. À.
519. Supersit, ut remaneat, 1l.
521. Turba, o mea, 1.
525. Cli.nti, minori, vasso, vassallo, serv:enti, I.
524. Vernularum, servorum , I.
520. Jactura, perditio, damnum, proprie est d«-
mnum quod navigantes in mari paiiuntur ; sed ponitur
pro omni damno.— Mordet, punit, cons; ingit, 1.
528. Occupat, scilicet mori, 1.
529. Natura, naturalis res est mors. — Vertit pro
vertitur, l.
590. Damnum, mortem.—Proemiis, sempi:ernis, 1.
551. Fortibus, martyribus, 1.
555. Subvolahit, ascendet, 1.
b36. Plicabitur, involvetur, c.m non cadet, sed pre
nim o timore ita videbitur, l.
658. Splhizram, lunam,—Menstrualem, que singulis
mensibus crescit, 1.
COMMENTARIUS.
produci ablativum , ut a moe, [mme labe, sorde. C gloriosam. Potest etiam sumi vertit pro vertitur, sci-
Weitzius id secutus est cum Egm. et llailsbr.
Scripti nostri et Ileinsiani habent sordet , qu»d n. n
debet displicere. Mar. 2 pr ma manu, liquitur, supra
liquatur, contra. metrum. "Parrhasius , feiit : retine
fetet. Nebrissensis sord.t ad avaritism referri posse
opinatur, quia sordes pro avaritia legimus. Horatius,
lib. u sat. 5, Sepulcrum Permissum arbitrio sine
sordibus exstrue.
509. De libidine proprie dicitur solvi et diffluere.
Vide comment. ad vers. 87 hymni 7 Ca h. |
510. Weitzius, Ald., intincta pro tinctu. Parrhas us,
felle tacta , minus bene. Mar., labores; supra, re.t',
livores.
. 519. Virgilius n Georg., Ilusasque auro vestes.
514. Carnes pro carnis in Teo'io error est metri.
517, Prag., rape, ad marg., probe, carpe.
518. Parrhasius corrumpit metrum carnis usu pro
carnis situ.
520. Ald., Weitz., alii, ne gestet. Ald., tyrannos, D
mendose.
523. £gm. , Pal., οἱ codex Becmaui, si diversus
est a Palatino Weitzii, hoc perdolosum. Vat. A, hoc
per dolosum. Lege hoc perdo solum. In Aldo et uon-
nullis vulg. error irrepsit predo pro perdo.
527. ἔχιν, Pal., quod carendum est: atque ita le-
gendum esse asseverat Gifanius in Utor quarto casui
uncium, etsi etiam in libris vett. hic locus es et in
litura artim demersus, Pro eztimescimus Vat, D,
ltat., Mar. a prima nianu, exgemiscimus. Prag., minus
recte, periimescimus.
529. In Rat., perperam, naturam a recenti mand.
Fabricius sit Prudeutium loqui adm:rantis animo,
quia hoc a natura praestari non potest: munus enitn
Dei est, siquis mortem judicat esse gloriaui. Cicterum
natura suimitur pro ipso homine, seu natura huma-
na, qux gratie munere mortem pro Chris o judicat
licet cur natura, sive necessitas moriendi n»n vertitur
in r m glorie? Justinus wartyr ad Romanes : Nee
vero occideremur, nec potentiores nobis essent iuiqui
homines, nisi omnino cuilibet homini genito etiam mori
constitutum esset. 1d. igitur debitum (wortis) nos per-
solventes, gratias agimus.
530. Cauch., Rott. *egale damnum. Rectius fegale,
quia serho est de lege moriendi.
552. Vat. À, qui : emenda qua.
535. Cauch. et Ambr., celo refulsus. Parrhasius
edidit celo revulsus, Neutrum probo.
534. Prag., Dei perennis.
535. Ald., regente ; aiii, regnante.
$36. Wei zio libuit exarare p'ecab:tur, quis ita in-
venit in Egm. Isai: xxxiv, 4, Et tubescet omnis militia
celorum et complicabuntur sicut liber celi. Ju-tinus,
sive quis alius, in respons. ad quzst. 9$ : Quemud-
modum coli creutionem divineLittera per similitud: nem
conferunt. aliquando. cum pellis extensione, dicent.s,
Qui extendit. celum sicut pell.m ; alig :ando cwm fir-
m (0 (umo, Colum, inquit, ceu fumus, firmatum est ;
aliquando cum rotunditate camere, (Qui extendit,
inquit, cum velut cameram ; sic e diverso cali disso-
lutionem per comparationem conferunt cum aliis rebus,
-u' cum volunine involvendo et implicando. ln Apoca
lyps. phrasi sunili eadem senteniia exponitur cap.
vi, ver&. 13 et 14, Et stelle de colo ceciderunt....
ca.um recessit, sicut. liber involutus. Vide Ludovicum
Alcazar ad loc. cit. Apocalyps.
531. Parrhasius, rotatus.
538. Alii spheram, alii speram, alii. speram, alii
sphaeram. scribunt. 11 loco po'est stare epheram.
Alibi cum prima corripitur, scribendum est sphere.
599. Egm., Hailsbr., superstis. 1n nonnull s ut.
mendose soles pro solus. (juod sutem Deus solus di:
citur, intelligitur Deum curn justis el angelis p: rmaà-
489
540 Cum sempiternis permanebunt angelis.
Contemne przsens utile, o prudens homo,
Quod terininandum , quod relipqnendum est
|tibi :
Omitte corpus, rem sepulcri et faneris :
Tende ad futuram gloriam : perge ad Deum :
545 111/$ Agnosce qui sis, vince mundum et
[szeculuim.
Vixdum elocutus martyr hanc peregerat
Orationem, cum furens interserit
Asclepiades : Vertat ictum carnifex
In os loquentis, inque maxillas manum,
550 Sulcosque acutos, et fidiculas transferat
Verbositatis ipse rumpatur locus,
Scaturientes perdal ut loquacitas
PERISTEPHANON HYMN. X.
490
Sermonis auras, perforatis follibus,
Quibus sonandi nulla lex ponit modum;,
555 psa et loquentis verba torqueri volo.
Implet jubentis dicta lictor improbus,
Cbaraxat ambas ungulis scribentibus
1115 Genas, cruentis et secat faciem notis,
Hirsuta barbis solvitur carptim cutis,
500 — Etinentum adusque vultus omuis scinditur.
Martyr fluentem fatur inter sanguinem :
Grates tibi, o przefecte, magnas debeo,
Quod multa pandens ora, jam Christum lo-
[quor.
Arctabat ampli nominis praeconium
565 Meatus unus, impar ad laudes Dei. *
Rimas patentes invenit vox edita,
GLOSS/&K VETERES.
541. Contemne, respue. — Praesens, presentem
utilitatem, 1.
546. Dum, adjectio syllabica, 1.
547. Interserit, interrumpit sermonem, 1.
553. Scaturientes, ebullientes, 1.
559. Follibus, faucibus, Vat. A.
555. Verba, labra, 1.
557. Charaxat, scribit : charaxo Grace est scribo;
inde charaxavit , id est scripsit, 1. Charazare dicimus
scribere : inde character, Vat. A.
553. Carptim, minuatim, 1.
504. Nominis, scilicet Dei. — Pre conium, laudem, I.
COMMENTARIUS.
nere, exclusis aamnatis, et in ignem cternum reje-
etis. Nam damnatos zternum puniendos, in fine Ha-
martigenie Prudentius fatetur. Sed id non est perma-
pere simul cum Deo.
540. Prag., permanebit, non bene.
514. Parrhasius, vile o prudens, quod ratione aliqua
»ustineri posset, adinisso hiatu, quem multi volunt
familiarem esse Prudeutio.
improbus. ἘΠ ita habent Ald., Weitz. , Gis., Vat. B,
Mar., Prag.
557. Vat. A, Egm. , Hailsbr. scribuat caraxat.
Fabr. charassat. Murmellius caruttat. lloc. verbo pra
scribere utuntur Ánianus corrector sententiaruin Julii
Pauli, Isidorus iu glossis, Gregorius Turouensis,
Marculfus monaclius, Adamannus Scotus, Aldhelmus,
Ecklerardus Junior, Hincmarus, Barthius, lib. xiv,
545. Gis. »d oram, quid sis. Vide comment. ad vers. (Σ cap. 19, observat statem sequ:orem a Prudentio
419 Apoth.
546. Vat. B, Mar.,, vix tum.
549. Ald., Mar. a secunda manu, manus : Parrba-
sius malleum et mazillas mutavit in malas in emen-
datis. Legit ergo inque malds malleum.
550. Heinsius , fidiclas. Script et edd. vett, fidi-
culas. Vide vers. 4$1. Ex hoc loeo patei fidiculas po-
tius esse ungulas quibus fodiebatur martyr, quam
funes quibus eculeo alligatus erat. Nebrisseusis vo-
lebat speciem sumi pro genere. Quid enim, inquit,
fidicule ori nocere poterant ἢ Poterant certe ungul:e.
Mox vers. 557, Charaxat ambas ungulis scribenibus
Genas, ete. Verba Suetonii in Tiberii Vita, et Valerii
Maximi lib. ni, eap. 5, non magis clara sunt pro opi-
nione aflirmante fidiculas esse funiculos nerveo;
quibus $ontes eculeo torquebantur, quam hic Pru-
denüi locus pro explicauone quam exhibui. Newo
autem veterum tain elare dixit fidiculas esse funes,
quam Isidorus esse ungulas.Cl. Zacbarias, in Histor.
liter. Htal. toin... V, pag. 596, et tom. IX, pag. 325,
multa dixit, ut probaret fidiculas esse nerveas
funes "
551. Prag. depravate., inerrumpatur ; Vat. A, ipse
irans[oretur non male si baccbium quinto loco adinit-
tee velis; Verbositatem pro enormi loquacitate non
siue felle poni, monet Peveratus. '
552. Heinsius scribit scaturrientes. Cauchius con-
jectabat ebullientes, non probante Heinsio. Arno-
bius, lib. v, prope finem : Scaturiginem istam vocis,
ei strepitum feda loquacitatis amittere.
ὅδ. Prag., modum tenet. Melius retinebitur ponit
modum. -
555. Hailsbr., labia, supra : retine verba.
556. lleinsiani, Parrhasius, Vat. A, Alex., Egm.,
Mailsbr., Gis. ad oram, impius. Artbr., livor impius.
Recentiores cum Heinsio, lictor ifapius, Verius vide-
tur licior improbus ea siguificatione qua dicitur labor
PaTROL. LX.
auctoritatem sumpsisse. Sic Wiperlus, lib. 1, cap. 3,
Totum ejus corpus invenitur charaxatum quasi crucicu-
larum stigmatibus, Wiyertus clare Prudentium xmu-
latur, ut vers. 145 observavi. Giseliuus diversam ali-
uam lecüonem indicat : nam cum t1hinus bene
ixisset Prudentium charazo derivasse a χαράξω, Iu-
turo verbi χαράττειν, qued valet sculpere, arare,
scarificare, addit : Que huc ab aliis a[feruntur, ei scri-
piis libris adversantur, et poete nostri genio. Parrha-
sius inter alienigena qua: Pru:entius usurpavit, re-
fert charaxat ; et. charaxat explicat, Calamorum, su-
diumque fastigatis, aique subtilibus spiculis corpus in-
figit : quod pene genus adhuc Hispunt retinent. Veruin
Prudentio charazat solum est conscribillat. De bac
metaphora unguke charaxan!, scribunt, vide comm. ad
vers. 17 hymni S. Cassiani.
558. Prag., siccat pro secat, et suspicatur Mar. sic-
nat pro signat. Sed obstat lex metri. In. nounuilis
vulg., faciem rotis, minus bene, pro notis.
559. Vat. A et Pal., captim. Legeuduim carptim. In
Mar. corrumpitur metrum, verbis ita transpositis,
Hirsuta barbis carptim solvitur cutis.
502. Notanda est consuetudo veterum Christiano-
rum, qui ab impiis judicibus condemnat, gratias
illis agebant. Justinus, apolog. 1 et 2; Eusebius, lib.
* 1v llist., cap. 17 : Quo audito, Lucius illi gratias egit,
quod hac ratione a malis dominis liberaretur, et ad bo-
num Patrem regemque Deum proficisceretur. Tertullia-
nus in tine Apologet. : Inde est quod ibidem sementiis
vestris gratias agimus, ut est cmulatio dwine rei et
μια; cum damnamur a vobis , a Deo absolvimur,
Alia ex Actis martyrum profert Sagittarius, cap. 7.
Philosopho Senec» ignotum id erat : Neminem , ait
epist. 66, adhuc scio eo nomine volum solvisse, quod
flagellis casus esset, aut podagra distorlus, aul eculuo
longior factus.
64. Mar. scribit arabat pro arctabat.
565. Prag. ad laudem Dei.
. . 0
491
Multisque fusa rictibus reddit sonos
Hinc inde plures, et profatur undique
1116 Christi Patrisque sempiternam glo-
[riam.
Tot ecce laudant ora quot sunt vuluer».
Tali repressus cognitor constantia,
Cessare penam precipit : tunc sie ait *
Per solis ignem juro, qui nostros dies
Reciprocatis administrat circulis :
Cujus recursu lux et annus ducitur,
Jgnes parandos jam tibi tristis rogi,
Qui fine digno corpus istud devorent,
Quod perseverans tam resistit nequiter
Sacris vetustis, nec dolorum spiculis
Victum fatiscit, fitque poenis fortius.
Quis bunc rigorem pectori injecit stupor?
Mens obstinata est : corpus omne occalluit.
fTautus novelli dogmatis regnat furor!
Hic nempe vester Christus haud olim fuit,
Quem tu fateris ipse sufüxum cruci.
570
515
ὅ80
585
AURELII PRUDENTII CARMINA.
422
A Hzc illa crux est omnium nostrum salus,
Romanus inquit : hominis hzc redemptio est.
1117 Scio iucapacem te sacrámenti, impie,
Nóa posse czecis sensibus mysterium
Haurire nostrum : nil diumum nox capit :
Tamen in tenebris proferam claram facem.
Sanus videbit, lippus oculos obteget.
Removete lumen, dicet insanabilis :
Injuriosa est nil videnti claritas.
Audi, profane, quod gravatus oderis.
Regem perennem rex perennis protulit,
In se manentem, nec minorem tempore,
Quia tempus illum non tenet : nam fous retro
Exordiorum est, et dierum, et temporum,
Ex Patre Christus : hoc Pater quod Filios.
1118 Hic se videndum prsstitit mortalibus :
Mortale corpus sumpsit immortalitas,
Ut dum caducum portat zternus Deus,
Transire nostrum posset ad coelestia :
Homo est peremptus, et resurrexit Deus.
690
595
600
B
605
GLOSSA VETERES.
567. Rictibus, apertionibus. Ringo, os aperio; inde
rictus, apertio, 1.
574. Reciprocatis, revocatis, iteratis, I.
518. Nequiter, crudeliter, I.
bSU. Victum, corpus, 1.
681. Rigorem, fortitudinem, l.
582. Obstinata, dura. — Occalluit, obduru:t, obdu-
ravit, I.
590. Diurnum, Christum. — Nox, peccatores, M.
D95. Gravatus, iras, 1.
598. Retro, aite, l.
604. Nostrum, corpus, 1.
COMMENTARIUS.
567. Mariettus e suo codiee notaverat multis fusa, C supra vers. 481 et 550 cum seripts reponendunrerit
' et conjecerat multis refusa. | u
510. Egm., Hailsbr., quod : lege quot. In homilia
4 Chrysostomi sive Flaviani de S. Romano : Ille vero
quasi plura tum ora recepisset, oratienem habebat.
572. Fabricius advertit veterj verbo juris poenam
carnifices ipsos significare. Apud poetas certe paenx
vocantur Furie, quia scelerum sunt vindices.
575. Vat. D, Mar., Prag., Ald., Weitz., ignes. Alii
venustius, ignem. Juvenalis, sat. 15, vers. 75, Per
solis radios, Tarpeiaque fulmina jurat. Virgilius, lib.
vi, Per sidera juro, Per superos.
^ pA. Virgilius, lib. i1 Georg., Atque in se sua per
vestigia volvitur annus. uu ᾿
575. Prag., et annus reducitur. Resistit metrum.
516. Hat. vitiat metrum, trajectis verbis, tibi jam.
Weitz., Gis., Urb., Rat., ignis parandus. Vat. A, DB,
ignis parandos. Plerique ignmes parandos, ei vers.
$eq., devorent. , .L
n. Ald., Gis., Weitz. et alii, devoret : intelligi
potest rogus. n u
583. Suetonius in Nerone, cap. 16, Afflicti suppli-
ciis Christiani, genus hominum superstitionis ποῦ el
malefice.
584. Mar., jam fuit ? recte supra haud.
586. Parriasius perperam omittit e, οἱ vers.
seq. hee. EN
588. 1 ad Corinth. n, 14 : Animalis autem homo
non percipit ea que sunt Spiritus Dei : alultitia cnim.
est ilii, et non potest intelligere.
590. Ex cap. 1 Joannis, vers. 5 et seq., Et luz in
tenebris lucet, et tenebre eam noit comprehenderunt.
591. Rat., Vat. Q, Torn., Mar., omittunt ii quod
aliena manu in codice Mar. est apyictum.
592. In'quibusdam edd. lippos, male, pro lippus.
Weitz. cum Aldo, oclos, ut sit iainbus quarta sede;
et Nebrissensis advertit esse synucopam. Lotterus,
Giselinus, lleiusius, et recentiores, excepto Gallan-
dio, oculos, quia, ut ait Teolius, due breves unam
Wugau faciupt. Hac eadem ratione, et hoc exemplo
fidicule et fidiculas, non fidicle et fidiclas. Quarta
sede Prudentius aliique in semariis nonnunquam tri-
brachyn, pedem tribus brevibus constantem, adwit-
tunt. Latinius etiam, qui ia Torn. invenit fippos oclos,
emendavit lippus oculos. Pro obteget Preg. obtegü.
Nebrissensis exponit, Qui credit, statim intelliget,
juxta illud : Nisi credideritis, non intelligetis. Addli
abricius nom aliter hunc locum citare l'rosperum
Aquitanieum, qui solet in suis operibus Grxcorum
Septuaginta versionem sequi.
595. Alex. a prima manu, Vat. Q, Prag., Fgm.,
Pal., Haisbr., dicit ; alii, dicet. 1n Parrhasio error est
metri remote pro removele, uli vers. seq., videntibus
claritas pro videnti.
994. Lotterus, Invidiosa est nil videnti claritas. Re-
poue injuriosa.
595. Parrhasius probe ediderat gravatus; correxit
contra metricani rationeni ingratus.
D 99. lu nonnullis vulg. mendose exordioritm. Vat.
B non recte omittit est. Vat. Qa prima wanu vitiose,
est et temporum, et dierum.
600. Hoc est Pater quod Filius significat eamdem
esse naturam. Non autem recte diceretur : Hic est
Pater, qui Filius, quia id innuit eamdem esse perso-
nam. Sic Pater, et Filius, sunt alius et alius , non
aliud et aliud; hxc enim est theologorum regula,
quod masculina nomina vel pronomina distincte pro-
feramus de siugulis personis : neutra vero nun plura,
sed unum commune accommodemus tribus personis :
quia scilicet masculina personas, neutra essentiam ,
indicant.
602. 1n eamdem sententiam Fabricius hos Prosperi
versus profert : Sed mertale meum subit, ul quia vita
leneri Morte nequit, pereat mihi mors : et ποθὴ ego jam
in me Vivam, sed Cliristus, qui se mihi miscuit in se.
604. Ald., Vat. Q, Heius., possit.
605. Vat. B, Prag., surrexit, male.
£95 PERISTEPHANON IIYMN. X. . {94
Congressa mors est membra gestanti Deo: ΘΑ Proferre toto in orbe, si sit otium,
Dum nostra tentat, cessit immortalibus. Multo aute clara, quam capellam Gnossiau
Stultum putátis hoc, sophistz δου! : Suxisse fertur Juppiter, Martis pater,
Sed stulta mundi summus elegit Pater, 620 . Sed illa nou suut, bxc et olim non erunt.
610 — Utstultus esset sxculi, prudens Dei. Crux ista Christi, quam novellam dicitis,
' Antiquitatem Romuli, et Mavortiam Nascente mundo factus ut primum est homo,
Lupam renarras, primum et omen vulturum. Expressa signis, expedita est litteris :
'1119 Si res novellas respuis, nil tam re- Adventus ejus mille per miracula
[ceus. 625 .— 1199 Pranuntiatus ore vatum consono.
Vix mille fastis implet hanc ztatulam Reges, prophetze, judices, et principes
615 Cursus dierum conditore ab augure. Virtute, bellis, cultibus, sacris, stylo
Sexcenta possum regna pridem condita Non destiterunt pingere figuram crucis
GLOSSAE VETERES.
606. Congressa, puyriavit. Congredior tibi, id est 618. Capellam, Amaltheam capram, qua fertur nu-
pugno coutra te, Ι. p triste Jovem. — Gnossiam, Creticam, I.
308. Sophistr, sapientes, l..—— 620. Olim, tin. futuro, (uturo tempore ; que colitis, 1.
614. Fastis, libris, vel consulibus, ]. 623. Expedita, prodita, I.
617. Otium, lempus, 1. 6295. Consono, convenienti, 1
COMMENTARIUS
606. Ald. corrupte, membra gestant ideo. lul. νν, 4, 4, Sexcenta sunt que memorem, si sit orivm.
607. 1n Rat. fuit tentant non bene. Vat. B, cessat ; 618. Minucius, Et que Jovis sacra sunt? Nutriz
supra, cessit, probe. Murmellius edidit cessat, quod — capella est, etc. Vide quzx& Elmenhorstius et Ouzelius
exsiat etiam in Lotteri editione. Nebrissensis suspi- — in hunc locum commentantur. Obvii preterea süüt
catur immortalitas pro immortalibus, ut sit sensus, — mythologici libri.
quod iimmortalitas cessit morti, quia dicimus ex 620. Parrhasids non sine venustate, Sed illa nunc
cómmunicatione idiomatum, quod Deus passus est. — suni? Hac et olim non erant. Negat quippe interro-
lleinsius scribit hic et alibi temptat pro ten(at. Teo- — gatio. Sed erunt rectius, quam erant. In emendatis
lius ex pressit etiam temptat, sed putavit esse [Írequen- — ait Parrhasius quosdam legere, Nunc ista sed. suut :
tativum a teinno, atque ita exponit : Dum mors Chri- — luec et olim non eraut.
stum carne nostra indutum contemnit, divin? postmo- 622. Prag., primus : corrige primum.
dum cedere debuit virtuti. Manet in edd. plerisque 625. Crux expressa fuit in liguo vitz, δὲ multis
esse teniat sensu non admodum diverso. Verum sive — alis figuris in Veteri Testamento expositis, quas enu-
temptat, sive (cntat. scribatur, non est. verbum fre- (Σ merat Gretzérus lib. 1 de Cruce, cap. 42 et seq. Per
queniativum ἃ remno. Sententla satis percipitur : Dum — sibyllas etiam prenuntiata fuit. Cellárius ita distin-
mors membra Cbristi mortalia qualia sunt nostra, — guit, ut signa crucis inteliigdat Prudentius sacrificia
teniat, aggreditur, seu perimit, cessit Deo resurgenti, — veteris legis, vel potius signa ríaturalia, de quibus
sive menbris immortalitate in resurrectione donatis. — Minucius, Signum sane crucis vtaturaliter visimus in
609. Ald., Fabr., Louerus, Torn., eligit : melius — navi, etc. Litteras vero quibus crux expedita dicitur,
elegit. Ex Kpist. 1 ad Corinth. cap. », quem locum — idem Cellarius exponit vaticinia sacra Seripturae.
simili modo Paulinus iu carmine δὰ Cytherium ver- — De signis naturalibus crucis videri potest Tertutlia-
sibus complexus est. nus in Apologet., et lleraldus in notis, preter Justi-
611. Peveratus censet Prudentium innuere veram — num et alios.
belluam Romuli nutricem fuisse. Mihi non satis id 625. Vai. B, Mar., Alex., prenuntiatur ore. —-
liquet. Nam Prudentius feminas prostitntas vocavit ups AA !
etiam [spas lib. 1 iu Symun. vers. 401. Videeomment, —, 026. Fabr., judices εἰ prihcipes cum plerisque.
in eum locum. Ald. cum aliis, judicesque, et principes.
612. Ald. ita distinguit Lupam renarras primum, et 628. Ald., Weitz., Widin., Hailsbr., Egm., llein-
omen vuliurum. De hoc omine vide comment, ad vers. — siuscum suis, Non destiterunt pingere (ormam crucis;
596 lib. n contra Symmach. favent huic lectioni plerique nostri. Fabr., Gis. 86-
6153. llailsbr., Pal;, respues. 1n Rat. fuit tamén, — cunda ed., Non destiterunt pingere hanc formam cru-
recte emendatum tam. cis, quod propius accedit ad rationem carminis, lta
614. Diminuiivum etatis in Vita Urbani Ill, apud n etiam legebat Latipius, quamvis in vet. eod. inveue-
. Muratorium tom. Ill, pag. 476, est eiatuncula. Apud "' rit Non destiterunt crucis umbram pingere. Cis. prima
Ciceronem, Suetonium et Plautum atatula. Asclepia- — ed. non male, Formam crucis ion destiterunt pingere.
des dixerat vers, 4U7, Post evolutos mille demum con- — Urb., Bong., Non destiteruit [ermam pingere. crucis,
sales. Scilicet ab Urbe condita mille quinquaginta — qux lectio, cum aperte sit meudosa et metro repu-
anni circiter numerantur ad initium szculi iv, quo. *gnans, fortasse errore typographico in edit'one Par-
assus est lVomanus. Fabricius niale fiutnerat annos. — mensi. admissa est. Teolius eim nullam. lectionum
mille et ducentos circiter. Neque id congruit verbis — diversitatem iudicat. Equidein suspicor Giselinum et
Asclepiadis et Romani, Etsi enim ante consules Ro- — Fabricium non tam 'fidem codicum secutos, quam
5: reges annos circiter 244 regnaverint, tamen ab — metro cousulere voluisse. Non autem video qui de-
eo tempore ad annum Christi 903 non fuerunt mille — fendi possit lectio fere omnium. cedicum, et Heinsii :
consulatus, sed ab Asclepiade et Romano mille con- — neque enim ἴῃ quarta sede pyrricbius locum liabet,
sules, et mille (asti dicuntur, ut totidem anni intelli- —àimo neque in toto senário. liaqué amplector ptagere
gantur. figuram. crucis, quod invenio in veleri editione Lot-
615. Ald. male, condiore ab augure. teri : nam tribrachyu quarta regione non semel posuit
616. Egm., Widm. a secunda manu, Mar. a prima — Prudentius. Figura mystica crucis et nominis Jesu
gnanu, Vat. B, cognila : mellus condita, Prag., prius, — vocantur $18 vernaculi Abrahami in. praef. Psych. ;
errore metri, pro pridem : imitatio est Plauti in Au- — qua de re plura eo loco.
Crux przenotata, crux adumnrata est prius,
Crucem vetusta combiberunt szcula.
Tandein retectis vocibus propheticis ,
JEtate nostra comprobata autiquitas
Coram refulsit ore conspicabili ,
Ne fluctuaret veritas dubia fide,
Si non pateret teste visu cominus.
Hinc nos et ipsum non perire credimus
11921 Corpus, sepulero quod vorandum
[traditur :
Quia Christus in se mortuum corpus cruci
Secum excitatum vexit ad solium Patris ,
Viamque cunctis ad resurgendum dedit.
Crux illa nostra est, nos patibulum aseendi-
[mus :
Nobis peremptus Christus, et nobis Deus
Christus reversus, ipse qui moriens hemo
[est ;
Natura duplex : moritur, et mortem domat,
Reditque in illud, quod perire nesciat.
Dixisse pauca sit satis de mysticis
650
6355
640
(45
GLOSSA
629. Pranotata, prascripta. — Adumbrata, figu-
gata, 1.
650. Combiberunt, graviler
runi, 1. .
655. Coram, manifeste. — Conspicabili, veneranti,
vel lucido, 1.
654. Fluctuaret, titubaret, l.
6355. Cominus, presentialiter, vel prope, I.
"56. Nos, nosira caro, |.
senserunt ,. percepe-
AURELII PRUDENTII CARMINA,
B
496
Nostrz salutis, deque processu spei.
Jam jam silebo : margarita spargere
Christi vetamur inter immundos sues,
Lutulenta sanctum ne teranut animalia. '
Sed, quia profunda non licet luctarier |
1199 Ratione tecum, consulamus proxima:
laterrogetur ipsa naturaliam
Simplex sine arte sensuum sententia :
Fuci imperitus fac ut adsit arbiter.
Da septuennem circiter pucrum, aut miaus,
Qui sit favoris liber, et non oderit
" Quemquam, nec ullum mentis in vitium es»
| dat :
Periclitemur quid recens infantia
Dicat sequendum, quid novus sapiat vigor.
Hanc ille sancti martyris vocem libens
Amplexus, unum de caterva infantium
Parvum, nec olim lacte depulsum, capi,
Captum que adesse przecipit. Quidvis rog,
Inquit, sequamur, quod probarit pusio.
Romanus ardens experiri innoxiam
VETERES.
647. Processu, imcremento, ἴ.
651. Luctarier, pro (uctari, I.
655. Fuci, mendacii, vel [raudis : nigredine peccati ,
vel mendacii ; omnes enim qui in judicio labuntur, aal
labentur odio, aut timore, aut amore, 1.
651. Favoris, tumoris, vel adulationis : jactantie, l.
659. Periclitemur, probemus : periclitari est. pro-
bare, 1.
C 665. Nec olim, nuper, 1.
A
030
655
600
665
COMMENTARIUS.
650. Peveratus venustam hauc esse expressionem
dicit : nam ardenti quadam siti et cupiditate fereban-
tur in crucem, ut qui vehementi siti cestuant, avide
feruntur in aquam.
6355. Vigilius Tapsensis, lib. vi, de Trinitate, uti-
tur hac voce conspicabilis. Quod multifarie a patribus
in couspicabili materia visum fuit. Eadem vox legitur
in oratione pro martyribus inter opera Cypriano
ascripta.
654. Thuan., nec fluctuaret.
636. Videepist. I ad Corinth. xiv, 15 et seqq. Si
autem resurrectio mortuorum non est, neque Chri-
stus resurrexit, etc. Confer finem Apoth., Nosco
meum in Christo corpus consurgere, etc. |
641. Sic aiebat Apostolus ad Gal. 11, 19, Christo
eon fixus sum cruci. Lipsius, lib. i1 de Cruce, cap. 6,
ex Plauto, Nonno, Nazianzeno confirmat hauc phra-
sin excurrere, ascendere, salire in crucem, scilicet ere-
ctam. Quarta sede hujus versus recipitur tribraehys.
644. Bong. a prima manu, Sich., natura simplex.
Rat. perperam, in natura duplex. Heinsius ita distiu-
uit, Et nobis Deus Christus reversus, ipse qui moriens
omo est: Natura duplex moritur, et mortem domat.
Et hanc distinctionem Ambrosiano codici deberi pro-
fitetur. Sed non male distingue& cum Parrhasio Na-.
iura. duplex : moritur, et mortem domat : αἱ iutelli-
gatur in Christo esse duas naturas, quarum una
moritur, altera mortem domat. Alioquin ex cominus»
nicatione idiomatum Deus etiam mortuus dicitur.
648. Giselinus eonjecerat margarita spargere, quia
in Psychomaehia dicitur margariium ingens. Revera
jn Hailsbr. exstat margarita spargere, et Burmannus,
Antholog. tom. I, pag. 415, testatur, in Egm. pro
margarita spargere esse margaritas, sed ἃ secunda
manu. Heinsius edidit margarita, cui consonant re-
centiores. ]n. Psychomachia vers. 875 producitur a
secundum in margaritum necessitate metri ; hic cor-
ripiur, quàmvis in antiquioribus fortasse desint
exempla. Praxceptum hoc exstat Matth. vir, 6.
6250. In Parrhasio turbatur metrum e trajecti-ne
verborum animalia ne terant. Nec melius correxit ip
emendatis Animalia sanctum [utulenta ne terant.
651. Ad marginem Vat. A notatut Passio S. Ba»
rare pueri ; ad marg. Vat. I, Passio S. Barari pueri.
Mombritius in Actis S. ltomani puerum vocat Bara-
lam; ita etiam Iso ad vers. 671. Eucherius, sive E«-
sebius Emissenus, aut, ut alii volunt, Gallicanus in
homilia de S. Romano martyrium pueri narrat, sed
nomen non profert. Supprimitur etiam nomen in se-
cunda homilia S. Chrysostomi, sive Flaviani. In
orationibus officii Mozarabici hic puer vocatur parvas
Theodulus. Fortasse cum ignoraretur nomen, Th-«o-
duli nomen Grxcum, quod servus Dei esset, impo-
situm illi est, Nam in officio Mozarabico S. Romani
D ex solo Prudentii hymno historia videtur desumpta.
In Egm. et lHlailsbr., luctuarier, mendum. Cicero, de
- Oratore, Non luctabor tecum; ac sinili modo alibi.
652. Supra vers. 175, Ratione mecum, non furore,
dimica.
654. Fabr., Gis., sensuum scientia.
655. Plures ceuseut fac semper corripi : Pruden-
tius producit.
656. Vat. A, Prag., Torn., Ruinartius, septenaem.
Corrige septuennem ratione metri.
665. Horatius, lib. ww, ode 4, Jam lacte depxlsum
leonem.
, 664. Hailsbr., Alex., Urb., Vat. B, precepit, quod
vitiosum in metro est. Vat. B, quodvis roga. Prag.,
quidvis rogo.
665. Vat. B, in quo recentieri manu, et fortasse
fuit ingue a prima manu, ut putat Marietius, id est,
dic. Mar. a prisca manu, in quo. Lege inquii. Apud
Cleeronem Socrates pusienem etiam interrogat im
usCul.
491
Lactentis ons indolem, Filiole, ait,
1143 Dic, quid videtur esse verum et con-
[gruens,
Unumne Christum colere, et in Christo Pa-
6:0 — An comprecari mille formarum dest
Arrisit infans, nec moratus rettulit;
Estquidquid illud, quod ferunt bomines Deum,
Unum esse oportet, et quod uni est unicum.
Cum Christus hoc sit, Christus est verus Deus.
Genera deorum multa nec pueri putant.
Stupuit tyrannus, sub pudore fluctuans,
Nec vim decebat innocenti ztatulz
]nferre leges, nec loquenti talia
Furor sinebat efferatus parcere.
Quis auctor, inquit, vocis est hujus tibi?
615
680
PERISTEPHANON HYMN. X.
498
1194 Respondit ille : Mater, et matri Deus.
Illa ex parente Spiritu docta imbibit,
Quo me inter ipsa pasceret cunabula :
Ego, ut gemellis uberum de fontibus
685 . Laeparvusbausi, Christum et hausi credere.
Ergo ipsa mater adsit, exclamat, cedo,
Asclepiades, disciplina et exitum
Tristem sux magistra spectet impia,
Male eruditi torqueatur funere
lnfantis orba, qnemque corrupit, fleat.
Absit, ministros vilis ut muliercula
Nostros fatiget ; quantulos autem dolvr
11925 Vexabit artus, mortisauxilio brevis?
Oculi parentis punientur acrius,
Quam si cruentz: membra carpant ungulae
Vix hsec profatus, pusionem przecipit
690
695
GLOSS.£ VETERES.
671. Arrisit, consentit. — Infans, Barulas. — Ret-
talit, respondit, l.
676. Sub pudore, sub verecundia; dubitans quid
faceret, 1
685. llausi, potavi , I.
686. Cedo, consentio ; impero, 1.
690. Orba, vidua. — Corrupit, sua doctrina, I.
692. Quantus, quam parvus, Mar.
693. Mortis, quia cito moritur infans, I.
694. Acrius, videndo dolorem filii, 1.
COMMENTARIUS.
667. Ald., Mar., Vat9e Q, Alex., lactantis. Giseli-
nus edidit lactantis, sed in emendatis eorrexit ἰα-
cientis, quod non videtar observasse Heinsius.
668. Prag., verum, ei congruum.
670. Minucius : Quid forme ipse et habitus ? nonne
erquunt (udibria, et dedecora deorum vestrorun? Vul-
canus claudus deus οἱ debilis ; Apollo tot aetatibus levis ;
Esculapius bene barbatus, etsi semper adolescentis Apol-
linis filius ; Num flaucis oculis, etc. Fabricius ex
Prospero id addit : Ille per innumeros vultus , et mille
per aras, Barbatos, lavesque deos, juvenesque, senes-
que, Ut quondam fecere, colunt.
673. Ald., Tornxs., omittunt et, quod metro ne-
cessarium est. Cauchius eonjiciebat quod cuique est
unicum, forte sine et, hoc pacto, Unum esse oportet,
quod cuique esi unicum. Sententia est eadem qu:e ex-
primitur Hamartig. vers. 59, Cui filius unicus uni est.
Itaque etsi vulgo distinguant et quod uni, est unicum,
tamen puto ita debere distingui et quod uni est. uni-
cum, quasi dicat Deum esse unum, qui est Pater, et
Filius, qui uni est unicus : et ita clare legit Lotterus.
Parrhasius edidit Unum esse oportet : quod uni est uni-
cum. Emendavit Unum esse oportet, quod unius est
enicum. Neutrum lex metri patitur. Latinius in vet.
eod. invenit Unum esse oporlet undequaque quod uni-
cum est. Sed undequaque pro undecunque parum La-
tinum est.
674. Scilicet Christus est id, quod est uni unicum.
F»bricius. Cicero 5. Tusculan. : I7t penecum lacte ἘΝ -
tricis errorem suxisse videamur. Barthius, lib. xxx
Adv. cap. 21, advertit. Christum credere pro. credere
in Christum non barbare ἃ Prudentio dici.
686 Prag.semper scribit assit.
687. Egm. alia manu, st exitum.
.688. In magistra brevis manet postrema, quamvis
sp sequa'ur. Vide Proleg. num. 215, in nota.
689. Matres que, vel magis torqueri in liberis
quam in seipsis, docent jureconsulti, aliique consen-
tiunt. Vide P. Fabrum 3 semestr. cap. 8.
690. Ald., corrumpit : rectius, corrupit.
691. Nebrissensis legit adsit, et hanc esse veram:
lectionem, non absit, asseverat. Longissime ab eo d.s-
sentio : et codicum lectio est absit.
692. Ald., Prag., Torn., Parrhssius, Egm.,
Hailsbr., Bong., Widm., Alex., Vat. Q, quantulus
autem dolor. Mar., quantus autem dolor. Fabr., quan-
tulus. est autem dolur? Vezabit. artus, mortis aux lio
brevis. Gis. cum suo ms., tantulos at si. dolor Vezarit
artus, Murmellius, bhotterus tantulos. autem. dolor.
Codex Latinii, Nostros fatiget tantulos, at si dolor Ve-
£abit. 'Thuan., Rott, , Urb., quantulos autem dolor Ve.
zabit artus, quod Heinsius secutus est. Teolius cum
Weitzio, et Ruinartio et plerisque Vatt. codd., quax-
tulus autem dolor. Heinsius notarat id esse contra me-
trum. Respondere posset Teolius non ma. is-contra
metrum esse quam Non destiterunt pingere formam cru-
6175. Parrhasius milia, emerida multa. Proverbium D cis vers. 638, prout Heinsius expressit. Mihi placet
est nec pueri putant. Juvenalis sat. 2, Nec pueri cre-
dunt, nisi qui nondum cre lavantur. Prudentius argu-
tius e persona pueri.
677. Pharrbhasius, dofbbant, scilicet leges. Puero-
rum ztatém innoxiam dixit Tacitus lib. m Hist., Mi-
nucius annos innocentes ; Lactantius, lib. 1, cap. 21,
Intocentes animas ; Tertullianus, adversus Marcionem
lib. 1v, cap. 25, innocentem etatem. lta alii et olim
locuti sunt, et nostris temporibus loquuntur.
678. Rat., Torn., Prag., Weitz., legis. Lotterus .
Gis., lege. Gis. in marg., leges.
630. Vat. I, Quis, inquit, auctor.
6823. Pal., Hailsbr., spiritus, male.
685. Parrh., quom pro quo. Retine quo.
684. Ubera, qua aliquando sororiantia dicuntur,
toncinne vocat gemellos fontes. — .
685. Haurire cum lacte proverbiale esse, notat
llensii lectio, quia et metro congruit, neque a 56η--
tentia abludit, iino magis cum eacoh:ret : non enim
dolor erat parvus, sed artus erant parvi, ideoque
brevi morte erant officiendi. Fabricius in eommen-
tario peculiari videtur edidisse tantulos at si dolor,
nam vocem tantulos exponit (am teneros, et adhuc la-
cientes. Fortasse melius intelligetur, sermonem esse
de matrisartubus, ut ex versibus sequentibus arguitur.
6935. Ald. et nonnulli vulg., vexabat. Cauchius re-
ponebat vezarit Fabr. suspicatur mortis. aspectu. Ni-
il muto.
594. Alex. a prima manu, Egm., parentes. Widm.
a prima manu, Mar., parentum. Prag. punianttr. Re-
ctius parentis punientur.
696. Torn., profanus, mendose. Prag., profatur,
minus bene. Alex. a prima manu, precepit, uale.
499
Mos et remota veste virgis verherent ,
Tenerumque duris ictibus tergum secent,
Plus unde lactis quam cruoris defluat.
Qu.cautes illud perpeti spectaculum,
Quis ferre possit zris, aut ferri rigor?
Impacta.quoties corpus attigerat salix,
119206 Tenui rubebant sanguine uda vimina,
Quein plaga flerat roscidis livoribus.
Ferunt minaces verberantium genas
lllacrymasse, sponte demanantibus
Guttis per ora barbarum frementia,
Scribas et ipsos, et coronam plebinm,
Proceresque siccis non stetisse visibus.
100
705
710
AURELII PRÜDENTII CARMINA.
Sublime tollant, ct manu pulsent nates, A
At sola mater bisce lamentis caret,
Soli sereno frons renidet gaudio :
Stat in piorum corde pietas fortier,
Amore Christi, contumax doloribus,
Fiematque sensum mollis indulgenti:e.
Sitire sese parvus exclamaverat :
1197 Anime» zsteantis ardor in cruciatibus
Hoe exigebat, lymphze ut haustut posceret :
Quem torva mater emipus tristi intuens
Vultu, et severis vocibus sic increpat:
Puto, imbecillo, nate, turbaris metu,
Et te doloris horror afflictum domat :
Non banc meorum viscerum stirpeu fore
Deo spopondi, non in hanc spem gloriz
715
120
GLOSS/E VETERES,
705. Impacta, immissa. Impingo, id est mitto; inde B sponsa martyris, excipiebant. — Corooam, muliitudi-
impacta, 1. .
07. lllacrymasse, valde lacrymasse. — Demanan-
tibus, efflwentibus, ].
109. Scribas, exceptores, qui dicta judicis et re-
nem, l.
741. Hisce, pro his, f.
712. Soli, illi. — Renidet, resplendet, 1.
COMMENTARIUS.
697. Sublime pro in sublime. Lucretius, Virgilius,
Nemesianus et alii. Pueri solebant virgis czedi. Beda
et Ado de hoc puero aiunt xix cal. Decembris . Gum-
que puer uuum Deum solum credendum dixisset, indi-
gnatus Asclepiades, catomo suspendi eum, ac verberari
$ussit. Sepe in martyrologiis et Actis martyrum oc-
currit catomo, sive cathomo suspendi, catomis cedi,
in catomo levari, ex quo verbum catomidiare apud
Spartianum in Adriano. Quid autem he plirases si-
gni(ücent, diverse sunt auctorum sententi:e. Alii aiunt
catomum (uisse flagrum quo martyres caedebantur ;
alii catomo cedi esse virgis aut. plumbatis in vertice,
aut in humeris cxdi. Plerique probabilius affirmant,
alicujus humeris suspendi, et verberari more puero-
rum hoc ipsum esse catomo cedi aut suspendi, ex
Graecis κατά et ὦμο; humerus, Plura de his Gallo-
nius, Sagittarius, et Ducangius in Dict. Vide tabulam
ix Cruciat.
699. Weitz., Egm., Vat, Α a prima manu, ductis
ictibus.
4100. Vat. B, Prag., Rat.. Mar. a prima manu,
Widm., plus inde. Juvenalis Sat, 11, de h»do, Qui
plus lactis habel quam sanguinis. In Dittoch:eo de in-
nocentibus martyribus, Fumant lacteolo parvorum
sanguine cunc. .
01. Rat., Prag., Vatt. Basecunda manu, Q, Alex.,
Weitz., Widm., Egm., lailsbr., Parrhasius, cautis.
ες AH.,, Gis., Urb., et alii, cautes.
702. Vat. A, qui ferre possit. Vat. B, Mar., Alex.,
058El.
705. Weitzius cum Egm. scribit salexz. Alii salix.
711. Valsecchius, pro religione Christiana eontra
Freretum part. 2, cap. 8, his versibus utitur, in car-
men Italicum conversis.
712. Ald., Prag., Widm., frous renitet, quod me-
tro repugnat. ^
713. Ald., Egm., Fabr., llailsbr., Widm., Bong.,
et alii, stut impiorum, quod in editione Lotteri nota
ms, explicatur, scilicet. tortorum. Sed non dubium
est quin separanda sint verba stat ín. piorum : sermo
enim est de matre, in cujas corde pietas stabat for-
Gor. Fabricius hoc ipsum tenuit in. commentario
peculiari. |n secunda ed. Giselini efrore typogra-
phico scriptum .est impiorum quem in emendatis Gi-
selinus correxit. [d non animadvertit Heinsius, adeo-
que edidit impiorum, quod ineante recentiores secuti
sunt Cell., Teol., Cham. Sed Chamillardns, cum in
textu appareat impiorum, in nota legit in piorum, et
Cypriani verha adducit qua hanc ipsam lectionem
videiitur confirmare.
746. Nebrissensis id expliest, quia tristitia et do-
lot exsiccant ossa : quo affectu uec Salvator noster
caruit, dicens in crace Joan. cap. xix, Sitio. Quan-
quam illud sitio aliud signifieahat. Fabricius — ait,
?estuante fanguige, et corde laborante, hominetu
quzrere refrigerium.
119. Ambr., Ox., Nóms., Bong., Egm., Hailsbr.,
Widm. supra, Alex. a prima manu, Mar. ἃ secunda
manu, Parrhasius, Vat. Q, Urb., Boher. vetustus,
triste intuens , Rott., tres Torr., tristem tuens. Cau-
chii codex tristem intuens. Ald., Weiiz., Cauchius,
Prag., Lotterus, et nonnulli alii eum Gis. , tristi. Teo-
De virgis quibus rei ezedi solebant, vide comm., ad p lius hoc ipsuu edidit, sed non vere ait, omnes ita
vers. 44 hymn. 1 Perist., Galloniuin de Crucjat. SS.
mart. cap. 4, et tabulam x et xi.
705. Egm., Hailsbr., Pal., plaga fecerat; Prag.,
fecerat e roscidis. Bong., Wid., Mat, feret. Fabr.,
Murmellius. Lotterus, ferret. Mar., Torn., Vat. B, fe-
rat. Parrhasius, flebat : quxe vera est lectio, aut. pro-
jus accedit ad veram lectionem flera', quam ex-
ibent Ald., Gis., Alex., et tuetur Gifanius in FLERE
pro stillare, rorare. Lucretius dib. 1, In saxis ac ape-
luncis permanat aquarum,Liquidus humor, et uberibus
flent. omnia guttis. Vide hymn. 5 Cath. vers. 94.
Giselinus ait hanc esselepidissimam translationem :
summa enim cute perstricta stillatim eruor, non con-
fertim effunditur.
107. Mar., denatantibus; supra pro div. script.,
demanantibus. Rat., denatantibus. Nonnulli dividunt
de manantibus.
habere, excepto uno cod. Vat., ubi a manu posteriori
est triste, nisi siforte intelligit omneseditiones. Hein-
sius in textu tristi, sed innotis, sive potius in adden-
dis, et in erratis, out mutandis in contextu praefert
iriste, et distinguit triste intuens, Vultu οἱ severis. ln.
hoc brevi indiculo erratorum Heinsius mutavit in lib.
i1 contra Syuim. vers. 448 et 149, prematnr.. Luctan-
dum in prematur, Nitendum, et vers. 154 distinzit
Conditionis amet ; nimium ne congerat aurum. Quod
Linc ego non adverti. ᾿
720. Ald. omittit et post vultu.
721. Wat., imbecilli, non male.
722. Vat. A, Et te doloribus horror afflictum do-
mat. Ad marg., et te doloris. :
725. Vat. A omittit hanc, quod supra appictum
exstat.
724. In Vat. A desideratur vox spem.
80! PERISTEPDANON HYMN. X.
725 Te procreavi, cedere ut letho scias
Aquam bibendam postulas, cum sit tihi
Fons ille vivux presto, qui semper fluit,
Et cuncta solus irrigat viventia,
Intus, forisque, spiritum, et corpus simul,
AEternitatem largiens potantibus.
Venies ad illud mox fluentum, si modo
Animo ac medullis solus ardor zestuet
150
1128 Videre Christum : quod semel potum
[affatim
Sic sedat omnem pectoris flagrantiam,
Vita ut beata jam sitire nesciat.
Hic hie bibendus, nate, nunc tibi est calix,
Mille in Bethlehem quem biberunt parvuli:
Oblita lactis, et papillarum immemor
ZEtas amaris, mox deinde dulcibus
Refecta poclis, mella sumpsit sanguinis
Exemplum ad istud nitere, o fortis puer,
Generosa proles, matris et potentia,
Omnes capaces esse virtutum Pater
195
502
Mandsvit annos; neminem excepit diem,
Ipsis triumpbos onnuens vagitibus.
Scis, ssepe dixi, cum docenti alluderes,
Et garrulorum signa verborum dares,
]sac luisse parvulum patri unicum :
1129 Qvi, cum immolandus, aram, et en-
[sen cerneret,
Ultro sacranti colla praebuerit seni.
Narravi et illud nohile ac memorabile
Certamen, una matre quod septem editi
Gessere pueri, sed tamen factis viri,
flortante eadem matre in ancipiti exitu
Pons et coronz, sanguini ut ne parccrent
Videbat ipsos apparatus funerum
Pr:esen$ suorum, nec movebatar parens,
L:tata quoties aut olivo stridula
Sartago frixum torruisset puberem,
Dira aut cremasset laminarum impressio.
Comam, cutemque verticis revulserat
Afronte tortor, nuda testa ut tegmine
745
150
195
760
GLOSSA VETERES.
734. Sedat, quiescat, 1.
740. Mella, dulcedines, I.
744. Nitere, conare, I.
745. Vagitibus, adhuc vagientibus, 1.
159. Editi, formati, 1.
759. Puberem, puerum. Pubis et puber, puberis fa-
cit ; de puero, 1l.
COMMENTARIUS.
726. In quibusdam Vulg., bibendum, non recte. Ne-
brissensis vult interrogative scribi postulas? Neque id
mihi displicet. Ac revera interrogative edidit. etiam
Parrhasius.
127. Parrhasius Fons ille vivus presto qui cum per-
fit. Psalm. xxxv, Apud te est. fons vite. Joan. iw,
4À, Sed aqua quam eg» dabo ei, fiet in eo fons aque
salientis in vitam eternam.
191. Vat. A corrupte, fIuetem, et supra, fluen:em.
Lege fluentum.
132. Vat. A, llailshr., solis. Parrhasius, amor. Cor-
rige solus ardor. In Psalmis et in Apocalypsi fit men-
tio hujus fonti, quem sitit anima.
754. Vox Gellii est flagrantia pro ardore, Cicero
etiam non dissimili signilieatione dixit flagrantia ocu-
lorum.
756. Matth. xx, 42, Potestis bibere calicem quem
ego bibiturus sum ?
79. Ald., Parrhasius, Bethlem. Non constat ver-
sus. Marieit., Betheleem. Eos qui de hac historia du-
bitant, Ansaldus rejecit edito libro tituli ambigui, He-
rodiani tn(anticidii vindicia.
739. Vat. A, etas prius amaris, sed recte abrasum
est prius, quod adbuc apparet. Mar,, amara; melius
amaris.
740. Rat., Weitz., referta poclis. Lotterus roale re-
[cta poculis : Gis. ad oram, sanguine pro sanguinis.
741. Virgilins, &neid. xv, Disce, puer.
749. Virgilius, lib. 1 ZEneid., Nate, mec vires,
sea mag tentia solus. Genes. xix, 5, Huben pri-
mogenilus reus, tu fortitudo mea.
1744. Neminem diem pro nullum Teolius licentia
poetica diclum putat, Certe vix exemplum simile re-
peries, et nemo est quasi ne lomo. Cicero dixit nemo
hominum, Virgilius Nemo divum.
746. Weitz., dum, pro cum. In nonnullis vulg., sic
see pe dizi. Servius illud Virgilii vit Zncid., Necplura
a![udens, exponit : Aut vacat ab, et ludentem significat ;
& iL cerle ALLUDENS, ad responsi fidem verba componens.
747. lta vocat dimidiata verba pueri balbutientis, :
et acute ; nam ut in scriptione signa non sunt littere,
scd notz quibus litterz signilicantur, ita in locutione
pueri balbutientes non tam verba proferunt quam
signa verborum.
748. Nonnulli scribunt Jsaac.
790. Teolius cum interrogationis nota seni ? nescio
C an consulto.
752. Prag., una cum matre. Vitiatur metrum. De
his septem fratribus Machabzis vulgo auncupatis
vide comment. ad vers. 525 Passionis Vincentii, — —
798. Bong. a prima manu, ridebat : supra, videbat.
Prag.. videbat et ipsos. De tormeutis quibus Machabzi
fratres vexati sunt. videri possunt Victorinus Afer ct
Jason Cyrenzus. Mis qux sacra Scriptura narrat alia
addunt, et. Prudentius adjungit laminarum impres-
sionem.
158. Lotterus, autem :
supra olivo, recte.
260. Vat. A, Pal., Hailsbr. supra, Bong. supra, Gis.
in textu ed. 2, Heinsius, Teol., crepasset, quod expli-
cat Cellarius crepitum edidisset. Gallandius cum Ald.,
et vett, edd., cremasset, qui in Cham. crepasset meu-
dum putavit. Cellarius tuetur crepasset, quia verba
prime forinz, que in ui preteritum habent, s:epe
etiam antiquum casum resumunt, quod Vossius, nt
de Analogia, cap. 20, exemplis cubo, domo, frico,
seco, veto probavit. Coeterum cremasset exstat in Vat.
B, Mar., Prag., Parrhasio, ac pluribus alis, quod
non displicet, et a Murmellio editum e*t.
161. Hoc supplicii genere Christianos etiam ethnici
affecerunt, ac peculiari ratione permoti, quod non
aliter crucis signum quo frons Christianorum in
baptismo et confirmationis sacramento n-tabstur,
eripere se posse existimabant. Julianus Aposta!a,
cum fidem Christianam ejuravit, impuro et nefario
sanguine signum crucis in fronte sibi inscriptum
eluere conatus est, ul colligitur ex Gregorio Nazian-
zeno orat. 1 in Julianum.
762. Parrhasius, A fronte tortor : quem nudatum
te; mine. Non patitur metrum. Ald. non bene inter-
pungit À fronte tortor nuda testa, ut tegmine. Barthius,
ib. xxxix, cap. 1, et lib. xciv, cap. 12, observat,
eleganter testam sphzeram cranii sonare. Dicitur enim
ἃ inedicis ct poelis (esta cavum, convexumque os quo
corrige aut. Mar., oliva:
f
503
Clamabat illa : Patere, gemmis vestiet
Apicem hunc corona regio ex diademate.
Linguam tyrannus amputari jusserat
Uni ex ephebis. Mater aiebat ; Satis
Jam parta nobis gloria est: pars optima
Deo immolatur ecce nostri corporis : .
Digna est fidelis lingua quz sit hostia.
Interpres animi, enuntiatrix sensuum,
Cordis ministra, praco operti pectoris,
l'rima offeratur in sacramentum necis,
Etsit redemptrix prima membrorum omnium,
Ducem dicatam mox sequentur cetera.
flis Machabzos incitans stimulis parens,
llostem subegit subjugatum septies.
11931 Quotfeta natis, tot triumphis inclyta :
Me partus unus ut feracem gloriz,
165
710
115
AURELI PRUDENTII CARMINA.
11930 Cervicem adusque dehbonestaret caput. A 780
Mea vita, pro«tet, m tua est situm manu.
Per hujus alvi fida conceptacula,
Per hospitalem mense bis quino larem,
Si dulce nostri pectoris nectar tibi,
Si molle gremium, grata si crepundia,
Persiste , et horum munerum auctorem
[assere.
Quanam arte nobis vivere intus coeperis,
Nibilumque et illud, unde corpus, nescio:
Novit animator solus, et factor tui.
Impendere ipsi, cujus ortus munere es :
1139 Bene in datorem, quod dedit, refu-
|deris.
Talia canente matre, jam lxtus puer
Virgas strepentes, et dolorem vulnerum
Ridebat. Hic tum cognitor pronuntiat :
Claudatur infans carcere, et tanti mali
785
790
GLOSS/E VETERES.
765. Dehonestaret, deturparet, 1.
165. Hunc, decoratum, 1.
761. Satis, multum, I.
719. Dicata, consecrata, 1.
7111. Septies, pro martyrio septem filiorum, Ϊ.
719. Feracem, fecundam et portatricem, 1.
785. Assere, affirma, 1.
181. Nihilumque , quia ex nihilo Deus corpus [07 .
at, *
790. Refuderis, pro refunde, !.
193. Ridebat, deridebat. — Cognitor, judez, qui res
cognoscendo dijudicat, I.
COMMENTAHIUS.
cerebrum continetur. Hinc Gallis ltalisque testa pro
capite. Sic cara Hispanis ex m lib. Corippi vers.
413, Postquam venere vereundam Cesaris ante caram:
quod est Grzcum vocabuluin. Imo testa pro capite
ignotum non est Hispanis.
763. Dehonestare usurparunt Tacitus, Suetonius,
Trebellius Pollio in Gallieno. Prima longa remanet C
ob aspiratiorfem.
164. Mar., Rat., Sich., pater. Prag., pateret. Cor-
rigendum patere.
705. Alex., Vatt. A, B, Mar., lHeinsiani, Gis., api-
cem hunc. Ald., Urb., Prag., Parrhlasius, Weitzius,
apicem corona sine hunc. Vat. Q, mendose, aspice
hunc corona, Egm., et pro ex.
168. Parrhasius corrupte, Jam ferarum nobis glorie
pars oplima. Mariettus glossam adjicit sive suam, sive
alicujus codicis : Pars optima boni viri, contra mali
pessima. Juveualis, sat. 19, Nam lingua mali pars
pessima servi.
711. Enuntiatriz dixerunt interpretes Theodori
Gadarei apud Quintilianum lib. 11, cap. 15.
719. Utitur vocabulo preco, tanquam si essel ge-
neris communis, masculini et feminini.
Ald., primo: exteri, prima.
715. Mar., dicata moz sequentur corpora. in marg. :
Al. cetera. ἴῃ Rat.. corpora, supra aliena manu, ce-
tera. iso, dicata. |
716. Heinsius in addendis ait in Egm. ac aliis non-
nullis scribi Maccabagos, recte, quia Graecis sunt
Μαχχαθαῖοι, 485 tamen non est ratio efficax.
111. Subjugare verbum Asconii Pediani, de quo
Cellarius in Cur. Poster. Utuntur eodem Arnobius,
Claudianus, Lactantius et alii.
719. 1n Aldo claudicat versus Me partus ut fera-
cem glorie. Vat. A, Egm., unus et, non ita bene.
781. Thuan. a prima manu, contemtacula, id est
contentacula. Quo respicit Alex. a manu prima conte-
tacula.
782. Pragens. contra legem metricam, menses bis
quinos. In sacris litteris novem menses nominantur :
sed decem menses inchoati dici possunt et decem, et
novem. Sic Virgilius eclog. ὁ: Matri longa decem tu-
lerunt fastidia menses. A. Gellius, lib. ni, cap. 16,
inedicorum et philosophorum opiniones exponit :
Gigni hominem septimo rarenter, nunquam octavo, sepe
nono, écpius numero decimo mense : eumque esse ho-
minem gighendi summum finem, decem menses non in-
ceptos, sed exactos. ᾿
1835. Ovidius de ovibus Met. 15, Pleno que [fertis
in ubere nectar.
184. Parrhasius, data si crepundia, quod imetro ad-
versatur. Virgilius lib. iv, Si bene quid de te merui,
fuit aut. tibi quidquam Dulce meum : quanquam non
materno id amore dictum.
185. Asserere Deui pro testari, fateri, aut tueri,
vindicare.
186. Digna hac sunt quae cum verbis ipsis sacre
Scripturze conferantur, lib. n Mach. , cap. vir, vers.
92: Dixit ad eos (mater) : Nescio qualiter in utero
meo apparuistis; neque enim ego spiritum et animam
donavi vobis, et vitam , et singulorum membra non ego
ipsa compegi. Sed enim mundi creotor, qui formavit
hominis nativitatem , quique omnium invenit originem,
et spiritum vobis iterum cum misericordia reddet et vi-
tam, sicut nunc vosmetipsos despicitis propter leges ejws.
781. Nebrissa ait non esse nililum , unde est cor-
pus. Heumannus in Poeril. t. 1l, pag. 364, lib. i1,
sine ulla dubitatione reponit animusque, et illud ;
quod Gallandio placebat. Verum proba est leetío co:
dícum : sumit enim poeta nihilum pro exiguo, quod
hoc ipsum in rerum initio ex nihilo creatum est.
788. Vatt. B, Q, Mar., Prag. ἃ prima manu, Widm.,
amator, male, pro animator.
189. Weitzius ex Fabricio citat impende el ipsi. At
Fabricius in Poetis Christianis cum caeteris legit tm-
. pendere ipsi. Fortasse in comment. peculiaéi scripsit
impende et ipsi. Nebrissensis subaudit decet. Sed hac
loco impendere potius est imperativus modus vocis
passive.
192. Parrhasius minus benevirgas stupentes. Weitz.,
Widm., Bong., Hailsbr. supra, Vat. A, Rat., Sich.,
Mar., Prag., αἷς. ad oram, vuínerum. Ald., Parrh.,
Heinsiani, Alex., verber«em. Nonnulli, dolores.
795. Rat., Mar., Wdm., Boug., actum, Vat. B, ac
Ui m, quod conjecerat Weitzius in actum. [18 in Egm.
Hailshr., Pal., ictum factum ex hic tum , qua verior
est lectio, et exsial in plerisque. PPrag., acttm, postca
divisum ac tum.
δ05 ῬΕΠΙΘΤΕΡΗ͂ΑΝΟΝ HYMN. X. 8066
1795 Romanus auetor tor.,ueatur acrius.
Jllum recentes per cicatriceum vias
Denuo exarabant, quaque acutum traxerant
Paulo aute ferrum, mox recrudescentibus
Plagis apertas persequebantur notas,
800 . Quos jam superbus victor ignavos vocat.
O non virile robur, o molles manus!
Unam labantis dissipare tandiu
Vos non potesse fabricam corpusculi !
Vix jam cohzeret ; nee tamen penitus cadit
805 Vincens lacertos dexterarum inertium.
Ciiius cadaver dentibus carpunt canes,
Longeque morsus vulturum efficacior
11939 Ad devorandas carnis offas mortua.
Languetis imbelli fame, ac fatiscitis :
810 Gula est ferina, sed socors edacitas.
E xarsit istis turbida ira judicis,
Seque in supremam concitat sententiam.
Si te morarum poenitet, finem citum
Subeas licebit, ignibus vorabere
815 Damnatus, et favilla jam tenuis fies.
A Abiens at ille, eum foro abriperent virum
Truces ministri, pone respectans ait:
Appello ab ista, perfide, ad Christutu meum
Crudelitate, non metu mortis tremens,
820 — Sed ut probetur esse nil quod judicas.
11934 Quid differo, inquit ille, utrosque per-
[dere,
Puerum, ac magistrum, complices sectze im-
[pie ?
Gladius recidat vile vix hominis caput
Infantis : istum flamma vmdex concremet,
825 ^ Sit his sub uno fine dispar exitus.
Perventum ad ipsum czedis implend:e locum,
Natum gerebat mater amplexu et sinu,
Ut primitivum crederes fetum geri,
B Deo offerendum sancti Abelis ferculo,
890 .— Lectum ez ovili, puriorem czteris.
Puerum poposcit carnifex : mater dedit,
Nec immorata est fletibus : tantum osculum
Impressit unum. Vale, ait, dulcissime,
'Et cum beatus regna Christi intraveris
GLOSS/E VETERES.
.800. Superbus victor, fortis Romanus. — lgnavos, -
pigros , 1.
805. Lacertos, brachia, 1l.
807. Efficacior, valentior, I.
808. Offas, morsus, 1.
809. Fatiscitis, lassatis, I.
810. Socors, socordia dicitur pigritia. — Edacitas,
bolunias edendi, 1].
811. Istis, verbis, 1,
812. Concitat, commovet, 1l.
$15. Damnatus, morte scilicet , ut eum morti tra
deret, I.
817. Pone, retro, I.
818. Appello, voco : homines in judicio positi , qui.
bus violentia infertur, solent. dicere , Appello sedem
apostolicam, vel regem, 1.
821. Differo, moror, I
C
COMMENTARIUS.
799. Parrhasius, Vatt. A, B, prosequebantur notas.
802. Hailsbr., labentis. Hat., labentem, supra aliena
manu, labentis. Legendum omnino l[abantis.
805. Parrh:sius, potuisse; ita etiam Alex., et acce-
dit Urb. potisse. Verum Parrhasius in ewendatis mo-
Bel tos pronomen redundare. Vatt, A, B a secunda
mang, Q, Prag., Sich., Hailsbr., Palat., Bong., Gis.
ad orain, potestis. Ald. , Vat. B supra Weitz. , Gis. ,
Heins. et alii, potesse : quod probum est pro posse
antique apud Lucretium, Lucilium, Arnobium.
807. Parrhasius, morsus est vulturum ; redundat et
metro officit est.
809. Vát. A, in belli fame. Prag., Rat... imbecilli
(ma. Parrhasius , atque, nonnulli vulg., at pro ac.
egendum ut hic editam est, aut cum Widm., Lan-
guetis imbelli (ame fatiscitis; aut cum Lottero, et fa-
liscitis.
810. Torn., ferina, socors : Latinius corrigebat fe-
rina , et socors, non ita bene. Prima in socors alibi
etiam a Prudeitio corripitur.
814. Vat. B, Rat., Mar. a prima manu, comburere.
Retise vorabere.
$15. Hat., ut pro et, sed a recenti correctore vide-
Iur factum. Parrhasius corrupte, et favilla jam termes
fes. Pro fies legunt eris Vat. ἃ, Egm., Pal. apud
Weitzium et Becmanuin, Hailshr. supra, Widm. ad
oram, Alt., Rott., Cauch., quod approbat Becmanus,
quia extremo loco iambus poui debet. Sed cum Pru-
dentius alibi priorem corripuerit in fies, πῶς videtur
vera lectio qux? in plerisque vetustioribus mss. repe-
ritur. In nonnullis videtur esse sies, ut editum est ἃ
Lottero, quod non displicet pro sis. In Vat. Q, et fa-
rilla jam fumans, et desideratur postrema vox. In
aliis etiam, in quibus est eris, est fumans pro tenuis.
816. Vat. B, Sich., arriperent.
817. Nebrissensis ait pone- superfluere , quia re-
specto significat retro aspicio. Sed plura sunt huius-
modi quz& per pleonasmum dicuntur, ut quia nam, -
quia enim.
818. In Vat. A abest ad, et abesse quidem potest :
nam veteres dicebant, Appello Cesarem sine prepo-
8ltione : posteriores $:»pius cum ea.
819. Vat. B, Mar., Widm., metum.
820. Vat. A, nihil esse quod, vitiose. Ih Vat. B de-
letum est nil, et charact. minuto additum nihil ; simi-
liter videtur factum in Mar. Utrumlibet stare potest.
. 822. Heraldus in Arnobium pag. 221, et Elmens
horstius ibid. pag. 12, de convicio agunt, quo gen-
tiles impios vocabant Cliristianos. Arnobius lib. tw,
Quoniam nos impios, irreligiosos vocatis. Tertullianus,
Eusebius, Lactantius , Justinus martyr, alii ue simi-
lia proferunt.
823. Minucius : Ut quisquam illum rudem sanqui-
nem novelli, et viz dum hominis cedat : ubi etiam
p 9ermo est de infante.
824. Mar., in(amis; bene ad oram, infantis,
828. Conjeceram gregis pro geri, quod etium ex
gregi in Thuan. Heinsius putabat.
829, Vat. B a prima manu, Mar. in textu depra-
vate, sanctiali pro sancti Abelis.
830. Vat. A, et puriorem, Vide cap. 1v Gen. Etiam
gentilium mos erat grege de intacto, ut ait Virgilius
lib. v1, vers. 58, hostias offerre, ubi de juvencis lo-
quitur.
851. Vat. A, poscit : metrum exiit poposcit.
832. Minucius : Osculum labiis impressit, al. pressit.
Vide vers. 209 lib. 1 in Symmachum.
853. Rott. , tres Torr., Cauchii excerpta, sdum
pro unum. Sic apud Martialem lib. vin, epigr. 44,
Osculis udus. Cellarius edidit udum, alii unum. Certe
aliud est osculis udus , et aliud osculum udum. Fabr.,
vale, vale, dulcissime, et affectuosam repetitionem hanc
vocat, R«jicit autem verbum ait ad vers. 835. l'ru-
507
855 Memento marris, jam patrone ex filio,
D.xit : deinde, dum ferit cerviculam
11935 Percussor ense, docta mulier psallere,
llymnum canebat carminis Davidici :
Pretiosa saucti mors sub aspectu Dei ;
Tuus ille servus, proles ancillae tua.
Talia retexens explicabat palliuin,
Manusque tendebat sub ictu et sanguine ,
Venarum ut undam profluam mananiium,
Et palpitantis oris exciperet globum.
Excepit, et caro applicavit pectori.
At parte campi ex altera, immanem pyram
Texebat ustor fumidus pinu arida,
810
845
AUREL!I. PRUDENTII ΟΑΆΜΙΝΑ.
$08
Sarmenta mixtim subdita, et feni struems-
1136 5pargens, liquato rore ferventis picis,
Quo flamma pastu cresceret ferocius.
Et jam retortis brachiis furca eminus
Romanus actus ingerebatur rogo.
Scio, inquit ille, non futurum ut concremer,
Nec passionis hoc genus datum est mihi:
855 Sed restat ingens, quod flat, miraculum;
lec ejus orsa sequitur immensus fragor
1137 Nubis ruentis, nimbus undatim nigro
Praceps aquarum tlumine ignes obruit.
Alunt olivo semicombustas faces, |
Sed vincit imber jam madentem fomitem.
850
860
GLOSS.E VETERES.
837. Psallere, Deo laudes, 1
841, Explicabat, resolvebat, I.
8492. Sub ictu, ictu et sanguine, . .
844. Globum, quasi spiritum volens recipere filii, l.
850. Ferocius, acrius, 1
852. [ngerebatur, immittebatur, [.
δύ. Fomitem, nutrimentum quo ignis mcendebe
tur , 1.
COMMENTARIUS.
dentius imitatur phrasin et matum Virgilii ectog. 5,
V«le, vale, inquit, lola. .
835. Fabr., ait pro jem. Raynaudus in lib. de Ti-
tulis eultus specialis sanctorum, tom. XVIII oper.,
puncto 9, inultis probat communionem sanguinis ,
nationis, patrise idoneum titulum esse specialis cultu
quo sanctos venerari debeamus. .
838. Ald.scribit Davitici. Psalmus est ordine cxv ubi .
v. 45, Pretiosa in eonspectu Dominimors sanctorum ejus.
840. Vat. A, tuus. ergo servus, Pal. mendose, tuus
“0 servus. pro ergo, quod legitur etiam in Alex., et
at. Q. Pro proles scribunt prolis Alex., Ambr.,
Thuan. curn aliis. Nihilominus Heinsius edidit, pro-
850. Egm. mendose, quos et ferocibus pro quo et
erocius.
851. Ald,, Nebr., Torn., etiam pro et jam, quod
przstat. In Mar. ex minis videbatur factum. eminus,
Parrhasius. furce nimis Romanus aptus, quod exstat
etiam in Mar., ubi legitur ἃ prima manu et nimis, ἃ
secunda manu, eminus. Teolius (reum interpretatur
fuscinulam. Verum Scaliger, in Manil., pag. 462, ad
vers, ÁAccensisque rogis, lib. v, docet patibulatos, ut
Plautus loquitur, hoc est brachiis districtis ad luream
per urhem circumlatos, ita tandem in rogum conje-
c(o*, aut retortis in tergum hrachiis, furca collo in-
serta : quo respicit Prudentius. Et idcirco, ut opinor,
les, quamvis ultima debeat corripi. Sententia videtur ( 41} eminus, quasi furca e collo eminuerit. Hac ratione
deprompta ex psalmo cxxii, v. ὁ οἱ 5: Ecce sicut oculi
servorum in manibus dominorum suorum. Sicut" oculi
ancille in manibus domine suc.
841. Vat. A pro div. script., et plicabat.
842. Gis. ad oram, Vat. A, Alex. in marg., sub
ictum vulneris. Vat. (Ὁ mendose subictam vulneris.
Egm. non melius, tenebat sub ictum. Pal., sanguine ;
supra, vulneris. Latinius, partim ex conjectura, ut
videtur ; partim ex vet. cod., legit Manusque subten-
deba, ictu vulneris. u
813. Undam pro copia et affluentia posuit, ut alibi
unda meri.
844. Egm., llailsbr. in textu, orbis pro oris. Ne-
brissensis interpretatur sanguinis undam congloba-
tam ; adnotator editionis Lotteri, et Teolius, abscis-
sum infaniis caput, quod magis placet : vide vers. seq.
Weitzius glossam Isonis cum glossa versus 242 con-
tinuavit. Non dubito quin dux sint gloss, atque inter
seseparauda. Htaqueseparavi. Primaest diversa lectio.
845. Parrhasius contra metrum, excipit. Weitzius
apposite conjicit, more quodam peculiari matrem ap-
plicuisse pectori fii caput. Et fort:s:^ Prudentius
pre oculis habui: Hled Valerii Maximi libr. 1v, cap.
1, in T. Volumnio, qui Marci Luculli, ab Antonio in-
terempti, caput, quod abscissum jacebat, sublevatum
corpori suo applicavit. Post hunc versum in margine
Vatt. A et l erat ascriptum | Explicit, scilicet marty-
rium infantis.
$46. De ratione qua hujusmodi pyrz celeriter ex-
&truerentur, vide comment. ad vers. 67 Perisieph.
6, et tabulam xvi.
847. Hailsbr., fimida ; puto fumida prc fumidus.
848. Urb., corrupto metro, et siruem feni. A sar-
mentis quibus acceusis vivi combnrebantur, Christia-
nos dictos fuisse sarmentitíos notare potes in verbis
Tertulliani ad vers. 105 Perist. 6. . .
849. Ald., liquata; alii, liquato. Parrhasius, i-
qual) rore : frumenti spicas.
in hymno S. Fructuosi conciliari potest quod marty-
res in rogum insiluerint, ut refert Prudentius, et sti-
pites quibus illi erant alfigati remanserinit, ut narrant
Acta. Romanus quidem, nt memorat Eusebius, vivus
ju ignem jam accensum conjectus est portans ix
humeris crucem, quod de furca potest expo...
855. Thuan.,, ut nunc cremer,
854. Ald., Oxon., dictum est mihi. Vocabulum pas-
sionis theologis usitatum pro quovis supplicii genere,
neque aliud esse in hac significatione expressius S.
Augustini sententia, monuit Fabricius. Usus ea voce
fuit Tertullianus, et Gornelius Gallus, sive quia alius
auctor elegiarum sub ejus nomine.
855. Vatt. A, Q, Parrhasius, Ambr., Thuan., duo
Torrent., Alex., Egm., Pal., et alii, et restat, quod
tenent recentiores, excepto Gallaudio, qui cum Ald.,
Torn. edidit sed. Plerique edd. et scripti, sed restat.
In ftat., fiat ut, sed a recenti correctore, ne si legatue
D 71:04 fiat, prima in fiat corripiatur. Lotterus etiam,
fíat ut. Eusebius lib. de Martyr. Palzxst. ita rem nar-
rat: Cum ministri qui rogum accensuri erant imperato-
ris tum forte presentis judicium exspectarent : Ubinam,
inquit, mihi ignis ? Quibus dictis accitus coram impera-
tore sistitur novo quodam supplicii qenere plectendus,
lingue scilicet abscissione. Tacet miraculum ignis qui
non potuit accendi. Atqui ipse Eusebius idem mira-
culum fuse exponit in lib. de Resurr. Vide ergo quam
parum fidendum argumento negauti.
856. Torn. mendose, ossa sequitur. Fragorem nim:
bi ruentis ita descriptum cataractam a nonnullis exi-
stimari, notat Fabricius, Sed cataracia proprie est in
fluminibus locus praeruptus, angustus, et prieceps, ubi
aqua magno impetu et fragore ruit. Fabricius fortasse
loquitur. de cataractis cceli, de quibus in Genesi.
858. Vat. A, fulmine ignes. Alex. corrupte, flamine
ignes. Parrhasius, Praceps aquarum flumine: el iguis
ebruit.
A9 PERISTEPHANON HYMN. X. $10
Trepidare teter carnifex rebus novis A. Tursus coibit, ac reglutinabitur,
Turbatus, et, qua posset, arte insistere, 875 Humerisque vertex emincbit additus.
Versare torres cum favillis humidis, . Tentemus igitur ante partem quampiam
Prunas maniplis confovere stuppeis, Truncare ferro corporis superstitis,
865 ΕἸ δοθῇ ignis inter undas querere. Ne morje simpla eriminosus multiplex
Quod cum tumenti nuptiatum judici Cadat, vel upa perfidus e:xede oppetat :
Movisset iram fellis implacabilis, 880 . Quot membra gestat, tot modis pereat,
Quousque tandem summus hic nobis magus [volo.
llludit, inquit, Thessalorum carmine, Libet experiri, Lerna sicut traditur,
870 1138 Ponam peritus vertere in ludibrium? 1139. Utrum renatis pulfulascat artubus,
Fortasse cervix, si secandam jussero Ac se imminuti corporis damnis novum
Flecti sub ensem, non patebit vulneri : Instauret : ipse przsto erit tunc Hercules,
Vel amputatum plaga collum dividens 885 Hydripa suetus ustuire vulnera.
GLOSSAE VETERES.
861. Trepidare, trepidabat, 1. B rejert Lucanus , 1.
865. Versare, versabat, 1l. 870. Peritus, doctus, I.
865. Semen, scintiliam , l. 874. Coibit, coadunatur, 1l.
869. Thessalorum. Thessalia abundans. est venenis 875. Vertex, caput, l.
εἰ herbis quibus. magicam faciunt magici ; et ibi multi 876. Quampiam, aliquam, I.
sunt magici et incantalores, e quibus Erichtho fuit. δὲ 879. Oppetat, moriatur, 1.
COMMENTARIUS.
801. Vat. B, trepsdabat ether, sed alind rueratprius. — cute conglutinantur. Videtur indicare Barthius coire
Rat., trepidabat ether, sed inductum eher, et factum — semper dici de vulneribus quz inttis non sanantur:
supra teter. Prag., trepidabat ater. Mar., trepidat. quod non puto vernm, nisi addatur male coeunt. vul-
ether : supra tamen recentiori manu factum trepidare nera, aut aliquid simile.
teter, quod unice verum est, scilicet trepidare epit , 876. Pagaui, ut sápe dictum, Christianos diutine
noto schemate. — . torquebant, ut miserabiliter perirent, ac mori sg
. Fgm., Hailsbr., possit. u sentirent, '
865. Mar., humidis; supra : A]. aridis. 871. Ald., truncate, minus recte.
865. Homericum est semen ignis, σπέρματα πυρός. 878. Ethuici nolebant Christianos simpla, vel'sim-
Notat etiam Fabrjcius proverbiale egse ignem in undis || plici morte perire. Vide notata in Laurentio ad vers.
querere de re quz frustra tentatur. [n re nostra C 536 et 557. Adjectivo simplus usus est Plautus, Fá-
aptissime cadit proverhium. bricius ait simplum referri ad quantitatem , et esse
866. Ambr, , Thuau,, Cauch., duo Torr., Rat., Vat. — numeri ; simplex vero ad qualitatem, et esse habitus.
, B, Parrhasius, Mar., Quod cum. tumenti nuntiatum — Alii hoc discrimen nou agnoscunt.
judici Movisse! iram, quod amplexus est Heinsins, 879. Ambr., cadat velat uua, ex quo lleinsius con-
et cum eo recentjores ; non tamen Gallandius, qui le- — jectat cada'que et sna.
ctionem Aldi, Torn., et aliorum secutus, se ignorare 880. Chamillardus mebdose, quod membra. Alii
ait unde Chamillardus aliud hauserit. Prag., nuntia- — pescio qui apud Gallandium quin: lege quot.
mm est. judici, Movessat, et glossa in margine, mo- 881. Parrhasius vitiose, Libet experiri, Lernaa sicut
vesto esse verbum desiderativum a moveo, ut capesso traditur Hydra, anrenatis pullulet hic artubus. Giselinus
a capio. Urb., Vatt. A, Q, Aldus, Lotterus et alii , i ! ur ure |
; : udies : i . allirmat locum hunc ab aliis fuisse corruptum, et per-
nsntiatum est judici Commorvit iram. Alex., nuntiatum eram explicatum. Aldus vero, etalii jam legerant, ut
est judici, Movissel, eL ad marg., commovit. : - bap. »
865. Cum Christiani olim divino auxilio a tormen- egit Giselinus, Neque qiffeilis pA le ee mA
tis interdum liberarentur, convicium illis objectum Pals aliqua Romani alias a scantur, ut in llydrae
Md hi "t Vn ΔΝ ellarentur. M ge ad vers. 555 Lernez capite accidebat. Quod si id fiat, addit, non.
verbo Suetonii de Christinis sub Nerone. deerit aliquis llereules qui hanc hydrain interficiat. .
869. Vat. A, Hailsbr., Pal., Alex., duo vetastiores — "9^.
Ileinsiani, Heinsius, íl(udet. Ald. cum plerisque, ilIa- 882. Ald., pululescat pro pullulescat, ut. habent,
dit. Gis. prima ed., illudet; secunda ed., il(udit. D muti; sed. plerique pullulascat, ut Rat., Mar, , Urb.,
lleinsius cum Ambr., Thessalarum, quia Thessalides ^ Vatt. B, Q., Alex. a prima manu, Lotterus.
ob artem magicam erant infames. Infames etiam erant 883. Ald., Mar., imminutis : lege imminuti. Nebris-
Thessali, et plerique habent T hessalorum, etiam AT sensis corrigebat imminulus : Nibil est necesse.
T ra»luS, qui cuin Ambrosiano Solet COnSEDlIre. uer . Rat., tunc. erit, quod edidit Gis. et Weitz.
larius inepte pro Thessalide saga adducit Horatii Melius en tunc. Apud Ánselinum Bandurium, tom. ἢ},
«iam 27 lib. 1, Quar saga, quis te solvere Thessalis pag. 55, exprimitur numisma Maximiani Herculei, in
Megus venenis ...... poterit. Nam hic venena ipsa
| - Alii Ali | cujus aversa parte llercules reprzsentatur clava Hy-
vorantur Thessala. Alii sane Thessalides veneficas τη onpugnans, cum epigraphe Δ ΚΟ DEBELLA-
ἀνα e reener nomin: tee et ar σὴς ἀπ [I doc eriónt mier Marianum
errorem fuisse Erichtho cuius meminit glossa, est sibi arrogasse, quod Christianorum-noimen delevisse!,
$2ga Thessalis apud Lucanum lib. v1. ldem nomen '"i Constat ex veteri inscriptione, quam vide in Eu-
ive huic ipsi, sive cuivis alteri saga tribuit Ovidius, [418 ad vers. 400. li
879. Vat. A, Pal., Hailsbr., exse; alii ensem. 885. Ald.. Teol., Urb., Vat. Q, Weitz., et alii,
Alex. scribit heusem. ustum ire, admisso hiatu. Pal., Egm., Hailsbr., Sich.,
375. In Vat. B, amputatu; sed fuit amputatum ἃ Alex., Ambr., Thuan., ustuire, ul hymnire et ignire,
prima manu. e! Heinsius putat es-e pro ustumire, ul circuire pro
874. Barthius, lib. xiv Advers., cap. 1,ex hoc — circumire, Duo Torreut., Alt., Fabr., Parrhasius,
aliisque locis ostendit vulnera coire dici, cum summa — ustulore, quod Cauchio arrisit ex conjectura. Sahna-
511
Jam nunc secandi doctus adsit artifex :
Qui cuncta norit viscerum confinia
Vel nexa nervis disparare vincula.
Date hunc, revulsis qui medetur ossibus,
11/40 Aut fracta nodis sarciens compaginat.
Linguam priorem detrahat radicitus,
Qus corpore omni sola vivit nequior.
llla et proraci pessima in nostros deos
Invecia niotu, fas profanavit vetus,
Audax et ipsi non pepercit principi.
Aristo quidam medicus accitus venit,
Proferre linguam praecipit : profert statim
Martyr retectam, pandit ima et faucium.
890
895
888. Disparare, separare, Vat. À.
889. Hunc, talem, Vat. A.
894. Fas, legem, Vat. A. — Prophanavit, eor-
rupit, I.
896. Accitus, advocatus, l.
902. Scalpellum, genus ferri quo medici utuntur. —
Insertans, immittens : insertare est immittere cum ali-
AURELII PRUDENTI! CARMINA.
A
519.
Ille et palatum tractat, et digito exitum
Vocis pererrans, vulneri explorat locum.
Linguam deinde longe ab ore protrahens,
11/61 Scalpellum in usque guttur insertans
[ agit.
900
Illo secante fila sensim singula,
Nunquam momordit martyr, aut os den-
| [tibus
Compressit arctis, nec cruorem sorbuit.
Immotus et patente rictu constitit,
Dum sanguis extra defluit scaturiens:
Perfusa pulcher menta russo stemmate
Fert, et cruenti pectoris spectat decus,
908
GLOSS VETERES.
B qua vielentia, 1.
905. Sensim, tractim, 1l.
906. Rictu, rictus apertiooris, Il.
907. Scaturiens, ebulliens, ἴ.
908. Russo stemmate, rubeo sanguine, 1.
*309. Fert, suffeit, ], '
COMMENTARIUS.
sius usturire, vel ustulare. ITailsbr. supra, wstuare.
Lotterus, Latinius, Gis. prima ed., ire inustum; se-
cunda ed., ustulure, ad oram ire inustum. Gifanius in
indice Lucretii, ubi de Ecrnrmsi agit, legit ustum
ire pro urere, ex vet. lib., et ex alio vet. ustuire, re-
ius, ut in jure civili credituiri, debituiri, etc., de
uibus Ántonius Augustinus lib. it Emendat., cap. 9.
xistimat Gifanius ustulare irrepsisse ex glossa. Heu-
mannus in Poecil., tom. Il, lib. nti, pag. 364, corri-
ebat fTydrina suetus is coire vulnera. Galland. prz-
ert ustuire, lHydriam ab A'cide ustam tradunt vete-
res. Vide Burmannum Antholog. pag. 569. Albricus
de Deorum Imaginibus ita rem narrat : Fuit autem
hydra juxta fabulam in Lerna palude, cui uno caso ca-
pite, duo excrescebant ; igne circa eam apposito illam
ezussit. Prudentius innuit llerculem exussisse vulnera
capitum quae abscindebat, ne ex eo vulnere alia pul-
lularent : quod Apollodorus lib. t narrat: Qui cum
prozime silvu& partem succendisset, ignitis torribus re-
nascentia hydre capita inurens, eum in modum rena-
scentiwn capitum ortus suboriri prohibebat.
886. Giselinus perite observat elegantissimam hanc
esse veri chirurgi periphrasin, desumptam a proxi-
mis adjunctis, peritia scilicet anatomiceze artis, et
proba luxationum ac vulnerum curatione. Dolet autem
partes nobilissimae artis pessimo exemplo ab eo usque
tempore discerpi, ac laniari coepisse. Hic enim Aristo
chirurgus tantuni fuisse videtur.
888. Widm., Boug., Vat. B, Mar., Prag., Rat.,
discrepare. Sich., Bong. supra, dissipare, quo alludit
in textu Ilailsbr., disstparare. Plerique, disparare.
890. Vat. B, Mar. pro div. script., novis, contra me-
trum, pro nodis. Mar., Widm., compagina: lege com-
paginat, In Thuan. erat Sarcians, ex quolfeinsius conji-
ciebat sarcinans, quod Salmasio quoque visum fuerat.
Sed non facile mutaverim sarciens cum sarcinans.
89 l. Ovidius lib. v1 Metamorph., Comprensam for-
cipe linguam Abstulit ense fero; radix micat ultima lin-
gue, Plautus Aulul. i1, 5, 72, Si hercle ego le non
elinguandam dedero usque ab radicibus. Contra im-
maue istiusmodi supplicium gravissime declamavit
Cicero pro A. Cluentio num. 66: Nam Stratonem
quidem, judices, in crucem actum esse exzsecta scitote
lingua : quod nemo est Larinatium qui nesciat. Timuit
mulier amens non suam conscientiam, non odium mu-
nicipum, non famam omniwn ; sed quasi non omnes
ejus sceleris testes essent futuri, s'c metuit, ne condem-
naretur extrema servuli voce morientis. Quod hoc por-
lentum, dii immortales? quod tantum monstrum in ullis
*
*
locis? quod tam infestum scelus et. immane, aut unde
natum esse dicamus ?
892. Vat. B, corpori, minus recte. Vide qux» contra
linguam, nempe malam, habentur in epist. cathol.
Jacobi cap. 11, et supra comment. ad vers. 768.
895. Ald., Mar. a prima manu, Vat. B, illa pro--
caci, quod videtur Prudentianum, ut producatur a in
illa ob pr dictionis sequentis , ut alibi ex probabiH
plurium scriptura : Dente frequenti exasperat. Prag.
corrupte, illa pessima et procaci.
894. Pal., motus, male. Fas ad Deum et religio-
nem pertinere, jura ad homines, notavit Servius s
Georgic., Quin etiam festis quadam exercere diebus
Fas et jura sinunt.
896. Ambr., quondam medicus. Weitzius scribit
ascirus, Chirurgi medici vulnerum dicebantur, aut
medici chirurgi.
898. Ald. distingsit Martyr retectam pandit, ima et
faucium. Fabr., Gis., et pandit ima faucium. Alii
pandit imaet faucium. Teolius 2mnino omisit et, nescio
an consulto. In nonnullis vu!g. male, ima et pandit
faucium.
901. Alex., ab ore protrahat, supra protrahet, Lege
protrahens ; Prag. corruptissime, trahens ab ore.
902. Inusque, aut in wsque divisim pro usgue im
usurpatur a Statio et Avieno. Simile est inante.
904. Arnobius lib. vi dixit simili pbrasi, Malam
dentibus comprimens.
905. Hailsbr. a prima manu, Egm., ictis. Weit-
zius scribit artis. Sich., Gis. in textu, Fabr., «wt
cruorem. Alii, nec.
907. Weitz., Egni., Widm., Heins., scribunt sca-
turriens. In Rott. et Caucbiano, defluat pro deffuit.
Cauchius conjecerat defluens ebulliit, merito impro-
bante Heinsio.
908. Lotterus et Parrhasius, ruffo. Gis. prima ed.,
rufo, Fabr., rubro. Cellarius rejicit glossam 1so
et censet verius ex Seneca et Plinio describi signa
generis et nobilitatis, imaginibus per lineam succes-
sionis alligatz, qua et ipse parve imaguncul:e. At
dubium vix est quin sermo boc loco sit de sanguine,
qui russum stemma dicitur, quia eo fuso mar!yres ere
nohilitantur. Salmasius in not. ad Lampridium in vita
lleliogahali affirmat, legendum stammate pro stagmate,
ut apud Lampridium símma pro sigma, apud Juvena-
lem s'emma pro stegma. Est autem. Grzce stagma
gutta, stilla, aut liquor. Acuta est haec conjectura.
55
$10 — Fruiturque et ostro vestis ut jam reyiae.
Ergo ratus przfectu:, elinguem virum
Cogi ad sacrandum posse, cum verbis carens
Nil in deorum obblateraret dedecus :
11/69 Jubet reduci jan tacentem, ac de-
| bilem,
Multo loquentis turbine olim territus.
Reponit aras ad tribunal denuo,
Et thus, et ignem vividum in carbonibus,
Taurina et exta, vel suilla abdomina :
Ingressus ille, ut hos paratus perspicit,
920 Insufflat, ipsos ceu videret dte monas.
Irridet hoc Asclepiades lIztior:
Addit deinde : Nunquid inclementius,
913. Oblatraret, latraret, Ϊ.
216. Repouit, repromittit, — Ad, ante, f.
. omina, pingwedines, de folliculo suis, 1.
919. iios, :ales, 1. ᾿ L er
922. Inclementius, durius, furiosius, f.
PERISTEPIIANON HYMN. X.
διέ
Sicut solebas, es paratus dicere?
Kffare, quod vis, ac perora, et dissere,
1143 Permitto vocem libere ut exerceas.
Romanus alto corde suspirans diu,
Gemitu querelam traxit, et sic orsus 681 :
Christum loquenti lingua nuuquam defuit :
Nec verba quzras quo regantur organo,
Cum praedicatur ipse verborum dator.
Qui fecit ut vis vocis expressa intimo
Pulmone, et oris torta sub testudine.
Nunc ex palato det repercussos sonos,
Nunc temperetur dentium de pectine,
Sitque bis sgendis lingua plectrum nmo-
[hile :
925
930
925
GLOSS/E VETERES.
B 952. Testudine, Curvatura : testudo curvatura. Su^
testudine ideo dicit, quia uranon Grace, Latine pala«
ium dicitur, eo quod. curvum est in similitudine cali,
qui et uranon dicitur. Catitate, l.
COMMENTARIUS.
910. Vat. A, Rat. a secunda manu, frriturqueostro :
mehus fruiturque et ostro. Parrhasius, fucatus ostro.
911. Scripti et vett. edd,, ut Ald., Pa:rliasius et
alii, constauter prefectus ergo raius, obnitente me-
wo; in Alex. mendose erga pro ergo. Giselinus ausus
est ordinem verborum mutare Ergo ratus prefectus,
aliis exemplis adductus iu quibus Prudentius corripit
primam in ratus. Secutus est Heinsius et alii. Vos-
sius, de Arte grammat. lib. it, cap. 22, pronuntiat a
Prudentio a in ratus produci, nec mutari debere ordi-
pem verborum. Vide proleg. num. 216.
912. Sacrare hic et alibi est sacriliciis colere, 3c C
deos venerari.
913. Alex., Vat. A, Thuan., Rot!., tres Torr., Alt,
Pal., blateraret, quod probat Heinsius, quia primam
in blaterat produxit etiam auctor Philomelz. Ald.,
Fabr., Lotterus, obblacteraret. Plerique oblatraret,
quod tuetur Gifanius in indice de Ecthlipsi ex tribus
vett, lib. Giselinus iu. textu, obblacteraret ; ad oram,
Nil oblataret in deorum dedecus. Potest scribi obbla-
tteraret ἃ blatero : nam et deblacterare apud Festum
scribitur pro deblaterare. Et Prudentius quidem amat
hujusmodi: verba composita ab ob. Hoc vult. Nebris-
seusis, qui ex Festo notat, blaterare esse stulte, et
percupide loqui. Ex obblateraret factum puto oblatra-
ret, quod cum hiatu retineri posset. Fabricius obbla-
tlerare explicat ovis in morem conira blacterare, ut
in eognat significatione obganuire.
914. Ald., et ; alii, ac.
915.Parrhasius, multi loquentis : lege multo loquentis.
922. In quibusdam vulg., nunquid insolentius, quod
sententizi congruit.
924. Pal., Vat. A, Ileinsiani, et alii, quidvis. Ald.
cum aliis, quod vis. Ald., Weitz., Gis. prima ed., ae
per ora edissere. Parrhasius, Lotterus, Cis. secunda
cd., Heinsiani, et nonnulli Vatt., perora, et dissere.
Gallandius cum Torn., E/ffare quod vis, ac per ora
edissere.
935. Vat. A, liber wt, minus recte. Fabr., Gis.,
libere exercere te. Scripti aliter. Tribrachys est quarto
loco, admisso hiatu.
927. Vat. B, Rat., sic exorsus Widm., Mar., sic
czorsus est. Metrum exigit et sic orsus est.
928. Breviar. Moz., loquendi non ita bene. Fabri-
cius praeclaram hanc sententiam dicit, et miraculis
confirmatam : nam Christianos homines quibus V..n-
dali linguas exciderant, locntos circa annum 530
tradit Gemblacensis. Exstat hujus rei testimonium
minime dubium imperatoris Justiniani lib. 1, tit. 97,
cod., lege 1 : Vidimus venerabiles viros qui, abscissis
radicitus linguis, penas suas miserabiliter (forte mi-
rabiliter) loquebantur. Alia exempla plena manu con-
gerit Sagittarius cap. 16. De Romano idem miracu-
]um conürmant Chrvsostonius et Eusebius, qui tra-
dit Iomanum, duin linguam carnean liaberet, bal«
hum fuisse, postea ea abscissa, rectissime locutum.
Fuse id exaggerat Eusebius in lih. de lesurr., qui
tamen idem in lib. de Martyr. Pa'zsst. nullum de
lanto miraculo fecit v«rbum. Ihnbecil'um est igitur
argumentum negans.
919. Teolius apponit punctum post perspicit, nisi p — 929. Nonnulli vulg., gue. Rectius, quo.
erravit typographus.
920. Aldus interpungit Iusufflat ipsos, ceu videret
demonas. Barthius, lib. iv, cap. 7, ostendit, exsufflare
usitatum Christianis scriptoribus verbum significare
per contemptum flando abominari, et detestari, atque
adeo irridere, ex Severo : Vidit post tergum ipsius
de&monem mire magnitudinis assidentem, quem eminus,
ut verbo, quia ita necesse est, parum Latino loquamur,
exsufflans, etc. Barthius addit: Utitur eadem voce
Tertullianus, de Idololatr., et, nisi fallor, Prudentius.
$. Hieronymus, cap. 17 Viue Pachomii: Qui signo
erucis frontem suam. muniens. exsufflavit in eum (da
monem), moxque fugatus est. lutelligebat enim. cun-
cias inimici versuiias ; οἱ timore divino proditus illu-
siones ejus pro nihilo compulabat, Vide Onumnasticon
Rosweydi. Certe non aliud in Prudeutio legerat Bar-
thius, ni«i hoc insufflat, quod ejusdem est siguifica-
tonis. Vide comment. ad vers. 21 liyaini S. δια].
$921. Sicli., Dong., a ridet hoc.
932. Glossam coufirmatlaidorus lib. xi, cap. 4: Pala.
fum nostrum sicut celum est positum, et inde palatum a
polo per derivationem ; sed et Greci similiter palatum
οὐρανὸν appellant, eo rrr pro sui concavilale coli si-
militudinem habeat. Ubi Gri«les locum Ciceronis de
Epicuro adnotat : Sed dum paloto quid sit optimum
judicat, cli palatium, ut ait. Ennius, non suspezit,
ispani similiter.palatum. vocant el cielo de la boca :
quain lingu:x nostre proprietatem vellem illustratam
in Diction. Acad. llisp., origiue ex Gru co Latinoque
serinone indicata.
955. Ald., Ox., repercusso. Nebrissensis etiam re-
percusso, et palato repercusso, exponit ex lestud:ne
oris. Non autem probo ejus conjecturam, legenduti
nec ez palato, el vers. seq., nec temperetur : quasi
Rom:nus de se, abscissa lingua, h:c intelligat.
954. Inter linguam et dentes plures litterae fore
mantur, ut notum est.
955. Ald. mendose, his augendis. De plectro lin-
δι5
11.1.2. Si mandet idem, faucium sic fistulas
Spirare flatu concinentes €ousono,
Ut verba in ipsis explicent meatibus,
Vel exitu oris eymbalis profarier,
Nunc: pressa parce labra, nunc hiantia :
Dubitasne verti posse naturze statum,
Cui facta forma est, qualis esset primitus?
líauc nempe factor vertere, ut libet, potest,
Positasque leges texere, ac retexe:e,
Linguam loquela ne ministram postulet.
Vis scire nostri numinis potentiam ?
Fluetus liquentis :?quoris pressit pede,
Natura fluxa ac tenuis in solidum coit,
Quam dispar illis legibus, queis condita est!
11465 Solet natatus ferre, fert vestigia.
llabet usitatum munus hoc Divinitas,
Qu:e vera nobis colitur in Christo. et Patre,
Mutis loquelam, percitam clandis gradum.
Surdis fruendaim reddére audientia,
9410
945
9.0
B 9:0
AURELII PRUDENTII CARM.NA. Si6
A955 Donare cwcis lucis insaet:zs diem.
. [69 si quis amens fabulosa existimat,
Vel ipse tute si parum fidelia
. Rebare pridein, vera cognoscas licet :
Habes loquentem, cujus amputaveras
960 ῳ Linguam : probatis cede jam miracu!is.
Horror stupentem persecutoreur subit :
Timorque, et ira. pectus in caliginein
Vertere : nescit, vigilet, anne somniet :
Miratur h:vrens, quod sit ostenti genus.
Formido frangit, armat indignatio.
Nec vim domare mentis effren:e potest,
Nec, quo furoris tela vertat, inveuit.
Postremo medicum scvus insontem jubet
Reum citari; nundinatum hunc arguit
11/46 Mercede certa pactus ut. collu-
[derct.
Aut ferrum in ore nil agens, et irritum
Versasse frusta se retunsis tactibus
963
GLOSS/E VETERES.
956. ldem, Deus. — Fistulas, sicut (iíngua, l. Ar.e-
rias, Vat. À.
957. Consono, contenienti, 1..— )
9239. Exitum, sohitwm. — Profarier, loqui, 1. —
Cymbalis, labris, Mar.
940. Parce, trioderate, l.
942. Cui, a quo, l.
943. Nempe, certe, 1.
944. Texere, ordinare, l.
945. Postulet, ínaigeat, I.
948. Coit, coadunatur, 1.
949. Dispar, multum. — Queis, quibus, ].
950. Solet, mare, l.
953. Percitum, percitus dicitur veloz. — Gradum,
gressum, l.
958, Rebare, pro rebaris, l.
964. Hxrens, stupens, dubitans.— Ostenti, motutri,
miraculi, 1.
966. Effrenz, indomite,l.
969. Citari, vocari, 1.— Nundinatum, mercede com
ductum, Mar. Mercatum, locatum pretio , mwsdisor,
mercor.— Arguit, nune, l.
0l COMMENTARIUS.
gu: dictnm initio hujus hymni. Chrysostomus ho- C 955. Prag., concitum pro percitum.
mil. 1 de S. Romano: Os enim erat. cithara, lingua
plectrum : artifex anima, ars vero confessio ; plectro
tamen. ablato, lingua, inquam, neque artifex, neque
ars, neque instrumentum inulile evasit. Et in bumil.
9 : Velut enim cithara quedam p'ectro destituta Crea-
torem collandat.
956. Parrhasius, fauces, sicut fistulas, qui error
est in metro. Nebrissensis interpretatur Romanum
Joqui, ut, si Deus vellet, loqueretur fistula et cym-
balum , quamvis hzc non habeant voces articulatas.
Non hzc poete mens est; describit enim vocis or-
gana, et formationem in his qui lingua bene valent,
ut concludat, Deum, qui hxc omuia fecit, pariter
posse facere ut sine his vox formetur. Vocat autein
faucium fistulas, et cymbalum oris, quia fauces in
fistularum forinam, os in cyimbali similitudinem fa-
ctum est. | |
, 951. Rat,, continentes, recte emendatum per con-
cinentes,
959. Mar. pro div. lect,, exitum. Orx., vel in exitu.
940. Rat. contra metrum transponit pressa labra
parce. |
944. [n Vat. A abest hic versus, sed in fine pagi-
,Die est ascriptus cum hujusmodi nota, qua indicetur
hoc loco esse reponendum. Virgilius v1 /En., Leges
fixit pretio, atque refixit.
, 945. Vat. B, Mar., Hat. ἃ prisca manu, /oquele.
, Widm., postules; supra, postulat. Lege postulet, et
loquela potius quam loquela.
. 948. Natura pro creatura ponitur, ut apud Arno-
. bium et alios. Vide Meursium lib. 1 Critic. Aruob.
cap. 11.
, ., 949. Ald., Vat. A ad oram, que dispar. Fabr.,
Sich., qui dispar. Alii, quam dispar. Parrhasius de-
pravate, quain disparilis legibus.
951. Prag., usuatum , rccte supra alieno quamvis
charactere. usitatum.
954. Meursius, in Critico Arnobii cap. 10, lib. ιν,
ex Cicerone, Plauto, Arnobio, Tertulliano, Cypriano el
aliis , probat audientiam esse probam vocem Laii-
nam. Sed notandum hic poni pro auditu, apud alios
alia gaudere significatione; neque pro auditu álium
scriptorem Forcellinus all-gat, nisi Prudentium.
955. Weitz., Ürb., Vatt. À, B, Mar., Rat., insuetam.
Alex., Vat. Q, Áld., Dong., Gis., (usueta. Quod tenuit
Beinsius, quamvis discrepantiam lectionum non ad-
verterit. |
957. Meursíus , loc. cit. cap. 5, lib. 1i, fidelia pro
fide digna , et credibilia reete accipit. Alia siguifica-
lione ftdelis est Christianus. 0
. 960. Prag., linguam : et probatis. Meursius loc, eit.
mendum putat cede, et scribit crede. A1 concinuius
videtur cede, et nulla est causa cur menüum id di-
catur.
963. Rat., Mar., Parrhasius, Widm., an somniet.
Ratio metri poscit anne.
969. Torn. corrupte, nunc arguit Weitz. cum Bong.,
nundinatum argui : quod non placet. Nundinari, ait
Fabricius, est opera qux in nundinis fiunt exercere,
ut licitari, indicare, vendere, poscere, emere , ad-
dicere,
970. Vat. A a prima manu, conclüderet, sed factum
colluderet, vel, ut alii scribunt, conluderet,
971. Parrhasius, Aut ferrum in os nihil agens irri-
(um, vitiato metro.
. 972. Parrhasius , seu. retonsis tactibus, Vat. A, se
retusis laclibus. Alex., se retunsis actibus, et pro div.
SCripL., tactibus. Vat. Q, retusis tactibus. Ürb., Weitz.,
seu retunsis tactibus, lta Vat. B, Mar. a prima mauu,
Prag., ubi est se pro seu. Fabricium et Aldum citat
Weitzius pro seu retunsis actibus, sed illi babent ta-
ctibus. Hailsbr., seu retusis tractibus. Egm., Thuan. &
manu prima, Heinsius in notis, se retunsis actibus.
Widin., seu. retusis tactibus. Gis., ceu retuais iclibus.
51)
Áut arte quadam vulgus illatum breve,
Quod sauciata parte linguam lxderet,
975 ^ Nervos nec omnes usquequaque abscideret.
Manere salvam vocis barmoniam probe,
Non posse inani concavo verba exprimi,
Quz concrepare lingua moderatrix facit.
1147 Esto, ut resultet spiritus vacuo specu :
Echo sed exstaj inde, non oratio.
Veris refutat medicus hanc calumniam,
Serutare vel tu nunc latebras faucium,
Intraque dentes curiosum pollicem
Circumfer, haustus vel patentes inspice,
Lateatne quidquam, quod regat spiramina.
Quanqoam forassem forte si puncto levi,
980
935
PERISTEPHANON HYMN. X.
518
Tenuiwe líaguam contigissem vulnere
Titubante plectro fatus esset debilis.
Nam cum magistra vocis in vitium cauit,
Usus, necesse est, et loquendi intercidat.
Fiat periclum, si placet, cujusmodi
Edat querelam quadrupes, lingua eruta,
1148 Elinguis et quem porca grunnitum
[strepat,
Cui vox fragosa, clamor est inconditus :
Probabo, mutam nil sonare stridulum.
Testor salutem principis, me simplici
Functüm secantis arte, judex optime,
Servisse jussis absque fraude publicis:
Sciat hic, quis illi verba suggillet Deus :
999
995
GLOSS/E VETERES.
975. Usquequaque, omnimodis, ex omni parte. — B 986. Quanquam, quamriís, I.
Abscideret, occideret, l.
976. Harmoniam, consonantiam.— Probz, bonc, l.
971. Non, scilicet putabat ille, 1.
9,78. Coucrepare, sonare, l.
979. Specu antro, eo quod ibi lateat lingua, veluti
in specu, I.
981. Veris, verbis: probamentis.—Ttefutat, abnegat, I.
. 983. Scrutare, o judez, 1.
984. Haustus, hiatus oris. Vat. A.
985. Laieatne, utrum, l.
Lotterus , seu retusis ictibus. Alt., Heinsius in textu,
Pal., se retunsis tactibus. Mar. pro div. script., seu
retunsis ictibus. Gifanius in DisPANSUS ex tribus mss.
refert se retunsis actibus, ubi se pro eum ponitur.
tinius, ceu retusis ictibus, et pro div. lect., ceu re-
tunsum Lactibus.
973. Suspicabatur aliquis leve pro breve : sed breve
vulnus recte dicitur.
974. Hailsbr., sauciatam, minus recte.
975. Vat. A, Egm., Wid. ad marginem, occideret.
Ald., Cell., abscinderet. Vat. Q, occiderot. Plerique ab-
scideret , pro qua scriptura tres alios codd. laudat
Gifau:us in vitalia rerum.
976. Ambr., Ald., Hailsbr., Bong., Widm., armo-
niam. Ἐφ. corrupte, arimoniam. Mar., Iso, probo
pro probe.
973. Vatt. À , Q, Alex. supra , Weitz., lHlailsbr.,
Pal., lingula. Heinsius cum Ambr. et Thuan., ligula,
quia : diminutivum a lingua est lingula et ligula.
Alex., ligula a prima manu. Teoljus tres Vatt. pro
eadem sériptura indicat , et notat ligulam a Sidonio
vocari etiam legulam , *et apud Josue vii, 21, pro
regula reponendum legula, ut animadvertit Sidonii
commentator Savaro : nam Hebraica vox non regu-
am, sed linguam sonat. Verum etiamsi vox llebraica
linguam significet, tamen multi adhuc exponunt re-
gulam, sive laminam auream in lingue formam cu-
sam; adeoque reineri potest vox. regula. Przterea
apposite multi legunt lingua, ut Ald., Urb., Vat. B,
ar., Gis., et alii. Quarta sede hujus versus tribra-
ehys recipitur. Hoc, aliisque similibus exemplis com-
munis lectio vers. 481 et 550, fidicule, et fidiculas
sustineri debet.
980. Ald., Hailsbr., Gis. ad oram, lleinsius cum
suis mss., exstat. quod amplexus est Teolius, Sed
quod hic addit, in probatioribus mss. non esse ezit,
non omnino verum est : nam exit habent Vat. DB,
Mar., Rat., Prag. et alii, prxter edd. Weitz., Gis.
981. Eusebius lib. de Hesurr. tradit. medicum
hunc fuisse Christianum, sed infirmitate carnis, non
roposito, cecidisse : adeoque linguam abseissam ad
Saultatem illius delicti quod admiserat abnegando,
domi recoudidlsse , ut consuerunt infirmiores , fide es
c ?*
989. Magistra, lingua , J., Mar. — In vitium cadit,
lesa fuerit. Vat. A.
991. Periclum, inquisitio, fac probamentum, 1.
9992. Edat, proferat, 1.
994. Cui, a qua. — Fra;osa, scilicet elamat. — 1u-
conditus, inarticulatus, 1.
995. Stridulum, pro stridule, 1.
996. Salutem, per salutem, Mar...
999. Suggillet, pro aubminlstret, V. Suggerat, Mar.
COMMENTARIUS.
tamen, honorare, si quid a martyribus sumpserint. Ad-
dit Eusebius medicum produxisse coram judice lin-
guam quam inciderat, et facto simi!i experimento in
quodam damnatorum, huuc statim obiisse.
985. Parrhasius, latetne. Widm., quidquid ; ad oram,
idquam, probe.
987. Vat. A perperam, tenui vel linguam contigis-
sem.
988. Mar. factu, supra factus, Parrhasius, Weitz.,
f[acius. Melius fatus, scilicet loquela.
989. Prag., ministra vocis.
990. Mar., obnitente metro, necesse est loquend'.
Potiores, est et loquendi, Vat. A,Weitz., Hailsbr., Dal.,
Alt., est, el di: id conjiciebat Chamillardus ,
mendosun judicabat Teolius iu. non paucis mss. Certe
rectius ést. est , et loquendi cum AlJ., Parrhasio , et
aliis. Gis., necesse est, ut loquendi,
991. Prag., fac pro fiat, et huju«smodi pro cujus-
modi; uwunque male, Parrhasius beue edidit peri-
cium, correxit perperam periculum.
999, Prag., edai loquelam, minus bene.
993. Ald. scribit grunitum.
995. Parrhasius, probabo mutum.
996. Sichard., nec : retine me. Veteres jurare so-
lebant sa!utem, vel genium principis. Vide legem 33
D p, de jurejurando, et interpretes , et Tertullianum
lib. ad Scapulam, et Apologet. cap. 28 et 52 ; Sed et
juramus, sicut non. per genios Cesarum , ita per salu-
tem eorum , qu& est augustior omnibus geniis. Etiam
Joseph cap. xti. Genes. v. 15, Per salutem Dharao-
nis non egrediemini hinc, donec veniat [rater vester mi-
nimus. Vide notas Cerd:e ad cit. loc. Tertulliani.
999. Vat. A, sciat, et supra scit pro div. scriptura.
Ambr., Gis. ad oram, Parrhasius, Nebrissensis, et
Cauchius ex conjectura , suggerat; qux» est glossa.
Chamillardus ignota significatione suggillo a Pruden-
tio poni affirmat. Joseph Scaliger apud Becmannu:u
de Orig. ling. Lat. ait ex Verrii opinione suggillure
dictim a gula. Teolius exponit gulam arctando extor-
queat verba. Prudentius pro suggerat verbum hoc ad-
hibet, et fortasse a suggero deducit. In sacris Litteris
suggillo est strangulo.
δι9
1000 — Ego, unde mutus sit disertus, nescio.
llis sese Arisio purgat. At contra impium
Nil hzc latronem Christianorum movent :
Magis, magisque fertur in vesaniam ;-
Quaerit, alienus sanguis ille asperserit
Virum, suone fluxerit de vulnere.
1149 Respondit his Romanus: Eccum,
[presto sum :
Meus iste sanguis verus est, non bubulus :
4005
AURELII PRUDENTI! CARMINA
A
Agnoscis illum, quem loquor, miserrime
Pagane, vestri sanguinem sacrum bovis,
Cujus litata esede permadescitis ἢ
Summus sacerdos nempe sub terram
[scrobe
1150 Acta in profundum consecraudus
[| mergitur,
Mire infulatus, festa vittis tempora
Nectens, corona tum repexus aurea,
.
1010
GLOSS/E VETERES.
1000. Disertus, distincte loquens, 1.
1001. His se, scilicet ubi, I.
1005. Vesaniam, pertinaciam, I.
1006. Eccum , pro ecce, 1l.
1010, Permadescitis , humefactatis , I.
1013. Infulatus, infula est proprie redimiculum co-
rong sacerdotalis, sed abusive pro omni vestimente sa-
cerdotali ponitur, Vat. À.
COMMENTARIUS.
1000. Vat. B, Mar., ergo unde, melius ego : Vat. A B nua, conditze testiculi, Alii aliter explicant. Et, ot
male. sit hic d:sertus.
1001. Ald., Mar. a prisca manu, Torn., Sich., Bong.,
Widm. , his se Aristo, quod Weitzius edere hon de:
buit, siquidem metro consulere voluit.
1002. S;rpe persecutores Christianorum [atrones
vocat Prudentius.
1004. Amhr,, Parrh., Thuan., Alt., Cauch., Rott.,
leins., querit, alienus cum Vat. A, Alex., Rat., Egm.,
Hailsbr.Scd Ald., Fabr., Gis., Galland., et alii vulg.,
querit num alienus. Weitz., Vat. B, Mar., Prag., Rat.
aliena manu, querit an alienus. Ald., Hailsbr., Hein-
rins cum Ambr. , Tliuan. , Alt. , Cauch,, Rott., ille.
Weitz., Fabr., Vat. B, Mar., Prag., illum. Parrhasius
omittit utrumque, et legit sanguis an asperserit.
1005. Gis., Fabr., effluzerit.
1006. Gis., Fabr., ecce ; alii, eccum. Simili modo
in Laurentio vers. 309, Eccum talenta, suscipe : quan-
quam hoc loco recte procedit eccum, presto sum:
scilicet ecce me. In Laurentio eccum pro ecce simplici-
ter positum est, nisi etiam ibi intelligas ccce me, ta-
lenta suscipe.
1007. llailsbr., bubuli : ita Vat. A. Prafferendum
bulydus.
1010. In Thuan., promadescitis. Weinsius putat
&cribendum pro madescilis: nam veteres pro, non
proh scribebant.
1011. Vix jam dubium est quin de taurobolio !c-
quatur Prudentius. Veteres interpretes aliud sacrifi-
cium intelligebant. Nebrissensis existimabat describi
Terentina sacra, qu:e fiebant Rome in cainpo Martio,
jt loco qui dicebatur Terentos, in quo erat ara Diti
patri sacra, pedibus viginti sub terra defossa : et sa-
crificabatur bos nigra. lta fere Giselinus et Fabricius,
qui addit hxc sacra facta mensibus Se,.tembri, Octo-
bri, Novembri, singulis semel, sed noctibus tribus
continuis. Nebrissensi et Fabricio accedit Weitzius :
nec dissentit Chamillardus, qui tamen haec ipsa sacra
Terentina Tauropolia dicia aflirmat. Peveratus putat
describi sacrificium, et ritus profanos, ac risu dignos,
quibus Julianus Apostata, ut more majorum impera-
torum una cum imperio summum pontificatum acci-
peret, ut bàáptismatis chri$ma deleret, et Christi si-
gnum abstergeret, tauri sanguine prolui voluit. Sed,
ut dixi, de taurobolio sermo est. Antonius Van Dale,
de Antiquit., in prima dissertat. de origine ac ritibus
hujus sacrificii agit. Pramittit gentiles quaedam e
Christianis ad sua sacra sumpsisse ; inter haec tauro-
bolium, quo :&imulabantur veram per Christi sangui-
nem expiationem. Cepit taurobolium anno Christi
175 , aut paulo ante : deletum est Valentiniano iv et
Neoterico coss. Van Dalius ritus explicat ex Pruden-
tio, quos Baronius, Bulengerus, et alii de consecra-
tione pontificis maximi intellexerant. Disiinguebantur
jn hoc sacrificio vires tauri excepta , consecrale, con-
ditg. Vires exceptze erant sanguis, consecrat:e cor-
C
D
inter Christianos corruptela invaluit, ut alii prp aliis
baptizareutur, ita etiam gentiles pro aliis etiam tau-
roboliabantur : nam hoc quoqiie verbum invexerunt.,
Gisbertus Cuperus epist. ὁ ad Van Dalium conír-
inat, ethnicos imitatos fuisse czeremonias Christiano-
rum et formulas loquendi. Apuleius ait, per sacra re-
nasci homines, et exstat inscriptio vetustissima HR gwva-
TVS TAVROBOL!IO IN AETERNUM, De taurobolio videri
[ores V. C. Zacharias in utilissima sua Institutione
pidaria pag. 42., ex Montfauconio, Grutero , Sal-
masio in Vita Heliogabali pag. 804, et inscriptione
Ulpii Egnatii Faventini: lterato vigintt annis ex. per-
ceptis tauroboliis aram constituit , quo significabatar
lauroboliatos per annos 20 puros mauere, neue
posse tauroboliari, nisi exacto eo tempore. De tauro-
bolio etiam agit Julius Firmicus: Tauribolium , vel
criobolium scelerata te sanguinis labe perfundit. La-
ventur itaque sordes iste, quas colligis. (uere fontes
tngenuos, quere puros liquores, ut tllic te post multas
maculas cum Spiriiu sancto Christi sanguis incandider.
Wowerius in notis duas veteres inscriptiones profert
ex quarum altera colligi posse videtur taurobolia
instituta fuisse in honorem Cybelis et Attidis. Itaque
summus sacerdos intelligetur esse sacerdos Cybelis,
qui fortasse pro aliis tauroboliari solebat Philippi a
Turre episc. Adriensisdissertotio de Taurobolio Lug-
dunensi exstat tom. lil Thes. antiq. Sallengre. Iu
pralatione ad Vitas pontificum Anastasii plures
inscriptiones de taurobolio, criobolioque Blanchinus
profert, explicationemque nonnullam addit ex com-
mentario Dominici de Colonia S. l1. de hoc argu-
mento. Exstant hujusmodi inscriptiones in bortis
Burghesianis via Salaria, in quibus occurrit Lucius
Ragonius Venustus pontifez major ; ei Q. Clodius
Flavianus auno 580, pontifex major...... pontifex dei
Solis; et eodem anno 383 V. C. T. sacerdos
i taurobolio, criobolioque repetilo. Anne
vero 374 Clodius Hlermogenianus Casarius V. C.
procon:ul Afriezx, praiefecius Urbis, taurololio, criebo-
lioque percep o. Consule Montfauconium tom. 4l
Antiq., pag. 171.
1015. Gis. ad oram, tres Torrent., Cauch., ftott.,
mitra infulatus, quod amplectitur Heinsius, impro-
bante "leolio, quia Romani mitra non utebantur ,
multo vero mimus pontifices. Gallandius meudum
putabat in vett. edd. mire pro müra. Paschalius, de
Coronis lib. iv, cap. 13 et 22, hos versus exscribit,
et multa addit de sacerdotibus corenatis, vittatis,
infulatis; et eap. 21 ostendit sacerdotes gentiliuu
mitratos fuisse : nam initrazi geous erat pileus sa:er-
dotalis, sive apex , et flameu, aut lilamen, Comma-
niori usu mitra est diadema episcopale et poutifi-
cium Christianorum.
1044. Gis. ad oram nezus, et replex«s pro necrens,
et repezus. Mar., Vat. B, Prag., ltai., Sich., Weitz.
891
1015 Cinetu gabino sericam fultus togam.
1151 Tabulis superne stratà texunt. pul-
[pita, .
Rimosa rari pegmatis compagibus :
Sciüidunt subinde, vel terebrant aream.
Crebroque lignum perforant acumine,
4039 Pateat minutis αἱ frequens hiatibus.
Huc taurusingens fronte torva, et hispida,
Seriis revinctus aut per armos floreis ,
Aut impeditus cornibus deducitur :
Nec non et auro frons coruscat hostix,
PERISTEPDANON IIYMN.X.
Bt?
Α 1095 11549 Setasque fulpór braeteais 1ficit.
llic, ut statata est immolanda belua,
Pectus sacrato. dividunt venabuto,
Eructat amplum volnus undam sanguinis
Ferventis, inque texta pontis subditi
1050 — Fundit vaporum flumen, et late mstuat.
Tum per frequentes mille rimsrum vias -
lillapsus imber, tabidum «orem pluit,
Defossus intus quem sacerdos excipit,
Guttas ad omnes turpe subjectaus caput,
10585 — Et veste, et omni putrefactus corpore.
GLOSSAE VETERES
(045. Gabino , Gabis civitas est cujus sacerdotes se-
sninudis corporibus ingolare solebant. Ergo sacrifi-
cantibus eis, affuere [npi, εἰ tulere carnes quas ipsi
immolabant ; hinc ipsi, sicut erant impediti, capere eos B
persequi, et revocavere predam. Proinde consuetudo
venit ut ibi homines nudis litarent corporibus , Vat. A. ᾿
Genus vestimenti. Gabini Romanis vicini [uerunt, a
quibus magnam partem ceremoniarum. sumpserunt. —
Fultus, fultam habens , I.
1016. Super, desuper. — Pulpita, gradus scene :
sedes, vel lectuli deorum, l.
1017. Pegmatis, juncturis. Pegma hoc loco pro
junctura ; alias ferrum rotundum quo scenici [udunt,
td est. iheatrales.. Conglutinationis οἱ compaginationis.
Pegma genus machinamenti quo luditur in theatris, l.
1018. Subinde, deinde.—Aream, planiiem tabula-
rum, l.
1035. hnpeditus , coronatus, 1.
1095. Dractzalis, laminis aureis.—lnficit, miscet, 1.
1027. Pecius , scilicet tauro. — Veuabulo, ferrum
quo dividitur pecus, aptum venaloribus , id est minor
securis ; lancea, 1.
4055. Putrefactus, sordidus, I.
CUMMENTARIUS.
Welm., Bong., flailsbr., supra, nexus. Weitz.,
ἔχιν. , Hailsbr. , Pal., Bong., Gifanius in PLExus ex
tribus mss., et alii, replexus. Vat. () mendose, coro-
watum pro corona tun. Ambr. , coronatum repexus
euream, ex quo Heinsius in notis scribi jubet coronam
twm reperus auream, ut sit. Graeismus. De corona
aurea Υἱ 6 Burmannum Anthol. pag. 54 tom. [. Nc-
Delrius. Advertendum est illa Faventiui vota de tau-
robolio esse intelligenia. Auratam frontem Virgilius
dixit, inaurato cornu Tibullus : quod multi explicast
de cornibus auro litis. Sed aliud przeterea in Prudee-
tio indicat versus 1025, Setasque fulgor bractealis
inficit.
Ἀγ 25. Weitz. , Iso, Gis,, impeditus. Aldus., Par-
brissensis repezus exponit aut nimium pezus , aut ita (^ rhasius et scripti lleinsiani, impeditis. E, nostris Vat,
depexus, ut turbarentur capilli. Sed in Oxon. bene
explicatur , id est , bene ornatus , ut. refert lleinsius.
1015. Vat. A. scribit siricam. Codex Latinii, Gis.
in textu, russeam ; ad oram melius sericam. In qui- -
busdam vulg. mendose seriam. Cinctus gabinus est,
tuu loga exerto brachio dextro sic in tergum rejici-
lur, ut ima ejus lacinia a tergo in pectus sinistrorsus
revocata hominem cingit. In columna Trajana impe-
rator, ejusque milites hoc more induti conspiciuntur.
Sed non propterea Fabretto in ejus explanatione li-
cuit inferre, hunc habitum militarium virorum et
magistratus tantum proprium fuisse, et Prudentium
poetica licentia illum summo sacerdoti attribuisse,
uti Lucanum aliis lib. 1 Pharsal. , Turba minor ritu
graditur succincta gabiwo, Etenim vel alii etiam hujus-
vemodi liabitu. utebantur, ut multi docent, vel
dentius taurobolium describit ab ipso imperatore ,
80. ἃ viro primario perfectum, ut sacrificium magis
risu. dignum ostendat. Origo veriot cinctus gabini
inde petitur, quod incursione repentina hostium Ga-
bii, cun noh esset spatium sumendi saga, togas
subducitas et retro rejectas cirea corpus complicave-
YUAt.,
1017. Egm., Alex. 8 prima manu, pigmatis : scribe
atis.
: 1022. Boves in sacrificiis coronari solitos constat
etiam ex Act. apost. xiv, 42: Sacerdos quoque Jovis,
Qui erat ante. civitatem , tauros et coronas aute janwas
afferens, cum populis volebat sacrificare. Delrius com-
ment. in O£dip. Senecz docet cornua victimarum
auro quasi jugari ct viuciri consuevisse, item coro-
nari. Trebeltius Polio in Vita Galicnorum pag. 178:
Processerunt etiam altrinsecus centeni albi 6oves, cor-
Ribus auro jugatis, et dorsuahbus sericis discoloribus
pre fulgentes. In antiquo lapide Rom:e insculptum est
de voto vicennali : Vota Faventinus bis deni suscipit
orbis, Ut mactet repetensaurata frontebicornes. Utrum-
que morenr his Prudentii versibus confirmari notat
PaTROL. LX.
-
D, Mar., Prag., Rat., impeditus. 1a Egw. mendum
perspicuum, tmpenditis.
41084. Porrliasius vitiose nec non et tauro. De lioc
more Plinius, lib. xxxim, eap. ὅ : Deorum vero hono:i
in sacris nihil aliud excogitatum est quam wt. aurais
cornibus hostig, majores duntaxat, immolarentur.
* 4028. Ald. scribit. blattealis ; alii brattealis, alii
bractealis. 1n Mar., et, ut videtur, in Rat. erat prius
bratteolis. Alex. etiam scribit brattealis. '
1026. Vat. B, stimulando ; supra aliena et recen-
tori manu , est immolanda, ln Mar. pariter, stimu-
lando ; ad oram vera lectio descripta est.
1027. Ald., Alex., Urb., Parrhasius, Mar. supra,
Gis., Weitz, et alii, sacrato dividunt venabulo. Vau.
B, Q, Mar. a prima manu, Ratt., Prag., Thuan.,
Noms., lleins., sacrata dicidunt venabula. Heinsius in
duobus invenit sacratum dividunt venabula : scilicet
pectus sacratum.
4029. Rat., subdita. Substantive textum ponitur
apud Catullum , Lucretium et alios. Vide Gifanium.
410350. Mar. in testtu, Widm. supra, Hailsbr., va-
porem : lege vaporum. Chanillardus in indice no-
tat esse substantivum. Sed poterit etiam esse adjecii-
vum ἃ vaporus, ut in hymno S. Fructuosi vers. 115,
Vaporus ardor.
1031. Prag., sequentes : rectius frequentes. 1mo id
unice verum videtur.
4054. Vatt. A, Q, Hailsbr., Pal., Egm., turpe eb-
jectans. In Alex. videtur factum (turpes objectans. Re-
tinendum (turpe subjecians. Fabr. turpe adverbium
esse putat, et in parenthesi per indignationem legi
mallet.
40355. Ald. mendose, omne pro omni. lBeinsius
eum solo Thuan., putefactus : quia apud Prudeniium,
inquit, prima iu putre(actus, οἱ putris semper occur-
rit brevis. loeptam hanc et falsam esse raiionem,
liquet ex vers. 9 hymni 7 Cathem., Areina putrem
ne resudans crapulam. Teolius et Cellarius Heinsio
17
593
Quin os eupinst, obvias offert genas,
1153 Supponit aures, labra, nares objicit,
Oculos et ipsos perluit liquoribus :
Nec jam palato parcit , et linguam rigat,
1040 — Donec cruorem totos atrum combibat.
Posyjuam cadaver sanguine egesto rigens
Compsge ab illa amines retraxeriut ,
P'rocedit inde pontifex, visu horridus,
Ostentat udum verticem, barbam gravem,
1045 — Vittas madentes, atque amictus ebrios.
Hunc inquinatum talibus contagiis,
Tabo recentis sordidum piaculi,
Omnes salutant atque adorant eminus :
Vilis quod illum sanguis, et bos mortuus
1050 — Foedis latentein sub cavernis laverint.
AURBLH PRUDENTI CARMINA.
Α Addamus illam, vis, heeastomben tuam?
831
Centena ferro cum cadunt animalia,
1154 Variaque abundans caede restagnat
[eruor,
Vix ut cruentis augures natotibus
1055 Posint meare per profandum sanguinis,
Sed quid macellum pingue pulvinarium,
Quid maximorum lanciuatores gregum,
Fviecerata carne crudos , criminor ?
Sunt sacra, quando vosmet ipsi exciditis,
1060 — Votivus et cum membra deiruneat dolor.
Cultrum in lacertos exerit fanaticus ,
Sectisque matrem brachiis placat deam.
Furere, ac rotari jus putatur mysticum:
1155 Pares ad secandum dextra fertur impia :
GLOSSAE VETERES.
1041. Egesto, emisso, l.
4044. Compage, tabula, 1.
1047. Piaculi, purgationis, I.
1051. Hecatumben, cenium; inde hechatontam ,
id est centum potestates habentem ; et ideo centum hos-
ti ei immolabantur, 1.
1056. Pulvinarium, lectisternium vocat pulvinarium
qui in templo ponebatur quando augurium quarebant
per sacrificium, l.
4058. Crudos, rusticos, pingues, L.
1059. Quando , siquidem, T.
1060. Votivus, qui per votum venit, I. Voluntarins,
at. À.
1064. Fanaticus, sacerdos qui in fano. morata, ἷ,
1062. Deam, Berecynthiam, I.
1063. Rotari, scilicet objectans caput.—Mysticum,
figuratum, 1.
1064. Parca, qua parcit, non se incidendo. — Fer»
tur, dicitur esse, 1.
COMMENTARIUS.
Sdherent: sed scripti et vett. edd. eonstanter et
probe liabent putrefactus. Chamillardos in textu, pu-
te[actus, in indice solum adnotat putrefactus.
1056. Ald., Torn. , qui nos. Meliores libri nostri ,
et Heinsiani cum Cauchio, Latinius, Parrhasius, Gis.,
in os. Weitzius, quinos. Scaliger, lib. n, cap. 1,
t. Auson., cum inveuisset alicubi quinos, correxit
cinnos, vel cinos. Glossarium cinum ἐπ y. Cinnus
νῦμα. Et Italica lingua, et vetus Gallica usurpant
&enno, accennare, accener. Scaligero accedit Gattacke-
rus ad Antoninum de Vita sua. Heinsie tamen mini-
me id placet, neque oliis debet placere.
1046. Egm., Palat., Hailsbr. in textu, hinc pro
hunc. Pro £ontagiis alios legere coniactibus testis est
Fabricius. Salmasius pag. 180in /Elium Lampridium
luculentam hane descriptionem taurobolii dicit, et
multa profert de turobolio ac tauroboliatis ad hunc
gentilium ritum illusirandum aptissima. ΄᾿᾿
4047. In Prag. hic versus rejicitur post versum
4050, Fais, etc.
1050. Egm., Lat., Hailsbr., Vat. A, laverit , non
male.
4051. Vat.A , corrupte, illam vis hec ad opem
tuam. Vat. B, Mar., Prag. scribunt. echatontem tuam.
Egm., Widm., eccetontem. hecatombem, aut
hecatomben. Cauchius conjiciebat ei vis hecatombem ,
ut metro eousulatur. At Prudentius nunquam quarto
loco daetylum immisit. Produeit secundam in Aeca- D
tombem necessilate quadam metrica : noo enim alio
modo facile hoc voeabulum adhibere potuisset, nec
prudens ab eo abstinere debuit. lsonis glossa ita
emendari potest: centum, inde hecatom-
bem , etc. Hlecatombe est sacrificium contum boum;
a Laeonibus primum insütutam dieitur, qui cam
olin centum praeessent urbibus, centenos quotannis
boves centum civitatibus immolabant. Alji alia.
Vide Eustathium ln Homeri Iliad.
4059. Vat. A, fere; supra videtur esse ferro.
Prag., fere. Rott, Prag., Hailsbr. , Vat. B, Mar. su-
pra, Gis. ad oram, Sich., cwi cadunt. Alii, cum ca-
dunt, Widm. et Parrhasius omittunt. cum, vel cui ;
sed corrumpitur metrum.
1055. Aló., Vat. B in texta, Mar., Bong.. Widm.,
Sich., Gis. prima ed., profundum sanguinem. Alex. ,
Urb., Vatt. À, B, supra, Q, Hailsbr., Pal., Fatr., Gis.
s«cunda ed., Heins. , profundum sanguinis. Weitz.,
Egm. ἐξ unda sanguinis.
. ἴα Vat. B videtur. fuisse pluinarium , aut
ce.te plumarium, sed male. Vocat autem pulvina-
rium deorum macellum pingue, quia cruore bostia-
( rum templa redundabant.
4059. Vat. A, vosmetipsos. Prag.,cum vosmetipsos,
supra quando. Lex carminis poscit 9 vosmet
ipsi. Receuset nunc poeta ritus gentilium quibus ia
eorum honorem sibi vulnera inferebant.
10641. Prag. , eultros, repugnante metro. Mar. la-
certis, supra lacertos rectius. Bellonze sacerdotes la-
certos sibi et brachia cruentabant, et fanati«i dice-
bantur. Lactantius, lib. 1, cap. 21; Bellone sacer-
dotes non alieno, sed suo cruore sacrificaut. Sectis
namque humeris , εἰ utraque manu. districios gladios
exerentes currunt, efferuntur, insaniunt. De hix fana-
ticis Horaiius, Lucanus, Juvenalis et alii. Sub Com-
modi tempora consuetudo invaluerat ut cruentatio-
nem fanatici simularent, non vere lacertos exse-
carent. Nam Lampridius in ejus Vita ait : Bellona
servientes vere exsecare. brachium. pracepit studio crs-
delitatis. Apud Moutfauconium, tom, I Antiq., lib. iv,
pag. 262, tatur Fanaticus Bellonse, Isidis,
et Serapidis duos cultros manibus tenens.
1062. Nebrissensis vult legi deum pro deam, ut
intelligatur Cybele mater deorum ex sententia Apu-
leii, qui Bellonam, Cybelem, Isidem idem numen
e«se putat. Ác revera legitar in editione Lot-
teri. In. Áctis S. Sympboriani ssepe Cybele mater
dea dicitur. Sed fortasse tam in his Actis quam in
Prudentio prastabit legere moter deum, ut in veteri-
bus inscriptionibus passim occurrit. -
1005. Ald., ac rotare. Meiius ac rotari. Rat., ef
rolari. Lotterus mendose ejus pro jus. Minucius : Hi
sunt εἰ furentes quos in. publicum videtis concurrere ,
vates et ipsi absque templo , sic insaniunt, sic bacchan-
tur, sic rotantur, etc. Confer notas Heraldi et alioram
ad Minucium, et Elmenherstii ad lib. 1 Arnobii ,
.1.
PAR Q5. AM.,, Yat. B in contextu, Tora. , Mar.,
$33 .. PERISTEPPANOR lU YMN. X. . Ke6
i055 — Coelum méretár vulnerum erudelitas, A 11568 Aces minatas ingetunt fornacibus,
Ast hic metenda dedicat genitalia , His membra pergunt urere, utque ignive.
Numen reciso migans ab inguine : . : [rint :
Offert pudendum semivir donum dez: Quamceunque partem corporis fervens nota
. llam revulsa masculini germinis 4030 Stigmarit, ἰδῆς sie consecratam predi-
1070 — Vena eifluenti pascit auctam sanguine. [eant.
. Uterque sexus sanctitati displicet. Funcium deinde eum reliquit spiritus ,
Medium reteontat inter alternum genus : Et ad sepulcrum pompa fertur funcris :
Mas esse cessat ille, nec fit femina. Partes per ipsas imprimuntur braete:,
: Feliz deorum mater imberbes sibi [nsignis auri lamins obducit cutem,
1075 — Parat ministros lenibus novaculis. 1085 1157 Tegitar metallo, quod perustum est
Quid, cum sacrandus accipit sphragitidas ?
GLOSS.E VETERES.
4066. Metenda , abscidenda, 1. tas a [rangendo , Mar.
4070. Auctam, accumuiatam , vel placatam, l. p 10:8. lgniverint, piczerint, I.
4071. Uterque, ironicos dicil. —Sanctitati , illi.— 1081. Functum, defunctum, Fungi dicimus off-
Displicet, eviratus utrumque genus despicit, el mascu- — cium. implere ; defungi ab officio cessure ; defunctus
linum, et (emininum, l.— dicitur ab officio vite. cessana, 1l.
40:6. Fraguidas, fr Grace dicitur missile : 1083. Bractez , lamine auri
hinc fraguidg spicula, vel acus majores , Vat. À. No-
COMMENT ARIUS.
fWeitz., paria. Meliores Heiusiani, et nostri cum Par- — sius, scripti lleinsiani, Gifaniani, nostri, pergunt
rbasio, Latinio, parca. Neque aliter Giselinus: etsi — wrere, ut igniverint. 1d secuti sunt. Weitzius, !leinsius
enim ediderit parta , tamen in emendatis correxit — et alii. Et lleinsius agnosci! quarta sede tribraehyn '
parca cum explicatione seilicet : Impius est qui — adwitti cum hiatu. Gis. et nonnulli vulg., utque igni-
parce secat, pius qui crudeliter. Nebrissensis exponit — verint; ita enim postrema in urere elilitur, et fit
paraía, quia legit paria; sed id est contra senten- — iambus. Gifanius legit quidein urere, ut igniverint, sed
tiam poelz, nec pro parata recte dicetur parta. quarta sede iambum, non tribrachyn, agnoscit, De-
4066. Parrhasii error in metro dicat pro dedicat. —fendit enim ex Martiani sententia, ea qux int finiun-
Nunc arguuntur sacerdotes Cybelis, de quibus non tur ancipiti intervallo habita e:se: itaque producit
semel dictum. ut, Hlermanus. Hugo, cap. 19, de Prim. serib. Rat. ,
1070. Prag.,venadefliuenti, contra metrum. Thuan. — ubi probat non solum servis et reis , sed etiam mi-
'pro efffuenti scribit efluenti , ex quo Heinsius conjicit , ltibus aliquando et sacris hominibus noias et. litte-
vena εἰ (Iuenti. Salmasius, vena. fluenti, Parrhasius C ras fuisse inustas, legit eliam, urere, utque igniverint.
eorruptissime edidit hos duos versus: Illam revul- Vossius de Vitiisserimonis inter barbara rejecit ver-
sam masculini germinis Venam : effinenti. Pastheg — bum ignio, quod Hincmaro tribuit, Panlinus epist. 4
sanguine. |n emendatis monuit quosdam codices ας — ad Ausoninm usus est ignitus, quom vorem usur, at
bere Venam e[(luenti pascens auctam sanauine. etiam Gellius. Barthius, lib. ix, cap. 15, notat Arnul-
^A 4075. AlJ., Parrbasius, et nonnulli vulg., levibus, — fum ignire a Prudentio sumpsisse. Arnulíus ait: Su-
'geu lavibus. Scripti plerique, lenibus. Ileinsius edi- — blimes oculos, et acutt luminis ignit Excellens sensus,
dit kevibus. ingeniique vigor. — .
" 4070. Vat. A, sacrandos : lege sacrandus. Parrba- 1079. Egin., Quacunque partem. corporis fervens
sius ita legit hunc versum, (Quid cum sacrandus occi- ποία Stigmaret,
' dit Phryx Atidi ? Nescio quo sensu. Ald., Gis. ecri- — 1080. ln Vat. À aliena manu videtur factum sta-
bunt sphragitidas, et Giselinus deducita σφραγίζειν, — gnari, ad marg. stigmarit: incertum quid prius in
signare, et insignire. Inde σφραγίς, οἱ σφραγίσμα. De- — Contextu. fuerit, Ald., Roit., hanc si consecratam.
vivatirum σφραγίτις pro stigmatis οἱ punetionibus vix m., Vat. À, hanc sacrotam, claudicante versu.
alibi legi putat Giselinus. In scriptis Weitzianis, — Hinc Heinsius conjectabat hancce sic sacraiom , vel
Heinsianis el nostris legitur fragitidas. Nibilominus — ^amcce consecraiam. Parrhasius Áanc consecratam ;
Heinsius edidit sphragitidas. Nebrissensis sphrogiti- — Sed neque "ἃ versus constat. Plerique, hanc sic con-
das éxponil medicamenta e terra sphragitide, seu si- — secralam. Vul
gillata, que valet ad cicatricanda vulnera. Ex Celse 1081. Ald., Bong., relinquit spiritus.
lib. v, cap. 20 et 26, pastillus ad glutinandum vul- D 1086. Prag., insignis auro lamina.
- pus sphragis nuncupatur. Melius Fabricius interpre- 1085. Fabricius ait eam partem &üro aut argento
tatur signa aut hotas impressas, vel memoriz causa, includi, et quasi Sacram post morlem asservari.
ut fit annulo; vel religionis, ut flt ferro ignito. li — Prudentius selum innuit partes que pernstce et no-
ctiam qui nomen militie dabant, ignito ferro pungi — tata seat ignibus, obduci lamina auri impressa, at-
et süigmari solebsnt: unde sacramentum miliaré — que adeo tegi. Hujus ritus quis al:ns meminerit, non
dictum, quia milites quasi sacrabantur. Lipsius, de — eceurrit. Raynaudus loe. cit. Fabricium impugnat
: Militia. Romana, lib. 1 dialogismo 9, sgit de milii- —.quod crediderit ex hoc gentilium ritu morem perva-
bus in €üte punctis. Raynaudus, de Stigmatismo — sisse in Ecclesiam, ut digiti, brachia, articuli sancto-
sacro et profano, sect. 2, "d 1, de hoc ritu co- — rum iucluderentur vasis, et osculanda exhiberentur.
piose disserit: non autem probat quod Primasius lo- — Prudentii mentem esse ait Rsynaudus, inter efferen-
cum Apostoli ad Rom. 1 ita explicet, ut intelligatur — dum (unus honestata ad modum predictum fuisse mem-
ethnicos contumeliis affecisse corpora sua, dum aibi — bra siigmate notata, sive consepultis, sive post. [uneris
characteres ei wstiones infligun $n. consecralionibus — pompam detraciie ante. illationem. in. tumulum. huius-
édolorum ; nam Apostolus clare agit de contumeliis — modi ornamentis. Puto autem sermonem esse non de
per libidines etimpudicitiam. )λῪ solis sacerdotibus Cybelis, neque de solis sacerdotibus
4071. Pray., ingegit, fortasse ingerit. Isidis, sed de quovis sacerdote, qui se numini alicui
1078. Prag., mendose, pergunt perurere , cum igni- — notis corpori inustis consecrarel. Àn autem omnes
: verint. Egm., corrupte, verauntur aere. Ald.,Parrha- — sacerdotes id facere deberent. an solum alicujas nu- '
[ iguibus.
831
[258 ferre poenas cogitur gentilitas.
liac dii cocrcent lege cultores suos :
Sic dz:emon ipse ludit hos quos ceperit,
. Docet exsecrandas ferre contumelias,
1090 — Tormenta iuuri mandat infelicibus.
At noster iste sanguis ex vestra fluit
Crudelitate : vos tyrannide impia
Exulceratis innocentum corpora.
Si vos sinaUs, incrueunte vivimus ;
4005 — Atsi cruente puniamur, vincimus.
Sed jam silebo : finis instat debitus,
Finis inalorum, passionis gloria :
Jam non licebit, improbe, ut licuit modo,
Torquere nostra, vel secare viscera :
4100 — Cedas, necesse est, victus, et jam desinas.
1158 Cessabit equidem tortor, et sector de- p 4120
[ hinc:
Judex m.natur : sed peremptoris manus
Succedet illis strangulatrix faucium :
Aliter silere nescit oris garruli
4105 Vox inquieta, quam tubam si fregero.
AURELH PRUDENTH CARMINA.
Dixit, foroque protrabi jussit virum,
Trudi in tenebras noxialis carceris :
Elidit illic fune collum martvris
Lictor nefaudus. Sie peraeta est passio :
1110 — Anima absolute vinculis ccelum petit.
Gesta intimas:e cuncta fertur principi
Pr.«fecius, addens ordinem voluminum,
Seriemque tantze digerens trsgoedise ;
Latatus omne crimen in fasces refert
4315. 1159 Suum tyrannus charüulis vivaci-
[bus.
Illas sed 2etas conficit diuti»a,
Fuligo fuscat, pulvis obducit situ,
Carpit senectus, aut ruinis obruit :
lnscripta Christo pagina inmortalis est,
Nec obsolescit ullus In ccelis apex.
Excepit astans angelus coram Deo,
Et quse locutus martyr, et quie pertulit: —
Nec verba solum disserentis condidit ;
Sed ipsa pingens vulnera expressit stylo
4120 Laterum genarum, pectorisque, et faucium
GLOSS/£ VETERES.
4089. Contumelias, contumelia proprle sunt verbera
et illate alicui injuries, I.
4103. illis, tortoribus et sectoribus, ἢ.
1105. Quam, nisi, Vat. A.
1114. Fasces, potestates, Mar,
1115. Vivacibus, diu durantibus, 1, *
1116. Dintina, fongava, l.
1117. Situ, vetustate, 1.
1190. Obsolescit, deletur. — Apex, littera, I.
COMMENTARIUS.
inis sacerdotes, et cujus numinis, nondum satis mihi
quet. Raynaudus loc. cit. recenset sacerdotes Cy-
belis, Bellonz, Diane, Des Syrie, Mithriacos, et
*
4111. Intimare pro indicare verbum est Cypriani,
Vopisci, Spartiani, Symmachi, non Livii, ut Fabri-
cius putavit, mendosa aliqua editione deceptus : nam
éiversos singulorum ritus magno doctrinz apparatu C lib. ᾽ν, cap. 46, non intinasse filio, scd institisse filio
expouit.
1056. Minucius recte de Cybelilustrio : H«c jcm
non sunt sacra, tormenta suni.
. 14087. Parrhasius corrupte, coherant lege; quam-
vis ipse contendat coherant esse proprium Prudentii
vocabulum pro addicwut ab aere, interjecta aspira-
tione hiatus causa. Longe enim melius dicitur coer-
eere lege, quam addicere lege.
1093. Prag. male, tyrannide cum impia.
1096. Prag. miuus bene, debitis.
1100. Vat. A, desines. Aldus non bene iuterpungit,
desinae, Cessabit equidem tortor, et sector dehinc. Ju-
dez minatur. Verba eessabit equidem tor:or non Ro-
mani, sed judicis sunt. .
4101. Adverbium egmidem Latinissime adhiberi
etiam cum tertia aut. secunda persona, multi
in docuerunt, nonnullis reclamantibus.
14103. Parrhasius, Egm., Rat, flailsbr., Ambr.,
succedit, Ox., Rott., Urb., Vat. Q, Pal., succedat
Qs, ad oram, succedat illi, Plerique edd. et mss. ,
sguccedet illis. Eusebius, cap. 2 de Martyr. Palz.t.,
ita factum narrat : Cum. imperatoris vicennalia jam
, €t ex solemni more universis qui in custodia
tenebantur. indulgentia publice per praeconem annun-
(aia esset, solus ad quatuor wsque puncta distentus
habens pedes, in i
cibus, martyrio, sicut optaverat, exornatur. Igitur Eu-
sebius refert Romanum diu superstitem in carcere
fuisse, et, cum'vicennalia iinperatoris adessent, stran-
gulatum in carcere, scilicet ad publicos rumores
vitandos.
1105. Supra dixit [aucium fistulas, cymbalum oris, ple-
tetrum lingue ; nunc tubam vocat insirumentuut vocis.
1107. Vat. À, Fgm., mendose, noz illis pro noxialíis.
1108. Strangulari in carcere infame tnortis genus
putat Teolius. Non asseptiar, nisi testem. veterem
eru.
'D
jacens nervo, fractis laqueo [a&-
legendum cst.
1112, Ex veteri consuetudine id faetum observat
TTeolius auctoritate Eusebii in Chronico, qui ait ve-
terem hanc fuisse consuetudinem provinciarum re-
etoribus, wt quidquid novi apud ipsos contigisset, im-
peratori nuntiarent, ne quid ipsum lateret.
1114. Prat. tyrannus omne, et vers, $Cq., sum
letatus : hoc postremum metro non congruit,
Cauchius ex conjectura, et Latinius in. fastos refert
Suos tyrannus : quod tenult Giselinus, et cum eo
lleinsius : sed uterque suum, non suos : et ita edide-
rant olim. Murmellius et Lotterus. Refragautur ple-
rique edd., et mss. Fabricius fasces interpretatur
scytalas et latercula qua in aulis imperatorum sole-
bant convoluta aut deposita asservari. Nebrissa in.
telligit fasces librorum, aut potius annales, qui a cun-
eulibus nomen accipiehant, quorum insignia erant
a85Ce8. —
1116. In nonnullis vulg , male, il[a sed etas pro illas.
4117. Cauch., Thuan., Parrhasius, Sich., Vatt. ἃ,
B, Mar., Rat, Weitz., et alii, wligo, Plerique cum
Aldo, [" 0. I
11419. Mar., inscripto ; supra imscripta , probe.
1saias xLix, 16 : Ecce in. manibus meis descripsi te.
Vide vers. 4 hymni 1 Per., Scripta sunt celo duorum
martyrum vocabula, et hymn. 4, vers. 111.
4190. Ald., obsolescet.
1121. Ex Evangelie Matth. xvirt, 10, Angeli eorum
in colis semper vident [aciem Puiris mei, qui in casis
est. Fabricius, quamvis heterodoxus, tamen fatetur
non poetice id fictum, sed veram esse narrationem
viri rerum divinarum scientissimi, N«m angelos Dei
nobis adesse tanquam custodes, comites, defenso-
res, spectatores, sacra historia testantur et expe-
riuntur pii homines. .
4194. In Vat. A supra pingens. erat. additum a, ul
esset pinguens, inepte,
529
Omnis notata est sanguinis dimcnsio,
Ut quamque plagam sulcus exaraverit,
Altam, patentem, proximam, longam, brevem:
θυ: vis doloris, quive segmenti modus,
1150 — Guttam eruoris ilie nullam perdidit.
Hic in regestis est liber ceelestibus,
1160 Monumento servans laudis indelcbilis,
Relegendus olim sempiterno judici :
Libramine :quo qui malorum pondera,
1155 Εἰ premiorum comparabit copias.
PENISTETHANON IIYMN. ΧΙ.
530
Vellem, sinister ínter hzdorum greges
Ut sum futurus, eminus dignoscerer,
1161 Atque, loc precante, diceret rex op-
[timus :
Romanus orat : transfer hunc h:edum mihi :
1140 Sit dexter agnus, induatur vellere.
Xl HYMNUS.
INCIPIT AD VALERIANUM EPISCOPUB DE PASSIGNE $. HIP»
POLYTUM.
Innumeros ciucres sanctorum Remula in urbe
GLOSSJE VETERES.
4131. Regestis, occudis.— Regestut vocatur. liber
continens memorias aliorum librorum, et epistolas in
unam collectas ; et dictum regestum, quasi iterum ge- '
stt m. Joannes Scolus registron dicebat, |.
4132. Monumenta, monumentum, et monimentum, B
et monimen, sed uno scnsu sempcr ponuntur, L.
4158. Olim, in futuro tempore, I.
1134. Libramine, pondere, 1.
1158. Rex, Christus, l.
1140. Yellere, innocentia, 1.
4. Romula. debuisset dicere in Romulea ; sed pro-
pter metrum Romula dicitur, 1.
COMMENTARIUS.
4131. Aldus edidit male hic intregestis, nec melius
correxit hic iter gestis. Scripti hic in regestis. Re-
gesta etiam dixit Vopiscus in Probo. Joannes Scotus,
qui, μὲ ait glossa, registron dicebat, videtur esse
Joannes Scotus Erigena, qui floruit primum in An-
glia, deiude in Gallia sub Carolo Calvo, qui regnavit
ab anno 840 ad annum 877. /Equilis fuit [soni, qui .
obiit anno 874, ut confirmatur ex Mabillonio in ob-
servationibus previis ad vitam S. Othmari. De hujus
S. Othmari miraculis Iso libros duos scripsit, qui
exstant etiam tom. I Scriptorum rerum Alamannica-
rum, ubi tom. Il aliud opus ejusdem lIsonis inseritur
uod inscriptum est Formule chartarum.
4132. Pleriqne monimenta; a'ii monumenta scribunt.
4133. Weitz. cum Egm. et llailsbr. malu:t scribere
religendus.
4155. Egm., llailsbr. male, comparavit.
4150. Totum hunc locum abunde explicuimus cap.
19 prolegom. Dudo Decanus S. Quintini, lib. n1 de
Moribus Norman. Prudentium :emulatus, ut captus
erat illorum temporum, ita lusit : Et me olidis vin-
ctum cum spexeris eminus haedis, Hic mihi nam spon-
dent heu monimenta mei. Candidulos memet quampri-
summ transfer in agnos, Coagnus dexter eam velleris
almiflui. In simili loco Herici Alti-siodorensis loc.
cit. proleg., vinctum diversa est scriptura pro junctum.
1157. Latinius ex conjectura, opinor, si sum futu-
rus. Non male Cellarius, Ut sum futurus, id est ut
omnino merui peccatis meis, qui inter hedos statuar.
Fabricius in Comm. Poet. Christ., pag. 118, Quid est,
ait, Prudenti Clemens, quod inter hedos te futurum
dicis? an oblitus tui es, qui ante scripsisti : Crux nostra
Christi est, nos patibulum. ascendimus, Nobis perem-
ptus Christus? Tum in Romani invocationem invehi-
excitarunt, et quasi ab auctoribus in ipso Initio com-
ressus fuisset, eumdem ipsi anno 1599 recudcrunt.
belhornius, tom. ll Amonit. lit., pag. 571, eum
inter libros rariores recenset. Exemplar prim: eli-
tionis Antuerpix 1574 exstat in bibliotheca Collegii
Romani, hoe titulo : Index cexpurgatorius librorum
qui hoc seculo prodierunt, vel doctrinig non. sane er-
roribus inspersis, vel inutilis, et o[Jensivee malediceniia
fel'ibus permixtis juxta sacri concilii Tridentim decre-
(um, Philippi 10 regis catholici jussu. et. auctoritate,
atque Albani ducis consilio ac ministerio in Belgia (sic)
concinnatus anno 1571 Antuerp αἱ ex officina Ghristo-
phori Plantini prototypographi regii. 1571. l'refatur
Arias Montanus.
1138. 1n Vat. B desideratur hoc. Vat. Ba yr. ma
manu, precanti, non bene. |
1159. Teolius et Chamillarduá secuti sunt flein-
*ium, qui cum solo Rott, ediderat huc h&dum. Sel
cum lleinsius in Addendis aliter sentire videatur, et
codd. plerique habeant hunc hedum, retinendum id
est. Confer proleg. num. 186. Post hoe carmen in
Vat. À sequitur hymnus Natalis Domini. [ἢ Vat. B,
Mar., Finit Romanus Aurelii Prudentii Cl: mentis. In-
cipit hymnus vii cal. Janguàrii, In. Atdo Finit ftoma-
nus. Aurelii Prudentii Clementis Peristcphanon. Et il-
lico ponitur hymnus SS. Ilemeterii et Celedonii. In
codice Bongar:siamo, de quo egi in comment. ad
lymn. Cassiani in titulo, post Passionem Romani
παῖς leguntur : Finit. Kathemerinon Prudentii Aurelii
Clementis. Huc est liber Ymnorum in honorem marty- .
rum. Hine colligit Sinnerus, videri hymnos martyrum
olim nonsub Per:stephanon nomine venis:e. Rectius
inscitiam exscriptoris collegisset. ldem Sipnerus no-
tat in eo codice ad Romani martyrium picturas fuisse
tur. lta homines isti, hzretico ac pravo judicio su- D additas, Codex iste fuit olim ecclesiae Argen'inensis,
perbi, non solum veterum Patrum sententias licenter
spernunt, verum etiam eosdem tanquam ineptos
scriptores, et in eodem opere siii ipsis aperte contra-
rios objurgant. Hune Fabricii locum, uti alia plura
40:8 nose identidem nota:imus, deleri jussit index
expurgatorius Belgii, ubi po:t censuram in Christia-
nos poetasG. Fabricii Chemnicensis excusos Basilem,
per Joannem Oporinum, anno 1564, illico additur:
Atqui editiones tlle, sive Germanice, ut Dasilec, aut
Francofurti, aut alibi excuse, sive Parisiensis apud
eumdem Jacobum du Puys ammo . circiter 1560, que
additas habent preterea prafationes, seu. additiones
Lutheri, aut. Melanchthonis , mullo magis suspect
sunt ; habent et appendices suspectissimas. Quod restat,
et hec, et relique editiones tam Latine. quam Germa-
sic, Gallice , et Thewonice, interdicantur in uni-
versum omnes. (use verba, non satis intelligo an plures
alas editiones Poerarum Christionorum, an aliud in-
nuit. De boc indice plures tragaddias hzretici
—-
tum Friderici Casimiri eomitis palatini ad Rhenum
Bipontini, dein ex hujus dono Jacobi Bongarsii, de-
inum bibliotheca Bernensis.
1. l'a hic hymnus inscribitur in Vat. B., Mar.,
Rat, In Heinsio, De passione sancti Hippolyti bea:is-
simi mar(yris. Ad Valerianum episcopum. In Aldo,
Passio Hippolyti martyris ad Valerianum episcopum.
In Alex., Ad Valerianum episcopum. De passione Hip-
polyti beatissimi martyris. In Vat. A, Passio Ilippolyti .
beatissimi martyris ; ubi omittitur Ad Valerianum epi-
scopum, quod przpos!ere titulo hymni S. Cassiani
appositum est. Weitzius cum Aldo facit, nisi quod
scribit Yppoliti, ut in quibusdam vett. codd. legitur.
Jo. Albertus Fabricius duobus tomis in-fol. edidit
Opera S. Hippolyti episcopi et martyris cum virorum
doctorum notis οἰ disseriationibus. | Hamburgi 1716,
ubi hymnus bic Prudentii, et plura testimonia de
Mippolytis exstant. Eadem opera majori apparatu
doctrine cl. Simon de Magistris edere jam jridem
54]
| ris
AURELI] PRUDENTH CARMINA.
1109 Vidimus, o Christi Valeriane sacer. A
1169 lucisos tumulis titulos, et singula qu:e-
5.3
Nomina? difficile est ut replicare queam.
$$ Tantos justorum populos furor impius hausit,
Cum coleret patrios Troja Roma deos.
GLUSS& VETERES,
9. Sacer, sacerjlos, IT.
9. Incisos, seulptos vidimus. — Singula, scilicet si, 1.
4. Replicare, explanare, numerare originem, |.
δ. Hausit, consumpsit, quasi devoravit, l.
meditatur, qui controversLe de: llippolytie novam lu-
cem addet : et jam in. praefat. ad Danielem secun-
dum LXX, etc., num. 7, de eodem S. Hippolyto que-
dam nova atque ab aliis non observata protulit. flo-
spinianus de Festis, in festo S. llippolyti, Reiuoldum
pariter heterodoxum lib. t, cap. 1. de Ecclesi:e Ro-
mans idololatria secutus, censet talem Hippolytum
sancium neminem ezxstitis«e. Prudentius enim, ait,
antiquus, atque haud scio an primus auctor hujus mar-
tyris videtur poetico more lusisse.... Videtur, inquam,
Ágmen'um Ovidii lib. xv Metamorphoseos ex nominis
etymologia ad Hippolytum martyrem accommodasse.
Qus ego verba ita retuli, ut hymnus cum eis colla-
tus impudentissimi hominis temeritatem coarguat.
Quippe Prudentius non soluu cultum S. H:ppolyti
celeberrimum fuisse testatur, sed. etiam ad. ejus se-
pulerum se szepius orasse, et picluram in qua mar-
lyrium erat descriptum, vidisse asseverat, et ejus
martyrium se cognovisse affirmat, dum rerum apices
veterum per monumenta sequitur. Quisnam ergo lo-
cus fictioni poelicze esse potest ? Alia nobis est coa-
toversia cum catholicis, qui dicunt Prudentium tres
martyres Hippolytos ip unum confudisse, scilicet
Mppolytum militem, qui abequis discerptus est ; Hip-
polytum presbyterum Antiochize, qui schisma Novati
amplexus est, et Hippolytum episcopum : contra
quos auctores uberius disputare esset animus, sed
non est otium. Breviter dicam Prudentii parrationein
preferendom esse narrationibus illorum, quos longe
post Prudentium scripsisse constat, neque tantam
diligentiam in actis hujus martyri; inve;tigandis adhi-
buisse, quantam a Prudentiu adhi! itam vel ex hoc
hymno liquet. Constantinus ltuggerius, infausta
Quorte przereptus, dissertationem imperfectam reliquit
de P'ortuensi S. Hippolyti episcopi et martyris sede,
quam absolutam δ. multis adnotarionibus auctam
Achilles luschius Roma 1771 publicavit. Ruggerius
Prudeniium de Hippolyto episcopo Portuensi , atque
insigni seriptore, locutum contendit, &ed ita ut gesta
marlyrii Hippolyti militis, et h:resin Novatia-
nam fippolyti presbyteri. simul confuudat, Quo-
nian vero auciores qui Prudentii fidein tuentur, va-
rias addunt conjecturas de llippolyto unico, quem
l'rudentius celebrat, Ruggerius mutis rationibus hu-
jusimo.i conjecturas oppugnat ς sed rem acu non tau-
git. Nam Prudentius sua auctoritate su-tinetur, do-
6. Cum, quando, — Goleret, colebat, 1. Troja, α΄
Trojanis exstructa, Vat. A. Quia a Trojanis ducunt
originem, 1.
COMMENTARIUS.
dem sententia immerito al'egat..
9, Gis. et nonnulli vulg., Christo. Sic Alex. a se-
cunda manu. Plerique scripti cum Aldo, Torn., Chri-
sii, elegantius vt aliis similibus exemplis probat
lleinsius, Ciceronis Verrina 3, I/la insula horum deo-
rum sacra putatur ; Plinii lib. vii, cap. 21, Feram -
nomine axim sacram Liberi patris; Nasonis, sse
sacros Martis sub juga panda boves, Harduinus in notis
ad loc. cit. Plinii non probat dici sacer cum gehitivo.
Sed multz elegantis sermonis Latini perirent, si
Harduini judicium in pretio haberetur. Itaque sacer
hoc loco non tam est sacerdos, ut ait Iso, et putavit
etiam Parrhasius, qui id Prudentii proprium esse.
dixit, quam Christo consecratus. Adisis proleg. nui.
$1 et 52, de hoc Valeriano, in cujus dicceSi satis
probabiliter conjicitur natum Prudentium. Fontani-
nus, llist. Aquileiens, pag. 125, recte πῶ eeorgens
ses coarguit quod cent. 4, cap. 10, p. 974, Valeria-
num Aquileiensem cum ejusdem nominis antistite,
quem laudat Prudentius, male conflaverint. Nostrum
hune Valerianum Fontaninus Calagurritanum dicit.
Parrhasius scribit Valleriane. Castus Innocens An- ,
saldus edidit opusculum in-8*, de Causis inopiz ve-
terum monumentorum pro copia martyrum digno-
scenda adversus Dodwellum dissertatio. Mediolani
4741. Solus Prudentius, quem impudentissime pro se
allegat Dodwellus, ad ejus refellendam tenerariam
C opinionem sufficeret. Testis enim est oculatus, qui
ea scriptis tradebat, quz palam nota erant ; et, ut ex
libris adversus Symmachum patet, crudelitatem gen-
tilibus objiciebat, qui innumeros martyres occidis»
sent : quod minime auderet, nisi tantum crimen in
comperto esset. Primis octo distichis hujus hymni
hanc martyrum multitudinem Prudentius praedicat.
À versu 45 ad versum 77 idem argumentum fuse pe»-
sequitur. In hymno S. Laurentii legiaius vers. 541,
Vix fuma nota est, abditis Quam plena sanctis Roma
sit: Quam dives urbanum solum Sacris sepulcris flo-
reat. Lib. i coutra Symmach. vers. 674 ; Post hunc .
el Decius jugulis Lacchatus apertis Insanam pavit ra-
biem. Moz hac sitis arsit Multorum similis per vulnera
tristia flagrans Extrahere insignes animas, ac ludere
panis, Undantesque meum in gremium diffundere mor -
les. Bt lib. 1, vers. 515, pariter de Roma : Mox ubi
contiguos [ossis muralibus agros. Sanguine justorum
innocuo maduisse recordans, Invidiosa videt ttíimulorsm
néc contraria monumento zequalis ponderis non pro- D millia circum, Tristis judicii mage pamitet. Prudentio
lerantur. lllud autem ex Prudentio liquet, Hippolytum
presbyterum, olim sectze Novatiauz fautorem, mar-
tyrium subiisse, ab equis discerptum, ejusque reli-
quias ad ceemeterium Romanum fuisse translatas.
An autem idem fuerit episcopus, non ita clare patet,
Wrinus vero, an fuerit auctor operum quz sub Hippo-
lyti nomine exstant. Martyrologia, in quibus plurimi
errores et correcti jam sunt, et, nisi fallor, adhuc
eorrigentur, ad fidem Prudentii, qui certe multo
aute scripsit quam bxc martyrologia, ut ad nos qui-
dem pervenerunt, concinnata sunt, revocari debent,
et cuin. Prudentio, si fleri possit, conciliari, ubi au-
tem id non possit, rejici. In re przsenti de martyrio
S. Hippolyti auctoritatem Prudentib tuentur Ruinar-
tius, Tillemontius, Ceillerius, Basuagius, Fronto Du-
exus, Pliuius, Petrus Lazzeri in Thesibus de histo-
yi ecclesiastica Roma 1747 , et recens interpres
Prudentii cl. Tcolius , qui tamen Ruggeriun pro ea-
eoncinit Paulinus Nat. 12 : Hic Petrus, hic Paulws
proceres, hic martyres omnes, Quoa aimul innumeros
magne lenet ambitus Urbis.
. Hinc patet titulun quod szxpe dixi, sumi pro
elogio sepulerali. Col!igo preterea Prudentium *i-
disse etai titulum Hippolyti, adeoque non ex sola
pictura acta ejus enarrasse, Giselinus in emendatis
pro tu correxit et singula, quod Heinsius non aniamad-
vertit. De inscriptionibus tumulorum consulendus
Kirckmannus lib. ui, cap. 19 et 90 de Funer. Roman.
5. Populus quamvis multitudibem significat. Ob-
servavit id Barthius, qui lib. iv Advers., cap. 13, et
lib. xri, cap. 9, fere totum hunc hymnum notis illu-
strat. ldem Prudentius Cath. hyun. v, vers. 125,
Umbrarum populus. Psychom. vers. 798, Virtwtum
populus. Apuleius lib. v Metam., Sive illa de νυ μῆς
rum ροριίο. -
6. Parrhasius, maxima Roma,
δ. 5
116A Martyris aut nomen, aut epigramma
[aliquod.
Sunt et muta tamen tacitas claudentia tumbas
10 Marmora, quai solum significant numerum.
Quanta virum jaceant congestis corpora acervis,
Nusse licet, quorum nomina nu'l: legas?
Sexaginta illic, defossas mole sub una,
Relliquias memini me didicisse hominum :
15 Quorum solus habet comperta vocabula Chri-
[stus,
PERISTEPHANON HYMN. XI.
Plerima litterulis signata sepulera loquuntur A
$54
Utp'te quos proprise Junxit ΠΝ.
Ilxc dum lustro oculis, et sicubi forte latentes
Rerum apices veterum per monumenta sequor,
1168 Invenio Hippolytum, qui quondam schi-
[sara Novati
20 Presbyteri attigerat, nostra sequenda negans,
Usque ad martyrii provectum insigne, tulisse
Lucida sanguinei premia supplicii.
Nec mirere senem, perversi dogmatis olim,
Munere ditatum catholica fidei.
95 — Cum jam vesano victor raperetur ab hoste,
GLOSS/E VETERES.
1. Signata, clausa, ]..
8. Epigramma, superscriptio, 1.
9. Tumbas, sepulcra, 1.
10. Signiticant, indicant, I.
41. Virum, virorum, 1l.
45. Comperta, recitata, ἴ.
417. Siecubi, ubique, 1.
48. Rerum, martyrii, I.
19. Schisma, dogma, discussio, heresim. — Novaii.
Novatus iste schismalicus, nam distat inter schismati-
eum et hereticum. Schisma , id est scissio ; inde schi-
smaticus, qui a corpore Ecclesie aliqua novitate , sicut
iste, qui dicebat hominem semel prolapsum criminali
peccato, nunquam posse resurgere. lareticus namque.
qui seclam suam colit ; heresis enim secta , videlicel non
credens unum Deum esse Patrem, et Filium, et Syiri-
B tum sanctum, sicut Arius, 1. Novatus iste monachus
[μὲ et episcopus, qui dicebat hominem baptizatum, si
semel peccasset, non posse postea veniam mereri. Vat. A.
20. Nostra, dogmata, Mar. Ecclesiastica, catholi-
cam Ecclesiam, 1.
21. Provectum, scilicet inveni. — Insigne, ornamen
tum. — Tulisse, accepisse, l.
25. Mirere, mireris. ^- Senem, Hippolytum, L,
24. Ditatum. scilicet esse, 1l.
25. Victor, ipse, I.
COMMENTARIUS.
7. Weitz. cum Widm. scribit locuntur.
8. Parrhssius, aliquid : lege aliquod.
9. Gis. in contextu, Sant et multa tamen tacitas
&laudentia turbas. Ad oram, muta, et tumbas. Scripti
castigatiores, mua; plerique tumbas. Parrhasius,
Vat. A, 8 secunda manu, B, Egm., Pal., Widm.,
supra, smulta. Valsecchius, qui lib. n, cap. 2, de Fun-
dam. Relig. pro copia martyrum auctoritate Pruden-
tii paenRat, existimat, veriorem esse lectionem turbas.
Par: hasius, qui legit tumbas, id verbum numerat in-
ter alienigena quibus ueus est Prudentius. Grzccum
e&t τύμβος, bustum, tumulus; unde faetum opinor
calacambas euphonis gratia pro catatumbas, ut re.
vera apud nonnullos veteres legitur. Alii catacumbas
2 cumbis, vel cym^is, navibu:, et alia significatione cal-
variis, deducunt. Vecabulo tumba pro sepulero utuntur
Hieronymus , Alcuinus, Rathbertus, aliique plures
Christiani scr.ptores. In inscriptionibus Christianis
eadem significatione legitur tumbus. Vide Dacangium.
41. Mar, male, acerbis pro acervis. Torn., minus
bene, conjecti$ pro congestis.
43. Aliéubi, defossa, perperam. Moles de sepulcro
δρῖο dicitur : s:c moles Hadriani.
45. In officio eceles'astico canitur, Quorum nomina
ποῖα suni in celis. Vide vers. 4 hymni 1 Per., et vers.
4119 hymn. 10.
cere. Quod si ejus rei veritas tnnc Prudentio non pa.
tuit, cur credemus eam martyrologiorum auctoribus
multa post szeula patuisse ?
19. Mar., Rat., inveni; plerique, invenio. Videtur
innuere Prudentius se in titulo sive epitaphio Hip-
polvti legisse id quod de hzresi Novati refert. Certo
ex sola pictura, ut dixi, narrationem adornare non
potuit, Novatus presbyter fuit Cartlinginensis, qui
potestatem in Ecclesia esse negabat veniam conce-
dendi gravioribus criminibus, quamvis lapsi paeni-
tentiam egissent. Novatus Romam veniens Novatiano
antipap:e, qui schisma adversus Cornelium pontifi-
cem Romanum conflavit, sese adjunxit, et in suam
heresim Hippolytum aut solum presbyterum, aut
eiiam episcopum pertraxit, ut ex Prudentio constat.
In martyrologio Romano post Da'onii recensionem
ad m cal. Febr. refertar. Hippolytum: presbyterum
Antiochenum Novati doctrinz prius faventem, postea
ad fidem catholicam regressum pro Christo jugulum
prebuisse. Sed diversus videtur fuisse hie lippoly-
tus, qui vere etiam Novato faverit, aut eui affictum
fuerit quod de Hippolyto suo narra! Prudentius, Sol-
lerius, Act. sanct. tom. VI Junii, in not. ad marty-
rologium Usuardi die 30 Jan., censet rem solum
implicuisse Adonem, qui elogium illud Antiocheni
Hippolv!i adjunxit, uod inde exieri transeripserunt.
16. Gis. ad marg., quos proprie junxit amicitia. p Martyrologos nostros, addit, marimi sane [acimus, non
Justios. amicos vocari, et esse Dei, notum est ex sa-
cris litteris. |
47. Notanda diligentia Prudentii, qui inscriptiones
investigabat, ut de aetis martyrum certus fieret. Et
quod addit Inv nio, Hippolytum, etc., aperte innuit
se e certis monuments iuscriptis historiam compe-
ri«se; neque enim ex sola pietura cujus postea me-
minit, tàm accuratam narraiionem haurire potuit ;
neque credibile est historiam veram 8. Hippolyti in
ta: magnifico ejus templo aut ignoratam, aut falso
fuisse descriptam. Qui aflirmant Prudentium, wulgari
narralione deceptum, e tribus Ilippolytis unum fe-
«isse, advertere debent neque «$se verisimile, ut
Roms historia S. Hippolyti eo tempore in ejusdem
ecclesia ignoraretur, neque Prudentium eum esse qui
2ures vulgo facile praeberet, cum in promptu illi esset
decliores interrogare, et vetera monumenia inspi-
tanti tamen ut wbique Prudentio iot seculis anteriori
praferendos putemus, 1n glossa supplendum est qui:
discessit a corpore.
90. Kgm., Hailsbr. supra, sequere, perperam, pre
sequenda. Ald. et alii editi, presbyter. Widmon. eor-
rupte, prespyter. Mihi verius videtur presbyteri cum
Vat. B, Prag. et Mar., ubi aliena manu ex presbyter
f:eium presbyteri. Et fortasse Prudentius Novatianum
antipapam vocat Novatum : fut autem Novatianus
presbyter Romanus, a tribus episcopis postea schi-
smaltice episcopus oonsecratus : Novatus autem {1:8 -
reticus presbyter Carthaginensis, qui a Baronio el
Chamiilardo male ereditur egre Afer fuisse.
93. Ald., ne mirere. Quod hic ait Prudentius de
llippolyti senectute, οἱ replicat vers. 78, 109, 1357,
arguit diversum bunc esse Hippolytum ab Hippolyte
milite, ut clarius postea patebit.
855
11606 Exsuliaute anima carris ad exitium, ἃ
l'lebis amore sux multis comitantibus ibat ;
Consulius, quanam seta foret melior,
Respondit : Fugite, o miseri, exsecranda Novati
90 Sehismata : catholicis reddite vos populis.
Una fides vigeat, prisco quae condita templo est:
Quam Paulus retinet, quamque cathedra Petri.
^ f) xw docui, docuisse piget : venerabile maityr
Cerno, quod a cultu rebar abesse Dei.
$5 Hisubi detorsit lvo de tramite plebem,
Monstravitque sequi, qua vía dextra vocat,
AURELH PRUDENTII CARMINA.
$36
Seque ducem recti, spretis anfractibus, idem
1167 Prxbuit, erroris qui prius auctor
[erat :
Sistitur insano rectori, Christicolas tunc
4" Ostia vexanti per Tiberina viros.
lllo namque die Roma secesserat, ipsos
Peste suburbanos ut quateret populos.
Non contentus humum celsz intra moenia Romae
Tivgere justorum cxdibus assiduis.
45 Janiculum cum jam madidum, fora, Rostr»,
'Suburram
GLOSS,.E VETERES.
986. Exitium, periculum, I.
28. Consultus, interrogatus. — Seca, fides, l.
2 . Exsecranda, odiosa, respuenda, 1.
40. Tiberina, ubi mare intrat Tiberis, I.
42. Peste, persecutione. — Quaterct, puniret, I.
44. Tingere, fluzu, I.
91. Vigeat, crescat in vob/s. — Prisco, Christi. — B — 45. Janiculum, illum montem. Domum, id est men-
Templo, familia, L
92. Cathedra, doctrina, l.
99. Docui, antea. — P'iget, pudet. — Venerabile,
^ dignum esse. — Martyr, scilicet ego, reriprocum, 1.
94. Cerno, scilicet modo. — Cultu, religione. — Re-
bir, erstimabam, sperabam, vel dicebam, 1.
$5. Ilis, scilicet verbis. — Detorsit la:vo, avertit si-
pmistro, |.
96. Dextr2, recta, l.
$1. Spretis, contemptis. — Anfractibus, dubietates
errorum, I.
39. Sistitur, prasentatur ipse Hippolytus. — Insa-
ΠΟ, conira insanum rectorem, I.
tem. — Fora, loca : fora, fori, forum, et fores ita di-
stinguuntur : fora, exercendarum litium locus, a fando
dicta ; (orum, mercatorum, quod foris habeatur : fori,
latera navium concava, a. ferendis oneribus dicta ; κοί
fori, loca ubi uva calcatur ; fores, janue que foras re-
volvuntur, sicut value que intus. — Rostra, loca. ubi
rostra de are Antoniarum navium Rome posita eunt ;
dicta quod bello Punico captis navibus Carthaginensium
rostra ablata sunt, et in [oro Romano prefixa, ut es-
sent hujus insigne. — Suburram, loci nomen in Roma
ubi nova coria parantur ; vel Suburra, regio Rome uli
publicus conventus fieri solebat, 1. Suburraz proprium
nomen loci Rome ubi nunc coria parantur, Vat. S.
* COMMENTARIUS.
21. Rat. ἃ prima manu, comitatibws. Teolius cum
Ruinartio ex his verbis negat colligi posse Ilippoly-
tum fuisse episcopu n, sed tantum presbyterum cujus
qui Christianis infensissimus erat, cui prefecturam
pratorii Alexander contulera!, et quem scriniorum
magistrum creaverat. Hi auctores pro vero ponunt
cur: aliqua p'ebis pars fuerit commissa, quales sunt C id quod falsum est, aut quod in qu:estione esset po-
e
nostri paroehi, sive curiones, quos olim quoque ob-
tinuisse post Sozomenum tradunt Petavius et Mabil-
lonius. Mihi verius videtur hic describi episcopum
Sive Portaeosem, sive Hostiensem : utrumlibet enim
ex Prudentio argui potest. Infra, vers. 80, Ipsum
. Christicolis esse caput populis. Ruggerias Ruiuartii
sententiam convellere conatur, sed non tam validis
rationibus quam ipse putat. In martyrologio Romano
hac notantur : In Portu Romano S. Hippolyti epi-
scopi, eruditione claris;imi, qui sub. Alexandio impe-
ratore ob preclaram fidei confessionem, manibus pedi-
busque ligatis, in altam (foveam aquis plenam pracipi-
tatus martyrii palmam accepit, Diversum martyrii
genus narrat Prudentius ; sed vel fides Prudentio
potius est adhibenda, vel tenendum duos fuisse Hip-
olytos martyres episcopos, alterum operum 40:8
ippolyti nomine circumferuntur, auctorem; alte-
rum de quo Prudentius in hoc hymno : quod factu
facilius est quam quod Prudentius, in ecciesia ipsa S. p
Hippolyti gesta hujus investigans, aliucinatus fuerit.
98. λα ajunt Hippolytum tune primum hzresin,
vel selhiisma Novaii ejurasse. Sed id ex Prudentio non
colligitur. Potuit enim Hippolytus jam antea ab scbi-
&mate recessisse, e! martyrio proximus suam sen-
tentíam de recta fide consulentibus exponere.
90. De his versibus vide proleg. cap. 94.
95. Ruinartius legit piget et. venerabile cerno, repu-
gnante metro. Exponit autem, Testis sum hoc. esse
veneranda : vel, Nunc ego martyr, etc.
$5. Ald. mendose, his ubi detersit. .
$1. In Vat. A e rectis factum recti probe, Scilicet
ducem recti.
39. Cellarius ait Alexandrum imperatorem princi-
pem initem [luisse et causxe Chlristiane faventem,
adeoque solum per tumultum plebis Hippolytum pati
potuisse. Addit Prudentium, qui diversos Hippolytos
, commiscet, etiam alium hoc loco principem finxis-e.
Chaniiilardus putat Prudentium loqui de Ulpiauo,
nendum. Iterum dico, vel duos esse Hippolytos, vel
narrationem mariyrologii Romani narratione Pru-
dentii debilitatam vacillare, non contra. Hippolytum
quem Prudentius celebrat, martyrio coronatum ia
acerbissima persecufione Decii, aut Galli, aut postea
Valeriani, probabilissimurh mihi est. Et cum Pru-
dentius de Hippolyto schismotis Novatiani fautore
sermonem babeat, intolerandus anachronismus 68--
set ejus martyrium imperio Alexandri Severi adjudi-
care. Difficultas ergo a Cellario excitata contra
martyrologium Romanum, ubi A'exandri Severi fit
mentio, valere fortasse poterit, Prudentium certe
minime tangit. Ceterum sub Alexáodro plures mar-
tyres vel Ulpiani J. C., vel aliorum adversus Chri-
stian»s odio passos fuisse, ex martyrologiis ct historia
ecclesiastica perspicuum est.
40. Duo sunt ostia per quz? Tiberis in mare influit,
Du: urbes hinc inde conditee olim exstabant, stia
Tiberina altera dicta, in orientali parte, altera Por-
(us Romanus, sive Portus Augusti, in occidentali. Ur-
bes fuerunt; et adhuc celebrantur illustria nomiua,
titulis duorum cardinalium ivsignita, quorum Ostien-
sis dec»nus est sacri collegii, Ex hoc versu colligi
potest Hippolytum Prudentii fuisse episcopum Ostien-
Bem ; nam Ostia Tiberina nomen proprium erat civi-
(atis quse simpliciter Osti« nominata est. Fabricius
et Weitzius hanc tenent sententiam ; quxe confirma-
tur ex vers. 151, Ostia linquunt, quod vix de Portu
Romano dici possit. Nomen Osti:e feminino genere
antiquissimum est. De martyribus Ostiensibus peae-
sertim sub Alexandro Severo, iustigante Ulpiano, agit
Piazza lier. Card. pag. 10.
44. Cauchius conjiciebat ipso pro ipsos, scilicet
secesserat illo ipso die.
45. Ald., Rat. a prima manu, Hailsbr., Heins. cum
suis castigatioribus, celsa. Parrhasius, Vatt. A, 1}.
Mar., Prag., Weitz., Gis., et alii, ceísc.
49. In Glossa ad vocem rostra pro Antoxtiarum lcge
531
PERISTEPHANON HYMN. Xf.
1108 Cerneret eluvic sanguinis affluere : A
Protulerat rabiem Tyrrheni ad littoris oram,
! 558
Carcereo erinita situ stare agn.ina eontra
Jusserat, horrendis excrucianda modis.
Quzeque loca zequoreus proxima portus babet. — 5$ — [nde catenarum tractus, binc lorea flagra
Inter carnifices, et constipata sedebat
Ofücia, exstructo celsior in solio.
Discipulos fidei, detestandique rebelles
Idolii, ardebat dedere perfidize.
50
1169 Siridere, virgarum concrepitare
[fragor.
Ungula fixa cavis eostarum cratibus altos
1170 Pandere secessus, et lacerare jecur.
GILOSS/£ VETERES.
4 46. δῶν sorde, vel putredine. — Alfüluere, abun-
are. i.
47. Tyrrheni, Tuscan, Tiberini. — Oram, finem, 1.
52. IWolii, idolium est templum idolis consecratum,
tdololhylum vero sacrificium idolis immolatum, Vat. A.
Servius idolorum : officium idolorum, — Ardelat, [ure-
bat. — Perfidia, idolice, 1.
55. Situ, squalore, |.
54. Excrucianda, vexanda, 1.
B
55. Inde, postea. — Lorea, eg loris facta. — Fla-
gra, flagella, 1.
56. Stridere, pro stridebant. — Concrepitare pre
concrepitabat, 1.
51. Ungula, genus tormentorum. — Costarum cra-
tibus, costis, vel juncturis, 1.
58. Pandere, pro pendebat ? &cilicet cepit.— Lace-
rare, pro lacerabat, 1.
COMMENTARIUS.
Antiatiwm. Parrhasius scribit Suburam cum Rat,
Mar. et aliis. )
46. Ald., Vatt. A, P, Alex., Gis., Heins. com suis
eastigatioribus, afftwere. Vatt. B, Q, Urb., Parrhasius,
Mar., Rat., Prag., Weitz us cum suis seriptis, effluere.
47. Widm., horam : lege oram.
48. Portum Romanum hic indicari probabile est.
Sed eum sapra Ostia Tiberina nominata fuerint, sem-
per dubitandi locus relinquitur an in Portu Romano,
qui minus proprie Ostia Tiberina dictus antea fuerit,
an in Ostiis Tiberinis, que nunc /£quoreus Porius
appellentur, Hippolytus martyrio fuerit coronatus.
Verias tamen videtur Ostia Tiberina etism hoe loco
intelligi : nam infra vers. 151 simpliciter dicitur de
loco martyrii : Ostia linquunt.
50. Parrhasius, structo; Egm., mendose, extratto,
Ut ministeria pro ministris, ita officia pro illis qui of-
ficio funguntur, et apud Suetonium, Plinium Junio-
rem, jüreconsu!tos veteres pro przetore, pro appari-
tore, pro comitatu prztoris.
54. Rebelles cum patrio casu notabat Barthius, u'i
perfidiam pro vitio fidei opposito vers. 864. In hym-
' no S. Quirini vers. 4, Insignis cum pa rio casu oc-
eurrit, et quamvis varient codices, elegantius mulis
videtir dicere Quirinum insignem meriti, quam meri-
tis. Perfídos pro intidelibus alibi quoque usurpavit
Prudentius.
52. Pari hasius, minus bene, idoli.
55. Ald., crinata : lege crinita. Dictum ad vers. 80
bymui 1 Pe:risteph., reos comam apud Romanos nu-
wire eonsuevisse : hinc crinita agmina.
$4. Rott, horrificis. Parrhasius, excruciata, non
ta recte.
55. De diversis instrumentis et modis quibus SS. — tabula xvin, S. Laurentius cum Hippolyto
martyres czdebantur, vide tabulas cruciatuum x
et xi.
57. Instrumenta quibus corpora martyrum dis-
cerpebantur , tria. numerat Ruinartius, ungulas,
uncos, pectines : 408 in Gallonii figuris me-
lius exponi afürmat. Confer tabulam xxvi a nobis
additam, οἱ ex veris instrumentis. expressam : ubi
num. 1 exhibetur chirotheca ferrea digitis incurvis,
ei extrema parte acutis, quie ungularum species
est, in coemeterio Callepodii reperta. Vide Áring-
hum tom. Il Rom. subterr., pag. 687, et Maimmachium
De Costumi de' primi. Crist., tom. Il., pag. 506.
Num. ἃ repraesentatur uncus ferreus qui in coeme-
. terio S. Agnetis repertus est capiti eujusdam mar-
Üyris infixus : de quo Mamacbius loc. cit. Num. ὅ
describitur pecten ferreus qui exstat inter sacras re-
tiquias monasterii sanctimonialium ordinis Doiini-
caui S. M. Magdalena in monte Quirinali, de quo
aguut Boldetius pag. 519 οἱ Mamachius loc. cit., et
pag. 309, et tom. Ili Antiq., pag. 205. Num. 4 e!8
ex museo sacro Vaticano duo instrumenta deprompsi
quibus corpora martyrum lacerahantur, et videntur
Inter ungulas vel ungues esse referendá : nam suut
similia unguibus avium rapacium. Num. 5 exhibentur
ungul bisulc:e quz asservantur in basilica S. Petri,
de quibus sgit Gallonius, et nos jam antea locuti
sumus. Num: 6 expresse sunt plumbatzz ex museo
savro Vaticano, de quibus vide comment. ad vers.
117 in Romano. Num.7 et 9 representantur duo
lebetes quales insculpti sunt in sepulcris Victorin:z,
οἱ Exuperantii, et ἃ Mamachio inter alia martyrii
instrumenta descripti tom. Il. de" Costemi pag. 306.
Vide etiam tom. lll Ant. Christ. pag. 206. Hzc
omnia martyrii instrumenta addere visum est tabulis
Gallonianis, quas cum P. Per-grinus Chiesa eJitíoni
C quam meditabatur, operum Prudentii paratss expe-
itasque baberet, liberaliter concessit, ut in. usum
cui destinatz? erant cederent. Divers:e sunt , nequo
ita accurate descript:e imagines martyriorum quas
Gallonius in opere Italico de Cruciatibus SS. mar-
tyrum excuderat. Differunt etiam ἃ nostris picturze
quas, jubente Gregorio XIII, hortante ac consilium
przbenie Michaele Lauretano S. J., Pomnarantius et
Matthzus Senensis in ecclesia S. Stephani Coelii
montis, sive, ut vocant, Rotufidi expresserunt,
eerique Tempesta incidit. Libellum vidi inscriptum :
Triumphus martyrum. in templo D. Stephani Calii
monlis expressus. Julio Roscio Hortino auctore.
Opera εἰ industria Joannis Baptiste de Cavalleriis.
Rome, ut puto, editus esl hic libellus: cujus "on-
nulle tabulze ad martyres libri Peristephanou spec-
tant, scilicet tabula. 1n, SS. apostoli Petrus et Paulu- ;
uis
raptato ; tabula xxri, 5. Agnes ; tabula xxiv, S. Vin-
D centius in craticula. Consule etiam Marc. Ant. D..I-
dettum lih. 1, cap. 60, qui de his picturis agit, οἱ
quadam iustrumenta martyrii a se visa reprxsentat,
ut cultros ferreos, lanceam, forcipem ferreum,
preter pectinem ferreum. ccemeterii Callepolii ,
quem exhibemus, et lebetes inscu!'ptos in sepulcris
S. Vieto ine et. S. Exuperantii : rationesque affert
cur existimandum sit his lebetibus significari instru-
menta martyrii. De hujusmodi instrumentis insignis
exstat locus S. Leonis in natali S. Laureutii:
Sevisti, persecutor, in martyrem; βου εἰ, εἰ auzisti
palmam, dum aggeras paam. Nam quid mon ad
vicloris gloriam 1ngenium tuum reperit, quando in
honorem transierunt. triumphi etiam instrumenta mar-
(tyrii? Ubi censeo sermonem jotissimum esse de
craticula S. Laurentii, qux religiose Roms asser-
vatur, semperque magno in honore habita est, ut
dixi ad byipum S. Laurentii €outra. Sagittarium,
839
Ae jam las:atis jadex tortoribus ibat
60 In furias, c2ss2 cognitione fremens.
Nullus enim Christi ex famulis per tanta re-
[pertus
Supplicia, auderet qui vitiare animam.
' Inde furens quxesitor ait : Jam, tortor, ab unco
AURELII PRUDENTH. CARMINA.
À 19
. 810
. Pellere et in medii stagna. profunda freti.
Quos ubi susceptos rabidum male suta per
[2quor
'Vexerit, et tumidis c:esa. labarit aquis,
Dissociata putrem laxent tabulata carinam,
.Conceptumque bibant undique naufragium.
Desine : si van» est quaestio, morte agito. 715 Squamea conoso praestabit ventre sepulcrum
65 Huic abscide caput, crux istum tollat in aüras, Bellua, consumptis cruda cadaveribus.
Viventesque oculos offerat alitibus. ll:c persultanti celsum subito ante tribunal
1171 Hos rape precipites, et vinctos conjice 11749 Offertur senior nexibes implici-
lin ignem : [tus.
. Sit pyra, qua multos devoret uva reos. Stipati cireum juvenes clamore ferebant,
En tibi, quos properes rimoss impenere 80 Ipsum Ghliristicolis esse caput populis :
(cymbze, Si foret exstinctum propere caput, omnia vulgi
GLOSSJE VETERES. |
60. Cassa, in vanum. -— Cognitione, pana, l.
65. Quzsitor, jtdex. — Unco, ungula, I.
64. Quz-tio, tormentum ; hinc qwuestionarii dicun-
«ur tortores, Vat. A. pena, judicium, castigatio. —
Α ::1ο, facito, imperativus, 1.
65. Tullat, elevet, 1.
66. Viventesque, opertos (forte apertos), I.
61, Conjice, projice, 1.
B 68. Pyra, rogus, 1.
69. En tibi, scilicet sint, l.
71. Male suta, carina : male vincta, l,
72. Vexerit, navigator. —- C:esa, percussa. — La-
barit, natat, 1.
11. Persultanti, cum quadam arroganWa dicenti, 1.
78. Senior, fHl'ippolytus. — Nexibus implicitus, li-
gaminibus ligatus, [
COMMENTARIUS.
. 60. Sich., et in nonnullis vulg. ad eram, conditione:
melius cognitione.
61. Ald. omittit ez perperam.
62. Parrhasius, vitiare animum.
65. Ald., Alez., Vatt. A, P, Q, Urb., Egm., ab
uno. Alii, ab unco. Heinsius hoc expressit ex Giselino,
sed varietatem lectionum non adnotavit. Uucis ferreis
laniabantur martyres, eculeo etiam, et uncinis sus-
pendehantur. Vide comment. ad. vers. 473 Peris-
teph. 5, Arnobium lib. n, Gallonium, Sagittarium,
et: tabulam xii et xxvi.
64. Noms., morte agita, minus bene. Quzstio
precedebat tormenta; sed sumitur etiam pro tor-
mentis, quia inter ipsa tormenta continuabatur.
S. Cyprianus epist. 69 ad Florentinum : Tot confes-
' sores quaslionali, εἰ torti, et insignium. vulnerum et
eicatricum memoria floris. Ubi Riga!tius notat, co-
gnitione data, haberi qu:estionem primum, dein adhi-
wri tormenta. Sed gentilium hzc erat insania, ut
bristianos quastione et tormentis cogere vellent ad
fidem Christianam negandam, non ad veritatem pro-
fcrendam. '
65. Ald., Gis., abscinde. Meinsius cum aliis,
abscide. Parrhasius, Vat. B, Prag., Mar., Rat., excide,
Peveratus. putat. Prudentium in his verbis cruz
istum tollat in auras respexisse ad etymon vocabuli
Gr:eci σταυρός, cruz, de quo Hesychias : Stíauri
defixi stipites sunt, valli, e! omnia ligna recte stantia :
Ab eo Quod ent, siauri, τοί quod ad auram consisiant.
)6. Vat. A, viventisque. Cathem. hymn. 6, vers. 65,
As! alterum rapuces Fizum vorant volucres. Horatius,
Jib. 1, epist. 16, Non pasces in eruce corvos. Juvenalis
8:4. 14. Vul:ur, jumento, et canibus, crucibusque re-
JAictis, Ad fetus properat, partemque cadaveris affert.
Apuleius lib. v1 de Asino, Patibuli cruciatum, cum
canes et. vultures. intima protrahunt viscera. Ex quo
Aotat Lipsius Ὁ. 11 de Cruce, eap. 45, cruces non
semper fuisse praealtas, quandoquie:n canes viscera
Cruci afüxorum protrahere poterant. Vide tabul,
«ruciat. 1, 11. Nonnulli SS. martyres in. cruce plures
' dies vitam duxerunt, ut constat ex Eusebio lib. vnt
dHist., cap. 8, et martyrologio Romano. De marty-
vibus quorum corpora avium et bestiarum laniatui
zelicta fuerunt, Sagitiarius cap. 8.
01. Ald. cuin nonnullis, hos cape. D: more Jigandi
suarlyres, qui rogo injiciebantur, vide vers. 100
&'erist. 6, et (abulam x vu.
C fapidum, Vatt. A, D, Alex., Prag., Hat.,
69. Eusebius, lib. vm, eap. 6, plurimos martyres
ita exstinctos narrat. Confer Gallonium de Cruciat.
SS. martyr. cap. 9, et Sagittarium cap. 11, qui plura
exempla profert. Supplicium hoc veteribus lKtomanis
non fuisse inauditum. colligitur ex verbis Csaris
apud Suetonium cap. 66 : Vetustissima navi impo-
sitos, quocunque vento, in quascunque (crras jubebo
avehi.,
71. Ald., Pal., Thuan., Ox., Rott., Gis., eins.
Weitz., rabidum. Parrhasius, Mar. ἃ prima manu
gravidum ; in Mar. aliena manu factum rabidum pro
div. script. Gifanius in Vicrvs, e£ VixcTUS, ex vet.
lib. legit, Quos ubi susceptos rubidum male ἐμία per
equor Vezerit, et tumidis casa labarit aquis, et expli-
Cat : Tralatio a re militari : navis icla a tumidis undis
(tum. autem rabidum est mare) labat ; ut Virgilius, la-
bat ariete crebro Jasua. Labat ergo, deficit, dixsolwi-
Aur. Casa. etiam tecta. ibi consimili fere modo dixit.
Barthius notat Prudentium dixisse male sutam cyim-
bam, ut Virgilius sutilem.
19. Gis., cesa lavari ; ad oram, celsa labarit, al.
levarit. Parrhasius corrupte, cesa libarit, Vat. Ὁ),
equis ; supra recte, agais. Cauchii codex, llailsbr., a
prima manu, cesa levarit. Fabr., cesa lavarit. Pal.,
celsa. lrvarit, Bong., Sieh., celsa lavarit, l'otiores,
cesa labarit cum Aldo, cui tamen Weitzius afüngit
celsa labarit. Barthius ait, eleganter cymbam dici ex-
sam, quia videntur hiatus velut ferro facti. Vetas
D poeta : Cesaque labra tument, hoe est, velut. incisa.
ide Nonium.
15. Parrhasius, cetoso pto ccnoso, magis acute
quam vere. Canosos mendum est in nonnullis vulg.
. 11. Vat. A, Hec praesul : stanti. Non placet. Con-
Simili significatione vers. 10 praefat. Hamart., Vez
ecce summo missa persultat throno ; et vers, 86, hymn.
5 Cath., persultare pontum. Apuleius et Ammianus
ita s»pe locuti sunt.
18. Egm., Pal., Vat. A, ὃ prima manu, ámplicitis -
verius implicitus.
79. Prag., Widm., supra, Mar., supra, aliena manu,
Gis., Cham., Heins., fremebant. Plerique, ferebant.
80. Ruggerius aliique evidentissimum putat Hip-
polytum Prudentii fuisse ep scopum, quia ethnici
ipsum Christianorum caput esse dicebant. Quz ratio
probabilis quidem est, sed non plane efücaz. Quid
euim prohibet ethnicos caput Christianorum vocasee
M -. PERISTEPHANON ΠΥ͂ΜΝ. XI.
Peetora Romanis sponte sacranda de's.
Insolitum lethi poscunt genus, et nova poenae
Inventa, exemplo quo trepident al:i.
85 ll'e supinata residens cervice, Quis, inquit,
Dicitur ? affirmant, dicier Hippolytum.
Ergo sit Hippolytus, quatiat, turbetque jogales,
loterestque feris dilaceratus equis.
1173 Vix hzc ille: duo cogunt animalia,
[ freni
90 Íguara, insueto subdere colla jugo :
Non stabulis, blandive manu palpata nsgistri,
]mperiumque equitis ante suba: ta pati :
Sed campestre vago nuper pecus e grege ca-
[ ptum,
Quod pavor indomito corde fcrinus agit.
95 Jamque reluctautes sociarant vincula bigas,
Oraque discordi faedere nexuerant.
B 110
t.9
Tewonis vice funis inest, qui terga duorum
Dividit, et medius tangit utrumque latus,
- Deque jugo in longum se post vestigia retro
Piotendeus trahitur, transit et ima pedum.
liujus ad extremum , sequitur qua pulvere
[summo
. . Corvipedum refugas orbita trita vias,
Crura viri innectit laqueus, nodoque tenaci
. Astringit plantas, cumque rudente ligat.
1174 Postquam composito satis instruxcre
[raratu
Martyris ad penam verbera, vincla, feros :.
Instigant subitis clamoribus, atque flsgellis,
lliaque infestis perf.&iunt stimulis.
Ultima vox audita seuis venerabilis bae est :
lli rapiant artus, tu rape, Christe, animam.
Prorumpunt alacres , czeco et terrore feruntur,
105
GLOSS/E VETERES.
86. Aürmant, respondent, ἴ. Jural
7. Hi tus, id est equinus. — Jugales, equos, l.
95. Bigas, qoe. 1. Vat. A. s emt
96. Nexuoerant, ligaverant, 1.
99. Jugo, fune, 1.
400. Ima pedum, summitatem m, I.
401. Hujus, scilicet funis.— Ad extremum, ad ez-
tremitatem, 1.
102. Orbita, rota, 1.
404. Plantas, ped:;s. — Rudente, fine noto, l.
. 106. Feros, equos, 1.
0». lHliaque, latera, 1.
109. Senis, Hippoly!ti, T.
110. Hi, scilicet equi, IL.
411. Alacres, (ati, 1.
COMMENTARIUS.
presbyterum cujus auctoritas plorimum apud Chri-
stianos valeret? Confer Cajetaui Migliore commenta-
rium in Neophyti presbyteri titulum.
83. Parrbssius non ita bene, [tomani.
boc supplicii genere fuse Gallonius cap. 9, et Sagit.
lariuscap. 19...
90. Hailsbr., Vat. A4, Mar., Prag., Rat., Cis. ad
or.m, insueta. t )
85. Ald., Alex., Urb., Vatt. P, Q, Mar., et nova C 91. Cauch., blandavce manu. Barthius pro non sta-
peua Inventa. Gis., Weitzius, Vat. B, Prag., et nova
pena est luventa, Heinsius cum duobus Torrent., et
nova pna Inventa, quod jam ediderat Parrhasius. ld
magis sententi:e congruit.
84, Parrhasius, repedent, Widm. a prima manu,
Irepidunt.
86. Hymn. 10 Peristeph. vers. 172, Quod vultuo-
Sus, (uod supinus, quod rigens.
81. Vat. B, Widm. ad marg., Mar., Prag., Hippo-
lytus. fiat; ergo agitet, quod editum est ἃ Weitzie,
arrhas:us, Hippolytus fiat ergo ; agitet. Rat. ita
etiam. In Prag. eadem mauu erat in margiue scri-
ptum, superfluum esse ergo, cum fiat habeat primain
lon gan. Additur, alios codices liabere Ergo sic Hip-
polytus agitet : quam leciionein vidi in Urb., sed in
hoc quatiat, non agitet. Heiusius cum suis castigatio-
ribus, Ald., Bong., Hailsbr., Gis., Vatt. A, P, Q,
Mar. a recenti manu, Ergo sit. Hippolytus : quatiat.
Alex., Ergo Hippolytus : quatiut ; supra recte, Ergo
s:£. Widm. iu textu, Hp, olytus. sit ergo : agitel. Gi-
fanius ex vet. lib., Ergo sit Hippolytus : agitet; ne- '
que putat satis Latine dici quatiat. Vide indicem Lu-
cretii 436, ubi de incisione agit. Fabula Hippo-
iyu ab equis discerpti, quod ejus nomen Grace
iudicat, nola est ex Metamorphos. Ovidii et aliis my-
tbologis. Gloss: etymologia imperfecta est.
83. Ex Actis mss. Vallicellanis et Vaticanis id
profert Peveratus : Jussit ergo Valerianus in conspectu
Hippolyti, ut omnes capite truncarentur, εἰ decollati
sunt promiscui sexus decem et novem. D. vero Hippo-
Itum jussit ut pedes ejus ligarentur ad colla equorum
indomuorum, el sic per cardeta et tribulos trahi ; qui,
cum traheretur, emisit. spiritum, Verum hzc, opinor,
acta suut S. Hippolyti militis, qua nullo in pretio
apud eruditos habentur.
8J. Animal ait Barthius significare equum, jutnen-
tum iu sacris litteris, quas imitatur Prudentius. De
bulis legit non stabilis, et addit, equum aut blanda
palpatione, aut pertinacia regi.
95. Vat. B, Mar., Rat., Prag., Hailsbr., Widm.,
Bong., sociartnt.
97. Barthius censet sty'um Prudentii, cum annexio
martyris describitur, difficiliorem esse, nisi, inquit,
est et aliqua commaculatio.
100. Widm., corrupte. traitur. Transire ima pedum
dicitur funis, quod (uerit longior, et in terra tractus,
qni, antequam innecierentur crura Hippolyti, proce-
debat largius. [ta explicabat Tarthius. "EN
101. Mar., cujus ad extrerhum. Vat. ^, quia; alii
qua. , -
102. Suleus quem currus rota imprimit dicitur
orbita, Hinc exorbitare vetbum Tertulliani, Firmict ei
aliorum. Pefaqe vie sunt contrarise.
£04. Ald., Gis. prima ed., atque rudente.
106. Ald., Rat., ἃ secunda manu, Bong., lfailebr.,
Gis., Alex, a prima manu, Urb., Vat. P, Gall., Torn.,
feras. Melius feros cum quinque Heinsianis scriptis,
Vai, B, Mar., Rat. a prima manu, Prag., Weitz.,
Widin. et a!iis. Vat. Q, mendose, feroz pro feros.
Gifanius in Vir&icUs ex vet. lib. amplexus est feros,
quia ferarum nomen est nimis generale, et quia se-
quitur Hi rapiant. Parrhasius jam olim ediderat feros,
sed aliter distinxerat, neque male, verbera, vincla :
feros. Instigant. Feros non. addito alio nomine pro:
equis accipi, auetoritate Catulli, Horatii, Virgilii,
coufirmatur. Peveratus observat hac de causa Hippe-
centauros segiferos dictos, quasi semiequos : nam
equos dimidiata sui (orma assimilasse dicuntur. —
108. In quibusdam vulg., infectis : legendum tn-
[estis.
110. Ald., Mar. aliena manu, Heins., Prag., ra-
piunt ; alii, rupiant. |
1M. Ylex.. Vat. Q, Hailsbr., Bong., Fabr., «eco
et terrore, Vetostiores llcinsiaui ita prorsus, Pecina-
DAS
[tant.
Incendit feritas, rapit impetus, et fragor ur-
. [get:
Nec cursus volucer mobile sentit onus.
115 Per silvas, per saxa ruunt : non ripa retardat
Fluminis, sut torrens oppositus cohibet.
Prosternunt sz»pes, et cuncia obstacula rum-
[punt :
Prona, fragosa petunt, ardua transiliunt.
Scissa minutatim labefacto corpore frusia
1175 Carpit spinigeris stirpibus hirtus
[ ager.
Pars summis péndet scopulis, pars sentibus
[hzret :
120
Parte rubent frondes, parte madescit humus. B
AURELII PRUDENTI CARMINA.
Qua sonus, atque tremor, qua furor exagi- A
t
Exemplar sceleris paries habet illitus, in quo
Multicoler fucus digerit omne nefas.
195 Picta super tumulum species liquidis viget utn.
[bris, —
Effgi.ns tracti membra cruenta viri.
Rorantes saxorum apices vidi, optime papa,
l'urpureasque notas vepribus impositas.
Docta manus virides imitando effingere dumos,
1176 Lu:erat e minio russeolam saniem.
Cerne: e erat, ruptis compogibus, ordine nulle
. Membra per incertos sparsa jacere situs.
Addiderat caros, gre:su, lacryuisque sequen-
[tes,
Devia qua fractum semita monstrat iter.
435 Morore attoniti, atque oculis rimantibus ibant,
Imylebantque sinus visceribus laceris.
150
GLOSS/E VETERES.
413. Exagitant, aqunt, T.
413. Inceudit. scilicet eos, l. .
444. M bile onus, corpus martyris, l.
418. Prona, humilia. — Fragosa, aspera. — Ardua,
montes, l. .
149. Minutatim, particulatim. — Frusta, particu-
(ae, I.
490. Hirtus horridus, l.
422. Parte, sanguinis illius, 1.
495. Exemplar, depictum. — Habet, retinet. — llli-
tus, pictus, 1. .
494. Fucus, malitie, color, hic pictura. Fucus herba
unde tinguntur vestes : wnde in omnibus rebus ubi rei
veritas obducitur, fucus. dici potest, Piciura, — Dige-
tit, ordinat, compouit, 1.
pus rectius putabat cum suo ms. Pal. cecoque errore, C
quod exstat in. Ald., Egm., Pal. apud Weitzium,
Urb., Vat. P, Gis. ad oram : hic in contextu babet
ecco el terrore. Gifanius, ex vet. cod., ubi agit de de-
sinentihus in !, legit ceco et errore, et rejicit terrore,
quia error est excus, non terror. Verum etiam terror
czecus recte dicitur ab effectu. Weitzius cum Widm.,
el ecco errore; ita Prag., sed alacris pro alacres.
Parrhasius quoque alacris, sed cecoque errore.
112. Parrhasius ita legit, Qwa sonus, atque timor,
qua [uror exagitat.
116. Rat., oppositos, supra correctum.
121. Cham. mendose, per senibus heret.
495. Existimant nonnulli Prudentium martyrium
Hippolyti militis quod Rom: pictura expressum vi-
dit, alteri Hippolyto affinxisse. Sed primum quaxram
«uis, nisi multa post Prudentium szxcula, Hippolytum
militem bujusmodi martyrium subiisse affirmavit ?
Deinde «celesiarum picturze appositis versibus et in- ἢ
scriptionihts solebant illustrari, ut ex operibus Da-
masi et Paulini colligitur. Przterea Prudentius non
erat ita rusticus ut in pictura aliud pro alio accipe-
et, neque ita imprudens ut rei veritatem ex doctio-
ribus non exquireret. Postremo preter pieturam aliis
monumentis Prudentium inniti, totus ejus lymnus
ostendit.
194. Fucus illo vo pigmentum et colorem desi-
gnabat, Testes Paulinus, Ausonius, alii.
195. Sub imperatoribus Romanis, ut notat Peve-
ratus, pictores nativis coloribus, nou per umbram ac
rece-sum, sed in clarissima luce delinearunt; sed
interdum umbras addiderunt ut ex fioc loco colligi-
tur. Barthius tamen liquidas umbras intere retatur
erspicuas assimulationes et expressiones veritatis.
ide hymn. 9 Peristeph, vers. 93.
196. Effigians, significans, conformans. — Viri,
Hippolgr, Ι.
427. Rorantes, scilicet quasi ; laus picture. — Api-
ces, aummiltates. — Saxorum, in pictura, I.
129. Manus, pictoris, — Effingere damos, depingere
spinas, 1.
1530. Luserat, (udendo depinxerat, p/nxerat. — Rus-
seolam, ribicundam, l..—
151. Cernere e:at, cern' polerat scilicet :n pictura, T.
452. Situs, loca aspera, [.
133. Addiderat, pictura. — Caros, propinquos, 1.
134. Fraetum, curvum, 1.
135. Rimantibus, inrestigawtibus, I.
450. Laceris, laceratis, 1.
COMMENTARIUS.
125. Mar. aliena manu, Parrhasias, Rat. a prinia
manu, (roctim : rectius tracti,
197. Olim omnes episcopos rapas appellatos foisse
constat ex Cypriano , Hieronymo, Augustino, Rufino,
Sulpicio Severo ct aliis. Coepit postea id nomen pe-
culiarius Romano pontifici attribui ; adhuc autem aped
Venantium Fortunaturh, et Eulogium Cordubensem,
qui seculo ix floruit, alii episcopi papse dicuntur.
Gregorius Vll, anno 1075, in «nodo Romana sta-
tuit nemini licere seipsum vel atium nomine papz
appellare, quod proprium esset Romani pontificis.
De qu pomine fuse agit Baronius in not. mart. Row.
ad diem 10 Januar.
439. Aliqui putant fide non esse dignum quod hic
narrat Prudentius, quia pictor potuit prout magis
ipsi libuit fabulam effingere. Verum quis credet set
aliis persuadere poterit, bistorism martyrii qnod post
dimidiatum szeulum i1 accidit, paulo post indocti
alicujus ptor licentia, videntibus et tace.tibus
c:eteris, fuisse fabulis deformatam?
X30. Parrlasius, male, et nimio rufficolam saniem.
Thuan., e nimio russeolam. Vat. P, ex minio. roseolam.
Mar. a prisca manu, Rat., l'rag., Dong., Vat. Q,
Urb., et nimio roseolam. Fabr., rosseolam. Alex.,
Ald., Mar. a correctoris manu, Ald., Weitz., Gis.,
οἱ plerique editi, russeolam. Russeolus est a russes :
verbum vetus et egregiuni, ait Gifanius, pro ruber.
Barthius, lib. xsv Adv., cap. 15, contendit legen-
dum roseolam, quia roseem prima extenta Christiani
poetze non raro usurpant, At Prudentius rosa et roscus
ἃ rosa semper corripuit.
433. Caros substantive pro amic's. Pro liberis po-
$uit Laclantius lib. vi, cap. 12, Cum sci.l se caros
suos Deo relinquere.
454. Ald., Alex., Vat. P, Urb., Egm., Alt, duo
Torr., quo. Alii plures, qua.
155. Torrentiani biui cuim Cauchiano, laerymam-
843
PERISTEPHANON IIYMN. XI.
546
lile eaput niveum cemplectitur, Ac reverendam A 115 Nec jam densa sacro quidquam de corpore silva
1177 Canitiem molli confovet in gremio.
Hic humeros, truncasque manus, ct brachia et
[| ulnas,
440 Εἰ genua, et crurum fragmina nda legit.
Palliolis etiam bibuls siccantur areuz,
Nequis in infecto pulvere ros mancat.
Siquis et in sudihus recalenti aspergine :anguis
Insidet, lune omneu spongia pressa rapit.
Obtinet, aut plenis fraudat ab exsequiis.
Cumque rccensitis eonstaret partibus ille
Corporis integri qui fuerat numerus :
Nec purgata aliquid deberent avia toto
150 31178 Ex heniue, extersis frondibus et sco-
) [ pul.s :
Metando eligitur tumulo locus; Ostia linquunt :
Roma placet, sanetos qua teneat cineres.
GLOSSJE VETERES.
457. llle, scilicet. sinus, — ltevcrendam, venerabi-
lem, .
458. Confovet, nutrit, vel protegit, 1.
139. Hic, alter, l.
440. Legit, colligit, 1.
444. Bibule, a bibendo — Aren:e ; ab aridita'e, 1.
442. infecto, corrupto, sordido, mixto, interso —
Rus. sanguis, ].
113. Quis, aliquis — Sudibus , spinis, palis, I.
144. Omnem, sanguinem, 1.
445. Corpore, Hippolyti, I.
146. Frauda! ab exsequiis, non humaretur corpas, l,
147. Recensitis, renwumeratis, inventis, ].
451. Metando , exquirendo , ponendo, 1. — Ostia,
civitas, Mar. Tiberina, portas, janua, 1.
152. Placet, eligitur, 1l.
455. Jlaud procul, non longea Roma. —Ad pomaria.
rope murum : pomuorium hic pro viridario ; alio loce
uCus scCrelus muro cinc.us; et diciiur pomarium, quia
post murum, l.
COMMENTARIUS.
libus, non rimantibus, Veterum Christianorum prz-
eipuum studium fuit in SS. martyrum membris dili-
genter couquirendis, atqu» inter sese officiose et
perite componendis et coaptandis,ut in his Prudentii
versibus perspicue cernitur. Adhuc Romse corpora
SS. martyrum collectis ossibus simili arte et indu-
stria rite coaptantur, ut publicze venerationi expo-
patur. Dianclinus in pref. ad Anast. Biblioth. num.
$96, ex narratione sacerdotis prz:epositi ecclesise S.
Paulini Nolensis refert reperta ibi fuisse ossa integra
S. Just.r. virginis, deposita manibus cancellatis. Αἱ
Rma corpora martyrum quas reperiuntur, ita solent
es. e composita, ut brachía et manus ad latera deor- (; bus integrum des
sum protendantur. lucertum .ergo est an sacerdos
ille rem liquido sibi compertam narraverit. lllud
mihi certius est, inscriptiones ejus ecclesie, quas
Blanchinus profert, non esse satis (ideliter exaratas.
4351. Pietura exhibebat (et vidit Prudentius) caput .
niveum et reverendam canitiem. Quis id militi Hippo-
lyto tribuat, cujus nutrix Concordia simul eum ipso
martyrio est coronata ? Notum est setatem militarem
ἃ decimo septimo ad quadragesimum quintum aut
quadragesimum sextum annum fuisse computatam,
et solum periculosis temporibus ad anoum quinqua-
esimum. Paulinus epithal. in Julianum episcopo
ori juniori eanitiem apostolicam pectore, ut ait,
ascribit : Posterius natus, senior; quia sede sacerdos
Gesat. apostolicam pectore canitiem : perinde quasi
reverenda, sive apostolica canities propria sit epi-
SCopi semoris.
155. R»t., molle ; corrige molli.
139. Uinc sunt cubiti.
144. Palliola intelligit Barthius esse tenues institas,
tenero, ut t, lino factas,
449, Ald.,duo Torr., Ox., Cauch., Gall., ἐπ intecto.
Vat. B., Mar. a prima manu, Prag., Parrli., Rai. in
eontextu, in. intacto. Plerique, in. infecto. Alex., res
méseat; supra ros. In nonnullis vulg. editum est. in
$ntacto,
444. Pal., imidit : lege insidefj. De hac cura ae di-
ligentia Curistianorum in colligendo sanguine mar-
iyrun przelarum est hoe testimonium Prudentii : de
quo plura Boldettus in. Observationibus de coemete-
riis, Aringhus, Marangonus, Muratorius, Lupius, Fa-
bretus. et alii. Exstant adbuc plura vasa in quibus
Sanguis concretus cernitur, et. fragmenta spongix
qua colligebatur apparent. Plura ejuscemodi vasa
gilibet Boldettus.
-. 146. Vat. A, haut pro aut. ex diversa scribend, ra-
ope, Sape Prudentius docet quauta sedulitate Chria-
tiani veteres corpora defunctorum sepelienda cura-
rent, bis scilicet rationibus permoti, quas in hymno
Exsequiarum uberius expl cat. Profecto pervulgata
illa Lucani senteutia, Celo tegiur, qui nom habet ur-
nam, non magis prudens mibi solet videri, quam si-
quis hominem nudum solaretur, quia Celo tegirur qui
non habet vestem.
141. Ald., Urb., Parrhasius, Gis., recenmsitis. Weitz.,
Heins. cum plerisque scriptis, recensetis. Mariettus
notat, recenseo facere recensetus, vel recensus : recen-
situs nihil esse. Dissentiunt alii. |
443. Numerus perfectum opus et omnibus parti-
gnat.
149. Parr'hasius, retinerent invia, Plerique deberent
avia eadem significatione. Rat, , Weitz., invia pro avia,
151. Weitz. cum Egm., elegitur.
455. Egm., flailsbr., cu!tu; lege culta; Rat... po-
aria Ὁ prisca manu, quod vult una ex glossis. Bin-
ghamus, lib. xxii, cap. ἢ, tom. X, probare eontendit
tribus primis Ecclesiz: s:xeulis ex. legibus Romanis
nulla loca sepultur:ze in oppidis fuisse, ueqne per sub-
secuta aliquot saz:cula per leges Christianorum im-
peratorum intra civitates etecelesias sepelire licuisse.
Si legatur pomerie, potest intelligi esse idem ac po-
maria, sive loeum pomis consitum. Alioquin pomoeria
est locus pone niuros, qui antiquitus meri diccban-
tur, et multi ponigria post meets interpretantur. lgi-
tur extra civitates coemeteris, sive catacumba mar«
tyrum erant : sed in. ípsis catacembis fuisse altaria
sub quibus corpora mariyrum quiescebant, ex boe
hymno satis liquet. Quod autem aiunt. aliqui, non in
ceemeteri's sepultos martyres, quod isthzc revera
ecclesiz essent, sed potius in coemeteria fide'es con-
venisse, quod reliquiis martyrum sacra essent, et ab
hominum frequentia remota, id rei veritatem nen
debilitat, scilicel martyres, imo alios in eeelesiis exe-
meterialibus tribus primis Ecclaesi:e seculis fui-se
sepultos. Et ex veteri quidem consuetudine id Ha usi-
tatum puto, ut viciesim, ubi eorpora martyrum es-
sent, ibi sacra peragerentur, et ubi altare ad sacrifi-
candum erigeretur, ibi eorpora sive reliquiz marty-
rum supponerentur. laque quod i» ecclesiis post tria
prima szecula mortuos sepeliri non liceret, non inde
originem traxit, quod consuetudini ecclesiasticz id
repugnaret, sed quia leges Romans velabant intrx
Urbem loca esse sepulturis, et ecclesiae tunc intra
Urbem erigebantur. In quibusdam autem locis earum
legum nonuulla erant exceptiones sive ob leges mu-
nicipales, sive ratione personarum scilicet nobilium
et episcoporum. Quod attinet ad banc deseriptionem
517
lleud procul extremo culta ad pomeeria vallo
. 3179 Mersa Intebrosis crypta patet foveis.
455 Hujus in occultum gradibus via prona reflexis
lre per anfracius luce latente docet.
Primas namque fores summo tenus intrat hiatu,
lllustratque dies limina vestibuli.
Inde, ubi progressu facili nigrescere visa est
Nox obscura, loci per specus ambigeum,
Occurrunt ccsis immissa foramina teetis,
Qu: jaciunt claros antra super radios.
160
AURELH PRUBENTII CARMINA.
548
11680 Quaminbet ancipites texant hinc inde re-
[cessus
Arcta sub ambrosis atria porticibus :
165 Attamen excisi subter cava viscera montis
. Crebra terel;irato forniee lux penetrat.
Sic datur absentis per subterranea solis
Cernere fulgorem, lumisibusque frui.
Talibus Hippolyti corpus mandatur opertis,
110. Propter ubi apposita est ara dicata Deo.
Á
GLOSSAE VETERES.
4153. Hujus e, l.
- 458: Aulractus cochieas, I.
157. Summo teuus, a. summo, — Intrat, lux. —
Hiatu, apertione, l.
453. Limina vestibufi, introitum porticus, vel
erypte, 1.
159. Inde, deinde. — Ubi, scilicet itur, l.
460. Nox obscura, tenebre, I.
erypt», Barthius affirmat elegantissimam esse, et
quovis summo poeta diguissiniam, numeros etiam
esse »ptissimos,. Baronius ad annum 226 recenset
eireiter quadraginta hnjusmodi ccemeteria in Rom
suburbanis. Neapolitanas catacumbas Romanis no-
liliores et spatiosiores esse multi tradunt. Apud cl.
Mamachium tom. Ill Orig. Christ., et tom. Ill de' Cos-
tumi de" primitivi Cristiani, videri potest ichnogra-
phia unius e ceemeteriis Romanis. S. Hieronym. in
Ezech. cap. Lx. : Dum essem Roma puer, et libera-
libus studiis erudirer, solebam cum caeteris. ejusdem
erutis. et propositi diebus dominicis sepulcra apostolo»
rum el mariyrum circuire : crebroque cryptas ingredi, .
qua in terrarum. profunda defoss ex utraque. parte
ingredientium per parietes habent corpora sepultorum ;
el ita obscura sunt omnia, ut propemodum illud pro-
pheticum compleatur : Descendani ad. in[érnum viven-
tes : el raro desuper (umen. admissym horrorem tem-.
εἰ tenebrarum, ut non lam fenestram quam foramen
demissi luminis pules : rrsungue pederenrim accedi-
tur, εἰ ceca nocte circumdatis iblud Virgilianum propo-
nitur : Horror ubique animos, simul ipsa silentia ter-
rent. De ccemeteriis Romanis przeter Aringhum, Bol-
dettum et alios, videri potest Marianus Parthenius,
sive vero nomine Joseph Mazzolarius in opusculis
piis quie paulo ante mortem conscripsit.
| 154. Ald., Parrhasius οἱ plerique scripti, patet,
uod rectuin putat lleinsius, cum mox subsequatur
dice latente. lifra, ampla, fauce licet pateat, Nec male
Rott., cavernosis crypta patet foveis. Gis., latet; ad
oram, patet. Egm., pavet. Bong., fovet, minus recte.
Pinius Act. Sanct. ad diem 15 Augusti suspicatur cee-
meterium S. Hippolyti exstitisse ad Tiberinum Urbis
tactum, non in agro Verano, ut plerique opinantur.
Rationem petit ex versu 174, Pascit item. sanctis Τὶ»
bricolas dapibus. Ratio suspicandi imbecilla certe est.
Veruin cum ipse prope S. Laurentium in agro Verano
cemeterium Hippolyti militis collocet, rei falsitas
ostendi non potest. Nam quod ait Prudentius, Culta
«d pomaria, οἱ Excisi subter cava viscera montis, con-
gruentius quidem cemeterio in agro Verano id con-
venit, sed aliquo tamen pacto applicari etiam potest
cumeterio via Ostiensi, si in eo Hippolytus, a Pru-
dentio laudatus, fuisset sepultus. Aringhus tom. ll
Prudentium explicat de ecineterio Cyriac:e in agro
Verano. Baronius (orn. Il Annal. ad ann. 296 eamdem
sententiam tenuerat. Fabricius verbo crypta profert
epistolam Cornelii papz, qui sub Decio vixit, ad Lu-
picimam Viennensem, ubi ait : Unde neque publice,
meque in cryplis notioribus missas agere Christianis (i-
&et, Supposititia bxc epistola est.
455. Mar., cujus, correetore factum hujus. Prag.,
&ujus ad occultum. — .
163. Quamlibet, quamrís. — Ancipites, dabii, 1.
106. Crebra, multa. — terebrato fornice, perforata
crypta, 1.
107. Sic datur, tali modo permittitur ; estque laus
picture, 1.
469. Mandatur, commendatur — Opertis , secretis,
claustris, 1.
4170. Propter, juxta illum locum, 1.
COMMENTARIUS.
4156. Iso anfractus exponit cochleas, et Teolius
magis explicat scalas coclides, qua ita dicuntur, quod
anfractuose sint in modum coclearis test. Verum an-
fractus, scilicet flexus, circuitus, et ambages etiain
sine scalis iutelliguntur.
157. Prag., Primas namque fores imi summo tenus
intrat IHlustratque, qued non intelligo.
161. Ald., Vat. B., Widm. a prima manu, decur-
runt pro occurrunt. Ald. , Rat., Pal., Bong., Torn.,cod.
S. Mich. apud Ruinartium, et nonnulli vulg., celsis,
Mar., cecis, supra eesis, quod exstat in plerisque. flein-
ejus suspicatus fuerat cecis, sed recte se babere casis
fassus est. Ald. , Pal., Torn. in contextu, immensa; alii,
immissa. Parrbasius, Decurrunt celsis immissa [ora-
C mina tectis.
162. P4l., Bong., Vat. A, Thuan., Alt, Noms.,
Cauch., Ox., jaciant. Heinsius amplezus est jaciant,
et cum eo recentiores; sed Gallandius cum aliis οἱ
vett. edd. retinuit jaciunt. In cryptis erant quvdam
loca majori lumine desuper immisso illustrata. Im
. Libro pontificali : Marcellus presbyter. noctu collegit
corpora ( SS. Marcellini papae et aliorum )... et sepe-
livit ea in via Salaria in cemeterio Priscille in. cubi-
culo claro , quod patet usque in hodie?num diem.... in
erypta juxta corpus S. Crescentionis.
165. Parrh., axcipitis : lege ancipites.
165. Mar., Parrhasius, cava subter viscera. Virzilius
"1 61 4.. Interdum scopulos, avulsaqueviscera montis.
167. Mar.. subter terranea: ita etiam. Rat., sed
abrasum est aliquid ante subter. Plerique, per subter-
ranea. Postrema pars gloss» ex versibus superiori-
bus, ubi pictura describitur, in hunc locum videtur
esse trajecta. ᾿ -
p 169. 0perta prolocis tenebrosis. Peycnom. vers. 745,
Marceat obscuro sterteus habitator operto. Paulinus
(ragm. Natal. incerti : Qua mortalis crat, latuit tellu-
ris operto. Pro mysteriis.etiam sumi solent operta.
Gretzerus, lib. n, cap. 18, de Sacr. Percgr., argu-
mentum suum confirmat his versibus : Hec , sit,
pulcherrime doctissimus vates Prudentius.
170. De consuetudine veteri exstruendi aras super
martyrum sepulcra vide hymnum S. Eulaliz in fine.
Aliqui, distinguentes altare ab ara, dicunt corpora
sanctorum sub altari fuisse recondita, sed ad aram,
sive propearam, tion sub ara, ct hunc versum Pruden-
tii laudant ubi ara dicitur apposita corpori B. Hippolyti,
non imposita.Berthaldus de Ara cap.2 ait hbancrem mul-
torum ingenia exercuisse et torsisse ; peraram nonno
los sommamn altaris partem intelligere, alios infimam,
et quasi fundamentum ac basim totius :edificii, alios lo»
€um oblationibus dicatum,sive in summo zdificiiloco,
sive alibi fuerit. Hzc postrema seritentia probabiliog
ceteris mihi videtur : presertim quia noster usus lo-
549
[que
Custos fida sui mrtyris apposita,
Servat ad sterni spem judicis ossa sepuleru,
Paseit item sanctis Tibricolas dapibus.
475 Mira loci pietas, et prompta precantibus ara
Spes hominum plaeida prosperitate juvat.
Hic corruptelis animique et cerporis xwger
Oravi quoties stratus, opem merui
Quod lzetor reditu, quod te, venerande sacerdos,
4S0 — Compleciti licitum est, scribo quod hxc eadem.
Hippolyto scio me debere : Deus cui Christus
- PERISTEPHANON ΠΥ͂ΝΝ, Xf.
112091 lis sseramenti donatrix monsa, exdem- A
ὑδὺ
Posse dedit , quod quis postulet, anumere.
lpsa, illas animes exuvias qua continet intus,
AEéseula, argento fulgurat ex solido.
185 1184 Prefzit tabulas dives manus sure
[levi
Candentes, recavum quale nitet speculum.
Nec Pariis contents aditus obducere sasis,
Addidit ornando clara talenta operi.
Mane salutatum concurritur : omnis adorat
490 Pubes : eunt, redeunt solis adusque obitum,
Conglobat ip cuneum Laiios simul ac peregrinos
Permixtim populos relligionis amor.
GLOSSJ£ VETERES.
111. Saeramenti, corporis vel sanguinis Domini. —
D :natrix, scilicet est, 1.
174. Tibricolas, Romanos, l., Mar.
416. Spes, estimationes. — Juvat, adjuvat, 1.
117. Corruptelis, pestibus, 1.
478. Opem, auxilium, l.
179. Reditu, reversione, l.
482. Quis, aliquis. — Annuere, adjuvare, tibuere,
eoncedere, l. -
183. Exuvias, de corpore dicit, 1.
184. Fulgurat, splendet, I.
185. Dives, docta : artificis. — /E-uere , planitie :
e&quor omnis cqualitas dicitw. — Lavi, plano, 1.
187. Pariis, candidis. Parus , insula abundans c«n-
dido marmore. — Coutenta, sufficiens. — Aditus , fo-
res cooperire, 1.
188. Ornando, ad ornandum, 1.
189. Salutatum, ad salutandum, id est adorandum ;
6.1 salutem. — Adora!, ipsum martyrem, |.
191. Latios, Latinos vel Romanos, 1.
COMMENTARIUS.
endi ex veteri consuetudine facile originem duxerit.
terum Rosweydus in Addendis ad notas S. Paulini
ex his versibus tradit corporibus SS. martyrum altiria
imponi vel apponi consuevisse. S. Paulinus epist. 12
ad Severum corpus Clari sub ara posit: m clare docet :
Casta tuum digne velant altaria Christi, μὲ templum
Christi contegat ara. Dei. Tom. XXXIV Hisp. »acr.,
pag. 445, exscribitur instrumentum Frumini ll epis-
copi Legionensis, ubi baec de S Christophoro : Cujvs
reliquie recondite sunt in civitate Legione juxia porta
( sic) Dmi episcopi, sub ara S. Cypriani et S. Mario
ante al ares sedis antiqua.
4111. Oxon. pro div. script., illa dicamenti. Idem,
sensa sub antro. Egm., mens eademque : retinendum
wmensa. Cauchius iu S. Paulino Natal. 9 melius conje-
eil mensa. Petri pro mensque Petri , ut apud eumdem
Paulinum paulo post Mensa, domusque Dei. Etiam
ell niei mensam pro altari usurparunt , ut Ovidius,
Virgilius et alii plures. Similiter Grsecis Christianis
τραπέξα est ara.
172. Mensa custos martyris dicitur, quia servat ossa,
etc. Martyrarii seu. cubicularii appellantur etiam in
antiquis monumentis custodes martyrum. Sepulcra
ipsa martyrum cubicula vocari solebaut : unde natum
nemen cubiculariorum , qui cubicula martyrum in
Domino dormientium custodiebant. Vide comment.
ad hymnum 10 Cather. vers. 56. De cubiculariis lo-
quitur Juvenalis sat. 5, Sed quis custodiet ipsos Cu-
bus includuntur, cum bis ramorum et frondium ser-
tis qux pro foribus templorum in pr:rcipuis dicbus
festis Romz ostentantur, οἱ festones dicuntur, ubi
nunc cernere lieet bracteolas orich:lci fulgurantes.
Ego potius id accipio de argento selido quo altare
ornaretur, aut. etiam arra sepulcri constaret. Nam
id innuunt tabulze οἱ talenta de quibus poeta pergit
dieere, Et vers. 195, Oscula perspicuo figunt impressa
metallo.
485. Barthius alt tabulas scriptoribus rustici: essa
equas plapities, ut in hoe versa Prudentii. Intellizo
autem tabulas sive laminas argenteas cquore lxvi
expolitas, ZEquor proprie est ubi omnia :qua, plana,
ut confirmat Becmanus verbis Ciceronis 2. ile academ.
quzst., Quid (am planum quam mare, ex quo et imquor
illud poete vocant ? Lucretius, lib. 1v, Riejecte reddunt
speculorum ez aequore visum. Huc allusit Prudentius.
ide vers. 55 hymni S. Cessiani. Teolius Muratorii
lapsu: notavit, qui in Paulini vers. 557, Seque latere
putans exstabat in &quore claro, mendum exscriptoris
esse dixit, et positum pro eihere, aut aere claro. Pau-
linus intellexit planitiem apertain.
186. Macrus in Hierolexico recaeum hoc loco ex-
ponit czelatum, incisum ; et inde Italice ricamo dictam
opinatur acus picturam quee a fundo elevatur : qua.
omnino absurda est explicatio. Nam Prudentius re-
cayum speculum dicit, ut recaeum palatum l'sych.
vers. 422. A voce llebrza racam llispanice recamo
stodes; et verbum servandi adhibet Ovidius lib. n p dici putat Covarruvias.
Amor., eleg. 2, Quem penes est dominam servandi cura
Bagoe ; et eleg. 5, llei mihi quod dominam nec vir,
nec femina servas.
475. Alex. Urb.., Pal., Ald., Vat. P., Oxon., Caucb.,
EY spem vindicis, ABi spem judicis cuim plerisque
A Vat. À, corruptibilis; supra corruptelis pro
iv. lect.
178. lterum consuetudo orandi ad martyrum se-
pulera confirmatur. Adisis Dungali librum contra
Claudium "Tayrinensem. Cellarius impudentissime
ait : Poeta morem suum aut errorem sequitur de invo-
catione. Poeta et suum, et Ecclesizx catholice morem
suo tempore vigenterm exponit.
184. Mar., Prag., et pro ex. Martinus Roa . de Die
natat sacr. et prol., cap. 21, ediculam fulgurare ar-
to ἐξ solido intelligit de his orbibus sive quadris
quibus tituli sive vela depictis sanctorum imagiui-
188. Talentum ponitur pro materia ipsa argentes .
ex qua fit talentum.
159. Veteres solebant deos salutando compellare,
nt in multis scriptoribus antiquis passim cernitur.
Martialis, lib. xu, epigr. 78, Multis dum precibus
Jovem salutat. Salutatio hujusmodi proprie matutinis.
boris exercebatur; et 8 Remana salutandi patronos
consueludine nomen habet. Marti lis, lib. 11, epigr.
48, Mane salutatum venio. Sic Virgilius mox laudan-
dus. Vide Mattheum DBroverium de Veter. ac recent.
Adorat., cap. 6 οἱ 9, qui multa veterum testimonia
profert.
190. Parrhasius, puppis, mendose, pro pubis vel
pubes. Heinsius mavult pubis cum Thusn., Ald.,
Egm., DPal., ut es/pis et gruis in veterrimis Phaedri
exemplaribus. Multi , etiam veteres , scribunt pubes,
ut Mar., Prag., Vat. B. in duobus Torrent., plebis.
Widtn. non bzne distinguit omnis adorat : Pubes eun&,,
(tallo
Balsama diffundunt : fletibus ora rigant.
495 Jam cum 86 renovat decursis mensibus annus,
Natalemque diem passio festa refert,
Quanta putas studiis certantibus agmina cogi,
Qu:eve celebrando vota coire Deo?
Urbs Augusta suos vomit effunditque Quirites,
-00 1184/4 Una et patricios ambitione par
AURELII PRUDENTII CARMINA.
1183 Oscula perspicuo figunt impressa me- A
55:
Confundit plebeia phalanx umbonibus sequis
Discrimen procerum , precipitante fide.
Nec minus albanis acies se candida portis
Explicat, et longis ducitur ordinibus.
205 Exsultant fremitus variarum hinc inde viarum
Indigena, et Picens, plebs et Hetrusca venit.
Concurrit Samnitis atrox, habitator et alt:
1180 Ὁ Canpanus Capue, jamque Nolan*,
[adest.
GLOSSJE VETERES.
195. Perspicuo, nitido, preclaro, 1.
198. Cclebrando, ad celebrandum, 1.
199. Augusta, ftoma, nobilis. — Quirites, IRtoma-
Nos. — Romanos principes, l.
3200. Amb tione, cupiditate, l. Desiderio, Mar.
991. l'lebeia, rustica, vilis exercitus, plebeii nilites.
— Umbonibus Aumeris. 1.
202. Discrimen, discretionem. — Przcipitante , in-
€ tante, impellente ad hoc, |.
2.6. Picens, gentile nomen, sicut Romanus, a Pi-
ceno urbe. — fetrusca, Italica, I.
907. Samuitis, civis, a Samnia
provincia, I.
908. Nolanus, a Nola civitate, l.
COMMENTARIUS.
495. Barthius qusrit cur Prudentius dixerit per-
spicuum metallum, cum supra dixerit argento ex so-
(ido ? nam argentum in perspicuas laminas duci ne-
quaquam potest, non magis quam ebur, de quo Ma-
crobius in Somnium memorat. Facilis est et expedita
responsio. Tabul argente:e ita erant expolitze, ut
zeuore lzvi niterent, quale recavum nitet speculum.
ld significat perspicuum metallum , hoc est nitidum,
et in quo tanquam in speculo homo se possit inspi-
cere : nam perspicuum non solum pro diaphano, ve-
rum etiam pro nitido et lucido accipitur, ut exponunt
8888, ᾿
' 494. Alt., balsama desudant. Heins. cum aliis scri-
hit defundunt. Mà Alex. à priva manu, supra, dif-
fundunt , quod reperitur in multis. Weitzius , difun-
dent, Mos tunc erat. afferendi unguenta ad sepulcra
901. Isonis glossam vides : accipe Darthii explica.
tionem. Pari cultu, pari festinatione. Proceres habebant
vestitum quo dignoscerentur, sed omnis tum vestitus
equalis hobebatur festinatione nimia. Jdem dicit Papi-
' nius in Violantilla : Omnis plebeio teritur pretexta tu-
multu. Cellarius addit : Studio pietatis ct festinatione
inornati exibant proceres et plebeii. Chamillardus, win-
bones (quos putat esse scuta pura et alba.: nam no-
biles insignis familie suse, aut factorum suorum
przeferebant descripta iu clypeis. Mens Prudentii bxc
mihi esse videtur. Ut Quirites Urbe effusi, et ambi-
tione pari patricii properabant, ita plebeii :eque fide
armati przcipites ibant, neque hac in re ullum erat
discrimen. Dixit vero poeta umbowuibus ecquis pra
:eqnalibus armis allegorice, quoniam agmina et ple-
heiam phalangem dixerat, et tox acies.
martyrum. S. Gregorius scribens ad Secundinum ὦ 202. Fabricius primum id explicat de porta Romae
iudict. 2, lib. vit, epist. 54 : Aloem, thymiama, styra-
cem et balsamum , sanctorum martyrum corporibus of-
erenda, latore presentium deferente, transmisimus.
'ide comment. ad vers. 549 hymni S. Vincentii.
495. Prag., nam cum se. Porrhasius divisim , et in
emendatis divisis pro decursis, non ita bene.
196. Diem quo SS. martyres martyrio coronati
sunt, stylo ecelesiastico natalem dici resest notissima.
Videri potest Martinus Roa de Die natali sacro et pro-
fano. Imperatores imperii sui ortum seu nata'em
celebrabant. Ad natalem cathedrz sive episcopatus
Romani pontificis celebrandum plures episcopi con-
gregari solebaut, ut constat ex epistola Xysti pontifi-
cis ad Cyrillum episcopum Alexandrinum Theodo-
sio xi" et Maximo coss., ut in actis concilii Ephesini
legitur; sed legendum videtur Theodosio xiv, scilicet
anno 423, et ex alia ejusdem Xysti ad Joannem epi-
scopum Antiochenum. Hilarius papa in epistola ad
episcopos Tarraconensis provinciz : Lectis ergo in
conventu fratrum quos natalis mei festivitas con ;regarat,
litteris vestris. Anastasius Bibliothecarius in Vita Ha-
driani | : Denique ejus beatitudo fecit et pharum ma-
jerem in eadem B. Petri ecclesia in. typum crucis qui
pendet ante presbyterum, habentem candelas mille tre-
centas εἰ septuaginta. Et constituit «t quatuor vicibus
in anno ipsum pharum accenderent, id est in nativitate
Domini, in Pascha, in natali Apostolorum, et ín natali
Pontificis. Huiusmodi phari in typum crucis vestigia
exstant in cruce qua in basilica Vaticana S. Petri
plurimis lucernis ardentibus ornata ostenditur nocte
(ferie 5 majoris hebdomadz. Natalem sui episcopa-
tus etiam alii privari episcopi celebrabaut : de quo
legi potest Binghamus lib, iv, cap. 6, vol. II, pag. 188.
. 199. Parrhasius, urbs angusta ; legendum Augusta :
qui titulus Romze tribuitur in cod. Tbeod., item apud
l'aulinum, Apollonium, Aimmianum et alios. Vomere
de magna copia. Virgilius ti Georg. vers. 462, Mane
ealutantum tolis vomit edibus undam.
Albana, nunc Exquilina, vulzo Taurinag, quam Pro-
copius Pranestinam, antiquissimi Metiam nemina-
verunt. Masult tamen intelligere portas Romam de-
ducentes ex oppido Alba, Ac revera iia est. intelli-
gendum. Alba vetus, sive Alba Longa anno Urbis 86
eversa est. Seculo iv Roma exeunte, in loco non
procul distante Alba, aliud oppidum veteri nosnine
florere ccepit, ubi nuuc est Albanum. Via Appia, re-
gina viarum dicta, hoc oppidum intercurrebat * hiuc
via Appia, sive Albana: portze prius a Prudentio mc-
morantur. Roma anno 1787 prodierunt Memorie sto-
riche di Alba Longa, e deli* Albano moderno, auctore
Joanne Antonio Riccy. Acies candida significat toga
recenti ornatos. Vide comment: ad vers. 547 lib. 1
in Symmachum , Candidiore toga. Ut infausta et tri-
stia atra dicimus, siclzta, fausta et festiva, candida.
Horatius od. 7,lib. 1 favonios dixit caudidos, «uia
Roma praesertim hic est pre cseteris lgtus placidus-
que ventus. Virgilius eclog. 5: Candidus insuetum τη ὲ-
ratur limen Olympi. - .
404. Prag., p'rperam , longis dalci'er. Egm.,
Hailsbr,, dicitur, non melius.
906. Parrhasius edidit Peligna, et picens, non male.
207. Plerique ita distinguunt, Concurrit. Samnitis
atroz habitator, et alte, etc. Cellarius ac Teolius aiunt
in Samnitis intelligi terre, regionis in patrio casu.
Parrhasius recte distinguit, Concurrit Samnitis atrox,
habitator et αἰ Campanus Capuc. In nominandi casu
est Samnitis, ut lib. u in Symm. vers. 515, Samnitis,
Marsusque; et apud Catonem ex Prisciano lib. wii,
Ager Gallicas , Samnitis , Apulus , Brutus. Pleri ue
efferunt Samnis. Dicuntur autem atroces, quia eract
bellicosissimi, aut quia ludo gladiatorio ita erant de-
diti, ut eorum nomen pro gladiatoribus ipsis aeci-
piatur. Vide Ciceronem pro Sextio.
208. Prima syllaba produci solet in Nolanus : hic
corripitur, quod in indicibus Chamillardi, Cellarii et
Teolii notatum non est. Parrliasius refert nounul'og
uo
[cum
Pignoribus rapidum carpere gestit iter.
Vix capiunt petuli populorum gaudia campi,
H:eret et in magnis densa cobors s;atiis.
Angustum tantis illud specus esse catervis,
liaud dubium est, ampla fauce licet pateat.
3i5 Stat sed juxta aliud, quod tanta frequentia tem-
[plum
Tunc adeat, cultu nobile regifico,
Parietibus celsum sublimibus, atque superba
Majestate povens, muneribusque opulens.
"0
PERISTEPIIANON HYMN. XI.
Quisque sua latus cum conjage , dulcibus et A
554
Ordo columnarum geminus laquearia tecti
Sustinet, auratis suppositus trabibus :
Adduntur graciles tecto breviore recessus,
Qui laterum seriem jugiter exsinuent.
1186 Αἱ medios aperit tractus via latior alti
Culminis exsurgens editiore apice.
3995 Fronte sub adver;a gradibus sublime tribunal
1187 Vollitur, antistes predicatunde Deum.
Plena laborantes segre domus accipit undas,
Arctaque confertis zstuat in fnribus,
Maternum pandens gremium, quo condat alu-
[(mnos,
420
GLOSSA VETERES.
410. Pignoribus, hoc interest : pignora rerum, pignera
liorem. — Gestit, gaudet, cupit, l.
3916. Nobile, regale, l.
917. Superba, nobili, I.
918. Opulens, dives, pro opulentum, I.
320. Auratis, auro pictis, l.
321. Breviore, strictiore, !.
224. Editiore apice, a(tiore celsitudine, 1.
926. Tollitur, elevatur, 1...
421. /Egre, vix. — Undas, catervas, frequentias
populorum, Ἰ.
223. Confertis, plenis, I.
229. Alumnos, filios, l.
COMMENTARIUS.
eanfiso locorum ordine scribere janicolanus pro jam-
que Nolanus. Cauchio arridebat Jamque bolanus.
912. Praeclare dictum ad immensam multitudinem
loiinum significandam.
214. Pr»g. semper scribit haut.
215. Multi pro certo ponunt hoc templum eidem
S. Hippolyto fuisse consecratum. Sed Ruggerius loc.
Cit. num. 18 existimat cum aliis Prudentium his ver-
sibus basilicam S. Laurentii in agro Verano descri-
pisse, qux vere juxta S. Hippolyti coemeterium et
vdiculam apposita erat, et in quam Prudentii de-
scriptio optime cadit. Anastasius Bibliothecarius de
tribunal sive cathedram pro gradibus ars intra can-
cellos exstantem, ab ambone in quem eonscendisse
Chrysostomum, ut a pluribus audiretur, Socrates,
aliique, ut peculiare narrant. Sozomenus, lib. vit,
cap. 19, refert tate sua nullum Roma verba in
ecclesia fecisse ad populum : /n eadem urbe neque
episcopus, neque alius quisquüm iti ecclesia populum
docet. Valesius Sozomeno assentitur in notis, pre-
sertim quia Cassiodorius verba Sozomeni repetit.
Sed cum Cassiodorius eo tempore verba Sozomeui
transcripserit quo apud omnes constat Romanos
pontifices homilias ad populum habere consuevisse,
Hadriano | ait: Simul et carmeterium B. Hippolyti Ο Cassiodorii testimonio parum aut nihil juvatur Sozo«
mearlyris JUxTA S. Laurentium, quod a priscis marcue-
rat. Lemporibus, renovavit. Vide Aringhum lib. iv,
tap. 16, ubi de templo S. Laurentii agit.
920. Parrhasius, mendose, supposilas. Veteres inau-
rabint. trabes zdificiorum. De templis Christianis
confer hymnum 561. et hymn. S. Fructuosi.
931. Hzc forma zdificiorum in ecclesiis pervetu-
stis adhuc cernitur.
3232. Teolius apud Vat. unum, et alterum invenit
extenuent pro exsinuent. Putat Teolius extenuent esse
gl.ssema verbi exsinuent. Scd Giselinus aliter expli-
cat. Exsinuent ? Sinuum seu laciniarum in. morem ex-
plicent, latiusque extendant. Addit Giselinus nostra
templa hodie non aliter exzedilicari. In duobus autem
mss. invenit aeque novum vocabulum eximient, et
lectori optionem przbet. Fabricius legit exinient, et
in comment. ait exinire essc in spatium brevius con-
trahere, ut in ordinibus fit columnarum, cum primum
lat: porticus, deinde contractiores fiunt. Verum
proba lectio est exsinuent : quo verbo utitur Ausonius
idyll. 14, vers. 29, Cóllectosque illa exsinuabat amictus;
et Paulinus epist. 56 ad Macarium, al. 49, Cum velum
tideret jam exéinuatum , id est expansum, sive e
sinü quasi emissum et explicatum. Hoc vult Pru-
dent:us,
995. Hanc cathedrz2 descriptionem elegantissinam
esse Barthius pronuntiat. Idem, lib. xxxu, cap. 2,
ex his versibus colligit, in meditullio sacrarum do-
muum fuisse ca!hedras unde mysteria sacerdotes
profitebantur. Dominicus Aulisius, lib. 11 delle Scuole
sacre, cap. 6, diversum morem ab hoc quem Pruden-
tius descr.bit, fuisse in Gal'ia arguit ex versibus
Sidonii ad Faustum episcopum: Seu 1e conspicuis
gradibus venerabilis are Concionaturum p'ebs sedula
circumsistit. S;Tmondus ad Sidonium pag. 151 nul-
lum discrimen agnoscit : Inde enim, ait, sedentes in
cathedra tribuna[i cencionari solebant ; adducitque li:zec
ipsa Prudentii verba. Distinguit scilicet Sirmondus
PATROL. LX.
menus. Quidquid autem sit de tempore Sozomeni,
Prudentio testi oculato omnino fides e«t przeeta: da.
Gradibus sublime tribunal non erant ipsi gradus alia-
ris, ut nonnulli contendunt, sed pulpitum, aut etiam
cathedra ipsa episcopalis. Concionabantur similiter
Greci intra cancellos quibus sacrarium a capso,
quod illi ναόν appellabant, dirimebatur. Ambo autem
non in sacrario, sed in navi ecclesiz? erat constitu-
tus, in quem episcopi aliquando, ut facilius ab
omnibus audirentur, ascendebant. In sacratiori be-
matis, sive sanctuarii, aut presbyterii parte intra
cancellos erigebatur cathedra, sive thronus, »c sedes
episcopi, juxta quem presbyteri utrinque demissio-
ribus subselliis sedebant. Etsi autem totum sanctua-
rium, quia gradibus in illud ascendebatur, lema aut
tribunal d οἱ posset, et interdum diceretur, tamen
g/adibus sublime tribunal de quo Prudentius, sedem
episcopalem denotat ex peculiari expresso munere
p Predicandi Deum. Et sanctuarium quidem hujus
ecclesie non in hoc templo magnifico, sed in :edi-
cula supra descripta collocatum videtur, ubi scilicet
erat mensa sacramenti donatriz. Sed advertendum
illud est, ex unius vel alterius ecclesi: more non
statim esse arguendum eam consuetudinem in omni-
bus ecclesiis viguisse; qua in re δῶρα decipiuntur
aut decipiunt qui an'iquitates ecclesiasticas expla-
nant: nam olim usurpatum in ecclesia simpliciter
affirmant, quod fortasse in una tantum aut in paucis
ecclesiis obtinuerit, neque. tamen constat an omni
tempore hujusmodi consuetudo viguerit.
228. V.t. D, consertis ; lege confertis. Ex Lucretio
lib. vt, Omnia complebant loca tectaque, quo magis
estus Confertos i'a acervatim mors accumulabat.. Bar-
thius, lib. 1, cap. 9, recte observat in libris legi.astu,
ex quo Lambinus eos tum fecit invitis musis. Alii le-
gunt in eodem Lucretio confectos pro con[ertos.
229. Parrhasius, condit.
18
555
950 Ac foveat f^tos accumulata sinus.
Si bene commemini , colit hunc pulcherrima
[Roma
Idibus Augusti mensis, ut ipsa vocat
Prisco more diem, quem te quoque, sancte ma-
[gister,
Annua festa inter dinumerare velim.
255
Lucis honoratze premia restituens.
Inter solemnes Cypriani, vel Celedoni,
11898 Eulalizque dies currat et iste tibi.
Sic te pro populo cujus tibi credita vita est,
Orantem Christus audiat omnipotens.
Sic tibi de pleno lupus excludatur ovili,
Agna nec ulla tuum capta gregem minuat.
240
AURELII PRUDENTI! CARMINA.
Crede, salutigeros feret hic venerantibus ortus,
556
Sic me gramineo remsnentem denique campo
Sedulus segrotam pastor ovem referas.
945 Sic, cum lacteolis eaulas compleverie aguis,
Raptus et ipse sacro sis cemes flipp.lyto.
ΧΙ HYMNUS.
INCIPIT PASSIO APOSTOLORUM PETRI ET PAULI.
A
Pius solito coeunt ad gaudia : dic, amice, quid
[sit.
11689 Romam per-omnem cursitant, ovant-
[que.
Festus apostolici nob:s redit bic dies triumphi,
Pauli atque Petri nobilis cruore. !
Unus etrumqne dies. pleno tamen ianovatus
[anno,
5
GLOSSA VETERES.
95^. Fetos, impletos, I.
955. Crede, scilicet mihi, l.
336. Lucis, diei, I. — Festi diei celebrati, Mar.
941. Sic tibi, optando, 1.
944, Sedulus, studiosus, I.
245. Lacteolis, candidis. — Compleveris, pro com-
pleas, 1.
1. Coeunt, seilicet quid, 1.
2. Ovantque, letantur ; nam tractum. et a trium-
phantibus, qui albam ovem immolabant, 1.
9. Festus, qua»i respondet interrogatus, V.
5. Innovatus, veraciora gesta habent, quod non anno
revoluto, sed prorsus uno eodemque die sunt ambo isti
principes apostolorum passi, Prag.
B
COMMENTARIUS.
930. Gis. ad oram, feius accumulata suos cum
Vat. Α a secunda manu. In Mar., Urb., Prag, Vat. B
2 prima monu, fetus. Alex., fetas; supra. fetos.
951. Quod ait Prudentius, Si bene commemini, non
dubitat, sed considerate loquitur, et caute affirmat.
Sic vers. 1 pref. carminum, Per quinquennia jam
decem, Ni fallor, fuimus. Cicero pro M. Fonteio :
Qui primum illud verbum consideratissimum nostra
consueludinis ARBITROR, quo πο: eliam tunc utimur,
cum ea dicimus jurati, que comperla habemus, que
ipsi vidimus , ex Loto testimonio suo sustulit atque
omnia se scire dixit. Nonnulli putant Hippolytum,
quem idibus Augusti celebrati ait Prndentius, esse
solum Hippolytum militein. Sed cum Prudentius de
alio llippolyto certissime loquatur, hujus Hippolyti ,
uem laudat Prudentius, diem festum olim in idus
ugusii incidisse judicandum est.
252. Rat. ex ipserecte ipsa. Ald., non bene, pun.
etum post vocat adhibet.
955. Gis. ad imarg., annos pro ortus.
956. Przmia diei festi celebrati videntur esse sa-
luiigeri ortus, sive anni. Darthius addit premia de
cc'o; nec repugno.
951. Alex.. Ald., Chelidoni. Vat. B, Mar., Celedoni.
Par: hasius, corrupte, Celeboni. Notandum festum dicm
S. Cypriani jam tum in llispania celebratum.
2259. Ald., tradita vita esl. Teolius glossam unius
Vat. ascribit : Adjuvantis est, id est, si hoc feceris,
(unc te Christus audiet. Minime dubito quia sit legen-
dum adjurantis est.
219, Barthius scribendum putat rapta pro capta.
Sed membran: constanter habent capta, et. paulo
post occurrit raptus. Neque male est capta, ut bello
captus, dolis captus, pisces jaculo aul hamo capti.
Torn., mendose, captum.
945. Psych. vers. 792, Lacteolam mentitus ovem.
Vide comment. ad vers. 165 hymui S. Eulali:e. Sta-
bula ovium vocanter caule ex Grxco notnine, c de-
traeto : nam. Graci αὔλας dicunt. Fortasse Paulinus
hoc etymon respexit de Reditu Nicetz:: Nunc oves
facii duce te gregantur Pacis in aulam.
946. Hxc valida mihi videtur conjectura ut creda-
mus Hippolytum fuisse episcopum , quod scilicet
Valerianus, Christi sacer, sacro Hippolyto esset fu-
turus comes in ceelo, sacerdotii sive episcopatus, ut
cgo puto, ratioue. flaptus pro defunctus verbum est
sacra pagina, ut denotetur ali«uem e pericul:s hujas
mundi in ccelum eripi. Post hune bymuum in Vat. D
et Mar. ponitur passio S. Cypriani.
Exscripsi titulum ex Mar. et Rat. ln Vat. A et
Weitzio, Passio apostolorum Petri et Pauli. Ald. et
Heins. addunt beatorum apostolorum. Hzc passio in
Mar. et Vat. B sequitur post passionem S. Cypriani,
ut in Weitzio.
1. Heinsius conjectabat, quid sic Romam per omnem
cursitant, ovantque ? Cellarius secutus est hanc con-
jecturam : quz? mihi etiam placet, quamvis lectio
codicum recte procedat, neque careat elegantia. Ad
festum diem apostolorum celebraudum multi olim
undique conveniebant, etiam episcopi. Vide ep. Pau-
lini 15 ad Severum, et 16 ad Delphinum.
2. Etymologiam verbi ovare, a glossa indicatam,
eomprobant Servius et Plutarchus. Alii cum Festo
ovare deducunt a clamore quem edere solent victo-
res, geminata littera o; alii ab evoe, bacchantium voce.
Adisis Becmanum de Origin.
5. Hiec Prudentii aliorumque opinio fuit, SS. Pe-
trum et Paulum eodem anni die, sed non eodem auno
martyrium subiisse. Prudentius hauc suam opinio-
nem clarius explicat vers. 21, Ut teres orbis iter, cie.
Joannes M. Drassichellensis in ludice librorum ex-
purgandorum, quem num. 184 in not. proleg. lau-
davi, hanc sententiam censura per-tringit, quod con-
traria. sit communiori opinioni, quamvis fateatur
illam defendi ab Augustino et Aratore. Vide pag. 257
D et 262 ejus Indicis. Eiminentissimus card. Stephsnus
Borgia in celeberrimo suo opere, Vaticana Confessio
beati Petri, multa affert quibus tum aliz antiquitates
eeclesia-ticz illustrari possint, tum fere totus bic
Prudentii hymnus facilius intelligi. Hanc ipsam qu:e-
stionem ad examen revocat, et fatetur S. Augustinum
idem sensisse ac Prudentium, serm, 995 in natali
apostolorum Petri et Pauli, et serm. 381 de eod.
natal., pbi ait : Natalitio ergo Petri passus est Paulus.
Neminem alium ex antiquis Latinis scriptoribus : jus -
dem sententie assertorem reperit, excepto Arstoce
subdiacon^, qui seculo vi floruit, et lib. in Hist. Apost
ita cecinit : Geminos, quos edidit astris, Nou ead esm,
tamen una dies, annique voluto Tempore sacravit γέρε.
titam passio lucem. E Grzecis Photius in Diblioth. cod.
276 locum S. Nili discipuli S. Joannis Chry:ostomi
profert ubi affürimatur. Petru ante. Pauluui occu-
C
657
1190 Vidit superba morte Isureatum.
Scit Tiberina palus, qui flumine lambitur pro-
[Pinquo,
PERISTEPHANON HYMN. XII
558
1191 Biuis dicatum cespitem tropais,
Et crucis, et gladii testis : quibus irrigans eas-
[dem
GLOSS/E VETERES.
6. Superbe, nobili, — Laureatum, coronatum, 1.
9. Crucis ei gladii, Petri et Pauli. — Testis, Tibe-
ris. — Quibus, tropeis, l.
COMMENTARIUS.
buisse. Justipum martyrem et lrensum memorix
mauda:se Paulum quinque post Petrum annis marty-
rio coronatum, refert Metaphrastes, approbantibus
vcolomesio et Junio in notis ad epist. 1 S. Clem. ad
Cor. Rupertus Tuitiensis, qui anno 1124 sub Lotar:o
nt obiit, lib. v1 de Operib. Spiritus sancti, cap. 10,
ita liabet : Creditur ambos (SS. Petrum et Paulum),
uno eodemque unius ejusdemque diei anno inclyto cexos
decerasse marigrio ; non tamsn desunt qui putent eo-
dem quidem die, sed non eodem martyrium complevisse
anno. Unde idem, qui supra, Unus utrumque dies, etc.
Communiori sententiz de eodem anno et die marty-
rii SS. apostolorum magnum pondus adjecit celebre
Gelasii | decretum de libris apocryphis in concilio
Romano anni 494, quod sub Daibaso celebratum falso
dixit Clamiliardus, et, ut opinor, voluit dicere sub
Gelasio : Cui data est etiam societas beatissimi Pauli
apostoli, vas electionis, qui non diverso, sicut heretici
(al. heresi) garriunt , sed uno tempore, uno eodemque
die gloriosam mortem cum Petro in urbe Roma sub
Caesare Nerone agonisans coronatus est. Nibilominus
anno 544 Arator subdiaconus Ecclesixze Romanae eam-
dem sententiam, ut vidimus, expressit, eujus car-
mina ut publice recitari juberet, Vigilium papam lit-
terati omnes doctissimique rogaverunt, ac revera
summo plausu in ecclesia S. Petri ad Vincula reci-
tata sunt. Eodem Arstore recitante, distinctis dicbus
ambo libri septem vicibus sunt auditi, eum unius me-
dietas libri tantummode legeretur. propter repeti-
tiones assiduas, quas cum favore wmultiptici postula-
autem ad montium radices scaturientibus, ac in vi-
cino3 amnes perenniter sese exonerantibus, non item.
Nihilominus mihi arridet que lambitur , ita ut palus
Tiberina intelligatur esse campus Tiberi prosimus,
quem idcirco paludem vocat, quia stagnuntibus aquis
vel ob pluvias immod'cas, vel ob fluminis inundationes
frequenter. operiebatur , ut egregie explicat laudatus
Em. card. Borgia. Ex quibus verbis recte colligit
locum in quo S. Petrus martyrium subiit non fuisse
montem Jauiculum, ut recentiorum tenet opinio, sed
planitiem eam qua Tiberim inter et montis Vaticani
radices excurrit : quod allatis aliis antiquitatis monu-
mentis uberius confirmat, auc :euteutiam ita expli-
catam non satis intellexisse videtur Teolius, nisi for-
tasse novam aliquam ipse excóRitavit. lta enim ait
in admonitione ad hunc hymnum : De loco autem par
ratio non est. Quantumvis enim speciose sint recentio-
rum conjecture, qui sancios apostolos diversis in loeis
animadversos (uisse contendunt, conjectura tamen sunt,
quibus nemo prudeus rerum astimater testem antiquum
aane, ac sinceritate, et eruditione ubique commendatum
praeferendum esse non fateatur. Cum ttaque Prudentius
aperte dicat vers. 9 eamdem paludem, quaecunque illa
[uerit ,| utrorumque apostolorum sanguine. imbutam
[uisse, no eodemque loco sanctos apostelos martyrium
complevisse in dubium revocare non audemus : uli nec,
certis deficientibus monumentis, quisnam (uerit locns
tlle definire. Rem totam accurate discussam, uc summa
eruditione pertractatam vide apud illus riss. pras. Ste-
phanum Borgia, etc. Verum ape:te doctissimus card.
bant. Vide Labbeum tom. 1 Biblioth. mss. pag. 668. (? Borgia pag. 84 et 85 assertionem Petri Comestoris
l]gitur sententia Prudentii 0a. tam male audiebat
tunc Rome quam videri possit, si solum deeretuin
Gela-ii consideretur. Accedit S. Gregorius Turonen-
sis de Gloria martyrum cap. 29 lib. 1: Pauíns ve o
apostolus post revolutum anui circulum ipsa die qua
etrus apostolus passus est, apud urbem Romam gladio
percussus occubuit. Ruinartius in notis ait deesse hzc
verba posi revolutum anni circulum in quodam codice:
quz lectio, etsi confortior veritati videatur, incer-
tum 1amen illi est an sit sincerior. |
6. Prag., mente : lege morte. Paschalius, de Coro-
pis lib. viri, cap. 10, probat laureatum significare
victorem, et interdum pro tríiumphante poni, ut hoc
Joco ἃ Prudentio.
1. [n editione Parmensi vitiatum est metrum, trans-
positis ita verbis, que lambitur flumine; in nota ve-
ete que flumine lambitur. Teolius ait in omnibus mss.
Vau. esse lambiuur, non labitur. Sed dubium non est
quiu io Vat. Q et aliis sit labitur; quod legit Mariet-
tus in Vatt. A, B, Rat., Prag. In Vat. P, Oxon.,
jJ huan. ἃ manu prima, Egm., Pal., Fabr., Parrh.,
Lampitur. Heinsius edidit lubitur, sed putat cas'igan-
dum Scit Tiberina palus, qui flumine lambitur p. opin-
$5 Binis dicatum cespitem. tropeis. Scilicet cespes
armbitur, non palus, ut infra de eodem Tiberi : (ua
stringit amnis cespitem sinistrum. Addi potest similis
Joquendi ratio ex Ammiano lib. xxvn, ster, qua Ito-
sssanum cespitem lambit. Mibi non displicet conjectura,
quamvis Teolio nimis dura el coacta bae videatur
coustructio. Caeterum nihil mutaverim, repugnanti-
bus mss. Cellarius in-iguiter allucinatus est, qui nou
aolum edidit qui lanbilur, verum etiam falsissimam
notam subjecit : Jta mss. Vu'go, qu& lab.t.;r. Giseli-
nus affirmat in quodam ms. esse que lambitur, in
Daveniriensi. ὦ lambit ex propinquo. Sed addit
utrunque de Rhodano Lemanuu: allambente, simili-
busque fluminibus recte diei posse; de paludibus
tuetur, Paulum gladio occisum in catacumbis versus
occidentem, Petrum cruziixum in Vaticano, in vico
seilicet qui est extra civitatem, ubi fiebant dolia; et
pag. 89 ait : Locum ubi doctor gentium gladio per-
cussus occubuit, nemo clarius quam S. Gregorius Ma-
e expressit, cum basilice S. Pauli massam ad Aquae
alvias donaret. De qua massa sive possessione ad
Aquas Salvías ait S. Gregorius : In qua palmum su-
mens mariyri capite est truncatus, ut videri potest
apud el. presalem Galleutium antiquitatis cultorem
eximium, Inscription. Rom. infimi vi, t. 1, p. 5.
8. Per cespitem intellige gramen, campum. Infra
vers. 46, Qua stringit amnis cespitem sinistrum, Weit-
zius ad vers. 50 hymni S. Vincentii putaverat cespi-
tem hoc loco sumi pro ara. Cespes campi Tiberini
binis tropzis dicatus dicitur. Caius, s.ve Gaius pres-
byter Roman:z Ecclesie sub Zephyrino Momano
pontifice seculo 11, apud Eusebium Hist. eecles. lib.
it, cap. 25 : Ego autom. apostolorum. tropra. possum
ostendere. Nam sive in Vaticanum, sive ad Ostiensem
tiam pergere velis, invenies Iropea eorum qui ecclesiam
hanc fundaverunt. Tropza apud Prudentium et Caium
sunt sepulcra moriyram qui palmam martyrii con-
seculi sunt. S. Hieronymus epist. sd Marcellam :
Est ibi (Roma) sancta. ecclesia, sunt tropa apostolo-
rum, ad hec et tituli. Fortasse tropaei nomen magis
roprie apostolorum Petri et Pauli sepulcris tribue-
atur ; tituli etiam alia sepulera, eisque inzdificata:
ecclesi; vocari solebaat. Fortunatus hxc tropsxa
propugnacula appellavit lib. ni, earm. 7. A facie ho-
stili duo propugnacula jresunt, Quos fidci turres Urbs
caput orbis habet. Supra, vers. 2, occurrit triumphus
apostolicus. S. Ambrosius similiter de SS. Gerva-io
et Protasio epist 22 : Ervuntur nobil.s reliquie e se-
pulcro ignobili, ostenduntur colo tropea.
9. Egm., εἰ crucis, et gladii testes. lMein-ius parum
bic vidit ; ait enim ita in Egm. legi, ut ad herbas, aon
559
10 1199 Bis fluxit imber sanguinis per herbas.
Prima Petrum rapuit sententia, legibus Neronis
Peudere jussum przeminente ligno.
llle tamen veritus cels:&. decus :emulando
.. [niortis
Ambire tanti glcriam magistri,
15 Exigit ut pedibus mersum caput imprimant su-
[pinis,
Quo spectet imum stipitem cerebro.
Figitur ergo manus subter, sola versus in ca-
[|cumen :
AURELII PRUDENTII CAROMINA.
1199 lloc mente major, quod minor figura,
Noverat ex humili cocum citius solere adiri :
Dejecit ora, spiritum daturus.
Ut teres orbis iter flexi rota percueurrit anni,
Diemque eumdem sol reduxit ortus,
Evomit in jugulum P$vli Nero fervidum furo-
[rem,
Α
29
Jubet feriri gentium magistrum.
Ipse prius sibimet finem cito dixerat futurum,
Ad Christum eundum est, jam resolvor,
"inquit,
25
GLOSS.£ VETERES.
19. Preminente, eminente, atto patibulo, 1.
43. Veritus, timens. — Cels, qua est illa gloria.
— /&mulando, imitando, 1.
14. Ambire, desiderare, 1.
o Exigit , rogat, exegit, petiit. — Supinis, eleva-
tis, 1.
10. Quo, ut, l. &
COMMENTARIUS.
ad imbrem sanguinis referatur testes. Vera lectio est
lestis, et refertur ad Tiberinam paludem, non ad
imbrem sanguinis. Sententia est : Scit Tiberina pa-
lus testis crucis et gladii, quibus, scilicet cruce et
glailio imber irrigans sanguinis bis fluxit per easdem
herbas. Teolius ex hoc versu arguit eodem in loco
Petrum et Paulum passos. Αἱ Prudentii mens est in
eisdem campis Tiberinis utrumque niartyrium conti-
pisse, non in eodem omnino loco paludis Tiberinz :
designat enim locum martyrii, sed non locum loci,
ut cum jureconsultis loquar. Sic ait, Tiberinam pa-
ludem scire, cespitem dicatum binis sepulcris; et
postea clare distinguit et separat hzc ipsa sepulcra :
Dividit ossa duum Tibris. Sic etiam ait, easdem per
herbas, cum non eodem anno martyrium astruat : et
bis fluxisse sanguinem, cum Petrum affirmet cruci
affixum. Hac enim omnia aliud sonant , aliud signi-
ficant : quanquam fortasse etiam sanguis Petri fluzit.
Hieronymus epist. 23 ad Castrutium plus dixit : Quid
Petro, quid Paulo sublimius? Neronianum gladium
cruentarunt, Sagittarius cap. 6 de Cruciat. plures
Patres allegat qui geminum hoc mortis geuus de
Petro et Paulo sub Nerone confirmant.
41. Weitzius ait a nonnullis dubitari Romane an
apud-Hlierosolymam Petrus cruci sit affixus. Scio a
nonnulis dubitari, sed lizereticis. Αἱ quid respondent
toii antiquitati, in qua tot sunt qui affirmant Petrum
Rome martyrium subiisse, nullus qui neget? Videri
possunt testimonia apud em. cardinalem Borgiam col-
eeta,
13. Egm., Widm., supra, Vat. P, emulande : me-
trum e&mulando poscit. Cur Petrus inversis vestigiis
cruci afligi postulaverit, hanc eamdem rationem red-
dunt Egesippus, Hieronymus, Chrysostomus, Augu-
&liuus, Eutychius /Egzyptius, Maximus et alii. De hac
inversa Petri crucilixione concinnum exstat Petri
Labbei elogium, quod Sagittarius cap. 8 de Cruciat,
exscripsit.
44. Hailshr., tantam. Egm., tangi, male, pro tanti.
15. Gis. ad oram, pedibus versum. Ald. imprimat :
melius imprimant.
17. Parrhasius male, solo pro sola : quod est a
solum sol', non a solea, sublato e, ut ait glossa. Di-
versa erucitigendi genera exponit Seneca in Consolat.
3d Marciam cap. 20 : Video isthic cruces, non unius
guidem generis, sed aliter ab aliis fabricatas. Alii capite
conversos in lerram suspendere ; alii per obscena stipi-
tem egerunt ; alii patibulo brachia explicuerunt. S; Pe-
trum capite deorsum deinisso fuisse affixum cruci
Origepes narrat apud Eusebium lib. it Hist. eccles.,
cap. 1: Qui ad ext.emum Romam veniens. cruci su[-
47. Subter, aa terram. — Sola, plantas, I.
48. Mente major, lumilior. — Minor, despectior.
— Figura, honore, l.
B 91. Ut teres, sicut roiunda; circulus, I.
25. Evomit, emittit, 1.
94. Feriri, puniri, l.
26. Eupdum. contendendum, 1.
y
fixus est capite deorsum demisso : sic enim wl in cruce
collocaretur oraverat. Consentiunt Egesippus de Eszci-
dio Hierosolym. cap. 2, lib. 111; Abdias (quisquis est)
auctor Histerize Apostolorum, quamvis apocryphz;
Palladius in dialoge de Vita Chrysostomi; Augustinus
serm. 28 et 29 de Sanctis; Eutychius /Egyptius p:-
triarcha Alexandrinus in Üriginibus Ecclesi:€& suz;
S. Maximus serm. 4 Natal. apostolorum Petri.et Palui ;
Tleronymus cap. 1 de Script. eccles. ; S. Ambrosius
lib. 4 de Interpellat, Job et David., cap. 1; S. Gau-
dentius episcopus Brixiensis in serm. de SS. apest.
Petro et Paulo; S. Joannes, Chrysostomus homil. in
rincip. apost. ; S. Gregorius Nyssenus in orat. 8 de
tit., altique innumeri : ut temere nonnulli lac de
re dubitare visi sint. In Dreviar. Mozarab. exstat
hymnus pi S. Ambrosio tribuitur, ubi id clare affir-
matur : Verso crucis vestigio, etc., et in orationibus
ad matutinum : Cum et Paulus dissolvi cupiens gludio
mecatus. interiit, εἰ Petrus inversis se poscit vestigiis
crucifigi. Rupertus Tuitiensis, lib. v1 de Operib. Syi-
ritus sancti, cap. 40, hos ipsos Prudentii versus alle-
gat: Super hoc quidam fidelis , et in fide laudabilis
metrice canens ita dixit : Figitur ergo manus, etc.
20. In nonnullis vulg., defecit ; in aliis, hora. Cor-
rige dejecit ora.
21. Vat. B, Q, Mar., Prag., at., Weitz. com suis,
Thuan., Ox. pro div. script., Parrhasius, retro. Ald.,
Vat. P. et alii, rota. In Alex. hic et sequens versus
desiderantur.
25. Vat. À, cruorem ; supra, furorem.
24. Intellige feriri gladio, quod supra indicavit. S.
Augustinus sepe feriri simpliciter dixit, ut epist.
D 260 : Si non solum subito feriri juberentwr, verum
eliam in [oco proximo ferirentur. Vide Sagutarium
cap. 7 de hac formula gladio feriri. Cum gladius
communis esset omni populo, securis vero propria
Homanorum, gladio quam securi feriri magis erat
ignominiosum. Victim: immoland:z securi czde-
bantur, Vide Baronium ad annum 926, num. 3. Cba-
millardus hoc discrimen non advertit, cum non se-
niel affirmet Paulum securi percussum, quod nemini
ignotum esse dicit. Prudentius, uL potestatem pri-
mam Petro libens concedit, ita precipuain laudem
docendi gentes Paulo. Hanc distinctionem recte ex-
primit Breviarium Mozarabicum iu capitulis ad Bene-
dictus in hoc festo : Cum potius tendentes αὐ regna
celestia, quo Pauli docentis adduxerit pietas, intromit-
tat Petri potestas.
25. Prag., inepte, Cato, et supra glossa, sapicns.
Lege cito.
26. Parrhasius distinguit Ad Christum. enndum est
C
. [tur ense,
Non hora vatem, non dies fefellit.
1194 Dividitossa duum Tibris, sacer cx utra-
[que ripa,
90 Inter sacrata dum fluit sepulcra.
PERISTEPHANON lIYMN. XII.
Nec mora : protrahitur, poeen:e datur, immola- A
563
Dextra Petrum regio tectis tenet aureis rece-
[ptum,
Canens oliva, murmurans flueuto.
Namque supercilio saxi liquor ortus excitavit
1195 Frondem perennem chrismatis fera-
[cenr,
GLOSS/& YETERES.
51. Dex'ra regio, aquilonaris plaga. —- Aureis, no-
gilibus, 1. ΝΞ
532. Canens, albescens, candens, a canitie dicta, al-
b. ns et venit a caneo canes. — Fluento, orta aqua, I.
54. Fontem, baptisterium. — Chrismatis, unctionie
oleo baptizati unguntur, Vat. A. — Fontem, bapltiste-
rium perpetuum. — Feracem, fertilem, 1.
COMMENTARIUS.
j*m, resolvor, inquit. Epist. II ad Tim. n, 6: Ego — «pecie quatuor columnis salientes aquas umbiens. Decet
eni n jam delibor, et tempus resolutionis mec instat.
Confer etiam epist. ad Philipp. 1, 25,. Desiderium ha-
bens dissolvi.
97. l'arrhasius, depravate, Hec mora que trahitur,
pea datur. Immolatur ense, Ald. et nonnulli vulg.
male distinguunt nec mora protrahitur.
98. Vat. A, a«tem. Emenda vatem.
99. S, Petrum sepultum fuisse iu Vaticano, et S.
Paulum in via Ostiensi certior est sententia. Non-
nulli e catacumbis eorum corpora in b:xc loca ubi
nunc sunt, a Cornelio pontifice Romano translata
fuisse non. s:tis iduneis auctoribus affirmant. Vide
S. 'sidorum de Vita ct Morte sanctorum cap. 68 et
69. Negari tamen nequit aliquandiu corpora beato-
rum apostolorum in c»tacumbis occultata fuisse:
quod S. Damasi et S. Gregorii Magni testimoniis de-
monstratur.
δι. Prag., perceptum : corrigendum | receptum. Hic
etiam tecta aurea templi Vaticani memorantur, ut
infra de basilica S. Pauli. Peveratus ad hunc versum
exscribit hzc verba Pomp. Ugonii ex scheda ms.
tam apud se habebat : Aug. Constantinus basilicam
. Petro apostolo ex rogalu Silvestri episcopi in templo
A potlinis inclusit in loculo corpus S. Petri. Ipsum lo-
culus undique are Cyprio conclusit, quod est immo-
bile. Ornavit supra ex columnis porphyreticis. He co-
lumne steterunt sub. ciborio usque ad tempora nostra,
munc suntin altaribus S....... et alias columnas viti-
meas, quas de Grecia perduxerat, et exstant. hodie.
Fecit auream crucem lib. 150. Qux verba mendis in-
guinata esse facile inteliges: sed tanti nou est ea
einendare.
352. Mar., canons; supra, recte, canens. Prag.,
Weitz., Vatt. B, Q, olivo. Rat., olive. Ald., oliva, et
murmurans, Plerique, ut editom est, Etiamnum oli-
v;& in Vaticano virescunt. Weitzius ait. prope tem-
plum Vaticanum ortum fontem ex quo S. Petrus sui
eareeris custodes baptizaverit, de quo loquitur Pru-
drutiu:. lune. errorem animadyerti et. correxi ad
hymsa. De l:co in quo martyres passi sunt, etc. A
Giselino errorem hausit Weitzius.
$5. Baronius ad an. 384, nun. 94, in his Pru-
denti versibus baptismalem ecclesie Vatican:e fon-
tem aguoscit. Eodem respiciunt gloss:e veteres. At
ego existimo a Prudentio describi fontem magnifice
eistructum ante fores templi Vaticani, quo ora ma-
nusque lavarent fideles antequ»m ecclesiam ingre-
diereutur. De hoe fonute Paulinus epist. 35. ad Ale-
thium, sive 15 ad Pamacliium ed. postr., qui epulum
prebue at omn bus Rom: pauperibus in basiliea
apostolorum principis : Quanto ipsum apostolum at-
&ollebos gaudio cum totam ejus basilicam: densis inopum
ctetibus stipasisses, vel qua sub alto sui culminis mediis
anmpla laquear.bus longum patet, et apostolico eminus
&olto coruscans ingredientium lumina stringit, et corda
(«ttificat; vel qua sub eadem mole teclorun. geminis
wirinque porticibus latera diffundit; quave pretento
seitens a:rio fusa vestibulo est, ubi cantharum. | ministra
snanibus, et oribus nostris fluenta ruclantem (astigiatus
&olido.cre tholus ornat, et inumbral, non sine mystica
enim ingressum ecclesim talis ornatus, ut quod intus
mysterio salutari gerilur, spectabili pro foribus opere
B signetur. Similem fontem postea Leo Magnus ante
Os'iensem S. Pauli basilieam condidit, quem Enno-
dius celebrat : Unda lavat carnis maculas, sed erimina
purgat. Purificatque animas mundior amne fides. (Quis-
que suis meritis veneranda sacrarja Pauli [ngrederis,
supplez ablue fonte manus. Perdiderat laticum lon-
gera incuria. cirsus, Quos. iibi nunc pleno cantharus
ore vomit. Provida p'^storis per totum cura Leonis.
Hec ovibus Christi larga fluenta dedit. Hunc morem
veterum Chr.stianorum lavandi manus et ora ante
fores ecclesix€ , aut interius sácrarium, confirmat
Eusebius lib. x, cap. 4, et indicat. Tertullianus lib.
de Oratione, cap. 11 : Que fatio est, manibus qui-
dem ablutis, spiritu. vero sordente orationem obire?
Apud ethnicos eadem fuit consuetudo. In Christia-
norum ecclesiis vas aqua lustralis ad expianda pec-
cata venialia, quod nunc cernitur, hi« quos d'xi fon-
tibus successit. Et fortasse sacfatioribus diebus
majoris hebdomada Christiani veteres ecclesiam in-
C gressuri manus et ora non lavabant, ad doloris sen-
sum de passione Domini indicandum : unde originem
traverit consuetudo non adhibendi aquam lastralem
feria 5 et 6 ejus hebdomadis. Matriti anno 1786
Prodii opusculum quo ᾿ς consuetudo. improbatur.
am anno 1732 editum fuerat Perusizx: volumen in 8
quo quatuor opuscula ltalice scripta continentur,
quorum pfimo auctore ὦ. C. hujusmodi usus refel-
tur, tribus aliis prorsus anonymis defenditur. Jam
si Prudentii versus cum veteri illa consuetudine, cum
Paulini et Ennodii verbis conferantur, planum fiet
non de fonte baptismali illum locutum, sed de fonte
ante fores templi collocato. Ait igitur Prudentius re-
gionem in qua sepultus erat S. l'etrus aureis sub tectis,
olivis et fluento esse conspicuam : nam aqua in
monte scaturiens frondem (ita enim lego) οἶδε ex-
citat et alit ; inde per marmora et clivum ad viridem
natrationem sive receptaculum confluit. [n interiori
parte tumuli sive zdificii e cautharo labuntur aqua,
et in stagno volvuntur. Pictura tholi tingit undas, et
vicissim musci ab auro relucen!, et aurum a muscis
virescit; aqua casrulea a rubro colore superne pi-
cture trahit umbram sive imaginem, et lacunar flu-
etibus videtur moveri. Pastor sive pontifex Romanus
suis ovibus exhibet hxc fluenta.
94. Dixi vers. sup. legendum esse frondem; et ita
revera legunt Vat. B, Alex., Mar., Prag., Rat, Weitz.
cum plerisque suis, Gis. ad marg., fih. Thuan.,
duo Torrent., Héius., Cham. Et, ut Prudentius dicit
nunc frondem perennem, ita vers. 175 Dittochzei de
moute Oliveti, Frondibus eternis prepinguis liquitur
humor. Janningus tom. VI] Junii etiam legit fron-
dem perennem, et interpretatur oleam. Nibilominus
Parrhasius, Ald. δα multi mss. legunt fontem, quod
expresserunt Cellarius et Teolius ; quanquam hic non
vere affirmat omnes Vatt. preter unum. habere fon-
tem. Chamillardus etsi legat frondem, tamen iu liquore
orto, de quo vers. super., intelligit ex mente Pru-
denti erupisse aliquem fontem in-morte.S Petri, ut
565
[catque clivum,
Donec virenti fluctuet colymbo.
Interior tumuli pars est, ubi lapsibus sonoris
Stagnum nivali volvitur profundo.
1197 Onicolor vitreas pictura superne tiu-
[pit undas,
AURELII PRUDENTI! CARMINA.
11996 Nunc pretiosa ruit per marmora, lubri- α 40
864
Musci relucent, et virescit aurum.
Cyaneusque latex umbrani trahit. imminentis
[ostii :
Creda$ moveri fluctihus lacunar.
Pastor oves alit ipse illic gelidi rigore fontis,
Videt sitire quas fluenta Christi.
45 Parte alia titulum Pauli via servat Ostiensis,
GLOSS/E VETERES.
35. Ruit, oleum, — Lubricatque, flectit. — Clivum,
detex:tas montis, I.
$6. Culymbo, nsatatu, Mar. Prag., nat tu; nam
Grace colymbin natare dicitur. Natatu ; fructu oliva.
Corymbi racemi hederarum ; colymbi tubi per quos cur-
" aqua per loca occulta, 1. Colymbi tubi dicuntur,
^t
. À.
98. Nivali, candido, I.
39. Superne, desuper, adverbium.—Tingit, colorat ;
pictura, 1.
ἀν. Musci, viriditates, Vat. ἃ. Qui ibi picti erant.
— Relucent, ex auro, I. — Aurum, ex musco,l. La-
minc aurec οἴ laquearibus, Vat. A.
41. Cyaneusque, viridis, vitreus; viridis. Cyane
gemma est. Scythie coruscans ; interdum nitore pura
est, et panctalis ; interdum micantibus auratis varians
punctulis. — Ostri , rubei coloris : ostrum purpurea li-
quor ab ostrea, que Graece testa dicitur. Genus muricis
bene olentis, 1. Lagureus, vel purpureus, Vat., A. Al-
bus lapis, Mar. — Umbr.m, imaginem, Vat. A.
45. Pastor, Petrus, l., Vat. A.— Rigore, algore, 1.
44. Fluenta, doctrinam, I.
45. Ostiensis, Portuensis, ab Ostia : proprium no-
men loci, I.
COMMENTARIUS.
tres erup'sse ia morte S. Pauli memoriz proditum
est. At Prudentius loquitur de fonte qui in monte
vieino scaturiebat. Peveratus, qui cum B»ronio putat
sermonem esse de fonte baptismali, legit fon'em, et
putat eum cum ipso ccemeterio omnino destructum,
ita ut nullz& supersint reliqui, nisi forte quod circa
posterioris crepidinem »psidis, et sub are: Vatican:ze
porticibus etiamnum aquarum scaturigines conspi-
ciuntur quarum aliquot in limpidissimum fontem cor-
rivavit Urbanus Vill, versibusque exornavit, et po-
8168 fons Liberii papz, ac Damasi in aream Vaticani
palatii ab Innocentio X deductus ac inst:uratus est,
qui historiam Liberii pontificis sacro populum ab-
luentis baptismate marmori exsculpendam curavit.
Verum bic ipse fons Libcrii et Damasi, et non alius
baptismalis a Prudentio est descriptus, Versus Da-
iasi legi possunt in ejus operibus et apud Baronium ;
nihil enim habent ex quo argui possit ad fontem ba-
ptismalein describendum fuisse compositos. Baronius
ip:e assentitur a Paulino Nolano descriptum fuisse
f ntem atrii basilicee Vatican. Paulinus autem cum
lPPrudentio mire conseotit. Addit Baronius aliam in-
scriptionem Damasi, -ubi clarior fit mentio baptis-
matis; sed minime constat eam ad basilicam Vati-
canam pertinere. Imo existimo tempore Damasi non
aliud exstitisse Romx publicum baptisterium nisi ad
S. Joannem Lateranum, quod unum nominat Pru-
dentius lib. 1 contra Symm., vers. 586 et seq.
$9. Ald., Mar. a prima manu, murmura : lege mar-
mora, Ox., lubricatque clivo; id est liquor fluit lubri-
cus per clivum. Aliud lubricat clivum significat, sci-
licet ab humore clivum lubricum reddi.
lem sive aqua»ductum. Ugutioni colymbus est herba
crescens in aqua, vel thyrsus virens, vel aqu:edn-
ctus. Mihi videtur colymbus esse natatio, sive locu«
aut stagnum natationi aptum; ct consentiunt glossae
]1sido.i : Colymbus, Locus ubi vestes mundantur. Lam-
pridius in Vita Heliogahali : Marine aque colymbos
exhibuit in mediterraneis locis : hoc est plscinam et
natationem, ut explicat Salma-ius. Lupius in disser-
tatione de baptisteriis Christianis, etsi Prudentii
verba intelligat de baptisterio Vaticano, tàmen multa
affert ex quibus arguit colymbos et colymbethras, διὰ
natatorias promiscue de lavacris sacris et profanis
dici consuevisse. Pro colymbus nonnulli scribunt cos
(umbus.
91. In medio illo stagno, seu concha, et colymiho
erigebatur moles cum cantharo, ex quo aqu:e labe-
bantur in s'agnum ipsum : nisi si forte cantharus de
quo loquitur Paulinus, iu aliquo angulo ad usum
lavandi manus erat expositus. Conjiciebam interior
tubuli pars est.
98. Mar. a prima mano, Hailsbr., Prag., Rat.,
Parrhasius, nivale : melius nivali. Teolius nivali inter-
pretatur candido. Verius, ut puto, gelido, ut mox
g:lidi rigore fontis.
$9. Caucbius perperam, pictura superba. ln superne
ostrema rite corripitur, ut ostendit Gifapius in e
reve.
41. Paulinus aiebat Fasiigiatus solido τὸ tholus
ornat et inumbrat.
45. Nonnulli vulg., adit: lege alit. Gloss pasto-
rem intelligunt S. Petrum in verbis pastor alit, for-
lasse ex veteri nomenclatura qua S. Petrus natritor
56. Urb., mendose, fluctu et colymbo. Alex. a prima D in antiquis monumentis appellatur, ut ex lib. Ponti-
manu, Thuan., Gis. ad oram, corymbo. In notis ait
Gi:elinus se expressisse Daventriensem his de causis.
Primum quod χολυμδὸς inter vocabula ecelesiastica
usitata non sit numerandum, deinde quod natatus
inepte rivulo affingatur; postremo quod paulo ante
regionem ubi sepeliebatur B. Petrus, dixe:it canere
oliva. Hic igitur idem repetens ait, rivulum ubi per
pretiosa marmora ruerit, clivumque liubricarit, flu-
ttaare virentibus corymbis, id est ramulis et foliis
olearum. Heinsio non arridet corymbo, quia id ad
o'ivam referri posse non videtur; et colymbades
olivae apud Plinium, Columellam, alios occurrant :
quz ita dicebantur, quod murix, qua erant condiize
innatarent. Muli alii colymbades olivas in colymbo
togitant; sed non video qua ratione colymbus poni
possit pro oleis, quamvis olive a colymbo, sive na-
tatione colymbades dicantur. Parrhasius scribit co-
Iymbo, et ait colymbum esse labrum quo defluens
unda exeipitur. Janningus colymbum explicat cana-
ficali constat. Prudentius lib. 1 in Symm. vers. 585,
Quo cinis i/le latet genitoris amabilis obses. lta vocat
S. Petrum. Eminentissimus cardinalis Garampius
singulari doctrina et. eruditione ubique notus, dum
nuntium apostolicum ad C:esarem ageret, in diplo-
mate dato Vargavizx 14 Februarii 1774, antiquitatem
imitatus, principem apostolorum pastorem ac nutrito-
rem nostrum opportune nuncupavit. Prudentius au-
tein hoc. in. loco Romanum pontificem designat, et
probabiliter ipsum Damasum, qui fontem construxit,
Ennodius in versibus quos ante retuli, Prudentium
sinulatus videtur : Próvida pastoris per totum cura
Leonis Hec ovibus Christi larga liuenta dedit. In Pru-
dentio gelidi rigore fontis accipitur rigor pro magno
frigore.
44. Parrhasius, Vatt. B, Q, Mar., Prag., Rat.,
Weitz., Gis., Heins., videt. Alex., Urb., Eym., Vat.
Q, Ald., vidit.
49. Ald., Pauli titulum : lege titulum Pauli. l'ru«
Qoa stringit 3mnis cespltem sinisirum,
11998 Regia pompa loci est : princeps bonus
[has sacravit arces,
Lusitque magnis ambitum talentis.
PERISTEPHANON IIYMN. XII,
A 90
Bracteolas trabibus sublevit, ut omnis auru--
[lenta
568
Lux esset intus, ceu jular sub ortu.
1199 Subdidit et parias fulvis laquearibus
| coluninas,
Distinguit illic quas quaternus ordo.
Tum carmuros hyalo iusigni varie cucurrit
[arcus :
GLOSSA VETERES.
46. Cespitem sinistrum, meridianum, versa vice ad
occidentem civitatis. Sinistram ripam dicit, id est me-
ridiunum, versa vice ad occidentem, l. .
47. Princeps, Constaniinus, 1., Vat. Α. — Arces,
templa Petri et Pauli, Vat. À.
.48. Lusitque, ornavit, quasi ludendo fecit. — AÀm-
bitum, circuitum, 1.
49. Bracteolas, trabes cum bracteolis, laminas, —
Sublevit, circumdedit, junxit, α liniendo. — Auru-
lenta, auro plena. I.
51. Parias, candidas,marmoreas. — Fulvis, rubeis,
auratis, 1.
53. Camuros, curvos, Vat. Α. Recurvos, Prag.
Curvos, introrsum respicientes ; curvos. Gamurum
Grece curvum; inde camerata domus cujus. testudo
curva est ; iude camelum animal tortuosum. — MHyalo,
vitro. Hyalum Latine vitrum dicitur. — Cucurrit, or-
nando ; pinxit. — Arcus, fornices, 1. — Hyalo, vi-
tro, Vat. A., Rat. — Cucurrit, pinxit, Hat.
COMMENTARIUS.
dentius tertium pedem semper facit spondzum, duos B
priwos ct quarium dactylos. Cellarius titulum ex-
ponit inscriptionem sepulcri, plerique basilicam ip-
&am Ostiensein S, Pauli. Proprie Prudentius titujum
bh c voeat sepulcrum, et peculiarius ossa sepulcro
condita, utitur enim verbo sibi familiari ad sign'fl-
«andum ossa in via Osuüensi esse condita, servat,
quo denotatur corpora sanctorum exspectare resur-
rectionem. In iHlippelyto, vers. 175, Servat ad eterni
spem judicis ossa sepulcro ; quod p'uribus prosequi-
&ur in hymno Exsequiarum, vers. 125 et seqq.,
ANunc suscipe, terra, [osendum, eic. Vide alia ad vers.
2 hymni 18 martyruin.
47. Egm. male, hac pro has. Describitur basilica
Ostiensis S. Pauli; neque enim arces sunt. templa
Petri et. Pauli, üt in glossa d citur, sed solum tem-
plum Pauli : siquidem templum Ostiense scli S.
Paulo consecratum est, templum Vatieanum soli S.
Petro, Nonnulli viri, alioquin doctissimi, et qui Ro-
mz scribebant, affirmarunt templum Vaticanum in
bonorem SS. apostolorum Petri et Pauli csse ere-
etum; qui inscriptione ipsa, quz litteris enormibus
ante fores templi Vaticani patet, satis refelluntur.
Sacrare vrces de imperatore qui templum construxit
recie dicitur, ut apud S. Damasum de Constantina :
Saocravit templum victricis virginis Agnes. De quo au-
tei imperatore Prudentius sit intelligendus, non
convenit inter auctores, Plerique Constantinum pu-
tant esse; alii Valentinianum. At ex veteri inscri-
piione qua etiamnum exstat in arcu majori Dasilicze, de
heodosio id explicandum esse aperte demonstratur :
Teodosius cepit, perfecit Onor.us aulam Doctoris mundi
sacratam corpore Pauli Placidie pia mens operis decus
homne paterni Gaudet pontificis studio splendere Leo-
mis. Edita olim hac fuit inscriptio in opere Inscri-
pliones antique basilic: S. Pauli Romz 1654 ia-fol.,
ei in multis aliis operibus repetita est, Theodosius
Sallustio prefecto Urhis pra:cepit ut curam basi/icze
S. Pauli apostoli magnifice construend:e susciperet ;
Baronius ad ann. 386 litteras Valentiniani, Theo-
desit οἱ Arcadii nomine ad Sallustium datas ex cod.
Vaticano descripsit, ex quibus compertum est vete-
rem basilicam a Constantino erectam debuisse de-
sirui, novamque ampliorem construi.
. . 48. Vat. A, mendose, elusit. Fabr., Gis., clausitque.
Sed Giselinus in nota ait. [usitque, et explicat, adeo
liberaliter erexit, αἱ sumptibus pepercis:e non videa-
tur. Et in primo quidem editione Giselinus amplexus
fuerat [wsitque; sed ejus explicatio inepta est. Lu-
dere pro pingere a Prudentio dicitur lib. 1! in Symm.
Vors. δά, Aucta coloratis auderet ludere fucis. In Hip-
pol. vers 150, Luserat e minio russeolam saniem. Me-
iu« fortasse leges clusit pro clausit : quo spcetat
glossa ad sublevit, qu:xe transposita videtur, οἱ favct
Vat, À, cl in caeteris lusit.
49. Widm., Vatt. A, Q, Mar., Prag., Rat., sup-
levit pro sublerit. Teolius glossam in duohus Vatt.
invenit subs:.ravit, quasi laqueare non tantum auro
illitum fuisset, sed etiam laminis solidis substratum.
lu Egm. glossa est apud Burm^nnum in Antlio!., pag.
917, Bracteolas, laminas tenuissimas auri. Pro anru-
lenta Aldus cum Urb. scribit aurolenta.Dicit aurulenta,
ut alibi rorulenta et rosulenta. Pro aurulentus sólum
Prudentium allegat Forcellinus. De hac consuetudine
inaurandi trabes tectorum Lipsius de Magnit. liom.
lib. i1, cap. 14. Arnobius lib. v1: Sint ergo hec. licet
aut ex molibus marmoreis si*ucta, LAQUEARIBUS ΑΥΤ
RENIDEANT AUREIS; splendeant hic gemmee et sidereos
evomant variata intersitione (alit. interstiuctione) ful-
gores : lerra heec sunt omnia.
50. Browerus ad Fortunat. pag. 60 ait Fortunatum,
quod a radiis solaribus infusis, bonoque lumiue (ein-
pla szepescollaudat, Sidonii exeinplo id fecisse. Sed
uterque Prudentium auctorem habet. Sidonius, lib.
n, epist. 10 ; [ntus lux mical, atque bracteatum sol sic
sollicitatur ad lacunar, Fulvo ut concolor erret in me-
tallo. Fortunatus, lib. in, carm. 7: τὸ, redire vides,
radio crispante, figuras, Atque lacunar agit, quoa ma-
ris unda solet. -
51. Adhuc exstat in basilica S. Pauli qiaternus
ordo columnarum. Non esse parias, ut eas votat Pru-
dentius, recte notavit cl. Fea ad Vink. lib. 1, cap. 2,
ni opinatur eas in aliis antiquioribus zedificiis pr us
uisse collocatas, non vero in mole Hadtiani. ut vulgi
fcrt opinio. Dicuntur vero porix€ a Prudeütio per
metonymiam, qua una species pro a ia ponitur, vel
quia parium in sacris Litteris sumitur pro marmore
pretioso. Paralip. l, xxix, 2, Et marmor parium abun-
danrissime, ubi textus lHlebraicus habet lapides de
ais.
53. Ald., Mir. a prima manu, Alex., Widm,, ea-
myros. Mar. a secunda manu, Hallsbr., cameros. Vat.
A, Rat., Prag., Parrhasius, camiros. Vat. Q, Urb.,
mendose, carros. Weitz., Gis., lleins., Vat. P et alii,
D.camuros. Pro /tyalo, Prag. hiala; pro varie, Ald. varia;
pro cucurrit, Mar., Rat., percucurrit : 40:5 omnia men-
dose sunt scripta. Cauchius pro cucurrit malebat re-
curvat ; sed cucurrit verum est. Salmasiuset aliquando
Meinsius putabant camurus cucurrit arcus, ut. arcus
ipse eucurrerit, atque ita ediderat Fabricius. Sed
princeps bonus est qui cucurrit camuros arcus, id est
continenter ornavit hyalo insigni. Currere pro per-
currere eum accusandi casu exstat. apud 5. Dama-
sum de S. Agatha. Veteres verbis simplicibus 5586
pro compositis utebantur, ut vertere pro evertere.
Camuros esse curvos gloss8:? decent, et confirmat Ser-
vius ad vers. 55 lib. m Georg. : Camuris hirte sub
cornibus aures, id est curvis, unde el camere appellan-
tur. Quid autem significet quod imperator curvos
arcus hyalo insigui varie percurrerH, non satiaadhuc
067
1900 Sic prata vernis floribus ren'dent.
53 Ecce duas fidei summo Patre conferente dotes,
Urbi colendas quas dedit togatz.
Aspice, per bifidas plebs Itomula funditur pla-
[teas,
Lux in duobus fervet una festis.
Nos ad utrumque tamen gressu properemus
[imcitato,
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A 60
δθὲ
Et his et illis perfruamur hymn:s.
1901 !bimus ulterius, qua fert via pontis Ha-
. [ driani,
L:xvam deinde fluminis petemus.
Transtiberina prius solvit sacra pervigil £a-
[ cerdos.
Mox huc recurrit, duplicatque vota.
GLOSSAE VETERES.
81. Sic, sicui. — Vernis, vernalibus. — ltenident,
splendent, vel refragrant (forte reflagrant), ἴ.
55. Conferente, tribuente. — Dotes, ornamenta ;
dos potest dici quidquid honorifice datur, 1. Obsides,
Mar.
56. Togat:, ornate, nobili, pacificate, 1.
58. Lux, letitia, gloria. — Uua, communis, l.
59. Incitato, *eloci, I.
61. Pontis Hadriani, Hadrianus fuit rex qui pontem
edificavit in Roma ad ecclesiam Pauli, I.
63. Li vam, Petri, 1.
63. Solvit sacra, ad ecclesiam Petri. — Saceros,
apostolicus, I.
COMMENTARIUS.
explicatum est. Giselinus ait : Nunc vitreas fenestras B 10 explicat. musivum opus ex vitro colorato, quod
intelligit, que fornicatis arcubus includi solent ? an po-
tius arcus. illos camuros columnis pariis innixos vitreo
colore, seu lumine fuisse perfusos? Sententiam de vi-
treis fenestris, qux? fornicotis arcubus includi solent,
wnplexus est Fea in. notis ad Wiukelmannum lib.
xi, cap. 9, ct rursus tom. lil, pag. 208, 209, qui
Janningi explicationem ab em. card. Borgia adopta-
tam rejicit. Janningus ait in notis mss. veteribus sui
codicis esse glossam pinxit pro cucurrit, et ita ver-
sum exponit : Princeps bonus Constantinus, qui utrius-
que basilice ambitum magnis lusit, illusit, seu piuzit
talentis .... ita etiam arcus camuros, id esi curvos aut
curvatos, varie cucurrit, percurrit, distinxit, aut pinzit
hyalo, seu vitro insigni. Peverawus solum adnotat, in '
arcu triumphali exsculpi solitas varias rerum imagi-
nes in triumphi pompam, ferculorum ordinem, c:eie-
raque id genus in marmore exprimi hyalo distincta.
Vera explicatio desumenda est ex his qua adliuc in
quibusdam veteribus;templis videmus, ubi camera et
3rcus musivo opere ornati apparent. De pictura mu-
siv : Plinius lib. xxxvi, cap. 25: Pulsa deinde ex hu-
mo pavimenta in cameras trangiere e vitro ; novitium ct
hoc inventum. Agrippa certe in thermis quas fioma fe-
cit, figlinum opus encausto pinxit ; in. reliquis albaria
adornavit : non dubie vitreas facturus cameras, si prius
inventum id fuisset, aut a parietibus sceuc, wu diximus,
Scauri pervenisset in cameras. Seneca, epist. 86, Vi-
tro absconditur camera. Statius, lib. t, silv. 5, vers.
42, Effulgent camere, vario fustigia vitro. In species,
animosque nitent. Symmachus, lib. vui epist. 41, No-
vum quippe musivi genus, et intentatum superioribus
reperisti, quod etiam nostra rusticitas ornandis cameris
teutabit offigere, si vel intabulis, vel in tegulis exemplum
de te premedilati operis sumpserimus. Consuie Bulen-
gerum de Pictura lib. 1, cap. 8, et laudatum Fea lib.
1, cap. 9. Hyalus, sive, ut alii scribun!, hialus est
vitrum aut erystallum : hoc autem loco sumitur pro
tessellis vitreis, e quibus picturae veteres musivae
parietibus ecclesi rum Urbis accommodabatur.
54. Prag., renitent; corrige renident. Horatins, lib.
1t, oda 8, Neque aureum Mea renidet in domo lacunar.
97. Ald. mendose, funditus. Parrhasius, per fida; :
lege per bifidas.
58. S. Gregorius Magnus commemorationem S.
Pauli apostoli invexit, eum antea non nisi uno eo-
demque die festum SS. apostolorum Petri et Pauli
celebraretur.
60. Mar. et Prag., his, et illis; metrum poscit et
his, et illis. Egm., profruamur.
61. Pons juxta molem sive sepulcrum Hadriani
AElius dicitur a Dione, quod Alius Hadrianus itpe-
rator hic vocaretur, Cellarius, Ubi, inquit, Paulum
apostolum tradunt sepultum esse in via Ostiensi. Fatli-
tur egregie. Nam via Ostiensis non jn ponte Elio,
aut ultra eum exstat, neque hoc in loco Paulus se-
pultua est. Cellarium fortasse decepit glossa, paucis
veriis multos errores comprehendens. Prudentius
rius festum Vaticanum memorat, tum alteum viz
sliensis vers. seq.
64. Ald., hic; alii, huc. Testimonium hoc anti-
quissimum est de duabus missis in uno die ab eodem
sacerdote celebratis. Revera in sacramentario Gela-
siano dn:e misss peculiares in festo SS. apostolorum
Petri et Pauli describuntur, altera In natali S. Pe'ri
proprie, altera In natali S. Pauli proprie. Tertia est
missa communis, ut extra basilicas SS. Apostolorum
celebrarejur. Hi dies in quibus plures miss:ze diceban-
tur, ut nunc in die Nativitatis Domini, polyturgici ap-
pellari solebant: de quibus videri potest. Walafridus
Sirabo cap. 21 de Reb. Eccles. Olim plures hujus-
modi polyturgici dies erant : nunc tantuin in die Na-
talis Domini tres misse celebrantur, et in Hispania
wes in die Commemorationis omnium fidelim defun-
ctorum. S. Ambrosius in hymno SS. apostolorum
Petri οἱ Pauli tribus in locis diversis eorum festum
celebratum indieat : Tante per urbis ambitum Stipata
flebant. Hadrianus 1 in epist. data anno 787 ad Ca- ἢ tenduntagmina : Trinis celebratur viis Festum sacrorum
rolum regem, qua cultum sacrarum imaginum tuetur,
sic ait cap. 19: Itemque de sancto quarto concilio egre-
gius atque. mirificus proe dicator S. Leo papa et ipse
fecit ecclesias, quas in musivo et diversis historiis seu
imaginibus pingens decoravit. Magis autem in basilica
B. Pauli apostoli arcum ibidem majorem faciens, et
musivo depingens, Salvatorem D. N.J. C, seu viginti
quatwor seniores nom ne suo versibus decoravit. Confer
Ciampinium tom. | Vet. Monum. cap. 24. S. Pauli-
nus de basilica S. Felicis a se condita in epist. 12,
ad Severum : Absidem solo et parietibus marmoratam
camera musivo illusa clarificat. Gregorius Turonensis
lib. v Hist., cap. 45, Ecclesiam fabricavit, quam. co-
lumnisfulcivit, variavit marmore, musivo depinzit.
Wine musivarii, de quibus cod. Theod. lege2, de ex-
cusationib. artific., et Ciampinius loc. cit., ubi cap..-
martyrum. Fortasse missa qu: in sacramentario Gela-
siano nocte celebranda prascribitur, in alia ecclesia
ragebatur. Cancellierius, in opere de Carcere Tul-
iano, cap. 17, Torrigium et Constantium rejicit, qui
ju laudato hymno indicari putarunt locum carceris
Tulliani ; existimat enim tertiam ecclesiam, sive lo-
cum quo fi.leles in die festo SS. apostolorum Petri
et Pauli confluebant, fuisse Vaticanum, sive sepul-
crum S. Petri: nam duas alias ecclesias fuisse aflir-
mat Aquas Salvias, ubi gladio c:xsus est Paulus ; et
Janiculum, ubi opinio erat Petrum cruci fuisse af-
fizum. Negat autem Cancellierius hymnum illun»in-
ter opera S. Ambrosiia ge repertum. Αἱ deantiquit«te
ejus hymni dubi'ari nequit: exstat enim in Breviario
Mozarabico. Et quamvis Maurini inter hymnos Am-
brosianos hymnum de apostolo l'etro et Paulo non
569
65
Diem bifestum sic colas memento. [reversus,
Xll! HYMNUS. :
PASSIO S. CYPRIANI MARTYRIS.
19029 Punica terra talit, quo splendeat omne
[quidquid usquam est :
PERISTEPHANON HYMN. ΧΠῚ.
Hitze didicisse sat est Romse tibi : tu domura A
570
1903 Inde domo Cyprianum, sed deecs orb s
[et magistrum.
Est proprius patrix: martyr, sed amore et ore
(noster,
GLOSS/E VETERES.
65. Hxc didicisse, nam interrogavit, Dic,amice, quid
sit concursus populi? modo respondet, |.
4. Punica, Africana.— Tulit, genuit.—Quo, unde, I.
9. [nde domo, de illa pat:ia, ex illa, — Cyprianum,
acilicet tulit, 1.
$. Ore, doctrina, 1l.
COMMENTARIUS.
recenseant, ut multos alios omiserunt, qui certo
sunt Ambrosiani, tamen hic hymnus legitur in edi-
tione Pari-ina operum Ambrosii 1661, tom. V, col.
558. Depravata vero est lectio hujus strophz : Tanta
per orbis ambitum Stipata pendent. agmina, Trinis ce-
lebrantur viis Festa sanctorum martyrum. Emenda-
tius legitur in Hymnarío V. Thomasii, ubi etiam hic
hymnus S. Ambrosio adjudicatur.
66. Ald., Parrhasius, bis festumcontra' metri leges.
1n nonnullis vulg., si colas : legendum sic colas. In
Vat. B et Mar., post bunc hymnum sequitur hymnus
martyrum Czsaraugustanorum.
4. [ta inscribitur hic hymnus in Alex., Mar.,
Vat. B. in Aldo, .Passio Cypriani martyris. Heius.,
Passio beati Cypriani martyris. Weitz., Passio beati
Cypriani martyris εἰ episcopi Carthaginensis. — In
Vit. A hini junguntur hi versus, ut superiores. 1n
Mar. metrum ita describitur: Metrum Archiloicum
constans tetrametro bucolico, et tribus trocheis. De
vita Cypriani ante baptismum, quamvis taceat Pon-
tius, credamus Augustino, qui serm. 911 ait : Ipse
(Cyprianus) scribit, ipse testatur, cujus vite fuerit ali-
quando, quam nefarie, quam impie, quam improban-
de ac detestande. Prudentius affirmat S. Cyprianum
siquidem hominis Dei facta non debent aliunde nume-
rari, nisi ez quo Deo natus est. Elogium ergo Cypriani,
non vilam scribit Pontius, Non autem probo quod
nonnulli dubitant an Vita Cypriani qu» nunc exstat,
Pontium diaconum habeat auctorem , quia non est
tam egreg um volumen, ac de Pontii opere priedica-
vit Hieronymus, In actis qux nunc de ejus martyria
cireumferuntur, ea tantum. qui? δὰ gloriosum ejus
obitum pertinent commemorantur. Cyprianus ipse ih
epist. 1 ad Donatum multa. de snis ante baptismum
erroribus et peecatis commemor»t, quxe ego libens
pr:ztereo, quod de paganismo pos-int intelligi, et ad
Christianam Cypriani humilitatem referri. lianc ma .
gicam artem plurimum olim valuisse etiam apud v:ros
aliis «cientiis instructos, colligitur ex Isidoro lib. vun
E!ymol., cap. 9 de Magis ; Lactantio lib. it, cap. 17 ;
Tertulli no in Apologetic., et in lib. de Anima cap.
97: Publica jam litteratura est, qua animas etiam
justa &ate sopitas, etiam proba morle disjunctas, etiam
prompla humatione dispunctas. evocaturamseab infero-
rum incolatu pollicetur. Xiphilinus ex Dione tradit
Caracallam magi: et przstigiatoribus adeo delectari
solitum, ut Apollonium honoribus et monumento
etiam, qualia consecrantur heroibus, coluerit, S. Gre-
magicis artibus deditum fuisse, antequam nomen (ἃ gorius Nazianzenus, qui Cypriani scientiam ae nob -
Christo dedisset. Plerique putant. Prudentium ambi-
" guitate nominis deceptum, id de Cypriano Carthagi-
nensi episcopo narrasse, quod de altero Cypriano
mago, qui postea etiam episcopus passus est cum
Justina virgine refertur. Hanc proferunt rationem
quod dehujusmodi magia Cypriani Africani tacent
€t ejus acta, et Pontius diaconus, qui hujus vitam
litteris cónsignavit. Si reponas etiam S. Gregorium
Nazianzenum, Metaphrastem et alios de S. Cypriani
magia testimonium perhibuisse, eadem facilitate re-
spondent hos etiam fuisse deceptos. Ego, ut ingenue
dicam quod sentio, argumentum n»gans conira plii-
rium et gravissimorum scriptorum auctoritatem cum
aliis in rebus, tum przcipue in bac ipsa qu:estione
nullius esse roboris existimo. Cypriani Africani no-
men in Hispania przesertim celeberrimum erat, neque
ejus ac!a sincera ignorari poterant a Prudentio, qui
e,us elogium texere voluit. Quippe notandum valde
est Prudettium in hymvis S. Vincentii et 85. Fru-
etuosi et sociorum, omnino consonare actis eorum,
et ita ut verba ipsa iuterdum in Prudentio et in actis
legan'ur. Yix autem alia acta SS. martyrum magis
aut zque sincera ad nos pervenerunt. Quamobrem
judicium idem de hymnis aliorum martyrum ferre
zequum est , videlicet eos ad fidem actorum qu:e tunc
sincera legebantur, a Prudentio fuisse compositos,
quamvis acta aut perierint, aut interpolata nunc sint.
]n prz:enti hymno peculiaris militat ratio : nam in
dioecesi Valeriani festus dies S. Cypriani agebatur,
ut testis et Prudentius in hymno S. lippoly(i vers.
937, Inter solemnes Cypriani, vel Celedoni, Eulalice-
que dies currat el iste tibi. Minime ergo probabile vi-
deLur ut res gestas Cypriani e falsis monumentis de-
scripserit. Pontius diaconus ita Cypriani vitam con-
cinnavit, ut ea que ante baptismum gessit, potius
silentio przterire quam enarrare velle videatur. Unde
igitur, ait, incipiam? Unde ezordium ΒΟΝΟΆΓΙΝ ejus
aggrediar, nisi a principio fidei et nativitate. coclesti ἢ
litatem omnium maxime commendat, minime ahsur-
dum putavit credere eumdem magicis art bus fuisse
deditumn.. Alloquebatur autem. Constaptinopolita: os
vel, ut alii putant, Nazianzenos, qui annuis honoribus
f[estisque Cyprianum celebrabant : apud quos proinde
simile veri non est rumorem falsum de illius magz'a
fuisse divulgatum. Cl. Aug. Ant. Georgius in appro-
batione disser!ationis Daye:ian:e pro patria SS. 1,511:
rentii et Damasi, qua jura Hispani redinteqrata, im-
mota, et firma consistere, ingenue [58sus est, afürinat
S. Gregorium Nazianzenum in eo fuisse errore , ut
Cyprianum, in proxima Orientis regione sub ejusdem
s:eculi initium insigni martyrio functum, genere fe-
cerit Carthagiuenseimn, a qvo errore, add. t, nec san-
cius ipse Prudentius sese alienum. exhibuit, Annume-
randus ergo est Georgius iis quos sancti. titulo. no-
strum Pruden'ium ornasse trad di nnm, 55 proleg.
in nota *. Res vera ipso explic tiene indiget : noa
enim Gregorius Nazianzenus el. Prudentius Cypris-
D num, qui in Oriente martyrium subiil, zenere Car-
thaginensem faciunt, sed Cyprianum doctorem, qui
Js Afer fuit, ante conversionem magicis artibus
editum narrant, quod unice a'teri Cypriano Antio-
cheno convenire plerique nunc opuantur. Et for-
tasse uterque Cyprianus magus fuit: sed de Antio-
clievo minus id constat.
2. |n nonnullis vulg., inde domum, male. S. Cy-
prianum Carthagine ortum affirmant multi ; sed dis.
sentiunt. Maurini in Vita. ejusdem pro»fixa operibus.
Prudentius Maran ejus vite auctor afiirmat Pruden-
tium et Suidam Carthaginem patriam Cypriani di-
cere, sed probabilius esse, quod Cyprianus alibi natus
fuerit. Bollandiani ad diem 14 Sept. opinantur Cypria-
num patriaesse Carthaginenseim , sed negantid cotli:i
ex hymno Prudentii. Phrasis /nde domo respondet
alteri communiori qua interrogatur, Unde domo?
9. Cyprianum ore et amore nostrum, hoc est Ilis-
panum vocat, quia in llispania peculiaris est memo»
ΒῊ
AURELII PRUDENTII CARMINA.
lueubat in Libya sanguis, sed ubique lingua A
[pollet :
6 " 1204 Sola superstes agit de corpore, sola
[obire nescit.
Dum genus esse hominum Christus sinet et vi-
[gere mundum,
Dum liber ullus erit, dum scrinia sacra litte-
[rarum,
Te leget omnisamans Christum, tua, Cypriane,
[discet.
Spiritus ille Dei qui fluxerat auctor in prophetas,
10 Fontibus eloquii te ccelitus actus irrigavit.
O nive candidius lingua genus, o novum sapo-
[rem!
Ut liquor ambrosius cor miigat, imbuit pa-
[latum,
, Sedem anims penetrat, mentem fovet, et. per-
[errat artus:
B
512
Sic Deus interius sentitur, et inditur medullis.
Unde bonum subitum terris dederis, Pater,
[revela.
Deerat apostolicis scriptis opulentus exsecntor ;
1905 Eligitur locuples facundia que doce-
[ret orbem,
Quaque voluminibus Pauli famulata disputare! ;
Quo mage eruda hominum pracordia perpolita
[nossent
Sive timoris opus, seu smystica, vel profunda
[Christi.
Unus erat juvenum doctissimus artibus sini-
[stris,
Fraude pudicitiam perfringere, uil sacrum ptu-
| .— [ure:
Spe etiam magicum cantamen inire per se-
[pulcera,
Quo geniale tori jus solveret, :stuaute nupta.
15
20
GLOSS,£ VETERES.
4. Libya, Africa, I.
5. Agit, disputat, loquitur, 1. Viv:t, Mar.
40. Actus, missus, 1., Mar., Vat. A.
11, Novum, mirab:lem, 1. .
12. Ut, quasi. — Ambrosius, dieinus, fidelis, vel
purus, I.
16. Opulentus, dives, I. — Exsecutor, assertor, Vat.
T., Tractator, Mar., Exzpositor vel. tractator, assertor,
pel pruedicator apostolicus, 1.
19. Que mage, ui magis. — Cruda. stulta. I.
91. Unus, Cyprianus. —— Sinistris, malignis, mag:-
cis, 1. Hic fallitur Prudentius c&quivocatione nomnis
Cypriani : non enim iste Cyprianus, sed alius. artibus
magicis deditus erat. Sic etiam de Hippolyto equivoca-
tione nominis deceptu«est, putans Romanum Hippolytum
ín haresim lapsum, cum non ilte, sed alius fuerit, Prag.
93. Cantamen, cormen. — nire, scilicet consueve-
tul, inibat, ].
94. Que, ut.—Geniale, nuptiale ; roluptwosum ; na-
turale : hic pro nuptia (forte nuptiale), 1.
COMMENTARIUS.
tia S. Cypriani ob celeherrimam epistolam ad Legio-
nB^m Asturicam et Emeritam. Ecclesia et sedes episco-
pls Legionensis titulo S. Marix et S. Cypriani jam
olim eratinsignita. Videcomment. ad vers. 170 hynini
S. Hippolyti, et tom. XXXIV. Hisp. sacr. vag. $9. In
officio M.zarabicocelebratur etiam festum S.Cypriani :
sed alius rec:tatur hymnus abhoc Prudentii diversus :
et observatur jejunium dictum calendarum Novem-
brium tribus diebus aute festum S. Cypriani. Confer
hymnum S. Hippolyti vers. 9357.
4. Duplex basilica sub nomine Cypriani prope Car-
tliaginem zdificata fuit : una, ubi martyrio coronatus
est, de qua S. Augustinus serin. 510; altera ubi sa-
crum ejus corpus &epultum erat, in loco qui Mappalia
dicebatur, S. Cypriani os5a postea translata sunt ad
monasterium Coinpendiense, de qua translatione agit
Ado Vieunensis. Adisis Bollandianos die 14 Sept., et
Ruinartium in przef. ad Acta S. Cypriani, qui deutra-
que basilica et de translatione disserit.
b. Vat. A... Alex., Egm., Pal., Hailsbr., Widm.,
supra, uterque Boher., Alt., il/a superstes. Alii, sola.
C
contemnends. In quodam Vat. Teolius invenit pra
dicator. Opulentus exsecwtor est copiosus, eloquens
assertor. Laciantius, lib. v, cap. 1: Etsiqui forte lit-
teratorum se ad eam (sapientiam) contulerunt, defen-
sioni ejus nos su[fecerun'... Unus igitur praecipuus et
clarus Cyprianus. exstitit, quoniam et magnam sibi glo-
riam ez artis oratori professione qwesierat, et admo-
dum multa conscripsit in suo. genere miranda. Chamil-
lardus non recte iuterpretatur hunc versum, Deerat
aliquis, qui redigeret ad praxhn Evangelium. Quamvis
enim exzsecutor apud veleres Latinos, Velleium, Sue-
tonium is solum sit qui exsequitur, tamen aperta
Prudentii mens est, deesse doctorem qui opulenta et
locuplete facundia docetet orbetm : quod ante Pruden-
tium dixera! Lactantios.
17. In Vat. A vider prius fuisse urbem, recen-
tiori msnu factum orbem.
20. Teolius putat timoris opus vocari γαίας Testa-
mentum : sub 4110 Judsi sepius timore dueti legem
exsequebantur. Giselinus ait intelligi posse eorum
affectus quos suorum criminum p«anitere incipit,
6. Widm., sinit : melius sinet. Vat. B, Mar., ac pro D cum metu divini judicii et gehennze ad meliorem
et. In Rat. desideratur et, vel ac. Codex Cauchii, vi-
gere mundo, non male. .
T. Vat. D, scripturarum ; supra, recte, litterarum.
8. Mar., tat. legit : melius leget.
10. Ald., Hailsbr., auctus pro actus. De eloquentía
Cypriani tam multa alii dixerunt, ut supervacaneuin
sit quidquam addere. Confer comment. ad vers. 16.
41. Linguam pro eloquentia sumi notum est. Vide
comment. ad vers. 2 Romani, Elinguis oris.
19. Ald., Pal., Thuan., Alt., o liquor. fleinsius sa-
spicatur quo liquor. Vat. B, Mar., Rat., duo Torr.,
Cauch., Bong., Widm. a manu prinia, irrigat. Alii,
inibuit.
43. Vat. À semper scribit penitrat.
46. Widm., opulenter ; supra, opulentus. Barthius,
lib. xci, cap. 20, qu»dam hujus bymni explicat, et
exsecutor exponit ezplanator. Giossx veteres non suut
mentem revocantur, vel corístaüntem sui ahjectigynem,
vel sanctum et filiis dignum timorem Dei, qui 8a-
pieutix: initium statuitur. Mihi non displicet inter-
pretatio Chamillardi, qui o»era salutis et scientiam
mysteriorum hoc versu comprehendi innuit. Scilicet
ut homines nossent cum t£imore et tremore salutem
stam operari, et religionis mysteria intelligerent.
91. Mar., ditissimus, recte correctum doctissimus
Tecenti manu. .
25. Vat. B corrupte, contamen pro contamen, quod
vocari etiam solet cantus magicus, potentia carmi-
num, murmur magicum. Genus autem incantationis
valde usittum erat e sepulcris manes excire. Lib. 1
in Symmach., vers. 96, Murmure nam magico tenues
excire fiquras, Atque sepulcrales scite incantare favillas.
24. Prag., Rat., quo genitale : melius geniale. Ald.,
jusso lueret : corrige jus solveret.
PERISTEPHIANON HYMN. ΧΗ].
573 811
25 Luxuris» rabiemtantie cohibet repente Christus, A 1207 Constituere simul poenam capitis Deum
Discutit et tenebras de pectore, pellit et fu- [fatenti.
(rorem. Millia terrigenum spurcissima jusserant sacrari,
lmplet amore sui, dat credere, dat pudere Contra animos populi doctor Cyprianus incita-
[facii, [bat,.
Jainque figura alia est quam 4. fuit, oris, et Nequis ab egregizx virtutis honore discreparet,
[nitoris : 40 — Neu fidei pretium quis sumere degener timeret,
Exuitur tenui vultus cute, transit in severam, Esse levem cruciatum, si modo conferas fu-
90 1906 Deflua czsaries compescitur a breves [tura
[capillos, Quas Deus ipse viris intermina fortibus spopons
]pse modesta loqui, spem qyuxrere, regulam [dit :
| [tenere, Merce doloris emi spem luminis, et diem pe-
Vivere justitiam Christi, penetrare dogma no- [rennem :
[strum. Omne malum volucri cum tempore transvolare
llis igitur meritis dignissimus usque episcopale I [cursim.
Provehitur solium doctor, capit et sedile sum- p^?» Nil grave quod peragi finis facit et quiete do-
[mum. [nat:
ὅδ Valerianus opum princeps erat, atque Gal- Se fore principium pukcbrz necis, et ducem
[lienus ; [cruoris ,
GLOSS.£ VETERES.
28. Oris, faciei. — N.toris, habitus, l., Mar. 99. Quis, aliquis.—Ab egregic, a Christianita e, f.
90. Compescitur, tondetur, 1.
$1. Modesia, modeste. — Loqui, loquebatur. —
Quserere, quaerebat, 1.
92. Vivere, vivebat ; penetrabat, 1].
99. Callienus, ejus filius, 1.
96. Fatenti, Cypriano, 1.
57. Terrigenum, gentilium, vel idolorum, 1.
40. Neu, ne. — Pretium, mortem, martyrium, |.
41. Modo, tantum, tantummodo. — Con eral, com-
putet, vel comparet, I.
44. Cursim, velociter, I.
45. Grave, scilicet. est. — Quiete donat, dat re.
quiem, l.
46. Necis, mortis.— Furoris, cruoris, martyrii, 1.
COMMENTARIUS.
99. Vat. B, Mar., Rat., Gis., Weitz , severufh.
Alex., Urb., Vatt. P, Q, Rott., Noms., severam, quod
placuit Heinsio et aliis. Eo alludit Ox., in quo se-
tera, Aldus male scribit severam.
$0. Indicatur vetus consuetudo, cujus »sdhuc ve-
stigia restant in nomine et ritu quo prima tonsara
clericis confertur. Canon 44 concilii iv Carthaginen-
sig prascribit : Clericus nec comam nutriat, nec bar-
bam :ubi aliqui addunt radat, vel tondeat; alii id
omittunt, ut canonis sensus sit, nec comam nec bar-
bam nutriendam. In cod. canon, Eccles. Uisp. apud
Lopezium, de cujus auctoritate nihil definio, canon
66 : Non oportet clericos comam nutrire, et sic mini-
strare, sed altonso capite, patentibus auribus : εἰ se-
cundum Aaron talarem vestem induere, wt sint in ha-
bitu ordinato. Huc, opinor, spectat quod Marcellinus
lib. xxit nerrat, Diodorum quemdam Christianum ab
e.hnicis Alexandri» sub Juliano Apostata occisuin,
quod, dum edificande praesset ecclesie, cirros puero-
rum licentius detondcbat, id quoque ad deorum cultum
existimans pertinere. Consuie Sirmondum in notis ad
Sidonium pag. 52, ad verba Sidonii : Coma brevis,
barba prolixa. In barba radenda vcl promittenda va-
ria fuit cousuetudo. In concilio Barcinonensi anuo
circiter 540 clerici barbam rade:e prohibentur ; in
concilio Cojacensi in. Hispania auno 1050 presby'eri
et di&cones semper coronas apertas habere, et bar-
bam radere jubentur.
52. Alex., Vivere justitiam Christi, penetrare dogma
nostrum : quod Heiensius conjecerat; et Teolius ad-
dit probatiores Vatt. hoc ipsum confirmare. Sed
Urb. , Vat. P. habent. justiiia , neque lectionem di-
' screpantem ex Vatt. A, B, Prag., ac suo cod. nota-
vit Marietius, Vat. Q, Rat., Weit2., Gis. ad oram,
vivere justitie Christi. Ald., Hailsbt,, Ox.,Ali., Rott.,
tres Torr., vivere justitia Christi. In Egm., ubere ju-
stitium bibere Christi. Thuan., bibere jusiitiam Christi,
Gis. edidit justit am bibere Christi. Hein:ius suspica-
batur justitiam imbibere Christi; sed ver.us putat υἱ-
tere justitiam Christi, hoc esi, legem divinam vita et
suuribus exprimere, ut Cath. 2, vers. $5, vivere se-
verum. Apud Tertulliannm vivere mortem, apud Pau-
linum vivere pabula mortis, apud Juvenalem vivere
bacchanalia, apud Solinum vivere hominem. Ald.,
Gis., et plures scripti habent et γ08ι Christi; Alex.,
Weitz., Mar., Rat. et alii omittunt. ln Bong. nostro-
rum est contra metrum pro nostrum.
9t. Sedes episcopi in sacratiori bematis seu san-
etuarii parte altior erat exteris sedibus presbytero-
ram. Gregorius Nazianzenus carm. Insomnii de Ana-
stasiz templo : Sede alta haud alta consistere mente
videbar : Nam neque per somnum mente superbus eram.
Presbyterique graves sellis utrinque sedebant Demissis,
etas lecta, ducesque gregis. Vestibus in niveis astabat
turba. ministra, Splendorem referens agminis angelici.
95. Ald. scribit Galienus. Imperavit Gallienus ab
anno Christi 254 scptem circiter annos 'eum patre
Valeriano, deinde solus. Similis phrasis in Eulalia
vers. 81, Maximianus opum dominus.
96. Ald., male, pena capitis dominum fatenti.
Weitz , Vat. A, capiti, quod etism exstat in Prag. e&
lat. cum glossa omni; ut piena constituta sit capiti
fatenti Deum. Sed proba est lectio penam capitis.
31. Sacrari, coli, ut in Romano vers. 912, Cogi ad
sacrandum. idola vocat spurcissima millia terrigenum,
ut alibi sordes el spurcum Jovem.
* 40. Ald., qui sumere; lege quis.
4l. Ald., Alt., Oxon., Thuan., Heins., Sich., Vatt. A,
P, Atex., Urb., conferas. Vat. B, Q, Mar., Prag., Rat.,
Weitz., Gis., conferat. Concinnius est conferas. Sen-
tentia Apostoli est ad Ho. vir, 48. Cyprianus ipse,
lib. m ad Quirin., cap. 17 : Minora esse que in se-
culo patimur, quam sit praymtum quod promissum est.
44. Aldus edidit volucri tempore : correxit volucri
dat tempore; sed legendum volucri cum tempore. ln
nonnullis vulg., nam tempore pro cum.
45. Widm., Bong., Vatt. B, Q, Mar., Prag., Bat.,
quietem. Metrum poscit quiete.
46. Widm. a prima manu, Iso, Mar. ad oram, Rat.
supra, furoris pro cruoris, quod postremum unice
verum esf.
D
575
[re:
Qui soci»sre animam Christo velit, ut comes
sequatur.
His ubi corda virum Christo calefacta przepara-
| vit,
50 Ducitur ante alios, proconsule perfurente, vin-
[ctus.
1908 Antra latent Tyri» Carthaginis, altius
[reposta,
Conscia t:rtarez caliginis, abdicata soli.
Clausus in his specubus sanctus Cyprianus, et
[centena
Nexus utramque manum, nomen Patris invo-
[o:t. supremi :
55 Omnipotens genitor Christi, Deus et creator B
[orbis,
Christe, parens hominis, quem diligis, et vetas
[perire :
llle ego, vipereis quem tu bonus oblitum vene-
[ni8 ,
Crimioibus variis tinctum , miseratus abluisti ,
Jam ;ue tuum fieri mandas, fio Cyrianus alter,
60 Et novus ex veteri , nec jam reus, aut nocens,
(ut ante,
AURELH PREDENTII CARMINA,
Seque caput gladio submittere, sanguin m dica- A
516
Si luteum facili charismate pectus expiasti,
Vise libens tenebris ergastula cxca dissipatis :
Eripe corporeo de carcere, vinculisque mundi
Hanc animam ; liceat fuso tibi sanguine immo-
[lari, .
65 1909 Nequa ferum reprimat clementia judi-
[cem, tyranni
Neu sciat invidia mitescere, gloriam negare.
Da quoque, nequis iners sit de grege quem
[ttum regebam:
Ne cadat impatiens paenz, titubetve quis tuo.
. * — [rum,
Incolumén ut numerum reddam tibi , debitum-
[que solvam.
T0 Vocibus his Dominum permoverat : influebat
(inde
Spiritus in populum Carthaginis, auctor acrio-
[ris
Ingenii, stimulis ut peetora subditis colerent
Ad decus egregium discrimine sanguinis peten-
[dum,
Non trepidare docens, nec cedere, nec dolore
[vinei,
79 Ludis amore rapi , Christum sapere, et fi 'em
[tueri.
GLOSSAE VETERES.
47. Dicare, offerre, I.
49. His, scilicet diclis. — Virum, virorum. — Calc-
facta, amore Christi accensa, l.
50. Proconsule, proconsul est qui vice consulis ju- (1
dicat, sicut vicarius, qui vice comitis judicat, l.
52. Ahdicata, a luce separata, vel semota. Semota.
— Soli, luci, I. :
55. Specubus, speluncis, 1.
54. Supremi, altissimi, summi. Supremus, quando
venit a supremo, significat ultimum; quando a supra
pre positione, vel adverbio, primum, I.
ὅδ. Tinctum, fucatum, 1.
61. Si luteum, si quid est. — Charismate, gratia .
Spiritus sancti, gratia vel dono. — Exyiasti, purgasti, |.
63. Vise, vistta, invise, 1.
64. Liceat, licitum sit, 1.
65. Nequa, aliqua, 1l.
67. Iners, infidelis, I.
68. Titubetve, scilicet in fide sua, ἴ.
70. Permoverat, ad hoc quod: petebat, Y.
71. Acrioris, firmioris, l.
19. Discrimine, discrimen hic pro periculo; aliet
pro separatione, 1.
75. Rapi, ut rapiantur, 1.
COMMENTARIUS,
47. Teolius, mendose et contra metrum, seque gla-
dio caput submittere. Prag., sanguine : retinc sangwi-
uem.
48. Ald., non bene, quis pro qui.
49. Pal., is ubi corda. Alii, bis.
δι. Vot, A., Egm., Rott., Pal,, Bons., Sich., Gis.,
aliius. Weitz., Ald. et plerique scripti, abditis.
soli.
δ. Vat. B, Mar. a prisca manu, Rat., Prag.,
Widm., Bong., Teol., utrayte manu, Elegantivs alii
utramque manum. Vat. B, Mar. in contextu, Prag.,
lat., perperam, invocabat summi. Alex., invocht
summi; secunda manu, supremi, quod verum es!:
nam aliud rationi metricze repugnat. Rott., invocat
superni.
55. Ald., Vat. P, Widm., snpra, Egm. a manu prima,
Gis. ad oram, Christi decus.Vat. Q, depravate, Christi
decet. Vat. D, Mar., Widm., Christe Deus. Plerique,
genitor Christi, Deus, et. Weitzius cum Bong., Christus
Deus. lta etiam Sichardus.
56. Barthius, lib. cit. χε, can. 20, vellet Christiparens
homínis, ob alteram, inquit, generationem. Sed cum
sequatur quem diligis, et vetas perire, retinendum est
Christe, parens hominis. Ep. ll Petri, πὶ, 9, Nolens
aliquos perire.
97. Ald , mendose, que pro quem.
59. [n editione Te«lii. error est jamque tuus; et in
Prag. fit pro fio.
60. Ald., Alex., Vat. Q, a! novus. Alii, el novus es
veteri.
61. Vat. B mendose, chrismate, u& chrismate in
quibusdam vulgatis. lat. scribit earismate. Widm.
supra, Pal.. Alex., Vat. P, Ox., tres Torrent , ott,
52. Vatt. A, B, nendo-e, abdita soli pro abdicata p) corpus; plerique, pectus.
Prag., eripe carcereo de corpore.
641. HaNc ΑΝ 'MAM, ai! Barthius loc. cit., sponte offe-
rentis magnaniina voz : quod multis Virgilianis exem-
plis probat, ut 1 /En., Non potuisse, [μα΄ ue animam
hanc effundere dextra; πὶ /Eu., Vos potius qu. cunque
animam hanc absumite letho.
. 66. Postrema iu invidia producitur ratione solius
incisi.
68. Vat. A, Mar, a prima nianu, Rat., tituberne,
non recte, quod. in Egimn., Pal., Bong. invenit Weit
zius; sive malis legere titubet nequis tu rum. Ex AM.
et Hailsb. citat, Weitz. titubetque nequis; sed Aldus
meus habet titubetque quis. Alii titube've. Heinsius
cum Oxon., Rott., tribus Torr., new cadu pro ne
cadat.
69. Ald. mendose, incolumen. Apud Adonem : Ft
cum duceretur, populus fratrum plangens dicebat : Et
nos cum eo decollemur : quod ex Actis petitum est.
75. Egm., Hailsbr., at : lcge ad.
δ1]
| jussam,
Calce vaporifera summos propo margiues re-
tl [fertam.
Saxa recocta vomunt ignem, niveusque pulvis
[37det.
Urere tacta potens, et mortifer ex odore flatus.
Appositam memorant aram fovea stetisse sum-
[ma
Leg» sub hac, salis aut micam , jecur aut suis
[litarent
1210 Christicol:e , aut mediz sponte irrue-
[rent in ima fossze.
Prosiluere alacres cursu rapido simul trecenti,
PERISTEPHANON HYMN. XIII.
Fama refrt, foveam campi in medio patere A
578
Gurgite pulvereo mersos liquor arldue voravit,
Pracipitemque globum fundo tenus implicavit
[imo.
Corpora candor habet, candor vehit ad superna
[mentes.
Candida massa dehinc dici meruit pcr omne
[seclum.
L:etior interea jam Thasceius ob diem suorum
1211 Sistitur indomiti proconsulis eminus
[furori.
Ederejussus erat quid viveret : Unieultor, inquit,
Servo salutiferi mysteria consecrata Christi.
llle sub lizec : Saiis est jam criminis, ipse con-
[tetur
85
GLOSS/£ VETERES.
71. Prope, juxta. — Margines, fines. — Refertam, Β 88. Thaseius, Cyprianus a loco,
letam, 1.
79. Mortifer, ex odore calcis mor(uus est Hadrianus
imperator, Vat. À.
87. Candida massa, id est trecenti marlyres. massa
Cypriani dicuntur, I.
, 88. ]. Cyprianus a loce
sic dictus, Vat. À, Mar.
89. ludomiti furori, contra indomitum [urorem. —
Eminus, elonge, I. ,
90. Jussus, interrogatus, Mar.
92. ille, imperator ad hec uit, l.
COMMENTARIUS.
76. Jure hi versus, quibus graphice tercentum
martyrum triumphus describitur, lectissimi visi sunt
Sagitario, cap. 10, ubi agit de mariyrum constantia
in igne.
78. Gis. ad oram, et vetus codex iu editione Weit-
ziana apud cl. przsulein Reggium, exit pro ardet.
79. Flatum calcis mortiferum vocat ex odore, quia
aura ca!cis etiam conclavibus tectorio inductis solet
esse lethalis, ut accidit Joviniano. lta Barthius et
glossz, ubi ladrianus pro Joviniano ponitur.
80. Egm. scribit atitisse.
81. Rat. a secunda manu, salis ut micam, Egm.,
Gis., Heins., au! suis. Weitz., Ald. cum aliis, et suis.
Legesis vers. 112 Eulali;e : Si modicum salis emi-
nulis ; et ibid. vers. 29, Thura cremare, jecur pecudis.
$2. All., sponte ruerent. Mar., corruerznt ; supra
cum plerisque, sponte irruerent. Hc historia ita ab
Adone refertur : Nono cal. Septembris apud Cartha-
ginem natális sanctorum. mar:yrum masse candidae
qui passi. sunl tempore Valeriani et Gallieni. Ferunt
enim, inter alia supplicia tunc a preside clibanum cal-
cis accensum , et in ora illius prunas cum thure exhi-
bitas, εἰ dizisse praesidem Christianis : Eligite e duo-
bus unum, aut thura super his carbonibus offerte Jovi,
aut in calcem demergimini. Tunc trecenti viri fide ar-
mali se ictu rapidissimo, Christum Dei Filium Deum
fatentes, jecerunt in ignem, et inter vapores calcis pul-
verei sunt. demersi. De eisdem martyribus agitur. in
martyrologiis Romano, Bed:e. et Usuardi. Ruinartius
in przfat. ad Ácta S. Cypriani verius putat hos mar-
tyres Uticz fuisse passos, quamvis martyrologia
quibus favere videtur Prudentius , prope Carthagi-
nem eos martyrium consummasse narrent. Auctor
sermonis 517 Append. Augustin. eosdem gladio per-
cussos aflirmat. Sed Prudentii aliorumque auctoritas
longe przeealet.
9. Vat. À., prosiliere.
84. Darthius acutum dicit, quod calcem instar
aque suffocantem Prudentius aridum liquorem vocet.
EA lib. Lvi, cap. 12, confert hoc ipsum cum versu 78,
ubi calx viva elegauter niveus pulvis dicitur.
86. Vat. B, Mar., Prag., candor venit ad superna
mentis. ltat., eaudor venit ad. superna mentes. 1n
Prag., Mar., vehit, pro diversa scriptura; in Rat.,
sehit factum ex venit, Vat. Q. vehit ad superna m ntis.
Hailsbr., vehat. Egi. apud Weitzium, ardos vetat su-
perna; apud lleinsium idem Egm. a manwsecunda,
ardor vehit. In Alex. desideratur ad, quod in Vat. A
additum est recentiori nianu.
C
87. Barthius suspicatur hune versum ab aliqua
monacho intrusum. ΕἸ cupiam, inquit, doceri quid
sibi velit, aut quid isthic sit loci ? Verum et locus ido-
neus illi est, et masse candide nomenclatura ab an-
tiquis non ignorata opportune eo exprimitur. S. Au-
gustinus in honorem horum martyrum s rmonem
$06, al. 112 de Diversis, habuit, ubi ait : Massa enim
dicta est de numeri mu!t.tudine; candida de cause ful.
ore. EC serm. 511 appellat eiiam massam candidam
licenusem. De numero eorum tract. in psalm. xuix
ait fuisse plus quam cenum quinquaginta tres marty«
res. Plerique trecentos numerant. In Actis innume-
rabilium martyrum Criesaraugustanorum mentio etiam
occurrit masse candide, vt ad hymnum octodecim
martyrum Cesaraugust. adverti.
88. Cauchius volebat ob fidem suorum; sed probum
est ob diem. Valerius Flaccus, Dies simul et suus ad-
monet omnes. Tale et illud est, Hic meus est, dixere,
dies. De pr::nomine T hascius vide no!as Pamelii ad
epist. 69 ; Cyprianus, qui et Thascius, Florentio, cui
el Papiano, fratri salutem. Dubitant aliqui Tatius an
Thascius scribendum sit. Pro Thascius facit, quod in
Tatius prima corripitur. In glossis Cyprianum Tha-
scium ἃ loco dictum affirmatur. Adh:eret hymnus
Breviarii Mozarabici : Urbis magister Tasc'ao. Verum
libentius lega.n : Orbis magister Thascie, in vocativo,
ut egregie.
90. Ald., Dogmatis, atque loci jussus genus edere :
Christianus, inquit. Longior est versus uno pede ; ita-
que in Mar., Vat. D, Rat, Alt., Fabr., Gis. prima
D e4.,Widim.. Dong., abest vox edere : sed carminis ra-
tio non constat. In Urb. abest vox jussus ; sed senten-
ti: deest hoc verbum, aut aliud simile. In Oxon.,
tribus Torr., Dogmatis, atque loci jussus genus edere
Cyprianus, omisso inquit. In Rott., jussus genus Cy-
prianus , inquit. Giselinus e pervetusto codice et Da-
ventriensi editione restituit Edere jussus erat , quid
viveret : Unicultor, inquit; quod secutus est Weitz.,
Heins. et alii; et exstat in Egm., Pal., Alex., Vatt.
À, P, Q, Alt., ubi hic versus alteri Dogmatis subjun-
ritur, in Rat. ad marg. recenti manu. Eo respicit
Thuan. , Tradere jussus erat quid viveret : Unicultor ,
inqait. Teolius Aldo attribuit Cyprianus , inquit , sed
inihi Aldus exhibet Christianus, inquit.
91. Ald., Alex., Thuan., trado pro servo. Vat. P,
mendose, tradere. -
92. Vetus codex in Weilziana editione apud cl.
prisulem fR'eggium non male, sat, ait, jam criminis.
579
Thaeseius : ipse Jovis fulmen negat. Expedite A
[ferrum ,
Carnifices; gladio puenam luat hostis idolo-
[rum.
95 Hie Deo meritas grates agit, et canit trium-
[plians.
Flevit obire virum moesta Africa : quo docente,
|facta est
1919 Cultior, eloquio cujus sihi docta gloria-
[tur.
Mox tummlum lacrymans struxit, cineresque :
[eonseeravit.
Desine fere bonum tantum. Tenet ille regna
[coeli ,
400 Nec minus involitat terris, nec ab hoc recedit
[orbe :
AURELTI PRUDENTI! CARMINA,
530
Disserit, eloquitar, traetat, docet, instruit , pre-
[phetat.
Nec Libyzg populos tantum regit, exit usque in
[ortum
Solís, et usque obitum. Gallos fovet, imbuit
[Britannos,
Prosidet Hesperiee, Christum serit ultim:s lbe-
ris.
105 Denique doctor humi est, idem quoque martyr
[in supernis.
lustruit hic homines, illinc pia dona dat patro-
|nus.
XIV HYMNUS.
FASS!Ó 8. ACNETIS VIRCUN'S..
1913 Agnes sepulerum est Romulea in domo,
Fortis puelle, martyris inelytz.
GLOSS/E VETERES,
95. Fulmen, potestatem. — Expedite, proferte,
evaginate, l.
97. Cultior, pulchrior,
105. Imbuit, edocet, I.
COMMENTARIUS.
94. Egm., Pal., Fab., Vat, P, Gis., carnificis gladio.
Ald., Weitz., Heins. eum plerisque scriptis, carnifi-
ces ; gladio. Sagittarius cap. 7 de Cruciat. plures lau-
dat Patres qui Cyprianum gladie oecisum tradunt:
nbi expendit formulam qua judices utebantur in reis
maoui carnificis tradendis, Gladio animadverti placet,
aut gladio feriatur.
95. Ado ex Actis : ΕἸ his dictis, decretum ex tabella
recitavit. T hascium Cyprianum gladio animadverti pla-
eet, S. Cyprianus hoc audiens, dizit : Deo gratias ago.
Eadem formula exstat in Augustini sermone de S. C
priano ; ac multis confirmat. Sagittarius cap. 7 de
Cruciat.,, martyres, audita capitali sententia, solitos
fuisse d cere : Deo gratias. Apud Ruinartium in aetis
S. Crispinz : Crispina respondit : Christo laudesago, etc.
960. Editio Parmensis mendose eontra metrum οἱ
&enlentiam , abire Christum pro abire virum. Ald.,
Egm., Pal., Urb., Vatt. P, Q, lleins. et alii, abire
virum, non male. Alex., abire, eorrupte.
97. Vat. B, Mar., Prag., Rat., Weitz., Widm. a
prima manu, dogma. Alex., Urb., Vatt. A, P, Q,
Peinsiaui, docta, quod Heinsio concinnius videtur.
99. Heinsius boni tantum mallet, si per libros lice-
ret. Vide Daroniuin tom. ll Aunal. ad ann. 265, qui
hoc utitur elogio ad scripta Cypriani commendanda.
Prudentius videuir legisse Gregorii Nazianzeni verba :
Neque enim Gurthaginensi tantum Ecclesie, nec. Afri-
c, ab eo et propter eum etiamnum clare et celebri ,
praeficitur, verum. etiam occiduis omnibus regionibus,
ac prope etiam orientali omni, atque australi et se-
ptentrionali ore , quocunque illius [ama et admiratio
pervagata est. Sic Gyprianus noster efficitur.
101. Barthius prophetare verbum aptum esse ait ad
exprimenda dona Spiritus sancti, quz a Paulo apo-
stolo memorantur, nec Latinis ut accedat indignum :
uo etiam utuntur Hieronymus, Adamannus Seotus,
ulianus lib. 1 contra Judzos, et alíi. Ante hos u$us
est Juvencus lib. iv, Christe, prophetabis, cujus te
palua cecidit, Addit Barthius hune Prudentii versum
auentiore speculatione dignum esse : plurimum enim
ecclesiasticae Latinitatis habet. Disserere est persua-
dere, vel argumentis uti. Eloqui eleganter luqui.
Tractare episcopale verbum est, quorum sermones
tractatus peculiariter vocantur, Docet ad nationes
pertinet, instru4 ad discipulos, ut habemus Eucherii
libros Instruciionum, etc.
102. Ald., Vat. Q, exitusque. Alex., ezitque : lege
exit usque.
103. Chamillardus eum interrogationis puncto Gal-
los *ovet ? Crediderim esse mendum.
104. Plerique, Hesperiam ^ic intelligunt Itáliam,
et Iberos llispanos. Auctor hymni S. Cypriani in Bre-
viario Mozarabico, qui, vt pato, hunc Pruden'ii
hymnum legerat, sic ait : Ditans eruore Africam Ver-
bo docens Hesperiam, ubi Hispaniam certo intelligit.
Vide vers. 5, supra.
106. Ald., Urb., illic pro illinc. Vat. À, ma'e, pe-
tronis. ἴῃ Vat, B et Mar. sequitur passio SS. aposto-
lorum Petri et Pauli, quem ordinem in sua editione
tenuit Weitzius.
[n Vat. A et Weitz. est inscriptio quàm exhibuit.
In Αἰήο, Passio Agnetis martyris. In Heinsio, Pas ie
Agnetis virginis. In. Ambr., Incipit passio Agnes. la
Tüuan.. Passio Agnes. Parrh., Passio beate Agnetis.
Alex., Finit passio SS. xvni, Incipit passio Agnes. In
Vat. B ponitur post passionem martyrurh Czesarau-
ustauorum, ut in Mar. et Weitz. In Va. À hi versus
junguntur bini et bini ; in Mar. terni et terni. S. A:be-
tem maximis laudibus celebrarunt S.. Ambrosius,
S. Augustinus, S. Hieronymus, S. Damasus, S. Mar-
tinus apud Severum Sulpicium, S. Matimus episco-
us Taurinensis, S. Gregorius Magnus, martyrologia
atina, menzxa Grz»co, de quibus vide Bollaudianos
et Ruinartium [ἢ Breviario Mozarabico legitur hy:n-
nus Prudentii. sed multis jn locis depravatus. ἴα
Hymnario Ven, Thomasii exstat hymnus in honorem
S. Agnetis a S. Ambrosio compositus. Hildebertus
martyrium illius descripsit versu elegiaco. Poema ve-
tus de eadem edidit Barthius lib. xxx: cap. 45 Advers.
Nonnulli putant martyrium B. Agnen subiisse circa
annum $10, cum przfeetus Urbis esset Symphron:us,
vel Sympherianus, vel Sempron'us, de quo vide Cor-
sinum de Pr.«fect. Urbis. Ruinartius explodit Acta
vulgata , et Anibrosio aseripta, ubi dic.tur eamdem
virginem in ignem przcipitatam, Aspasio vicario ja-
bente, sub V:sleiiano et Gallieno ; et verosimil;us
ceuset martyrium contigisse anno circiter 504.
1. Vat. À, Breviar. Moz., Oxon., Cell., Cham.,
Agne. Ald., Heins., Weitz., Agnes, cum plerisque
scriptis. Gis., Ágnis, quod Stephanus Claverius vole
hat, et exstat in cod. S. Michaelis apud Ruinartium
E;0 non dubito quin quolibet ex his modis dici possit
Agna ab Agna, c, ut allusio sit in nomine,et adori-
ginem Grxcam, qua castitas virginis designatur. Agnes
ab Agne, es, ut grammatice, es ; Ágnis ab Agnes, is;
Agnetis ab Agnes, etis. In antiquis inscriptionibus
reperitur Hagnes, cum aspiratione, et ita scrihi de-
bere, si origo Graeca attenderetur, nonnulli opinan
tur ; sed aliud jubet usus, quem penes arb trium est,
ct jus, et norma loqueudi, nec minus scribenut. Ej
881
PERISTEPHANON HYMN. XIV.
Conspeetu in ipso eondita turrium A Primis in annis forte puellulam,
1914 Servat salutem virgo Quiritium : Christo calentem, fortiter impiis
5 . Necnon et ipsos protegit advenas, Jussis renisam, quo minus idolis
Puro ac fideli pectore supplices. Addicta, sacram desereret fidem.
Duplex corona est praestita martyri, 45 Tentata mulüs nam prius artibus,
Intactum ab omni crimine virginal, Nunc ore blandi judie's illice,
1215 Mortis deinde gloria liberz. Nunc savientis carnifieis minis,
10 Aiunt, jugali vix babilem toro Stabat feroci robore pertinaz,
GLOSSAE VETERES. .
9. Condita, sepulta, abscondita, 1.
4. Quiritium, Romanorum. Quirites dicebantur Ro-
mani a (Quirino, id est Homulo, qui semper hasta ute-
batur ; nam quiris lingua Sabinorum hasta dicitur , 1.
6. Supplices, humiles , 1.
8. Virginal, locus in quo devirginantur virgines, 1.
Virginitas, Prag.
9. Liberz, gloriose, 1.
45. Renisam, resistentem, I.
16. Illice, decipiente, 1.
48. Pertinax, dura, l.
COMMENTARIUS.
fortasse hic usus ccepit cum in aliis vocibus aspiratio B pallio et de hac consuetudine vide apud Macrum in
omittebatur, ut in ymnus, I ppolytus, et similibus. In
Vat. Q et Egm. mendum est Agnen, ut in Aldo Ho-
muli. Barthius, lib. iv, ud 43 Advers., advertit, Ho-
mulea in domo dici pro ftomse, ut apud Horatium,
domus Albunem resonantis pro fonte nympha Albu-
nes, et ex emendatione ejusdem Barthii, Nec domus
ezsilii Plutonia. ltaque etsi concedendum sit ex aliis
inonumentis S. Agnetem fuisse Roma natam, tamen
ex hymno Prudeniii id non colligitur; multo vero
minus Roma tanquam illius patria in hoc bymno pr:e-
dicatur, cum solum affirmetur Romae esse sepulcrum
Asnetis. Correctionem vero Barthii in Horatii versu
exilii pro exilis, non facile admittent qui curiose ob-
servarunt Horatium hujusmodi patrios casus semper
unico i extulisse, ut favoni.
9. Peveratus ait poetam meminisse turrium qua-
rum nomen adhuc viget, el sanguineas turres Romani
indigitant fortasse a gladiatorum sanguine. Addit
sepulerurm S. Agnetis nunc esse ubi quondam circus
sgonalis erat, et Ciceronem turres istas orat. ὅ in
til. memorasse : Profecto memoria tenetis , Cotta et
orquato €0st., complures in Capitolio turres de celo
esse percussas. Verum hzc explanatione et correctio-
ne indigent. od slices circum agoualem exstat lo-
eus Tor sanguigna, Turris sanguinea nuncupatus. Hic
locus ἃ (zapitol:o longe distat. Alia similia sunt no-
mina Roma a turribus dicta, ut Tor di specchio, Tor
di Nona, etin agro Romano 451oca enumerat Eschi-
nardus quibus a turri nomen est inditum. In circo
agonali, nune Piazza Navona , celebris ecclesia est
. Agnetis, quz locus lupanaris creditur fuisse abi
Agnes prostituta fuit. Sepulcrum ejus visitur in alia
ecclesia sub ipsius nomine in via Nomentana noh
longe ab Urbe. De hac ecclesia intelligo Prudentium:
quz quidem posita est in conspectu tarrium et pala-
iocum Roms. Domus altze turresa poetis vocantur :
hiàe urbes turrigera, turrita monia. Notat vero Pevo-
ratas S. Agnetem in via Nomentana a parentibus se-
pultam, übi coemeterium Agnetis dictum : puellas D
omanas hanc basilicam frequentasse : duos agnos
eandidos duci solitos ad aram, ut benedicerentur, ex
quorum vellere creditur texta fuisse palli: novi pon-
tilicis : fortasse Christianos hunc morem invexisse ,
ut alium superstitiosum abolerent cojus meminit Fe-
sius verbo ÁLPOGALERUS, qui erat pileus ex hostia
alba Jovi cxsa factus, cui affigebatur apex virgula
eleaginz. Hoe albogalero flaintnes d.ales, id est sa-
cerdotes Jovis utebantur. C:eterum vera historia hzec
est, quod pallium archiepiscopale conficitur e lana
1gnorum candidorum, qui a canonicis regnlaribus
Sancti Salvatoris nuncupatis, in die festo S. Agnetis,
in ejus ecclesia via Nomentana pro canone (duo quot-
annis) basilicze Lateranensi contribuuntur. 1108 bene-
dicit summus pontifex , et sa:ctimonialium alietti
monasterio arbitratu suo nutriendos mitt. Plura de
C
Hierolex., et doctissimum Zachariam in Onomastico
rituali selecto.
δ. In universa Ecclesia celeberrimum erat nomen
S. Agnetis, de qua llieronymus epist. 8ad Demetria-
dem, et ez eo martyrologium Romanum : Omnium
gentium litteris atque linguis. precipue in eccleciis
Agnes vita laudata est, qua οἱ etatem vicil, et tyrannum,
et titulum castitatis martgrio consecravit.
6. Gregorius de Valentia, Comment. theolog., disp.
6, quzst. 2, punct. 7, valide confirmat sanetos in
celo Deum nobis precantibus reddere propitium ex
miraculis, et gratiis quas obtinent, et hos Prudentii
versus similesque alios Paulini in medium profert.
1. Hie accipi videtur corona non tam pro pr:emio
qvam pro ipso martyrio et virginitate. Hanc distin-
ctionem explicat Paschalius lib. 1 de Coronis, cap. 6.
8. In nonnullis vulg., mendose, virginali pro virgi-
nal. Barthius, lib. xxvi, cap. 12, elegantissime id dictum
affirmat. Quam vocem, inquit , pessime interpretali
sunt, Iso pro loco ubi femin:e devirginantur, et Geor-
gius Fabricius pro eo ubi virgines versantur. Pruden-
tius posuit pro parte verenda virginei corporis, uti
Solinus, Apuleius, et ex correctione Bafthii gloss;e
]sidori. In Macri llierolexico virgina! exponitur vir-
ginitas, et ex sententia Caroli Widmani [upanar, om-
nino male. Giselinus expliéat ὑμὲν, seu virgineum
vinculum, de quo Joannes Wyerus medicus. Ausus est,
addit Giselinus, Prudentius, quod Áugustinus atque
alii efferunt in plurali numero, efferre in singulari ,
quomodo antea nomen altar. ldem Giselinus plane
rejicit ut spurium, neque cum sequentibus coh:zrens
Intiactum ab omni crimine corpus est, quod in quibus-
dam legerat, sed aliena manu, ut videbatur , seri-
pium. Quod autem Giselinus virginal tanquam Pru-
dentii proprium in singulari notat, facile refellitue
auctoritate Apuleii, Solini et aliorum. Apuleius i»
Metam. etiam dixit feminal.
10. Brev. Moz., maritali : lege jugali. Vat. B, Mar.
a prima manu, Rat. in contextu, ÁAabitam, minus
bene, pro habilem. Rat., supra, habilem, vel aptam,
quod postremum est glossa.
12. Rat. recentiori manu pro impiis habet improbis.
Brev. Moz., impii.
45. Rat. recentiori manu, quo minus impiis. Re-
tine idolis.
44. Vat. B, contra metrum, addi'a. In Rat. corre-
ctor idem ineptus, addicta sacris, ut sit. imp.is addi-
cia sacris.
45. Breviar. Moz., binis, pro multis.
46. Parrhasius, mendose, judices. Brev. Moz., illi-
cis : melius illice, Nen solum in epis'ola pseudo-Am-
brosii, sed etiam ἃ S. Maximo Taurinensi narrater,
ἃ filio przfecti Agnen in uxorem expetitam. Hinc ju-
dex illam illecebris tentabat. ᾿
Corpusque duris excruciatibus
Ultro offerebat, non renuens mori.
Tum trux tyrannus : Si facile est, ait,
1916 Ponam subactis ferre doloribus,
Et vita vilis spernitur : at pudor
Carus dicatze virginitatis est.
Hanc in lupanar trudere publicum
Certum est, ad aram ni caput applicat,
Ac de Minerva jam veniam rogat,
Quam virgo. pergit temnere virginem.
OÜmnis juventus irruat, el novuin
Ludibriorum mancipium petat.
AURELII PRUDENTII CARMINA.
A
Christus suorum, perdat ut aureum
Nobis pudorem, nos quoque-deser:t.
Prosto est pudicis, nec pa'itur sacra
lutegritatis munera pollui.
Ferrum iinpiabis sanguine, si voles :
Non inquinabis membra libidine.
1917 Sicelocutam publicitus jubet
Flexu in platez sistere virginem.
Stantem refugit maesta frequentia,
Aversa vultus, ne petulantius
Quisquam verendum conspiceret lucum.
Intendit anus forte procaciter
1918 05 in puellam, nec trepidat sacram
40
GLOSSJE VETERES.
B $5929. Aureum, nobilem, 1.
Haud, inquit Agnes, immemor est ita
49. Excruciatibus,
nis, Ἰ.
21. 'Truz, severus, L
33, Subaciis, superatis, I.
24. Dicate, scilicet Deo, 1.
25. Lupauar, dicitur α΄ lupis, id est, meretricibus ;
quia sicut lupi devorant predam, sic ille avidissime de-
verant amatores suos. — Trudere, pro trudi, l.
96. Applicat, inclinat, f.
98. Temnere, despicere, J.
99. Irruat, cum impetu veniat, I.
90. Mancipium, mancipium, quasi manum captum , I.
$5. Integritatis, virginitatis, I.
56. Impiabis, maculabis, l.
58. Publicitus, publice, manifeste, 1.
" 99. Flexu, in plaieiw, in via; in biviis. — Sistere,
presentare, |.
40. Frequentia, multitudo, I.
43. Verendum, pudibundum, Rat.
43. Forte, casu. — Procaciter, irreverenter, lnzu-
riose, 1.
44. Os, faciem, I.
COMMENTARIUS.
19. In quibusdam vulg., exercitatibus : in aliis er-
c uciantibus. Corrigendum omnituo est excruciutibus.
21. Brev. Moz. , tunc atroz igramnus : lege tum
trux.
45. Nonnulli vulg., aut pudor, non recte. Breviar.
Moz., corrupte, αὐ pudor ejus Dicate virginitatis impe-
tendus est.
ex flexus factum flexu. Prag., Vat. Q, male fle us in
platee. Ald., vetus codex in editione Weitz. apud cl.
praesulem Reggium, /leru in plateas. Brev., Moz.,
flexam in plateas. Verior lectio flexu in platece. 1so in-
terpretatur in bivio, in quo lupanaria construi m.s
erat. Miratur Peveratus cur non dixerit /lexu in thea.
tri : siquidem fornices illi erant in circo agonali. Cen.
94. Prag., clarus : lege carus. Parrhoasius, minus C stat publica scorta in fornicibus spect.culorum ma-
beue, dicate virginitati erit. Olim virgines Christianas
a leneris aunis virginitatem Deo consecrasse, tum
ex hoc hymno, tum ex aliis monumentis liqu:do pa-
tet. T.rtulliauus egregie Apologet. cap. 50 : Prozi-
me ad lenonem damnando Christianam potius quam nd
leonem, confessi estis, labem pudicitie apud nos atro-
ciorem omni pana el omni morte reputart.
25. lu lioc lupanari erectam nunc S. ÁAgnetia esse
ecclesiam, dixi ad vers. 3. Cl. Cancellierius in suo
epere de Sacello pontificio, pag. 153, pollicetur
aliud ita inscriptum : Descrizione del circo agonale, e
della chiesa di S. Agnese ivi erella con un. appendice
di documenti degli Atti del martirío, e delle omilie de'
SS. Padri in onore della medesima V. e M.
26. In Mar. desideratur est. Fabr., Gis., Prag.,
Rat., Brev. Moz., applice!, et vers. seq. roget. Pleri-
que cum Aldo, applicat, rogat. Ethnici. deorum suo-
rum statuas ainplexari et osculari solebant.
27. Wewzius nendum Egmondani exprimere voluit
Menerva, ldem Weitzius Fabricio et Giseliuo affingit re-
gi^, in quibus est roget pro rogat.
29. Vat. B, P, Weitz., Gis., Torn., irruat. Par-
rhasius, Brev. Moz., Alex. a prima inanu, Cham.,
irruet. Plurimi alii babent irruit cum Aldo.
90. Edem occurrit varietas pel, petet, et petit.
96. Brev. Moz., corrupte, Ferro, impia soboles, po-
tes se. vire.
98. Ambr., jubent : melius jubet. Innuitur mos,
quem pseudo-Amhlrosius explicat : Adhec insanus
judex jussit. eam exspoliari, et nuda n ad lupanar duci
sub voce praeconis dicentis : Agnetem sacrilegam virgi-
nem, diis blasphemiam inferentem, scortum lupanari-
hus datam. Vide ep. 1 inter segregatas a Maurinis.
$9. Burmannus secuadus in Addend. ad Claud., pag.
1012, e duobus antiquis libris Leodiensibus legit fluxu
in platec, et interpretatur confluxum populi per pla-
ias. Vide Gronov. ad Liv., pag. 515. In Mar. et Rat.
D
nere consuevisse, S. Cyprianus, sive quis alius vetus
scriptor, lib. deSpectac. : Si rursum perrogem, quo ad
illud spectaculum itinere pervenerit , confitebitur per lu-
panarium, per proslitutarum nuda corpora..... qui festi-
nans ad spectaculum, dimissus et adhuc gerens secum,
ut assolet, eucharistiam inter corpora obscena meretri-
cum (ulit. Cum autem postea occurrat. ctiam plateg
vers. 49, retinendum es! flexu ín platee ; et, ut ego
puto, flexus platez& solum indicat angiportum, aut
vicum angustum οἱ flexuosuim, ad. quem e platea in-
gressus esset. l'etronius de Lupanari : Per anfracius
deinde obscurissimos egressus in hunc locum me per-
uzxit.
40. Vat. D, Mar., stantum, minus bene; Hailsbr.,
male, statum. Verbum proprium est stare de feminis
rosiitulis, qu:e ante fornices quaestus gratia stabaut.
inc meritorium ipsum stabulum dicebatur, et a Ter-
tulliano appellatur lib. t ad Uxorem consistorium li-
bidinum publicarum : ips:ie meretrices pros'itwte, et
prostibula audiebant. Horatius. sat. 1, Nullam nisi
olenti in fornice stantem. In 1 Controvers, Seneca,
Meretrix vocata es, in communi loco stetisti.
4. Vot. A, Egu., Pal., adversa; alii, aversa, quod
retinendum est.
42. Peveratus exponit, hoc est. templum. Ita qui-
dem ait Damasus in versibus quos post liymnum pro-
feram ; sed alia explicatione opus est. Barthius notat
lib. vi, c p. 19, locos mulierum in libris medico-
rum genital.a membra designare, uti eiiam sspe
apud Columellam.Quod autem cap. 5lib.cit. ex lioc luco
iufert, quod dum publicitus nuda mulieres prostabaut
(sive Christianz, sive aliz), avertebant oculos qui
aderant, iorum pristinorutn reverentia, non puto
wniverse veruin : nam id in Agnete veluti ex pecus
lari Dei providentia narratur. Quod de locis mulie-
rum dicit, graviori Lucretii testimonio posset confir«
nari. Vide Gifanii indicem in Loca et Loci.
(86 ᾿
45 ἁε ϑϑρδοίηγα formam !umine lubrico.
En ales ignis fulminis in modum
Vibrater ardens, atque oculos ferit :
Czcus corusco lumine corruit,
Atque in platez pnlvere palpitat.
B0 Tolunt sodales seminecem solo,
Verbisque deflent exsequialibus.
lbat triumphans virgo, Deum Patrem,
Christumque sacro. carmine concinens,
Quod sub profani labe periculi
655 Castam lupanar, nee vielabile
Experta victrix virginitas foret.
Sunt qui rogatam rettulerint preces
Fudisse Christo, redderet ut tco
V219 Lucem jacenti : tum juveni halitum
60 Vitze innovataut visibus integris.
PERISTEPITANON HYMN. XIV.
586
Primum $ed Aznes hunc fabuit gradum
Collestis suke, moz alius datur. -
Accensus iram nam furor incitat
llostis eruenti. Vincor, ait gemens,
65 I, stringe ferrum, nifes, et exerce
l'rrcepta summi regia principis.
Ut vidit Agnes stare trucem vifum
Mucrone nudo, Ixvtiof hac ait :
Exsulto, talis quod potius venit
70 1990 Vesanus, atrox, turbidus, armiger,
Quam si veniret languidus, ac tenet, —
Mollisque ephebus tinctus aromate,
Qui me pudoris funere perderet. *
Hic, hic amator jam, fateor, placet :
15 Ibo irruentis gressibus obviau,
GLOSSAE VETERES.
46. En ales, ecce veloz, I.
50. Tollunt, elevant. — Sodales. Sodales dicuntur,
quasi simul edales, id est, simul manducantes, l.
51. Exsequialibus, qui in exsequiis conveniunt, I.
51. Quod, eo quod, 1.
60. Innovatum, scilicet referunt. — Visibus iute-
gris, virginitatis custodia, 1.
61. Graduin, miraculum, I.
63. Accensus, martyrii gradus, I.
65. Astringe, evagina, — Exerc, perfice, profer, ei
exerce , Y.
70. Vesanus, frausvectus a sanitate, I.
72. Ephebus, juvenis, imberbis. — Tinctus aromate,
unctus unguento, 1.
75. Funere, morte, luctu, 1.
74. Ilic, hic, talis, I.
COMMENTAUIUS.
45. Ald. male, exspectare formam ; nec melius vetus
eodex in editione Weitziana, formum exspectare ; aut
Torn., exspectans formam ; aut Latinius, despectas for-
mam. Dicit wine lubrico, ut in hymn. 2, Cath.,
vers. 105, Oculive peccent lubrici. Cicero, lib. 11 de
Nat. deor., Sed lubricos oculos fecit (natura) et mob.les.
mor alius datur Ascensus :» iram nam [uror incitat,
Heinsius nullam lectiouis varietatem advertit, sed
Giselinum secutus , edidit moz alius datur. Accensus
iram nam (uror incitat, quod tenent Ald., PParrhasius,
Vatt. B, P, Urb., recentiores : quanquam Teolia
altera lectio magis videtur arridere. Nonnulli tradunt
46. Breviar. Moz. depravate, gehennalis ignis (la- (ἃ Symphorianum, ne in odium Romanorum incurreret,
sinis in modum. Angelum sub alitis specie vibratum
intelligi posse, censet Ruinartius, Certe Agneti ade-
vat angelus qui ejus virginitatem defenderet : sed
nihil prohibet ignem volucrem, sive celerem (non
avem) de coelo missuin, qui oculos impudici juvenis
penne lta enim ego hunc locum accipio; et
zc explicatio conrmatur vers. 48, Cacus corusco
lumine corruit : nam lumen coruscum est hic ipse
ignis ales et ardens quo czecus corruit juvenis. Juve-
nis, inquam : etenim filium bunc fuisse praefecti Ur-
bis Acta docent, et vers. 29 ait judex : Umnis jucen-
£us irruat, etc.
50. Imitatio Virgilii lib. v, Ast illum fidi aqualcs
genua aegra trahentem, etc.
52. Videtur e lupanari virgo extracta, ut per vias.
duceretur; vel ibat. triumphans ponitur pro. triumn-
plabat.
54. Vat. B, pericli : emenda periculi.
55. Prag., ne violabile, ct supra glossa ne pro non. n
Melius nec.
56. Drev., Moz. aspecta ; lege experta.
57. Vat. A, precem yro preces. Alii reiulerint, alii
gettulerint scribunt : utrisque sua adest ratio, Preci-
bus S. Aguetis hunc juvenem ad vitam revocatum
narratur eliam in sermoue 48 inler sermones S, Am-
brosio ascriptos, quem e tribus mss. Maurini edide-
runt,
59. Ald., Brev. Moz., tum invenit. Legendum tum
j wei. |
60. Brev. Moz., wsibus. Cauchii codex jussibus,
unde ille eonjiciebat sensibus. Sed bene est visibus.
Glossa non place:.
61. Brev. Moz. ita distinguit, weibus integris Pri-
sam ; sed Ágnes, non probe.
63. Sich., Vatt. A, Q, Alex., Prag., Rat., Weitz.
«t suis , Gall. cum Torn., editione Parisiensi
B.bioth, Patrum, ms. S, Michaelis apud Ruinartium,
PaATnoL. LX.
substituisse alium judicem Aspasium nomine, qui
virginem Agnetem primum igni tradi, tum igue ille-
sam gladio percuti jussit. In comment, nd 4 hymn.
Perist., vers. 95, quxestionem agiiavi, cur. martyres
alia torinenta interdum superarent, glad.o vero vix
unquam cederent. Postea vidi dissertationem Barut-
faldi : Del colpo di spada , o di qualunque ferro ta-
liente, non mai vano, o A sen nel decapitare, o dar
morte ai martiri di Christo, tom. Ill Nov. Col-
lect. Calogeran. Venet. 1757. Baruffaldus jisdem
rationibus qu:stionem resolvit. Nam quod addit,
ictum. gladii insuperabilem fuisse, quia Deus marty-
rium hoc mortis genere complere, et per ictum gla-
dii martyres coronaro decreverat, hoc ipsum est,
quod quazritur, cur Deus id potius quam aliud decre-
verit. Negat preterea Baruffaldus gladium marty: ibus
unquam cessisse, ac veteres historias quibus id aflir-
matur, aut in dubium revocat, aut sine miraculo reiu
evenisse contendit.
65. Vat. B, Mar., ftat., Weitz., as'ringe ferrum.
Rott., Thuau., Ald., Brev. Moz., Alex., Vat. Q,
siringe, lta in Vat. P, sed deest prima littera. IHlein-
sius restituit. à, stringe cum Ainbr., tribus Torr.,
Cauchiano. Adbzret Vat. A., et. in γι. Β videtur
id indicari ad oram. Parrhasius olim jau ediderat i,
stringe, sed mendose illico miles exsequere.. Urb.
habet jam stringe, quod fuit a Giselino editum. Vide
comment, ad vers. 199 hymn. 11 Cath.
72. Weitz. cum Widm. scribit ephebus. [n Egm.,
Hai!sbr., efybus. Chamillardus existimabat aromata
tantum plurale apud Latinos reperiri, quamvis apud
Graecos etiam in singulari dicatur ἄρωμα. Verunt
Marcianus aroma Indicum dixit D. lib. xxxix tit. 4,
leg. ult. Prudentius aroma in singulari dixit etiam
Cath. 5, vers. 22, Apoth. vers. 758.
74. Parrb., hic amor, contra metrum.
79. Alex., Vatt. A. P, obvia.
19
80
85
16. Demorabor, detineam, — Vota, quee habeut me
ad inter ficiendum, — Calentia, iracunda, furentia, 1.
11. Kecepero, recipiam, I.
19. Sic, taliter. — Voli, aeris, I.
81. Divide, aperi, l., Mar.
82. Prius, in primo parente, I.
84. Cum, pridem, vel modo, quando.— Tum, deinde.
— lostiam, mariyrium, l.
85. Vertice cernuo, inclinato capite, 1.
86, Vuluus imminens, imminentem gladium, 1.
81. 5ubirel, su/ferret, I.
88. Ille, carnifez, 1.
04. Spiritus emicat, anima splendet, salit, I.
94. Situm, positum, 1.
[as .
AURELII PRUDENTII CARMINA.
Nec demorabor vota ealentia : Α
Ferrum in papillas omne recepero, 100
Pectusque ad imum vim gladii traham.
Sic nupta Christo transiliam poli
Omnes tenebras zthere celsior.
ZEterne rector, divide januas
Coeli, obscratas terrigenis prius, 405
Ac te sequentem, Christe, animam voca,
Cum virginalem, tum Patris hostiam.
S:c fata, Christum vertice cernuo
Supplex adurat, vulnus ut imminens
Cervix subiret prona paratius. 110
19591 Ast ille tantam spem peragit manu:
Uno sub ictu nam caput amputat.
Sensum doloris mors cita przevenit.
Exutus inde spiritus emicat, B
Liberque iu auras exilit; angeli 115
Sepsero euntem tramite candido.
Miratur orbem sub pedibus situm,
Spectat tenebras ardua subditas ,
Itidetque, solis quod rota circuit,
Quod mundus omnis volvit et implicat, — 120
Iterum quod atro turbine vivitur,
Quod vana sxeli mobilitas rplt :
lteges, tyrannos, imperia, et gradus,
Pompasque honorum stulta tumentium.
Argenli et auri vim, rabida siti
Cunctis petitam per varium nefas,
Splendore multo structa labit.cula,
19929 lliusa pictx vestis inania,
Iran, timorem, vota, pericula ;
Nune triste longum, nunc breve gaudium,
Livoris atri fumificas faces,
Nigrescit unde gpes hominum οἱ decens,
Et, quod malorum tetrius omuium est,
Geniilitatis sordida nubila.
Il:cc calcat Agnes, 66 pede proterit,
Stans, et draconis calce premens eaput :
Terrena mundi qui ferus omnia
Spargit venenis, mergit et inferis ,
Nunc virginali perdomitus solo,
Cristas cerebri deprimit ignet,
Nec victus audet tollere verticem
Cingit coronis interea Deus
Frontem duabus martyris innubz :
GLOSS;E VETERES.
C5. Ardua, excelsa, T.
97. Implicat, colligit, T.
100. Gradus, honores, f.
101. Stulta, stulte, 1., Mar.
102. Siti, cupiditatis, 1.
103. Cunctis, populis. — Petitam, quaesitam, ipsum
rabiem cupiditatis, |.
406. Vota, opt:ones, 1.
110. Tetrius, pessimum , I.
113. Calce,
114. Terrena, scilicet corpora. — Ferus, servus, ἵν
116. Solo, planta, 1.
111. Cerebri, capitis, Mar. — Deprimit, deponit, 1.
118. Verticem, caput, l., Mar.
COMMENTALUUS.
78. Vat. ἃ ron bene omittit que. Drev. Moz., P'ectus-
gue adime! vint, gladii traham, quod reformandum cst,
80. Vel inteliigit poli &here celsior, vel tenebras
poli vocat, ut vers. 95, Spectat tenebras ardua subdi-
quia ten. brze sunt omnia quie sub. ped bus coe-
litum jacent, quamvis clara videantur.
8I. Ald. mendose, eterne.
42, Parrhasius, terriginis, male-
81. Drev. Moz., Cum virginali tunc Patris hostia,
miuus recte.
88. l'raz., pere;it manu : metrum poscit peragit.
89. Ald., uium sub ictu. Plerique, uno sub ictu. In
Dong. reperitur conjuncte subictu; et Gifanius ita
legendum contendit ex vel. suo lib., ut alibi dixit
Prudentius subtacitus, et Lucretius subcavus 7 in vulg.,
uno sub ictu, male et barbare scribi affirmat; sed
liactenus viris doctis qui Prudentium ediderunt , id
hon persuasit.
91. In Eulalia vers. 161, Emicat inde columba re-
CAS.
Á 94. /Emu'awir Virgllium ecloga 5, vers. 56, Can-
didus insuetum miratur limen Olympi ; Sub pedibusque
videl nubes ct sidera Daphnis.
96. Alex., Ald., videtque solis. Vau. A, Q, rota
circumit, nou male. .
98. In hymno superiori S. Cypriani vers. 90, (uid
tiveret.
99. Vat. D, Mar., nobilitas, non absurde, nam di-
citur cana, et sermo est de regibus et lionoribus.
pede, 1. - :
101. Drev. Moz., stulte : lege siulta.
102. In Vatt. A, P, desider.tur vim. Aldus, Vatt.
A, P, Q, lHlailsbr., Pal.. rabidam sitem. Widm. in
contextu, vim rabidam sitis, Weitz., Widm. supra,
Alex., Parrh., Prag., Gis., Heins., vim rabida sit: :
adh:xrent Rat. et recentiores, Mar.,
rabidum siti. Urb. minus bene, et aurum : vim rabi-
dum sitim.
105. Ex Virgilio 11 Georg. vers. 461, lllusasque
D auro vestes. Vide coinnieut. ad vers. 48 hymn. 123
l'eristejh.
106. In. Brev. Moz., irati, mortem; corrige iram,
timorem.
107. Seneca in Thyeste act. iv, Nulla sors longa
est ; dolor et voluptas [nvicem cedunt : brevior voluptas.
410. Vat. A perperam omittit quod. Tetrius malo-
rum omnium pro malis omnibus.
vers. 17 et 78 hymni 12 Cath.
414. Concinnius est hec pede cum Mar., Prag.,
Rat. ; quam ac cum aliis edd. et mss. In Brev. Moz.
mendum proculcat pro prot.rit. In nonnullis edd. ad
oram excusum est crepasset : quod non intelligo quid
sil, aut quo pertineat.
416. Szpius dictum solum pro imo pede accipi.
Confer Frontonem Duczum ad Paulinum pag. 166,
Sola sancia tergere epist. 2 ad Severum et Sicmon-
dum ad Sidonium pag. 1135.
«18. Vat. D, vinctus : mel:us victus.
Vat. B, vim
ide comment. ad
δ9
Uusm decemplex edita series
1943 Merces perenni lumine coniicit :
Centenus exstat fructus in altera.
Ὁ virgo felix, ὁ nova gloria,
198 — Coelesiis arcis nob.li« incola,
Intende nostris eolinvionibus
Vultum gemello eum diademate :
PERISTEPIIANON HYMN. XIY.
A
Cwui posse soli Cunctiparens dedit
Castam vel ipsum reddero fornicem.
Purgabor oris propitiabilis
199A Fulgoro, no-trum si jceur impleas.
Nil non pudicum est, quod pia visere
Dignaris, almo vcl pede tangere.
150
GLOSSAE VETERES.
191. Unam, coronam. — Edita, de martyrio, oblita
de martyrio dedit. — Sexies, sexies. decies fiunt sexa-
ginta ; et sexagenarius numerus gignifical continentiam
vidualem : que una corona illi erat propter. luborcm
quem sustinent vidue; uam laborem sustinent maximum,
quod ipsa compleza digitorum significat , 1.
125. In altera, de virginitate, 1. , Mar.
126. Colluvionibus »aculis, pollutionibus, immun-
ditiis, I. Pollutionibus, Mar.
127. Diademate, corona, I
138. Cui, id est tibi, 1.
199. Vel, etiam. — Fornicem,: [upanar : lecum dicii
in theatro ubi devirginantur virgines, 1.
150. Purgabor, ego. — Oris, vulius, T.
152. Pia, pia visitatione. — Visere, widere, visi-
tare, Il.
COMMENTARIUS.
491. Vat. A male , sna. Alii scribunt decimplex, B quin os. Fluctu et in passione SS. apostolorum Petri
alii decemplex. Amulatur Cyprianum epist. 70 : Cujus
numero nec virgines desunt , quibus ad sexagenarium
(ructum centenus. accessit , quasque ad celestem coro-
nam gloria geminata provexit. Plerique fructum sexa-
gesimum virginitati, fructum centesimum martyrio
ia parabola Matth. xin, 8, promissum esse autumant.
Et cum hoc loco Prudentius ipse virginitati fructum
sexayesimum assignare videatur. in lib. iu. adv. Sym-
maech., vers. 1059, legi poterit Hinc decies seni : ubi
eiiam de premio virginitatis disseritur. lu. glossis
diverse sunt opiniones; apud Isonem quid sit, Quod
ipsa complexa digitorum significat, intelliges ex Hie-
renymi verbis lib. 1 in Joviniamum sub initium :
Centesimus, et sexagesimus, el tricesimus [rucius, quan-
quam de una lerra el de una semente nascatur, tamen
multum di[fert in numero. Triginta referuntur ad nup-
tias ? nam et ipsa digitorum conjunctio, quasi molli se
complezans osculo, et f. ans, maritum pingit et
tonjugem. Sexaginta vero ad viduas, eo quod in an-
gustia εἰ Iribulatione sunt posite. Ünde el superiori
digito deprimuniur , quantoque major est difficultas
experte quondam volupiatis illecebris abstinere , tanto
majus est premium. Porro centesimus numerus (dili-
genter, quaeso , lector, attende) de. sinistra trans(ertur
ad dexteram, οἰ eisdem quidem digitis, sed non eadem
mai, quibus in lava nupta significantur el vidue, cir-
culum faciens exprimit virginitatis coronam, Veterem
hanc consuetudinem numerandi per digitos explica-
tius tradit Beda in lib. de Computo, vel Loquela per
gestum digitorum. Vide etiam Gazxum in not. ad
Cassian. collat. 24, cap. ult., qui rem hanc enucleate
exponit.
122. Egm., Pal., mercis pro merces.
124. Sic in versibus nunc exscribendis S. Damasi :
O felix virgo. :
138. Prag., solus Cunctiparens pro soli.
129. Bret. Moz. male, redde fornicem. Fornices
eraut arcuatze domus ubi prostabant meretrices : loca
"abdita et occulta qux ab Apostolo cubilia vocantur :
Non in cubilibus, etc. Vide comment. ad vers. 108
lib. t iu Symm,
1350. Ald., Vat. P, et nonnulli vulg. corrupte, pur-
gabo roris. Brev. Moz. non leviori mendo, Purga jam
corda propitisbili. Parrhasius recte jam olim ediderat
puse oris. Giselinus observat errata pleraque qux
rudeutium mi-errime foedarunt, librariorum inscitia
cohbgisse, qui modo in unaw dictionem diversissima
eonzlutinarunt, modo cohixrentia separarunt : et hzec
exempla profert. Seceruere scriptum erat vers. 35
Apoth., pro see cernere. Consulet. el vers. 390, lib. n
$n Syimm., pro consultet. [n acie ib. vers. 1021, p:o
wacte. Sed et ib. vers. 195, pro sedet. Suam in bymuo
S. Vincentii ver. 146, pro si jam. Obis ibid. vers.
B31. pro o δὲς. Quinos in Romano vers. 1056, pro
ct Pauli vers. ὅθ, pro ffuctuet. Exitusque in Cypriauo
vers, 102, pro exit usque. Durgabo roris hoc loco, pro
purg-ibor oris. Quibus alia similia addi possent.
4351. Christi et. divini Spiritus hoe esse Cellarius
opponit. Deberet ipsum pudero toties [4teri Pruden-
tium tàm doctum, tam pium vatem, et in omni anti-
quitale tam venerandum, su:e h:eresi tain aperte essa
contrarium.
139. In Brev. Moz. mendum cst quam pia viscera
pro quod pia visere. l» eodem breviario adduntur qui-
dam versus quos Prudentii nou esse, ut nune quidem
leguntur, eerto possum conflirmare.
435. Barthius, lib. xxxvi, cap. ὁ Advers,, ait
deoruni Gictum efficacem habitum, ut apud [Horatium
de Venere : Tange Chloen semel arrogantem. Id quod,
inquit, allusit eruditissimus poeta Prudentius, Di-
gnaris alino vel pede tangere. Sed Prudentius , ut ego
existimo, nibil aliud vult uisi pudicum id omne essa
quod Agnes ingreditur : ut castum. reddidit ipsum
fornicem. Post hunc hymnum in Vat. A sequitur pas-
$io beatissimi Laureuti. ln aliis sunt versus S. Da-
masi in laudeim S. Agnetis, in quibus sanctissimi hu
jus pontificis pietas non minus quam in ceteris ejus
carminibus elucet. Apologiam pro Dam:so aliisque
ontificibus Romanis iv srculi contia apertas ca-
umnias Ammiani Marcellini nondum dedita opera
confectam fuisse puto; neque operz nullum esset
pretiam. Carmina ipsa Damasi, edente Merenda, ty-
pographi negligentia corruptissime impressa suut, ut
editoris n:vos przteream. Versus quos dicebam in
laudem S. Agnetis correctos nunc exhibebo. litur
post hymnum S. Agnetis in Vat. D, Mar., Prag,, Rat,
ih. Wióm. codice apud Weitz., in codice Florentino,
de quo in proleg. num. 86, qui cum Urb. consentit ,
inseruntur versus sequentes. lersus Constanting,
Constantini filie , scripti in absida basilicie quam con-
didit in honorem S. Agna virginis. Constantina. Deum
venerans, Christoque dicata, Omnibus impensis devota
D mente paratis, Numine divino mullum, Christoque ju-
vante , Sacravit templum victricis virginis Agnes. Tem-
plorum quod vincit opus, terrenaque. cuncta, Aurea
qua rulilant summi fastigia templi. Nomen enim Christi
celebratur sedibus istis, Tartaream solus potuit qui vin-
cere mortem. Invecius calo solvs inferre triumphum.
Nomen Ade referens retro ciet omnia membra, A mortis
tenebris, et ceca. nocte levata. Dignum igitur munus,
martyr, devotaque Christo, Ex opibus no-tris per se-
cula longa tenebis, O felix virgo memorandi nominis
Agnes. Plerique filiam hanc Constantini vocant Cou-
stantiam ex actis non authenticis. Sed vel utrumque
noinen liabuit, vel vocanda potius est Consiantioa,
ut ex primo versu liquet : Constantina Deum. Idem-
que nomen legitur in primis litteris versuum primo-
rum undecim : est enim carmen acrostichum. Ac for-
δ04
AURELII PRÜDENTII CARMINA.
En
55
EPILOGUS.
19925 Immolst Deco Patri
Pi^s, fidelis, innocens, pudieu:,
1998 Dons eon eientix,
Quibus beata mens abundst intus.
COMMENTARIUS.
(asse legendum erit Constantina Deo venerans, Chri- A qui sumpserunt ul hanc odam, quz in nonpullis eo-
s*oque dicata. Nam primz littere trium versuum ex-
tremorum faeiunt Deo. De hae ecclesia S. Agnetis in
vi» Nomentana agit Ciampinius de Saer. Edif, cap.
9. Lectiones varix codicum sunt. In titulo Widin. in
henore S. Agnes virginis. Vers. 1 Vat. D, Dei, pro
Dewn. Xors. ὃ Widm., opes pro opus. Merenda, ter-
renaque juneta. Vers. 6, Merenda in textu, awreanam.
Veis, 7, Moreuda, fassigie tecti. Vers. 9, Widm.,
Prag., Mar. recenti manu, Merenda, solusque pro so-
κε. Uib., solus qui. Rat. non bene pro diversa scri-
tura, vecius; supra, invecius. Vers. 10. Corrupte
at, D, Nomen ferens. retorquet et. omnia membra.
Kat., Numina vera ferens retro ciet omnia membra,
quod videtur esse supra in Vat. ls. In eod. Rat. cha-
ractere minutiori subscribitur : Nomen Ade refercns
detorquet et omnia membra : οἱ ita edidit Weitzius ex
Widm. In Praz., Numen ad ethra ferens post se ciet
emnia membra cum glossa Ciet, id est vocabit. μι Mar.
a correctore erat factuin sopra Numen ad ethra ferens
retro οἷοί omnia membra. Merenda, Urb., Nomen ad:
huc referens, et corpus, et omnia membra. lia etiam in.
Florentino codice. In nonnullis editionibus hij duo
versus Nomen, ot Α ortis desiderantur. Vers. 11,
Vat. D. depravate, ame tenebris pro a mortis tenebris,
Vers. 12, Merenda in textu, dignum Agnes munus.
Sequuntur versus S. Damasi hoc titulo in Mar. et
Bat, : Hem Domosi Pa; «c versus de eadem : quos ta-
men ego exseribam ad ectypum ari incisum in dis-
seritatione Dayeriana de &. Damaso ex archetypo in
ecclesia S. Aznetis via Nomentana : Fama refert san-
celos dudum retulisse parentes Agnen, cum lugubres
canius tuba couerepiuisset. Nutricts gremium subito li-
guisse puellam, Sponte trucis calcasse minas, rabiem-
que tyranai, Urere cum flammis voluisset nobile corpus,
Viribus ipumensum parvis superasse timorem, Nudaque
profusum crinem per membra dedisse. Ne Domini tem-
plum [acies peritura videret, Ó veneranda mihi, sanctum
decus , alma pudoris, Ut Damasi precibus [aveas , pre-
dicibus liymnum Epiphania sequitur, tanquam pra-
fationem libri Peristephanen buic libro przfigerent;
sed notandum est hoc discrimen , quod hymnus de
Epiphania in quibusdam codicibus claudit librum
Cathemerinon, in aliis librum Peristephauon. Gise-
linus diserte affirmat if suo codice et m Doveutriens)
libro Peristephanen hos versus pr:efigi : quam cello-
cationem probat, quia Prudentius ait troch»os et
fambos se Christo consecrare, et liber Peristephanea
ex trochzis et iambis maxime constat. S:d, wt dicam
ad vers. 7, Prudentius versus quibus hzec oda constat
nominat, non autem a!ios libri Peristephanen intelli-
git. Addit Giselinus nullum esse aliud opus cui proc-
miwm non dederit suum. Sed przeterquam. quod Da-
tocheeo nullus est prologus, libro Cathemerinon non
e»t alia przfatio nisi ea qua reliquis operibus come
munis est. Et sicut liber ille primus. prologo com-
muni incipit, ita liber hic ultimus, qui est.de Corooit,
congruenter epilogo communi concludetur. Heinsius.
fassus est nullum suerum codicum martyribus dicato.
libre hanc oden preeponere, neque Puteanum, ncque.
Ambrosianum , in quibus initium libri Peristephanoan
erat; sed hxc ode non comparebat. In Osonio, uti
apud Aldum, elaudebat agmen poematum omnium, le.
Rotiendorphio inter libros adversus Symmachum, e$
Dittoch:eum , legebatur : ex quo editiones nonnulla,
uli etixm vetus codex Nomseianus pra fationem Ditto
ehai faciunt hanc odem. In Addendis confirmavit.
lleinsius plerosque vetustos codices epilogum volu-
minis, hanc ipsam oden facere, et ad pristinum locum,
unde exsulabat immerito, esse postliuminii jure revo-
candam. Inscriptio in. Egra. erat, Incipit de opusculis.
suis Prudentius. 1n 'Thuau. ac priore Boher., De oyw-
sculis εἰς Prudentius. In Rott. , Incip:t de opusculit
suis. ln Tliuan. carmen dicitur iambicum nizxtum. Ab.
Aldo inscribitur Ode, in qua poeta de se loquitur. μὲ
codice Florentino, ubi hi versus post librum Periste-
plianon collocantur, hic est titulus, Jmmolat opuscult
cor, inclyta martyr. Vers, 4, Prag., Widm. , flevisse C sua Deo Prudentius, et primus versus est Pius, fid.lis,
pro retulisse, Urb. male, sanctos dudum regulis repa-
ranles. Vers, 2, Urb. menduse, Agmen, et concrepa-
pissel, Vers, 4, Mar., rabiesque. Mar. et alii, truces.
Vers, 7, Wulin. , diffusum pvo profusum. Me:enda in
operib. S. Damasi, profusos crines, Vers. 9, Prag.
eontra metrum, Agnes tu decus; Rat., Agnes mihimet
iecus, supra tu. Mar., Agues milti decus, supra mihi
ix decus, et ad oram , columenque, et palma pudoris.
Alii, O venerandum Agnes mili tu decus alma pudoris.
jn Urb. hie versus corruptasest, O veneranda m Deus
alma pudoris. Merenda et alii, inclyla virgo. Porro v.x
dubium est quin versus superiores non minus quani
bi auctorem babeant Damasum. De voce (ugubres,
primis dualus eorreptis, dixi in Comient. ad vers.
19 hymni 9 Carl. Apud profanos scrip!ores occurrit
eliam salubr.s secunda correpta, ut videri potest in
Anthologia Burmanni. In Vat. B, Mar., Weitz. post
lios versus sequitur byimniug S. Eu'alie. In aliis Epi-
ljo:u e x
Yen. 4, In. Alexandr. titulus est, Epilogus, id est
clausula vel finis libri. Y Vat. D, lHucipit de opusculis,
Patri Deo immolat, per trocheum et trimctrum endeca-
ayllabum, Ponitur ante. Dittocl.yum, sed. tanquain
conclusio libri Peristephianen, qui prsecesserat, siqui-
dem in fine legitur Finit Peristephanon. Incipiunt Ti-
lali historiarum. In Mar., Incipit de opusculis suis.
Trocheum trimetrum endecasyllabum, Ponitur ante Dit-
tocieum, et post bymnum de Epiphania : sed hymnus
de Epipliania in lioc codice, ut in aliis, ultimus est in
libro Peristephanon. Fortasse linc occasionem ali-
»
De epilogis poetarum agit Scaliger lib, 1 Poetit,
cap. 55. Ait ciausiones sive epilogos separasse Iferu-
tium, Exegi monumentum ere perennius ; etvOvidiam,
Jamque opus ezegi-: non separasse Virgilium in Georg.,
lilo Virgilium. Àt iuter Ovidium et Virgilium vix ul-
lum discrimen agnoscitur. Aliud pii epilogi exempluae
praebet Juvencus noster, quem libenter describerem,
pisi jam ad finem ipse properarem. Nonnulli scripto-
res Hispani soculi xiv, in operibus vulgari lingua
eonscriptis epilogum vocabant ultilogum, rationemque:
banc reddebant, quia praefatio vocatur prologus:
quam putidam elegantiam merito posteri non sunt
imitati. In plerisque deest hic primus versus Immolat
Deo Patri, ut in aliis postremus, Quo regente viei-
mus, Giselinus versum primum e ms. descripsit,
quod ad sententiam omnino desiderari crederet, et.
necessuni es-et, carmen iambicum orationem sempcr
finiens rosteriore loco poni, ad illus Horatiani fee
mam : Non ebur, negue aureum. Mea renidet in. dome
lacunar. Ultimum versum exemplo Manutii, ut spe-
rium, rejecit, Exstat versus ille priinus in. Rou.,
Weitz., et plerisque edd. Guldastus legit /mmolat
Patri Dco. Existimo in multis codicibus deesse, quit
in titulum. ipsum invectus est, ut in Vat. B, Incipit
de opusculis Patri Deo immolat, eic. Fortunatus hos
versus, ut puto, legerat post lib. Peristeph., et in
his versum /mmolat Deo Patri : hoe enim innuit, cum
ait in przf. Vite S. Martini : Martyribusque piis sa-
cra hec donaria mittens Prudens prudenter. Prudentius
immolal actus.
δ 194977 Alter ct pecuniam
ftecidit, unde v ctitent egcni :
Nos citos l»mbicos —
Sacramus, et rotatiles troclimos,
Sanctitatis indigi,
Nec ad levamen pauperum potentes.
Approbat tamen Deus
Pedestre carmen, οἱ benignus audit.
δι divitis domo
Sita esl per omnes angulos supcllex.
Fulgel aureus scyphus,,
Nec zre defit expolita pelvis :
19998 Est et olla fictilis,
Gravisque, et »mp!a argentea cst paraysis.
- Suat eburnà qua plam, |
Nonnul'a quercu sum cavata, et ulino.
15
90
EPILOGUS.
594
. Omne vas flt utile
Quod est ad usum congruens herilew :
ln-truunt enim domum,
Ut empta magno, sic parata ligno.
Me paterno in atrio,
Ut obsoletum vasculum, caduc's
Christus aptat usibus,
Sinitque parte in anguli manere.
Munus ecce fictile
Inimus intra regiam salutis ,
AtUtamen vel in&ámam
Deo obsequelam praestitisse prodest.
1299 Quidquid illud accidit,
Juvabit ore personasse Cliristum,
55 Quo regente vivimus.
GLOSSA VETERES,
41. Arprobat, laudat, l.
91. Maguo, scilicet pretio, 1.
25. In a:rio, intra. Ecclesiam. 1.
20. Ohsoletum , vitiis. — Caducis , vif bus, 1.
$1. Vd, eium, 1.
COMMENTARIUS.
7. AM. contra. metrum ,. ambos pro tambicos. In
nonnullis editionibus scribitnr iambicos cum j con-o-
nante, quod carminis lex respuit. Iis duobus versihus
expl cat Prudentius, quo metri genere nunc scribat,
οἱ hymno Ὁ Cath., vers, 28, Sertaque mystica dacty»
fíco; hymno S. Eulalixe vers. 209, Texta feram pede
dactglico; hymno S. Frnetuosi. in fine, Dulces hen-
decasyllabos revolvens. Vocat vero iambicos cios, ut
3Jloratius in Arte poetica , Syllaba longa , bre:i sub-
fecta, vocatur iambus, Pes citu. Et ibidem, ut corri-
git Barthius lib. xvi, cep &, Arthilochum propero
rabies armavit iambo. Alii legunt. proprio. Ausonius
522 Psych., Dertramque pai apside jungit.
95. 1n. Vat. B ex inferunt recte factum. instruunt,
quod verbum aptissimum est.
: 9V, Vat. B mendose, porato.
95. Bivarius suspicari voluit me materno, inepto,
et nescio quid meditans nugarum de Ecclesia C:esar-
augustana D. Virgiuis de Columna nunenpatz, quai
hoc loco a Prudentio laudari somniabat. Qua de re
dixi num. 58 proleg. a
$6. Gis. et nonnulli vulg., rascnfis , mendosc. D^
humilitate Christiana Prudentii ex hoc aliisque loeis
satis in prolegomenis locnti sumus. Vide tbi nam.
epist. 21, Iambe, Parthis, et Cydouwm spiculis, lambe, (» 46 it not. a (huj. ed. col. 597, n. a), verbs Barthii,
pinnis alitum velocior, Padi ruentis impetu torrentior,
Magna sonore grandinis vi densior, Flammis corusci
fulminis vibratior.
8. Trochzi recte. dicuntur rotat'les , quia nomen
habent ἃ trocho, sive rota. Cicero lib. «t: de Üratore :
Kambum e! trocheum. (requentem. segregat. ab oratore
Aristoteles, Cotule, vester : qui natura tamen incurrunt
épsi im orationem , sermonemque nostrum ; sed sunt
insignes percussiones eorum numerorum , Εἰ minuti
40. Ex hoc versu colligunt aliqui Prudeutium divi-
tiis non abundasse : οἱ satis verisimile est, eum, cum
ad severiorem vitaih animum applicuit, ut honoribus,
It^ etiani divitlis, si quas habebat, renuntiasse. (Ὁ -
terum in hac oda imitari videtur Horatium lib. iv,
oda 8, Donarem pateras, grataque commodus, elc.
41. Vat. B, apyrobet, non ita bene.
43. Ex Apostoli Epist. 1l ad Timotb. cap. w, vers.
20, [n magua autem domo hon solum sunt vasa aurea
et argentea, sed εἰ lignea et fictilia; et quzdam quidem
ix honorem , quzdam autem in. contumcliam. Ea'em
Apostoli similitudine multi alii usi sunt. Walafridus
Strabo Prudentium certe legerat : Ditis heri locuples
capit aurea vasa supellex, Argenti species; annumerans
- earias. [lac ecdem non ficta [uto , non lignea spernit
^ « Se
Vascula, sed propriis mancipat officiis.
16. In Mar. prius erat, Nec non are fit dita pel-
eis, quod recte emendatum est supra. Goldastus pro
div. script., Nec edere (i expediia pelvis; supra, ex-
polita. Tene quod a nobis editum est. Defit pro deest
usurpav;t etiam Prudentius Cathem. 4 , vers. 85, el
Apoth. vers. 812.
17. Mar., aula; supra, olla, probe. Weitzius per-
peram excudit aula.
48. Vat. li, paripsis. Mat., Rat. , Rott. , parabsis.
Plerique , parapsis , ut Ox., Thuau., Bong., Weitz.,
Heinsius, Gisclinus, paropsis. Vide coment. ad vers.
qui hane oden summis laudibus cvehit.
97. Rat., abdat pro aptat; ct vers. teq., einatqu:
pro sinitque. Utrumque probabat et prz ferebat Ma-
riettus.
29. Fideles illustres caritate sunt vasa argentea et
aurea; [ragiles inlirmique in fide et justitia sunl vasa
ctitia.
92. Obsequela, sive scribere malis cbsequelfe, po-
nitur pro obsequium. Sic Lucretivs carcerem vocavit
(uelam sceleris pro luitione, Vide Gifanium im ie-
dice, qui alia exempla exbibet in CusTopgtA , Con-
FUCELA, ClC.
93. lHleinsius prztulit cum Thuan. , Quidquid Π κά
eccidet pro accidit, quod exstat in plerisque. Barthius
loc. eit. non intelligit αυ ἃ velit sibi Quidqmid Hid
accidit, et legendum putat, Quidquid illi ut accidat :
nam quidqwid significat quodcunque. Nemesianus
ecloga 4, Te quidquid carminis Echo fiespondent silecr.
Ita autem ordinat versus : Inimus inira regiam salntis,
Quidquid illi ut accidat, Juvabit ora personasse Chri-
sium, Quo regen:e vivimus : AUamen vel infimam Deo
obsequelam prastitisae prodest. Quocwnque loco vilitas
ncstrorum carminum in Ecclesia Dei cellocabi ur,
hos tamen ipsos, nostra ora ea composuisse et ceci-
nisse juvabit. Dubitat an. melius legendum slt ora
quam ore. Verum, ut tanta Seripturz varietas inve-
hatur, nulla idonea eausa ostenditur. Nam scntetitfo
hujus versus est, Quidquid sit id, quod a cidet, chm
regiam salutis iniero. De versu vero Nemoesiani, qui
obscurus est, et fortasse corruptus, vide notas Petri
Burmanni in edit. Poetar. Latin. minerum , qui di-
versam explicationem affert.
$4. Rat., personare; supra, personasse, quod pro.
bum est. 8e Horatius dixit sonaturum, Plinins Junior
juvaturi. Vile. comment. ad vers. 760 hymn. 410 Pe.
risteph., ubi aliqui legent crepasset, alii cremásset.
$92. Hunc versum omittunt AW. , Gi«., He ns., Yec!.
595
DRACONTIUS.
596
COMMENTARIUS.
et alii. Sed cum exstet in Vat. D, Mar., Rat., Sich., A natissimus poeta, vers. 4 hymn. 8 Cathem., Christe,
Alex. et aliis , juvat illum proferre. In uno Vat. vidit
Teoliu« Quo regnante. vivimns; aed. metram poscit
regente. lleinsius, eum in oit. et Ox. lhutic versum
invenisset , δῶν nonnulla hujus cariminis deesse.
Certum quidem est Ioratianam bujus generis odam
8 lib. i 12 esse dispositam, ut a versu breviore in-
cipiat , et desinat in longiorem. Sed cur alio. modo
versus ordinari non. poterunt, si malit poeta?" Bar-
tius. affirmat hunc. versum plane f?rudentio dignis-
servorum regimen tuorum, Et est sensus, qui rex si-
mul ces et vita nostra. Denique animadvertendum
esi! Prudentium carminibus suis fastigium imponere
eadem ferc sententia quam in prafatione expressit :
Hac dum sciibo, vel eloquor, Vinclis o utinam corporis
emicem Liber, quo tulerit. lingua sono mobilis ultimo :
S. Hieronxinus epist, ad. Demetriad. im finc simili
sententia ait: Nihil aliud noverit lingua, nisi Christum
Nihil possit sonare, nisi quod sancimm est.
simum esse, Sic alibi ait, ut sti perpetuo similis or-
ANNO DOMINI CCCCXL.
DRACONTIUS.
(Juxta editionem Are«ali. )
C pistola Bebicatotüx.
Eminentissimo et. reverendissimo principi, et D. D. Francisco Antonio de Lorenzano
εἰ Butron, S. R. E. presbytero cardinali, archiepiscopo. Toletano, Hispaniarum primati,
cancellario majori Castelle, pracluri re;ii ordinis Hispanici Caroli 111 magna cruce insi-
gnito, etc., Faustinus Arevalus. .
4. Veterem. Christianum poetam Dracontium, quem inter Patrum Toletanorum opera typis
elegantissimis recusum a (e, eminentissime princeps, superioribus annis acceperam, li
serito nunc tibi reddo ad codices manuscriptos bibliothece Vaticana, «ut tibi morem gererem,
diligenter recognitum. Percommodum vero, pergue jucundum mihi accidil, ut hoc ipso tem-
ore Gregorius Alfonsus Villagomez, et Lorenzana, tuus ex sorore nepos, archidiaconus Ca-
atravensis, Romam accesserit, vir ornatissimus, atque iis animi virtufibus, iis ingenii doti-
bus, et doctrinarum praesidiis instructus, qua ut tibi maxime carus sit. efficiunt : in cujus ego
manum Dracontium de manu. trado, ut hac etiam ez parte meus qualiscunque in. poetam
doctum et ingeniosum labor gratus tibi adveniat, quem alioqui jure tuo a me posses repetere.
Ac tametsi Dracontium ita, ut vides, a me recensitum tibi non deberem, ut. multis equidem
debeo nominibus, tamen cui alteri potius luce denuo publica donatum offerrem? Utinam ea
epera quam in eximio poeta illustrando collocavi, u£ tibi debita est, ita etiam te tuoque sin-
gulari merito, doctrina, integritate morum, digna esset!
M. Cum enim prisce illi avite Legionensi nobilitati que Maurorum jugum ab Hispanorum
cervicibus in primis excussit, reliquas virtutes amplissime tue dignitati consentaneas cumu-
latissime adjunxeris, divinarum Litterarum adeo diligens cultor, et munificus patronus existis,
ut decessoribus tuis, Montanis, Helladiis, Eugeniis, Ildefonsis, Julianis, Cisneriis, te vet
conferre, vel praeferre etiam possimus, ceteris prasulibus qui sunt quique futuri sunt, ad imi-
tandum, vel certe ad admirandum proponere. Longum profecto est, et. in re perspicua non
secessarium, immortalia tua merita in ecclesiastica doctrine studiosos commemorare, omnino
sero de iis tacere, quando hic mihi locus opportunus oblatus est, nefas esse arbitror.
IM, Etenim in prastantissimo sublimiorum disciplinarum curriculo ecque pars est aliquanto
illustriorquam tu, eminentissimeprinceps,nondico ingeniiacumine, judicii gravitate, industrie
constantia gloriose non decurreris, verumetiam monumentis edendis qua antiquis, quarecentibus,
ua tuis, qua alienis, non nobilitaveris, provexeris, auxeris? Atque ut preteream sacrorum
Jibliorum studium, ad quod pertinet nos solum Analogia Veteris et. Novi Testamenti auctore
Martino Becano, tuis sumptibus bono publico recusa, sed. et multa alia ex iis que indicabo
prima mihi ante oculos obversatur Rerum Liturgicarum Scientia, qua fides catholica mazima
ex parte continetur, consensu velerum Patrum, el ipsa won interrupta seculorum successione
stabilita, vel potius unanimi omnium Christianorum voce decantata.
IV. Magno exterarum etiam gentium plausu celebratur politicus ille, sed multo magis Chri-
stianus heros, cardinalis Franciscus Ximenez de Cisneros, quod Liturgiam Isidorianam,
m Gothicam alii, alii Mosarabicam vocitant, non (am Lypt4 quam eternitati commiserit.
jus tu vestigiis imistere dum voluisti, longius etiam progressus es; sive misse Mozarabicee
Ezplicationem a te elaboratam, exemplurque absolutum totius misse et Horariarum precuim
hujuscemodi liturgie Angelopoli typis expressa perpendamus, sive nitorem, elegantiam, ma-
gnificentiam Breviarii Mozarabici,quod Matrici recudendum curasti, tabularum preteren era
tncioarum artificium consideremus, sive, quod magis tuum est, peolegoimena ad. movam Àuj«s
$97 EPISTOLA DEDICATORIA. 998
Breciarii editionem inspiciamus, quibus de veteri divino officio Ecclesim Hispana tam docte
disseris, ut wihil supra.
V. Dicerem hoc quidem loco de academicis consessibus α te, princeps eminentissime, ad
illustrandam liturgiam constitutis aut promotis, nisi properantem me ad sese vocaret sum -
ptuosa et magnificentissima editio Patrum qui sedem (uam pontificalem antiquis temporibus
obtinuerunt. Quorum scriptis singularem splendorem, et lumen non solum doclis et opportunis
pra[ationibus attulisti, verum etiam subjectis adnotationibus ex intima theologia, ex multi-
plici antiquitatum ecclesiasticarum notitia, atque exquisita artium reconditarum intelligentia
profectis. Quo in gemere studiorum silentio pratereundum.mihi non est quod opera conterra-
πεὶ tui sancti Martini Legionensis, viri theodidacti, quorum editionem litterati homines jam
diu expctebant, nonnulli incassum tentaverant, tu primus ad exemplar ex chirographo aucto-
ris descriptum quatuor magnis voluminibus in publicam lucem emiseris.
VI. Neque vero pratermittere licet antiquissima novi orbis Concilia, que, dum arechiepisco-
patus Mezicani infulis ornatus esses, maxima diligentia summoque studio collecta, cat«logis
antistitum. singularum ecclesiarum provincie Mericang , aliisque insignibus monumentis
: &llustrata, typis mandasti : neque illos egregios duos doctrine Christiane populo explicanda
libros, quos catechismos dicimus, jussu et auctoritate concilii 1v. Mexicani, cut etiam. ipse
pra[faisti, tua potissimum opera juvante, Mezici divulgatos. Nobiliora ubique sunt, multo-
que gravioris ponderis vetusta Ecclesie Hispana concilia, que modo in summam redacta,
snodo perinde disposita et distributa, ut corpus juris canonici digestum est , te'Gimirum pra -
claro auspice, in communem utilitatem prodierunt. Huc etiam re[erri potest quod tot tamque
fragiticsis libris in vulgus contra religionis vel decora, vel fundamenta disseminatis sacrum
Tridentinum concilium Hispanice conversum , (tuoque patrocinio decoratum peropportune
opporueris-
Il. Illis vero munificam tuam dexteram porrigere nunquam destitisti, qui tuta tia. ad
graviora hec studia adolescentium ingenia amanioribus politioris litteratura preceptis, aut
philosophicis institutionibus deducunt. Quanquam hoc in argumento praecipuam laudem me-
fentur tlla ipsa que tu in volumine Epistolarum, aliorumque operum tuorum Toleti formis
exp esto prudentissime tradidisti, dum scilicet novam editionem Rhetorices sacre incompa-
rabilis viri Ludovici Granatensis commendas, aut de recta studiorum ralione verba (acis. ad
snajorum utique normam, quoad ejus fieri possit, accommodanda.
Il. His omnibus libenter adderem, princeps optime, singularem beneficentiam qua. meas,
quamvis exigui aut nullius pretii, lucubrationes largissime prosecutus es, si id nuno agerem,
ut fidelem grati animi memoriam et testificationem, que sane a pectore aut ore meo nunquam
aberit, ostentarem, ac non. potius ut egregia (ua in sacras. Litteras merita aliqua tantum ez
parte ostenderem. Verum hoc. etiam est bonitatis tu&, quod. in divinis his scientiis vel ipsos
conatus proficiendi premiis afficiendos esse censeas, nec modo scriptores reet maturitate com-
mendatos, sed eos etiam qui spem et exspectationem aliquam pre se ferunt, benignissime
excipias.
IX. lllud vero neque tacere debeo, neque satis pro dignitate eloqui possum, te in ecclesia--
sticis studiis promovendis, in publicandis et per Europam liberaliter spargendis tot ecclesia-
stice doctrine monumentis, ut bibliothecam archiepiscopalem Toletanam insigniter a te aw-
ctam, aliamque privalam selectam et locupletem tibi comparatam omittam, sunptu et magni-
ficentia in eum modum prodiisse, ut siquis solum oculos in hec (μὰ benefacta. conjecerit,
facile sibi persuadeat tuam largitatem ultra hos terminos progredi non potuisse : cum (amen
ea multo magis excelluerit in sustentanda multorum inopia, in calamitatibus populorum relc-
vandis, in viis publicis muniendis, in pontibus edificandis, in renodochiis erigendis, in. aliis
edibus constituendis, aut a fundamentis excitandis, quibus aegri curentur, amentibus prori-
deatur, uno verbo in publica hominum felicitate longe provehenda. [n volumine tuorum ope-
rum, de quo paulo ante mentionem feci, plures sunt epistole, quibus vera ratio traditur pro-
spíciendi saluti et commodis egenorum; sed illa mazime digna est qua legatur ac palam
celebretur epistola, qua germanum fratrem tuum Thomam, antistitem Gerundensem, eisdem
quibus tw studiis gratificandi incensum, bene de multis meritum ac merentein, ad hospitale
caritatis domum aliaque publica pietatis opera absoleenda , quamtis currentem, impellis et
gravissime cohorlaris, allatis in medium exemplis episcoporum prasertim Hispanie qui non
insanis et énvidiosis substructionibus, multoque minus sumptibus e[f..sis cum probro ac
dedecore, sed edificiis commodo publico construendis ac domibus piis fundandis quibus paupe-
ribus utriwsque sexus provideatur, pueri et puelle, viri et femina seorsum artibus vita homi-
num necessariis et opificiis exerceantur, sempiternam sibi nominis famam pepererunt.
X. His et similibus aliis tuis preceptis et cohortationibus, princeps eminentissime, expres-
sam cernere licet (ug benignitatis imaginem. Tot enim exstaM tue pia liberalitatis perennia
monumenta in. amplissima dicceseos tue provincia partim ab aliis inchoata, sed a te perfecta,
partim a fundamentis ad fastigiumate ipso per nobilissimos architectos perducta et perducenda;
tam effusa providentia cumannona ingravescit, populis pastorali tue cura commissis prospicis;
sic artes liberales, earum etiam academica schola rite instituta, in melius provehis; sic alia
epificia ad vite usum necessaria auges, ul (e uno in exemplar proposito facile osten:la4ur
quantum Christianicultus disciplina, et cleri catholici institutio inanióus impiorum quorumdqn.
ominum commentationibus praestet ad universa reipublice commoda procuranda.
eperibus
P RACONTIUS.
XI. Intelfigo, princeps optime, tantam dignitetem el magni,
600
publicis piolatíe
. Φ ΓῚ . e. nificentiam in
summatim perstrinxi, consistere ΒΟΉ posse sine privata illa continentia cateris-
[5 vir(utuwm presidiis quibus episcopum instructum esse oportet, eum potissimum qui summum
onoris gradum in Ecclesia
ispana (enet, et quem potentissimus rex catholicus Carolus IV ,
equissimus meritorum astimoter, iMer ipsa suscepti regni initia SS. D. N. Pio VI commen-
davit, ut in sacrum collegium eminentissimorum S. R. E. cardinalium cooptaretur. Verum
tantarum laudum preconium, de quibus nec breviter dicere propositum mihi est, dum aliqui.
veigebit humanitatis sensus, IIispania celebrare wow desistet, e£. per aniversum orbem C
stianum, dum stabunt sacre Littere, tuum dulcissimum et immortale nomen persogabit. .
XH. Hoc unum a te, eminentissime princeps, dum ad saere purpura osculum venerabundas
accedo, pro (ua mihi cognitissima humanitate non solum exspecto, verum etiam postulo, et, si
pateris, omni sludio contendo, ut in. Dracontii (μέ gratiam ejus editorem in tuam fidem et
clientelam velís recipere. Ex quo profecto fiet ut hic meus quantuluscunque conatus ali
δὲ tantum sperare licet, inter argumenta singulari
quar quando,
ris amoris tui, el benevolentia erga ecclesia
eticarum disciplinarum cultores, possit aliquem vel extremum locum nancisci.
PROLEGOMENA IN CARMINA DRACONTII.
Ln —
CAPUT PRIMUM.
Dracontii apud veteres prima memoria. S. Isidori de eo
testimonium. S. Columbanus plurcs vcrsus a Dracon-
tio mutuatus est.
q Exeelleniium operum ecriptores ig scriptis euis
potissimum vivere, atque ex eis solis interdum ip
publicam hominum notitiam venire, multis exemplis
ae diversis temporibus repetitis, est confirmatum.
lloc ipsum de Dracontio magna ex parte licet affir-
mare: de quo pauea, nequo satis dilucide exposita,
veteres nobis reliquerunt; recent:ores conjecturis
vom agentes alia quxdam addiderunt, sed qu» ex
mss. membranis carminum Dracontil a me nuper
repertis partim corrigi possint, partim illustrari.
Dum enim carmina veterum poetarum Christianorum
gndiquo perquiro, diligenter perlustro, et ad veteres
eodices sedulo recenseo, forte fortuna incidi in Car-
men de Deo sub Aurelii Augustini nomine in mem-
branis cxaratom, àc tres in libros divisum, in quo-
rum primo llexàemeron Dracontii jam pridem edi-
tum continebatur : initium cjusdem libii primi, et
duos reliquos libros Dracontium quoque habere au-
etorem pro certo nunc statuo, ne ;uo dubitabunt qui
argumenta mox afferenda expendent, aut integrum
epus lcgept. Ex 9 lioc poemate nonnulla lux vita ae
eonditioni Dracontii affulget ; sed mulo major splen-
dor accedit ex epistola ad Guntharium regem Van-
dalorum, quam valde imminutam, et tanquam ad
Theodosium Juniorem Augustum scriptam Sirmon-
dus aliique typis evulgarunt.
2, Nog patiar igitur, quantum in. me cit, ut tam
insignia Dracontii carmiua diutius jaceant in tenehris,
gratum, wt opinor, facturus iis qui, religiosi antiqui-
tatis amatores, veterum scriptorum, pr:sertim ec-
elesiasticorum, epera renovari et illustrari malunt,
quam nova aliqua cudi et in lucem emiui, Profecto
S2pe meeum animo cogitavi quid causa osse possit
eur tantopere priseos scriptores recentibus prafera-
mius, eum tamen illi ipsi οἱ sua cetate faerint novi, et
antiquiores alios wnice amaverint. l'ervulgatum illud
est de comoediis quod Muretus lib. xvii, cap. 11 Var.
ἃ lect, profert, ut veterum scriptorum lectionem com-
mendet, ex prologo ad Casinam Plauti :
Vino qui utuntur veteri sapientes puto,
Et qui veteres spectant libenter fabulas
Ma punc nova qu:e fiunt comavdi:s
ulto sunt nequiores quam nummi novi.
Cxterum querela bxc fait omsium ztatum, omnium
nationum, quam IHoratlus, Mártialis aliique egregie
refutarunt.
9. Neque tamen propterea jure quisquam negabit
maximo in honore et pretio habeuda esse ea fere
omnia mosumenta qua» per longam seculorum se-
riem ad nos trensiiissa pervenerunt. Cum enim an-
tiquis temporibus scripta non sine magno exscripto-
rum labore divulgarentur, judicandum certe est eos
codices, qui post muHos ab auctorum obitu annos
transcribebantur, aliquid prz se et in &e ferre quod
jawes posteriiatis possit obtinere. Certe multa que
nunc typis facile edita et magnificentissime quidem
exeusa, mternitati quodammodo commendantur, vo-
reor ut post duodecim aut quindecim sxcula patien-
ter quisquam legere sustineat, cum gratia et favor
£essabit, cum judicare libere licebit. Huic autem
prejudieio, quod antiquis omnibus scriptoribus quo-
rum exstent opera favet, 8 ad Dracentium commen:
dendum aecodit prielara de ee existimatio ex im.
períecto ejus poemate jam dudum concepia.
4. Cum vero ineunte szxeulo v florucrit Dracon-
tius, quo tempore et bon: littere vigebant, et Lati-
nilatis noa Contemnenda peculiaris quidam gustus,
C reser ia poetis, supererat, et docirina eccle-
siasticarum rerum summum apicem attigerat, noa
dubito quin tam saers quam profanz litteraturse stu-
diosi ambabus ulnis meum excipiant Dracontium.
Do cujus laudibus plura non dicam, ne forte aliquis
ex Lucilio apud Δ. Gellium lib. 11, cap. 14, opponat:
Qvidni? et soruta quidem uL vendat sorutarius sedat,
J'rafractam sirigilem, soleam improbus dimidiatam.
Quod in Drscontium multis loei& adhuc τυ ΠΩ},
multis corruptuin possit convenire. Qua in re si de-
fensione opus sit, advocabo antiquarios, qui prolixss
dissertationes, ac justa volumina de scuesis cerro-
PROLEGOMENA:
€02
e» »lieujes inscriptionis weleris verbis conüclunt; A storía Lousiaea Palladii cap. 40, et in Ileraclidis
exeHabe suctores conjeeiurarum, probabilium, va-
rarum lectionum, adversariorum, qui loca scripto-
rem obscura invenire cupiunt, ac plerumque ohbscu-
ritatem ipsi sibi fingunt, ut ingenii acumen osten-
tent. Prasio mihi erit auxilio omnis bzec manus, ac,
quod aiebat Horatius sat. 4, lib. 1:
Veluti te
Judi cogemus in. haac coscodere Lurhiam. .
δ. Scd, ut id quod in hie prolegomenis explanan-
dum suscepi exsequar, videadem es quid veteres
olim de Dracontio scriptam reliquerint, quid recen-
tes alii exeogitaverint, ut ex scriptis ejus tandem
eoncludam et ostendam quid ín bie narrationibus
tenendum εἴ, quid rejiciendum. Qui Dracontiam
Paradiso pag. 940, in Vitis Patrem Roeweydi. Sed
neque hic monacbus cum nostro Draconiio confun-
dendus est. In epistolis S. Nili interprete Leone Al-
btie lib. 1, epistola 514, dicitur imissa Dracontio ;
liv. n, epistola 537, Draconue Vindici ; eodem lib. I,
epistola 94, Dracontie monacho ; lib. u, epistola 50,
rersus Dracogtio monacho: llzc postrema epistola a
Monifsucouio in Ca!al. biblioub. Coislian. cod. 505
inscribitur B Dracontie Diacouo. Nilus quidem, S.
Jeansis Cbrysostomi diseipulus , Theodosio Juniore
imperstore vivebat; sed hos Draeomtios ἃ nogiro
diversos videri ex ejus earminibus ostenditur.
7. lgitur primus S, lsiderus Dracontii meminit,
inter ecclesiasticos scriptores eum recensens cap.
proprio nomine appelleverit , entiquierem Isidoro B 57, his verbis : Dracontius composuit heroicis versibus
reperi neminem. Exstat quidem Drocontii nomen in
codice Theodosiono, ubi plures apparent leges ad
cum directz anno $64, 5698, 567, cum vicarius Afri-
c esset, de quo videri potest commentarius Gotho-
(redi ad leg. 16 de ann. et trib. Yerum antiquior hic
est quam ut illi carmina sub Draeontii nomine edenda
εἰ νοΐ possent, nisi si forte in extrema sencctute
constitutus ea conscripserit. Quod tamen uL negem
illa me impellit ratio, quod cum Dracontius A de
zrumnis quas patiebatur multa dixerit, nihil de sc-
nio locutus est; quod minime oportuit omittere, ut
ita facilius veniam a rege Vandalorum impetraret, et
liber e carcere dimitteretur. Julianus archipresbyter
In supposititio opere Advers. 498 Dracontium poe-
Hexaemeron creationis mundi, οἱ Iuculenter quidera
composuit ei scripsit. Cura bxc scribebat lsidoras,
non alia carmina Dracontii videtor agnovisse przter
librum primum carminis de Deo, qui ἃ reliquo eor-
pore separatus jam Lunc crat, ot Jexaemerom
inscriptus; et quidem valde corruptus, ut ex alio
loco lsidori potest demonstrari. Siquidem lib. xu
Etym., cap. 2, ita habet : Jclmeumon Grece voca-
tus eo quod odore suo et salubria ciborum, et vcnenosa
prodantur. De quwo Dracontius ait : Pradicit sui'lus
vim cujuscungue veneni. Suillus autem a ctis est nun-
cupalus, Quo in lóco adaotator Grialius observat ali-
ter legi precidit pro praedicit. Gallandius in editione
Dracontii veram scripturam esse pracidit cx con-
tam, εἰ Africae vicarium eumdem bominem facit : C texta colligit; sed ex contextu ipso przíeram pradi-
sed illius auctoritas nulla est, opinio omni probabili
fundamento caret, ut dixi.
6. Alius ceris a nostro est Dracontius monet: pra-
positus sub Juliono imperatore , cujus meminit Am-
mianus lib, xxu, qui narrat eum a gentilibus Alexan-
drie fuisse occisum, quia aram in moneta quam
tegebat, recens Jocatam evertit. Assentior ctiam Fa-
brieio, qui in Dibl. med. et inf. Lat. a poeta boc Dra-
contie distinguit ium Dracoptium episcopum ad quem
data est epistola S. Athasasii tom. I, pag. 63, edit.
Momnifene., de quo confer. infra num. 32; tum cpi-
seopem Draeoatium ab Acacianis οἱ Arianis in conci-
lo Constantinopolitano depositum , de quo agunt
Socrates ib. 11, cap. 42, et Sozomenvs lib. 1v, cap.
$4. In epistula synodica concilii Alezandrini anno
362, quam Eusebio, Lucifero, etc., scripserunt Atba-
Basies cxterique episcopi qui Alexandri ὃς Italia,
Arabia, Egypto et Libya aderaut, inter eos qui cum
Athanasio scribunt nominatur Dracentius. In Vita S.
Hilarionis auctore S, Hieronymo cap. 25, mentio fit
Draeontii episcopi et confessoris, qui jussu Constantii
ad eatirum Thebatum exsulabat, Ab his omnibus, si
lamen omaes inler sae saut distineti, Deaoootium
noslrum et tempora, et rationes vitse ab eo institutze,
quatum quidem ex poemate de Deo et ex Elegia
colligitur, satis aperte discernunt, Propius ad Dra-
comtii nostri xtatem accessit Dracontius diseipulus
Pambonis abbatis, qui vir admirabilis dicitur jn hi-
cit. In suillus error manifestus est, quem neque Isi.
dorus ip-e deprehendit, Non enim de ichocumone
Dracontius, sei de Psylliá Africze populis loquitur :
Iuspreta tellure semel, sine flatibus ullis,
Sibila dum reticent, necdum serpente notato,
Przedicit Psyllus vim cujuscunque veneni.
Sigua videt medicus mortis, elc.
Et postea concludit :
Ecce genus hominum ventura scire probatur.
8. Tacito Dracontii nomine verba ex cjus elegia
protulit Isidorus lib. v1 Etym., cap. 9 : Cere littera-
rum materies, parvulorum nutrices, Ipse dant inge-
nium pueris primordia sensus. Grinlius in notis anim-
advertit versum hunc esse Dracontii lib. n de Ma-
china mundi ; ítà enim vocat ille elegiam Dracoutii.
D Legit autem ex ms. cod. Dracontii :
Cera dat ingeninm pueris primordia scnsus,
Inde fit ut przstet littera vel noceat.
Atque ita postea editum fuit in ed:tione Sirmondiana
ct Matritensi G Patrum Toletauorum. Nec displicet
quidem prees'ei, sed przferam prosit cum membranie
antiquissimis Vaticanis. Ex eadem elegia Dracontii
plures versus reperio a S. Columbano, ante S. li.
dorum nominando, acceptos, qui, ut 3 Prudentio, et
ab Octaviano ftomano (quod putat Goldastus), et ab
aliis alios, ita hos mutuatus est a Dracontio in epi-
stola ad llunaldum , quam nonnulli setho inscri
bunt:
Omnia tempus agit, com tempore cuncta trahuntur.
Alternaut elemebta vices, et tempora motaut.
80:
Accipignt sogmerta dios, noctesque vicissim.
Tem, ora sunt florum, retinet sua tempora messis,
Tempora zaudendi, sunt tempora certa dolendi.
Ver, :estas, autumnus, hiems, redit annus in annum.
Omnia cum redesat, bomini 802 non redit stas.
florum versiculorum nonnulli jam exstant typis editi
In editione Matritensi elegixe Dracontii : alios leges
in extrema ejusdem elegize parte, quam ex veteri co-
dice Vat. evanescentibus jam litteris exarato ab in-
teritu vindicabo. Sirmondus quidem in sua Dracon-
tli editiune hos omnes versus omisit : imo cum ad
primum versum pervenisset, Omnia tempus agit, lo-
eum penitus vacuum reliquit, et ad pentametrum
scribendum progressus est, Tempora sunt vit, etc. ;
et cum quinque alia disticha addidisset, flnem epi-
stole imposuit : sive quia in suo codice ita factum
DRACONTIUS.
À aut audacia inversum in mss. codd. inveniri. Sed
certe veteres auctores, qui catalogos scriptorum eon-
cinnarunt, de certo zatis ordine servando solliciti
fion fuerunt. )
CAPUT Ii.
S. Eugenius Toletanus Hezaemeron Dracontii. emen-
iU. .
40. Post S. Isidorum memoria Dracontii exstat
apud S. Eugenium Toletanum hujus nominis, ut ple-
rique exteri vocant, secundum, ut nostri malunt, ter-
tium ; et est ille quidem & tertius, nam duobus Eu-
geniis qui Gothorum tempore Ecclesiam Toletanau
rexerunt, primus Eugenius adjungendus est a S. Dio-
nysio Parisiis Toletum missus, cujus martyrium Ec-
cles's Toletana et Parisiensis celebrat, et de quu.
invenit, sive, ut ego magis credo, quia cum simul p lidumus abbas, et auctor Vite S: Gerardi meminc.
carmen S. Columbeni cum Dracontio et Eugenio
ederet, versus quos in Columbeno esse animadvertit,
in Dracontio pretermittendos censuit. Quod autem
Columbanus a Dracontio eos versus sumpserit, non
vero Dracontius a Columbano, przter rationem tem-
poris quo uterque floruit, persuadet etiam ipse Co-
]umban:s, qui in editione Goldasti ante eam episto-
lam íta lectorem alloquitur :
Que fscere meliora nequit, utor pro meis,
am dicta vetera invertere impietas mera est.
Confer notam ad vers. 219 Elegiz:, Omnia tempus
agit, et ad lib. n, vers. 41; lib. m, vers. 526, 545,
ubi alii sunt versus quos Columbanus ex carmine
Dracontii de Deo sumpsit. Goldastus et '7 Patricius
Flemiugus, qui Columbani carmina ediderunt, faten-
tur multos in co versus et quidem integros prisco-
Tum poetarum reperiri,
9. Nihilominus Columbanum inter eos non numero
qui Dracontium aperte laudaverint, uti neque episco-
pum Constantiensem Salomonem ll, exscriptorem
Papiz et Isidori, ut ait Rivinus ad vers. 57 epistole
Dracontii su: editionis : qui Salomon locum 1sidori ἡ
ubi exstant Dracontii versus de cera, transcripsit
vocab. cera. Salomonem istum non vidi. Papias vo-
cabularista verbo CEnA solum affert ex Isidoro hzc
verba : Cera materies fuit litterarum. que parvulorum
nutrices fuerunt. Rivinus in Isidoro conjiciebat cere
litterarum. matrices. Nibil mutaverim. Alios etiam
nunc prztereo qui eamdem Dracontium imitati sunt
aliquando, quos suis locis indicabo. lllud vero admo-
nebo, ipsum S. Isidorum videri ignorasse de Dra-
contio, an diaconus, an presbyter, an episcopus, an
vir secularis fuerit : ninil enim horum expressit, ut so-
let in aliis. Tacuit etiam hominis patriam, locum
ubi scripserit, tempus in quo vizerit : nam quod
nonnulli Dracontium ad sx»culum vi rejiciunt, ut
dicam num. $0, quia ab Isidoro inter Avitum et Vi-
ctorem Tunnensem collocatus est, nz illi vehemen-
ter errant; neque enim Isidorus ordinem chronolo-
gicum servare potuit, ubi scriptorum :etates nescivit,
neque reipsa voluit, ubi quo quisque tempore vixe-
rit non ignorabat, nisi dicamus etiam ordinem capi-
tum libri de Vir. illustrib. librariorum negligentia
runt, quamvis, Gothis in lllispania regnantibus, eju:
memoria et celebritas intermissa fuisse videatur.
Eugenius igitur tertius Toletanus przsul Dracoaii
liexaemeron, fortasse ipsum quod Jsidorus habuerat,
vel ex eo exemplar descriptum emendare conatus
est. Quanam vero ratione permotus id egcrit, melius
ex ejus epistola, quam subjicio, intelligi poterit.
EUGENII EPISTOLA AD CHINDASOINTDUM REGEM.
Inclyto, glorioso rerum domino Chindasu:ntho, prin-
ciii summo, et maximo regum, Eugenius vestrorum
fidelium servulus.
Clementig vestre jussis, serenissime princeps, plas
volendo deserviens quam valendo, Dracontii cujusdam
libellos multis videns crroribus involutos, Christo Do-
mino tribuente valorem pro tenuitate mei scnsuli sub
correxi. Hoc videlicet moderamine custodito, quo su
perffua demerem, semiplena supplerem, fracta consta-
bilirem, et crebro repetita mutarem. V ersiculi sane, quos
huic operi detrahendos esse putavi, el sensu tepidi, εἰ
verbis illepidi, et nulla probantur ratione subnizi : nec
in eis aliquid reperitur quo lectoris animus animetur,
aut mulceatur doctus, aut. doceatur indoctus. Et quo-
niam de die septimo prefatus auctor. omnino reticuit,
semum mihi opusculum videbatur, si non inde aliquid
in hoc codiculo haberetur. Idcirco in fine libelli, quam-
vis pedestri sermone, sex dierum recapitulationem sin-
gulis versiculis quos olim condidi, denotavi ; de die
vero septimo que visa sunt dicenda suwbnexui; decre-
tumque dival? ac si non ut volui, velut valui, consum-
mavi, implorans vestri solii prelargissimam pietatem,
ut vile servuli fidelis oblatum vestra sibi gloria. eff-
cere dignetur. acceptum, fiatque €) mihi misero. re-
pensio fructuosa laboris placida respectus vestri contri-
butio gratice vel favoris. |
41. ITuic epistole ita ἃ S'rmondo in prima edi-
tione Parisiensi promulgat:e plane consonat exem-
plar codicis Toletani , nisi quod in hoc non exprimi-
"tur nomen regis cujus jussu Eugcnius correctionem
Dracontii fuit aggressus. Duplex alia, eaque levis
discrepantia notatur ; nam in codice Toletano legitor
multis hactenus videns, et paulo post εἰ crebrius repe-
tita. 1n editione Lu;:dunensi Biblioth. Patrum 1677
po»xema verba ita leguntur. costribu.... vel. facoris
€05
PROLEGOMENA.
666
ja editione Parisiensi: omnium operum Sirmondi con- A 5, apposuit , qua ait penes sc esse ex ns. codicc To-
tributa qratia vel [evoris. In cxemplari prima cditio-
his, quo utor, vitio typorum non clare verha hac
apparent. Rivinus, qui solum Sirmondi editionem
vidit , edidit contributio amoris vel favoris. Menricus
Florez, Hispaniz saera egregius primusque auctor,
qui excerptum eorum qnx eo codice Toletano con-
titentur, manu Joannis Vazquez del Marmol descri-
pium penes se babebat, cum videret nomen reg's
initio epistolze deesse, conjecit eum fuisse Recces-
vinthum , qui studio sacrarum litterarum deleetaba-
tor. Hase conjecturam. eminentissimus cardinalis
Lorenzana, quem honoris causa nomino, ac ssepius
in hoe opere nominare debeo, in eruditis adnotstio-
nibes ad Patres Toletanos przeelarc et nervose refel-
lit : tum quia studium sacrarum litterarem Chinda-
suiatbo eum filio Reccesvintho commune fuit, tum quia
Sirmondus in ms. codice nomen Chiadasvinthi reperit,
quod p:oinde retinendum est. Equidem puto Flore-
xium editionem Dracontii Sirmondianam aut non vi-
disse unquam, aut non expendisse, non solum quia
non advertit Chindasuinthi nomen expressum in ea
esse, verum etiam quia alfirmat Dracontii opus quod
a Sirmondo editum fuit, non esse Hexaemeron, u! ab
Eugenio correctum est, sed aliud diversum ab iilo
carmine quod in codice Àzagren:i existit ; allegatque
suct^ritatem Joannis Baptistae Perez in nota ad eap.
84 Ildefonsi de Vir. illustrib.
49. Sed primo loco quxram a Florezio qui ficri
potuit ut Perezius de editione Sirmondiana loquere-
tur, cum ille anno 1597 obierit, Sirmondus vero
D:acontium an: tandem 1619 typis vulgaver.t? 10
Deinde utramque editionem consideranti, Sirmon-
dianam scilicet et eam quain ex cod. Azagrensi emi-
nentissimus cardinalis Lorenzana procuravit, mani-
festo liquet Dracontium 4 Sirmondo editum vere
fuisse, ut ab Evgenio fucrat correctus. ltaque cum
Perezius δὰ caput 44 S. llideTonsi de Vir. illustr.,
caput 37, Isidori de Dracontio laudasset, et adJidis-
set : Dracontius porro poeta, cujus hic fit mentio, jam
diu fertur impressus, non tamen ut fuerat ab. Eugenio
emendatus ; sed hanc. Eugenii emendationem vidi in illo
tetusto codice Tuizii Azagrii , cujus aupra mentionem
| feci ; laudatus cardinalis Lorenzana subjecit : Et hic
Dracontius, u! αὐ Eugenio emendatus, editus sepius
est, primum « doctissimo Sirmondo, deinde in PP.
Biblio h., tandem a nobis hic inter cetera S. Eugenii
opera supra recusus. Florezius quidem fortasse e« eo
deceptus est quod N:c. Antonius Dibl. vet. to:n. ],
lib. v, cap. 5, non satis clare explicuit, in editioni-
bus quz Sirmondiauam przecesscraut deesse episto-
lam, prologum meiricum, et recapitulationem Eu-
genii ad opus Dracontii; et lib. iu, cap. 2, cum ex
lidefonso narrasset Draeontii Hexaemeron ab Eug.-
nio correctum fuisse, et recapitulatione alque appen-
. dico septimi d ei auctum, subjunxit : Hoc ita eura-
twm opus primum prodiit Parisiis ex bibliotheca S.
Victoris. |pse cardiualis Aguirrius, qui editionem Di-
bsliothecz veteris curavit, notam margini lib. v, cap.
D
letano epistolam Eugenii ad regem (Recceseinthum
forsan , inquit, aut Chindasvinthum), prafationem ad
idem opus versibus scriptam, et recapitulationem
ad fincm libri Dracontii appensam, quo satis innuit
visam ἃ se Sirmondi editionem non fuisse, in qua
[πὸ omnia reperiuntur, et Chindasvinthi regis no-
men epistolae premittitur. Quod attinet quidem od
temporum rationem , utrique regi epistola data esse
potuit; sed de Chindasvinthi nomine, quod er ve-
teri cod. Sirmondi eruitur, dubium nullum essc de-
bet ; nisi forte dubium aliquod nascatur an vere il-
lud nomen in aliquo codice antiquis litteris exaratuir
'Jegatur.
45, Dicam boc loco de Sirmondo quod de eo ac
de multis aliis viris criticis seculi proximi ac supc-
rioris sentio; sed dicam 11 prius me Sirmondum
tanti facere quanti pancos alios; cui in judicii exacti
maturitate, et hac sacra amoeniori doctrina neminem
pref«ro. Vehementer etim me oblectat placidum et
equabile dicendi genus eliam ín contentionibus, ex
quo, si aliunde nescirem, animo eum miti et tran-
quillo fuisse comprehenderem. Sed non propterca
sine examine illico recipiendum est quidquid ab eo
ita profertur, ut ex aliquo veteri ms. videri possit
desumptum. Mitto oscitationes quasdam tulerabilcs,
quas omnino cavere bumana natura non potest, lllud
mon probo, quod spe Sirmondus aliique in lucem
scripta vetera proferebant, qoin explicatius trade-
rent quid in membranis exstaret , quid ab ipsis addi-
tum fuisset , sive ul corrigerent, sive ut supplerent,
sive ut declararent; ac nonnunquam nceqtie indica-
rent quo in loco codices asservarentur. Et illi qui-
dem securi posteritatis bona fide agebant; at nos
sape in eas difficultates incidimus, a quibus expe-
diri non possumus, quia illi, cum possent, viam non
explanarunt. Itaque Ruinartii diligentia laudanda est,
qui cum nacius fuisset codicem ms. quo Sirmondus
in edenda Notitia provinciarum et civitatum Afric:
'usus fucrat, non solum titulum veterem restituit,
verum etiam scripturam codicis alicubi adhibuit,
omissa interpretatione seu restitutione Sirmondi,
quamvis probabilis ipsi videretur. ᾿
44. Nonnulli ass-runt Sirmondum eos scriptores
edidisse ex cod. ms. bibliothec» Parisiensis S. Victo-
ris. Hoc ipsam innuere videtur Nic. Antonius. loc.
cit. Bibl. vot., vel saltem ansam errandi pra:bere po-
test. Andreas Rivinus in sua Dracontii editione dubius
haesit : Sirmondus, ait, Dracontiwm.... haud dubie ex
: Azagrii istius Hispanico exemplari , nisi fortassis ipsius
Va'icane.... publicdeit. Putabat, ut. opinor, Rivinns
: Dracontium curis Michaelis Ruizii de Azagra typis
editum fuisse. Ex Sirmondo ipso nibil liorum collgi-
tur; nam in indice operum qui simul edebat aano
1619, post nomina Eugonii , Dracontii , Martini Du-
miensis et Columbani, quos unde promat distincte
nn exprimit , solum addit : Severini episcopi doctrina
ez bibliotheca regia et monasterii Theologiensis. Tiro-
nis Prosperi Aquitani confessio ex Vaticana. Hoc ip-
Fu Pd
DRACONTIUS.
ou
ang ita repetitur in 19 cditione Parisiensi omoium A malcentar doctus, qw. doccatir indoctus. Quod judi-
operum Sirmondi cara Jacobi do la Daene anno 1697,
tot. lI, δὲ solum editor ad verbum T/eologiensis
noi2t : Nuuc Tholeia , cenobium ordinis S. Benedicti
ed Sarnum fluvium in finibus Lotharingie, et diccesis
Trevinensis. Nihil aliud expiscari potui aut ex Diblio-
theca Patrum Lugdunensi anni 1677, ubi opera Dra-
conti ex editione Sirmondiana recuduntur, aut ex
Veneta editiono emuium operum Sirmondi anno
1738 publicata.
45. In bibliotheca Parisiensi S. Victoris Montfau-
ooujus recenset Draconicium, qui est moster Dra-
tontius ; sed cum ex ea bibliotheca prodierit Dracon-
tius anno 1560 mutilus, et sine epistola, et prologo
metrico, et recapitulatione Eugenii, illum codicem
cium Eugenil an ab omnibus fuerit probatum, paulo
post videbimus. Non ignorabat ipse, in aliquocumn
reprebensionem posse hane agendi rationem incur-
rere: adeoque in secunda praefatione, ut sese exeu-
set, 8atagit. Solebant enim veteres duas przefatiooes
libris interdem prrzpopere, presertim carminibus,
In Martiali id cernere licet, ex quo ad Prudentium
pag. 252 notavi, prafationem hajusmodi simpliciter
epistolam appellari. ld confirmatur ex Statio, lib. ui
Silvar, ia praefat. Inter poetas Christianos Prudeuilus
Apotheosin duobus prologis carmine conscriptis or-
pavit. Juvencus cum uno tantum prologo editur : sod
iu weterrimo codice ms. Vaticano reg. Suec., amm.
P353, duas prefat:onos hexametris confectas, ac clare
imperfectum in ea bibliotheca adhuc servari crcden- B distioctos inveni. Ante primam legitur Incipit prafa-
dus est, non alium, ad quem Sirmondus suam edi-
tonem conformaverit. De bibliotheca monasterii
Theologiensis nihil habeo quod in medium afferam.
Magis exploratum mihi est Sirmondum editionem
suam Fugenii et Dracontii adornasso ex codice bi-
bliothec:e regix Parisiensis, quem num. 46 descri-
bam; hoc enim innuit, aut clare etiam af(irmat au-
ctor Catalogi codicum mss. ejus bibliotbecr. Sed
adhuc quzerendum superest an veteri charactere in
eo codice scriptum (uerit, Eugenii epistola ad Chin-
daswnthum regem, an ex conjectura ab aliquo re-
centiori ita appositum, aut declarationis causa a
Sirmondo adjunctum. Quippe animadvertendum est
nullam in toto opere invoniri Sirmondi adnotationem
lio, eaque absoluta tei profatio. Hunc codicem se-
quar in ea quam molior editione Juvenci ad veteres
codices s4que editiones recogniti, perpetuisquo nolis
illustrati. Arator duas elegias Aotibus apostelorum
praefixit : scd cum altera data sil ad Florianum abla-
tem, aliera ad Vigilium pontificem, et utraque sit pro
epistola dedicatoria, existimo Áratorem unum exem-
plar Vigilio cum epistola ad eum dedisse, alterum
Floriano cum epistola ad ipsum. Nunc certe π08-
nulli duabus epistolis dedicatoriis sua opera muniunt,
vel morem veterum $ecuti, vel qualihet alia ratioue
permoti. Sedulio tres prafationes aliqui imputant,
14$ rrimam oratione soluta ad Bonifacium, alteram
versibus elegiacis, quibus de suo Opere Paschali le-
. qua sciri possit an aliquod verbum obscurum aut C quitur, tertiam, qux dicitur Dedicatio ad Theode-
corcuptum mutaverit aut correxerit. Quis autem sibi
persuadeat codicem ita omnino esse scriptum, ut
8 Sirmondo editus cst? Crediderim facile Sirmon-
dum nihil au-um nisi ex justa causa aut. probabili
conjectura. Sed nostra interest scire quid certo ex
fide mss. tegendum sit, quid congruenter recipiendum
ex conjecturis editorum. Quam multa passim profe-
rimus tanquam explorata veteris alicujus scriptoris
verba, quixe fortasse ejus non sunt, sed primi cdito-
ris, qui locun mutilum, diificilem, vitiatum $uo
marte supplevit , declaravit , emendavit * Neque ta-
men plerique hujuscemodi editores cum Sirmondo
eunt comparandi. Qux a meita sunt disputata, 19 nou
ut Chindasvinthi nomen rejiciam , sed ut illud caute,
et donec aliud constet , retinendum eese concludam : D
tam ut ad codices Dracontii diligentius quarendos
et conferendos, si qui alii adhuc sint, llispanorum
industriam excitem.
16. Ex epistola Eugenii patet quid in Dracontio
esmendando ab ipeo prastitum fuerit. Putant enim
nonnulli nihil aliud egisse Engenium, nisi ut codi-
cem, vetustate οἱ librariorum negligentia vitiatum,
eorrigeret, Sed aliud sibi volunt ea verba : Super(Ina
demerem, semiplena supplerem, fracta constabilirem,
et crebro repetita mularem : tum eliam. quod addit de
versiculis, quos subtraxit, quia e£ sensu fepidi, et ver-
bis illepidi, et nulla probantur ralione subnixi, nec in
eis aliquid repcritur, quo lectoris animus animetur, aut
sium Augustum. Verum hzc Dedicatio in nullo codi-
cum Vaticanorum, qui Sedulii et de Sedulio non
pauci sunt, a me reperta est, et Sedulius diversa
ratione metri leges sequebatur.
17. llis veterum poetarum exemplis ductus Euge-
nius prima przlationi alieram subjunxit, qua se-e
excusat quod Dracontii poema emendaverit, Ea au-
tem ila habet in utraque editiohe Sirmondiaua, ct
Matritensi sine ulla discrepantia, ut a nobis boc loco.
repraesentatur.
Principis ipsignem faciem visure, libelle,
Cujus ad imperium meruisti Sorde carere
Et espere nitidam longo post tempore pallam,
Coperis ut limen aulis regalis adire,
Atque auro pe radiantem bacis scdem,
ncipe quam primum vere grates,
Errorum quod nube carens corrertus haberis :
Dein prostratus humi veniam deposce precalu,
Latorisque tui solers patronus adesto ;
am placidus, ignoscat mente benignus,
uod te sordidulufn dum conor rite lavare,
Ásperius impressa manus tenuando polivit.
At si de plebe quisquam livore perustus
Dixerit : Et quis est, veterum qui carmina muiat?
Scribit qui levibus epigrammara vana libellis?
Noverit boc ipse, nusquam culpa putater,
Quam non velle videt, sed major jussio cogit
Denique jussa bona dum promulgantur agcen:la,
Qui à t, sapiens, qui vul contemnere, demens.
uod si Virgilius, et vatum summus Homerus
eusuram meruere novam post fata subire,
Quam dat Aristarchus, Tucca, Variusque, lrobusque,
Cur dedignetur, quod jussus principe magno
Parvula preparui Draconti carmina libri
P'arvulus Eugenius Bugarum mole piovi?
18. 16 In versu 17 obscurum cst quam non sl
ΡΗΟΒΕΟΘΜΈΝΑ.
010
videt; et fortasse Eugenius seripeit velle meum, ant A predicare, ia libro prumo hominis erestienem , 94que
velle sum, aut velle ἡδεῖ. Poete Chri-tiani velle pro
voluntste; possc pee potestate usurpant, Vide vers.
567 lib. r Dracounit, Velle pares, et nolfe pares. € -
tera eommode proceaunt, nisi quod sxpius ratfone
solius csesurze brevem producit. Risinus in emenda-
eis, nescio eur vers. 3 eorrexerit Et nitidum capere
longo, pro Et eapere nitidam longo. ldem, ibid. vers.
45, pro et quie est posuit et quimam est; sed in Eu-
genio mirum vider? non: debet quod produxerit quis,
ct frigidum est quimam est hoc. foco. In Rivino niti-
dum mendwur videtur pro nitidam, Prima in Dracontt
corripienda essct, si ratio nemiis insp:eistur : sed
poetz Christiani in nominibus propriis magnam li-
centiam sib. 'arrogabant. Observanda est ctiam phra-
sis summus catu, ut apud Prudentium Psychom.
vers. 530 magnus discipulorum, vel, ut mulil legunt,
summus discipulorum. Virgillt /neidem Tuceam, οἱ
Varium jussu Augusti leviter correxisse, atque ita ut
nihil addiderint, neque versus imperfectos complc-
verint, in Virgilii Vita, quee auctore Donato circum-
fertur, traditem est. M. Valerius Probus notas ín
Bucolica et in Georgiea Virgilii seripsit. Rivinus in
ewendatis pro Tucca, Variusque, Probusque correxit
Variusque et Tucca. probisque 7 videtur enim velle,
probus accipi pro adjectivo, quod cum T'ucca cohiz-
reat. At quid sibi tuuc vellent dux illze conjunctio-
ues et Tucca. probusque? Aristarchus ita Homeri ver-
sus corrigebat, ut ifomeri esse negaret quos non
probabat. Apertius alii censuram in Homerum ezer-
ca omnis quc propter liomines sex iftis primis diebus
Deus feeit, diligenter exposuit, quoniam ex epifieio
fez dierum argumentum suum insigniter illustrare
poterat: tum duobus reliquis libris alis Dci opera ex
Veteri Noveque Testamento ia. eamdem sententiam
persecutus est. In ipso libro primo, atque in ipsa bu-
jus libri perte, quam Eugenius recensuit, ultra sex-
tum diem Dracontius longe progressus fuit, Deseribit
epim primos parealcs in paradise jam eelleeates, eo-
rumdem pcccatum ,. seuteutium Dci misericordia et
justitia temperstam, qua ὁ paradiso sunt ejecti, sed
simul in eorum usum. naUira ju.sa. cst. opera. sua
exercere per miras ac variae rerwm» wiensitudinos ;
qua occasione de resurrectione corporis humani
B exemplis e natora petitis edisserit.
20. Rcceapitulationem Draconti Fuzenias 808
sponte conscripserat, prie-«quam vex negotium Dra-
contii emendandi illi injunxisset. fTujusinodi recapi-
tulationes poetiratum veterum plurinze exstant, sci-
lieet argument rertmr paucis versibus comprehenss.
Gra:ci perioehas vocant. quales in Ilomeri lliadem
seripsit. Ausonius, in Terentii comeedias Sulpicius
Apollinaris, in Virgilii Georgiea ct Aucidem plures,
ut videri potest in Collect. Pisaur. vct. Poet., tom.
IV, pag. 472:seqq., et in Anthol. Burmanni. In poetis
Christianis non. sunt ila. frequentes perioehee. ἢ}
In bibliotheca Vatieana codex Palatiuus num. £717
liabet Aratoris opera, qu» cum aliis mss. contuli, in
quo leguntur duo. versiculi rhythmici initio uniüscm
Cuerunt : nec desunt. qui tot in eum aliorum emen- C jusque capitis, quibus argumentum exponitur. Aurora
datíones confectas putent, ut opus multorum potius
quam unius auctoris censendum sit. In percelebri
controversia de veterum libris corruptis non levis
d fiicultas.ex hac par:e ercari potest, quod inulti s:bi
licere putarent aliorum opera in meliorem formam
redigere, hoc est, si loqui simpliciter volumus, cor-
rumpere. Neque vero credendum es!, omnes qui an-
tiquorum scripta emendabant eo animo ingenuo fuisse
quo fuit Eugenius, nec tam probabili ratione permo-
10s, ut'ausum suuta fateri non. erubescerent. Verum
ex bac ipsa pra'fatione recte arguitur, 16 etiam tunc
vitio datum fuisse veterum: se:iptorum codices sine
justia causa interpolare :
Εἰ quis est veterum qu) carmíioa mutat?
]atoleraudu:n certe esset, si ita veterum scripta mu-
tarentur, ut codex sub alicujus cerii auctoris nomine
proferretur, quin de correctione ab alio adhibita con«
starct.
19. Eugenins: non solum poema Dracontii emen-
davit ,, verum etiam recapitulationem et supplemen-
uude die seplimo addidit, quoniam sine aliqua diei.
septiuii comipemoratioue opus senum, ut ipse loqui-
uir, vel semiplenum, ut ait lldefonsus in Eugenii elo-
gio, illi videbatar. lvevera in Dracontii poemate in-
tegro, ut a me editur, nulla ratio diei septimi baberi
dehnit; cum.enim Dracoatii scopus esset. bonitatem
Dei erga homines ei justitiam, se.! benitatem maxime,
etiam Petri higensis suas labet recapitulationes
utriusque Testamenti, quas ex mss. cdidit Ley-erus
histor. Poet. med. zvi pag. 703. Is est Petrus ille do
Riga ab opere Aurorarius dictus, qui inagna ex parte
adhuc ineditus est, quxmvis plenam ejus editionem
malti sint polliciti. Roin: ea egregie ad exitum per-
duci posset ; sunt enim mulit codices mss. ejns operis
non solum in bibliotheca Vaticana, scd etiam in ta-
bulario basiliec Vatieanc S. Petri. in aliisque Urbis
bibliotheeis. Ad: mens manus, dum aliud quao, ve.
nit eodex bibliethec Vatican:ze, quem multo auctio-
rem deprehendi quam sint codices a Fabricio in Bibl.
Lat. med. et iuf. vi laudati. Ex eo clare colligitur
earminz in Novum Testamentum ejusdem Petri opus
D 6:86, quod multi in dubium revocaverant.
21. Igitur recapitulationem Eugenii cum supple-
mento ad Dracontium nunc adjiciam ; decrevi enim
omnia qu» de Dracontio Eugenius scripsit, in hs
prolegomenis producere, et his locus non videtur
esse alienus, ac fortasse ailus opportunior nou occur-
ret. Nam diversa leetiones ας in opere Dracontii
sb Eugenio emendato, οἵ in membranis Vaticanis
observantur, melius sub ipsis versibus proferentur.
Primus in orbe dies lucis primordia sumpsit,
Aiter splendifluis celum tirmavit ip oris;
Tertius undivagum mare dat cum germine terrse,
Quartus babet Pha»bum, luo3mque, et sidera coli;
Quintus plumigeras vuluctes, piscesque natantes;
Sextus quadrupedes, reptaus, hominesque sagaces ;
Septimus est Domino requies his rite peractis.
no DBACONTIUS. en"
Non quia Cuactipotens lanmana more laboret
Actibus, sut fessus quxrst requiescere tandem,
(ui semper requietas acit, Luciaesqee quieseit.
Sed quod sacra quies typicis adoperta mutis
Multa gerat sijmis et paudat mystica nobis,
Dicta Dei requies, quod rebus iure ereaudis
18 Ipsa ne αν fuerat, cunctis et maxima finis :
am nova queque flunt, jam tunc ordita probantur.
Dicta Dei requies, quod nostra redemptio Christus
In carne veniens, et carnis vincla resolvens,
Hoc redeunte die, felici morte quievit,
Ineta Dei requies, quod uós post mille labores
Solus ubique foyeus in se requiescere cogit :
Nee datur ulla quies miseris, nisi els ipse.
Dicta quoque est requies, mundana actio prseseos
Post sex states quas wundus iu ordine currit,
Otia percipiens zeterna pace quiescit. ——
Dicta quoque est requies, que mobis ultima sors est.
Nam vit:e eursus mundane molis ad iostar.
Mex sunt zetates homiul, Sed septima mors est.
l'rima tenet ortum geueris iulantia simplex,
Altera deinde loeo pueritia mollis habetur,
Tertia quie sequilur, ipsa vocitatur adulta,
Quarta gerit virtutis opem speciosa juventa,
' — Quinta senecta gravis, οἱ in ultima tempora vergens;
Sexta venit senium, quod vita terminat svum.
Hiec tibi, rex summe, jussu compulsus herili
' Servulus Eugenius devota mente dicavit.
93. Sirmondus hos versus post epistolam. Dracon-
tii posuit, quibus bunc titulum praefixit : Monosticha
recapitulationis septimi diei, a D. Eugenio, in fine libri
Dracontii adjicienda. Prima verba Monosticha recapi-
(ulationis septimi diei ex codice sumpta sunt, ut col-
ligi videtur ex catalogo biblioth. reg. Paris. In co-
dice Azagrensi pro septimi diei rectius legitur septem
dierum, nisi forte legendum sit Monosticha recapitu-
lationis sex dierum, et supplementum septimi diei. Mu-
jusmodi iuseriptiones plerzeque librariorum sunt, non
auctorum. Eugenius ipse Iu epistola ad regem ita ait :
A fonsus, certum videtur non solum Heszaemeron, sed
epistolam et am. Dracanti (nisse emendalam, servaia
tamen opportuna distimctione inter Mexaemeron et
Elegiam. lmo quod ait Eugenius de versibus quibus-
dam detractis, magis in epistola quam i.. Hezaemero
locum habet, ut conferenti constabit.
25. Affürmat Eugenius :e olim versiculos quibus
recapitulatio continetur composuisse; sed non coa-
stat an eos ad argumentum Drecontii indicandum
conscripserit, an solum ad mundi creationem ex Ge-
pesi paucis versibus comprebendendam. Huc postre-
mum magis arridet : nam inter citera Eugeuii car-
mina lib. 1, num. 19, exstat Heptametrum de primor-
dio mundi, videlicet primi septem versus recapitulà-
tionis. |n codice Vaticano Alexandrino num. 2078,
p seculi ix, post alia opera exscribuntur nomnulla
carmina Eugenii hoc titulo : Incipit opusculum B.
Eugenii episcopi. Sextum carmen est boc ipsum He-
ptametron de primordio mundi. In catalogo codd.
mss. bibliothecx Florentin 90 Laurentianz, tom.
Il, col. 752, inter miscellanea szculo x aut xi, per-
Scripta indicantur a Dandinio Versus septem dierum,
sive Monosticha de vu diebus hebdomadis. Diversi bi
suut ἃ versibus Eugenii, ut ex illorum primo patet,
Pina dies Phobo sacratus numine fulget, et clarius
hac discrepantia animadvertitur in codice Vaticano
Urbiuate 584, olim 828 , ubi post multos alios versus
inserta suut carmina diversorum de anno, men»ibus,
hebdomadibus, eic., et primum est De vit dicbus &e-
bdomadis, et primus versus correctior quam in co-
Sez dierum recapitulationem singulis versiculis, quos (; dice Floreutino, Prima dies Phebi sacrato momine
clim condidi, denotavi , de die vero septimo qua. visa
suni d'cenda subnexui. Ex quibus hic titulus erui po-
terat : R'ecapitulatio sex: dierum, et appendix septimi.
Etsi autem Sirmondus, fortasso suum codicem secu-
tus, recapitulationem epistolze 19 Dracontii subj. e-
rit, tamen illius locus ab Eugenio designatus wihi
videtur fuisse post finem Hexaemeri, sive libri primi
carminis Dracontii de Deo : nam epistolam Dracontii
cum poemate de opiflcio sex dierum non est dicen-
dus confudisse, nisi forte in a'iquem codicem valde
corruptum et depravatum iuciderit. In codice biblio-
thecze Parisiensis, quem num. 47 recensebo, indica-
tur solum Hexaemeron, sive liber primus versibus
heroicis, cui accedit Eugenii supplementum sine
illa epistola: mentione.-Epistola ipsa, utedita est a Sir-
modo et in Cullectione Patrum Toletauorum, si at-
tente inspicias, non obscure demonstrat nihil ipsi
esse cum carmine de sex diebus. Certum illud est,
recapitulationem ab Eugenio adjectam in fine libelli
quo Dracontius llexaemeron complexus est. Et hiec
est ratio cur recapitulatio dicatur. Recapitulatio enim
in sacris Litteris appellatur, cum scriptura redit ad
illud cujus narratio jam transierat, ut post Ticonium
et Augustinum explicat Isidorus lib. 1 Sentent., cap.
109, et loc fere sensu. verbo recapitulandi utitur
Tertullianus lib. v advers. Marcion., cap. 17, et
Comuiodianus carm. 41. Sed éum Eugenius dicat li-
beilos Uracontii a se correctos, idque confirmet llde-
[«lget. Sermo enim est de hebdomadis diebus, qui a
gentilium diis nomen retinent, :
24. In versibus Eugenii hxc notanda occurrunt.
Vers. 6, Sirmondus edidit hominesque fugaces. Sed
hominesque sagaces ipse ediderat inter carmina Euge-
nii in heptametro de vit. diebus et in codice Tole-
tàuo, in Vaticano, et a Drideferto Ramesiensi ad Bc-
ἀκ tom. Il, pag. 70, ubiseptem primos versus profert
legitur hominesque sagaces, qua vera est scriptura :
nam sagaz pro rationis participe et perspicaci sumi-
tur. llelpidius in carmine de Jesu Christi Benef. :
Contentus nostrumque genus ratione sagaci,
Et forti munisse mauu.
Cicero 1 de Finib., cap. 11, Homines hoc a bestiis
D plurimum differunt, quod rationem habeant a. natura
datam, mentemque et acrem, et vigentem, celerrimeque
multa agitantem, et, ul ita dicam, sagacem. Vers. 8 et
9, distinguendum puto /aboret, Actibus aut fessus.
Post vers. 12, Muíta gerat, tres qui sequuntur desuot
in Sirmondo, sed ex cod. Tolet. additi sant in edi-
tione Matritensi. Vers. 24, in cod. Tolet., otia pre-
cipiens. Vers. 20, livinus ex conjectura legit , Nem
vile cursu snundancg molis ad instar, Sex sunt cetates,
etc. Sed lectio codicum retinenda est. Vers. 27, cod.
Tolet., etates hominum. Vers. 29, Sirmondus edidit,
Altera deinde pueritia mollis habetur. Rivinus, Altera
deinde hominis pueritia mollis habetar, sed in erratis
correxit Altera deinde etas. pueritia mollis habetur,
615
PROLEGOMENA .
quia, nt 34, deerst (ulis aliqua voeula. Codez Tolet. A mus Loreuzana opusculis illias praepocuit. De sepul-
habet (oco, Vers. 51, pro opem libentius legam opus.
Dracontius lib. n, vers. 414, Ut faceret 91 virtutis
opus, et lib. m, vers. 211, Exegit virtutis opus. Vers.
32, Sirmondus, gratis ad ultima ; melius cod. Tolet.,
gravis et in ultima : posset etiam gravis et ad ultima.
Vers. 55, recte Eugenius senium a seneetute distin-
puit. Isidorus lib. 1 Different., Senectus. est gravior
metas post juventutem succedens. Senium autem ultima
αἴας post gravitatem ceniens. Nihilominus Isidorus lib.
x! Origin., cap. 9, aliter sex setates hominis enume-
Fat: nam sextam statuit senectutem, eujus ultima
pars est senium. Confer notam ad vers, 225 eleg. Ge-
4erum comparatio sex dierum cum sex statibus
mundi desumpta est ex S. Augustino lib. 1 de Genesi
contra Manich. Versu ultimo mallem dicavi.
CAPUT IIl.
5. IHldefonsi judicium de Dracontio opera S. Eugenii
emendato. Dracontii opus in Gatalogo librorum se-
εἰμὶ x indicatum.
25. Ad S. Illdefonsum nunc progredior, qui in elo-
gio S. Eugenii emendationem Dracontii ab eo factam
laumdavit. Neque injucundum erit totum elogium
audire. Ita ergo habet cap. 14 de Vir. illustr. : /tem
Emnaqcnius alter post. Eugenium. pontifex. subrogatur.
Hic cum ecclesie regie clericus esset. egregius, vita
wonachi deleciatus est. Qui sagaci (uga urbem Casar-
auqustan:m pelens , illic martyrum sepulcris inhesit,
ibique studia sapientie, et propositum mouachi decen-
ter incoluit : unde principali violentia reductus, atque
cris martyrum Csaraugustanorum dixi ad hymnum
Prudentii l'eristeph. 4, qui est de octodecim inarty-
ribus Cesaraugustanis. Quod ait Ildefonsus yprinci-
pali violentia, intelligit principis seu regis imperium;
decretum divale dixit. Eugenius, et in concilio Tole-
tano vin verba legis edit: a Reccesvintho sunt : De-
cretum divalis ebservantie promulgamus. lia principa-
lis accipiunt Velleius, Tacitus, Plinius, Prudentius,
alii. Quzxdam leves discrepantiz in editione Sirmon-
diana notari possunt , ut hzc in fine tenet habitatio-
mem sepulcri. Nicol. Antonius suspicatur legendum
meliora conficiendo pre meliora conjiciendo. Judicium
vero lidefonsi, quod libelli Dracontii pulchriores de
artificio corrigentis, quam de manu processisse vide«n-
B μιν auctoris, Nic. Antonio non placuit, qui tom. I [8]-
blioth. vet., lib. v, cap. 5, de Ildefonso loquens, Cu-
jus viri, inquit, sanctissimi judicio de utroque pocta non
parum detrahit αὐτοψία ipsa, qua docet affatim, quan-
tum valuerit unusquisque eorum (facultate pangeni car-
füinis, clatisque bacbare sub qua natus Eugenius fuit
consideratio. Hec eadem totidem verbis lib. ni, cap.
$5, dixerat, sed quzdam addidit, scilicet etatisque, et
convictus barbare gentis sub qua natus, etc. Nam 98
Dracontius felicioribus temporibus sub Romanorum
imperio inlucem ven-rat. Liberiorem fortasse hanc
censuram aliquis dixerit, nemo falsam. Darthius qui -
dem, Advers. lib. εν, cap. 11, de Eugenii emenda-
-Vione ita ba'et : Utinam vero publicasset integros etam
ipsos (libellos Dracontii) Eugenius, ut posteritati con-
im pontificatum ascitus, vitam plus virtutum meritis C siaret. modo ratio mutalionum ejus; qua enim ille te-
quam viribus egit. Fuit namque corpore tenuis, parvus
robore, sed valide (ervescens spiritus virtute, studiorum
bonorum vim persequens, canius pessimis usibus vitiatos
wselodic cogniliona correxit, officiorum omissos ordines
eurmmque discrevit. Scripsit de S. Trinitate libellum et
eloquio nitidum, el rei veritate perspicuum, qui Libye
et Ürientis partibus mitti quantocius poterat, nisi pro-
cellis resultantia (reta incertum pavidis iter viatoribus
distulissent. Scripsit et duos libellos, unum diversi car-
minis metro, alium diversi operis prosa [Δ concretos,
qui ad multorum industriam ejus ex hoc tenaciter san-
. €tam valuerunt commendare memoriam. Libellos quo-
«ue Dracontii de Creatione mundi conscriptos, quos an-
tiguitas protulerat vitiatos, ea qug inconvenientia repe-
rit subtrahendo, immutando, vel meliora conjiciendo,
ita in. pulchritudinis formam coegit, ut pulchriores de
ertificio corrigentis, quam de manu processisse videan-
tur auctoris. Et quia de die septimo idem Dracontius
omnino reticendo semiplenum opus visus esl reliquisse,
iste et sex dierum recapitulalionem siugulis versiculis
renotarit, et de die septimo, qua illi visa sunt. elegan-
ter dicta subjunzit. Clarus habitus. fuit. temporibus
Chindasvinthi, et Reccesvinthi regum, fere. duodecim,
annis tenens. dignitatem simul εἰ gloriam sacerdotis,
sicqne post lucis mundialis occasum in basilica S. Leo-
, cadias tenet habitatione sepulcrum.
26. Huic elogio ad vitam Eugenii illustrandam
multa addi possunt ex ejus Vita, quam eminentissi-
pida et illepida , et nulla ratione subnixa conviciatur
[orte nunc nobis pulchra et amena , et docta videren-
tur, licet non astricta, viliosa, el exsangwia, anzia, ct
omnino nihil essent, nisi quod iniquus omnium astima-
tor planorum εἰ facilium irrecuperabiii nostro damno
eese voluit et coegit. Facit etiam contra Ildefonsi judi-
cium quod S. Isidorus testatur, Dracontium Hexae-
meron eleganter composuisse et scripsisse. Quis enim
Isidori auctoritatem censura Ildefonsi non pr:xferat ?
Mihi dubium mioime est quin Dracontius longe sit
Eugenio anteferendus, sive llexaemerun inspiciamus
ab Eugenio interpolatum, sive Dracontii poema, ut in
mss. Vaticanis legitur, uw ultoque, mag's epistolam,
qui& minus est librariorum negligentia corrupta, se-
D dulo consi 'eremus.
97. l'ost S. lldefonsum nullus veterum mihi venit
in mentem qui Dracontii meminerit, uno excepto
Ilonorio Augustodunensi, qui ex Isidoro, ut solet,
cap. 28, lib. n, id descripsit : Dracontius composuit
heroicis versibus Ilexaemeron creationis mundi. Huc
tamen pertinet, quod apud Muratorium tom. lll An-
tiquit. Italic. med. &vi, pag. 818, exstat catalozus
codicum mss. qui in monasterio Bobiensi asserva-
bantur, szculo x, ut v.detur, descriptus. In hoc ca- .
talogo recensentur libri quos Dongalus aliique bea-
tissimo Columbano, hoc est monasterio ipsi Dobiensi,
a S. Columbano fundato, donaverant. Sed ante hos
alii codices memorantur, qui ad antiquiorem mona-
615
DRACONTIUS.
616
sterii bibliothecam, et fortasse plesiqae ab eo tome- At niume dowmeastratur ex ὃ. Isidogo, qui lib. xu Etym.,
pore quo fundatum ext, videntur pertínuisse. Inter
hos vetustiores libros catalogus refert, Libra ha-
cretii 7; Librum Dracontii 1; Librum. Ennodil ἐ, im
quo et alia continentur opuscula; Libros Donati (ves,
elc. Liber unus Dracontii, sicut Bber enus Lucretii,
est unus codex, sive carmina in plares simt librog
divisa, sive uno comprehendantur. Sic etisim 4
tres libri Donati sunt tres cedices operis Donati.
Animadverti jam num. 8, S. Cofumbanam s Dracontio
plures versus fuisse mutuatum, ac paulo post num.
seq. referam, seculo xv exeunte, Dracontii opus in
monasterio Dobiensi fuisse reperunn. Mire hzc cum
antiquo codice bibliothecz ejus monasterii conve-
niunt. Quid de Dracontio in Dextri, Maximi et Hae»
cap. 2, unam ex his ja editione Parisiensi Morelii
emiteis laudat, Queritur utes δὲ poema de Opere
se1 dierum, Parisiis ἃ Morelio editus, sit illud ipsum
quod interpolatum est si» Eugenio, an potius peimi-
genium opus quale a Dracostio prodiit, cum solis his
erveribus qui ἃ librarierum incuria accesserant, Gel-
dastas im opietola ad Weitzium Hezaemeron hoc
Moielii, qned ipse Weiizius editurue erat, putat esse
ipsum ᾿Δρχέτυπον Draconti. Hac ille rstione permo-
vetur, quod in eo llexaewerode sex dierum anacepha-
Neosi et. septimi diei supplemento nec vola nec vesti-
gium est. Censet. hxc. desiderari aute. versum 449,
Vomere nen teius, ubi ineipit borti Edeni. doseriptio:
irm exteri peo Hexaemeri, Cyprianus (quem nupc
berti ehronicis, et in Adversariis Juliaui archipresby- B alii volunt Jevencum), Hilarims , Vietor, Alcimus,
teri scriptum sit, hujus loci non est enarrare : nam
eui nomina sint antiqua, auctores tamen qu£ opera
confinxerunt sunt recentes, ac proinde ad caput seq.
íneut.
ni CAPCT IV.
Dracontii memoria apud recentes scriptores renovatu,
et diverse de eo opiwiones..
38. Sxeulo xv, cum [itters restitoak coepissent,
undique libri veteres conquirebantur; atque ad hujus
sxculi finem spectat id qued. nuper iadieasi de Dra-
contio, et refert. Itaphaek Voluterranus lib. rv Com-
mentar., ubi de Dobicnsi monasterio, ad Apennini
juga sito, a Theodelinda regina Longobardorum ex-
structo, ait: Hic anno 1494 hujuscemodi libri reperti
Gregorius Magnus, Ambrosius Junior, Pisides, Theo-
dulfus Aurelianensis, Nicepborus Callistus, Petrus
Rigensie, alii de septimo die ad eamdem. faciem
exsequuntur. (Confer notam ad vers. 116 lib. 1). Dis-
sentit Barthios Advers. lib. vii, eap. 20, qui ex stylo
universi hojus libelli duos auctores arguit. Certe, ait,
ταυτόλογον hoc opueculm:. , eb minime narrationibei
detexendis eibi- constans, extendit jam fini preximas, εἰ
abruptis aliis alias non auis locis inserit. Votum hse
aiebat Barthius, qui Dracoatii libellos olim ab Eugenio
reformatos noverat. Vellem scire quid alius sentiset
ab liac prijedicata opinione oninino liber, et igno-
rans quid faetum fuisset. Barthii opinionem tenuit
etiíam-Nie. Antonius Dibl. vet. lib. v, eap. 5, et Gallae
cunt, Rutilius.... Dracontü varium opus. Prudentü 6 dis tom. ]X Bibl. Ut 9$ hae controversia de&niater
lymm, etc, quorum bona. pars Ais awnis proximis a
meo municipe Thoma Ph«dro ( Iaghirasni ). bonars&m
artium prof ssore est advecta in. Urbem, Optandum
maxime essei at hoc Draeontli varium opus, si. adhuc
alicubi latet sive Mediolaui, sive Row, in publicam
lucem veniret , nam lic videtur esse antiquissimus
ille codex cujus fit mentio in catalozo saeculi x bi-
bliothec:e monasterii Bobicnsis, οἱ fort»sse est ille
ipse quo usus cst S. Columbanus. Titulus innuit non
6:86 solum Ifexacineron ab Eügenio interpolatum ; et
inter vers;s quos ex Dracontio Columbanus sumpsit
nonnulli sunt qui in codice Toletano desiderantur, et
a nobis e membranis Vaticanis proferentur.
29. Guilie us Morelius, qui primus llexaemeron
inter se conferri debent variantes lectiones. editionis
Morelianz, Sirmondisu, et nostr: ex eodice Vati-
cano. Mihi sane codicem. Vatiesnum, et omn:a Dra-
contlj opera consideranti Goldasti sententia plaeet ;
sed mirum simul accidit qnod- tam paues ae leves
mutationes inter opus Hexaermeri- arcliotypum Dra-
contii, et idem opus ab Eugenio interpolatum a, pe-
reant. Ktaque ceuseo nom selum Hexaemcron , sed
etiam Elegiam Dracontii fuisse ab Eugenio recogni-
tam, in qua versus aliqui additi fuerunt ab Eugenio,
plures detracti , ut ex editione nestra pstebit. Ge!-
dastus, qui przfationem: Eugenii non viderat, sep-
ple:uentum diei septimi ante paredisi descrip;io-
uem desiderari aiebat. Sed cum Eugenius ad li-
Uracontii edidit, in epistola dedicatoria h:ec tantum D' oni finem recapitulationem et supplementum adji-
habet: Que ΔΕ H larii, Cypriani, et Dracontii subsc-
quuntur, ea nobis S. Victoris Parisiensis libraria sup-
peditavit.,.. Exemplar quo usi sumus unico , multis. suis
partibus perturbatum atque confusum erat , ut haud
mirum videri queat, si qui loci lube non careant; quo
earerent auteni, omnem, quam polui, diligentiam ad-
hibui: malui tamen locos integros et qualcs liber habo-
bat, oliis dijudicandos , quam mea emendatione ulla
eontaminatos exhibere. Inscripsit autem Morclius :
Dracontii de op:re sex dierum. Decrat , ut videtur, in
.. hoc codice charta aliqua : nam desiderantur omnino
58 versus, quibus describitur peccatum primorum pa-
rentum. Exstitisse autem hos versus ante S. Euge
cere voluerit, ratio Goldasti ita refingi debebit. !a
fine exemplaris Moreliani nulla est recapitulatie,
nullum supplementum Eugenii ; exemplar igitur boc
primigenium Dracomii opus existimandum est.
90. Editionem Morelii secutus est Fabricius in ΟΡ
lectione poetarum Cliristianorum, qui etsi alios peetss
cum libris veteribus soleret conferre, tamen id is
Dracontio, codicibus mss. destitutus; non proestiót.
Dracontius, inquit in Comment. pag. 45, poetis Clri-
stianus, qua gente aut patria fwerit, igmotum. Ejus or-
men Hexaemeron, id est, de Opere creationis ses
dierum, eruditum atque insigne est: quod Parisiigeditum
6 bibliotheca D. Victoris Irc operi. adiecimus. tribtl
c
617 PROLEGOMENA.
quatuorve emendatis erroribus, ques typographus admi- A — 32. Videamus nunc quod ait Nic. Antonius, aucto-
serat, Revera de patria et gente Dracontii altum apud
veteres. silentium. Joannes Vaszus in Chronico ad
80. 651, ubi de S. Eugenio sermonem injicit, videri
ait Dracontium fuisse Hispanum, quantum ex S. Isi-
doro colligi potest, et floruisse temporibus Justiniani
imperatoris et Athanagildi regis Gothorum. Sed ex
Isidori verbis, qux: num. 7 habes, nescio qui colligi
possit, Dracontium fuisse Hispanum, aut floruisse s:e-
eulo vi. Et cum ipse Vaseus con(irmet, Eugenium
Hexaemeron Dracontii jam vetustate vitiatum suo ni-
tori restituisse, oporteret, ut aliquantulum antiqvio-
rem crederet Dracontium : nam Eugenius sxculo vir,
anno circiter 645, Dracontium emendabat. Vasai
opinionem multi alii amplexi suni, etiam 977 Joannes
ribus confictis nonnullos credidisse Dracontium fuisse
gente Hispanum. Famosum inprimis est Dexiri
Chronicon. In notis ad recentissimam editionem Ma-
tritensem- Bibliothecz veteris llispan: Nic. Antonii
lib. 11, cap. 3, doctissimus editer mirandum ait nihil
de Dracoutio apud pseudo-Dextrum legi non solum
in Chronici fragmento, quod post Dibl. vet. Nic. An-
tonius protulit, sed neque in pleniori exemplo Regi:
bibliothece. Αἱ minime dubium est quin in Dextri
Chronico cum Commgntariis Bivarii typis edito aliqua
mentio Dracontii occurrat : ex qua tamen Hispanum
. fuisse Dracontium nequaquam colligitur, imo contra-
rium collegit commentator Bivarius. Cum enim ad
annum 3282 narretur in Clironico, Dracontium et
Grialius in editione Matritensi S. Isidori 1599 ad lib. B Adelplium episcopos in Hispania exsulasse, Bivarius
xil Etym. cap. 2, ubi diserte ait : Dracontius opus sex
Dierum carmine composuit, Athanagildo regnante, quod
poema Eugenius 111 Tolet. antistes sub Chindasuintho
εἰ Reccesuintho, et emendavit, et septimi diei versibus
auxit. Quod vero ad tempus attinet quo Dracontius
vixit, iusignis est error Gerardi Joannis Vossii cap. 9
libri de Poet. Lat., ubi inter poetas incerte ztatis
Dracontüium recenset, et post Carolum Magnum ad
annum 800 relegat : qui non solum operibus Dracon-
tii, verum etiam Isidori lldefonsique testimoniis evi-
denter refellitur. Funcius de Veget. Lat. ling. Senect.,
cap. 3, $ 97, mer:to rejicit Mathiam Konig , qui in
Bibl. vet. et nov. Dracontium sub Justiniano floruisse
ait; sed nullo ipse lundamento certum annum 450
hunc affirmat esse Dracontium poetam, nec diversum
credit a Dracuntio vel Dracontio, ad quem exstat
epistola Athanasii. Nec fuerat nemo cui [Ὡς ipsa
opinio antea in mentem venisset , ut ex his verbis
Goldasti in epistola ad Weitzium intelliges : Ad hunc
Dracontium, qua ex Baronio suggesta sunt nihil attincnt.
llle enim Orientalis, hic Occidentalis; ille Asiaticus,
hic Europeus; ille Grecus, hic [lispanus ; ille episco-
pus , hic palatinus; ille Constantino Mano, hic Justi-
niano Magno imperatoribus; ille a Christo nato 550,
hic 540 viguere. Errat cum 85:00 in «tate Dracont i
Goldastus ; sed mirari suhit unde sumpserit palatinum
fuisse Dracontium , nam plerique alii presbyterum
vocant. Gold.stj veriorem esse sententiam ex mem-
designat, quo Dracontius rebus humanis valedixerit. C ranis Vaticanis, num. 122, demonstrabo. Ex Baro-
91. Dracontii patria non tantum G. Fabricio, ve-
rum etiam Nic. Antonio incerta erat, qui tom. 1 Bibl.
vet. , lib. v, exp. 5, ita pronuntiat : Dracontium te-
mere aiunt gente Hispanum nonnulli auctoribus confictis
credentes. Atque ille quidem partim silentio veterum
permotus ita judicabat, partim odio quodam suo ad-
versus auctores falsorum clironicorum incensus , ex
quo fortasse in contrariau partem nonnunquam ni-
mium se abripi passus est. Vidimus enim quid Va-
szus, qui anno circiter 1562 decessit, et quem multi
secuti sunt, longe ante clironica conficta senseri!,
quorum inventio ad annum 1594 refertur, prima edi-
tio anno 1619 peracta est. Eadem opinio etiam pest
editam Bibliothecam Nic. Antonii valuit fere apud
nio vero hzc, opinor, Weiizio suggesta erant , quod
ad annum 228, num. 25, meminerit Dracontii mona-
chi, quem Athanasius per epistolam hortatus est ut
episcopatum non recusaret, et rursus ad annum $56,
num. 47, 48, 59, Dracontium episcopum in ZEgypto
exsulem ex S. Athanasio de Fuga sua et ad Solitar.,
et ex Vita S. llilarionis a S. lliero»ymo conscripta
eommemoraverii, quem unum eumdemque esse putat
ac Dracontium monachum, ad quem Athanasius litte
ras 99 dedit. De diversis Dracontiis antea num. ὅ et
6 a nobis disputatum est. Non omittenda sunt Goldasti
verba quibus Dracontium, aliorum opinionibus reje-
clis, Hispanix adjudicavit : /n comperto est gente
fuisse litterarum alumna, studiorum nutrice, Musarum
omnes, quamvis nemo jam commentitiis chronicis Ὦ colona, et ipsius Parnassi atque Heliconis emula, gen-
fidem praestet; sive rationem Vaszi inde roborent:,
quod S. Eugenius jussu regis in Dracontii emendatio-
nem incubuerit, quod hunc auctorem lMispanum in-
dicare potest , sive, ut ego magis arbitror, ex aliqua
Uraditione aut ms. codice ortum lic sententia duxe-
rit, qux deinde ad reliquos permanaverit. Gallandius,
qui ex editione Sirmondiana Dracontium tom. IX
suz Biblioth. inseruit, hanc rationem probabilis hujus
. Sententiz adjungit, quod illustrium virorum qui res
sacras carmine cecinerunt, Juvenci, Prudentii, Mero-
laudis, 96 aliorum [crar Wnwa exstiterat. natio
Hispana, ut propterea eos emulatus suum. Hexaemeron
panzerit quoque Dracontius.
ParRor. LX
tilesque habuisse ex priscis illis ethnicorum poetis Sezti-
lium Heminam, Senecam, Lucanum, Victorinum Sta-
torium, Colume'lam, Silium l1talicum, Decianum, Lici-
»ianum , Caninium Rufum , Mariialem , Hadrianum
imperatorem , Festum Avienum, Aquilium Severum ;
el, ex Christianorum grege, Metronianum, Tiberianum,
Javencm , Prudentium tuum , Damasum, Leandrum,
Fulgentium, Isidorum, et quem nuper nobi/is et eleganti
ingenio adolescens Laurentius ['amiresius princeps vul-
gavit, Orontium.
' $3. Profert Nic. Antonius verba commentitii Hau-
berti liispa!ensis ex chronico ad annum 4553, num.
94, Sanctus vir Dracontius Osce Ccltiberorum obitt,
$0
619
DRACONTIUS,
6)
ubi eral presbyter. Sed. preterquam quod Iaubertus A dosium Juniorem, Dracontium anno 412 et 450 flo-
iste seculo xvii. elabeute. confietus. fuit, neminem
l:ges qui Dracontium presbyterum Oscensem faciat,
ex iis saliem qui inter viros criticos aliquo in loco
habeantur. Multo vero ante liunc Haubertum reperio
qui Dracontium poetam divum vocaverit, In Indice
l.br. expurg. per Joannem M. Drasichellensem, 1607,
pag. 85, jubetur titulum divi Dracontii in Dibliotheca
Pauum per Margarinum de la Digne, edit. 1589, de-
leri, uti etiam pag. 256 titulum divi Delisarii puet:e,
divi Liberii poete , D. Venantii, D. Dracontii, D.
Theodulphi, et alibi divi Prudentii. Vide num. 55.
Itigius , cap. ὅ de Biblioth. , affirmat rarissima esse
exemplaria hujus Indicis, quem neque ipse viderat,
quia scilicet Itomana editio suppressa f;er.t, et nova
ruisse, anno 455 decessisse, scripserunt. Ez Sirmondo
etiam , qui anno 1613 editionem libri Bellarmini (8
, Script. eccles. curavit, ortum duxit, ut opinor, caput
ejus libri de Dracontio, quod in prima editione dce-1,
et in quo :etas Dracontii anno 440 adjudicatur.
31 55. Ex his colligere licet, in assiguanda Dra-
contii patria et xetate non. alios chronicis falsis, 5.
auctores hujusinodi chronicorum opinionibus al:o-
rum qui priecesserant, adhiosisse, ut propterea sepe
variaverint ; neque has varietates defensores conci-
liare poterant, uisi plures Dracontios comminisce-
rentur. Neque mihi videre hactenus licuit quinam
Dracontium presbyterum Oscensem, aut Compluten-
sem, uut Coesaraugustanum, aut vicarium Africz,
quie in Belgio par.batur suffocata. Quod ait de Ro- B quod volebat pscudo-Ju!lianus, nominent , cum a
mana editionis suppressione, falsum puto, ni:i intel-
ligat alterum tomum qui parabatcr non fuisse editum.
Animadvertendum est in eo Indice etiam iis qui pro
sanctis habentur, vocem divi denegari ex eorum sci-
licet sententia qui hoc vocabulo divinitatem significari
opinantur; nequo enim omaes ita censent , aut usui
contrario piorum et doctorum hominum repugnan-
dum 30) existimant, Dracontii vero memoria iu nullo
martyrologio exstat : imo nullum alium sanctum qui
hoe nomine appellatus fuerit, in primis sex anni
mensibus apud DBollandianos inveni,
54. Cxeterum Nic. Antonius, etsi loc. cit, Bibl. vet.
dum de S. Eugenio disserit, Dracontium a nonnullis
Hispanum temere dici afürmaverit , taen locum in-
ter scriptores llispanos eid«m dedit tom. I, lib. ni,
cap. 5, ubi cautius loquitur. Ait enim se nescire unde
moti Mirzxeus in notis ad Isidorum , Labbeus dissert.
ad Bellarm. de Script. eccles., Bigneus in Biblioth.
Patrum , Dracontüium Hispanum aperte vocaverint.
Qua illi ratione permoti fuerint videri potest supra
num. 51. Bigueus vero non ipse Hispanum vocat
Dracontium , sed in aliqua posteriori editione Bibl.
Patrum , ut in edit one Lugdunen-i 1677 conformata
ad eam quam fecit Sirmondus, ab editore presbyter
llispanus vocatus est Dracoutius. Addit Nic. Antonius
notum sibi esse ad partes quis traxerit. Divarium,
nempe pseudo-Maximus ad annum 430, Dracontius
presbyter moritur Osce ; et ad ann. 412, Dracontius
alter poeta Hispanus mirus habetur : qui an duo sint,
hariolari non audet Divarius. De Bivarii opinione in
comment. ad pseudo-Dextrum dixi num. 52. Nunc
addo, in pseudo-Maximi chronico, quod Nic. Auto-
nius in fine Biblioth. vet. adjecit, alium Dracontium
recenseri ad annum 600, Dracontius poeta Complu-
t.msis florei; οἱ ad ann. Οὐδ, Dracontius poeta Ceesar-
augusta moritur. Qui hoc clirouicon confinxit, f.rtas.e
prz oculis sententiam illorum habuit q.i Dracouiium
Auhanagildo regnan:e vixisse tradiderant; main ex
Atbanagildi tempore illius :stis ad annum 605 facile
potuit prorogari. lili vero qui deinde Maximi chro-
nicon ex ingenio auxerunt, uti etiaui auctor pseudo-
llauberti, eum intellexissent in Dracontii operibus
prout a Sirmondo edita sunt, referri elegiam a4 Theo-
multis presbyter Toletanus, quod in falsis chronicis
non reperitur, vocetur. lta nimirum Dracontium ap-
pellant Joann. Gottefridus Olearius io Dib!. eccles.,
auctor indicis mss. bibliotheca regix Parisiensis, et
alii. Nonnulli, non expresso presbyteri nomine, To-
letanum appellant Dracontium, ut Weitzius ih ejus
editione, Rivitus pariter in ejus editione, Fabiicius
in Dibl. Lat. med. evi. Multi presbyterum Hispanum
eumdem Dracontium nominant, quin oppidum natale,
aut in quo commoratus fuerit, designent, ut Syxtut
Senensis in Billliotheca sancta edita anno 1575; Pos-
sevinus in Apparatu sacro tom, ], qui. szxculi ivi
initio scribebat ; Mir:eus in not. ad S. Isidorum ;
Labbeus in dissert. ad Bellarm. de Scri, t. eccles. ;
editor Biblioth. Patrum Lugd. 1677 ; Remigius Ceil-
lierius tom. XV de Script. eccles., cap. 29; Joann.
Nicolaus Funcius de Veget. Lat. ling. senect. cap. 5,
num. 97 ; auctor catalogi bibliothece Ca-anatensis ;
Natalis Alexander [ὁ]. Eccl. seculo v. Verum quo
luco natus aut vitam egerit Dracontius, aut qued mu-
nus ohierit, nullo modo ex veteribus constàt, ac 50-
lum probabiliter ex illis argui potest fuisse Hispanum,
ut dixi num. 31.
26. Postquam Sirmondus Dracontium edidit, de
eiiate qua is vixit certius aliquid definitum fuit. Post
carmen de opificio sex dierum addita est a Sirmondo
Elegia ejusdem Dracontii ad Theodosium Juniorem
Augustum : ita enim inscribitur, et in. argumento
rursus mentio Theodosii Junioris Augusti occurrit.
Sie enim argumentum elegim explicatur : Hoc se-
quenti libello auctoris satis(actio continetur, qua ab om-
nipotente Deo veniam petit ne pracedenti carmine ali-
quid incautus errasset. Dein Theodosio Juniori Au-
qusio precem deferi cur de triumphis illius eodem
opere lacuisset. Hzec totidem verbis in editione Mati-
tensi Patrum 32 Toletanorum referuntur, et in lib.
Bellarmini de Script. eccles. indicantur, sed, ut ar-
bitror, et dixi num. 34, ex codice ms. Sirmondi. Et
videtur quidem inscriptio ex codice ip»o desumpta,
cum verba ant'quitatem redoleant; sed scire vellem
an eadein veteri manu qua versus ipsi haec inscri-
ptio exa4ata sit. Nam eam falsam esse et elegiae non
convenire ex mermb:anis antquis Vaticanis et ipsa
PROLEGOMENA.
622
clegia postmodum cstendam. Interea. illud monebo, À nali peccato, de Sententia Dei, EristTotA. DaacowrM.
mirum esse quod hac inscriptio, siquidem in .codice
Azagrensi exstat, a Grialio non fuerit observata:
nam Grialius in not. ad lib. v1 Etym. S. Isidori, cap.
9, düos ejus versus profert in codice Azagrensi re-
pertos, et in not. ad lib. xiu, cap. 2, ejusdem codicis
meminit, ac simul affirmat Dracontium opus sex die-
rum Athanogildo regnante composuisse. lgitur aut
inscriptio Elegixs ad Theodosium tunc in eo codice
non erat, aut Grialius, eum hzc scripsit, animum ad
eam non advertit. Neque vero negare est animus
Dracoutium Tlieodosio Juniore imperatore elaruisse ;
sed id aliis rationibus probandum esse contendo, ac
demum probabo, postquam de codicibus mss. Dra-
contii et de editionibus hactenus factis verba fecero.
CAPUT V..
Codices mss. Dracontii.
51. De codice Dracontii quem szculo x circiter
bibliotheca monasterii Dobiensis asservabat, deque
alio codice, aut fortasse eodem, qui in laudato mona-
sterio szculo xv exeunte repertus est, dixi num. 27
et 28.
38. Exposui etiam num. 29 quo codice usus fuerit
Miorelius in editione prima Parisiensi Dracon(ii con-
ficienda. Montfauconius in Bibl. bibliotli. mss., pag.
4370, inter libros bibliotheca S. Victoris Parisiensis,
col. 2, sic refert : Draconicius, de Üpere sez dierum.
Hic est Dracontius, et hic, opinor, est codex ex quo
primum prodiit Dracontius.
59. Idem Montfauconius pag. 155 profert cata!o- C
gum repertum in mss. D. Claudii Etienvot, sive Ste-
pbhanotii, quo 33 diversa opera recensentur tanquam
in bibliotheca Vaticana existentia, et in hoc catalogo
gnemoratur Dracontii llexaemeron. Sed quibusdam
operibus additur numerus sub quo quarenda sunt,
quibusdam non additur: et forta-se ab Stephanotio
adnotata in suo catalogo erant, ut ea inquireret.
Dracontio in eo catalogo nullus certus numerus assi-
gnatur : neque ejus Iexaemeron in bibliotheca veteii
Vaticana invenitur. In selhedis mss. Laurentii Zacca-
gnii, bibliothec.e Vaticon:z olim prafecti, inter opera
inedita, qu:xe ipse vulgare cogitabat, Dracontii nomen
similiter exstat, non indicato codicis numero. Quod
magis magisque confirmat suspicionem neam latere
in bibliotheca Vaticana a:iquem codicem Dracontii
qui ex monasterio Bobieisi a Tlioma Phzdro Inghi-
ram:o fuerit allatus, neque diwersus sit ab illo ipso
quo S. Columbanus utebatur. In indice Montfauconii
hic Dracontius vocatur Stratoniczus ; verum hoc co-
gnomen proprium est Dracontis Stratoniczei, cujus est
codex Graecus De metris poeticis in biblioth. regia
Parisiensi apud eumdem Montfauconium, pag. 946,
et cum titulo De mensira carminum Grece in papyro
inter libros przsidis de Mesne , ibid. , pag. 1226,
«ol. 2.
40. In bibliotheca cathedralis Laudunensis a Mont-
fsuconio, p»g. 1297 refertur hic codex num. 276.
AMeirum S. Hilarii Pictavicnsis. Alcimi Aviti de Origi-
Liber Questionum in Genesin ex Auguslino, llieronymo,
Ambrosio, Hilario, Isidoro, Eucherio. Dicitur hic co-
dex esse antiquissimus. Epistolam Dracontii existimo
esse Elegiam ad Guntharium regem, de qua postea.
Nihil aliud in Montfauconio reperio quod ad Dracon-
tium nostruuf pertinere possit.
41. Deceleberrimo codice Michaelis Ruizii Azagrz
ageudum nunc est. P.imam ejus mentionem invenio
apud Ambrosium Morales lib. xi, cap. 34, deinde
apud eumdem Aza;ram in editione Corippi , quz,
quoniam rara est, hoc loco describetur. Corippi Afri-
cani grammatici De laudibus Justini Augusti minoris
heroico carmine libri 1V , nunc primum e tenebris in
lucem asserii : scholiis etiam. el observationibus illu-
B strati per Michaelem Ruizium Azagrium Celtiberum ad
Allertum cardinalem archiducem Q& Austrie. Aa-
[uerpig ex officina Christopho:i Plantini 1581, in-8.
Epistola dedicatoria data erat Matriti 1579, in qua
Azagra se olim servitio Ferdinandi imper.toris ct
Maximiliani Caesaris, tunc Rudolfi Cesaris, addictuin
commemorat. Post carmina Corippi addi ur votiva
gratulatio heroico carmine per cuindem Azagranm ad
Maximilianum fl designztum imperatorem Francfor-
di: ad Menum cantata anno 1262. In observationi--
bus igitur ad Corippum, paulo post initium pag. 74,
hic habet Azagra: In nostro exemplari, quod, ut
alibi ad opus Dracontii poete de Fabrica mundi et ud
carmina simul D. Eugenii episcopi Tol tani diffuse
pra[ati sumus, non ex. conjecturis, sed fide plane cer.
lissima, constat ante septingentos et eo. amplius annos
[wisse descriplum, semper TOoTiENS ef QUOT.ENS....
leguntur. Descriptus ergo fuerat codex sacculo 1x aut
ante. Hoc codiee, simul cmm D:acontio et Eugenio,
continebantur carmina Corippi mutila, multisque in
locis corrupta, qu: ut suo nitori restitucrentur, post
Azagram multi viri eritici operam contulerunt suain :
nullus enim alius adhue repertus est. codex carmi-
num Corippi, nisi quod idem Azagra pag. 89 notat,
plures variantes lectiones, ad marginem lib. 11 ver-
sus finem apposilas, cx antiquissimo volumiue Ove-
teusis Eccle:iw esse collectas, ubi dus orationes
legati regis Avarum et Justini imperatoris ex Co-
rippo desumptz cum aliis variis operibus legebantur :
quibus adde 18 versus orationis Avarum, qui inter
Sidonii aliorumque carmina pro Sidoniapis editi sunt
ab Elia Vineto anno 1552 ex codice Santonensi. Quo
majores Azagr:e habeud:e sunt grati:, qui eum scri-
ptorem a tenebris vindicavit : nec decuit certe Pe-
trum Franciscum Fogginium, qui cum notis Azagrz,
aliorum ac suis, bis edidit Corippum, aerem hanc,
Dec veram, de Azagra ferre censuram in not. ad
carmen panegyr. in laudem Athanasii : Parcant mihi
ejus manes : satis hinc patet. quanti valeret in legendis
et corrigendis mss. Magno sane ingenii acumine cpus
non erat, ut legeret. TRoPiciS. [ ip (repicis ], suppleret
VEBSIBUS. Αἱ Ázagra mendum aguovit in trepicis, sed
non teniavit corrigere verbum, quod nec Corippi es!.
Nec Fogginii conjecturam omnibus placituram puto ;
025
DRACONTIUS.
631
quod si vacaret, ostenderem, 35 Foggiuium szpius A Biblioth, vet. bis nec perfunctorie de Dracontio locu.
judicio et iugenio editori primo Corippi cedere, ut
cum lib. iv, vers. 266, Imperium, Christoque vovens
sua vota dicarat, restituit volens tum metri causa, ut
ait, tum quia poeta exprimere intendebat, imperato-
rem consulto voluisse Sophixz: nomine Christum in-
telligi. Sel ut secunda ratio invalida est, ita aperte
falsa est prima. Confer verba Darthii num. seq.
42. Laudatus quoque est codex Azagrz a doctis-
simo viro Joanne Daptisia Perez, cujus sunt no::
ad lib. S. Isidori et S. lIdefonsi de Vir. illustrib.,
qui episcopus Segobricensis obiit ann. 1597. In ποῖ.
ad cap. 14 S. Ildefonsi ita ait Perezius : Hanc Euge-
nii emendationem vidi in illo vetusto codice Ruizii Aza-
grii, cujus supra mentionem feci, Intelligit notam ad
caput 7 [sidori de Vir. illustr. de Verecundo : Vidi
porro hujus Verecundi jipsum libellum de Ponitentia
hexametris scriptum, cujus hoc. est initium : Quis mihi
masta dabit lacrymosis imbribus ora? Is liber, Gothi-
cis litteris descriptus, fuit olim Ecclesie Ovetensis,
postea apud Michaelein. Buizium ÁAzagriun. amicum
meum. Meminit etiam in nota ad caput 47 libri S.
Isidori de Vir. illustr, quo refertur prznotatio li-
brorum S. Isidori a Braulione Casaraugustauo epi-
$copo scripta. Ibi Perezius ad vocem DrsriNA ait:
Utitur ea voce Corippus, poeta Afer, libro de Laudibus
Justini Junioris nuper edito a doctissimo Rtuizio Aza-
grio. llis inter se collatis liquido patet verba Aza-
gr:e ad Corripum, Ut alibi ad opus. Dracontii.... pra; -
fati sumus, non esse ita intelligenda, ut. Dracontium
Qus est et ut in. opere posthumo, neque ad limam
fevocato, interdum eadem verba, easdem repetit
rationes, ronnunquam sibi ipsi contrarius est. Sir-
mondus, inquit lib. m, cap. 5, collectis versibus Eu-
genii Dracoutium cum | iis. edidit, Dracontii. nempe
utrumque librum, cum secundum, seu posteriorem pri-
mus Michael Azagra publicaverit, ut ipse in notulis ad
Corippum ait. ldem Nic. Antonius lib. v, cap. 5, ve-
rius scripsit : Michael [tuis Azagra ez codice Gothico
ante seplingentos ánnos, ut ipse credebat, scripto car-
mina Eugenii et Dracontii edere parabat. Qu:& carmina
iia editioni parata cum epistola Azagre ad decanum
et capitulum Toletanz Ecclesie cal. Aprilis 1577
data vidit ipse Nic. Antonius in mss. bibliotheca
B vill-Umbrosanz , tom. VII Miscellaneorum. Joseph
Rodriguez de Castro, qui Hispanice scriptores IH.spa-
nos recensere co»pit, sed morte interceptus opus non
sbsolvit, fortasse primum locum Nicolai Antonii, non
secundum legit, cum scripsit, Hlexaemeran Dracontii
ab Eugenio correcturà. exstare tom. IX. Bibliothec:e
Patrum Lugduni 1677 ex codice Petri Ruiz de Aza-
gr^, qui in notis ad Curippum se primum Dracontium
edidisse affirmat : qux editio, addit, antiquior cen-
seri debet editionibus Weitzii et Sirmondi eodem
anno 1619 factis.
41. Pritereo. nunc editiones Sirmondi et Weitzii
non eodem anno fuisse factas, ut mox constahit. In
Bibliotlieca Patrum Lugdunensi anni 1677, tom. IX,
aperte expressum est Dracontii 37 carmina e Sir-
typis vulgaverit, sed solum editionem. paratam ha- C mondiana editione depromi. Et cum Rodriguezius
bnerit. Barthius lib. Lv Advers., cap. 14, hanc edi-
tionem videre suminopere expetebat : Illud monere
etiam doctos volumus.... etiam ante Jacobum Sírmon-
dum, quem lam hujus quam plurium aliorum auctorum
restitutionis gratia merito semper laudamus, Dracon-
lium hunc ab Eugenio contractum et interpolatum, edi-
disse in Hlispania Michaelem lluisjum Assagrium, cu-
jus beneficio Corippum habemus : nos vero magnopere
quesilam eam editionem indipisci nulla diligen ia va-
luisse ; rogare autem, si qui sit qui usum ejus nobis [α-
cere possit, magno nos officio demeriturum. Adeo Bar-
thius Azagr:e operam et studium non contemnebat :
qui lib. xx1, cap. 2, disertius de ejus notis in Corip-
pum ait : Assagrio 3G non possumus non dare testi-
monium boni judicii, quod certe e singulis paginis ap-
paret. Ut:nam. Dracontius quoque ejus, οἰ Eugenius,
qui Dracontii epitomen. fecit, in. manus nostras vcnis-
sent. Quid ad ᾿ς. reponeret Fogginius ?
45. Sed quam putabat Barthius, uul'a typis ab
Azagra facta fuerat Dracontii et Eugenii editio, Bar-
thius enim, verbis Azagr: qua nuper retuli de-
ceptus, id affirmavit quod alii postea auctoritate Dar-
thii confirmarunt : eaque opinio late pervagata est,
quam Fabricius Bibl. vet. Lat. adoptavit, sed in Bibl.
medii xvi cautius locutus ait, interpolatum Dracon-
tium ab Eugenio To:etano edere instituisse Micliae-
lein Ruiz de Azagra, sed hanc editionem nec Dar-
thium nec Nic. Antonium vidisse. Nir. Antonius in
&olum verba Azagrie in notis ad Corippum alleget,
qui de editione parata, non ad exitum perducta in-
telliguntur, ejus testimonium nihil nos movere de-
bet. Quod autem Michaelem nos rum vocat Petrum,
non propr'^s ejus crror est, :ed commuris cum
aliis. In Indice librorum expurgandorum per Joan-
pem M. Brassichellensem anno 1607, pag. 269, quz-
dam de Dracontio exponuntur, ut in Bibliotheca Pa-
trum adjungantur ; ubi de emendatione a S. Eugenio
facta h:ee leguntur : Quam emendationem vidisse se in
pervetusto ms. codice Petri [luisii Azagre scholiastes
S. lide[onsi affirmat. Sermo est de Perezio, qui libro
S. Ild«fonsi. de Script. eccles. notas adjecit. Verum
Perezius ad cap. 14 S. lldefonsi nomen Ruizii Azagrze
tacuit, ad caput 7 Isidori de Vir. illustr. clare nomi-
nat Michaelem. Auctor illius note ad Dracontium in
Isbiiotheca Patrum addeud.e fuit eruditissimus Tho-
mas Ma!venda, ut ex his colligí potest qux de co In-
dice dixi in prolegoin. ad P;udentium, pag. 159.
NXerba illa Indicis in Dibliotheca Patrum Colonie
Agrippiuz 1618, tom. VI, et Lugduni 1677, ascripta
sunt; ex quo Petri nomeu Michaeli nostro afficium
apud alios scriptores legitur, ut apud Rivinum in
editione Dracontii, apud Leyserum in llistor. poet.
med. xvi. Nomen etiam Joanais a Nic. Antonio in
Bibl. nov. cidem Michaeli datum fuerat ; sed in cmen-
datis agnovit Micliaelem esse appellandum, cum bis
eumdem hominem recensuissel, primum Joannis n0-
625
PHOLEGOMEMA.
626
mine ab Hieronymo Romano de la lliguera deceptis, A fecisse, quod suam nobis septem. integrorum. versuum
deinde Michaelis vero vocabulo. In recentissima edi-
tione Matritensi Dibliothecze Azagra sub solo Michae-
lis' nomine laudatur ; sed in Indice utrumque nomen
quasi duorum scriptorum mansit. In Censura Histo-
riarum fabulos., quam lioc saeculo publicavit Mayan-
sius, errorem quo Joannes ltuizius Azagra vocatus
est, Nic. Antonius nou deleverat, sed illum in Vita
Nic. Antonii Censurz pr:emissa animadvertit Mayan-
sius. Aliud nomen cegnomenque Azagrz reperio in
molis Grialis ad cap. 2 lib. xn Etym. S. Isidori, ubi
de cod.ce Azagrensi uit : Hunc librum Gothicis cha-
racteribus scriptum bibliotheca Martini Roderici Aza-
gre uunc servat. Quibus in verbis Rivinus ad Dra-
. contium. 38 eumdem agnoscit Azagram, quem alii
Petrum Ruizium, alii Michaelem Ruizium appellarunt.
Sed fortasse Grialius hominem alium innu't, ad quem
b bliotheca Michaelis Ruizii Azagra, h:rreditatis jure
aut alia ratione, pervenisset.
43. At vero siveGrialius Michaelem intelligat, sive
alium ἃ Michaele diversum, in re ipsa videtur falli.
Ipse enim opera S. Isideri edebat anno 1599, et aute
id tempus codicem Azagrensem in bibliotheca eccle-
siae ΤΟΙ οί: asservatum fuisse testatur cl. Dayerius,
qui in notis ad cap. 5 lib. m Biblioth. vet. Nic. An-
tonii codicem Azagrensem exstare ait in bibliotheca
Toletava Pluteo 15, num. 15, beneficio cl. viri Joan-
wis Baptiste Perezii.... episcopi Segobricensis. Cum
ergo Perezius obierit anno 1597, aut bibliotheca To-
letana non beneficio ejus librum possidet, aut anno
1599 bibliotheca Azagre eum non servabat. Nunc
cer!e exstát hic codex in bibliotheca Toletana, atque
ita describitur in editione Matritensi Patrum Toleta-
norum post prifationem primi tomi : Codex Gothicus
dictus de Azajra, continens prater alia aliorum opu-
scuta, non solum epigrammata antea edita 5. Eugenii
1I l,una cum emendatione Dracontii et epistola ad regem
Ertigium, sed etiam. alia quamplurima carmina ejus-
dem, qwe a. nobis nunc primum emittuntur. in. lucem.
Amitiquissimus est. codex, quautum ez scripture chara-
ctere col'igitur, seculo x haud posteriori. Asservatur in
bibliotheca Totetana Pluteo 51, num. 18. Facile mihi
per»uaserim, hunc codicem ante Maurorum in Hispa-
niam irruptionem fuisse deacriptum, qui e communi
illa llispaniz calamitate cum paucis aliis ereptus fue-
rit, el in Ecclesia Ovctensi conservatus. Sed cum co-
dicem uon viderim, nihil certi audeo definire, prze-
sertim dissentiente Bayerio, qui ad sxculum xi ata-
tem illius differt, nisi error est in numeris. Sane
pretiosissimus est non solum ob autiquitatem, sed
etiam quia ín eo solo quxdam adhuc latent quz lu-
cem publicam merentur, ut libellus Verecundi de
Poenitentia, de quo num. 42. Cáàrmina etiam Corippi
diligentius cum hoc unico codice esseut conferenda :
nam Azagra nonnunquam hanc licentiam sibi arro-
ga vit , ut versus corruptos ex ingenio suc restitueret,
quin verba codicis aliis videnda ostenderet. Illud
S39 tamen notaudum est, ait Darthius cap. 1 lib. vut
A.dvers., Michaelem illum. Assagrium impudentiuscule
correclionem obtrusil, veteri lectione codicis, quem unum
solumque exstare hactenus non ign: rabat, dissimulata,
cum se 608 corruptissimos invenisse (nteatur. Adisis
num. 45.
46. Jam vero quo codice in sua editione usus fue-
rit Sirinondus, dubilari posset, ac revera in co assi-
gnando nonnulli inter sese dissentiunt, ut dixi num.
14. Sed omnem dubitationem plaue tollit editor ca-
talogi librorum mss. bibliothec:e regix Parisiensis,
qui codicem 2852 membranaceum, olim Digotianum,
s:eculo 1x circiter exaratum , ita recenset : 1*. Euge-
nii Toletani poematia 51, eadem qua a Sirmondo edita
* [uerunt ; 9*. Dracontii. presbyteri carmen de Fabrica
mundi, sive Hexameron : premittitur Eugenii ad Chin-
B dasuinthum regem epistola, qua nonnulla in eo Dra-
contii opere suppressa , nonnulla aucta a se et perpo-
lita testatur ; δ᾽ cjusdemad Theodosium Juniorem Au -
gustum carmen eleg'acum, cujus hic est titulus : Sa-
tis[actio, qua a Deo omnipotenti veniam pelit, ne prace-
denti carmine aliquid incautus errasset ; dein Theodo-
sio Juniori Augusto precem defert, cur de triumphis
illius in eodem opere tacuisset ; &* Eugenii Toletani
monosticha recapitulationis septimi diei; 5" S. Cy-
priani versus ad quemdam senatorem, eic. In codice
Dracontium vocari presbyterum non credo, sed id
explicationis gratia ex przjudicata opinione ab edi-
tore additum existimo. Ex codice ipso videtur de-
prompta inscriptio elegi:e Dracontii Satisfactio, ctc.
de qua vide num. 56, et dicenda num. 93 seq. Non
omittendum in lioc codice iuter alia opera loco 22
reponi Eugenii episcopi hymnum de S. Dionysio. S.r-
mondus huoc hymnum aut non vidit, aut ad S. Euge-
nium Toletanum non pertinere judicavit. Alii scripto-
res Galli acerrime pro lioc hymno pugnant, quem
Eugenio Toletano adjudicandum contendunt. De qua
controversia videri possunt Menardus in dissert. de
unico Dionysio, Natalis Alexander dissert. 46 s»culi
|, et , qui his resistit, Franciscus Pagius dissert. de
S. Dionysio Paris. episcopo. Mihi exploratum est,
versus, qui certo sunt Eugenii Toletani, 40 plano
dissimi'es esse iambiecis dimetris hujus hymui, qui
omnino abnormes sunt et exleges. Prx:cipue autem
in iambicis et trochaic's peritia et elegantia Eugenii
comu eadatur.
41. In eodem catalogo biblietlhec;e regie Pari-
sieusis codex 8095 membranaceus, partim s:eculo
ix, partim x, partim xiv, scriptus, qui o'im Colberti-
nvs (uit, inter alia continet 5* [oco Eugenii Toletani
carmina ; θ᾽ loco Dracontii Toletani Hexameron liber
primus versibus heroicis : accedit Eugenii 111 Toletani
antistitis supplementum ad. [Iexameron Dracoulii ;
1* loco Martini Dumiensis carmina. Deest in hoc co-
dice Elegia Dracontii, qux ad Ilexaemeron quidem
minime periinet, Supplementum Eugenii, etsi non est
necessarium, tamen minus alieno loco poni ur. Nam
post Elegiam , in qua nihil de fabrica mundi disseri-
tur, quis locus esse potest supplemento septimi dici ἢ
Vide num. 22. Sirmondus, qui simul] cum Eugenio €?
621
DPRACONTIUS.
628
Dracontio carmina Martini Damiensis edidit, hoc A sunt dicenda. Nam de Azagrz brevibus notis plura
eodem codice usus videtur.
48. Codex alius in eodem catalogo refertur num.
8321, partim membranaceus, partim chartaceus ,
olim Colbertinus, szeculo xv exaratus, in quo 6* loco
ponitur Dracontii Toletani carmen de Opere sex dieru n.
Fortasse apographum est ex codice 5. Victoris Pari-
siensis, aut illi simile : natn inscriptio de Opere sex
dierum eadem est u'robique, et cum mentio Eugenii
non occurrat, credendum est emendatum lioc exein -
plar ab Eugenio non fuisse. Vide num. 29.
49. Ex Philippe Labbeo Nov. Bibliot, mss., sive Spe-
cim. antiq. lect. in Coronide poetica, ubi plura veterum
cormira suo tempore nondum edita commemorat,
pag. 58 hac profero: Dracontii nonnulla carmina,
nisi forte "mentitur inscriptio, iis. superaddemus quc
pridem emisit in publicum cum nonnullis aliis Eugenii
Toletani Jacobus Sirmondus. Codex, ut arbitror, apud
ipsum Labbeum exstabat ; nam alibi bibliothecam
solet indicare, ubi codices asservantur. Cum autem
in codice carmina Dracontio tribuantur, nisi idonea
aliqua adsit dubitandi ratio, auctor Dracontiua censeri
debel. Ex stylo id conjici posset ; sed ubinam gen-
tum eum codicem nunc latere existimem? si tamen
latet , et non potius infortunio aliquo assumptus
periit.
A150. Eidem eruditissimo Labbeo loc. cit., pag. 59,
lanc Dracontii memoriam debeo : Gisle'erti Auree
Vallis abbatis ordinis Cisterciensis versus in sanctissi-
mam eucharistiam addi poterant ex Petaviano indice
cum centonibus de ponitentia ex Dracontio, oratione ad
Christum versibus Adonicis, de misse significationibus
el»giaco carmine, preceptis moralibus heroico, et pluri-
bus aliis. Scriptum erat. Diacoutio, sed legendum Dra-
contio constat ex indice, qui verbo DaacoxTiUS eum
locum demonstrat. Multa sunt in Dracontii poemate
de Deo, potissimum veio in elegia sd r.gem Guntlia-
rium, ex quibus centones de poenitentia confici pos-
sint : ut carmen S. Columb ni, de quo confer num.
8, ex Draconiii aliorumque versibus magna ex par:e
coalescit. Centones in rebus sacris ex poetis profanis
a Faltonia Proba Sedulioque collecti exstant. |n
argumento profano poemata Ilippodamia et Alcesta
tom. IV Collect. Pisaur. sine auctorum nomine, cen-
tones snnt ex Virgilio, ut mihi quidem legenti vide-
batur. Poetarum sacrorum prater Dracontium nemo
alius nunc occurrit ex cujus versibus centones fuerint
confecti. Index Petavianus, a Labbeo laudatus, est
catalogus bibliothec:e Alexandri Petavii, quie ad re-
ginam Suecix Christinam deveuit, inde ad bibliothe-
cam Vaticanam. Montfauconius, pag. 64 Diblioth.
biblioth. mss., ex ea bibliotheca Alexan !ri Petavii
refert inter mss. bibliothec:e Vatican: Gisleberti
Auree Vallis abbatis carmen de Eucharistia. Sed id
nunc non reperitur in bibliotheca Vaticana, uti plures
alii 'etaviani codices desiderantur.
51. Codices alios Dracontii, quamvis in multis ca. :
talogis codieum mss. diligenter qusitos, invenire
uon potui. De notis mss. in Dracontium pauca super-
dixi num. 44 seq. Nic. Antonius, lib, v Bibl. vet.,
cap. 5, putat editionem Sirmondianam Dracontii cor-
rectiorem esse quam fuisset illa ab Azagra promissa
et parata, neque msgni inleresse quod Eugenii et
Dracontii carmina po:t editionem Sirmondi ex ms:.
Azagrae publicentur. Dissentit Florezius tom. V
Hisp. sacr., tract. 5, cap. 5, quia, ut putat, Hexae-
meron Dracontii, prout ab Eugenio fuit emendatum,
in mss. Azagra exstat, non in editione Sirmondiana.
Il:ec ratio falsa est, /$9 ut probavi num. 13. Alio-
quin etiam post Sirmondi editionem e re litteraria
publica esset, ut adnotationes et conjecturz:: Azagrz
in publicam lucem prodirent, quas Barthius maximo-
pere videre cupiebat. Nam Sirmondus nuda c::rmina
B typis vulgavit, quin ullam notationem subjiceret ; ne.
que enim audiendus est Rodriguezius de Castro, qui
in Bibl. llisp. Sirmondo novas et eruditas notas in
Dracontium ab aliquo deceptus affingit. Omitto codi-
cem Ázagrensem aliquantum auctiorem esse codice
Sirmondiano : certe auctior ex illo codice prodiit
Elegia Dracontii in editione Matgitensi Toletanorum
Patrum, additusque est liber carminum Eugenii non
9ntea editorum. Ipsum Nicol. Antonium in opera
Eugenii et Draconitii brevissimas notas seu lectiones
variantes scripsisse auctor mihi est Mayansius, qui
eas mss. penes se habelat, atque edere aliquando
cogitabat, ut affirmat in Vita Nic. Antonii praemissa
ad Censuram Histor. fabu!os.; sed fortasse h:e sunt
breves illze notz et lectiones variantes quas Azagra
mss. reliquit, et se vidisse testatur Nic. Antonius ,
qui in liujusmodi veterum monumentis conquirendis,
sibique comparandis curiosissimus erat et diligentis-
simus. Mihi ignotum omnino est an Mayansius eas
breves notas typis commiserit.
59. Andream Marcum Durriel editionem Sirmondi
cum Azagrensi codice contulisse, lectionisque discre-
pantiam adnotosse ex Dayerio didici. Et quamvis
Burrielus communi omnium plausu celebretur , non
ingratum erit tamen ejus laudes ab eruditissimo
Bayerio audire in not. ad Diblioth. vet. Nic. Antonii
lib. ut, eap. 9: Dracontium Sirmoudi cum Toletano
Michaelis Ruizii Azagre seculi x1 cod' ce contulit, et
variantes lectiones adno'avit Andreas Marcus Burriel
Soc. Jesu presbyter, magno rei litterarice damno ante
annos aliquot praematura morle abreptus: quas cum
plurimis ejusdem stupendi plane laboris atque. in-
dustrig fetibus, in regiam bibliothecam Matritensem
postea. delatas autograplasque ad. manum habeo. De
codicis ztate confer dicia num. 45. De Burricli quie
dem diligentia omnia mihi polliceri debeo ; sed 8i
solum varietatem scriptura ioter codicem Azagren-
sem et editionem Sirmondianam animadvertit, et pe»
culiares suas conjecturas non adjecit, ejus lectiones
variantes minus nunc sunt necessariz, /$3 cum ia
editione Matritensi Dracontius prodierit cum Aza-
grensi codice, et Sireondiana editione diligentissime
collatus. Animadverto praterea diversum a Dracon-
tio esse Ceponium, cujus llexaemeron ms. asservabat
839.
PROLEGOMENA.
650
Barthius, illud publicaturus lib. cix Advers. , si A mentarius: in. quo non. solum res et verba. obscuriora
vixisset. Hunc Ceponium monachum vocat Barthius,
sed Nic. Antonius lib. n Bibl. vet., tom. 1, cap. 4, pu-
tat fuisse episcopum Hispanum seculi v, ad quem et
ad ldacium exstot episcopi Turibii epistola. Bartliius
ad lib. n, Silv. 4 Statii, vers. 94 : Vide, inquit, Ce-
ponium in Hexaemero, quem nos auctorem Vite asse-
rimus suo loco, hactenus nemini nec [ando perceptum.
Bayerius in notis ad Diblioth. vet. Nic. Antonii ad
hzc Barthii verba reponit : At quis sit Vite auctor,
aut quid sibi velit adjuncium Vir , plane non capio,
Scilicet quod prima littera. in vite apud Barthium
majuscula sit , doctissimus vir in has ambages con-
jectus est. Barthius hoc tantum vult, quod Ceponium
asserturus, sive restituturus vit: erat, cum in tepe-
ezp'icantur, sed οἱ historica quedam non vulgaria ,
ipsorumque auctorum vite, et ad carminum genera
quadam spectantia singulari s'udio elaborata inserun-
tuv. Dasile& per Joannem Oporinum. lloc Fabricii
opus ordine alphabetico ce: ncinnstum est, utile certo
futurum , si post novam uberiorem poetarum Chri-
stianorum collectionem auctius correctiusque eda-
tur, notatis prasertim iis qua censura perstricta
&unt in indice expurgatorio Philippi II, jussu ct au-
ctoitate juxta sacri concilii Tridentiui decretum
Antuerpi 1571 proinulgato.
55. Tertia editio anno 1582, tomo VIII secundze
.editionis Bibliothec:ie Patrum Parisiis per Margari-
num de la Bigne; qux cum aliis operibus ejusdem
bris jaceret. De Ceponio consule Fabricium Bibl. B pipliothec:e in indice expurgatorio anni 1607, per
med. et iuf. Lat.
CAPUT VI.
Editiones Dracontii.
55. Prima editio Dracontii anno 1560, sie in-
scripta est: Cl. Marii Victoris ΛΛΗΘΕΙ͂ΑΣ, seu Commen-
tationum in Genesin lib. n ; Epigrammata varia vetusti
cujusdam auctoris, inter que sunt et aliquot psalmi ver-
sibus redditi. Hilarii Pictaviensis episc. Genesis. Cy-
priuni Genesis, εἰ Sodoma. Dracontii de opere sex
dierum, Omnia versibus nunc primum e vetustis codi-
cibus expresa. Parisiis M. D. LX. Apud Guil, More-
lium. 1n-8. De codice ex quo extractum est opus
Dracontii, vide num. 29 ei 28. In flne sunt quzdam
breves πο ad Victorem , qui in initio et fine lib. C
1 Victorius appellatur. Genesis qux: Cypriani dici-
tur, est fragmentum poemitis in Genesin quod ab
aliis Tertulliono adjudicatur , ab aliis Juvenco ; ego
post seculum v natum puto, invitis musis et Apol-
line: de quo p'ura dixi 4/5 in prolegom. ad Pruden-
lium pag. 196, et quzdam addam cum Juvencum
recognoscam, et publice luci committam.
δὲ, Secunda editio anno 1561. Hac est collectio
poetarum Cbristianorum a Georg, Fabricio procu-
rita Basilez hoc anno in-4 majoris forms: ex quo
alii decepti in-fol. dicunt. Verum de bac editione dis-
serui in proleg. ad Prudentium pag. 88 et seq. Quod
attinet ad Dracontium , Fabricius in eo edendo exem-
plara Morelio publicatum secu'us est, tribus qua-
(norve emendatis erroribus, ut jam exposui num. 30.
Joannes Albertus Fabricius in Biblioth. vet. Lat.
tap. 4, lib. 1, ait in. h»c collectione G. Fabrieii so-
jum librum primum Dracontii exstare, eumque in
fime mutilum. Sed advertendum mutilum quidem
ese librum hunc. Dracoutii ia editione Moreliana et
Fabriciana, sed non in fine: nam 58 versus qui de-
Siderantur pertinent ad narrationem peccati primi
paren ἰδ, post versum, Nec circumscriptor. In suis
commentariis, qui posterior est tomus priori rarior,
rationem carminum Dracontii habet Fabricius. Ti-
tulus hujas secund:e partis est: In poetarum veterum
ecclesiasticorum Christiana opera, et operum reliquias,
atqué fragmenta Georgii Fabricii Chemnicensis com-
Joann. M. Brasichellensem recoguita est ; nihil vero
a censoribus in Dracontii poemate de ope:re sex die-
rum notatur quod aut censura dignum , aut. caute le-
gendum dicatur, ΖΕ ut in plnrimis alioruta operi-
bus factum fuit. Solum deleri jussum D, aut divi in
his verbis D. Dracontii Hexaemeron. Quod in editione
anni 1644 Parisiis praestitum non fuit, in qua tom.
Vlil, hxc ipsa verba adhuc leguntur initio in cats-
Jogo scriptorum. Thomas lIt:gius in lib. de Biblioth.
in Biblioth:ca Patrum et doctorum, Lipsie 1602,
cura M. Joachimi Zehneri, inter alios scriptores ve-
terea ecclesiasticos editos refert Dracontium ; sed in
ea Bibliotheca non integra Patrum opera, sed frag-
menta qux:edam videntur inserta.
56. Quarta editio anno 1610, scilicet : Dracortii
Toletani Hispani Hexaemeron, seu de Opere sex die-
rum el creatione mundi liber singu'aris cum M. Joan-
nis Weitzii indice glossario, et notis qud jus:i commen-
tarii vicem esse possunt , collatis inter se veterum scri-
ptorum maxime SS. Patrum de conditione rerum uni-
versalium sententiis. Francofurti typis Wolffgangi,
sumptibus vero Petri Kopffii anno w. pc. x. In-8. Fa-
bricius in Bibl. vet: L:t., lib. 1v, cap. 2, annum edi-
tionis Weitzianze assignat 1619, a quo fortasse de-
ceptus est Rodriguezius de Castro, qui in Dibl. Hisp.
eodem anno 1619, editionem Sirmondianam et Weit-
zianam factas affirmat. Ceterum Fabricius in Bibl.'
medii svi annum 1610, editioni Weit2ianz recte
aseribit. Przemitiit Weitzius epistolam Goldasti de
Dracontio, quam nonnullis in locis laudavi. Rare est
h:ec edi:io Romx, unumque solum exemplar in Bi-
bliotheca Angelica servari scio, Index glossarius et
notz utiles sunt; post notas nonnulla: sunt corre-
ctiones versuum ex Weiizii aliorumque ingenio ex-
engitate, quarum nonnullus mihi crit usus.
57. Quinta editio anno 1616 in Choro poetarum
part. 2, iu-4, Lugduni, studio Alexandri Fichetti ,
quod manu in quodam exemplari scriptum vidi .
nam editoris nomen typis expressum non est.
58. Sex!a editio anno 1618 in Bibliotheca Patrum
Coloniz Agrippinz tom. IV, pag. 500.
59. Septima editio anno 1619, Sirmondi opera ,
hoc titulo: Beati Eugenii ep'scopi Toletani opuscula,
631
DRACONTIUS.
. 652
Quibus inserti sunt. Dracontii libelli duo αὖ Eugenio A — 61. Nona editio anno 1651 per Andrcam Rivinum,
eodem olim recogniti. Adjecia μ᾽ itidem aliorum ali-
quot veterum scriptorum varia. Parisiis ex officina Ni-
velliana apud Sebastianum Cramoisy Μ. nc. xix, In-8.
Jacobus Sirmondus opuscula hxc lenrico Borbo-
. nio, regis filio, episcópo Metensi, dedicat. Przter
Eugenium et Draconti:m sunt Martini episcopi Du-
miensis quxdam, Columbani abbatis epistola parz-
netica δὰ Ilunaldum, Severini episcopi Doctrina,
Tironis Prosperi Aquitani Confessio. Michael a S.
Josepho in Bibliograph. editionem Sirmondianam
ad annum 1617 refert: qui fortasse error est typo-
graphicus, nisi bune aunum ile ex Diction:rio Mo-
reri , ubi pariter indicatur, exscripserit. De hac edi-
tione vide num. 46 οἵ seq. Ante Sirmondum editio-
qui longissimam hanc inscriptionem apposuit : Dra-
contii Hispani libellorum biga : quorum prior de opere
sex dierum, et creatione mundi Hezaemeri título pri-
dem, sed cx1 versibus mutilus editus fuil, scriptus
heroico metro; alter vero posterior elegiaco post(atio
quasi quedam est, εἰ pracedanei iliius pariter, atque
suiipsius ad Deum, et ad regem Theodosium Juniorem
Augustum excusaiio primum v'gesimo [corrige trige-
simo] abhinc anno Parisiis prodiit, nusqam a'ibi ez-
cusus : nunc vero utrumque, et in primis Hexaemeron
illud, sive de machina mundi post Eugenium Toleta-
num episcopum [cujus simul hic apposita est Septidui
recapitulat;io, ut εἰ epigrammata reliqua, al:aque poe-
malia subjuncta reperies], item post Georg. Fabricium,
nem Morelianam omnes secuti sunt, paucis emen- B Joann. Weitsium, Jac. Sirmondum, Casp. Barthium,
datis. Sirmondus ex mss. Hexaemeron auctius et
correctius edidit, εἰ Elegiam Dracontii primus pu-
blicavit; quem mirifice ob hujusmodi veterum scri-
ptorum editiones celebrat Barthius, cujus haec sunt
lib. xxix. Advers., cap. 2: Piurimos inferioris cvi
scriptores luci vit&que dedit hoc seculo Jacobus Sir-
mondus, judicii eximii , lec.ionis certe homo, nec nisi
bene de antiquitate meritis accensendus.. Et prol.xe
lib. L1, cap. 4: Quanta in patientia hac, et liberalis-
sima studia merita exstent Jacobi Sirmondi, predicavi
hactenus non semel , non potero autem satis extollere,
aut cquare verbis, δἰ sepissime post etiam. preedica-
vero. Tot ille bonis proximos scriptorese tenebris eruit,
tot sagaci ingenio, judicio exquisito , certa lectione ,
mdustria fideli, monumenta tineis erepta merita laudi
posterorum restituit, ut cum nomen ejus hominis pra-
ferentes ego, quos quotannis bis accipimus, catalogos
videam librarios, non possim non exsullare gaudio, et
novam an:mo meo letitiam de adhuc incogniti alicujus
scriptoris lectione polliceri. Non turbent nos in laude
εἰ coimmendatione hujus viri ingenia malivola, que
pucritiam aliquando. nostram, cum ad preconia. de-
buissent, detorquere voluerunt ad insectationes honi-
nun, doctorum licet, non tamen id in rcligionis nostre
circumstantiis sentientium , quod ipsis videbatur defen-
dendum ; non. deerimus nos mori candoris nostro, el
virtutem clarissimam summis plausibus prosequamur ,
sic [iet , utad nos etiam de bonitate nostra fructus non
contemnendus redeat , incitatis ἢ, nimirum illis pre-
claris viris ad persistendum in instituto suo, quod non
frustrari: meritis videant. praconiis. lle, quamvis
longiora, vel in Sirmondi gratiam, vel iu nonnullam
nostri laboris commendationem libens attuli.
60. Octava editio anno 1624, in appendice D:b!io-
tec: Patrum per Margarinum de la Bigne, Parisiis,
pag. 837, quee quamvis post Sirmonduu faeta, adhuc
tamen Dracontium mutilum ex editione Moreliana
repr:sentat. Eodein modo recusus est Dracontius in
Bibliotlicca Patrum Parisiis 1644, tom. VIII, et vur-
sus ibid. 1634, tom. VIII, si tamen divers: ha sunt
editiones, et non sola pr.ma frons discrimen przfert.
Primum exemplar vidi ego, alterum ltig us lib. de
bibliothecis.
Sim. Toelmannum, Wolf. Seberum, etc., restitutum:
integre emendavit, in eoque confusa distinxit, et. com-
modiorem, atque faciliorem ad sensum obscura redegit,
notisque prioribus aliorum selectis, novis quoque auxi
et. illustravit Andr. Rivinus D. et PP. Lipsice. /Era
Dionysiana upcut. In-8. Videturesse error in numero
versuum qui in primis editionibus deesse dicuntur :
scluin enim desiderantur 58 versis, cum Adami pec-
catum deseribitur, et unus versus cum formatio Es:e
narratur. Scilicet in editione Moreliana sunt versus
515, in Sirmondiana 654 preter Eugenii przfatio-
nem. Leyserus in lli-tor. poet. medii xvi 4 hunc er-
rorem castigavit, qui simul notat admitti non posse
quod in eadem fronte libri dicitur, anno vicesimo ab
C anno 1651 primum podiisse Dracontium, opera Sir-
mondi posteriori libro auctum. Verum id ipse ltivi-
nus animadveriit, et trigesimo pro vigesimo correxit
in fine libri: melius correxisset trigesimo secundo.
In libello exiguo multi nec leves hujusmodi typogra-
phici errores irrepserunt, quod libris in Germauia
editis satis frequens est. Editores quidem causam in
nundinas proximas et bibliopolas urgentes solent re-
Jicere ; sed non sine magno emptorum damno morem
venditoribus gerunt : ut enim rccte ait Dracontius
lib. 1, vers. 613,
Damna aliena solent aliorum lucra paráre.
Rivinus tamen magna ex parte eos crrores in fine
libri emendavit. Sed in hac ipsa serie errorum quos
corrigit, plures alii novi occurrunt, ut serio inspexe-
rim an alius esset index qui de bis erroribus moneret.
Conjecturas Rivini in Dracontium suis locis indicabo ;
quas interdum probabiles esse, sed plerumque non
necessarias, facile quivis animadvertet. Leyserus, qui
collectionem poetarum medii avi parabat, ut refert
in hist, eorum, Dracontium quarto loco ex editione
Rivini recudere constituerat. Sed effectu caruit ille
apporatus.
62. Decima editio anno 1677, in Bililiotheca Pa-
trum Lugduui tom. IX, ex ea quam S rinondus ador-
naverat,
65. Undecima editio 1696, inter aha Sirmondi
-opera in-fol. tom. 1], cura Jacobi de la Baune, qui jn
prxfatione et ad marginem Dracontij qudm adnu-
625
PROLEGOMENA.
651
tavit. Repetita est hzec editio Venetiis 1728 cum non- Α inmense Deus : io. editis nune legitur, Rez «terne
nullis notis ad Dracontum ex Adversariis Baribii
typis Bartholomzei Gavarina; et rursus ibid. 1778,
quod alicubi notatum legi.
64. Duodecima editio anno 1775, in Bibliotheca
Patrum Gallandii cura et studio, Venetiis ab anno
1765 et seqq. publicata, tomo IX hoc anno 1772 ex-
euso. Gallandius breves notationes addidit Dracontio
ex Bartbio, Baunio editore operum Sirmondi, et lIeu-
manno.
65. Decima tertia editio anno 1782, inter opera
Patrum Toletanorum ad codices mss. recognita, et
nonnullis notis illustrata 49 opera, auctoritate, et
expensis eminentissimi cardinalis Francisci de Lo-
renzana archiepiscopi Toletani, llispaniarum primatis,
' Deus. Wla. ipsa oratio Eugenii episcopi Toletani in
catalogo mss. bibliothecze regize Parisiensis indicatur
codice 528, cod. 2085, cod. 5571. In codice Vaticano
Alexandrino 1360 aut 2078 exstant quzdam Eugenii
carmina, et inter alia Oratio ejusdem Eugenii, quz ἰή
noünullis verbis discrepat ab editione Matritensi, sed
in duobus primis versibus cum ea consentit. Ven.
cardinalis Thomasius in suo Hymnario eamdem o:a-
tionem edidit sub Eugenii Toletani nomine, cui ab
Alcuino in officiis per ferias ascribi animadvertit :
legit autem, flex Deus, immensi quo constat machina
mundi, Quod miser imploro, tu Christe perfice cle-
CAPUT VII.
Matriti, apud Joachimum Ibarra, in-fol. Tomo 1, pag. B Dracontii duo codices mss. bibliothecee Valicane, ce
94, exstant Dracontii libelli ad codicem Azagrensem
recogniti, variantibus lectionibus margini ascriptis.
Tomus II prodi t ibidem anno 1785. Eleganiissima
est hzec editio Patrum Toletanorum, ex qua singula-
rem editoris eminentissimi doctrinam, meritaque
plane eximia in ecclesiasticas Ltteras facile possis
agnoscere : qui nos etiam exemplo, ope, libris, quos
plures ipse suos, aliorumque in publica commoda
tyris vu'gavit, ac litteratis hominibus dono dedit, ad
6 veterum Patrum monumenta illustranda excita-
vit. Dracontii carmina edita simul sunt cum carmi-
nibus aliisque operibus B. Eugenii : utraque auctiora
hic sunt, quam apud Sirmondum, pricipue Eugenii
opera.
65. Bayerius in not. ad Bibl. vet. Nic. Antonii
quzdam indicat, quibus editio operum Eugenii adbuc
sugeri posset, iuter qu:e refert, recenseri in Historia
bibliothecz:s Cottonian:e, pag. 55, col. 2, codicem
Psalterii Davidici ante mille et amplius annos exa-
ratum, cui assutus quinternio satis antiquus cum
rpgraphe, Oratio Eugenii Toletani versibus ; que
incipit, ez Deus immense, quo constat machina mundi,
Quod miser imploro, tu Christe perfice clemens. Addit
Bayerius hzc non abludere ab Eugenii Toletani ge-
nio. Vere judic^t, nisi quod Eugenius potius dixi-set,
Christe tu perfice clemens, vel alio modo, ne ultimam
in Christe nulla ratione producerct. Sed Bayerius ob-
servare potuit hanc ipsam orationem legi inter car-
mina Eugeuii tam in editione hac Matritensi, quam
ia Sirmondiana ; imo esse primum Eugenii carmen
post pr:ría tionem. flc tamen est discrepantia, quod
primus versus in his editionibus ita habet: Rez Deus,
immensi quo constat machina mundi : secundus versus :
Quod miser Eugenius po:co, tu perfice clemens. Quod
reformatum opinor ad usum ecclesiarum, in quibus
ea oratio canebatur, neque oportebat Eugenium no-
minari, cum alius pro se oraret. Aliter reformatum
est apud Drowerum in fine notarum ad Venantium
Fortunatum, Quod miser imploro, per Christum per-
fice mitis. Qiasdam alias varietates in reliqua ora-
tione 50 observare licet apud Drowerum. In primo
versu verius puto Πές Deus immense, quo. Epistola
Draconti, ut in mss. Vaticanis legitur, inc pit, flex
teris auctiores, quorum nufla mentio apud alios.
67. Ilactenus de Dracontio qu:e alii docuerunt ex-
posui : sequitur ut codices duos Vaticanos, a nemine
antea collatos, nunc describam, Primus est biblio-
thece Urbinaiis num. 252, membranaceus in-fol.
maximo, elegantissime et multis versicoloribus litteris
exaratus. Üpera in eo varia continentur, qux in pul-
cherrimo circulo initio libri przfixo circum undique
indicata sunt. In fine ztas codicis el nomen exscri-
ptoris adnotatur his verbis : Federicus Veteranus Ur-
binas transcripsit anno salutis wcccctxxxi id. Aug.
Pu!cherrime litteras formabat Veteranus : neque ta-
men ejus nomen video inter exscriptores codicum
bibliothece Laurentian:z a Bandinio diligenter re-
censitos. Operum qux codex complectitur non tantum
ordinem referam, verum etiam notitiam aliquam ex-
hibebo. '
68. Primo loco occurrit Anticlaudianus de beato
Puero, nullo auctoris indicato nomine in codice; sed
constat esse Alanum Magnum, de quo agunt Dailletus
in libro de Scriptis 5 1 Anri, et Fabricius in Bibl. med.
et inf. Lat. Novem sunt libri, quos eub lioc titulo de
beato Puero a nemine laudatos vidi. Etsi autem al i
aliter putant, tamen assentior his qui affirmant car-
men ab auctore Anticlaudianus fuisse inscriptum,
quia Claudianum imitari , ejus scilicet stylum expri-
mere conatus est, ut vel ex primis versibus co'ligi
potest :
Auctoris mendico stylum, phalerasque poets,
Ne mea segnitie Clio dejecta senescat.
Neque enin anti semper contra in compositiones sigui-
ficat : sic ἀντιδασιλεὺς non est contra regem, sed
prorex, vel qui regis locum cbtinet.
69. Anticlaudiano succedit Arator. Sed cum hujus
carmina eum hoc et aliis codicibus contulerim , de
eo disserendi locus opportunior non deerit , ut spero.
Tantum monebo duorum librorum distinctionem ,
qua in aliis codicibus expressa est, in hoc codice
non apparere.
70. Post Aratorem exstant AKsopi apologi hoc
titulo : Esopi Phrygii Fabule, dicte apologi, traducta
in linguam Latinam incipiunt. Laurentius Zaccagnius
manu sua hanc notam margini adjecit : Versio ai:cto-
65t
DRACONTIUS. 036
ris antiqui a Phaedro diversi, qua exstat etiam in co- A $3 Liber secundus est de Adventu Antichrish , quem
dice Vaticano num. 9868, fol. 55. Neque id sane in
dubium cadere poterat : nam versus hujus operis sunt
elegiac, versus Phiedri iambici liberiores. lilud po-
tius quxsrendum fuisset, an auctor harum fabularum
esset Avienus. Verum mihi utrasque conferenti dis-
crimen illico patuit. Auctorem esse Christianum ex
his prologi versibus colligo :
Ut mess's pretium de vili surgat agello,
Verbula sicca, Deus, complue rore novo.
Neque enim poelz ethnici ita loqui solebant. Obiter
verbum unum in vers. seq. emendabo:
Verborum lenitas moram fert pondus honestum.
Pro lenitas legam levitas, ut metro consulam. Phi-
lippus Labbeus in-Nov. Dibl. mss., sive Speciin. an-
tiq. lect., dum recenset poetas quorum carmina non-
d'im edita vulgare conabatur, pag. 66 memorat /Eso-
pi Fabulas versibus elegiacis ex codice regio 825,
quarum initium erat :
58 Ut juvet, ut prosit, conatur pagina przsens,
)ulcius arrident seria picta jocis.
E:e sunt certe fabulze qu e reperiuntur in hoc codice
' Vaticano : nam initium idem est utrobique. Labbeus
noudum inquisierat, an fabulae codicis regii ezedem
essent ac fabulie codicis cujusdam Vigneriani in-
scripti Liber Hisopi, in quo erat fabula sat longa de
lupo et o,ilione. In colice Vaticano postrema est fa-
bula de lupo et pastore, sed satis longa non est. Ia-
ter Marbodi carmiua col. 1169 legitur fabula de frau-
de a lupo opilioni facta, qui» ita quidem longa est,
ut liae ex parte eadem ipsa esse possit quam Lab-
heus laudat. Leyserus in Hist. poet. med. zv. ad ann.
1314, pag. 2007, profert fabulas cujisdam Adolphi
contra mulieres, qu: distinct: longeque diversa
sunt a fabulis codicis Vaticani.
71. WMost fabulas in codice sunt Epigrammata
Prosperi ez S. Augustino : qux» szepius edita sunt,
sed hxc cum editis conferri debeut , et a me, si va-
cabit, conferentur. Przmittitur ep gramma quod ab
editis abest, sed a Mansio in Additionibus ad Bibl.
med. et inf. xvi Fabricii productum fuit ex codice
Francisci Maria Florentinii. Versus ultimus in Man-
sio mendosus c-t, Si demum celi cupiunt qui scan-
dere regnum. Noster codex habet, Sidereum coli,
eic.
12. Sequitur carmen inscriptum Ενακ rez Arabum,
De virtutibus lapidum , quod incipit :
Evax rex Arabum fertur scripsisse Neroni,
Qui post Augustum regnavit in orbe secundus.
Auctor in codice non nominatur, sed est Marbodus ;
qui ait, se Evacis libros in compendium redegisse.
Adisis Fabricium ii Bihl. med. et inf. Latin. et opera
llildeberii e& Matbodi Parisiis 1708 ediia.
19. Succedit poema de judicio extremo, cujus
apud al'i^s mentio nulla mihi occu:rit. Inscriptio est
Crisias, Libri sunt tres. Primo premittitur titulus
hie : /ncipit liber primus Crisiados de signis prece-
dentibus judicium. Initium:
Huc age, Calliope, cetu comitata sororum,
Huc propera, plectrumque Lene, citharauque sonan-
teu.
Antitheon vocat poeta. Liber tertius de Morte Anii-
Christi , resurrectione mortuorum, el forma judicii. ln
catalogis codicum mss. qu vdam indicantur carmina
de Judicio; sed qux ab hoc pcemate diversa esse
facile sit arguere. Montfauconius inter codices re-
gine Suecie enumerat anonymi carmina de signis
judicii num. 1560, simul cum Theodulfo, Avito et
aliis. Vidi hunc codicem, qui nunc est Alexandrinus
num. 2078. Versus illi de judicio solum sunt 25 he-
xametri , quorum mentio fi! apud Saresberiensem de
Nug. curia!. lib. it, cap. 5, sed in hoc codice mutili
et imperfecti sunt; primus [18 habet :
Judicii signum, tellus sudore madescit.
ldem Montfauconius pag. 1156 ex bibliotheca San-
B Germanensi indicat Sibyllzx versus de Die judicii cod.
679, qui videntur esse versus de judicio cedicis Va-
ticani nuper laudati. Nam Antonius Deaugendre con-
gregationis S. Mauri in editione operum fildeberti
et Marbodi ante memorata col. 1630 iuter carmina
varia Marbodi edidit eos versus velut ineditos cum (i-
tnlo, Versus sibylle de Die judicii. In primo versu
recte habet madescet , in ultimo Decidet e celo ignis-
que et sulphureus amnis, mallem e celis ignis, et sul-
phuris amnis. Occurrunt hi versus inter opera Bedz,
tom. ll, Basile:e, 1563, pag 553, et diversis verbis
in libris Sibyllinis. Veteres Christiani hujusmodi si-
byllinos versus ad judicium extremum probandum
proferebant : ex quo in prosam, sive eequentiam De-
functorum permanavit :
Dies ir, dies illa
Solvet sseclum iu. favilla,
Teste David cum sibylla.
Multo magis ab hoc poemate differunt qu dam ver-
sus anretri , inscripti de Ex'remo Judicio , quos alfert
Leyserus in Hist. poet. med. zv., pag. 2091, sivc ex
correctione 4191. Initium est :
Quatuor de partes mundi sunt augeli missi.
Iuter carmina Tertulliani legitur etiarn liber unus de
judicio Domini , diversus tamen a poemate hujus co-
dicis Vaticani. Auctor antiquus mihi videtur mul'is
de causis, quas exponere in aliud tempus differo.
Conjicere autem licet auctorem esse Verecundüm 54
Africanum episcopum, quem duos módicus brevesque
libellos carmine dactylico edidisse, pr mum de re-
surrectione et judicio, alterum de poen tentia , Isi-
dorus cap. 7 de Vir. illusitib. testatur. Liber Vere-
cundi de poenitentia exstat Toleti in celebri illo co-
dice Azagre de quo dixi num. 41, cujus si nactus
fuero apographum, tutius de re tota judicium pro-
ferre potero. Non desunt qui Verecundi carmeu de
Judicio illud ipsum dicant esse quod Tertulliano af-
fingitur.
74. Ignotus alius poeta sequitur in eodem codic ';
sed pecu'iaria quedam de eo commemorantur, ἃ no-
b s non omittenda , ex quibus alii fortasse verum au-
clorem deprehendent, Quidam Calaber de'raptu Pre-
serpine, Cujusdam nobilis viri: militis et poetee claris-
simi liber incipit ad Vespasianum Surrentinum — ejes
651
elegia ad Vespasianum :
O custos animi Pvlades nunc alter Oresti
Cognite sspe mihi Vespasiane vale.
Scribitur Pilades et Horesti. Post elegiam , quae vices
prologi gerit, incipit carmen :
Ille ego, qui tenui modulatus carmina culmo,
Eurydices cccini quondam grave vulnus, et iram,
Infernosque lacus linquens ma;ore cothurno
Punica bella simul, et uitua vulnera gentis
Ausoniz, Puenique ducis cnm dira paravit
Pessima Tesiphune bellorum semina : sed nunc
Immensos s5s:us Cereris, longosque labores...
Ita porro pergit argumentum proponens. In fine epi-
taphium hoc legitur :
Sicula me genuit tellus, nutrivit amlca
Terra suis Calabris, Roma cadaver habet.
Exsulat ἃ patria corpus, non exsulet, ora,
Lector, ab auctore spiritus ipse suo.
Spiritus In varias aurx: dum pros.lit umbras,
Tristitias liquit, hospita terra, tuas.
Sed repetit, lector, quod terris a! didit arcto
' Tempore, quo tutum ine fore, quxso, roga.
55 Ita hos versiculos scripsi, qurdam verba corri-
gens : nam scriptum eat vers. ὅ non ezsulat ora,
vers. 4 ab actore, quod tamen retineri posset, vers.
5, Spiritus in aurasvarias dum pre[uitumbras,et vers.
7, arto pro arcto.
75. Anonymo isti poetie sive Siculo, sive Calabro
succedit in codice Βυπὶπὶ Mombritii ad sanctissiinum
dominum Syztum quartum summum pontificem de Do-
minica passione liber promus. Elegia ad pontificem
prvlogi loco est: sequitur carmen heroicum, con-
stns sex libris, de quo, uti de auctore ipso videri
potest Sassius Ilistor. typogr. Mediolan. pag. 1406.
Carmen de passione dominica ad Syxtum IV editum
fuit Mediolani anno 1481. Priecipuum Mombritii opus
sunt Vite sanctorum, cujus editio, ab ipso duobus
voluminibus in-fo!. vulgata, splendida est, rara, ma-
g'oque nunc opere αι: 5 18.
16. Postremum locum in hoc codice occupat Dra-
contius, sed :ub alio nomine. Sic enim carmen ejus
inscribitur fol. 260 : Augustini de Deo. Aurelii Augu-
stini de Deo liber incipit feliciter. Et in fine : Finis.
A. Augustini de Dco. Et illico adnotatur exser:ptoris
r.c in: n, vt dixi num. G7, neque aliud in hoc codice
occurrit. Cum tetum hoc carmen de Deo Dracon-
tiam auctorem certo habeat, ut mox ostendam, su-
pervacaneum sit quxerere cur »omen Augustini, non
Dracontii praferat. Passim enim in mss. codicibus
id eveuit, ut nuius opus alteri affingatur; cujus rei
illa s: pi-sime causa est, quod librarii antiqui multa
opera i» unum volumen compiugebant et commi-
scebant. Hinc factum fuit ut plerumque auctor, qui
primus apparebat, σοί γα sequentia omnia opera ab
aliis crederetur confecisse, prassertim quia interdum
auctoris nomen aut omissuin fuerat, aut temporis in-
juria aliove casu deletum. Fortasse etiam Dracontio
uonen fuit Aurelius, quod ab aliquo librario solum
operi prxlixum occasionem aliis dederit, ut Aure-
lium Augu-Linum esse existimarent. Quod enim l'ra-
contis alia etiam nomina habuerit, ex more ejus
temporis arguitur, quo viros nobiles quatuor aut
quinque nominibus appellatos fuisse coinpertum est.
PROLEGOMENA.
socinm. εἰ amicum. Post hanc inscriptionem incipit A Contingere etiam potuit ut carmen Dracontii, cx lli-
659
spania in Africam delatum, inter Augustini 6 sche-
das repertum alicui causam inscribendi nominis Au-
gustini pr:isbuerit. Ob similes casus plura opera Pa-
tribus, quorum vere non erant, attributa spe sunt,
71. Multo vero magis est mirandum, Dracontii
poema, sub Aurelii Augustini nomine descriptum,
diligentiam editorum S. Augustini, przsertim Mau-
rinorum ita fugisse, ut nullum de eo verhum fece-
rint. Oportebat enim moneri lectores, exstare qu'-
dem hujuscemodi carmen sic inscriptum, sed Augu-
stinum auctorem non esse. Neque in ipsa Bibliotheca
bibliothecarum mss. Montfaucon, aut in aliis simi-
libus eatalogis vestigium hujus poematis invenio aut
Dracontio, aut Aurelio Augustino ascripti. Montfau-
D con'us in bibliotheca Vaticana regine Suecix cod.
1536 commemorat Versus Augustini et Ilicronymi, ct
rursus cod. 1587, Carmina nonnulla Augustini, Platc-
nis, Aviti, Juvenci et Fortunati. Verum hi pauci qui-
dam versiculi videntur esse qui sub Avgustiui no-
mine in aliis etiam catalogis indicantur. Liber ejus-
dem S. Augustini de orando Deo ad Probam, llexac-
meron ej's, e! excerpta ex hoc opere ad Dracontii
poema nullo modo attinent. In bibliotheca San-Ger-
monensi Montfauconius pag. 1125 codicem 4195
enuntiat, ubi sunt S. A:shbrosii opus de Sacramentis,
S. Augustini quedam, Hildeberti Cenomanensis. epi-
scopi versus de Deo. Neque in his versibus carmen
Dracontii intelligi debet : nam inter. llildeberti car-
mina edita multi sunt versus, qui eo titulo insigniri
possent. istiusmodi inscriptiones de Deo »pnd poe-
tas Cliristianos plures invenies, ut versus Victorini
Pictaviensis, sive Fabii Marii Victorini Afri, cui re-
etius tribuuntur, de Jesu Christo Deo et homine. Car-
men de Deo homine inscriptum edidit etiam Joaunes
Baptista Mantuanus. Simili titulo Didaci Josephi
Abadii Mexicani Ce:enzx 1780 poema prodiit de Deo,
Deoque homine Heroica : qux tertia est editio operis
multorum laudibus celebrati.
18. Jam vero Dracontii carmen de Deo in tres
partes divisum est : etsi enim trium librorum aut pat-
tui mentio non sitin codice expressa, queuiadmo-
dum in eodem Aratoris duo libri nullo modo distin-
guuntur, ut dixi num. 69, ea tamen distinciio et se-
paratio partium Dracontii adhibetur, litteris etiam
57 initio cujusque libri masim:s descriptis, eL pe-
euliari artificio elaboratis, ut tres libros distiucto
enumerare opportunum visum fnerit : cui divisioni
series ipsius argumenti, et cujuslibet partis exor-
dium favet. In primo libro post versus 116 eodem
orationis filo connectitur narratio de opere sex dic-
rum, Prima dies wam lucis erat, etc., qum edita pri-
dem est sub titulo Hexaemeron Draconiii , sive de
Opere sex dierum, hoc initio : Prima dies lux est ter-
ris, etc. Sic deinde liber progreditur usque ad ver-
sum 755, Quo te promittis, etc., cui etiam adjungitur
liemistichium, OUmnipotens. «terne. Deus ,. tanquam
versus extremus primi libri. Post hoc hemistichium,
intercapediue ct distinctione quam dixi adliibita, in-
672
eipit liber secundus, Inventor, g-uitor, etc. Vcrum
satis per se liquet liemistichium Omnipotens eterne
Deus initium esse libri sccundi, non finem libri
primi : quod fortasse ab ignaro librario cum fine li-
bri primi conjunctum est, ne versu, quem mutilum
et imperfectum invenerat, librum secundum inchoa-
re!, eoque modo initium hujus libri minus venustum
atque elegans redderet. Liber secundus, compre-
henso hoc hemistichio, procedit usque ad versum
808, Agmina condemnant, etc. Tum alia divisione
interposita, liber tertius incipit, Luminis eterni, etc.,
usque ad versum ultimum, Additus insonti po-:
pulo, etc., qui est 682. Ubi animadvertendum est
utrumque librum secundum et tertium a Dei invo-
catione exordium habere.
DRACONTIUS.
(40
A cliis 458. Apud Sirmondum solum sunt 99, post quae
Rivinus adnotavit : Cetera desiderantur. In editione
: Matritensi ex codice Azagra addita sunt 11 disticlia,
In nostro codice finita elegia, eadem antiqua manu
additur: Explicit satisfactio Draconiii ad Guthamndum
regem Guandalorum, dum esset in vinculis, quod litte-
ris majoribus scriptum est. Alia opera hujus codicis
diversam (manum atque statem praferunt, Versus
Marci de S. Denedicto, et Satisfactio Dracontii eo4em
charactere sunt scripta, qui peculiaris est, multum-
que aliis qui vulgo noti sunt dissimilis. Trombellius,
in opusculo de Arte cognoscendi :xlatem codicum,
cap. 14, hujus characteris nonnullas litteras exhibet :
cujus generis paucos codices in Italia 59 viderat,
sed in bibliotheca Vallicellana Rom: plures asservs-
79. Etsi autem codicis zetas recens sit, tamen ex B rí au.lierat, quoser Ilispania a!latos Joseph Blanehi-
antiquissimo volumine eum transcriptum esse, non
levia sunt indicia. lloc enim. innuunt lacunz, 4:5
praesertim paulo post initium occurrunt, et versus
inchoati, nonnunquam a prima sola littera, quod ideo
factum appare!, quia temporis vetustate alize litterae
jam evanuerant. Fortasse hinc. etiam frequentes er-
rores qui in codice notantur profecti suut, quod li-
brarius characterum formam et vim non satis asse-
queretur. Locum autem vacuum relinquebat ubi
versus aliquis aut verba decrant, ut ex. alio codice,
si alicubi compareret, possent suppleri. Quod si ea
omnia vitia, quas nunc in codice cernuntur, in anti-
quiore volumine exstabant, censendum est Augustini
nomen, quod titulus przferebat, eruditum aliquem
virum impulisse ne hoc $8 poema penitus perire
permitteret. Ác fortasse. nunc hoc qualicunque Dra-
contii opere careremus, nisi falso titulo aliquando
fuisset ornatum. Ratio scribendi in hoc codice hzc
fere est, herebus, hyatus, cohercens, cathena, cather-
ea , temptator, totiens. Cartera nibil aut. non multum
d fferunt ἃ communi orthographia. Interpunciio nulla
΄ est, ac solum duo puncta aliquando apponuntur, sed
temere, et ubi nibil illis opus erat, aut etiam ubi
&cnsus ea omnino respuit,
.$80. Secundus Dracontii codex, quo usi sumus,
multo mojoris est pretii, si antiquitatem ejus diligen-
tiainque qua exaratus est, sine mendis aut sane cum
paucis consideremus : alioqui Dracontii in co nihil est.
aliud, nisi Elegia, sive Satisfactio ad regem Wanda-
lorum. Codex bie Vaticanus est bibliothecae reginze
Suecisz num. 503 aut1267 memhranaceus, quo varia
op'ra continentur, ut Euclidis Elementorum libri
sex, lioethii de Arithmetica 57 capita, Algebra in-
certo auctore , tractatus de Sphaera incerto auctore,
Practica Quadrantis incerto auctore, Kalendarii Elu-
cidatio, versus Marci poete de S. Benedicto, qui
conferendi sunt cuin edi'is a Mabillonio Aet. SS. ord.
S. Deneticti tem. [.
81. Post hos ver: us Marci legitur Elegia Dracon-
tii, quod ollimum est in hoc codice opus. Titulus
nullus przeponitur, sed locus relictus est vacuus, quo
posset ascribi, Elegia in hoc codice integra est, exce-
ptis paucis verbis qua desiderantur : constat disti-
nids ipsi as:eruerat. Postea etiam rescivit bunc
eumdem esse characterem qui Italice dicitur gothice
cordellato, et cu;us adliuc usus est in quibusdam bul-
lis pontificiis, Statuit Trombellius hunc cliaracterem
in codicibus proprium fuisse s:eculi xt circiter. Equi»
dem in bibliotheca Vallicellana nonnulla lectianaria
ad usum ecclesiorum vidi hoc charactere exzaratb,
qui ad szculum x aut xi videntur pertinere, et [it-
t:sse sunt illi ipsi codices quos ex Hispania huc ad-
vectos Dlanchinius a!firmabat. Membran:e Vaticaus
quibus Satisfactio Dracontii descrip!:a est, mihi certe
sz:culo x1 posteriores non videntur. Exemplar simile
lvijus characteris habemus in praefatione commenda
tissimi cardinali Francisci Lorenzana ad Dreviarium
C Isidorianum pag. 26, ex codicibus gothicis ejus Bre-
viarii qui in bibliotheca Toletana asservantor. Inter
purgendi ratio valde singularis est in hoc Dracontii
codice : unum puncium apponitur io fine cujuslibet
hexametri, unum punctum et aliud cum viigula in
fine pentametri. Illud vero magis observandum inter-
rogationis notam quamdam verbo ubi incipit intet-
rogatio semper affigi. Hispani nunc hunc morem ib-
veliere conantur, ut interrogationis consuctam notsm
relinquant quidem post ultimum interrogationis vcr-
bien, sed eamdem notam inversam verbo unde iri-
pit interrogatio, przefigant, quo legentium commodo
consulant, Ex laudato codice Vaticano specimen cha-
racteris xri incisum exhiblemus.
CAPUT VIII.
Dracontius carminis de Deo, et Satis[actionis anctor.
D
82. Cum in codice Vaticano poema de Deo Aure-
lio Augustino tribuatur, Dracontii vero nomen uon
comparea!, qu:eret fortasse aliquis primum, cur illud
S. Augustino abjudicemus, deinde cur Dracontium
auctorem G() esse certo statuamus. De Satisfactio: 8
minor est dubitandi ratio ; nam codex Vaticanns
differt quidem a czteris codicibus in exponendo 3't-
gumento, sed de auctore Dracontio cum eis plane
consentit. Nonnullu« tamen scrupulus eximendus est ,
quod Barthius ad Claudianum pag. 507 dubitet, t
ait Riviuus, an eam epistolam correctori potius Dra-
con'ii quam ipsi Dracontio adjudicet ; quanqum
€t
PROLEGOMENA.
6,2
Barthius non dàbitat an Dracontius hanc ele;iam A cienda nunc est connexio utriusque operis. Carmen
seripserit, sed an versus quos ipse landat ad vers.
$7 in πὶ consul. Honorii ex elegia, Quod pereunt ho-
stes, eic., Dracontii sint, an potius Eugenii, qui Dra-
contii epistolam correxit. Eadem igitur opera confi-
ciemus Dracontium, ac neminein alium, auctorem
esse poematis de Deo et Satisfactionis, scilicet ex
€ounexione partium poematis inter se, convenientia
argamenti, sententiarum, plirasium, verborum car-
miuis de Deo cum Elegia, et versuum qui nunc pri-
mum prodeunt, cum aliis jam editis, et quos Dracon-
tij esse constat.
85. Versus Hexaemeron, sive de opere sex dierum
inscripti, qui sepius jam typis impressi, sub Dracon-
tii nomine prodierunt, quin ejus sint nemo dubitat.
Quod si quis nunc dubitaret, quia in codice Vaticano B
poemaiti quod Aurelio Angustino ascribitur inserti
sunt, levi negotio reviuci posset auctoritate Isidori,
qui non solum Hexaemeron Dracontio attribuit, ve-
rom e:iam versum ex hoc opere, auctoris Dracontii
nomine laudato, profert ; Eugenii etiam et lldefonsi,
quorum ille ['zacontii hoc quod exstat. Hexaemeron
reformavit, bic emendationem Dracontii ab Eugenio
factam in hujus elogio retulit, ut supra capitibus f,
9 et 3, fuse explicuimus. O«itto Augustinum multis
in locis docuisse mundum eodem temporis momento
conditum fuisse, distinctionem sex dierum allegori-
cam esse, cum Dracontius contrariam magisque com-
munem sententiam de opiflcio muudi revera sex die-
rum spa io perácto teneat et exponat. Quod autem
epistole auctor Dracontius sit, non Eugenius, colli- C
giur ex I.idoro, qui multo ante Eugeniuni versum
Unum ex ea episto'a, sipe auctoris tamen nomine ,
excitavit, ut dixi num. 8. Etsi, ut verum fatear, non
tam efficax est hzec ratio quam multis videri possit :
pam si G1, poeta aliquis Isidoro antiquior, sive Dra-
eoniius is fuerit, sive alius, ejusmodi versui inter
alios suos fecisset, potuit is versus ab Isidoro com-
memorari, et deinde ab Eugenio in epistolam inseri,
ut solebant veteres Clistiaui poets ab aliis anti-
quioribus hemistichia nonnulla versusque integros
mutuari, quod in Dracontio etiam observabimus. At-
tamen dum aliud non constat, probabilis est per se
"haec ratio, ne Eugenium auctorem epistola: dicamus,
multoque prohabilior redditur, si cum codicibus mss.
conferatur, qui mirifice cónsentiunt ín auctore epi-
stolz designando Dracontio. Quo pertinet supplemen-
lom Eugenii de die septimo non statim post llexae-
meron, sed post epistolam collocari, ne lib. n Dra-
contii (ità enim vocatur in bis codivibus epistola) a
libro 1 separaretur, interposito Eugenii supplemento.
84. Sed quid opus est conjecturis ? In codice nostro
Vaticauo epistola scripta dicitur ad regem Vandalo-
Fum, quod ita esse verum, ex versibus ipsis postea
COnlirmabo. Non ergo eam compcsuit Eugenius, qui
Post excisum Vandalorum imperium floruit. "Alia
Fwita sunt in epistola que Eugenio minime conve-
Pilze possunt, ut postea patebit. Itaque Dracontius
€e-rtus ejus auctor habendus est. Quo p:sito, iuspi-
de Deo in codice Vaticano cum versibus jom editis
Hexaemeri adeo connexum est, ut hos partem ejus-
dein operis esse evidentissimum sit. Enimvero si hos
versus de opere sex dierum attente consideres, facile
percipies eos ab uuo quodam longiori poemate esse
avulsos. Primus versus in editis hic est :
Prima dies lux est terris, mors una tcnebris.
Quis non videat hoc non esse exordium ejus qui de
opificio sex dierum scribere instituisset ? Ineptum
enim est, cum arguinentum non sit propositum ,
exordiri, Prima dies luz est terris. Rivinus, etsi id
non animadverterit , tamen mendum in hoc primo
versu deprehendit. Nou enim recie mentio terra pri-
ma die fit, cum hzc tertia die apparuerit aut creata
fuerit, ut etiam ipse Dracontius expobit paulo posi
in Jeriia die vers. 150 lib. 1:"
Ipsa dies terram mervit de fluctibus actam :
é2 Eruitur tellus vasto demersa prolundo.
Rivinus hoc mendum ita emendare voluit ;
Prima dies lux est tetris mors una tenebris.
Sed vera lectio petitur ex conjunctione hujus versus
cam liis qui precedunt in carminé de Deo vers. 115
lib. 1:
P'er tot facta Deus quod sexta luce creavit,
Prima dies nam lucis erat, mors una tenebris.
:85. Ex fine etiam versuum de opere sex dicrum
sinili modo colligitur poema nondum esse finitum.
lta ait Dracontius lib. 1, vers. 747 :
Aspice despectlum, dejeetum attolle parumper,
* Confusumque juva, quia peenitet esse nocentem,
Ut valeam inemorare tuas lioc carmine laudes,
Quas potero.
Adhuc igitur Dracontius in laudibus Domini carmine
lioc przdicandis vult immorari, quod libris duobus
sequentibus egregie prestitit. Confer nunc versus
665 seq. libri ut, prope finem :
Servatum reparare jube pietate sueta,
Ut merear cantare tuas per carmina laudes.
Agnoscitur idem auctor utriusque libri, scd qui ig
primo libro laudes Dei celebrare eodem carmine ul-
terius procedente constituerat, in extremo libro gra-
tiam sibi a Deo ad alia carmina et ad aliud tempus
postulabat. Ac propteréa addit vers. 670 lib. 1:
Sed quis opus narrare tnum sermone valebit?
Suspexisse Deum satis est de corde trementer,
Et lacrymis precibus jue piis veneranter adire.
86. Inscriptio ipsa Hexaemeron, sive de Opere sex
dierum , quamvis vetus sit, et S. Isidoro antiquior,
tamen minus apte tribuitur collect:oni versuum qui
hoc titalo vulgati sunt. Maxima enim pars eorum
ultra sex dies progrediiur. Ut eniin. concedamus
Evam die sexto füisse conditam, $olum 299 versus
ἃ versu 116, Prima dies usque ad versum 416, Dixe-
rat ista Deus, in op/(icio sex dierum enarrando ver-
santur; reliqui 558 usque ad finem lib. 1, peccatum
primorum parentum senteutiamque Déi exponunt; et
quoniam argumentum auctori propositum est Dei
laudes ex rebus creatis prosequi, precipue G3 vcro
ejus adversus bomine: benignitatem extollere, multa
645
in rem suam congerit de miti sententia. qua pietas A
Dei non minus quam justitia eluxit, de bonis quibus
homines e paradiso ejectos frui permisit, et de re-
surrectione mortuorum, quam multis argumentis pro-
bat, ut magis magisque de misericordia Dei certos
nos reddat : ita enim Deus hominem norte mulcta-
vit, ut immortalitati ejus per resurrectionem corpo-
rum provideret. Imo vero etiam illis versibus quibus
opus sex dierum Dracontius enarrat, id unum agit
(quod Sirmondus quoque aguovit), ut Dei sapientiam
eL bonitatem erga homines commendet, in 500 argu-
inento semper insistens. lta enim ad hane narrationem
aggreditur :
Quis genus humanum nescit servare volentem
Auctorem dominunque Deum, cui contulit orbem,
Per tot facta Deus quod sexta luce creavit.
Pruna dies nau lucis erat.
Post narrationem vero vers. 427 ita concludit :
Tot bona facta Deus non obliviscitur unquam,
Quz propter liomines fecit, sanxitque manere.
Et prius vers. 559 de animantibus dixerat :
Terrigeuis factura cibos post cuncta creandis.
S. Eugenio opus Dracontii semum, ut ipse loquitur,
vel semiplenum . ut exponit Ildefonsus, v:debatur,
quia de die septimo tacuerat. Sed vera ejus rei ratio
est quod Dracont'us carmen de opere sex dierum nom
texebat, sed a'iüd amplioris argumenti de Deo, sive
de Dei laudibus ex ejus operibus ; adeoque opporlu-
num non erat ut de otío diei septimi verba faceret ,
quod uberius num. 19 confirmavi.
81. Praterea multa alia sunt in versibus qui a me
nunc primum eduntur et in aliis olim vulgatis inter
sese partim simillima, partim connexa : quorum
nonnulla nunc indicabo, alia in notis ad carmina ani-
madvertam. Lib. 1, vers. 9:
Agnoscent quod templa poli, quod mania coli
Auctorem confessa suum veneranter adorent :
haec et alia qu:e sequuntur, similibus verbis in
Elegia pridem edita vers. 9 repetuntur :
ΘΖ Sidera, flamma, dies, quem, sol, nox, luna fatentur
Auctorem, do:inum sxcula cuncta probant,
Lib. it, vers. 256 :
Vipera quid przstet, cauda et cervice recisa,
Quid serpeu maculosa juvet, tiediciua iatetur,
Aspidis, etc.
Lib. 1 respondent versus editi 288 :
Et maculosa repit squamis per viscera serpens,
Atra venena nocens missura e flatibus oris,
Εἰ subito sporsura graves per sibila mortes,
Atque eadem membris inpertitura medelos.
Consonat etiain Elegia vers. 65 :
Aspis habet mortes, habet et melicamina serpens,
ipera spo juvat, vipera S:epe nocet.
Lib. ut, vers. 610 et seqq., describuutur ossa arida
que vite resütuta sunt, de quibus Ezechiel cap.
xxxvil, ubi ezedem phrases occurrunt ac in narratio-
ue primi hominis conditi lib. 1, vers. 3556. Pietas Dei
eisdem fere verbis ac sententiis commendatur lib. 1,
vers. 81, 100, 420, 544, 556, 690, 726, 751 ; lib. i,
vers. 96, 670, 684, 095 seqq., 800; lib. in, vers.
DAACONTIUS.
B
C
644
185, 210, 535, 658, 665; E'eg. vers. 988 seqq. Ex
libro i1 versus 216 scilicet ,
Ver, zestas, autumnus, hiems, redeuntibus annis,
fere integer repetitur in Elegia vers. 255,
Ver, zestas, autumnus, hiems, redit annus in annum;
qui versus deest quidem in hactenus editis, sed er-
stat in codice antiquissimo Vaticano, ex quo inte-
gram elegiam proferemus in lucem, a S. Columhano
etiam usurpatus.
88. Et, ut omittam plures alias sententias in libris
suis a Dracontio repcetitas, uti etiam locutiones quas-
dam ejus peculiares, ut ignis anhelus, virtute, pietate
modestus , placidus pro clementi, illud imprimis ob-
servandum est, eum , ut Deum placet, ita. orare lib.
ur, Vers. 997:
As; ice, quxso,satis, precibus ne clauseris aures
Nostris, sancte, tuas, qvi das praecepta benignus;
Ira hominis cum sole cadat de corde fureniis,
Et veniam nox ipsa ferat : qni pracipis ut sit,
Q5 Fac fieri quod et ipse jubes ; miserere rogaotis.
Ac paulo post vers. 646 hog exemplum producit :
Persarum dominus timuit post regna bubulcuin
]nter prata pecus, qui post regnavit in arce :
Me, rogo, jatn reyara sub libertate solutum.
In Elegia primum se regi Nabuchodonosor comparat
vers. δῖ:
Persarum regem Bab;lon:z? regna tenentem
Post decus imperii quis neget esse bovem ?
Et diademalem turparunt coruua froutem :
Mugitus pecudis verba fuere duci.
Agricolam timuit post Partbica regna bubulcum,
*ubmisitque pavens regia colla jugo.
Erravit per prata vagus mala gramiua pastus,
Et qui homo bos fuerat, de bove factus horno est.
Deinde, ut veniam a rege sibi offenso impetret, prz-
ceptum Christi proponit vers. 155:
Nonne Dei przcepta iubent ne sol cadat intrans,
Irascente alio, sed pius exstet homo?
Ex quo alia raiio oritur ad demonstrandum Dracon-
tium tetum carmen. de Deo, non minus quam Ele-
giam composuisse, ut explicatius nunc ostendam.
CAPUT IX.
Dracontius carmen de Deo, et Satis(actionem ad rcgem
Vandalorum composuit dum essel in vinculis.
89. Quod nemo hactenus suspicatus fuerat, Dra-
contium in vincula fuisse conjectum , et , dum car-
cere detinerctur, elegiam scripsisse ut sibi regem
p 9uum propitium redderet, id in ipsa elegia, ut ab
aliis antes vulgata est, non obscure innuitur, el nune
ex u:roque codice Vaticano apertissime convincitur.
Hic e'egiz titulus a Sirn oudi tempore ubique fertur
imyressus : Hoc sequenti libello auctoris Satis(actio
continetur, qua. ab. omnipotente Deo veniam petit »€
praecedenti carmine aliquid incautus. errasset.. Dein
Theudosio Juniori Augusto GG precem defert cur de
triumphis illius eud«.m opere tacuisset. Permirum autem
mihi est de hujus tituli falsitate neminem dubitato-
nem aliquam excitasse. Atqui in ipsa epistola Sir-
mondiana mu!ta suut qux demonstrant Dracontium
de prxcedenti carmine, hoc est de versibus Ilexac-
meri titulo editis minime sermonem habere. Alio
645 PROLEGOMENA. (46
euim diverso modo veniam a Deo petiisse Dracon- ^ mietuebat etiam ne vita privaretur. S:c enim ait Dra-
tius, ac fere ut petit M rius Victor in prolcg. e:rmi-
nis in Genesin :
Ne damnes tantum, quod nunc reus audeo, munus;
Criminibusque meis connive, et parce benignus.
Quod si lege metri quidquam peccaverit ordo,
Peccarit sermo hnproprius, sensusque vacillaus,
Hiuc uullum οἱ subeat meusura periclum.
At Dracontius fatetur grave aliquod erimen a se rci-
psa commissum fuisse; neque id crimen in e» col-
locat quod in. aliquo carmine de triumphis sui prin-
cipis tacuerit, sed quod , cum laudes hujus potuisset
celebrare, ex quo pri:emia fuisset consecutus, alium
ignotum sibi et, ut ego opinor, priucipis sui hostem,
€: lebrasset.
90. Ita apud Sirmondum loquitur Dracontius :
Sic me l'ngua, D us, lingua patrante reatum
Noxia culpa kgaus traxit ad. illicita,
Ubi in editicne Matritensi ex codice Azagra legitur,
Sic mea corda Deus. Pergit Dracontius :
Ut qui facta ducum possem narrare tuorum,
Unde mihi possent dona venire simul,
Melius in codice Azagr., narrare meorum. Addit i.lico
Dracontius :
Pixma despicerem, tacitis tot regibus almis,
Et peterem subito certa pericla miser.
Minus bene codex Azagr., tactis pro tacitis. Iterum
Dracon:ius culpam siam in lingiam rejicit :
Heu me! quippe mihi vulnera lingua dedit.
Paulo post adjungit, /pse meis parcet erratis, scilicet
Deus, et Culpa quidem gravis est. Et clarius infra :
Culpa mihi fuerat dominos reticere modestos,
G7 Ignotumque mihi scribere, nec dominum.
in codice Azagr. perperam molestos pro modestos.
Culpam suam subinde Dracontius pulchro exemplo
exponit :
alis et ingratos sequitur, qui mente profana,
Qon Dominum norint, idola vana colunt.
Israelitarum populum sic culpa tenebat,
Quando oblita Deum plebs vitulum culuit.
Hic rogo, quo pacto ad poema sacrum de opificio
sex dierum bxc trahi possunt? Cur culpa fuit in eo
de principe non loqui? aut cur is irasci ob hoc si-
lentum debuit? aut cur ille, qui Dei laudes canit,
et de suo principe silet, comparatur ei qui, cum Do-
minum norit, idola vana colit? Non ergo de Dracontii
poemate quod babemus, sed de alio, quo ejus rex
offensus fuit, quia in laudem alicujus sui hostis erat
compositum, iutelligendi sunt versus teqq. :
Coram te primum me, carminis illius orsa
Quod male Jisposui; peu:tet, en fateor.
Post te, sume Deus, regi dominoque reus sum,
Cujus ab imperio posco gemens veniam.
Qux omnia, et plura alia quz» sequuntur, id efficiunt
quod dixi, in hac epistola non illud agere Dracon-
tium, ut 3 Deo veniam petat siquid carmine de opere
sex dierum incautus errasset , et a Theodosio Ju-
njore, quod eodem opere de illius triumphis tacui:set.
91. Revera cuin codicem Vaticanuin, ubi cirmen
de Deo exstat, perlustrassem, et in i1 hujus poema-
tis libro legissem quibus :&rumnis oppressus Dracon-
tius hoc opus composuit, sine ulla dubitatione col-
legi eum veniam a rege $40 petere, quem ita gravi-
ter offenderat , ut. in vincula fuisset ccnjectus , ct
coniius eo lib., vers. 576 seqq. :
. Hei mihi! quod facinus non uno tempore gestum,
Ut mea facta luaui, tempus convenit in unum.
TERR . .. . Gravor undique pressus,
Vincla ligant, tormenta domant, consum.t egesias.
Ludibrium generis, dolor omnibus, atque inimicus
Factus, et exutus magna de parte bonorum,
inibus intonsus, pann:s squallentibus usus.
Notus et ignotus desunt, abiere parentes,
Me quibus impendi, mox dedidicere propinqui,
Vel quicunque fuit, subito discessit amicus.
Agmina servorum fugiunl, tempsere clientes,
Nec doluere meam tanta sub clade ruinam.
lrascente Deo, solatia cuncta negatur.
Hoc superest ut vita cadat, nisi parcere mitis
Jusseris afllicto, quem sic fregere dolures.
Ilxc et alia ibi Dracontius, et catenas przsertim me
inorat vers, 648 :
Me, rogo, Jam repara s'ib libertate solutnm,
ClaJe catenarum ferrato pondere pressum.
Quo fortasse respicit vers. 602 seq..
Ft lherymas intende meas, quas fundo diurne
Tristis, et extenso prostra:us corpore plango ;
nisi hoc loco innuit lignum aut nervum quo reorum
pedes includi solebant et « rura extendi , aut, ut lo
quitur Prudentius in Vincentio, divaricari.
92. Clara hzc sunt, sed clariora quz in alio co-
dice Vaticano inveni, ubi elegia Dracontii legitur
nondum ab Eug:nio aut ab aliis interpolata. Qui,pe
in elegia gen"ina ea ipsa qux ex Sirmondo protuli,
distinctius explicantur, et alia adduntur qus» rem
totam aperte declarant, Sic vers. 17 ait Dracontius :
Hoc tua verba probant Moseo dicta prophete,
Quod duraturtus cor Pharson:s eras.
Sic mea corda Deus, nostro peccante reatu
Temporis iminiodici, pellit ad illicita.
Ut qui facta dcum possem narrare mearum,
Nominis Asdingui bella triumphigera,
Unde mihi merces posset cum laude salutis
Munere regnautis magua veuire simul,
Prazinia despicerem, etc.
Deinde vers. 49 sic habet :
69 Ipse meo domino Deus imperat, atque jubebit
Ut me restituat resyiciatque pius.
Dominum voest suum regem, de quo pergit dicere :
Servet, avi ut laudes dicam, patriasque, sussque,
Perque suas proles regia vota canam.
Postea vero vers. 985:
Si ipse ego peccavi, qusenam es!,rogo, eulpa meorum,
Quos simul exagital frigus inopsque fames ?
Et rursus vers. 311: .
Da veniam, miserere, precor, succurre roganti ;
Pristina sufficiant verbera, vinc!a, fames.
Quibus omnibus accedit nota in fiue elegi:? eadem
veteri manu addita : Explicit Satisfactio Drucentii ad
Guthamndum regem Guandalorum , dum esset ín vin-
culis.
95. llinc e'iam constat, non ad Theodosium Ju-
niorem Augustum, ut codex Sirmondi ha! e', sed ad
regem Vandalorum , sive , ut alii scribunt, Wandalo-
rum, directam fuisse Dracontii Satisfactionem. Quod
autem rex Guandalorum in codice Vaticano dicstur,
nihil refert : nam etsi hoc mendum esset, leve tamen
esset. Sed reperio Wandalos olim vocatos etiam
fuisse Guandalos : ita certe vocantur in glossis ad
Aratorem cod. Vat. Reginze num. 500, sseculi 1), ad
vers. 9 pr:ef. 2, ubi gloss tor ait : TuNc, id est quando
6.1
DRACONTILS,
618
Homa obsessa [uit, et tempore quo Guandali obsederant A eodem nomine Asdingorum Grotius exc:tat Priscom
Homam et devastabant totam reyionem, oria est con-
tentio de eligendo apostolico, sed postea electo papa Vi-
gilio recesserunt hostes, et de hoc loquitur modo. Fal-
sum quidem est Romam tunc fuisse obsessam a Van-
dalis , quorum opes in Alrica paulo ante a Belisario
fuerant penitus excis:e. Sed minime dubito quin glos-
sator Wandalos in Guandalis intellexerit, aut saltem
librarius pro Wandalis Guandalos. scripserit. Neque
deest ratio cur Wandali dici possint Gwandali : nam
"0 eandem vim hahet ac qu in multis nominibus, ul
Wiphilas , et Gulphilas , Wilielmus , et Guilielmus ;
notatque lugo Grotius in indice nominum Gothico-
rum , Vandalicorum , ete. , post Jornandem el alios
historicos a se editos , t» in gu. frequenter ab Italis
et Gallis mutari, Potuisset addere Mispanos : qui si
ad hanc 70) aliasque hujusmodi observationes ani-
mum adverterent, facilius plurium vocum eui idio-
matis or ginem invenirent. In Dictionario Academic.
Misp. nihil defluitur unde dictum sit guante, quz est
ebiroibeca, nisi quod refertur opinio Brocensis, qui
censebat a civitate Gandavo , unde afferri solebant
chirothecz, appéllatum guante. Stephanus Terreros,
qui paucis ante annis Forolivii decessit , laboriosum
et eruditum Dictionarium flispanicum norninum ar-
tium et scientiarum ms. in Hispania reliquerat, quod
post ejus obitum publicam lucem vidit Matriti : sed
nulla inde lux vocabulo guante illustrando affulget.
Vera nominis origo est a Wanto, et τὸ ἴῃ gu mutato,
guanto. Beda in Vita S. Columbani cap. 14, Tegumenta
manuum, qug Galli waNTOS, id est chirothecas vocant.
Papias in vocabul, , Chirotheca , tanti , id est manus
theca. Manice, quas vulgo wantos appellamus. n Vita
S. Philiberti abbatis lib. 1, cap. 12, Latro guantos
illius illicita presumpltione (vratus est. Videsis Ducan-
gium verbo WanrUs.
94. Aliud est in versibus elegi: a nobis relatis no-
men, ex quo omnino convincitur Dracontio rem fuisse
cum rege Vandalorum. Cum enim duces suos nomi-
nasset , cujus geutis illi sint duces aperte declarat :
Ut qui facta ducum possem narrare meorum,
Nominis Asdingui bella triumphigera.
Ex gente igitur Asdinguorum illi duces erant. Quinam
autem alii sunt Asdiugui, nisi Vandali? Apud alios
scriptores in hoc nomine exprimendo codices et edita
exemplaria nonnihil variant : sed gens eadem est,
sive Astingi , sive Actzinji, sivc Asdingi , sive Asdin-
gui vocentur. Primam hujus nationis mentionem
apud Dionem Cassium invenio lib. 1xxt, ubi agit de
bello Marcomannico sub Antonino Philosopho : Astin-
gui vero, qui Rhauwn , Rhauumque duces habebant, ve-
nere quidem et ilii, ut Daciam incolerent. Postea nar-
rat eos pacem ab Antonino impetrasse hac conditione,
si nationibus tunc bellum cum eo gerentibus cladem
intulissent. Ac preestiterunt sane nonnihil eorum quz
pollicebantur. Tomo I Wist. Byzant., pag. 24 edit.
Paris. , in Excerptis de legation. Petri Pa:ricii et
M.gistri, hoc 7 ἢ ipsum breviter narratur : Venerunt
εἰ Astingi , et Lacoragi in auxilium Marci. Pro hoc
Patricium , sed fortasse voluit dicere Petrum Patri-
cium. Jornandes , de Reb. Getic. cap. 16, de Ostro-
gotia rege Gothorum sub Philippo imperatore lo-
quens ait : Triginta millia virorum armota produzu
ad pra'lium, adhibitis sibi Thaphilis εἰ Astringis. Do-
naventura Vulcanius in notis pro diversa lectione
scribit Thaifalis et Asdingis. ldem Jornandes, de
Reb. Getic. cap. 22, de rege Gothcrum Gebericho
8ub Constantino : Gloriam gereiis sui (actis illustribus
exaquavit, primitias regni sui mox in Wandalica gente
extcndere cupiens contra Visumar eorum regem Asdin-
gorum e slirpe, qua inler eos cminet, genusque indicat
bellicosissimum , Dezippo historico re[erente. lMaque
Grotius in przfatione ad Jornandem aliosque histo-
B ricos, primos Vandalorum reges recenset Rhaum.,
Rhatum , Wisimarem, Crocum , Frididalum. ldem
Grotius iu. indice verborum Gothicorum , Vandalico-
rum, etc., verbum Asdingi dicit esse ab JIaist-d/ng n,
quod est celer in judicio publico. Jornandes alio modo
ex icat.
CAPUT X.
Sub Gunthario Vandalorum rege in Hispania scribebat
Draconiius.
95. Nomen regis ad quem Satisfactio Dracontii
scripta est, in codice Vaticano dicitur Guthamndus.
Quxrendum ergo superest cur liunc regem Guntba-
rium fuisse pro certo habeamus, cum nomen illud
corruptum ad alium Vandalorum regem possit de-
torqueri. I»c quastio viam nobis aperit ad historiam
regni Vandalici in Hispania explicandam, quz con-
trariis scriptorum inter se dissidentium narrationibus
mirum quantum implicata est et involuta. Εἰ ex Dra-
contio quidem nonnullum lumen hzc historia acri-
piet, vicissim vero ea ex Dracontio aliisque monu-
mentis illustrata magnopere juvabit, ut certa Dra-
contii 2ias suis terminis deliniatur. Alani, Suevi,
Vandali aliique populi a Stilicone, qui Vandalus ip e
erat, excitati 79 suut ut Rlienum transirent impe-
riumque Romanum turlarent : qui per Gallias debac-
chati Pyrenzeum usque pervenerunt, cujus obice per
Didymum et Verinianum ad tempus repulsi, mox anno
409 llispanias ingressi sunt, ut. narrant Orosius li^.
vit, cap. 40, Idacius in Chronico olymp. 297, et lsi-
: derus in Hist. Vandalorum, qui Didymum et Vera-
nianum, ut ipse vocat, nob lissimus Romanos fratres-
que potentissimos ait fuisse. ()juo duce tunc uteren-
tur Vandali non satis certum est. Grotius in przfat.
ad Historias Vandal. Godigisclum Vandalorum regem
fuisse, dum hi Hispanias invaserunt, narrat, cui suc-
cessit in Gallacia Guntharius. Ruinartius, in llistor.
l'ersecut. Vandal. cap. 1, refert Francos primos om-
nium conatibus Vaudalorum obstitisse, Godigi:clo
eorum rege occiso, postea Vandalos siwul cum Alanis
conjunctos, substituto in Godigiscli locum Gunthario,
Rhenum transiisse.
96. Verior videtur Grotii narratio, qux Procopii
verbis lib. 1, cap. 5, innititur : Inde Godigisclo duce
in Hispania consederunt (Vandali), que prima eit «t
619
paciscitur Honorius, w4 sine populorum damno eam
sedem tenerent. Hxc verba cum ltuinartius cap. 2 in-
dicasset, censuit scribenduin esse sub Gunderico duce
pro sub. Godigisclo duce : nam Guntharius a multis
Gundericus dicitur, ut ab aliis alio modo nominatur.
Sed Ruinartio aperte repugnat Procopius : nam paulo
post repetit Vandalos sedem in Hispania prope Afri-
cam posuisse, wbi, inquit, jam mortuo Godigisclo,
dominatum susceperant ejus duo filii, Gontharis [hic est
Guntharius sive Gundericus], ex justa ipsi uxore natus,
el Gisericus nothus [hic a plerisque Gensericus voca-
tor]. Verum ille adhuc puer, etc. Isidorus in Chronico
de Gunthario bxc habet : Primus autem in Hispania
Cundericus rez Vandalorum suceessit regnans Gallecie
PROLEGOMENA.
Oceano. Romanorum provincia. Cum hoc Godigisclo A diversum est a Silinguis :
650
Dracontius enim, post
exstinetos Silinguos, Guntliarium, qui rex Vandalo-
rum non Silinguorum erat, ex Asdingui nominis gloria
commendat. Nec video quo jure Ambrosius Morales,
lib. xt, cap. 22, post transitum '7/& Vandalorum in
Africam Silinguos in D:xtica permansisse affirmet.
Quod autem Wolfgangus Lazius de Gent. aliq. Mi-
gratien. lib. x1 narrat, Godogesitum Vandalos in
Hispaniam duxisse, eos ibi Modogisclum gubernasse;
hujus liberos fuisse Guntharium et Gensericum; for-
tasse in duobus illis nominibus corruptis duo diversi
- duces latent, quorum alter Silinguis prafuerit, alier
reliquis Vandalis. Sed a quo auctore narrationem
suam hauserit Wolfgangus, neque ipse explicat, neque
ego inveuio. Gestorum ergo series ex ldacio praser-
partibus annis xix. Quae verba obscura suut, sed ob B tim et Procopio ita ordinari potest. Vandali Godigi-
vocem successit magis Procopii sententiam quam con-
wariam innuere videntur. ldacius in Chronico non
explicat cujus ductu. Vandali Hispaniam invaserint :
sed cum narrasset quatuor plagas quibus Hispanis
vastatze fuerunt, ferri, famis, pestilenti, bestiarum,
ita pergit : Subversis Jd memorata plagarum grgssa-
uone Hispanie provinciis, barbari ad pacem ineundam,
Domino miserante conversi, sorte ad habitandum sibi
provinciarum dividunt regiones : Galleciam Vandali
occupant et Suevi, sitam in extremilate Oceani maris
occidua ; Alani Lusitaniam et Carthaginensem provin-
ciam, et Vandali cognomine Silingi Beticam sortiuntur.
Isidorus in Histor. Goth. hos vocat Vandalos Selin-
gos, ubi de Wallia rege Gothorum ait : Vandulos
Selinguos iu Betica omnes bello exstinzi ; non enim C
iuterpuangendum est, ut aliqui faciunt, Vandalos, Se-
linguos. In Mistoria vero Vandalorum idem Isidorus
Vandalos, Silingos appellat : quamvis autem ex ldacio
jleraque sumat, tamen rem lianc longe diverso niodo
exponit : Galleciam enim Vandali et Suevi occupant,
Alani Lusitaniam et Carthaginensem provinciam ; Van-
dali autem cognomine Silingi, relicta Gallecia, et post-
quam Tarraconensis provincig insulas devastarunt ,
Baticam sortiuntur. AX major fides babenda est Idacio,
qui praesens adfuit ; sic vero ait olymp. 299 : Vandali
Sil/ngi in Betica per Walliam regem omnes exstincti.
Alani, qui Vandalis et Suevis potentabantur, adeo casi
suni a Gothis, μι. . . . Gunderici regis Vandalorum, qui
in Gal!acia resederat, se patrocinio subjugarent. Postea
sclo duce Hispanias invaserunt; bi qui Vandali Silin-
gui nominabantur Baticam incoluerunt ; czeteri Van-
dali non Siliugui in Gallecia sedes flxerunt, ubi
Guntharius, sive Gundericus, ut alii vocant, patri
Godigisclo succedens pluribus annis regnavit, sociuru-
qu: sibi ascivit fratrem Gensericum, qui pracipue
rei hellice curam gereret. Post plura barbarorum
inter se bella, po:t Vandalos Silinguos a Wallia ex-
stinctos Guntharius cum suis ad Dxticam transiit,
unde Vand.li cum Romanis, cum aliis barbaris, terra
marique bella gesserunt. Hic erat rerum status anna
ciiciter 425, cum Dracontius in Dztica sub Vandalo-
rui ditione vivebat, et carmina quze nunc babemus,
dum vincu'is detiueretur conscribebat. ln hoc tempus
et in hunc regem Guntharium mire conveniunt omnia
qux Dracontius in epistola profert, neque alteri Van-
dalorum regi facile possunt accommodari.
93. Nomen regis quod in fine epistolze expressum
est, Guihamndus, vel unum est e multis nom pibus
quibus diverso modo appellari solet Guntharius, vel
corrupte a librario positum est pro Gunthario : quan-
quam Goniharis , Guntharis, Guntharius , Gunderieus
non sunt vere distincta nomina ejusdem homiuis,
scd unum et idem diverso modo , ut iu barbarorum
nomiuibus fieri solet, ab scriptoribus usurpatum, ut
Gensericus ejus frater ab aliis Gizericus, ab aliis Gi-
ser:cus, ab aliis Gaizericus, ab aliis Gantzriehus no-
minatur. Sane e Vandalorum regibus qui post Gun-
tharium regnarunt,qui fuerunt Gensericus, Hunericus,
refert Suevo- a Vandalis obsessos fuisse; hos, relieia D Guntabundus, sive, ut alii scribunt, Guntamundus,
obsidione, insiante Asterio flispaniarum comite,
dimissa Gallecia ad B:eticam transiisse; Castinum
mogistrum militum, qui bellum in Bztica, adjuvan-
tibus Gothis, intulerat, auxiliorum fraude deceptum,
ad Tarraconam victum effugisse. Deinde olyinpiade
$01 narrat Vandalos Balearicas insulas deprdatos
fuisse, et Carthaginem Spartariam evertisse.
97. Natio igitur Vandalorum in duas tribus videtur
fuisse divisa cum Hispaniam ingressi sunt, sed ita ut
tam Yandali simpliciter dicti, quam Vandali Silingui
eodem Vandalorum nomine appellarentur : non enim
Silinguorum nominis distinctio apparet ante provin-
ciarum divisionem. Siquidem vocabulum Asdingorum:
PATBOL. LX.
Trasimundus, Hildericus, Gelimer, solum ad '75
Guntabundum nomen Guthamndus ob. aliquam simi-
litu.linem posset referri. Sed alie rationes presto
sunt, cur ad Guntliarium, non ad Guntabundum epi-
stola scripta esse dicatur. Dracontius enim, ut sui
regis clementiam praedice', canit vers. 211:
Te Deus aspiciens effundere nolle cruorem,
Ut sine peccato, non sine laude daret, -
Contulit absenti terrz? pelagique triuiplios :
Aniila testatur, Mauros ubique jacet.
Ex quo liquet regem quem laudat Dracontius, per
alios bella gessisse et triumphos obtinuisse, quiu ipse
przsens adfuerit.
21
' 651
99. ld autem in Guntharium ojtime cadere,
. Procopio lib. 1 Histor. Vandal. clare colligitur : Bo-
nifacius, cum nec resistere δέ potse imperatori videret,
nec, si Homam peteret, salutis ulla spes oboriretur, sta-
tuit omni ope. eniti ut societatem coirel cum Vandalis,
quos supra dixi in. Hispania prope A[ricum sedes β-
zisse, ubi jam morluo Godigisclo dom:natum suscepe-
rant ejus duo filii Gontharis ex justa ipsi &xore nalus,
et Gizericus nothus : verum ille adhuc puer, et natura
parum industrius ; hic in armis optime evercitatus, ac mor-
talium omnium solertissimus. lgitur cum Guntharius
xtate minor esset Genserico, ac natura parum indu-
sius, contra Gensericus solet issiunus, et in armis
exercitatus , non alteri aptius Dracontii versus conve-
nire possunt quam Guntliario. Ac revera Dracoutius
dominos et duces suos bis dicit, quos scilicet ipse Iau-
dare poiuissel, ul vers. 21: |
Ut qui facta ducum possem narrare meorum,
Et rursus vers. 95 :
Culpa u.ihi faerat dominos reticere modestos.
Quo innuit ipsum re; em Guntharium, a quo in vin-
cula erat co: jectus, et Gensericum, qui, quod, bellum
administraret, alter veluti rex babebotur.
400. Ex triumphis terra marique reportaüs cer-
tius argumentum peti possel, $i clare constaret qui-
. nam et quales hujusmodi triumphi fuerint. Sed Dra-
contius solum ait :
Ansila testatur, Maurus ubique Jacet.
.An editione Parisiensi ounium operum Sirmondi ad
. oram hujus 7.06 versus liec nota legitur : Vir doctus
suspicatur legendum ATTILA, quem Thracie imminen-
tem pecunid Theodosius. averti. Theophanes in Chro-
.mogr. ad annum Theodosii Junioris postremum. Verum
cum nobis jam pateat ad Theodosium Juniorem banc
elegiam scriptam non fuisse, sed ad unum e Vandalo-
rum regibus, nibil est cause cur de. Attila Thraciz
. imminente cogitemus. Quod si mendam ja Ansila
- esset, conjici posset Amsagha, quod flumeu est ad lit-
tus Numidie, ut Mela et Plinius docent; alii scri-
bunt Ampsaga, alii Ausaga, nunc, Suffegmar ab aliis
Aftumel vocatur : quod, interjecta aliqua ex parte Nu-
midia, A(ricain propriam a Mauritania dividit. Hujus
.fluvii exstat. etiam mentio apud Victorem Vitensem
lib. n Hist. per»ecut. Vandal., csp. 5, ubi Hunerici
regis. Vanda'orum crudelitatem in suos narrans ait :
Imitator existens Geiserici patris, quisui fratris (Gun-
thari) uxorem ligato pondere lapidum, in. Anipsagam
fluvium Cir nscm famosum jaciando. demersit, et. post
necem matris etium filios interfecit, Posset etium con-
jici Antala, quem alii Antallam vocant. De hoc Pro-
.eopius hb. un Histor. Vandal. : Antalus Maurorum
solus Byzacium incoluit, solus per hec tempora Roma-
nis fidus, scilicel sub Geliamere; et lib. 1. cap. 9,
na:rat a -Mauris Byzacenis, qui parebant Antalz,
przlio fusos Vandalos, regnante Ilderico. Sed etiam-
si velimus legere Ampsaga testatur, aut Απιαία testa-
twr, certum tamen tempus pralii ἃ Dracontio indi-
cati erui inde mon posset. Gensericus enim, ante iuam
in Africam omnes suos Vanda:os jest. obitur fratris
DRACONTIUS.
ex A Guntharii transtulisset, bellum in MaeritaWía gessit,
5
ut inox dicam ; ádeoque potuit victoriam aliquam ad
Ampsagam obtinere, et contra Mautum aliquem An-
talam dimicare, eumque vincere,
101. Verum cum codex Azagra ac Vaticanus in hoc
nomine Ansila exprimendo cum codice Sirmondi om-
nino consentiamt, retinendum id est; eoque eliam
magis, quia Grotius jn indice nominum propriorum
Gothicorum, Vandalicorum, etc., recenset etiam Às-
S1LA ab ans ile, id est ad gratiam festinans : [estia-
tione ilunge in diction., et manet iu usu. festinare, ul
ibidem observat. Quare probab:lissimum est Ánsilom
fuisse ducem aliquem e Gothis aut Suevis quibuscom
bella gerere 757 Vandali in Hispania consueverunt.
Orosius, enim lib. vu, cap. 43, cum retulisset Gothas
B pro Romanis adversus cxteras gentes quz per llispa-
nias consederant pugnasse, subjecit: Quamvis et ce-
teri Alanorum, Vandalorum, Suevorumque reges eodem
nobiscum placito depacti forent, mandantes imperatori
Honorio : Tu cum omnibus pacem habe, omniamque
obsides accipe ; nos nobiscum confligimts, nobis. peri-
mus. Neque vero absurdum erit affirmare Ansilam
quem Dracontius memorat illum fuisse quem Gethi
inter suos ases recensent : illi enim proceres quer
dam suos vocabant anses, quasi semideos, ex fi
voce Anseaticarum civitatum originem peli posse εἴ:
spicatur Grotius. Inter alios autem anses, δ᾽ 18 pro-
ceres Gothorum bos enumerat Jornandes dé Reb.
Getic. cap. 44 : Ostrogotha genuit Unili. Unill genuit
Athal. Athal genuit Achiulf. Achinl genuit ANsiLAM, d
C Ediulf. Vuldulf, εἰ Hermeric. Cum Ostrogotba [0-
ruerit sub Philippo imperatore, ratio temporum pati-
tur ut Ansilam ztate Guntharil vixisse credamus. kis-
cius olymp. 306 meminit Aiulfi, qui Hispali Censo-
rium jugulavit. Nomen Aiulfi videiur esse idem δὲ
Achiulf, qui Ansilam genuit. Przelium autem quo ἀπ’
sila victus est navale fuisse inde colligi potest, quod
Dracontius veisu superiori triumphos pelagi el terr
conjungit, exzemplumque in bóc versu profert in ἈΠ
sila et in Mauris, qui ubique jacebant. Victoria conira
Mauios terrestris videtur, prima igitur contra. Àns-
lam navalis. Etiam id temporibus de quibus loquor
et Guatbario apprime conveuit : nam Gothos. plutes
naves hoc te/..pore sibi comparasse ex Orosio aliisque
constat, nec minus certum est Vandalos navibus uses
fuissé. ldacius enim postquam retulit in Chronice
Vandalos jam in Bzetica sub Gunthario rege comme
rantes a Castino magistro militum victoriam repor-
tasse, addit olympiade 301, eos Balearicas insulas de
predatos fuisse; qua «occasione contra Gothos mari
pugnasse, velex bis solis Dracontii versibus argui
potest.
109. De viribus maritimis Vandalorum dum in B*:
tica constiterunt loquitur Wolfgangus Lazius de Grn.
Migr. lib, x1, qui plures versus ex Sidonii panegy-
rico ad Anthemium Augustum, et alio ad socersm
ejusdem Sidonii in suam sententiam 78} allegal. M
Sidonius clare Genserici in Africa potentiam mariti
mam describit:
655
Hinc Vanilalus hostis
Urget, et jn nostrum numerosa classe quotannis
Militat. excidium, conversoque ordine fati
Torrida Caucaseos infert mihi Byrsa furores.
Ubi Byrsam pro Carthagine ponit. Verius adduci po-
terit Prosper in Chronico, qui merito queritur ad
ann. 427 : Exinde gentibus quo uti navibus nesciebant,
dum a concertanlibus in auxülium vocantur, mare per-
vium [actum est, bellique contra Bonifacium copti in
Sigisvultum comitem cura translata est, Gens Vandalo-
rum ab. Hispania ad Africam transit. Quod aut.m
Vandali sub Gunthar:o triumphum de Mauris egerit,
nonnullis fortasse probatu difficile videbitur. [1286
enim est communis scriptorum opinio, Vaudalos non
tiansiisse in Africam nisi post obitum Gunthari;
quod verum qui.lem est si id de oinnium simul Van-
dalorum transitu, relicta penitus Illispania, iutelliga-
tur, non i!a vero ut nullas fuisse antea Vaudaloruin
ex Hispania in Africam incursiones credamus. Duo-
bus autem modis explicari potest Mauros ἃ Vandalis
victos antequam tuta Vandalorum natio Africam in-
vaderet, scilicet vel ante initain. societatem cuin Do-
nifacio coinite, vel post initam.
105. Bouifacius hic, amicitia S. Augustini satis no-
tus, Aeui fiaude et proditioue in offensionem im-
peratoris incurrens, et. hostis publicus dictus, cum
imparem se imperatoris potentie sentiret, Yandalos
$0cios sibi adjunxit , ut fuse narrat Procopius lib. 1
Histor, Vandal. Missis igitur, ait, in Hispaniam DBoni-
(acius de amicorum numero polissimis, cum ambobus
Godijiscli filiis equum iniit fedus, ut cuique ipsorum
VROLEGOMENA, |
À quam cum S. martyr.s Eulalig injuria spreverat, mul-
654
His per Gaisericum casis ez his. quos habebat arrepto,
ut putavit , Effro velocius [fortasse arrepto equo, $t
pulavit, Euro velociori] fuge subsidio, in flumine Ana
divino brachio precipitatus interiit. Quo ita exstincto,
mor quo ccperat Gaisericus enavigavit. Non ergo
pulsi a Gothis, quod Caseiodorius fidenter scribit, sed
sponte, et, uli diximus, a Bonifacie invitati im Affi-
cam Vandali trajecerunt. Neque de anno 429 dubi-
tire nos sin t ldacius, qui mensem etiam Maium de-
5 gnat, et peculia:ia adjuncta narrat de recursu fa-
cto contra Suevos.
101. faque δὶ Dracontium velimus exponere de
triumphis quos Vandali e Mauris retulerint postquam
a Denifacio in societatem vocati fuerant, tenendum
B est Dracontium elegiam composuisse cum nondum
Guntharius e vivis excessisset, neque Vandalorum
natio Hispaniam .reliquisset , quamvis jam bellum
conira Mauros, et pro Bonifacio fuisset susceptum,
Etenim defectionis Bonifacii initium Idacius ad an»
num 425 revocat, ubi ait: Boni[acius palatium dese-
rens Africam &() iuvadit, quamvis defectio annis se- "
quentibus clarius eruperit, et societas inter Donife-
cium et Vandalos stabilita fortasse ad annum 496
circiter referenda sit. Verum nibil est necesse pu»
gnam inter Vandalos ei Mauros differre ad tempus
apertz defectionis Bonifacii, et iuit: inter hune et
Vaudalos societatis. ldacius, quo in his rebas et tem-
poribus locupletior alius testis nobis non est, anno
425 narrat : Vandali Balearieas insulas depredaniur ;
&ertia yars Africa cederet; quod si quisbello impeteretur, C deinde Carthag'ne Spartaria. εἰ Hispali eversa, et Hi-
£emimune periculum esset, Hac Pacii Vandali, fretum
nd Gades transvecti iu Africam venere, Alii ipsum Bo-
nifacium Ilispaniam adiisse narrant, ut cum Guntha-
rio et Geaserico amicitiam contraleret, Vivebat izi-
tor Guntbaríus cum Bonifacius Vaudalus in auxilium
sjbi advocavit, neque simile vero est Vandalos awi-
-Jtum distulisse. Atque haec est ratiocur alii ab aliis in
auno 79 transitus Vandalorum in Africam dissen-
iiant, quia nonnulli incursionem aliquam eorum ὦ
wausitu totius nationis non distinxerunt. Ruinartio
£ap. 3 Hist. Persecut. Vandal. ceriüior videtur consu-
lum nota in Prosperi Chronico, quod Gensericus ex
llispania in Africam transierit llierio et Ardabure
consulibus, scilicet anno 427. Cassiodorius etiam in
Chronico scribit Vandslos a Gothis ex Hispania pul- D
$05 in Africam transmisisse Hierio et Ardabure con-
«ulibus. Αἴ vero cum ldacius hoc ipso tempore in Hi-
*pania vixerit, et totius gentis Vandalorum migra-
tionem in Africam distinctius referat, et δὰ annuin
429 differat, liujus potius sententia tenenda est. Ita
eujm ait olympiade 502 anno 1, scilicet 429, ut Pa-
gius supputat : Gaisericus rex de Beatice provincie
littore cum Vandalis omnibus eorumque familiis mense
Maio ad Mauritaniam et Africam relictis transit Hispa-
niis. Qui, priusquam pertransiret, admonitus Hermi-
garium Suevum vicinas in. transitu suo provincias de-
predari, recursu cum aliquaniis suis facto, pradantem
án Lugitanja consequitur. Opi haud procul de Emerija,
spaniis depre datis, Mauritaniam invadunt. Hac omuia
eodem anno 425, cui ἀν lIdacio ascribuntur, conti
gisse cur negemus ? Quam apte convenit Idacio cum
Dracontio ?
Contulit absenti terree pelagique triumphos,
Ausila testatur, Maurus ubique jacet.
Vandalos jam tum eum Hi-panias iugressi faissent,
Africae inbiasse, piraticamque in mari Atlantico Me»
diterraneoque exercuisse, ex Sidonio probare eon-
tendit Wolfgangus Lazius Lb. x: de Gent. Migrat,
Sed Sidonius aperte loquitur de tempore quo Gen-
sericus in Africa regnum Vandalicum obtinebat, uj
p»ulo ante num. 102 observavi. Nobis perspicue fa»
vel eatisque est ldacuus. .
CAPUT ΧΙ.
Nonnulle rationes quibus Dracontius in. Africa scri-
psisse dicatur, proponuntur et ezpenduntur.
105. Dracontius in sua elegia quoddam slind fa-
ctum indicat ex quo argumentum peti possit ad ejus
:titem inveniendam. Sic enim regem Vandalorum
alloquitur vers. 299:
Inelytus armipotens, vestrso pietatis origo,
EX doctus, genio pronior ad veuiam,
Non homini ignosco, dixit, sed lingua meretur.
Hic reus et doctus Vincomalus fuerat.
Quisnam fuerit hic reus et doctus Vineomalu:, si
scire possemus, etiam regem ad quem Dracontius
scribit, facile esset des'gnare. Sed primum in codice
ms. ipsum nomen Vincomu:us &] corrupte ita scrj»
5655
DRACONTIUS.
656
.ptum est vínco malos. Pesset igitur aliquis suspicari A egregie cadit in Viucemalum episcopum Baparensem
legendum V ictovalus aut Victovales, quasi scrino esset
4leantiquioribus temporibus quibus Vandali eum Victo-
valis foedus ioerunt sub M. Aurelio et L. Vere. Alii for-
tasse conjicient Winodamus, qui szeculo v procedente
gratia et amicitia apud Childericuin Francorum regem
plurimum valebat, de quo Petavius in Rationar. tem-
oor. part. f, lib. vt, cap. 135. Sed vera lectio est quam
expressi, Vincomalus, aut, si vis, Graco more Vinco-
walos : cum eniin constet hujus nominis homines circa
h»c tempora vixisse, ex vinco malos recte Vincomalus
eruitur. Auno enim 455 consules fuerunt Vincomalus
€t Opilio; et Marcellinus in Chronico refert caput
3. Joanuis Baptiste. inventum Vincomalo et Opilione
consulibus, mense Februario. ἴῃ Notitia provinciarum
et civitatum Afric:e tempore persecution:s Vandali-
ci, inter episcopos Mauritanie Cxsariensis num. 93
ponitur V incema!us Baparensis, ubi no:at Ruiuortius
in codice Laudunensi legi Vincemalos Daparensis.
Concilio Toletano xit, anno 683, subscripsit Vnico-
walus diaconus, agens vicem Atilani episcopi Pam-
* pilonensis, in quo nomine levi duarum litterarum
wajectione Vincomalus fortasse erit legendum. Sed
lic, sive Vnicomalus, sive Viucomalus, ad conse-
quentia tempora pertinet.
406. Quamvis autem alii Vincomali aut Vincema'i
mibi nunc non occurrant, plures tamen potuerunt
5886 ita appellati, et probabiliter fuerunt. Ex his
vero duobus si de Vincomalo consule iniel'igere
Dracontium velimus, petuit res accidisse sub GoJi-
in Mauritania Casariensi, qui unus ex episcopis ca-
tholicis fuit qui Carthaginem pro reddenda ratione
fidei anno 8 regis llunerici venerunt. Hunericus |
successerat Genserico, llunerico successit. Gunta-
buudus. Optime igitur cohaeret quod. Vincem^lus
reus fuerit habitus a Genserico, et doctrin:x causa,
qua illum ut episcopum carere non oportuit, venia
dim:s8sus : qued avi exemplum Guntabundo Dracon-
tius veniam rogans in memoriam revocaverit. Non-
nulli qui diversarum nationum et temporum etiam
non valde inter se d:s'autium stylos distinguere se
posse arbitrantur , addent in Dracostio quamdam
A[ricanitatem apparere, et phrases ac verba inveniri
qux magis propria saeculi v exeuntis quam ineuntis
B cssevideautur. De hac styli diversitatebreviter dicam,
difficillimum esse inter dus scriptores qui eodem sz-
culo v vixeriut, quorum alter llispanus, alter Afer
fuerit, d.scrimen invenire inipsa sola dicendi raliune.
Accedit Dracontium in carcerem conjectum zrumnis-
que oppressum Tizc carmina composuisse, ut mirueui
non $'t si ejus sermo aliquando fluat latulentus, etsi
multa ejusinodi quz displicere 8.3. possint, librariis
et interpolatoribus, a quibus male habitus est Dra-
contius, omnino tribuenda sunt. d
103. Quod attinet ad alteram conjectoram de
Vincema!o episcopo, haud equidem negaverim ordi-
nen narrationis apposite procedere. Sed cum ἀξ
Vinco;nalo consule aut de alio ejusdem nominis sulk
Gunthario Dracontius po:sit exponi, argumentum
visclo patre Guntharii, dum viam sibi ad [lispaniam C quod inde petitur parum elíficax est, ac plane refeili
per Pyreuzos montes contra Romanos repugnantes
aperiret, aut. postquam in Gallrecia cun Vandalis
-su's consedit : scilicet si Vincomalo adliuc juveni
i;ynovit Godig:sclus, et idem Vincomalus jam senex
consulatum fuerit adeptus, siquidem ab ingressu
Vandalorum in His;aniam ad consul.tuin V.ncomali
solum anni 44 eifluxerunt. De Vincomalo aut Vince-
talo episcopo in Africa si quis Dracontium explicare
conetur, id certe vix iutel'gi poterit, nisi Dracon-
tium in Africa vixisse et scripsisse teucainus. Atque
lriuc conjecturam petet. aliquis ut Dracuntii &9 Sa-
tisfactionem ad Guntabundum Vandalo; uin in Africa
regem d.rcetam esse coutendat, Nam noue. regisin
codice Vaticano expressum Guthamndus :xque facile
ad Guntabundum vel Guntailaundum
potest, ac ad Guntharium. Praterea ubi Dracontius
ait:
— [nelytus armipetens, vestre pietatis origo,
) Et doctus, genio pronior ad veniam,
Digit Gensericum conditorem imperii VanJalici in
Afri: a, et avum Guntabundi : nam hujus pater Geuzo
non regnavit. Et recte quidem G-nsericus armipotens
vocatur et doctes, qui magnum sibi nomen armia
comparavit, et ingenio pollebat, doctrinzcque laudem
alfectabat.
407. Aliud Dracontii distich.n, quod illico subji-
cit, videlicet,
Non ignosco lomiai, dixit, s»d linyua meretur :
Hic reus et d.ctus Yiucomalus 'ucrat,
detorqueri D
tur ex triumphis terra marique reportatis quos me-
morat Dracoutius. Etenim de Guntabundo hzec pauca
narrat Prccopius lib. 1 IHis:or. Vaudal. : Jic Gunde-
mundus multis in Mauros praliis (actis, tractatisque
pessim. Christianis, e gro corpore interiit. (uod pr.clia
cim Mauris absens gesscr.t, nihi! est unJe colligi
possit; multo vero minus quod cjus temporc navales
pugn:e confecize fuerint, aut quod contra Gotlios, quo-
rum dux fuerit Ansila, Vandali pugnaverint. His adde,
Guntabundum Vandalorum in Africa regnum ade-
ptum fuisse exeunte anno 484, interiisse vero anne
496 aut sequenti, ut alii volu.t. Eugenius vero qui
libellos Dracoatii ante annum 650 corrigebat, majo-
rem vetustatem illis tiibuere videtur, dum eos ai
capere nit.dam longo post tempore pallam ; ac rursus
sibi objicit : Et quis est. veterum qui carm.na. mutat?
quod lidefonsus in Eugenii elogio conlirmat, ubi re-
fert eum libellos Dracontii emenda:se, quos aniiqui-
tas protulerat vitia:os. Ilaec certe magis favcut aetati
Dra.ontii initio saeculi v consignand:e quatn ejusdem
sxculi fini. Columbanus etiam, qui s:culo v ezeuntce
et vi ineunte claruit, Dracontii carmina inter vetera
dicta referebat, ut dixi num. 8.
109. Ex Jaudibus quibu: Dracontius rege: prose-
quitur, conjectura etiam duci potest ne liunc Gunta-
bundum fuis:e existimemus. Guntabundus enim, etsi
in catbol;cos Genscrico et Hunerico indulgeutior fue-
rit, uib.lominus Arianus erat et catbiulicoruin perse-
607
eutor, ut Procopius aliique sffirmant, vél certe Aria- A
nos in eatholicos furentes non cohibebat. Dracontius
sutem catbolicam de SS. Trinitate doctriram tene-
bat, passimque in $uo poemate dc Deo profitetur :
quod supervacaneum non est hoc loco ostendere.
Lib. 1, vers. 562 :
Solus in zeternum Deus est regnator et 3uc'or,
Virtus trina Deus, triplex Deus omnis eL unus,
De quo speratum conceditur omne benignum.
Sirmondus legit Virtus ἐπα Dew, trinus. Deus. Sed
unitas naturze satis exprimitur his vocibus solus Deus,
Deus omnis et unus ; alixe virtus trina Deus, trinus Deus
ad trinitatem personarum explicandam a poetis Chri-
stianis antiquis adhiberi solent. Claudius Marius Vi-
elor, seu Victorinus initio lib. 1 in Genes. eisdem
verbis usus esl : Virtus trina Deus; neque in indice
libror. expurg. Brosichellensis quidquam adversus
eum notatur dum ejus opus recensetur. Sic apud
alios reperitur trina majestas, trina pietas, trina pote-
sias, trinum apecimen, trinum numen, trinum nomen;
quodque gravius videtur, trina deitas canitur in Ec-
elesia : de quibus phrasibus plura dixi comment. ad
Prudent. pag. 259, 596, 587 (Patrol. t. L1 X, col. 791,
comment. ad. vers. 20 ; ejusd. tom. col. 915, comment.
ad vers. 1; hujus tomi col. 19, comment. ad vers. 5
Psychom.). ln carmine 4 S. Eugenii de Bono pacis
Sirmouodus edidit ;
P'ax pia summa Deus peccatis przmia praestat,
Jurgantcs perimit pax pia summa Deus.
Ín editione Matritensi nulla discrepantia adnotatur
ez codice Azagre. In codice Vaticano Alexandrino,
quem alibi laudavi, in utroque versu legitur, Paz trina
summa Deus, quod verum videtur, et eodem modo
dicitur ac virtus trina Deus, nisi malis metro consu-
lere boc pacto, Paz tria summa Deus, ut Prudentius
vers, 1 Apoth., Est tria summa Deus.
110. Alia babet Dracontius de Trinitate catholico
dogmati »pprime consentientia. Sic lib. n de Christo,
quem Denm vocaverat, pergit dicere vers. 68 :
Et consors cum Patre manens, et Spiritus unus,
Trina mente Deus, Deus auctor, temporis expers.
Eodem sensu quo lib. 1 dixit, Virtus trina Deus, nunc
ait, unus trina mente Deus, et paulo ante vers. 65
dixerat de mente divina Patris :
Vivida, cunctiparens mens, innumerab.lis, una.
Deinde vero vers. 80 de Filio:
Fitque Deus yost templa poli sub carne figura
Passibilis, mortal s homo sine line pereun.s.
85 E! rursus vers. 89 :
Qualiter aure Deus, verbo faetante marito,
Virgincos intrasse sinus dignatur et alvum.
Pergit vers. 50:
Nam quicunque sapit, novit quia 5.6 tulit artus,
Et feit in terris, ut ne coleste tribunal
J.inqneret Omnipotens ; nunquam sine Patre probotus
Filius et Genitor nunquam sine pignore dictus,
Spiritus immensus, sanctus, bonus, arbiter, index
Teitius unus idem, primus, medius jue perennis.
Eodem lib. de F:lio Dei :
Solus ubique Deus, rerum fons, conditor et spes,
Idem semper eris quod et es, quod et ante fuisti...
Cum te non. caperent coeli, terrzeque, fretumque,
Aeris et spalium, modico (6 corde reponis
PROLEGOMENA.
038
Pectoris- humani, conceptos mente 6deli...
Christus enim datus est nobis spes una salutis.
Siwilia plura habet de Christo Deo, aeterno, et uno
cum Patre, quz aperte repugnant bzresi Arianorum,
ac nominatim Gothorum, a quibus eam h:eresim.
Vandali hausisse dicuntur. Tenebant enim Gothi,.
ut refert Isidorus in eorum Historia, Filium Patri
majestate esse minorem, el clernitate postericrem., Spi-.
ritum autem sanctum nec Deum esse, neque substantiam.
Patris existere, sed per Filium creatum esse, utriusque
ministerio deditum, et amborum obsequio subditum.
111. Itaque credibile non est Dracontium, qui
Ahtiarianum se profitetur, et magna animi demissione
peccatorum suorum veniam a Deo et in poemate de
Deo, et in Elegia petit, Guntabundi regis Ariani, ae
D Genserici catholicorum crudelissimi persecutoris,
laudes tantopere celebrasse, imo petiisse ut vita s:bi-
superesset ad Gensericum aliosque hzreticos c:rmi-
nibus suis. przdicandos. lta enim orat in Klegia.
vers. 49;
Ipse meo domino Deus imperat, atque jubebit
Ut me restituat respiciatque pius.
Servet avi ut laudes dicam, patriasque, suasque,
Perque suas proles regia vota canam.
&G Fortasse reponet aliquis Dracontium minime
posse excusari, sive in Africa, sive in Hispania scri-
pserit; nam Guntharius Árianus erat, adeoque non
debuit a catholico viro tot ác talibus clogiis cumu-
lari.. Examine res hxc digna est, an, et quando Van-
dali in llispania Arianam hxresim amplexi fuerint.:
Mihi sane tempora et auctorurh zqualium scripta
expendenti Vandali in Hispania catholici fuisse vi-
dentur; qui foria$$e solum sub extremo tempore
Arianorum Gothorum fraude decepti fuerunt ; si ta-
men in Hispania decepti fuerunt, et non potius in
Africa, ubi Gothi Ariani quos Bonifacius secum da-
xerat, vivente adhuc S. Augustino, hxresim suam
late spargere coeperant. Orosius in Africa quidem-
degeus, sed Hispanus ipse, et anno 46 circiter de-
scribens quz in Ilispania gererentur, de barbarorum
clementia et religione, exceptis Gothis, quós non
nominat, hoc reddit testimonium : Quanquam et post
hoc quoque continuo barbari ezsecrati gladios suos ad
aratra conversi sunt, residuosque Romanos "ul. socios
modo et amicos fovent, ut inveniantur. jam inter 608
quidam Romani qui malint inter. barbaros pauperem
libertatem, quam inter Romanvs tributariam sollicitu-
dinem sustnere. Quanquam si ob hoc solum barbari
Romanis finibus immissi forent, quod vulgo per Orien-
tem et Occidentem Ecclesie Christi Hunnis, Swevis,
Vandalis et Burgundionibus, diversisque et innumeris
credentium populis replentur; laudanda et. attollenda
Dei misericordia videretur : quandoquidem etsi cum
labefactione nostri tante gentes. agnitionem veritotis
acciperent, quam invenire utique nisi hac occasione non
possent. Id ita ab Orosio expositum catholicam fidem
Vandalorum saltem maxima ex parte indicat.
112. Eodem tempore in Hispaniu vivebat Idacius,
et in Gallecia quidem, ubi diu commorati fuerunt
Vandali. sub Gunthario rege. Is cum Gunuthorii infe-
89.
DKACONTÍUS.
oté
licem obitum iiaffasset, subinde Gensericum succes- A Quamvis enim Greégorias Turonensis frasimandim
sisse retulit his Yerbis, olymp. 501 : Cui Gaiserlcus
frater succedit in regno : qui, ut aliquorum relátio ha-
bet, effectus apostata de fide catholica in Arianam di-
ctus est trafsisse perfidiam. Quod ergo ait, Genseri-
cam offostatam de fide catholica in krianam transis:e
perfidiam, idque narrat 87 post obitum Guntharii,
cui sectam Arianam non exprobrat, et 62 aliquorum
relatione tabtum Genserico apostasiam a fide catho-
liea imputat, evidenter arguit Vandalos in Hispania
sut nünquam Arianis adhzsisse, aut solum pau'o
antéquam in Afriezm trajicerent. Clarius. hoc ipsum
asseruit Isidorus In llistoria Vandal. : Gisericus frater
Gunderici succedit in regnum amuis 40, qui ex catholico
effectus. apostata in Arianam. PRIMUS. ferlur. trons'sse
perfidiam. Albertus Krantrius in sua Vandalia lib. 1,
cap. 27, wadit Gensericum, infelici exitu frattis Gun-
tharii territum, in primis modestiorem apparuisse,
post alium inventam. Fides sit penes ipsum, non
enim ullo auctore se tuetur.
415. Opponet aliquis contra quod Bonifacias u*o-
fem Vandalicam duxerat, 405 prius Ariana fuerat,
ged illi nupsit post ejuratxm Afiamam hzfesim, ut
discimus ex S. Augustino epist. ad Donifae. 220, al.
10. lta vulgo scriptores referunt, et diserte Ruinar-
tius cap. 5 fHlistor. Persecut. Vandal. At apud S. Au-
gu-tinum solum invenio : Navigasti, uxorem duxisti...
Audivi (e illam ducere noltisse; misi prits catholica
fuisset facia; et tamen heresis eorum, qui verum Fi-
linm Dei negant, tantum. praevaluit in domo tua, &t
ab ipsis filia tua baptizarelur. Non explicat Augustious
quo Bonifacius navigaverit, multo vero minus ex qua
gente uxorem duxerit; qux si Ariana hzeresi infecta
fuerat, ut verba Augustini innuunt, et ex Hispania
ducta, potuit esse e Gothorum genere. Nam Boni-
facius cum Castino ét Gothis adversus Vandalos
pugnaturus Hispaniam adierat, et Castini superbinm
ferre non valens, in Africam reversus est. Deiude
Gothi in Afriea sub Bonifacio militantes Árianum
episcopum Maximinum secum duxerunt, qui S. Au-
gustinum ad certamen provocare ausus est: adeo
enim jam tum Ariani in Africa invalescebant, ut
etiam Pascentiu$ comes, Auxentii Mediolanensis olim
episcopi Ariani discipulus, cum eodem S. Augustino
de fide diSputationem inire voluerit, ut ex linjus ope-
tibus et Vita a Possidio scripta demonstratur. Quid
si nuptiae Donifacii, ab Augustino reprehensz ea
epistola, qu:e auno 427 exeunte missa creditur, eo
tempore acciderint quo inter Vandalos errores Aría-
horum disseminari capisse non dif(fltemur? 8&8 Neque
colligi potest regem Gitntharium, aut maximam gen-
lis Vandalotum partem jam tum hzresi Arianse ad-
hasisse, etiamsi femina aliqua Vandala a Bonifacio
In matrimonium ducta Arianorum erroribus imbuta .
fnisse dicatur.
414. Gravissimam perseculionem eo tempore ad-
Versus catholicos in Hispania a Vandalis motam com-
memorat Ruinartius cap. 4 [list. Vandal., auctoritate
Gregorii Turonensis lib. n Histor. Fraucor., cap. 8.
regem hüjus persecttionis auctorem dicat, tamen
Ruinartius colligit, hoe nomine a Gregorio designari
Gensericum. Nonnulli scriptores Hispani hujus per-
'seentiomis tempus assignant circa annum 494. Sed
eos, preterquatn quod supposititis chronicis inni-
tuntuf, tecte refellit Rainartius ex ipsa ratione tem-
porum : Gensericus enim reghavit post Guntharium;
qui anno 427 aut 428 exstinctus est. Quare si Gense-
rieus religionis causa catholicos in Hispania unquam
vexavit, id accidit paulo antequam cum Vandalis in
Africam fmigraret. Similius tamen vero mihi videtur
Gensericum non nisi post ingressum in Africam im
orthodoxos szevire ecepisse. l'rosper in Chronico ad
ann. 437 eum in Africa catholicam fidem Ariana im«
pietate subvertere voluisse narrat , additque : Per
idem tempus quatuor Hispani viri Arcadius, Probus,
Paschasius, εἰ Eutychianus dudum apud Gensericum
merito sapientie ac fidelis obsequii clari carique habe-
bantur : quos rez ut copulatiores sibi faceret, in Aria-
ram perfidiam transire precepit... illustri mar'ryrig
mirabiliter occubuerunt. Gensericus Carthagine re-
gnare coepit ann. 459, et hac in urbe potissimum
persecutio Vandalica vires suas exeruit. Quod si in
flispania nonnulli jussu Genserici regis martyrium
subierunt, id potuit accidere dum "Vandali [τὴν in
Africa commorantes, in Hispaniam navibus advectl,
aliquam irruptionem fecerunt, ut !dacius refert ad
ann. 449 : Vandali navibus Turonio in littore Galle«
cie repente advecti familias capiunt plurimorum.
CAPUT XII.
Carmina Dracontii ab antiquis de industria interpolata.
Conjectura de statua Dracontio Rome erecta.
89 115.. Guntharius quo tempore a Dracontis
laudatus fuit, fortasse eas laudes meritus. erat, au!
his non indignus habebatur; certe nullum exstat
monumentum quo eum in odio apud catholicos
fuisse credamus. Post id tempus accidit quod narrat
ldacius ad annum 498 : Gundericus rcz Vandalorum
capta Hispali, cum impie elatus manus in ecclesiam ci-
vitatis ipsius extendisset, mox Dei judicio daemone cor -
reptus interiit. Cui adhzeret Isidorus in Uistor. Vand.,
ubi de Gunderico sive Gunthario loquens, ait : Ri-
spalim diruit, actaque cede in direptionem mittit. Qui
cum auctoritate regie potestatis irreverenter manzs in
basilicam Vincentii martyris civitatis ipsius extendisse!,
moz Dei judicio in foribus templi demonio correptus
interiit. Hic locus maxime idóneus fuisset ut uterque,
]daeius ct Isidorus, de h:zresi Ariana Gunthari lo-
querentur, quam illico fratri Genserico exprobrant.
Itaque Guntharii nomen odiosum foit non ob Aria-
nismum , sed ob impictatem qua manus in basilicam
S. Vincentii extendit, (unestamque mortem inde consc-
cutam. Procopius quidem, lib, t Hist. Vand., famam
luisse ait Gensericnm mortis fratris Guntbarii aucto-
rem ínisge ; se autem a Vandalis accepisse Guuntba-
rium in Hispania a Germanis captum in prrelio foisse
crucique affüisum. Verum auctoritas 1daeii hac in re
661
PROLEGOMENA.
662
longe major esf, prescrüm accedente isidoro , qui A Satisfactioners, licentius corrigerent et interpolarent.
Idacio aliquid addit, ex aliis scilicet monumentis,
ani ex traditione ἢ: 5ρ4}}, ubi episcopus ipse erat vi-
gente.
116, Iufamig Guniharii a dirmone correpti, et in-
feliciter exstincti 3ccessit crudelitas Genserici in
Africa catholicos vexaniis, et plures alias provincias,
llispaniam etiam 3c Romam ij sam depredanijs. His
de causis Hispani Vandalos abomioari odioque pro-
sequi debuerunt. Quamobrem mirari subit qui Beri
potuit ut nobilissima Bispanie provincia Betics 90
cum aliquo nempe finium veterum et recentium di-
ecrimine a Vandalis nomen Vandalusie conservari: :
si tamen hoc nomen unquam habuit. Pervulgata est
hzec opinio hominum etiam doctissimorum, Bzlicam
nunc dici Andaluzia, quia olim a Vandalis Vanda-
[usi* nomen accepit : quanquam alii Vandaliam eam
appellant, alii Vandalitiam, alii Vandalosiam. Videri
hac de re possunt Rodericus archiepiscopus Toletanus
Hist. Vandal. eap. 12, et qui eum secuti videntur,
Rodrricus Sanetius de Arevalo Hist. Hisp. part. 1,
cap. 7; Nebrissensis in prolegom. ad Decad. rer.
gest. Ferdin. et Elisab.; Vaseus in Chron. cap. 8;
Mariana lib. 1 list. Hisp., cap. 4; Ambrosius Morales
lib. x1 Hist., eap. 15, ut Volfgangum Lazium, Grotiuim
aliosque omittam. Equidem veteres scriptores dum
perlustro qui a Vandalorum tempore ad plura deiu-
ceps consequentia secula vixerunt, semper invenio
hane provinciam Boticam ab eis vocari, nunquam
Vandalusiam, aut alio nomine a Vandalis repetito.
Scribebant illi quidem Latine, sed cum alia multa e
vu'gari sermone vocabula sumerent, difficile est ut
nunquam Vandalusiam nominarent, siquidem ea ap-
pella:io usu recepta erat. Et Rodericus quidem archi-
episcopus Toletanus loc. cit. a Vandalis Silinguis
originem noniinis repetit : Que regio, inquit, a Silin-
guis Vandalis adhuc hodie Vandalia nuncupatur, qucm
Audaluziam corrupto vocabulo vulgariter appellamus.
Vecabulum ergo Andaluzia vulgare jam erat $xculo
xm, quo scribebat Rodericus, sumptum, ut non male
conjicit Florezius tom. IX Hisp. sacr., tract. 28, cap.
&, ἃ voce Arabica Andalos, qux rem occidentalem
significat. Et, ui videtur, primum Andaluzia dice-
bator tota Hispania, vel omnes illae provincie qux
& Mauris tenebantur ; deinde lroc nomen h:esit i'li
provincie qua olim fere Baetica erat, et in qua Mauri
diutius constiterunt. Abunazarii exstat d« Studiis po-
puli Andalusic, hoc est llispanixs Arabicz, rorum et
inventu difficile opus. Consule N:c. Antonium in
ρ΄ 2f. ad Bibl., et in Biblioth. Arabico-llisp. verbo
AsU Cmarm ANDALUSIUS, ubi plura de hoc nomine
disputat, et opiniónem vulgarem rejicit, quod Anda-
(maia a Vàandalis dieta fuerit. e
81 117. Utut id est, Hispanis Gothisque, qui Van-
dalorum hostes fuerant, presertim postquam hi im-
pietatem Arianàám ejuraverant, minime placere po-
terant laudes quibus Guntharius a Dracontio fuerst
e€u9mulatus,. Et, nisi nimium fallor, hxc causa fuit
monuuli; cur Dracontii poemata, potissimum vero
Id an ab aliis aliqua ex parte factum fuerit ante Eu-
genium Toletanum, defiuire non ausim. Certe jam
S. Isidori tempore pars primi libri, qux: de Opere
sex dierum inscripta fuit, a reliquo corpore separata
erat, et ab eodem Isidoro corruptissime legebatur
versus quidam primi hujus libri, ut notavi num. 7.
Eugenius Chindasuinthi regis jussu libellos Draco::tii
de Creatione mundi conscriptos, ut loquitur S. Ilde-
fonsus, suscepit emendandos. In versibus qui ad pri-
mum librum de Deo pertínent, nonnullze mutationes
facte sunt, sed non admodum frequentes, neque i!a
magni momenti, ut nostrum codicem cum Sirmon-
diano conferenti patebit. In epistola presertim Eu-
genius ea videtur fecisse qu: in sua przfatione δι"
B regem Chíndasuinthum narrat, superfua se dempaissz
(ut ipse putabat), semiplena supplevisse, fracta consta-
bilivisse, crebro repetila mutasse, versiculos detrazisse,
qui et sensu tepidi, et verbis illepidi, et nulla erant ra.
tione subnixi, in quibus nihil reperiebatur quo lectoris
animus aut. mulceretur doctus, aut doceretur indoctus.
Nihil autem prius habuit Eugenius, sive alius (nam
f;rtasse ante. vel post Eugeniam a!ius fuit interpola-
tor), quam ut memoriam omnem regis Vandalorum
penltus aholeret, versusque illos omitteret ex quibus.
occasio qua scripta fuit Satisfactio percipi posset.
Ilinc preetermissi omnino sunt hi versus :
Nominis Asdingui bella triumpligera..
Servet, avi ut laudes dicam, patriasqne, tuasque;
Perque suas proles regia vota canam.
418. Dedita etiam opera postremi Satisfactionis
versus omiss| videntur, quibus zrumnz Drgcontii
clariws describuntur, factumque illud narratur ex
quo veteres regem qui laudabatur possent agno-
seere :
Inclstus armipotens, vestra pietatis origo,
. 92 Et doctus, genio pronior ad veniam,
Nou hominl ignosco, dixit, sed lingua meretur :
' Hic reus et doctus Vincomalus fuerat.
Non tamen Eugenio imputaverim quod titulum Sa-
tisfactionis, quasi ad Theodosium Juniorem script:r,
ipse supposuerit, priori inscriptione deleta qua regis
Vandalorum nomen expressum erat; neque eniti
credam virum probum veritatisque studiosum tantum
tibi arrogasse. Aut igitur ipse ignoravit cuinam laudes
epistole dicerentur, et ex temporum ratione conjecit
Satisfaclionem ad imperatorem Theodosium Junio-
rem referri, aut, quod verius puto, elegiam sine in-
scriptione ipse dimisit, cui alii postea eum quem
nunc apud Sirmondum legimus, ex conjectura addi-
derunt titulum. Aliarum mutati num qua in senten-
tiis aliter ac ipse auctor voluit explicandis factae sun!,.
unum vel alterum proferam exemplum.
119. Dracontius providentiam Dei de bonis, qnx
donat, ac de malis, συ permi:tit, hoc uno disticho
complexus est vers. 15 :
Quidquid agunt homincs, bona, tristia, prospera ,
[prava,
Hoc ficri aduittunt ira favorque Doi.
665 -
DRACONTIUS.
6604
Ut simili modo dixerat lib. 1, vers. 18, carm. de Α €a qu: in Gallia sunt, ex emendatione Eugenii vi-
Deo :
Omnia qua» veniubt, bona, gaudis, tristia, acerba
Descendunt ex arce Dei, de sede Tonantis.
Interpolatori sententia elegize dura visa est: hzc ergo
ille duo disticha supposuit :
QuiJquid agunt homines, bona, prospera, d ' mo-
υϑιδρ
Te faciente, fiant, quo bona cuncta flunt,
Econtra adversa, probrosa, maligna, inhonesta
Tu fieri pateris, qui mala nulla facis.
Et, ut apertius videas quid interpolatori in disticho
Draconiii displicuerit, animadvertas, 4550, muta-
tionem distichi sequentis, quod Dracontius ita edi-
derat:
Hoc tua verba probant Moseo dieta proplietze,
Quod duraturus cor P'haraonis eras.
Corrector uoluit dictum quod Dominus eor Pharaouis
obduraverit ; ita igitur ille :
93 Hzc tua lex docuit Moyse prsescripta notante,
um perduratum cor Pharaonis ait.
Atqui Dracontius Exodi verba cap. vi, v. 5, expres-
tit. Sed hic locus non est ut Dracontium tucamur ;
tantum nunc discrepantiam inter Dracontium ejusque
correctorem ostendimus, quz in eadem fere sententia
paulo post rursus occurrit vers. 27:
Quis nisi ccelesti demens compulsus ab ira,
Aspera cancta petat, prospera cuncta neget?
In codice Sirmondi hoc distichon ita effertur :
Quo nisi ccelestis Domini conspectus ad zthram
Aspera cuncta premunt, prospera nulla juvant
Codex Azagr: in editione Matritensi sic habel :
Quo nisi celestis Domini conceytus ab sethra
Aspera cuncta premat, prospera nulla juvant.
Rivinus scripturam Sirmondi antea sollicitaverat, et
legerat :
Quem nisi salvassel Domini conspectus ab »thra,
Aspera cuncta premunt, prospera nulla juvant.
Mendum viderat, sed veram lectionem non vidit, qux
exstat in elegia non interpolata. Absurdum putabat
corrector quod aliquis celesti compulsus ab ira aspera
cuncta peteret, prospera cuncta negaret. At Draeon-
tius hoc voluit, hoc de seipso affirmavit, ut ex tota
orationis serie liquet. In levi unius verbi mutatione
sludiosam correctoris diligentiam licet observare.
Dracontius ex persona Commodi Augusti hoc przce-
ptum posuit vers. 189:
Nobile preceptum, rectores, discite post me :
Sit bonus in vita qui volet esse deus.
Hoc postremum verbum interpolator aut. mendum
putavit esse, aut tolerari non posse. lgitur emen-
davit :
Sit bonus in vita qui volet esse Dei.
At Commodus, qui hzc verba profert, intelligit apo-
theosin gentilium, qua imperatores post ohitum in
deorum numerum referebantur. “
490. Plura alia nunc omitto, quz melius patebunt
cum Elegia ex codice Vaticano edita cum variantibus
lectionibus 94 codicum Sirmondiani et Azagrensis
conferetur. Sed cum tantum studium adhibitum fuc-
rit ut Dracontii carmina ad posteros interpolata per-
venirent , qu:zerat ali4uis qua via extra Hispaniam et
in Italia bxc ipsa integra asservari potuerint ; nam
dentur processisse, excepto codice Parisiensi S. Vi-
ctoris, quem ego puto exarstum ex aliquo antiquiori,
solos versus de Opere sex dierum continente, qualem
etiam ante Eugenium vidit Isidorus. Verum difficile
non fuit ut ante S. Isidori tempora codex aliquis ex
Hispania in Italiam adveheretur, qui integrum poema
de Deo, et Satisfactionem ad regem Guntliarium com-
prehenderet : nisi velimus etiam suspicari ipsum
Dracontium, carcere tandem liberatum, in Italiam
venisse. Hane enim babeo conjecturam, quam nunc
proponam.
191. Sidonius in Excusator. ad Felicem, carm. 9,
tres poetas laudat qui patribus suo et Felicis fuerant
sodales, quorum tertium non nominat, sed in Baetica
P natam dicit, et alia de eo narrat his versibus :
Ne qui jam patribus fuere nostris
Primo tempore maximi sodales...
Sed nec tertíus ille nunc legetur,
Bretim qui patrium semel relinquens
Undos2 petit sitim Ravennz,
Plansores cui fulgidam Quirites, .
Et carus popularitate princeps
Trajano statuam foro locarunt.
Suspicatur Sirmondus ín notis ad Sidonium hunc
poetam Hispanum esse Merobaudem , de quo Idacius
ad annum 442: Asturio magistro utriusque militie
gener ipsius successor ipsi mitlitur (ad Tlispanias)
Merobaudis, natu nobilis, et eloquentie merito wel
maxime in poemalis studio veteribus comparandus,
Lestimonio etiam provehitur statuarum. Brevi tempere
potestatis sue Aracellitanorum frangit insolentiam Ba-
caudarum. Mox nonnullorum invidia perurgente, ad
urbem Romam sacra preceptione revocatur. Addit Sir-
mondus hunc esse Merobaudem cujus exstat carmen
de Deo, Acute hxc excogitata sunt. 95 Verum idem
Sirmondus observat eo tempore statuas in foro Tra-
jano multis fuisse collocatas, quod etiam antiquis
inscriptionibus probat. Locus igitur adhuc relinqui-
tur dubitandi an de alio Hispano poeta aptius intelligi
possit Sidonius. Notandum ergo est Sidonium natam
fuisse cirea annum 428, et affirmare poetam illum
Bxticum sodalem fuisse sui patris primo tempore,
quod ego interpretor in ipsa sui patris juventate.
Ait przterea Sidonius eum poetam DBztim patrium
semel reliquisse, et Ravennam venisse: quo innuit
Ravennae cum patre suo amicitiam contraxisse. In-
telligo etiam poetam Hispanum Sidonii B;etim in
perpetuum reliquisse; id enim significat hoc loco
adverbium semel. His ità positis consequitur Sido-
nium minus congruenter exponi de Merobsude, qui
anno 445 dux sive magister utriusque militiz missus
est in Hispanias, mox sacra przceptione Romam re-
vocatus. Contra Dracontio omnia Sidonii verba apte
conveniunt: naíh et Bzeticus erat, et circa annum 421
Ravennz jam potuit conimorari , postquam patrium
Βα πὶ semel reliquisset. Huic conjccturz favet quod
S. Columbanus Elegiam Dracontii integram legerat,
ut ex versibus illius num. 8 allatis arguitur, et quod
codex Dracontii in catalogo antiquissimo monasterii
Bobiensis ab eodem S. Columbano fundati reperitur
665
. PROLEGOMENA.
666
descriptus. ld enim simul cum Sidouii versibus non- A In carmine vero lib. iu, vers. 516, post multa alia :
nullam causam praebet suspicandi Dracontium in Ita-
lia vixisse.
493. Dracontius enim, si libertatem adeptns fuit,
ut sibi consuleret ac se calamitatibus quibus vexa-
batur Hispania subtraheret, otium honestumqne se-
cessum amare debuit: imo hoc Deum precatus est
lib. m de Deo, vers. 647:
Me, rogo, jam repara sub libertate solutum,
Clade catenarum ferrato pondere pressum.
Sit vite requies, anime sint otía fessze,
Sit secura quies, sit nox cum munere noetis.
Quod enim pergit, Sit fortuna reduz, etc., ea tantum
fortunx bona videtur postulare quz otio animz fessz,
ac secure quieti minime adversantur. Fuerat enim
palatinus, ut conjici potest ex suis versibus, et plane
affirmavit supra num. 32 Goldastus 96 nescio quo B
auclore: ad minimum erat dives et nobilis, ut ex
vers. 589 lib. ui colligere licet :
Agmina servorum fugiunt, tempsere clientes.
Id enim recenset inter alias molestias quibus afflige-
*batur.
CAPUT XII.
Confessio et penitentia Dracontii.
125. Hoc discrimen interest inter carmen de Deo
et Elegiam, quod in Elegia Dracontius regem allo-
quens, ejusque gratiam demereri cupiens, petit vitam
sibi prorogari ut laudes Vandalorum canat; in carmine
post humillimam eriminum suorum confessionem sic
Deum precatur vers. 663 lib. in :
Servatum reparare jube pietate sueta,
Ut merear cantare tuas per carmina laudes.
124. Przterea animadvertendum est Dracontium
in Elegia innuere crimen suum non aliud fuisse nisi
quod hostem aliqnem regis Vandalorum carmine ce-
lebrasset. Et, ut eonjecturis indulgeamus, fortasse
Castinus fuit ille quem laudaverat Dracontius. Sic
enim habet Idacius ad ann. 422 : Castinus magister
militum cum magna manu et auziliis Gothorum bellum
in Baetica Vandalis infert; quos cum ad inopiam vi
obsidionis arctaret, adeo wt se tradere jam pararent,
inconsulte publico certamine confligens, auxiliorum
fraude deceptus, ad Tarraconam victus effugit. Dum
Vandali vi obsidionis ad inopiam redacti erant, tem-
pus potuit videri opportunum ut aliquis qui nondum
corde societatem Romanorum expulerit, Castinum
ducem versibus extolleret. Quamvis autem nullum
vestigium carminis quod tunc Dracontius composuit
ad nos pervenerit, ejus tamen testimonio certum est
editum ab illo fuisse carmen quo rex offensus fuit.
Nec mirandum est hoc von superesse carmen, quod
Vandali, qui in Bzetica tunc rerum potiebantur, sup-
primere debuerunt.
125. Dracontius in carmine de Deo, ubi ex animi
sententia peccata 888 fatetur eoram Deo, de hoc car-
mine omnino 97 silet, fortasse quia putabat alia sibi
esse crimina graviora qux ut puniret Déus, eum in
bas quas patiebatur calamitates incidere permiserat.
In Elegia vers. 105 ait :
Te coram primum me carminis illius ausu,
Quod male disposui, po:nitet et fateor.
Hei mihi ! qnod facinus non uno tempore gestum,
Ut mea facta luam, tempus convenit in unum.
Quot autem et qualia fuerint hzc scelera quorum se
reum aceusat Dracontius, non explicat distincte ; sed
innumera et horrihilia fuisse, ex versibus qui prse-
cedunt nonnulli colligent. Sic enim ait :
Quorum primus ego plusquam peceator habendos.
Quando fatebor enim scelerum numerum, atque reatus
ectoris et carnis ? non si mihi ferrea vox sit,
Ora tot exsurgant quot dentes ossibus albent,
Aut mihi sint linguse quantos caput omne capillos
Pectinat, explebo numerum sine fraude fidelem.
Sed satis est dixisse reum sub crimine cuncto,
Quod tua jussa vetant, solus peccasse fatebor,
Omne quod horrescis non me fecisse negabo...
Ergo ego confiteor miseranda mente reatum
Plenum, grande malum non uno crimine partum.
Nam scelus omne meum numeros superabit arenz
Litoris, et pelagi vincent mala nostra liquores.
Non puto diluvium tantos punisse restus
Quantos ipse gero culparum pondere pressus,
Flumina me scelerum rapiunt, quatiuntque procella,
Et peccatorum torreüs simul obruit onda.
Me delictorum merserunt fluctibus amnes,
Usque animam venit unda meam, gravis tort aqua-
rum.
Hzc omnia nisi exaggerata a Dracontio esse censea-
mus, sceleratiorem eo neminem fuisse credemus.
126. In prolegomenis ad Prudentium cap. 2, num.
44 et seqq. probare conatus sum verba quibus sua
crimina Prudentius in prz»fatione accusat, a mode-
stia et humilitate 96 Christianis justis usitata posse
intelligi profecta, neque innnere hominem insigni-
ter sceleratum et perditum, ut alii vnlgo. interpre-
tabantur. Neque nunc quidem aliter sentio : imo hec
C ipsa Dracontii verba, qu: graviora plerisque vide-
buntur, eodem sensu accipio. Sed quod de Prudentio
tune satis aperte. indicavi, nunc clare profiteor, non
ita me hane causam agere, quasi aut de Prudentii
aut de Dracontii innocentia liqueat, scd id unum as-
serere, ex humili eorum confessione argumentum
peti non debere ad gravissima de eis scelera affir-
manda. Luculentum exemplum nunc afferam ex S.
Eugenii Toletani versibus in Lamento de adventu
proprize senectutis, lib. 1, carm. 12:
Oppressi, rapui, nudavi, crimina finxi,
Pauperis ad vocem mens mea surda fuit.
upl proprium lascivo vulnere corpus,
Hinc miser, hinc pavidus, hinc temulentus eo.
Nulla meas unquam venia compescuit iras,
Nec sine felle furens, nec sine czde fui.
Ac ne quis de auctore dubitet, nomen in postremo
Ὁ Pentametro exprimit :
Eogenio misero sit, rogo, pxena levis.
Nemo negaverit difficilius esse hzee verba Eugenii
benigne interpretari, quam qux» a Dracontio in ge-
nere tantum proferuntur : nam Eugenius ad species
ipsas horrendz cujusdam iniquitatis descendere vi-
detur.
127. Profecto Barthius, qui lib. tv Advers., eap.
11, hoc carmen Eugenii interpretatur, conceptis ver-.
bis 911 : Corrupisse se proprium corpus scortationibus
dicit... Fuisse autem ad hec delicta proniorem Euge-
nium ex epigrammate etiam lertio doceri possumus, .
ubi ait :
Nunc rectum sequimur, nunc pravum corde tenemus;
Nunc saueti castique sumus, nunc scorta fovemus.
661
DRACONTIUS.
668
Etsi ehit eo loco generatim loquatur. de mentis aptd A tum mittit, celebrat; eumdem Chindasuinthur rcli-
omnes hominefinconstantia εἰ (utilitate, sua tamen ex
propria conscientia et vite anteacta experientia ista
omnia recenset. atque detestatur ; fatetur autem eodem
44 carmine etiem cade 8) sc purum mon. (nisse. Non
enim aliter quam uti sonant, simpliciter ea verba sunt
intelligenda... Jusentutem se per libidinum emania ge-
nera decurrisse (assus est. loc. Baribius, qui si vidis-
set alia carmina Eogenii ex codice Azagrensi Matriti
edita, uberius opinionem suam eanfrmassel earmine
4 lib. i, quod incipit :
Mole culparum graviter onustus,
Crimine summus, *itiis abundans.
498. Barthio ex sola Eugenii eonfessione assentiri
non auderem, etiarosi alia deessent monumenta qua
ejusmodi scelera ab Eugenio repellerent : nunc cum p
ας adsint, plane dissentio. Audi locupletiss:mum
testem lldefonsum in Eugenii Vita : Hic cum ecclesie
regim clericus esset. egregius, vita monachi delectatus
est. Qui sagaci (uga urbem Cesaraugustanam peteus,
illic martyrum sepulcris inhesit, ibique studia sapien-
tie et proposilum monachi decenter. incoluit : unde
principali viol.ntig reductus atque in pontificatum asci-
tis, vitom plus virtutum meritis quam viribus egit. Fuit
enim corpore tenws, parvus robore, sed valide ferve-
scens spiritus virtute. Cadilne id elogium in eum ho-
minefn qualem nobis describit Barthins? Neque op-
ponas Eugenium juventutis su: crimina acctsare;
nam lldefousi testimonium vitam in ado'escentia
iutegre et pie actam confirmat, et ipse Eugenius in
gionis pietatisque iaude floruisse constat, qui etiam
Taionem Romam legatum misit, ut varia S. Gregorii
opera , quz in Hispania desiderabantur, asportaret,
et Eugenio mandatum dedit ut Dracooui libellos
corrigeret. Unum in eo vitium, cujus distincta men-
tio in epitaphio non est, Mariana lib. v1 Hist. Hisp.,
cap. 8, notat, reliquam vitam laudat : Regnum per
tyrannidem occupatum bene. gessit, inaugurationis vi-
"tium totius vita probitate atque constantia compensare
satagens. Non ergo Eugenio, sed ipsi Chigdasuintho
tribuendum 681 hoc epitaphium. Neque immerito so-
lertissimus editor cardipalis [.oren:ana ante librum
secundum monuit pon omnes versus quj in eo pro-
feruntur, repraesentari tanquam germanos fetus. En-
genii, quamvia in codice Azagrensi omnes sub uno
Eugenii nomine ordiue continuo reperiantur scripti,
et permixti illis quos jam ante Sirmondus edidera!.
Inter illos ipsos quos Sirmondus vulgaverat, plures
esse qui Eugenium non habent auctorem, facile essct
ostcndere, ut carmen 21 de Inventoribus litterarum,
quod in Anthologia Latina reperitur. Et quoniam
eritaphium Chindasuinthi huic ascripsimus, carmen
$1 libri 1 de Morte 101 conjugis Chindasuinthi regis,
quo rex alloquitur reginam, nibil proliibet quominus
eidem regi adjudicemus. Quod si Chbindasointbus
auctor sui epitaphii creditur, pro uno exemplo Ev-
genii quod proposueram, jam duo erunt distinguen-
da : ex quo magis confirmabitur humilem peccatorum
confessionem Dracontii sine improba» vit» infamia
epita; h:o totum su: vile tempus comprehendit, per- (5 «tre posse, et cum exempla kce humilitatis Chri-
inde quasi ad obitum usque sceleribus fuerit involu-
tus. Qu d. izitur restat, nisi nt dicamus Eugenium
quodam sen-u minus proprio, sed vero ef humili
loqui, ut veritas in ejus dictis cum humilitate cobz-
reat, neque verba ut sopant aut sonare videntur,
simpliciter intelligantur? .
129. Eugenius autem non se solum verbis ex bu-
miliiate Clristiang profectis, verum etiam , quod
mireris, Chindasuinthum regem simili modo, tan-
quam improbum et nefarium bominem descripsit. In
libro τι carminum Eugenii ex codice Azagra, in edi-
tione Matriteusi, carmen 75 est Epitaphium Chinda-
suintho rei conscriptum, ubi inter alia Eugenius hxc
ait :
100 Chiud.suinthus ego noxarum semper amicus,
'arator sceleruin Chindas iinthus ego.
Impius, ob-cenus, prcbrosus, turpis, iniquus,
Optima nulla volens, pessima cuncta valens.
Quidquid agit, qni prava enpit, qui noxia quarit,
Omnia commisi, pejor et iude fui.
Nulla ttt cul: a quam non committere vel'em,
Maximus in vitiis, et prior ipse fui.
Re:titui pejor pro pejus, quod legitur in editione Ma-
tritensi. ln his versibus primum agno co humilem
exaggerationem vitiorum Chindasuinthi; deinde ar-
gno, non ab Eugenio, sed ab ipso Chindasuintho
epitaphium fuisse compositum. Qui enim fleri potuit
ut Eugenius auj vivente Chindasuinthio, aut post ejus
obitum tot tamque gravia crimina illi imputaret?
130. Prelargissimam pietatem Chindasuinthi Euge-
nius ipee in epistola qua Dracontium a sc emeuda-
siian: ex Rlispanis sint petita, nova eonjectura acce-
de!, si ramen re8 non obscura conjecturis eompro:
' banda est, ut ex simili modestia Hispanis potis imum
usitata Hispaniam Dracontii patriam esse confir
memus,
CAPUT XIV.
Stylus, latinitas, et prosodia Draconti.
451. Ut de aliis omnibus scriptoribus, ita de Dra-
contio diversa sunt inter se doctorum hominum ju-
dicia, Dupinius, Biblioth. Nov. tom. IV, pag. 210,
barbarum et inconditum dicendi genus in Draconti«
taxat. Ceillierius, tom. XV de Script. eccles., cap. 29,
nihil in Dracontii poemate consideratione dignum
p 555 arbitratur. Goldastus in epistola ad Weitzium
ait : Dracontius probus auctor est, concinnus, el ipsa
brevitate commendabilis , sed ab evo sequiori: in quo
tamen. consimiliter ut. ín Prudentio elcgantiarum flo-
sculi ceu purpurc quadam insite interlucent ac scintil -
lant. Fabricius, comm. in Poet. Christ., verbo Daa-
coNTIUS : Ejus carmen eruditum | atque. insigne. est.
Cunradus Rittershusius in oda ad Weitzium :
Huic jam it comes Dracontius,
Sublimique cenit rersu primordia reru.
Mulüs diu ignorabilis,
Non bene qui la'uit, ta» donec cura sub oras
Ipsum reduxit luminis
Ex tenebris, monstrans clare quot via reperta
Pugno ille concinda) brevi.
Mendum videtur quoj via : forte Rittershusius scripsit
quot dia reperta Barthius «pe elegantiarum Dracon-
b69 —
PROLEGOMENA.
6:0
εἴ! flosculos indicat, 104. ingenium vero przdicat A — Da mihi Mscoaktem, et tot citeamspice
lib. vin Advers., cap. 20: Plurimum ingenii fuit ín
Christianis veteribus vatibus, et quidem sepe adeo ex-
cellentis, ut dum illustrare volunt quedam, omnia con-
fundant. Sane Dracontius Hispanus adeo acute et ner-
vose de plerisque incidentibus loquitur, ut viz seipsum
satis intellexisse videatur, tantum abest &t ab iis potwe-
rit sententia ejus percipi qui nostra &tate in ea re stu-
duerunt, Nonnullis hoe laudandi genus obseurum et
ambiguum videri possit, sed quid velacrit Barthius
dicere satis intelligitur: esse scilicet quoddam ingenii
acumen, quod dum subtilius in rebus versatur, non-
nullam obscuritatem pariat apud eos presertim qui
parum ingenio valent. Paulo post ait Barthius Dra-
coutium acute conciseque loquendi artificem fuisse,
et natura zvoque eo inclinasse.
432. Jure animadvertit idem Barthius loc. eit.,
omnino Dracontium mendis adhue plurimis seotere,
qu:e nisi tollantur, frustra notha pro legitimis , sup-
posita pro genuinis interpretari labores. Et in acutis
(addit) his concisisque scriptoribus multa infercire pre-
sunepserunt transcriptores sequentiun temporum, cum
nemo non paulo litteris imbutior hoc genere scribendi
delectaretur, usque adeo quidem improbe , ul universa
tandem eloquentia hie arguliis inlercisa sit. Quod autem
idem Baribius, lib. 13v, eap. 9, Dracontium vocat
poetam seusu εἰ eruditione, quam eloquentia Jonge me-
lierem εἰ instructiorem, aique. alibi phrasin cjus in-
wicatiorem dicit, id eodem pertinet , ut Draconüus
partim natura, partim &ui seculi more, partim tran-
scriptorum culpa nimium sit acutus οἱ ingeniosus,
stque hac parte a vera eloquentia declinaverit. Mi-
Dime autem dubito quin diverso modo judica:set
Barthius, si Dracentium qualis a nobis exliibetur vi-
disset, Nam primum Barthius putabat Hexaemeron
quod tunc exstabat, epitomen esse carminis Dracontii
de Opere sex dierum, duosque auctores cx stylo col-
ligebat, ut dixi num. 29. Cum vero nunc constet
Dracontium non sibi proposuisse argumentum operis
sex dierum, sed majestatis divin:e e rebus creatis
Jaudand:?, ad 103 bujus scopi rationem de poemate
judicandum est : et recte quidem À& co omnia pro-
cedunt.
153. Deinde etsi Dracontius nondum tam correctus
prodeat «quam esset optandum, tamen multa jn eo
jam apparent lumina eloquentiz non vulgaris, in
Elegia presertim, ubi emendatiorem codicem nacti
sumus. In carmine vero de Deo sxpe orationis tractus
ita sequabilis fluit, ut evidentissimum sit in aliis locis
ühi intricatior est sermo, non auctoris, sed exscri
ptorum aut interpolatorum culpam esse. Non tamen
iverim ipfcias e barbarorum commercio aliquam la-
beeulam $iylo Draconti adboxsisse; sententias 6,
sepe verba eadem [requenter esse repelita, et fur-
tasse rerum ordinem parum accurate dispositum.
Sed recte aiebat Ovidius, etiam leviori ca'amitate
oppressus, lib. 1 Triat, eleg. 1:
Hsec quoqne quiz facio judex mirabitur zquus,
Bcriptaque cum νοι qualiacunque leget,
]ngenium (aatis excidet ompe malis. »
Dracontius in catenis et viacolis ecribeba!. Qnid ergo
mirem si Dei beniguitatem et clementiam passim im-
ploret, etiam ubi res id non pesinlare videatur ? aut
si varietatem phrasium verborumque negligat? aut si
pertarbato nonnunquam argumenti ordine proceda?
Interea negari nequit gravissimas et ad pietatem
Christianam maxime conformatse septentias in ejus
carminibus emicare, e saevis Litteris sanetisque a.
tribus petitas, ut vere Sirmondus, qui minimam par-
tem eorum viderat, dixerit in epistola dedicatoria aul
Henricum Borhonium reg's filium, epise. Metens. : Ad
Dei laudes admirabilium ejus. operum contemplatione
subvehet! Dracontius. Omitto nunc singularem Dra-
B contii doctrinam, et'eruditionem non solüm sacram.
verum etiam profsnam, qua versus illius legentibus
Ipsa «ine indice se pradit.
154. Quod attinet ad nitorem sermonis Latini,
multa occurrunt in Dracontio pere et venuste dicta,
multa etiam ex optimorum poetarum imitatione,
qnos ipse, ut patet, sedulo legerat, et Christiane to-
qui quodammodo cogit. Quxdam tamen 104 suit
alia qux non barbara quidem censenda sunt, sed mi-
nme proponenda ut ea imitentur ii qui ad aurem
etatis gustum velint sermonem suum conformare.
Sed habenda est etiam. ratio argumenti, quod a wc-
teribus profauis poelis intactum voces quasdam ad-
mittit ab cis non usurpatas, presertim quz eccle
siasticum quemdam saporem habent, quod e sacris
Litteris et usu Ecclesi» profectz sint. Sane qui ser--
monis Latini terminos qua late patent nosse velint,
poetas quales Dracontii minime ignorare debent ,
cum ii e pura Latinitate plurima vocahula nobis cn-
servaverint, ali». adjecerint quze suo tempore erant
in usu, neque indigna sunt ut etism nostro usurpen-
tur. Quamvis autem ín notis animadvertemus quie
sint voces phrasesque propri: Dracontii, aut paucis
cum ipso communes, juvabit tamen nunc quadam
observare.
155. Lib. 1 de Deo, vers. 4, usus est adverbio vene-
ranter, atque iterum lib. mi, vers. 672, quo etiam
Tertullianus, sive quicunque alius auctor carminum
sub liujus nomine, et Sedulius, usi eunt. Alia simi'ia
adverbia formavit Dracentius, ut lib. 1, vers. 94, mo-
deranter ; ibid. vers. 551, dominanter; ibid. vers. 609,
incessanter. Lib. m, vers. 295, tonanter; ibid. vers.
671 , trementer.
156. Nomine medestus mirum quantum delectatus
sit Dracontius. Lib. 1, vers. 99, de pietate Dei virtute
modesta est. Ibid, vers. 435, de Deo, virtute modestus,
Lib. n, vers. 70, de Deo, pietate modestus ; ibid. vers.
808, non jure modesto ; ibid, vers. 758, de Tabitha
modesta. Lib. wi, vers. 579, vultus modestos. Eleg.
vers. 95, doménos reticere modestos. De voce placidus
vide num. 148, ᾿
157. Sz pe etiam Dracontíns adjectivum. antelus
igni aut soli tribuit, ut lih. 1, vers. 96, solis anheli ;
ibid. vers. 187, iterum solis anheli ; ibid. vers. 659,
61) -
DRACONTIUS. .
072
ignis anheli ; lib. n, vers. 91, ignis anheli ; lib. nt, Α ut libet, modo correptis videlieet syllabis, modo pro-
vers. 70, anhélantes flammas ; vers. 169, non. fervor
anhela! ; vers. 508, anhelantis vaporis.
1438. Weitzius in initio indicis sui in Dracontium
monet bina epitheta sive adjectiva ab eo uniri uni
substantivo, ut vers. 180 lib. 1, odoriferis nynquam
marcentibus herbis, atque ἘΦ alibi. Exemplum
eomplosionis profert ex vers. $96 lib. 1: Omnia p«l-
chra gerens, oculos, os. Ad hyphen refert vers. cit.
480, nunquam-marcentibus, et similia, ut male vicenii,
semper-vestita, Ad ὀξύμωρα, oxgmora revocat. funera
viva, vivex cadaver lib. 1, vers. 643, quibus verbis
oxymoris, lioc est quasi acutistultis, quia stulta viden-
tur primo aspectu, sed sunt acuta, plenus est Dra-
contius.
439. Denique ut de prosodia^Dracontii nennihil B.
dicamus, raro a metri legibus qnibus severiores
poetz optimi se obstrinxerunt, recedit. Quod idolum
secunda brevi effert, commune hoc vitium illi est,
$i tamen est vitium, cum Prudentio aliisque multis
poetis Christianis : cujus syllabz corripiendze ratio-
nem reddidi in prolegom. ad Prudentium cap. 24
et seqq. Peculiare Dracontio e:t, quod primam, in
thronus producat ; sed etiam id defendi potest ex his
quz loc. cit. disserui : nisi fortasse codex corruptus
est duobus in lecis quibus. hoc verbum adhibetur.
In verbo fiant varius est Dracontius : aliquando
producit cum autiquis poetis , aliquando corripit cum
Prudentio et aliis : quanquam mendum aliquod
suspicari licet ubi a Dracontio corripitur. Vide no-
ductis. lnde illustre mendum video in eodem Dracontio,
etc. Án de hoc mendo vere judicaverit Barthius, suo
loco dieam.
141. Non est tamen silentio praetereundum ipsos
eliam poetas Christianos agnovisse nomina propría
quantitate cerita syllabarum gaudere, quam servare
oportet. Multa sunt exempla poetarum Christianorum
veterum qui nominibus his propriis contra metrum
uti non audebant, aut veniam przfabantur, siquando
aliter fleri non poterat. Sed adducam exemplum e
seculis barbaris. Galfridus de Vino Salvo, qui anno
1216 vivebat, in Poetria sic Innocentium summum
pontifice:n alloquitur :
Papa, stupor mundi, si dixero, Papa Nocewm,
AÁcephalum nomen tribuam tibi; si caput addam,
Hostis eris metri. Nomen tibi vult similari.
Nec nomen metro, nec vult toa maxima virtus
Claudi mensura. Nihil est, quo metiar illam.
Transit mensuras bominum. Sed divide no:nen.
"T eseceeeseiso,s .. IN priPfer, et adde ΝΌΘΕΝΤΙ,
Efficiturque comes metri : sic et tua virtus
Pluribus sequatur divisa, sed integra nulli.
Ita Galfridus delicias facit in nomine Innocentii, quod
versu hexamelro concludi nequit. Nililominus paulo
post in Gregorii nomine leges metri contempsit :
Desine; Gregori, subsiste ; quid eloquar omnes!
Et potuit tamen 4110 modo versum ordinare, ut se.
cundam non 107 produceret. Concludam igitur,
Christianos poetas nominibus propriis, przsertiu
quie ex alio idiomate originem trahunt, libere uses
in versu, partim quod vulgarem consuetudinem ea
tam ad vers. 82 lib. 1, et 191 lib. n. Paucas alias C €Derendi sequerentur, partim quod facilius in bis
voces, quas Dracontius diverso intervallo, atque
alii, profert, suis locis adnotabo. Solemne quoque
est Dracontio, ut aliis poetis sequioris aevi, vocalem
brevem ratione solius czesurze. producere, ut lib. 1,
vers. 4350, Projicere nec plasma suum. Alicubi etam
ob solam aspirationem brevis a Dracontio produci-
tur, quod et ratione, et veterum exemplo sustiveri
potest.
: 440. In nominibus propriis magnam licentiam
poetze Christiani atque illi etiam profani qui eodem
tempore scribebant, sibi sumebant. Dracontius, si-
mili libertate usus, nomina propria ut collibitui
illi est metro alligat, et idem nomen modo brevi in-
tervallo, modo longo pronuntiat. Sic lib. 1, vers.
512, primam rite corripit in Stephanus,
᾿ Martyrium Stephano qui fecerat, inde recepit,
in Elegia vero eamdem producit vers. 171,
Stephanus ante alios l:3pidum sub grandine martyr,
108 risicontra avetoritatem codicum malis trajicere,
Ante alios Stephanus lapidum, etc. Verum idem Dra-
contíus in sac primam corripuit lib. 11, vers. 139,
Quid pater Abraham, quid Isac meruisse leguntur ?
et produxit paulo post vers. 155,
Omnia perpetuo generi manifestius Isac.
Barthius, lib. i1 Advers., cap. 7, ut quemdam ver-
sum Dracontii restituat, iia profatur : Poetarum
Christianorum mos velut est, consuetudo certe, nomi-
nibus que propria app.llant grammatici , wi. in versu
quam in aliis licentiam poeticam locum habere exi.
stimarent, Verum de lis omnibus qux ad peculia.
rem Chrisiianze veteris poeseos prosodiam pertinent ,
fuse et dedita opera egi in prolegomenis ad Pru-
dentium , qu:e nunc repetere necesse non est; plur:
autem alia illis addere, etiamsi id fieri nullo labore
possit, opportunum non videtur.
CAPUT XV.
Methodus in editione Dracontii observata.
142. Weitzius in prologo editionis Dracontii ju-
dicium hoc viri cujusdam clarissimi exponit : Polito
scriptori, qualis hic noster est, omnia jure meritoque
integra esse debere, levissimumque etiam mendum εἰ
molestiam exhibere. Nibil igitur mihi magis claboran-
D dum fuit, quam ut Dracontium integrum, et quoad ejus
fleri posset, ab omni mendo purum reprzsentarem.
Vere enim Muretus dixit lib. viu Var. lect., cap. 4:
Quotidie magis intelligo nullam esse mendam ita με"
sillam , quam non permagni intersit e veterum. mom-
menlis tolli ac corrigi ; neque ullum hominum genu:
magis prodesse studiis, quam eos qui accurate et fide-
liter operam in illis purgandis et emendandis ponunt.
Unius enim litterulg erratum. interdum eas etiam be-
minibus eruditissimus offundit tenebras, ut tanquam in
illuni nocte errantes quovis potius perveniant , quam quo
volunt. ldem cruditus et elegans scriptor lib. 1, cap.
16, affirmat vix ullum esse codicem tam imperite
scriptum, ex quo eruditus proücere non possit.
$75
PROLEGOMENA.
61}
142. llis rationibus testimoniisque innixus e mss. A faeiunt. Adaotatonibus igitor in Dracontium non
codicibus praecipue versus Dracontii exhibeo. Sed
quonium alter e duobus codicibus Vaticanis mendis
pluribus scatet , errata qua talia mihi certo aut valde
probabiliter visa sunt correxi, 108 et lectionem quam
veram aut ad veram proxime accedentem putabam re-
stitui. Nihilominus liberam facultatem aliter judicandi
et corrigendi aliis reliqui, subjectis verbis mendosis
qu& in codice leguntur; qua in re nimia quadam,
ei qux obscura videri possit, diligentia usus sum,
-tum errata librarii minime dubia passim ascripserim.
Inutilis tamen non est hic iabor censendus : pri-
mum quia sepe accidit ut unum idemque verbum
aliis elare mendosum, aliis contra verum videatur;
.lum quia aliquando e voce aliqua depravate scripta
-vera lectio eruitur, et fortasse quod a me restitu-
tum est, aliis non placebit, et ex menda codicis ipsi
aliud invenient; przterea quia prodest librarii ma-
-aum quodammodo nosse, et ex erratis quxe &olet ad-
mittere, veram scripturam in aliis locis obscuris con-
jectare.
144. In libre 1 carminis de Deo usque ad vers. 116,
Prima dies, solus .codex Vaticanus adhibetur. Ab
boe versu 116 usque ad ultimum libri versum 754,
(juo te. promittis, lectiones variantes e quatuor codi-
t;bus proferuntur, scilicet primo e codice S. Victo-
r3 Parisiensis, sive ex editione prima Dracontii Pa-
risiis ad hune codicem conformata; secuudo e co-
dice Pari:iensis bibliothec:e Regi, sive ex editione
Dracontii quam Sirmondus, eo codice usus, procu-
solum ea comprehendimus quse ad historiam sacram
et profanam, ad philosophiam, ad saeram Seriptu-
ram et theologiam spectant, verum etiam criticas
observationes de proprietate et. significatione verbo-
rum, atque adeo conjecturas aliorum, et nostras de
varia versuum lectione admittenda vel rejicienda.
Nam interdum accidit ut scriptura qua auctoritate
codicis retinetur non valde placeat, qux proinde
conjectura aliqua sollicitatur ; interdum, ut vox ali-
qua restituta sit ob mendum codicis perspicuum, sed
fortasse alia vox melius, aut asque bene posset sub-
siitui, quod sine aliqua explicatione intelligi non
posset, Ratio praterea reddenda est cur aliorum
conjecturz aliquando non placeant, quod in notis
B opportune fiet.
146. Lacunas qux in carmine de Deo occurrunt,
Satiusue fuerit ita ut sunt, relinquere, an aliquo pa-
cto supplere, poterat in controversiam vocari. Equi-
dem rationem aliorumque exemplum secutus, hujus-
modi supplementa adjicere malui. Plurimum enim
juvari potest lector, si eodem orationis filo senten-
tism non interruptam legat, atque ita. prcedentia
cum sequentibus eonjungat. Etenim si d.fleiette
versu aliquo aut hemistichio sensus omnino imper-
fectus relinquatur, immorari, et secum con'erre de-
bebit quid auctor dixerit, et cur alia quzxe sequuntur
addiderit. Provisum tamen est ut hzc «supplementa
a veibis Dracentii clare distinguantur : sic. nemo
queretuc fucum sibi fleri. Non me pr'eterit male au-
ravit; tertio e codice Azagre, sive ex editione C dire 1 10 nonnullos grammaticos, qui versus quos
Matritensi PP. Toletanorum, in qua ad marginem
carminum Drocontii, aut in fine paginz varietas
scripture codicis Azagrz adnotatur; quarto denique
e nostro Vaticano codice. Nota quibus hos codices
designamus faciles sunt intellectu : nam Vict. sigui-
ficat primum codicem S. Victoris, Sirm. secundum
codicem , quem Sirmondus adhibuit; Azagr. tertium
todicem , qui fuit Azagrz; Val. codicem quartum,
qui est Vaticanus. In libro secundo et tertio carminis
de Deo nullus alius nobis est allegandus codex, nisi
Vaticanus. In Elegia sive Satisfactione tres codices
laudantur, Sirmondianus, Azagrensis et Vaticanus.
Cum autem primigenia Dracontii carmina proposi-
tum sit nobis promulgare, czeteris omnibus codices
Vaticanes praferimus, quippe qui ab Eugenii emen-
datione vel interpolatione omnino 109 immunes
sunt conservati. Maculas vero qua exscriptorum ne-
gligentia et temporum injuria in codicibus Vaticanis
irrep-erunt, aliorum codicum ope, quotiescunque
commodo id (ieri potuit, detersimus.
145. Possent etiain. inter variantes lectiones aliz
tres editiones aunumerari, videlicet qua» Georg. Fa-
bricius, Weitzius et Rivinus adornarunt. Verum $a-
ius duxi ad. notas qux variantibus lectionibus sub-
jeiuntur, borum oditorum conjecturas rejicere :
copjeeturas, inquam : cum enim illi nullum codicem
manu exaratum prz oculis habuerint, ubi a veteri-
bus editionibus discrepant, id tantum conjiciendo
Virgilius inchoatos reliquerat, supplere conati sunt.
Sed preterquam quod discrimen est magnum inter
versas Dracontii, qui vitio codicum imper!ecti sunt,
et Virgilii versus, quos ipse nondum cómpleverst,
neque a Vario et Tucca compleri voluerat, gram-
matici illi bac potissimum de causa reprehensi sunt,
quod non solum audacter, sed etiam temere et ine-
pte Virgilianze purpurs vilissimum suum pannum
. admiscuerunt, ut qui versum a Virgilio ita inthoa-
tum, Quem tibi jam Troja, ita absolvit, Quem tibi
jam Troja peperit (umante Creusa. Nescio vero an τὶ a-
gis risu dignum sit, quod nonnulli his ver»ibus iin-
, perfectis Virgilii mysterium quoddam artis poetic:
inesse crediderint, quod etiain sibi imitandum pro-
D posuerint. Aonius Palearius, cujus opera minus for-
lasse quzererentur, si tam infami mor!e non obiis-
set, in suo poemate de Inimortalitate auims hoc
etiam vitio delectatus est, ut quosdam versus tan um
inchoatos ediderit, perinde quasi nihil in mentem:
venire potuisset quod praecedentium consequeniium-
que majestatem exaquaret. Prztermissum hoc caput
est a Jo. Durch. Menckenio in 800 libello de Charla-
taneria eruditorum.
147. Aliorum plurium qui veterum scripta emacu-
lazunt indusiria a plerisque laudata est. Cicero, si
fides habenda sit Chronico Eusebiano, Lucretii
poema emendavit. Aristarchbi, Leogorz Syracusani,
et Zenodoti Ephesii, qui operam suam in versibus
675
DRACONTIUS.
δ᾽,
Homeri corrigeodis eollucarumt, meminit Isidoras À δίας, ubi mulia alia in eamdem &enientiam disputat.
lib. 1 Orig., cap. 21. E recentioribus Franciscus
Namsius commendatur a Lipsio cent. 2, epist. 60,
quod Nonnum Panopolitanum a mendis purgaverit.
Propius ad rem nostram pertinet quod in Corippo
Azagra quzdam loca plane corrupta ex ingenio Te-
stituit, Deinsterus lacunas supplevit, suamque hanc
sgendi rationem tuetur, ac postremo Fogginius ovas
eonjecturas castigationesque apposuit. Joatris Frein-
shenmii nota sunt sepplementa $d Tacitum, Curtiam,
et Livium. 1n Miscellaneis Lipsiens. tom. ], ann.
4716, insertam est supplementum fabularum Phe-
dri, auctore M. Christophoro Haepio. Hejusmodi
111 conjecturz et emendationes in bis scriptoribus
solent esse magis tiecessarie, quorum opera in tino
tantum codice ms. reperta sunt, aut in pluribus qui-
dem codicibus, sed qui omnes ex uno exemplari de-
Scripti sint: ut iu Velleio Paterculo, quein. beatus
Rhenanus ex uno exemplari mutilo, prodigiose cote
rupto et fuedissime depravato, prieus vulgavit, et in
Catullo, cujus multi sunt codices mss., sed omnes a
«quodam exemplari in Galliis reperto proyagati. Ve-
rum de iis suum cuique jedicium. Mibi satis fuerit
iterum monuisse supplementa ita dispositum iri, ut
nemo fucum sihi factum jure queri possit.
CAPUT XVI.
Argumentum et synopsis trium librorum de Deo.
148. Ad Dei laudes admirabilium ejus eperum con-
templatione subvehere Dracontium, recte pronuntia-
vit Sirmondus. Et id sane poseet statui arguimentem
carminis de Deo, non dissimile utulo egregii libelli
cardinalis Bellarmini qui inscribitur Ascensio montis
ad Deum. Hoc ipsum innuit inscriptie carminis in
codice Vaticano de Deo. Explicatius vero argumen-
tum poematis Dracontii comprehendit cog&itionem
et laudes Dei ex ejus operibus misericordix et justi-
(125, sed praecipue misericordie, clementiz, aut pie-
tatis erga homines, qus in toto carmine maxime
emicat. A primo versu aic orditur Dracontius :
qui cupiunt animis placidum rescire Tonantem,
oc carmen pre mente legant, etc.
Perquam familiare illi est vocabulum placidus pro
titi, clementi, pio; quin etiam definitionem hujus
nominis quodammodo ipse nos docuit ín Elegia vers. :
987 et seqq. :
Si non human! generis peccata fuigsent,
Unde pium nomen posset hsbere Deus?
Sed quia dat veniam populis peccata relaxans,
Per p.etatis opus noinen habet placidum.
1149 Quod autem opera etiam justitia: divinz velit
Dracontius commemorare, ex prooemio lib. 1, vers.
10 et seqq., colligitur :
Hoc agit, et sequitur variis suh casibus iras,
Et pia vota Dei miseris μίας, inde beatis, — ,
Pro meritis morum, pro certo traite viue,
jusütiam vero iramque Dei ita Dracontius exponit,
ut semper pra oculis habuerit quod de Deo ipse
dixit lib. 1, vers. 691:
Et nulla virtute minor, nisi verheris 18.
Et. clarius lib. n, vers. 695, Pius. pius es quom ju-
Et ipea adeo ira eccasionem lsudamd v pietatis so:
mk, ot lib. 1, vers. ὅδ:
Magna Dei pietas, semper qui Lemperat iras.
Εἰ in flue Iib. ni, vers. 658 ;
Quod vivus sum, n:ortis inops pietate resetvor,
Non ira; nam si Domini gravis ira fuisset,
Non me differtes, subita sed morte necares,
Ne peterem veniam, quam punquam, saucle, negosti,
Aut uL non essem prorsus, cui parcere posses,
Servatum reparare jube p.etate sueta,
Ut ierear cantare tuas per earmina laudes.
Venio nunc ad singulos libros summatim expli
candos,
SYNOPSIS LIBRI 1,
149. Res omnes create Deum agnoscunt, laudant
et pradicant. A Deo sunt omnis qus accidunt, pro-
spera et adversa ; peccatores tamen non subito pu-
nlt, sed portentis priemonet, 6t veniam petant. Pro-
gnostica plura desexibustur quibus homo [2518 et tri-
sia pranoscit. Deus dum &erret, amat, veniamque
roganti non denegat, nec nisi perseverantes in crími-
nibus supplicio afficit. Deus quippe vult omaes bo-
fnines salutem :eternam eonsequi ; idque eetenditur
ex tot rebus propter homines creatis. Prima eaim
die lax creata est, ex qua plurima homini beneficia
provenient, Alteta die ecelum, ignis, et aqua crean.
tur; tertia die mare, terra, herba, arbores, fio-
res, [igmenta, Paradisi terrestris descriptio. Quarta
113 die ccelum sole, luna. et sideribus ornatar;
qu: omnia lumina Dee ebedient et hominibus ser»
viunt. Quinta die ;isces in aquis producuatur, cibi
hominibus futuri, et ex eisdem aquis aves prodcuut,
Sexta die ánimantia terrestria creantur , et diversa
diversis terris addicuntur, ot munera alja per orbcm
dispersa supt. His omnibus ut domibaretur, erea*us
est bomo ad Dei imaginem ; qui ne esset solus , p.r-
ticeps generis data illi est uxor, ex ejus costa for-
mala, ut anior mutuus eorum períectus esset. Arbi-
trio igitur eorum Deus oinnia creata commisit, ne-
gotiumque illis dedit ut prepegationi generis stu-
derent. Cum paradisi deliciis fruerentur , serpens
femiuam decepit, ut fractum ex arbore qux tna tan-
tum prohibita fuerat, eomederet. Femina decepta
virum decepit; qui tutn demum pudore suffesi fu-
gere ceperunt, quasi Deum increpantem istere pos»
sent. Sed cum homines tot habeant signa quibus res
occolias seite valesut, quo pacto primi parentem
Crimen suum, ac seipsos Deo oecultare potuissent ?
Post confessionem igitar Deus seutentiam pietate -
temperaiam tulit, qua mors ipsa pro peena inflicta
illis est, simulque pro poen: quodam levamine , ne
homines in vxrumnis hujus vitze perpetuo viverent.
Memor 2utem Beus operis sui ita primos parentes e
paradiso ejecit, ut domiaium orbis rerumque que in
orbe sunt, illis concesserit, decreritque at omnia
ordine suo et constanti lege procederent , atque alia
aliis succederent, ut hemini primo, et qui ex primo
homine continua sueoessione prepagandi erant snb-
jecta essent 8t servitium prristerent. Neque id sulura
Deus elemens providit , ut hominibus defunctis alij
$17
PROLEGOMENA.
6:8
denuo nati suecederemt, verum etiam, ut ii qui À bonitas, largitas, liberalitas in annona subministran-
mortui sunt, vite post multa szcula restituerentur.
Hanc resurrectionem corporum natuftá ipsa probi-
bilem reddit multis exemplis rerum , qu:e quodam-
modo moriuntur et reviviscunt. Multo enim magis
corpora hcimninum resurgent vittüte Del, qua cuhcta
cresta suni et. vigent, cum ejus clementia erga bo-
mines tanta sit, quanta decet Omnipoteutem. Las-
des Dei ab ejus infinita majestate, potentia, seien-
tia ac presertim benignitate. 13/4 Draeonthts ad
Dei laudes carmine celebrandas ejus opem implorat.
SYNOPSIS LIBRI 1l.
159. Deusauctor et rector omnium rerum: cui
ewilsae, luna, sol, omuia elemeita obediunt. Dei im-
mens-tas. Abejus nutu omnia pendent, cujus verbo
da. Captatores anuonz et avari objurgantur. Exem-
pluit. divitis damnati, qui ex inferis refrigerium a
Látato paupere po«tulabat, Multo magis damnandi
qui ali ia r2piunt. Nee divitiz, nec quzvis alia bona
prxferenda sunt. Dco, omnium datori. Peritera eon-
lemaenda sunt, ut zterna acquirantur. ld exemplo
suo που docuit Abraham, qui filium suum jussus ad
sacrifieium duxit. Deus arietem pro Isaac subrogari
voluit. Αἱ nen ita Saturnus, fal:um numen, cui pueri
quotannis immo'abantur. Deus Abrahamum voluit
cxteris exemplo esse, ut nihil quantumvis carum
Domino przponatur, l'rmium obedientix Abrahami
posteritas ejus ad omnia tempora et regiones propa-
gata. Aliud exemplum trium puerorum qui in for-
creata sunt. Trinitatis divinte confessio. Verbum D nace accensa illasi permanserunt. Daniel inter leo-
caro factum ut homifics salvaret. Filius Patri eon-
substantialis, Spiritus sanctus idem quod Pater et
Filius. Verum corpus Deus assumpsit. Christi mira-
eula ut homines in eum credant. Discipuli ejus gratia
miracn'orum donati. linperium Dei in res crea-
t3s. Transitus Israelitaruin. per mare Rubrum.
lafaelitis cibus et potus in desertis divina ope
-uppeditantur. Rurses Dei laudes e rebas crea-
tis et coricordia. elementorum. Deu:n ómnia faten-
tuf et laudant , etiam anitnalia, 4125 perniciosa ali-
quando suit. Cor Deus hzc. creavit. Primum Adami
peceatamm. Posterorum ejus criiina quam gravia siut.
Etiam perniciosà animalia nonnunquam prosunt.
lomo feris pejor. Ejus audacia et perversitas. Ca-
tera omnia divinis parewt legibus. Homiues neque
ira, neque pietate Dei coetcentut. Diluvium univer-
sale ad bomines plectendos ; qui post diluvium sce-
lera resument. Sodomitsram poena incendio pereun-
trum. Clementia. Dei in utroque supplicio. Loth ab
iine liberatur, ut Noe ἃ diluvio. Peenas homines in-
currunt, quia a Deo moniti non eorripiuntur. Feli-
citas hominium, si uon peecassent. Peccatum angelo-
rum bominibus excusationi esse non potest, poena
serrori esse debet. Dei clementia erga bomines, quos
Christus redemit. Perfidia Judsorum. Christi passio,
(grs, tesurrectio , ascensio in ecelos, judicium futu-
rum. Fructus passionis Curisti, qu.e etiam Jude pro-
fuisses, nisi desperasset. Conversio Pauli. Fides in
Deui. (muità. obt nct, Gratia. Dei cmnibus oblata.
Exeinpla fidei in. Abrahamo, Tobis, Davide, Eze-
ehiele, Anua Samuelis matre. Precum aped Deuin
vis et eflicac;a. Zacharias pater 5. Joantiis Baptiste
punitus quod credere distulisset. Dei misericordia
ma,or 115 quam justitia. Cur Deus sceleratos ho-
mines δι] seneetutem non perdacit, ut convertantur
ad euin. Sacrificium Deo cor contritum. Eleemo-
$yma eounnendatia. Pauperum orationes plerimam
apad Deum valent. Exemplum Tabiths a morte revo-
cat. Avaári objütgántur. Dci justitia et misericordia
ia transitu [sraelitaru:n per mare Rubrum AKgyptiis
sulmersis.
SYNOPSIS LIBRI ΠῚ.
Dei laudes, infinita scieutia, justitia, clementia ,
nes. Descriptio venationis ampbitheatralis ferarum,
lerculis fabulosa virtus cedit Danieii. Crudelitas
D:anx Taur:c». Petri apostolorum pr'ncipis printa-
tus, Ejus precibus Roms Simon Magus przcipitatus
est. H»c aliaque hujusmodi ex fide, spe et oratiobi-
bus ad Deum processerunt. Ethnici vero plura au-
dacie facinora aggressi sunt non spe vit:e zeternae
permoti, sed solo amore laudis aut patrise. Menc-
Ceus, filius Creontis, ne pater regnum amitteret ,
seipsum occidit. Thebanorum regnum tragicum. Co-
dirus pro patriá ab hostibus voleus interemptus est.
Leonidi: cüm paucis L:cadaemoniis audax prelium
ad Thermopylas. Phileni fratres Carthaginenseg 58
vivos comburi passi -unt, ut patrixe fines latius: ex-
C tenderentur. Brutus lbsm pudicithe ultor, libertatis
116 assertor, liberos suos securi percuti jussit.
Virginius, ne Virginig filix libertatem et pudorem
rapi cerneret, eam cultro confodit. Torquatus filium
victorem, quod contra edictum pugnaverat, morti
adjudicavit, iugemiscentibus omnibus. Curtius in la-
cum se praecipitem dedit. Regulus, ue fidem datain
frangeret, ultro Carthaginem rediit ad sva tor-
menia et crudelissimam mortem. Sagunti fides et
coustantia. Femin:e etiam, ut ad scelera audaces
sunt, ita egregia facinora spe aggrediuntur. Judith,
Holeferne occiso, patriam liberavit. Thomyris Cyrum
sübegit. Evadne rogwm quo mariti corpus ardebat
conscendit. Dido sibi ipsi pyram construxit. Lucre-
tia sibi manus intulit. Plures ali: seelera aut ardua
facinora perfecerunt amore laudis, aut pro numine
vano deorum, ex quibus nihil bohi oriri potest , cum
*olus sit unus verus Deus, immensus, zternus , qui
pareus noster est, cujus nos filii sumus. Cui cum
otnes res creat: famulentur, audax et sceleratus
honio est, sí ejus jussis parere negligat. Confessio et
penitentia Dracontil, Enwmerat serumnas in quas ob
crimiua iuciderat. Petit veniam a Deo. Exemplum
Jobi proponit, et resurrec:ionem ariderum ossuum
apud Ezechielem, quam graphice depingit. Nabucho.
donosoris pornitentin. Preces Dracontii ad Deut pre
libetatione a vinculis, et pro bonis hujus atque 4:16 ΓΠ 8
vite consequendis.
619
DRACONTII CARMINA.
fi&0
DRACONTII m
CARMEN DE DEO.
LIBER PRIMUS.
117 Qui cupiunt animis placidum rescire To- À
|nantem,
Hoc carmen prz mente legant, dum voce re-
[censcn!.
118 Agnoscent quod templa poli, quod mce-
[ uia coeli
Auctorem coufessa suum veneranter ado-
| rent,
Quinque plagx, septemque poli, 50], lunaque,
| [et astra.
119 Sidera, signa, noti, nix, iniber, grando,
) [pruinz,
b
VARLE LECTIONES.
Versu 1. Vat., Placidum nescire Tonantem.
4 Vat., Carmen premente legant dum voce recenset.
$5. Vat., forte quem templa poli, quem menia.
ἃ. Vat., conversa suum venerantur adorent.
Versu 1. Pro nescire, quod mendum est clarum,
restitui rescire. l'osset etiam legi prascire, et fortasse
melius sentire : nam hoc verbum apte et frequenter
ad majesiatem divinam indicandam usurpatur. Sic B
Martialis ad Domitianum, qui se deum vocabat, lib.
Spectacul., epigr. 16, al. 17, Crede mihi, numen sen-
tit et ille tuum. Marius Victor in prefat. vers. 100 :
In quo te, Deus alme, precor, qui numine prono Das
sentire animis. Dracontius infra lib. 1, vers. 225 ;
Concep!a virtute Dei , quem sphizra polorum Sustinet,
et sentit Dominum per cuncta tonantem. Arator lib. i,
vers, 252, Qua meruit sentire Deum, ubi glossa cu-
jusdam codicis Vaticani habet : Sentire, per fidem.
De voce placidus pro miti, clementi, dixi prolegom.
num. 148. Prosper eadem significatione epigr. 12,
Nec scelerum vindex ira movet placidum; et 105, Ira-
tus sineret, quod prohibet placidus : quod utrumque de
Deo dictum. Dracontius aliique poete Christiani ve-
terum imitatione Deum simpliciter Tonantem vocant.
Arator, lib. 1, vers. 105, Nec cessant elementa suo ser-
vire Tonanti. Sed hoc loco fortasse aliquid amplius
vult Dracontius, scilicet Dei etiam irati, et dum !o-
uat, clementiam agnosci, ut lib. m, vers. 69d, E!
quoties commotus eris, placidissimus exstas.
2. In pre mente legant agnosco unesin prelegant
mente. Wc figura familiaris fuit multis poetis Chri-
stianis, et nonnullis quidem usque ad nauseam vcl
risum ; sicin Abbone notat Barthius lib. xxxvi Advers.,
cap. 7 : Inque sulas penetrant, Unque gulis facies se-
cuerunt, Ücque cidens, Burgun adiere diones ; in Ago-
bardoó Febru migravit quinto ari ex orbe calendas. Sunt
et apud antiquos similia quedam, ut illnd Knnii Cere
comminuit brum; Sempronii Gracchi, Medi spernere
cinam. Eugenius Toletanus epigramma composuit,
quod est carmen 25 lib. 1, ad Joannem, verbis ita
divisis refertum : Ο Jo versiculos nexos quia despicis
annes, etc. Sed lioc ille fecit αἱ immoderatum hujus
flgurze usum irrideret, quod Rivinus in notis animad-
vertit. Revera Eugenius epigramma sic concludit :
Instar Lucili cogor disrumpere versus, quod ex Auso-
nio sumpsit epist. 5 ad Theonem : Villa Lucani mox
potieris aco. Rescisso disce componere nomine versum,
Lucili vatis sic imitator eris. Caeterum parcus usus ejus
figurze, et presertim ubi du: partes. componentes
unum verbum dividuntur, venustatem habet. Elegans
etiam est mutatio verborum pr«alegendi, et recensen-
C
b. Vat.,
et omnis.
6. Vat., Signa, nothi, nix.
quemque plage septemque poli, sol, lumen
NOTE.
di : nam recensere magis proprie menti conveniret.
Sensus porro est, attento animo legendum esse car-
men, atque ita ut mens quodammodo verba prz ve-
niat.
9. Utrolibet modo leg! potest in nexu vocis quem
vel quod ; nec dissimilis erit seatentia, sive quod, sive
[uem legas. Tertullianus de Judicio : Onnia nosse
onum quc sint miracula rerum, Ut Dominum liceat
per cuncta agnoscere verum, Qui lucem, maria; et ce-
lum, terramque. paravit, Dracontius. utrumque hoc
carmine exsequitur, ut agnoscamus quem res creatz
adorant, et quod hx Deum adorant, eique famulan-
tar. Templa, monia, atria, palatía, tecta caeli, et hu-
jusmodi alia passim occurrunt in Dracontio czteris-
que poetis Christianis, qwe alii in ethnicis solent
similibus exemplis illustrare : nobis satis sit eas ele-
gantias indicare. Quod autem Dracontius ΓΘ eam-
dem multis nominibus qux videri possint synonyma
amplificat, sacram Scripturam imitatur, in qua simili
m^'do res create solent singillatim enumerari dum
Dei laudes ex eis repetuntur.
4. Non dubium quin legendum sit confessa pra
conversa. Etsi enim conversa aliquem sensum habel,
tamen confessa et sentent':e. et poete stylo maxime
congruit, Sic lib. mn idem Dracontius vers. 905, 206,
Te signa et sidera laudant Auctorem. confessa. suum,
te fulmen adorat, Eleg. vers 5, Sidera, flamma, dies,
quem s0l, nox, luna fatentur Auctorem ,| dominum
&rcula cuncta probant. Prosper epigr. 4, Rectorem-
que suum condita queque canunt, Posset legi vene-
rantur, adorant, vel venerentur, adorent ; sed me-
lius videtur. veneranter. adorent. Placet adverbium
veneranter, quo etiam utitur Dracontius lib. iit,
vers. 679, Et lacrymis precibusque piis veneranter
adire. Vide prolegom. num. 135. Tertallianus lib.
de Judicio : Summissique omnes genibus venerauer
adorant. Sedulius in (in. lib. v, Veneranter adorant.
Quod res rationis expertes Deum adorant, phrasis
est Ecclesiz:: usu covsecrata. In ofíicio B. Marie Vir-
giuis in sabbato ad matutinum : Quem terra, pontus,
sidera Colunt , adorant, praedicant. Fortunatus auctor
ejus hymni scripserat, (uem terra, pontus, cthera ,
D scilicet ethera there, cx quo ethra magis in usu est.
In neutro etiatn. genere ether non nemo usurpavit.
5. Si versu ὅ legas quem, poteris etiam hic reti-
nere quemque plage, videlieet quemque adoraut pla-
t procellze,
Colum, terra, jubar, chaos, axis, flumina, pon-
[tis,
Vel quid juid natura dedit praecepta creare.
CARMEN DE DEO. LID. I.
Fulmina, nimbos, hiems, tonitrus, lux, flamma, A 10
682
lloc agit, et sequitur variis sub casibus iras,
150 Et pia vota Dei miseris hinc, inde beatis
Pro meritis morum, pro certo tramite vitze,,
Paupertas, mors, vita, salus, opulentia, lan-
[guor,
VARIE LECTIONES.
41. Vat., hinc atque beatis,
48, Vat., vita, scelus, opulentia.
NOTE.
gr. Sed multo magis arridet quinque plage, quam
simpliciter plage : nam po-tea sequitur septemque
poli, et quinque plagarum mentio expressa apud
poetas obvia est, quas zonas etiam vocant. Virgilius
lib. vu, vers. 226, Et siquem extenta. plagarum Qua-
(«or in medio dirimit plaga solis iniqui, et Georg. lib.
?, vers. 255 seqq., eas pulcbre describit : Quinque
tenent colum zone, etc.. ut Ovidius lib. 1 Met. vers,
45 seqq. Uracontius Eleg. vers. 89 seq., Temperies
caeli medium mec possidet orbem, Nam de quinque pla-
gis vix habet ipsa dwas. Veteres septem polos seu
coelos distinguebant, nonnulli plures, alii. pauciores.
Paulinus poem. ali., Hoc etam celum, quod nos su-
biime videmus, Sex aliis infra est spatio surgentibus
equo, Postque thronos septem, ctc. Alia protuli in
comment. 3d Prudentium hymn. 7 Cath., vers. 56,
Non ante celi principem septemplicis. | mendo codi-
cis ms. (unaque et omnis, vel omnes conjici potest Ix
naque, et ether, vel et. ignis, nam szpe de igne coe-
lesti mentio occurrit apud Dracontium ; vel et orbis,
vel et omnia Sidera, signa, per syusresin omnia, ut
initio lib. v1 Virgili. Quin protinus omnia Perlege-
rent oculis; vel [unaque, celi Sidera, vel aliquid hu-
ju -modi. l'refero autem (unaque, et astra : nam etiam
lib. m, vers. 205, simili enumeratione usus est :
Agmina te astrorum, te signa et sidera laudant, Isido-
rus, Oriz. lib. in, cap. 60
inter se differun', Nam stella est quelibet singularis. Si-
dera vero sunt. stellis plurimis facta, ut hyades, pleia-
des. Astra autem sunt stelle grandes, si Ürion, Bootes.
Et in lib. : Differ. addit, s'gnum esse quo animantis
imago formatur, ut taurus, scorpius. Stellas vero hic
dicit e:se multijuges, «t hyades; sidera autem illa
quibus navigantes considerant, quod ad cursum diri-
gant cons lium, ubi forte legendum que navigantes.
8. Supra vers. 5 dicit mana celi, dum singulas
par'es enumerat; nunc celum totnn intelligit. We-
petitiones ejusdem vocabuli [requentes sunt Dracon-
tio, ut aliis yoetis Christianis. In Paulino Petrocorio
id ad enit 1homas Wopkensius in Advers. crit. ad
Pa utin. vers. 27 lib. ui. luter res creatas qux Deuin
laudant, recensetur chaos, ut vers. 5 Elegise, Noz,
luna fatentur, et in Cantico trium puerorum noctes et
tenebre. Pro axis fortasse legere praestabit aer aut
aura, quamvis jam supra noli occurrat.
9. Susp cor mendosum esse hunc versum. Si ita
eum legas ut est in ins., intelliges, precepta creare
idem esse ac jussa creare ; lib. 1, vers. 402, His da-
tur omn s humus, ei quidquid jussa creavit : lib. t,
vers, 76, Quidquid natura creavit, et lib. vers. 260,
Et quodcunque malum vindex natura creavit. Àvitus,
Vb. 3, vers. 20, Accecpere genus sine germine jussa
creari. Mar. Victor lih. 1 Gen. vers. 418, Formavit
natura modis, educere jussa E toto partes, [ormasque
e corpore inani ; et post vers. 559, Omne animal, quod
adbuc tellus dare jussa crearit, Verbo creandi utuntur
hi auctores in sensu minus proprio pro educere, pro-
ducere e materia jam existen:e : nam producere ex
nibilo, quod proprie est creare, suli Deo convenit;
quod tsinon intellige ad usum scholasticum, ut dicam
ad vers. 2 Élegie. Posset hic versus ita restitui, de-
dit per cuncta creatriz ; paulo post, vers. 27, occurrit
natura creatriz, et per cuncta dixit Tertullianus lau-
datus ad vers. 5, et Dracontius lib. t, vers. 2926, Do-
minum per cuncta tcnantem ; et vers. 292, per cuneta
PATROL. LX.
uissent. Poterit etiam hic versus connecti cum seq.,
el quidquid natura dedit. Precepta creandi Hec agit,
et sequitur, etc.
10. [ntelligo carmen agere hoc, ut homines in re-
bus creatus Deum aguoscant, et przterea sequi, seu
narrare opera ire et clementiz Dei : ut cum Juvena-
lis, sat. 1, vers. 86, argumentum proponit : Quidquid
B agunt homines, votum, timor, ira, voluptas, Gaudia,
discursus nostri est farrago libelli. Non male sequor
pro narro usurpatur : sic Seneca in Troad. vers. 256,
Inclytas laudes juvat, Et clara magni facta genitoris
sequi. Non vero mihi displiceat sic restituere, lec
etenim. exsequitur, vel Hac namque, aut quid simile,
ut intelligatur natura, quie exsequitnr iras et pia vota
Dei. In hanc sententiam Prosper epigr. 5, Principium
mundi Deus est, quo cuncta moventur, Et que permittit,
vel jubet auctor, agunt. Hinc mulabiliwn rerum immu-
tabilis ordo /Etérni servit legibus artificis. Inque suos
* fines procedit queque voluntas, Nec variis meritis ar-
biter equus abest, Corda regens, vires tribuens, peccata
remittens, Mitis subjectis, tmplacidus tumidis. Ut nec
pena malum quemquam, nec gloria justum Swuscipiat,
nisi cum laude et honore Dei. Draeoniius, Eleg. vers.
15, Quidquid agunt homines, bona, tristia, prospera,
prava, Hoc fieri admittunt ira fuvorque Dei.
114. Pia vota Dei innuunt clemeniiam et favorem Dei.
» Stelle, et sidera, et astra (; Lib. 1, vers. 609, iterum. de Deo : Oderunt pta vota
moras. Pietas Latinis antiquioribus plerumque dice-
batur virtus justiti: propria, qua majores eolimus;
aut eliam religio, qua Deum veneramur. Christiani
»criptores pro clementia, lenitate, benignitate et mi-
sericordia, passim pietatem ponunt : qu: vox eodem
sensu in precibus ecclesiasticis frequentissima est,
' Eamdem significationem vocabulis pius et pietas tri-
buunt nonnulli ethnici, ut Suetonius, Claudianus,
Statius, Justinus; neque aliter accipio Virgilium lib.
v, vers. 687, Juppiter amnipotens, εἰ nondum exosus ad
unum Trojanos, siquid pietas antiqua labores Respicit
humanos , da (lammam evadere classi. Notanda etiam
est significatio vocis miseris, quas certe opponitur
beatís, de quo nomine vide notam ad vers. 150 lib. n.
Ciecro in Partit, cap. 17, Nihil est enim tam misera-
bile quam ex beato mier. Sed Christiani scriptores
solent, ut homines sanctos beatos, sic improbos mi-
seros vocare. Animadvertit id Wopkensius ad Pauli-
p "m Petrocorium lib. n, vers. 195, Dignentur juges,
miserorum incendia, flammas. Ejusdem Paulini est
lib. m, vers. 259, Non hec de miseris Domini sententia
Christi. Sic viri pii pra» animi modestia se miseros et
peccatores prescribebant. Vide epitaphium Eugenii
oletani lib. 1, carm. 14, in quo primz litterz ver-
suum efficiunt Eugenius, postrem:x misellus.
, 12. Postea, l:b. n, vers. 418, Segregat Omnipotens
merita pro moribus orbis. Ft lib. 11, vers. 244, Vivere
quos libuit sub tali tramite vita., -
13. Pro scelus restitui salus : etsi enim scelus ab
bomine fiot permittente Deo, et bic enumerentur
etiam virtus et prudentia, tamen mimis durum vide-
retur dicere scelus descendere ex arce Dei, et post
vit& congruenter salus ponitur. Sic in epigrammate S.
D.»masi de Cognoimentis Salvatoris carm, 6 edit. pos-
tremss Rom., Spes, via, vita, salus, ratio, sapientia, lu.
men : quo in versu male in bac editione omissum est via,
quod ii precedentibus clare legitur. Hi Damasi ver-
sus sub diverso nomine in nonnullis mss. reperiuntur.
22
682
191 Tia, tristitize, splendor, compendia,
[damnum,
15 — Gaudia, nobilitas, virtus, prudentia, laudes,
Affectus, moror, gemitus, successus, eges!3s,
ra potestatum, trux indignatio regum,
Omnia qux veniunt, bona, gaudia, tristia ,
[acerba ,
Descendunt ex arce Dei, de sede Tonantis,
90 99 Cui pictas eterna. 1nanet, lnx, spiritus,
[ardor,
. DRACONTII CARMINA.
À
084
Et cui dicuntur landes sine fine perennes;
Et merito, quia fine carens primordia nes-
[cit.
Rerum causa Deus tetrum chaos igne resol-
[|vens.
lgne creata fovet, nam totum flamma vapo-
[rat,
Et flamm:e pascuntur aquis, quibus omnia eon-
[st.nt,
25
VARILE LECTIONES.
47. Vat., cruz, indignatio.
18. Vat., gaudia, tristitia sed.
90. Vat,, ui pietas.
94. Vat., arcem ubi dicuntur.
94. Vat., flamma vapore.
NOT &.
44. Conjici posset tedia, tristitia, splendor, vel dis- B
tingui tedia tristitie , ut tristitiee sit in gignendi casu
singularis nuweri, Sed melius videtur tristitic in plu-
rali numero. Eodem modo interpunxit Rivinus in
posteriori carmine Ratberti Corbeiensis : Tedia, tri-
stitim, cure, tormenta, ruing, ubi Ratbertus Dracon-
tium videtur imitari. Compendium proprie «st lucrum
ex porcimonia, et oppouitur dispendio; sed hie et
alibi a Dracontio aliisque optimis scriptoribus pro
quolibet lucro et quiestu ponitur. —
45. Laudes proprie sunt preconiaum, commenda.
tio virtutis; sed quandoque metonynice ponitur hoc
vocabulum pro recie factis, quorum premium est
laus. Frequentissimus est hujus significationis usus
in saeris litteris, ut observat Martinus Roa lib. 1
Bingul., cap. 15, qui exempla etiam ex Virgilio pro-
ducit, Plura addunt lexicographi ex Cicerone ac
probatis aliis scriptoribus. Dracontius hac vocelaudes
metonymice uti videtur. [D
46. Affectus significat quemlibet motum animi
sive malum, sive bonum. Sed hoc loco fortasse su-
mitur pro aliquo corporis morbo, si:e male affecta
valetudiue, ut apud Celsum lib. 11, cap. 18, Super-
sunt vero alii corporis affectus, qui huic (febri, al. his,
febribus) superveniunt; et lib. n, cap. 15, In quibus
affeciibus ea quoque flnera exercitationum necessagia
sunt, Successus simpliciter usurpatur pro eventu [fe-
lici : exemplorum plena sunt lexic«. Ratbertus loc.
cif. adliibuit casus in malam partem : Ángor, pauper-
(as, ἸΠΩΤΟΥ͂, mors, casus, eges'as. Cum Dracantius
hunc versum versui przecedenii Gaudia videatur op-
ponere, rectiusaffectus intelligetur deanimi :egritudiuc;
sed remanet dubium de successus, quod pro adverso
^asu nunquam vidi positum. Suspicor succussus.
1. Conjiciat aliquis Dira potestatum cruz, indigna-
tio regum. Sed in hoc codice alibi etiam mutatum est
trux in crur, ut lib. it, vers. 422, KEripitur de morte
crucis sine crimine visus; et lib. 1n, vers. 106, Exsi-
lium sine mor:e crucis. Utrobique legam morte truci.
Vide etiam an sic distingui possit Jra, potesta:um
cruz, indignatio regum.
4s. ἴῃ mendo aperto codicis sententia clara es!,
sive legas tristia, amara, sive tristia, acerba. sive
tristia, prava, sive tristia, seva. In Elegia veis. 15,
Bona, tristia, prospera, prava, et vers. 55, Nam Deus
omnipotens potuit , dum conderet orbem , Tristibus
amotis ga«dia sola dure. Et lib. n, vers. 4560, Dulcia
subducunt mores, et amara ministrant,
19. Non. male interpungeres Descendunt. ex arce,
Dei de sede tonantis. Sic lib. n, vers. 894, Misit ab
arce pium celi per sidera Christum, uhi arz absolute
pro ccelo ponitur, nau coli refertur ad sidera, et arz
proprie est locus excelsus. In distinctione vero quam
sequor, ex arce Dei, de sede Tonantis intelligi potest
opera clemeutin divine ex arce Dei, opera justitize
de sede Tonantis descendere. Prosper hanc senten-
tiam complectitur epigr. 10 : Omnibus in rebus gemi-
C
num est opus Omnipotentis, Totum aut. justitia est,
quod gerit, aut pielas. Qua simul in terras descemdunt
lucis ab arce. Ne cuiquam parti desit utrumque bonum.
In editione Pisaurensi Collect. poet. in primo versu
deest verbum opus, et in primo epigrammate Pro-
speri omnino desideratur quartus versus. Erroribus
scatet ca editio, quod monendum est, ut alii caute
ea utantur, ac ne mirentur tot in codieibus mss. nma-
culas occurrere.
90. Alius corriget (ua pietas, et vers. Seq., Átgne
ubi dicuntur, Prsefero Cui pietas. Deo tribuitur ardor,
ut passim in saciis Litteris ignis. Vide commeot. ad
Prudentium hymn. 10 Cath., vers. 1, Deus, ign e
fors animarum. '
91. Non male esset. Et cui debentur !audes; sed
probum est dicuntur, Avitus, lib. iv, v. rs. 191. An-
gelicus sine [ie chorus, qui laude perenni Conclamat,
celebratque Deum. Dracontius lib. 11, vers. 75, Ange-
lico de more preces sine fine canentes. Phrasis tee
siue fine valde familiaris est Christianis scriptoribus,
et sepius occurrit pud Dracontium, ut lib. tt, vers.
81, sine. fine perennis; quod &lii dicunt rwllo fine,
dempto fine. Martialis lib. nt, ep. 46, Operam siue
fine togaiam. Ovidius ep. 3 Heroid. Briseid., vers.
45, At lacrymas sine fine dedi, rupique capillos.
92, Sie euam vers. 501, Ei merito, quia cuncta
facit. Paucis verbis sternitatem complectitur, Fiwe
carens primordia nescit.
95. Fortasse melius crit t-rrz chaos quam tetrum
chaos. Videtur aliquis versus hic deesse, vel hic et
quinque alii sequentes alio pertinent. Eorum sedes
non inoprortuna esset post vers. 146 lib. 1, Nee dis-
creta quidem, sed nec permizia morantur. Dici eti m
potest in laudis divin: argumentum conjungi hoc
loco creationem mundi cum Dei aeternitate. Tribuit
Dracontius igni, quod Deus cjus virtute tetrum chaos
resolverit, quod, ut opinor, intelligit, cum Deus se-
cundo die creaiionis wuudi fecit lirinameutum, divi-
sitque aquas qu:e erant sub firmamento, ab his que
D erant super firinamentum. ]gois quidem virtus est
propria solvere et resolvere. Exponi etiam id pote-t
de tenebris noctis, qua igne solis resurgentis resol-
vuntur, quod ex versibus seqq. confirmatur,
94. Lib. 1, vers. 224, Qui fovet igne pio calum,
mare, sidera, t.rras. Eleg. vers. 2, (Qui regis igne po-
lum, et vers. 82, de sole, Cuncta ereanda parans,
cuncta cieata (ovens. Horatius lib. 1, epist. 16, vers.
6, Veniens dextrum latus aspiciat sol, Levum dece-
dens curru fugiente vaporet. Ue igne Isidorus lib. 1x
Orig., cap. 10, Focus, quia φῶς Grace, Latine ignia
es!, unde juxta philosophos quosdam cuncta procreaa-
tur. Et revera. sine calore nihil nascitur, adeo ut de
Septentrione poeta (Lucanus, lib. 1v) dicat, Steril nom
quidquam frigore gigni.
95. Forte At flammae. Ad lanc sententiam pertiset
quod lib. 1, vers. 675, ait Dracentius : Cujus ab im-
mensis languescunt sidera. flammis, Ni gelidis auimem-
685
lade potens generare manet natura crestrix ,
Inter se retiuens, quidquid per s:zecla refundit.
At pietas quia sancta Dei virtute modesta est,
50 1944 Clade repen!ina nunquam punire no-
[centes
Assumit, eoliibet penam, poenamque minatur,
Conscia quo Dominum possit mens nostra pre-
[cari ,
Et peccatorum veniam non [2588 mereri.
Sic impune reis licuit peccasse fatendo.
CARMEN DE DEO. LIB. I. 636
1993 Nubibus, et radiis solis paseeutia anheli. A 55
Ante prophetarum dictis patuere futura,
Sed postquam Christus descend ὧν athere, cul-
[pam
195 Dissolrens nostram, ne essei ignara, juvutur
Gens hominum, natura docet, q-'&cunque propin-
[ quent,
Ne lateat mortale genus, quod cuneta peric'a
410 — PriemonetanteDeus piu:, atqueelementa fa .igat,
Prodigiis, signisque creent ut mon tra timorem, ,
Nam sibi dissimiles sepe expavere vel ipse
Quadrupedes partus, steriles fecundior artus
VARL/E LECTIONES.
97. Vat., potens generata manet.
91. Vat., assumnat, cohibet.
$9. Vat., contrita quo.
95. Vat., dictis senuere futura.
$96. Vat., Sed postquam Christus.... Deest reli-
uum.
87. Vat., Deisolvensnostra futuri, et neignaranatura.
.B 388. Vat., jubetur jyens homiuim dare cunque pro-
pinquet. .
40. Vat., Premorct ante dies pius quam e. f.
4M. Vat., Pro-tigiis, siqnsque creantur...
42. Vat., Namque recoli'us similiter...
49. Vat., Partus. quadrupedes, οἱ steriles facun-
dior aut.
NOTA.
tar aquis per cerula ponti, S. Ambrosius in hymn. ad
diem secundum, Firmans locum coelestibus, Simu!que
terra rivulis, Ut unda flammas temperet, Terre solum
ne dissipet. Forte dissipent ; sed dissipet habent editi,
etiam llymnarium V, Thomasii. Et lib. », cap. 5,
Ilexaem., Uude frequenter et solem videmus madidum
alg e roran'em : in quo evidens dat indicium quod ali-
menium sibi aquarum ad teinperiem. sui. sumpserit.
Quod ex Phanomenis Arati petitum est : Sol interea
dum igneu-. sit, pr& nimio moiu conve:sionis sw? am-
plius incalescit : cujus ignem dicunt philosophi aqua
nitriri, et econtrario elemento virtutem [uninis et calo-
ris accipere : unde vide»us eum. sepius madidum at-
que rorantem. Eodem spectat qnod. Glycas Siculus
aquas in celo po-itas censet. ob ardentissimum solis
motum et calorem (Annal. part. 1, die 2). Mar. Vic-
tor haue rationem in medio relinquit lib. 1 Gen.,
vers. 71, Fo:sitan hic aliquis sic secum errore perito
Disseral : etheriis ne desint pabula flamnus, Et nimius
calor ima peieus, alimenta. sequendo, Exurat mortale
genus, celumque coruscum. Non possint terrena. pai,
subjecta deorsum est Mach'na firma poli : que dum nos
protegit umbra, lnterea. super. impositis. frigescit ab
undis. Numinis at vero divini quarere causas Mens
fuge nostra procul. Ita edidit Fabricius, sed in eui-
tione Paris. 1560 legitur : Quee dum nos protegit um-
bra, Sed velatur aquis : tales sed querere causas , etc.
Quod autem ait. Dracontius, (Ju.bus omniu constant,
aquam et ignem intelligit. De aqua Isidorus lib. xiu
Urig., cap. 12, Aquarum. elementum cateris omnibus
imperat. Aque enim celum temperant, tcrram fecun-
dant... Omnium in terra naszentium causa fiunt. Fru-
ges gignunt, arbores, frutices, herbasque producunt. De
ntroque ibid., Duo autem sunt validissimu vite humane
elemeuia, ignis et aqua ? unde graviter damnantur qui.
bus ignis (forte ix.) et aqua interdicitur.
26. Venustius esset e£ radiis pascentia solis anheli,
De toc epitheto gis. quo anhelus dicitur, vide Pro-
leg. num. 157. Virgilius lib. viu, vers. 420, Srri-
duntque cavernis Stricture chalybum, el [fornacibus
iynis anhel4t. Wn. pascentia. subintelligitur accusativus
se : εἷς euim verbum pasco sape usurcpatur praeser.
tiim in participio przsenti.
21. Ovidius, hb. xv Metam., vers. 232, Nec spe-
cies sua cuique manet, rerumque novatriz Ex aliis alius
reparat nalura figuras.
28. Fortasse per s&cla refud t. Ut fundo accipitur
pro gigno, et copiam significat, ita refundo pro ite-
rum gignere, vel quasi reddere pér generationem,
qued acceptum est. Cicero, lib. 11 de Nat. deor., cap.
40, Quibus (vaporibus) alie , renovateque stelle, at-
que omnis mther refundunt eadem, et. rursum. trahuut
indidem. Alii hahent refundunt eodem.
299. De voce modestus adisis prolegom. num. 126.
Apud Plautum Trin. iv, 1. 43, modestus esse alicui e«t
modeste se gerere parcendo aut adjuvando : /oc dis
dignum est, semper mendicis modesti sunt, vel, ut ali
legunt, sint, suhintellecto ut, »cilicet ut semper pro
pitii sint indigentibus.
90. H:ec eadem sententia mult's in loeis cccurrit,
ut lib. 11, vers. 689, Nescius irarum monitis, non clade
coerces, etc. ; lib. ir, vers. 491, Non cupit insontum
mortes, vitasque nocehtum Non c'to consumil , venie
C dum cuncta reservat ; et lib. eod., vers. 655 seqq.
91. Forte Assumens, vel Assurgens pro. ossumat.
Lib. it, vers. 436, Sed quia caolestis pietas veniale mi-
natur, etc. Salvianus lib, v de Gubern.. Dei : Tasta
est misericordia Dei, ut. etsi nos pati vult aliqua. de
piaculis nostr δ. nolit tumen cuncta. tolerare ; quia cas-
tigat malos, non reddit ma, et agnoscere nos pecca'a
mavult quam sustinere, scilicel ut piis ac salubribus fla.
gellis ostendat nobis qua ferre mereamur , sed tamen
non inferat que meremur. Prudeutus, C^th. 7, vers.
105, Sed nosset ille cum minucem judicem | Servare
malle quam ferire ac plectere.
2, Emendari potest. versus hice vel ita, Conscia
quo Dominum, vel ita, Quo contrita Deun : et hoe
secundum magis probatur. Nam eo $pectant minze
Domini, ut corda conterantur. S. Gregorius, initio
loin. 4 in Evaug., Ut si Deum metuere in tranquilli-
tate nolumus, saltem vicinum ejus judicium vel percus-
sioni^us altriti timeamus. Sed prior lectio retinenda
p €t. quia propius accedit. ad scripturam codicis, et
rectuin sensum habet.
94. Sic de rege David lib. it, vers. 655, Sed scelus
agnoscens cul pas impune fatetur ; aC rursus de codem
Elez. vers. 159, Conjessus facinus veniam p'o clade
meretur Noxius impune vel sine morte reus. Paulinus
poem. ultim., Amplius hoc tribuit, majus dedit hoc
quoque munus, (uod peccatorem quem paenitet, antea
lapsum Non facit in numero turbg peccantis haberi.
Quippe satis pena est, cum sit sua culpa dolori, Sup-
plicium proprium timor est, tormenta reatus, Tum ve-
luti patitur, qui se meruisse fatetur.
30. Expievi hanc lacunam ex mente, ut arbitror.
Dracontii, qui iunuit iram Dei in lege veteri prophe-
tarum dictis fuisse prienuntiatam, post. adventum
Christi prodigiis portentisque declarari. In exponen-
dis vero monstris Dracoutius fortas:e imitatus est
Juvenale:, cujus versus alibi exprimit, et cujus sunt
hi 8at. 45, vers. 65, Egregium, sanctumque virum si
cerno, bimembri Hoc monstrum puero, el miranti jam
637
45 Nec modo quadrupedes : mulier qua protulit,
[ horret,
Et pavet infelix eniza puerpera partus.
Sic peccata parant casus inferre sinistros.
Quid jam peccantes vita mereantur iniqua,
Significat damnans hominis natura reatum.
» Quid fera, quid pecudes, quid peccavere
[ volu: res?
Quid colum, quid terrà, polus, quid pontus
[ et asira,
4&4. In Vat. desunt omnino verha.
A5. Vat., Quomodo qua protulit...
4. Vat., Et pavet infelix enixa pueri germania partus. B
47. Vat., Sic peccaia parant...
48. Vat., Quid jam peccata...
DRACONTII CARMINA.
Accendit vapor, et paritura viscera mule. Α
688
Quid solis radii, quid lunze frigidus orbis ?
196 Nonne fatigantur dantes per tempora si-
[gna ?
Nam ven!ura monet per tot preesagia corvus
55 Proditor, et sit quid post tempora ccrta futu-
[rum
Cornix effatur; pecudes volucresque loquua-
[tur,
Quod hominis mala lingua tacet, fera bellua;
[ pisces
Prospiciunt proprii generis servare figuras,
VARI/E LECTIONES.,
49. Vat., Sian reatum...
54. Vat., venturu movel per L:t prasagia somnus,
56. Vat., cornipes et falur; pecudes.
57. Vat., quodque hominis.
58. Vat., despiciunt proprii generis.
NOT AE.
sub aratro Piscibus inventis, οἱ fete comparo mule
Sollicitus, tanquam lapides effuderit imber, etc. lta
etiam Claudianus lib. 1 in Eutropium : Semiferos par-
tus, metuendaque pignora matri, etc.
50. Fer:e etiam sunt. pecudes : sed szepe iuter se
distinguuntur, ut. a Lucretio lib. iv, vers. 1190, Nec
ratione alia volucres, armenta fereque, Et pecudes, et
equg. Dracon:ius lib. 1, vers. 284, Giguiiur omne ge-
nus pecudum, genus omne ferarum. Vide Gifanium
Ind. Lucr.
52. Libr. 1, vers. 666, Luz frigida, solis imao.
Lib. n, vers. 10, Quod calor est solis, quo splendet
frigida (una. Ut sol ardens dicitur, quia igneus aut
calidus est, et proprio lumine splendens, ita. luna
sui generis sortita figuros. Quid autem sibi hoc loeo
velit Dracontius, non facile est hariolari. Potest in-
telligi quod pisces despiciunt genus suum aut vitam
conservare, dum türpia vel propria membra contra
naturam rebellant, ut cum micat cometes, qui mortes
et monstra creat, undam inlicit cruore, etc. Nam tota
hxc narratio concludi potest vers. 79, Piscibus Oceani
proprias sitientibus undas. Sed apud scriptores vete-
res nihil invenio quo h:c portenta conlirmentur.
Oppianus quidem lib. 1 Halieut. ait: Quoniam pre
alis Pisculenta genera carum (alias) pertimescient
mare Furens. Nescio an id ad Dracontium trahi pos-
sit. Propius ad hujus verba accedit qu «d r-fert Isi-
dotus de Natura rer. cap. 38, In austrum venti muta-
frigida, quia lumine a sole accepto fulget, et lux inde C tio est cum lulligines (loligines) hirundinesve vo'ant, aut
ad nos reflexa nibil aut parum calefacit. Simili ra-
tione Saturni sielia frigida a Virgilio dicitur lib. i
Georg., vers. 556, cui consonat Claudianus de Laud.
Sul. hb. t, vers. 178. '
55. Genes. cap. 1, vers. 14, Sint in signa et tem-
pora. Vide lib. 1, vers. 11.
54. Pro somnus, quod non patitur hic locus, ubi
serio est de signis qux ex animantibus petuntur,
posui corvus. Postea vers. 537, Bucula, rana, grues,
formice, corvus, hirundo, Predicunt pluvias, nec jam
prosagia fallunt. Et Virgilius lib. 1Georg., vers. 931,
Et e pastu decedens agmine magno Corvorum increpuit
densis exercitus alis, quod imbris signum e se dicit.
55. Proditor est index apud lforatium, Ovidium et
alios. Non mále pro sit quid legetur quid sit, aut siquid.
56. Fortasse Cornices fantur. De cornice lgidorus,
lib. xn Orig., cap. 7 : IIuic inter multa auspicia tri-
buunt etiam pluvias portendere vocibus, unde est illud :
T unc corniz plena pluviam vocat improba voce. Versus
hic est Virgilii lib. cit. Georg. Similia passim habent
alii poete. Cicero, ad Ati. lib. xv, ep. 16, Equidem
' etiam pluvias meluo, si prognostica. nostra vera. sunt :
rang enim ῥητορεύουσιν, rhetorum more declamaut,
seu vociferantur.
57. Lego (uod hominis, n9m conjunctio que vide-
tur intrusa ab aliquo, qui ita metro consulere voluit.
Sed quod ob aspirationem sequentis voris recte pro-
ducitur, Lingua iala homiuis fera bellua. dicitur :
non enim puto distinguendum esse tacet. Fera bellua
pisces. Mox hoc lib. v, vers. 487, Omnibus ex membris
pars mundior ipsa putatur, Nozia sola is fuerat
que in corpore toto, etc. Vide alia contra ho:ninis
linguam malam lib. wt, vers. 629 et seqq., et Eleg.
vers. 44, et Prudentium hymn. 10 Perist., vers. 395,
Qua: corpore omni sola vivit nequior. Linguam bonam
partem optimain esse corporis idem Prudentius dixe-
rat loc. cit. vers. 768.
58. Mar. Victor lib. 1 Gen. , 141, Pignora queque
cum delphini totos se saltibus ostendunt, el cau iis
aquam feriunt. Naw semper inde venus oritur quo illi
feruntur. Nec mirum est muta animalià divinare sub
gurgite. Semper enim incipientis aur& motu aqu? in-
clinantur, quam ferutationem maris primi undarum
incola sentiunt. Itaque propter impetum pugnant, sive
metu ne deferantur in littora, sive natura, ne aversor um
cervices unda pracipitet. Quid ergo ? Delyhini tantum
hanc injuriam timent? 1mo et ceteri pisces. Sed hi
tantum apparent, quia exsiliunt, Quod si velis seuten-
tiam et sen-ura concludi vers. 59, Contra. «aturam,
etc., suspicio oriri poterit, an de piscium c.stitate
sermo sit, de qua Ambrosius lib. v Hexaem., cap. 3:
Tum denique quam pura et inviolatd successio ! Nullis
alteri, sed generi suo miscetur, thymallus thgmallo,
lupus lupo. Scorpena quoque castitatem. immaculati
connubii generi suo servat ; itaque habel pudicitiam ge-
neris sui, sed venenum generis sui non habet : non eim
percutit scorpena, sed reficit, Nesciunt igitur. alieni-
genaru»u genera piscium adulterina contagia, sicut
sunt ea qu&& coeunt. asinorum, elc., qua sunt tera
adulteria nature... Et liomo ista prócuras interpres
adulterii jumentalis... spadonem efficis, ut quod neqavit
natura in hominibus, iwpleret aulacia, Ex his aliqua
commoda interpretatio versuum Draconti: erui potest,
si tamen legatur prospiciunt pro despiciunt. liver:
tendum est autem non esse perpetuam, et commu-
nem castitatem illam piscium quam ait Ambrosius,
ut observat Basilius hom. 7 Hexaeimn., qui murzenz
viperaeque complexuin vocat adulterium quoddam na-
ture. Ex eodem Basilio certior alia explicatio Dra-
contii expromitur : sic enim ait loc. cit. : Si ratio-
nis expertia excogitare conservareque salutem suam
soleant, atque piscis id sciat quid expetendum sit
sibi, quid fugiendum, quid nos. ipsi dixerimus, qui...
res eas quc ad nos perL.nent, longe rudius et a ratione
alienius quam ipsi plsces disponimus? si ills quidem de
futuro prospiciant atque provideant, nos autem de spe
689
197 Contra naturam. dum turpia. membro A
[rebellant.
60 Jam micat unde polo veniens quicunque co-
[ metes,
H nc mortes et monstra creat, hinc unda cruorem
128 !Inficit, et spumis rubicundior alveus exit,
Hinc calidas pluit imber aquas, et roscida tellus
Sanguine puniceas spicis producit aristas,
65 Et viola est mentita rosam pallore fugato,
Acrubor infelix ot candida lila tinxit.
CARMEN DE DEO. L[.1B. I.
699
Tertia sors erebi terr prxzrumpit hiatum,
Et discit perferre diem, violare serenum
Audet, et exsangues ccelo producere manes,
70 3129 Vivida funereis admiscens ora sepultis
Pestibus, llerculeos mundo mentita furores;
Cum niger umbrarum veniens exercitus orbem
Appetit, invadens non humida tempora lunas.
Auditum mugire solum, soli-qu: tenebras
759 Quis neget, et stellas alieno tempore visas,
Caruleum pallore diem, roseumve colore,
VARLE LECTIONES.
60. Vat., nam micat.
61. Vat., hinc mortes et monstra creant,
66. Vat., ac ruber infelia.
67. In Vat. prius videtur fuisse Aiatws.
72. Vat., exercitus orbe.
Δ. Vat., auditur mugire.
δ. Vat., tempore visas.
B 70. Vat., rosewnve colorem.
NOTE.
futurarum rerum vacui vitam nostram voluptati pecu-
uum accommodata deditam conficiamus ac consumamus?
Dasilium sequitur Glycas lib. 1 Annal. die 5. Adde
Plinium lib, ix, cap. 19, sect. 35 : In stagna et amnes
transeundi plerisque (piscibus) evidens ratio est, wt
tutos fetus edant, quia non sint ibi qui (al. qua) devo-
rent partus, fluciusque minus scviant. Legam igitur
prospiciunt, et post vers. 60; Jam micat, vel Tum mi-
cat pro Nam micat. Est autem prospicio hoc loco pro-
eidvo, ut apud Liviun lih. 1v, cap. 49, Qui vos urbe
agrisque donatos in colonias mittunt, qui sedem sene-
ciuti vesir& prospiciunt. Pro accusativo ponitur infi-
nitivus servare. |
59. Vide an pro turpia legi debeat propria. Sensus
esse potest quod bomines contra naturam rebellant,
violz lute: ; nam lloratius etiam, lib. im, od. 40, pal-
lorem violze tribuit : Nec tinctus viola pallor « mantium.
66. Ex imbri sanguin s quo tellus irrigata est, omues
flores diversi coloris rubore illo infelici sunt Uncti.
67. Lib. ut, vers. 404, Tertía sors, qua lucis inoys.
Erebus tertia sors dicitur, quia, ut fabulze narrant,
imper um coeli Jovi obtigit, maris Nepiuno, iufero-
rum Plutoni fratri natu minori. Seucca, Hercul. fur.
act. 111, 8C. 1, Et si placerent tertie sortis loca, fiegnare
(ui; et pos:ea vers. 851, Deerat hoc solum numero
orum, Tertiee regem spoliare sortis. Tibullus lib. m,
eleg. 5, Tertia regna dei. Claudianus de Raptu Pros.
lib. i, ve:s. 167. Sic tertius heres Saturni. Manilius
lib. 1, vers. 155 de mari, Tertia sors wndas stravit
fluctusque natantes.
dui pisces suum genus conservare satiagunt : vel ἃ 68. Serenum substantive : vide notam ad vers. 586,
quod pisces sibi pro-piciunt dum mare turbatur; vel
quod pisces negligunt (si legatur despiciunt) conser-
vare genus suum, dum natura commovetur bis pro-
digiis qu:e versibus seqq. referuntur.
69. Dixi modo prostare legere Jam micat pro Nam
micat. Sape ia mss, confunduotur tam et jam, ettam
et tum ; neque abborret ab hoc loco tum. .
61. Pro creant vel creat, ut correxi, fortasse melius
erit ruunt. lec fuit veterum opinio de cometis. Se-
necs, Na'ur. quist. lib. vu, cap. 17, Cruenti quidam
(cometze) minaces, qui omen post se. (uluri sanguinis
(eruni. Putabant, cometa bela, pestilentias, aliaque
anala portendere, qug Manilius recenset in (iue lib. 1:
Seu Deus instan'is (ati miseratus in. orbem Signa per
effectus, clique incendia mittit. Nunquam | (uilibus
excanduit ignibus &'her, etc. Dracontius. jeculiaria
uzdam inonstra explicat. Virgilius in fine lib. 1
Georg. : Nec tempore eodem... Aut puteis manare
€ruor cessavit... nec diri tolies arsere cometa.
63. Vir;ilius lib. v, vers. 695, lluit athere toto
Turbidus imber aquam ; alii habent aqua, Sed. pluo
cum accusativo probum est. De prodigiosis imbribus
Cicero 1 de Diviu., cap. 45: (wd ortus androyyni ἢ
none (atale quoddam monstrum fuit? Quid quod ftu-
eius atraius sanguine (luxit? Quid cum sepe lapidum,
sanguin s nonnunquam, lerrg interdum, quondam etiam
lactis imber efluri? Livius h:ec prodigia passiua me-
morat. Plinius lib. i, cap. 56, caruis etiam, ferri,
1 τε, laterum coctorum pluviam refert. Dracontius
calidas aquas videtur intelligere pluviam sanguinis :
nam addit, foxcida tellus sanguine, scilicel humore
sanguineo perfusa. Virgilius lib. vti. vers. 683. Geli-
dumque Anienem, et roscida rivis Il ernica «aza colunt.
65. Nou omnes vio!lz sunt pallid.e, aut, ut ait Vir-
gilius, pallentes; sunt. quzdam purpurez, quzdam
albz. Dracontius ergo ait. violat natura erat
Iutea, pallore fugato, vosz colorem induisse. Et vi-
desniur quidem írequentiores fuiseg «pud Romanos
69. Avitus de tenebris /Egypti lib. v, vers. 205,
Squalentes pariter viventia milliacredasI[nfernas intrasse
domos, aul forte revulso Objice terrarum patriam sor-
dentis abyssi Migrasse in superos, ac mundum luce
fugata Sub leges misisse s»as.
0. Apud Claudiznum lib. 11, de Raptu P'ros., vers.
220. Pallas sic Plutonem, dum Proserpinam raperet,
alloquitur : Fratris linque domos, alienam desere sor-
tem, Nocte (ua contentus. &bi : quid viva sepultis Ad-
tnisces? .
71. Hercules Alcestin ab inferis revocavit (IIygi-
nus fab. 51). Apollodorus lib. n narrat Theseum ab
Hercule ex inferis excitatum, ipsumque Cerberum
captum, et ad Eurystheum adductamn. Ovidius, 7
Met., vers. 410, Tirynthius heros Restantem, contra-
que diem radiosque micantes Obliquantem oculos, nexis
adamante catenis, Cerberon atirazit.
75. Lib. n, vers. 11, Partita cum fratre vices, sua
tempora lustrans. In plurali numero tempora accipitur
aliquando pro vuitu et facie : et hoc sensu vultum
lunz: Dracoutium intelligere, exponi posset, nisi locus
ex lib. 1 indicatus teinpus innueret quo luua suum
cursum peragit. Sed cur luna dicitur non humida?
Quia cuin. luna przcipue 4iocte sit, aut dicatur hu-
mida, et hic describantur tenebra diurnz, et quasi
ex inleris erumpentes, consequens est lunam lus in
tenebris non esse humidam. Poterit etíam leg: non
lucida, quia postea globus lune fuscata lampade te-
ctus dicitur.
74. Virgilius, lib. vi, vers. 256, Sub pedibus mu-
gire solum, et juga co pta moveri Silvarum. Lucanus
lib. nr, vers. 418, Sape cavas te.remotu mugire ca-
vernos.
76. Fort. roseove colore, ut dies sit czeruleus pal-
lore, seu roseo colore : nam color roseus non oppo-
nitur noctis tenebris, cum nocte soleat in ccelo appa-
rere, et color c:ruleus potest ex roseo et luteo [0Γ-
mari.
^?
εν
821
[tum,
E! ware purpureum nuda!o littore siccum,
130 Piscibus Oceaei proprias sitientibus
| [undas ?
Nescia mentiri rerum cogna'a fidelis
Conservat natura fidem pietate parentis,
Participans, qux:cunque fient, muudoque. mi-
[| nentur,
Ostentis ventura moneus, ut pectore laeto,
80
DRACONTII CARMINA.
Lunaremque globum fuseata lampade tec- A
62
Si hona sunt ventura, bonis nos ante fruamur,
Si mala portendant, liceat pacare precando
131 Nature colique Deum pest szela ma-
[nentem.
Nemo ferire volens se pramonet inde caven-
[dum :
S«d qui terret, amat. Sic indulgentia penam
P.svenit, et nullos cupiunt tormenta reatus.
Non. negat Omnipotens veuiam cuicunque ro-
(gan,
85
92
ΝΑΙ LECTIONES.
71. Vat.. lampade texun'.
82. Vat., quicunque [orem mundoque.
88. Vat., se qui terret.
NOT.F.
117. Lib. u, vers. 49, Lunaresque amplexa globos. D participant nos, neque redeunt. Alioquin participo est
Claudianus lib. i1, de rapt. Proserp., vers. 998, La-
nari subjecta globo. l'Iuves. alii lunarem. globum, lune
g'obum, solis globum dicunt.
78. Describit m»re non omnino siceum, quod nun-
quam accidit, sed tantum aliqua ex parte, quod sxpe
evenit. Si qu.eras eur tme vocet purpureum, respon-
deri potest, ex rose» colore de quo paulo ante, inare
purpureum etiam. factum. Cieterum jam multi noia-
runt purpureum ἃ poetis sumi pro quovis pulchro
colore ; sic olores dicti purpurei, uix purpurea. Roa,
lib. ww, Singul., cap. 8. tenet, mare »urpurcum dici,
quasi igneo. niqrore collucens, quanquam et turbatum,
et fluctuans, ventisque vehementius agitutum | signifi-
care possit, si «d Grecw. vocis vim el potes atem spe-
ctemus. Huic postrema interpretationi favet Dracon-
tius, qui ἃ Grecis hoc epitlieton mutuatus est. Α.
Gellius, lib. xvin, eap. 11, approbat iu. Furio, veteri
pveeta, quod dixerit, spiritus purpurat undus; sea ex-
plicat quod venius mure caeruleum crispicuns n tefacit.
Cicero in fragnientis apud Nonium cap. 2, num. 717,
Quid mare, nonne caeruleum? cut. ejus unda cum est
pulsa remis, purpurascit? Et quidem aqua tinctum quo-
dammodo et infectum. Propertius, lh. n, eleg. 20,
vers. 5, Qu«lem purpureis. agitatam fluctibus llellen.
Ainbrosius purpurascentem colorem waris dixit, cujus
verba leges ad vers. 149.
80. Eleg. vers. 61, Littera doctiloquaz | apibus co-
gnata, Scilicet conveniens; et fortasse legendum est
rebus cognata.
81. Claudianus, lib. 1, vers. 42, de Raptu Pros.,
Pene reluctatis iterum pugnantia rebus Hupissent ele-
me^ta fidem. Dracontius praeterea innuit naturam non
fallere in quibusdam suis prognosticis. Notanda est
phrasis pietate parentis : sic inox vers. 720, Qui pa-
scil, quodcunque creat, pietate parentis. Mar. Victor
lib. 1 Genes., vers. 462, Sed sancta parentis Despe-
rare vetat pietas. Hilarius, lib. 1 Genes., vers. 53,
(πᾶ re quee genitor patria pietate parabas ; et iteruin
C
uh ceps fio, iuterdum partem. tribuo, aut participem
acio.
85. Nescio an tolerari possit portendant, quasi
immineant ; melius certe est portendant ipsa ostenta.
Piacare etiam huic loco multo magis congruit quam
pacare. Solent longe gravius afficere, que peater
exspeciationem accidunt, ut ait. Joseplius lib. v. An-
liq., cap. ultim. Contra ex Seneca epist. 76, Praco-
gitati mali mollis iclus venit. De hae. sententia. vide
S. Gregorium Magnuf liomilia 4 et 35 in Evang., et
Alcuinum carm. 179. llispano etiam proverbio dici-
tur, Ni dano quando es previsto, Que no ayude a. mo-
derarse. Alfonsus Darros Proverb. moral. 26.
86. Lib. it, vers. 24, Imperii per secla tui sine fine
manentis. Melius lort2sse legetur hie. per. secla ma-
nentem. Sic etiam lib. n, ver«. 97, de mundo, Quem
[ecit sanxitque, regens per saca manere. |n hoc «o-
dice non seinel inter se mutata sunt post et per. Sed
retinendum est post secla, quod innuit. imperium
Dei post mundi s:ecula manere; lib. n, vers. 51, Deus
dicitur rerum princeps, mundique superstes.
δή. Confer lib. n, vers. 490, Ut terrore domet po-
tius quam clade profanos, et vers. 689 seqq., et vers.
115 seqq.
88. Apocal. cap. im, vers. 19, Ego quos amo, arguo
el castigo. Proverb. cap. 1i, vers. 11, 12. Epist. ad
llebr. cap. xu, vers. 6, Tertu!lianus de Jona : At bo-
nus, ci nostri patiens, et plectere serus Omnipotens Do-
minus nullam jaculabitur iram, Ni prius admoneat,
darataque pectora pulset. Prosper epigr. 66, Utile
prudenti est mundana adversa cavere, Et quod vitandum
prospiciat fugere ; e post alia in eamdem sententiam :
Qui terret, parcit ; qui percutit 4 ipse medetvr. Vivere
vis ? illi subdere quem metuis. Mar. Victor lib. 1 Ge-
ues,, vers. 465, Nec tam [6 voce severa Corripiens,
ubi sis,... Terret, quam recreat. |n editis est me vocc,
sed sensus postulat te, cum sermo referatur ad Ada-
mum.
vers, 142, /mpendens. patria pignus. pietate colendo. D — 89. Lib. n, vers. 598, Indulgentia prompta rcatum
Draeontius lib. 1, vers. 5.9, Qui cum sit dominus, se
vult tamen esse parentem. Hinc est quod eihlinici non-
,nunquam eos qui liberalitate pr:estabant ac bene de
aliis merebautur, parentes et deos vocabant, ut Ci-
cero post. reditum δά Quirites cap. 5, P. Lentulus
consul , parens, deus, salus (al. sulutis) nostrae
vite, etc. Chiristiani vero, a Jesu Christo edocti orare,
lteum przecipue patrem nostrum appellamus.
82. In forem legi potest forent pro erunt per enal-
lagem. In nonnullis codicibus mss. in venio scriptum
[urent pro forent. Nec. perperam legetur. quecunque
sient pre erunt ; nam olim dicebant sies pro sis.
Lucretius, lib. n, vers. 1078, Quin cujusque sient
secli. Tem,us autem proprium rei esset fntürum, ut
quecunque fient, quod sustineri. potest ex. dictis pro-
leg. num. 139. Parücipare hoc loco est certos lio-
nunes reddere, ut apud Plautum Stich. i, 1, 21 : Com
ipst interea vivant, Valeaut, ubi sint, quid agant, neque
Pr«wevenit, et [acinus venia praecedit iniquum. In. serip-
tura codicis aliquis subest sensus, quod scilicet Deus,
qui tormenta imniitlit, nullos reatus inveuire cupit.
Nou nemo conjiciet et nulli capiunt tormenta reatus,
nempe nulli reatus puniuntur, aut nulli incurrunt in
torimenta reatus. Probabile est reatus esse in gignendi
casu, ut apud Paulinum poem. ult., Tormenta reatus
Tum veluti patitur qui se meruisse futetur. Sensus ergo
hic erit, quod tormenta reatus neminem capiunt,
lioc est assequuatur , qvia poenitentia praevenit
peenain. Sed prima explicatio in scriptura veteri ma-
gis placet, ut per metonymiaimn intelligatur Deum,
qui tormenta ininitatur, cupere nullos esse reatus
quos puniat.
90. Paulinus poem. ὃ de S. Joanne Baptist : Quot
gradibus parcit pieta: tua? quis pater unquam Sustinet
erranti toties ignoscere nato?... Quanquum jun nimius
longe processerit error, Desinat et redcat, cum se dum-
5 CARMEN DE DEO. LIB. 1.
691
Supplicium eum szpe neget, cet inde minetur A 105 — Donec in extremos gemitus reeidente ruina
139 Omnibus, et nullum feriax censura To-
[nantis,
Ni vitium peccantis agat perstando maligne.
Et quemcunque ferit, moderanter temperat
[ictus,
95 Corrigit errantem, nec punit morte repente,
Si peccare diu parcat quicunque profanus.
Sed cum perstat homo semper delicta sequendo
Seniiet iratum poena plectente furorem.
Nemo Deum sentit , quoties irascitur ulli,
Indulget, cohibetque minas pietatis amore,
Donec ab excelsis veniat vindicta coercens :
Impete terribili gravis irruit ira repente,
Sensim rursus adest nullo terrore juvante,
100
Et non agnoscit Dominum quicunque furentem, B
139 !Ingravat incautum graviori pondere fran-
[gens.
Sed non est omnis manus exsitirpa:.da rerum;
Solos quippe necat, quos cernit nolle reverti,
Addere sed gravibus peccatis crimina dura.
Nam mox tempus adest veniens, quo vota re:
[currant
Ad meliora semel, sed non reditura secundo,
Ac scelus abjiciant lacrymis, et corde reatum.
Quis genus humanum nescit servare volen-
[te:n
Auctorem, dominumque Deum? tui contulit
[orbem,
4115 134 Per to! facta Deus quod sexta luce crea-
vit.
110
VARI LECTIONES.
91. Vat., sepe nitet licet.
95. Vat., corrigat errantem.
96. Vat., diu pareat quicunque prophanus.
* 400. Vat., Ni fulget preclare minas.
402. Vat., impetu terribili,
4035. Vat., sensum rursus. ades! nullo terrere ju-
gantes. .
404. Vat., nec non agnoscit,
107. Vat., »i non est.
410. Vat., tota recur't.
112. Vat., Ad scelks adjectum lacrymis p-corde rea-
ium.
414. Vat., cui con'wlit indez.
115. Vat., facta dies quem sexta.
NOTA.
waserit ipse, Absolvi meruit ; si ponitet, irrita culpa
est. Vide etiam lib. i1 Dracontii, vers. 95 et seq.
91. Ex nitet licet posset lieri vid:zlicet : posset etiam
legi vitet pro nitet, sed prima in vitet producitur.
venjicio reget, licet ipse minetur.
. Lib. 11, vers. 447, Nos nobis facimus peccando
sponte malign:. Perstare est perseverare.
94. Prosper epigr. 8, Verbere nonnunquam casti-
gans corde paterno, Ne cito consumant seva flagella
reos. Sic lego. Fabricius edidit (epigr. 4 apud ipsum),
Verbere nonunquam castigans corda paterno. Editio
Pisaurens. Poetar., Verbere nonunquam castigans
corde paterno.
95. Lob. n, vers. 694,. Errantes punis, sed mitis.
corrigis omnes.
96. S. Petrus Epist. Il, cap. nt, vers. 9, Patien-
ter agit (Dominss) propter vos, nolens aliquos pe-
rire, sed omnes ad. poenitentiam reverii. Vide Eleg.
vers. 102.
97. Genes. xvin, 291, Dominus de crimivibus So-
domorum : Desceudam, et videbo utrum clamorem qui
tenit ad me opere compleverint.
100. Satis commode restituitur Indu/get pro Ni
fulget; sed. pro preclare forte legendum prefertque
minas, aut aliquid aliud similis sententiz.
10!. Lib. n, vers. 473, Superum vindicta coercet.
Ezcelsa pro coelo, ut dicam ad vers. 204 lib. 11.
102. Impete occurrit etiam infra vers. 557, Sub-
ducitur impete mortis. Tertullianus de Jud. Domini
babet : I mpetu t1rtareo frendent incendia mundo; sed
in hoc auctore ferri id potest, cum sepe spiritu
daetvlum faciat.
108. Pro juvantes vel juvante aliud. mallem. For-
t;sse nullo terrore minante vel monente.
1095. Lib. iu, vers. 156, Hecidentibus euris, et ib.,
vers. 624, Spes generis recidens. Livius, lib. xxiv,
cap. 29, Quo mox in graviorem morbum recidere.
107. Lib. ui, verts. 405, fiursus ne perderet orbem,
Aut impune reos passim dimitlerel omnes, Eligit e cun.
€tis, quos plus peccare videbat. .
109. Forte crimina dira.
110. [4 pertinere videtur ad sententiam Apecal. ii,
9, Ponitentiam age. Si ergo non vigilaveris, veniam ad
$e tanquam fur, qu repetiiur cap. xvi, vers. 15, et
in ll epist. Petri i, 10, et Pauli l a1 Thess. v, 2.
Et clar.us ad rem nostram Ecclesiastic. xiv, 42 : Me-
wor esto quoniam mors non (lardat; et paulo posi:
Ante obitum tuum. op:rare justitiam, quoniam non est
apud inferos invenire cibum. Apostolus ad Galat. vi,
40, Ergo dum tempus habemus, operemur bonum ad
onmes. Joann. ix, 4, Venit nox, quando nemo potest
operari. In nexu litterarum dubio lego recurrant, sci-
licet re.
111. Hedire secundo est plecnasmus a Dracontio
alisque usitatus, ut rursus redire apud eumdem Dra-
contium, et lib. it, vers. 163, Hursus aque reduces
repetunt. loca prisca; rursum reddere, apud Tereu-
lium; rursus referre, apud Ovidium; rursus redire,
apud Marcellinum ; rursus repetere, apud Suetonium.
De votis Dracontius, lib. 1, vers. 694, mala vota reo-
rum ; et lib. ui, vers, 405, hominum pessima vota.
412. Versus hic sanandus est; sed non alia occur-
rit medicina, ni»i quam adhibui; aut si mavis lacry-
mis purgando reatum, vel lacrymis delendo r.atum.
Vide lib. 1, vers. 694, Ut se paniteant sceleris, eic.
114. Abest. sensus a codicis lectione cui contulit
indez. Non dedecet cui contulit orbem, vel cui condi-
dit orbem. Sed a Dracontii manu videtur esse indez,
quo verbo usus est lib. 1, vers. 454, Spes, opifex,
dominus, rector, dux, arbiter, index. Sic lux ab co-
dem dicitur temporis inder, sol luminis index, Petrus
veri dogmatis index. Ut Deus vocatur dux, quia ad
rectam viam nos duc:t, sic idem appellatur iuder,
quia nobis indicat quid agendum fugiendumve sit.
Corn-l:us Valerius Vonk Lection. Latin. lib. 1, cap.
2, iu Sedulio lib. n, vers. 252 (al. 956), pro judexque
benignus legit indexque benignus. Revera melius ita
procedit sententia : Ürandi precepta dedit, indexque
benignus Intulgenda peti breviler jubet, etc. Ab eth-
nicis colebatur Hercules Index, quod furtim: quod-
dam Sophocli in somniis indicasset : quo fac:o fanum
il'ud Indicis Herculis nominatum est, ut refert Cicero
lb. 1 de Divin. Apud Staium in fin. Iib. 1 Achill.,
Purtus index. Lucina resolvit, innuitur Lucinam wute-
rum diu occultatum indicare, vel pueros indicare et
jn lucem imnittere, lta eryo emend.ri potes: Dracontii
versus, cui consulit index, Post tot facta Deus quod
sexta luce creavit; vel cui eonsulit index P.r tot facia
Deus, quod sexta luce creavit. — ,
115. Pio dies certom videtur legeunduin Deus. Pro
695
DRACONTII CARMINA.
095
Prima dies nam lucis erat, mors una tenebris: A 120 Lux genitis factisque calor, lux gratia solis,
19B Lux datur ante polos, lux clari causa
(diei,
Lux jubar zthereum, lux noctis l'mes, et um-
[brz,
Lux facies rebus cunctis, et lux elementis,
138 Lux decus astrorum, lux aurea cornu
[lunz,
Lux fulgor cceli, lux et primordia mundi,
Lux splendor flamm v, lux magoi temporis in.
[dez,
VARLE LECTIONES.
416. Vat., dies nam lucis erat moz una ; alii ediu,
dies lux esi terris mors una.
417. Vat., polos; ulii, polum. Parisiensis S. Victo-
ris codex, clare ; alii, clari.
-NOT £.
418. Vat., Vict., et umbris.
419. Vat., Lez facies rerum, lux luz cunctisque tre-
mentes.
130. Vat., Lux genus percuncta so ... luz gratia solis,
per tot fortasse melius post tot, at vers. 259, T'erri- B tione Parisina hujus operum reperitur. Hexsemeron
genis factura cibos post cuncta creandis, ul» tamen
Viet. legit etiam per cuncia, forte ut signifl etur
propter liominem cuncta creata, ut postea vers. 428.
Confer proleg. num. 86. Etsi autem sermo sit de
genere humano, retineri tamen posset. quem scilicet
per mutstionem generis : nam intelligitur quem ho
minem. Vile Comment. ad Prudent. lib. i contra
Symin., vers. 504, et Gifanium lndic. Lucr. verho
GeNERIS M;TATIO, De connexione vero hujus partis
poematis cum reliquo corpore dixi loc, cit, Prolegom.
1416. Ab hoc versu incipinnt editiones liactenis
f.ct e cum titulo Hexaemeron, sive de Opere sez die-
r&m, et progrediuutur usque ad versum ultimum
hujus libri; quarum varias lectiones nunc appono,
Riv.nus, cum primum versum mendosum agnovisset,
emendavit : Prima dies [ux est, teris mors una lene-
bris, vel mors ima,id est prima; vel mors viva, vel mors
sana. Barthius apud eumdem RRivinum Prima dies
lux est terris, mors wnde Lenebris, Sic auctor Moreti :
kt jam concepto tenebra splendore recedunt. Persyi-
cuum est nullum hie esse locum voci terris. Etsi
enim verba prima Genesis, Ja principio creavit Deus
celum et terrum, ita intelligi possint, ut prima die
coelum cum terra elementari productum fuerit, Ὁ (8 -
contius tamen aliam videtur sequi sententiam, quod
scilicet his verbis Moyses creationem mundi in tein-
pore factam complexus fuerit, quam postea per par-
tes et dies explicat : de qua sententia videri potest
Petavius De opific. sex dierum lib. 1, cap. 2 qui huie
opinioni adbzret, ac SS. Patrum testimoniis eam,
rejectis aliig explicationibus, confirmat. [taque ut
Dracontius vers. seq. ait, Luz datur ante polos, ita
dicere potuit, Lux datur ante solum, vel terras. Adhuc
autem conjecturz locus est, an pro mors una tenebris
legi debeat noz unde tenebre : nam in codice Vaü-
cano est moz, quod pro noz alibi etiam positutn ju-
venio; el poeta alii qui opus sex dierum narrant,
noctis meminerunt, ut diem unum conipleant et
Ceponii Hispani episcopi szeculi v, versibus bexame-
tris ms., asservabat Barthius, ut dixi num. 52 prole.
gom. Alios scriptores sive interpretes in flexsemeron
refert Calmetus in Bibliotheca saera ante Dietioua-
rium Biblic.
417, Mar. Vietor initio lib. :: Ante polos, colique
diem : quo lectio codicis Va!. ante polos roboratur.
Elosio hoc lucis n«llum aliud legas locuple:ius : col-
ligit enim Dracontius quidquid ab aliis in lucis com-
mendationem dictum est. Augustinus, lib. 1 de Genesi
ad litter., cap. 17, lucem spiritualem, non corpo
rcam, ἃ Deo prima die conditam censuit : quam opi-
nionem ltupertus abb«ss lib. i, in Genes, cap. 10,
confirmat, quia unus hic dies omnium dierum pauper
rimus esset, οἷ solum lux corporea in eo condita fuis-
set. Non ergo attendit Rupertus ad verss lu-is laudes
eminentemque naturain. S. A mbrosius, lib. 1 (lex»em.,
cap. 9 ; Erat quidem Deus ipse in lumine, eic., sed eam
[ucem fieri voluit qu& oculis corporalibus comprehen-
deretur. Qui aedificium aliquod dignum hab'taculo pe-
tris(amilias struere desiderat , antequam. (undamenta
ponat, unde lucem ei infundat explorat; et ea. priua
est gratia, qua si desit, tota domus deformi horrel tn.
cultu. Lux esi qua reliquos domus cominendot ornatus.
418. Non male esset nocti limes et umbris ; sed Dr-
contius, l.b. n, vers. 407, dixit etiam cum casu
gignendi, Criminis, et pene limes. Ambrosius, lib. 1,
cap. 9, Hexaem. : Advertimus itaque quod lucis ortus,
antequam sol, diem videatur aperire : principia emm
diei noctis exitum claudunt finisque lemporis, et status
limes nocti et diei videatur esse preescriptus. Sed adver-
tendum quoque est ex Basilio homil. llexaem., quod
Prior ille mundi status, nimirum ante primigentem
lucem exortam non noz dicebatur, sed. lenebra ; oz
enim ea temporis portio dicta est quee distincte se hebel
et opposite ad diem, que quidem diei succedanea x9-
vam hanc appellationem indepta est. Dracontius igilur
ait lucem esse limitem tenebrarum, qua nou erant
Moysis sententiam exprimant. Ceterum lucem tene- D nox, et harum qu:e deinde nox vocate sunt,
brarum esse mortem metaphora est ab aliis etiam
usurpata. Plautus Men. 1, 2, 45 : Dies quidem jam
üd umbilicum est dimidiatus mortuus, Statius, lib. 1v,
silv. 6, vers. 5, Jam moriente die rapuit me cena,
Dracontius boc lib., veis. 663, Mortua nox sub luce
cadit : sic enim legunt editi; sed iu Vatic. cod., mor-
tua [ux, ut mox dicam. Clarius vers. 672, Ducit ubi-
que dien, periturum noctis ab. umbris. llc autem
omnia qu£ Dracontius in opificio sex dierum expo-
nendo commemorat, fuse disputant theolozi et inter-
pretes, illi presertim qui dedita opera de opere sex
dierum scripserunt. Poetas nonnullos ex Goldasto
recensitos vide nuin. 29 prolegom., ubi Gregorius
Magnus et Aurbrosius junior commemorantur; sed
fortasse Goldastus solos hymnos Hexaemeri ab Aui-
brosio Mediolanensi consciiptos innuit, qui a unon-
nullis ascripti fuerint Gregurio, ab aliis Ambrosio
juniori. Hippolyti Africani οἱ Prudentii nostri Hexae-
imeron iutercidit. Leyserus Histor. poet. med. zv.,
pag. 591, ad ann..1:36, edidit Hexaemeron Hilde-
berti Turonensis, sive Cenomauensis, quod in edi-
119. Mendosua est codex Vaticanus: sed etiam in
vulgata lectione suspicor inesse mendum.
120. Hivinus ex eonjectura legit factisque color, e
Jaudat Drepanium Florum, Atque dies varios dislut-
guens luce colores. Nihil muto : nam lus etiam el
factis calor, ut est gratiu solis, et splendor flammz,
et versu superiori Jam dictum est (wx fucies revi
cunctis, quod amplius est quam [uz fuctis color.
192. Rursus vers. 127, mundi primordia. Ambro-
sius bymuo ad diem primum, Prünordiis (ucis note
Mundi parans originem. Eodem vocabulo in eadeu
re utuntur Tertulliauus, Mar. Victor et alii. Paulinus
poem. 19, Nosse moves cuusas rerum et primoráté
mundi? Rivino hic versus nothus videtur, aut salle
superfluus, si cum versu 118, Luz jubar ethereum,
el vers. 127, mundi primordia lucent, conferalur.
Verum Dracontius aliique poetae Chrisii.ni istiusmonl
repetitionibus delectantur : quanquam discrimen àli-
quod inter jubar ethereum et fulgorem cali reperitur»
el diversa res est lucem) esse primordia mundi, εἰ
reliqua omnia mundi primordia a luce sp!
697
Lux opus auctoris primum, lux cardo pudoris,
Lux honor agricolis, requies lux omnibus :gris,
Lux :zevi meta, lux qux dat tempora metis,
Qua bene constructa mundi primordia lucent.
Clarus ubique Deus, nuuquam maculbbilis au-
[ctor,
Quein non obscurant quacunque ex parte tene-
[hrze,
137 Nec celantur ei quzcunque obscura ge-
: ruutur.
Initium factis lucem dat lucis origo.
Quanta spes mundi pramissa est principe luce?
125
150
CARMEN DE DEO. LIB. I.
698
Qua: totum prazcessit opus qnod continet orbis,
Qu:e solis przevenit iter, lumenque eoruscum,
Cujus jussit ope clarescere cancta creata.
Altera quippe dies cceli convexa meretur,
Et supra coelos ingentia flumina dantur,
Ac dominatnr aqua glomeratis fontibus alma,
138 lynibus »thereis cwlesti sede locatis.
Unda beata nimis, meruit quz tecta polorum,
Celsa favore Dei, jussu suspensa Tonantis.
Limitibus contenta suis elementa morantur,
Nec flammas restinguit aqua, glaciemve tepo-
[rat
A
155
110
VARIUE LECTIONES.
494. Vat., primum lur cardo pudoris. Sirmondianua
co.lex. et Vict., candorque pudoris. In Viet. primum,
Lux honor; posiea, Luv opus.
436. Vat., Lux cui medi est, luz qua dat tempora
mansis. Vict., Lux evi, mediis dat lux quoque tempora
mets.
427. Vat., Et bene constituat mundi primordia lucem.
4 8. Ediu. mutabilis, Vat., maculabilisg.
129, 150. Vat., Quem non obscuraut, quecunque
obscura geruntur. E duobus versibus (it unos.
451. Sirm, principium. Vat., Vict., initium.
132. Sic Vat, iu editis, Qua mundo vita premissa
est principe luce.
455. Vat., totum pretexit opus.
454. Vict., iter lunamque coruscam.,
456. Vat., de celo conversa meretur.
157. Vict., ac supra.
138. Vat., dominatum. Vict., domin ntur aqua glo
mieratis fontibus alma.
139. Viet., etheriis. αι. celesti a sede.
110. Vat., que texta pilorum, supra polorum. Vict.,
Unde beata.
441. Vict., Celsa Dei, fabor, etc.
119. Vat., suis elementa ferantur.
145. Vat., Nec. flammas restringit aqua glaciemqu:
reponit.
B
NOT E.
accipere. Weitzius legit lux est primordia mundi :
quod fortasse mendum est, nam citeri habent luz et.
124. Rivinus conjicit, candorque prioris Lux cvi :
mae iis dat lux quoque tempora metis. Lux honor agri-
colis.
427. Hoc fere est quod ait Panlinus poem. ult., Cos-
:50on ab ornatu, mundum de lumine dixit, ex Plinio
lib. n, cap. 4, Quem χόσμον Greci nomine ornamenti
appellavere, eun nos a per(ecta absolutaque elegantia
mundum.
198. Praferenda omnino est scriptura codicis Vat.
s:uaculabilis, quam seusus exigit, licet ea vox deside-
retur in Lexivis Forcellim et aliorum.
129. Fortasse etiam a manu Dracontii est lectio
codicis Vat., ubi ex duobus versibus fit unus ; posset
etiam legi Quem non obscurant, quecunque obscura
eruntur, Nec celantur ei quacunque ex parte tenebra.
erum lectio vulgata recto stat pede. Sententiam
hanc ipsam multi exponunt, Basilius hotin. 2 Hexaem.,
Macarius hom. 16, Cyprianus, Clemens Alexaudri-
»»us, lsidorus Pelusiota, Minucius Felix, Justinus
Martyr. alii. Vide comment. ad Prudentium hymno 2
Cath., vers. 105, speculator astut desuper.
430. Riviuus suspicatur Nec celantur. eum. Nihil
gutes : nam celo cum dativo person: apud bonos au-
etores invenitur, Nepotem, Ovidium, Mirtium, Pau-
linum : quanquam apud Ovidium et llirtium nonnulli
accusativum reponunt.
431. Hetineo ínitium, prima producta, quia tres
breves concurrunt, quod a poelis probisiu similibus
verbis fieri solet. Dracontius iterum lib. 1!, vers. 516,
INec fuit initium nasci. Deus lucis origo dieitur ab eo-
dem Draconiio lib. 1, vers. 1. Vide ibi notanda.
1273. Rivinus melius putat (Qua mundo viia prom'ssa
est. W.iizius cum Parisiensi S. Victoris codice legit
Qua mundo vita praemissa est. Teneo. scripturam co-
dicis Vaticani. In quanta producitur u'tima ob sp di-
ctionis sequentis, cojus rei ignoratio fortasse muta.
tionem invezit.
435. Prudentius hymn. Cathem. 5, vcre. 151, Lu-
cem, qua lribuis nil pretiosius, Lucem qua τι ἴφια
promia cerninus.
156. Rovinus conjicit. conrexa (.etur, quod com-
probari posset seriptura Vat. vers. 252, Vidit quinta
dies, Colli convexa hoc loco. sunt totum. ccelum ; me-
retur idem est ac consequitur, obtinet, ut. meruit vers.
440 et 150. Mar. Victor, lib. t Gen., vers. 50, Ex-
celsi convexa poli, terreque jacentes Pars. prima est
oreris. Quid autem proprie sint convexa coeli, expli-
cat Isidorus lib. i Orig., eap. 39, quocum lexicogra-
phi sunt conferendi ; nam diversze sunt scriptorum
inter se opiniones de ea voce.
137. Rivinus legit ac pro ac, hoc est hac die. Ne-
tanda est vis verbi dantur, quod potest significare
existunl ; sed proprie hic accipi debet pro locantur a
Deo. Aquas supra caos esse, Moyses diserte affir-
mt, ac multis aliis iu locis s»era Litterze confirmant.
Negant autem nonnulli veras esse aquas, idqueaut de
angelis, aut de caelo crystallino interpretantur, aut
aquas pluvias intelligunt. Aperte hujusmodi opinio-
nes sacr: Seriptarz repugnant, et a SS. Patribus et
interpretibus catholicis unanimi consensu rcfelluntur.
Vide not. ad vers. 95.
138. Rivinus confidenter legit ITac donantur aque
glomeratis fontibus alme, scilicet hac die. Sed nou
persuadet, ac vix admittam Π ας dominantur aque, vel
Hac dominatur aqua: nam dominatur videtur innuere
rationem jam allatam vers. 25, quod aqua flammas
cali temperat.
139. Sermo est de igne elementari. ἢ λίπα. recte
Weitzium castigat, quod in indice hos ignes zethereos
D de stellis explicuerit : nam stelle tertia die ereatz
sunt, ut postea narratur,
440. Fabricius cum prima Dracontii editione, srmde;
Weitzius restituit unda.
141. Weitzius cum M. Wolff. Sebero correxit Celsa
Dei fabri jussu suspensa tonantis, ut suspensa referatur
ad unda, et post tonantis punctum sit, non comma :
quz correctio Rivino non displicet. Barthiuslib. xxut
Aivers., cap. 19, non dubitat quin legendum sit Dei
[abre jussu, id est artificiose. Sed unice verum est
quod ex mss. codicibus constat, Celsa favore Dei, jussu,
etc. Szepe favor mutatur in fabor, el universim v in
b in veteribus monumentis.
145. Rivinus vult parenthesi concludi hac verba
( Nec flammas restinguit aqua, glaciemve teporat Flam-
meus ignis aqua) ; servant, Ohservat Rivinus inusitate
C
-———M P — --— 5
019
DA ACONTiI CARMINA.
700
Flammeus ignis aqu:e. Servant sub legeteno- A 150 ps» dies terram meruit de fluctibus actam.
[rem
Incorrupta suum, non ímpugnata vicissim :
Nec discreta quidem, sed nec permixta moran-
(tur.
139 Tertia cxruleum ponti lux edidit :equor,
Fiuctibus immensis pelagi freta glauca lique-
[scunt,
Et mare navigerum quatitur spumantibus undis.
Eruitur tellus vasto demersa profundo,
Et solidante globo gravior per inane pependit,
140 Axe ferente solum, sunt pro radicibus
(unda:
Quam molles portant, ceu fundamenta, liquores,
Arida materies rapitur de corde fluenti
Nondum mater liumus, cujus pars solvit are-
[nas,
155
VARIE LECTIONES.
444. Vict., ignis: aque servant. Vat., aqua servat.
146. Vat., nec discreta, Editi, non discreta.
448, Vat., glauca reponunt ; ad marg., liquescunt.
149. [n' Vat. bic versus. Et mare deest hoc loco, et
iuseritur post vers. 162, Cingitur, et colles.
150. Editi, auctam. Vat., actam.
451. Vat., tellus. Sirm., Vict., (erra. Vict., terra D
NUTAE.
poni feporat pro calefacit ; quo tamen verbo usus sit
Piinius lib, xxxvi. cap. 26, qui dixit teporatus. [ἢ te-
poratus verba Pliuii protulit Forcellinus, sed verbum
psum (eporo penitus omisit. Reponit in Vat. non est
contemnendum pro aufert, deponit, aut efficit, ut aqua
d 'ponat glaciem. Rursus in eodem cod. Vat. vers. 148,
teponunt,
144. Male We'tzi: s cum veteribus editionibus iu-
terpungit ignis : aque, vel :gn's. Aque ; nam aque
referiur ad glaciem. Virgilius eodem sensu vocabulo
tenor usus est Georg. lib. t, v«rs. ^56 : Non alios
prima crescentis origine mundi llluzisse dies, aliunve
habuisse tenorem | Crediderim. Arnohins dixil tenor
rerum, Petronius tenor sensuum, Guntherus lenor veli,
belli, legum. Commodianus earm. 80, Vertitur interea
celum tenore mutato. Alia dabunt l«xicographi.
injusto demersa.
452. Vat., Et solidunte globo gravior per mane pe-
pendit.
455. ]ta Vat. In aliis ed tis, Sustentant. solidam
fluidis radicibus unda.
154. Vat., portat seu fundamenta.
156. Editi, arenam, Vat., arenas.
operiebant terram, quibus in locum suum cofgrega-
tis, illa apparuit. Ambrosius ad diem 3: Telluris in-
gens Conditor, Mundi solum qui detegens, Pulsis aquae
molestiis, Terram dedisti immobilem.
151. ftiv nus refingit Eluitur terra infuso demersa
profundo. Scriptura nostra vera est.
152. Teriutlianus de Judic., Et solidam verbo potuit
suspendere terram. ltivinus solidante globo expouit so-
lidato globo, ut (una minuente, anno vertente, et simi -
lia dicuntur, Nihil prohibet quin intelligas globo so-
lidante ipsam terram, aut legas, si mavis, Εἰ solidata
globo. Inane pro spatio inani elegantia est veterum a
Christianis adoptata. Mar. Victor, lih, 1 Genes.,
vers. 86: Cum Deus, impulsis re'iqui jam gurgitis un-
dis, Aeriis magnum spatiis patefecit inane. Vide Bar-
thium lib. xxxv Advers., cap. 16, qui etiam Dracon-
145. Rivinus legit licet pro non, Utaque lectio C tium cum pluribus :liis laudat.
rectum seusum habet : nam pariim sese vicissim im-
pugnant elementa, partim non impugiuant,
£40. Paulinus poem. ultii., Nexuit hec diversa
Ifet, discretaque junxit, Junctaque discrevit, quee nunc
divisa coharent. Mar. Victor in profat. ad Genes.,
Co:traria nempe, Que pu'at humana solers ignavia
mentis, Dum certant, pius pac's habeat. S c Fabricius.
Alii solum h:ec : Contraria. quedam. Si certent, plus
pacis habent. Adeo variant poetarum Christianorum
editiones, De hac discordia et concordia elemento-
rati iterum Dracontius Eleg. vers. 59, Sic elementa
po'ens contra:sia miscuit auctor, Humida cum siccis,
ἴση δα cum gelidis. Vide Isidorum de Natura rerum,
cap. 41, ut innumeros alios profanos et ecclesia-ticos
scriptores omittam.
147. /Equor ponti non est Liutologia: nam proprie
equor nono est potus, sed zequalitas. Ceruleum vero
& colore dicitur, unde cerula pro mari, Vide Wop-
kensium ad vers, 122 lib. 1 Sedulii, ubi observat ex
fertilitate s:epe poetas jungere mare, pelagus, equor,
marmor, etc.
148. Posset ex codice Vat. conjici freta. glauca τὸ-
ponit, nempe tertia d:es Valerius Flaccus, 'ib. 1, vers.
632, Ic ait, et pontum pater, et turbata. reponit. Lit-
tora, depellitque notos. Sic ponere freta apud Moratiuin
lib. 1, od. δ. Sed probum est liquescunt : sic iuare
dicitur campi líquentes.
149. Mare navigerum Lucreti. est ib. 1, vers. 3.
Ambros:us, 5 llexaem., cap. 5 : Etsi pulchra sit. spe-
cies hujus elementi, vel cum surgentib «s albescit cumu-
lis ac verticibus undarum, el cautes nivea rorant asper-
gine ; vel cum aequore crispanti clementioribus auris, et
b'ando sereue iranquillitatis purpurascentem. pree[ert
colorem, etc.
150. Rivinus legit Jpse dies terram cernit de flucii-
bus. actam, ut vers, 136, cónveza tuetur. Wetine me:
ruit, ut ibi meretur. Actam melius est quam auctam :
uam mox tellus demersa dicitur et eru/a. Aquie enim
155. Amplector lectionem codicis Vat., qux venu-
$tà est: quasi terra axe suo teneatur. Vel lege Sus-
tentata s.[o ; stant. pro. radicibus unde. Hilarius Ge-
nes. vers. 49, Ác semet defixa, salo viandata, resedit.
Pisides in Hexaemero, quod notat Weitzius, Funda-
men undas tu rotundasti soli, Variabili at fulcro gra-
vatum suHin:s. Alii mare terra altiusdicunt, quod cum
p ilesophis εἰ astrologis rejic.endum docet Pererius
ad Genes. cap. t, vers. 9.
154. Psalm. cxxxv, vers. 6, Qui firmavit terram su-
per aquas.
153. Bartliius, lib. xx1 Advers., cap. 8, materiem
exponit elementuin terris. Mar. Victor, lib. 1 Genes.
vers. 88, Arida tunc primum mundi pars ima retectam
Ustendit faciem. Isidorus, lib. xiv Oriz., cap. 1: Pro-
prie autem terra ad distinctionem aqxe arida nuncupa-
lur ; sicut Scriptura ait, (uod vocaverit. Deus terram
AtiDAM, Naturalis enim proprietas siccitus est terra.
p Mre dicitur cor fluens, vel ctiam. iutelligitu£ cor
uenti, sive aquarum, ut viscera terre, et sol ex phy-
sicorum sententia cor celi apud Macrobium lib. 1 in
Somn. Scip., cap. 20. Rivinus suspicatur Arida ma-
ter iis, scilicet liquoribus, quod vix sensum aliquem
cominodum liabere potest.
156. Terra mater est comraunis, sed nondum ma-
ter erat cum rapta sive extracta est de corde fluent.
Plinius, lib. i1, cap. 65: Sequitur terra, cui uni reruns
naturg pariium, eximia propter merita, cognomen indi-
dimus materna venerationis..... (Qum coacta generat ?
quc sponte fundit? quos odores, saporesque? quos suc-
cos? qua bona fide creditum reddit? que nostri causa
alit? Vide qux: notat. Balthasar Corderius ad cap. 1
Job. vers, 21, Nudus egressus sum de utero matris
mec. ln codice Vaticano legitur arenas, u! alibi etiain
dixit Dracontius. Negarunt aliqui in plurali num. are-
nas iuveniri ; sed exs'ant exempla in Virgilio, Ovi-
dio, lloratio, Valerio Flaceo, Suetonio et aliis.
ἼΟΙ
get,
Et cautes stat montis apex, pars flumina mer-
[git,
1441 Planitie pars tensa jacet, pars littora cur-
[vat,
P.rs datur in tumulos, pars aspera rupibus
[horret,
ἴῃ scopulos pars certa riget, pars v.lle pro-
|(unda
Cingitur, et colles tumidi jura celsa supiuant,
160
CARMEN DE DEO. LIB. I.
la glebas pars membra ligat, pars saxea tur- A
702
Atque humiles campos spatiis :equalibus aptant.
Pars data dulcilluis undantis fontibus agri.
Promitur hcrba virens, it surculus omnis in
.auras,
Et semper vestita comis frondescit oliva.
Ümnia pora virens profert, nec partur:t ar-
[hor,
149 Lingue laurus honos solvit donanda
[poetis.
Torta per obliquos it vitis ip erbe corymbos,
170 Verberat et palmes ramos fluitante llàzello ;
165
VARIE LECTIONES.
151. Vat., [n glebam pars membra ligat, pars saxa
tumescunt, Nict., pars saxea tangit.
458. lta. Vat. iu Sirm., Cautibus exstat montis, etc.
In Vici, Cautibus exstat. montis apez, pars [lumina B
j*ngit.
159. Vat., pars litorat curvat.
160. Vai., rupibus πατεῖ.
161, 162. Vat. ita. Sirm., Vict., Pars riget inculta,
residet pars valle profunda , Et colles tumidi cumulis
juga celsa supinant. Viet. distinguit riget, inculta resi -
del. lost vers . 162, Cingitur, in Vat. ponitur vers.
149, Et mare navigerum. .
163. Vat., aqualibus aptat.
16$. Vat., undantes fontibus.
165. Sic Sirm. In Vict. et pro it. Vat., Herba vi-
rens prodest ferculus omnis in auras.
167. Vat., nec parturit, V.diti, non parturit.
163. Vat., linque laurus.
169. Vict., tetra per. V.:t., obliquos sit vitis,
170. Vat... ita. Sirm. , Verberat et palme calamos
f'uitante flagello. Sic Vict., sed non ante pro fluitante.
NOTAE.
457. Confer Ovidium lib. 1 Met., vers. 45 seq. Ri-
vinus advertit male antea legi saxea tangit, vel tinget
pro (urget, et suspicatur saxea jungit, οἱ vers. seq.
pars fIumina tangit.
158. Ex Vat. recte scribes Et cautestat montis ap x.
Rivinus malebat Cautibus exstat. apex moulis, quain
Coautibus exstat montis apex, Prudentius quoque dixit
apicem montis Cath. 7, vers. 156.
404. Rivinus restitucbat Purs riget incultu, residet.
et quia idem Dracontius vers. 574 ait, Quod spicat
messis , quod ramis parturit arbor. Verum ille versus
jam loquitur de fruetu. atborum , postquam Adam
ejectus est de paradiso, et Dracontius teuere videtur
facilius fructus in paradiso prodiisse quam extra
post peccatum Ad:ini. Mar. Victor, lib. n de Adamo
et Eva e piradiso ejectis, vers. ὃ : Mirabile quali Ore
rudes stupeant tam barbararura coloni, Que non frugi-
fera , distinctaque arbore veruant, Sic Fabricius. In
Jta in Erratis. Lectio codicis S. Victoris cum inter- (ΟΣ editione Parisiens. 1560, Miserabile, quali .... Que
punctione Pars riget, inculla residet, ut vallis inculta
dicatur, minus est probabilis quam Sirmondi scri-
ptura. Sed utraque melior est lectio eodicis Vaticani.
Fiigere in scopulos , ut Tibullns dixit lib. iv, carm. 4,
vers. 156, Sed durata riget densam in glaciemque , ni-
emque, scilicet aqua.
4.9. Post hunc versum in Vat. legitur versus 148,
Kt mare navigerum. Neque omnino alienus est hic
locus , duimmodo legatur postea aptat , non aptant ;
ac sensus erit quod mare montibus illiditur, et spa-
tiis aequalibus camporum aptatur.
163. l"ostea v. 218, Cursibus aptavit, scilicet stellas.
464. Ündantis significat copiam et multitudinem,
quod multis exemplis probat Weitzius in Indice. Dul-
cifluus ad barbara rejectum est a Forcellino; sed
immerito , cum agnoscat a Dracontio usurpari, et
verbum auroresco solius Adelhelmi auctoritate inter
Latina collocaverit.
165. Ex lectione codicis Vatic. conjici possel et
flosculus. 1n prodest lego prodit; sed won displicet
scriptura Sirmondi. Rursus vers. 169, it vitis, ut hic
apud Sirimondum, it surculus.
460. Lib. 1, vers. 221. Et nunquam caritura co-
mis frondescit oliva. Plinius, lib. xvi, cap. 19, Aivbo-
rum aliis decidunt folia, alie sempiterna coma virent ;
et cap. 20, Harum generi non decidunt , olec, lauro,
polme , myrlo , cupresso , eic. Glycas lib. 1 Annal.,
die 5: Ex his que semper florent, quadam (arbores)
abjiciunt folia, qua dum ea perpetuo retinent. Abjiciunt
verbi graliu olea el pinus : nam tacite quasi ac latenter
folia pro aliis alia sic consequuntur, ut nunquam comis
suis denudari videantur.
167. Barihius explieabat profert : Moc est,
sine labore ; mon parturit ob eamdem ratio-
nem quia sine labore profert, et parturit laborem
et nisuin arguit. li.inus castigandum censel virens,
pro semine parturit arbor, ex G« nes. 1, vers. 11 οἱ 12,
non (rugifero distincla. stipite vernant , quod ex fide
m-s$. est. Vel etiam Dracontius loquitur de primo
die quo illico prodierunt fructus ex Gen. r', 4 seq. :
In die quo fecit Dominus celum et terram , et omne
sirgultum agri antequam oriretur in terra , omnemque
heibam regionis priusquam. germinaret. Quod si reti-
nere velis parturit , leviori mutatione possis profert ,
vel parturit arbor. Meyses at : Lignum pomiferum
faciens fructum juxia genus sunm, cujus semen in se-
melipso sil super terram. S. Augustinus lib. v, cap. 4,
de Genes. ad litt., ita. id explicat : Causaliter ergo
tunc dictum est produxisse terram. herbam et lignum,
id est producendi accepisse virtutem. Dracontius cum
plerisque Patribus et interpretibus asserit reipsa her-
bas, et arbores, maturosque fructus, tertia die fuisse
producta. Pomum de omni genere fructuum qui ex
arboribus proveniunt dicitur. Pr:estaret hos versus
'ransjicere , et prius legere Omnia poma, et deinde
Et semper vestita , aut etiam rejicere hunc versum
post Lingue laurus honos.
168. Conjectura probabilis est legendum Lingue
laurus honos surgit, donanda poetis , quia clarior est
senteutia et similibus verbis in. productione aliarum
rerum enarranda utitur Dracontius. In scriptura li-
hri veteris solvit donanda, intelligitur donanda esse
in accusativo, Poetr lauro coronabantur. [loratius
lib. ἢν, od. 2 , de Pindaro: Laurea donandus. Apolli-
nari. Quod autem Cicero dixit et approbavit lib. i
Offic. , cap. 22, Cedani arma toge , concedat laurea
lingue , iutelligebat de laurea quam triumphantes
gestabant : quo respexit Plinius l.b. vii, cap. 50, de
eodein Cicerone loquens : Salve primus 1n toga trium-
plum, lingueque lauream merite; quod alii explicant
principatum eloqueniie merite.
169. livi.us pro tetra coriexit lata , sed agnovit
melins esse torta.
179. Christianus Daumius pro non ante. in veteri
100
[campos,
Munera l:etitie spondens pendentibus uvis,
Fructibus et variis redolent florentia rura.
Una parens tellus non uuum fundit odorem,
Sed quot sunt herba, tot permiscentur odores.
India ttc primum geueraus pigmenta per her-
[bas
115
DRACONTII CARMINA.
143 Vinea pampineos subarundinat ebria A
104
14/& Eduxit sub sole novo, rudibusque race-
[mis.
Est locus in terra diffundens quatuor amnes,
Floribus ambrosiis gemma!o cespite pictus,
480 Plenus odoriferis nunquam m rcentibus her-
[bis,
Hortus in orbe Dei cunctis felicior hortis.
VARLE LECTIONES.
471. Vat, pampineos sub arundine tenebra campos.
112. Vai., munera lecise spondeus. Ad marg., nu-
mera ro niunera,
475. Codex Azagrensis, fructibus ez variis.
174. Vat., unum fudit odorem.
175. Vat., Si quod sunt herbe tot permiscentur ho-
nores.
176. Vat., India mundus. erat geminons. pigmexta
per herbas.
171. Vat., producunt sub.
478. Ed ti, interea, Vat., in terra.
179. Vat., ambrosus geminato cespite. Vict., ambro-
siis geminato cespite.
481. Vat., cunctis feliciter oris.
NOTE.
bus editionibus scripserat motante , Rivinus nutante, B lis Pauli, sed pro aliqua bibliotheca exarati illi sunt,
codices mss. habent. fluitante. Scd. nemo hacteuus
advertit errorem et palnue calamos; nam sine ulla
dubitatione legendum est et palmes, ut exstat in Vat.
lib. n, vers. 290, iterum Palmite gemmato , etc. si-
dorus lib. xvin Orig., cap. 5 : Summitates vitium, et
fruticum flagella nuncupantur, eo : uod flutu agitentur.
Palmes vitis materia mollis, qui per novella brachia
emissus fructum a[fert..... Corymbi sunt annuli qui pro-
tima queque ligant et compr.hendunt, ne longius laxati
palmites ventorum [flatibus dissipen'ur. Melius etiam est
ramos quam calamos : nam palmes ipse est rans
vitis, et intelligi potest de rawis arborum quibus vitis
inneetitur. Neque absurdum esset rescribere auras
pro ramos aut calamos.
471. Inter barbara reposuit Forcellinus subarun-
dinare, et explicat arundine fulcire : allegatque Dra-
contium. In co:lice Vat. deprovatus est hic locus,
neque aliorum scriptura plane mihi probatur. Augu-
ΓΆΡ Vinea pampineas sub arundine porrigit umbras.
Virgilius, eclog. 7, vers. 58, Liber" pampineas invidit
collibus wnbras. Et τι Georg., vers. 410, Bis vitibus
tngruit umbra, ex pampiuis scilicet. Ebria vinea elegans
metaphora dicitur a Weitzio pro plena : sed poterit
dici ebria ab effectu.
172, Vinum vocat LEetit:e munera, ut Bacchus a
Virgilio dicitur ketitie dator. Juvencus, lib. 17 vers.
455, Cernis (αἰ jam defecisse liquorem ? Obvia suut
quie multa congerit Weitzius de lztit a ex vini haustu.
474. Fundere pro producere copiose et abundanter
&zpe occurrit. Odor bic sumitur pro specie, seu re
ipsa ex qua bonus edor emanat. lloratius , lib. t,
epist. 1, in fine : Deferar in vicum vendentem thus et
odores. Tertullianus de Jud., Dulcores, potus varios,
pingues ei odores. Mitto alios. Hic jam tellus parens
dicitur, qux» vers. 156 nondum mater dicta est.
173. Mar. Vietor., lib. 1 Gen., vers. 246, Unum ex
diverso nectar permiscet odore. .
ut legenti liquido patet, et ab xtate Damasi longis-
sime distant, ut duo alia carmina, qux eidem Damaso
Levisius aftingit. Leyserus in Hist. Poet. med. xv. ad
seculum v observat Dracontium paradisum in India
quzsivisse, quod , inquit, iis opponi potest qui banc
senientiam nimis habent paradoxam. Verum hanc
ipsam sententiam amplexus est Malvenda, qni de
paradiso diligentissime *cripsit; eique favent Hiero-
nymus, Álcimus Avitus, Arastasius Nicznus, et Mo-
ses Bar-Cepha. Anctor Qu:xstionum δὰ Antiochum,
qux sub S. Athanasii nomine edit:e sunt, quxmst. 47
hane rationem addit : Quod hujus rei gratia omnia
aromata suavissimi odoris circa orientalioóra loca, ses
[ndic fines proveniunt, utpote qua sint vicina paradiso.
177. Rivinus suspicatur sub so/e novo mendum es e,
ac legendum Eduxit fulgore novo ; nondum enim sol
erat conditus. Sed ego opinor l'racoutium sub sole
novo dixisse per prolepsin , ut oricntem explicaret.
Sic Avitus, lib. 1 de luitio mundi, vers. 196 : Est
locus Eoo mundi servatus in axe Secretis, natura, tuis,
ubi soli«ab ortu Vicinos nascens «urora repercutit Indos.
Si correctio aliqua sit a/hihenda , pr:feram sub vere
novo. Vide vers. 197 et 250, Ostentat sub vere novo.
Conj ciebam melius sub flore novo. ludes racemi sunt
fructus novi cujuslibet arboris, similes r»cemis uva-
rum ; ac fortasse Dracontius racemos accipit pro gra-
nis et fructu cujus'ibet lierbsie ex qua unguenta ct
pizmenta. proveniunt. Nounull: arbores aromatic
fructum seu semen botruosumn habent , ut amomum,
de quo Plinius lib. xn, cap. 15; Dioscorides lib. »,
cap. 14; et Isidorus lib. xvii Orig., cap. 8, uhi scri-
hitur botrosum semen. Etsi avem Harduinus in Plinio
legat frutice myrtuoso, non botruoso, sententia tamen
eadem ex Plinio colligitur, qui ait : Amomi sva im
usu est, Indica vite labrusca.
118. Conjectura est Rivini, legendum ἐπ terra pro
int rea, quas nostro codice confirmatur.
179. Rivinus ait quosdam legisse gemmato vertice
176. Pigmenta quie sint, ex versibus qui Isidoro D pictus. Mar. Victor, lib. 1, Genes. , vers. 255 : Hie
tribuuntur tanquam ejus bibliothecze inseripti, colli-
gir: nam in titulo Pigmentarii recenset auctor
Cinnamomum, myrrham, folium, casiamque nitentem,
Balsama, thus, calamum, GCoryciumque crocum. Mi ver-
815 *ub S. Isidori nomlne editi jom pridem fuerunt a
Muratorio, et maxima ex parie multo ante Murato-
rium a Joanne Tamayo de Salazar. iu Martyr. Hisp.,
postea à Florezio auciiores in llispania sacr. recusi
sunt, et post Florezium in editione Matritensi operum
8. Isidori anno 1778, tom. ll, pag. 67, append. In prole-
goin. ad Pradentium num. 212, aliquantulum dubitavi
an vere Isidorus auclor esset horum versuuin. Nuper
Eugenius de Levis, tom. 1 Anecdot., pag. 48, primos
gex versuspro ineditis vulgavit tanquam a S. Damaso
inepistolas 1" »uli conscriptos, Sed non pro solis episto-
[rauites solvunt calamos animata vigore Muneris am-
brosii spirantia cinmama odores. lia Fabricius ; alii,
Queque arida tegmine sicco, Jam fragiles solvunt cala-
mos , animata vigore, Muneris ambrosii spirantia cin-
nama fundunt. Pingere terram floribus pro ornare,
variare, distinguere invenies apud L'cretium, Vir-
gilium et optimos quosque auctores. Vide Gifanium
Ind. Lucr. Cespes dicitur gemmatus, quia flores ipsi
sunt tanquam geimm:e. Lucreiius, lib. i, vers. 519,
Invitant herbe gemmantes rore recenti ; Manilius lib. v,
vers. 256, Ille colit nitidis qemmantem floribus hortum.
180. Putat Rivinus respexisse Dracontium ad Gen.
xxvii, 27, Ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, cui
benedixit Dominus. ..
181. Rivinus legit /lortus ab ore Dei. Conjiciat
705
a' t.
Illic floret humus semper sub. vere pelenni,
Arboreis binc inde comis vesiitur ameeue,
Frondibus intextis ramorum murus opacus
Stringitur, atque omni pendent ez arbore fru-
[ctus ,
Et passim per prata jacent : non solis anheli
Flammatur radiis , quatitur nec flatibus u'lis,
Nec conjuratis furit illic turbo procellis.
Non glacies districta domat , non grandinis ictus
Verberat, aut gelidis canescunt prata pruinis.
185
190
CARMEN DE DEO. LIB. 1.
1/45 Fructus inest anni, cum t mpora nesciat A
706
Sunt ibi sed placidi flatus, quos raollior aura
146 Edidit exsurgens nitidis de fontibus horti.
Arboribus movet illa comas , de flamine molli
Frondibus impulsis, immobilis umbra vagatur;
Fluctuat omne nemus, et nutant pendula poma.
Ver ibi perpetnum communes temperat auras,
Ne lzd:t flores, et ut omnia poina coquantur.
Non apibus labor est ceri- formare cicutas :
147 Nectaris etherei sudant ex arbore mella,
Et pendent foliis jam pocula blanda futura,
Peudet et optatze vivax medicina salutis :
Cietera depingit variis naura figuris.
195
200
VARI LECTIONES.
482. Vict., f. in annos est, cum.
184. Vat., Arboreus hinc inde chorus vestitura» ene.
Editi, Arboreis hinc inde comis vestitur amanis.
185. Viet., f. intortis r. ln Vat. desideratur hic yer-
$us Frondibus.
486. Vict., arbore poma.
187. Vict., non fructus anhelis. Sirm., non solis an-
helis. Vat., non solis an^eli.
188. Vat., flatiius illic.
190. Editi, domat, non. Vat., nec.
192. Azagr., Vict, sed placidi fructus. Sirin., sed
placiti fructus. Vat., sed placidi flutus.
195. Vict., addidit exsurgens.
194. Sirm. distinguit comas de flamine molli, Fron-
dibus impulss im:iobilis ας v.
496. Sirm. ita. In Vat., F. omnis honos, et mutat
p. p. In Vict., F. ἰδ onus omne, εἰ nutant p. p.
198. Vat., n. l. frondes et,
202. Vat., pendet exoylatee v.
2U5. Vict , v. pictura f. Vat., Litora dependent so-
lers pictura figurus.
NOTE.
aliquis ín orbe datus, quia non consitus, vel Hortus in
ora Eden, vel Hortus Eden, orbis cunctis. Lectio co-
dicum comprobatur ex [soiz Lt, 5, Ponet desertum ejus
quasi delicias, et solitudinem ejus quasi hortum Domini,
id est paradisun.
181. Rivinus pro amanis conjiciebat amene , quod
noster codex exhibet. Vestiri cumis de arboribus me-
taphora usitata : sic vers. 166 : Et semper vestita co-
wis frondescit oliva: sic terra gramine vestiri dici-
tur, aves peunis.
186. Hivinus melius putat fructus quam poma, quia
illud latius patet. Dracontius v. 167, 196 et 198, po-
zu: de quolibet fructu arboris divere videtur ; ac
sane vix cerla, et clara distinctio poterit inveni. i.
189. Cl;udianus de πη Consul, Honorii v. 98, Et
conjurati veniunt ad classica veuti, et de Bello Getic,
v. 49, Aut conjuratum querimur splendere sereuum.
190. Fabricius mendose edidit grandinis ictu, quod
expressit etiam Weitzius. In prima editione jam lege-
batur ictus, quod restituit Sirmondus. Listricta pro-
prie est valde stricia: sed aliud listet ; dicitur eniin
glacies districia, ut ensis districtus, vel potius desiri-
€:u$, quia scilicet glacies etiam secat. Virgilius, eclog.
10, v. 49. Ah ! libi nt teneras glacies secet aspera plantas.
191. Grandinem verberare pervulgata metaphora
est. Vide notam Broukusii ad Tibull. l. 1, el. 2, v. 7,
Te verberet imber. Weitzius elegantissimam trausia-
tionem vocat canescunt prata pruinis. Avitus l, 1, v.
925, Vel densaute gelu canescunt arva pruinis. Coutra
canities 3b Horatio et Prudentio ita exprimitur , ut
six capitis dicatur. Rivinus animadvertit inale al os
legere calescunt, vel calvescunt pro canescun:. Quinam
hi sint, nou. novi: nam in Wei:ziu calescunt men-
dum est, cum in Indice canescunt clare legat.
193. Vera est szriptura placidi [lutws. Nam de fru-
ctibus diclum jam supra est, et hoc loco de aura sua-
vi et. placidis flatibus sermo instituitur. contra. pro-
cellas, glaciem, grandinem, gelu. Ktsi auteni) vers.
188 dixerit, hortum non quali flatibus ullis , tamen
hoc intelligendum est de vehementibus flatibus, ut
innuit verbum quatitur, et ex vers, seq. Nec conju-
ratis colligitur.
194. De s:epe superÜüuum est, et multi jam monue-
ruut. In Pervigilio Veneris De favoni spiritu, Non
placet interpunetio Sirmondi, neque antiquiorum edi-
ν΄
tionum. Nam de flamine molli Frondibus impulsis est
veluti ratio, cur iimobilis umbra vagetur, ut nunc
ad vers. seq. explicabo.
195. Umbra est immobilis. quia in nemore semper
est umbra: vagatur vero, quia frondes arborum mo-
venitur. Fortasse scripsit Draeontius impulsis , et mo-
bilis umbra vagatur.
196. Scriptura codic s S. Victoris Fluctuat hic onus
omne, et facit, ut suspicer, primigeniam esse lectio-
nem codicis Vat. Fluctuat omnis honos, et. Siquidem
fi uctus honor est arboris.
191. Boetius carm. 2 lih. 1, Quis veris placidas tem-
peret horas Ut terras roseis floribus ornet. Forta:se in-
nuit Dracontius, mundum vere primo conditum fuisse,
qu d clarius v. 250 asserit. Alii autumno mundum
creatum doceut, €t multis rationi"us confirmant.
198. Non displicet frondes in Vat. Sed flores scili-
cet arborum melius videtur. Rivinus currigit Ne la-
dant, hoc est aurz,, quod in Indice videtur sznovisse
Weitzius. Scriptura codicum -ustineri p«test, nempe
Ver temperat, ne (edat, quod perinde est, ac Ut ille-
$08 servet flore:. l'oa seu. fructus coqui. di untur,
duin maturescunt, Vide Plin. |. xv, c. 24, Senec.
Tiag., Var.onem, Virgilium, Martialem.
199. Weitzius cicutus exponi! cellas apium, seu
Cannas, ac quasi fistulas, quibus mel continetur.
Haud equidem repugno. Sed videndum an ex Isidoro
D 1. xvin Orig., cap. 7, nuin. 61, alia. interpretatio erui
possit : Cicuta, ait, est, quod est inter cannarum nodos,
dicta, quod laieat, Im Indicis stagwis na»ci arundines,
calamique dicuntur , ex quorum rudicibus expressum
suavissimum succum bibunt, unde et Varro ait : Indica
non magnum in arbore crescit. arundo, lius et lentia
premitur radicibus humor, Dulcia cui nequeant succo
concedere mella. Primus horum trium versuum cor-
ruptus est in editionibus Isidori, quas vidi. Lege /In-
dica non. magna nimis arbore crescit arundo. |n se-
cundo etiam melius leges illius e lentis.
202. Loquitur, ut puto, de ligno vit:e in medio pa-
radisi ex Gen. ii, 9, quanquam et de aliis foliis, ex
quibus medicina paratur, explicari valet. ——
205. Rivinus iu veteribus editionibus conjungebat
et legebat ita hos versus : Ceter. depingit varils natura
figuris, Aurora cum auarla dics emerserat undis, ut In
vers. 202 absolvatur tertia dies, et a vers. 205 inci-
107 DAACONTII CARMINA. 108
Auroram jam quarta dies pramiserat undis, Α Qua numero est crescente. brevis, sed plena
903 Et rutilante polo compresserat astra rubore. [minore.
Mox solis radiare globum jubet igne salutis : Flammeus ornatus coli per sidera fu!sit:
Flamma salutaris perfundit lumine mundum , — 215 1.4.9 Oflicia et stellis, numeros, et nomina j:s-
148 Cuncta salutifero rident elementa vapore, | (sit,
Cujus ab igne suo lunam jubet ire secun- Temi:0:a distribuit, loca contulit, ignibus -git,
[dam; Limitibus fixit, jubar induit, axe rotavit,
910 Nigra teuebrarum corrumpere tempora noctis, Cursibus aptavit, cceli regionibus addit.
Et trepidum proferre diem comitante quiete : Agminis innumeri nec flammea sidera caum
Candida semnigeris collustrat cornibus axes, 220 Destituunt quecunque die, sed luce premuntur
VARLE LECTIONES.
904. Vict., Aureree i. 4. d. permanserat u, ἴῃ Vot. 943. Ita Vat. In aliis, Qua numero δεῖ majore bre-
deest hic versus, sed locus vacuus relictus est. vis, et plena minore.
905. Vat., Et r. die c. ora r. ' 945. Sirm., officia stellis. Vict., Vat., ofcia et
407. Vict., salutari per(undt. stellis.
904. Vat, c. salutifera. B 218. Vat., curribus aptavit, Vict. distingnit addit
211. Vict., tepidam. Sirm., trepidam. Vat., trepi- Agminis innumeri, nc.
dum. Vict., minante q. 9230. Sic Vat. in Sirm., destituunt quocumoue die,
919. Vict., c. somuieris. Vat. , c. somnige unt collu- — sed. Vict., destituunt, quocunque dies et l.
sirans c.
NOTAE.
pat quar!a. Depingere pro ornare, variare, ut supra ΕἸ tepidam proferre diem minitante quiete. Sirm. et
v. 179 dictum. Vat. consentiunt, ac solum in tre,idum, ex. trepidum
904. Ex vers. sequent. colligitur, diversam fuisse — variant. Sed quid est dies trepidus ? dubius, opinor,
lectionem in codicibus antiquis ab ev.quze nunc ex-.— et incertus, quia nec verus d es, cum luna ipsa so-
stat: nam codex Vat. v. seq. habet compresserat ora, — lum sit solis imago. Trep dum hac significa'ione fau-
quod verius videtur, quam compresserat astra. Ex Vict, — dere notum est, ut in rebus trepidis, et aliis similibus
conjicere licet, legendum Aurore jam quarta dies pro- — locutionibus qux: not:e suut.
cesserat undis, Et rutilante die (vel polo) compresserat 919. Veteres fere dicebant somnifer non somn ger,
ora rubore. Etenim de astris postea occurrit mentio, — ut Ovidius, Plinius, Lucanus. Etsi autem exemplum
Dicitur autem Aurore quarta dies, wt prima dies lucis. — in antiquioribus non occurrat, tamen. improbandum
Poterit etiam leri Aurore jam quarta dies preemiserat — non est somniger in Dracontio, nisi malis sequi codi-
ortum, Et rutilante polo compresaerat ora rubore. Sed 4 cem Vict, Ex mendo codicis Vat. somnigeris colligitur.
dum elarius !umen non. affulget, Sirmondi scriptu- C 915, Weitzius plures. qui de Juna agunt scriptores
ram retineamus. DL laudat, ut solct; sed non explicat quid hoc lo o velit
905. Ambrosius hymn. ad diem 4, Qui lucidum cen-— Dracontius, ut observat Rivinus, qui ait, numero ma-
truin poli Candore ptngis igneo. jore et minore forte. intelligi. numerum misjorem et
906. Globus solis et lunze passim a poetis et non minorem dierum. Nos cum Vat. legiinus crescente vro
semel a Dracontio dicitur Mar., Victorlib. 1, Gen. v... majore. Plin, lib. xxxvi, cap. 9, sect. 65, Seleni-
97, [n flammas , iqnisque globum se cogere jussa est, — tis... imaginem lunc continens, redditque eam in dies
Solis prima dies. De igne salutari solis quo cuncta — singulos, crescentis, minventisque numeris. Certe luna
foventur vide v. 94 seq., et Elez. v. 81 seqq. primo die est. parva ct incipiens, die decimo quinto
907. Riviuus existimal hune versum esse Eugenii — e«t plena: sed iterum decrescit eolem udine usque
Toletíni, aut alius cujusvis, et, ut sit sensus, pro — ad extremum diem. Sed id non satis, aut ncn. bene
er(undi legit perfundit cum Sirmondo οἱ Weitzio ἰὰ explicatur Dracontii versu : nam luna. est major die
[wdtice. Αἱ Weitzius in textu etiam ediderat perfundit.— 15 quam die primo. Dicitur ergo luna brevis numero
Fabricius quidem habet perfvndi eum prima editione. — erescente, considerata diebus extremis, et comparata
Esse autem Eugenio antiquiorem huuc versum ex — ad diem decimum quintum, aut circiter.
codicibus Vict. et Vatic. satis colligitur. Neque. hu- 914. Prudentius Cath. liymn. 5, v. 145, Credas,
jsmodt repetitiones, quod s:zere dicendum est, a — sielligeram desuper aream Ornata.n geminis stare trio-
racontii stylo sunt alienze, scilicet ignis salutis, — nibus.
flamma sa!'uiaris, vapor salutifer. Perfundere lumine . 2915. Virgilius 1 Georg. 157, Navita tum stellis nu-
mundum pulchra metaphora , de qua Gifanius Ind. [y meros, et. nomina fecit. Rivinus pro jussit corrigit
Lucr. verlro fundo. Vict. non male, salutari. cessit, Melius est jussit. Statius lib. vii Thebaid.,
908. Salutifer dicunt Ovidius, Statius, Martial s, — vers. 52, Jus erit, aspiciam terras, pacemque jbebo
salutiger Ausonius, Prudentius. Trausla'io quoque ve-— Omnibus. "Tacitus iv Aural., cap. 72, Tributum iis
nus a est rident elementa, de qua idem Gifanius verbo — Drusus jusserat.
ridere. Rivinus suspicatur elementa tepore, Sed arpro- 917. Pr:xfert Rivinus jubare induit. Sed usitatius
pat vapore pro calore. Sape Dracontius, sxpe ali — est induere cum accusativo, et ut iu loca contulit in-
vaporem pro calore usurpant. telligitur stel/is, ita in jubar induit.
209. Rivinus conjicit Gujas ab igne suam : sed vix 218. Lib. ui, vers. 5, Nomina dans astris, οἱ stellas
locum habet hie suam. Aut quzrendum est aliud, — cursibus aptans, Rivinus conjcit auz t pro addit.
aut retinendum suo per pleonasmum non inusita:um, 219. Lib. m, vers. 4, Sideris innumeri numerts
Forte pio pro suo, ut v. 224, Qui fovet igne pio c&- — quem non latet omnis. Fabricius interpunctionem eli-
(um, mare, siderg, terras. tionis prim:ze Vict., secutus est, quam ante Sirunon-
210. Rivinus Inallet Nigra tenebrosg corrumpere — dum Seberus et Weitzius emendarunt,
tempora noctis. 990. Fabricius edidit Destituunt, quacunque dies c
211. Rivinus rejicit in Weitzlo minitante quiete, et — luce premuntur. Weitzius Destiuunt. quacunque. dit,
in Sirmondo comitante qui. te. Legit autem et distin- — sed luce premuntur. Teneo lectionem Va., ut que-
guit Et tepidam proferre diem : invitante quiete Candi- — cunque referatur ad sidera, nempe quavis sidera. Vide
da, etc. Fabricius edidit (et cum Fabricio Weitsius) — vers. 667.
109 CARMEN DE DEO. LIB. I. 710
Luminis immensi radiato vertice fusi.
Nec mirum, si clara l:tent sub sole,corusco
[rem,
150 Qui fovet igne pio ccelum, mare, sidera,
| erras,
Concepta virtute Dei, quem spliera polorum
Sustinet, et sentit dominum per cuncta tonan-
. . [tem,
Cujus ab imperio veniunt, quixcunque mini-
|strant,
225
Sidera, quo mundui monstrat mensura mino- 290
Omnia : jussus agit totum, sub lege laborat
Miles et ipse D.i, cum lunam, et sidera cuncta
Ostentat, sub vere novo, suh tempore prio,
Sub tirone die veterana in szecla paratus.
Vidit quinta dies anima'ia cuncta profundi.
151 In corpus solidantur aque, nervique !i-
[gzntur.
Musculus humor erat, fluctus dures(it in 0:5s8,
Atque oculi gemmantur aquis huino.e gelato :
Et quot suut fluctus, tot forsan in :quore pisces
Luseruut fluido per cxrula vasta nuatatu,
VAR! LECTIONES.
991. Vat., vertice fusi. Alii, v. phobi.
923. Vat., nec murum si.
9:3. Vat., s. que mundum.
995. Vat.. concepta v. Alii, conceptum v.
997. Vict., quecunque ministrant, Omnia : jussus
agit totum, sub lege laborant. Vat., Sirm., ministrat
Ümnia j. a.
2999. Vat., cun luna el sidera cuncto Ostcntans 8.
252. Editi, addit quinta. Vat., vidit g. Vict., inter-
pungit cuncta, profundi ]n corpus.
953. Vat., solidantur que n.
954. Vat., masculus linmor.
255. Vicl., o. geminantur a.
236. Vat., f. tot forsitan cquore. Vict., f. quot
forsan in eequore pisces Incedunt fluido.
257. Vat., notato; ad marg., natatu.
NOTJE.
921. Magis placet fusi quam phobi. Vertex radiatus
pro sole hic accipitur. Ennius apud Ciceronem unt
de Orat., cap. 40, Oculis postremum [numen sadiatum
rape. Solis verlicem, sive caput radiis ornatum νος
teres fiagebant, ut notum est, Clarius legam fusa,
»cilicet luce fusa vertice radiato lumi:sis immen-i.
Lib. m, vers. 1, Luminis cerni, lun& lux, lucis
origo.
935. Videtur rationem assignare cur lateant $ dera
sub sole. Sed quaenam est. liec. ratio? Aut si rario
nulla hic exhibetur prztter immensum lumen solis,
quid sibi vult, Quo mundum monstrat mensura mino-
rem? |n Vat. est que pro 440 : sed eadem remanet
difficultas. Legam igitur Sidera; quem mundo mon-
strat. Prudentius lib. 1 Syimm., vers. 514, de sole:
Et quod nemo negat mundo, caeloque minorem. Area
major enim, quam qui euni in illa. Si ita legere
velis, supra rescribes Non mirum, ant in nec intelli-
ges non, ut! apud Sedülium in praefat. ad Carm.
paschale, Quorum multiplices nec numerantur opes :
de qua significatione adverbii nec pro non vide ibi
Wopkensium. Quod sí retineatur lectio vulgata, in
mundum intellize terram solam, nou uuiversitatem
hanc rerum; nam mundum pro terra, et mortalibus
dixerunt etiam ethnici scriptores, et Dracontius vers.
705 hujus l;bri. Si hzc videtur reddi ratio, non
miruin osse »i sub sole sidera lateant, cum sol major
sit terra. Alia explicatio ex astrononiia petita hzee est,
eo magis latere sub sole corusco s:dera quo sol nostro
cotispectui minor apparet : scilicet diameter selis quo
nazis 4.1 zenith accedit, eo magis decrescere nobis
videtur.
924. Confer versum 24 et seq. Incertum est an
Dracoutius teneat stellas etiam quz flx:xe dicuntur a
sole lumen accipere, quod indicat hic versus an ε0-
lum planetas intelligat. Res isthaec olim valde obscura
erat, neque nnnc quidem satis liquet, ac vix affirmare
possumus, nullam ostendi rationem qua stellas fixas
saam ἃ sole lucem mutuari asseramus.
235. Fortasse melior est lectio Vat., Concepta vir-
ἔκιε Dei, quem, vel legendum Conceptus virtute Dei ,
guem. Sirmondus non solum ipsum solem conceptum
snitelligit, sed eumdem agnoscit esse quem sypliera
sustinet, non Deum. Sed quo pacto sol vocari potest
dominus per cuncta tonans? Gonjici licet Conceptum
virtute Dei quem spha'ra polorum Sustinet , et sentit
dominum per signa volaidem, Sed. praestat retinere
scripturam Vat.
1. Cujus, scdicet Dei. Hine rectius ministrant
quan ministrat cum Vat. et Sirm. Nec placet distin-
ctio Sirmondi minis:rat. Omnia jussus agit, totum
sub lege laborat. Miles et ipse Dei : quanquam post
laborat virgula non obest. Sententia Dracontii est ah
imperio Dei venire omnia quxcunque ministrant sive
inserviunt. Propertius lib. rt, el. 18, Aspice, uti calo
modo sol, modo luna ministret.
928. Mallem agit curaum, quis. phrasis est Plinii
lib. v, cap. 24. Prudentius 1 contra Symm., vers. 554
de sole: Prescriptis lege sub una. Deditus officiis.
229. Lib. n. vers. 25, Militia famulante sua servire
fidelis : vide notam.
250. Dracontius innuit sententism quorumdam vc-
terum, qui stellas lumine a sole accepto f'Igere as-
serebant, de qua Isidorus cap. 24 de Natur. rer.
Vide etiam vers, 224, Poteiis etiam explicare: cum.
Deus lunam et sidera cuncta ostentat : nam vers. 216
et 217 ignes, et jubar proprium stellis conceduntur.
931. Tiro adjective etiam dicitur, ut tiro exercitus,
tiro miles. Tironi opponitur veteranus, quod nilitibus
convenit, sed aliis quoque rebus veteribus tribuitur,
252. Interpuncetio Vict. inepta est. Vidit an addit
leg:s, perinde est. Vide vers. 156.
455. Forte nervsque ligantur. Lib. i1, vers. 614,
Jam nervis membra ligantur.
235. Scribendum polius gemmantur quam gemi-
nantur, quamvis hoc non si! prorsus conte nendum,
cum oculi sint gemini. Versu 345 utrunque expres-
sum est, Orbe micant gemino gemmantia lumina visus.
Vide lib. ni, vers. 618. Gemmant oculi, quia in mo-
dum gemm:e splendent : iidem gemmantur, cum
fiunt instar gemms : et quamvis active plerumque
p hoc verbum usurpetur, ex participio gemmatus patet
posse etiam dici gemmari. Bivinus pro gelato conjicit
palatum : cui v inime subscribam, Nam oculi geii-
mantur aquis, dum humor gelatur, sive as-tringitur
instar gelu. Mar. Victor. lib. i Genes., Herba virens,
flavas cum duravisset aristus, Solis ob ardores in fru-
gem lacte gelato. Quod in aliis editionibus vers. 66
aliter profertur; Herba sibi, et calamis in frugem
lacte ge:ato.
956. Editiones veteres distinguunt pisces Ince-
dunt, etc. Sirmondus pisces. Luserunt, etc., qued
fortasse ab eo facium, ut luserunt referatur ad a»i-
molia vers. 252, et factura vers. 239, sint eadein
animalia. Posset versus 259 statim post versum 252.
poni, et sic hzec dif(iculta: evanesceret. Verum etiam
$i nullum slt comma vel punctum post pisces, ut ipsi
sint, qui luserunt, tamen factura. riferii debet ad
animalia, vel ad pisces, qui sunt animalia profundi.
457. Coucinnius est Luserunt quam [ncedunt. Lib.
111 URACONTII CARMINA. 115
Ει crispante freto perflabant naribus undas, Α 153 Eminet his cristatus apex, has lingua de-
Terrigenis factura cibos post cuncta creandis, [ coat,
240 1529 Exsilit inde volans gens plumea lzeta Et brevitas form: pensatur voce canora.
[per auras, 950 Has virides pennx reddunt, has discolor ornat
Aera concutiens 1 ennis crepitante volatu : Plume, pcr innumeras currens pictura volu-
Ac varias fundunt voces modulamine blando, [ eres :
Et, puto, collaudant Dominum meruisse creari. Et rudibus tenuem subtexunt aera penuis.
liz: niveo candore niten!, has purpura vestit, Ipsa dies folium ramis, et floribus berbas
945 His croceus pluma color est, has aureus ornat, Evomit, et spicis acuit seges omnis aristas.
Albentes aliis pennze solfidantur ocellis, 955 Silva comis vestita viret, nidosque loquaces
Atque hyacinthus adest per colla et peclora 154 Exhibet, et varias decantat garrula voces,
[fulgens.
VARLE LECTIONES.
958. Vict., f. perlabant n. . 919. Abest hic versus ab editis, exstat in Vat.
239. Vict., per cuucia. p 250. Vat., E studiis his pluma color, h. d. o.
949. Hic versus sic exstat in Vat. et Vict. In Sirm. 251. Vat., pluma per. Alii, mulia per. .
deest onmino, ' 959. Sirm., et levibus t. Sirm., Vicet., plumis. Vat. ,
945, 946. Vat., Est croceos (supra croceus) hic — pennis.
pluma color, has aureus ornat Laolbanus : ast aliis 253. Vat., sexta dies f.
plume solidantur ocellis. 954. Vat., et spicans a. .
247. Vat., pectora fulgor.
NOTAE.
n, v. 458, Ludant super a&quora. pisces. Terentius — Salmasinm ad hunc locum, et ad Lampridium in
Adelph. ni, 3, 25, Congrum istum marimum in aqua — Alexaudro Severo cap. 41, qui tamen contendit, gal-
sinito ludere, Pro mari c&rula dicunt Virgilius, Sta- — binum legendum : notat etiam galbeam, galbinqm et
lius et alii. galbulam genus esse avis viridis. Si lcgas has «aureus
958. Vers. 578, Murmure quod venti (lantesvaga mar- — ornat Galbanus, opportunior erit conjectura. Rivini,
mora crispant. Valer. F'accus, l. 1, v. 511, Alma novo. ast aliis penne stellantur ocellis, vel variantur ocellis.
crispans pelagus Tithonia pliebo. Wic crispante ponitur 248. Decorat media producta rarum est. Silius
absolute, ut fana minuente, et potest subintelligi se. — lib. xi, vers. 745, Tarpeii clamant Jovis, ac delubra
Persius sat. 2, v. 87, Ingeminat tremulosnaso crispante — decorant, ubi multi legunt coronant, fortasse quia
cachinnos. Plinius Senior non semel. fivinus mallet — decorant media brevi solet efferri, Exstat etiam in-
projlabant naribus, quod mihi eiiam inagis arridet. ἡ scriptio incer» aatis tom. 1 Inscript. Muratorii
239. Terrigene sunt homines e limo terre facti. C g. 54, num. 4, ubi producitur : Exuviisque ejus te
Lucretius primos homines terrigenas vocatl.v, v.1425, — ipsam, templumque decoro. Auctoritas Dracontii certa
Frigus enim nu-los sine pellibus excruciabat Terrigenas. — est, eaque lectio Silii confirmatur non minas quam
Jta alii pariter usurpant. Vide uot. ad v. 115 et 256. — inscripiione Muratoriaua, Et favet ratio : nam a
940. Mar. Victor l. 1, v. 126, Hinc volucres quoque — decus decoris est decoro decoras penultima correpta, a
molle genus traxere vigorem : qui descriptionem volu- — decor decoris eadem preducta. Mariialis lib. xiv
erum coneludit, Ergo maleries avibusque et piscibus — epigr. ult. gallos gallinaceos vocat crisiatas lucis aves ;
una est; sed hic versus 3 Fabricio allatusabestabali.s — Ovidius 1, 1 Fast. vers. 455, cristatum alitem, Plinius
editionibus. Pr:etereo Basilium, Ambrosium et alios. — lib. xs, c. 57, crisias in capite avium apices.
249. Cuin hic versus exstet in Vict. et Vat., desit 250. Tertullianus lib. 1 de Pallio sic de pavone
vero in Sirm. et, nt videtur, in Azagr., colligere — ait cap. 5 : Quanquam el pavo pluma vestis . . . . mul-
licet eum »b Eugenio Toletauo oimnissum fu sse. tícolor, et discolor, et wersicolor, etc. Adiéis notas
$45. Nota Griecismum collaudant meruisse creari pro — Cerd:e in hunc loc. Ave. diversorum colorum dicun-
quod meruerint creari. Ambrosius lib. v Hexaem., — tur discolores a Plinio et aliis, Alia significatione
cap. 12 et seqq. avium creationem et genera late — discolor est diversi coloris, seu colore differens, ut
prosequitur. luvinus alaudas a laude Domini ex quo- — apud Ovidium v Trist, el. 16, vers. 8, Sumatur (utis
rumdam opinione dici refert. Melius alii vocabulum — discolor alba meis.
Gallicum esse aiunt. 252. lierum vers. 264 repetit, ut solet, radibus
245. Color eroceus et aureus non multum inter se — pennis pro novis, recentibus. Subtexere pro operire,
differunt, sed differunt tamen nonnihil. D et subtezere aera de avibus Ststius, aliique dicunt.
946. Rivinus pro solidantur conjicit stellantur, et 253. Die tertia arbores et herba cum ramis, foliis
advertit Barthium legere Ayalis pro aliis. Utramque — et floribus productze fuerant, Sed cum bic meniio fiat
conjecturam respuo. Vers. 255 etiam est solidantur, — volucrum, repetitur ea narratio, perinde quasi die
et cum pr:vce lac is et has, non. male est nunc aliis, — qua volucres create suut, majori copia fotia ei flores
quainvis libentius legerem alis, Explicandum solum — prodierint, quibus scilicet aves uterentur.
superest, quid sint ocelli, quos nonnulli de diversis 254. Evomit, ut. undare et similia abendantiam
peunarum coloribus interpretantur. Sed, ut ego significant. Scriptura codicis Vat. probabilis est, aunt
puto, ocelli hoc loco sunt radices pennarum, sive — ex ea legendum et spicas acuit. seges omnis aristis.
calami, quibus infixz€e suot penns. Sic in arbo- Confer vers. 25 l. ni, Sic calamos. nutrita seges stans
ribus Oculi nodi sunt, ez quibus frondes exeunt, ut — armat aristis. De verbo spicare alibi.
exponit lsidorus lib. xvit Ürig., cap. 6, nu v. 15. 255. Frequens usus apud Dracontiuu hoju-modi
Sic iu radicibus arundinum est oculus, qui bul- — metaphorarum, Veslita comis, pennis, ctc. tib. aun,
bus etiam dicitur, et a Plinio ocellus lib. xxi, cap. Δ. vers. 24, Sic plumis vestitur avis, sic (rondibus herba.
Scripiura eodicis Vaticani ausam coujecturis prbet, — Vide vers. 166, lib. 1, Et semper vestita comis. Vir-
an legendum sit has aureus. ornat Galbanus, ast aliis — gilius lib. xit, vers. 475, Pabula parva legens, widis-
penna solidantur ocellis : uam galbanum et galbanus — que loquacibus escas ; quod Dracontius imitatur.
erat vestis delicatior coloris viridis, et glauci, aut flavi, 956. UL nidi (loquaces, sic silva garrula decantase
et lutei, et uonnunquam aurei, ut apud Vopiscum in dicitur. Decanto significat recitare et repetere ab
Aureliano cap. δὲ tunica galbana imperatoris. Vide alio dictata. Sed hic sutni etiam potest pro απο sisn-
715
Cum vagabunda volat commotis plausibus ales,
Frondibus insidens vento cum fronde movetur,
Unguibus ad ramos infixa tenacibus h:erens.
260 Penuigerum vernare nemus vaper urget in
[ usus
Pigvoris, et molli durescunt ova tepore:
Pennantur membrata globis, animantur, anhe-
| lant,
155 Rumpuntur, confracta sonant, nuirita
| [ volatus
Tentant, et rudibus librantur in aera pennis.
265 Sed cum discordent iuter se elementa coacta,
CARMEN DE DEO. LiB. 1.
714
Fetibus eductis concordant unda, vel ignis.
Unda creat volucres, producit flamma vclu-
᾿ [cres.
Pabula montis erant, sed non qui passcerei
[ herbas,
Affuit : intact:e senuissent floribus herbz,
210 Ni pascenda daret tellus jumenta per agros.
Sexta dies phosbi rutilo processerat ortu,
Cum uatura parens gignit animantia terris,
Cornibus erumpunt armata fronte juvenci.
156 Et per prata vagumi sequitur sua bucula
[ taurum.
A
VARIE LECTIONES.
257. Vat. , Cum natabunda volat nec moz q'plausibus
eles. Vict., Cum vacuanda v. c. p. a.
959. Vat., Lenacibus erret.
260. Vat., P. venerare n. v. unget i. wu.
961. Vat., molli crescunt o.
, 962. Sic Vat. in Sirm., Pennantwr (unc membra
globis, animantur, anhelant. Viet., Pennantur tum
suembra, globis animaltaque anhelant.
964. Vat., aera plumis.
2066. Vict., fecibus eductis.
268. Vat., parvula mundus erat, sed.
269. Vat., Affuit intactus.
270. Hic et duo seqq. versus desunt in Vat.
272. Vict., n. parit, gignitque a.
2714. Vat. ita, sed scribit buccula. Sirm., E. p. P-
ὕαη08 s. s. b. tauros. Azagr. ita, sed vaccula pro 5u-
cula. Vict., E. p. p. vagus s. s. vincula taurus.
B
NOTAE.
pliciter, et quamvis levi mutatione. scribi possel et
earia decantat. garrula. voce, amen elegantius est et
varias decantat garrula voces, ut vivo vitam infelicem,
et similia.
257. Rivinus cum veteribus editionibus tuetut
Cum vacuanda volat, et affirmat Sirmondum pro
wacuanda posuisse vitium manifestum vagabunda ,
cum ἰὴ vagabunda, quod est a vagari, secunda sit
$onga. Expolieat autem. vacuanda volat, per vacuum
eolut. Obscurum id est, et Dracontius potius dixisset,
Cum per inane volat. Neque vero facile proferentur
exempla, quibus constet, secundam in veagabunda ne-
cessario esse corripiendam. Lectio Vat., natubunda,
non est spernenda : etsi enim verbum novum sit na-
tabunda, tamen ex analogia defendi potest, et elegan-
ter de avibus diceretur, que habent hoc etiam ab
aquis, ex quibus sunt ort», ut instar nataniium
piscium aera secent pennis. Quod si scripturam sol-
licitare velis, non inepte rescribes Cum vagat, atque
φοίαι a verbo vago, vagas, quo mulii usi sunt. De
plausuavium, dum volant, supervacaneum est dicere.
ϑυρτὰ vers.241, Aeraconcutiens penniscrepitantevolatu.
58. Insidens media producta ab insido, quod ma-
gno est iu usu przcipue apud poetas pro insideo. Ac
forte legendum erit Floribus insidit, vento cum fronde
seoretur.
459. Ad ramos infixa, ut 1. n, vers. 964, ad colla
ndit.
260. Rivinus pessimnm esse dicit nemus pro genus.
Sed cum omues codices habeast nemus, non facile
id mnulaverim in genus, primu quia proprie de ne-
more videlur esse «ermo, quod vernat in usus pigno-
ris avium, tuin. quia etiamsi velis intelligere aves in
nemus pennigerum, Doleris sane per melonymiam,
qua contincas poniturpro contento. Simili fere mo-
do vers. 2560 silva vartas. decantat garrula voces.
261. Notandum est molli durescunt, qualia oxymora
passim occurrunt apud Dracontium. Foventut autem
ova, ut pulli formentur. Ovidius Fast. 1, vers. 415,
Qvwz [acitis nidos, que plumis ova fovetis. De hoc
tepore sermo est, qui mollis dicitur, quia in. molli
ovo fit et molle ovum eflicit.
262. Nen dubium quin scriptura Vat. vera si!, re-
[1028 falsze, Ipsa ova quae durescunt peunantur imen-
brata globis, animantur, anhelant, rüumpuptur, con-
fr»cia sonant, Columella 1. vin, c. 5, Luna crescat
diebus, quibus animaniur ova, et iu speciem. volucrum
€e«[ormaniur. De terbo. memórare erum fiet mendo
PaiTROL. LX.
ad vers. 356, Membratur 1n artus. Novum est ver-
bum penno, pennas, sed pennatus in. usu est. Pen-
nesco Cassiodorii est l. 1, ep. 58, Donec paulatim. a
molli pluma recedentes adulta aate pennescunt. Pen-
nantur est quod Columella ait, in speciem voluer
cenformantur, seu pennis vestiuntur. tl
963. Confractasonant pro confringuntur cum sonitu.
964. Librari in aere, et in aera passim dicuntur
aves a poetis aliisque scriptoribus.
C 965. Elemeuta coacta sunt elementa connexa, et
compulsa, ut duas significationes habeat. verbum
coacta. .
966. Vel pro et, ut Virgilius Pietate, vel armis ;
Livium, aliosque veteres omitto, nam scriptores se-
quioris zvi hac loquendi ratione nimium abutuntur.
Concordant vere unda et ignis in educendis fetibus
volücrum , tum quia volucres ex aquis ortum ducunt,
et earum fetus tepentibus ovis preducuntur , tum
quia ex aqua et igni maxime omnia constant, ut di-
cium est vers. 24 et 25, et ex huinore ovi et calore
volucres animantur. Weitzius cum prima editione
legit fecibus eductis, et in Indice exponit fees ele-
men'erum educere: merito eum rejicit Rivinus. —
269. Non errabit qui legat éntactis, cum varient
codices. Plinius l. xviii, c. 295, Sene cunt. pra'a. Sic
Ovidius et alii senium agri et herbarum dicunt.
$970. Jumer!a, species pro genere.
973. Arma ferarum sunt cornua, ungues, dentes.
Mar. Victor l. 1 Gen., vers. 555, Armavitque manu ,
cornu, pede , dente , veneno , Atque aliis. Legam alis,
quamvis divers: editiones referat aliis.
274. Paulo posi vers. 285, Inter prata. vagum.
Eleg. vers. 57, Érravit per prata vagus. Weitzius se-
quitur primam editionem vagus sequitur sua vincu'a
taurus , et interpretatur de vinculis amatoriis, Rivi-
nus ait quod legit Sirmondus vagos sequitur sua bucu'a
tauros, inversum videri, non enim bucula tauros, sed
taurus buculas sequitur. Non tamen illi displicet Sir-
nrondi scriptura, quia vers. praecedenti Dr contius
juvencos dixit. Aliquanto venustior videtur lectio
Vat. Potest autem intelligi, quod bucula taurum tan-
quam ducem et patrem gregis sequatur, vel etiam
amoris causa, Est enim vitula symbolum impudiciliz :
adeoque cum Oseas propheta cap. 1 Israel meretrici
comparassel, vers. 5, Quia dizit : Vadam postama-
lores meos, qui dant panes mihi, etc., iterum cap. x,
Ephraim vituke confert vers. 14, Ephraim vitula docta
dilieere trituram, ut exponit lkoaSiug. lib. 11, cap. 13,
23
D
715
975 Cervus in arva fugax palmatis cornibus errat, A
Et velox prorumpit equus, pecus utile bellis.
Iinpia terribiles producit terra leones.
Simplicitas ovium fraudes passura luporum,
157 Et raucos timuit discurrens dama mo-
[lossos.
980 Spumat aper, mortes lunato dente minatus,
Et latus obliquans meditatur prelia torvus.
Nec massyla fames duros descendat in armos,
DRACONTII CARMINA.
"A6
Aut aper alter eat spumantia bella movere.
Gignilur omne genus pecudum, genus om»e
[ferarum
Inter prata vagum nullo custode per herbas.
15$ Instar montis habens incedit bestia tnole,
Promitur anguis hians, quatieus sul dente ve-
[nenum,
Et macu!osa repit squamis per viscera ser.
[pens
288
VARLE LECTIONES.
. 976. Vat., E. v. prerumpil e. p. u. belli.
978. Vict., fraudem passura laborum.
980. Vict. , mortem limato dente. Vat., minatus;
alii, minatur.
981. Vat.. p. turbus.
983, Sic Vat., sed scribit marsyla. Sirm. Vict.,
Ac mazilla ferox duros descvit in armos. la Azagr.,
sed desiituit pro descvit.
983. lta Vat. ; in aliis, Audacter cerlans s. b. m.
984. Vat., Promitur o. g. p. 9. esse [.
985. Abest hic versus ἃ. Vat.
986. Vat., Instat mortis habet intendit bestia mol's.
Vict. interpung:t {παν montis habens, incedit bestia,
mole Promitur, anguis.
987. Vat., h. quatitur s.
288. Vict. rapit squamas.
NOT;£.
i plura in eamdem re:n. profert. Verbum, quod
adhibet Dracontius, huic explicationi favet ; nam fe-
min: qux amoris causa viros sectabantur secutuleias
- antiqui dicebant a verbo sequi, quod eadem in re fre-
queuter adhibebant, ut Virgilius, Propertius, Vale-
rius Flaccus, Sabinus, alii. Ovidius Heroid. ep. 16
Parid., vers. 223, Si pudet, et metuis, ne me videare
secuta, etc. Dracontius prz oculis fortasse habuit Ho-
ratium, qui l. n, od. 5, cum Lalagen juvencze eom-
parasset, addidit : Jam te sequetur. . . . . jam proter-
ra Fronte petet Lalage maritum. Adde Catonem in
Diis: Vaccula, ctc.
975. Ovidius mr Trist., el. 11, vers. 11, Utque
[ugax avidis cervus deprensus αὖ ursis. Weiizius pal-
ma!a cornua explicat in indice insignia, et erecta, qui-
bus cervi ornantur , ut victores palma. Vera interpreta
tió petitur ex Plinio l. xi, cap. 57, sect. 45, Nec alibi
ntajor natura lascivia. Lusit animalium armis. Sparsii
hec in ramos, ut. cervorum... . Aliorum (cornua)
finzit in palmas, digitosque emisit ez iis ; unde platyce-
rotas vocant. Capitolinus in Gordiano cap. ὅ ad fin.
palmatos cervos memorat. Dracontius rursus vers.
640 cornua palmata dixit. Cornua cervi palimata in
effigie exhibet Aldrovandus lib. 1 de QuadJrup.
bisu!c., cap. 38.
276. Ut vers. 275, erumpunt de juvencis, sic nunc
prorumpunt de equis : et utrobique significatur, creari
animalia, qux vi et impetu feruntur et irruunt.
Eque propter usum belli Marti dicatus erat, bellator
a Virgili^, Valerio Flacco, aliis dicitur.
271. Impia pro immitis, ut pius pro miti. Et dicitur
impia terra, quia leones, quos producit, sunt impii.
$18. Simplex et simplicitas pro. innocuus et inno-
centia sape, a Dracontio usurpantur. Weitzius cum
prima editione vel potius cum Fabricio, fraudem ἢ
passura laborum, in indice vero passura luporum re-
cte edidit. Rivinus neque errorem correxit, neque
veram scripturam luporum in Sirmondo advertit. Ut
oves placidum, et simplex genus est, ita lupi ovili
insidiari passim dicuntur.
979. Ovidius, Sic dame fugiunt, pugnant virtute
leones. Virgilius, ecl. 8, vers. 28, Cum canibus timidi
venient ad pocula dama ; et Georg. ui, v. 529, Timidi
dame, cervique fugaces. Sic imbelles et pavide dici
soledt dams, nam et ἃ Graeca voce, qux timorem
significat, nomen habent. Adverte etiam epittieton
raueos de molossis, qui latratores a Martiali dicuntur
libr. xii, ep. 1, et verbum discurrens, huc illuc cur-
rens, quod irepidantibus ezregie congruit. Coustru-
ctio ipsa figurata est pro discurrit timens.
980. Rivinus cum editionibus antiquis prafert
mortem limato dente. Sirm., Vat., mortes (unato d.
Recte /imato dicitur, quia apri acuunt dentes, ut Vir-
gilius, Horatius, Seneca et alii loquuntur. Verum
bene etiam est [unato, instar lunz, cujus figaram
dentes apri referunt, Auctor carminis de laudibus
Herculis inter Claudiani opera : Indomitus regnabat
aper, soloque tremendus Corpore lunatis (undebat dea-
tibus οτος. Statius etiam de apro libz, xt, v. 553,
Igne tremunt oculi, lunataque dentibus uncis (ra so-
nant. Paulo post Dracontius v. 282, spumantia bella
de a;ro, de quo spumare apte dicitur, ut à Claudiano
l. n de rapt. Pros. 242, Securus ubique Spumet aper,
sivique fremant impune leones.
981. Oblique ruere eiiam convenit apro. Qvidins
Metam. lib. virt, fab. 4, v. 544, Et obliquo latrantes
dissipat ictu.
982. Scriptura codicis Vat. vulgate lectioni longe
pr:estat. Massyla fames pro feris. Mauritanim, quas
stimulat fames. Statius l. n Achill., v. 1988, de leone
domilo, iras colligente : Ejurata fides, domitorque
inimicus, in illum Prima fames, timidoque pud-t 1et-
visse magistro. Et Dracontius in eleg. v. 209, Qitando
(ames rabidi quamvis jejuna leonis. Duri armi sunt
ipsorum aprorum, nisi mali: legere duris descendat
in armis. Ovidius |. cit., v. 419, de apro : Splendi-
daque adversos venabula condit in armos. De voce
Massyla vide libr. nt, v. 189.
285. Sententia est, Apro meditanti przlia neque
ali e fer:?, neque alius aper sese opponant.
284. Fortasse melius est promitur cum Vat. quam
gignitur cum aliis, quamvis v. 287 rursus occurrat
promitur.
986. Weitzius edidit bestia, sed in indice posuit
bellua, quod Rivinus videtur praeferre. £x Vat, Su«
Spicari possis /nstar montis habens intendit bestia mo-
lem. Isidorus 1. xiu Orig., cap. 2, n. 9, Elephantum
Graci a magnitudine corporis vocatum putant, quod
formam moatis praeferat. Grece enim. mons λόφος dic*
tur. Joannes Lud. de la. Ceida, Advers. sacr. c3p.
417, num. 21, hunc locum Isidori illustrat.
287. Versu 658., Hep'at hians anguis. Oppiauus,
Halieut, libr. 1, sic deserpente : ἐπ quo exitiale virus
evomit , omnemque e dentibus Expuit. funestam vehe
mentem bilem, thesaurum interitus. Apuleius Apol.,
Vipera ritu niveo denticulo atrum venenum inspirare.
Lucanus 1l. ix, v. 628, Morsu virus habent, et. [atum
dente minantur, alii (atum in dente minantur, Quatett
venenum pro ejicere cum violentia, Terentius Euu.
n, 3, 66, Honio quatietur certe cum dono foras.
288. Libr. ut, v. 257, Quid serpens maculosa jiteel,
medicina fatetur, 1n. editione. prima ex. codice Vict.
consultum est metro rapit squamas : nau prima In
repit producitur. Barthius malebat redit, quod sct-
tissimum ait Rivinus. Sed genuina leet.o videtur rt
pit. lsidorus |. xu Orig., 6. ἃ, Serpens autem. nomea
317
Átra venena nocens missura e flatibus oris,
Et subito sparsura graves per sibila mortes,
Atque eadem membris inipertitura medelas.
159 Sed ne cuncta simul passim per cuneta
(fuissent,
Distribuit loea certa Deus, et tempora fisit.
Tempore non uno veniunt, quze szeva vocantur.
Non semper movet arma leo, nec scorpius ictus
Semper habet, nec semper agit fera vipera
(morsus,
Nec semper tollunt ad vulnera colia cerastz,
$90
295
CARMEN DE DEO. 1,10. I.
718
' Nec semper furit unda maris, nec semper adurit
160 Sos ubique calor, pro tempore tempe-
[rat ignes
Pro regio:.e plagze, pro tempore temperat undas,
Et modo bellantes fluctus freta pigra jacebunt.
]pse polus, qui grande tonat, sine nube se-
[renus
Jam tacet, et puro redeunt sua lumina coelo.
Multa locis data sunt variis dispersa per or-
[bem.
$05 Arida vipereos angues suscepil arena,
900
VARLE LECTIONES.
989. Vat., missuraque flatibus. Vict., missura affla-
tibus.
990. Vat., e. subilas passura gravis p.
295. Vat. Vict., ictus. Sirm., ictum.
490. Vat., vipera mortes.
298. Sirm., non semper adurit. Sic Vict, in Vat.;
991. Vat., Atque eadem membris vit peritmra me- jy et Azagr., nec s. a.
dullis.
999. Val., 4. pars impar cuncta f. Azagr., s. pas-
sim per prata [. Vict., s. passim per cuncta f.
904. Vat., veniunt quo s.
90 '*. Editi, Pro regione plage centemperat unda
vaporem. Vat., Pro regione ylag& pro .... temperat un-
das. Ex co:jectura pro tempore.
905. Azagr., Vict., et pura.
NOTAE.
accepit, quia occultis accessibus serpit : nom enim aper-
tis passibus, scd squamarum minulissimis nisibus repit
.... Serpentes autem reptilia sunt, quia ventre et pectore
reptant. l'osset legi per gramina; sed ventre et pe-
«iore reptare hoc ait Dracontius per viscera. (Quod
»utem primam in repu corripiat, mirum videri non
debet : siquidem ejus tempore quadam vocabula
non eodem intervallo efferebantur, ac apud veteres
quedam etiam communem quantitatem. habebant.
Accedit verbum repo, si ejus origo iuspiciatur, pri-
mam brevem habere : est enim a verbo Graco ἕρπω
per metathesim, in quo prima natura est brevis.
leo. Scorpius non semper cerie ferit, sed ad ferien-
dum semper paratus e-t. Piinius lib. xr, cap. 25, sect.
90, Semper cauda in ictu est : nulloque momento me-
ditari cessa!, nequando desit occasioni. Observandum
lamen scorpios extra Africam non esse venenatos,
quod multis experimentis a recentioribus dicitue
coniprobatum.
296. Alio sensu liabere ictum est esse percussum.
Sed habere etiam sumitur pro facer-, afferre, ut ha-
bere dialogum, sermonem, iter. Cicero de Provinc.
Consul., cap. ὁ, Equitatus habuit. interitum, hoc est
a:tulit, ut nonnulli interpretantur ; sed ita distinguen-
239. Libr. 11, v. 505, Aut si vipereis non esset noxia (; dum videtur, Deinde adventus in Syriam primus equi-
tellus Flatibus e: nullus mandarent sibila mortes. Con-
fer etiam 1. 1, vers. 225 seq., et El. v. 65 seq. Forte
legendum missura flatibus producto a in missura ob ἢ
vocis sequentis.
2:4. Intellige membrorum de parte sua, ut ait libr.
u, v. 955. Isidorus I. xii Orig., cap. ὁ, Ex vipera pa-
atilli finnt, qui θηριαχοὶ vocantur α Grecis. De hac
medicina 6 serpeutibus extracta rursus. i, v. 257 et
loc. eit, Elegize. Cum Isidoro conferendus est Sares-
beriensis, qui l. vii, cap. 10, legit qui θυριακὴ vocan-
tur a Grecis. Plinius 1. xxix, cap. 4, sect. 21, ita
habet : Fiunt ez vipera pastilli, qui TUERIACI vocantur
« Gracis, ternis digitis utrimque amputatis, ctc. Sci-
licet ἃ Capite, et ἃ cauda ternis digitis amputatis. Alia
remedia e serpeutibus contra ipsa venena eo cap.
refert Plinius.
992. lta editio princeps ex codice Vict., cui favet
Vat., nam pars impar corruptum est ex. passim per.
Fabricius mendum putavit Sed ne cuncta simul, cum
sequatur passim per cuncia, et correxit Sed ne mizta
simul possim per cuncla fuissent. Weitzius Fabricium
transcripsit; Sirmondus retinuit Sed ne cuncia simul,
sed ex suo codice, ut a quum est credere, inutavit
sequentia verba in passim permixta fuissent. Azagren-
sis codex, Sed ne cuncta simul passim per prata. [uis-
sent. Primigenia leciio venustissima est, ac sensus
est, Ne omnia simul essent in omnibus. Nam fuissent
poni pro essent, tempus pro tempore, ex more 5:8-
culi v observavit Barthius ad ligor:um. — Per cuncta
dixit Dracontius v. 226, et Tertullianus, ut adverti
ad v. 9. Vide infra v. 348.
993. Consule notam ad v. $15. .
. 994. Ea qua s;eva sunt, aut non omni tempore
veniunt, aut non semper nocent. In hoc eodem ar-
gumento versatur Dracontius in Eleg. a :ers. 55 ad
vers, $2.
955. Virgilius |. xi, v. 6, Tum demum movet arma
latus. habuit. interitum, ut equitatus sit in: gignendi
casu.
298. Vide Lucanum Paneg. ad Pison. Ipsa vices
natura subit, etc., et Ovidium l, iv, eleg. 4 de Ponto,
v, 1, Nulla dies adeo est. australibus humida nimbis.
etc., et Alcuinum carm. 178, Nil manet aternum
celso. sub vertice celi , Omnia vertuntur temporibus
variis, etc.
900. Ex Vat. ita lego : quia sententia videtur esse,
solem temperare ignes, et undas pro diverso tem-
pore, et pro diversis regionibus. Epist. v. 81, Sol
dat temperies species gra'issima mundi.
901. Rivinus scribendum ait bellantis fluctus, sive
bullantis, hoc est, ebullientis. Plinius lib. 11, c. 7,
Bullantium aquarum sufflatio. Verum de mari quod
tranquillum redditur hic sermo est, Sic Horatius 1].
yv, od. 12, v. 1, Jam veris comites, que mare tem- -
perant. Ait ergo Dracontius fluctus qui modo inquieti
erant el veluti bellantes, placidus reddi, et quodaim-
inodo jacere. Vide Prudeutium praef. 1 contraSymm.
v. 10, Sed cum cerulei prelia gurgitis. Weitzius ex
Statio tt Theb. producit, Imbelli recubant ubi littora
somno, et Jacent exhausti solibus amnes. Prior lucus
muagis ad Dracontium pertinet. 7
$02. Grande adverbii loco Statius l. xit, v. 685.
Sed bella ciet, bellumque minatur, Grande fremens.
Ovidius lib. t Trist., v. ὅδ, Nunc ubi detonutt, stre-
pituque ezierruit orbem ,| Purum discuasis uera reddit
aquis. |
905. Vipereos angues, viperas, species pro genere.
Rivinus corrigeudum censet Africa vipereos, et vers.
seq. Numida sortitur tellus. Sed, ut omittam, primom
in Numida corripi debere, ipsa Africa leonibus abun-
dat. Solinus, cap. 40, de Aírica Minori agens ait ;
Interna ejus plurima quidem bestim, sed principalijer
leones tenent. Prxterea niulto majorem venustatem
habet Arida arena suscepit anges, humida tellus leo
740
Humida sortitur tellus fera colla leonum,
India cum gemmis et eburnea monstra minatur.
161 Bellua divinos inter generatur odore:,
Ambrosiasque rapit male frangens bestia messes,
Incertusque color tigris per mille colores
Montibus Hyrcanis venit, atque effeta marito
Miuitur, ut vincat curreus orbata procellas.
910
DRACONTII CARMINA.
120
1692 Cornibus erectis sortita est Africa damas,
Concava suscipiunt per montes saxa dracones.
Caetera distribuit diversis semina terris ,
Plurima conjunxit, sed cespite multa diremit.
Munera praterea funduntur divitis auri,
Protulit eximias et ditior India gemmas,
Producunt niveos et littora rubra lapillos;
915
VARLE LECTIONES.
907. Vat., gemmis eburnea.
9509. Vat., Ambrosiusque rapit male flagrans besaa
messes. Vict. et Sirim., ut editum est; sed Sirm., sa-
pit pro rapit ; Vict., mensas pro messes.
510. Vat., inceptusque color.
511. Azagr., venit ac e. Vat., M. ἢ, judeo (vcl vi-
deo) setata marito, Vict., M. archanis v.
$14. Vict., per montem.
945. Vat., C. distribuit disiribuit diversis.
9106. Vat., s. c. mente d.
917. Vat, diviiis agri.
$18. Vat., eximias et ditior 1. ÀAzagr., eximias in-
dustrior I. Sirin., Vict., eximias illustrior 1.
ΝΟΤΕ
nes. Ac revéra ferze precipue educantur in silvis, in B Lucanus l. v, v. 405, Ocior et celi flammis, et tigride
quibus certe humida est tellus. Solinus cap. 359, al.
96, de Numidia ait : Qua parte silvestris .est, feras
educat, qua jvgis ardua, equos alit. Lucanus, libr. ix,
postquam uarravit exercitum Catonis arenas Africze
serpeutibus plenas peragrasse, addidit v. 945 ; Jam-
que illis magis atque magis durescere pulvis Cepit, εἰ
in terram Libye spissala redire : Jamque procul nemo-
rum rarg se attollere frondes, Surgere congesto non
cuita mapalia culmo. (uan:a dedit miseris melioris
gaudiu terre, Cum primum s&vos contra videre leones !
$06. Nota fera colla leonun pro leones, ut vers.
SUp. vipereos angues pro viperas.
307. Vers. 286, Instar montis habens de elephanto.
Tertullianus de jud. Domini, Et genus &quoreum, ct
deformia monstra natantum. Alcimus Avitus lib. 1, v.
40, Et que monstra. solet rarus producere pontus, de
balznis et aliis belluis marinis. Virgilius |. 1 Georg.,
v. ὅθ, Nonne vides, croceos ut Tmulus odores, (nuta.
mituit ebur ?
509. Rivinus opina'ur loqui Diacontium de anima- C
libus veneuaus qu ex corruptis odoribus producun-
tur, Sed vix duhium est quin de e.eplianto loquatur,
qui frequenter beilua vocari solet, ut bellua Getula,
bellua Inda, quod notatum ἃ Weilzio est in indice.
Et sententia ipsa id exigit. Cum enim dixisset Dra-
tontius, Indiam cum geminis eliam. elephantos pro-
ducere, addidit illico elephantos inter divinos odurces
generari. Nam India odores Dracontius Uibuit v. 176
seqq., ut geminas v. sup. et v. 918. Dicuntur vero
divini odores, quia ad Dei cultum destinantur.
909. Fortasse sapit tnale (ragraus bestia messes. Ex
Vat. conjeciurze locus. est, au legendum sit (rangens
balsama, nam bslsamum est arbor, ex qua succus,
balsamutm etiam dictus, prodit. Awbrosia. est etiam
quzdam lierba, sed lioc loco ambrosia messes sunt
herbzx odoriferze, suaves, jucundz, ut aumbrosii succi
apud Coluinellam et Silium, et paulo post v. 225 hac
eadein in re : Et timis ambrosium lacrymg dant mu-
nus odoris.
910. Figurata constructio pro Tigris incerti ac va-
rii coloris, jus proinde varia et inaculosa diciur.
Suspicabar Incertoque colore tigris.
911. Fabricius errorem editionis prime Vict. ex-
pressit. Montibus arcanis , queu recte emeudavit
Weitzius Montibus Hyrcanis. Vigilius 1. 1v ZEu., Hyr-
caugque admorunt ubera tigres. Plura de ligrivus
liyrcauis ex hoc loco Draconui et aliis congessit Bar-
unus ad Statium Theb. 1. iv, v. 678. Suspicor esse *
menduin in effeta marito, nam effeta tigris est, quie
fctum edidit; sed quid sibi vult verbum, quod addi-
tur marito ? An mittitur a marito ? Non puto. At codex
Vat. clare habet marito, in prxcedentibus verbis cor-
ruptus est. Fortasse pro e/feta aliud scribere ópor-
tet, uL venil, uc sectante marito, etc.
412. Tigris describitur orbata catulis, adeoque ef-
leta, seu leta, nain feta pro effeta punitur aliquaudo.
feta Transcurrit. vidi is xii Met., v. 677, Feta tru-
rulentior ursa. Sed velocitas tigridis propria est quae
a sagitta lingua Persarum noinen habere dicitur. So-
linus cap. 27, Ac mazime eurum pvientia. probatur,
cum maternis curis incitantur, cum catulorum iniistund
raploribus : succedant sibi equites licet, el astu quan-
Lolibet amoliri predam velint, nisi in presidio maria
[ueriut, (rustra est ausum omne. Tentabam totum liune
locuin itia restituere Ancertoque colore tigris per mille
color.s Montibus Hyrcanis cario sectata marito Hitti-
tur. Pa:8iva significatione seciata, qua usus est Varro
libr. n de Re rust., c. 9, Qui v.llet, seucane sectari ;
vel si mavis valido sectante marito. Ikecte vincat pro-
cellas. Moratius 1. 11, od. 16, Ocior cervis, et agente
nim*os Ücior euro.
914. Riviuus in verbis per montes, ut legitur in
Vat., seu per montem, ut habent veteres editiones,
aliquid latere putat, fortasse suscipiunt Garamantum
$axu. Sed Dracontiusloqultur poiius de monte ZEth.o-
pue, in quo dracones gignuntur. Solinus cap. 43 de
4Einopia : A meridiana parte mons editus mari im-
minet, ingenuo igue per aternum fervidus, et inquiete
jugis flagrantibus, iuter qu& incendia jugis cstus dra-
conum mugna copia est. Postea loquitur de foveis dra-
conum. Confer Isidorum, qui etian speluncas draco-
num memorat l. xin Qiig., c. ὁ, et addit : Gignitur
auiem in /Ethiopia et 1ndid in ipso incendio jugis es-
tus ; ubi fortasse legendum erit in /Ethiopia, et inter
ipsa incendia jugis estus ; exscribit enim Solinum. Ve-
rum etiam |. xiv, c. 5, de India loqueus ait : [δὲ sunt
εἰ montes aurei, quos adire propler dracones, et gry-
phas, et immensorum hominum monstra impossibile esl ;
quod fabulam sapit, vel certe fabulosum est.
915. Distribuit eus ex v. 295, Virgilius l. 1 Georg.
cum explicuisset, Et quid queque derer regio, et quid
quaque recuset, subjunxit v. 60, Continuo has leges
elernaque (federa certis Imposuit natura locis.
916. Hivinus ex Avieno et Barthio cespue multa
direinit explicat interposita spatiosa terra. Avienus ce-
spes pro regione usurpat in Perieg. v. 227, Cesyute
Paphiaco prodit saxo»a Charambis ; et v. 588, Istius
exienti sola cespitis undique sulcant [Innumera gentes.
Alii legunt sala cespitis. Nihilominus mallem Prurima
conjunxit, sed semina mulia diremit, aut et semina;
amat enim Dracontiua similes repetitiones, qui ele-
ganta uon carent.
917. Fortasse melius videatur divitis agri quatn
auri, ut compreheudautur omnes divitize, qu;e postea
releruntur. Sed cui nulla ientio alibi occurrat auri,
reuneo divitis auri. Droukusius ad 1. 1 Tibulli eleg.
10, v. 51, Nullo te divitis auri Pondere pulchrum epi-
theiun ait esse divitis auri, alibi etiam a Tibullo usi-
tatum, et huc loeo a Dracoutio,
91s. Versu 507, India cüm gemmis. Vide Isidorum
l]. xiv Ür., e. 3
519. De geinmis maris Rubri Pliuius, Solinus inpu-
791 CARMEN DE DEO. LIB. I. 722
$30 1683 Flammantes, viridesque tulit Dabylonia A Dalsama Casareos plorant virgulta per agros,
[crustas, 935 164 Et nimis ambrosium lacrymz» dant mu-
Persida nobilitant pretiosis littora gemmis, [nus odoris.
Frigidus et roseo carbunculus ardet honore; Cinnamon interior profert sub Phoenice tellus,
Seres fila trahunt nullo $ub pollice duca, Solis amica nimis : nam non de sole perusta
VARUE LECTIONES.
$91. Editi, Persida. Vat., Persica. Sirm., Vict., — per agros Balsama, Cesareos lacryme dant. munus
Vat., nobilitat. odores.
393. Vat., Serus fila trahit n. s. polluce d. 396. Sic Azagr.; in Vat. i. prefert sub finice tellus.
. . . Sirm., Vict., profert Phaenicia tellus,
924, 525. Sic Azagr., Vat., Sirm. ; sed Sirm., mu- 527. Hic versus et sequens, H«c nardi, desunt in
nus odores. Vict., Et nimis ambrosia plorant virgulta Vat., pro non Vict, nunc.
NOT.E.
merique alii scribunt. Nivei lapilli sunt margarite, — scilicet. Idume Ambrosia plorant virgulta per agros
virides smaragdi. Seneca in Hippol. v. 588, act. n, B Balsuma Cesareos. Lacryme dant munus. odores.
sc. 1, Nec niveus lapis Deducat aures, Indici donum "^ lduma est Judzea princeps balsamiferarum regionum,
maris. et vel sola. Cxsarei agri sunt prope Crmsaream civi-
520. Babylonia pro parte Mesopotamis, cujus ca- — tatem Palzstin:ze, cujus civita'is mentio non uno loco
put fuit Babylon, et pro ipsa urbe Babylone accipi so — apud Joseplium, Stephanum , Plinium, alios. Idume
let. Barihius /lammanies viridesque crustas intelligit — Cersareos ad differentiam plurium ejusdem nominis
Jaminas marmoreas quiz zedificiis aliisque magnis — urbium. Hzc fere Barthius, qui addit, solere Dra-
molibus inducebantur. Sed de gemmis adhuc sermo — coutium confertim, ut maxime potest, multa paucis
est; suspicari quis posset legendum baccas, aut con- — verhis dicere. Ex his interpretatio vocis Casareos per
chas pro crustas, nisi etium de gemmis crusta dicere- — ajros eruitur.
tir, ut apud. Sidonium a Barthio ipso allegatum ex 925. Posses ex Darthii conjectura scribere per
epist. 7, libr. με, Crystallinas , aut onychinas crustas, — agros Idume. Ambrosium, etc., aut per agros : Idume
quod Barthius Advers. libr. ix, cap. 7, exponit de — ambrosium, etc. Possis etiam alia conjectura Eminue
erustis, quz fiebaut ex lapidibus pretiosis. Adde Pli- — ambrosium , aut Nec minus ambrosium. Pro humore
nium 1l. xxxvii, c. 4, Adamas in lam parvas frangitur — qui e plantis remittitur lacrym* ponuntur ut plantae
crustas, ut cerni vix possint. De Chaldzis, quorum — ipse humore manantes plorare et lacrymari dicuntur :
regia erat Babylon, Solinus cap. 50, Quecuique Eu- — atque italoqui solent non tantnm poetze, verum etiam
phratem bibunt gentes, diverso niient lapide... Sagda — Plinius, Columella in oratione soluta, et alii plurimi.
a Chaldaeis ad nos usque profluxit .... jucundissime vi- 920. hivinus, lectionem vulgatam secutus, ait,
rens. Plinius libr. xxxvi, c. 10, sect. 67, Sagdam — Phanicia tellus dici, ut nir Gallia. Vat. non obscure
Chaldaei adheresqentem navibus inveniunt prasini colo- C consentit cum Azar. sub Phoenice, quam scripturam,
ris. ut videtur, non nemo invertit, ut metri rationem ha-
321. Fabricius correxit nobilitant pro nobilitat in beret : nam media in Phanice produci debet. Sed
Yict. Sirmondus edidit nobilitat; sed vix commodus — syllabarum quantitatem etiam in incremen!is nomi-
sensus erui potesl. Legerem, si per πι88. liceret, Per- — num propriorum parum curarunt poets Christiani :
sica nobilitant pretiosa littora gemme, quo Vat. ducit. — et rursus v. 653 occurrit Plhdinicis correpta secnnda,
Sed retinendum est Persida; Claudianus de ἢ’ Con-— Phonicis exactam, vel exhaustam, ut. etiam Sirmon-
sul. Hon.,, v. 204, Gemmatosque humilem dispergere — dus legit, quamvis alii ediderint Phaonici exactam.
Persida cultus, etc. Nomen preprium regionis est Phonice, Phoenices, et
522. Mar. Victor l. 1 Genes., v. 282, Hic ubi ful- — in ablativo Phrenice. Eadem Phonicia, sed rarius di-
mineo rutilans carbunculus igne ; alii, Fulmineo ruti- — citur. Pluenicius est adjectivum ad Phanicen perti-
lans carbunculus: igne coruscat, Tertullianus de Judic, — neus : neque erat causa, cur Rivinus excogilaret,
Dom., Inde nitet. prasinus, illinc catbunculus ardet. — Phon'cia tellus dici, ut Gallia niz, nam Phoenicia
Cyprianus in Genes,, Pras'nus huic nomen, illi est adjectivum esse potest cohzerens cum tellus. Avem
carbunculus ardens. Urepanius carm. ult., Sic rutilus — Phoenicem ex surculis cinnami rogum sibi struere
rutilum tomit^et carbunculus ignem, ubi alii legunt — narrant Solinus, Ovidius, Statius, Claudianus. Cinna-
vomitat carbunculus. Cur igitur frigidus a Diacontio — mum veterum esse hoc ipsum cinnamomum, quod
dicitur? quia etsi ardere videatur, non urit tamen, et — nunc cannella , seu canela dicimus, colligitur ex de-
frigidus manet. Quid *i pro frigidus legas Et Phry- scriptione cinnamomi, quam affert Isidorus l. xvn,
ius roseo, seu rutilo? aut Et Libycus rutilo? Isidorus q, cap. 8, [nterior sub Phonice tellus innuit partem Phoe-
i xvi, c. 14, Ümnium ardentium gemmarum principa- " nices qua» Arabiz proxima est, aut etiam Arabiam
itum Carbunculus habet... .Gignitur in. Libya. ipsam, ut solent poetz regiones conterminas alias
535. Rivinus pro nullo sub pollice conjicit molli de — pro aliis nominare. De Arabia Solinus cap. 55, al.
stipite, ut apud Claudianum consul. Prob. et Olybr. — 46, Cinnamolgos perinde Arabice avis in excellentissi-
v. 179, Stamine, quod molli tondent de stipite Seres, — mis lucis texit nidos e fructicibus cinnamorum, ad quos
N^ rum acutius multo est nullo sub pollice ducia, ut — quoniam non est pervenire proper ramorum altitudi-
indicetur, fila trahi non eo modo quo apud nos, sed — nem et fragilitatem, accola illas congeries plumbatis
nullo sub pollice ducta. Loquitur nimirum Dracon- — petuni jaculis, dejectasque pretiis vendunt amplioribus
tius de suo tempore quo opificium sericum peeuliare — quod hoc cinnamum magis quam alia mercatores probent.
Seribus aut paucis commune erat. Filum autem pro- — 1n nonnullis ex insulis Philippinis, ut Mindanao, Xolo
prie id dicebatur quod ex lino, aut lana, aut simili — et alii-, qu: cinnami sunt feracissimze, nidi a qua-
materia sub pollice trahebatur. De Seribus Plinius, — dam ave texuntur, qui in Europam advecti princi-
Solinus, Isidorus, alii. pum rarz et pretiose sunt epulae. Nondum liquet ex
524. Barthius 1. xxxiv, cap. 10, cum Vict. legit — quibus fructicibus texantur, sed non videntur mul-
hunc ei seq. versum, sed in seq. pro Cesareos legit — tum dissimiles iis quos Solinus describit.
«c&sa sacros, quia arbor balsami testa inciditur ad no- 527. Sententia est, partem interiorem Phoenicet
bilissimum illum liquorem provocandum. (uid enim, — solis ardori inagis obnoxiam cinnamun proferre, alias.
ait, Cesareos odores potius quam regios aut aliosdixit? — partes magis ab zestu solis remotas nardum et armo-.
Sed oblitus erat suae ipsius correctionis l. »x, cap. 7, — imum. Hzc autem ita intelligo, si vera sit scriptura;
ees DRACONTII CARMINA. 721
165 Hzc nardi flores, hiec portio fundit &mo- A 1668 Limus adhuc deformis erat, membratur
[mum. [in artus
Omnibus his genitis, animal rationis amicum Corporeos species bonrinis, coelestis imago.
$50 Formatur virtute Dei, liwatur in artus, Conspicitur nova forma viri, sine mente pa-
Ut dominanter eat moderatior omnibus nnus, [rumper,
Naturz jussu qu:e protulit omnia princeps. 340 Spiritus infusus subito per niembra cucurrit,
Ast hominem non terra parit, non pontus ab Et calefacta rubens tenuit przecordia sanguis.
[undis, Mox rubuere gen, totos rubor inficit artus,
Non coelum, non astra creant, non purior aer : Jam cutis est, qui pulvis erat, jam terra me-
$55 Sed dominaturum cunctis do»;inator, et auctor
Plasmavit per membra virum de pulvere factum.
[duilas
Ossibus includit, surgunt in messe capilli,
VARUE LECTIONES.
$50. Vat., Forma Dei virtute Dei lunatur in arctus.
931. Vict., Ut dominator eut. moderantigr ommbus
istis, Sirm., Vat., Azagr., Ut dominanter «a! modera-
auctor. Vat. ut hic editur,
$35. Vat., 1 lasmatur per; csteri, limavit per; ex
mendo Vat. per conjecturam, plasmarit.
tior omnibus unus; sed in Sirm. dominator, in Azagr. B 558. Sic Vat. et Vict.; in Sirm., corporea species.
dominanter, in Vat. dominantur. —
552. Sirm., Nature jussm qur. Azagr., Natura
jussit que. Vat., Na'us ac jussit qua.
995. Vat., t. prodit n.
334. Vat., purior ver.
995. Editi, Sed dominatorum dominator summus, et
339. Vat., Conspicit unda sine forma viri mente pa-
rtmper.
540. Abest hic versus a Vat.
943. Vict., medullam.
544. Vict., s. immensa c. Vat., 8. immerse c. Sirm.
8. in messe c.
NOTE.
mama 1n. Vat. hi duo versus desunt, neque certe valde
&unt neces-arii : alii codices vatiaut : adeoque liben-
tius legam Solis amica nimis, necnon de sole per«sta
Hec nardi flores, etc., ut ipteliigatur, vel ipsam
Phomnicen, vel quamvis aliam regionem de sole
perustam nardum et amomum producere. Rivinus in
erratis legit Solis amica nimis, nondum de sole per-
wsta.
328. De amomo Plinius 1l. xit, c. 15. Virgilius, ecl.
ἃ, Assyrium vocat amomum, quia in Assyria vel so-
jum vel imprimis nascitur.
3529. Ovidius Met. lib. 1, vers. 76, Sanctitts his ani-
mal, mentisque capacius alte Deerat adhuc, et quod
dominari in cetera posset.
$30. Limatuar denotat hominem perfecte conditum,
veluti lima politum.
991. Eligo dominanter, quia similibns adverhiis
delectatur Dracontius. Vide proleg. n. 155. Modera-
tior boc loco est perfectior, meliori inodo conditus.
923. Rivinus distinguit et legit moderatior omnibus
istis Nature, jussu qua protulit omnia princeps, loc
est Deus. Barthius |. xxxii, cap. 21. legit cum Vict.,
sed explicat princeps pro primus nullo sensu. Varie-
tis codicum innuit mendum subesse. Vide num le-
gendum sit Natura jussu nam protulit omnia princeps.
Ast hominem, eic. In- scriptura Sirmondi potest in-
telli:i, Nature princeps jussu protulit, etc. Lib. n,
v. 31, Spes hominum, rerum princeps.
995. Lib. n, v. 950 et seqq., camdem sententiam
ploribus persequitur. Prudentius Apotheos. v. 1022,
Onnia jussu Imperitante novas traxerunt edita formas. D
Solus homo emeruit Domini [formidabile dextra Os ca-
pere.
356. Retineri posset Limavit, ut supra v. 330, Li-
malur in artus, Rivinus observat limavit posse deduci
a limo, sed melius a lima. Hanc originem a lima
magis probo. Verbum plasmare in creatione hominis
referenda frequenter adhibent SS. Patres. Dracon-
tius 1. ui, v. 87, ubi formationem corporis Christi re-
fert, Et caro plasmatur. Confer etiam lih. m, v. 620.
et seqq., et Dracontium sui similem ubique invenies.
997. Censorinus de Die Natali cap. 11, num. 7,
. Quinque et triginta diebus infans membratur. Supra v.
202, Pennantur membrata globis, et lib. u, v. 78, Qui
nasci dignatus homo membrztur in. alvum, vel, ut le-
!gam potius, in artus. Jac. Mosantus Briosws inter
rocabula Ceusorino soli usurpata receusebat mem-
rari.
$38. Lib. n, v. 98, Ergo ubi corporeos artus domi-
nator, el auctor Induit : et v. 256 de hamine, Ingra-
(us, quia factus erat. coelestis imago, et |. wn, v. 532,
Factoris imago.
559. Rivinus ait hoc esse vitium expressum : cum
enim jam homo celestis imago esset, mente carere
nou poterat. Corrigit viri, cum mente suprema (scilicet
Deo) Spiritus infusus, etc. Nihil muto, neque vitium
ullum aznosco. Etsi enim liomo secundum animam,
non secundum corpus, sit factus ad imaginem Dei,
tamen totus lomo dicitur in sacris litteris factus ad
im: ginem Dei, et Dracontius v. preced. narrat in
artus corporeos forma'um fuisse hominem, qui cce-
lestis imago est. llomo autem non ex solo corpore
constat, sed ex anima etiam, cujus creationem nunc
refcrt. Relucet autem quodammodo in corpore imago
Dei, cum corpus ipsum dicatur imago animz. Sic
Tertullianus, qui imaginem Dei corpore hominis non
cireumscribebat, tamen cap. 6 de ltesurr. ait : Ita
limus ille jam tunc imaginem induens Christi futuri in
carne, non tantum Dei opus erat, sed etiam pignus.
942. Vers. 595 de Eva: gena pulchra rubore. Lib.
qi, v. 624, Et aemine rubuere gene.
944. Veteres editiones cum Vicl., surgunt immensa
capilli, et Weitzius in indice notat esse adverbium
immensa, ui transversa, sera, et similia, 488 more
adverbii ponuntur. livinus immensa accipit pro im-
men:o numero capillorum : mallem pro capillis, qui
sine mensura certa, ut reliqux* partes corporis, cre-
scunt. Neque repugnarem, si quis legeret inmmense
postrema brevi, ut inferne, superne. In editione Poe-
tar. Christian. Fabricii penes cl. pr:sulem Reggiutu
ad marg. invenio ms. hanc lectionem in summa pro
immensa. Scriptura Sirmondi probabilis est, sed non-
nihil obscura, scilicet pro surgit; messis capillorum,
potest conjici su: gunt in vertice crines, vel surguut in
fronte. capilli, aut a fronte : sic lib. y, v. 620, dum
resurrectio corporis describitur, Scema capillorurm
[undens a (ronte coronam; vel surqunt in veste capilli.
Ambrosius de Noe et Arca cap. 7, utum. 21, Capilli
capitis quam grato amictu. capst. vestiunt, et lib. vi
llexaem., c. 9, "n. 75, de ossibus capitis, capillis den-
broribus vestiunter, et Dracontius loc. cit. v. 621,
Tempus et omne caput vestit de crine decorum. Addo
aliam conjecturam, surgunt in. merce capilli, hoc esa
venales. Plinius |. xii, cap. 25, Sarmenta quoque im
MERCE sunt. Ovidius l. n1 de Art., v. 165, Femina
procedit densissima crinibus emptis, Proque suis alios
efficit ere suos. Nec rubor est emisse palam.
[vísus,
Κι vocem compago dedit, nova machina surgens
Auctorem laudare suum, gavisa, quod esset.
Tunc oculos per cuncia jacit, miratur am«e-
[num
Sic florere locum, sic puros fontibus amnes
Quatuor undisonsas stringenti gurgite ripas
Ire per arboreos saltus, camposque virentes
Miratur: sed quid sit homo, quos factus ad usus,
168 Scire cupit simplex, et nou habet unde
requirat :
$30
CARMEN DE DEO.
1687 Orbe micant gemino gemmantia lumina A
118. I. ?796
Quo merito sibimet data sit postessio mundus,
Et domus alma nemus per flore regna paratum;
Ac procul exspectat virides-jumenta per agros,
Et de se tacitus, que siut hxc cuncta requirit,
Et quare secum non sint hzc ipsa, volutat :
169 Nam consorte carens, cum quo conferret,
[egehat.
Viderat Omnipotens hzc illum corde moven-
[tem,
Et miseratus ait : Demus adjutoria facto,
Participem generis : tanquam si diceret auctor,
Non solum decet csse virum, consortia b'anda
355
960
VARIL/E LECTIONES.
515, Editi, visu. Vat., visus.
548. Va!t., otque oculos.
990. S'c Vat.; cateri, Q. undifluo stringentes g. f.
352. Vat., miratur : sed quid. Editi, miratur se :
guid.
593. Viel., simplex est, uon. Sirm. distinguit cupit,
sinplez et.
354. Vat, 4. meritos s. Sirm., p. mundi, Vict.,
Azagr., Vat., p. mundus.
955. Ita Vat.: in Azagr., Atque domus alterna ne-
mus per (torea rura. Sirm., Vict., Arque eterna domus
nemoris per florea rura.
990. Sic Val; in aliis Parva procul spectat v. j. p.
a.; sed Vict., vineta pro jumenta.
957. lta Vat. ; c:eteri, Hac dere tacitus volvitque, et
corde requirit; sed Azagr., angit, et Vict., cogitatque
pro volvitque.
$58. Sirm., vel quare. Vat., Et quare non. secum
que sint hec cuncta requirit, Vict. ut hic editur,
3061. Sirm., Vict., demus solatia facto. Vat., demus
adjucioria f. Azagr., d. adjutorio f.
NOT.E.
949. Vide v. 255, et l. it, v. 652, et 1. in, v. 618,
Aude duces oculi gemmato [umine vibrant. Oculos ulti-
snos formari ex Plinio notat Rivinus; sed Dracontius
postremo loco lingiam commemorat.
946. ivinus melius putat, Et vocem compage dedit
nova machina, surgens. Auctorem. laudare suum. |luic
conjectura favet lib. i, versus 84, Induitur compage
Deus, structura. ligatur. Covfer 1. ut, v. 644. Post Q
surgens non bene virgula in editis ponitur : intel-
ligitur enim surgens ad laudandum. —
547. Vers. 245 de avibus, Et, puto, collaudant Do-
sninum meruisse creari.
$48. Mar., Victor 1. 1 Genes., v. 155, Nec spectator
adest, quem tante gloria molis Impleat , atque oculis
avidum per singula ducat. Fabricius hunc locum, ut
pleraque a!ia Victoris, longe aliter edid.t. Dracontius
pro per omnia solet dicere per cuncta. Vide v. 292
euin nota. Virgilius 1. r, v. 570, Passimque oculos
per cuncta ferenti. Alil dicunt conjicere, trajicere ocu-
(os. Rivinus su-:picatur miratur amomis, quo nomine
ir jlurali usus est Persius. Sed amenum adeo bene
est, nt nihil melius.
930. Stringere ripas de fluminibus, ut mordere,
[amberz, elegante nete. Undisonus P'ropertii, Val.
Flacci, Statii verbum est. *
951. Ire de »qua poeticum est : nam et pedes aqua
2 poetis tribuuntur. Vide notam Broukusii ad Tibul-
lum 1. 1, οἷα", 10, v. 56, Et puras fluminis isse vias.
552. Scriptura Vat. venusta est et verior videtur.
254. Lectio Sirmondi defendi potest; sed melius
videtur mundus, ut v. seq., Et domus alma nemus.
355. Cyprianus in Geues., /Edibus in mediis de
paradiso. Domus, edes pro mausioue et. quacunque
see, ut domus avium, pecorum.
356. Vers. 270, Jumnen'a per agros. Pro exspectat
substitui posset aspectat; sed exspecto pro simplici
specto adhibetur a Plauto Aulul. 1v, 8, 7, Petronio
iu Satyr. c. 17, Paulo. in Digest. l. xii, tt. 1, leg.
26. Et quamvis his in locis lectionem nonnulli solli-
Citent, tamen ea pro'a est : nam hi mutant, quia cen-
seul exspecio significationem spectandi non babere,
quz ratio idonea non e-t, et in probatis editionibus
inveni» exspecto, non specto, Praterea Statius l. v,
silv. 2, v. 29, Exspectatur equus. Ovidius 1. xiv Met.,
v. 418, Ex:pecttius erat. Vterque pro specto cotupo-
situm exspecto usurpat. Seriptura vulgata tolerabilis
non est. Quid enim est parva jumenta? Neque scri-
ptura Viet., parva vineta, huic loco congruit.
$57. Forte quid sint. 1n lectione Vict. est cogitat-
que, quod metro adversatur. Fabricius correxit ex
ingenio voluitque. Hoc ipsum edidit Sirmondus, sed
cum codex Azagr. variet, merito dubitare possis an
ex codice suo Sirmondus ita scripserit an ex Fabricii
correctione. Requirii de se pro a se, vel et se : neque
maguopere obstabo, si velis rescribere Et a se, nam
hujusmodi monosyllaba sape vidi producta, praecipue
in priucipio versus, ut /t eques. Alio loco ostendam
sil "liam esse commune.
.958. Weitzius, non sint ha, ipse volutat, quud mi-
nus probat Rivinus. [lic etiam suspicor Sirmondum
ex Fabricio magis quam ex suo mis. edidisse Vel
quare : cum enim editio prima Vict, habeat Et quare,
eui consentit Vat.,, Fabricius vel casu, vel de indu-
stria edidit Vel quare. Non erant animantia csetera
cum Adamo in paradiso ex v. 556, Ac procul ezspe-
ctat, et v. 454, Praterea solis datus est locus ille duo-
bus. Aique ifa quidem sentiunt nonnulli cum Dama-
sceno l. 1 de Fide orth., cap. 11, neque sane in sacris
liueris liquido affirmatur animalia fuisse in paradiso,
cum mentio selum arborum et fluminum flat. Pere-
rius in coinment. ad Genes. cap. n, v, 9. similius
vero exi-timat fuisse animalia in paradiso, rationes-
que et scriptores ita sentientes producit.
959. Fortasse Nec, consorte carens, cum quo con-
ferret, habebat. Hic conferre est colloqui, communi-
care consiiia. ᾿
961. Sic Vat., cui favet Azagr. Czteri editores
fortasse ex ingenio, ut metro consulerent, posuerunt
solatia pro adjutoria. Genes. cap. u, v. 18, Non est
bonum esse hominem solum : faciamus ei adjutorium
simile sibi, Cap. xvi Ecclesiastic., v. 5, Creavit ex
ipso adjutorium simile sibi. Columella 1. xu, c. 4, in
praefat. ex. UEconom. Ciceronis : Ut ex hac eadem
socielate mortalibus adjuwtoria senectutis , nec minus
propugnacula prapararentur. Quod autem prima in
demus hoc loco corripiatur, nihil obest : nam etiam
|. m, v. 678, corripitur : Judicio, Deus alme, tue
detur inde triunphus. Aut ergo ea syllaba communis
erat, aut Dracontii tempore mutata fuit ejus quantitas.
Tertullianus 1. 1 conira Marcionem : Dum spatium
detur, et patiens pietate perenais nisi hic etiam legat
atur.
965. Ex loc. cit. Genes.
Di
Noverit, uxor erit, cum sit tamen ille maritus, A
Conjugium se quisque vocet, dulcedo recurrat
Cordibus innocuis, et sit sibi piguus uterque,
Velle pares, et nolle parcs, stans una voluntas,
Par animi coneors, paribus concurrere votis,
170Ambosibirequies cordissint, ambo fideles,
Et quicunque datur casus, sit causa duorum.
Nec mora, jam venit alta quies, oculosque
[supinat
Somnus, et in dulcem solvuntur membra so-
[perem.
$65
910
PRACONTII CARMINA,
798
Sed cum jure Deus, nullo prohibente, valeret
Demere particulam, de qua pius ipse pararat,
Ne vi ablata daret juveni sua costa dolorem,
Redderet et tristem subito, quem ledere nollet,
Fur opifex vult esse suus : nam posset et illam
171 Pulvere de simili princeps formare
[pgellam.
Sed quo plenus amor toto de corde veniret ,
Noscere in uxore voluit sua membra maritum.
Dividitur contexta cutis, subducitur una
Sensim costa viro, sed mox reditura marito.
975
980
VARLE LECTIONES.
364. Vat. ita Sirm., wxor erit cujus tamen. Deest
hic versus in Vict.
966. Sic. Vat., alii, et sint sibi. — —
568. Vict., par animi ; alii, pars anim!. Vat. , pa-
ribus concurrere voces. Editi, p. decurrere votis.
310. Vat., fit pro sit. D.
514. Sic. Vat.; in Sirm., Vict, p. de quo prius t.
Azagr., p. de quo pius i.
215. Sirm., Attame ablata juveni ne costa doleret.
Vict., ablato. Vat., Sed si ablata daret juveni sxa
costa dolorem
9016. Vict., et testem, subito.
911. Vict., Cur. 0. v. e. suus? Vat., posset et illam.
Alii, et alumnam,
949. Vat., sed quia plenus,
980. Sirm., ín uxore. Vat., Vict., ín uxorem.
981. Azagr., d. contecta c.
$82. Vat., censim costa. In Vict. desideratur hie
versus.
NOTAE.
364. llic versus omissus fuerat a Víct., Fabricio,
Weitzio, Rivinus, ut sensum veteri lectioni redderet,
scribebat consortia blanda Conjugium sed quosque
vocet, Nerus sensus ex Sirm. et. Vat. constat. Pro
ezor erit [orto melius Noverit uxoris, cum sit, vel
INoverit uxo is, cujus.
567. Ovidius iv Trist., el. 4, Qui duo corporibus,
mentibus unus erant, Corippus I. i, v. 39, Velle tuum
pc posse meum. Rivinus ex Persio, Capella, Juvenco,
ugenio illustrat, quod velle pro volwitate dicatur.
Par cum infinitivo Virgilii est eclog. 7. Et cantare
pares. Pro conjuge par et compar aliquando usur-
paotur. Ovidius iv Fast., v. 97, llla rudes animor. ho-
minum conjuniil in unum, Et docuit jungi cum pare
quemque sua. Alii, contraiit in unum,
$68. Par est duo, ut par fratrum, gladiatorum ,
columbarum. Fortasse lar animus concors , vel Par
animis concors. ln Vat. concurrere melius est quam
dectrrere in aliis.
969. Sic distinguit Fabricius cum Vict. Sirmondus,
eordis, sint ambo, Venustus esset hiatus, Ambo sibi
requies cordis, sibi ambo fideles. )
PT Cur non Et quicunque detur ? Vide notsm ad
v. 504.
911. Somni per varias phrases descriptio. Somnus
supinal oculos, quia supini jacent qui alte dormiunt
et stertunt.
574. Membra in soporem solvuntur ,
ea solvit , seu reddit languida.
974. Intelligi potest de qua particula, aut subin-
telligi de qua costa.
9175. Ex Vat. elici potest hxc lectio, Sed ne ablata
daret juveni sua costa dolorem, vel At ne ablata, vel, ut
edidi, Ne vi ablata, quod comprobatur ex v. 377, Fur
spifes vull esse suus. Mar. Victor |. 1 Genes., v. 561,
rgo opus aggre itur notum Deus, ictaque raptim Corda
viri, tanto dissolvit languida somno , Mentis ut expeti
costam subduceret unam ; vel ut alii. habent, Mentis
«t experti pollens subducere costam... Illasis raperet
membris. Alcimus l. 1 Genes. , Cui pater omnipotens
pressum per corda soporem Misit, et immenso tardavit
pondere sensus, Vis ut nulla queat sopitas | so'vere
mentes ; Non si [orte fragor securas verberet aures, Nec
δὶ commoto γίνει tunc. intonet axe. (Quin nec pressa
manu rupissent membruquietem. (uos versus alii aliter
legunt. Opinio Cajetani, ad metaphoricum vt para-
bolicum sensum formationem Evz ex Adami costa
éctorquentis , a tbeologis jure merito jue exploditur.
quia sopor
Ratio vero qux? ἃ Dracontio redditur, eur Deus Adamo
soporem immiserit, S. Augus!ino non placet, qui
somnum illum Adami internam quamdam animi con-
templationem et quasi raptum aut. ecstasin fuisse
existimat libr. ix de Genes. ad lit., c. 29, et Enarrat.
in psalm. Lvi, num. 14. S. Joan. Chrysostomus ,
hom. 15 in Genes., non solum corporalem soninum
in Adamo agnoscit, sed etiam rationem alfert ne
ablata costa. dolorem afferret. Notat vero Suarius in
tract. de Oper. sex dier, libr. 11, cap. 2, Chry:os-
tomum revelationem Adamo factam non negare, sed
differre ad tempus quo e somno jam excitatus erat.
Dracontius v. 392 in ipso somno spiritualem contem-
plationem evenisse non obscure tradit.
917. Forte suus. At posset et illam, vel et ille. Rivi-
Dus cum editionibus antiquis Cur opifex, scd addit :
Sirmondus mire Cur opifex : scribere, opinor, voluit
Fur opifex. Conjicere libet Fur operis vult esse sui :
gam P
$78. Rursus v. 597, formare. Etsi recie Deus sim-
pliciter princeps dicatur, tamen suspicor scriptum
primam,
$79. Barthius libr. xxs Advers., cap. 2, plenus
amor expouit perfectus , nactusque florem suum ,. ut
plena quies apud Corippum.
. 980. Barthius loc. cit. legit in sxoris, fortasse in-
telligit, maritum no&cere sua. membra in membris
uxoris. Scriptira Sirm. clarior est. In Vat. sensus
erit, maritum noscere, sua membra in uxorem trans-
jisse aut esse destinata.
$81. lRivi:us scripturam veterem Vict., ubi deest
versus seq., ita reformabat : Dividitur cortex, costia
subducitur una. Nam juvenis.
382. Rivinus advertit huuc versum coincidere com
vers. 400, Et reaeat sua costa viro, sua membra re-
cepit. Sed non propterea rejiciendus est : nam facien-
dum nune proponitur quod factum postea narratur,
Mar. Victor li»nc ipsam rationem complectitur lib. 1
Genes., Hoc nurc turba loco stolidissima desine tanm-
dem Que'sitis animum vanis torquere, nec isthic Qwer-
rere, cur hominis confecta est (emina membris, Cum
jam a principio molli de pulvere fingi Posset et ex nihilo.
Causas desiste latentes Scrutari : quanquam si conjec-
tare licebit , Ex homine effecta est. mulier, cognatis
quad im. Mutuum, εἰ altermum inter 86 ut. muceret
omor. m , Sem» in aliernis cogens agnoscere membris,
Scio diverso modo hos versus ab aliis editos; sed ratio
cadem utrobique ostenditur, neque vacat nuno. ia
799
Nam juvenis de parte brevi formatur adulta
Virgo, decora, rudis, matura tumentibus annis,
1792 Conjugii, sobolisque capax, quibus apta
"[probatur,
Et sine lacte pio crescit infantia pubes.
Excutitur somno juvenis, videt ipse puellam
Ante oculos astare suos, pater, inde maritus,
Non tamen ex coitu genitor, sed conjugis auctor.
Somnus erat partus , conceptus semine nullo,
Materiem sopita quies produxit amoris
Affectusque novos blandi genuere sopore.
Constitit aute oculos nullo velamine tecta ,
$90
CARMEN DE DEO. 1.18. I. '
750
Corpore nuda simul niveo, quasi nympha pro-
[fundi.
173 Caesaries intonsa comis, gena pulchra
[rubore,
Omnia pulchra gerens, oculos, os, colla ta-
[nusque,
Vel qualem possent digiti formare Tonantis.
Nescia mens illis, fieri quz» causa fuisset :
Tunc Deus et princeps ambos conjuuxit in
[unum,
Et remeat sua costa viro; sus membra recepit,
Accipit et fonus, cum non sit debitor ullus.
A
995
400
"NARUE LECTIONES.
585. Vat., capaz quod na!a p.
986. Viet., crescit jam infantia. Vat., pio fecit mox
&n fantia. Sirm., crescit infantia.
587. Vat., ipse puellas.
488. Vat., an oculos tunc stare suos. Vict., suos
pat't inde.
389. Vat., Azagr., non tamen. Sirm., Vict., non
£antun. ΄
490. Vict., erat parcus.
B 9914. Vict., materiom s.
994. Vat., niveo quasi n. Sirm., niveo ceu n. Vict.,
nivei ceu n.
997. Vat. vel qua'em. alii ut q.
$99. Azagr. a. conjungit i.
NOT &.
bujascemodi varietatibus, qu: in poetis Christianis
plurimzx occurrunt, inter se conferendis diutius im-
gnorari.
989. Fabricius et Weitzius cum prima editione
Wict. male distinguunt formatur adu!ta. Adulta virgo
4 Cicerone, aliisque dicitur virgo in flore aatis, ut
nubere possil. lac significatione ep. 1 ad Cor., c. vit,
v. 96, Si quis autem turpem 86 videri existimat supir
virgine sua, quod sit superadulla, et ita oportet fieri ,
quod vult faciat : non peccat, si nubat. Grece pro super-
adulta est ὑπέρακμος, superans tempus opportunum.
384. Oppositio in rudis, matura : erat enim recens
sata, simulque matura. Anni tumentes sunt zetas qua
virgines tument ac conjugio apte fiunt, Cyprianus
de Sodoma : Sunt intus nate bijuges mihi, nubilis
eetus, Virginitas in (ere tumet, jam dedita messi. Forte
jam debita messi. Virgilius 1. vit, v. 55, jam matura
t;ro, jam plenis nubilis annis. Statius lib. 1 Achill.,
v. 292 : Virginitas matura toris, annique tumentes, et
]. 1 Theb., v. 202, Deiphilen tumida jam virginitate
j"gari. Claudianus Epithal. Pall. et Celer.. v. 125,
Deiraxit matris gremio : malura tumescit Virginitas.
586. Rivinns melius ait esse cum Weitzio infantia
pubis quam cum Fabricio infantia pubes. In editione
principe Vict. legitur infantia, pubes. Weitzius in textu
edidit pubis, in indice pubes ; in emenda'ionibus cen-
jicit pubis. An. autem pubes scribi etiam possit per
pubis, qu:xstio orihographica est. Barthius libr. xxii
A/dvers., cip. 19, nibil mutandum censet, quia in(an-
tiu jai pubes acumen affeclat, nam modo nata jam
pubes una erat. Legit autem crevit, non crescit , quia
non aucta u ique corpore, sed velut jam exzcrevisset,
justa statura condita est. Melius ex Vat. restituitur
hic locus fit moz infantia pubes, hoc est, statim. pu-
bescit infantia, sive prima ze!as Evze. Idem erit 56.
sus, si legas fecit infantia pubem. Notandum etiam est
lacte pio, ut v. 224, (Qui fovet igne pio.
988. Vide num rectius legatur. pater ipse maritus.
989. Barthius loc. cit. emendavit Non tamen ez
«oiu, cum antea legeretur Non lantum ez coitu. Ri-
vinus quidem affirmat, Barihium post Sirmondum ita
]egisse, sed in Sirmondo solum invenio Non tantum ez
€ itu. Barthii restitutionem Vat. et Azagr. confirmant.
390. Barthius loc. eit. explicat : Somnus erat instar
puerperii, conceptio seminis nullius. Sed legendum
putat conceptum est semine nullo : ac subjungit : Quod
gepetit moz mire placens sibiin constipatione acuminum;
Scilicet in v. seq. Rivinus edidit erat parcus, in Er-
ratis correxit erat parvus : nisi hoc ipsum mendum
est pro rartus. Vide l. wu, v. 516.
591. Barthius loc. cit. legit concepit; sed cum va»
rietatem lectionis non animadverta!, fortasse concepit
excidit pro produxit, quod czteri habent.
594. Weitzius cum Vict., simul, nivei ceu nympha
profundi, et intelligit Venerem, qux orta mari est.
Pro(undum pro mari, ut Lucretiusl. v dixit, Fundarit
celum , ac terram, ponlique profunda. Dicitur mare
niveum, ut canum, spumans, spumosum, quod multis
confirmat Weitzius. Lectio Vat, retineri posset simul,
niveo quasi nympha profundo, Vox aimul. redundare
videtur, nisi significel omnino, qua significatione me-
Jius legam semel. Cicero pro Dejotaro, cap. 5, Cum
facile exorari , Casar, tum. semel exorari soles, id est
penitus, Raderus ad spectacula Martialis p. 62, epigr.
94, al. 96, ait a Dracontio pulehritudinew Eva com-
parari Nereidi, et legendum Corpore nuda simul ,
nivei ceu nympha profundi, won Corporu nuda, qued
nescio ubi invenerit.
595. Barthius ad Claudianum rapt. Preserpinzge
demonstravit contra Julium Scáligernm, cesariem ἃ
Virgilio et aliis recte de muliebri coma dici, et libr.
xxi Advers., cap. 8, lioc ipsum confirmat exemplum-
que Dracontii profert, et Apuleii libr. de Mundo post
med., ubi humum cerariatam esse dicit viridantibws
comis. Servius ] /En., 594, aliter censet.
397. Potest vel accipi pro et: sed elegantius est
disjunctive, scilicet Evam [ta fuisse conditam. ut
descripta est, vel qualem divina manus potuit for-
mare, nec lingua valet dicere.
D 398. Rivinus censet hunc versum cum sequenti
combinandum esse, nec a posteriori novam perio-
dum auspicandam. Sirmondus omnino eos separavit,
et hunc versum eum przecedenti conjunxit Ut. qua-
lem digiti possent. formare Tonantis, Nescia mens illis
fieri que causa fuisset. Non placet. Barthius libr. xxiu
Advers., cap. 19, vellet mens illi est fieri, quia,
inquit, de sola Adamo loquitur. Fortasse voluit
dicere de sola Eva : nihil enim est cur de solo Adama
sermonem hoc loco haberi dicamus, cum versibus
pracedentibus, a versu 595, Evae pulchritudo tantum
exprimatur.
399. Ovidius ad vers. 567 laudatus : llla rudes
animos hominum conjunzit in unum, Rivinus edidi
Deus ut princeps, nescio an casu : nam alii habent et,
401, Deus quamvis debitor non esset, reddidit ta-
men cum fanero costam Adaino, scilicet uxorem
ipsam, participem generis, quam illi subdidit.
C
794
Hlis Jatur omnis humus, et quidquid jussa crea- A
| vit,
Acris, et pelagi fetus, elementa duorum
Arbitrio commissa manent. His, Crescite, dixit
495. 1754 Omnipotens, replete solum de semine
[vestro,
Sanguinis ingeniti natis nutrite nepotes,
^ Etde prole novos iterum copulate jugales,
Et dum terra fretum, dum colum sublevat
[ver,
Dum solis micat axe jubar, dum luna tenebras
Dissipat, et puro lucent mea sidera coelo,
Sumere, quidquid habent pomaria wuostra,
| [licebit :
Nam totum quod terra creat, quod pontus, et
* [aer
175 Protulit, addictum vestro suo jure wma-
[uebit,
410
DRACONTII CARMINA, ΤΙ
Delicizque flient vobis, et honesta voluptas :
415 Arboris unius tantum nescite saporem.
Dixerat ista Deus : sanxit natura, quod in-
[quit
Omnipotens. Mirata diem, discedere solem,
Nec lumen remeare putat terrena props3g0;
Solanturque graves lunari luce tenebras,
Sidera cuncta notant ccelo radiare sereno.
Ast ubi purpureum surgentem ex aequore cer.
[nunt
Luciferum vibrare jubar, flammasque ciere,
Et reducem super astra diem de sole ruben-
᾿ [tem,
Mox revocata fovent hesterna in gaudia mentes,
Temporis esse vices noscentes, luce diurna
Ceperunt sperare dies, ridere tenebras.
176 Tot bona facta Deus non obiiviscitur
[unquaim,
420
425
VARIA LECTIONES.
402. Vat., humos cum quidqwid creav:t.
404, Vat., m. hic. c.
405. Vat., Et replete solum omnipotens de. semine
bestro.
406, Edit, natos. Vat., natis.
407. Sirm., reparate. Vat., Vict., Azagr., copulate.
408. Sirm., Dunque fretum terra, dum colum s. a.
Vict., D. f. terra. et dum. celum s. a. Vat., Et dum
Te: ra fretum, dum terram 8. a.
419. Hi duo versus, Nam totum et Protalit, deside-
rantur in editis, exstant in Vat.
415. Vat., t. nescire s. .
417. Siim., Vict., O. migrare d. Vat., O. mirata d.
418. Vat., lumen ; alii, lucem.
419. Vat. ita, sed. glabes pro graves. Sirm.. Vict.,
Subductisque nigris collucet luna tenebris. Azagr., Sub-
ductisque nigris lunari luce tenebris.
491. Vat., p. fugientem e. &. gemunt.
422. Vat., f. tiere.
495. Vat., ». rubente.
424. Vat., noz revocata fovet ἢ.
425. Sic Vat., sed divina pro diurna; alii, Tempo-
ris et requiem noscentes, luce.diurna.
430. Vat., dies ridere. Sirm., Vict, diem ridere.
Azagr., diem redire.
NOT.E.
«9?. Vide notam ad v. 9, Vel quidqud.
405. Fortasse melius ΕἸ replete solum omniparens
de semine vestro cum Vat., ubi e-t omnipotens pro
omniparens, Virgilius libr. vi, v. 595, Terre omnipa-
rentis alumnum. Lucretius 1. n, v. 705, Per. terras
dPniparentes. Apuleius de. mundo, Omniparentis
mundiamanitas. Neque vero necessaria est vox ÜOinn:-
potens : Deus enim et prineeps, qui ambos conjunxit
in unum, his dixit, Crescite, et replete solum, eic.
406. Weitzius ingeniti explicat non generati, s.d a
Deo creati. Mivinus scribit. Sanguinis tn geniti natos,
et explicat in consa»guineam posteritiiem, Lectio
vulgata natos nutrite nepotes vix commodum sensum
accipere potest. In. Vat. rec!e procedit. sententia :
Na is vestris ex eodem sanguine nutrite nepotes, et
novas deinde generationes reparate, Expouitur enim
verbuin Moysis Multiplicamini. —
407. Hoc etiam loco Sirmondus Fabricium secu-
tus videtur, non. suum exemplar ms., nam Fabri-
cius deseruit editionem Vict., ubi est copulate, ut
me'ro consuleret per reparate. Vat. et Azagr. liabent
eiiam copulate. Sirmondus edidit. reparate. - Copula
primam habet. longam apud veteres poetas; sed Li-
centius qualis S. Augustini eam corripuit, Arcet
amor, copulamque tenet communis honesti. Exstat
ejus carmen inter opera Augustini in hujus δὰ illum
, epistola 26, al. 59. Erat autem Licentius ethnicus, ne
hujusmodi vitia Christianorum poetarum propria
ese credamus, sed iatis potius, aut etiam ut ve
vitium quidem scriptorum probabilium consuetudi-
nein appellemus.
408. Iu editione Matriteusi Dumque fretum terra,
dum c&'o sublevat aer; sed cum discrepantia editionis
Sirmondian: non animadvertatur, par. est credere,
cato pro celum excidisse. ltivinus vul Dumque fre-
tum terras, dum. caelum sublevat aer ex. vers, 153 et
5»,
C. seq., ubi aqua sustinere terram dicitur. Ex Vat. con-
jicio Et dum terra. fretum , dum terram. subvolat aer.
Interea dic, terram partim a freto. sustineri, partie
sustinere ipsum. Lucanus l. 1, v. 8?, Dum terra fre-
tum, terramque. levabit Aer, εἰ longi volvent. Tiiana
labores : quod ita exponitur, ut terra inferior aquas
sublevet, aer undique contineat, et coerceat. terram
quasi centrum. [lunc locum fortasse respexit Dra-
contius,
416. Exprimit verba Moysis, Dixit Deus, Fiat lux,
el (a«ta est. Statius l. 1 Theb., v. 215, Et vocen fata
sequuntur. Sanzit hic est firinavit, effectu ipso con(ie-
navit.
418. Terrena propago homines, qui v. 339 terri-
genx dicuntur. In paradiso primi parentes ante pee-
catum nonnullis diebus commorati suut, ut. Pererius
et alii conjiciunt. Putant alii, paucis horis eo: para-
disum liabitasse. Vide Suarium de oper. sex dier. I.
iv, C. 8, qui probat Evam plus quam per unum diem
Ὁ naturalem fuisse in paradiso.
420. Imitatio Virgilii l. mr ZEn., v. 515, Sidera
euncta ποία! tacito labentia celo : etl. eod., v. 518,
Posiquam cuncta videl calo constare sereno.
425. Etsi fortasse bono sensu procedat scriptura,
tainen juvat. nonnullas conjecturas diverse lectionis
proponere. Temporis esse vices noscentes, lucis, εἰ
umbrae, Ceperunt ridere die, sperare tenebris. Vel (mce
diurna Creperunt ridere, diem sperare tenebris. Vel
lucis, et umbra, Coperunt sperare dies, ridere tene-
bras. Certe obscurum est, quod luce diurna coeperint
sperare dies.
426. Ridere pro temnere, non curare. Tibullus 1.
n el. 6, v. 49, Perjuria ridet amantium Juppiter.
l'aulinus Petrocorius I. it, v. 45. llidentes. gaudenda
sibi.
755 '
Huic Dominus pietatis opem subducere non vult,
Projicere nec plasma suum. Scit conditor xvi,
Esse nibil prorsus se prxter ubique rogandum,
Et nisi subveniat, succurrens non erit ullus.
Inde malo bonus est homini Deus, omnibus
[auctor.
Spes, opifez, dominus, rector, dux, arbiter,
[index,
Continua bonitate pius, virtute modestus ,
Simplicitate bonus, et culmine celsior omni.
Ibant per flores, et tota rosaria bini
Inter odoratas messes lucosque virentes
455
CARMEN DE DEO. LIB. I.
Quse propter hominem [eeit, sanxitque manere. A
1255
Simpliciter pecudum ritu, vel more ferarum,
Corporibus nudis, sed nescia corda ruboris,
177 Qus pars iwembrorum secretior esset
[ habenda.
Unde rudes scirent, quid moribus esset hone-
[stum ?
Quod digitos, oculosque pulsnt, hoc qu;eque
[podenda.
Publica jungebant affectibus oscula passim,
Nec rubor ullus erat, cum staret origo pudoris,
lllicitamque sibi prorsus nibil esse putabant.
Et bene credebant, quibus omnia jussit ad
[usum,
440
4:5
VARIJAE LECTIONES.
438. Sirm., homines. Vat., hominem. Vict., Qua- B — 450. Vat., b. sed c. Viet.. b. qui c.
Opter fecitque homines, sanxitque manere.
pr a9. Sirm., his. Vict., Azagt.. hic. Vat.. huic.
450. Sirm., Vict., rult. Azagr., scit c. Vat., Addi-
ێt ne plasma suum sit conditor avi.
451. Vat., p. preter se «.
452. Vat., subveniat succurres n. : videtur prius
Iuisse subveniet. "
. Sirm., Vict., ipse opifex, d. Aragr., spes,
epi[ex, d. Vat., spes opis, et d.
455. Vat., c. pietate bonus, v.
457. Vict., f. per t. Vat., bini. Alii, r. leti.
438. Vat., lucesque v.
410. Sic Vat.; in Sirm. n. et nescia c. pudoris. Que
p. Azagr., n. et n. c. livoris. lta Viet., sed livoris?
cum interrog: tionis nota.
444. Vat., quid pars.
445. Sie Vat.; in aliis, hoc menibra p.
444. Vat., j. arrectibus o.
441. Vict., jussit ad unum.
NOT £.
498. Scriptura Vict. ab iis invec!a est, qui metro
obesse putaverint Que propler hominem, cu:n. tamen
ultuna in propter tum ratione cxsurz, tum oh. aspi-
rationem sequentis dictionis recte produci posit.
Tertullianus l. n1 contra Marcionem, flec homini
Deus ante oculos revocata reformat, Propter quem lo-
cuples primus large omnia [ecit. Lege primum. Vide (
notam ad v. 115.
429. Rivinus cum Weitzio et aliis edidit pietatis
opem; sed in nota scripsit opus pro opem, forte per
errorem.
450. in editis nullusest sensus Projicere nec plasma
suum vult conditor &vi, Essenihil prorsus, etc. ἔχ Vat.
et Azar. sumo scit pro vull,
434. Deus indez, ut dixi ad vers. 114.
455. Libr. it, v. 695, Deus dicitur sub pietate bonus,
et posset etiam hic legi cum Vat. Continwa pietate
bonus, utinoratione dominliex 21 post. Pentecosten,
Continua pietate custodi. Sed cum vers. 864. occurrat
Simplicitate bonus, nou multo hic bonitate pius.
A86. Libr. in, v. 17, Celsior excelsis.
451. Forte et (eta rosariu. bini. Elegans est ibant
bini, seilicet duo conjancti,
440. Rivinus vult scribi Corporibus nudis, ut nes-
cia corda pudoris. Que pars, eic. Videlicet unde sci-
rent, quz pars inembrorum secre;ior esset. habenda,
sunt, antea. non erant. Dortbius libr. vi1 Advers.,
cap. 20, ita explicat : SrAnc'r onico (raductione a fon.
tibus dixit, quorum origine stante nullus. fluor, quz
explicatio, nisi aliad addas, obscura est. Dracontius
solum videtur voluisse comprehendere sententiam
Movsis Genes. cap. 11, v. 25, Erat autem uterque nu-
dus, Adam scilicet et uxor ejus, οἱ non erubescebant.
ltaque cum staret origo pudoris recte interpretaberis,
cum essent nudi : qux? nuditas nuac origo est pudo-
ris. Vel dicam petius honestatem ipsam vocari ori-
giuem pudoris : nam pudor, ut impudentiz opponitur,
bonus est, et ab honestate proficiscitur, qux? tamen
pudorem non produxisset, nisi culpa przcessisset.
Alcimus v. 94 libr. ti, Corpora nudu videre, e! mutua
cernere jnembra Non püdet, atquerudis [edum nil seniit
hune.tas, Non natura hominis, vitium sed causa pudori
es:. Et postea v. 224, Nan culpa. rebellis Fulsit, et
obscenos senserunt corpora motus. Tunc primum nudos,
dubium, quid dicere possim, Exstinctus, natusne pudor
circumspicit artus. Erubuit proprie jam meus sibi con-
scia culpe. De nodo. 3utem quo in stt Integre na-
turzx: propagarentur. homines, theologi inter se dis-
sentiunt : et nonnulli quidem Patres docuerum, ia
$iatu innocenti: propagationem hominum futuram
per creationem, non per rawralem generationis
viam. Sed scholastici cum S. Thoma pro certo. po-
quid moribus esset honestum? Possis etiam conjec- D nunt, futuras fuisse etiam in eo statu nuptias, et con-
tare sed nescia corda, rubore (Qui pars membrorum
secretior esset habenda. Sive autem legas ruboris, sive
pudoris, eadem res inruitur. Candor, ut Rieinus
notat, sapit divinitatem, pudor, et rubor opera tene-
m consequitur.
444. Scriptura Vat., Quid pars, potest habere hunc
sensum, cur pars aliqua corporis secretior esset ha-
benda.
441. Lectio Vat., arrectibus, confirmare potest ex-
plicationem Weitzii ad v. seq. Sed supra v. 592 legi-
tur, Affectusque novos blandi genuere sopores. Avitus
l. n, vers. 258, Adam diffusi letus per gramina campi
Corgi: amplexus aique oscula casta petebat.
445. Rivinus suspicatur. Nec rubor ullus erat, ces-
gabat origo pudoris, Facilius esset erat, cum deetset
origo pudoris. Weitzius cum staret origo pudoris ex-
ponit de mo:ibus corporis, qui post culpam obsceui
junctionem maris et feminz. Addunt, defuturam
motuum corporis inordinationem, non vero jucuudi-
tatem et delectationem. Pudor au em ex inordinatioue
oritur. Ita fere plerique Patres.
447. Barthius 1. vir Advers., cap. 20, afitmat,
Dracontium citra controversiam scripsisse quibus
omnia jussit Adonai, quia in scriptura vulgata abest
ille qui jussit. Ad marginem vero notaverat Barthits
jus dat ad unum. Neutrum Bivino placet, etiamsi le-
gas jusseril. unus, ve] unum, hoc est Deus. Priefert
cui Sirmondo jussit ad usum, sed pro jussit, melius
putat cessit, Certe si mutatio. invehenda. e-t, malia
quibus omnia cessa fuerunt, vcl quibus omnia cessera
auctor; uam revera a versu 457, [bani per. florcs,
nulla u entio Dci occurrit. Cedere pro concedere multi
Christiani poete dixerunt, quod etiam apud Cicero -
nein ct alios veteres scriptores reperies. De hac si -
178 Arhoris unius fruetu sub lege negato.
Vomere non tellus, non rastro jussa domari,
Quzrere nec sudor fructus quocunque labore
Cogitur, aut campos aliquo de fonte rigare,
Imbriferis semper pluviis absentibus uber
Cespes, et arbitrio crescit fetura marito.
179 Praterea solisdatus est locus ille duobus,
Deliciis hominum tantum constructus opacis.
Non placidas sustentat aves, non ore cruenta;,
Unguibus armatas nescit perferre volucres,
Omne genus pecudum nescit, genus omne fc-
[rarum.
Solus ibi irrepsit squamoso corpore serpens,
DRACONTII CARMINA.
130
A 460 Fraudibus imbutus mortis, caput omne ma-
[lorum,
Pectore vipereo mellitum ex ore venenum
Funereo sub dente parans spumante palato,
180 Ergo ibi livor edax contusum dente ve.
. [ nenum
Invidi:€& mordacis habens sub fronte modest,
465 Quzrit opem sceleri, per quam fallatur ho-
[nestas,
Simplic:tasque cadat, vel credula ccrda reatum
Incurrant non fraude sua, sed clade perenni.
Foriia corda viri non expugnanda per angueu
Przsensit pietatis inops, et conjugis aures
VARIE LECTIONES.
449. Vat., rastro ; alii, rastris.
450. Vat., nec sudos frucios.
452, Vict., a. imber Cespes et. Vat., Imbre ferat
mullo pluviis absentibus aer Cespes arbitrio.
453. Vict., c. fortunam.
454. Vat., l. iste d.
455. Vat., d. ovium t.
496. Vat., Nec placidas sustentata naves non ore
eyuentas.
457. Vat., n. ferire v.
*
h 460. Vat., f. indutus m.
461. Vict., v. mollitum ex.
462, Vict., munera jam sub d. Azagr., funderesib d,
465. Omnes, ubi; ex conjectura, ibi. Vat., edes
coctum d.
465. Sirm., sceleris. Vat., Vict., sceleri.
466. Vat., cadit. Sirm., Vict., reatus. Azagr. et,
ut videtur, Vat., reatum.
469. Sirm., i. sed c. Vict., i. at c. Vat., i. el e.
NOT.E.
gnilicatione verbi cedo videri potest Schroderus Oh-
servat, jur. civil. 3, 4, et. Arntzenius in Miscelian.
cap. 5. Sed cum codices mss. constanter exhibeant
jussit, tentari potest quibus omnia jus erat uli, cuin
accusativo ui, at apud Ciceronem, Lucretium, Cato-
pein, vel jus erat esse, hoc est comedere, vel quibus
omni jus erat unum, vcl jussa subesse, vel jure lice-
marito. Vide Pervig. Vener., De maritis imbritu.
Mar. Victor, lib. n Gen., v. 466 : Tum se decoctis tel-
[us pinguissima glebis In fetus movit varios, quos imbre
marito Parturiens putri dissolvit rura. meatu. Alii,
putrido.
454. Quod solis Adamo οἱ Ev: paradisus datus
fuerit, exclu-is aliis animantibus, ostensum est supra
bant : sic enim bic versus respondet superiori, Iilici- C v. 558 ex sententia scilicet nonnullorum : nam ple.
Iumque sibi.
448. Supra v. 415, Arboris unius tantum nescite
saporem. .
449. Lectio Vat. confirmatur simili Ovidii versu t
Met., v. 101, Ipsa quoque immunis, rastroque intacta,
nec ullis Saucia vomeribus per se dabat omnia tellus.
Virgilius vero |. ix, v. 608, dixit terram domare
rastris.
, 432. Weitzius in emendationibus refert, Hossclie-
Jium secum communicasse conjecturam Simonis Toel-
mani, qui legebat et interpungebat : Imbriferis sem-
per pluviis absentibus : imber Cespes, et arbitrio crescit
fortuna marito. Scilicet in paradiso pluvi:e non ceci-
derant : loco pluviae ipse cespes suo succo imber sibi
erat, ejusque velut mariti arbitrio crescebat fortuna,
lioc est feronia, ut Varro loquitur, aut fertilitas terrz,
unde insule. Fortunata dicte, quod fertiles suapte
natura ac feraces sint. Verum scriptura Sirinondi
proba est, quz? etiam ante editionem Sirmondi Bar-
thio se prohaverat. Imbrifere pluvie dicitur per hen-
diadyn, unum per duo, ut l. iii, v. 21. Sententia de-
sumpta est ex Genes. cap. i, v. 5 : Nou enim pluerat
Dominus Deus super terram. Alcimus |l. 1, v. 927,
Nc poscit natura loci, quos non habet, imbres, Sed
contenta suo dolantur germina rore.
453. Rivinus conjicit uber Cespes, et a genio crescit
natura marito. Sed bene est et arbitrio crescit fetura
marito, quod Barthius 1. vii, cap. 20, exponit : An-
BITRIO MARITO, lubentia naturali, voluptate nativa. Fa-
c«re aliquid arbitrio est facere sponte, non jussu aut
coaete. Fetura pro fetu, qui non solum est partus
. auimalium, verum etiam fructus arborum et planta-
rum. Plinius 1. xvi, c. 22, Vitis in. macro (solo)
etiamsi vires habebit, recisa intra jugum moretur, om-
nis fetura sub eo exeat. lterum v. 616 occurrit fetura,
Nec carnole genus minuit fetura creando. Dicit antem
. Dracoutius arbitrio marito, qnia alii soleut. dicere,
,VrTam producere germina maritis imbribus, seu imbe
rique aliter sentiunt.
456. Rivinus in erratis pro placidas substituit re-
pidas, inepte : excluduntur enim aves tam pl.cide
quam ore cruente. Libr. n, v. 755, Qui placidi
scvisque juvel, etc.
458. Supra v. 284, Gignitur omne genus pecudum,
genus omne ferarum.
400. Mar. Victor, lib. i1, 2le caput scelerum, muMi
infensissimus hostis, quem versum repetit lib. ui Pru.
dentius Hamart. v. 205, Hinc natale caput vitiorem :
principe ab illo Fluxzit origo mali. Deum caput virtu-
tum antea dixerat Prudentius.
461. Tertullianus I. 1 contra Mareionem : Ciram-
[ert miseris mixtum cum melle venenum. Rivinus rejt-
cit mollitum in Weitzio pro mellitum, et addit Bar.
thium pag. 353 Advers. malle exire pro ez ore, quod
non probat. In Barthio id non invenio. Fortasse
vinus notam illius ms. vidit, qua ea conjectura con
D tineretur. . .
462. Barthius loc. cit. certo certius legendum δι
Funera jam sub dente parans, quod Rivino placet.
Alunera in veteribus editionibus aperte falsum est.
Ex Azagr. plausibilis scriptura erui potest Fuxdert
de sub dente parans. Non adeo insolens est Latinis
duas propasitioues conjungere. Exempla de sub pro-
fert Cangius in Dict, ex veteribus Act. martyr.
Gregorio Ma;no, aliisque. Similia habet verb. deres
aut de post. Nec dissimile est in ante et cx ante, Ct
sule flolstenium ad acta S. Perpetuz. De veneno sub
dente vide v. 287. Spumat palatum serpentis, qua
venenum sanienique vomit.
463. Ut sensus constet, legendum est Ergo ih
livor, aut v. seq. habet pro habens, aut periodus (08-
tinnanda est usque ad vers. 469. Prasensit, eic. Pro
contusum fortasse melius est concussum, ut v. 99^»
Promitur anguis hians quatiens sub dente ceuenum.
469. Lihr. 11, v. 408, Tertia sors, que lacis tnopt.
Hilarius Genes. de Deo : Qui natalis. inops. Mar
151
*;U Aggreditur sub voce pia, sermone maligno
Insidiosus adit heu! mollia corda puella,
Ingerit ore cibos crudeli funere plenos.
liis semel assumptis reserantur lumina cordis,
Ac permixta bonis patuit doctrina m»lornm.
Ponituit nescisse dapes, et damna putantur
Temporis exacta spatia : procedere pejus
191 Ausum quippe nefas. Tentat seducta ma-
[ritum,
Et capit insontem jam noxia femina victum.
Circumventa perit, sed circumscripta fefellit,
45
CARMEN DE DEO. LID. Ι.
ἃ 450
138
Nec circumscriptor serpens impune trium-
[pliat.
Nam postquam juvenis violata nente comedit
Funereos sine lege cibos in morte futurus,
182 Mox sapit infelix, quid pravum, quid sit
[ honestum :
Cognita simplicitas , sed mox est corde fu-
[gata.
Membra pudenda putat partem, qua est prelis
[origo,
Et qua ventris erat digestio, turpis liabetur.
485
VARLE LECTIONES.
471. Vict. interpungit corda: puelle Ingerit o. e.
475. Vat., Vict., Azagr., semel. Sirin., simul.
475. Vicl., p. rescisse d. .
cumscripta 8.
481. Hic versus et seqq. usque ad v. 539 Ad sce-
[us desunt in Vict., sunt autem versus 58, qui repe-
416. Sic Sirm.; in Vat., e. spa.... procedere pejus B riuntur apud Sirm., Vat., Azagr.
4
Ausum quippe ne(as teniat s. m.
4171]. Val., aut suum quippe.
418. Vat., f. vinctum. Vict. disunguit insontem jam
T. f victum Circumventa perit.
80. Vat. sic.; Vict., circumscriptum s. Sirm., cir-
82. Vat., m. futuros.
A84. Sirm., s. et m. Vat., sed m.
485. Vat., putant patremque et prolis o.
486. Sic Vat., ubi digesti pro digestio. Sirax., Et
qua ventris erat pridem digestio turpis.
NOT &.
Victor l. 1 Genes., Casus mentis inops. Sic inops ra-
lionis, consilii, humanitatis.
410. Posset cum Silio 1. vii, v. 260, dici Frau-
disque veneno Aggreditur mentes.
4n. Barthius |. vi1 Advers., cap. 20, adit accipit,
ut adire manum apud Plautum. Sed hoc loco pro con-
»emire, aggredi recte adire usurpatur. Legit autem et
interpungit Barthiu- Jusidiosus adit heu ! mollia corda :
puella ingerit ore cibos.
475. Weitzius cum Vict. Panituit rescisse (hoc est
gustasse, custando cognovisse) dapes, ἐξ damna pu-
tantur. Temporis exacti. spatio. procedere pejus. Ausa
gtippe nefas tentat. seducta maritum. Ubi quippe vi-
syliabum estex Barthii opiniene, qui hoc et nonnullis
aliis locis versus trajectos esse allirmat, quorum
restitutio peculiares notas desiderat, Rivinus lect.o—
nem nostr.m praifert, et explicat Nefas ausum | est
procede:e pejus. Sed non exponit quid sit damna pu-
lantur Temporis exacta spatia. Fortasse Dracontii sen-
lentia est, Evam damnum putasse, quod autea absti-
Duerit, adeoque ultro in pejus processisse.
471. Mar. Victor l. 1, v. 415 Genes., Experti jam
docta mali consortia culpe Querit, et incautum frau-
dis male gnara maritum, Qua periit prior, arte petit.
418. Prudenuus Dittoch. v. 3, T'inzit et innocuum
macu'is sordentibus Adam. Barthius legit victum, Cir-
cumvenia prem t, spe circumscripia fefellit. Putabat
enim Eva, si conjugem iuvitasset ad peccatum, suum
ip-ius allevaturam. Rivinus notam ms. ad marginem
vidit, qua ljarthius conjecerat femina rictum Circum-
venta aperit. Ipse autem. Rivinus distinguit et legit
C
pretes fatentur Adamum aliquo sensu ab £va fuisse
deceptum, quamvis non uno modo verba Apostoli
interpretentur , ne huic deceptioni Adami contraria
videantur. Probabile mihi est S. Pauluin. ostendere
Adamum minus deceptionibus fuisse obnoxium quain
Evam, quia hzc pricr a serpente decepta fuit, ille a
femina j:m decepta. Am?rosius lib. iv de paradiso :
Mulier prior decepta est, el virum ipsa decepit.
480. Tertullianus l. 1 adversus Marcion., cap. 7,
Denique puta, intercessisse (Deum), puta. rescidisse
illum arbitrii libertatem , dum revocat ab arbore, dum
ipsum circumscriplorem colubrum a congressu femine
arcet. Rivinus in. vulgata lectione harebat, quia hi
versiculi male et inter sese et cum seqq. cohavent *
scribebat ergo Jam noxia femina victum, Ac circum-
scriptum serpens impune triumphat, passive triumpho,
et omnino pr:etermisso versu pr:ecedenti Circumventa,
Sed scriptura a nobis restituta plana est ac facilis.
Solum ohjici posset, quod vers. seq. redditur ratio,
cur serpens impune non triunipbel, et nihil postea
de serpente dicitur. Hec difficulias utrique scriptur.o
obest, adeoque potius versus hic, ubi sermo est de
serpente, loco movendus esset, quam versus pr:ece-
dens Circumventa perit. Caeterum versus sequens Na:
postquam narrationem poen: Adamo et Eva inflietaa
inchoat, de quibus serpens non impune triumphavit,
quia Deus iram venia temperavit et resurrectioneui
etiam eorum post mo:tem decrevit.
483. Sapit sumitur pro scit; exponitur enim quid?
in Adamo arbor scientiz: boni.et mali effecerit, Dar.
thius l. Lv1 Advers., cap. 5, notat sapere pro sentire,
E: capit iusonte i, Jum. noxia femina victum Circum- Ὦ scire, existimare proprium esse scriptorum liomz
venta petit, sed circumscripta fefellit. Sed minus bene
dicitur. petit victum, nou enin. vietus erat, cum illum
peiiit. .
419. Pro sed melius esset el. Libenter etiam le-
gerem Circumscripta perit, οἱ circumscripia fefellit :
aut Circumventa perit, circumscribensque fefellit. Oren-
tius v. 540 de Eva : Tu cito decepta, tu cito decipiens.
Hujus Orentii, sive Orientii, sive Orontii poetz pari-
ter Hispani Commonitoriun carmen est eruditum et
venusiem, sed multis locis depravatum et corruptum.
llispanici- versibus illud reddidit Emmanuel Joseph
Fernandez Vinjoy, Matriti, in-4, anno 1790, qui
Ürenuum in !ronte operis sanctum appellat, nescio
,q:e jure. Sententia. Urentii et Dracontii quod Eva
Adamum deceperit , insontem ceperit, fefellerit, non
adversatur Apostolo ep. 1 ad Timotb. , cap. n, vers.
14 : Et Adam non. est seductus, mulier autem. seducta
Ix prevaricatione fuit. Plerique enim Patres εἰ inter-
iuclinantis, et Augustinum in cam rem allegat. Ve-
run idem verbum sapere nununquam a. veteribus
jtà usurpatur, ut, si sciendi significationent nou habe?,
cerle non longe ah ea sit. Nunc quadam vulgares
l;ngu:e a eapere. dicunt scire, ut Hispaua saber, ltala
sapere.
484. Simplicitas pro innoceutia occurrit ]. t1, v.
801. Iu eo temporis pnneto, quo Adamus simplicita-
tem sive bonu.u et honestum cognovit, gratia exci-
dit, bonumque amisit. Sed quid? Ignorabatue antea
quid esset honestum? Non ignorabat cerle; sed 1 ec
peccatum experimento cognovit bonum quod amisit,
et malum in quod incidit, ut plerique Patres et tlieo-
logi exponunt. De cogniione etiam, qua. praeditus
fuit Adamus, myster orum supernaturalium, non le-
vis est quaestio : quam veram fidein. supernaturalein
fuisse probabilius est.
4530. Scrimuram Sirmondi falsam esse agnovit
/
(C9
Omnibus ex membris pars mundior illa puta- A
[ tur,
Noxis sola magis fuerat qux in corpore toto,
Os, aditus mortis, quam protulit, atque recepit,
183 Lingua suada mali:sed et aures limina
[ mortis.
Viderat Omnipotens, homines didicisse pudo-
[ rem,
Perdiderant quem fraude truci, dapibusque
[ comesis,
Errantes per prata reos, foliisque tegentes
Fecundos artus : dant. agnita membra reatum.
Illicitum fas ante putant, licitumque profecto
Creditur esse nefas. Hos inerepst ore tonanti
Sacrilegos, qui jura Dei calcando profanant,
490
495
DRACONTII CARMINA.
70
Dum qu:erunt. ullas foliis, vel rupe latebras;
Tunc magis obtunsi, cuim credunt posse latere
Omne suum quodcunque Deum, cui cuneta pa-
[ tescunt,
184 Et merito, quia cuncta facit, fecitque ju-
[ beudo.
Non fugit artificdm, chalybis qu: msssa ca-
[ mjnos
Sustineat, rubigo latens quz» viscera ferri
Corrodat, quz missa semel fornace liquescat.
Hic non defossa prodit tellure metalla,
Promittit sax's, et non de pulvere gemmas.
Scit, quibus iminittat mordaces fluctibus bamos,
Retibus aut pisces fallat scrutator aquarum;
Ft male venturas sperat sibi nauta procellas, —
£00
VARILE LECTIONES.
481. Sinrm., ipsa. Vat., illa. B
489. Sic Vat., sed nos pro os. Sirm., Os aditum
mortis tunc protulit atque rejeci'. in. Azagr. est adi-
tus. Caetera cum Siri, consentiunt, ut videtur.
490. lta Vat.; sed lumina pro limina. Sirin., Lin-
gua malisuada, s. e. a. limina mortis.
491. Sirm., omnem. Azagr., hominem; sic Vat.
Ex conjectura homines.
499. Azagr., perdiderat. Sirm., Vat., perdidere, 1.
Vat., comessit.
494. Sirm., jam fedos artus. Vat., Azagr., fe-
cundos artus.
495. Sic Vat.; in Azagr., illicitum justum reputant
l. Ssirm.. illicitum licitum reputant, l.
497. Vat., s. quos j.
499. Vat., Tunc m. o., cum. qurunt p. l. Sirm.,
Hinc m. o., quod credunt p. l.
500. [ta Vat., sed tum quocunque pro suum quod-
cunque. Sirm., Tunc quodcunque Deum, cui cuneia
creala palescun'.,
501. Vat., Et merito quia cunc!a (acit... deest re-
liquuin.
502. Sirm., a. calidos q. m. Vat., a. calybs quem
m. Hinc chalybis qua.
503. Sirm. ita; Azagr. r. labens qua. Vat. , r. la
tens quad v.
505. Vat., excedat quod missa.
5US. Azagr., hinc non.
506. Sirm., promittens, Vat., promittit.
509. Sirm.. v. spondet s. Vat., v. sperat sibi.
NOTE.
Rivinus, qui ex ingenio restituehat Er partem, que
tentris erat egestio, turpem. Ac revera egestio pro::rie
huic loco conveniret. Cxlius Aur-lianus l. v Tard..r.,
c. 10, al. 8, egestionem per venirem. pro. einissione
posuit. Sed digestio ventris pro ipsa ege-tione, quie
effectus illius est, non inepte usurpatur. Macrohius
I. vir. Saturnalium, c. 4, Ergo in veutre fit prima di-
gestio , eirt.te. alletica in. succum. vertente quidquil
acceptum est, cujus (ex retrimenta sunt, qug per in-
testina. inferiore orificio tradente labuntur, οἱ officio
quar: virlutis, cui. ἀποχριτική nomen est, procuratur
egrs(io.
488. De lingua mala vide notam ad v. 57, Quod
fiominis mala lingua tacet.
48". Rivinus in scriptura Sirmondi suspicabatur
9s aditum mortis tunc. protulit, atque recepit. Lectio
Vat, verior est : intelligo aute partein roxiam esse
os, aditum mortis, quam mortein os protulit atque
recepit, necnon linguam et aures : vel etiam partem
noxiam esse linguam, quam 08 (quod ipsum est
aditus moriis) protulit atque recepit. Peccatum enim
primum ore magis qvam lingua perpetratum fuit : D
aures autem fuerunt. liuioa mortis, quia Eva vocem
serpentis auscultavit, Adamus Eve persuasioue de-
ceptus est.
490. Melius consulimus metro cum Vat., Lingua
suada mali, quam cum Sirm., Lingua malisuada.
Fortasse Sirmondus dividere voluit. mali suada. Ut
suetus non. semel trisyllabum fecit Draconiius, sic
nune suada. Apuleius sub fin. l. v1 Metam., Divini
somnii suada majestas.
499. Pecca o Adaini pudor. quodam sensu natus,
quod imi exstincius. dicitur. Vide notam ad v. 445.
Perdtiderant igitur virtutem, qux elfectrix est pudo-
ris, et nihilominus pudore naturali afliciebantur, qui
tamen bonus non est, nisi a virtute pudiciliz: proce-
dat. Perdiderant. fraude truci, quia v. 467 dixit, 1n-
£urrant mon fraude sua.
C
494. Lectio Sirmondi non disp'icet. Sed Fecunda
artus. pro fecundantes , ut antea dixil prolis origo,
verior est scriptura. Dant agnita membra reatum, hoc
eet reatus est, et calpa »gnoscere, videre membra
nuda.
495. Quod fas antea erat, illicitum putant, et quo
revera licitum esset, nisi culpa pr:ecessisset, cre-
dunt esse nefas, ut est nuditas. lunsauiebant Adamitz,
qui pro nuditate exemplum Aiami proferebant.
497. Confer l. i, v. 561, Sacrilega quasi mente
putem non omnia nosse.
499. Senientia endem est in utraque scriptura:
sed ex lectione Vat. aliud eiuo. quod. multo. magi
mihi placet, scilicet Tunc magis ostensi, cum credu:t
posse latere Obtentu. quocunque. Deum, De obtentu
Virgilius l. xi, v. 66, Exstructosque toros oblentu [10n-
dis inumbrant.. Dc ostensus Lucanus l. ut, v. 192, Ut
$ce'us hoc. Sylle, cede-que ostensa. placeret. Mr.
Victor lib. 1 Gen., Tune potes Dominum fugiens eva-
dere? tune Omnia cernentem sperasti posse latere? Ul
1astis jaceas Lenebris, celabere nunquam. Vide Alci-
mum [. i Genes.
501. Sirmondus. iuterpungit jubendo, Non [καὶ].
Rivinus netat in jube»do seusum. omnino absolutam
esse. llec rotio infinite scientize divinse redditur
etiam l. ui, v. 10.
504. Kx Vat. conjicio Exedat, et quae massa semel,
vel qug missa semel fornace lique-cant.
503. De bis est sermo qui cagnoscunt abi sint me-
talla ante defossam terram, et gemmas ia rupibus
querunt.
507. Statius 1. mi silv. 1, v. 84, Fluctivagos nau-
las, scrulatoresque profundi. Piscatores vocat scruta-
tores profuudi.
50J. Sperare accipitur etiam pro metuere mala
qui cogitans, vel. etinm pro credere feturum.— id
quod nolumus, Spondet, quod habet Sirmoudus, di-
citur eiiam de vaticinantibus et oraculis; sed nos
111
610 Si pluvialis hiems, aut saxeus urgeat imber,
Non latet agricolam. Sub terris providus undze
Promittit fontes designaus ante saporem,
185 inspecta tellure semel. Sine flatibus ullis,
Sibila dum reticent, necdum serpente notato,
Pr.edicit Psyllus vim cujuscunque veneni.
Signa videt mortis medicus, reducisque salutis,
Et negat, aut. spondet victurum judice visu,
T:edia lztitiz, vel gaudia luctibus indens.
Cur exempla damus liomines prascire futura,
Cum, testante Deo, doccantur nosse, quod in-
[stat ἢ
520
CARMEN DE DEO. Lif., f.
142
Natio viperea, clamans, mortalibus iüquit,
. Signa poli nostis, pradicitis : Imminet imber,
Et veniet, nec fallit hiems, ncc tardat adesse.
186 Ecce genus lominum ventura scire pro-
[batur.
Nec mirum, Christi si sentit imago futurum,
Cuni nos veuturum moneant animalia multa.
Ducula, rana, grues , formicz, curvus, hirundo
Pradicunt p:uvias, nec jam praesagia fallunt.
Quid res exanimes? testis ardente lucerna
520 187 Scintillare oleum, fungis crescentibus
[unbre?
VARLE LECTIONES.
510. In Vat. desunt verba aut saxeus urgeat. im-
In Vat , unde; obscire.
512. Vat., Azagr., ante. Sirm., arte.
513. Hi duo versus /»specta et S.bila non leguntur
545. Vat., pred:z't sibilis vim.
516. ]ta Vat.; in Sirm., s. v. me/icus mortis, r.
Vat., Teda leii vel gaudia fluctibus index.
51J. Sic Vat. ; in Sirm., populi pro homines.
521. [ta Vat., sed uate. pro natio. Sirta., Natio v.
clamat, m. inquit.
522. Vat., poli noscis, et obscure predicitis.
925. Vat., adesset, correctum per adesse.
925. Vat., probutum. Sirm., probatur.
δ:0. Val ., quam nos.
521. Vat., bucula, rana , sues, s: d scribit buccula,
Sirm. ardea, rana, sues. Ex conjectnra grues,
528. Vat., Predicant p. n. j. prasapia f.
529, 550. Sic ex conjectura : ms., Quid res exani
mes testas ardente lucerna Scintillare oleum fungis cre.
scentibus ignem.
NOTAE.
invenio exempla In rebus malis futuris qux przdi-
cuntur,
512. Cum in Azagr. el Vat. sit ante, hoc retineo:
el fortasse vers. super. legendum est undas, nam
ebscurum est id verbum in nexu litterarum codicis
Vaticani. Sensus erit : Providus. proinittit. undas
designans funtes ante saporem, «el in scriptura val-
524. Posset euin Vat. legi probatum, scilicet proba-
tum est, homines scire ventura. Sed probatur videtur
magis Dracontianum, ut v. 385, Quibus apia probatur.
Vide notam ad v. 96 libr. i.
535. Rivinvs rectius putat, si legatur Nec mirum,
Chri. ti si sentit imago futurum Nimibum, cum moneant
venturum animalia multa : nib.] eniin hic de adventu
gata unde, providus undze promittit fontes, designaus (Y Christi. At vero. in scriptura vulgata sententia sibi
antea saporem aqua:um. Editi distinguunt saporem.
Inspecta tellure semel. sine flatibus, etc. Sed. inclius
distinguendum videtur designans anie. saporem, 1:-
specta tellure semel. Sine flatibus ullis, ut inspecta
tellure semel referatur ad. providum. unde, et nova
periodus inchoetuf a vocibus Sine flatibus : que
distinctio Rivino in erratis etiam placuit. Providus
πη», sive peritus scrutindi venas aquarum diceba-
tur aquilez. Pliuius xxvi, c. 6, Tuss lago silvestris ubi
nascitur, subesse aquas credunt : el. hoc habent agnum
aquileges.
545. De hoc versu vide num. 7 prolegom. , ubi
jsidori locus de eo expenditur. Ex toto. contextu
liquet. legendum. Predicit , non. Precidit, ut vo-
lebat Ga!ladius : nam. exempla. proferuntur. eorum
qui virtute prelicendi pollent, tam in pr.ce-
de tibus versibus qu;:rm in sequentibus. De Psyllis
multa affert Lucanus 1. 1x, ἃ v. 892, et de hac arte
prasdicendi solum id habet : Tum superincumbens
pailentia vulnera lamb:t, Ore venena trahens, et siccat
dentibus arius , Exiractamque tenens gelido de corpore
mortem Exspu:t ? ei cujus morsus. superaverit. anguis,
Jam prompium Psyllis vel gustu nosse veneni. Alii nosse
venenum. Phuius |l. vii, c. 2, prirter Psyllos tradit
fuisse etiam in llellesponto cirea Parium genus ho-
minum qui serpentium ictus contactu levare solebaut
et manu imposita venena extraliere corpori. Nonnulli
putant Psyllorum non vim propriam aut scientiam,
sed audaciam fuisse, quoniam venenum serpentum
non gustu, sed in vulnere noce!, quud jam olim do-
Cuit Celsus libr, v, c:p. 27, et recentes medici pluri-
bus con(irmant. Psyllis comparantur Marsi, de qui-
bus Alcimus 1. n, Hinc est, laudato quod possunt car-
eine Marsi, Cum tacita sevos producunt arte dracones
Absenies, eic. Adde Plinium loc. cit.
520. Mattizi cap. xvi, v. 2 seqq.
524. Natio siperea-desumpium est ex Matth. c. xir,
V. 94, progenics viperarum.
constat, quit de adventu Christi quidquam cogite-
mus. Dracontius ait : homo ventura. praedicit, nec
mirum si homo, qui est imago Christi, pr:evideat
quod futurum est, cum an malia multa monent nos
quid sit venturum. Homo Christi iinago, ut. v. 558,
celestis imago. .
521, Ριαϑίαι legere Bucula, rana cum Vat. quam
cum Sirm. et cirteris, Ardea, rana. Virgilius libr. 1
Georg., v. 565, ex ardea signa ventorum surgentium
peti docet : Notasque paludes Deserit, atque altam su-
pra volat ardea nubem. Sed paulo post do prognosticis
imbris, de quibus agit etiam Dracontius, ita Virgilius:
Nunquam imprudentibus imber Obfuit ; aut illum su:-
gen em vallibus imis Aerig fugere grues, out. bucvla
celum Su-piciens, patulis captavil naribus auras, Aut
argvta lacus circumvolitavit hirundo, Et veterem in limo
rane cecinere querelam, Sapius et tectis penetralibus
estulit ova Angustum formica lerens iter, ei bibit ingens
Arcus, et e pastu decedens egmine magno Corvorum
increpuit densis exercitus olis. ll:ec omnia unico hoc
versu complexus est. Dracontius : itaque. sues, quod
in omnibus editis et mss. reper.tur, confidenter mu-
tavi ig grues, quas. primo loco Virgilius memorat.
llabebat autem prz oculis Dracontius totain Virgilii
de prognosticis doctrinam, ut ex versibus, qui pra:-
cedunt, «quique consequuntur, liquido patet. Natu
etiamsi Christi nomine signa priora enuntiet, quz-
dam tamen a Virgilio mutuatur, ut quod ait Virgilius
v. 424, Si vero solem ad rapidum , lunasque sequentes
Ordine resp:cies, nunquam te crastina fallet Hora, e:c.
Dracontius Nec (al it hiems. De bucula consentit etam
Cicero in prognos:icis I. 1 de Divinat., Mollipedesque
boves spectantes lumina coli Naribus humiferum du-
zere ez aere succum. Confer. uotas ad v. 54 et seq.
hujus libr. 1.
529. Quidam apud Rivinum attentaverat Quid res
exanimes testor, ardente lucerna Scint.llure viden funu-
gis crescentibus ignem? Et ita. sententia plauior lNi-
715 DRACONTII CARMINA 1
An Deus omnipotens posset nescire latebras — A Quos par culpa tenet : gradus illic temporis ia»
lupis, et ex foliis vestis contesta caducis |ter
Aspectanti obstare Deo ἢ Tunc voce retractus Est tantum, nam causa ligat communis utrum-
Crimine femineo semet peccasse fatetur (que.
535 Infelix conjux, in conjuge facta redundat, Exsurgit censura Dei pietate severa,
188 Εἰ reus accusat, sed non purgandus age- — 545 Et vitae, mortisque simul sententia fertur.
[bat. Supplicium infelix, quo mors datur, atque nt-
Et sic participem propter solatia cladis [gatur,
Conscius ascivit socius; ceu femina possit, 189 Ultio vitalis cohibetur limine mortis.
Ad scelus horrendum, vcl s:eva piacula mortis Pana mori crudelis erat, sed vivere pejus.
640 Supplicio sociante duos, relevare reatum. Otia, delicias perdunt, discuntque labores,
Credidit infelix : sed par sententia damnat,
550 Qui cultore Deo fructum telluris babebant,
VARLE LECTIONES.
531. Vat., Audens omnipotens p. n. tenebras.
539. Vat, Rupis et ex foliis. .. . contexta caducis :
lacuna relinquitur ad vocem vestis, aut aliam.
535. Vat. et alii, aspectus obstare. Vat., Deo. Sirm.,
Dei. Vot., Voce reatus. Sirm., v. rcatum, ex conje-
ctura aspectunti.
5356. Sic Vat.; in Azagr., Et reus excusat se, non
εἰ p. Sirm., Et r. excusat, sed non p.
Po. Vat., ε. cordis; ad marg. cladis.
538. Vat., seu pro ceu.
559. [n Vict. hic versus proxime succedit versui
480, sed in eo legitur ac scelus.
540. Vat., reatum ; alii, reatu.
541. Vat., si pro set.
542. Sirm., Vict. et in nexu litterarum obscore
Vat., inter. Àzagr:, index. —
545. Vict, ac vite. Vat., Et vita est, morsque sinmd
sententia.... deest reliquum.
546. Vict., mors de utroque negatur.
547. Vat., Ulla v. c. lumine m., supra limine. Alii,
SIS. Y à
548. Vat., v. penis; ad marg., pejus.
549. Vat., ora deliclas. B^ P9
550. Vat., t. habebat.
B
NOT.E.
vino videbatur, qui tamen hoc modo restituebat Quin
res exanimes (scilicet praedicunut pluvias) cum testa
ardente lucerna. Scintillat oleun fungis crescentibus
imbre. Dracontius imitatur Virgilium 1. 1 Georg.,
v. 390, Nec nocturna quidem carpentes pensa. puelle
Nescivere hiemem, testa cum ardente viderent Scintil-
lare oleum, et putres concrescere fungos. Ex his ver-
sibus collatis cum mss. elicui lecLionem, quam edidi.
Cum aer humidus esse coeperit, favilla, αὐ cutn
fumo solet egredi, prohibita aeris crassitie residet in
lücerna et lungorum imaginem reddit, ut Virgili in-
terpretes explicant. Vide etiam Apuleium 1. 1 Me-
tam. ante med.
5329. Hedit ad id quod dixerat v. 498. Rivinus
conjicit. Rupis ; απ ex (oliis vestis contexta caducis
Aspectus cohibere Dei ἢ Recie esset am, sed sensus
idem cst; intelligitur enim et an ez, etc.
535. Sirmondus. edidit Aspectus obstare Dei ; sed
parum Latine id: diceretur^ Hiviuus ex ingenio Aspe-
ctu cohibere Dei. Ex Vat. conjicio Aspectanti obstare
Deo. Posset etiam Aspectis obstare Dei : nam olim
aspectus , aspecti, declinabatur ex Nonio c. 8, n. 15,
qui duo Accii exempla allegat. Reliqua sic legit Ri-
vinus, Tum voce creatum, Crimine femineo se sed pec-
casse, (atetur Infelix conjiwx, in conjuge facta retundit,
Εἰ reus excusat, sed non purgandus habetur. At s:c par- p
ticipem, etc. Sirmondus legit et interpungit Tunc voce
reatum, Crimine femineo semel peccasse [atetur. lufe-
lix conjux in conjuge facta redundat, Et reus excusat,
sed non purgandus agebat. Et sic participem, etc. Multo
clariora h»c sunt, ut a nobis resiituuntur, Tum voce
retractus, Adam , infelix conjux, voce Dei retractus,
quod eleganter dicitur de illo qui uude fugerat eo vi
reducitur. Fatetur Adam semet peccasse inductum
a femina, adéoque in conjuge facta redundat, hoc est
peccatum partim in conjugem rejicit. Jtedundo cum
accusMivo, ut Statius 1. 1v Silv. ὅ, v. 71, de fluvio
ait : Pandis (alia faucibus redunda!r. Elegantius esset
in conjugem, s.d poetice non male est ín conjuge.
Lucretius l. vi, v. 719, Nilus in asstate crescit, cai-
pisque redundat. Vide Gifanium in ludice. Venusta
est lectio Vat., Et reus accusat, sed non purgandus
agebat , quam librarii non intelligentes perverteruut.
Adam non solum se excusavit, verum ctiam accusa-
bat uxorem, cum ipse esset reus. Additur sed non
purgandus agebat, et mel:us esset sed non purgati
agebat. Verbum agere proprie eis convenit, qui res
suas jure persequuntur, el actionem adversus aliof
intentant : quo sensu actor oppouitur reo. Adam etgo,
qui reus erat quique purgari non poterat, partes acto-
ris sibi arrozavit.
531. Forte legendum cladi Conscius ascivit socius,
vel cladis Conscius ascivit sociam. Nec male est cordis,
588. Conscius atisolute pro reo a Plauto Seneca ia
trageed. aliisque adhibetur. Rivinus legit ceu femina
posset : 4118 edilioues et mss., possit.
539. Libr. n, v. 401, Ad sava piacula. Libr. ut,
v. 263, Tam sa&va piacula.
540. In Fabricio mendum est revelare, quod Jam
emendaverat Weitzius per relevare. Prima editio Vict,
habet etiam relevare, Significat autem relevare m-
nuere, levem facere. Piinius in Paneg. c. 19, Ut εἰν»
dium omnium, laboremque ei tanquam exactor inlende-
res, el Limquam particeps sociusque relevares. B
941. Libr. n, v. 467, Scelus omge peractum Respil
auctorem, socios cunctosque ministros Implicat. Coufet
etiam 1. n, v. 449, Non sociant paene, quos non ju-
zere reatus. Lucanus l. v, v. 289, ltheni mihi Cesar
in undis Dux erat, hic socius. Facinus quos inquindl,
equat. Arator l|. 1, v. 472, de Saphira : (σαὶ! impa
conjux Supplcio percussa pari, quia crimine ob uno
Fu commune nefas, quoties scelus ante peractum Con-
sen»us facit esse suum.
945. Weitzius affirmat se restituisse nam pro non.
In editione prima Vict. etin secunda Fabricii inveuo
nam. Fortasse exemplaria Fabricii variant.
545. Libr. u, v. 697, Levis est sententia τα.
946. Legendum puto Supplicium feliz : uaw 1
omnibus his versibus est acumen et quaedam oppost*
Lio : Censura pietate severa, vite morti»que simul sete
tentia, supplicium felix quo mors datur atque negatu
ultiu vitalis cohibita limine mortis.
541. Legi etiam potest. limite mortis. Intelligit
autem ultio in. vitam hominis, cui tot arumnis ol
noxio felicitatis genus est mori, ut vers. seq. decla-
ratur, et explicatiua vers. 555, Et vite mors me
datur cum fine malorum. Eodem recidit, si dicatur,
ultionem cohiberi limite mortis. vitalis, quod uf4
uhi probatur.
948. Forte, vivere pejor, videlicct poena.
C
145
[quam.
Ipse rigator erat , sator, altor, messor, arator.
Oifendunt hunc ambo pium : truduntur ab borto,
Perpetui flores nec sunt sub jure reorum,
559 Et vite mors meta datur cum fine malorum.
ÍLigna Dei pietas, venía qui temperat jras.
CARMEN DE DEO, LIB. 1.
Ágricolá dominus quam nondum verterat un- A
7140
Vita gravis hominum subducitur impete mortis, -
190 Qus recidiva magis conversis corde
" [re urgit.
Mors mundanorum requies est ecrta laborum,
0 191 Et mile viventi przstatur fine salutis.
Continuans quodcunque nocet pravumque bo-
[numque.
VARLE LECTIONES.
551. Sirm. ita; Vat. , Agricolam Dominum 4. non
ditiserat unquam : forte est que non.
559. Vat., sator alter messor ; alii, s. auctor, m.
555. Vat., o. hunc a. Sirm., o. nuhic. a. Azagr.,
0. tuuc α. Vict. , o. hec a. In Vat., oriu pro horto.
554. Azagr. il3; Sirm., p. floris, non est s. Vict.,
p. floris, uec est s. Vat., perpetui floris, nec habet s.
56. Sic Vat.; in aliis, p. semper qui.
558, lta Vat. ; czeteri, m. vivaci corde f.
559. Vat., r. vel certa.
NOTE.
531. Vict; facit eum Sirm., sed Fabricius pro quam B ctionem. Imitatus ergo est.Dracontium Eugenius epi.
edidit cum per errorem, in quem Weitzius etiam in-
cidit. Rivinus suspicatur Agricole voamis cum nondum
verteret m. Barthius, lib. vit Advers. , cap. 20,
spurium hunc versum putat, quo dempto clarissima
est sententia, Ex Vat. conjici potest Agricolam domi-
sum que nondum viderat unquam, Verba Genes. n, δ,
hzc sunt : Et homo non erat , qui operaretur terram.
532. Ex mendo Vat. alter , lego altor potius quam
auclor cum editis. Vide lib. nt, vers. 315, cum nota.
Ci. ero lib. 11 de Natur. deor., c. 34, Omnium rerum,
qu& natura administrantur, séminator, et sator, et pa-
rens. wt ita dicam, atque educator, et altor est mundus.
555. Rivinus conjicit Offendunt hec ambo pium
vell Deum, ut hac ponatur pro hi, Sententia Vat.
recte procedit.
554. Scriptura Vat. reformari ita potest truduntur
ab horto Perpetui floris, nec adest sub jure reorum.
Pro est scriptores sequioris tetatis, ut Commodianus,
Sedulius et alii, usurpant adest.
555. Prudentius hymn. v Per., vers. 527, Finem
malorum prestitit Mortis supremus exitus.
558. Barthius lib. xxxv Advers., cap. 10, recidivus
?xponit vitz restitutus, et velut excisa stirpe repullulans
quod hoc exemplo Dracontii confirmat et alio Paulini
ad Nicetam de Christo : Recidivus Abel pascit effusi
pretio redemptos Sanguinis agnes. Barthio opponit
Rivinus, quod hoc Dracontii loco recidiva est a recido,
δῆ a cedo. Verum dubium non est quin recidivus
pro renascenti sumatur, sive a cedo trahat originem,
ut multi putant, sive a recido pro recurrere : nam
recidere dicuntur qux» redeunt seu recurrunt. Vir-
gilius lib. x, vers. 58, Dum Latium Teucri, recidiva-
que mania querunt :-ubi Servius interpretatur rena-
scentia , et ἃ cedo videlur deducere recidivus. Alii
minus apte mania quc bis ceciderunt. exponunt. De-
beret quidem secunda in recidivys esse longa, si ἃ
csedo récidivus diceretur, sed in derivatis sape variat
quantitas. Charisius hoc discrimen inter recidivus, et
grammate illo suo. Quod atutinet ad explicationem
hujus et duorum sequentium versu&m, audiendus est
Barthius. lib. tiv Advers. , cap. 9, Jia enim censet
Michael Glycas lib. 1 Annal. cum aliis priscis Patribus,
sine mortis auxilio post lapsum primum parentem .in
perpeiuis hujus, quas meritus erat, vile niseriis victu-
rum fuisse : Deum autem misertum infinitarum erumna-
rum pro pena simul, et solatio mortem introduzisse.
Producil autem Glycas testes , et (undamenta hujus sibi
assertionis Basilium, Chrysosiomum, Gregorium Na«
aianzenum et Arfasiasium Sinaitam..... Sed his admissis
sciendum est , nos minime (crminum malis imponere,
cum post vitam insolentem mortui (uerimus, sed crimina
mostra simul, et eorum penam in aliam mortem, que
nunquam moritura est, continuare : qua de re sic optime
scribit Joannes Saresburiensis lib. xi de Nugis curia-
lium, c. 21, ex vetustiore quodam scriptore ecclesia-
stico : Unum est, inquit, quod loti$ mentis et torporis
viribus fugiendum est : quid illud sit, queris? turpitudo
et tolius species inhonesti. Hac enim faciunt, mortem
non esse terminum malorum, sed antecedentium el suc-
cedentium copulum, Quam eamdem sententiam nobis
Propossit eliam Dracontius..... Mors mundanorum, etc.
dem Barthius, lib. vit, cap. 20, explicans versum,
Ei male viventi prestatur fine salutis, ait: Prastare est
beneficio quem aliquo afficere. Mors eo fine beneficii
instar datur mortalibus, ul salutis tandem sint compotes.
Alio vero loco, ut animadvertit Rivinus, vel foriasse
ad hunc locum manu scripsit Barthius, legendum
esse, Et male viventi prastat finire saluti, quod rejicit
Rivinus exponens fine salutis, hoc est salutis causa.
Equidem sententiam obscurgim adhuc permanere
puto : nam si mors est requies laborum iis tantum
qui bene vivunt, quo pacto przstatur male viventi
ne salutis, nempe salutis causa, vel ut compotes
salutis sint? Et quid , rogo, est mortem continuare
quodcunque nocet pravumque bonumque ? Nam bo-
num cui nocet? Et si continuat mors quodcunque
redivivus agnoscit, quod REbiIvivA dicimus que post D wocet, male viventi cur datur salutis causa vel fine?
interitum redeunt, RECIDIVA QU e2 suo casu restituun-
Ixr. Si hoc discrimen semper servaretur, hoc loco
potius legendum esset Que rediviva magis. In editis
est vivaci corde resurgit, quod de anima post obitum
corpor:s superstite intelligi potest. In Vat. conversis
corde accipio de resurreciione etiam corporum, qux
justis hominibus ad zternam felicitatem concedetur :
de qua resurrectione postea multis argumentis agit
Draeontius ἃ vers. 621.
559. Rivinus putat hunc versum esse E
letani, qui eyigramm. 4 de bono paeis ait :
requies, pax denique certa laboris, ubi
oris. Imo cum in Dracontii versu Vat. habeat re-
ques vel certa, non absonum esset legere requies vel
meta, sumpto vel ρι0 et, intelligitur enim est, etiamsi
non exprimatur. Sic vers. 555, Et vite mors meta
datur cum fine malorum. Quod autem hic versus Eu-
genii sit, non assentior Rivino : exstat enim in Vict.
et Vat., in quibus nullam esse opipor Eugénii corre-
PATROL. LX.
enii To-
ax fessis
o mallem meta
Rivinus mallet Continuans quodcunque necat pravum-
que bonumque. Sed difficultas eadem est, sive necat
sive nocet legas. Existimo igitur hanc esse Dracontii
mentem, quod mors est requies laborum hujus vitz,
et homini male, hoc est in zrumnis et miseriis vi-
venti prsstatur beneficii et grativ€ loco , quia morto
molestix; hujus vitx finiuntur. Versus QContinuane
quodcunque nocet cum versu sequenti conjungit posset,
ut Deus sit continuaus vitas hominum et quodcunque
eis nocet, adversa et prospera. Nisi mavis ita legere
Continuum. quodcunque nocet. pravumque bonumque,
vel Continuans neutrorum more, hoc est quodcunque
continuans vel continuum, sive pravum sive bonum
sit, hocet, quod demum mihi unice placet : ut sensus
sit, etiam bona hujus vite, si perpetua essent, fasti
dium aliatura , cum nec vere bona sint, Tum vers,
seq. legere poteris Solus in eternum bonus est regna.
tor, et auctor Virtus trina Deus. Maltb. xix, 17, Quid
me interrogas de bono? Unus est bonus Deus. ᾿
24
741
Virtus trina Deus , triplex Deus omnis et unus,
De quo speratum conceditur omne benignum,
Et quaecunque jubet, prsumptio nulla fefellit,
Nec deest effectus faciendi tempore eodem :
192 Quem penes et sensu praecordia muta lo-
[quuntur,
Et, lingua recente, sonat super zetlhera sermo,
ἂς mens pura Deum potius quam lingua pre-
[catur.
$70 Ergooperis memor ipse sui Deus imperat am-
[bos
$05
DRACONTII CARMINA.
Solus in ternum Deus est regnator, ef auctor, A
118
Sedibus egressos placidis, dominentur ut orbi,
ἂς totum, quod mundus habet, sub jure tene-
[rent;
Et quod floret humus, viridis quod germinat
[herba,
Quod spicat messis, qucd ramis parturit arbor,
193 Quod gemmant vites, quod amoena eo-
[mantia frondent,
Flumina quod mittunt fontes, quod fluctuat s&-
[quor,
Quod pelagi trahit unda, fretum quod Littora
(tundit, .
VARIA LECTIONES.
565. Ita Vat. ; alii, Virtus una Deus, trinus Deus
omnis et unus.
565. Azagr. , nulla fefellit, Vat., Nec quemcunque
anens praesumpsit pura fefellit. Sirm., praesumptio nulla
refellu.
δθύ.
eodem.
D67. Azagr., Vict., Penes quem sensum primordia
multa loquuntur. Sirm., (uem penes et sensus primor-
dia multa loquuntur. Vat., Penes quem sensu praecordia
muta loquuntur.
D68. Sirm. , Et voce reticente sonat super cthera
sermo. Vict., Et sermo retinente sonat super a&thera
voce. Vat. , Εἰ lingua reticente sonat subterra sereno;
ad marg., sermo pro sereno.
569. Vict., hac mens.
Vat., Victurum effectus non. desint tempore
570. Sirm., Viet., i. sui tunc i. », 1. Dess tune
B i. Vat. , i. sui Deus i.
δ11. Vat., dominentur in orbe.
572. Vict., jure tenetur.
575. Vat., Al q. f. ἢ. v. q. germinet ἢ.
574. Vat., Quod spicant messes , quod ramos p.
arbos.
575. Vat., quod geminant v.
576. Vat., Flunina quod mutant fontes, quod βα.-
ctuat aquor. Sirm., Flumina, quod mittunt fontes,
quod fluctuat amnis. Azagr. ita, sed &quor pro umms;
sie etiam Viet, sed fundit et e&quor pro fluctuat αν
r.
TI. Sirm. eum Vict. distinguit unda freti, guod.
Vat., tundat pro tundunt. Omnes, freti.
NOTE.
565. De hoc vereu dictum in proleg. num. 109 et
seq., ubi de orthodoxa Dracont doctrina contra
uod lingua tacet sub corde loquaci; et vers. 605,
gitur peccata reis sinevoce rogatus Pectoris affectu,
Arianam impietatem verba feci. Legesis not. lib. 11, C secreta mente, futs spe. Vide etiam vers. 751, lib. 1.
vers. 69.
564. Epist. Cati, Jacobi cap. 1, vers. 17, Omne
dalum optimum et omne donum perfectum desurswn
esi descendens a patre luminum,
565. Presumptio pro audacia , nimia conüdentia,
obstinata animi pr:xparatione a Tertulliano, Severo
Sulpicio , Apuleio et similibus scriptoribus sumitur.
Nonnunquam iamen in bonam partem accipitur pro
fiducia.
560. Ex Vat. conjectura oritur fefellit Victurum,
effecius nec desunt tempore eodem, vel Victorem, etc.
567. Rivinus putat scriptum Quem mens , et sensus
primordia muia loquuntur. Barthius lib. vit, cap. 20,
legit Quem penes et. seusus. primordia muta loquuntur,
et explicat de elementis rerum omnium a Deo con-
ditis. Rivinus contra censet hoc lóco preces tacítas,
ab animo profectas, lingux e& sermoni claro opponi :
cui explicationi non obscure scriptura nostra favet.
568. Weitzius legii eum VWict., et retinente voce
571. Legendum arbitror Sedibus egressos placidis
dominarier orbi, et vers. seq. swb jure tenere , aut
Sedibus exire placidis, domineniur us orbi, ete. Sed
prius illud magis placet. i
572. Barthius, lib. vit, cap. 20, legit sub jure tene-
tor. Rivinus, Sí &. q. m. ἡ. s. i. tenetur. ;
514. Spicare est spicas emittere, translate aenere,
ut inspico. De eo verbo videndus Barthius lib. xxix
Advers., cap. 14; Turnebus lib. xx1, cap. 25. Dra-
contius iterum vers. 587, Ventus spicat aristas.
515. Gemmare de vitibus dicunt Columella, Varro,
et alii pro gemmam, sive oculum emittere. Alibi etiam
Dracontius ita loquitur, ut l. it, v. 220, Palmite gem-
maio post pampinus admovet uv:6. Confer v. 719 1. 1.
Weitzius explicat amagna comantia, amoene comantia,
ut amona positum sit adverbialiter, vel duo adjectiva
ameena comantia ait esse. Sirmondus distinguit (quod
videtur etiam velle Weitzius) amena comantia fron-
dent Flumina, quasi flumina amena comantia fron-
exponit retenta. Rivino nec Weitzius, nec Sirmondus D deant propter arbores qu: circa flumina solent fron-
placet : quomodo enim ait, sermo , sonat , voce , si
relicenle? Spernit vero , quod Wei:zius ail retinente
pro retenta, lpse autem conjectat Et sermo recinente
sonat super &thera voce. Facile refellitur Rivinus sí
nostram quoque scripturam oppugnet : nam acumen
Dracontii in eo est quod preces internas animi sonare
lingua reticente dicat, ut vers. prac. praecordia muta
loquuntur simili oxyimnoro, et vers. seq. mens potius
quam lingua precatur , quo
Paulinus Petrocorius szpe hujusmodi clamores cor-
dis , reticente lingua, commemorat, Dracontium, ut
puto, imitatus, ut lib. 1, vers. 580, Ad Dominum
rursus fletus, suspiria sursum, Ei it's, clamor cer-
dis, vox magna tacentis ; lib. 11; vers. 554, Cor clamat,
si lingua tacet ; lib. v, vers. 425, Corde humilis, celsus
merito , sine murmure clamans; lib. v1, vers. 9, Cla-
mantia corda Allegant proprias sine voce et murmure
causas, Dracontius rursus lib. i1, vers. 092 Exaudis,
r:ecedentia declarantur. :
dere, vt Weitzius in indice clare afüirmat. Verum
amena comantia sunt loca amoena, qux ipsa fronde-
scunt : humus enim, arbores et silvae comantes di-
cuntur. Ámena absolute ponitur pro locis ameenis.
Tacitus i1 Annal., c. 7, Per ameena Asia et Achaie.
δ1θ. Barthius loc. cit. legit Flumina quod mittunt,
fontes quod fundit et'equor. Rivinus intelligit flumina
a fontibus mitti et ab zquore fundi, sed suspicatur
Flumina quod mittunt, quod fontes, fundit et aequor.
In nostra scriptura sententia est quod flumina a foa-
tibus mittuntur, quod v*quor fluctibus valet, h»c
omnia data sunt usibus humanis, ut quod spicat mes-
Sis, q od gemmant vites, quod floret humus, ete.
911. Distinctio, sive interpunctio Sirmondi et ve-
terum editionum merito rejicitur a Rivino, qui legit
freti quod littora tundunt cum Barthio et Weitzio, e&
freti sumit pro nominativo plurali exemplo Lucretii
qui dixit fretus pro mari. Yerum Lucretius, ut ail
1.9
[erispant,
Quod generant terrx, quod flumins, pontus,
[et aer,
1924, Usibus humanis data sunt hec cuncta
[venire.
Ut similis qui factus erat de pulvere Christo,
His dominaretur canctis sub carne creatis ;
Corpora corporibus servirent cuncta subacta.
Spiritus interea servit sine Corpore ven-
[tus,
585 Ventus agit nubes, in nubila crassior aer
CARMEN DE DEO. LIB. 1.
Murmure quod venti flantes vaga marmora &
750
Cogitur : hinc imbres veniunt, placidumque se-
[renum.
Ventus alit fructus, et ventus $picat aristas,
195 Venti'at zstivo quas flatu mollior aura,
Deflorat fructus, et decutit arbore flores,
Flatibus accendit flammas, et temperat zestus,
Flatibus alternis redeunt commercia vitae,
Itque, reditque suos repeten-lo spiritus haustus,
Et reduci vento fibre pulmonis anhelant,
Faucibus excurrens et naribus aura vicissim
Vitales animat pet membra tepentia sensus,
Atque modo gelidis, calidis nunc flatibus ora
590
595
VARUE LECTIONES.
579. Vat., generant terra, quod flamma p. Vict.,
p. et ether.
581. Vict., similis qua f. :
582. Vict., is dominaretur.
585. Vat , n. crassius aer.
586. Azagr., hoc pro hinc. Vict., placidumque se-
renum. Vat., C. huc imbres v. placidumque serenum.
Sirm., hinc i. v. placidosque serenus Veatws. Sic
Azogr.
587. Vat., Vict., Azagr., flucius. Sirm., fructus.
588. Vict., que pro quas. Vat., Ventilet ὦ. quas [.
m. auia, sed videtur correctum per aura.
589. Vict., f. atque excutit a.
B — 591. Vat, F. alterius r. commercia vite ; editi, after-
nis f. comitantia vita.
592. Vat., spiritus austrus.
595. Sirm., et duci vento; reliqu, et reduci vento.
594. Vat., excurrens et n. ; alii, e. in n.
595. Ita Vict. Sirm., v. recreat. p. Azagr., vita (ea
animat p. Vat., Vitales anime per m. repentia s.
5960. Vat., et modo que g.
NOTAE.
multi veteres, non fretus freti dixerunt, sed fretus,
fretus, ut facile esset probare. Ex Vatic. igitur lego
etum quod littora tundit : possis etam freta quod
ittora tundunt, producto a in freta ratione czsurz.
Catullus carm. 11 ad Fur. et Aurel., v. 4, Litus.....
tunditur unda. Horatius Epod. xvii, v. 55, Saxa.....
icu alto tundit hibernus salo.
ri
586. Sirmondus hmc imbres veniunt, placidosqua
serenus Ventus alit. fructus. Melius videtur placidum.
ue serenum, ut tranquillum serenum. Libr. n, v. 804 :
plendente. sereno, e hoc ]. 1, v. 68, Violare sere-
num. Ex vento enim non solum imbres veniunt, sed
etiam serenitas : nam vento nubes fugantur, ut ex
cap. cít. Job patet, quem locum Dracontius expri-
8. Barthivs, l. vir, c. 20, putat legendum /lantes C. mere videtur. Serenum absolute pro serenitate adbi-
vagum in elhera crispant, vel vaga in aera ut aer sit
neutrum. Melius l. xxxii, cap. 19, lectionem vulga-
tam retinet, multisque exemplis probat marmer in-
terdum sonare z:quor. Acumen Dracontii in eo situm
est, ul vaga cum marmora conjungat. Ambrosius
dixit etiam equore crispanti. Ejus verba ascripsi ad
v. 449. Consule etiam notam ad vers. 228, E! cri-
spante freto.
581. Rivinus exponens versum 571, Sedibus egres-
80s plocidis dominentur ut orbi, obiter emendat hunc
versum et legit E! similis, qua factus erat de pulvere,
Christo Is dominaretur cunctis. Nunc vero ait egregio
Sirmondum legere ὕ᾽ similis qui factus erat de pul-
gere Christo, scilicet Verbo; sed deesse quis fuerit
qui dominari deberet, homo scilicet, qui Salvatori
$uo quoad carnem excepto peccato similis conditus
fuerat. ÀCum editio Rivini erroribus typographicis
referia sit, vix veram ejus mentem multis in locis
assequi possumus. Existimo eum scripturam Sir-
mondi approbare ac solum mutore vers. seq., His
dominoaretur in 1s dominaretur, ut intelligatur homo,
qai dominaturus erat. Sed cum dicatur qui factus
erat de pulvere similis Christo, satis intelligitur huuc
ipsum hominem esse, qui dominari deberet. De simi-
btudine hominis cum Christo vide notam ad v. 3359.
582. Forte sub carne creatus.
584. Cum dixerit corpora omnia bomini servire,
addit ventum etiam eidem servire, etiamsi non bha-
beat corpus. Sumit autem corpus pro eo quod oculis
videri et percipi clare polest. Hinc aer spiritus
etiam dicilur et spiritus ad animum significandum
transfertur.
585. Virgilius, |. 1 Georg., v. 462, Ventus agat nu-
bes. Cicero de Naiur. deor. l. 11, c. 59, Aer concretus
im nubes cogitur. μὰν ars l. v, v. 29, In nubem co-
gitur aer. Etiam in Vulgata eadem est phrasis cap.
xzxvn Job, v. 21, Subito aer cogetur in nwbea, εἰ
UCNEus (transiens (ugabit eas. '
betur non modo a poelis, verum etiam a Catone,
Livio, Plinio, Suetonio.
587. In hoc versu et in vers. 589 Fabricius et
Weitzius cum Vict. legunt flucims : Sirm., fructus,
quod preferendum est.
588. Rivinus cum veteribus editionibus que, Sir-
mondus quos, ut referat ad" fructus in vers. seq. ln
Vat. refertur ad aristas.
589. Deflorare et defloratus legitur apud Livium,
Quintilianum et Gellium : etsi enim varient lectiones,
tamen hoc Dracontii loco confirmatur usus verbi de-
uL pro florem adimo, vel arbore flores excutio.
eiizius ait, deflorare in Symmacho esse seligere.
Tertullianus deflorationem dixit. Teniari etiam possit
in Dracontio Dat flores ventus, vel da: [lori fructus.
591. Scripturam Vat. commercia vitu facile proba-
bis prz altera vulgata comitantia vita. Vocabuli com-
mercium mirus est usus apud scriptores. Alcimus, 1.
I, v. 99, Spina rigens crebris inter commercia nodis
Diffundit duplicem costarum ez ordine cratem, Desunt
hi versus in nonnullis editionibus. Pulinonis officium
desciibit idem Alcimus 1. 1, v. 105, Additur et tenui
pascendus ab uere. pulmo, Qui eoncepia irahens [enti
spiramina flatus, Accipiat reddens, reddat, quas sum-
pserat auras, Inque vicem crebro pellatur. anhelitus
hausiu. Barthius, |. xxxn Advers., cap. 8, cum Fa-
bricio legit in Alcimo Ut concepta e& Perque vices
crebro : et notat illud accipiat reddens pulchre a Dra.
contio expressum reducis vocabulo Et reduci, etc., v.
$
593. In Sirm. duci videtur mendum typographicum.
Vide notam ad v. 591.
596. Prudentius, Apoth. v. 857, Perspice, quam
varios fundamus ab orevapores, Spiramus quoties anima
sufilabilis auras. Nunc flatum tepidum calor exhalatua
anhelat, Rorantes nebulas udis de faucibus efflans, Cum
libet, in gelidum flabrali frigore ventum Spiritus esi-
stit tenuis, el sibilat aer.
196 Non hzchumanis tantum spiramina mem-
[bris
Sunt data, sed cunctis animantibus aura re-
[currit.
Spiritus ille Dei, quo corpora cuncta moventur,
Omnia coniplectens agitat, fovet, inserit, urget,
"Unde genus diversa trahunt et semina rerum,
"Moles et immensa, mittenda e fonte perenni.
Artificis formata manu digesta vomuntur
605 3197 Ordine cuncta suo : manet irrevocabile ,
[munus,
"Nec tamen intereunt pereuntia lege diurna.
Quis neget undifluos procedere fontibus amnes.
600
DRACONTII CARMINA.
[llustrata vigent, et tangunt flabra palatum. A
192
Quorum jam reditus non unquam sperat origo?
Incessanter aquas licet evomat impete pleno,
Jacturam tamen unda negat sentire fluenti,
Omnibus hic mos est de flammis tollere flam-
[mas,
Nec minuit quidquam detractus ab ignibus ignis.
Damna aliena solent aliorum lucra po»rare.
Ii quzstus cui damna parant? in loimite flamme
1998 Detractz cui forte jubar succiditur igni?
Nec carnale genus minuit fetura creando.
Ecce dedit homini plusquam sibi rez Deus au-
[ctor.
Formantur virtute Dei mas unus, et una,
Et multos creat unus homo, mansura propsgo
610
615
VARLE LECTIONES.
.597. Nat., tangunt labra p. Vict., tangit flabra p.
598. Vat., hec brumanis t.
605. Vat., Mollis ab immenso mittenda (onte perenm.
Sirm., Mobilis immenso veniens e [onte perenni ; 5810
Vict., sed nobilis pro mobilis.
604. Vat., vomintur ; ali, moventur.
607, Vàt., p. montibus a.
608. Ita Vat. Sirm., r. nunquam speravit o. Vict.,
'r. nunquam sperabit o. .
609. Vict., Quas incessanter licet evomit ἃ. p.
611. Azagr. , hominibus pro omnibus. Vat., his pro
hic, aut is. Vict., t. flammam.
B 619. Azagr., N. m. unquam detractis αὖ igmbus
nes
614, Sirm., Hic questus non damna parant : in fo-
mite flammis Detractis auferte jubar, succiditer ignis Σ
sic Vict., sed his pro hic, et succenditur pro succidi-
inr, Azagr., In questus non damna parant im fomita
flammas Detracte cui forte jubar subducitur ignis. Vat,
ut edidi.
616. Vict., m. fortuna c.
617. Vat., homini linguam sibi.
618. Vat., formantur ; alii, formatur.
NOTAE.
397. Pro Z/lustrata fortasse aliud scripsit Dracon-
tiu«, vel certe il[ustrata significat perlustrata, ut di-
eam ad v. 45 lib. n. Flabra a flatu vox poe!ica est.
598. Pradentius 11 contra Symm., v. 811, Addo
aliud, nostros potant animalia f(ontes.... nostra intrat
et ipsos Aura canes, anima!tque levi fera corpora flatu.
Multa
Non nego communem cunctis viventibus usum Aeris,
astrorum, pelagi, etc., 408 $imillimà sunt his qua
Dracontius edisserit et qu:e fortasse is legerit.
600. De spiritu divino nunc agit, de quo iterum
lib. 11, v. 92 seqq., simillimis verbis et sententiis.
: 609. Darthius conjicit Unde genus diversa trahunt
et semina rerum Nubilia : immenso venil ens e fonte.
Perenni Artificis (ormata manu, digesta moventur Or-
dine cuncta suo. Explicat vero : Suprema illa et sub-
stantiarum omnium fons ens dicitur ex sacra etiam
Scriptura, ubi Doininus Deus loquitur : Qui est, etc....
Qmne ergo ens'ab immenso illo omniumque summo
fonte proficiscitur. Nubilia autem, quia vitze ex alto
venientes nubunt velut corporibus, etc. Addit autem,
' conjecturas bas esse, et vix invenire apud auctorem
suum fidem. Difficile quidem est veram scripturam
invenire. In lectione Vat. hic est sensus : À Deo genus
trahunt semina rerum et'diversa, et molis immensz,
niittenda e fonte perenni. Vel lege Urde genus diversa
trahunt, et semina rerum Mobilium immenso veniunt 6
fonte perenni. Kes mobiles eruut res, quce moventur,
aut moveri possunt, &ut res mutabiles, quarum alize
aliis succedunt : nam de his incipit loqui, et hoc sensu
videtur accipiendum moventur v. 600, hoc est mutan-
tur, el vers. 601 urget, videlicet impellit, propellit.
Verum cum lib. wu, v. 55, moles immensa hoc eodem
in argumento de mundo dicatur, lectio et interpun-
etio hxc probabilis occurrit, qux nonnullis certa visa
est, Unde genus diversa trahunt et semina rerum, Moles
et immensa. mittenda e fonte perenni,etc. Nempe moles
immensa correpto e ín moles, ut in fames et simili-
bus fecit Prudentius, sive malis scribere molis in no-
minativo. Huc etiam facit Virgilii versus l. vt, Spiritus
intus alit, totamque infusa per artus Mensagitat molem.
604. Aptius videtur romuntur quam moventur : nam.
preecedit. mittenda e fonte. perenni, ac fortasse seri-
habet Prudentius a vers. 7801. n contra Symm., C
pam fait Aftificis formante manu digesta vomunter,
omere, ut effundere, est large emittere. Virgilius
i! Georg., v. 462, Mane salutantum totis vomit edibus
undam. Vide v. 609, Licet evomat.
605. Quxrat aliquis cur munus hoc dicat irrevoca-
bile, cum Versu seq. fateatur eas res perire lege
diurna. Dracontius de rerum perenni successione hie
agit. Omnia igitur ordine suo producuntor, adeoque
alia aliis succedunt : loc ergo est irrevocabile munus,
ut series rerum non interrumpatur.
606. Oxymórum et oppositio : pereuntia non inte-
reunt, quia etsi pereant, alia tamen ejusdem gene:is
coritinua serie subrogantar. Exemplis, quze 4ddducun-
tur, res manifesta fit.
607, Ecc'esiastés cap. :, v. 7, Ad locum, unde
exeunt [lufnina, revertuntur, ut iterum ffuaht. Origo
igitur non spérat reditus, quia occultum est, qua via
flumina ad locom, uftide exeunt, redeant. Undiffuxs
pro uaudosus vix ante Dracontii seculum invenietur.
609. Hieronymus dixit incessabiliter, Zeno impera-
tor et Apollinaris Sidonius incessanter.
610. Unda fluenti seu fluminis non sentit jacturam.
Non male esset Jacturam (amen inde negat sentire
fluentum. Inde et unda sz7pe confunduntur in m:s.
615. Barthius 1. 1 Advers., cap. 19, hanc regulam
in universa natura dominari ait, et elegauter hoc
versu a Dracontio exprimi.
614. In tam variis lectionibus scriptura Vat. prz-
ferénda videtur, cujus hic est sensus. Cum ex alio-
rum lucris damna aliorum soleant evenire, qu:estus,
quibus ignis ex igne accenditur, cui damna inferuet?
Cui igni succiditur jubar ex eo quod inde flamma de-
trahatur? Hzé autem sententia clarior erit si legatur
in fomite" flammis Detractis, cui forte jubar subducitur
igni? Jubar pro quovis splendore poni solet : sic v.
99, Jubar ignis anheli ; lib. ut, v. 2, Jubar &theris.
Succiditur est subsecatur ; subducitur erit detrahitur,
subripitur, ut v. 557, Vi!a gravis hominum subducitur
impete mortis; et v. 668, Nunt.us aurorc subduciua
morte diurna. In fomite flamma detracte iutelligitue
In ipsa materia arida flamm:e, qux er alio igue exci-
616. De fetuta vide v. 455
155
620
Parva Deo fuerant &uccedere nata peremptis,
Ni consumpta daret post szecla resurgere vitz.
Sed ne sit (izum, reditus non esse sepultis,
Cordibus illorum, qui legis sancta profanant,
. Annua conspiciant agris frumenta renasci
199 Mortua per sulcos terram findentis aratri.
Major et ex truncis surgit radicibus arbor,
Et foliis vestita viret redeuntibus annis.
Pampinus uviferz vitis sarmenta revestit,
65) Et gemmata rosis redeunt virgulta ruboris.
CARMEN DE DEO, LIB. 1.
Maxima flt generis, quam parvula fudit origo. A
754
Ambrosio reduces rumpuntur cortice fractus,
Queis e-t vita fugax, et par cum flore senectus.
Fit rediviva virens et crinibus herba renatis.
Ligna rena-centur reduci sub germine cuucta :
200 Quas nuuc herba fuit, lignum jacet, herba
[futura.
Squameus exuitur stellato tegmine serpens
Pelle renascenti, rursus redeunte juventa,
Reptat hians anguis per sibila guttura pan«
deus.
Frontibus arboreis amittunt cornua cervi,
635
VARLE LECTIONES.
6230. Vict., g. queis p. Vat., fudit ; alii, fundit.
621. Vict., Parvmía divini fuerat succedere cura
parentis. Sirm,, Parva. Deo fuerat succedere cura per-
emptis, Vat. ut hic editur, sed scribit perentis.
632. Vicl., ne consumpta.
025. Vat., Sed.... fixum r. n. e. s., deest ne sit.
95. Sirm., conspiciunt, Vat., Vict., conspiciant.
627. Vict., ex trunci s.
6:9. Azsgr., pampinis uvifera. Vat., pampinus uvi
(ele v., ex quo uvifere. Idem Vat., armenta pro sar-
menta, Sirm., Vict., pampinus uvifera v. δ. r.
6350. ita Vat. in Sirm. , et geminata sui r. Azogr.,
et. (empta rosei τ. Vict., et geminala rosci r.
B nectus.
631. Vat., rumpunt de cortice.
652. Vat., Quis est vila fugaz et pari flore senectus.
Sirm., Vict. , Et cui vita fugaz, et par cum ftore se-
633. Vat., Fit rediviva florens et c. ἃ. r.
6354. Vat., sub tegmine c.
635. Vat., que non herba f.
630. Vat., s. exutus 8.
οὐδ. Vat,, per singula g. pendens; δὰ marg., per
sibila.
659. Ita Sirm. et Vict. ; in Azagr., frondibus a. Vat.,
Fontibus a. a. c. corvi, sed for:e fuit eervi.
NOTE.
820. Dar'hjus ex ingenig quis parvula fundus origo.
621. In Vict. longior est uno pede bic versus : quod
vjtium ut effugeret Fabricius, edidit Pareula divini
succedere cura perennis, Ne consumpta daret, Barthius
3d marginem alleverat Par vult divini succedere cura
perennis, Ne consumpta vacet. Rivinusexplic«t : Minor
cura fuisset facere ut nova sucerescerent, quam ut in
est syntaxis hujus versus. Quid enim est virqulta sui
ruboris, aut gemmata rosis virgulta ruboris? Mihi pla-
ceret Et gemmalta róseo redeunt virgulta rubore, ut
rosee sit dissyllabum, et significet pulchro, florido ; sic
enim accipitur roseus, ut dicam ad vers. 717. l'osset
etiam conjectari Et gemmata rosei redeunt. virgulta
ruboris , aut Gemmald roseo redeunt virgulta rubore :
nibilum redacta resurgerent. Vera est hzec explica- C supervacanea est enim conjunctio etf, cum postrema
tio, sed qux in nostra scriptura maxime eminet.
Parva Deo fuerant pro parvum, vel parum Deo fuerat,
ut lib. n, v. 286, Parva putant homines fluctus. trans-
ire nocentes, Ceterum a Dracontio scriptum censeo
Parva Deo cura succedere nata peremptis, vel Parva
Dei cura succedere, eic. Ovidius, l. 1 Met., v. 47, Nu-
mero distinxit eodem Cura Dei. ld ut multo magis ele-
g»ns est, suhintellecto erat, vel fuisset, ita. facilius
exscriptorum captum superabat, qui propterea, omisso
cura, [uerant intruserunt.
622. Post sccla-, post mundi sacula. Vide notam
δὰ v. 86.
624. Legis sancta pro legem sanctam, ut vana ru-
sorum, et similia. P»al. 1xxxvi, v. 52, Si juatitias
seas profanaverint. Fabricius perperam interpungit
reditus non esse sapultis Cordióus illorum qui legis
agncta profanant, — ^
625. Tertullianus de Judicio : Arida sic vacuis red-
duntur semina terris, Et penitus fixis putrescunt mor-
μα sujcis. Nonne animatur et hinc reparatis culmus
aristis, Alque iterum vivis flavescunt fortia granis, Con-
surguntque nove vario cum [enore messes?
contra Marcionem : In grano lata! azbor, οἱ boc nisi
gerra. sepultum. Putrescat, non. dat decordlos arbore
rAacius. Vide, sj p'acet, quz.adnotavi ad Prudentium
. I! contra Symm,, v. 194.
627. |Melius est truncis, hoc est truncatis radicibus,
quam trunci, quod cum Vict. Fabricius alizque ve-
teres editiones exhibent.
629. Ex Vat. expromitur svifere , quod jam Bar-
thius excogitaverat. Uvifer usurpatur a Silio ὃ Sta-
tio, revestio a Tertulliano. |
6050. Mirum videtur Rivino, nec Pabricium, nec
Weitzium, nec Sirmondum, emendasse Et gemmata
ro Ei geminata, Rejicit etiam conjecturam Barthii
fezentis rubelis pro ruboris. Certe gemmata habemus
in Vat., quz lectio comprobatur v. 179, Floribus am-
brogsiis genunato cespite picius, Sed adhpc quaerenda
Et lib. i1.
in gemmata ratione c:esurze produci possit.
32. Rivinus legebat Est cui vita fugaz : qui testa-
tur, Barthium divinos hosce duos dilaudasse versi-
culos. Scriptura Vat. bona est et melior fortasse si
legas Queis et vita fugax, et par cum flore senectus.
Verbum substantivum est sxpe elegan'er omittitur.
053. In editione Matritensi Sit rediviva : sed cum
non indicetur diversa alia lectio, credam, sit excidisse
typographo pro fit. Crines et come herbarum a poe-
tis passim celebrantur, ut aliis in locis jam notavi.
654. Rivinus censet, legendum grana pro ligna, et
V. Seq. granum pro gnum. Sic "Tertullianus dizit, In
grano latet arbor, cujus verba vide in nota ad v, 625.
655. Barthius ex conjectura lignum jacit, hoc est
subjicit : clarius esset lignum factt. Sed ego existimo
Dracontium neque a Rivino neque a Barthio intelle-
ctum : sumit enim Dracontius lignum hoc vers., et
ligna vers. sup. pro materia arborum, vel virgulto-
rum separata a radice, et igni, aut operi alicui apta ;
hinc Italis Hispanisque legna et 'ena. Ait ergo Dracon-
tius cuncta hu;usmodi ligna jam mortua reduci sub
ermine, renasci, et illud quod prius herba et gerinen
uit postea jacere lignum in terra, ex quo ligno in
stercus converso fecundatur ager, et mutua succes-
sione herba renascitur.
636. Plinius, I. x, cap. 67, sect. 86, Salamandra,
animal lacerti figura, stellatum. Ovidius de stellione
I. v Met., v. 460, Aptumque colori Nomen habet, variis
etellatus corpora guttis; De re vero ipsa Plinius, l. vit,
c. 27, sect. 41, ut Tertullianum, Isidorum, Lucre-
tium, Ovidium iunumerosque alios omittam.
659. Hildebertus in Physiol. carm. de cervo : Se
juvenemque facit, cornua quando jacit. Plinius, l. vit,
c. 52, sect. 50, Cornua mares (cervi) habent, solique
animalium omnibus annis stato veris tempore amit-
tunt , etc, Virgilius, 1. 1 n. , v, 195, Captta alta fe-
rentes Cornibus arboreia sternit. ?
755
[gunt.
Aereas enudat aves jam penna vetusta,
Et nova subvestit reparatas pluma volueres.
901 Mortua preterea. czcorum lumina du-
[dum,
Nube tenebrarum discussa, luce recepta,
Ad visus rediere suos, vultusque sepulti
Nociurnos perpessa dies oculatur imago.
Mortua pars hominis quoties, pars viva jacebat,
Funera viva gerens, vivax in morte cadaver,
Acsine morte tamen vitali in morte perem.
[pta ?
Et rediviva salus reduci per membra vapore
Nascitur, et calidus ropetit vit:lia sensus,
615
DRACONTII CARMINA,
640 Anguibus assumptis sed mox palmata resur- A
756
Ossa tenens, venasque ciens, udansque me-
[dullas.
Phonicis exactam renovat Deus igne juven-
| [tam,
909 Combustusque senex tumulo procedit
[adultus.
Consumens dat membra rogus sine sorte se-
[pulcri,
Jgnibus exstinctis jam mortua flamma resurgit,
Redditur ignis edax redivivo lumine candens,
Et scintilla volans incendia vasta redacit :
Et quod fumus erat, stridet jubar ignis anheli.
Igne vago rutilatur apex , fax caetera lambit,
Et cinis exstinctus gelida moriente favilia
Tollítur alta petens erecto crine vagatus.
660
VARIE LECTIONES.
eu. Vict, a. adsumptis s. Vat., unguibus abium- B — 052. lia Vat. ; in Sirm. et Vict., c. sudansque me-
&.
644. Vat. ita; Sirm., Vict., Aerie nudantur aves,
eun penna vetusta * sic Azagrens., Sed cum pinna τὸς
645. Azagr., v. redire s.
0646. Vat., d. occultatur i.
647. lta Vat, et Azagr.; in Sirm. et Vict., pars una
jacebat.
648. Vat., gemens ; alii, gerens.
6049. Vat., v. in morte ; alii, v. m.
650. Vat., ràdivina; sed videtur correctum per re-
va.
651. Vat., intalia pro vitalia. .
dullas. Azagr., c. g'qnensque m.
655. Vict. Phonici exactam. Sirm. , Phanids ez-
haustam. Azogr., Phonicis exactam τ. Vat., Fenicis
exacta me renovat.
. 654. Vat. incipit Ex.... et nihil aliud hujus versus
abet.
657, Vat., e divino l.
658. Vict., vorax; alii, volans.
661. Hic versus abest ab editis ; exstat in Vat., ubi
civis legitur pro cinis.
062. Ita Vat.; in aliis, Et celum repetens erecto
crine vagatur.
640. Vide Eleg. Dracontii v. 67. Isidorur, ex Plinio
Joc. cit., Origene homil. 2 in Cant., et Servio ad
eelog. 8 Virgilii, docet l. xit Orig., cap. 1, cervos ini-
mícos csse serpentium, qui cum se gravatos in infir-
sitate persenserint , spiritu nariwm eos extrahunt. de
cavernis, et superala pernicie veneni eorum pabulo re-
parantur. Fortasse prestiterit cum Vat, legere ab-
sumptis. Cur palmata cornua cervorum dicantur, vide
notam ad v. 275.
641. Plinius, l. x, c. 24, avium quedam genera re-
censet qua pennas emittunt et mutant. In aliorum
lectione cum penna velusia intelligitur, eum penna
vetusta est : non enim penna in auferendi casu esse
potest.
642. Forcellinus verbum subvestio prxtermisit, cui
nec inter barbara quidem locum dedit.
6435. Miracula referuntur ex evangelica historia :
quibus tamen loeus opportunior esset post alia na-
ture mirabilia opera, qu:e deinde egumerantur, sci-
licet post v. 683, Mane resurgentem.
646. Oxymorum nocturnos dies. Tertulliani verbum
est oc
tera viva jacebat.
648. Oxymora Funera viva, cadaver vivax in morte.
Lib. m, v. 3598, Cum vivum terra cadaver Sorbuit ; et
v. 503, Funere vivo.
649. Iterum oxymora perempta sine morte (scilicet
pars hominis), vitali in morte. Eadem est sententia.
659. Rivinus lectionem veterum editionum sudans-
que medullas exponit irrigans , per(undens medullas,
sed przferre videtur sudansque medullis, ut in lusu
Gallieni , Totis sudate medullis. Scriptura Vat. proba
est, sed preferendum videtur udansque medullas, hoc
est, madefaciens : quo verbo Macrobius et Auguatinus
. utuntur; et a eiens udansque facile potuit fieri su-
dansqwe. Humorem medullis Dracontius etiam 1l. n,
v. ἕ ὅ, auriboit, flumor ut absumptas intraverit ante
medullas. — -
653. De syllaba medis in Phonicis vide notsm ad
v. $20. Phoenicis historiam, sive fabulam tot seripto-
res pr:sertim poet: memorant , ut infinitum esset
C eorum catalogum conficere. Videri imprimis possunt
carmen Claudiani de Phoenice et elegia sub Lactantii
nomine de eodem argumento. Scriptura Sirm. ex-
haustam rectum habet sensum : sed melius videtor
exaciam cum Vat., ut apud Ciceronem 1 Tuscul. ,
cap. $9, Eorum autem, qui exactá cate. moriuntur,
fortung laudatur.
654. Barthius, ad Claudianum p. 985 edit. 2 et
988 in notis ad carmen de Phenice, hos Dracontii
versus laudat, quibus non ipse Phoenix , sed ejus se-
nex, seu senecta comburi dicitur, et sine sorte sepul-
cri, ut Claudianus ait, falsisque sepulcris.
656. Mortua flamma qus resurgit est ipse phrenix
qui hic deacribitur ex imitatione Claudiani : Arcamum
radiant oculi jubar, igneus ora Cingit honos, rutilo co-
gnatum vertice sidus Attollit cristatus apex, tenebras-
que serena Luce secat. Dracontius potius videtur as-
serere, post ignem quo combustus est phoenix, ex-
Stinctum, iterum novas flammas erumpere, ex qui-
ulare.
647. Lib. n, v. 124, Mortua pars hominis, pars al« y bus novus phoenix prodit.
57. Ppbornix, qui renascitur, primum est vermis
lactei coloris. Lactantius de Pheenice : Hinc animat
primum sine membris [eriur. oriri, Sed fertur vermis
lacteus esse color.
658. Rivinus prstulit etiam Et scintilla volans ; sed
non male est τοῦθ.
660. Rutila'ur passive Plinins, Martianus Capella,
slii. Barthius conjicit faz cerea lambit. Sed clarius est
colera lambit, Nimirum sensus est : Apex capitis
igni quasi ardet, czteras partes corporis flamma fe-
viter tangit, quia non tam rutilo ignis celore :plen-
dent. Lambere de flamma leviter tangente, neque
comburente Virgilius τ1 Aneid., v. 685, Tactuque tn»
nozia molli Lambere flamma comas, et circum tempera
pasci.
15]
Mortua lux sub ]uce cadit, perit aurea luna,
Atque per ascensus, et cornua colligit ignes,
665 903 Et dum czca latet, reparato lumine ful-
|get,
Mentiturque dicm lux frigida, solis imago.
Lucifero redeuute polo moriuntur et astra.
Nuntius aurorz subductus morte diurna
Lucifer exstinctas reficit per sidera (lammas,
670 Et nocturnus eques jubar emicat igne corusco.
CARMEN DE DBO.
A
LIB. 1. 158
Rosc da puniceum spargens aurora ruborem
20/4 Ducit ubique diem, periturum noctis ab
[umbris :
Et tamen hzc de sole perit, quo missa rube-
(bat.
Sol oculus celi , famulus super astra tonantis,
Cujus ab immensis languescunt sidera flam-
[mis,
Ni gelidis animetur aquis per cxerula ponti.
675
VARUE LECTIONES.
663. Πιὰ Vat. ; exteri, m. noz e.
664. Vat., per assensus ei.
665. Vict., latent. Vat., dum celo latet τ.
670. Sirm., Vict., exhinc nocturnis i. Azagr. ita,
Sed nocturnus. Vat., Et nocet unus eques i. e. 1. c.
673. Yat., Sole premit commissa rubebat ; ad marg., B
NOTAE.
᾿ 605. Hactenus omnes legerunt Mortua nox sub luce
cadit , quod confirmant simili sententia ex v. 116,
Prima dies nam lucis erat, mors una tenebris. Sed
scriptura Vat, huic loco maxime convenit : exempla
enim apponuntur luminum, qux sub majori luce mo-
riuntur, et postea rursus comparent. Luna aurea di-
citur a Virgilio l. 1 Georg., v. 451, et ab Ovidio l. x
Metam., v. 448.
— 665. Virgilius, l. 1 Georg., v. 427, Luna revertentes
cum primum colligit ignes. Ascensus siderum apud Pli-
nium 1l. xxix, c. 4, significat eorum elevationem su-
pra horizontem, ut nonnulli explicant. Dracontius as-
census lun: sumit pro incremento et tempore quo
crescit, Sed vix dubito quin legendum sit accessus.
Macrobius l. 1 ia Somn. Scip., cap. 11, Nec dubium
est quin ipsa (luna) sit mortalium corporum et auctor,
et conditriz, adeo ut nonnulla corpora sub luminis ejus
4CCESSU paliantur augmenta, el hac decrescente mi-
nuan!ur. Fortasse etiam in Plinio legendum e*t ac-
cess siderun; nam de incremento luno loquitur
vC. cit.
666. Drepanius in hymno trium puerorum : Hunc
gelido fulgens col'audet lumine luna. Supra, vers. 52,
(Quid lune (rigidus orbis, ubi dixi, cur frigida luna
dicatur.
668. Supra, vers. 557, Subducilur impete mortis, et
| im, vers. 144, DPuerosque neci subduceret. Mors
diurna est mors quam lueifero dies iufert.
669. Lucifer per sidera, nempe noctis tempore,
relicit suas flammas, sive clare lucet. Vide not. ad
vers. 682.
670. Barthius legebat Exit nocturnis (hoc est tene-
bris), jubar emicat igne corusco. Sane scriptura vul-
gata obscura est Ex hinc nocturnis jubar emicat igne
corusco, qux» facilius reformari posset Ezxhinc no-
C
obscure, perit. Vict., petit.
674. Vat., sola cujus cali.
675. Vict., ab aspectu l. s. celi.
676. Vict., ne y. animetut a. Sirm., ni g. animer
ü. Vat., ni g. animaniur a.; supra , animentur.
cat. In masculino genere jubar aureus dixit Severus
in carmine de tua, et Ennius apud Priscianum, lib.
V, Interea fugit. albus jubar Hyperion:s cursum : quod
de lucifero accipio, qui oriente sole fugit. Alii legunt
Hyperionis cursu.
671. Aurora roscida dicitur ab Ovidio, Seneca in
trag. , el Corippo. Virgilius, lib. xu, vers. 77, Cum
primum crastina celo Puniceis invecta rotis aurora ru-
V.
675. Barthius legit quoi missa. Quo missa esl a quo
missa , qnia aur. rx: splendor solem nuntiat et a sole
oritur. Fabricius et Weitzius cum Vict. ediderunt de
sole petit, neque adverterunt errorem, qui clarus
esse videtur: nam sensus est, auroram splendore
solis obrutam perire.
674. Aibrosius Hexaemer. lib. iv, cap. 4, Sol ocu-
lus est mundi, jucunditas diei, etc.; et de arca et
.Noe, eap. 7, Ipsi (sol et luna) sunt quidam mundt
oculi. Dracontius in Eleg. vers. 245, Sol oculus caeli,
Ovidius 1v Met., vers. 227, Omnia qui video, per quem
videt omnia tellus, Mundi oculus. Alii legunt. Mundi
oculis, mihi crede, places, eodem sensu ut »ol oculus
mundi dicatur. Capella in hymno solis, lib. 1, Mun.
danusque oculus, fulgor splendentis Olympi. Egypbi
insculpebant sceptrum, in eoque speciem oculi ex-
primebant, quo signo Osirim monstrabapt, siguiti-
cantes euin solem esse, quia solem Jovis oculum ap-
lat antiquitas, ait Macrobius lib. 1 Saturn., cap. 21.
ide Darihium lib. x1 Advers., cap. 3, et Roam lib. i
Singular., cap. 15. Solem famulum Dei dixit etiam
Prudentius lib. 1 contra Symm., vers. 343.
. 675. Forte langwescant, ut cob:wreat cum vers.
8eq. Ni gelidis animetur aquis.
676. Rivinus lectionem Sirmondi videtur appre-
bare Ni gelidis animentur aquis, quia sidera in altero
€turmum jubar. Ex Vat. lumen aliquod accipinius, ex D hemisphzerio quasi reviviscunt refrigeratioue marina.
quo hic locus restituatur, scilicet Et nocturnus eques
jubar emicat igne corusco. Favet etiam Azagr., Ex-
hiuc nocturnus jubar : ex hoc igitur codice et ex de-
pravata lectione Vat., Et nocet unus eques, conlicitur
Kt nocturnus eques. Adeo nulla est tam corrupia scri-
ptura ex qua interdum fructus aliquis non percipia-
tor. Notandum etiam est, reconditam Draconiii do-
ctrinam imperitis librariis occasionem corrumpendi
ejus carmina dedisse. Poetze, ut lunze bigas, soli qua-
drigas, sic lueifero equum tribuebant. Statius, lib. vi
Tl bebaid., vers. 257, Roscida jam novies celo dimise-
rai gatra Lucifer, et. totidem [une praveneral. ignes
Mutatio nocturnus equo. Claudianus, lib. n de Raptu
.Proserp., vers. 121, meus humecial flaventes
lucifer agros Roranti provectus equo. Ovidius, n. Fast.,
werg. 914. Hesperus et fusco rosacidus ibat equo, et
Met. lib. xv, yerg. 189, Cumque albo lucifer exit Gla-
vus equo. Dicitur nociurnus eques jubar per appositio-
nein , nisi malis legere Et nocturnus equo jubar emi-
In Sirmondo animetur Rivino fortasse videtur meén-
dum typographicum : sed in edit. Matritensi idem
verbum profertur, neque ex cod. Azagr. discrepantia
notatur. Barthius aliquid aliud latere eredens pro
animentur substituebat vel vamucntur, vel. pascantur.
Vannere es& Vanno seu cribro fruges movere, venti-
are, cribrare. Sed vanni sidera quid sit non asse-
quor. Pascasiur vero non. alium sensum habet quam
animentur, ]n Sirm. et Azagr. scriptura animetur po-
terit intelligi sol. Ad verg. 24 et 95 probavi flammas
et ignes ecelestes ex contrario elemento, qua scili-
eet nutriri, ut veterum quidem erat opiuio : cui an-
sam praebet experientia, qua cernimus stellas tunc
maxime scinitillare, cum viciniores sunt horizonti ,
aut cum frigidus οἱ gelidus est aer. Sententia ergo
Dracontii hzc esse poterit : Sidera ob inimensum
ardorem solis deficient, nisi aquis ponti animentur.
Sed cum Dracontius decere videatur vers. 224, stel-
las $olis lumine non minus quam lunam fulgere, .
159
[dente,
JEquore mersus obit, novus aequore mane re-
| | [surgit.
Vespere nocturno radiata luce rubentem
Purpureis abscondit aquis, redditque diurne
Depositum natura suum sub nocte aepultum,
Mane resurgentem , de fluctibus orbe refecto.
Tot simul exemplis moniti , defuncta renasci
Credamus virtute Dei, qua cuncta creavit,
085 Et generata vigent sub nutritore Tonante :
680
DRACONTII CARMINA.
205 Occidit i,se dies, super zquora sole ca- A
M
906 Qui cum regna poli teneat stellantis, et
[alti,
Aera concludit, terram levat, z?quora solvit;
Et totum capit una manus, quod sermo creavit.
Unus ubique Deus, dum jussio rumperet una,
Qui tantum pius est, quantum decet. omnipo-
[tentem,
Et nulla virtute minor, nisi verberis ira,
Et voto, nam sponte bonus pietatis amore.
907 Quem mens pura juvat hominum, nom
[victima supplex,
690
VARUE LECTIONES.
677, Vat., occidet ipse. .
618. ltà Azagr. et. Vat., sed Vat. abit pro obit.
Birm., et quo demersus n. Vict., el quo conversus n.
versus,
685. Azagr., tonanti.. Vot., tongntem; ex
ctione Ionante,
679. Sirm., nocturno hunc radiata. Nict., hac pro αὶ 686. Azagr., teneat stillantis et. Vict., s. et aptum
bunc. Vat., nocturno radiat ulize rubentem.
680. Vat., P. attollit aquis. Vict., Vat., diurna.
681. Vict. dispositum n.
682. ]ta Vat.; in Azagr., f. ore recepto. Sirm.,
Vict., f. orbe recepto. 2 07
684. Vict, qua. "Sirm., que. In Vat. deest hic
Aera c. .
689. Vict., dum jussu r. ima. Vat., Unus ubique.....
dum jussio r. una. Deest Deus.
692. Ediü , Sed votis, et sponte bonus, pietate. el
amore, Vat., Sed voto nam sponte bonus pietatis amore,
Hinc Et voto, etc., ut editum est,
NOTE.
preferenda est lectio Sirmondi Ni gelidis. animetur
equis, scilicet nisi sol aquis pascéretur, tantus ejus
esset ardor, ut sidera deficerent, et ab immenso
splendore solis obsourarentur. Nisi dicamus Dracon-
tíum modo ex quorumdam, modo ex aliorum diversa
sententia loqui. ,
677. Simili modo id explicat Tertullianus de Jud.
Dom. Sidera cuncta cadunt, iterumque renata. nite-
scunt, Et dies in densa moritur cum lkmine nocte, Oc-
cidit et jam nox rebus moz luce reteclis, Jamque s"is
alia atque alia dies surgit ab astris, Solque cadit,
splendorifero qui (umine clarus, Lux p umbrato ve-
nienli vespere mundo : qua omnia ad resurrectionem
corporum 'comprobandam profert. Barthius duo he-
mistichia transposita hoc loco censebat : sed in no-
etra lectione omnia recte se habent.
679. Ex Vat. bene omittitur hunc vel hac post
socturno; sed addi posset post rauidia, scilicet ra-
diata hunc luce.
' 680. Weitzius purpureas aquas intelligit propter
radiorum solis fulgorem. Mare ureum dicitur
vers. 78, ubi plura de hoc epitheto disputavi. Bat-
thius lib. xxxi Advers., esp. 16, legit redditque
diurna, et intelligit (uci. Rivinus existimat spponen-
dam esse parenthesim aquis (redditque diurne Depo-
eitum natura suum sub nocte sepultum) Mane, eic.
Sirm., diurne, adverbium, a'diurnus, quod placet
etiamsi non occurrat exemplum. Ponitur pro die ve
' singulis diebus. Lib. 1m, vers. 602, Et lacrymas in-
tende meas, quas fundo diurne. tos .
681. Barthius loc. cit. eleganter depositum nature
solem ἃ Dracontio appellari ait, quod similibus
exemplis confirmat. Sed hic advertendum est, de-
situm rei veluti mortux dici : quo etiam respicit
ctantius 'in carmine de Phoenice : Depositi. (anti
nec limet illa fidem. Hinc depositum a Christianis se-
pulchrum dictum : et depositus pro moríuus, vel po-
tius humo mandatus in veteribus iuscriptionibus Chri-
stianis szpius reperitur. M
682. Rivinus seribendum opinatur orbe reducil , ut
sensus constet. Verum egregie constat sensus, si
cum Vat. scribatur orbe refecio, scilicet orbe solis
refecto fluctibus. Vide uotam ad vers. 25 et 676,
Reficere flammas, supra, vers. 669. "E
684. Forte qua cuncta creata, Et generata. vi-
ent.
d 686. Weitzius legit et aptum Aera, et in indice
exponit contiguum, connezwm, .
458. Lactautius, sive Fortunatus, sive quis alius
auctor corminis de Resurrectione Domini : Cujus
clauduntur. cuncta pugillo, Venantius Fortunatus in
hymno de B. Virgine : Mundum pugillo continens V ew»
tris sub arca clausus est. Pulchre ait Dracoutius om-
nia qux sermone seu voce Dei creata sunt una ejus
manu contineri. )
' 689. Cum in Vat. desit vox Deus, conjectura ducl
potest an Jegendum sit quod sermo creavit Unus ubi-
que Dei, dum jussio rumperet una, vel sermo creavit
Unus, ubique chaos dum jussio rumperet una. Qui tan-
C tum, etc., ut vers. 685, Qui cum; vers. 695, Quem
mens, etc,, ubi intelligitur Deus. Obscurum est Deus,
dum jussio rumperet una, vel dum jussu rumperet
ima. Barthius rumperet explicat, dum rumpere pos-
set. Sed rei obscuritas non tollitur. Clarum erit, si
legas dum vox erumperet una, vel si acoiplas rumpe-
re! pro erumperet , scilicet dum jusslo rumperet uris,
quasi erumperet, ut verlo pro everto ponitur, et si-
milia alia sunt exempla. Sed mihi verosimilius vi-
detur a Dracontio. scriptum dum jussum rua peret
unum ? libenter enim Dracontius veterum pecultares
quasdam phrases imitatur. Humperevocem pro aperire
viam voci dixerunt Virgilius, Ovidius, Silius et alij.
Rumpere questus pro queri Virgilius ιν ZEn., vers.
553, Tantos. illa suo rumpebat pectore questus. Clau-
dianus, lib. 1 de Rapt. Proserp., vers. 949, E;
ad nubila rupit inanes. Sic melius quam ali fundit
inanes. Silius lib. iv, vers, 458, Gemitumque ad sulera
rupit. Hinc rumpere jussum pro jubere. Legendum
igitur, ut ego arbitror, quod sermo creacit, Unus wbi-
que Deus dum jussum rumperei unum, vel quod sermo
creavit Unus, ubique Deus dum jussum rumperet uuum .
et venustatem habet una manus, unus sermo, unum
jussum,
090. Vide notam ad vers. 30 et $eqq., et ad vers.
^ 692. Lib. wm, vers. 16, Justitie monitor, sed plus
pietatis amator. autein Et vote, Videlicet et vo-
ntate puniendi. Sententiam eamdem versibus per-
sequitur Mar. Victor. lib. 1 Genes., vers. 462, Sed
sancia parentis Desperare vetat pietas, clementia cujus
(Fas dixisse mihi, fas sit quoque dicta probasse) Justi-
tiam excedit, etc. Apud Rivinum quidam tentabat
Sed totus est. sponte bonus, quod Rivino non arri-
ebat. tibiis b ΛΝ ᾿
695. Vide comment. ad Prudentium byun. 10
Perist.,, vers. 046. lutellige victimam sine mese
pura Deo non placere.
761
Ut se pouiteant sceleris mala vota reorum,
095 Et nova succedant animorum corda piorum.
]lliee etenim Deus est, quem nulla retardat
[ origo,
Cujus ab aspectu montes, et saxa flucscunt
]u cineres, et pulvis erit, qux dura rigebat :
Qui, visa tellure simul, mox pondera mundi
700 Concatit, et subitum monstrat vaga terra tre-
[morem ,
VARLE LECTIONES.
695. Sirm., Vict., succedant, Vat., succendant.
AZagr,, succendent. I
696, Vat., 1. enim d, q. n. retraxil o.
697. Sirm., Vict., fluiscunt. Azagr., fluescunt,
Vat.; fuuntur; ad marg., unt.
698. Sic Vat., Sirm., erit ; quem dura ligabant.
Vict., quod. -
699. Vat., semel ; alii, simul moz.
CARMEN DE DEO. LIB. ],
À 908 Ac formidstos ostendit pendula motus.
Alveus expavit violento vertice torrens,
Dum reduces sentiret aquas, et sisteret am^
| [nem
Visa Dei facies, et marmora glauca fugaret
Gurgitis aequorei, quo mundus cingitur omnis,
Et pelago spatiante fretis, ac littoris zestu.
909 Qui de thesauris ventorum flamina mit
dt,
705
700. Editi, subito. Vat., subitum.
. 701. Vat., ac formidatus.
702. «ta Vat. ; in Azagr., violento v. turgens. Sirm.,
Vict., violato v. turgens.
. Vat. s. amnes.
706. Vat. |. estus.
107. Viet, flamina. Sirm., [/ismina. Vat, El
jud..... aurus ventorum flammea mittit.
NOTAE.
624. Mirum videtur Rivino, et est quidem mirum
active peniteant se sceleris. Suspicatur Aut si pani-
teat sceleris, id est, nisi mens pura adsit (ut vers.
przec. dixit), saltem cor accedat contritutn. Leviori
mutatione restiiuetur. Ut si. peeniteant sceleris mala
pota reorum, aut. Ut sic. poniteant, aut. Αἰεὶ peni-
teant, eic. In. Elegia, v. 100, Si sceleris facti mens
rea peniteat, et v. 504, Ni peccata dolens paniteat
sceleris. Cum simili nominativo rarum est paniteo,
sed ita tamen usurpatur a Pacuvio, Justino et Li-
vio : etsi apud hunc varia est lectio.
695. Cur Rivino magis placeat cum Weitzio voce
piorum quam cum czteris corda piorum, causam non
video. Quid quod in Weitzio mendum typographi-
cum puto voce piorum ? Nam Weitzius Fabricium
sequitur ducem, neque ab eo discedit unquam, quin
rationem emendationis proferat : hoc autem loco
penitus silet. . |
. 696. Sensus verborum obvius est, Deum verum
esse, qui sine principio est: sed ex versibus seqq.
colligi potest, quem nulla relardat origo significare
potestatem Dei in rebus illico creandis. Eodem re-
spicit Vat., retraxit.
697. jaaias, cap. Lxiv, v. 1, A facie tua montes de-
f'werent ; v. ὅ, Α facie tua montes defluxerunt. Augu-
stinus etiam verbo /luesco usus est. Guntherus imi-
tari vidétur Dracontium in pref. l. x, Urbs fluit in
cinerem ; et l. x, v. 470, Gastrensibus oppida flammis
In ciseres collapsa fluunt. Rivinus scrib.t fluiscunt in
eyratis. Vide notam ad v. 445, l. ut.
698. Fabricius et Weitzius cum Vict., quod dura
lijabant. Rivinus conjicit pulvis erit, quem gleba liga-
bat, vel quem rura ligabant. Verum hic sermo adhuc
est de saxis in cinerem et pulverem redactis. Reti-
nenda igitur est lectio Vat. pulvis erit, qua dura ri-
ram moveri natura sua. Denique, alit, nullus dabitur
Scripture sacrosancta locus, qui tam aperte dicat ter-
ram non moveri, quam hic moveri dicit. Hanc opinio-
nem acriter refellit Pineda ad loc. cit. Job.
702. Alveus violato vertice turgens in Sirm. lectione
est alveus aquis ad originem. retortis tumidus. [ἡ
nostra scriptura est alveus exsstuans, inundans et
impetu fluens, qui dum ila flueret, expavit, quod
reduces sentifet aquas, Refertur miraculum aquarum
Jordanis, qu:& steterunt, ut illae populus lsrael trans«
iret. Josue cap. nt, v. 15, Jordanis autem ripas ol-
vei sui tempore messis. impleverat. ld nostra lectione
indicatur : quod sequitur vers. 16 scripturam Sir-
mondi confirmat ; Steterunt aqua descendentes in loco
uxo, et ad insiar moniis intumescentes. apparebant
procul. “
103. Prudentius hymn. 13 Cath., vers. 178, Re-
fluentis amnis alveo.
104. Sic v. 697, Cujus ab aspectu, et v. 699, Qui
visa tellure, Psal. uxxvi, v. 17, Viderunt te aquam,
Deus , viderunt te aque, et timuerunt. Alibi in sacris
litteris a facie Dei, a [acie tua. Ponitur facies pro
presentia, unde a scriptoribus ecclesiasticis fre-
quenter usurpatum est in facie mundi, in facie Eccle-
sic, in facie publica, et simpliciter in facie e
Ludovicus Legionensis de nominib. Christi nomen
hoe Christi proprium esse ait faciem Dei, aut faciem
(Hispanice fases), quia szepe in sacra Scriptura facies
ei Christus esee intelligitur. Postrema verba hujus
versus pertinent ad miraculum maris Rubri, quod
interruptum iter ῥϑραῖο ]srael przbuit, ut fusius nar-
ratur lib. n, v. 160 seqq. Planior esset sententia, si
legeretur Visa Dei facies : hac marmora glauca fuga-
vit, Sed aliud magis poeticum est. Vide Exod. c. xiv.
705. Prudentius |l. 1 conira Symm., pref. v. 10,
gebat, hoe est quee antea saxum erat. Pulvis iu ge- D Ceralei prelia gurgitis. Virgilius, Ovidius, Statius
nere feminino, quod minus usitatum est, librarios
ad corrumpendum locum movit.
699. Psal. xvn, v. 8; Psal. xxvi, v. 19; et cii,
v. 32, Qui respicit terram, et (acit eam tremere. Majus
id est quam quod de Jove etbnici dicunt : Nutu tre-
mefecit Olympum, Vide notam ad v. 704. Scriptura
Vat. sustineri posset : nam semel pro simul interdum
nitur.
701. Intellige montes ipsos quasi pendulos videri.
Verba cap. 1x, v. δ οἱ 6 Jobi sunt: Qui transtulit
montes, et nescierunt hi quos. subvertit in. furore suo,
Qui commovet terram de loco suo, el. columna ejus
concnliuntur. Quz de terre violento motu Dracontius
exponit, ut plerique interpretes. At Didacus Stunica
(Zuniga) Augu-tinianus, s:eculi avi politus auctor, in
zomment. in. Jobum existimat bunc locum explicari
posse ex sententia Pytbagoricorum opinantium ter-
aliique simili modo gurges pro mari usurpant. Libr,
i, v. 485, iterum Gurgitis &equorei. Pro terra pouitur
smundus. Mela in prine. oper., Terra sublimis cingitur
undique mari, Nonuulli universam terram insulam ap-
pellarunt.
106. Obseurus versus et, nisi fallor, corruptus.
Vide num restituendum sit Et pelago spatiante fretis
t littus in estu. Spaliari est diffundi, Crescere, ut in
is verbis Plinii l. v, c, 9, sect. TO, Nilua certis die-
bus auctu. magno per iotam spatiatus /Egyptum. Fit
ergo littus, quod est terra mari adjacens, in ipso
sestu maris agitati, et undas glomerautis, dum sese
in alia freta diffundit. De eodem prodigio Prudentius
bymn. 5 Cath., v. 65, Prebent rupta. locum stagna
viantibus Riparum in faciem pervia.
707. Job cap. xxviu, v. 25 et 26; Psal. cxxxiv,
v. 7, Edueens nubes ab exiremo terra : (ulgura im plu-
*965 DRACONTH CARBINA. 768
Et frenat repidas in tempestate procellas A 410 Candida materios, giseios duratur aqua-
Grandinis , atque nivis, qui novit, qus sit (rum.
[origo. Qui noctes hiemis producit sole minore,
710 Qui dat fulmineos collisis nubibus ignes,
Qui laxas abscondit aquas, et continet imbres,
Qui scit, quo nitidus crystallus ventre crea-
[tor ;
715 Εἰ solis protendit iter flammantibus horis :
Qui luns saltus statuit, solisque labores;
911 Qui roseis stellare nemus, vel floribus
[gros
VARLE LECTIONES-
208. Vat., Vict., rapidas. Sitm., rabidas.
109. Vat., nivis venientis que.
110. Hic versus deest in Vat.
1129. As*gr., creatus ; alii, ereatur.
713. Vat., mutatur; alii, imitatur. Vict., hiberna ,
. pro aquarum.
TAA. Vat, Qui saxis abscondit aquas. et condidit 716. Editi, Qui phobi saltus statuit, luncque labo-
iqnes. Sirm., Vict., Qui laxas abscondit aquas, et con-
tinet imbres : sic Azagr., nisi quod latas habet pro
laxas.
res. Vat., Qua lunc saltus atatuit, solisque labores.
717. Vat. , rosis. Vict., roseis. Sirm.,rosulis. Vat.,
stillare pro stellare.
NOTA
tiam fecit. Qui
notan ad ΟΝ , et Corderium ad loc. cit. Job. Sir-
mondi lectio flumina mittit tolerari nequit.
108. Melius videtur rapidas quam rabidas. Vide
notam ad v. 512, ΜΗ αν, wt vincat currens. orbata
procellas. Libr. n, v. 164, Pracipis, ut rapide per-
turbent cuncta procella. LL
709. Job cap. xxxvii, v. 22, Nunquid ingressus es
thesauros nivis, aut thesauros grandinis aspezisti ἢ
Ovidius libr. xv Met., v. 69, Quid Deus, unde nives,
(4 (ulminis esset origo.
710. Job cap. xxxvii, v. 2et seqq., cum exposi-
tione laudati Corderii. Observaudum vero est Deum
ibi dici tonare mirabiliter, lumen ejus. esse super ter-
minos terre, sed disertis verbis non. exprimi, ab eo
mitti fulmina, quod tamen in his verbis interpretes
iatelligunt. E
7A1. In Vat. scriptura excogitari potest an sermo
sit de grandine, qu:e est aqua quodammodo saxo abs-
eondita : qua de causa Hispanis piedra dicitur : Clau-
dianus de Consul. Mallii Theod., v. 108, Quis trahat
imbriferas nubes, quo saxa creenlur. Grandinis, unde
rigor nivibus. Verba ejusdem Vat., condidit ignes, in-
telligi etiam possent de igne qui latet in saxis, et
emicat dum colliduntur. Sed lectio vulga:a est
ferenda : Dracontius enim ex Jobi lbro precipue
divinam majestatem commendat. Cap. xxxv, v.
98 Jobi : Quis est pluvie pater? vel quis genuit. stillas
roris? et cap. xvii, v. 25 et 26, Qui fecit ventis
pendus, et aquas appesdit in mensura. Quando ponebat
p'uiis legem, el viam procellis. sonuntibus. Et. cap.
xwi, v. 8, Qui ligat aquas in nubi^us auis. Hebr:ei
quatuor claves Deo atiribuebant, quas. ille nec ulli
qu.dem Seraphino dedisset, quarum primam clavem
pluvie vocabant.
712. Crystallus gen. masc. rarum. Job cap. xxxvi,
v. 29 seq., De eujus ute-o egressa est glacies? et gelu
de celo quis genuit? [n aimilitudinem lapidis aqua du-
rantur, et superficies abyssi constringitur. Primo ver-
siculo interrogatur, ex cujus utero glacies prodeat: D — 716. Intelligo, inquit
eltero commemoratur aquae congelatio, ex qua cry-
stallus fit, ut exponit Corderius, quamvis plerique de
solo gelu id explicent. Gaspar Sanctius Comment. in
Job opinioni Cerderli nonnihil favet. Draeontius de
crystallo accipere videtur interrogationem cui re-
spondet alter versiculus, quo asseritur in similitudi-
nem lapidis aquas durari. Hoe ipsum explieat Dra-
contius vers, seq. . -
' 745. Weitzius candidam materiem ait. esse marga-
γί δίῃ aut unionem. Rivinus conjiciebat glacies imi-
tata nivales, quia crystallus imitari nives dicitur 8
Cinna. Barthius ad inarginem adnotaverat glacies
imitatur lberas, nempe lberise, sed ad Claudian. pag.
1031 legit glacies meditatur hibernas. Weitzius cum
Vict., gla-ies imitatur hibernas. Prima in hibernus ab
hieme producitur, 8b Hibernia corripitur. Omnes hze
lectiones facile ex 60 rejiciuntor quod Dracontius
C
oducit ventos de thesauris suis. Vide B libri Jobi sententiam complecti, et de erystallo ex-
pouere voluit. Ex msuatur in Vat. conficio banc le-
ctionem glacies duratur aquarum. Verba libri Jobi
suntaque durantur. Sed non omi'tam aliis conjectu-
Γ85, qu:& sin minus probentur, certe non displice-
bant. Jobi liber hahet : Superficies abyssi constringi-
(ur. Hoc recte exprimetur per facies duratur aqua-
rum. Suspicor etiam legendum Candida mater ei φία-
cie durata per annos, aut Candida mater niz glacie d.
p. &., aut C. mater ei glacies d. p. a., quod etsi re-
motum videatur, tamen ex Isidoro, qui fortasse hune
versun allegare voluerit, confirmari potest. lta erge.
leidorus l. xvi, c. 13, Crystallus resplendens, et aquo-
&us colore traditur, quod NIX SIT GLACIE DURATA PER
ANNOS. Candida mater, seu candida materies est nix.
Ut autem legi poss:t Candida mater ei , ratio illa sua-
det, quod apud Jobum primum agitur de patre piz-
vie, deinde de matre glaciei, sive crystalli, et Dra-
contius vers. sup. ait : Quo nitidus crystallus ventre
creatur, Cui apposite respondet, Candida mater ei gla-
cie durata per annos. Claudiani duo (aliis tria) exstant
epigrammata de erystallo, in cujus medio aqua reso-
luta cernebatur : Nec potnit toto mentiri corpore gem-
q$&m, Sed medio manitt proditor orbe latez. Marbodus
in libro Evacis de gemmis Isidoram et fortasse Dra-
contium respicit cap. 41, Crystallus glacies. multos
durata per annos, Ut placuit doctis, qui sic scripsere,
quibusdam, Grandinis antiqua friqus tenet, atque. co-
lorem. Pars negat, etc. Negat scilicet Solinus. Har-
duinus ad Plinium l. xxxvn, sect. 9, glaciem, ex qua
crystallos fit, ait esse succum in terre visceribus,
atque iuter cautes frigoris vi conglutinatum et coa-
ctum.
714. Ut longi soles dicuntur de diehus longis, sic
soles minores de diebus brevibus. Adisis Barthium
ad Statium 1. v Theb., v. 460.
715. Non semel verbo [ammo usus est Dracontius,
ut Statius aliique. Exempla more suo congessit Bar-
thius in not. ad argumentum libr. i Thoebaid., v. 5.
eitzius, declinationem so-
is ἃ partibus australibus ad septentrionales, et vice
versa recursum ab istis ad illas : ne quis ad anilem
hzc trahat. fabulam qua sol in festo Resurrectionis
dominicz saltum efficere perhibetur. Alii vero in die
festo Nativitatis S. Joannis Baptiste solem saltare
pueriliter fabulantur : quod tamen jam nunc, ut opi-
hor, nec pueri credunt. Luna laborare dicitur a poe-
tis, dum deficit, ejusque defectus labores vocantur.
Hac ratione nititur scriptura vulgata. Sed prxferenda
est'lectio Vat. Dracontius enim "Virgilium 1. 1 /En.
in fine, imitatur : Hic canit errantem lunam, solisque
labores. Errores lun: saltus a Dracontio dicuntur.
ldem Virgilius 1. 11 Georg. vers. 478, Defectus solis
varios, luneque labores : quo in loco de eclipsi solis,
et lunze loquitur; sed in altero de utriusque cursu.
717. Primigenia videtur lectio roseis. Sirmondus
fortasse ex ingenio restitait rosulis : quanquam 1. ru
795
Iimperst; autumni qui duleia poma saporat,
' Kt fragiles gemmis variat in vitibus uvas,
7T90 Ut cibus, et potus sint ubera duleia musti ;
919 Qui dat cervorum pullis alimenta, facit-
[que,
Noverit ut vultur, qua sit regione cadaver,
Dux odor, atque sagax quem mos invitat ad
[escam,
CARMEN DE DEO LIB. L
456
Przpetis saut aquilze senio renovare juventam ,
T2335 913 Qus rostro crescente famem tolerabat
[obunco :
Qui pascit, quodcunque creat, pietate pareu-
tis,
Vitze certa salus per mille pericula s
Debilibus virtus, opulentia major egenis,
VARLE LECTIONES.
718. Vat., poma sáporant.
719. Vict., f. hiemis variat sub v. Va. cum Sirm.,
ged κυ pro uvas.
721. Abest hic versus a Vat.
. 792. Vat. noverat et vultur.
725. Sirm., Dux odor usque sagaz quem moz i.
Vat., dux odor atque sagaz quem moz i. Vict., dux,
reclorque sagax quem.
v. A4, occurrit, E! rosulas proferret hiems. Sed rosei
; hoc est pulchri a multis dicuntur, ut a Clau-
diano de magnete v. 29, *qui tamen versu mox alle-
gando stellata rosis dixit. Boethius l. 1, carm. 2, for-
tasse imitatione Draconiii : Quis veris placidas tempe-
ret horas, ut terras roseis floribus ornet. Tertullianus
de Judicio Domini versus med., Et roseis nivea cris-
pantur floribus arva : ex quod obiter corrigam secun-
dum versum hujus poematis, quem in pluribus edi- ,
tionibus ita invenio scriptum : Et verni roseas titula-
bit floribus auras. Lego : Et vernas roseis titulabit flo-
ribus auras. Ager eleganter stellare floribus dicitur,
ut ccelum florere sideribus. Vide Gifanium Ind. Lucr.
verbo floreo. Claudianus |l. i1 de Raptu Pros., vers.
130, Hec graditur stellata rosis. Mar. Victor 1. 1 Ge-
nes., Sidereos hic terra vibrat distincta calores , lege
colores. Prius dixerat : Astraque distinctis «elum pin-
gentia zonis, Floribus cthereis varios vibrare colores.
748. Sirmondus distinguit / mperat autumni, qui.
Non probo. Autumno fructus tribuuntur, non flores :
cojus symbolum est cornu copizs uvis, et pomis re-
fertum, Forcellinus ad barbara rejecit saporo, sapo-
ras, quo usos indicat Dracontium et Petrum Chry-
sologum. Admitit vero adjectivum saporatus, quod
certe magis usitatum est.
719. Rivinus excogitaverat plenis, sed agnovit me-
lius esse in Sirm. gemmis. De gemmis vitis dictum
jam supra δὰ v. 575. Propertius, l. 1v, eleg. 2, vers.
15, Prima mihi variat liventibus uva racemis. Dicuntur
uvz [ragiles, quia vites ips: fragiles sunt, vel quia
vitreze sunt, et vilreus et frame pro eodem sumi
solent. Publius Syrus in Mim. Fortuna vitrea est, tum
cum splendet, (rangitur, Vel denique quia uvae quo-
dammodo franguntur et facile rumpuntur.
724. lta Sirm. et Vat.; in Vict., precipit aut Azagr.,
G. Senium renovare juventa.
795. Vat., f. tolerabit ab unco.
726. Sirm., Quecunque. Azagr., Vict., Vat., quod-
cunque.
79]. Vat., vita certa.
798. Vat., v. opulenta m.
NOTE,
722. Jobi c. xxxix, v. 30, Proverb. cap. xxx, v.
47, Matth. c. xxiv, v. 28, Lucz cap. xvii, v. 57. Qui-
bus in locis aquila cadaveribus pasci dicitur. Dracon-
tius cum Septuaginta, Hieronymo et aliis vulturem
nominat, quia aquile , qux corpora exauima sectan-
tur, speciem referunt vulturis : nam ali: aquilas ca-
davera non tangunt. Ad commune aquilarum genus
vultur et milvus a plerisque reducuntur,
795. Isidorus, 1. xit Orig., e. 7, Vultures autem
sicul. et aquile, etiam ultra maría cadavera sentiunt :
alíius quippe volantes multa quae montium obscuritate
celantur, ex alto ill& conspiciuut. Ubi non eximia odo-
randi facultas commendatur, quot putat Forcel!inus
verbo Vultur, sed oculorum acumen. Quod aitinet
ad scripturam hujus versus, cum prius legeretur, Dur,
rectorque sagar quem moz, Sirmondus restituit. Dir
odor usque sagax quem moz invitat ad escam, Nihil
potuit Sirmondus, neque Dracontius melius, ait Rivi-
nus, Nihilominus prefero lectionem quam ex Vat.
promo, et pro moz restituo ios, nempe natura ipsa,
et instinctus vulturis.
794. Rivino commodius sd sensum videtur Pra-
cipit aut aquile. Aliud mallem pro precipit aut pra-
petis; forie Prosciat aut aquila, vel potius Perpetis
aut aquile, qui scilicet perpes dicatur, quia, cum ad
senectutem devenit, juvenescit. Lectio Azagr. pro-
babilis est. Arator, l. «t, v. $28 seqq., fuse narrat qua
ratione aquila senium deponat. Barthius, 1. xxxn, c.
9, eos versus cum retulisset, addidit eam de aquila
historiam seu fabulam alio loco, quantum qu:dem
meminerat, se non legisse quam apud Aldhelmum in
libro /Epigmatum, qui forle Aratorem expresserit.
Verum longe antiquior Aratore est hzec historia, et '
ipse Barthius ad Claudianum prf, tertii consul. Ho-
720. Ut matrum ubera cibum, et potum filiis pre- D norii ex Ilieronymo epist. ad Przsidium (quam illi
bent, sic uvze, qua sunt veluti ubera vitis, homini-
bus cibum et potum ministrant. Pulchra hac meta-
phora usus etiam est Columella, 1. in, al. iv, c. 21,
Quibus (vitibus) alma tellus annua vice, velut eterno
quodam puerperio lata , mortalibus distenta musto de-
mittit ubera : qua verba corruptissime olim legeban-
tur in antiquis editionibus, sed feliciter postea resti-
tuia sunt; neque aliter ea exhibet codex ms. Colu-
meliz in Bibliotheca Altierana. Alioquin uber signi-
ficat etiam fertilitatem, ubertatem, ut uber agri, uber
glebr, et de vitibus Virgilius 11 Georg. v. 275, In
denso non segnior ubere Bacchus ; Claudianus , Colu-
mella et alii. :
124. Psal. cxLvi, v. 9, Qui dat jumentis escam
spsorum, et pullis corvorum invocantibus eum. Jobi c.
xxavurn v. 44. Luca cap. xu, v. 294. Pullos corvo-
rum a parentibus derelinqui mulii narrant. Confer Pi-
nedam et Corderium ad loc. cit. Job, ut alios omit-
Lain.
vulgo abjudicant), Aratorem et Aldhelinum eam
narrationem sumpsisse existimat, et ex Paulino aqui-
la juventutem alio modo renovari ostendit. Ansam
hujusmodi narrationibus prabuerunt verba. psalmi
Cii, v. 5, Renovabitur, ut aquile, juventus tua. Certum
ex his est juventutem aquilze quodammodo renovari :
de qua tamen renovatione alii alia dicunt. Dracontius
secutus est Augusuinum in psal. cit., et Epiphanium
in Physiolog., qui tradunt senescentem aquilam ros-
trum, quod nimis aduncum factum comestionem im-
dit, ad lapidem allidere, quo rupto cibum sumit ac
juvenescit, et fit ín ea quedam resurrectio, ait Augu-
slinus. Consule Petavium in Animadvers. ad Epipb.
Physiol. cap. 4. Adde Hildebertum Cenomaneusem
in Physiolozo carm. de aquila. Nonnulli de mutatione
pennarum qua aves quodammodo juvenescunt, verba
psalmi exponunt.
733. In Vat. tolerabit, forie est pro toleravit. Ro-
strum aduncum οἱ oburcum dicitur, ct utriusque vo-
767
Auxilium miseris, spes, et defensio pressis,
490 Fessorum virtus, dans nutrimenta salutis.
Qui facit, eternam mortalia lege latenti
Membra tegant animain vento spiraute loquaci.
Qui lunz crescente globo jubet zquora cre-
[scant
ΦΊΛ, Fluetibus adjectis, crescant cum fonti-
[bus amnes,
195 Crescat et inclusum capite genus omne cere-
[bri,
Et minuantur aque, luna minuente , liquentes,
DRACONTII CARMINA.
168
Ac decrescente decrescant lege perenni.
915 Qui reges et regna domat, sternitque
] [potentes ;-
Dejicit elatos, et mergit ab arce superbos,
Aique oppressores Deus opprimit, et pius
[ultor
Flevat elisos, et consolatur adactos
Luctibus et damnis, et vulnera sva do-
[lentes.
Est nobis vexata salus? pietate medelam
Impendis tu, sancte, tuam medicamine nullo,
710
VARLE LECTIONES;
δι. Vat., qui facit eterna. mortalia. Alii, g. f.
eternam ut mortalia. .
192. Vat., animum v.
709. Viet., jubet , αἱ mare crescat.
754. Vat., Sirm., abjectis. Azagr. , Viet., adjectis.
795. Vict. i. capiti g. Vat. i. capitur g.
156. ltaVat., sed videtur. seriptum muniente pro
minuente. Sirm. |, m. liquores. Vict, Εἰ minuatur
aqua, [una minuente, minore, ac decreacenti decrescant
lege perenni.
151. Vat. Ut decrescente decrescunt. ἰ. p. Sirm. Ae
decrescenti decrescant |. p.
7M. Vat., consolatur abacios; editi, e. adactes,
B 742. Vict., ictibus et d.
745. Sirm. , Vict., Tw nobis, invicte Deus p. m. ;
sic Azagr., sed (unc pro tu. Vat., Et novis vexata sa-
lus p. m., ex quo locum restitui.
1744. Sirm., [Impendis, cui cuncta salus medicamina
nullo est ; sic Viet., sed ἦι pro cui, et mullo Quod
sine est, Vat. ut hic editum est, sed cui pro. tw,
NOTE.
cabuli sunt proba exempla. In Vat. ab unco est pro
Obunco; nisi malis retinere ab unco, scilicet famem
tolerabat a rostro uuco crescente, vel, rostro cre-
scente, famem a rostri unco tolerabat. ΄
129. Libr. n, v. 685, Major defensio pressis. Plura
alia similia loc. cit.
150. Paulo ante dixit v. 728, Debilibus virtus :
nempe libens eadem verba sspe repetit. Alioquin
legi posset Fessorum vires aut Fessorum robur. Rivinus
ex conjectura dana nutrümenta solutis, videlicet 80 -
ad v. 661. Isidorus, l. xtt Orig., cap. 6,num. 48, ex Palla.
diol b. ult. cap. 6, Omnium enim clausorum maris ani-
malium atque concharum incremento lune membra turge-
scunt , defectu evacuantur. Luna enim cum in augmenta,
fuerit, auget humorem ; cum vero in defectum venerit,
humores minuuntur. Plinius,l. «t, cap. 99, Accedensque
(luna) corporaimpleat ,abscedens inaniat. Vide Palladium
. xii, tit. 1, de Medullis. Aleimus l. 1 de Cerebzis,
Fulgentius Placiades l. Myth. versus flnem. Confer
Apuleium Met. l. x1initio, Manili«m Procm.l. n, v. 95,
C Oppianum I. v Halieut., v. 589 seq.1., Aulum Gellium
l. xx, c. 8, De iis que habere συμπαθειαν videntur cum
[una augescente ac senescente, Nonnum Dionys. 5, v.
162, Basilium Illexaem.hom. 6, versus (inem, Ambro-
sium llexaem.1. iv, c. 7, num. 29, dissertationes Ri-
vini de Venilia et Salacia, quas ipse indicat.
736. Rivinus Sirmondo attribuit Et minuantur aqua,
luna minuente liquores, et ipse ex conjectura melius
utat Et minuantur aque, luna minuente, liquores. At
in Sirmondo ita plane lego Et minuantur aque [una
minuente liquores , ac solum diversa interpunctio est
in Rivino, ex qua clarior redditur sententia. Luna
minuente pro imminuta dixit etiam Isidorus laudatus
ad v. 735, et Dracontius in Elegia v. 258, qui minuo
neutrorum more ponit v. 240, H«c eadem minuunt,
Cynthia dum minuit. À. Gellius 1. 1, e. 5, i
lutis morbo aut ztate. Melior est lectio codicum.
191. Eleganter omittitur ut post facio, ut in Vat.
el V. 755, Jubet, cquora crescant. Pers» pe tamen
additur, stque hoc loco addi potest. Mortalia mem-
bra &ternam animam tegunt, quia caro est veluti
amictus, carcer, vinculum anima, ΠΡΟ animae cum
corpore unio lege latenti fit: non enim quidquam re-
centes philosophi profecerunt, qui prolixos commen-
tarios de re hac, necessario mortalibus obscura, con-
scripserunt.
155. Rivinus Sirmondo affingit, quod legat jubet,
ethera crescant, vel potius hic est unus e multis er-
roribus typographicis Rivini; nam in Sirmondo in-
venio jubet, equora crescant, &stus maris reciprocus
cum motu lunz? tam certam habet connexionem , ut
illum ex hoc pendere nou immerito multi philoso-
phi opinentur. Sed Dracontius loqu'tur de motu quo,
crescente luna, crescit mare, et, decrescente, decre- — Corippus v. 5
$cit. Isidorus de Natur. rer., c. 18, Dracontium vide- — nua lunc. Palladius, !. nv , tit, 24, Si minuente [nna
tur describere: Luna crescente, crescunt omnes fluctus, p) seratur. Czesar 1. 11. de Bel'o Gall., cap. 12, Fursus
atque ea minuente, minuuntur. lta enim legenduin est, — minuente estu, Sic augere pro augeri dicuut Sallu-
non, ut in editione recentiori Matritensi video, cre- — Stius, Cato, Lucretius.
scunt omnes fructus. Wevera Dracontius non solum 758. Ex cantico B. Virginis Lucze cap. 1.
iare erescere ait, sed etiam annes cum fontibus. De 140. Forte et pius ultro. C:xcterum bene est pius w[-
euriporum motibus consentit Basilins Hexaem. homil. — tor. Prudentius Cath. hymn. 6, v. 95, Idem tamen
6. Seneca, 1. ii Qu:xst. nat., 6. 96, disserit cur flu- — benignus Ultor retundit iram.
mina quzdam asstate augeantur, et unam ex rationi- 741. Libr. w, vers. 741, habet panis adactos.
bus a sideribus peti observat. Luna crescente et de- — Abactos, vel adactos videtur significare subactos. Ae
crescente humores omnes crescere et minui, in nota — dici posset consolaturque subactos, Statius etiam dixit
ad v. 755 constabit. adactu:n. pro subactum l. 1 Theb., v. 19, Bisque juge
794. Praferendum est Adjectis fluctibus, quia mare — fthienum, bis adacium legibus Istrum. : :
ereseit, dum fluctus augentur, et quasi adJiciuntur. 744. Pro Impendis Rivinus conjicit Impertis. Scd
laidorus loc, cit., Crescunt omnes. fluctus. impendere pro conferre etiam in usu est , et occurrit
. 195. Utrovis modo dici potest inclusum capite, po- — 1l. nr, v. 248, Impendat, etc. Lectionem Sirmondi cui
sirema producta ob cowsuram, vel inclusum capiti, — cuncta salus medicamine nullo est, exponit Rivinus ,.
Toiam hanc sententiam Dracontius in elegia rursus — quem alias nec ipsa quidem salus, si maxime velit, sep-
vare posset (ut Comicus ait) , tu Deus medelam impcr-
tis. Prxefero scriptura Vat. Poetze Christiani liben-
ter sancte usurpant, cum Deum alloquuntur. Libr.
ame mi-
nuentis dixit, quanquain alii legunt fame imminentis.
51 praefaiion., Suspiciena minuentis cor»
illustrat v. 235 seqq., ubi v. 241, Ipsa medulla la-
tens observat cornua lune, Observant lune tecta cere-
bra globos. llinc lunatici. Vide Macrobii verba in not.
760 CARMEN DE DEO. LID. Il. 10
245 Quod species terrena parat languoris ad :estus. A 750 Quas potero : natn nemo talet narrare creatus
Spes bominum intendens, et vota precantia — Vel modicum facientis opus : quo mens mea
[complens, [clamat
Aspice despectum, dejectum attolle parumper , Pectore contuso Jaerymans, et voce fideli.
216 Confusumque juva, quia prenitet esse Obses sermo tuus nostro nam corde tenetur,
[nocentem, Quo te promittis nimia | ieiate parentem.
Ut valeam memorare tuas hoc carmine laudes,
VARLE LECTIONES.
“45. Vict. , uon adepti. Sirm., |. ad cstus. 754. Vat, Vel modicum (as litis opus quod mens
Vat , p, sermonis l. ad estu. mea clamat, Sirm., V. m. facientis o. quod mens rea
746. Editi, cernens ; Vat., intendens. c, Vict. ita, sed quod mente reclamet.
141. Vat., Aspice dejectum, despectum. attolle. pa- 190. Vat., Obsess...... tuus. n. n. c. t. deest sermo.
vumper , sic Vict., sed tolle pro attolle. Sirm., Aspice 154. Hic est posiremus versus in Sirm. 9 Vict; et
despectum , dejectum tolle parumper. Azagr. In Vat. illico additur Omnipotens cerne Deus,
748. lta Vat. ; alii, confessumque juva, quem p. quo hemistichio ceneluditur primus liber. Verum id
749. Vat., memorare ; alii, narrare. initium est libri secundi , ut clarum est.
NOT EK.
m, V. 597, Ante videus primum medicinam, sancte , B Ut me de celo visas. cognata parumper. Vide notam
parasti, Quam faceres hominem, et libr. 11, v. 598 , 9 ad v. 4 libr. ir.
Nostris, sancte, iuas, eic. - 748. Non male est Confessumque, sed Con(usu
145. Species sumitur pro condimentis, aromati- jura magis huic loco selon ψᾷν Fein e
bus , medicamentis : idemque vocabulum , aut aliud jectum. Confisue pro perturbato aliqua animi affe-
ex eo ductum, in linguas vulgares, in Germanicam clione, mcrore, melu, terrore ab ethnicis etiam
euam manavit, Serenus in fine, sive Vindicianus, — usurpaiur apud ecclesiasticos scriptores obvia est
sive Marcellus in carmine de Medic., Adde et ar O7- ea vox de iis quos criminum ponitet, el pudet ni
ticas species, quas miltit Eous. Vide Martian. Dig. eiiam confusio.
l. xxxix, tit. 4. leg. ult. , Languor de quovis morbo 749. Vide prolegomena, num. 85.
recte dicitur. : 751. Forte Vel minimum factoris opus. Verum hic
746. Barthius volebat Spes hominum curans. Scrie — ,odicu, pro exiguo suinitur. Cicero Paradox. 6, Hea
ptura Vat, vera est, quasi intendens in spes hominum pecunia est ad vulgi opinionem mediocris, ad (tuam
omisso in. Libr. wn, v. 602, Et lacrymas intende — sullo. ad meam modica, Rivino magis probatur seri-
seas, quas [undo diurne. In orationibus ecclesiasticis ptura Sirmondi quod mens rea clamat, quam Barthii
Deus preces hominum intendere dicitur. Hoc loco po- conjectura quod mente celebret. Mihi placet lectio Vat.
terit euam exponi, spes, et fiducium hominum augens. — De clamore mentis ad Deum dixi ad v. 568.
741. Pro parwnper conjectura Barthii est im- : :
par, quod non intelligo. erdt mallet per QUUM. 752. Pectora contundere in gemitu et lacrymis so-
" ; ; lemne etiam fuit etlinicis. Seneca, Thyest. vers. 1046:
Mud αν i PE εν ε ρει δ φλδ τω ἊΝ ἐρᾷ C Pectorailliso sonent Contusa planctu. Petronius, Saiir.
care po:est cilo, velociter, ut apud Ennium 1 Annal., ^ C. 81, Verberabam mgrum planciibus pectus. Adde vers,
Te nunc, sancta precor Venus, et genetrix patris nostri, $11 libr. 11 et seqq. cum notis, ubi plura proferam.
LIBER SECUNDUS.
217 Omnipotens eterne Deus, spes unica Qus coi secreta tegunt, produntque pa-
[mundi, [rumper,
]nventor, genitor, nutritor, rector, ama- 9218 Sidereus quod abaxeglobus super astra
[tor [rotatur,
Cunctorum, que mundus habet, qu: celsa Pendula quod tremula vibrant face sidera
[polorum, [flammas ,
SCRIPTURA COD. VAT. -
: 4. Hoc hemistichium, et modo dixi, sic mutilum 5. Astra rotatum.
finem claudit libri 1 in cod. Vat. . 6. Vibra-. f.
. Cunctarum quo.
ET NOT. B |
1. Postrema verba supplevi ex Sedolio, cujus in- D quod is de inferis dicit. Auctor incertus de laudibus
teger est hic versus paulo post initium libr. 1, Omni- mini sub Constantino : Ad summi secreta poli, qua
potens eterne Deus, spes unica mundi. Et Dracontius — (ucidus ether. Pigra vetat proprio succcndere. nubila
quidem phrasi sacr» Scripturz perszepe Deum spem — ceo. Legam succedere. Parumper est interim , pau-
appellat , ut paulo post v. 91, Spes hominum , et v. lisper, parvo tempore, aliquando paulatim, ut Ser-
584, Conditor et spes, et lib. 1, vers. 454, Spes, opifez, — vius putat, vel cito, velociter, ut Noni us, €. 4, inter-
dominus, rector , dez, arbiter, indez, et Eleg. v. 1, — pretaturillud Virgilii l. vi /En., vers.382, Pulsusque
Rez immense Deus, cunctorum conditor , et spes. — parumper Corde dolor, ubi Servius advertit ex aliorum
2. Niurtor Deus, ut l. 1, v. 685, Sub nutrilore — sententia parumper esse valde parum. lloc loco viide-
Tonante, et vers. 552, Ipse rigator erat, sator, altor, — tur significare aliquantulum, aliqua ex parte, Nam
tiéssor, arator. Deus etiam est amator cunctorum , — cceli secreta ita latent, ut tamen sese homiuibus ali-
que condidit. Sapient. cap. xt, v. 25, Diligis enim — qua ex parte manifesta reddant, quantum quideui sa«
omnia que sunt, et nihil odisti eorum qua fecisti. tis est ad Dei potentiam agnoscendam et predicandam.
9. Celsa polorum, uL dulcia rerum, et similia, nisi .6. Sidera pendula sunt, quia celo (ixa quasi pen-
mavis legere tecta polorum, vel templa polorum. Sed — dent. Cogitabam an oporteret legere Splendida qud
Δ m, v. 542, similiter Celsa poli. tremula. Vibrare pro splendere, micare poni solet sine
4. Mox. v. 47, Nec celi secreta vacent. Claudianus — accusativo, sed semper hic subintelligitur, uL vi-
initio lib. 1 de Raptu Proserp., Et vestri secreta poli,
111
Et stelle sub luce latent, sub nocte refulgent, A 15
Nuntius aurora quod lucifer emicat ardens,
Ut fuget astra poli, fugiturus lucis babenas ,
40 — Quod calor est solis, quo splendet frigida
[luna ,
Partita cum fratre vices, sua tempora lustrans,
Ne simul invadant mundum sine luce tenebra,
Credaturque chaos, spatio sub noctis adesse,
Quod tu, cum faceres mundum, virtute ne-
[casti.
DRACONTII CARMINA,
ΤᾺ
9169 Tu Deus inspirss, ut sol δυγιχῷ voeetar,
Non quia vectus equis est quattuor axe rotato,
Sed quia perfectus sol quattuor ex elementis
Quattuer alternat solers auriga colores,
990 Permutat jussus sol tempora quattoot
[auni,
Non ausus transire vices sub lege perenni
Prefixas ditione tua, non ille vapores
Auget sponte sua, medios nec temperat ignes,
Aut gelidum dat forte jubar, nisi praeduce juss
SCRIPTURA COD. VAT.
7. Et belle s. l. [. s. n. refulget.
9. Ut fugat a.
11. Partica cum parte v.
49. Duos correclum per chaos ;
abesse.
14. Quo tua cum faceres mundum virtute nec asta.
17. Sed qui perfectus.
postea mocíii
NOTAE.
brare flammas, lumen : vibrare enim est projicere, B Iz de curru solis qu:rit et explicat. Aratus 1n Phz-
concutere.
7. Vide l. 1, v. 920, Sed luce premuntur, etc. , et
v. 675. Cujus ab immensis languéscunt sidera. flam-
mis, etc.
8. Libr. 1, v. 608, Nuntius axrore, ete.
9. Forte Et fugat astra. Horatius, 1. im, od. 921,
jn fin., Dum rediens fugat astra Phebus. Ovidius,
Heroid. ep. 2, v. 47: femigiumque dedi, quo me fu-
iturus abires. Sic etiam fugiturus dixerunt Plinius,
tronius, Statius. Habene lucis sunt aurorz vel so-
lis : nem etiam aurorain quadrigis aut saltem bigis
vehi poets fluxerunt.
40. Redditur ratio cur luna frigida dicatur , 1l. 1,
v, 59 et 666, quia scilicet lumen a sole accipit. Fri-
giJa etiam vocatur luna, quia roscida est, et passim
dicitur, et quia nocti frigilae presidet. Posset corm-
jiei Quod calor est solis, quod splendet frigida luna
Partita cum [ratre vices.
41. Pariita Hl ano partiris ores roducta
ob eszsuram. Sedulius, l. 1, v. 255, ait de sole : Par-
titur cum nocte vicea, nec semper ubique est. Tentari
potest Partita cum [ratre vice. 1n ms. est parte, et
fortasse scribendum est patre, quasi sol pater sit
lune , quod lumen suum illi impertiatur. Sed nimis
frequeus est apud poetas lunam sororem solis, solem
fratrem lun:x dicere, adeoque hoc potius censeo vo-
luisse Dracoutium. Tempora lune legitur etiain 1l. 1,
v. 75. Ovidius de Remed. amor. v. 585, tempora
Phobi dixit : Tristior idcirco nox est, quam tempora
Phaobi. Ac revera tempora aliud non sunt nisi iuotus
ipse solis , lunz et stellarum , Genes. cap. 1, v. 16,
"iant. [wminaria.... el sint in signa, et tempora, et dies
et annos. Vide v. 52 et seq. libr. 1. Lustrare est obire,
peragrare. Cicero, |. 11, cap. 20, de Nat. deor., Mer-
curii stella anno fere vertente signiferum lustrat orbem.
44. [18 restitui versum corruptissimum. Sententia
Clara est: Si tenebrz noctis sine ulla luce lun:e et
siderum mundum invaderent, chaos illud adesse vi-
G
nom., Huic quoque illam ob causam, quod aut quadri
partitis temporum varietatibus anni circulum peraga!,
id est, verni, estatis, autumni, el hiemis : aut quod
pride limite diei metitur spatium. (ui locus ex
ulgentio libr. 1 Mythol. suppletur, Il uic quoque que-
drigam ascribunt illam ob causam, quod ant quadripar-
titis temporum varietatibus anni circulum peragat, aut.
quod quadrifido limite diei metiatur spatium. Princi
pia rerum omuium qua sensibus percipiuntur esse
quatuor elementa Empedocles, Hippocrates aliique
philosophi statueruut, qui asserebant omnia elementa
omnibus inesse, sed unumquodque eorum ex eo qued
amplius habet, accepisse vocabulum, ut banc opinionem
explicat Isidorus |. xiu Orig., c. 5. Solem ex igue et
aqua maxime constare innuit Dracontius l. 1, v. 25.
Sed elementa omnia mutuam ínter se babeut con-
nexionem, et, ut explicat Ambrosius l. ui Herxaem.,
€. ὁ, aqua quasi duobus brachiis, frigoris, atque he-
moris, altero terram, altero aerem videtur complecti,
frigido quidem terram, aerem humido. lgnis calidus
et siccus calore aeri annectitur, siccitate terra. là
etiam alii.
18. Facile esset calores pro colores legere : nam
paulo post quatuor calores solis distinguuntur, sesta-
tis, autumni, hiemis, veris : qui etiam in diversis
horis cujuslibet diei notari possunt, et Ovidius l. 1
Met., v. 154, ait : Utque ferant equos. et caelum, et
terra calores, Nec preme, nec summum molire pet
&thera currum. Sed scriptura vetus sustineri debet :
nam solis colores quatuor in quatuor diei partibus
diversi notantur. Aratus in Phenom. : Unde et ipsis
equis condigna nomina posuerunt, id est, Erythraus,
Acteon, Lampros, et Philogeus. Erythreus Grace
ruber diciur, quod a maiulino lumine rubicundus
exsurgal. Acicmon lucidus dicilur, quod tertia hora
instante lucidior fulgeat. Lampros vero lucens vel er-
dens dicitur, quod fit, dum ad umbilicum diei contra
arcicum consceuderit circulum. Philogeus Greece ter-
deretur, quod Deus destruxit cum mundum condidit. f) ram amans dicitur, quod hora nona preclivior vergens
Libr. i, v. 116, Prima dies nam (ucis erat, mors una
tenebris. Vide notam ad v. 197 hujus 1. i. Translate
necare pro expellere , destruere, Seneca, in Hippol.
v. 454, Quid te coerces, et necas reclam indolem ἢ
15. Ovidius, I. 11 Met., v. 527, Hic situs est Phaeton,
currus auriga. paterni. Inspirare pro lumen internum
immittere verbum in Ecclesie usu frequeus, sed quod
ab optimis Latinis scriptoribus profectum est. Virgi-
lius, v1 /En., v. 14, Magnam cui mentem, animumque
Delius inspirat vates. Quintilianus, lib. n, cap. 5, Qui-
bus viribus inspiret, qua jucundilule peruulceat. Justi-
nus, hb. v, cap. 1, Qui inspirari solent, [atuari di-
cuntur.
. 17. Capella, 1. 1 in hymno solis : Quatior alipedes
dicunt te flectere. habenis, Quod. solus. domites, quam
dant elementa, quadrigam. Dracontius originem labu-
occasui pronus incumbat. Eisdem fere verbis Fulgen-
tius |. 1 Myth., sed centratum pro contra arcticum. Ali
aliis nominibus equos solis appellant. Vide llyginam
fab. 185, et Ovidium u Met., vers. 193, Interea vo-
[ucres Pyroeis, Eous et ἄδικοι, Solis equi, quartusque
Phlegon.
90. Libr. 1, v. 797, similiter Decrescunt lege pc-
renni.
21. Ditione pro imperio. Cicero, libr. n Leg., 6. ἦν,
Sit igitur hoc a principio persuasum civibus, aominos
esse omnium rerum ac moderatores deos, eaque quc
gerantur, eorum geri vi, ditione ac numine. Pro calores
pouitur vapores.
25. Gelidum dicitur jubar solis hiemis tempore,
quia minus calefacit, nec gelu probibet. Scribi posset
pre duce jussu. Sed pradua euam solo Draconuo δὼ"
119
Imperii per sxela tui sine fine manentis.
Militia famulante sua servire fidelis
Oceano, mundo, vel ccelo teste probatur.
Sic opus omne tuum visuin est. et non latet or-
[bem.
Te, Deus, auctorem, te norunt omnia pa-
[trem,
Te pariter dominum, qui das exordia rebus,
Et (inem sine fine paras, exordia nescis :
$91 Spes hominum, rerum princeps, mundi-
[que superstes
Sanctus ubique tuus complectitur omnia prin-
[ceps
Spiritus immensam penetrans per$azcula mo'em:
Ut fusus aer, sic omnia contegit implens,
$95 Singula per partes, generaliter omnia nutrit,
CARMEN DE DEO. LIB. Il.
A
T
Totus ubique juvans, et totus ubique ministrans ;
Quse vibraus natura dedit, quecunque creantur,
Aut generata valent, hzc spiritus ingerit altus,
Corporeos artus fovet, erigit, urget, et auget.
Continuanda manent, et succidenda labascunt.
222 Mentibus insidit, penetrat caput, ossa,
[medutlas,
Pectora, cor, sensus, animam, przcordia, nen-
[tem.
llluetrat venas, oculos, et viscera replet.
Quid l:edat, quem cuncta gerunt, quo cuncta
[reguntur,
. Temporis, et spatii quem spiritus omnis, et
[ignis
Laudat, et aeternum venerantur cuncta paren-
[tein ?
SCRIPTURA COD. VAT.
95. Suas s.
21. S. o. o. t. visibile n. l. o.
28. Te nominis omnia; sed nominis, obscure.
90. Fine parens e. noscit.
94. Nam quasi (usus aer, sic.
95. Singula non partim σ.
51. Qua vibrat Hk :
40. S. labuntur.
41. M. insidet p.
44. Quid le:& quem.
NOTAE.
etore mihi probatur : sic alii preduco dixerunt. Nun
male esset nios gros
24. Libr. 1, v. 86, Deum post secia manentem. Hic
etiam bene esset post secla.
25. Libr. hoc, v. 535, Militia preclara poli. Sopho-
nias, c. 1, v. 5, Et eos, qui adorant super. tecta mi-
litiam celi, scilicet solem, lunam et stellas. De solis
militia Dracootius l. 1, v. 2929, Miles etipse Dei. Quod
Dominus dicitur Deus Sabaoth sive exercituum, uon-
nulli interpretantur de astris quz, veluti acies sub
armis 3d nutum Dei stantes, exbibentur. Vide Cal-
metum, Diction. Bib., verbo Sabaoth.
46. Mundus pro terra, ut l. 1, v. 705, Gurgitis
equorei, quo mundus cingitur omnis. Simili loquendi
ratione probatur occurrit libr. 1, v. 585, Quibus apia
obaiur, et v. 524, et lib. 11, vers. 190, 265, 583,
16, et in Eleg. v. 187 et 295, quanquam nonnullis
in locis variant codices. Ovidius 11 Met., v. 92, Et
patrio pater esse metu probor,
91 Non constat ratio metri, si legatur (uum visi-
bile non [ntet. IVestitui visum est, et non : scilicet vi-
$um est per solem. De luce libr. 1, v 195, Cujus jussit
ope clarescere cuncta creata.
90. Forte sinc fine parans : vel qui das exordia re-
bus, Εἰ finem; qui fine carens exordia nescis. Lib. 1,
vers, 22, ΕἸ merito, quia fine carens primordia nescit.
91. Spes Deus, ut. dictum v. 4 hujus.libri. Prin-
ceps usurpatur pro inventore. et auctore a Cicerone
et aliis.
ni vers, 154. Superstes cum genitivo ín Cicerone
aliisque probatissimis scriptoribus invenitur. Hie lo-
cum habere potest prima et propria significatio vocis
ups boc est, qui super stat, et prxesens adest
mando.
92. Genes. cap. », v. 2, Et spiritus Dei ferebatur
super aquas. Spiritum sanctum multi interpretantur.
De hoc Dci spiritu loquitur Draconiius, ut libr. 1, v.
600 et seqq., Spiritus ille Dei, quo corpora cuncta mo-
ventur, Omnia complectens, etc. Poterit intelligi ipsa
natura et virtus divina : nam Deus spiritus sauctus
est, ut spiritus subetantiam incorpoream significat.
93. Virgilius, v1 JEn., v. 726, Spiritus intus alit,
totamque infusa per artus Mensagiiat molem. Dracon-
tius, l. 1, v. 605, de mundo, Moles et immensa.
. . 94. Non puto Dracontium corripuisse primam ia
aer, quamvis fleri id posse nonnulli dicant. €! fusus
ser inagis Dfaconüanum videtur. ͵
$5. Scriptura codicis vix sensum verum habere
potest, nec dubito quin Dracontius sckipserit per
paries : nam ut nomen omnia opponitur nomini sin«
gula, ita adverbium geueraliter verbis per partes, qum
stant adverbii loco quasi singillatim. Columella 1. 1,
C. 4, Quod elsi per partes nonnunquam damnosum est,
in summa tamen. fil compendiosum : et l. 1v, e, 94, —
paulo post imt., Hec in universum, illa per paries
custodienda sunt. Vide, infra, v. 185 hujus libr. Post
hanc conjecturam ita expositam incidi in verba S,
Isidori, lib. 1 Sentent., cap. 2 : Nec particulatim Deus
implet omnia, sed cum sit idem unus, ubique tamen est
totus. Quo sensu explicari ac retineri poterit scriptus
ra vetus.
96. Ministrans, ut ad v. 227 lib. 1 explicatum est;
pro inserviens ponitur.
91. Vibrans natura, ut v. 64, de mente Dei : Sin
plex, celsa, levis, vibrans, immensa, serena, Nawra
vibrans est celerrime agitata, aut etiam micans.
$9. Libr. 1, vers. 337, In artus Corporeos, et vers.
604, Agitat, fovet, inserit, urget. Melior erit ordo, si
prius legatur Continuanda, tum Corporeos.
40. Magis videtur e Dracontii scumine, et stylo
esse Succidenda maneni εἰ continuanda. labascunt,
Verbo succido usus etiam est 1, 1, v. 615, Prima in
labuntur producitur : idcirco labascunt substitui. Ver-
bum labor sequiori evo communem videtur habuisse
primam. Victorinus de Machabois : Jam locus est
Deo Dracontius l. 1, v. 352 οἱ 399, et ]. p melior, quam regna labentia regis, et paulo ante, Re-
e, parvo labilantia tempore dantur. Howc
quidem exempla profert Fabricius in Ind. poet. Clirist.
Sed in primo legi potest labantia, in secundo labitan-
tia est (requentativum a [abo labas.
41. Libr. 1, v. 258, Frondibus insidens ab insido.
Metro adversatur insidet,
45. Illustrare quandoque est lustrare, perlustrare,
a significatione occurrit idem verbum 1. 1, v. 597.
ieero, in Somn. Scipion. cap. 4, Sol... tanta magni-
tudine, ut cuncta sua. luce illustret, et compleat : etsi
enim id vulgo exponatur pro splendorem cunctis affe-
ral, tamen verbum compleat, quod sequitur, aliam
significationem infert, Frustra aliqui repouunt sua
luce [ustret : nulla enim est ratio cur verbo il(ustro
significatio lustranudi aut collustrandi denegetur.
4b. Tentabam quwo cuncta reguntur Tempora, vel
ia, quem. Nibil tamen muto : potest enim intel
ligi spiritus temporis, et spatii omnis. '
DRACONTII
Nec δα secreta vacant, quo spiritus auctor A
Non habeat virtute tua, quz solis ia orbem,
Lunaresque amplexa globos dotpipatur, agitque,
Quidquid habel pietatis opus, simul «cthera
[complens.
Qui nibil est, nisi lege tua servetur in evum,
Circulus herebit, nisi jusseris ire meantem :
Et stellatus honos mox sphsera volubilis haeret.
$93 Ac mutent elementa vices per circla mo-
[rantes,
Et cadat ante diem sublimis macbina rerum :
Sed tu lege tua retines, qua cuncta coerces.
CARMINA. Ti6
Nam quis stare quest contra tua jussa relu-
[ctans ?
Aut tibi quis reputet, si perdere jusseris οἵ-
[bem?
Quem ipse repente jubens solo sermone creasti,
994 Quo libuit genuisse Deum ante hzc om-
[nia Christum?
Semine quem verbo conceptum corde ferebas,
Quo sine non unquam fuerat mens sancta pa-
[rentis,
Multa, profunda, potehs, solers, pia, provida,
[perpes,
SCRIPTURA COD. YAT.
A8. Que solus in orbem.
49. Dominantur, ut videtur. .
50. Quidquid habet pietatis opus simul... desunt alia.
53. Moz fera volubilis. |
ὅθ. Sed te lege.
B
58. Reputet quis perdere.
4 D. ante omnia C.
. V. conceptu c.
62. Quo sine nonnunquam f.
NOTAE.
A1. Confer vers. 4, Que coli secreta tegunt. Vacant
est vacua, aut etiam immunia sunt, et libera. —
48. Vide num melius Non adeat viriute sua vel tua.
Bene etiam est habeat, ut vers. 44, Quem cuncta ge-
runt, quo cuncia reguntur. ;
49. Lib. 1, vers. 77 , Lunaremque globum.
50. Mox vers. 114, Ut faceret virtutis opus; et in
Eleg., vers. 290 et 298, pietatis opus. Hoc loco pie-
tatis opus est influxus henellcus solis, lun: et astro-
rum in terras. Lib. r, vers. 224, (μὲ fovet 1gne pio
calum, mare, sulera, terras.
54. Loeus hic videtur corruptus, Fortasse traji-
ciendi sunt versus, prius Circulus herebit, deinde Qui
nihil est. ᾿
55. Forte Acreat dissyllabum per syneeresin : vel
vers, seq. legendum mutimt, et postea cadit. Senten-
tia est : Cireulus hzrebit, nisi jusseris, ire meantem;
qui nihil est , nisi lege tua servetur in. zevum. Nisi
enim servetur, illico sphzxra volubilis; stellatus honos,
seu decus, hierebit, mutabunt elementa vices, et ante
diem cadet machina rerum.
54A. In Eleg. vers. 247, Allernant elementa vices.
Contrarium est mulant, lustieus Helpidius de Jesu
Christi benel., Etiam discordia fidas Conservant ele-
menta vices. Infra vers. 535, Per καμία mille moran-
tur, ex quo conjiei possel. per secía morantes. Sed
Dracontius voluisse videlur circla a circulum neutro
genere, eujus non habeo exemplum. Syncope circla
auctoritate Virgilii comprobatur l. m Georg., vers.
4166, Laxos tenui de vimine circlos. Multa sunt. voca-
bula ἃ veteribus per syncopen contracta, qux ἃ li-
brariis comnriutata sunt, quod mendosa crederent. In y
elegia paracteria, seu repercussoria, ut in mss. codd.
vocatur, qua Sedulius lacta Salvatoris nostri descri-
bit, ultimus versus est, Cum sanclo Spiritu gloria
magna Patri, Nonnulli mutarunt Spiritui, e$ Nato glo-
ra magna Patri; sed jam tempore Bed:ze legebatur
Cum sancto. Spiritu, qui in lib. de Arte metrica ait
Sedulium neglexisse regulam grammatica disposi-
tionis, ut gloriam sancim et individus Trinitatis
clara voce decantaret. At potuit Sedulius dixisse
Flaming cum sancto, aut Pneumate cum sancto. Itaque
censeo a Sedulio seriptum Cum sancto Spritu, aut
Spirtu, τὰ etiam lego in Victorino de Jesu Christo
Deo et homine : Tempus erat spiritum Patri solvisse
Tonaniem, ln. seeundo lib. Carininum Eugenii Tole-
tani, carm.75, postremus hic est versus : Pacis et am-
plexus pariter convertat adulteros. Diligentissimus Edi-
tor cardinalis Lorenzaua adnotavit : ADULTEROS ferri
KOn poleal, sed sive legamus ADULTOS, nullus sensus
elici valet. Legam igitur adultros per syncopen ab
C
adulteros? sic ét metro et sensui consulitur.
55. Ante diem est cohtra natur:e ordinem, ante
tempus a natura stabilitum, ante diem suum, quia,
üt ait Virgilius I. x, vers. 467, Stat sua cuique dies.
Sicobire diem est obire diem suum seu mori. Ovidius
lib. 1 Met. vers. 148, Filius ante diem patrios inquirit
in annos. Cicero aliique ante témpu& solent dicere.
58. Forte si perdi jusseris. Reputare pro imputare
quasi computationem ineundo. Papinianus I. xi, tit, 7,
leg. 17, Sed si nondum pater dotém recuperaverit, vir
solus convenietur, reputaturus patri, quod eo nomine
prastiterit. Interpretatur Dracontius versiculum 10
cap. x1 Job : Si subverterit omnia, vel in unum coarc-
traveri!, quis contradicet ei? Scilicet quis rationem a
Deo exiget, si mundum subverterit? Eadem sentea-
tia exstat Sapient. cap. xir, vers. 12, Quis enim dicet
libi : Quid fecisti? aut quis stabit contra judicium
tuum ?..... Aut quis tibi imputabit, δὶ perierint natio-
nes, quas fecisti?
60.Posset cum aliquo hiatu retineri Deum ante omnia
Christum. Vide Broukusium ad el. 13 Propert., vers.
4. Rusticus Helpidius de Christi Jesu beneticlis, Hoc
verbo, quo tanta sator sibi regna paravit, Te quoque re-
per socium, natumque probavit. Dracontius eam-
em loquendi rationem in generatione Filii expli-
canda tenet quam Prudentius hymn. 5 Cathem,, vers.
4, et hymn. 11, vers. 17, ubiait: Ex ore quamlibet
Patris Sis ortus, et verbo editus, Tamen paterno in pec-
tore Sophia callebas prius. Qua prompta celum condi-
dit, Coelum, diemque, el cetera, Virtute Verbi effecta
sunt Hoc cuncta : nam Verbum Deus. Sed ordinatis se-
culis, Rerumque digesto statu, Fundator ipse, et arti
Permansit in. Patris sinu. Et Apoth. vers 5234, Sed
Verbo factum Domini , non voce sonora, Sed V erbo, quod
semper erat, Verbum caro factum est. Verbo igitur seuser-
mone Deus fecit omnia, et verbo etiam genuit Filium
suum &eu Verbum quod etiamsi caro factum sit, ip-
sum tamen genitum est, non factum. Cum autem Dra-
contius dicat Quo libuit, et Deum Christum, de gene-
ratione secunda et temporali euin loqui certum vide-
tur, sedita ut statim vers. seq. eternam generationem
explicet, in qua etiam agnoscit, Verbum Verbo con-
ceptum et genitum. Christus vero ante omnia genitus
est, quia ante omnia przfiuitus et pr:edestinatus est.
Psal. ΕΙΣ, v. 5, Ex utero ante luciferum genui te. Adi-
Bis notas ad loc. cit. Prudentii.
62. Omnino legendum est non unquam — nam non-
nunquam catholicze docirinz et orationis totius sene
tentiz: opponitur. Vide prolegom. num. 109 et seq.
G3. Multa est magna. Cicero Famil. n, ep. 10: Ne-
men nostrum multum est in his locis.
7
[rena ,
Vivida, cunetipatens, mens innumerabilis, una.
Ergo Deo Deus est nalus, de Imnine lumen.
995 Corde sacer genitus mox constitit ipse
[parenti,
Et consors cum Patre manens, et Spiritus
| [unus,
Trina mente Deus, Deus auctor, temporis ex-
| [pers,
Multiplici virtute potens, pietate modestus
Ipnumera, coelis, elementis, fluctibus, astris
Impendens, ut stare queant, famulentur, ado-
[rent,
Angelico de more preces sine fine canentes.
Omnibus his prz:tat dilato fine manere,
Ut vigeant liomines, pisces, armenta, volucres,
Et pecus, atque fere, quidquid natura creavit.
65
35
CARMEN DE DEO. 1.18.1].
Simplex, celsa, levis, vibrans, immensa, se- Α
118
Quidquid et innumerus diversi sanguinis ortus.
Qui nasci dignates homo, membratur im artus
Sanguine femineo concretus spiritus almus,
Fitque Deus post templa poli sub earne, figura
Q9 46 Passibilis, mortalis homo sine fine pe-
[rennis :
Et tenuis per cuneta vapor, jam inollior ignis
Irrepsit, tenerumque parat per viscera cor-
[pus.
induitur compage Deus, structura ligatur
Ossibus, et nervis, pinguescunt intro medulla,
Hinc eruer, hie humor, solidatur musculus
[omnis,
Et caro olasmatur. Quid sanctus spiritus illie
Egerit, ipse potens novit, qui cuneta creavit ;
Qualiter aure Deus, verbo fetante marito,
Virgineos intrasse sinus dignatur, et alvum,
Terrarum, colique capax, atque ignis anheli,
80
85
90
SCRIPTURA COD. VAT.
68. Ergo Deum Deus ovans ..,. deest reliquum.
75. Angelica des ne preces s. [. carentes.
74. F. carere; ad marg., manere.
25. 0 vigeunt.
6. Quod pecus, atque.
71. Num P id ad inm meros d. 8. ortus.
18. Membratur in aleum.
83. Irrepsit teneramque p.
85. Pinguescunt vitro m.
87. Plasmatur quid obscure legitur ob nexum lit-
terarum.
88. Potens vetuit quod c.
89. V. fetente m.
91. C. anhelantis εἰ ignis.
NOTAE.
64. Levis est placida, lenis, grata : con'raría ra-
tione graris de ingrato et molesto dicitur. Poterit
etiam intelligi spiritualis in levis, hoc est sine pon-
divims virtutibus informavit. Verbum vocalur spiritua
almus.
50. Post templa poli est hoc ipsum, quod in sym-
dere. De vibrans vide n tam ad vers. 37. Mens serena C bolo fidei dicitur, Descendit de calis. Augustinus
est lxta, felix, prospera: qua de causa etlinici Jo-
vem peculiari titulo Serenum et Serenatorem appella-
bant : inde imperatores dicti serenissimi.
65. Fortssse melius cunctiparens, quo verho usus
est Prudentius, ut. cunctipater Theodulfus Aurelia-
nensis. Cunctipotens etiain dixit Prudentius. Sed cum
Vigilius usurpaverit Omnipatens, non facile rejicien-
dui est. cunctipatens. Mens innumerabilis dici pote-
rit ab effectis, ut una in natura ipsa. Sed legendum
suspicor ctinctipatens, immensurabilis, una. Salvianus
aliique scriptores Christiani vocabulo immensurabilis
usi sunt, etsupra jam dictum est mens sancta pa-
renis.
67. Adverbium moz significat hoc locoipsam :eter-
nitatem, ut Aodie psal. i, vers. 7, Filius meus estu:
ego hodie genui te. Ad Hebr. c. 1, vers. 5.
65. Filius consors seu consibstantialis Patri osten-
ditur. Vide v. 105 et seqq.
69. De trina mente Dei vide dicta proleg. num.
109 et seq. Dracontius l. 1, vers. 563, dixit, Virtus
trina Deus, ut. Paulinus poem. 26, natal. 14, Nam
Dens unus Virtus trina Deus. Sic trina mens.
D
70. Vide l. t, vers. 29. Censeo d.stinguendum 68:6
pictate modesias Innumera, celis, ut multiplici vir-:
tale.
tS. Canentes in genere cohzret cum coelis et flu-
cibus.
71. Mendosus est hic locus, neque satis liquet an
eum przcedentibus an cum sequentibus connecti de-
beat, Fortasse quidquid natura creatriz Nutrit ad in-
numeros diversi sanguinis ortus.
78. Libr. 1, vers. 537, Membratur in artus Corpo-
reos. Hic forte in alvo.
19. Vide que notavi ad Prudentium ]. n, contra
Symm., v. 265 et seq. Nam Prudentius etiam simili
modo locutus est, qui de homine Deum loquentem
inducit : Hestituendus erat. mihimet : subinissug in il-
[um Spiritus ipse meus descendit. et edita limo Viscera
ParRoL. LX.
serm. 187, al. 97, de tempore: Quanto magis hoc
tanium, et tale Verbum potuit matris uterum, assumpto
corpore, fecundare, et de sinu Patris non emigrare?
hinc ad oculos humanos exire, inde mentes angelicas
illustrare? hinc ad terras procedere, inde caelos exten-
dere? Adde S. Leonein laudandum ad v. 99.
82. Forte [t tenuis.
85. Forte Irrepit.
84. Libr.!, vers. 5460, de Adamo creato : Et vocem
compago dedit nova machina surgens sive ex conje-
etura, Et vocem compage dedit. Avitus l. n, v. 96, Ce-
lum terra tenet, vili compage levata Regnat humus. De
structura corporis et ossibus manus ait Celsus ]. viii,
€. 1, Oblonga omnia εἰ triangula, structura quadam
inter se connectuntur. Dracontius |. mi, vers. 643,
/Edificant hominem longe [ragmenta ruine, Ante ta-
men quam membra forent compage ligata, etc.
85. Libr. i1, ubi agitur de ossibus aridis vita re-
Blirutis vers. 614, Jam nervis membra ligantur. For-
tasse legendum pingwescunt intra. medullas Hinc
eruor, hinc humor., Loc cit. v. 619, Cruoris humor at
absumpias intraverit ante. medullas. Medulla est pin-
guedo subtilior.
87. De verbo plasmo libr. 1, v. 936, Plasmavit per
menbra virum.
89. B. Virgo concepit, quia credidit. Fides autem
ex auditu. Confer vers. 591. Augustinus serm. 12
de Temp., al. 128, in append., Viri nesciam sermo
Dei maritat, Sedulius in hymno abecedario : Intacra
nesciens virum Verbo concepit filium. Ennodius Tici-
nensis libr. ui, bymno 10, GConcepit aure ium .. . ..
Quod lingua jecit, semen est. Sedulius etiam fortasse
scripsit Concepit aure filium. Vide notam ad vers. 00.
Verho fetare utitur. Dracontius vers. 217 et Eleg. v.
85. Significat hoc loco fecumdare, ut apud S. Augu-
stinum et alios. Columeliz feto est fetum edere.
91. Ignis anheli, ut 1. 1, v. 26, solis anhcli. Vide
proleg. num. 157.
95
719 DRACONTII CARMINA. T80
Aeris, et pelagi, sed non capiendus ab isdem, A 948 Ast ubi terrenum sumpsit cum corpore
997 Claustra puerperii passus sub lege [pondus
[creandi, Immortale genus, mortalia dura subivit :
Vel quzcunque subit diversi temporis seas. Non nisi corpoream hzc possent spectare figu-
95 Hxc fragilis natura jacens bumana meretur [ram.
De pietate sua, qua non vult perdere mundum, Nam quzcunque daret princeps miracula carni,
Quem fecit, sanxitque regens per secla manere. 110 Sanctis hzec homines eventibus acta putarent.
Ergo ubi corporeos artus dominator, et auctor Adde, quod humanis vitium est genera'e ca-
Induit, baud ccelum Patri servire reliquit. [tervis,
400 Nam quicunque sapit, novit, quia sic tulit ar- Hoc credant, quod visus habet, spernantque
[ tus, [relata.
Et fuit in terris, ut ne coeleste tribunal Credimus inde, Deum mundo venisse viden-
Linqueret omnipotens : nunquam sine Patre [dum,
[probatus Ut faceret virtutis opus. Per mille catenas
Filius, et genitor nunquam sine pignore dictus, 115 Mentibus obsessis insana clade furoris,
Spiritus immensus, sanctus, bonus, arbiter, B 999 Spiritus impatiens animas quascunque
[index, [gravabat,
405 Tertius unus idem, primus, mediusque pe- Tabe fluens quacunque cutis madefacta rube-
[rennis. |bat,
SCRIPTURA COD. VAT.
94. Temporis esas.
96. De p. tua.
99. Induit et celum.
102. Patre obscure.
405. Nam pius ei genitor.
103. C. posset s. vel possent.
140. Sanctus h. h. e. a. putaret.
411. G. catheis, hoc est catenis.
117. Q. curis m.
NOTE
92. Canit id Ecclesia : Sancta et smmacwulata virgi-
nitas, quibus te laudibus e[feram, nescio : quia quem
cceli capere non poterant, tuo gremio contulisti. Exmdem
sententiam repetit Dracontius v. 589.
93. Sedulius l. i, vers. 58, Rerumque creator Na-
scendi sub lege fuit. Ad Galat. c. 1v, vers. 4, Factum
ez muliere, factum sub lege. Puerperium est tempus
proxime ante parium et post partum, et dicitur etiam
de prole ipsa.
94. Velestet. lufra, v. 356. Diversi temporis ctas.
95. Mereiur est idem ac obtinet, consequitur, ut l.
1, v. 136 et alibi.
96. Vide 1. 1, vers. 50 et seq., et v. 90 et seqq. De
pietate sua, huc est Dei.
97. Libr. 1, vers. 427, Tot bona facta Deus non obli-
viscitur unquam, Qua propter hominem fecit, sauxit-
gue manere.
98. Corporeos artus, ut v. 59.
99. Depravatus est liic versus, sed sine ulla dubi-
tatione sententia hxc est, Filium sic corporeos artus
induisse, ut tamen celum non reliquerit. Sequentia
verba clara sun!, et sine ullo errore sic expressa iu
codice. Po:set etiam corrigi haud celum Patri sublime
reliquit. llelp:dius de Beneficiis δ. C. Nil Patris vir-
tute minor, nunquam ctheris absens. S. Leo serm. 2
de Nativit. Domini : Ingreditur hec infima Jesus Chri-
stus Dominus noster, de celesti sede descendens, et a
paterna gloria non rccedens.
105. Sic ex conjectura : nisi mavis nunqua:n sine
Patre probatus, Nam prius, et genitor, etc.
104. Eadem natura divina cum suis omnibus attri-
butis agnoscitur in Patre, Filio, et Spiritu sanc:o.
Libr. 1, v. 454, Spes, opifex, dominus, rector, dux,
| arbiter indez. Qua ratione Deus dicatur index,dixi ad
v. 114,1. 1.
405. Idem est in neutro genere : nàm in masculino
producitur prima. Id autem ex theologica luqueudi
ratione factum. Non enim reete dices Spiritui san-
etum esse eundem ἃς Patrem οἱ l'ilium : id enim
SOnat eamdem esse persenam Patris, Filii et Spiritus
Sancti. Vere tamen asseres Spiritum sanctum esse
idem ac Patrem et Filium : quod significat eamdem
esse naturam in tribus personis. Pauliuus poem. 206,
natal. 44, Sola De: natura Deus ; quod Filius, et
Spiritus, et Pater est : Arator l. 1, vers. 972, Arii et
Sabellii contrarias harreses sic explicat : Huic fidei
pugnax cadit Arrius, unum Personas tres esse negans.
C Sabellius unum, Sed Patrem con(essus ait, qui demde
vicissim Filius, et sanctus dicatur Spiritus wpgu, Sed
totum sit ipse Pater. In ms. quodam, Sed totus sit
ipse Pater. Masculina nomina personas indicant, ne:-
tra essentiam. Vide comment. ad Prudentium, v.
600 hymn. 10 Perist., Ex Patre Chrisius : noc Pater,
QUoD Filius. Ac fortasse przstiterit legere Tertius
unum, et idem, primus, mediusque perennis.
108. Morialia dura, quie Jesus Christus subivit,
non nisi ad veram corporis figuram possent spectare
seu pertinere. Spectare pro pertinere plerumque po-
scit accusativum cum praepositione ad : sed invenitur
etiam sine ea. Papinianus, Digest. libr. mn, tit. 18,
leg. 42, Solvendi necessitas debitorem spectaret.
109. Sensus hic est : Si in corpore Salvatoris mi-
racula quzdam apparuissent, quibus a laboribus hu-
jus vite immunis videretur, homi:es non veram pas-
sionem fuisse existimarent.
114. Supra vers. 50, Pietatis opus. Libr. n, vers.
211, Exegit viriutis opus, miracula summa. Virgilus
l. x, v. 468, Famam extendere factis, Hoc. virtutis
opus. Paulinus Petrocorius libr. iw, Et virtutis opus
vitiel praesumptio cordis. Tertull anus 1. v, contra
- Marcionem, Ut maneat. virtutis. opus cum laude pe-
renni. Micacula vocantur virtutis opus. Matth. cap.
xin, vers. B8, Et non fecit ibi virtutes multas propter
incredulitatem eorum. Hiuc virtus miraculorum solet
dici. Sedulius libr. iv (aliis v), vers. 1, Has inter
virlulis opes jam proxima Pasche Ceperat esse dies.1n
catenas conjici posset catervas, scilicet Ut faceret vir-
tutis opus per mille catervas. Sed catenarum mentio fit
ex Marci cap. v, vers. 9, de dx moniaco : Qui domi-
cilium habebut in. monumentis, et neque catenis. jam
quisquam poterat eum ligare. (Quoniam sempe compedi-
bus et caienis vinctus dirupis et catenas.
115. Indicantur miracula Christi, ut de lunatico
et demoniaco sanato.
A17. Hi sunt leprosi, quorum caro maculis rubeu-
tibus aspergi et tabe (luere solet. Et fortasse legeu-
781 CARMEN DE DEO LIB. ii. 182
Ossibus , et nervis resoluta carne retectis A Quattuor exemptus transacta luce dierum.
Prastatur de clade salus : reparare sepultos Sanguinis insoliti solitus discurrere fluxus
420 Novit, et exanimes iterum revocare saluti. De muliere perit, dempto simul amne cruoris.
Ipse oculos sanat cecorum : luminis usum , Corripit hic febres , ventos compescit in undis,
Ignotumque diem mirantur nosse tenebrz, 195 Perquas Christus iter (stringit natura liquoreiu.,
Quem simul ex utero matris natura negavit. Cum miraretur), Petro veniente, peregit,
Mortoua pars hominis, pars altera viva jacebat, Fluctibus :3quoreis Domini sub pondere victis.
495 Utque Deo visus, post sanus, el integer omnis Vertit aquas , ut vina fluant : mirabile douum ,
Redditur, atque calor vitalis in ossa cucurrit. Pocula sunt latices , et fluminis ebriat unda.
Quod de parte viri, fecit de corpore toto: 140 93] Copia panis abest, et copia panis abundat.
Prestitit orba parens , fleret cum funera nati. Millia virtutum sunt admiranda ; sed ut quid
930 Nec semel ista dedit, namque , ut sit vir- Miremur, dominum t«ntum potuisse polorum ,
[go superstes , Discipuli , famulique sui cum tauta per orbem
4350 Imperat, exsurgit vel Lazarus ante sepultus, Gentibus innumeris omnes fecisse legantur?
SCRIPTURA COD. VAT
121. Ipse oculos. . .. csetera desunt. B 132. Sanguinis insolitis solitus discurrere sanguis,
435. Usque Dei visus. exaratum est sanguinis nexu litterarum.
498. νας orba parens lerecus fine renati. 435. Per quos Christus.
129. Ut fit virgo. Fuit iste, sed correctum est per 137. E. domum sub.
ista. 441. Sunt ad admiranda s.
431. 0. exemplis t.
NOT &.
dum est tumefacta rubcbat ; nam tumores etiam indi 135. Matth. c. xiv. Fortasse est trajectio, scilicet
cium sunt leprze. Cum miraretur , stringit natura. [iquorem, Per quem
118. Paralysis morbus describitur: nam paralysis — Christus iter, Petro veniente, peregit. Verum adhibita
gracce est resolutio. Juvencus libr. i1, vers. 76, Tor- . opportuna parenthesi, correctione alia opus non est.
pentia membra, Officium quorum morbus dissolverat — Prudentius Apoth. v. 670, Sustinuit gressum Domini
acer. famulus liquor, ac se Mobilitate carens solidos sub-
419. De clade intelligo expulsa clade. Notandus est — strinzit ad usus. Acuta vero est sententia, quod na-
hic usus przpositionis de, 40, cum ad tempus re- — tura pr:xe admiratione strinxerit liquorem. Ea autem
fertur, pro in aut post sumitur, ut media de nocte, — est aquxe natura, ut partes ejus, cum nimis stringun-
de die , e similia. tur, seu comprimuntur , consistant , et quodammodo
4292. Tencbras vocat oculos antea cascos. Nosse — solidze fiant, ut accidit in gelu. Sic Gellius lib, x«i,
ignotum diem oxymorum. c. 8, ail mare omne quod Scytliicum d citur gelu
125. Redundat simul , ut apud Plautum Amph. 11, C siringi et consistere. .
1, 12, Nec potest fieri, uno tempore Homo idem duobus 157. Victi sunt fluctus, quia vim suam naturalem
locis μὶ simul sit. Vel simul est statim, aut omnino. — amiserunt. Conjectura non spernenda est vincis pro
, A24. Libr. 1. vers. 647, Mortua pars hominis quo- — victis ex vors. 455, stringit natura liquorem.
lies P ar vica jacebat. 138. ] 1. Vertere hi |
495. Fortasse melius Atque Dei jussu post sanus. ius. eleg. 1. ll IH. v. 54. On est mu!are. Proper-
493. E verbis corruptissimis, et re ips: restituj — US» eleg. 7, li "Cid V. 91, le Nai yi luitur , certe
bunclocum.Non muto Proestitit, nam potest retineri pro demit amores. Ero i , de INat. deor., cap. 12,
profuit, aut beneficium impeiravit. Lucx cap. vi, “ΩΝ aquam se veru.
vers. 12, Cum autem appropinquaret porte civitatis , 139. Latex proprie est aqua , quamvis de vino et
ecce defunctus efferebatur filius unicus matris sug, et — de quovis alio liquore soleat dici. Hie ergo in sensu
heec vidua era!, et Lurba civitatis mulla cum illa. Quam — proprio sumitur latices : contra poculum cuivis vasi
cum vidisset Dominus , misericordia motus super eam, — Quo bibitur, applicatur, sed peculiari quadam signifi-
dixit illi : Noli flere. Verum a Drzacontii manu puto — catione ea vox interdum adhibetur ad vini comnpota-
esse, fecit de corpore toto, Precocis orba parens flere tionem declarandam. Cicero Philipp. 2, cap. 25, Si
cum [unera nali, vel planctibus orba parens, etc. Precoz — tnter cenam in "tute immanibus illis poculis hoc tibi
est ante tempus maturescens , quod in filium matri accidisset. Florus lib. 1, cap. 10, Epulantes, ac lu-
przmortuum optime cadit. Lib. i1, vers. 592, Non — dibundos plerosque, ac, ubi essent , pre poculis nescien-
orbata pa:ens deflevit funera nati. tes. Dracontius Virgilium imitatur lib. m Georg.,
420. Filia archisynagogi αἰγὶ, quxe annorum duo- ἢ vers. 598, Frondibus el. victu pascuntur. simplicis
decim erat, vite reddita est, Maul. cap. ix ; Lu^ze herbe, Pocula sunt fontes liquidi, atque exercita cursu
cap. vin; Marc. cap. v. Flumina. Sed Virgilii sententia 651 pro vini polioae
430. Vel pro et, nisi malis positum pro etiam. fuisse fontes liquidos, Dracontii verum vinum ex
132. Oppositio, sive oxymorum in sangu nis inso- — aqua fuisse factum : quod magis explieant sequentia
liti solitus fluxus : nam leclio codicis sanguis sangui- — Verba : Et fluminis ebriat unda. Verbo eb: iare usus est
nis mendosa est; posset scribi decurrere rivus, sed — Macrobius.
vers. Seq. recurrit amne cruoris. Decurrere melius 140. Matth. cap. xv; Joan. c. vi.
videtur quam discurrere. Juvencus lib. n, vers. 289, 148, Virtutes pro miraculis , ut dictum ad v. 1114.
de hoc sanguinis profluvio : Carpebat (luxus, lacerans 142. Forte miramur.
sine fine, cruoris. Matth. cap. Ix , vers. 20, Et ecce 145. Suus non semper reciprocum est, sed interdum
mulier, qug sanguinis fluxum patiebatur. pro ejus aut illius adhibetur, ut iunumeris exemplis
155. Tertia in muliere brevis est, s-d producitur, . etam optimorum scriptorum confirmatur.
quia quatuor breves concurrunt, ut in multis simili- 144. Libr. mi, vers. 218. Petrus apostolus dicitur
bus vocabulis. Eodein 1116do infra vers. 660, Exea- — dux Gentibus innumeris positus sub. [-.ge fideli. Pauli-
dein muliere virum, αἱ in epist. v. 161, eadem muliere — nus poem. 96, natal. 11 de maniyribus : Gentibus
creatus. Vide etiam vers. 111, lib. ut, Arietem subro- — innumeris semen coeleste fuerunt.
gal Gris, '
-—
183
145
Supplicium post grande crucis, reditnmque
[superna
Lucis ad xthereos tractus, t.ronumque pa-
rentis.
Celesüs, veniens cum linguas funderet ignis
Spiritus , alme, tuus , nostro commercia mundo
939 Consona dissimili infuudens sermone
| veatis.
Tu Deus es, quem terra tremit, quem mundus
[adorat ,
Te mandan:e, pluuitnubes, et ab igne coruscant.
Surgere tu ventos, et crescere turbine factc
Prxcipis , ut rapide perturbent cuncta procel-
[le,
450
155
Tu rursus reprimis flatus, recidentibus euris,
Et mare purpureum tranquillo marmore tendis,
PRACONTII CARMINA.
Et simul indociles , doctosque audire moneret A
Et mare czruleum rapiant super zethera nimbi. D
Ἴθι
Ut post un» freti ludant super zquora pisces,
Horrida monstra natent, et bellua gestiat in-
|gens.
160 — 999 llocest nempe fretum, quod se divisit,
[et hzesit
In partes hinc inde duas : Hebraea propago
Impia regna fugit, Moseo principe gentis,
Rursus aque reduces repetunt loca prisca
[ fluentes.
Cum fugitiva manus de fluctibus onis ad-
᾿ [esset,
Tunc demersus obit populus, qui $eva parabat
Israelitarum plebi, quz facta superstes
Vindice naufragio : tali sub elade aboletur,
Qui fuit ante metus, mox libera turba Tonantis
Mutatum miratur iter ; via prisca salutis
470 Semita mortis erat. nec :ervans mcmbra se-
| pulcro.
165
SCRIPTURA COD. VAT.
445. Prius videtur fuisse moveret pro moneret.
446. Redditusque, vel redditumque pro reditum ,
et superna pro superna.
441. Tractus threnumque p.
150. Cum sole dissimili infundens sermone beatis.
152. ΕἸ αὖ imbre c.
461. Partes in hinc duas; deest reliquum
165. Rursus atque reduces.
165. Dimersus.
166. Hisraelitarum phatbi 4.
167. Clade deletur.
469. Miratur mutatum inter via.
NOTE.
445. Forta se Hos simul, vel quos simul. Pro mo-
neret non male esset moveret. Ex. codicis scriptura
hic colligitur sensus, quod apostoli ab omnibus Ju-
intelligerentur. Act. apost. cap. n, vers. 6 οἱ seqq.,
Facta autem hac voce, convenit multitudo , et mente
confusa est, quoniam audiebat unusquisque lingua sua
illos loquentes... Εἰ juomedo nos audivimus unusquis-
ue linguam nostram ?.... Audivimus eos loquentes no-
stris linguis magnalia Dei.
446. Intelligi p:test , post reditum Ch'isti, qui est
lux superna, ad athereos tractus, vel , post reditum
ad xilereos tractus lucis superna.
4141. Qui metri rationem habere v«lit, facile cor-
riget tractus , soliumque parentis. Vide proleg. num.
439 et v. 204 hujus libri.
4590. Forte Quamvis dissimili. Certe mendum est:
Cum sole dissimili. Apostoli sunt ii qui dicuntur beati,
Usitatum fuit a primis szculis viros sanctis moribus
przeditos beatos appellare , ut contra miseros et infe-
lices peccatres , et damnatos, Vide, nctam ad vers.
41 libr. t, Et pia vota Dei miseris hinc, inde beatis.
Ad coelites, quorum cultus permissus est, nunc beati
titulus referri solet : in Romano vero summo ponti-
fice Beatitudinis et Sanctitatis appellatio promiscue
adhibetur.
154. Eleg. vers. 2, Quem timet omne solum , vel
trem:t, ut alii legunt. Quod res creatze adorant Deum,
multis in locis expressum est , ut l. 1, vers. 4, 1l. in,
vers. 12 et 206.
452. Libr. », vers. 710 , Qui dat fulmineos.collisis
nubibus ignes.
notam. Tendere tranquillo marmore est. quare , in
planum extendere maris undas.
158. Ludant pisces, ut 1. 1, vers. 957, Luserunt
dais diversarum nationum qui erant Hierosolymis C cum nota. Simile est vers. seq. , Dellua gestiat in-
gens. Si retineatur scriptura codicis, eorripietur e in
una adverbio, ut aliquando flt in frustra, contra, ultra.
Verum libentius legerem, Ut prostrata. freti, aut. Ut
post strata (reti. Virgilius : libr. v, vers. 765, Placidi
straverunt (equora venti ? et eclog. 9, v. 57, Et nunc
omne libi stratum silel equor, et omnes (Aspice) ven-
tosi ceciderunt murmuris aura.
159. Ambrosius eap. 10, libr. v Hexaem. post Ba-
silium : Cete , illa immensa genera piscium , e"gqualia
montibus corpora. "Tertullianus de Judicio Dom.,
d.formia monstra natantum. lHlora'ius l. 1, od. 3, vers.
48, Qui siccis oculis monstra natantia, Ac. Virgilins
vi /Eneid., v. 729, Et que marmoreo fert monsi:ra sub
equore pontus. In bellua ingens intelligitur balzena,
aut alia qu:xvis immania cete, ul vocat Virgilius.
Vide interpretes Jobi cap. xt , vers. 20 et *eqq. , et
Laim cap. xvit, 1, ubi exponunt quod pisci-- genus
Sit Leviathan.
D video. Indicatum hoc miraculum est lib. 1, vers. 704.
i
de notam, et infra vers. 787 et seqq. bujus libri.
: 162. Eodem modo Moysis nomen eff«riur in Eleg.
vers. 17, Moseo dicla propheta. lntellige sub.
165. Lib. 1, vers. 705, Dum reduces sentiret aquas.
Sed ibi reduces aque sunt. 44:25 retro. fluentes, hic
aqua ín suum locum revertentes : nam redux utraw-
que significationem habet. Rursus reduces repetunt
c8t pleonasmus, ut dictum et confirmatum exemplis
est lib. 1, vers. 11
. 154. Procellz rapide, ut lib. 1, vers. 708 , exposi-
tum est.
455. Libr. 1, vers. 147 , Ceruleum c&quor ponti.
456. Libr. 1, v. 105, Recidente ruina. Ventus ca-
dere s:epe d citur , et eodem sensu recidere dicetur.
Sed hóc loco fortasse legendum est residentibus euris.
Virgilius libr. vii, vers. 27 , cum venti posuere , om-
nisque repente resedit Flatus, et in lento luctantur mar-
more tons. Conjungit quoque ventos et flatus.
157. Libr. 1, vers. 78, Et mare purpureum. Vide
165. Latini scriptores plerumque dicunt demersus.
Tertulliano tribuitur dimersus, nisi error hic est.
167. Potest alio eliam modo mendum codicis
emendari Vindice nauf;agio tali se clade tuetur. Que
fuit ante timens, mor, eic., vel Que fuerat metuens,
vel qua facta superstes : Vindice naufragio tali snb clade
aboletar, seilicet populus, qui szeva parabat. In dele-
tur prima est longa, nec puto a l'racontio corre;-tam.
4110. Servare membra sepulcro, ut servare ossa se-
pulcro, et similia apud Prudentium, ut dixi iu cos-
Africus interea motus virtute jubentis
93 lilesurus adest, nulla comitante procella,
Delicias portare parans novus ingruit imber,
Innumeras dat nimbus aves, datur esca polorum,
Angelica de parte cibus, sitientibus autem
Flumina petra dedit, nullo fodiente ligone.
Et ne plura loquar, tua sunt, quzcunque
[ videntur,
Etqu:x nemo videt . tibi debent omnia, quod suut,
Tu tamen ipse, quod es, nulli debere probaris,
Et quasi qui debet, sic omnibus omnia reddis.
435 Est tibi cura, Deus, de quidquid ubique
[ creasti,
4,5
180
Ne tantum suceumbat onus : stat cura minorum, B
CARMEN DE DEO. LIB. 1].
786
A Et speciale jubes, tanquam generale, tueri.
Sie fit mater humus, qua germina cuncta
[ creantur,
Sic mare velivolum mercator nauta vagatur,
Telluremque novam circumspicitimpiger hospes,
Et complexus amat non cognitus advena cives.
Federe concordi, quia vis, elementa tenentur
Tam longa connexa mora, sic juncta ligantur,
Ut disjuncta tamen concordi lite probentur.
Si disjuncta flant, solvetur machina rerum,
236 Si conjuncta forent, omnis natura peri-
| [ret.
Tu, Deus omnipotens, nosti, quo feceris
| [ orbem
185
190
SCRIPTURA COD. VAT.
475. D.liciis portare.
414. Nimbus aquas d.
178. O. quot sunt.
480. Et quasi qui debes sic ; sed : uasi obscure : prius
fu:t reddes, postea factum reddis.
ment. ad hymn. 12 Perist., vers. 45. Qua via Israe-
litae salutem invenerant, Ayyptii mortem invenerunt.
Infamix genus ducebant veteres, quod corpora de-
functorum sepulcro privarentur, Vide comment. ad
Prudent. hymn. 5 Perist. S. Vincentii, vers. 390.
Gentiles inbumatorum animas nec in cymbam qui-
dem Charontis recipi pó:se credebant : Hebraei eas-
dem non prius donari requie comminiscuntur, quam
torpus sepu!'cro mandetur.
411. Ipse Deus, qui ventis imperat, virtutem illis
dat, ut surgavt. Numer. cap. xi, vers, 51, Ventus
autem egrediens a Domino arreptas travs mare cotur-
mices detulit. Psa]. xxvn, 26,97, Transtulit Austrum C
de colo, εἰ induxit in. viriute sua. Africum. Et pluit
super ἐ02 sicut pulverem carnes, etc. Vide vers. 155,
Sergere tu ventos, et lib. 1, vers. 707.
"13. Tentabam J/lusurus adesi : nam: ventum pla-
eidum ludere dic: potest. Sed r»tinendum est /J/le-
surus ab illado, a quo est illesus. Tertullianus et
Lactantius etiam il[esibilis usurparunt.
475. Restitui aves ex loc. cit. Scripturze, et Exod.
cap. xvi, vers. 4 et seqq., Ecce ego pluam vobis pa-
nes de celo.... Ecce gloria Domini apparuit in nube...
. Facium est ergo vespere, et ascendens coturniz cooperuit
castra, mane quoque ros jacuil per cireuitum castroru.n.
475. Psal. xxvii, vers. 24, 25, Et pluit illis manna
ad manducandum, et panem celi dedit eis. Panem an-
gelorum manducatit homo. Joan. e. vi, v. 4; Ep. I
ad Cor. cap. x, v. 5, Angelica de parte, quasi de por-
tione cibi, quz» angelis datur. Suetonius cap. 18
Vitz Caligule : Equiti Romano contra se hilarius
avidiusque v.scenli partes suas misit. Petronius Satyr.
c. 55, Ego quidem pene projecí partem meam : nam
videbatur mihi jam in pullum coisse.
176. Vide Exod. cap. xvit, v. 6, Nümeror. eap. xx,
v. 14, Epist. I Corinth. cap. x, v. 4.
178. Cap. aut Job, v. 6, Quis ante dedit mihi, ul
reddam ei? Om:»ia que sub celo sunt, mea sunt. Epist.
ad Roman. cap. xi, v. 95, 96, Quis prior dedit illi, et
retribuetur ei? Quoniam ex ipso, et per ipsum, el in
pso sunt omnia.
119. De hac phrasi probarisantea dictum est ad v.26.
180. Mar. Victor in przfat. v. 57, Ut fieres justis
merces, meritisque piorum, Hoc quoque conferres pre-
stando, ut debitor esses. Aliter, Ut fieret virtutis opus,
meritisque piorum, etc. Idem lib. 1 Genes., v..529,
Dum quod non meriris, sed tantum sponte benigna Lar-
gitur fatwulis, nostri cupit esse laboris, Et se, quod do-
na, mavult debere videri. Sic Fabricius. Alii : Nostre
laudis opus fieri, quod sponte benigna, etc. Etsi enim
vita ztierpa bonis hominum operibus reddatur tan-
181. Cura de quidquid.
4189. Nec ind
188. Concordi qvia bis e.,
sed quia non clare
195. Nosti quod feceris.
NOT.
quam merces, eadem tamen gratia Dei est ob ele-
ctionem, qu:xe hona opera pracedit, ob gratiam przs-
venientem, etauxiliantem, et ob gratiam justificantem,
4 ἃ liomo pr:editus esse debet, ut ejus opera vitam
eternam mereantur, ac denique ob perseverantiam
finalem quam nemo potest mereri. Quod si de natu-
rali rerum ordine sermo sit, quem Dracontius hoc
loco potissimum, vel unice respicit, Deus sic reddit
omnibus omnia, quasi qui debet, quia leges naturx
prascriptas servat.
181. Alio modo emenda, Et tibi cura, Deus, est quid-
quid, vel, Est tibi cura, Deus, et quidquid. Sapient.
c. xi, v. 15, Non enim est alius Deus quam tu, cvi
cura est de omnibus.
182. Succumbat, subtus cadat. Aliud est succumbere
oxeri, nempe subire onus. Stat cura minorum, scili-
cet omnium cura est Deo. Epist. 1 Petri cap. v, v. 7,
Omnem :ollicitudinem vestram projicientes in eum, quo-
niam ipsi cura est de vobis. Vide Psal. Liv, v. 95,
Matth. cap. vi, v. 25 seq.; Luc. cap. xxn, v. 16 seqq.
185. Supra v. ὅδ, Singula per partes, generaliter
omnia nutrit.
484. Lib. 1, v. 156, Nondum mater humus. Vide
notam.
485. Virgilius lib. 1 /En., v. 228, Despiciens mare
velivolum. Vide Macrobium lib. «1 Saturn., cap. 5, de
hoc epitheto, Naves magis proprie velivolze dicuntur..
Vagor cum accusativo apud Propertium lib. i, eleg.
91, v. 91, Ino ciiam prima terras etate vagata. est.
Nonnulli legunt terris, sed terras profert Broukusius,
uti etíam ediderat Scaliger.
188. Forte quia vix. Mallem tamen Fadere discordi
is elementa te»entur, scilicet federe, quamris
discordi, tenen'ur. Postea disjuncta concordi lite :
amat enim Dracont'us hujusmodi oppositiones. De
concordia discordi elementorum vide lib. 1, v. 142
et seq1., 265, et Eleg. v. 59.
190. De hac constructione verbi probo relege no-
tam ad v. 26.
191. Supra v. 55, Et cadat ante diem sublimis ma-
china rerum. Facile patiar, legi, Si disjuncta fuant,
vel sient, vel forent, idemque dicam v. 155 lib. m.
Si jactura fiat : nam l. n, vers. 505, producitur pri-
ma in fiunt. Lucretius, Virgilius, aliique antiquiores
fuam pro sim, vel fuerim usurparunt ab antiquo fuo,
ἃ quo adbuc est fut praeteritum. In fiunt et fiant va-
riant poete Christiani : alii cum veteribus producunt,
ani corripiunt. Vide proleg. num. 159, et notam ad.
ib. 1, v. $2.
195. Melior ἢ leetio et interpunetio videtur quam
nosti, quod feceris orbem Semine, quo colum. etc.
181
Semine, quo ccelos, solem, lunamque creasti
Ex nihilo simul, esse tamen diversa putamus.
Ad nihilum reditura iterum sunt omnia, cum tu
Jusseris esse chaos solus mansure superstes,
Angelicis, hominnmque piis venerandecatervis.
Qualiter ergo labor nullus fuit ante jubendo,
Omnia cum fierent, sic nec labor ullus erit, jam
Jusseris ut finem cum plurima s:ecula norint.
Te Seraphim, Cherubimque Deum, Dominum-
[que precantur,
Te chorus angelicus laudat, exercitus orat,
Thronus in excelsis humili te voce precatur,
49377 Agmina te astrorum, te signa, et sidera
[laudant
Auctorem confessa suum, te fulmen adorat,
495
£00
205
Te tonitros, hiemesque tremunt, te grando, B
[procellz,
DRACONTII CARMINA.
Α
788
Te glacies, nimbique pavent, te spiritas omots
Personat, imber, hiems, pelagus, nix, frigus
let aura.
Te tellus fecunda vocat, te susp'cit aer,
Unda super celos tibi supplicat, et polus ou»
[nis,
Flumina te metuunt, et fontes, stagna, palu-
[des
Voce sua laudant, te nubila crassa coruscant,
Te lux alba dics, te nox obscura tenebris
Te boua temperies, te tempora cuncta precan-
[tur,
Ver, :estas, autumnus hiems redeuntibus an-
[nis.
938 Per tefetat lumus, per te, Deus,
[herba virescit,
Frondescunt silvz, spirat flos, germina: arbor.
210
215
SCRIPTURA COD. VAT.
198. Angelicas, animasque suis adorande catervis.
901. F. cum plurima 8.
905. Videtur scriptum laudant.
904. Tronss inexcessans ἢ.
209. Scribitur asta pro aura.
910. ὕ tellus f.
948, Ordo horum versuum in ms. est hie : Fron-
descunt Quod. peccatorum-Illud preterea-Quod calo-
Ignibus -Est homo- Nam diversa - lllec voce - Addo
quod-Membrorum - Méssis | aristatas-Palmite- Et. mun-
quam-Te fera-Turba-Sibilat-Et — tibi» Auctorem -Mate-
ries- Non angues-Ut vitas-Sed nos-Fecerit-Quod pre-
cepla- Nec modo-Olim primus- Ingratus - Jura - Et
semper « Moz -» Peccavit - Principio nostre- Dam-
natur - Contigit-Nec similis-Una lege-Conteiptis-Cur
non - Vipera (Quid serpens, etc.
NOTE.
196. Reditura iterum pleonasmus, de quo ad vers.
411, lib. 1, Sed non reditura secundo.
497. Supra v. 15, Credaturque chaos, etc. Sumi solet
chaos pro rudi, indigestaque materia, ex qua res
postea educta sunt. Sed Dracontius chaos intelligit
d.structionem ipsam rerum omnium ac tenebros
qu:e mundi creationem praecesserunt, et qua succe-
derent, si endem res ad nihilum redigerentur. Man-
sure superstes, ut v. 91. Mundique superstes.
198. Versusinsigniter depravatus. Adorande metro
non congruit. Venerande non repugnat. Seneca ller-
eul. Fur. v. 1948, Perque venerandos piis Cans.
Correxi ex simili ententia Prudentii hymn. 10 Perist.,
v. 536 etseqq., Quandoque celum, ceu liber, pl:ca-
bitur... Deus superstes solus, et justi simul Cum sem-
piternis. permanebunt. angelis. Vide, que notavi in
comment. ad Prudentium, ubi explicui qua ration?
dicatur Deus permanere solus superstes, simulque
cum justis et angelis.
900. Clarius esset sic nec labor ullus erit, cum Jusse-
ris, ut finem jam plurima secula norint. ln scriptura co-
dicis ordo est cum jam jusseris, ut p'urimasacula norint
finem : quz itaplicata constructio est, sed non absurda.
. 901. Ut nescire finem pro. non finire ponitur, sic
noscere finem pro facere, vel capere finem et finire.
204. Supra v. 147 thronus prima producta occur-
rit. Emendatio etiam hoc loco esset facilis, Excel-
susque thronus humili te voce precatur. Sed magis ge-
nuinum videtur TAtronus in excelsis. Excelsa pro coelo.
Lib. ui, v. 47, Celsior excelsis, lib. 1, v. 101, Donec
nb excelsis. Arator lib. 1, v. 91, Cum rector Olympi
Evehit excelsis, quidquid suscepit ab imis, ubi frustra
Arntzenius tental excelsi, repugnantibus libris editis,
et mss., et sententia ipsa. In excelsis phrasis eccle-
síastica est, qux a bonis Latinitatis auctoribus origi-
nem trahit, apud quos spe lcgitur, ab exrelso, in
excelso pro ab alto, εἰ sublimi loco, in alto, et eminenti
loco. Excelsa urbis dixit Plinius. Quinque ordines an-
gelici a Dracontio recensentur, cherubim, seraphim,
angeli, virtutes, throni : nam Hebraice virtutes Sa-
baoth dicuntur, et Sabaoth exercitum sonat. Novem
ordines sive cliori angelici a plerisque distinguuntur,
D
et fortasse Dracontius sub exercitus nomine virtutes,
et potestates, sub angelici chori angelos ct archan-
gelos complecii voluit.
905. Quodnam sit discrimen inter astra, signa et si
dera, retuli ex lsodoro ad v. 5 libri 1, Quinque
page
06. Confer lib. 1, v. 6, et lib. n, v. 15. E can-
tico trium puerorum et psalmis hac omnia petita
sunt. ἴ hac enumeratione interdum eadem verba
repetit, szepe variat : Deum precari, o-are, laudare,
confiteri, adorare, tremere, pavere, melucre, perso-
nare, vocare, suspicere, supplicare.
212. Forte metuunt, te fon:es.
2913. Coruscare activum. est, cui. siznificat conca-
tere. vibrare; sed hoc loco significat fulgurare, ut
v. 152, Te mandante, pluunt nubes, et ab. igne coru-
scant. Habet autem accusativum te ratione peculiaris
significationis : sensus enim est : te laudant nubila,
duin coruscant, ut v. 208, Tespiritus omnis, Per:onat,
et clarius v. 225. Te.... genus omne veneni Sibilat
ore fero. Nubila crassa suut densa, sp'ssa, ut aqua
crassa, colum crassum, nebu!a crassa, paludes
crass?.
.214. Melius Te luce alba dies, vel eliam Te luz alba
ies.
215. Eleg. v. 81, Sol dat temperies. Cum neque
nimium frigus neque immodicus calor e-t, temperies
dicitur. Ovidius 1. 1 Met., v. 54, Temperiemque dedit
mixta cum frigore flamma.
916. Eleg. v. 255, Ver, estus, autumnus, hiems, re-
dit annus in annum. Vide notam.
917. Fetat humus, mater (it, lecundatur, aut etiam
fetis edit. Vide notam ad vers. 89.
2918. Spirat flos, hoc est, odorem effundit. Clau-
dianns lib. i de Raptu Pros., v. 81, Quidquid thuri-
[eris spirat Panchaia silvis. Sclet adjungi accusativus,
ul spirare odorem, aul adverbium, ut spirare graviter,
suaviter. Juvenalis tamen sat, 7, v. 908, simpliciter
dixit : Spirantesque crocos. In versibus Bibliothecse
S. Isidori titul. Pigmentarii : Jlic spirant cinuama,
thura.
Messis aristatas acuit per culmina fruges,
Palmite gemmato post pampinus admovet
[uvas.
Et nunquam caritura comis frondescit oliva.
Te lera, te pisces, pecudes, armenta, volucres,
Turba ccrastarum laudat, genus omne veneni
. Sibilat ore fero, lingua vibrante trisulca,
Et tibi, quidquid habet, reputans debere fa-
[tetur.
Auctorem vitze gaudet stridore minaci
, Materies laudare necis, poterasque creator
239 Non angues, non omne nocens permittere
[nasci,
Ut vitas hominum tantum mors una tulisset.
Sed nos quzeque rei cognoscimus omnia quare
930
825
250
Fecerit ista dari : data sunt per crimina no- B
[stra,
Quod przcepta Dei passim contemnimus om.
[nes,
Quod peccatorum retinent tot milla vincla.
Nec modo peccatumisubrepsit moribus, olim,
955 Olim primus homo transcendit jussa Tonantis.
CARMEN DE DEO. LID. 11.
780
Ingratus, quia factus erat coelestis imago,
Jura potestatis retinens super omnia solus,
Et semper, nisi jussa Dei contemneret au.
[dax.
Mox quam factus erat nullo peecante creatus,
Peccavit. Quid nos miseri de crimine nati?
Principio nostra peccator originis auctor
Damnatur sub lege necis, vel clade perenni.
9&0 Contigit, wt nobis similis, heu! pena
[maneret,
Nec similis nos culpa tenet: semel incidit
[ille
240
945 Una lege reus, nos multis legibus error
Contemptis retinet captivos sorte reatus.
lllud pretereo, quod parvi pendimus om-
[nes,
Quod coelo, tellure, fretis, atque aere toto,
Ignibus zethereis, et lunae dignior orbe
Est homo, quem libuit per se formare Tonan:
[tem.
Nam diversa Dei solo sermone creantur.
llic voce creat, nos autem operosius aptat.
250
SCRIPTURA COD. VAT.
9219. M. aristeas a. p. fulmina f.; ad marg., ari-
salas.
220. P. gemmatum p.
450. Sed nos quoque r. c. o. quod res, pro nos aliud
videtur prius fuisse quod : obscurum est.
2392. Precepti Dei p. contemnim omnes.
955. Quos peccatorum manent tot miliavinclos : ambi-
gue manent.
237. Prius erat potestatus pro potestatis.
959. Mox quod factus.
913. Con.... nobis similis heu vona manere,
944. Similis vos c.
945. Legibus heros.
946. Sorte reatis : prius eral sorte crea(ts.
947. I pretereaq.
949. Dignior omni.
359. llic uxor eat nos autem operarius aptat ; prius
C optat ; operarius dubie.
NOTAE.
919. Ordinem versuum, quem inversum judico,
mutavi. Aristatas, scilicet aristam habentes. Utitur
Festus ea voce in fiestibilis : Farreo spico, id est ari-
&tato.
9290, De palmite vide notam ad lib. 1, v. 170. De
gemmis vius eod. 1. 1, v. 575. Forte legendum est
Palmite gemmatas.
221. Vide notam ad l. 1, v. 166, Et semper vestita
comis (rondescil oliva.
323. Venuste venenum pro animalibus venenatis.
3924. Sibilare aliquem est sibilis explodere, irri-
dere; sed hoc loco sibilat ponitur pro laudat, dum si-
bila!, ut dixi ad v. 215. Hoc verbo sibilat et aliis
lingua vibrante trisulca contrahitur genus omne vene-
ni ad serpentes in genere, quibus proprie sibilum, et
lingua vibrans seu micans, et trisulca tribuitur. Vir-
gilius lib. xi, v. 754, Et sibilat ore, eil. n. /En., v.
415, Et linguis micat ore trisulcis.
226. Stridor serpentibus tribuitur a Silio l. vi, v.
177, et Ovidio l. ix Met., v. 659. Pulchrum epitheton
minaci stridore.
221. Materies necis, pro serpente figurate, ut v.
995. venenum.
229. Tulissel, pro abstulisset : simplex pro compo-
sito.
250. Forte Sed nos quippe rei : certe quoque mere
dum est.
251. Quod per crimina nostra animalia nocentia
data fuer.nt, hoc sensu est intelligendum, quod ani-
malia homini in statu innocenti: non nocuissent, sed
ejus potius imperio fuissent subjecta. Pr:eterea con-
troversum est inler interpretes et theologos, au ea
animalia qux nuuc sunt ferocia et aliis nocent, in
Statu innocenti: mutuo inter se sevirent. - Vide Pe-
rerium in commentar. ad Genes. cap. i, v. 29
235. Lucretius]. um, v. 60, Que miseros homines
cogunt transcendere fines Juris. Tacitus n Annal., cap.
54, Prohibita impune transcenderis. Venuste repeti-
tur olim ex v. prec. Virgilius l. vi, v. 495, Lacerum
crudeliter cra, Ora, manusque ambas.
256. Lib. 1, v. $98, Species hominis, ccelestis
imago
951. Infra v. 790, Jura potestatis retinens. aub no- ᾿
mine vero. |
259. Lego Mox quam, vel Mox guod pro Moz ut.
Moz quam pro. statim ac. Paulus Dig. |. vr, tit. 4,
leg. 15, Mox quam a «olo separati sint (fructus). Adi-
sis Vossium de Serm. constr. cap. 66.
240. Vers. 357, Scelerala propago Nascitur, es
[onte sceleris genus omne meamus.
245. Claudianus lih. 1 in Eutropium, v. 479, Una-
que cuncto Pena manet generi. Forte Condicia est no-
bis similis, heu ! poena manere, vel Contigit ut. nobis
similis, heu! pena maneret, quod magis arridet,
. 946. Vide num melius captivos sorte creatos, ut v.
240, Miseri de crimine nati.
4249. Lib. 1, v. 139, Ignibus ethereis | signilient
ignem elementarem : hoc loco et pro hoc igne, et
pro sole, et m stellis sumi potest.
250. Vide 1l. 1, v. 550 et seqq.
951. Diversa, scilicet homini vel ab homine.
952. Plautus, Terentius aliique illec pro illa hec
dicunt. Operosius a Plinio usurpatum. Tertullianus
lib. i1 contra Marcionem cap. 4, Quis denique dignus
incolere Dei opera, quam ipsius imago et. similitudo 7
kam quoque bonitas, et qucm operantior, operata eat,
non imperiali verbo, sed familiari manu, eliom verbo
blandiente praemisso, F'aciamus hominem, elc. Et lib.
de Resurrect. carn., cap. 5, Caro autem at. sernione
Di constitit propter formam.... et amplius menu yra-
791
Cur non debuimus sontes pejora mereri?
Addo, quod innumera pestes, mortale minan-
[tes,
S35 Membrorum de parte sua dant szpe salutem.
9/1 Vipera quid prastet, cauda. οἱ cervice
|recisa,
Qwid serpens maculosa juvet , medicina fa-
[tetur.
Aspidis oblique quid pinguif membra me-
[dentur ,
loformis ursus, fulvus leo, quid lupus au-
(dex ;
960 Et quodcunque malum vindex natura creavit,
Miscuit optandam dira cum morte salutem.
Quid quod mortiferis animalibus indvit
[auctor ,
DRACONTI, CARMINA.
792
Ut sentre.queant, reddant sectantibus iras?
Et prorsus non sint non se vexantil.us bostes?
265 9/49 Non pudet hoc hoinines : gens impor-
[tena probamur, "
Jusutiam retinente fera; proh! dedecus in-
[gens,
Anguis sgit ira morsus, nos improba turba,
Quamvis justitiam noscentes, teunimus actu
Plectibili : et veniam ignorantia ju.e meretur.
270 Forte sit et nobis haee excusatio certa.
Ne furtim noceant, angues quaruidur
Α
in her-
. (bis,
Quierimus immites et per deserta leones,
Ne gregibus pasti vastent cultoribus agros.
Sectaiur venator aprum, cui retia (igit,
B 470 Vinea ne pereat eub morsu dentis adunci.
SCRIPTURA COD. VAT.
955. D. sortes p.
957. M. jubeim.
$58. Oblique, awbigue.
959. In[ormis visi [.
961. Cum mente s.
965. Sectanti^us hircas.
964. Non sint non svi dentibus hostes.
per prelationem , ne universitati. compararetur. Pru-
dentius Apoth. v. 1052, cujus habes verba l1. 1, ad
v. 959.
953. Infra v. 329, Cur non graviora mereri Omnia
debuimus, qui sic peccamus inique?
954. Pestes de animalibus perniciosis dixit etiam
Virgilius tGeorz., v. 181, et de serpeutibus Lucanus
l. sx, v. 796, Mortale minantes, ut venic.le minatur v.
486 hujus libri.
955. De yartesua, pro de parte suorum menibrorum,
vel legendum de parte aliqua.
956. Lib. 1, vers. 291; Eleg., vers. 65 seq. Vide
notam ad loc. cit. lib. 1. Glycas lib. 1 Aunal., die 6,
pag, 59, docet similiter, ad theriace confectionem
caput viperz pracidi una cum cauda.
51. Macwlosa serpens lib. 1, vers. 288.
958. Obliquus commune epitheton aliis serpenti-
bus, quasi tortuosus. Aspidis pinguia membra for-
tasse dicit, quia, ut ait Lucanus lib. ix, ver:. 714,
Plenior huic sanguis, et. crassi gutta veneni Decidit.
Vulgatum est, ut ait Plinius lib. vir, can. 25, sect.
95, colla aspidum intumescere, dum scilicet ictum
minantur, quod refert etiam Nicander in Theriac.,
Cum vero incanduit ira, Et l.thum miniians, venien'i-
bus obria scvit, Squalida colla tuwnent, et lato sibilat
ore. Aspidis usus in medicina asseritur etiam Eleg.
vers. 65, Aepis habet. mortes, - habet. εἰ medicamina p) tiam.
serpens. Plinius lb. xxix , cap. ὁ, P
conira omnium serpentium ictus ,
rum tium exta imposita auxiliari. Et lib. xxx,
cap. 4, ad strumas sanandas remedium esse ait
cinerem aspidum cum sevo tauríno impositum.
959. Ursus, leo et lupus etiam aliqua ex parte
rosunt. Plinius lib. viit, cap. 56, sect. 54 de ursis :
lli sunt adipes medicaminibus apti. lzec medicamina
lurimis in locis singillatim recenset. De remediis ex
upo eonfectis consule eumdem Plinium lib. xxvi,
sect. 49, aliisque in locis. Qux» remedia ex leone
confleri possinl, docet Couradus Gesnerus Hist.
Quadrup. tom. 1, pag. 589, qui eod. tom. de lupo et
Urao sgit, et medicamina quie ex eis fleri solent ex-
plicat.
4600. Supra vers. 76, Quidquid natura creavit. Na-
tura ipsa est vindez, aut malum tindez, quia hxc
mala data sunt per crünina nostra ex versu 231.
267. A"guis agit ramis opus n. i. t.
468. Quid vos justitiam noscentes tLermisus actu.
971. Nec f. n. augent queruntur. in. herbas; sed
queruntur non clarum est. ᾿
915. Gregibus passis v.
274. Nectator venator a.
NOT,E.
261. Lego cum morie, nam menle nec satis in tns.
clarum est et falsum videtur.
262. Forte indidit auctor. Sed induit defendi po-
test pro indidit, injecit, immisit. Petronius Satyr.
cap. 4. El jam pueris induunt adhuc nascentibus.
Gellius lib. xn. cap. 5, Natura... induit nobis... amo-
rem nostri, ei choritatem.
965. Forte Ut savire queant. Pro hircas posui iras :
nam hira aut. hilla intestinum hic locum minime vi-
de'ur habere. ]ras reddere, ut evomere iram in ali-
quem apud Terentium Adelph. m, 2, 14.
frequens ver: um est in re venatoria.
965. Potest addi interrogatio, Non pudet hoc ho-
mines? De verbo probo dictum ad vers. 26 hujus
ibri.
26). Cogitabam Anguis agit ignarus opus, vel en
ignara malum, vel agit rancoris opus. Sed praestat
gere Anguis agit ir& morsus. Lib. 1, vers. 269, Nec
semper agit [era vipera morsus. Passim de serpenti-
bus morsus dicitur, quo scilicet venenum infundept,
Comparat angues, qui non nisi vexai mordent, ho-
minibus, qui szpe sine ulla causa nocent, et jesti-
tiam scientes contemnunt. Vide supra vers. 259, et
lib. m, vers. 549, Gens scelerata ewnmus, nil de pietate
merentes.
268. Forte Quod nos justitiam , aut Quoa ves justi-
C
409. Mox vers. 455, Plectibiles mores. Exstat haee
vox in Cod. Theo!os. srpe, et apud Mawmertum,
aliosque zequales. Forte legendum Plectibili, ei ve-
niam, etc. Avitus lib. n, vers. 55, Nam crimen acer-
eat Auctor, in ignaro minor est peccante reatus. Minus
bene in nonnullis editis in ignoto. Ignorantia veniam
jure meretur, quia jure cautum est, ut iguorautes in
certis casibus excusentur. Ulpianus lib. nt Digest.
tit. 2, leg. 11, Notatur etiam (infamia) qui eam ducit :
sed si sciens : ignorantia enim excusatur non juris, sed
facti. Nide Barbosam, de Axiomat. jur. axiomate
115. Apud theologos longa est quastio, neque bujus
loci, quanam, et quand» ignorantia excuset. loe
certum poni debet, ignorantiam etiam juris, quz
vere sit invincibilis, a peccato formali excusare.
275. Forte Ne gregibus sparsis.
274. Virgilius Eclog. ni, vers. 75, Si dum tu se-
etaris apros, ego retia servo. Vide vers. 2632.
e
. [las.
2/63 Quid nocuit passura lepus? quid dama,
[vel hircus?
Quos medicina jubet hzc ut capiantur ad
[usus ?
Ut sub fraude cadant venautum, aut cuspide
(ferri?
8890 Quid pisces nocuere freti? quid turba volu-
[crum ?
Pervasit gens nostra fretum , pervaditur
[aer,
Ut capiantur aves ex nulla parte nocentes,
Quo natura negat, per nos elementa petun-
[tur :
Per pelagus celebratur iter : sejunctus ab B
[undis
985 Navigat, audaces quatiens δῦ; er aquora re-
M [mos.
CARMEN DE DEO. LIB. 1i.
Cervus ut occumbat , querit medicina medul- A
794
Parva potant homines fluctus transire no-
[centes,
l/super armati medias grassantur in undas;
9 A/S Sollicitat glaucumque fretum mucrone
[cruento,
Et bellum ignotis transfert manus hospita
| terris.
9270 Non sat erat, terre tolerant quod bella
[cruenta,
. Ut vel finitimus tantum produceret hostes.
Inipatiens armata manus cur tela propinquis
Implicitant, peraguntque (nefas) civilia bella.
Nec solum civile sat est, socerosque, patres-
[que,
295 Germauosque petunt sxvo certamine fratres,
Nec modo tentatur noviter; primordia mundi
Horreudum doluere nefas, hominemque se-
[cundum
Conspexere pii perfusum sanguine fratris.
SCRIPTURA COD. YAT.
971. N. pessura l.
979. Ut sub fraude cadant venantum... decst reli-
quum.
280. Pisces movere f.
284. lter sed jussus ab undis.
987. Prius erat in urbes.
990. Sat erant terra tolerant.
21. Ut vel... tantum produceret hostes : deest ali-
quid. |
293. Implicant p.
996. Obscure noviter, vel novitàs.
297. Nec telum doluere n. hominumque s.
NOTAE.
970. Eleg. vers. 67, Cerva salutares pesto serpente
weedulfas Conficit, Solinus eap. 31 de Cervis : Patuit,
uunquam eos febrescere : quam ob cuusam confecta ex
amat hic Demipho, Ni sumptuosus insuper etiam siet?
Livius lib. nt, cap. 67, Si culpa in nobis est, auferte
imperium indignis, et si id parum est, insuper poenas
smedullis ipsorum unguenta sedant. ca'ores. hominum C expetite. Grassari in undas venustum etiam est, ut
janguentium. Lucanus lib. vi, vers. 075, Cervi pasti
serpente medulla, qu:e usui magise etiam adhibebatur,
Wt idem Lucanus narrat. Vide alia apud Gesnerum
tore Quadrup., et e recentioribus Bomarium in
ton.
277. Posset corrigi Quid nocuit per rura lepus?
nam lepus, etiam cum sermo est de femina, in ma-
sculino genere efferri solet. Sed bene est passura,
aut, si mavis, peritura : nam ex Prisciano lib. v
constat, in utroque genere dici posse lepus. Ceeterum
etiam lepores aliquando nocent : Dracontius vero
hominum audaciam et libidinem reprehendit, quod
etiam ea animalia, quz parum, aut nibil nocent, et
quae in medicina nullius, aut exigui sunt usus, aliis de
causis sectantur et vexant.
218. Lepus, dama et hircus prosunt etiam medi-
eins, ut veterum medicorum auctoritate confirmat
Gesnerus Histor. Quadruped. Dracontius igitur solum
bominibus exprobrat, quod hiec animalia precipue
ob delicias et luxum venentur.
480, Forte Quid pisces meruere freti? .
281. Notandum est verbum pervaditur pas-ive:
etsi enim pereado cum »ccusativo sine przposi'ione
interdum ponatur, ut Pervasit gens nostra fretum,
$amen prapositio tunc ormittitur, quia inest ipsi
verbo.
. 284. Celebratur iter, scilicet (requentatur, ut cele-
brare viam aliquam apud Ciceronem et alios. Aper-
tum est mendum sed jussus, nec certior «lia emenda-
tio Occurrit, quam sejuncius, nempe homo natura
sejunctus ab aqua, etc. ;
285. Quatere remos nove fortasse, sed pulchre di-
ztum. .
286. Lib. 1, vers. 691, Parva Deo [uerant pro pa-
ran.
381. Eleganter insuper post parva, vel parum.
Pliutus Merc. 1v. 2, 1, Parsmne. est male rei, quod
grassari in senatum, in homines.
283. Poterat mutari Sollicitatque fretum glaucum;
sed non est inusitata hujusmodi constructio, et modo
raro fiat, cum decore adhilfetur. Sollicitat videlicet:
manus :8i legas Sollicitant, connectetur hic versus
cum praecedenti,
290. Forte terre tulerant quod.
^ Furte Et quod finitimus, aut vicinus , aut ri-
valis.
295. Implicitant frequentativum ab implico, quo
usus est Plinius Junior ep. 53, lib. ix, ubi tamen pro
implicitant nonnulli legunt implicant.
294. Fortssse ex imitatione Lucani, qui cecinit
Bella per A mathios plus quam civilia campos. Repre-
bendunt quidem nonnulli, quod plus quam civilia
dixerit ea bella; sed immerito. Nam bellum civile
est, cum cives inter se hellum gerunt : quod si bel-
lum hujusmodi a cognatis ducibus, ut a generis, so-
D ceris, patrihus, filiis, fratribus iuter -e dissidentibus
excitatum couflatumque fueri!, jure illud voces plus
quam civile. Quz interpretatio Ovidio quoque ac-
commodari potest, qui lib. xu Met., vers. 589, de
Neptuno ait : Sevumque perosus. Achillem, Exercet
memores plus quam civiliter iras. Nam Thetis, Achillig
mater, erat neptis Neptuni ex Nereo.
295. Catullus in flne ep.hal. Pelei οἱ Thetidis
simili modo frequentiam et magnitudinem criminum
describit : Perfudere manus. fraterno. sanguine [ra-
tres, eic.
296. Noviter pro nove, veluti prima vice. Fxstt
hoc adverbium apud Plautum et Fulgentium Mytho-
legum, et in quadam inscriptione apud Gruterum,
pag. 171, num. 7, qux szculi iv, et temporis Con
s:antiniani esse creditur. Fortasse legendum est Nee
todo tentatur novitas, primordia mundi.
297. Lucanus lib. 1, vers. 95, Fraterno primi ma-
duerunt sanguine muri, scilicet Roma
795 DRACONTII CARMINA. 798
Gessit id impietas, cum primum conditur or- A
[bis,
500 945 Et quasi lex fuerit, miserum sic venit in
[usum.
Faucibus oblisis cadit a latrone viator.
Quid fur nocturnus pravo velatus in actu,
Ne capiatur, agat, ferro comitante per um-
Ac promissa fides non custoditur amico.
510 Nobilium plures decepti fraude clientes,
Canities despecta senum, lxsique parentes.
9 AG Jan genitos utinam tantum fera dex tr:
(feriret
Et tantum parvis fecisset culpa rea!uim.
Et necdum natos properant in ventre fe: ire;
[Uras, 515 Externos, pariterque suos furit impia mater
Multorum nos seva docent exempla prio- Conceptus damnare, sui nec cura pericli est.
[rum. Quz bibit impietas truculenta impune vene-
$05 Quid quod adulterium dulces ma'e venit in [num?
[usus? Repperit boc quis grande nefas, ut non sibi
Incestiquc nefas agitat plectenda libido? [mortem
Invadunt plures alieni czespitis agros, Hauriat hoc quecunque bibit? Minus e ce no-
'Et domibus junxere domos non jure modesto, | verca
SCRIPTURA COD. VAT. ,
999. G. hoc i. et postea conditor o B 912. Jam genuus utinam : hic versus in ms. poni-
501. Faucibus obsessis cadit alugrisne viator.
5092. N. parvo velatur in actu.
504. M. vos sva decent c.
505. Quidquid adulterium.
506. Prius erat agitas.
908. D. junzisse d.
910. P. decepi! f.
tur post versum seq.
13. Namque tam partis.
$14. Et nec damnatos properent in
910. D. suos et cura.
917. Que vivit impietas.
919. H. hoc quodcunque vivit munus ecce nover-
cam.
NOT E.
299. Cum sermo sit de Caino Abelem occidente
mendum e re ipsa correxi , quamvis verba longe sint
diversa.
501. Restitui oblisis. Prudentius Psychom. vers.
555, obliso collo, et vers. 590, obliso gutture. Cadere
a latrone, scilicet manu latronis, Ovidius lib. v Me-
tam., vers. 191, Magna feres tacitas solatia mortis ad
umbras, Α tanto cecidisse viro. Suetonius in Otlione
eap. 5 et alii. Larrones dicti viarum obsessores. Ju-
venalis sa!yr. 10, vers. 22, Cantabit vacuus corim
latrone viator. Cicero pro Milone cap. 21, Non semn-
per viutor a latrone, nonnunquam etiam latro a. viatore
occiditur. Hinc vera lectio cadit a latrone viator.
202. Forte parvo velaius amictu , ut magis expedi-
tus sit, Cicero pro Milone cap. 5, Duodecim tabule
nociurnum furem quoquo modo, diurnum autem, si se
telo. defenderit, interfici impune voluerunt : videlicet
quia a fure nocturno difficilius cavere possumus.
304. Lib. t, vers. 50, Nos exempla docent damnati
divitis.
205. Paulo ante simili modo Miserum sic venit in
uium.
508. De hac voce modestus vide prolegom. num.
456. Mar. Victor lib. n, vers, 506.Genes., Cum ju-
dice missa modesto, etc. In cod. leg. Wisigoth. lih. m,
tit, 4, cap. 2, apud Lindenbrogium : Damus mode-
stas simul nobis et subditis leges. Aliis in locis ejus-
dem codicis modeste eadem significatione usurpatur.
In hujusmodi vitia similiter invehitur Juvenalis sat.
14. vers. 141 seqq., Et proferre libet fines, etc. Sed
quie reverentia legum? (uis metus, aut pudor est un-
quam properantis avuri? Exemplum insigne jungendi
domibus domus habuerunt veleres in domo aurea
Neronis, de qua hoc exstat distichum apud Sueto-
nium cap. 5, Roma domus fiet : Veios migrate, qui-
rites : Si non et Veios occupat ista domus.
| $10. Fortasse Nobilitas plures decepit. Tertullianus
de Judic. Domini : Si raptor grassatus erat, si fraude
clientes Distulerat, si mente parum versatus. amica.
Virgilius lib. vi, vers. 609, Pulsatusve parens, aut
fraus iunexa clienti. Studium et fidem crga clientes
maxime laudabant veteres, ut contra turpe ducebant
eos decipere, fallere, deserere. Suetonius in Cxsare
cap. 74, Studium et fides erga clientes ne juveni qui-
dem defuerunt. .
C
$12. Transposui hos versus, quia sententia id po-
stulare videbatur. Juvenalis sat. 6, vers. 596, Que
sreriles facit, atque homines in ventre necandos Con-
ucit.
$13. Parvi et parvuli simpliciter pro pueris et
infantibus a Cicerone, Statio, Suetonio ali:sque
usurpatum.
$15. An JAternos, pariterque suos? Vel intellige
externos, quia filii ad patrem etiam pertinent, aut
innuitur, conceptus esse ex patre non legitimo. P«-
riti damnare cum infinitivo probum est, Fortasse a
(«rit melius nova periodus inchoabitur.
916. Conceptus pro fetu, vt lib. t, vers. 390, Con-
ceptus semine nullo, Plinius lib. xxvii, cap. 19, Con-
ceptus lep»ris utero. exemptus. Suetonius in. Domi-
tiano cap. 92, Ut etiam causa mortis exstiterit (fratris
filie) coacte conceptum a se abigere. Damnare est
damnum inferre fetui, Risp:nice danar. Vide Pru-
dentium Hamartg. vers. 650, Damna aures, Pater
alme, meas. Sedulius lib. im, vers. 125, Siccisque
fluentis Damnavit patulas audax fiducia venas.
917. Venenum vocat medicameustam , quo fetus
excutitur et vita privatur, Hieronymus ad Eustoch.
de Cust. virg., Nonnulle, cum se senserint concepisse,
de scelere abortii venena medicantur. 1n concilio ller-
densi anno 546, can. 2, qui ejusmodi potiones con-
fieiunt, penefici vocantur. Lege Augustini verba ad
vers, .
D $18. Ordo et sensus est, Ut quecunque hoc (vcne-
num) bibit, mortem hauriat non sibi ,quia hujusmodi me-
dicamentum mors est felui, non matri : quia tamen
hujus vita in eo scelere nonnunquam periclita:ur,
supra dixit, Sui nec cura pericli est. Illuc pertinent
ironic laudes quibus Horatius Canidiam prosequitur
Epod. 17, in fine : Tibi hospitale pectus, et pure ma-
nus, Tuusque venter pariumeius , el tuo Cruore rubros
obstetrix pannos lavit, U'tcunque fortis exilis puerpera.
Qod alii alio modo exponunt. Minucius in Octavio
de ethnicis mulieribus : Sunt φ in ipsis visceribus
medicaminibus epotis originem futuri hominis exst n-
quant, et parricidium faciant antequam. pariant. Con
fer notas Elmenhorstii, Quzelii et aliorum.
919. Levius crimen ait esse quod committunt no-
vere», cum liberos prioris uxoris veneno, aut alio
modo occidunt, quam sit scelus matrum, qua» lias
797
520
[agit rem. .
Dextra novercalis jam natos mittit sd umbras,
Ante mori genitrix, quam nasci, pignora co-
|git.
Ne mala sufficerent, faciunt pejora nocentes.
Mortua quin etiam non linquunt membra
[quieti,
Sollicitant animas mortis jam lege quietas
925
Cantibus infaustis, herbis, atque arte nefanda,
248 Et responsa petunt tenebris de voce 56.
[puleri,
vt cantavit agens aniram in pylhone pro-
[plietze
Infelix Sau!. Cur non graviora mereri
$:0 Omnia debuimus, qui sic peccamus inique?
CARMEN DE DEO. LiB. 1l.
2/7 Audet in externos genitos, quam mater A
198
So!, lux, clara dies, luna, stelleque mi-
[cantes ,
Vel quicunque Deo famulantur sidera magno,
Militia prz:eclara poli, vel pontus, et aer,
Et tellus accepta Dei przecepta reservant,
939 Àc devota pie per sxcula mille morantur ,
Nec tam longa movet diversi temporis :etas,
Ut legem servare negent, aut tempora mutent
Contra jura Dei, contra precepta Tonantis,
Splendet sole dies, illustrat Cynthia noctes,
$410 Εἰ quasi gemmatum distinguunt sidera ccelum,
9/59 /stuat undosum pelagus, ceu fluctibus
[astra
Impetat, ct terrai spumis operire minatur.
Nec tamen egreditur transyresso limite pun-
) [ctum:
SCRIPTURA COD. VAT.
920. Quam, dubie.
$91. Dextra novercales i. n. m. a. umbras. Non
clare ecribitur dextra, et p: ius erat ad undas.
$22. A. mortem g. quam n. scribitur quam noxu lit-
Lerarura.
$25. Nec mala.
$26. C. in[avistis ἢ.
538, 229. Et cantavit agens animam agi noctá pro-
phetg Fascibus et scelerum cur
999. Militia per clara p.
935. Pie secula.
$37. Legem serva negent.
9239. /J. quintia n.; prius quintia montcs
NOTE.
. 8005 mori cogunt, antequam nascantur. Noverez lac
infamia laborant, quod filios prioris uxoris odio pro-
sequantur, praesertim postquam suos ipsz ediderint,
superstitesque habeant. Ovidius lib. 1 Metam., vers.
141, Lurida. terribiles miscent. aconita. novercae : et
Heroid. epist. 12, vers. 187, Medea : Si tibi sum vi-
lis, communes respice natos. Seviet in partus so'va no-
verca meos. )
921. Dextra novercalis, αἱ apud alios novercalia
odit, novercales oculi, novercalis animus.
$22. Augustinus de Nuptiis et Concup. ad Vale-
rium libr. 1, cap. 15, Aliquando eo usque pervenit hac
libidinosa crudelitas, vel libido crudelis, ut. etiam ste-
rilitatis venena procuret, el si nihil valuerit, conceptos
fetus. aliquo modo intra viscera exstinguat ac fundat,
volendo suam prolem prius inlerire quam vivere, aul,
si in utero jam vivebat, occidi antequam nasci.
925, Ne mala sufficerent, hoc est ne mala, quz fe-
cerunt, sola essent, aut ne mala alia succederent.
Prior interpretatio magis placet : nam in canonibus
conciliorum sa:pe fit menti» adulterii, ex quo hi fae-
tus concepti sunt, quia plerumque abortus ex illieito
€oncubitu procurautur. In. concilio Eliberitano cau.
65, Si qua mulier per adulterium, absente marito,
conceperit, idque. post (ucinus occiderit, placuit ei nec
in fine dandam esse communionem, eo quod GEMINAVE-
RIT FCELUS.
ille nives inter, tristesq «e primos Durat, editque cruor,
cum viscere vultur adeio Tollitur e scopulis, et rostro
irrorat aperto. Idem rec longi languescit. finibus avi
Jmmortale virens, idem stat. fulmina contra Sanguis,
el in mediis florescunt ignibus herbe. Adde Ovidium
de Remed. amor. v. 261, 263.
5921. Forte petunt tenebrosa voce sepulti, vel tene-
brosa a voce sepulti.
228. Locus propemodum insanabilis, cui tamen
nonnullam medicinam attuli ex historia Saulis, ani-
mam Sainuelis, e mortuis evocantis, quam Dracon-
tius indicat. Libr. 1 Reg., cap. xxvi, v. 7 et seqq.,
Dizitque Saul servis suis : Quarite mihi mulierem ha-
bentem. pytlonem... veneruntque ad. mulierem nocte,
et ait. illi : Divina mihi in pylhone, el suscita mihi,
quem dixero..... Dixit autem Sumuel ad Sow : Quare
inquietasti me, μὲ suscilarer? Posset etiam aliter
emendari : Et cantavit agens animam stub nocte. pro-
pheta. Cantavit sumitur pro incantavit magicis carmi-
nibus, ut v. 526, Cantibus infaustis : nisi malis le-
gere Incantavit agens. De hac infami arte evocandi
animas e sepulcris Ovidius de Remed. ámor. v. 253,
Me duce, non tumulo prodire jubebitur umbra, Non
anus infami carmine rumpet humum.
929. Confer v. 255.
551. Potest etiam interpungi Sol, lux clara, dies.
999. Fortasse Dracontius voluit perclara, ut per-
524. Fortasse membra quieta; idem vero est lin- D carus, percautus. Sed preclarus magis est in usu.
pipe membra quieti, nec rarum est linquo cum simili
alivo,
$25. Forte jam lege solutas. 1n. concilio Eliberi-
tano canon exstat 24, Cereos per diem placuit in c&-
meteriis non. incendi ; inquielundi emin. sanctorum
spiritus non sunt. Qux verba de magix genere, quod
mox explicabo, intelligenda esse egregie probat Men-
doza in ejus concilii Defensione.
326. Hlerbarum usus magnus erat in magicis car-
minibus. Horauus contra Canidiam Epod. 5, vers.
21, Herbasque, quas Iolcos, atque Iberia Mittit, vene-
norum ferax. Valer. Flaccus libr. vii, vers. 352 de
Medea : Majora precatur Carmina, majores Hecaten
smmilttere vires Nunc sibi, nec notis stabat contenta ve-
nenis. Cingitur inde sinus, el qua sibi fida magis vis
Nulla, Promethee florem de sanguine fibre Cauca-
stum, tonitru nutritaque gramina promit, Que sacer
De astris, militia poli, vide notata ad v. 25, Militia.
[amulante sua. servire fidelis.
554. lleservant compositum pro simplici servant.
995. Vide v. 54 et 548, eL]. 1, v. 142, de verbo
morari.
956. Vide v. 94 et 388.
$59. A Cyntho Deli monte Cynthius dictus Apollo,
et Cynthia Diana. Pro luna Cynthiam ponunt Lu-
canus, Seneca in trag. et alii; ac rursus Dracontius
iu Eleg. v. 259.
540. Solinus in fragment. apud Pitheeum pag. 267,
Candidus cher Astrigeram. faciem. nitido gem mavit
Olympo.
$4. Undosum «quor dicitur a Virgilio 1. iv ZEn.,
v. 945.
943. Forte pontum pro punctum. Relineri p: test
punctum pro minima ct individua line parte. Ciau-
-
ἕξ:
AEstus, et unda maris, validus licet excitet &quor
Ventus, et insani feriant sub littora flactus ;
P.ndula czruleum noun audet scindere tellus
950 invasura fretum, tantum contenta mo-
[ ratur
Tramite juncta suo, ripis mirant.bus zequor,
950 [Incumulos, montcsque videns insurgere fluctus :
Nec pavet, invaditque, necilla invaditur uadis.
Est homo grande inalui, legis transgressor,
[et audax,
Criminis inventor, scelerumque repertor, et
[auctor,
[mmemor auctoris, mortis dux, germinis Evz,
555 Oblitusque sui patris, inimicus, et hostis
545. /Estus, et unda maris..... alia desunt. .
951. Nec pavet, invaditque nihil invadit ab undis.
954. Duz terminis cvi.
$55. Oblitusque sui patrans i.
DRACONTII CARMINA. 800
[n sua regna furens eoníring:tur, et redit in se A
Omnibus, atque suus, solus sub témpore parvo
Transgreditur przecepta Dei : scelerata propago
Nascitur, ex fonte sceleris genus omne meamus,
Ex primo quicunque sumus nunc usque creati,
$960 Non p'etas, non ira Dei nos ulla coercet.
ρου! quod fuerant transacta ad tempora Noe,
Et scelus ass:duum, vel seva piacula muadus
Adderet, et nullus liominum retiueret honestum,
Nec tamen ulla simul processit piena reorum,
2698 95] Inde gigantz moles praesumpta rebellat,
Sacrilega cervice tumens, quodcunque valebat,
Aut poterat, stolido sibi demens arrogat ausu,
Nil reputando Deo, per quem valet omne,
(quod exstat.
Despexit Dominum velut insuperabilis audax
SCRIPTURA COD. VAT.
962. Et scelus adsidum vel nova p.
$65. [nde gigantorum moles.
908. Deo per quod v.
969. D. sicut 1.
NOTAE.
dianus lib. 1 in Rufinum, v. 5. Prascriptosque mari
fines unum ex argumentis boc przedicat pro divina
providentia, qua res creatze reguntur. Sedulius lib. r,
vers. 62, Qui maris undisonas fluctu surgente procellas
Mergere vicine prohibes confinia terre. Aldhelmus in
procmio libri de Virginit., Sic quoque flTuctivcgi re[re-
nas eerula ponti, Mergere ne valeant terrarum littora
lymphis, Sed tumidos (rangant fluctus obstacula rupis.
ribius lib. vvi Advers., cap. 1, recte notat, Ald-
helmum hoc argumentum corrupisse : non enim jam
miraculum est, rupibus ob-istentibus, mare non mer- C
ere terras : est vero plus quam miraculum, littori-
8 plano loco allutis, imo impellentibus tam imma-
nibué fluctibus, non sequi unum plures, sed redire
cum uno omnes in sese. Unde et pro spirante animati
oceanum habuerunt nonnulli philosophi. Hxc fere
ille : ex quibus percipltur, quam apte Dracontius hoc
in argumento versetur. Simili ratione auctor carminis
de Laud. Dom. sub Constantino : Cujus ad imperium
certis mare constitit oris, Nec licet immenso terris ex-
currere ponto, Plauaque montanos includunt lit'o:a
f'uctus.
944. Cap. xxxvii Job, v. 11, Et dixi : Usque huc ve-
Ries, el non procedes amplius, et hic con[ringes tumen-
[ἐς fluctus tuos, Vide Proverb. cap. vin, vers, 29.
Basiliua Seleuc. orat. 4, Fertur illud (mare) quidem
flmctibus alte elatum, ubi vero terminos attigerit, rever-
(it, refugitque, εἰ Domini vocem littoribus inscriptam
eum intuitum fuerit, curvatis (luctibus termini positorem
adorat, cumque terram violente feriat, referitur ac divini
imperii memor refertur in [ugam. Tertullianus, sive po-
tius Novatianus lib. de Triuit., eap. 1, Quo cum fre-
mens fluctus, et ex alto sinu spumans unda venisset,
: fursum in se rediret, nec terminos concessos excederet,
servans jura praescripta : ut divinas leges tanto magis
homo custodiret, quanto illas etiam elementa servassent.
Corerius ad cap. 58 Job, vers. 8 seqq., Clarius autem
hiec maris obedientia ad divinum preceptum ostenditur,
cum agitatur ventis, et intumescunt fluctus. ejus : ali-
qvando enim ita erigit suos fluctus, ut ad celum pertin-
gere videantur, et t«nia vi ac impetu in terram irruit,
μέ eam penitus obruturum appareat : hoc tamen ipso
quod arene pulveres infirmos εἰ leves. attingit, ita se
continet, €t nullatenus illos transgrediatur.
946. Forte feriant sua littora, et sic melius perio-
dus incipiet Validus licet, etc. Virgilius ecl. 9, v. 43,
Huc ades : insani feriant, siue, littora fluctus.
5.1. Scindere fretum : sic navis scindit aquas, re-
morum ictu freta sciuduntur, fluvii natatu. Terra
vero non scindit mare, quia non prohibet quominus
suos fines attingat, neque ipsa in illad irrumpit.
Pendula vocatur terra, quia mari tanquam funda-
mento innixa a Dracontio, aliisque ponitur. Vide
lib. 1. vers. 159, Et, solidante globo, gravior per inane
pependit.
$48. Moratiur, consistit, cohibetur. Lib. t, wers.
443, Limitibus contenta suis elementa morantur, Sz-
pius boc verbum morari eadem significatione Dracon-
tius usurpat, ut hoc l. n, vers. 54 et 335.
$51. Forte invaditve.
952. Confer notata ad v. 344 ex Tertulliano et aliis.
954. Forte terminus evi : sed hoc quid sibi velit,
non intelligo. Nonnemo suspicatus est mortis dur,
terminis evi, ut Adamus fuerit dux mortis, qus esl
terminus ν᾽ 15 humanz. Termen pro termino ab Actio
d.ctum constat ex Varrone l. iv de Ling. Lat., c. 4.
$55. Patris, Adami, vel Dei : nihil enim occurrit
aliud melius pro patrans. Et Dracontius quidem sz-
pissime Deui patrem et parentem vocat.
$56. Adamus primus fuit qui solus, cum elementa
omnia Deo servirent, p»ulo postquam cregtus fuit,
D.i preceptum transgressus est. De ejus peccato
v. 955. Adamum posteri iinitantur.
958. Fortasse Nascimur. De peccato originali supra
vers. 240. Hic clarius explicatur dogma ca: holicum.
962. Posset etiam pro no: a poni nota. Sed seva pia-
cula dixit Dracontius lib. 1, vers. 559, Ad scelus hor-
rendum, vcl seva piacula mortis, et hoc |. n, vers. 401,
D Redeunt ad seva piacula mores.
$65. Gigantorum in secunda declinatione non re-
perio exemplum : et facile aliquis gigantea mutaverit
in gigantorum, quod nesciret postremam produci
ratione ezsurz. Presumpta pro audax, a quo etiam
presumptuosus sequiori a2:vo factum. Posset versus
restitui, Inde rebellavit moles prasumpta gigantum.
Desumptum id est ex Genes. cap. vt, vers. à seqq.,
Gigantes erant super terram in diebus illis.... isti sunt
potentes a seculo viri famosi. Videns autem Deus, quod
multa malitia hominum esset in. lerra, et cuncta cogi-
tatio cordis intenta esset ad malum omni tempore, pe-
nituit eum, quod fecisset hominem ; εἰ tactus dolore
cordis intrinsecus : Delebo, inquit, hominem, quem
creavi, ete. Hanc narrationem multi poetxe Grzci, el
Catullus in Epith, Pel.. et Teth. cum fabulis inter-
polarunt, ut observavit Grotius lib. 1 de Verit. Christ.
relig., et post hunc alii. .
968. Vers. 225, Et tibi, quidquid habet, reputaxs
debere fatetur, quod de serpente dictum.
Naufragium terrestre pati, dum littora nusquam
Terra, licet distento, daret, quod flumina pontus
Obrueret, pontumque nocens absconderet
. (imber,
Cum moribunda fretis silvestria cuncta natarcnt,
Et genus à:quoreum pascens in montibus altis,
Ac pariter pelagus vastas gestiret in auras,
9549 Agmina cum volucrum, quz protulit,
. [unda necaret.
Cum grege nat per rura iupus, venator, et ursus
Mergitur, et nullos metuunt armenta leones.
Nam pavor unus erat, totum sors mortis ha-
[bebat,
Nec qui fleret, eral, cunctos mors una tenebat.
575
CARMEN DE DEO. 1.10.1],
70 Terrigena proles, meruitque infanla propago A
803
Εἰ solum emergens divino condita jus:u
Enatat inter aquas cum mundi civibus arca,
Conceptu paritura simu] juvenesque, senesque,
Et pueros, matresque pias, tenerasque puellas.
Una dies produxit avum, serosque nepotes.
259 Excepit pariter tellus natosque, patresque,
AEquxvosque facit diversi temporis ortus.
Non homines tantum fecundior arca refundit.
Pace quidem modico ditata est tempore terra :
Nam postquam pelagi cecidit tumor, unda resedit,
Diluviumque nocens aita suscepit abyssus,
Littora nudantur, montes, maie, flumina, s.lvz,
Apparent fontes, paulatimque arida tellus
Redditur, et redeunt cunctis irzeque, metusque
Jam tecia tellureferis gregibusque, avibusque.
985
2:0
99b
SCRIPTURA COD. VAT.
$71. Naufragium terra est repati d.
8572. Quod, ambigue.
915. /E. pus'it in.
316. Gestiret in undas.
$18. Cum greges fit tractura lupus v. e. v.
$82. Nec solum..... desunt alia.
984. Conceptum p.
B 9588. Et qu& vosque facit.
$90. Pace quidem modica dilata de littore tenta;
prius erat littora.
$91. Nam posiquam.... desunt cx'tera.
$5923. Nocens altus s.
595. N. monte m,
NOTAE.
-
510. Gigantes e terra natos veteres in fabulis finxe-
runt, et inde nomen Graecum est quasi terrigena.
Dracontius 1. 1, v. 259, omnes homines terrigenas
vocat, qux alia est ejus vocabuli significatio.
379. Forte cum pro quod; sed librarius voluisse
videiur quod, nam cum semper scribit, non quum.
2175. Horatius diluvium simili modo describit 1. 1,
od. 9, Omne cum Proteus pecus egit altos Visere mon-
tes. Piscium et summa genus hesit umo, Nota que
sedes [uerat columbis, Et superjecto pavide natarunt
/Equore dame. lrris'sset, opinor, Horatius censuram C octo anime galve facte sunt per aquam.
Senece contra Ovidium, de qua nunc dicam ad
vers. 518.
516. Gestiret inauras (nam in undas mendum puto),
scilicet auras quasi invaderet.
11. Pisevs et pelagus gestiebant, cum auras im-
peterent ; sed volucres necabat aqua, licet ex ea ortum
duxerint. Vide lib. 1, v. 240.
378. Ovidi.s l. 1 Metam., vers. 904, Nat lupus in-
ter oves, (ulvos vehit unda leones, Unda vehit tigres,
etc. Seneca Natur. Quast., cap. 27, l. wu, Ovidium
boc loco reprehendens ait : Non est res satis sobria
lascivire devorato orbe terrarum, Senece Muretus
Lipsiusque assentiuntur. Sed poctarum ingenia ad:
philosopborum normam non sunt exigenda. Vide not.
ad v. 570.
519. Virgilius eclog. 4, Nec magnos metuunt ar-
menta leones.
980. Mar. Victor l. tt in Genes , Cum quadraginta
diebus Unius pluvie furor, et mors una fuisset.
233. Alcuinus, carm. 199, ex Dracontio, ut. puto,
En natat in liquidis mundi cum civibus arca. Forte
AE natat in.
584. Forte Conceptos paritura. Gencs. cap. vit, v7,
Et ingressus est Noe, εἰ filii ejus, uxor ejus, et uxores
filiorum ejus cum eo in arcam propter aquas diluvii.
385. Pueri sunt filii Noe Sem, Chain et Japheih,
puelle tenera uxores eorum. Eadem d ci possunt pi:e
matres, quia ex illis genus hom num propagandum
erat post diluvium.
$86. Quod. eadem dies natos patresque produxerit,
ut v. seq. dicitur, nullam habet difficultatem : at quod
produxerit avum ct nepotes, n»n intelligitur, nisi cre-
damus, uxores filiorum Noe neptes hujus fuisse :
quanquam tunc dicendum fuissel seras neptes, aut
seras nepotes, nam nepos etiam feminz aliquando ap-
plicatur. Seri nepotes apud Valerium Flaccum lib. vri,
vers. 994, sunt, qui mullo post nascentur, ut. sera
posteritas apud alios. Sed quo sensu dici poterit,
unam diem produxisse avum, et eos qui multo po.
erant nascituri? Equidem existiiho, Dracontium pu-
(asse, aliquos filios filiorum Noe ex arca p:odiisse,
intra arcam scilicet natos : nam quod arcam soli ucto
homines ingressi fuerint, expressum est in ep. ! S.
Petri, cap. ni vers. 20, In qua (arca) qued id est
que certum
mihi est non nisi octo liomines ex arca egressos, uc-
ue venit in mentem an alii cum Dracontio opina i
uerint. Mahometus in Alcorano con(inxit fami!iam
Noe, excepto € hianoan, aliosque ad 78 vel 80 honmi-
nes in arcam fuisse introduetos. Quod rex Das:n no-
mine Og, arc:e tecto insidens diluvio se subtraxerit,
ut tradunt nonnulli Hebrzei, quod sibylla Babylonia
in area cam Noe fuerit, ut ipsa refert, quod Ph.lemon
sacerdos /Egyptius eum familia sua receperit se in
arcam, ut aliqui rabbini olim docuerunt, πὰ sunt
et fabulz. Pererius in cap. vi Genes., disput. 4,
lib. x, communem Hebraeorum et Chris ianorum do-
ctorum sententiam esse affirmat, Nee atque filios
ejus, quoad faerunt in arca, non dedisse operam ge-
nerationi. Quo difficilior redditur Dracontii opinio
nunc explicata. Fortasse sihyll: Habyloniz fidcm
secutus est Dracontius: nam sibyllarum carmina in
pretio apud nonnullos veteres fuerunt. Cum autein
liec sibylla retulerit, se cum viro in arca servatam
fuisse, aliqui opinantur, eam diversam non esse ab
uxore Noe.
983. Antea vers. 536, Diversi temporis cas; et v.
07, D'versi sanquinis ortus-
289, Forte Nec homines, et re(fudit.
990. 1n tantis tenebris non video quid melius te-
ne:e possim.
991. Supplevi ex Ililario in Gcnes., Postquam di-
luvii cecidit tumor, unda resedit.
292. Cuin abyssus sit feminei generis, legi potest
ac debet alia, producta ultima ob cxsurom. Avitus
lib. 1v, v. 555, Quaeque prius vomuit lethali ex ore
(menta, Objicibus propri:s constricta resorbet abyssus.
am ex cap. vu Genes., v. 11, in diluvio rupti sunt
omnes [ones ábyssi magna.
805
[Impia gens hominum scelerum mox vota re- A
[sumit,
Et facinus reparare cupit ; ne peraeret usum
2574 Criminis illuvies, et tauquam damna su-
[ biret,
Sic h:erent delicta malis grassante reatu,
Sic passim redeunt ad $zxva piacula mores,
Pertulit et stadium princeps impune vagari,
Ut revocarentur sociati crimine multo.
Sed postquam in pejus liominum procedere
[ vidit
Pessima vota Deus; rursus ne peroeret orbem,
Aut impune reos passim dimitteret omnes,
Eligit e cunctis, quos plus peccare videbat,
Supp'icio censura Dei super astra coacta.
E! quia diluvium jam non dabit unda secundum,
Sulphureas his fundit aquas, nigrumque bitu-
400
-
405
n
DRACONTII CARMINA.
801
Compluit, et flammis ultricibus imber adussit
Quinque cremans urbes, populos, et mamia
(damnat,
955 Ignibus xthereis succiso cz: pite cocto,
Pnguis et in cineres putrescit gleba soluta
Nos sumus auctores nostris, heu! cladibus
[omnes,
Pauperiem, gemitus, mortem, tormenta, do-
[lores
Nos nobis facimus peccando sponte maligne.
Segregat Omnipotens merita pro moribus orbis,
Non sociant pene, quos nou junxere reatus.
Loth justus, famulusque Dei, sine fraude, fi-
(delis,
[nter tot scelerum turbas pius unus, et insons
Eripitur de morte truci sine crimine visus,
956 Et servatus abit vitze nielioris am^tor,
415
420
[mer Qualiter ereptus Noe servatur in arca
SCRIPTURA COD. VAT.
297. Videtur scriptum v. resummil, 418. Moribus, obscurum est.
A00. M. crassante reatu. 499. De morte crucis sine.
405. Vota rursus. 495. Et servator abit.
403. Omnes, non clare. 494. 6. erectus N. ; dubium an servatur, an serva.
411. Et flanmas v. lus sit scriptum. :
414. Gleba solutas.
NOTAE.
591. Vota scelerum, ut vers. 405, Pessima vota, et
lib. 1, vers. 694, Mala vota reorum. Cyprianus de So-
doma: Sed recidiva hominum pariter cum gente se-
cunda Impielas, iterumque mali nova pullulat atas :
videlicet post diluvium. ltesumere vota sceleris, vt
Claudianus 1. 1! in Rufinum, vers. 141, Sed redit in
faciem, scelerumque immane resumit Ingenium.
599. Tanquam damna subiret, scilicet gens homi-
num, si perderet usum crüninis. Confer l. 1, vers.
415 seq. )
404. Viae v. 362.
402. Obscurum id est. Sensus hic videtur esse :
Perinisit Deus homines impune vagari, ut crimine
multo sociati revocarentur. Princeps pro Deo, ut di-
etum ad vers. 31. Vagari stadium cum accusativo, ut
vers. 185, Sic mare velivolum mercator nauta vagatur.
Eugenius Toletanus in oratione ad Deum ait : Et
vite. stadium placido percurrere passu. Vide num me-
lius Pertuleratque diu princeps i. v., aut Pertulit atque
diu princeps i. v., aut Pertulit et studium princeps i.
ve. , aul Pertulit et studium praceps i. v., ut intelliga-
tur Deus ex v. 4o5.
A04. Lib. 1, vers. 470, Procedere pejus Ausum
quippe nefas.
07. Suspicor trajectionem esse ac prius legendum
Supplicio censura, etc., deinde Eligit e cunctis.
409. Genes. cap. 1x, vers. 11.
410. His, nempe quos plus peccare videbat. Lo-
quitur, ut vides, de Sodomitis. Genes. cap. xix.
411. Forte flammis ultricibus irruit imber, aut imber
a.lurit. Compluo Varronis verbum.
412. Pentapolis, ut nomen priefert, est regio quin-
que urbibus constans. Sed nou omnes iile. quinque
urbes igni absumpte suit : nam Segor precibus Loth
ab incendio liberata est, reliqu:e Sodoma, Gomorrha,
Adama, Sebvim coelesti igne perierunt. Draconiius
ergo nomen regionis Latinis verbis express:t, ut cay.
x Sap ent,, vers. 6, Hoc justum a pereuntibus impi:s
liberavit. fugiente, descendente igne. ín. Pentapolin.
Traditum οἰ ἢ est, quzdam oppidula, quae his urbi-
bus subjecta erant, incendio simul periisse. Prater
hauc Pentapolin Palzstine fuere plures »lix in di-
versis orbis psrtibus Pentapoles nominate.
415. Mar. Victor libr. τ, vers. 778, Genes., de
C
D
eodem incendio, Depressisque cavos consumpto cespite
campis Pandunt arva sinus.
444. Putrescit ἃ putris ea significatione, qua putris
est solubilis, solutus, flaccidus. Statius libr. v1Theb.,
vers. 251, dixit putres cineres. Vide Eleg. vers. 84,
putris arena. Mar. Victor libr. cit., vers. 776, In ci-
neres donec cautes, tellusque resultans Transeat, ac peni-
(us mersa solvantur arenc. |Intelligi etiam poterit de
fructibus, de quibus Cyprianus Carmine oma :
Solvitur in cinerem, fit vana favillaque pomum.
415. Albinovanus Consol. ad Liviam, vers. 12,
Fortior ut possis cladibus esse tuis.
411. Hec omnia ex arce Dei descendere docuit
Dracontius libr. 1, vers. 135 seqq. Sed etam tunc
peccatis hominum tribuit, quod Deus iram suam in
eos exerceat. Merentur autem homines istiusmodi
ponas non solum ον peccatum originale, vcrum
etiam ob alia, quz: quisque private committit, et ἃ
quibus nemo in hac vita liher est. Caeterum graviora
qu:edam supplicia, quibus Deus urbes ac regna non-
nunquam affligit, mores hominum palam corruptos
el WES scelera plerumque puuiunt,
18. Vide libr. 1, vers. 19 et 541 seqq., et liljr. 1,
vers. 467 seqq., et 808, quilius in locis eadem sen-
tentia repetitur. Hoc loco Dracontius Abrahami verba
ad Deum exprimit, Genes. cap. xvii, vers, 95, Absit
a te ut rem hanc facias, et occidas justum cum impio,
fiatque just'us, sicut impius : non est hoc tuum. Veruin
eti Deus post hominum obitum merita pro moribus
uniuscu;usque certissime segregabit, et interdum
etiam in hac vita innocentes homines liberet, ne
cum impiis supplicio aliquo. absorbeantur, tamen
nonnunquanm patitur illos eadem poena, seu calami-
tate temporali involvi. Olim quidem hic cursus di-
vin:e providenti:x erat, ut mala temporalia improbis,
bona probis fere acciderent ; ex quo amici Jobi de-
cepii universim colligebant neminem innocentem in
liae vita flagellari. Vide c. (v Job.
421. Turbas scelerum, scilicet sceleratorum mcto-
nymice, ut apud Terentium, et szepe apud Plautum
scelus pro scelerato ponitur.
422. Lego de morte truci, ut vers. 105. Et revocans
a morte truci,
8"
Tot gens. nostra malis nondum corrept: vel
[2udet
Ciiminibus laxare fores sine fronte pudoris,
Supplieia et scelerum non damnat prava, sed
[auget.
llinc obscena fames, morbi, mors, luctus, ege-
[stas,
T:edia, bella, lues, clades, jactura, labores.
Nam sic factus liomo fuerat, primordia nostra,
Ut volucres; pascendus erat sine clade laboris,
Vomere non terram proscinderet, atque ligone,
Non peregrina vagus rapidis deposceret undis,
435 Committens animam ventis, et fluctibus audax,
95577 Sponte parans fructum, vinum et de fon-
430
. [tibus uve Β
CARMEN DE DEO. LIL. Il.
i25 Nec generale malum sensit specialior hospes. A
80}
In morem fluvialis aqu: ; longzva liquores
Semper oliva virens, certo non tempore ferret,
Mella darent vepres, sentis sudaret amomum,
Omnis ager pigmenta daret vernantibus her-
[bis,
Et rosulas proferret hiems, servaret et zstas
Lilia purpurca, flos omnis staret odore,
Nec marceret honos viol pallore decenti,
Non niger, aut albus tantum color esset in
lagnis,
Sed rubicunda daret pretiosus vellera sandix,
Lanigeras vestiret oves et muricis ostrum,
958 Fabula certa foret Phrixei velleris aurum,
Famam scexarum veraz narratio ferret
Per populos, certamque fidem sine crimine
tanto.
440
415
SCRIPTURA COD. VAT.
425. Specialior hostis.
496. Malís non vel correpta.
427. Lazare frenos sic f.
429. morbi mox luctus.
455. Atque ligones.
456. lnnuitur fontibus in nexu litterarum.
438. Semper olivarum certo.
448. Famam scenei verax ... deest reliquum.
NOTA.
425. Lego specialior hospes : etsi enim olim hostis
significaverit peregrinum, censeo tamen Dracontium
ex sui temporis usu scripsisse /Atospes. Loth vero hio-
spes erat, tum quia advena, tum etiam quia hospitio
angelos exceperat. Specialis est peculiaris, cui oppo-
nitur generalis.
421. Forta:se laxare jugum, ut apud Silium libr.
xi, vers. 17. Sic alii laxare frenos, laxare habenas;
sed frenos non stat cum metro. Plinius libr. xxxu,
c. 2, sect. 5, dixit laxare fores, quod «d metaphoram
440. Libr. 1, vers. 176, Generans pigmenta per
herbas.
444. Libr. », vers. 717, nonnulli legunt Qui rosulis
&tellare nemus; alii aliter. Etiam hoc loco legi posset
Alque rosas proferret.
442. Staret, permaneret, semper vigere! et odoro
suslineretur, ac constaret, Virgilius v1 ZEn., vers.
$500, Stant lumina flamma.
4453. Ovidius I. 1Met., vers. 107, Ver erat eternum,
placidique tepentibus auris Mulcebaut zephyri natos
ahi valet. Conjici etiam potest. nondum correpta, (C. sine semine flores.
vel audaz Criminibus laxat [renos.
423. Forie Supplicia et scelera. Augentur vero
supplicia scelerum, cum augentur ipsa scelera. Hiuc
obscena fames, morbi, etc.
149. Obscena (ames, infausta, apud Virgilium et
alios.
431. Potest interpungi Nam sic factus homo fuerat,
primordia nostra; Ut volucres, pascendus erat, etc.
422. Lucretius libr. v, vers. 370, Cladem importure
pericli. De providentia Dei érga aves Matth. cap. vi,
vers. 96, et cap. x, vers. 29. Prudentius, Psych. v.
617 seqq., idem argumentum exponit. |
435. Gonfer 1l. 1, v. 449 seqq.
455. Committere pro tradere in dubio eventu, ut
committere se navigalioni, vie, periculo, et apud Justi-
num l. n, cap. 12, committere salutem. navibus. Dra-
contius Juvenalem imitatur sat. 12, vers. 157, I nunc,
et ventis animam committe dolato Confisus ligno. Clau-
dianus in przfat. ad libr. 1 de Raptu Pruserp. Qui
dubiis ausus committere flatibus alnum. Horatius l. 1,
od. 3, vers. 9, Illi robur, et cs triplex Circa pectus
erat, qui fragilem truci Commisit pelago ratem Primus.
Vete:es ethnici navigationis usum vehementer in suis
scriptis improbabant, et contra deorum voluntatein
inventum àsserebant. Columella in praefat. : An bel-
[um perosis muris, ei negotiationis alea sit optabilior,
μί rupto federe nature terrestre animal homo vento-
rum el maris objectus ire se fluctibus audeal credere.
Adisis Barthium libr. xvit Advers., cap. 9, et Ovi-
dium 1 Met., v. 94 seqq.
438. Libr. 1, ver:. 166, Et semper vestita comis
frondescit oliva. Sensus est quod oliva quovis anni
tempere fructus proferret.
459. Libr. 1, vers. 199, Non apibus labor est, etc.
Virg'lius eclog. 4, v. 50, Et dure quercus sudabunt
roscida mella. Ovidius 1 Met., vers. 112, Flavaque de
viridi stillabant ilice mella.
445. Virgilius eclog. 4, vers. 45, Svonte sua san-
dix pascentes vestiet agnos. Ex quo versu nonnulli col-
ligunt, sandicem herbam esse qua pas'i agni coloro
sandicino tingerentur : atque ita Virgilium intellexit
Servius, et Plinius libr. xxxv, sect. 23, cap. 6, qui
tamen ipse docet, sandicem genus esse rubri colors
fictitii, cujus conficiendi modum explicat. Dracontius
innuit sandicem herbam non esse, sed agnos sandicis
colorem habituros : etsi Virgilius quoque eodem sensu
exponi valet, quod agni dum vulgo pascuntur, vellere
se induerent coloris sandicini, ut de murice fere idem
affirmat. Cum autem Plinius sandicem inter viliores
colores recenseat, qusri potest cur pretiosum Dra-
contius vocet. Non alia de causa, opinor, nisi quia
vellera eo colore tincta pretiosa sunt, vel quud ies
color pretiosus est in vellcribus.
4406. Virgilius eclog. 4, vers. 42, I pse.sed in pratis
aries jam suave rubenti Murice, jam croceo mutabil
vellera luto.
447. Phrixei recte habet ms., alii minus bene scri-
bunt P/ryxeus. Ovid.us lleroid. epist. 6, vers. 104,
Aurea Phrixeg terga. revellit ovis; ei epist. 18, vers.
103, Invideo Phrixo, quem per (reta trístia tutum Aurea
lanigero vellere vexit ovis. Phrixus ariete deaurato
vectus Colchos pervenit, ubi arietem immolavit, et
pellem inauratam in templo Martis posuit, quam Ja-
son ope Mede: abstulit. Vide lIyginum fabul. 5, Ovi-
dium et alios imnythologos.
448. Sic divinans reposui. De Medez tragedia agi
puto, quz? passim in scenis veterum exponebatur.
Horatius in Arte vers. 185, Nec pueros coram populo
Medea trucidet. Famam ergo scenarum, vcl, 8i ma is,
scenai more Lucrctiano intelligo famam velleris aurei,
quod prodidit Medea. Tunc enim sine crimine Medece
vellera aurea homines viderent, et fidem narrationi
de eis prxstarent. Scene verbum sxpe adhihetur,
cum scelera in uragaediis exhibita indicante r. Cicero
807
Servarent abstrusa nimis, nec gemma laterct ;
Omnia sed passim facies telluris haberet,
Omnibus in terris regio non indiga mercis,
Vilior illa foret populis, portantibus euris.
At nunc plectibiles humanas mentis ubique
Dulcia subducunt mores, et amara ministrant.
Forsitan opponant homines delicta fatendo,
Angelicum peccasse genus, quod puri«r aer,
959 Et super astra polus, vel cceli regna tene-
[bant.
Ante tribunal erant, ubi casta, et sancta vide-
[rent
Corporis expertes terreni ponderis omnes :
Et sic error eos tenuit, crimenque nefandum.
A55
460
DRACONTH CARMINA.
Viscera non terrz tantum pretiosa metallum A
δ
Quid homines miser, fragili sub tegm*ne carn's
Captivos quos membra tenent, et corporis ususi
Sic vobis responsa dabo : Quid culpa aliena
Objicitur ?* purgare potest, quod gessit iniquu:, .
Alterius quodcunque nefas? scelus omne pera.
[ctum
Respicit auctorem, socios, cunctosque ministros
Implicat, et solos facinus, quos inquinat, urget.
Inde magis mens nostra rea est, quod poa
[secuta “51:
Colestes famulos, his nec gravis ira pepercit.
960 Sideris innumeri cecidit pars tertia coelo,
Cum duce pulsa suo ; superum vindicta coercet
Agmina coelicelum, pereuntia clade perenni.
475 Militie pars tanta poli di:tricta sine usu
465
470
SCRIPTURA COD. VAT.
454. Populis peccantibus euros.
456. amara ministrams.
460. Ex cast;a correctum casta.
4o. Et sic terror eos.
468. Obscure quid.
B 409 l. e. solus f. qucd L. v.
470. Quod, dub»e.
415 C. d. p. suos supirans v. coercens.
414. C. perentia c. p.
415. Militia pars tanta poli distincta sine wsu.
NOT.£.
m de Natur. deor., eap. 27. Nec vero scena solum
referta est his sceleribus, sed multo vita communis pene
majoribus, Virgilius iv /Eu., vers. 471, Scenis agiiatus
Urestes. .
450. Ovidius 1 Met., vers. 158, Itum est in viscera
terre, Quasque recondiderat , Stygiisque. admoverat
umbris, Effodiuntur opes.
451. Vide l. 1, v. 505 seq.
452. Facies telluris est summa et extima pars ter-
r»:inde superficies dicta. Virgilius eclog. 4, vers.
99, Omnis feret omnia tellus.
453. Virgilius loc. cit., vers. $8, Cedet et ipse mari
quinat, equat. Arator libr. 1, vers. 501, Net poena se
questrat, Quos par culpa liqat. Vide notam 2d l. 1,
vers. 541, et I. n, vers. £18, et leg. 22 cod. de Pais,
q'a a pena sulhimoventur, quos reos sceleris socielas
non [acit.... Peccata igitur &uos teneant auctores, nec
ulterius progrediatur metus, quam reperiatur de:ictum.
410. Cicero de llaruspic. rcspons. cap. 18, Ut quis-
m ponam, que sequeretur illud scelus, scire posset.
Sic lloratius !. 111, od. 2, f[laro antecedentem scelestum
Deseruit pede pena claudo.
472. De numero angelorum auctor Coe'est. lierarch.
sub Dionysii Areopagitae noinine ait cap. 14, Elogquio.
tector, nec nautica. pinus Mutabit merces. Forte regio C rum de «ngelis traditionem milies erum esse milia di-
nulla indiga mercis.
454. Lego portantibus euris, vel quod venti ipsi
sine navibus merces portareut, vel quod curi juva-
rent, ut omnis ferret omnia tellus. Vide libr. 1, vers.
1.
455. Plectibiles mores, ut vera. 969, plectibilis actus.
E solo peccato originali emnes hujus vitae calamita-
tes originem ducunt, sed ita ut peculiaribus homi-
num peccatis maguopere augeantur.
458. Purior aer, nt |. 1, vers. 554, Eleg. vers.
89, Argumentum petitum est ex cap. 10 Jobi vers.
48, Ecce qui serviunt ei, non sunt stabiles, et in angelis
suis rep.rit pravitatem. Quanto magis hi qui habitant
domos luteds, qui terrenum habent fundamentum, con-
sumentur velut a tinea?
460. Solium Dei vers. 104, vocatur celeste tribunal.
461. Expeude num melius Corporis expertes, ter-
reui οἱ ponderis omnes. Pru lentius hymu. 5 Per., v.
163, sie etim de corpore : Vas est solutum ac fictile,
Quocunque (rangend:tm modo, ex Apostolo ll Cor., c.
1v, vers. 7. Dracontiu- ex libro Jobi sumit et explicat
verba terrenum fundamentum. Sic etiam Apostolus Il
ad Cor., cap. v, vers. 4, Si terrestris domus nostra
hujus habitationis dissolvatur, Sapient. cap. 1x, vers.
45, Corpus enim, quod corrumpitur, aggravat animam,
et terrena inhabiiatio deprimit sensum multa cogitan-
4em. Nunirum corpus carcer e«t anima.
465. Culpam alienam neminem excusare apertum
4691, et docet Epiphanius epist. ad llieronym. inter
Hieronymi epistolas 91, al. 75, Quasi multitudo pec-
cantium acelus minuat el non numerositate lignorun
major gehenng [flamma succrescat : et Hieronymus
initio libr. 1 coutra Ruflinum : Quasi culpam numerus
peccantium minuat.
469, Ex Lucano l. v, vers 290, Facinus quos ia-
c.re, summos il os quos adhibemus numeros, in. seipsos
glomerando ac multiplicando, quo per hos aperte decla-
raret cele iiuin. ess. ntiarum ordincá a. nobis mumerari
non posse. lsaias cap. xiv, v. 12, Quomodo cecidisti
de celo, L:cifer, etc., quod de diabolo plerique ex-
ponunt. Cap. xi1 Apoc., vers, 4 seqq., Et cauda ejus
(draconis) trahebat tertiam. partem stellarum. coli, et
misit eas in terram. Et (actum est praelium magnum in
celo ; Michael ét angeli ejus preliabantur cum dra-
cone.... et projectus est draco ille magnus... et anges
ejus cum {{{0 missi sunt, Allegorice de angelis etiam
intelli;untur verba illa cap. xxv Jobi, v. 5, Ecce luna
etiam non splendet, et stelle non sunt munde in con-
spectu ejus. Quanto magis homo putredo, εἰ filius he-
minis termis?
415. Superum, scilicet Michaelis et angelorum ejus :
vel lege superat vindicta coercens, aut superans vindi-
cla cro»rcet Agmina calicolum.
414. Clade perenni, ut 1. 1, vers. 467, Incurrant won
fraude sua, sed clade perenni, et apud Tertullianum l.
1 contra Marciouem, Periturus morte perenni.
475. Militia poli dicta etiam sunt astra vers. 555.
De angelis «ap. xxv Jobi, v. 5, Nunquid est numerus
militum ejus? Genes. cap. xxxi, vers. 1, Jacob quo-
que abiit itinere, quo cueperat : fueruntque ei obv.am
angeli Dei. (Quos cum vidisset, ait ; Castra Dei sunt hec.
Lib. Il] Reg., cap. xxu, vers. 19, Vidi Dominum se-
dentem. super solium. suum, et omnem exercitum caeli
assisiecntem ei a dextris et a. sinistris. Angel: phrasi
ecclesiastica sape militia ccelestis dicuntur. E sacris
Litteris multis in locis constat angelos s:Ppe habita
militari se conspiciendos praebuisse , modo in equis
decoros, modo gladium evaginatum tenentes, mode
lor.cis igneis et hyacinthinis indutos, scilicet ad .6-
feusionem bonorum parato«, et quasi sospitatores 18
809 CARMEN DE DEO. LIB. ll. 810
Debucrat nostros ultre compe cere nores: A 262 Onnibus cst nobis: pietas lamen alu
Et tamen in nobis nullus timor exstitit unquam. [Parentis
Quis canis allatret, vibices si ora leonis, Indulgere volens cito, qunm punire parata,
$61 Colla, caputque ferant, et sanguine fulva. . Misit ab arce pium coeli per sidera Christum,
[rubescaat? 498 Qui virtute sua serpentis frangeret artes,
480 An so'is pereunte die, simul objice terra, Per vexilla crucis hostis populando cohortes,
Sidera despiciant umbram, qua cuncta teguntur, l'rzecipiti jactu quas celsa palatia celi
Et superare putent crassas tenui igne tenebras? Ex:ilio trusere gravi sub perpete culpa.
Axt sitiente [reto jactel se pellere rivus, Expavit Judza Deum post viscera maris
- Quam nec magna sitim pessunt sedare fluenta — 500 Maxima tot populis dantem miracula Christum.
485 Gurgitis equorei, cunctas ei fluctuet amnis? luvida continuo, semet lzsura, profauam
Sed quia celestis pietas veniale minatur, Sacrilega tenet arte viam livoris iniqui,
Plusque coruscantes flammas, quam fulmina Et quarit peritura dolos, quibus improba perdat
[ vibrat, Insontem, sanctum rea, noxia, callida, fallax.
Aut si fulroen habet, montes, et eulmina tangit, |. 503 Εἰ pretium dat turba : Dei cominercia fiunt,
Arburibusque caput, cedros, celg.sque cupres- B 963 Diseipulo vendente suo, funesta duobus.
[sos, Venditor infelix, sed non felicior emptor,
90 Ut terrore domet potius, quam ciaae profanos, Pars pretium perdit, perdit pars altera mer-
Est nobis contemptus atrox, animusque nocendi
416. N. ulira c.
418. Quis c. inlatret vivices si terga t.
419. Fulra rubescunt.
480. Aut solis.
482. S. putant c.
455. Au siccante (reto jacte.... alia desunt.
484. Quam nec legandis possunt s. f.
487. Plusque, et quam in nexu litterarum.
SCBIPTUBA COD.
'cem.
YAT.
489. Arboribusque capit cedros, celsasque cypressus,
491. Est nobis contemptus arax , animique wuocent:a
Omnibus et nobis p.
492. Alma nocentes.
493. Quam, ambigue.
497. Pracepit jactu quas.
501. I. c. semel lesura profane.
NOTE.
praelio. Pro districia, loc est punita, vel eonstricta,
et illigata, forte legendum disjecta. Mendum etiam
videtur sine usu ; sensus autem est, partem tantam
militiz poli ab honore, quo gaudebat, et quasi usu et
exercitio militari dejeetam fnisse ; vel, si mavis, an-
gelis peccantibus locum aut defensionis aut poeniten-
uae nullum fuisse relictum.
418. Allatro iw usu est apud poetas aliosque. 1n-
latro non reperio alibi, ac proinde mendum puto ἱπ-
latrei pro allatret. Cum in vibices prima et secunda
producantur, corrigendum censui vibices si ora, ac
revera magis congruere videtur ora quam terga.
480. Descriptio noctis. Dies , qui a sole efficitur,
perit nocte. Libr. 1, v. 672, Ducit ubique diem, peri-
i:rum noclis ab umbris, et v. 677, Occidit ipse dies
super cquora sole cadente. Noctis vero umbrze effi-
ciuntur a terra soli objecta. Cicero libr. n de Natur.
deor., cap. 19, Ipsa enim umbra terra soli officiens
moctem efficit.
4535. Sic restitui locum fere insanabilem. Sensus
&s4 : an rivulus jacitet, se pellere posse sitim oceani,
«quom nec magni tluvii sedare possunt, etiamsi omnes
confluant in mare? Fortasse legendum erit siccan'e
po siccato, ut. minuente pro minuto, crispante pro
crispalo, solidante pro solidato.
485. Libr. 1, vers. 708, Gurgitis equorei, quo mun-
eius cingitur omnis, Fortasse distinguenduin sedare
fluenta, Gurgitis &quorei cunctus si fluctuet amnis, ut
amnes zquorei sive in mare iulluéntes indicentur.
486. Vide vers. 121 Eleg., Veniale minaris. Argu-
saxentum hoc fuse pertraetatum fuit libr. 1, vers. 99
q., et szepe alibi. Confer etiam Pisidem de mundi
c pilicio vers. 457, Tu intendis arcum sepe, etc.
487. Claudianus in τι consul, Stilicon., al. 1. ur,
σε ες. 107, Fulmina vibrat Jupiter. Ovidius libr. n de
ἕρουιο, el. 2, Sed placidus, facilisque parens, venicque
gpairatus, Et qui (ulinineo sepe sine igne tonat.
A58. Horatius l. 11, od. 10, Feriuntque summos Ful-
gpas ma monies.
499. Forte Arboreumque capul.
PATROL. LX.
492. Fortasse pietas tamcn alma nocenti ]ndulgere
volens. .
C 495. Legerem Indulgere volens, cito nec punire
parata. Mic-certe Dracontii sensus est. Libr. 1, vers,
95, Corrigit errantem, nec punit morte repente.
494. .Ab arce pro a caelo. Sidera celi alibi Dracon-
tius dixit. Prudentius Apoth. vers, 615, Vidimua
hunc, aiunt, puerum per sidera ferri : qua loqueudi
ratione non sidere veetum puerum, aut ἃ inagis visum,
sed Christi ortum per sidus aununtiatum in comment.
ad Prudentium estendi loc. cit.
495. Dx:emon serpentis nomine frequenter a Patii-
bu: indicatur, cui aries et astus tribuuntur, ut Christo
virtus.
497. Precipiti jactu, nt libr. iu, v. 597,
498. Perpete culpa, quia locus et teibpus poeniten
tix* angelis relicta non sunt, ac semper in eis prava
voluntas perseverat. Libr. iu, vers. 65, Sava incendia
mortis, Que sine fine manent, et stant sub perpete nexu;
ct v. 72, sub perpete pena. Severus sanclus, sive
Endelechius in carin. bucol. Signum prosit idem per -
D pete seculo.
499. Expaveo in praeterito, et cum accusativo fre-
quenter occurrit apud poetas et alios,
501. Forte l/esura, profana.
503. Oppositio in peritura, et perdut venuste adbi-
bita.
505. Producitur prima in fiunt, quad arguit, erro-
rem fortasse esse hoc libr., vers. 191, St disjunc:a
fiant, et 1. 11, vers. 155, Si jactura fiat. Nam facilius
credam in tom depravatis codicibus mendum irre-
psisse, quam Dracontium in eadem syilaba variasse.
De hoc crimine Judae Sesulius libr, iv, al. 5, Nexibus
asiríctum Judas ut vidit iniquus, Diriguit, scelerisque
sti commercia reddens Incassum, facti pretium , non
[acta reliquit.
£08. Magis e Dracomii genio videretur Pars pre-
tium perdit, perdit pars utraque mercem, naim quod in
emptoneet venditione emptor perdat pretium, vendi
tor mercei,nibil mírumest. Sane verum etiam essel,
26
811
[ptus :
Sanguine distracti maculatur venditor, emptor,
Quo mens nostra sacri mundabilur imbre
[cruoris.
Ah scelus atque nefas! insontem turba reorum
Supplicio, quo digna fui', cruce, verbere, ferro
Affligit, letbique vias, et limina mortia
Ingerit :eteruo,. cui lex ab origine mundi
Nec fuit initinm nasci, nee linis obisse. —
Ergo salutaris quod passio membra peremit,
Fecit abire d.em, solis restantibus horis,
b10
615
DRACONT.1 CARMINA.
Proíieit in nobis, qui non contraximus, em- A
812
96A Et noctem sub luce delit, rediere teue-
[bre,
Sed sine more sio, violata lege polorum.
Tum niger axis erat, quem lurida palla tege-
[bat,
Candida sanguineum monstravit luna ruborem,
Cardine sub gemino nox importuna pependit,
Et planxit natura Deum, monumenta piorum
Clausa patent, plures mundo re:Jiere sepulti,
Et vitam inors ipsa dedit ; dum vita perennis
Limina ortis adit, Stygii tremuere ministri,
Effugiunt tormenta reos, invita pepercit
520
92^
SCRIPTURA COb. VAT.
510. D. macul«tor v.
511. S. Ma.ulabitur i.
513. D. soli res:awibus b.
539. Sed s:ne moro s.
534. Et plazit n.
B 525. M. redire 8.
511. Lumina m. adit, ut tremuere,
NOT. E
si diceretur Utraque pars pretium, mercem pars utra-
que perdit. Sed fortasse Dracontius hoc ipsum innuit,
nimirum Pars pretium perdit, scilicet venditor Jud.s,
perdit pars altera mercem, nempe Judi emptores.
510. Distracti, venditi. Distrahere pro vendere, alie-
nare verbum familiare jurisconsultis atque aliis etiam,
ut Lucilio, Gel:'io, Suetonio, Justino, Tacito.
511. Forte mundubitur amne cruoris, ut iufra vers.
601. Ad Hebraos cap. ix, vers. 14, Quanto. magis
s.nguis Christi... emundabit conscientiam. nostram,
eic. Joann. Ep. I, c. 1, vers. 7, Et sanguis J esu Christi
filii ejus emundat mos ab omni peccato. Apocal. c. 1,
vers, 5 ; Epist. 1 Petri, c. 1, v. 19.
513. Ingerere supplicia rccte dicitur : sic ingerere
rias lethi, uai tormenta viz lethi sunt... Fortasse
menduin cubat in cui lez ab origine munci, Sensus hic
elici potest : cui lex fuit ab z:eternitate neque habere
initium nascendo, ncque finem moriendo, Vel ab ori
gine mundi intellige, quod ita pr'desti:atus est Chri-
stus ante mundi constitutionem, ut neque initium
haberet nascendo, neqne fiuem moriendo. Vide num
oporteat legere cui lez ab orig:ne mundo Nec [uit isi-
tum nasci, boc est, lex ab origine. ejus fuit nec ini-
Uum nasci mundo, nec finis obisse.
510. Initium prima producta, ut dictum ]. 1, v. 134.
513. Supra vers. 480, dies solis dicitur; sed hic
meijus v.detlur ita distinguere, ut.solis horas resti -
tisse intelligatur, ui vers. seq., Er noctem sub. luce
delit. Vide Matth. cap. xxvii, vers. 45, ubi hx teue-
br:ze referuntur. .
520. Sine more suo, quia ante tempus redieruut, et
cuam adhue 8501] esset »uper terrai.
521. Palla vestis mulieliris, qu;e, sicut et paliium,
eleganter nocti tribuitur. Vide exempla in comment.
ad Prudent:umn, byinn, ὃ Catbea., v. 27, 28.
525. Curdine sub gemino, quia ab altero sol aberat,
in altero ob.curatus erat. Pependit noz, quia quasi
suspensa οἱ dubia harrebat. Victorinus de 4. C. Deo
et homine : Noz fuit illa dies : confusa nube premebat
Arva, domosque clíaos, fixus stelit impiger axis.
525. Maitli. cap. Axvii, vers. 52 seq.
5283. De hac opinione, qua nounulli Patres affir-
maruut paeuas inferorum die resurrectionis dominicae
mátgatas fuisse, pluribus egi in prolegomenis ad
Prndenutium, cap. 18. Addo nunc Aratorem, qui libr.
), vers. 932, sic loqueutem inducit apostolum Petrum :
carmen Vigilio papz aicatam. ab eoque susceptum im
ecclesia S. Petri ad vincula Rom: magnis acciama -
tionibus fuit recitatum. Cujus rei historia ita a Lab-
beo refertur, et post Lahbeum 8b aliis passim, est
ambo Aratoris libri septem vicibus distinctis diebus
dicantur auditi : quod i;.sum ego in liymnodia Hispa-
nica, pag. 105 se1., num. 151, indicavi. et in com-
ment. ad Pruden:ium hymn. 12 Per., v. 5, p. 4190,
diserte affirmavi. Verum eum codicem ipsum Vati-
canum, quem script.res allegant, ea inspexerim,
comperi rem in eo codic» ita se libere, sed aliter
narrari in verustiori codice reginx:e Su^ci:e, num. 598
scilicet : Atque eo Ara'!ore recitan'e, distinctis diebus
am*o libri un aunt vicibus auditi, cum uno die medietas
libri tantummodo legeretur propter repetitienesassid nas,
ὁ cum [favore mu'tiplici postul ibant. Ead. m recitatio
lacta est his diebus ridus Apr.1 ,x v kal. Mai. in, viv idus
Mai. Quarto vero die n1 kal. Jun. Mendum igitur estin
Vaticano co:lice num. 16685, septem vicibus pro 111} vi-
cibus ; non euim totum 0»us Aratoris ssepins est re-
citatum, sed distinctis quatuor diebus ita fuit perle-
ctum, ut singulis diebus medietss unius libri tantum-
modo legeretur, quod alio, ut spero, tempore
locupletius confirmabo. Ut redeam ad opi'/onem
quorumd:m veterum de poenis damnatorum aliquando
mitigatis, buic eile.n sententiz favet S, Ildlefonsus,
sive quivis alies sit auctor. eerm. 5 de Assumptione
Deip:rz pag. 364, tom. 1 edit. Matrit. Patrum Tole-
tanor. : Totus mundus hodiecondigna jubilatione lea -
tur, et gaudet : tartarus tantummodo uiulat, freznit et
submurmurat ; quoniam. gaudi«m, et leiitia hujus diei
claustris inferualibus inclusis aliquod remedium et re-
[frigerium prrestat. Non audent, st opinor, ministri tar-
tarei hodie attingere suos captivos quos recolunt redeme-
p) ptos illius sanguine qui pro mundi salute est dignatus
nasci de virgine. ἴῃ iudice librorum expurgandorum
Brasicheliensis id notatur pag. 285 seq.: Vid-tur
S. lldefonsus in sermane 5. de Assumptione Deiparee
hyperbolice locutus, nisi forsan opinionem Aurelii Pru-
dentii imitgri voluit , qui nocte resurrectionis Christi
inferis penarum | ferias induls (. Cum tot sint veteres
scil»tores pro hae opinione , quibus nunc ex myss.
accedit Dracontius, placet r petere senteutiam Peta-
vii tom. ]Il, libr. . de Angelis, cap. 7: Propterea
non temere tanquam absurda est explodenda sanctissi-
morum Patrum hao opinio, quamris a commnni sensu
Pavidis resplenduit wnbris Pallida regna petens, pro "ἢ catholicorum hoc tempore sit aliena. Nec dissimile est
pria quem luce coruscum Non po uit. fuscare chaos ;
fugere dolores, Infernus tunc esse timet, nullumque
coercens [n se pona redit, nova tortor ad otia [auguet,
Turtara maesta gemunt, quia vincnla cuncta quiescunt,
Mors ibi quid faceret, quovita portitor ibat? Aratoris
uucioritas ponderis nonnullius esse debet, quod ejus
judicium commendatissimi editoris l'a rum T letano-
rum eminepti-simi cardinalis de Lorenzana in nota
ad cit. serm. S. lidefunsi 1 Quid 2 adeone absonum est
et inauditum aliquod. vel his (damnatis) levamen sua-
fum yoenarum contingere. posse, qur Lamen uon ideo
sint aliquando finem habiture ? 1n. quam sententiam
815
E [umbris,
D. scensum comita!3 Dei, s'mul orbe fugata.
Tartarus infelix nunquam satiabilis umbris,
Et golitus gaudere, neci, turbatur amare,
266 Et supplex augmenta dolet, nam damna
s [futura
(I2c augmenta dabant; animas, quas claustra
[tenebant
535 Carceris eterni, redituras lucis ad usus
550. D. commutata d.
534. C. tenebat.
538. JE. optat d.
. CARMEN DE DEO. 1,18. 1].
. 6$ Mi . , ., , ! t " κὸν
965 Tortorum metuenda mauus, lux funditur A
811
Infremit, et legem violari deflet, Averpi.
Lumipis impatiens, u1 jam remegret ad auras
JEtlereas, orat Dominu:n, regemque polo-
[rum,
Ne gravet. omnem flecaten jubar insupera-
E [bile Christus ;
967 Aut spolict toto nigres simul agmine ma-
. [nes,.
Ad superos revocams aumas virtute pareutis.
Tertius interea processit lucifer astris
540
SCRIPTURA COD. VAT.
$39. Hecatos omne gravat jubar. ᾿
541. Dubium parentis an perentis volaerit iüibrarits.
NOT £F.
multa egregie disserit. Vide Joann. Baptistam Gener. B — 556. Prudentius hymn, 9 Csth., v. 75, de his qu
tom. IV Theolog., part. 9, tract. 5, lib. ni, c. 2, qui
observat ab Odilone abbate in serm. de Assumpt. Dei-
pare Prudentium e-se transeriptam. Verum sermo
hic Odilonis diversus. non est ἃ sermone quem sub
Hdelonsi nemine Generius ipse laudat : ex-quo seili-
ee verba nos protulimus. Confer Bibliothec. Clunia-
cens. tom. I, col. 401. ᾿ EE .
530.. Arator vers. 61 lib. 1, Ád manes ingresa dies,
( 19giiva relinquunt Astra polum, comitata Deum. For-
tasse. imitari. voluit. Dracogatium ; sed longe melius
Dracopntius de: luco , Descensum | comitata Dei , simul
orbe .fugota , quoniam: temobrze facte. fuerant super
universam terram ; nam astra, nihil est. causae cur
polum reliquisse dicantur ac conjungantur cum die
ad manes ingressa. ἊΝ et t s
53A. Satiabilis ad barbara rejectum esta Forcelli-
no. Sed cum insatiabilis frequenter usurpetur , vel
solius Draeontil auctoritate Latinis acceasendum est
saliabilis. Tartarus avidus, inexpletus, insatiabilis
diei solet a poetis. Fortunatus in. eleg. de ltesurre-
eiione Domini : 4nferus. insaturabiliter cava: guttura
pandens, Qui rapuit semper, ft tua preda, Deus.
532. Neci, ablativus more usitato a Lucre:io aliis-
que. Nec repugnabo si legas nece, producta postrema
vatone casurz.
535. Inferorum nomine vocatur locus quo justorum
anima ante Christi resurrectionem. detinebantur :
quo etiam nomine loeus quo damnati zternis poenis
torquenter, conmprehenditur. Erat tamen sinus Abra-
base a suppliciorum loco separatus, ut ex uno in alium
iter Ron pateret, quod ex historia, sive parabola La-
zari et divitis constat Luca eap. xvt.. Hujus rei imi-
tatione gentiles in inferis campos Elysios collocarunt,
qui ab impiorum sede muro impeneirabili et igneo
flonine discre erant. Virgilius 1. vi, vers. $36,
Dextera, quà Ditis magni sub mania tendit, Hac iter
nobis : at (va malorum Exorcet ponas el ad
émpia .(artara. mittit... Respicit /Eneas subito, el sub
fepe sinietra Mania lata videt, triplici circumdata mu- D lum
vo, Que rapidus flammis ambit torrentibus amuis Tar-
£areus Ph R , borquetque sonantia saxa. Porta
«dvcrsa ingens, solidoque adamante columna, Vis ut
ποιίία virum , non. ipsi exscindere ferro Colicole va-
deant : stai ferrea iurris ad auras. Innuit- autein. Virgi-
jius, impiorum gemitus ad beatorum sedes pervenire:
Jlinc exaudiri gemitus, el seva sonare Verbera : tum
stridor ferri, tracteque catena, De sinu Abrahz Ter-
tullianus lib. i: contra Mareionem : Sub corpore terra
Jn parie igneis quidam locus exsiat apertus, buce sua
fretus, Abrahae sinus ite vocatur , Aliior a tenebris ,
£onge semotus ab igne, Sub terra tamen, etc. Dracon-
&tu9 ipsum sinam Abrahae carcerem eternum videtue
voesre, quia neque inde quidem anim:e liberate fuis-
$2nl, Disi Christus iliuc descendens de morte ac de
anortis lege, qux mox lex Averni dicitur, triumpliasset.
cum Christo resurrexerunt : Lege versa limen atrum
jam recalcandum patet. Fortunatus in eleg. de Resur-
rectione : Leyibus inferni oppressis, etc. Defleo eum
infiuitivo, ut fleo apud Valer. Flaccum 1.1, v. 65À
991. Fortunatus loc. eit,, Expavitque chaos [uminis
ore premi. In missali Isidoriano feria 4 post Resurre-
ctionem: Judicem: suum ipsa etiam pena. contremuitt
quia natura horribilium tenebrarum presentia eui ful-
goris et vetata (hebetata) jam tunc timuit judicari.
. 955; Quamvis opto pro quero, volo, peto suimi pos-
sit, tamen hoc loce:cum aecusativo clarius est orat
. 5591 Hecute in ecelo Luna. dicta , in terris Lncina
. €i Diana, in inferis Proserpina. Pro inferis ponitur.
Ovidius lib. xiv Metam., vers. 405, Et magicis Heca»
ten uliatibus orat. Fortasse legendum Ne grauet ora
Hecates: jubar , etc., nam tria ora illi tribuebantur,
Virgilias l. v /En., vers. 511, Tergeminamque Heca-
ten, tria virginis ora Diana. Ovidius ]. 1 Fastor., vers.
141, Ora vides Hecates in tres vergéntia partes. Obser-
vandum vero est veteres Christianos in «uis cartnini-
bus libere usos'fuisse nominibus falwlosis, et sspe
fabulas ipsns respexisse, etiam cum de mysteriis sa«
cratissimis religionis hostr:e verba facerent, non quod
fabulis nssensum pr:eberent, sed ut eas irriderent,
vel stem res veras fabulis adumbratas ostenderent.
De Curtio, qui przcipiti jaetu in vastum telluris hia-
tum demersus est, mulia habet SDracontius lib. ur,
vers, 599 seq-t., qua» (abulag veterum olent ;.sed tanc
magis excüsari potest, quod argumentum profanum
pertractat : qusedam tamen huc facientis notavi ad
vers. 405. Nonnus in cap. x1 Joann. dum exponit ,
Lazarum a mortuis revocatum, pluribus versibus ad
fabulas ethnicorum de inferis alludit, quasi Piuto
sollicite circa fluvium Lethen animam Lazari quxsie»
rit, neque invenerit. Heinsius in exercitationibus im
Nonnum libertatem hanc commemorandi fabulas re;
prelheudit, sed ea potissimum ratione quod: Nonnus
in'erpretem f:vangelii Joannis agit, in quo certe nul«
apparet fabularum vestigium. In aliis
Christianis minus id reprehendendum est.
540. Christus quidem animas damnatorom ex infe-
ris non erat extracturus : sed poetice describitur pavor
d'emonuim, quasi id timerent. In poemate veteri sing
suctoris nomine inscrip:o Triumphus Christi, efito
post Juvencum per Theodorum Poelmannum Basile»,
sinilia habentur : Reg. coli ut Christus PAlegethonris
regna subivit, Princeps regali Pluto prospexit ab aula,
Ad sua dum sensit concurrere limina Christum. O socii,
exclamat, jam tempus sumere tela, Quandefuiden hie
opes
e per(ugus membra proptuquat
i0stras, umbrasque, animasque, etc. Hic etiam auctor
adjuogendus iis est qui tormeuta cessasse, dum Chri-
stus ad inferos descendit, existimabat : Et quid mul-
(a? silent gemil;s, tormenta, dolores.
543. Christum resurrexuse, euam adhue tenen x
815
Rex reduci vita, magna comitante caterva.
Discipuli reducem lxti. videre magistrum.
Jndereversus hábere petit sua regna triumphans,
Dexterin arcesedens, consorsgenitoris amatus ;
968 Judicio venturus erit post szxcla futuro
lteddere mercedem cunctis, quam quisque me-
[retur,
Ad dextram, lievamque jubens astare catervas,
Exigit ut meritum vit: praveque, bonzque.
Si scelus est, et grande nefas tempsisse po-
[tentem ,
Factorem temerasse suum quod crime babetur ?
545
DRACONTII CARMINA.
Oceano splendente die, redit almu$ ab umbris A
816
Et tamen indultor mansit post funera carnis,
Poniteat si forte reos, clementius audit ,
Datque repente pius venfam, douatque reatum
Juda niiser veniam si vel speraret, liaberet :
Sed memor infand:e tamen et sine nomine culpae
Ciedidit infelix nihil jam veniale mereri,
Judicioque suo venia subtractus abivit.
269 Redditur argentum, scelerata ad colla
[pependit,
"Vix tandem justus, nam ncc permansit avarus,
Suspensus obiit, se mox ultore severo.
Vincula rumpuntur, cecidit, orepuitque ea-
daver,
555
560
SCRIPTURA COD. VAT
54S. S. diem τ.
544. Rex reduci cum vita.
546. fieversus habitare petit : scriptum erat trium-
phus, correctum triumphans.
B 518. Ex judico correctum judicio.
550. Prius cathenas, ex quo factum ca!hervas pro
catervas.
565. Prius erat severe
NOT.
essent, ex Evangelio constat : media nocte resur-
rexisse, multorum fuit opinio. Dracontius indieat:
resurrectionem contigisse cum lucifer exortus est, et
oceano splendescere lux diei coepit. Sic etiam Victo-
riuus de J. C. Deo et homine : Regia [ere poli tum
primum lumen agebat, /Eternum testata diem, clarus jue
per orbem. Cuspide (ulminea noctis diviserat umbram
Stellifico temone jubar, Deus ultor ab umbris Ecce
redit. Hiec eadem senteutia. plurium veterum et re-
tentiorum est , et sacris Scripturis innititur , ut pro-
bant Maldonatus et Calmetus. Hac de causa Christia-
ni olim Rom:e jejunium vigili: Paschatis ad auroram
usque protrahbebaut et in benedictione cerei paschalis
cauit Ecclesia : Flammas ejus lucifer matutinus inve-
niat : ille, inquam, lucifer qui nescit occasum ; ille qui,
regressus ab inferis, humano generi serenus illuxit.
546. Pro habitare aliud legendum est : habere ea.
dem fere gaudet significatione.
547. Arz simpliciter pro caelo, ut vers. 494. In
arce valet etiam ín alto, in. sublimi. Supra vers. 68,
Et consors cum Patre. manens. Quod. Filius consors
Patris diciur , eadem natura Filii et Patris ostendi
tur. Drepanius de Cereo pasch. , Te colimus , natum-
que luum, quem cuncia tuentem , Et tibi consoriem
perbo genitore creasti. . .
548. Post secla phrasis propria Dracontii, hoc est
st mundi xatem. Adisis notam ad v. 86 lib. i.
551. Forte Exiget ut meritum vite praweve, boncve.
852. Forte tempsisse parentem. —
556. Donalque reatum pro remittit, condonat, ele-
gans phrasis. Ovidius I. t de Ponto, ep. 7, vers. 51,
Culpa gravis precibus donatur sepe suorum. Pruden-
tius Psych. vers. 781, Cuncta offensacula donat. 'Ter-
tullianus |. 1 eóntra Marcionem : Facta per errorem
miseris Deus omnia donat. Dracontius infra vers. 605
simili verbo : Largitur peccata reis sine voce roga'us.
557. Scilicet vel Juda miser, si sperasse!, veniam
ἃ Deo habuisset. Juda ita etiam effertur a Prudentio
Dittoch. vers. 155, ut coutra G.fanium in comment.
probavi : quod more Latinoruin lit, et ut ul.ima cor-
ripiatur. ln
558. Nomen jam habet Deicidium, seu Christici-
dium. Sed ante Judam certe non habuit. Vide l. in,
verg. 202, ubi de suicidio loquens ait Dracontius :
Hoc facinus nec nomen habet.
- 559. Nihil per synzxresin monosyllabum : vel scri-
be nil. Veniale vox Macrobii , Ammiaai, Sidonii.
560. Mihi placet lectio codicis Judicioque suo. Sed
eum in mss. sepe judicium et indicium confusa Sitit,
non nemo suspicabitur legendum ndicioque auo.
Arntzenius Miscellan. cap. 5 in Aratore praefert cum
editione Aldi et Dasileensi [mdicio (ali : quia, inquit,
delator fuit Judas. Sed in Aratore etiam sensus po-
stulat Judicio : sic enim ait l. 1, vers. 144 seq., Cri-
menque reiractans Judicio luli permisit membra furori,
Aeris ut medio communi poneret hosti Debita pena lo-
cum. Id autem Judas fecit judicio suo , uon indicio,
quo Salvatorem detulit. Sedulius l. 1v, al. 5, Se quo-
que morte petit, tanquam tunc sanior esset, Cum scelus
ulcisci precurreret .... Lenior ita quidem tanto pro
crimine culpe, Cunctorum. cui nulla foret par
malorum. Dracontius simili.modo lib. nt, vers. 43,
Judicio punita suo mens semper avara Dat pxnas. Ait
ergo Draconiius Judam credidisse, nul'um sibi lo-
cum esse venia, et hoc suo judicio venix subtractum
C manus sibi intulisse. Utitur verbo Matthzi cap. xxvu,
vers. 5, Εἰ abiens laqueo se suspendit, et Lucze Aet.
apost. cap. 1, vers. 25, De quo pravaricatus est Jn-
das, ut abiret in locum suum.
561. Ad colla pependit pro e collo vel collo pepen-
dit. Libr. 1, vere. 259, Ad ramos infixa. Pro redditur
mallem reddidit.
502. Vir tandem justus, hoc est vix tandem spe-
ciem aliquam justitie prz se tulit, non quod justus
revera fuerit, sed quod avarus esse desiit. Viz απ»
dem refertur ad tempus. Cicero it Famil., init. ep.
9, Vix tandem legi litteras dignas Appio.
563. Non zgre feram, si legas o5i&t semel ultore,
producta ultima in semet ratione essuree.
564. Judas, ut ex Matthzeo constat cap. xxvu, vers,
5, Laqueo se suspendit : Lucas 1 Act. ap., vers. 1B,
addit: &t suspensus. crepuit. medius, et. diffusa sunt
omnia viscera ejus. Patres et interpretes diversas
inierunt rationes, ut id quo pacto acciderit expli-
carent. Alii narrant corporis pondere ramum cui
hxrebat inclinasse, et alicujus ope a morte tune li-
beratum, non multo post hydropisi correptum cre-
puisse. Alii referunt ex arbore qua pendebat oppor-
tune ad aliquo fuisse ereptum, et deinde e sublimi
loco pracipitein se egisse, quo viscera diffusa sunt.
Alii censent, vita jam fuuctum, in cloacam projectam
crepuisse. Alii opinantur Judam desperatione ada-
cium et quasi strangulatum corruisse pronum, et se
proscipitasse et disruptum fuisse. OEcumenius in Acta
tenet Judam ,confracto laqueo, quo suspensus erat, me-
dium crepuisse, qux» est haec ipsa sententia Dracon-
tii. Papias, ab Okcumenio allegatus, scripsit Judam
ad impietatis exemplum tunc in hoc mundo perman-
sisse: qui ita corpore inflatus fuit, ut progredi won
posset, et a curru denique compressus crepuit, Vide
Gronovium Exercitat. academ. de pernicie et càsu
Judz; Calmetum: in Dict:on. Biblic. verb. Judas, Dis-
seriat. Andrei? Austen de genere mortis Juds, ct
Diatribam Joaunis Warneccii de suspendio Judae.
81? CARMEN DE DEO. LIB. Π. 818
b65 Viscera fusa fluunt, hinc cor crudele patescit, A Per mare, per terras, ut Christi nomen ado-
Funestatque diem de corpore tabe madenti, [rent,
Legimus, innumeras veniam meruisse ca-
[tervas
9770 Judea de gente reas, mortisque minis-
. [tros
e
Optima perpetuz sump-isse hzec munera vitz,
Quorum Paulus erat caput exstans grande ma-
[lorum :
Et tamen ipse fuit legis post crimina doctor;
Martyrium Stephano qui fecerat, inde recepit,
Et meruit plenam, quam contulit ante, coro-
| [nam ,
In se vera Dei confirmans verba probavit:
Hoc patietur homo, quod quisquam fecerit ulli.
515
515
Sed bonus excepit, quod tunc male fecit ini- B
[quus,
Quod populos, gentesque docens converiit
[eundo
SCRIPTURA COD.
665. V. fusa huic cor c.
569. Sumpsisse munera.
580. Saturnus et aras.
Gentilesque deos, et cordibus idola pellant,
9"71 Mars cadat ex animo, pereant Saturnus
— fet Arcas
Juppiter, atque Venus, Titania, Juno, Cupido,
Vel quicunque dii ficti sermone vetusto
Credantur nil posse, simul nihil esse prober-
580
[tur.
- Solus ubique Deus, rerum fons, conditor, et
: [spes,
5S5 ldem semper eris, quod et es, quod et ante
| fuisti,
Nil addens, minuensve tibi crescentibus annis.
Tempora mutantur, te nunquam a&xcula mutant,
Qualem prima dies, talem simul ultima noscet.
Cum te uon caperent coeli, terreque, fretum
[que,
Aeris ei spatium, modico te corde reponis
VAT.
589. D. ficto s. |
585. Eris quod es, quod e: a.
900. Ac.is el spatium.
590
NOT.
565. Alio modo corrigi potest mendum, videlicet
Viscera fudit humi cor et crudele patescit.
567. Certum videtur plures e Judvis qui mortem
Christi procuraverant, aliosque e gentilibus qui eam
intulerant, veniam a Deo fuisse consecutos, cum pro
eis Dominus in cruce pendens oraverit et exauditus
foerit pro sua reverentia, ut ait Apostolus ad Hebr.
$19. Idola media corrept», ut in Eleg. vers 906,
Cum Dominum norint, idcla vana colunt."Sic semper
idola efferunt Prudentius, Arater aliique. innumeri
Christiani poetze. Rationem hujus consuetudinis red.
didi in prolegom. ad Prudeutiuim num. 208. |
580. Arcas fuit filius Jovis ex Calisto, quai postea
Ursam majorem in colo fecerunt poete, ut Ar-
ep. v, vers. 7. Vide Arnoldi abbatis Bonz-Vallis C cada Arctopl;ylaca seu Booten. lloc loco adjectivum
tractat. de Septem Verbis Domini in cruce in Bi-
btioth, Patrum.
569. Lib. in, vers. 455, Qua nos eterne speramus
munera vitg. Sumpsisse munera non cohaeret cum
snetro: hinc swmpsisse hec munera, aut venisse ad
enanera, vel mortisque ministri Optima perpetue sum-
| munera vite, vel sumpsisse prania vite, pro-
ducta ultima in sumpaisse ob pr dictionis sequentis.
Sedulius, 1l. 1, vers. 240, Aurea perpetum capietis
emia vite.
570. Exstans per pleonasmum, vel significat super-
eminens. Paulus caput eorum dicitur qui Ecclesiam
et Jesum Christum in membris suis perdere et exstin-
guere conabantur. Vide epist. 1 ad Timoth., cap. 1,
vers. 15, et Áct. apost. cap. vim et xxu.
572. Kecte prima in Stephano corripitur, quz [8 -
men eadem minus bene in Elegia producitur vers.
471, nisi legendum sit, ut puto, Ante alios Stephanus.
videtur Arcas, ut Jupiter Arcas dicatur, quia natus
est in Arcadia, ut multi asserunt; alii in Creta ma-
lunt. Poterit etiam accipi Árcas pro Mercurio, qui
natus est in Cyllene Arcadi: monte, adeoque a mul.
tis Arcas et Arcadius dictus est. Statius absolute pro
Mercurio Arcada posuit i. v, silv. 1, vers. 107.
581. Titania est Diana, soror Solis, qui Τ απ di-
citur. Ovidius lib. 11 Met., vers. 175, Dumque ibi
perluitur solita Titania lympha : eil. iv. Fast. vers.
945, Cum Phrygis Assaraci Titania fratre relicto : ubi
aliqui legunt T ithonia.
582. Lib. m, vers. 514, Conficti sermone Dei, etc.
583. Proben'ur, ut supra vers. 26 dixi.
584. Deus spes, ui dictum in nota ad vers. 1 hu«
jus libri.
585. Lib. m, vers. 522, Qui secula mutat, Nec
mulant hunc secla tamen, quia, quod fuit, hoc est,
Hoc erit eternus. Eleg. vers. 8, Idem semper eris,
Verbum [fucere amplissimz significationis est, et pro ἢ) qui es modo, vel fueras.
afferre cum dativo ponitur, ut f :cere alicui med'cinam,
remedium, perniciem, mortem, Ex martyrio Stephani
Paulus martyrium recepit, quia illius precibus ad
fidem Jesu Christi conversus est, pro qua martyrio
coronatus est.
512. Fortasse alludit ad nomen Stephani, quod
Grsce coronam significat.
575. Intelligo cap. vii Matth., vers. 2, In quo enim
fsdicaveritis, judicabimini, et im qua mensura mensi
ueritis. remetietur vobis. Qus sententia multis aliis
n locis sacros: pagin:e refertur. Nec dissimile e:t
«quod ait Apostolus ad Ephes. cap. vi, ver. 8, Scien-
£es quoniam wnusquisque quodcunque fecerit bonum,
feoc recipiet a Domino.
576. Martyrium quod iniquus intulerat Stephane,
excepit ipse bonus.
577. Paulus gentium doctor euncopatnr. Dama:us
carm. 77, Gentibus ac populis jussus p eedicere vera.
90. Hoc ipsum est quod canit Ecclesia de Dei-
para : Quem coli capere non poterant, tuo gremio con-
tulisti, ut animadverti ad vers. 92, ubi similis est
sententia : Sed non capiendus ab isdem. Inter cat-
mina Damasi poem. 2. et post carmina Claudiani :
Mortalia corda Artificem texere poli, mundique sub imo
Pectore : qui totum late complectitur orbem, Et qui
non spatiis terre, non aequoris widis, Nec capitur calo,
parvos confluxit in artus. Vide etiam hymnum Vortu-
nati, Quem terra, pontus, aethera, etc. Quod autem
ait Dracontius, Modico te corde reponis lectoris hu-
mani, figurate loquitur. cum multis Patribus, ut in-
nuat, B. Virginem prius mente quam utero conce-
pisse. Notandum est multas hujusmodi locutiones
figuratas e poetis Christianis pr:esertiru desumptas
in officio ecclesiastico retineri, ut in Responsorio
qninto Circumcisionis ; Confirmatum est cor Virginis, .
in que divina mysteria, angelo nunliante, concepit ; «1.
δι9
Éxaudis, quod lingua tacet sub corde loquaci,
Ante futura vides, penes et te nulla futura,
Sint licet, Omnipotens, praesentia cuucta vi»
[dentur,
Aut transacta magis nobis ventura creautur.
Sic pecca'uros homines tu Spiritus auctor
Antevidens primum medicinam, sa: cte, parasti,
Quam faeeres hominem : indulgen:ia prompta
[reatuin
595
DRACONTII CARMINA.
2779 Peetoris human, conceptus mente fideli. A
490
273 Pr:evenit, et facinus venia przcedit ini-
0 [quuu.
600 Christus enim datus est nobis, spes una sa-
[ futis,
Qui nostra hic peccata lavet pus amne cruoris:
Et licet ipse ferat maculas et crimina nostra,
Immaculatus adest tamen agnus, el unicus
[ hzeres
297 f, Semper viventis, semper victurus et ipse.
005 Largilur peccata reis sine voce rogatus
SCRIPTURA COD. VAT.
595. P. nes t. n.
^96. (Qui peccaturos.
$98. Quam faces h.; dubie prompta.
NOT £.
- 599. Perunit et f.
601. Nostra huic peccata.
605. Scribitur immaculatus, et obscure tamen. .
ibidem ex hymno abecedario Sedulii : Domus pudici B (scilicet ratione et modo nostro concipiendi) pr:zede-.
pectoris Templum repente fit. Dei, Intacta nesciens vi-
rum Verbo concepit filium. Contra errorem asseren-
tium Deiparam corde, non utero, concepisse, Con-
sule τυ notavi ad Prudentii Apotheos. vers. 985,
Virgiuitas, el prompta fides Christum bibit alvo Cordis,
ubi nunc occurrit legendum ex eonjectura bibit alto
Cordis, quamvis bene etiam est alvo; nam sequitur :
et intaciis condit paritura latebris. |
591. S. Leo seri. 1 de Nativit. Domini, c. 1, Vir-
go regia D..vidice stirpis eligitur, que sucro gravidanda
fetu, divinam, huwmanamque prolem prius conciperet
mente quam corpore. Vide notam ad vers. 89 hujus
libri, ubi versibus seqq. declarat Dracontius veram
Christi conceptionem in utero Deipare: Virgineos
imtrasse. simus dignatur, et aluum Terrarum, colique
capax. EE ΝΣ
592. C'amor cordis tacente liugua exp'icatus est
lib. 1, vers. 568. )
595, Forte Ane futura fides, poiius tibi nulla futura, C
Sint licet, Omnipotens.
. 594. Forte Scilicet, Omnipotens. Deo presentia
omnia sunt, etiam qux nobis latura aut jam t ausacia
Sunt. Solet scilicet :eternitas comparari puncto .seu
centro, quod unum simul pluribus lineis ad peripher
riam ducts coexisti!. Potest tamen de Deo recte ad hu-
man:e mentis captum verbum preteriti et fiituri poni,
Augustinus tractat. 99 in Joan. num. 5, Quamvis enim
natura illa immutabilis non recipiat ruv et ERIT, sed
lantum. EST....lamen propter mutabilitatem temporum,
in quibus versatur nostra mortalitas et nostra mutabüi-
las, non mendaciter dicimus et FUIT, el ERIT, el. EST,
etc. Vide Raynaudum Theolog. Natur., dist. 7,
quist. 4, srt- 7, ubi fuse z;eternitatem explicat.
595. Infra vers. 752, Vel cui cuncta. pateut, per
quem -sint. omnia quot sunt, Et transacta. simul,
aunt quandoque futura. Videtur esse sensus: Deo
cuneta praesentia, aut potius trangacta videntur,
quie nobis ventura sunt. Vel lege Et transacta simul,
εἰ qua ventura creantur, Ponitur ventura creantur pro.
creabuntur, vel creantur, intelligitur de eterna rerum
priedefinitione et divina providentia.
597. Lib. 1, vers. 745, Pietate medelam [mpendis
tu, sancte, tuam medicamine nullo. . T
598. Libr. 1 vers. 88, Sic indulgentia penam Pra-
Veni! ο
θυυ. Sic Ecclesia in Nativitate Doniini canit : Chri-
stus naius est nobis. Epist. | od Thessalon. cap. v,
vers. 9 seq.: (Quoniam non posuit nos Deus in iram,
sed. in acquisitionem salutis pcr Dominum nostrum
Jesum Christum, qui mortuus est pro nobis, Theologi
nonnulli docent Christum prxdestinatum fuisse, ut
linei omnium, qux Deus creatirus erat, ante pr:e-
visui peccatum originale: alii post praevisum pecca-
atn originale, sed ante przvisa peccata aliorum hio-
nuünum actualia. Dracontius videtur docere, prius
bora, magno pretio i
stinatum fuisse Christum, quam decreta esset hominis
ereatio. Sed verius puto Dracontium non tam subiili
ratiocinatione hoc argumentum per'!ractasse, ac so-
lum asserere Cbristum ab aterno prizdestinatum
fuisse antequam homo crearetur : adeoque indul-
gentia et venia in bac Christi prz:destinatione reatum-
et facinus praecedunt.
601. Forte Qui no:tra peccata lavet, »yroducta ultima
jn nostra ratione c:eurze, nam iic, aut fiec, aut huic
abundat. Vide vers. 511, Quo mens nostra sacri mun-
dabitur imbre cruoris. x εν
602. Joann. cap. t, vers. 99, Vidit Joanues Jesum.
venientem ad se, εἰ ait : Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit:
peccatum mundi. Recte Dracontius ferat maculas ; hoe
enim est t(cllit, scilicet feri, portat. Ep. 1 Petri cap.
"ς v. 24, Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore
$40 super lignum. Cap. Li [saie, vers. 4, Vere lan-
guores nostros ipse tulit, el dolones nostros ipse poria-
vit..... Et posut Dominus in 69 iniquitatem omnium.
nostrum.... ΕἸ quasi agnus coram tondeute se obmute-
scet.... Et iniquitates eorum ipse vortabit.... Et ipse
peccata multorum tulit. S. Joannes Evangelista in ep..
| eodem illo suo verho usus. est, cap. iit, vers. 5, Et
scitis quia ille apparuit, ut peccata: nostra tolleret, εἰ
peccatum in .eo non est, Ghristus igitur quodammodo
peccata mundi ab-h min:bus abstulit, οἱ supra se
tulit, sive in corpore suo pemtulit.
605. S: pe in sacris Litteris Jesus Christus agmxus
vocatur ; quod a veteribus Christianis in.multis adhue
exstantibus monuwentis et. imoginibus -expressum.
apparet. De hoc Salvatoris cognomine. mira doctrina,
et sublimi quadam theologia disputat Ludovicus de
Leon, Augusiiniani. ordinis theologus in primis gravis
et elegans in aureo opere Hispanico de numinibus
Christi : quem, vehementer dolui, eum olim vidi in
quibusdam mss. schedis pessime habitum., quasi
monstra doceret, a theologo scilicet alicujus nominis,
ut nosira supt tempora, sed pretii sane exigui, nisi
uod privata sua judicia theologica, nugis canoris re-
estimabat. Christus etiam
dieitur unicus haeres Palris. ex psal. 11, vers..8. Pru-
dentius hymu. 12 Cath., vers. 81, Summo Patri Hla -
res crealur unicus... . mE
G04. Deus vivens phrasi sacrze Scripture dicitur, us
distinguatur ἃ falsis diis gentilium, qni vere mortui
sunt. Hieronymus J. ni.Comment. in. Matth., c.. 16:
Petrus ex persona omuium apostolorum. profitetur ς
Tu es Chrisius Filius Dei vini. Deum vivum appellai ad
distinctionem eorum deorum qui: pulantur dii, sed.
mortui sunt. /Eternitas Filii declaratur, qui semper
victurus ipse est, iio est ipsa vita. ἢ 4-00
6053. Largitur, condouat, u& v..556 , Donatque rea-
tum. Tacitus Annal. ui, cap. 70, Jajurias sapuilices
ne largisetur ; lioc est, ne. cogdoparet injurias re'gua-
blic:e illatas. nto MET
821 CARMEN DE DEO. LIB. II: 82?
Pectoris affectu, secreta mente, fide, spe. A 615 Credidit Aoraham, Dominoque c t factus ami
Cum sit ubique Deus, semper przstare pa- [ cus.
d (ratus, Confectus senio, membris mar en'ihus zvo,
Tardius accipimus heu! nostro corde morati. Inter avos atavosque fuit, sed prolis egenus,
O.erunt pia vota moras, fcstinus adoptat, 276 (Haud soboles Ismael erat) frustraque
C10 Ut pristét, si qux nos purget causa morandi. DT | [maritus
Arb' trio posuit clemens Deus omnia nostro, Officii genitoris iners ; algente vapore
975 Libera mens hominum est peccare, αν 620 Germinis exstinctus cecidit genitalibus ignis,
n XN E ΟΠ [v vere sancte, Et fecundus amor, quem jam subduxerat etas.
Libera vota d.-dit, ,uando sperare veliinus, Nec solus steriles retinebat marcidus artus.
Credere si p'aceat, facile est naim posse mereri. Femina deterius praimortua membra trahebat
SCRIPTURA COD. VAT.
607. Cum fü ubique. 616. M. remeantibus cvo.
608. ἢ. nostra corda m. 618. At soboles impubes e.
610. Ut praitel quam nos quo purg^t causa mereri, p
&ed' quam ambigue.
019. Vivere sancte...
622. M. astus.
623. D. pro mor'ua membra.
NOTE.
600. De oratione. cordis vide libr. 1,. vers. 567
seq. í
$97. Prestare pro prodesse, vel potius pro pr:e-
stare beneficia.
609. S. Ambrosius libr. n Comment. in Luc., cap.
& , num. 19, Nescit tarda molimna Spiritus. sancti
gratia. Dracontius lib. 1, vers. 11, Et pia vota Dei.
610. Versus non solum obscuris , sed etiam men-
dosus. Puto, misericordiam Dei commendari, qua
etiam sero ad se conversos recipit. ΄
611. Libertas indifferenti:e, qualis a SS. Patribus
explicatur. Et ut totum hunc locum simul sub oculos
ponamus, Dracontius gratiam Dei, lihertatisque ar-
bitrium ita exponit. Deus semper prastare gratiam
excitata et preventa, quam potest alijicere, si velt,
aut ei assentiri, si placeat. Et hie quidem «st actus
primus, sive potentia vo nntalis proxime expedita ad
credendum. [ἢ Ipso vera actu. secundo bonae super-
naturalis operationis volumus adjuvarur a Deo non
solum simultoneo generali concursu, &eid et maxime
influxu physico grati:e Supernatnralis, $ive Πρὸ gratia
cooperans re distinguatur a grotia. prieveniente , ul
multi docent, sive non distinguatur, et alii. malunt.
lona enim operatio ita homini libera es!, ut simul
donum Dei sit ra'ione gr.tiw exeitantis, et aiju-
vàntis.
614. Duplicem sensum habere possunt hzxee verba :
facile est nam posse mereri; vel facilis est potentia
parat«s est. Apocal. cap. in, vers. 20, Ecce sto ad C merendi, vel facile est inereri potentiam, scilicet cre-
ostium et pulso : si quis audierit vocem meant, et. ape-
ruerit m hi januam, intrübo üd. illun, Quod auiem
homines gratiam hanc non recipiant, 'aut tardius ac-
cipiànt, eorum culpa ést, qui proprio corde, seu vo-
juntate morantar. S. Thorhas quzest. 14 de Verit. art. 11,
ad priniun: Hoc enim ad divinam prov.déntiam pertinet,
ut cuilibet provideat de necessariis ad salutem, dummodo
ex ejus ρα" (ε mon impediatur. Ex quo patet qudd qui'ac-
cipiunt, donum Dei accipiunt: quamvis enim liberum
sil homini gratia przvento vivere sancte , tamen si
sancte vivit, donum lioc Dei est, qui voluntitem
praeparavit, ut bene v.veret. Deus enim, cum stat ad
ostium et pulsat, primam gratiam confert, sine qva
voluntas sancte virere non potest. Deas autem ita
gratia sua: przvenien$ hominem, odio babet lrajas
moras et resistentiam: sed cum nofit mortem pec-
cátoris, exspectat υἱ convettatur auxilio gra:i:e pr»é-
venienti adjutus. Semper justificationis exordium in
adultis a Dei preveniénte gratia per Christum Jesiüm,
qui datus est nobis spes ufa salutis, sumendum és,
δι ἃ ita ut liomines libere cooperentut grati:e, com
peccare pobeint eam rejiciendo. Synodus Tridentina,
$688. 6, cap. 5: Ut q«i per peccata a Deo aversi erant
per ejus excitantem atque adjwvantem gratiam ad. coni:
vertendám se ad suam. ipsorum justifcationem eidem
ratic libere assentiendo , et cooperando disponantur,
ita πὶ, tangente Deo cor hominis per Spiritus saricti il-
luminatio.em, néque honio ipse nihil omnino agat in-
apirationem illam recipiens, QUTPPE' QUI ILLAM' ET AbJI-
CERE POTEST, neque tamen sine gratia Dei movere sé
ad justitiam coram illo lib.ra sua voluntate possit : unde
in sacris Litteris cum dicitar : Convertimini ad me, et
Ὁ cohwerlor ad vos, libertatis nostre admonenmur.
um respondemus : Convertenos, Domine, ad te et conver-
tenrur, DI NOS GBATIA PRAYENINI confilemuf. Libera
ergo volá qus» habet homo, sperandi, quando velit,
eredendi, si placeat, ut ait Dracontius, n:bil sunt aliud
Disi ipsa voluntas hominis gratia Dei supermaturatt
dendi. Primus sensus huie loco congruit. Sumitur
vero méreri pro accipere, obtinere, ül. spe alias a
Dracontio. Vide libr. 1, vers. 156. Cum vers, 608
de bona voluntate, dixer:t, Tardius accipimus, nunc
ait, ficilé esse mereri seu accipere dona Dei, quia
voluntátis nostrz? gralia proparatz est consentire,
adeoque. sic consentiendo pienitentize donum acci-
pere. Quasi dicat, poenitenti» non res aliqua diffieilis,
et eXtra nos posita est: eam enim dat nobis Dens
sine voce rogalus pectoris affectu, secret: men'e, fide,
spe.
615. Ep. ad Roman. cap. iv, vers. 3, Credidi:
Abraham Deo, ét Yepulatum | est. illi ad justitiam, «x.
Genés, cap. xv, v. 67 Vide Prudentium in prafat.
Psvetí. ES y ns ot ( Y cs $115 "ι ͵ ]
616. Lego membris marceniibus, ut v. 622, Πειϊ-
nebat marcidus artus. ap M
617. Abraham in ea xtate erat ut avus atavusque
esse potuisset : erat ergo quasí unus ex avís atavis-
que. Sic dicitur ésse' inter mortuos, esse in senioribus,
et Grico nmiore esse in sanctis pro esse sanctum, sc-
niorem, mortuum. : '
618. Posset aliter restitui Non eres Israel erat.
Sed re:ineo soboles éx ep.'ad Roman. cap. ix, vers.
7: Neque. qui semen sunt Abralid , omnes filii; sed in
Isaac vocabitur tibi semen. Conjici posset Ismael im-
pubes erat, correpta ultima in impubes, ut in fames,
et similibus apud Prüdentium : sed sensus minus
commodus redditur. l
619. Iners cum genitivo Nzvius libr. 1 fiell. Pun.
apud Macrobium l. vi Saturn., cap. 5. Vapor pro ca-
lore, ut passim apud alios, et infra v. 651, Fecundus
per membra vapor discurrit utrique. QUME:
625. Lego premoriua, quo verbo utuntur Ovidius,
Livius , Suetonius, alii. Vel lege emortua 'ex ep. ad
Rowan. cap. iv, vers. 19, Nec consideravit corpus
suum. emortuum.... ét emortuam. vulvam Sare : quo
vocabulo Plautus. etiam, Pliniusque utuntur.
820 DRACONTII CARMINA. 89.
Spes generis recidens, et vis materna peracta. A
u
Augebat spem 6014 fides, presumptio simplex.
Frigida progeniem senibus natura ncegarat.
Flebile conjugii portabant nomen inane,
97 Spes tantum juvenilis erat, crescentibus
annis.
Affuit hia prolem spondens cum gente nepo-
[ tum.
650 Non hos certa fides, nec spes incerta fefellit.
Fecundus per membra vapor discurrit utrique,
Dalcíior et gelidis irrepsit flamma medullis,
Miranturque senes redivivo fomite venas
In sobolem caluisse suas : animatus anhelat.
655 Inter membra puer vinetus compagibus arctis.
Intumvere sinus rugis pereuntibus alvi,
Dum tantum sit mater anus paritura prophe- B 650
[tam :
Et sterilis, fecunda parens miratur, et h:eret,
Sic uterum erevísse suum, tenerssque puellas
640 Consulit, et trepidans tanquam nova nupta re-
[quirit.
Sxwpe verecundos faciunt nova gaudia vultus,
Fruetus honesiatis datus est de ventre pude-
[ris.
478 Sic licet unius genitor post sseela cre:ti,
Gentbus et populis tamen est pater unus
[origo.
645 Omnis arena maris, vel flammea sidera cali
AEquantur numero benedicti germinis apte.
Nam cui terra datur, οἱ coeli sancta parantur,
Rectius zqu:tis geminis hine inde elementis.
Sara, socerque simul Dominum petiere ro-
[gante;,
]Jlla virum meruit stabilem post funera septem,
Hic visum, fugiunt cum paupertate tenebrz,
Et gemino capit orbe diem, reducesque serene
SCRIPTURA COD. VAT.
628. P'rius erat revidens, factum recidens.
625. Augebat spes sola fides presum . ... decst re-
liquum.
620. Natura negaret.
6350. Nos hos certa.
651. Discurrit uritque.
633. Senes recidivo somite v.
634. In sobole caluisse.
635. Arctis, non clare.
691. De verbo recido vide l. 1, v. 105, et l. 11, vers.
156. Cogitabam vis materna perempta, ut membra
pre mortua, Sed peracta videtur probum, u! apud Sta-
lium l. xi, vers. 746, Víresque peractas, hoc es!, con-
sumptas, exhaustas.
625. Suppleo praesumptio simplez, nam libr. nt,
ters. 948, fides praesumptio simplex dicitur : Impendat
guid pura fides, presumptío simplex. Ponitur pre-
swmptio pro fiducia, et utroque loco de Abrahami
fide sermo est. Judith cap. ix, vers. 17, Exaudi me
miseram deprecantem, et de tua misericordia prasu-
fnentem. Spartianus in Adriano cap.2: Habuit autem
esumptionem imperii mox (uturi ex fano, etc. Plinius
ΟἿΣ, ep. 3, Alius alium, ego beatissimum existimo, qui
bone mansurgque (ame praesumptione per[ruitur, cer-
fusque posteritatis cum futura gloria vivit. Posset legi
Augebat spes sola fidcm, presumptio simplex : verum
tain fides quam spes prasurmptio recte dicitur.
€26. Forte negabat.
627. Sterilitas dedecorl erat apud lebrzos, ut
fiotum est. Paulinus carm. de S. Josuue Baptista : Sed
quod in opprobrium matrum posuere priores, Prole
636. Pereuntibus ani, prius ati.
657. Dum tamen sit mater.
638. Et steris fecunda.
645. Maris vel ffumina s.
646. /Equatur numero.
648. ἢ. aequatur g.
650. Post obscure scribitur
651. Hinc visum.
663. G. capt o.
NOT £.
fuerit recidivus pro rensscenti, recurrenti ae redt.
vivo.
634. Libr. 1, vere. 262, Animantur, anhelant. Melius
videtur In sobolem quam in sobole.
657. Forte Cum tantum, hoc est, tam misgnum.
Fuit ls2ac patriarcha et propheta, cui scilicet Deos
promissa posteritatis augend:e renovavit, Genes. eap.
xxvi, vers. 24, qui etiam prophet» partes egit, eum
Jacob benedixit, et post Jacob Esau.
639. Puellas vocat puerperas aut 4025 jam pepere.
runt, Horatius ]. m, od. 92, Que laborantes utero
puellas. Sexcenta alia sunt. hujusmodi exempla, ez
quibus id colligi potest, puellas dietas feminas in ea
φίλια qua liberis operam dare possunt.
645. Forte Scilicet unius. Bene tamen est Sic licet.
Abraham licet genitor unius, post seeclum, vel len-
gunr temporis spatium generati, tamen pater est g^n-
tibus, et populis, etc. Post secla fortasse imitatione
Virgilii lib. vnt, v. 508, Sed mihi (tarda gelu, saclis-
que effeta senectus Invidel imperium.
645. Genes. cap. xxn, v. 17.
646. Lib. im, vers. 165, Benedicti lata propago de
carens, sterilem ducebat mosta senectam. Flebile inane [) eodem Isaac. Forte benedicti germinis 1sac; sed apte
duo adjectiva uni substantivo apposita, de quibus
multa alii commentatores poetarum.
629. Genes. cap. xvii, vers. 1 seqq., Apparuit ei
Dominus, dixitque ad eum. . . Et ez ila (Sara) dabo
tibi filium, etc.
630. Cería fides erat, quia certo futurum id credi-
dit Abraham : spes vero incerta dicitur, quia contra
$pem in spem credidit, ut ait apostolus Paulus ad
Rom. cap. iv, vers. 18.
632. Medullz prius felide erant. Sed, me non in-
vito, leges Dulcior egelidis, hoc est qu: flamma ipsa
gelu amiserant. Catullus carm. 46 ad seipsum: Jam
ter egelidos refert tepores.
. Verius videtur redirivo, quam recidivo. Vide
notam ad v. 558 lib. t. Etsi autem grammatici vete-
res recidivus et redivivus eadem fere signilicatione
agnoverint, tamen probabile est scriptores antiquio-
res semper dixisse redivivu:, ex quo depravate factum
est retinendum : nam ait apte az»quata duo elementa
numero benedicti germinis, ccelum et terram quis,
cui terra datur, coelum etiam paratur.
647. Celi sancta, ut legis sancta l. 1, v. 624. San-
cium ponitur ctiam pro templo.
649. In codice scribitur Sarra, Eodem die orabant
Sara Rhaguelis filia, et Tobias senior, postea socer
Sare, et ut refertur cap. 11 Tob., vers. 94, In illo
tempore exaudite sunt preces amborum in. conspectu
glorie summi Dei. Historia hsec toto eo libro narr&-
tur, et satis pervulgata est.
651. Tobiss filius simul cum uxore divitias at-
tutit.
659. Orbes simpliciter pro oculis, ut apud Pruden-
tium ac plures alios veteres. Lib. 1, vers. 345, Orbe
micant gemino, etc., et rursus l. in, vers. 262, gemino
orbi. Ovidius l. 1 Amor., el. 8, Et gemino [umen αὖ
orbe venit.
δὲ.
David adulterii facinus homicida peregit,
Sed scelus agnoscens culpas impune fatetur,
279 Sic reus et veniam sceleri sub voce me-
[retur
Credulus, et Domini famulus post, atque fide-
[lis ,
Attestante Deo, celesti voce vocatus,
]n tantum ut regem faceret post crimina vatum
Omnia concessit merito genitoris amati.
Fleverat Ezechias : sub puncto temporis uno,
Et prece primori vitam, et tria lustra mcre-
[tur.
Murmure sub tacito sterilem defleverat Anna
665
Et non est ultra vox exspeciata secunda.
Tli solas fudere preces, jejunia nulla,
CARMEN DE DEO. LIB. H.
Lumine sunt acies post nubila crassa micantes. A
Ex eadem muliere virum, cui tempore partus .
98 Materiem ; fecunda redit per vota priora, B
826
Nam nec tempus erat longum, quo vota pia-
[rent,
Cum nec plena fuit cunctis poscentibus hora,
Qua votum meruere suum pietate Tonantis
Quod vetus, atque novum duo Testamenta lo-
[quuntur,
Millia tot subito veniam meruisse reorum,
Pro quibus una semel vox est, aut nulla pre-
[cata.
Exegit quid plena fides, et eredula, dixi.
Quid non credentes mereantur, dicere cura
[ est.
Incurrit culpam sancti pater ilie Joannis,
981 Pontificis loca sacra tenens, magnusque:
[sacerdos,
Credere cunctatus Domini promissa Tonantis,
Angelico senior monitus sermone repente.
680 Mox vindicta datur per longa silentia lingus,
610
9015
SCRIPTURA COD. VAT.
. 655. Lumina sunt.
651. F. post statque fidelis.
665. Et prece primo dicavit et t. l. m.
0667. Il i sola fudere.
6078. Dicere cura.
NOTE.
655. Eleg. vers. 159 de eodem David : Confessus
acinus veniam pro clade meretur Noxius impune, etc.
ide l. 1, vers. 34. Agnoscens David scelus, confes.
sus illud est, quia fleri vix potest, ut homo serio
gravitatem criminum perpendat, quin ea detestetur.
656. Forte veniam sceleris. Sub voce, quia statim
ac dixit, Peccavi Domino, Nathan reposuit, Dominus
transtulit peccatum tuum, αἱ narratur Reg. l.
i cap. xi vers. 12.
657. Interpungi potest meretur, Credulus. David
Dei servus szpius vocatus est post adulterii crimen
remissum, ut in Veteri Testamento sacerdotes et
prophetz famu'i ὃ 1 appellari solent; ex quo ad
Cbristisnos, peculiari ratione Dei servitio addictos,
eadem vox defluxit, Sed de David verbum fidelis pro-
nuntiatum post id temporis in sacris Literis non in-
venio; laudes vero qua illi tribuuntur hoc ipsum
sonant.
659. De bac phrasi Jn tantum ut vide comment.
ad Prudentium vers. 155 Hamart. Reperitur ea qui-
dem in Vulgata lib. 1 lReg., cap. 1, vers. 6, In !an-
tum, μὲ exprobraret; sed non idcirco minus a bonis
l:;nguae Latinz scriptoribus cum decore adhibetur.
"060. Muliere tertia producta, ut in epist. vers.
461, Insuper et Salomon eadem muliere creatus. Sic
v. 1114, lib. i, arietem, οἱ muliere hoc l. n, v. 125.
Eadem est dissyllabum contractis per synzresin dua-
bus primis, ut Una eademque via in ablativo apud
Virgilium.
661. Arbitror, scribendum merito genitoris amato,
scilicet Salomoni amato genitoris meritis. Reg. lib.
Il, c. xu, vers. 24 seq., Que genuit filium, et vocavit
nomen ejus S.lomon, et Dominus dilezit eum. Misitque
ín manu Nathan prophete, et vocavit nomen ejus Ama-
bilis Domino (Jedidiah), eo quod diligeret eum Do-
sninus.
662. Lib. [V Reg., cap. xx, vers. ὁ, Et antequam
ederetur Isaias mediam partem atrii, etc. Hec dicit
ominus . . . Audivi orationem tuam, et vidi lacrymas
(stas, ei ecce sanavi te. . .. Et addam diebus tuis quin-
decim annos. Hinc versum depravatum restitui. Pos.
set etiam legi Et prece proferri vitam ad tria lustra
sneretur. Sed melius est Et prece primori, ut v. 665,
Per vota priora, et v. 675, Pro quibus una. semel vox
est, axi nulla precata. Eadem enim est sententia,
661. Murmur de oratione qus submissa voce ἢ
sx:pe dicitur. In officio Isidoriano sabbato sancto in
oratione ad benedicendos diacones : Ut in. qymnibus
tuorum beneficiorum sentientes benedictionem lucerna
cereique immurmurent. Hoc loco clarior vox aut etis
cantus exprimitur. Vide comment, ad Prudeut. praefat,
l. 1 contra Symmach., vers. 56. De liac Anna, niatra
Samuelis, 1. 1 Reg., cap. 1, vers. 13, Porro Anua lo-
quebatur in corde suo, tantumque labia illius moveban-
(ur, et voz penitus non audiebatur.
665. Nonne melius sterilem defleverat Anna Matri-
cem? Lib. 1 Reg., cap. 1, v. 5, Dominus autem conclu-
serat vulvam ejus. Pro receptaculo fetus in feminis
matrix ponitur a Vegetio !. 1 Rei veter., cap. 5, et
Plinio |. xxvit, c. 10, ubi tamen Harduinus legit ar-
teriam "S matricem.
608. V ota hic sunt preces: piarent est veluti satis-
facerent. Propertius 1. n1, el. 17, δ]. 18, vers. 17:
Nam quid Medec, re(eram, quo tempore matris lram
natorum cede piavit amor?
669. Cum pro quandoquidem cum indicativo apud
Ciceronem aliosque bonos auctorea occurrit.
670. Votum etiam sumitur pro re qua desideratur,
ut hoc loco. Meruere, obtinuere, ut szpe alias.
671. Dracontius poetam agit qualem describit, si-
bique optabat Claudianus Mamertus in Carm. contra
poetas vanos ad collegam : His precor, his potius stu-
diumque, operamque legendis, Scribendisque vove:
cane grandia cepta Tonantis, Scribe creatarum verbc
primordia rerum, Εἰ chaos ante diem, primaque cre-
puscula lucis, Queque dehinc variis elementa per omnia
&eclis Dicta, vel acta Deo per sancta volumina disces,
Que docuit tabulis legalibus indila Moses, Aut evange-
lici qug lez Nova Testamenti Signat, operta prius rete-
gens mysteria Christum, Tunc te divinum vere memo-
rabo poetam. Vides poema Dracontii descriptum.
074. Forte Exegit quod plena fides: sed melius
quid, ut vers. seq.
675. Forte dicere qugram, vel dicere curo, vel di-
cere cur est? vel dicere cura est, aut cura est, ut lo-
quitur Plautus. Mereri commune est ad premium et
ad poenam.
676. Eleg., v. 59, Liquit et antistes verus pater ille
Joannis, etc.
6798. Fortasse distinguendum «sermone : repen
Moz vindicta datur, ut dicitur subito repente : vel '
pente refertur ad credere, Vide Luca cap. 1.
Fundatur de ventre puer süb sorte beata.
Tu, Deus omnipotens, rerum ccelestis origo,
Tu pius, et clemens, et consolator haberis,
Tempore tristitia major defensio pressis.
Erigit elisos, relevat tua dextra jacentes,
Confovet abjeetos, et semper pascit egentes,
Pocula larga parans sitientibus alma ministrat.
Nescius irarum monitis, non clade coerces
Peccatum, sine clade reos clementior audis
2892 Ante preces, véniaque juvas; non ira
ἊΣ ᾿ [furorem
Excitat, ut jubeas vel juste occidere sontes.
Plus pius e$ quam justus : agis non ergo severus,
685
690
DRACONTII CARMINA.
Donec ventris onus bis quinis mensibus actis A —
828
"Érrantes ponis, sed mitis corrigis omnes
Sub pietate bonus, pati cessante flagello.
Et quoties commotus eris, placidissimus exstas,
Nil immite jubens, levis est sententia caeli :
Rex pie, supplicium cunctis revocabile dictas,
983 Ut, si peccantes agnoscant corde rea-
tus,
Et damnent meliore animo delicta priora,
Sint, quibus ignoscas, sed non, semel istà re-
[laxas,
Sepius indulgens, ostendens limina morüs,
Et revocans a morte truci, quos eulpa pre-
) [niebat
Faucibus inferni raptas inducere formas.
695
100
SCRIPTURA COD. VAT.
689. Tundatur de.
684. Consolator herilis.
685. Pressis, dubie. -.
688. Scriptum est arva; ad marg., aima.
689. Videtur scriptum coercens.
691. Preces veniale jubens non.
B 692. Prius sortes ; correctum sontes,
695. Bonus pene cessante.
097. Nil in mehte jubens, lenis c. s. c.
700. Et damnet m. ^ ^
702. Videtur correctum indulges ex indulgens.
704. Raptos ; supra raptas.
NOTAE.
681. A. G-llius 1. ni, cap. 16, ex veterum metico-
rum et philosophorum sententia docet, gigni hominem
&eptimo rarenter, nunquam octavo, ec pe nono, sd ptus
sumero decimo mense, eumque esse hominem | gignendi
summum finem, decem metises, non incéptos, sed exa-
ctos. Aliquando támetm oetàvo mense, atque undecimo
etiam natum'ttominem ex: Varrone refert, 601. '
682. Furdi'ap(o' ite dicitur dé partu fácili, et non
laborioso. Libr? n',' vers. ultin., Sub sorte piorum;
685; Libr. 1; vers.729, Spes, et defensio" pressis.
Pro oppressis ponitur pressis, qtiod verbui ad animum
quoque transfertar, scd addi 40let ntérore, (uchi, 3ut
aliquid hujusmodi. ^ ^.^ ^| Á "^-^ ες ὄν, δὶ
686. Libr. 1, vers. 748, Elevat elisos, et l. n, vers.
722. Erigis oppressos. Psal. ὈΧΙΥ vers. 8, Domihus
erigit elisos. " "^ — τ’ ΕΣ MEM
87. Psal. cit. cxrv, vers. 7, Dat eseam esurien-
tibus. e So.glb, tot € poe! S, * 03
688. Alma fortasse est dextra ,, aut. alma pocula :
et intelligi td potest'de marma et cotutnicibus. Libén-
tius tamen legam 'Pocula larga parans sitientibus, ut-
que ministrang, TITEL ΝΟΣ so t N43;
689. Libr. 1, vers. 85, Ostentis ventura monens,
eic; Libr, n, vers; f6, Juetiti$ monitor; sed plus píie-
tatis amator. Libr» n, vers. 490, Utterrore domet po-
tins quam clade pro[unog, ^ o0 9 t1 ooo ὦ
690. Supra vers. 555, Clementius audit. Paulinus
carm. 6 de 8x Joanne B.ptista "Quanta^ Dei ' piétáá,
quamque exorabile nwinen ἢ Pomnituisse sat est. Auctor
carminis de Laudib. £ «mini : Tu casti teciiqne tenaz,
εἰ flectere legós Post crimen 'facilis. Scribebat hic au-
loco verius puto veniaque juvans, quam teniale jubens.
695. Sape de hac tn actum. Paulinus po -m..
ultim. fere iisdem verbis : Corripiensque tamen ve-
niam dabit omnibus unam, Remque novam dicam, nec
me dizisse : piget. PIusque pius , 'qtam' justus erit *
ubi superflua: videtur conjudétio in plasqie pius, ac
fortasse. legendtóm 5plus""p?us evt quam. justus erit.
Victorinus de J.'C. Déo et horbiné : Magis ihdulgen-
tia semper, Quam vinditta placet. ". ' is 7c ᾿
(698. Libr. 1; veis. 95, Corrigit errantem, nec punit
morte v ente. 05. 6. 5, V7 001 δ᾽ 4 , orn
᾿ 695. Libr.'1, vers. 455, Continua bonitate pias. In
Et. vers. 188, Gommodus Augustus vit pietaté bónui.
696. Placidissimus exsttis pro es, ut vers; 721, 80:
[us enim: Dorhinus; Domitium "qui? non. halet, exstal;
Sed potest'etiam accipi pró' entineré, prormere, qux»
propria ejus verbi signifieatio. Sententia dépromptá:
ex Habacuc'cáp. mi, vers; 2, Cuni iratus fueris, niie-
ricordie beris." Pro irato. commotus Virgilius
1.1 /En., vers. 126, Graviter 'commotis. lta etiam
Suegnins, Claudianus et ali^ —— 070 0 U8 κῊΣ
. Libr. 1, vers. 544, Ezsurgit censura Dei pie-
lalesevera, ΠΥ PE af pe
098. Vide 1. 1, vers. $1 et 91. Sapplieium dicit
revocabile, ut contra munus Dei' irrevócabile: Libr.
I, vers. 605, Manet irrevocábile niunus et Jovencis
l. 1, vers. 74, Quare promitiis manet irrevocabile doium.
101. Sed pro ito ponitur, sut pró et, üt 1: πὶ, verit.
41, Celsidr excelsis! spette'sed' pulcitrior omni. Cam
ponitur pro imo, s:epe additur étant aut er. Ciceto-
Attic. l. m, epist. 15, [No mihi primum meum consi-
ctor sub Constantino, et ex tempore quo floruit "et Dx liwm defuit, sed etiam. obfuit, quanquam "id aliter 2b
styli similitudine subit animam suspicari eom di-
Sünelum nonesse a nostro Juvenco. Uterque Con-
slantirii laudibus: earaien: claudit. Sic ille : At nunc
tu dominum meritis, piélate: petentém, Imperio faci-
lem, vivendi lege magistrune, - Edictisque parem; que
lez tibi condita sancit, Victorem, ketumque pares mihi
Constantinum, Hoo melius fetu terris nihil ante dedi-
sti, Nec dabis ; exeiquent siunm sw pighora pattém.
Juvencus vero : Hoc mihi pax Christi tribuit, pax
harc mihi sccli, Quam fovet indulgens terre regnator
aperte Gonstantinus, adest cui gratia digna merenti.
(Jui solus requm sacri. sibi nominis Horret 1mponi pon-
dus, quo justis dignior aciis /Eternam capiat divina in
vitam Per dominum [uo's Cliristum, qui in. sc-
cula regnat. Sic mss. Vat., alii paulo aliter.
694. Antea. vers. 486, Veniale' minatur : sed hoc
aliis editum est.. Val. Flaccus lib. v, vers. 391, In te
animos, sed: et omnia nostrü repono. Sinipliciter Plre-
drus!l. iV; fab. 17; Odore :.. sed' multo veplenf. '
702. Suprz vers. 514, Lethique vins, et liniina mor -
tis. Libr. L Reg. ; vap: n, vers. 6, Domirius mortificar,
et vivificat, deducit ad inferos; εἰ reducit. Deuteron.
c. xxxtt, vers. 90; Tob. cap. xiáí, v. 8. ᾿ '
7095. Supra vers. 422, Eripitur de morte truci.
706. Sen-üs videtur esse, quos eulpas eo pertra-
lielant, ut avimas suas "faucibus'infernk inducerent,
sive: infetrént; E£xprintit: verha Sapient. eap. ΧΦ.
vers. ἰδ: Tu es enim, Doinine, qui vitm et. mortia
habes potestatem , et deducis ad portdá moris, δὲ
reducis. Raptss usurpatar pro violenta! et immstora
morte przreptus, ut apud Statium libr. ἐπ, silvà ὃ"
vers. 208, llic finis rapto. Potest etixur. intelligi τῷ
, "D 071 € 000 es .
829 CARMEN DE DEO. 1.1}. H. 850
105 ifi soli pereunt, semper quos esse profanos Α 1156 Improba quam rabies, atque improba vota f;-
Constiterit, sine flne mali peccare volentes. m | [tigan!.
Criminis et peenz limes semel unus liabetur. 285 Quid quod eterranti mora non brevis esse
Et poteras servare malos pius usque senectan, Iprobatur,
284 Ut damnare simul hor renda placula nos- Servaturque diu venim, si desinat audax.
[sent, llliciuim tentare nefas? nam gaudia coelo
710 Εἰ veniam sperare tuam, sed major habetur
lic ratio, nam inipune diu peccare nocen-
| [tuin
Si fuerit permissa manus, turbata repente
Mens insontis erit, mox poenitet esse mode-
[stum,
Optaturque nefas, et plus pia turba nocetur,
SCRIPTUNHA COD. VAT. ᾿
719. Si fue αἱ permissa, et. videtur scriptum pre-
Conversus dat quisque reus ; sibi quis. jue me-
[delas
Arbitretur liomo, culpas sub voce relinquit.
Vo tua cum sileat, tua sed sententii clamat,
Erigis oppressos humiles, stervisque superbos,
Tu captivorum rumperido nozia vinc!s, ^
Colla levas attrita jugis cerviee soluta,
115. Mox penitens se moderutum,
716. Viletur scriptum qu:dquidet.
NOTAE. ᾿
ptatas, seu tractas formas, Equidem formas pro ani- B men negari nequit, aliquos prospera improborum
mis non reperio quis dixerit. Suspicor Dracontium,
qui sz»pe veterum verbis loquitur, respexisse ad Vir-
gilium l. vi, v. 614, Inclusi penam exspectant : ne
quere doceri, Quam penam, aut que forma viros, for-
Iunave mersit. Servius vero formam exponit regulam,
ad nos nihil attinet. . -
«105. Vide l. 1, vers. 95 seqq.
707. Libr. 1, vers. 118, Luz noctis limes, et umbra.
Sententia hujus loci est, poenam non sequi nisi eum,
qui in eodem crimine perseverare voluerit, aut dam-.
Bare scelera sua noluerit.
108. Usque sz:pe przepositioni ad eonjungitur, quze
famen nonnunquam omittitur, ut iterum l. ni, vers..
607, Sit virius usque senectam, et alibi..Ex sacra Scri-
ptura colligitur impios plerumque ad. senectutem:
nop pervenire. Psal; uv, vers. 24 : Viri sanguinum
el doelusi non dimidiabunt dies suos. Psal. Lsu, vers.
10 : Priusquam intelligerent - spin vestre rhamnum,
sicul viventes, sic in ira absorbet eos. Cap. xv Jobi, c
vers. 52.:. Ánte quam. dies. ejus impleantur, peribit.
712. Hetineri poterit Si fuerat, tempus. pro tem-
pore,.ut in Eleg. vers. 294, Qua fuerat pietas? Sed
verius eat Si fuerit. /
743. Nulla alia conjectura ad sanandum locum
correptum opportunior occurrit,. quam mox pomitet
asse modesium. Hoc vocabulum mod.stus varia.sizni-
ficatione szepe adhibere Dracontium, animadverti in
prolegom. num. 156. Quaestio proponi potest cur Deus
impios quosdam, antequam convertantur, vita privet,
alios diutius in criminibus vivere permittat, ut.deni-.
qune convertantur antequam e vits decedant : cui
quaestioni aliud responderi nequit, nisi justa. et in-
serutabilia esse Dei judieia. Verum Dracontius im-
pios cum impiis non confert, sed de impiis qui ante
senectutem moriuntur, quzrit cur Deus.eos, cum: ad
seneciam Usque eonservare possit, ut ad bonam.
frugem se recipiant, ante id tempus de medio tollit,
Sunt certe scelerati aliqui homine8, qui etiam cum
ad senectutem pervenerint, nona proinde meliores
evadunt, imo gravioribus criminibus obruuntur. Sed
sunt alii qui, si diutius viverent, converterentur. Do.
his ergo respondet Dracontius primum oportere ut
improbi non d.u permiuantur impune peccare, ne:
malo sint exemplo bonis; deinde: non brevem me-
ram concedi .peccatoribus,. ut veniam obtineant, - δὲ
velint. Ecclesiastes eap. vin, vers. 4L : Etenim-quia
non prbferlur cito. contra malos sententia, absque ἰδ“.
more ullo filii hominum perpetrant. mala. Lege Lori
num in Comment; ad πο loc. Eodem pertinet quod
dicitor.psal. ix, vers. 2, Dum superbit impius, incen-
dur pauper; et cap. στιν Jobi, vers. 8 : Stupebunt
justà super hoc ; et innocens contra ligpoeritas euscita-
bitur. Eisi auteu, ut vers. seq. additur, tenebit justus
riam suam, ei mundis manibus addet - fertitudinem, ta-:
felicitate-permoveri, ut viam virtutis deserant. Eu-
ripides in Dictye : Jam sepe vidi, sepe et indigne tuli
Bonos sequentes. noris. exemplum mali. Sophocles in
Alete : Malos profanis prosatos genitoribus Florere
rebus prosperis visu grave, Stirpem bonorum rursus
ingenio probo Malis subactos cladibus mersos premi.
Dispouere aliter cura debuerat, Deum Mortalium res :
nam pios decuit palam Bona largitate: consequi ccte-
stium, Contra scelestos patia crininibus suis Supplicia
aperte luere dis ultoribus : Ita res secundas nemo ja-
claret malus. Claudianus vero in bac mentis agita-
tione pro divina -previdentia (δα concludebat libr: 1
eontra Rufinum, initio : Abstulit hunc tandem Rufini
poena tumultum, Abselvitque deos. Jam non ad culmina
rerum Injustos crevisse queror ; tolluntur in altum, Ut
lapsu qraviore ruant. SRL . .
«1106. Usvs hujus: verbi probatur expositus est in
notà sd vers. 26. MERE
718. Errantem venim diu servari probat, quia
gaudia dat culo, quisquis convertitur. Luese cap. xv,
vers. 10 : Ita dico vobis; :gaudium erit coram angelis
Dei super uno peccatore pouitentiom agente, “
719. Primum quisque sumi potest pro eu ue,
sed secundum εἰδὲ quisque meelas accipi. debet - pro
quisquis, quieunque ; quam significationem ejus nomi--
nis eonfirmavi in comment. ad Prudentium hymn. 7
Cath., vers. 216. Hzc est altera ratio cur breviscen-
senda non est mora, quz erranti conceditur, quia fa-
cilis est poenitentia, ac spatio temporis exiguo i
potest, scilicet cum supernaturalis gratie auxilio.
7930. Arbitretur est arbitrando sibi querat, adjudicet,
expendat. Pro requirit vectius puto relinguit : naim re-
quirimus qu: abesse zgre ferimus. Sententia eadem
est ac vers. 656, Sic reus et veniam sceleri sub voce
meretur. Confer etiam lib. m, vers. 240 seq. Isai
cap. xxx, vers. 19 : Plorans nequaquam plorabis ? mi-
serans miserebitur tui : ad vocem clamoris tui, slatim wl
D audierit, respondebit tib. Fabricius in comment. poe-
tar. Christ. advertit Alcimum in arbitris secundam
produxisse : sed cum muta. et liquida sequantur, jure
$uo usus est Alcimus, quo eodem in arbitretur utitur
Dracontius.
721. Sed hoc loco pro tamen ponitur notanda signi--
ficatione. . EE ΕΣ
722. Confer vers. 686. Tertullianus lib. 1, Oppressis-
veniam dare ptomptws, solvete'vinctos. Psal. cxuvt, v.
6 : Suscipiens mansuetos. Dominus, hurmilians autem
peccatores usque ad terram. Vide etian) cantieum.Del-
parie Magnificat. ᾿ ΟΕ a
135. Psal. cx,v, v. 7 : Dominus solvit compeditos.
724. Prudentius in przfat. Psych., Attrita bviis.
colla, et hymn. 4 Perist,, Alirita cola gravibus cir- .
culis. τινος el
.
851 DRACONTII CARMINA. 853
795 E! proceres servire facis, famulosque jubere, A Nec ratione caret pietas generaliter vna,
Paupertate, jubes, opulen'os turpis egesias Mercedem justis, injustis munera nob's
Urgent, et ditas opibus bene largus egentes. 440 Prorogat, ut vel sic nos convertamur ad illum.
986 Ima levas, et celsa premis, presumpts lllectos donis, non penis mutat adactos.
[coercen^ 987 Ex:pectit pia vota Deus, non thura re-
Atteria, et tenues adjecto robore firmas, [quirit,
790 Jura potesta'!is retinens sub nomine vero, '"Victima sola placet purgat: mentis honestas.
Solus enim Dominus, Dominum qui non liabet, Nec tamen expensis, sed puro corde litandus.
[exstat ; 745 Pectore contritos, genibus cum pectore flexos,
Vel eui cuneta patent, per quem sunt omnia, Suppliciterque suos pandentes fletibus actus
[quot sunt, Exaudit : nam si quis erit miseratus egentis,
Et transacta. $'mul, que sunt quandoque fu- Texerit et nudos, inopes defenderit, insons,
[tura. Contentusque suis, alienis non inbiarit,
Qui dedit elysios justis, et tartara pravis, 750 Si impetrare velit, velut impetrare meretur,
755 Qui placidis, szevisque jubet procedere solem, Effectus faciles oratio pura reportat,
F4 lunam, stellasque vagas, et sidera cunct3, B Quam non impugnat cujusque precatio tristis.
Imperat et pluvias nullo discrimine fundi.
988 Et fortasse juvat pauper, peccata relazat
SCRIPTURA COD. YAT.
79'1. Vestiat et ditet o. .
1738. Preumpta coactus, sed presumpta ambigue.
739. Cuncta parent : non clarum est que sunt, vel
quot sunt, vel quod sunt.
151. D. fundit,
746. Suppl:citerque suos pandentes. [letibus... deest
NOT.E.
196. Ex cantico B. Virginis, et alio Annz lib. !
Reg., cap. 11.
138. Presumpta, hoc est superba, audacter confi-
dentia, significatione zvi sequioris, ut prasumptor,
pre:umptio. Vide vers. 565.
750. Supra vers. 257, Jura potestatis retinens super
emnia solus.
191. Exstare et const; re a Lucretio pro esse inter-
dum usurpari, notat Gifarvus in Indice. Confer vers.
696 hujus libri, et vers. 247 lib. 11, et Eleg. vers. 15^.
133. Similia occurrunt supra v. 594 seq., ubi zeter-
nitas explicatur.
794. Elysios, subaudi campos. Sic elysios simplici-
ter. ponunt Martialis, Lucanus et alii. Frequentius
elysium neutro genere dicitur, aut elysius adjective
cum substantivo expresso.
755. Ex Matth. cap. v, vers. 45. Plura in hanc
sententiam Prudentius lib, 11 contra Symm., vers.
780 seqq., Non nego commun^m cunctis viventibus
usum Aeris, asirorum, etc. Adisis nostrum comment.
in eum locum, et not. ad vers. 598, lib. 1 Dracontii.
Lib. t, vers. 456, Placidus opponitur etiam cruento,
aut s2vo.
491. Posset retineri fundit cum hac distinctione
sidera οποία Imperat, et pluvias. Imperare lunam,
stellas, ut imperare naves, pecuniam, tributa, arma,
presertim si legas sidera ceo Imperat : aut intelli-
gendum est imperat procedere. Sed planior et verior
est lectio quam ascripsi.
740. Gregorius Magnus lib. xvt Moral., cap. 12:
Malorum domos Dom:nus bonis implet, quia etiam in-
gratis sua dona non denegat, ut aut benignitatem con-
ditoris erubescant, el ad bonitatem redeant, aut. redire
omni modo contemnentes ,indeillic gravius puniantur etc.
741. Lib. 1, vers. 741, Et consolatur adactos Lucti-
bus. Ita. convertimur ad Deum, ut Deis nos mutet,
seu convertat. Vide notam ad vers. 611.
142. lsaix cap. xxx, vers. 18 : Propterea exspectat
Dominus, ut misereatur vestri, et ideo exaltabitur par-
cens vobis.
745. Ex [85]. L, vers. 18 : Quoniam εἰ voluisses
sacrificium, etc. Vide comment. ad 'rudentium hymn.
10 Per., vers. 246.
postremum verbum.
190. Si imperare vclit velut i:mperet ita meretrr; sed
imperet obscurum est.
5t. Reportet, supra reportat. |
153. Scriptum est juvat : pauper p. ct pawper in
nexu litterarum.
745. Ex psal. cit. vers. 19: Cor contritum οἱ hu-
miliatum, Deus, non despicies : et psal. cxtvi, vers. 3:
Qui sanat contritos corde, etc. Forte legendum geni-
bus cum pectore flexis. ,
746. Forte suos plangentes fletibus actus. De hoc
nomine actus, dixi in comment. ad Prudentium
hymn. 2 Cath., vers. 107. Ponitur pro actioue etiam
ἃ Cicerone, Quintili*no, Lucano, Claudiano aliisque
antiquis, et supra ἃ Dracontio vers. 268, Temnimus
actu Plectibili.
141. Miseratus admittit genltivum, ut infra vers. |
162. Sed hoc loco bene esset miseratus egentes, ut
postea nudos, inopes.
150. Cogitabam Si imperilare velit, velut imperitare
mereiur. Verum neque id neque aliud quod edidi,
penitus milii placet.
152. Tristis poterit referri ad cujusque, scilicet pre-
catio alicujus infelicis aut moerentis, Precatio vero
hoc loco sonat imprecationem, quamvis szpius pre
simplici obsecratione pnatur : nisi malis intelligere
precationem tristem, ut ita clarius imprecatioaem si-
gnificet. Impreeari aliis malum in vindictam damni
ab ipsis il!ati nullo modo licet. V.de Susrium ton. tl
de Relig. lib. 1, cap. 19. Dcum vero nonnunquam
D istiusmodi imprecationcs exaudire, colligitur ex hi-
storia quam narrat S. Augustinus serm. $2 , al. 51,
de Diversis, et lib. xxu de Civit,, cap. 8. Quin audi-
mus Salvianum lib. τι de Provideutia ? Jam vero iliud
cujusmodi, aut quam grave, genere quidem dispar. sed
iniquitate non dispar, nisi hoc dispar forte, quia ra-
jus ? Proscriptiones dico orphanorum, v duarum affi- |
cliones, pauperum cruces, qui ingemiscentes quotidie ad
Deum, ac finem malorum imprecantés, et quod gracis-
simum est, interdum vi nimie amaritudinis'etiam. ad-
ventum hostium postulantes, aliquando a D«o impetra-
runt, ut. eversionem tandem a borbaris in. commune
tolerarent quam soli a Romanis antea toleraverant.
755. Relaxare peccata dixit etiam Dracontius vers.
$05 Eleg. Interpungi etiam potest. Quam non impu-
gnat cujusque precatio tristis, Et fortasse juvat. Pau-
per peccata relaxat Pastus, et indutus. Scilicet quam
oratio oppressorum nonimpugnat, imo fortasse juvat.
Tob. cap. iv, vers. 11 : Quoniam eleemosuna ab om»
759 Εἰ defensus inops plus, quam scis, quaerere
[possunt.
Vestibus, expensis, epulis de more Tabitha
Expendebat opes, miseris alimenta ministrans.
Nunquid ad annorum numerum cuicunque mo-
[desta
Addidit, et vitam longum produxit in vum?
Et meruit tameu ipsa jacens post funera vitain
Amissam reparare suam, testantibus illis,
Queis proprias fundebat opes miserata ro-
|gantum.
Petrus enim medicus fuerat, medicina catervae
989 Pauper!atis erant; ccelis extorsit egestas,
760
CARMEN DE DEO.
Pastus et indutus, vidux, pupillus et xger, A 765
LIB. ii. δ
Quod νο]υΐ!. Nos turba rapax calesmus egenos,
Conferimusque nihil : forsan spoliainus avari
Pauperiem, si forte ferat quodcunque degorum,
: Exspectamus adhuc, det pauper xenia n»bis ,
Afferat et predam potius : de nobile pauper
Jam modo dives eget, cui confert indiga dexira,
990 Non sibi mendicans, quod divitis usibus
[addit.
Quidquid agamus ad hzc sceleris, fraudisque,
[dolique
Supplicio dignum, differt punire benignus ,
Ut, si poeniteat, magis indulgere paratus ;
Qui facit angelicas flamma crepitare eohor-
[1e8.
710
715
SCRIPTURA COD. VAT.
355. [neps plus quam suum quaerere : obscure B
guam.
156. Epulas de morte davita.
751. E. opus m.
158. Scriptum apparet nunquam pro nunquid.
762. Qui proprias.
167. Decorem, supra decorum.
108. Adhuc de paupere sevia nobis : non ciare pau-
ere,
762. Afferat et preda potiatur de nobile pauper.
111. Divitibus - correctum divitis.
NOT &.
peccato et a morte liberat. Orationes pauperum quan-
tum prosint, explicat Chrysestomus horil.21 in cap.
IX Act. apostiol.
715b. Forte plus quam das, reddere possunt, vel
plus quam vis.
1956. Forte Vestibus, et tunicis, epulis ex Act. apost.
eap. 1x, vers. 99 : Et circumsteterunt illum. (Petrum)
omnes vidua flentes, et ostendentes ei tunicas el vestes,
quas faciebat illis Dorcas. De nomine Gr:xco Dorcadis,
quz Tabitha llebraice vocatur, vide Gifanium Ind.
Lueret. verbo Dorcas. Similis mutationis exempla
etiam nunc sunt in usa, ut cum Quercetanus appella-
tur is qui Hispanice dicitur De la encina, aut Siliceus,
qui Gxigeno.
153. Similis phrasis lib. rr, vers. 986, Et vitam
longo produceret &vv.
761. Testaniibus pro obtestantibus, invocantibus :
aut etiam pro praesentibus, testificautibus.
762. Arator lib. 1 de eadem Tabitha, vers. 857,
Monsuras fundebat opes. lu appeudice 1 ad carmina
8. Damasi pag. 245, Hac mihi cura fuit nudos vestire
petentes, PFundere pauperibus quidquid concesserat
Qs.
164. Vis órationis et precum egregie expressa. In
s3cris Litteris similes sunt sententie, Sic Exodi cap.
ixvp, vers. 10, Dominus Moysi oranti dicebat : Di-
iile me, ut iruscalur furor meus contra eos. S. Hie-
ronymus ex Ezechielis cap, xin, vers, 5, colligit,
quod Dei seutentia sanctorum precibus frangitur, quod
i» comment. ad eum locum nervose confirmat.
Ὁ clientibus, ab aliis, ut videri potest in libro Mar-
tialis, qui Xenia inscribitur. Prima brevis est, sed
producitur etiam a Gracis poetis, et posteriori zvo,
ad annum scilicet 1514, producta est ab Adolpho
quodam in fabulis contra mulieres apud Ley-erum
llistor. poet. med. xvi : Xenia multa Paris caste donat
mulieri. Po-set conjici pauper det serica nobis : nain
sericum et serica in plurali numero pro veste serica
usurpantur.
769. Non solum, ait Dracontius, xenia a paupere
petimus, sed etiam prfedam; quia divites bona paupe-
rum, a quibus munera exigunt, quodammodo praedan-
tur, Cicero v in Verrem, al. lib. ui, cap. 50, Marimos
questus predasque fecisse. Dracontius libr. 11, v. 75:
Aut qui al'ena rapit predo temerarius audax, Cuj«s f-
cta gemens plangit spoliatus egenus ? Hi nam suM quos
sola juvant convivia prede, Cp. 1 Isaiz, vers. 25:
Principes tui infideles, socii furum : omnes diligunt
munera et retributiones. De xeniis vero id lege civili
cautum est D. libr. 1, tit. 16, leg. 6 : Non vero in to-
tum. xeniis abstinere debebit proconsul , sed :1nodum
adjicere : neque morose in totum abstineat, neque avare
t«odum xeniorum excedat, ᾿
710. Libr. ni, vers. 39, Bene dives egenus, Semper
avarus inops, pauper sub divite nummo.
TIA. Pulchre et vere dictum, quasi pauperes non
sibi, sed divitibus, qui omnia undique conraduut,
mendicent. Vel propter hos solos versiculos d:gnum
maxime erat loc Dracontii carinen, quod non lateret
diutius.
765. Salvianus more suo hxc ita graviter declamat p 772. Aliqui viri docti improbant ad hiec, vel adhac,
|. ww de Provid. : Quótusquisque entm jux'a divitem
panper aut intacius, aut tutus est? Si quidem persua-
sionibus prepotentum , aut sua homines imbecilli, aut
etiam seipsos cum suis paritur amittunt, ut non immeriie
de wlrisque persónis sacer sermo testatus sit. (Eccli,
c. xni, vers. 25). Venatio leonis onager in eremo, sie
pascua suni divitum pauperes. Quamvis tyrannidem
hanc non pauperes tantum, sed pene universitas patiu-
(ur generis humani, Quid enim omnium aliud dignitas
sublimium quam proscriptio civitatum? Aut quid aliud
quorumdam quos taceo pre[ectura quam preda? Nulla
siquidem major esi pauperculorum (forte populorum)
depopulatio quam potestas. Alis editiones multum
variant,
. 768. Hic at sequens versus insauabiles videntur :
medicinam, qu» opportuua mihi occurrit, attuli.
Aenia sunt quzlibet munera miui sol.ta ab amicis,
et in Cicerone, Sallustio, Tacito et aliis antiquis uli
id reperitur, reponuut adàuc. Sed cum optitha exem-
plaria exhibe»nt ad hec, temere id mutabitur in ad-
huc. Consule Vossium de Analog. l. iv, c. 2f.
115. Clementia Dei, supplicium dilferentis, aliis in
loci» landata est, ul l. t, vers. 5U et seqq.
115. Forte Ac, si peniteat, Deus vocat homines ad
penitentiam, quia non vult mortem peccatoris, sed
magis uL convertatur et vivat.
115. Bonitas Dei erga homines commendari vide-
tur, quod eos ad peeuitentiam- invitet el exspectet,
cum inalos angelos in steruum ignem conjecerit.
Vide vers, 470 et seq t.: Inde magis mens nostra rea
est, quod pana secuta esi Cor estes [amulos.. Crepitare
flama pro ardere cum al:quo sonitu. Tibullus 1. it,
eley. 5, vers. 81: Ut succensa sacris crepitet bene lau-
rea flammis. Plinius 1. xxxi, cap. 7, de sale Tragasco
55 DRACONTII CARMINA. | | 856
Nam pia turba Dei sunt spiri'us igneus omnis: À $59 Εἰ celebrant, v.ncente Deo, sa'tanco
Quamvis ipse Deus se prodidit igne loquac:, triumphum.
99] Cum jubar ignitum Domini rubus asper — 795 Non gladiis, jaculisque datis, missisve sagit-
| iaberet, 2. (ss
Et lacrymas populi pro libertate gementis Gens oppressa perit; sed tantum surgere jassa
180 Diceret ante suum Deus ascendisse tribunal. Arma elementa Deo, nullum fusura cruorem;
Se tamen asseruit sublimibus alma potestas Et tamen innumeras faciunt sine s;nguine mor-
Descendisse polis, ut qux? captiva jacebat, "TM " , [tes
Libera turba foret, domini victura superstes. Una eademque die populis datur ecc» duobus
Mox sua promissor perfecit verba fidelis, 800 [τὰ furens, pietasque simul : sine nubiljus ulis
785 Excussoque jugo deduxit yer mare Rubrum, Diluvio periere gravi, splendente sereno.
Candida dux fuerat nubes, flauiimzque columna; Oinnibus ostendit Domini sententia lata,
Fluctibus :quoreis gemina de par.e ligatis, Quid peccata crecnt, quid justi vita meretur,
la scopuluu pelagi jam non latrantibus undis, Quid bona simplicitas, quid noxia vota repor-
Trans'erat salsos ponti sine remige flucius , [tent ,
790 Εἰ pedibus siccis iter est navale peractum. R 805 Quid pius, aut humilis, quid et impius, atque
Laudavere Deum populus de morte natantum, [superbus,
Sexus uterque Deo magnis in laude choi:eis Quid ferus, δὶ mitis, quid clemens, quidve
Certatim resonant, et palmis tympana pulsant, (cruentus ,
SCRIPTURA COD. VAT.
T16. Igneus omnes. 189. Transierat falsos p.
111. Quamvis «t. ipse Deus. 7196. Sed tantum [ugere jussa.
718, Dubie asper haberet., .; 4399. Datur esca duobus.
784. Asseruit merito διὸ alma. 809. Ostendit domum sententia. ) ;
183. Capiva jacebant, — ... . «06. Mitis, quidquid clemensve cruentus, sed quidquid
185. Ei uterque jugo d. p, m. r.
non clarum est.
NOTE.
et Acanthio : Jn igne mec crepii t, mec. exsilit. Sic
flamma crepitans e similia. Se. qua ratione crepitare
flamma possunt angeli, qui sunt Corporis expertes
terreni ponderis omnes , ut sit Dracontius vers. 461? C
Huic difficultati responderi potest ex vers. seqq.,
quod potestati Dei subjectus est ignis, quo scilicet
possit etiam spiritus puniri, et quo: ipse Deus igne
crepitanti apparuit in rubo, quia igne uti potest ad
. puniendum et ad benefacienduim. Ex vers. seq. ex-
plicatio alia verior, eruitur, ut nunc dicam.
, 716. Yidetur.omnino legendum omnis. pro.omnes:
nam igneus poscit omnis, el spiritus ratione metri in
singulari οι. Ex hoc versu aperte colligitur sermo«
nem esse de bonis angelis, qui sunt pia turba Dei,et
igni comparantur. Psal. cii, vers. ἃ : Qui facis an-
gelos tuos spiritus, e ministros.tuos ignem urentem.
Qus verba in Ep. ad Hebr. cap. 1, v. 7 repetuntur,
$ed pro ignem urentem est flammam. ignis, et additur
vers. 14: Nonne omnes sunt administratorii sptritus
in ministerium missi propter eos qui hareditatem ca-
piunt salutis.
711. Fortasse Quid quod et. ipse Deus. Ignem sym-
bolum esse divinitatis, ex multis sacre Scripture D
locis ostenditur. Igne loquaci, quia: in igne loqueba-
tur Deus. Vide comment. ad Pruden'!ii Dittochaeum,
vers. 29. Sic enim inscripsi ex veteribus editis et
mss. opus quod alii. Enchiridion aut Diptychon vo-
cant: de quo Dittochzi titulo etsi plura dixerim,
tamen addendum est nonnullos putare Dittocbeum
appellari a διττὸς et χάϊος, quia probitatis exempla
ex duplici. Testarento-.complectitur. Auctor mibi
est Nicolaus du Mortier Etym. sacr.
118. Libr. 1, vers. 515, jubar tribuitur igni. Exodi
Cap. iii, vers. 2, verba sunt: Apparwitque ei Dominus
in flamma ignis de medio rubi, etc.
*
781. Posset scribi asseruit merito bis alma, vel
merito sic, sed quo sensu ? pro sublimibus bene
etiam esset excelsis. Si legere velis merito sic alma,
intelligere poteris rationem reddi a Deo cur sic. in
rubo apparuerit.
782. Ex«d. cap. ni, vers. 8, Descendi ut liberarem,
etc. ες ;
. 185. Domini ἱπι6} Πἶσο Pharaonis, cui Israel servie-
bát. Supra vers. 166 de eodem prodigio : lsraelita-
rum plebi, que facta superstes Vindice nau[rag:o, eie.
Superstes cum genitivo vers. $1, Mundique superstes.
Alcimus |. v prope finem : /nspector cludis proprie,
gentisque superstes.
*
185. Forte Ereptosque jugo deduzit. :
188. Latrantibus undis, (requens id poetis. Confer
vers, 160 et seqq. hujus libri.
189. Forte Transierant.
791. Exod. eap. xiv et xv, Sapient. cap. x, vers. 20:
Et decantacerunt, Domine, nomen sanctum (uum, et
viclricem manum tuam laudavere pariter.
193. Tympanorum diversa fuere genera, ut videri -
pos in Antiq. explic. Montfauc. tom. 111. Quedam
acillo pulsabantur, alia digitis, aut palmis. Ovidius
ιν Fast., vers. 342, Et feriunt molles taurea terga ma-
nus. Lucretius 1. u, vers. 618, Tympana tenta tonant
palmis. Catullus carm. Lxmii de Nupt. Pel. vers. 261,
Plangebant alii proceris t a palmis.
194. Saltando, ut paulo ante choreis. Exodi eap. xv,
vers. 20 : Cum tympanis et choris; Cherns est multi-
tudo canentium vel saltantium aut canentium simul
et saltantium. " [UA
198. Mortes in plurali usitatum ab aliis, sed notan-
dum prxsertiw cum verbo facio, - :
801. Claudianus de bello Getie., v. 49, Splendere
EIN. De hoc verbo serenum vide notam ad vers.
586, 1. 1. e pH
.804. Simplicitas pro innocentia, 1 ὃς opposite
«toria vota, Vide vers.69 Eleg. Cap. xx Genes., vers. 5:
[n simplicitate cordis mei, et munditia manuum mearum
[eci hoc. Sic simplex, simpliciter pro innocenti, inno-
center in.sacris Litteris.- - *
805. Humilis, ut superbo opponitur, vox Christia-
norum scriptorum, ut Prudentii et zqualium. Ferte
atque humilis.
406. Forte guid
quidve cruentus.
clemens, quidque cruentus, ant
01837
[rus.
CARMEN DÉ DEO. 1.18. 1].
Dap:ilis, et largus, qu'd prado, aut raptor ava- A
858
Agmina condemnaní mores, aique agmina pur-
[gaut.
SCRIPTURA COD. VAT.
807. Quid prede aut raptor
NOTAE.
807. Dapsilis, Graca VOX, largus, ccpiosus: ea.utun-
tur Plautus, Co'umella, Apulcius, Dionysius Cato in
Distich. moral., alii. Lego prado pro pi«da, ut l. 11,
vers. 75: Aul qui aliena rapit predo temerarius auda&.
808. Redit a4 id quod dixit vers. 418, Segregat
Omnipotens merita.
LIBER TERTIUS.
Lominis zeterai, lunze lux, lucis origo, Β
Orbis, et astrorum, jubar ztheris, aeris auctor,
P'ax elementorum, natur:ze. conditor, et fons,
Sideris innumeri mumerus quem mon latel
. E (0, oes s! DOIIBIS,
b X Nomina dans astris, et stellas cursibus aptans,
Immotes.ue jubens septem constare triones :
994 Axe [icet volvente polos, stant sidera
2 esos s euo VLEPBIgra s.
Qui numeras cunctas, quas praefert littus, are-
[nas,
Per freta cuncta maris tó'um quas continet
ΠΝ | [cqwor.
0. Omnia nosse Deut, quia condidit omnia solus,
Quisdubitet? Quod nosse jubes, coelestia norunt,
Quod tu scire velas, ignorant omnia colo.
Missa cadunt, liemesque cient comitante fra»
E [gvre,
Verberis ignoti volitant per inane flagella,
15 Εἰ rutila radians crim missile famma
Justitia monitor, sed plus pietatis ama or,
Celsior excelsis, specie sed pulchrior omni,
Virtutum virtus, dulcedine dulcior omui,
. — Lucidior luce, vel lumine clarior omni, .
20 Editor omnipotens, sed non tamen edite ab
; . . .. [ulle,
Qui p'acidos pluviis das descendentibus imbres.
995 Sic annona datur cunciis animantibus
oss v. fesea,
Et natura parens per tempora cuneta ministrat,
SCRIPTURA COD. VAT.
4. Immobilisque jubes.
1. Polos stent $.
8. Quas prefert ἰ.
9. Per freta cuncta maris totum fuctura que...
desunt littera extremz.
41. N. jubet c.
14. 1gnoti violant per.
15. Et ru'ila ut radians.
19. Lucidus o. ... —. vel [. c. 0.
91. Das di:cedentibus imbres.
.NOTK.
3. Sol lumen immensum dicitur libr. 1, vers. 991.
lloc etiam loco sol intelligi potest in. verbis Luminis
eterni. Tertollianus de Deo l. iv, Profunde lucis
origo Fons vite, etc, Mar. Victor in przfat. ad Genes.,
Tu vita, et genitor vite, lucisque profunde, Tu lur
vera, Deus, tu rerum causa, vigorque. Dracontius l. 1,
vers. 151, Initium factis lucem dat lucis origo. Missale
Isidorianum sabbato sancto in |, oratione ad benedi.
cendum lucernam : Domine Deus noster, unici luminis
lusnen, fons. luminis lumen, auctor. luminum. Mero-
baudes de Christo : Nunc genitus, qui semper eras,
lucisque repertor. i.
4 Jubar &iheris, nt 1. 1, vers, G15, igni tribuitur
jubar, et 1. wt, vers. 778, Jubar ignitum.
5. De elementorum concordia vide i. 1, vers. 142
et sei. pH ERE ES
Δ. Libr. n, vers. 472, Sideris innumeri, quod ibi
de angelis dictum. Libr. 1, vers. 219, de stellis,
Agminis innumeri. NR
5. Libr. 1, vers. 218, Cursibus aptavit, videlicet
stellas. Fortasse legendum das, aptas, jubes. Sedu-
lius initio libr. t, Qui stellas numeras, quarum tu
nosnina solus, Signa, potestates, cursus, loca, tempora
nosli.
6. Virgilius 1. n1 n., vers. 518, Postquam cunctg
videt cxlo constare. sereno. Septem triones. immoti
dicuntur copsiare, quia semper videntur. Pigri etinoc-
cidui ab aliis poetis vocantur, cujus rei ratio ex vers.
seq. intelligitur, Immobilisque, aut immobilesque me-
tro adversatur. | qe :
9. Non satis percipitur qnid velit Dracontius di-
cere : sed non longe videtur fuisse & sententia quam
supplevi.
10. Scient'a divina eodem arguenli iodo laudata
eliam est l. 1, vers. 500 seqq. Cui cuncta atescunt,
Et merito, quia cuncta (acit, [ecitque jubendo. .
14. Celestia pro angelis, vel pro omnibus «qua sung
in celo, ut vers. seq. explicatur. Vide:ur id petitum
ex Marc. cap. xiii, vers. δῶ : De die autem. illo. vel
hora nemo scit neaue angeli in celo, neque Filius, nisi
Pater. ]
415. Missa flage'la, ut arbitror.
14. Forie ignoti vacuum per inane.
15. Missilia sunt quzvis arma, 408 jacinntur seu
mittuntur. Sermo est, ut puto, de cometa quo hoini-
nes terrentur. Confer v. 60 et seqq. l. 1. “Ἣν
16. Repete dicta I. 1, vers. 6:0, l. i11, v. 689, aliis-
que in loc s. p
17. Ercelsa libr. τιν. 904 ; 1,1, v. 456, Eteul mine cet-
sior omni, For asse leg»ndnm specie ve! pulchrior, vel sed
ponitur pro et. Vide notam ad vers. 704 l.br. i1. Loc.
cit. 1. 1 in Vat. codice pariter legilur Simplicitate
bonus, sed culmine celsior omni : quxe. scriptura, col-
lata cum aliis Dracontii locis, videtur antefereada.
21. Fortasse Qui placidas pluviis das discedentibus
auras, Sed retinendum potius pluriis et imbres per
hendiadyn, unum per duo. Libr. 1, vers. 452, Im-
briferis. semper. pluviis. absentibus wuher Cespes. Sic
Tertullianus 46 Judic,, Tempora fecundant, pulchris
Dei munera donis. Paulinus eodem. modo poem. 52
natal. 46, Multa mihi variis tribuisti munera donis :
quamvis enim aliqui. inter muuus et. donum. discri-
meu hoc. ponant, quod munus 651. douum eum causa,
tamen lioc discrimen a.plerisque negligilur, nee cu-
ratur certe a Tertulliano ei Paulino.
839
DRACONTII CARMINA.
846
Sic plumis vestitur avis, sic frondibus herbe, A ὃ 296 Redditur, ac parens «otis credeutis avari
95 ficcalamos nutrita seges stans armat aristis,
Et tunicis vestita ceres pubescit adulta.
Sic viridis flavescit ager sine semine jacto :
Creditor extorquet sub vomere fenus arator,
Usura prestatur edax, centesima grandis
Debitor exoptat millesima reddere lucra.
Non exactorem pudor inficit, aut dolor ullus
Aflicit exactum : contraria vota duorum
Conveniunt, solusque dolet captator iniquus
95 49977 Annon», pretiique vorax, inimicus amicis,
SCRIPTURA COD. VAT.
95. Armat aristas.
98. C. subvenire fenus a.
99, Prastator edax.
$0. Redditur atque placet vota reddentis avarus.
92. Pudor imprimit aut.
NOTE.
94. Vide not. ad vers. 255 1. 1.
95. Vide not. ad vers. 254 1l. 1. Forte legendum
Sic calamis nutrita seges stans armat aristas. Sed. scri-
ptura textus comprobatur ex eleg. vers. 251, Segetes
viror armat aristis.
86. Ceres pro grano ipso frumenti videtur poni.
Pubesco transferri eleganter solet ad herbas et plan-
tas. Cicero de Natur. r.1. 1, c. ἃ : Cetique muta-
tiones, quibus omnia que terre gignat , maturata pube-
scant, et 1. n, c. 19 : Pubescunt, maturüatemque asse-
quuntur, qua oriuntur e terra. — .
97. Posset conjici Sic viridis florescit oger. Sed
Dracontius adhuc sermonem habere videtur de
segete , qua ager primum virescit, postea flavescit, el
Virgilium imitatur ecl. ὁ vers. 28, Molli paulatim fla-
vescet campus arista. Sic flava ceres, (larum arvum,
flacentia culta, flave spice. Columella l. x, vers. 511,
Sed cum maturis flavebit messis aristis, ubi aliqui le-
unt /lammebit : sed libentius legerem /flavescet ex
irgilio. Sine semine jacto, quia, cum a Deo seges
educta est, nullum jactum fuit semen. Legi etiam
posset Sic viridis flavescit ager : sic semine jacto Credi-
tor extorqu-t, etc. Quod magis cohbzret. cuin versibus
seqq. In. scriptura codicis, quam retineo, sententia
fortasse similis est ei quam explicat auctor incertus
de lau./libus Domini sub Constantino : Utque humana
salus securum duceret evum, Sponte salutares de ces-
pite surgitis herbe : Has Pater ipse serit. nutu, non
vomere dives.
98. Colonus comparatur creditori, qui fenus exi-
itab arvo. Ambrosius Hexaem. l. 1n, c. 8, num.
δ, Feneratum terra. restituit quod. accepit, οἰ usura-
rum cumulo multiplicatum : et 1. 11 de Offic., c. 6,
Fecunda terra multiplicutum reddit quod. acceperat,
fidelis ager feneratos solet restituere proventus. Gicero
de Seneet. cap. 15, Terra nunquam ecusat imperium,
nec unquam sine usura. reddit, quod accepit, sed alias
minore, plerumque majore cum jenore. Vide notam
Gronovii.
99. Sic restitui scripturam depravatam, ut sensus
$it agrum optare reddere maximam usuram. Luca-
nus t t, vers. 481, Hinc usura. voraz, avidumque in
tempora fenus; alii in tempore fenus. Sic uswa edaz.
Centesiina usura est in qua unum pro centum sin-
gulis mensibus solvitur, hoc «st. singulis annis duo-
ecim pro centum. Haec erat usura gravissima, alis
erant minores. Seneca I. vi1 de Benef., c. 10,5sangwi-
nolentas vocat ceuntesimas. De usuris centesimis
exstant observationes Jo. Frid. Gronovii,
90. Fortasse ex Virgilio prooem. An., Ut quamvis
avido parerent arva colono.
21. Cum hic debitor sit ager, dubium oritur cur
dieatur exoptare reddere millesima lucra. Nam mil-
lesima usura est in qua unum pro mille singulis
mensibus penditur : quod exiguum sane fenus est,
nempe duodecim pro mille singulis annis. Qu d au-
tem ager optet usuram maguam reddere ex v. δὅ
colligitur: Contraria vota duorum Conveniunt. Existimo
ergo, inillesima h:ec lucra esse ulira usuram cente-
simam : nam erant apud Romanos, qui centesimis
non erant contenti, et alia lucra majora expetebant.
Cicero ad Attic. l. v, ep. ult, : Clamare omnes qui
aderant, nihil impudentius Scaptio, qui centesimis cum
anatocismo (usura usura) contentus nom escet : alii,
nihil stultius. Mihi autem. impudens magis quam stul-
tus videbatur. Nam aut bono nomine contentus centesi-
B mis erat, aut non bono quaternas centesimas sperabat.
59. Pudor inficit, ut |. 1, vers. 942, Totos rubor
inficit artus : nisi malis legere pudor impedit.
95. Exactus pro eo, a quo exigitur pecunia, nova
dictum videatur, ac fortasse deesset nunc exemplam
veteris scriptoris, nisi À. Gellius illud nobis conser-
vassst ]. xv, c. 14, ubi exscribit verba Q. Metelli
Numidici : Socios ad senatum questum flentes. venisse,
sese pecunias mazimas exactos esse; οἱ Czecilii : ἔσο
illud minus nihilo exigor portorium : quod A. Gellio
Grzca figura dictum videtur. Contraria vota coloni
et agri sunt, quia accipere et reddeie contraria iuter
se sunt, et plerumque creditor optat exigere, debi-
tor renuit reddere. Conveniunt vero vote, quia ager
optat reddere, et coloaus accipere.
94. Opportune in eos invehitur, qui annonam com-
primunt, ut carior flat, et pretium eorum arbitratu
crescat. Incettatori vocant Itali. Mirum caruisse, nisi
fallor, Latinos veteres nomiue proprio quo pestife-
ros hos bomines appellarent. Dardanarios ignota
vocis origine ab Ulpiano et Paulo in Digestis appelia-
tos invenio. Monopolium affiue vitium est. Suetonius
de Tiberio cap. 71 refert illum sermone Graeco
abstinuisse maxime in senatu, adeo quidem s noxu-
POLIUX nominaturus, prius veniam postularit, quod
sibi verbo peregrino utendum essct. Monopo'ia non
omnia ejusdem generis sunt. Agunt de his theologi
morales. Vide Molinaift de Just. et Jur. tract. 2, disp.
945, ubi de recondentibus ac asservantibus merces
in tempus caritatis disserit. Dracontius in tota hac
disputatione contra captatores annonas sententias et
verba S. Ambrosii expromit. Sic enim Ambrosius l.
m de Ofüc., c. 6 : Et alius ait: Captus pretis. (ru-
menti maledictus in plebe ( Proverb. cap. 14 )....
Cur ad fraudem convertis mature industriam. et indul-
gentiam? cur invides usibus hominum publicos partus?
cur populis minuis abundantiam? cur. affectas inopiam?
cur oplari facis α pauperibus sterilitatem? Cum enim
non sentiant beneficia [ecunditatis, te auctionante prc-
D tium, te condente (rumentum , optas potius nihil nasci,
quam te de (ame publica negotiari. Ambis [rumento-
rum indigentiam, alimentorum penuriam, wberis. sli
partus ingemiscis, fles publicam fertilitatem, horrea
[rugum plena deploras . . . . Latrocinium hce, an. [ἐ-
nus appellen? . .. Lucrum tuum damnum pnblicum
est... .. Legisti, quemadmodum hunc. (rumentarii
pretii caplatorem exponat in Evangelio Dominus Je-
$u82 .... Nesciebat quid faceret, quasi ei alimenta
deessent, harebat in. ambiguo. Non capiebant horrea
annonam, et ille se egere credebat. Locusab Auibrosio
allegatus Proverb. cap. ΧΙ, vers. 26, sic habet in Vul-
fata : Qui abscondit frumenta, maledicetur in. popu-
is : benedictio autem super caput vendentium.
95. Voraz, ut vers. 29, usura edax, et notandum
vorax pretii cum giguendi casu, vel pretii captator est
voraz, hac distinctione captator iniquus Ánnonc pre-
tiique vorax.
811
Omnibus adversus, populis in:ontibus hostis.
Namsua damna vocat rhundi compendia pulchra,
Nil opibus propriis quacunque ex parte minutis.
Exstinctam dolet esse famem, bene dives egenus,
* Semper avarus inops, pauper sub divite nummo
JEstuat, et custos alieni ruris, et auri,
Judicio punita suo mens semper avara
Dat poenas, animi quae sedem nescit amare :
2998 Diligit hzeredem, cui servat cuncta fidelis.
Nec bona przesentis hic tantum perdere vitze
Contingit miseris : perdunt bona euncta futura.
Nunquid eris pius, alme Deus, jam morte per-
, [(empto,
Illi quippe; magis qui proditur impius in se,
Et sibi, vel euuctis solatia tota negavit?
45
CARMEN DE DEO. LIB. Ii.
AO
Ka
Nos cxempla docent damnati divitis, ingens
Pauperis et requies, qui post sua membra bea'us
Abrahz portante sinu per szecla quieseit.
299 Divitis exstincti tormenta exspectat ege-
[stas,
Immitesque vias alterna sorte rependit.
Serica quem tenuis, quem mollia lina gravabant,
Qui solet s&e- tivum membris sudantibus ostrum
Poscere, deposito confractus murice denso,
Cujus et in digitis non sedit crassius aurum,
Et licet exigux non ferret pondera gemmse,
Inter anhelantes tormenta ultrieia flammas
Suppliciam crudele luens exaestuat ardens,
Et tolerat; poscitque rogans, ardente palato,
Ut gelidum digito mereatur lingua liquorem.
SCRIPTURA COD. VAT.
$1. Vocat compendia pulchria mundi.
39. tincta modulet esse.
41. Aistuat et custos alieni thuris adorct : prius erat
eztuat ro (tuat.
43. P. animique sedem.
44. Diligat h.
9. Tota negabit.
90. Non exempla decent d.
55. Serica que tenuis quod m.
56. Membrisque sudantibus.
99. Injerret : correctum ferret.
NOTAE.
59. Libr. 11, vers. 770, Jam modo dives eget, etc.
40. Sub divite nummo, ut l. 1, v. 211, divitis auri :
de quo epitheto dixi ad eum locum.
44. Distingui potest sub divite nummo, /Estuat et
custos. Juvenalis sat. 14, vers. 502 : Taniis parta ma-
lis cura majore, metuque Servantur : miserd est. magni
custodia census. Ecclesiastes cap. vi, vers. 2, de ava-
ro : Nec tribuit ei potestatem Deus ut comedat ex eo,
sed homo extraneus vorabit illud. Plena est sacra Scri-
ptura hujusmodi sententiis contra avaros : pleni
scriptorum gentilium et Christianorum libri.
45. Sedem animi vocat corpus, quod amare nescit
avarus, qui bona sua heredi servat, cum ipse sor-
dide vivat.
C
44. Avarus, qui eorpus suum non diligit, diligit.
haeredem. Columbanus ii ep. ad [lunaldum ex Dra-
eontio hxc ; Divitias cumulans, dum sese nescit amare,
Pius amat heredem, servat cui cuncta fidelis. In P.
Syri Mimis, vers. 60, Avarus, nisi cum moritur, nil
recte facit.
48. Impius, hoc est crudelis, non pius, seu non
clemens. Libr. 1, vers. 277, [mpia terribiles producit
terra leones. Vide Eleg. vers. 70.
50. Libr. n, vers. 204, Multorum nos seva docent
priorum. Hoc 1. 1, vers. 96, Abraha doceant
jam nos exempla parentis. Forte legendum divitis igni.
51. Notanda phrasis post sua membra, post obitum,
poet membra relicta.
52. Videtur accipere simum pro gremio Abrah:e,
nt multi explicant, delatum fuisse Lazarum in sinum
Abrahz, tanquam
tris. Paulinus poem. 17 ad Nicetam, vers. fin. :
unc, precor, nostri nimium memento, Et patris sancti
gremio recumbens, Roscido nobis digito furentem Dis-
cute flammam. Verba Luc suut cap. xvi, vers. 22:
Δί portaretur ab angelis in sinum Abrahe. Maldonatus
»bservat, eum qui in conviviis proximus cuique esset,
in ejus recumbere sinutm ; ex qua consuetudine locuin
hunc exponit. Coinmuni usu receptum est, ut sinus
Abrahg dicatur locus subterraneus, in quo Abraham
cum liis sanctis Patribus ante resurrectionem Chri-
stà quiescebat : et hanc quoque sententiam et expli-
cationem verba Dracontii admittunt. Julianus To-
letanus l. n Prognost., cap. 5 : Sinum Abrahea requiem
Patris, vel secretum quietis, seu. etiam. paradisum εἰ-
gríficare, multiplicium doctorum seutentiis. definitum
PaTROR. LX.
dilectum filium in ulnas et sinum D "le
esse tion ambigo. Paulo aliter id legitur in editiotie
Matritensi, quam eminentissimus cardinalis Lorenza-
na, $2pe a me laudatus, nunquam tamen s3tis pro
meritis laudandus, ad exemplar editionum Duacepz
et Lipsiensis adornavit. Secutus ego sum membranas
veteres, quas ad manus habeo, szeulo xii non poste-
riores, ut censeo : quibuscum editionem Matritensem
contuli. Dolendum utique est, codicem ms. hujus
operis, quem unum, ut videtur, habebat [lispania,
in monasterio Cisterciensium nuncupato de la Espina,
anno 1731 incend 0 absumptum (fuisse. Euin codicem
viderat Ambrosius Morales.
535. Mam Dracontii scriptum puto tormenta spectat,
producto a in tormenta ob sp dictionis sequentis. Scd
retineri potest scriptura codicis : nam erspecto, vel
expecto, »ro specto aliquando ponitur, ut exemplis
probavi ad vers. $56 |. 1, Ac ond exspectat virides
jumenta per agros. Hac significatione nonnulli scri-
bendum censent exspecto.
54. Ad imitationem Virgilli libr. vi, vers. 498,
Alterna morte redemit.
55. Fortasse Serica quem vestis, quein : vel in se-
rica tenuis intelligendam est vestis.
56. linitatio et explica:io Juvenalis sat. ἢ, vers. 98
seqq. : Crispinus, tgrias humeto revocante. lacernas,
Ventilet estiéut digitis sudantibus aurum, Nec sufferre
queat majoris pondera gemmae.
57. Confractus mollitiem divitis notat. Purpurá
densa et graviori deposita, poscebat aestate aliain to-
m et leviorem. Ostrum et mu?ex nonnihil distin-
guuntur : sed a scfiptoribus passim pro eadem ré
promiscue usurpautur.
58. De state adhuc sermo est qua divites neque
annulum aureum graviorem, nec pondus gemm lice?
exigui sufferre valent.
60. Anhelantes ei anhelus epitheton ignis a Dra-
contio szepe adbibitum. Vide prolegom. num. 157.
01. Crudelis pena dixit Ovidius 1. rn Met., vers.
612. Crudele supplicium hoc loco est durum, grave
et nunquam finiendum. Libr. 1, vers. 648, l'aena mori
crudelis erat.
62. Fortasse Nec tolerat : nam tolerare est patiert-
ter ferre. Cuin vero antea dixerit non ferret ponderd
gene, recte nunc ait et tolerat, hoc est perpetitur,
suffert.
Ld
$815
[dum.
65 800 Bividit inter aquas, et sva. incendia
[mortis,
Quz siue fine mauent, et stant sub perpete nexu.
Et miser hic, qui dives erat, non vixit egenter,
Vestibus indutus Tyriis processit, et ostro,
Delicias convexit edax, reus inde vocatus,
70 Pauperibus miseris quod trux alimenta negabat.
Nam sibi dives erat dapibus conviva repletus.
Si tales damnare decet δὼ} perpete poena,
Qui sibi, non aliis preprium defundore curant,
(uid passnrus erit, qui necsibi prestititunquam,
δ Kui qui aliena rapit prirdo temerarius audax,
Cujus facta gemens plangit spoliatus egenus ?
lli nam sunt,'quos sola juvant convivia prada,
Guttüris, et ventris curam sine laude ferentes,
301 Ignari, quia quisquis erit praesentis amator
$0 — Vite, animoque sui, non diligit ille, sed odit.
DRACONTH. CARMINA.
Sek negat hec immane chaos, cerudelo profua- A
916
Contemptor vite ma,is bie servator habetur.
Nil opus est peaferro Deo : sententia prisca
lest,
Summum erede nefas animam praeferre pudori.
Quam 5it grande nefas animam praeferre datori,
85 Demere dum licest, qu dquid dedit, et eui cou-
|fert?
Ergo Deum si corda colant, et mens venere-
[tur.
Nil opus est prxferrc Deo, l'eus emnis amor sit
Ante animam , simul et eite presentis amorem
Postponat meus pura Deo, totamque salutem
90 Kejiciat, eonteinnat opes, patrimonia damnet,
Et securus.erit vitae melioris amater
Temporibus sine fine datis, sine limite perpes.
3092 Quod spectat finem, fragile est, totumque
[caducum.
Quam sit insipiens contemnere velle pe-
[renne,
SCRIPTURA COD. VAT.
68. Scriptum videtur, praecessit.
15. P. defendere c.
76. Gemens plaudit s.
11. Gonviva prede.
19. Igraris quia.
$6. Si vera colunt.
88. Ante animamque simul... desunt czetera.
90. Obscure patrttRonia.
92. Duti sint limite perpes : dubie p.rpes.
NOTE.
64. Lucse cap. xvi, vers. 96 : ]nter nos et vos chaos
magn:m firmatum est, lu hymno ad vesperas Áscen-
sionis qui S. Ambrosio aseribitur, Perrumpis infer-
mun chaos, Potest etiam interpungi chaos, crudele,
profund«m. Sed melius est crudele profundum, wt
Lucretius aliique profundum pro prefunditate, seu
altitudine usurpant.
65. Aquas, hoc est sinum Abrahz, ex quo refrige-
rium dives postulabat.
06. /Eternitas peuarum clarieribus verbis osseri
ποις. Vide l. i, v. 498, Sub perpete nexu, hoc est
arcere zero, ut iuferi vocantur LL u, v. 555.
69, Convexzit, undique ad se traxit a conecho. Se-
neca de Consol. ad llelviam cap. 9, Undique conve-
hunt : omuia nola (astidienti gulm. Plerumque divites
delicias. undique. convehunt, quia, u& ait Juvenalis
$at. 1L, vers, ult, Voluptates cemmendat rarior wsus.
70. S. Gregorius part. 2 Pastor., adionit. 29, de
his avaris : Tot enim quotidie perinuimt, quot morieu-
tium pauperum apud se subsidia abscondunt..... Neque
enim dives in. Evangrlio.,... aliena rapuisse, sed in[ru-
ctuose propriis usus [uisse perhibetur.
71. Claudianus in Fescenn., sivé od. 1 in nupt.
Monor., Epulisque jam repleto. Conviva est, qui con-
85. Ex Javenmali sst. 8, vers. 85, integer veseus
desumptus,
84. lterum vers. 151 eadem «sententia.
85. Forte et quod confert.
86. Forte Ergo Deum sic corda colant.
88. Supplevi ex vers. 79 seq. Sé quid alii melius
afferant, ultro accipiam. Synesius ex depravatis seri-
ptorum veterum cedicibus id commodi erui volebat,
ut ingenia ad aliquid simile tentandum ezercereutar.
Cum enin in Dione sive de vite sus instituto versus
finem commemorasse!, codices Dionis quos habebet
corruptos esse, addidit : Πα cum id quod ad narra-
tionis seriem deest, intelligentia supple atque aitexeve
cogitur, neque subjecta habel oculis omnia, ad simile
aliquid audendwm per sese fit exercitulior, coque con-
suescit, ut αὖ aliis non pendeat, sed intra seipsam cont*-
neat. Etenim córrupti isti libri mentem, que oculis pro-
sit, desiderare villentur. Hoc ipsis etiam adolescentibus
l'ythagore doctrína p ecipiebat, partim ut uniuscujus-
que indolis periculum faceret , partim μὲ exercitationis
id loco esset. Quantum vero ipse Synesius valeret in-
genio in hujusmodi exercitationis genere, lege, si
placet, in nota ad vers. 409. Interea animadvertere te
velim, quam antiquum sit, codices corruptos inveniri,
vivium przbet : dives igitur hie sibi conviva dicitur. D atque eorum supplementa excogitata fuisse. Utinam
75. Vix iutelligi aut recte explicari potest proprium
defendere euraiy.. Restitui defundere aut diffundere ;
nam de[undo et diffundo in mss. confusa sunt, et pro
eodem accipi solent : adeoque ex Mod error
mauavit defendere. Libr. τι, v. 762, ()ueis, proprias
[undebat opes. ἡ
15. Anibrosius I. m de Oflic., c. 3, Quod si non
licet non dare, quomodo detrahere licel?... Servorum
tamen occulta furta, divitum rapina publice.
76. Nonne melius, Cujus furta gemens plangit?
71. Vide l. nt, vers. 769.
18. Forte sine laude gerentes. Sine laude dedecus
innuit, ut illaudatus apud Virgilium, de quo verbo
videndus A. Geilius l. i, cap. 6.
80. Ex Joann. cap. xut, vers. 95 : Qui amat ani-
mam suam, perdet eam, et qst odit animam suam in
hec munde, in vitam eternam custodit eam. Quod Mat-
Miarus, Mireus et Lucas uno ore confirmant.
in his operibus quz δά uos pervenerunt ea supple-
menia internoscere liceret!
. Perpes, scilicet perpetuus amator melioris
Y
jtz.
92. Spectat pro exspectat, vox Plauti est, et Ciceroni
tribuitur, ot contrario modo ezspecto pro specto supra
ad vers. 523 exposituni. Czeterum hoc loco spectat pre
aspicit, respicit, stare potest.
94. Conjie.at aliquis Insipiens quam sit, ut ita me-
lius metro consulat. Sed preterquam quod hujasmodi
monosyllaba apud veterés communem quantitatem
mili videntur habuisse, in sit peculiaris est ratio, cur
produci valeat : nam sit faetum est ex siet. Cicero in
Orat. eap. 47, sigT plenum est, Svr imminutum , licet,
wtare utroque, Lucretius, Terentius, Plautes passim
siem el sies utuntur. Vide Gifanium Indic. Luer tii.
Arator l. 1, vers. 970, in editis habet : Sed totum sit
εἱ ipse Pater, sed in duobus codicibus bib'icthecae
845
95 Εἰ modico qu:esisse die peritura repente,
Abrah:e doceant jam nos exempla pareitis,
Qui natum senior susceptum tardius unum
Spe eito contempsit , jussus produxit ad aram,
Aptavitque neci nimia pietate cruentus;
Nudato mucrone pater, ferus ille sacerdos
Stabat in ofíicio jam jam feriturus ama uin,
Et pius immitis, uon tristis (ronte doloris,
303 Non lacryinia andando genas, non ungui-
[bus ora
Dilacerans ; lamenta silent, et verbera cessant.
Nato peccati pietas secura minatur
Exitium : sine morte truci pro funere nati
Sic solum exhibito nata est immensa gropago.
Hostia grata jaceus, et victima mente quieta
100
105
CARMEN DE DEO. LIB. lil.
A
548
Displieuit, plaeuitque simul, quia corde fideli
Et pater vbtalerat, nec natus vota aegabat.
Mox pater omnipotehs arietem subrogat aris
Host ἃ prwstatur non orbatura pareotes.
: 8i d«us ullus erst Saturnus falcifer unquam,
30A lloc faceret, puerosque neci su! duceret
[omnes,
Annua quos pietas flebat miseranda perentuimn.
lleut non orbaret dilecto pignore patres,
Qui planctus, mortesque facit per vota roga'us.
Nun verus Deus est, munus qui majus audent,
Quam pra»tare potest? Cul natos. praestitit un-
[qnam?
Nam Dee$s omnipotens, verus Deus, omnia
[prsestaws,
110
115
440
SCRIPTURA COD. VAT.
104. Dilatans lamenta : fuit cessent, correeum B apparet.
cessant.
405. :Non dat peccatoribus pietas 8. m.
400. Sine morte crucis pro.
107. Oinnino desideratur hic ver»us : sed. lacutia
416. Pignore natos.
4117, P. montesque facit per sera rogatus.
118, 119. Nescio sed minus est a quo d
tit Quam prestare potest... dcest reliquum.
ade-
NOT E.
Vaticano, altero Palatino aum. 1716, altero Vaticano
num. 1665 scriptum a prima mauu invenio, Sed :o-
tscm sit ipse Pater, supra vero, ut in editis : sed pritna
lectio verior est, Capella cum ebservasset priscos cor-
ripere solitos it et et, et alia finita in t, censuit hac
nei. esse communia. Vide Riceiolium part, & Pros.,
reg. 6.
P eL Modico pro brevi. Vide notam ad vers. 751,
ib. t. :
96. Confer v. 50 cum nota.
98. Contempsit, hoe est abjecit, deserult. Jnfra
v. 444, Natos contempsit , et Urbem, Sic Virgilius
l. w Georg., vers. 104 de apibus : Contenmuntque
favos, et frigida tecta. relinquunt. Sic sperno pro abji-
eere poet Ennium Prudentius Psych. vers. 149, Per-
eg signa abigit, monumentaque trisiia longe Spernit.
Dracontüo distingui poterit Spe, cito contempsit
jussus, produszit ad aram.
99, Pietas pro clementia saspe a Dracontio ponitnr;
$e hoe loco sonat religiotiem οἱ obedientiam
Deum, quz nimia, scilicet magna, recte dicitur. A1.
"οἶα pro multus, plurimus, lyyperbole est etiam scri-
ptoribus ethnicis haud ignota, ut rimis pro valde. Hoc
ei seqq. versibus oppositiones flunt Dracontio fati-
liares pietate cruonius , nudato macrone pater, ferus
sacerdos, feriturus amatum, pius immiás.
401. Siabat constantiam denotat, et dicitur hoec
verbum de militibus qui in aeie certamini se paratos
exhibent. Grammaticorum regula est, ferio carere
praeterito, et supino. Servius tamen ad 1l. vn Jn.,
vers. 493, dixit feriturus, et Charisius l. i11 in verbis
gentiles observarunt hostias qua vebemepUus ralu-
Ctassent diis non placuisse : quib atitem sietisset oblata,
hanc volenti numitli dari existimabant. Hinc noster
[Virgin E! ductus cornu stabit sacer hircus ad atas.
MOS lib. t1 Saturn. , tap, 5, qu m videre
jivabit.
109. Deo displicuit , placuitque, videlicet noluit
Deus initocentem vietiimam inimolati, et utriusque
patris ac. filii voluntatem approbavit. Hujusmodi op4
positionibus , ut dixi, plenus est Dracontius. Corde
fiteli, at Alcimus l. 1, paulo pos: ittit.tm : Cui mere
fideli Impendat (amulam longevo in tempore vitum.
111, Tertia in arietem. brevis est, sed producitur,
quia tres breves concurrunt, ut in muliere szpius fas
ctum a Dracontio. Vide notum ad veis. 133 et 660
lib. 11. Statius produ£it etiam tertiam in arietibus
lib. n Theb., v. 493, al. 490 : Apparet aut celswa
crebris arietibus utbis. Nonnulli dicunt tertiam cum
secunda per syn:eresin coniungi, αἱ ita prim produci
possit. Sed ob solam syua-tesin prima produci non
debet ; aliud est, cum secunda tanquam consonans
pronuntiatur : tunc enim prima producitur, seeunda
vim habet con-enantis, et tertia. eorripitur, ut. ii
ariete yes dactylus fleri solet.
113. Commodianus fnstruct. 4, Saturuusque senez,
si Deus, quando senescit? Aut si Deus erat, cur maia
ille vorabat Terroribus actus? sed quia Deus non erat
ille, Viscera natorum rubie monstrosa. sumebat, Vj.lg
ux notavi in. comment. ad Prudent. ]. n conira
yvamach,, vers. 296, Cedibus in[autum fument. Sa-
turnia sacra. Connodianus de (iliis Saturni loquimur,
defectivis preteritum ferii et supinum feritum verbo Ὁ quos is devorabat ; Prudentius ei Dracoutius de alio-
ferio 2djudicat. [p vetustioribus scriptoribus exempta
non comparent. .
1023. Undando μορίαν com aeeusativo pro inun«
dando. !ta eo verbo uuunur Statius et alii.
104. Verbera, ut vers. prac. non unguibus ora Di-
lacerans. lctus qui in lamentis et planctibus flunt ver-
bera ssepe dicuntur. Vide notas ad vers. 577 seq.
405. Lego Nato peccati pielas secura ? neqae enim
alia conjectura certior occurrit. Pietas secura peccati,
hoe est, sine timore peceati. Ovidius l. xti Met., vers.
199, Sint tua vota, licet, dixit, secura repulse : Elige,
quid voveas. Vide not. ad v. 164 et 458.
406. Lego sine morte truci, ut 1. 1, vers. 705, Et
vevocansa morte iruci.
4108. Victima est major, ut vitalus, hostia minor,
ut 3gnus. Spe tamen unui pro altero poni'ur. Etiam
rum infantibus qui Saturnafiorum dicbus. festis ante
adventum Herculis in Italia iemol«bantur, qui mos
in Africa longo tempore invaluit. Falcif-r cognomen
proprium est Saturni, de quo Macrobius I. 1 Satur, ,
c. ? et 8. Nonneno falcigetum vocat. Falx Saturuo
tribuitur, quod agrieulturam homines docuerit, aut
quod Wr indicet, quo omnia inetontur.
414. Neci subduceret, ut 1.1, v. 668, Subductus
morie, et vers. 557 ejusdem l. 1, subducitur impete
moris. Quare neci positum pro nece puto, ut v. 533,
Et solitus gaudere neci,
116. Forte pignore matres. Verum fatres pra pat?e
el motre rectum est. Sic positum videtur ab Ovidio
iv Met., vers. 61, Sed vetuere patres, et plura sunt
exempla iu veteribus inscriptionibus, presertim apud
Gruterum, ut pag. 692, num. 1, M. Just. uus Secundi:
911
bRACONTII CARMINA.
: Non cupit insoutum mortes, vitasque necentum A
Non cito consumit, veni: dum cuncta res. rvat.
Nam quod Isac jussit collum submittere cultro,
Non crudelis erat concessum auferre parenti
Per patris tam grande nefas, aut jurà probare
305 Censuit amborum ; non est tentator ba-
[bendus,
Aut ignarus erat, quem mens humana lateret.
Cum ratione jubet fieri, quzcunque jubebit.
Sed voluit monstrare Beus, qua mente rogetur,
Qualiter omnipotens se vult, et jussit amari.
Ostendit. cunctis , ut nil. praeponier unquam
Debeat :eterno Domiuo, qui cuncta creavit,
150
813
Cujus amore pio sunt contemnenda pericla,
Vel. quzcunque placent antmis, ct quidquid
[smaiur.
208 Si jactura fiat, prastat compendia
|damuiuin,
Temporis exigui si sint dispendia vitz,
Semper at zternse felicia lucra. dabuntur.
Nec nudo serinorne decet promittere tanta.
Quid pater Abraliam , quid. Isac meruisse le-
[guntur?
Illorum posteritas replevit gentibus orbem.
Darbaries nec sola datur de germine justo,
Et Romana manus liocce est de sanguine fusa.
155
110
SCRIPTURA COD. VAT.
495. Non. quod Isaac jussit... alia desunt, et quod Β΄
obscurum est.
498. Fieri quacunque j.
429. Deus qua mente ; sed quà videtur esse quia.
451. Nil preyoneret unquam.
432. Qui ambigue.
453. Prius videtur fui:se pericle.
nus, et Primania (a1. Primana) Marcellina paires am-
missione ejus (filii) orbati.
491. Clementia Dei similibus verbis laudata est
]. 1, vers. 30 seqq., ac passim alibi. Vide lib. ut, v.
657 seqq.
425. Primam in 7sac corripuit ctiam vers. 159, scd
produxit v. 155.
424. Auferre, hoc est ad auferendum, vel ut aufer-
ret, ut. facilis cedere, et similia. Deus non decreverat
]esiac, quem ipse conces-erat, auferre pirenti per
parricidium: ab. hoe committendum : nec tamen vo-
luit experiri el tentare utriusque voluntatem , quasi
ignarus esset mentis humans. Ratioue. quidem. per-
molus jubet Deus. fleri qu:ecunque jubet. Qua ergo
rione jussit Is3a€ immolari? ut. nobis exeuiplo
Abrahie monstraret, quo pacto velit amari, ut. nihil
ipsi unquam praspona ur. . .
126. Genes, cap, xxi, vers. f, dicitur, Tentavit
Dews Abraham, quod. repe itur Juditli cap. vii, vers.
49. etad Hebr. cap. xt, vers. 17. Draeontius ergo haec
verba explieat ad. sensum Ep. catli, Jacobi cap. 1,
vers, 15: Nemo, cum. tentatur , dicat quoniam a Deo
tntatur z Deus. euim intentator malorum (δ ; ipse au-
iin neminem tentat, Dupl:x. tentatio distinguitur ,
hera qum decipit, aut iu fraudem iuducit. altera quie
probat. Prima Dco nullo modo convenit, altera ita
Deo convenit ut non probet quasi voluntatis huma-
nae inscius , sed ut homini occa-ionein merendi prae-
leat, eum virtutibus exerceat, atque exemplo bono
alios conlirinet, S, Jul. auus autistes Tolctanus libr. 1
C
Antikeimenon, num. 57, s'c quxstionem proponit et D
resolvit: Quomodo in. Deuteronomio (cap. xim , vers.
o) Meyses dicat : Tentat vos Dominus Deus vester : et e
contra Jacobus apostolus praedicet : Deus neminem
tentat? [lesponsio. Duas esse. tentationes, in Scripturis
sanctis solet intelligi ? una qua decipit, altcra que pro-
bat, Secundum eam que probat dictum est: Tentat vos
Dominus Deus vester. Secundum eam vero que decipit,
lacobus apostolus pre dicat : Deus neminem tentat. Hu-
ius operis. editionem vidi parum cognitam , Coloniz
*x olficina Eucharii. Cervicorni 1240 , iu tres libros
dvisam, ex codice vetustissimo bibliothecx Fulden-
sis, ut in prafatione testuur. IHeuricus Sachaius ,
cui opus ipsum alicubi affictum est, qucd anonymum.
prodierit. Andreas Schottus verum auct rem priuus
Judicavit, quod in editione Matritensi emincutissi-
mus cardinalis Lorenzana. novis documentis confir-
mavit. Hoc Juliani opus plerique iu duos tantum li-
bros partiuntur.
155. Sic jactura fiat.
91. S. et ὦ.
158. Videtur scriptum prawitere.
139. Quid Isaac nt.
140. P. replebitg
4419. Mantis hoc deest de s.
NOTAE.
151. Lego pra ponier usitata paragoge, sed lil-rz.
rio tamen ignota. Redit ad sententiam vers. 82 Ν
opus est pra [erre Deo.
134. Prudentius in praefat. Psvchom., vers. 5:
Senile pignus qui dicavit victime, Docens, ad aram
cum litare quis velit. Quod dwlce cordi, quod pium ,
quod unicum, Deo libenter offerendum credito.
455. Forte Si jactura fuat, vel siet. Vide notam
ad vers. 505 lib. 1, Compendia et damna iuter se
coufert etiam supra vers. 37.
131. Lego Semper at ater: nec superfluum est
semper, nam semper eterne idem est ac sempiternar.
140. ftectius est. replevit : nam replebit οὐ vitio
scriptum videtur quo ὃ pro v, et conira in mss. szz,e
reperitur.
141. Notum est a Romanis barbariem et barbariam
dictam omnem regionem praeter [taliam, et Graeciam,
i gentes quie hujusmodi externas regiones που} ὁ“
aut,
444. Forte hoc est. Germen justum, ex quo barba-
ries et Romana manus, pacis amatores et immites
prodierunt, est Isaac. Ab ejus primo fiiio Esau gen-
tile genus originem ducit, a filio mino: e Jacob I-rae-
{6 orti sunt. Sed verumne est, Romanos ex Esau
originein trahere? Sententia quidem hzc est Dracon-
ui, sed quam difücile sit probaii- auctoribus contir-
mare. Mahometani narrant Esau, quem Ais vocant,
fiium fuisse Roum, ex quo Grxci Romanique impe-
ratores prognati suut. Oriental.um traditio est, »ub
Abdoue llebrzorum judice Iduinzos (qui sunt Esau
posteri) iu Italiam coloniam duxisse, ex qua Lat.ui
et Romuli repetenda est origo. Alii ex Tzepho nepote
Esau ex filio, comite ZEnex, ut fabulantur, proge-
nitos Romanos finguut. Fazellus lib. viti Decad. prior.
do reb. Sicul., cap. unic., duas inscriptiones Cbal-
dicas affert quie olim Panormi legebantur. Earn
allera marmoreo $axo acepto erat, et Guilelmo :
secundo rerum potiente ab Abramo genere Dama-
sceno Latinesic versa est ; Visvente 1 saac filio Abraker,
et regnante in ldumca, atque in valle Damascena Esau,
filio 1saac, ingens Hebreorum manus , quibus adjuncii
sunt. multi Damasceni, atque. Phonices, profecti in
hanc triangulurem.: insulam sedes perpetuas locaverunt
in hoc amanissimo loco, quem Panormi nominave-
funt. Altera inscriptio in vetustis quadratisque saxis -
insculpta, quibus veteris urbis porta. quam Partitelli
appellant est excitata, sic ab homine Syro auno 1470
Latine reddita fuit: Non est alius Deus prater unam
Deum, Non est aliu» potcus prater. eumdem Deum.
819
ν
CARMEN D& DEO. 1.0.0}. 850
307 But major geatile genus germanus , et A AKitatem mundi retinens dlcscendit origo,
| hostis, Continuans dominvata monet per szcula mundi,
Et minor eduxit, qui munera pacis amarent. Nec tempus retinet tantum, spatiatur in orbem,
445 Subjiciat quisquam. Sanetorum vera propago Qua profert, tollitque diem sol, luminis ipdex,
Pacis amatores merito, justeque creavit. 160 Qua ne-cit lustrare polos, qua flammeus urit ,
Nunquid et imm tes, qui gaudent sanguine fuso, Imperat et pelago ; ccelum possedit origo
Debuerat proferre simul feritate] cruentos? Saucta prophetarum, tenet et loca magna pio-
Hec illum responsa doment, faciantque silere, [rum
$50 Nonagunoscit iners animi , rationis egenus, Omnia possedit benedicti lata propago.
Tempora quod mundi rebussunt capta duobus : Sed nec solus er&t, quem spes secura futuri
Aut pax. cst, aut bella fremunt, quodcunque — 165 Egregie faceret presentem temnere vitam.
[duorum ignea tres pueros fornax execperat ardens.
Alterurum mox tempus habet, nec tertia res Nomine pro Domini; sed mox tepucre calores,
| [est, 309 Frigidus ignis erat, gelidis inecndia
Tempora qu: teneat. Dedit ergo tempora prin- [flammis
[ceps Mirantur cecidisse, simul non fervor anhelat
455 4208 Omnia perpetuo generi manifestius lsac. — 170 Torridus, aut adytum lambebat flamma camini.
SCIUPTURA COD.
414.. Eduxit quod munera pacis amantes.
443. Proferre dubie.
449. R. domanut f.
451. C. duobus.
452. Aut paz aut bella fremunt quodcunqueduorum ;
sed quodcunque obscure.
VAT.
454. Tempora que teneat.
455. Perpetsi generi.
459. Qwi profert. .
160. Polos quam ffammeus. )
4604. Distinguitur (ἐπεὶ : et.
470. Torridus aut aditum.
NOT.E.
Neque est alius. victor preter eumdem, quem colimus
Deum. Hujus turris prefectus est Saphu, filius Eliphar,
4lii Esau, (ratris Jacob, filii Abraham, et turri quidem
ipsi nomen est Daich : sed turri huic proxima nomen
est Pharat. liuc etiam repeti posset origo Romano-
rum ex Esau. Videri potest Calmetus in Diction.
Bibl. verbo Eau, qui hujusmodi fabulas a Judxis C
confictas affirmat, ut nomini Romano odium creent ;
quas tamen a nonnullis Christianis auctoribus adop-
&at28 fuisse niratur.
144. Sic melius visum est restituere, quam scri-
uram codicis conservare.
445. Forte Suscipiat quisquam. Sensus idem est;
reponat quisquam. .
$46. Juste pro jure, legitime , recte ponitur. Merito
iusteque quasi merito jureque , merilo et jure.
447. Genes. cap. xxvii, vers. 40, [5228 ad Esau:
Erit bened ctio tua: Vives 1n. gladio. Quamvis autem
Israelita bellorum etiam gloría claruerint, sed multo
magis commercio atque artibus pacis. Esau, prout
imogeniti jura vendidit et amisit, figuram refert
raelitarum, quibus Christum proflteri nolentibus ia
regni colestis hareditate successerunt gentiles ad
fidem Jesu Christi conversi. Idem vero Esou, ut
eanguinolentus erat, typus est gentilium , qui im-
mites et feritate cruenti erant, ac fuso sanguine gau-
bant.
419. Illum, scilicet quI subjecit , ct reposuit : San-
ctotsum vera propago, eic.
150. Iners cum genitivo, ut 1. 11, vers. 619. Pru-
dentius bymn. 10 Cath., vers. 82, Quam sit rationis
&genis Mordaz et amara medela.
451. Fortesunt apta duabus ; $ed retinendum capta
pro occupata. |
453. Eleg. vers. 257, Tempora sunt pacis, vel tem-
a certa cruoris. Otia tempus habent, militiaeque
labor. llinc supra legendum sunt capta, et vers. seq.
Tempora qu« teneat. Sensus hoc loco est, quodcun-
que tempus habetur vel tenetur ab alterutro eoruin,
vel a pace, vel a bello.
154. Princeps pro Deo, utl. i, v. 51. Vide notam.
157. Poterit interpungi descendit origo Continuans,
doininata manet. De verbo continuo vide notam ad
vers. 999 1. τ. Dominata poterit esse passivum do-
minata per secula, quod t3men minus probo. Secula
mundi aliquando Dracontius vocat s:reula absolute ,
utl. », vers. 622, Post saclaresurgere vite.
459. Profert orientem indicat, tollit occidentem ,
ut vers. seq. duo poli et zona torrida indicantur. De
vocabulo index lege not. ad l. 1, vers. 114.
400. Infra vers. 305, Qua flammeus axis. Prepa-
nius de cereo paschali: Qua flammeus orbem Sol ajit,
occidui qua meta secunda diei est, Et qua prima patet
reditura janua lucis.
161. Distinguit inter originem Essu et Jacob : hu-
jus proli ecelum et loea magna piorum, sinum *cili-
cet Abrahz concedit, non vero alteri, nisi postquam
gentiles in locum ]srael successerunt, (idem Jesu
Christi amplexi.
163. Benedicti, hoc est Isaac, ut ex vers. seq. col-
ligitur, Vide Genes. cap. x»it, vers. 183, et. lib. i,
vers, 6516, /Equantur numero benedicti germinis apte.
164. Secura (futuri, id est certa vitze futurze ohii-
nendo»: nam sectirus eum genitivo varios habet usus.
Aliquando securus est negligens, et is qui curam de-
posuit aliquando est certus rei obtinendz, aliquando
tutus et sine timore alicujus rei. Lucanus l. vit,
vers, 784, Securus venia , ut hoc loco secura futuri.
Vide notam ad vers. 105 et 438 hujus libri.
p. 160. !gnea ardens duo. adjectiva uni. substantivo
apposita.
167, Nomen Domini spe in sacris Litteris ipsum
Deum significat , et. majestatem ejus denotat. Inde
Christiani nomen Christi confiteri, et pro nomine
Christi poti dicebantur in Actis veteribus. Tepwere
hoc loco est deferbuere , calorem remiserunt. Lucanus
|. iv, vers. 284, Paulatim cadit ira feroz, mentesque
tepescunt. Martia!is |. n, ep. 4, Te conviva leget mixio
quincunce,sed ante , Incipit positus quam tepuisse ca-
liz. Congeruntur plurcs oppositiones, quales Dracon-
tio familiares esse jam observavi, tepwere calores,
(rgudus ignis, gelidis flammis , fervor torridus.non an-
elat.
409, De fervore anhelaste. vide notam ad 1. |,
vers. 26.
170. Forte ast aditum pro aut : nam videtur indi-
cari quod cum tres pueri illzsi essent in. medio ca-
mino ignis ardentis, viros illos qui iu tornacem eos
Crinibus ign:tis jejutia alimenta recusat
l Fastidita fames, rejecto omite pingui,
Non fuit ignis edax : quem roris spiritus afflans
Imbrifer exstinxit, mitissimus angelus intrans,
Cujus 6'at slinilis diving prolis imago.
Non vestis flammalta viris, non crinis adustus,
Flamma nec extrem lzsit vestigia plant:e,
4100 Conculcata licet toties gradientibu: illis.
llxs0s pueros expavit Perga tyrannus :
$50 Egrediantnr, ail. dominuim confessus eorum
415
DRACONTII CARMINA.
853
Plenius, atque suum solium jubet omnis adoret ^
Parthicus, imperio subjectus. regis, et aula.
δον Danielem rabies, atque ora leonum
Non tetigere pium, eui destinat insuper esesm
185 Magna Dei pietas, jejuno utroque leone.
Quis petit, et vixit venator inermis arenam ἢ
911 Amphitbeatratles qui non tremmere. fa-
[rores,
Cum crepitante sono productus verberat auras,
Longlue assistens Massylum ex arte laccssi',
SCRIPTURA COD. VAT.
471. A. recusant.
476. Non ventis flammata.
111. Prima uec.
Vi8. JHls, pro diversa scriptnra illic.
481. Plenus atque suum. »olum jubcl omnis adoret ;
86d omnis nou clafe.
485. Utroque leonem.
150. 1. harena.
487. Obscure qui.
188. S. productor verbe el α.
189. A. mansilum ex.
NOT &.
qiseraot, interfecit. flamma ignie, ut narratur cap. ui
Uaniel., vers. 25 et vers. 47 : Kt effund«botur flamma
"super fornacem cubitis quadraginia movem, e! erupit,
et incendit quos reperit justa (fornacem de Chalderis.
Ac cenjecturz locus est, legendum Mirantur. ceci-
disse, sinus non fcrvor smhbelat Torridue, ast adi-
(um, etc, Nam apud Danielem legitur in medium for-
wacis ignis ardentis, in medie camino ignis ardentis, ín
wedio (lammg, in medio ignis, quod sinu recte ex-
[rone Non tamen dissiinulabo [ambo pro tactu
vi et innoxio flamme interdum accipi : ex quo in-
certa redditur lectio et conjectura. aut aliud verbuin
quvrendam pro lambebai. '
474. Crines non solum cowmetis οἱ stellis tribuune
tur, verum etiam igni. Val..Flxcous ]. 1, vers. 203,
Pretulit ut crinem dengis |w tatus in extis 1guis. Sic
goma ignis aput Seneeam in p: vers, $1 t, Albi-
novanum δὰ Liviam vers. 256, Catullum carm, 60
nuptiali vere, 77 seq, cum uota Vulpii. Possit etiam
intell:gi de crinibus trium puerorum non Igni tombu-
stis, sed spleudentibus iu morew ignis. Prima cx-
plicatio verior esi. Infra euim sermo est de crinibus
puerorum. De verbo ignio, et ignitus vide comment.
ail Prudent, hymn. 10 Perist. vers. 1078.
173. Conjiciat aliquis Fastiditque famem, ut flamma
ejuna recusaverit alimenta, et fastidierit (amem.
tio codicis eo pertiuet, ut fames ignis jejuna re-
cusaverit. lagiidita. alimenta. Quadrat in bunc locum
quod sanctus Basilius bemil, 1 de laudibus jejunii
tres bos pueros in fornace inis ἰδ 5505 amianto Goui-
parat.
175. Daniel, cap, 14, vers, 50 1 ΕἸ (fecit. (angelus)
giedium heo quasi ventum roris flantem.
175. Loc. cit. Daniel. vers. 93 1 ΕἸ species quarti
similis Filio Dei,
177. Loc. cit, vers. 50 : Et non tetigit eos omnino D
ignis, Mendum ergo clarum est prima pro flamma.
181. Plenius confessus et Dominum, quia antea
quidem confossus illum fuerat, cum Daniel interpre-
witgs illi fuit somnium, sed non ita plene, ac postea,
cum tres pueros e fornace egredi jussit. Prius dixerat
Daniel, cap, n, vers. 47 : Vere Deus vester Deus deo-
nun est, et Dominus regum, etrevelans mysteria. l'o«
stea vero Daniel. cap. i1, vers. 96 seqq. ait : A me
ergo positum est hoc decretum, ul. omnis poets "τὶν
bus εἰ lingua, quacunque locuta (uerit blasphemiam
cantra Deum Sidrach, Misac, et Abdcnago, éispercat,
εἰ domus ejus vastetur : neque enim est alus. deus qui
possit ita salvare.... Nabuchodonosor rex omnibus po-
pulis, de wietur el [inguis qui habitant in wniversa terra,
paz vobis mulliplicelar. Signa et mirabilia fecit apud
me Deus excelsus, Placuit ergo mihi predicare signa
eius, quia njagna sunt, et mirabilia ejus, quia fortia; et
regnum ejus regnum sempilernum, el potestas ejus Ἢ
generationem et generationém. (uibus hi Üracontii
versus dilucide explicantur. Atque suum pro atowe
ejus, videlicet Domini.
183. Prima in Danielem corripitnr, dus sequentes
producuntur, quod in hujuscemodi nominibns pro-
priis exterorum absutdum non est. Pleriqne daas
primas corripiunt, aut ex secunda et tertia synzre-
sin faciunt.
185. Sic |. 1, vers, 556 : Magna Dei pietas Scd
quid est jejtno utroque leone? nam leones erant. se-
ptem, Suspicor utrinque leone, vel jejimo ventre leo-
gwm. Non enim judico explicationem idoneam ex-
promi posse ex cap. xiv Daniel., vers. 51 : Porre ix
lacu erant. leoues septem, et dabantur eis duo corpora
quotidie, el due oves ὁ et ἵνπο non data sunt. eis, at
devorarent Danielem, auasi Dracontius innuat leones
utriusque cibi Jejunos fuisse. Forte respicit ad pictu-
ras veteros, quibus Daniel inter duos ]jeones exhi-
betur. Suspicio tujusdam cst legendum Magna. Dei
pietas. Jejuno utroque leoneim Quis petit et vixil vena-
tor inermis arena?
186. Sensus est quis inermis venatór eum feris
luctatus. est, qui non fuerit occisus? Simili phrasi
Exod, cap, xxxi, vers. 20: Non enim videbit me
homo, et vivet. Ut venatio dicitur not solum de fers-
rum per nemora et agrós persecutione, sed etiam de
spectaculo venatorio, ita etiam venator sumitur
bestiario, qui cum feris pugnat In amphitheatro. Be-
etiarii alii, qui mercede conducebantar ant ultro se
offerebant, armati in arenam descendehant, alii ob
weeds ad besuias damnau, his inermes objicie-
antur.
187. Claudianes de Mallii consulatu vers. 998,
Per(ossique ruant, poputo pallente, leones.
488. Productus, venator, bestiarius. Lacanas!. iv,
vers. 708, Fatatis arenee Muneribus mon. ira vete
c currere cogit. Productos. Sie etiam histriones ia :
sceaam produci dicuutut, Potetit tamen retipeti
productor pro magistro, qui producit ferar. et sofli-
citat ad puguam crepltante sono, aut. flagello. Mar-
tialis de Spectac. ep. 91 : Sollicitant pavidi dum rki-
goceroja magistri, eic.
189. Massylum, videlicet leonem, vel mefius pro
Masaglorum ez arte. Virgilius |. vt, vers. 59: Peni-
Iusq-.e repostas Massylum gentes. St.tius |. i, sile. 5,
Occidis, aliarum vastator. docte ferarum, Non qreee
Massylo, curvaque indagine clausus. Grex Massylus,
grex veuatorum gentis Massylit sive in Numidia,
sive in Libya prope Getulos. Pro Mauritanis pass m .
ponuutur. Quod si vers. priced. legas prodaetor,
interrogatio eidem appoui j.oterit : et hoc versu in-
cipiet nova periodus Longius a sistens, seilicet vena-
yeh.
850 Linea fluxa. trahen; :
|tur
Poplite subnixo, duro suh pelle lacerto,
Inguinibus strictis, nudato pectore sursum ?
319 Cum residens eaveis inter spectacula festa
Vota faeit populus, valido ne bestia morsu
$95 Sanguinis humani sanie per(usa ma .lescat.
:."200
CARMEN DE DEO. 1.10. ul. 85
venabula longa tenen- A
Quando duos fiaiiter suscepit arena κορμὸν,
P'rzesidio si porta fug: spauosior obstet
Clausa, patensque simul bisseno cardine versa,
9193 Hinc vir adest, atque inde fera, &tav..
[unus ad uum.
llinc armata manus ferro, binc dentibus or».
Et tamen auxilio supra caput imminet olter,
SCRIPTURA COP. VAT.
490. Longa tenenti.
492. lnguinibus strictis mutato pectore visa; sed
visa, an ju3a, dubium est, nec clarum pectore.
195. Seriptum redens, eorrectum recidens.
194, 195. Vota (acit populis, ne valida bestia ποία
Sangwinis ab o...... desiderantur cztera.
197. Presidio si capta fuge spatiosior orbis.
199. Hinc vir adest atque vir fera stans πῆμ ad
unum.
NOTAE.
tor quem antea. nominavit. Venetores lenge stantes — natione indicetur his versibus : Presidio si capta fu-
feras provoeabant, ut cum impetu incurrerent et fa-
eilius elu.lerentur.
190. Cernere adhuc licet bestiarios in antiq. Ex-
plic.. Monifaucenii tom. MI, part. 9, libr. iv, cap. 8,
«bi e pictura Nasoniani sepulcri repraesentatur vena-
&io leonnm in septo : venatores sunt inguinibus stri-
«tis, el ex zona lintea nonnibil demissa fluunt : bra-
ehia nuda ostenduntur. Sed nec venabula gerunt, nec
sagitlas, ac solum pr:rgrandibus clypeis armati ap-
parent, Divers: igitur erant venandi rationes. Et a
Dracontio quidem venator ita exhiberi videtur, ut alia
manu liuLeis fluitantibus feram lacesseret, alia ve-
Wabwula teneret. Venabulum proprium venatorum te-
lum est. Vide Martialem 1. xw, epigr. 30 et $1, Si
dejecta geres longo venabula rostro, Hic brevis in gran-
dem cominus ibit aprum. De cultro venatorio loqui-
wir, Scripsi tenentur, quod clarius videtur. Si retineas
tenenti, id coh:ierebit cum lacerto.
491. Poplite submisso dixit Ovidius Metam. 1l, vii,
vers. 191, et Valer. Flaccus l. vi, vers. 215. Sex
melius boc Joco est subuiro, quia poples terra niti- C
iar, ut venator feram irruentem excipiat. Forte dura
&nb pelle; sed bcne etiam est duro lacerto.
152. Forte scribendum nudato pectore supra, ant
uudato pectore deatro. ldem usus exprimi videtur a
Juvenali sat. 4, vers. 95, Cum tener uxorem. ducat
spado. Mea Tuscum Figat aprum, et nuda tencat ve-
nabula mamma. Nam feminas in arenam descendisse
&onstat, quod satyra d'gnum censet Juvenalis.
195. Caeseis, quia triplex. erat. cavea, ima, media,
6uwmma.
194. Verum puto valido ne bes!ia morsu : nam mor-
&us de bestiis passim dicitur. Lueretius l. v, v. 1521,
Morsibus ofi validis atque unguibus uncis. Expo-
nit Draconsius vota. populi precantis, ne venator a-
fera dilanietur, ut vers. 201, Moxsibus illisis ne bestia
membra jacentis Vexet, et. horrorem faciat dilecta vo.
Ixptas. Àc negari nequit interdum hec fuisse vota
populi, ut bomo victor contra feraiu. exadoret. Sed
p^
spotiosior orbis Clausa patensque simul bisseno
cardine verso. Primum lego si porta pro si capta:
nam versus sequens ad portam aliquam refertur,
que proinde in hoc versu nominari debet. Pro orbis
lego obste! : nam aliquod verbum requiritur, ut ca-
teris vocabulis sensus reddatur, et obstet sententiz
congruit, scilicet si obstet. presidio fuge. Sed porta
spatiosior qua ratione fugx obstare potest? Id versu
sed: explicatur.
98. De diversis ostiis qu:x& erant in ampbithea-
Iro sermo hic est. Cassiodorius libr. v Var., ep. 48,
de amphitheatro Titi loquens ait : ΑΝ tribus, ut ita
dixerim, dispositis ostiulis paratam in se rabiem yro
vocare prosumunt, in patenti area cancellosis se posti-
bus occulentes, modo facies, modo terga monsirantes,
ut mirum sit, evadere, quos ita respicis per leonum wn-
gues, dentesque volitare. W:ec ostiocla ad nos pertinere
non puto. Propius ad rem nostram faciunt, qua
libr. nt Variar., ep. 51, de circo Au:usti et ludo
quadrigarum verba faciens hahet : Hissema. quippe
ostia ad duodecim signa posuerunt. Hac ab hernmlis
funibus demissis subtta qualitate panduntur, Ex qui-
bus verbis Scaliger Lect. Auson. |. 1, cap. 25, es-
ponit versus Ausonii : Ostia quot pro parte aperit stri-
dentia circus, Excepto medium quod patet ad s'adium.
Oinnia illa duodecim ostia aperiebantur simul mito
artificio, autemata machinatione hermularum, sive
sigillariorum, ut explicat Sealiger. Lipsius eap. 8 dc
Amphitlheatro censet partim sulbterraneos cavos
fuisse in quibus [ἐγ reconderentur, partim deposi-
las eas fuisse in caveis sub interiore porticu, e qua
portulie et aditus plures pertinent in arenam, quae
n Romano Titi amphitheatro non tam elare patent :
omnia enim ruinis aggesta et ol/ruta, sed clarissime
Veronz cernuntur. Ex his caveis fere cum impetu
in arenam emittebantur, et post. pngnam iterum in
eas immittebantur. Seneca de ira : Curriculi s0ta-
rumque versala facies leonem redigit in caveam. Easdem
portas intelligit Statius libr. i, s.lv. 5, de leone man-
seripteres veteres Christiani hanc crudelitatem [10- p sueto : Stat eardine aperto Infelix cavea, et clausis cir-
manis objicichant, quod ex miscrabili et cruenta
hominum morte voluptatem caperent. Vide quz ob-
servavi ad Prudentium. 1. 4, contra Symm. vers.
1098. Christianorum imperatorum ziate, cum gla-
diatorius ludus sublatus jam erat, sed perseverabat
hue venatio ludicra, Cassiodorius ὃ. v Variar., ep.
42, hunc lulum crudelem et sanguinariam. volupta-
tem vocat, et de venatore seu bes iario ait : Volu.
ptatem prestat eanguine suo, et infelici sorte constri-
ctus festinat populo placere, qui eum non optat evadere.
197. Locus 8ane difticilis cui aliqua medicina, si
fieri possit, succurrendum. Dracontius eo tendit ut
ostendat iu amphitheatro contra duos leones vena-
torem unum quamvis armatum stare non posse, nisi
alius venator auxilium ferat. Hinc eniin colligit Da-
nielem inermem sola mirabili Dei virtute ab ore leo-
num [foisse liberatum. Difücultas solum hiec est,
quagam cousuetudo veterum in. amphitheatrali ve-
cum undique porJis, Hoc licuisse nefas pavidi timere
leones. taque Dracontius, liunc. morem respiciens,
ostia. duodecim bisseno cardine expressa commemo-
- rat, quie miro artificio simul omnia paterent, ut fe.
Γῶ e caveis egrederentur, ac illico clause manerent,
ne in caveas sese reciperent.
199. In fera producitur a ob st dictionis sequentis.
Conjiciebam stant unus αὐ unum, vol stat. unus ad
unwm , productio δαί ob rationes quas attoli ad
vers. 94.
200. Ferro, hinc cum hiatu, prxsertim quia aspi-
ratio vim consonantis apud veteres aliquando habe-
hat. Venustus est istiusmodi hiatus in penthemimeri.
Martialis de Spectac. epigr. 97, de Carpophoro
pugnante cum bestiis : Hec armata manus Hydra
mors una fuisset.
201. Plures ia arenam venatores descendebant,
ut mutuam opem sibi ferrent. Martialis loc. cit.
855
Morsibus illisis ne bestia membra Jacentis
Vexet, et horrorem faciat dilecta voluptas.
Quis, rogo, tam szvas rabies compescere
[vindex
914 Armatus presumpsit homo? clarissimus
[ille
Alcides, quei monstra ferunt. domuisse ne-
(fanda,
Qui virtute polos meruisse est dictus, et astra,
Vix unum eaxstinxit. captum per colla leo-
[nem ,
205
DRACONTII CARMINA.
A
856
δ᾽ tameu huic verax per s:eula fama locuta
[est.
910 Sed hic plena fides bominis μί6 816 To-
[ran'is
Exegit virtutis opui. miracula summa.
lile Dei famulus fuerat , non sorte Dianae,
915 Que solet. insontum fuso. gaudere
|eruore ,
Sanguinis humani nunquam satiata, catervis
Hlospitibus c:esis, umana tabe madesceus
Taurica per Colchos crudelis virginis ara.
215
SCRIPTUKA COD. VAT.
905. Et honoren, faciat,
9U5, €. illo,
219. Non forte Diane.
NOTAE,
epigr. 95, Hunc leo cum fugeret, preceps in. tela cu- B cum sorte adytis, arisque inferret odores Zacharias.
currit, Tam. certo. iciu. venabula. dirigeb:t Carpo-
phorus (sit Martiahs), ut fer:e illum fugerent, et ita
pricipites, ut in aliorum veuatorum te'a. incurre-
rent, quasi miuus timerent ab aliis interfici quam a
Carpo horo.
902. illisis, ut Horatius l, i, 8241. 1, vers. 77 :
fragili querens illid.re dentem, Offendet. salido, οἱ
Lucretius |. 1v, vers. 1075 : Den:es. illidunt. sepe
labellis.
905, Voluptas peculiari quadam significatione
spect eula significat. Adisis comment, ad l. 11 Pru-
dentii coutra Sgmrn, vers, 4125, εἰ hymn. 6 Perist.
v. 66, et notas Petri Drossei ad Cassiodorum [ον
Variar4 ep. 42.
d04. Suspicor compescier unus, Id saltem intelligi
debet: Revertitur Dracontius ad. Danielem, qui solus
intet septem leones rabida fame exagitatos victor
evasit, quamvis inermis. Sevas rabies pro leonibus
sevis quos fames fatigahat, Virgllius libr. 1x, vers.
63, Callecta fatigat edendi Ex longo rabies, et libr. n
JEn, , vers. 236, Quos improba ventris. Exegit cecos
rabies, Daniel. cap, xiv, vers. 51 : Porro in lacu
erant (cones septem, et dabantur eis duo corpora quo-
tidie, et due oves : et tunc non dgta «unt eis, ut devo-
serent Danielem, Hine tentari possit Quis, rogo, tam
gmvas rabies compescere septem,
$08. Auctor de laudibus Herculis inter Claudiani
opera de hoc Nemzo leone : Sclisque lacertis Grandia
eorripiens eliso guttura morsu, Imbellem fractis. pro»
aternis faucibus hostem. Quippe vulneribus leo ille
confici non poterat, ut mythologi iradunt. Hoc pri-
vum Herculis facinus ponit Apollodurus libr. 11 de
deor. Orig.
909. Forte hac, vel hoc pro huic.
910. Sed producitur ob aspirationem vocis se-
quentis, Vide vers. 200 et notun ad vers. 94 de
hujusmodi manosyllabis, qux communi quantitate
esse prodita videntur, Fidei tribuitur hoc miraculum
C
Nonnulli ediderunt forte, sed sorte vera est lectio,
quae duob"s antiquissimis codicibus Vaticanis confir-
inatur, Paulo ante ait Juvencus vers. 358, Zacharias,
vicibus cui templum cura tueri, quod eodem pertinet.
Confer Darthíium 1l. x1 Advers., cap. 19. Erat igitur
Daniel famulus Dei viventis, ut eum vocavit Darius,
non ministerio, Ἀπ tutelze. Dian addictus. Neque
eine certa ratione mentio Dianx fit : non enim δοίη
venatio rustica, sed et ludicra in tutela Diana erat.
Martialis de Spectac. epigr. 12, Inter Cesaree discri-
mina seva. Diane : ita. vocst. venationem ludieram.,
Claudianus de Consul. Mallii vers. 291, Amphithea-
trali faveat Latonia pompe. Cassiodorus libr. v,
ep. 42, Spectaculum tantum fabricis clacum, sed. ac-
tione delerriuum, in. honore Scythice Diane reper-
tum, que sanguinis effusione gaudepat. Vide Mozo-
chium Commept. in. Campani amphitheatri titnlum
cap. 5, et Petrum Taffium de Anno szcul., et Lud.
szecul, part. 4, «ap. 8.
214. Sic interpunzo. Satiata cum genitivo. Silius
l. 1v, vers. 457, Titanum bello satiatam. sanguini.
hastam. Ovidius libr. vui Metam., vers. 808, Tutus
eram jaculo : sed cum satiata ferine Deztera. cedis
erat, repetebam frigus et umbram. Postea catervis ho-
spitibus casis, ut Lucanus libr. v, vers. 11, Hospes in
externis audivit curia tectis. Multi alii ἢ adjective
ponunt. Neque invitus legerem catervis H ospitium ce -
sis in genitivo plurali pro hospitum, ut heereditatinm,
civitatum, Severus in. JEtna vers, 197 , Quod si
diversas emittat. terra canales Hospitium fluviorum :
ubi tamen nonnulli aiunt hospitium esse accusativum,
ut canales sint hospitium fluviorum.
216. Taurica, quia Diana iu Taurica Chersoneso
(nune la Crimea) colebatur, cui Tauri, populi
γε Europzz, hospites suos immolabant. Ovi-
dius 1. 1v Trist., eleg. 4, vers. 65, Nec procul α no-
bis locus est, ubi Taurica dira Cede pharetrate pssci-
tur ara deg. Juvenalis sat. 45. vers. 115, Meot de
Daniel, cap. vi, vers. 25 : Eductusque est. Daniel de D Sevior ara /Equpta : quippe illa nefandi Taxrica
lacu, et nulla [esio inventa est in eo, quia. credidit
Deo suo.
9211. Virtus de miraculis in sacris Litteris dicitur,
9t notavi ad libr. n, v. 144, Ut faceret virtutis opus.
Jioc autem. loco virtutis nomen recie etiam ponitur,
quia propria quadam significatione virtus atliletis
tribuebatur, Prudentius hy:mn. 4 Per. vers. 401,
Noster, et nostra puer in palzstra Arte virtutis, fidri-
que olivo, ete. Etsi autem diversi er»nt ludi athleta-
rum, gladiatorum et venatorum, nihilominus etiain
£ladiator bus et venatoribus virtus eodein sensu
ascribitur.
219. Sorte Diane , intelligo minist.rio Diana ,
plirasi ex sacris Litteris, et usu Jsraelitarum petita :
nam sacerdotes et levitze munus. serviendi templo
sortiebantur per vices. Juvencus |. 1, vers. 49, Sed
sacri [Invantriz homines (ut jam qu& carmina tradunt '
Digna fide credas) tantum 1mmolat. Scite etiam eir-
gnis meutio faeta. Athanasius Contra gentes. nutu.
», Scythe enim, qui Taurici dicuntur, virgini sue sic
appellata (Dian:x) naufragos, et quoscunque ez Grecis
ceperunt pro hostiis jugulant. PEn Cot cios, qua re-
gio Co'chorum pater. Colchis Mengrelia nunc dicta
inter Pontum Euxinum ad occidentem, et lheriam
ad orientem. Olim omnes qui litora Ponti. Euxini
incolebant hospites itamolabant, atque idcireo ab
antiquis Poutus AxgNvs, inhospitalis, 'dietes feit;
ostaa Euxinus sive hospitalis. Crudelitas vero arae
ianz in Taurica Chersoneso comprehendebat etin
Co!chos. 'Thoas enim rex fuit Tauriese Chersonesi,
cui Colchi subjecti erant. Ovidius 1. εἰ Bx Ponto
eleg. 2, vers. 59, Regna Thoas habuit Mecoride cla-
857
Petrus apostol:co d;gne subnixus honore,
Discipulus Domini, crucis almaz signifer et
[dux
Gentibus innumeris positus sub lege fideli,
220 916 Reti post pelagi vilissima — piscis
faquosi
Przco Dei solers, οἱ veri dogmatis index ,
Janitor cthereus, vel primus in orbe sa
[cerdos,
CARMEN DE DEO. LIB. 11].
858
Α Temporibus nos:ris Christo reguante tonan-
[ter ,
317 Quanta, docens populos, turbis miracula
[feeit,
225 Jmpendens Asiz nulla mercede salutem,
.Europzque simul nixus virtute magistri ἢ
Et ne Roma diu nesciret munera Christi,
Hanc, l'aulo comitante, petit, pia jussa sequendo.
Exorans precibus Magum per celsa volantem
SCRIPTURA COD. VAT.
991. Prego Dei.
933. Nostris; ad marg. placidis.
998. Jussa secundo,
229. Exorat precibus magnum per.
NOTAE.
rus in ora, Nec (uit. Euzinis notior alter aquis. llygi-
nus, fabul. 961, narrat Orestem cum Pylade Col-
chos petiisse, ac captum ut Dianze Tauric:e immo-
Jaretur, occiso Thoante, simulacrum De: sustulisse.
947. Petrus cxteris apostolis przfertur, ejusque
principatus clare astruitur. Crucis alme signifer, dux
gentibus. innumeris positus sub lege fideli, preco Dei
solers, veri dogmatis index, janitor elhereus, primus
in orbe sacerdos, Domini vices agens.
919. Potestas regendi omnem Ecclesiam, P'etro,
ejusque successoribus concessa , his verbis clare
exprimitur. Cum enim necessario agnoscendus sit
dux aliquis in terris, gentibus innumeris, scilicet
universe Eccle ix positus ad fidei depositum custo-
dieudum, quisnam alius hic dux es e potest, nisi
Petrus ejusque successor Romanus pontifex ? Hoc
aptiqui/atis testimonium pro cathedra Petri et per-
petux Hispanorum erga sedem apostolicam Roma-
ham venerationis argumentum, denuo prolatum e
tenebris, li.enti animo innumeris aliis adjungimus,
parvam scilicet guttam. Oceano, sed nonnullius ta-
men pretii add:tamentum, neque prorsus indignum,
quod honori, meritis, incomparabili virtuti, immor-
tali nomini S3, D. N. Pri. VÍ Domini vices agentis
€onsecreinus.,
290. Post vilissima retia aquosi piscis peligi,
Virgilius libr. iv Georg., v. 255, de Pleiade: Aul
eadem sidus [ugiens ubi piscis aquosi Tristior hibernas
eclo descendit in undas. A Dracontio piscis aquosus
dicitur, quia extra aquas vivere nequit.
991. Tertulliauss de Judic. Dom., Preconesque
Dei (horrendum) sepe fugastis. Noe preco justitia
appel'stur a S. Pe:ro Ep. 11. c. i1, vers. 5. Veri dog-
suat s index elogium magis peculiare Petri est, ut
vers. 159, Sol luminis index, Vide notam ad |. 1,
vers. 114.
923. Hilarius Comment. in cap. xvi Matth. ,
num. 7 : Ο beatus cali janilor, cujus arbitrio claves
eeterni aditus traduntur. n. hymno SS. apostolorum
Petri et Pauli ad vesp., qui Elpidi uxori Boethii
tribuitur : Mundi magister, atque celi janitor. Alcui-
nus carm. 81, Piscator quondam, coli nunc janitor
elmus. Vietoriuus de Jesu Chr:sto Deo et liomine :
Petro sublime locutus : Claves sume poli, cujus tu
janitor esto. Strabo Carmine de S. Petro : Janitor
eethereat recludens gemina vite. Editor notat mendum
esse in gemina. Corrigam limiua. Eadem ratione
εἰαυ γεν d:citur. Petrusin. hymno laudum omnium
S:nclorum : Summique coli claviger. Apud ethnicos
ecli janitor erat Janus.
235. lnepte in ms. aliquis emendabat Temporibus
placidis. Probum est Temporibus nostris, nempe
temperihus .nostrx:e Christian;e. religionis. Hactenus
esempla credeniium ex Veteri Testamento Dracon-
tius posuit, nunc ex historia ecclesiastica Petrum
prime pem apostolorum miracula ex fiducia in Deum
eperantem proponit. In Missali Mozarabico missa
celebratur de S. Martino, in cujus Oratione post
nomina sic legimus : JJunc ctiam virum quem celicolis
ammirandum martyribus adgregatum | etatis. nostre
lempora protulerunt : jubeas auzilium nostris ferre
lemporibus. Lesleus in elegantibus doctisque notis,
llinc patet, ait, quam vetustus. (uerit. in Ilispania
cultus S. Martini, et quam vetusta sit hiec missa. Sed
ut {1016 credam, vetustum esse in Tlispania cultum
S. Martini, et volu:tam missam, ita minime credo,
lianc orationem scriptam fnisse ea ztate, aut seculo,
quo Martinus obiit. Nam «tas nostra, tempora nostra
opponuntur antiquioribus temporibus, quibus multo-
rum saifguíne martyrum Ecclesia. nob.litabatur : quo
sensu etiam post uuum et alterum sxculum apposite
ea cratio conscrili et recitari potuit, qua. tempora
pacis Ecclesie tempora nostra dicuntur, ni-i eliam
in hac oratione tempora nostra de temporibus reli-
gionis Christian: malis accipere. In Dracoutio expli-
catio patet ex sequentibus verbis, Christo reguante
tonanter ; retineri enim potest tonan'er, cum simi-
libus adverbiis alibi utatur Dracontius, nt dixi pro-
lerom. num. 155. Non tamen agre feram, si legas
tonante, ;
220. Simul pro similiter novum non est. Cicero Verr.
2, al. aet. 1, c. 4 : Cujus pratura urbana dium sacra-
rum fuit, publicorumque operum depopulatio : simul in
jure dicundo bonorum, possessionumque contra omnium
instituta. addictio et condonatio. Pelrus nixus virtute
magistri ex Act, apost. c. 3 v. 12 et seqq. Aut. nos
quid intuemini, quasi nostra virtue, aut potestate [ece-
rimus hunc ambulare? etc.
228. Paulo comitante, non quod Romam eodem
tempore Petrus et Paulus advenerint, sed quia simul
in hac urbe commorati fuerunt, cum Petrus longo
snte Paulum venisset,
229. Primam in maazus antiquiores corripuerunt.
Nihilominus restituo Magum, quod tanquam nomen
proprium Simoni attributum lihere a Dracontio, et
more suo producta prima elfertur. Accedit exemplum
Sedulii in dedicatione ad Tlieodosium Augustum, In-
sidias regis, Magorum pro mia doctos. Discipulos. Qui
versus auctoris veteris eerie sunt, eed multi. negant
Sedulii esse. Quod attinet ad historiam Simonis Magi
a Dracontio descriptam, ea quidem vnlgo salis nota
est et ab idoneis auctoribus olim tradita : Arnobio
libr. 11 contra Gentes, Constitutionum. apostol.carum
scriptore, Lucifero Calariiano al.isque legatis Libe-
rii pon'ificis ad Eusebium Vercellensem scribentibus,
Cyrillo Hierosolymitano catechesi 6. Illuminatorum,
Eusebio lib. 1 Hist. eccles. c. 12, Epiphanio h:resi 21,
Augustino lib. de ll:xres., Theodoreto lib, 1 Hzretic,
fabul. cap. 1, Maximo Taurinensi serm. 5, olim S.
Ambrosio ascripto, Dungalo in (ine Responsion., Isi-
doris, Hispalensi, et Pelusiotn, Sulpicio Severo, Basi-
lio Seleuciensi, Philastrio, Paciano, Petro Chrvsolo-
go, innumerisque aliis Christianis, ut ethnicos prz-
teream Suetonium et Dionem, qui non quidem aperte,
sed aliquo tamen modo idem ἴδοι πὶ innuunt, Non
omittam commune totius Ecclesi:x Gothiese sulffra-
gium, qux in festo SS. apostolorum Petri. et l'au!i
banc historiam commeniozabat, ut legitur in Missali
$59 DhACONTH
2:0 31$ Simons mendacem sternit, spectante Ne- A
[rone.
Ficta [νοΐ proles nimia cst collapsa ruina.
329 Sic imititorem sed non imitabilis ignie,
Fulmina mentitum, perculsam falinine vero
CARMINA, F0)
Saeritegum cecidisse (eruat Salmonea segen.
Ecce, quid alma fidos exegit ab arce Tunan'is,
- Ut vitas, mortesque dare! sermone fideli.
Mers cita, vita redux, verbo mandünte, recurrit.
Natura fainulstus ádest servire paratus,
255
SCRIPTURA COD. VAT.
9392. Sic imitarem sea not.
9533. D. culmine vero.
2514. Sulmonia regna.
955. Quid, vcl quod,
2583. N. famulutur adest.
NOT X.
Isidoriano post Sanctus : Christe Fili Dvi, qui nebu-
losa magice artis in. Symonis prammptione prestigia
apostolice concertationis veritate prodita. destruzisti.
Quem frustra celorum. ascensum. aeris. mollitionibus
appetentem decepta demonum inlusione jactantia altius
extulit qravius elidendum, etc. Eilem sententize con-
firmand:e accedat nunc Dracontius. Veruia opiniones
quzdam. historicze, ut satis per se liquet, sua. sidera
hahent sua tempora. Doctrinze nunc exquisitum genus
viget mult», olim stabilita, negandi, plura in dubium
revocandi. Ac mecum s:epequzrere soleo quid causae
6it cur nune historie quzedam tanquam aperte falsze
rejiciantur, qux olim ἃ majoribus nostris pro certis
habebantur. An novze aliqua rationes inventze sunt,
qu:e 608 latuerint ? Nulle omnino in pler.sque hujus-
inodi rebus. An scutius nos videmus? Vellem, id ita
essel, nisi eo j»m impiorum quorumdam hominum
audacia processisset , ut sacrosaneta omniareligionis
rhristianze dogmata licenter. convellere conentur.
S «d, ut ad Simonem Magum redeam, ejus volatum et
casum nuper adversus criticas recentium quorum-
dam observationes Cajetanus Golt brevi sed docta
diatriha asseruit, qu:e in Diarin ecclesiastico Romano
anni 1787, num. 4 et 48, tota neque immerito inserta
est. Hoc eodem in argumento erudite etiam versatus
est, et Cotelerium nervose refutavit Leslens in notis
ad Missale Mixtum, sive Isidorianum pag. 578et seq.
Vide etiam Fogginium de Itin. Rom. S. Petri, et
Philippum Laurentium Dionysium sacr. basil. Vatic.
Monum. pag. 198. l
250. Sedulius lib. in, αἵ. 1. 1v, vers. 115, eadem
quantitate Simonís nomen protulit: Stagna petit par-
raque sedens in. Simonis aíno. Alii primam et secun-
dam cor! ipiunt, alii utramque producunt. Petrus Αυ-
rorarius iu libris Machab:eorum cum Dracontio et
Sedulio facit : Simonis μέ natos perimat cum patre,
laborat. Ex ms. Vat. id profero. In codice Dracontii
Scribitur Symona, ut in Missali Isidoriano.
951. Simon Magus Samorix gentem magicis arti-
hus et przstigiis adeo illuserat, ut pro virtute Dei ha-
heretur. Act, apost. cap. viir, vers. 10 : Cui ausculta-
batt omnes ἃ minimo wsque ad. maximum , diceutes :
Hic est virtus Dei, que vocatur magna. Attendebant
auem eum, propter quod multo tempore magiis suis
dementasset eos. Deinde vero sacro baptismate susce-
pto cum potestatem conlfereudi Spiritum sanctum pe-
Cunia emere voluisset, repulsamque tulisset ab apo-
&iolo Petro, multis Orientis provinciis peragratis,
Jhomam venit, ubi se Christum esse comminisccba-
tar, et ad. Deum, quem patrem suum jactabat , &e
cvolaturum palam edicebat, Exstant adhuc ex quodam
ejus libro verbs apud S. llieronymum in Matth. xxiv,
4juibus de $e dicebat : Ego sum sermo Dei, ego sum
Rpeciosus, ego paracletus, ego omnia Dei. His de
cadsis a Dracontio appellatur ficta Dei proles. An au-
tem ἃ Komanis Ἦν deo unquam habitus fuerit, ΠΟΙ -
dum liquet. Ex S. Justiuo multi referant, jussu séna-
tus honori Simonis Magi statuam in insula Tibetina
ereet un fuisse liac adjecta ins-riptione : SIMUNI DEO
BANCTO, sive SIMONI SANCTO ET DEO. Justinum
deceptum fuisse ex aliqua statua et inscriptione que
Semoni Sanco Deo Fidio ita fucrit, simile vcro
hon videtur: sed multi ta viri critici verissimum
id esse arbitrantur. IIuic controver-ize catsam po.
tissimum dedit lapis ad Tiberis ripam senlo svi
elTossus cum hac epigraphe, quam ex epistola Julii
Jacobouri ad Muretum anno 157} data subjicio :
SEMONI
SANCO:
DEO . FIDIO
UM
SACR
SEXTVS . POMPEIVS . S. Ὁ. F.
COI, . MVSSIANVS
QYINOVENNALIS
DECVR
BIDENTALIS-
DONYM . DEDIT.
Repertus fnerat lapis panlo ante quam Jaeohonies
litteras ad Muretum daret. llanc. inscriptionem wen
Simom Mago, sed Semoni Sanco, seu Sango deo Se-
bino positam fuisse, nunc omnes consentiant ; se
tum cum effossus est lapis, multi secus. sentiebant.
« Vix me heri vespere (inquit Jacobonins) a quorom-
dam hominum conventu honeste dissolvi, quibus ob-
firmato animo asseverantibus, lapidem nuper ad ΤΊ-
beris ripam effossum, Semoni Sance Deo Fidio
inscriptum, Simonem ilinm Magum designare, eum
omnino ipse ad versarer, ladibrio omnibus ac despt-
ctui esse ceepi. Cumque de quodam Fidio Sango vel
Sanco legisse me aliquando affirmarem, Semene«que
terrenos deos antiquitus fnisse sppellatos, twm nsgis
Ὁ quibusdam irridebar, qui Sancum Sabina li
Magum Semonemque, quam Simonem llehraice dic
malebant. » Sententixm Jacobonii muhis coplirmsnt
"Muretus. Revera praeter scriptores veteres, sped
quos mentio Semonis Sanci szepe occurrit, nonnulli
sunt lapides eidem inscripti apad: Gruterarm et alios;
Bed nonnunquam legitur Sancto peo Saco, et Seav-
patri aut Semipatri pro Semoni. Nihilominus staisám
quam Simon! Mago dedicatam se vidisse lom tesa
tur Justinus, nunquam exstitisse affinnare non 88-
sim. Justini auctoritatem tuentur Calmeius in dissett.
de Simone Mago, Foggiuius de Roman. S. Petri Kis.
Travasa, Grotius, Mazochius, «lii.
452. Contrabit narrationem — Virgilii |. τί, vers.
585 : Vidi et crudeles dantem Salmonea penas, Don
flammas Jovis, et sonitus imitatur Olympi. Quatuor hc
D !nvectas equis, ct lampada quassans ler Grainm pope-
los, medieque per Elidis urbem 1bat ovans, divmqu
sihi poscebat honorem. Demens, qui nimbos, et non imi-
tabile [umen 4Ere, et cornipedum carsu simularot
rum. Αἱ pater omnipotens densa inter nubila telum Gen
lorsit (non ille faces, nec (umea t«dis Lumina) pret
itemque immant turbine adegt. Nide Claudienum ἰὰ
n. l. 11 eontra Btufinurn,
250. Vitas ex versu ?28 et seq., et libr. n, vert.
156 et seqq., ubi Tabith:e e mortuis resurrectio de-
scribitur. Mortes Simonis Magi, Ananiz et Saphira
' Act. apost. e. v.
958. Lego Nature famulatus. Cicero 1. «m Ofüt.,
eap. 55, Quam miser virtutis famulatus servientie vola-
ptati! Fomulatus et paratus sibi consonant, et in vet
sibus Leoiiinis, quod in multis versibus optimerem
poetarum casu aliquando factam occurrit. Figarsieo
vero ponitur. Nattr& famulatus pro nature famnlass
Posset etiam legi servire parata.
€
861
[2gentem.
Exigit hoc simplex spes, vox pia, vota fidelis.
Ümnia nam constat precibus cito posse mereri,
Vivere quos libuit sub tali tramite vitse.
Quod si cuncta velim miracula currere solers,
Non mihi sufficient mortalis tempora vitz,
Multa licct mancant sub quovis limite longo.
Sed ne fortelegat hx:c carmina nostra profanus,
Quem lateat lex sancta Dei, nec credulus ex-
[stet,
Iupendat quid pura fides, przsumptio simplex ;
210
245
CARMEN DE DEO. 1,18. lll.
390 Obhbsequitur, Dominique vices cognoscit A
Nec tamen Tiernam medico pro tempore quzrat,
321 Et ncget, Abraham t.ntum | fecisse bea-
[tm ,
Vel quoscunque docet sancta Scriptura fideles :
Historias eurraut Danaum, gentieque Quirinz.
250
863
i
Qua pro laude sua, vel qua pro regno alieno,
Mentibus infectis animos: cladis amore,
Ausi omnes scelerare manus do morte suo-
᾿ [rum,
Aut corte de strage sua. Menecea Creontis
322 Statius ostendit , qul fuso sponte cruore,
Ut pater orbatus furiarum regna teneret,
SCRIPTURA COD. VAT.
940. IIoc semper spes sors pia,
941. Prius incodice, V iverequos, postea Omnia nam.
Q 15, Qui si cuncta.
215. M. sub quo vis milite longo : prius erat longe.
249. Dubium pre an pro ; obscurum etiam quarat,
255. Quid pro l. s. v. διά,
955. Ant si omnes.
251. Aubigue quia pro qui.
NOT £.
210. S:c ex conjectura, Simpiez spes, ut vers. 948,
Prosumptio simplez. Vide notam ad vers. 625 libr.
11. Non deerit tamen, cui magis arrideat scriptnra co-
dieis Exigil hoc semper spes. Pro.vola fidelis recte ali-
quis conjecit vita fide is, hoc est ad Christianam i-
em exacta. Non male. Sors pia sustineri posset ex
nota ad vers. 212. Pro rota fidelis non malc esset
sermo fidelis, ut vers, 256. Suspicabar buccu fidelis,
Mart alis l. 1, epigr. 43. Bucca loquax dixit: et unde-
nam [12}} Hispanique bo ca, et boca dicunt os, nisi a
$ucca? Exigit est perficit, ut vers. 211, Exegit virtu-
fis opus. Horatius l. ut, od. ult., v. 1, Exegi mom-
weniunt cre perennius. Quanquam hoc versu eziqit
potius ponitur pro obtinet reposoendo et exigendo,
ut vers. 255, Ecce, quid alma fides exegit ab arce To-
nontis.
241. Vide notam ad vers, 790 l. n.
942. Libr. 1, vers. 19, Pro certo tramite vite. Tra-
fectio horum vorsaum visa fuit necessaria : nisi legas
vota fidelis. Vivere quem libuit sub tuli. tramite vite.
Omnia nam constat precibus cito posse ntereri : passive
9245, Currere pro percurrere, ut vers. 252, Historias
currant Danaum. Dixi de hoc usu verbi eurro ad Pru-
dent, hymn, 19 Perist.,, vers. 52, Currere stadium,
mare curritur apud antiquiores invenitur.
917. Nec credulus exstet, nec credat. Exstet pro sit.
Vide notam ad v. 724 1. n.
948. [mpendat, conferat, ut libr. 1, vers, 744 et
vers, 550 hujus libri, Exhibet, impendit, praebet. Hoc
autem loco pro insumat, ponat, laboret poter.4 accipi :
sed prima significatio confirmatur ex Eleg. vers. 165
οἱ 49]. Presumptio simplex quid sit, explicui ad vers.
. Hu.
219. Nec tamen querat. profanus : vel corrige Et ἢ
tamen, nempe pura fides zeternum modico pro tem-
pore qurrit Modico pro exiquo, ut alihi dictum. Ep.
H ad Cor., c. 1v, vers. 17: ld enim, quod in presenti
est momentaneum εἰ leve tribulationis nostre, supra
sodum in sublimitate eternum glorie pondus operatur
in nobis.
250. Tantum. fecisse. Cicero Verr. 1v, al. lib. u,
eap. 54 : Ne miremini qua ratione hic lantum. apud
istum libertus petuerit.
352. Quirinus nomen Romnli non ignotum. Hlud
dubium an pro Romano adjective dici possit: nam
in Horatio quidem, Propertio et Ovidio adjective
invenitur, sed mutant nonnulli, et legunt Quirini in
gewitivo. Ilic Dracontii locus confirmat, adjective
poni posse. Qu'rinus. Si repugnes, eadem facilitate
qua in aliis hic quoque emendabis gentisque Quirini.
Conjeetura non mala est currat, scilicet profanus
C
Sed defendi potest currant, quasi ex uno ad omues
profanos oratio convertatur.
$55. Secundum quid obscurnm est in nexu litte-
rarum. Putabanr Quid pro laude sua, vel quid pro
reqno alieno Mentibus infectis animose cladis amore,
Nempe quid fecerunt? Aut ita, ut periodus continua-
retwr usque ad awsi? cum interrogatione, cui re-
sponderent sequentia Omnes scelerare, elc., videlicet
Quid awsi? aut Quid ausi omes? Scelerare manus,
etc. Praffero scripturam. quam edidi ex conjectura.
Qua, qua. getinatum significat partim, part m, vcl
eum, tum. Infinita sunt. exempla. Plautus Trin. iv,
9, 99 : Leges mori serviunt , mores autem rapere pro-
p. ant qua sacrum , qua publicum. Livius lib. uw, cap.
. Usique sunt qua suis quisque, qua. lotius ordinis
viribus. Legerem etiam libenter Qui pro laude swa,
v^l qui pro regno alieno, scilicet alii pro laude sua,
3lii pro regno alieno. Nam idiotismus linguz ltalic:e
et flispanice similis est Chi, chi, Quien, y quien,
Aliws, alius; qui idiotixsmus ex phrasi Latina ortus
videtur Qui, et qui, qux sequiori svo invaluerit.
Dracontium vero scripsisse qui, vel qui, inde etiam
suadctur quod Virgilium lib, vt imitatur, ubi erimina
damnatorum recensens ait vers. 621 : Vendidit hic
auro patriam..... hic thalamum invasit nate, et postea
subjungit, Ausi. omnes immane nefas, ut. Dracontius
vers. 255, Ausi omnes scelerate manus, ete,
45}. Mentibus infectis amore, corruptis, et quasi
veneno imbutis. |
955. Suorum sine alio nomine Cicero ad Attic. lib,
xiv, epist, 12, Octavius, quem quidem sui em
galutabant , Philippus non. Dracontius suos consan-
frineos maxime intelligit, ut ex allatis exemplis col-
igitur. Infra vers. 227, Orbatricesque suorum. Hae
significatione Livius lib. 1, cap. 58 : Lucretiam se-
dcntem mastam in. cubiculo inveniunt : adventu suo-
rum lacryma oborte.
956. Certe videtnr poni pro etiam, imo, ut ex vers.
962 colligitur. Statius, aliique scribunt Menecea prima
correpta, secunda producta, tertia et quarta corre-
ptis lib. x, vers. 611, Sentitque Menotcea posci. Dra-
contius licentia in his nominibus propriis sibi fami-
liari utitur. Meaeeceus, Crcontis Thebanorum regis
filius, cum oraculum editam fuisset, Cadat generia
quicunque novissimus exstat Viperei : datur hoc tantum
victoria pacto, se gladio percussit, et de muris urbis
praecipitem dedit. Rem narrat Statius lib. x.
958. Creon ad Meneceum : Ne perge meos orbare
penales. Statius loc. cit. Furiasum regna, quia Creon
frator Jocastz erat, socer. OEdipi, οἱ hujus tegni
bares fait, ut paulo post narratur.
865 DRACONTIÍ CARMINA. 86í
Thiehanos proprio perfudit sanguine muros. Codrus Apolliucz tripodis re:spon-a iequi-
260 Si consanguineus scelus est Jugularc propin. [rit :
[quos, 270 Accipit infelix , alieni causa triumphi;
Est furiale nefas in se convertere ferrum. Vestibus indutus famuli petit arma tyranni,
lloc facinus uec nomeu habet, sed nemo pro- Nam cui bella negant, fecerunt jurgia mortem :
[fecto In dubiis mors est inopem simulare tyranno.
Miretur liominum tam szxzva piacu'a gentis. Ausa Leonida , nocturnaque bella legantur.
Non aliter potuit sceptrum transire profanum κ ἧ Ὁ 34244 Castra inimica petens invasit nocte si-
905 Ad successores, quod gesserat OEdipus un- [lenti ,
[quam Et fuit ura cohors tantum munita tenebris.
Jam ferus ipse Creon locast:e proximus hires, Nox erat umbo iris, manus bxc confusa pe-
393 Et germanus erat : quasi lex est. ips us [riclis,
[011 Sie mortis przsum, ta 5:6: qui luce repul-a
Criminibus, lacryinisque ducum sua regna di- Millenos pet ere viros spernendo salutem.
[rare. 980 luvadunt populos, obscura strage cruentan! ,
SCRIPTURA COD. VAT,
959. S. mures.
360. Vulgare pro jugulare.
961. Et [. neas vise c. f.
$65. Gesserat hidipus u.
268. Ambiguum dicari, an dicare sit scriptum.
p 969. Responsa rescivit.
971. Fumwli post arma.
973. Fecerunt viria mortem.
978. Dubium qui, an que, an aliud sit legendam.
NOT ££.
959. Statins loc. cit. Sanguine tunc spargit. turres,
£l mania lustrat.
202. Lib. n, vers. 558, de Juda : Sed memor in-
[ande tamen et sine nomine culpe. Martialis furorein
crimen hoc vocavit lib. i1, epigr. 80, Hostem cum fu-
geret, se Fannius ipse peremit. llic, rogo, non furor
esl, we moriare, mori? Seneca epist. 58, Sic meri,
vinci est. Constant am non nemo desiderat in Seneca,
quod nihilominus Catonem, qui seipsum occiderit ,
ne in manus Gsaris deveniret, laudaverit. Sed for-
lasse Seneca in diversa causa se occidendi discri-
men aliquod reponeret. A Dracontio gravitas crimi-
"is denolatur, qvod nomine caret, quasi infandum ,
et quia raro. committitur, At nostra :etate hoc. faci-
nus et suicidii nomen habet , et frequentissimurn e-t;
nec defuerunt impii, e& amentes homines, qui tan
immane nefas laudibus fuerint prosecuti.
265, Smva piacula, ut lib. t, vers. 539; lib. wu,
vers, 401. Hominum magis referendum est ad nemo
quam ad genris. Nemo hominum tam $xva piacula
ejus gentis miretur.
265. OEdipus, filius 1,41: Thehanorum regis, et
Jocaste. Iguarus patrem interfecit, et matrem in ma-
irimonium duxit; inde oculos sibi eruit, exsulque
voluntarius Atlienas concessit.
266. locaste quadrisyllahum est, IIxec propter ne-
fas, et quia Etcocles et Polynices, cjus ex OEdipo fi-
Li, mu'uis se vulneribus coufecerant, manus sibi
intulit. Creon regnum, post. Laii obitum ἃ se occu-
patum , OEdipo, quod Spbingis enigma solverat , si-
mulque Jocastam in matrimonium tradiderat. Occisa
Jcásta , tanquam hujus h:zeres successit Creon. Con-
ferendus est cum aliis Ilyginus fab. 66 et 67, nam
implicata est apud. veteres scriptores tota hec uar-
ratio sive fabula.
.. Q9. Pro rescivit lego requirit, seu petivit. Horatius
lih, 11 , od. 19, vers. 2 : Codrus, pro patria non ii-
midus mori. Justinus lib. 11, cap. 6 : Atheniensium
eo tempore rex Codrus erat, qui et responso. Dei et
preceptis hostium cognitis, permulato regis habitu pan-
nosus, sarmenta collo gerens, castra hostium ingredi-
tur. [bi in turba obsistentium α milite, quem falce astu
eulneraverat , interficitur. Cognito regis corpore, Do-
rienses sine prarlio discedunt, Adde Valer. Maximutu,
lili. v, cap. 6 Alii Thraces, alii Laconas pro Dorieu-
$13u$ scribunt.
270. Poterit etiam. interpungi Aecipit : infelix,
alieni causa triumphi. Nominativus appositus est cau-
sa. Vide vers. 507 similem nomina'ivum.
272. Forte Et cui, vcl Tum cui. In viria lego jurgai
ex Virgilio eclog. 5, vers. 11, Aut Alconis habes lau-
des, aut jurgia Godri. Sic enim plerique Virgi!ium
exponunt de rege Atheniensium : quanquam fortasse
nomen pastoris Codrus apud eum cst.
978. Forte Indubia mors est, aut [ndubie mors est.
Sententia est inopiam simulatam. mortem. attulisse,
nisi malis explicare, inopiau regibus pro mort» essc,
:ve] mortem afferre.
974. Prxlium Leonid: ad Thermopy'as eontra
Xerxis exercitum ab aliis alio modo narratur. Pra-
C contius Diodorum Siculum lib. xt flistor. secuteis
dueem videtur qui refert universos L:ced:emautns,
qui duce Leonida ad Thermopyvlas. pugnatunt ct o
cubuerunt, numerum quinzentorum non superasse.
Tum addit : Hi impe: io obsequentes conferto sub no-
ctem agmine in castra Persarum. irrumpnunt. Darbari ,
quibus improvisum hoc et repentinum , magno cum tu-
suuliu ac sine ordine e fabernucuUs concersant, et
quia copias Trachinio ad,unctas periisse, omnesque
Grecorum exercitus sibi incumbere opinantur. con-
sternati trepid int. Maqna igitur a. Leouidanis Persa-
rum strages edita, majorgue ab ipsis inter sese Persis,
dum hostem ab amico non dignoscunt. Nam quia nulla
per noctem veri cognitio, et pavor. totis invalesceb:
castris, non mirum , (edam tunc hostium cedem fuisse
commissam. Mutuis enim caedibus qrassantuir, ncc illa
rerum conditio certi quid explorari sinit : propterea
quod nec ducis imperium, nec tesserae. inquisitio, mec
certus animorum slatus esset. Herodotus die pr:eltum
commissum tradit, Justinus lib. u narrat. prelium
a principio noctis in majorem diei partem tractum,
278. Justinus loc. cit, , Ut qui sciant se pugnare
non spe viclorim, sed im mortis ultionem, Prasumpta
pro presumens, ut. vers, 7928 lib. ui. Verba. hc qui
luce repulsa vix ul'um idoneum seusum h.bere pos.
sunt, nisi intelligamus, Syartanos. po-t solis. occa-
sum przlium aggressos. Elem modo legi poterit
qua (colors), luce reyulsa , etc.
979. Millenos indefinite positum pro multis milli-
bus virorum.
280. Populos, quia ex innumerabilibus gentibus
Xerxis exercitus constabat. Justivus refert, Xerxeim
septingenta millia de regno armasse el trecenta mil-
lia de auxiliis. Diodorus lib. xt refert huuc. titulum
Lacedzmoniis qui ad Thermopylas occubneruut. in
scriplum ; Myriudes quondam repulere hic morte du
Dum nescit quem quisque ferit, cui. quisque
|repugsi.at,
Obtruncat socium , carum prosternit amicum,
Amputat ignarus fratrem , jugulatque propin-
[quum.
Dum pater obscura defensus nocte putatur,
Sic ibi procubuit nai pietite peremptus.
Viver t, et vitam longo produceret avo,
Ni sobolem genitor nime pietatis haberet :
395 Fodeie namque reus. ponitur. crimine
[sancto
235
CARMEN DE DEO. L'D. ill.
Nec reor, esse ncfas l'ersis occidere patres,
Quos sua jura. probant thalamis asciscere ma-
| tres.
Ara Philenorum Lihycas possedit arenas.
320 l'ortio telluris fratrum concessa furori,
Sulis adusta rotis, nigrls infecta venenis,
Ignibus a'thereis, gelidis obscssa cerastis,
Inter serpentum glacie-, atque aeris zxestus
lgnorat mutare vices per tempora te:lus,
Puniceuin retínens ingenti sole ruborem.
A
290
295
SCRIPTURA COD. VAT.
281. Dum nescit. qurcunque ferit quicunque repu-
gat : obscure quicunque. :
285. Fratrem jugilatque p.
281. O. defensi n. p.
235. Sic ubi procubuit.
287. lli sobolem, in nexn litterarum haberet,
988. Federa : nam rerum punitur crimine sancto.
292. Portio telluris concessa . . . . desiderantur ex-
B trema verba.
NOTA.
centas Mille quater Pelopis de regione vri. Omnes
demum eodem loco post iiumeusam illam l'ersarum
stragem cecidisse, in alio elogio sepulcrali apud
eumdem Diodorum iunuitur lib. cit. Dic, hospes,
Sparir, quod nostra liic ossa quiescunt, Dum patrie
l«ges fortiter exsequimur.
-81. Ex Diodori verbs ad vers, 274 ascriptis fa-
cile liec intelliguntur.
285. Non invenio apud hujus belli historicos pe-
culiare aliquod facium, quo pater a filio exstinctus
dicatur. Dracontius, ut opinor, ex verisimili narrat
iu ea rerum perturbatione, qualem Diodori verbis ad
vers. 274 descripsimus, patrem aliquem a filio for-
iter et pic, quippe pro patri, puguante, impruden-
ter occisum ; sed obscura mihi adbuc est hzec narra-
tio, przsertiiu cum corruptus sit versus 288.
786. Similia verba lib. n, vers. 759.
487. Supra vers. 99 de Abraliau filium immola-
turo : Apiari'que neci nimia pietate cruentus.
288. Quid Dracontii manu scriptum fuerit non as-
sequor : et tamen scribu ledere namque reus, scili-
cet pater, quiin eadem causa erat in qua filius, adeo-
que federe hoc reus, ut filius est. parricidio reus,
punitur crimine sancto, nempe crimine quod cum ni-
tia pietate erat conjunctum. Vide 1l. 1 vers. 469,
Facinus quos. inquinat, urget. Prudentius in Hamarti-
geunia de vipera qux a catulis, intra uterum perrum-
pentibus laiera , occiditur, ait vers, 597, /Estuat in-
terno pietatis crimine mater, quia pietas est, quod fe-
tus patrem, in coitu a matre peremptum, ulciscitur,
crimen vero, quod matrem occiuit. Eodem sensu
Dracontius, Punitur crimine sancto.
989. Ex historia Persarum id petitum. Herodotus
libr. 1, cap. 137 : Suum autem patrem , aut. matrem
aiunt neminem unquam occidisse : verun. quotquot ho-
rum [orie acciderunt, omni necessitate excussa, hos
tandem deprehensos tradunt. aut. subdititios , aut. spu-
rios. (Quippe verisimile nequaquam videri aiunt, ut. is
qui verus parens sii a. proprio filio interimatur. Vide
Barnabam Brissonium libr. n de Regno Periarum,
pag. 197, qui accurate de his agit.
29U. Brissonius loc. cit., pag. 215, probat jus
fuisse apnd Persas matres in matrimonium sibi asci-
scere ex. Philone in libr. de Special. Leg., Tertul-
l:ano Apologet., Minucio, Catullo, Diogene Laeruo,
S3trabone. P.ura addunt Wowerus et Elmenhorstius
ad Minucium : Jus est apud Persas misceri cum matri-
bus. lucestas hujusniodi nupiias Alexandrum, Dario
victo, inlibuisse, auctor est Plutarchus in libr. de
ejus Fortuna. Sed Theodoretus, Contra Graecos orat.
9 de le;ibus, affirmat connubia matum, sororum,
fi/tarum, quie apud Persas ex Zaradz instituto per-
mittebantur, audita. et accepta religione Christiana,
abo.ita fuisse. « Persic:e, iuquit, nationes, qux jam
pridem Z rade legibus utebantur, ma rum, sororum,
filiarum connubiis susque deque commixt», remque
justissimam arbitrantes id quod erat facinus injusts-
simum, audita piscatorum lere, atque accepta, Za-
radi leges ut iniquitatem maximam conculcarunt,
evangelicamque temperantiam protinus amplexa
sunt. » Fortasse Alexander inhibuit ejusmodi ince-
Sta matrimonia, et post. Alexandrum l'ers:e γα: ΘΓ ΠῚ
morem renovaruht. Eusebius libr. vi, e. 8, Prvpar.
evang., addit eos, etiamsi e Perside exieriut, hanc
consuetudinem incestórum connubióram retinere,
291. Alii Phyleni scribunt, alii P/ulieni; alii, ut in
codice Vat., Phileni. Historia mulioruim litteris eon
signata est. Valerius Maximus libr. v, eap. 6 : Cuin
inter Carthaginem ei Cyrenas de margiue agri. perüina-
cissima contentio esset, ad. ultimum jlacuit ulrinque,
eod. m tempore juvencs mitti, et locum in quem ii con-
C venissent, finem ambobus haberi populis. Verum hoc
pactum. Carthaginiensium duo fratres nomine ΡΜ πὶ
perfidia precurrere, citra constitutam horam maturato
gressu in longius promotis terminis. ()uod cum iuteile-
zissent. Cyrenensium | juvenes, diu de [allacia eorum
questi, postremo acerbitate conditionis injuriam dizcu-
tere conati sunt. Dixerunt namque, sic. eum [finem ra-
(um fore, si Phileni vivos se ibi obrui passi essent ; sed
consilio eventus non respondit » illi enim, nulla. inter-
posita mord, corpora sua his terra operienda. tradide-
runt. Ἦτο fere eadem Sallustius de Bello Jugurth.,
qui addit : Carthaginenses in eo loco Philenis fratribus
aras consecravere. Nomen loco liesit Arg /Phileno-
rum : de quo videndus Mela libr, 1. cap. 5, de Africa
Minori. lutelligitur ergo quid velit Dracontius. Phi-
leni fratres, eo facto quo aras de suo noniine dictas
promeruerunt, Libycas arenas Carihaginiensibus pos-
sidendas consecuti sunt. |
295. Sallustius loc. cit., Ager in medio arenoswe
erat, una specie ; neque funem: neque mons erat qui
[ines eorum discernerct. Pro boc agro pugnatur est.
294. Opponil ignes zthereos gelidis cerastis : quod
repetit vers. seq. Isidorus l. xu Orig., cap. 4 : Omne
aulem venenum frigidum est, et ideo anima que ignea
est, fugit venenum (rigidum. Hinc frigidus anguis, ge-
lidum venenum, et similia. Lucanus libr. ix, v... 716,
de aspide : Jpsa caloris egens gelidum non transit in
orbem ; et v. 864, de serpentibus in genere : Calido«
que vapore Alliciunt gelidas nocturno [rigore pestes.
296. Luc.nus libr. ix de Libya, v. 435. Temperies
vita'is abest . . . . et immotis annum non sentit. arenis.
Inter humana vitz: cominoda ponitur ulare vice.
Alcimus initio 1l. 1, Temporibus sortita vices. Auctor
carminis de Laudibus Domini sub Constantino : Et
vice jucunda mortalibus addere (ructum. Confer eleg.
vers. 247, Alternant elementa vices, et tempora multus.
Libr. i1, vers. 54, alia significatione dictum, Ac ma-
tent elementa vices, nempe invertant.
297. Fortasse allgdit ad nowen fPuricus, PAani-
D
867
lilie securi spatianter ubique chelydri,
Defendit quos flammua nocens, quos terra. per-
[usta
397 Tot desertorum, quorum sub jure tenen
[tur.
Quid facerent fratres, si florea rura petissent,
Si tellus fecunda foret nimis ubere g!ebz ?
Aut si vipereis non esset noxia tellus
Flatibus, et nullos mandarent sibila mortes ?
Nonne pererrantes issent, qua flammeus axis,
Extendit qua zona polos rubicunda colore,
Aut hiemis glacies seterno frigore tristis
398 Semper anhelantis torpet ignara vapo-
[ris
905
DRACONTII CARMINA,
86s
Htc plaza germanos nunquam prohiber-t eun.
tes,
910 Limite sed posito niveas mensura pains
Fiuderet, et Scythicas retinerct tracta. palu-
[des,
Quz Romanus amor patres implere coegit,
Dicere, si valeam, vero sermone probabo.
Optima nam vindex exempla, ac pessima Bru-
tus,
915 lorror amorque novus, civis pius, impls au.
| [rtor,
Jure pater patrize, natis et regibus hostis,
Atque pudicitize esae castissiius ultor
A
SCRIPTURA COD. YAT.
998. Scribitur celidri.
$99. Nocens quos nulla potestas.
600. Et aibi sertorum qnorum. ^
. 90M. δὲ florea jura p.
502. Foret minus ubere.
$UD. Nonne per exinos i
B 308. A. torpens τι.
514. Et squaticas r. tacta p.
9192. Obseure patres.
3514. Bruchus pro Brstus.
915. Honor amorque novus cujus pius impius autor.
917. Castissimus auctor.
NOT K.
etus, et Phomicius :; nam. Punicus pro Puniceo seu
rubicundo reperitur, οἱ Phaenicins color nou. procul
abest ἃ punicea, Nomina vero sunt Carthaginiensium
Phoenices, Poni, Punici : ἸΧΟΕΝΤΙ SoLE, ut Lucanos
l, 1x, vers. 422, Sub nimio projecta die, vicina peru-
sti /Etheris exuril messes. Alii, sub nimio porre.ta die,
299. lia emeudavi ex conjectura. Dusset etiam
nocens, ei ar.na perusia. Lucanus |. 1x, vers. 757,
Famam dipsas habet terris adjuta. pertstis; οἱ infra
vers. 865, T'u quisquis Superum commercia nostra per-
osus, Binc lorreute a, dubiis hinc syrtibus orbem
Abrumpens, medio posuisti limite morles, Per secreta
(ui bellum civile recessus Vadit, et arcani miles iibi
conscius orbis Claustra petit mundi. Ex quo alia con-
jectura oritur nocens, terraque recessus, Et deserto-
rum.
800. Sub jure tenerent dixit Dracontius l. 1, vers.
13.
804. Simile illud Lucani libr. 1, v. 90, Nec pretium
tanti tellus, pontusque [uroris Tunc. erat : exiguum
dominos commisit asylum. Virgilius 1. iv /En., vers.
oM, Quid, si non arva aliena, domosque 1gnotas pete-
fes !
392. Lego nimis pro minus 2 nam hxc in mss. so pe
confunduntur. Lucanus vers. 860 libr. ix : [npa-
tiensque solum cereris, cultore negato, Damnaati.
904. Lucanus loc. cit., vers. 756, Sibilaque effun-
dens cunctas terrentia pestes, Ánte venena nocens, sci-
licet basiliscus. Dracontius serpentes quaslibet intel-
ligit. Libr. 1, vers. 289, de serpente : Atra venena no-
cens missura e flatibus oris, Et eubito sparsura graves
per sibila mortes. Notanda eiiam est phrasis manda-
rent. sibila mortes, cujus simile exstat exemplum in
Juvenali sat. 10, vers. 52 : Cum fortune ipse minaci
Mandaret laquewn, ei Mandare suspendium alicui in
Ayuleio libr. ix Metam., vers. lin.
305. Hoc etia loco scfiptura misere depravata
multis cenjecturis ansam praebet, Sententia est Phi-
lenos, si de uberiori terra obtinenda dissensio orta
fuisset, libenter peragraturos fuisse mundi partes
quaslibet, sive qu.e sub zona torrida solis ::stum pa-
tuntur, sive qu;e perpetua glacie rigent sub utroque
polo. Legat aliquis Nonne per Euxinos issent ; sed
quo sensu id explicabitur ? Melius videretur. Nonne
per exirema ivissent, vel Nonne peregrini ivissent. Le-
gere malo pererrantes, quia id clarius est, quamvis
a scriptura cod. remotius. QUA FLAMMEUS AXIS zonam
vorridam innuit, ut vers. 160 de sole, Qua nescit lu-
&irare polos, qua (lanumeus urit,
906. Distinctius explicatur zona torrida. Su«pica-
bltur aliquis Ostendit qua toma polos, in spbaera scili-
cet recta, Sed Dracontius fortasse respicit Virgilium
I. vit, vers. 236 : Ei si quem ezienta plagarum. Qua-
(wor in medio dirimi plaga solis iniqui. Plaga solig
iniqui extenta in. medio quatuor plagarum est zona
torrida. Eztenta vero in Virgilio est exiensa, et in
Dracontio extendit &ona polos idem sonat ac zona ex-
tensa est coelo. Poterit autem legi, Extendit ubi 208a
polos.
507. Pulehre explicatur perpetuum frigus quo sub
C polis tellus vel unda premitur. Ovidius in, ex Pouto,
epist. 7, vers. 03 : Tristior isla Terra sub ambobus non
jacet ulla polis. .
porasi Dracóntio familiari,
$08. Anhelantis vaporis
ut dixi prolegom. uum. 1
$09. Quid facerent fratres, ait Draconltus, si florea
rura petissent ? 1-sent etiam ad plagam, qux septen-
trioni subjecta jacet, si opus esset, At , inquit, hac
plaga liberum ipsis cursum relinqueret, ut sine rivali
a pruinis septentrionis mensura regni acquirendi ad
Scythícas usque paludes protraheretur. regio
tristis est, et nulli invidenda Í
^. 810. Virgilius libr, xu, vers, 898, Limes agro po-
aitus, litem ut discerneret arcis.
$11. Legi poseet (wa, sed melius est tracta pro
prortacta , ut. trao(um bellum, tracta. contia. M:eotis
lus sinus est maris supra Pontum Euxisum, cui
tz, Scythis Europe populi, nomen fecerunt.
Columella |. vii, eap. 8, Scythica staqua. Merotidis
eluant. RgviNERET, occuparet. Lucretius l, iv, v. 443,
Terrarum millia multa, Qwe varie retinent. gentes, et
sacla ferarum.
913. Duplex interpungendi ratio occurrit, Dicere
δὶ valeam, vero sermgne probabo, osteudam , eic. , vel
Dicere, si valeam, vero sermone probabo, ex,etiar di-
oere, si possim.
914. Exempla pro exemplum, ut Sedulius l. v,
vers. 99, Ei graia suis ezempla relinquens ; quam lo-
quendi rationem illu-travit Wopkeusius ad Minucii
verba : Cogitant imperia terrena, quibas exempla uti-
e celo.
$15. Forte Terror, amerque novus, civis pins, hn-
pius altor. Brutus eveiuplum fait horreris seu terrv-
ris in filios, et amoris erga patriam. Libr. 1, v. 552,
ex ms. Vat. restitui altor pro auctor, quod in editis
' legebatur. lloc etiam loco melius videtur altor, sed
retineri potest auctor, nempe auctor filiorum vitz: el
mortis, ut vers. 529.
D
$69
Post regale ucfas, quad caste gossit avluHer,
4349 levaser thalami genialis, przxlo pudoris.
Quod scelus admisit, postquam fera regna tyranni
Expulit, et gemiuo pesetrinxid €wisule lR'omam,
Annua festivis disponens fascibus acta?
430 legia bella gerens, naturz bella peregit,
Membra cruore suo. perfadit ab hoste reversus
Consul , et in sobolis verlit pia colla securca
Hostibus antatas, funesta (raude profanas,
339
925
CARMEN DE DEO. LIR. iH.
Δ
. $10
Civl5us bostiles, orbatrice:que suorum.
[bat in exsequias juvenum exsecranda senecius,
Unus erat vit:e uatorum, et funeris auctor.
Moc scelus admissum tam sxvo crunine non
[est.
Dulcis: 3mor patriz , qui patrem fecit amarum,
Aut fecil non esse patrem jam prole perempta.
Pro quibus acma tulit, hoc se qui pignore privat?
331 Alter eratsenior, qui natam perculit ense,
SCRIPTURA COD. VAT.
348. Scribitur caste pro caste. .
519. Jam maritalis genialis prado pudoris.
590. S. amisit, p.
$25. Consulet et sobolis,
NOTE.
391. Patrice, et qui in nexu litterarmm,
935. P'roquibus arma tulit hostesqui pignore probenl :
magís probent videtur quam probet.
99À. Qui natum perculit.
548. Suspicor quod caste ingessit, ut vers. 574, In- D sunt commentarii, quibus res gest:e perscribebantur,
gessit pietas ininuca dolorem. Injwriam r , Scelus
vegium vocat Livius libr. 1. Post nefas quod gessit
Tarquinius, filius Tarquinii Superbi, regis Romano-
Tum, adulter cast:e, sciliect. Lucreti:e. Tacitus L. it
Annal., cap. 94, Adulterosque carum (filixe ac peptis)
punipit. Potest etiam | intelligi quod caste gessit adul-
ter, hoc est caste Lucretio. ingessit. Dur Romana
prdicitie Lucretia vocatur a. Valerio Masüno |. vi,
. 1. .
349. In Jam maritalis genialis lego I[nvasor thalami
genialis. Infra vers. 484, Iuvasit thalamos, αἱ de
«odem violento stapro vers. 506, Post maculam
4halami. Virgilius 1. vi, vers. 625, Hic thalamum
invasit nate, INvason verbum. est. Aurclii Victoris,
Constantini imperátoris, et z::qualium. Thalamus ge-
wialis , qui in nuptiis in honorem Genii sternitur.
Cicero pro Cluentio cap. 5 : üm illum genialem,
guem biennio ante filie sue nubenti straverat, in eadem
domo sibi ornari, et sterni , expulsa alque exturbata
filia jubet. Vide comment. ad vers. 256 libr. 1 Pru-
dentii contra Symmach., Jam gravide (ulcerum geniale
paratur. Arnobius absolute libr. iv dixit, Genialibus
«lienis insullare; ubi alii legunt genüalibus alienis.
Paulo ante Arnobius dixerat genialis lectuli exyugna-
tionem. 1n. Dracoutio expende num melius sit Jure
maritali genialis predo pudoris, hoc est quasi jure
maritali, vel Atque maritalis genialis predo pudoris ,
hoc est genialis prede pudoris maritalis, vel jam
enatronalis genialis predo pudoris. Ovidius de eadem
Lucretia libr. 11 Fast., vers. 828, Et maitronalex erg-
buere gena. Macrob us in re alia l. v, cap. 17 : Regina
»9n solum de penetralibus reverentie matromalis edu-
citur, sed et per urbem mediam cogitur (acere discursus.
590. Orosius 1. 11, cap. 5: Anno post Urbem cond;-
tam 241, Brutus, pr.mus apud llómanos consul, primum
conditorem r.gemque Hone non solum exaquare par-
vicidio, sed et vincere studuit : quippe duos filios suos
adolescentes, totidemque uxoris sue fratres Vitellios
C
notato nomine consulum sub quo acciderant,
$95. Nature bella , quia filios contra. natures. im-
pulsum et jus occidit.
24. Ab hoste reversus, intelligo postquam Tarqui-
nios expulerat : nam Livius, aute bellum quod a
Tarquiniis imminebat , conjurationein filiorum Bruti
aliorumque nobilium adolesceutium pro Tarquinio
rege conflatam refert.
$96. Fraus legis apud Juriseonsultos est cum fit,
quod lex fleri noluit, sed non vetuit. 1loc autem loco
melius fraus accipitur pro damno, ut apud Horatium
earm. Sec., vel pro scelere, Cicero pro Rabirio cap.
9 : Namasi C. Rabirius (raudem cupitalem admisit, eic.
Sic alibi impiam et inezpiabilem fraudem dixit.
$21. Oibatrices , ut Ovidius |. xuu Metam., vers,
500 : Exitium Troje, nostrique orbator Achilles.
$28. Exrsecranda senectus, figurate exsecrandus. se-
νέζ. Emphasin habet Jbat in exsequias, nam ἐξέ in
aliquem est aggredi aliquem tanquam bostem, Virgi-
lius 1. 1x, vers. 435 : Simul euse recluso Ibat in Eu-
1galum. Poetarum pecul;aris est phrasis ire exsequias
pro ire ad exsequias, prosequi exsequias. Terentius
horm. v, 8, 27 : Exsequias Chremeii, quibus est com-
modum ire, hem, tempus est. Aliter jam tempus est.
Ovidius l. n Amor., el. 6, vers. 2 : Occidit, exsequias
ite frequenter, aves, 1te, pic volucres. Silius libr. xv,
vers. 994 : Vos, ite superbe Exsequias anime, et cine-
rem donate supremi Muneris officio.
551. Virg lius lihr. vi, vers. 822, de eodem Bruto :
. [n'eliz, utcunque [ferent ea fata minores ? Vincet amor
patrie, laudumque immensa cupido.
9959. Quod hactenus dixit, Hoc scelus admissum
tam savo crimine non est, elc., videtur esse excusa-
tio Druti ab aliquo proposita, cui respondet Dracon-
tius, Pro quibus arma tulit, hoc s» qui pignore privat?
vel. tulit hic, se qui pignore privat? vel Pro quibus
arma (ulit? hostes quos. pignore privat? Brutus, cum
fllios suos occidebat , pro quibus arma tulit? Cur
invenes, revocandorum in Urbem regum placito insimu- D non potins pro suis quam pro aliis? Quod «i dicas
datos, in concionem protraxit, virgis cecidit, securique
percussit. Sarisberieusis |. v, cap. 14 de Nugis curia-
Hum, rationes affert quibus Brutus a scelere possit
excusari, sed concludit : Brutum deliquisse consen-
tiam [acile, eo quod excesserit medicina modum.
991. Perstrinzit , valde stiinxit , quia, ut refert
Livius 1. n cap. 4, jurcjurando adegit, neminem Rome
passuros regnare, Eodem pertinet quod ibidem ait
Livius : Liber:atis aw em originem inde magis, quia
annuum imperium consulare factum. cst, quam quod
deminutum quidquam sit ex reg a po es'ale, numeres.
922. Fascibus virgarum, quibus alligata erat secu-
ris, usi etiam erbnt Hom reges. ldem. honos ad
consules transiit, &i ad alios mogistratus, sed przci-
pue ad consules, ita ut pro ipso consula:u s.epe fa-ces
posantur, atque loc sensu festivi d.ci possunt. Acta
pro patria ipsum arma tulisse, quos hostes filiis prie
vabair? Nam se; qui certe hostis non erat, privabat
liberis. tl:vc videtur esse ratiocinatio Dracoutil, ot
colligat, Brutum a scelere liberari nou posse. Yerum
patriam nobismetipsis cariorem «esse debere non
propterea negandum est. Peccavit igitur Drutus, sed
quia, ut aiebat Sáris:eriensis, medicina modum ex«
cessit.
954. llistoriam Virginii, Virginiam filiam occidentis,
pluribus persequitur Livius libr. m, cap. 44, seqq.,
paucis Orosius libr. u, cap. 15 : Maxima Appii Clau-
dii libido auxit invidiam, qui, ut Virginie virgini stuprum
inferret , prius servitutis causam intuli ; quamobrem
adactus Virgiuiva pater dolore libertatis, et pudore de-
decoris , protractam ad servitutem filiam im conspectu
populi, pius parri. ida prostravit, llac oecasiune , lebs
82
$95 uuando dolens genitor planctus de pignore fecit.
Praivenit affectus, ne corde premenda libido
Tolleret ingenti cum libertate pudorem.
Causa pudicitix naturre jura diremit,
Libertatis amor vicit pietatis amorem.
940
(Urbis,
Sanguinis oblitus fecit de patte novercam.
Virginis exlmi:e patet impius esse recusat,
Ne sit avus famuli, pondus ditionis honestas
339 Extimuit; formido fuit lasciva voluptas,
lllicitosque thoros obsceno crimine captos
Horruit iratus : gemitus, vincente dolore;
Fudit virginei truculeutus funeris hzres.
Libertatis opus solatia planc&bus egit.
Militis armati tantum potuisse dolorem,
SCIUPTURA COD.
030, Perimit affectus ne corde : dubium premenda,
sh probanda, an aliud.
999. Amor ttcit. p.
940. Non immemor orbis,
$4. Patreambigue.
545. Avus famulus p;
$15. 1. choros o.
DRACONTII CARMINA.
Immemor bine generis factus, non immemor
972
A330 Mi«antur populi; quia captus amore pudoris
llostis erat generis, prolis mors, sanguinis hau-
[stor.
Quid Torquata manus? nato pro laude peri-
]elum
intulit ostendens, qu:xe sit censura parentis.
Nam neque culpa fuit. Patri: puguando trium -
|phum
Vulneribus dedit ille su:$, quibus hoste perempto
333 Contigit exstingui, tanquam superata ju-
[| ventus.
(uam«is nemo sua stravit post bella cohortes,
Relliquias eladis gladio feriente necavit.
Addo, quod invictum, dantemque ex hoste
[tropaea
Monibus eripuit patrie de clade duelli,
VAT.
946. Horruwit. iratos gemitus virtute dolores Fundit
turgitei.
948. Scribitur plefttibus.
330. Miratur : obscure quia.
951. Sanguinis hostis.
558, R. gladiis gladio fervente fecabit.
909. Videtur scriptum addo quod inticlum.
960. Manibus cfeptis p.
990
B 560
NOTAE.
Aventinum montem occupavit, et Appium Claudium,
aliosque decemviros abdicare se niagistratu coegit.
$355. Planctus Virginii et querclas sceleris Appii
Claudii ad milites exponit Livius loc. c.t., cap. 50.
556. Forte Affectus perimit. Sed Prawenit affec:us e
re videtut esse. Nam Virginius, cum videret (iliam in
servitutem M, Claudii et stuprum A. Claudii decem-
viri rápi, vetiiam ab lioc postulavit percontandi nu-
tricem coram (ilia, verusne ipse pater esset : qua
venia data, 4 lanio culiro arrepto, IIoc te uno quo pos-
sum, ait, modo , filia, in libertatem vindico. Pra:venit
ergo alfectio pilerni auimi, ne Appii Claudii libido
pudore filia cum libertate tolleret.
538. Supra vers, 225 : Nuture bella peregit. Posset
accipi diremit pro rupit : sed melius pto divisit, nam
Dracontius libertatem Virgimixz, οἱ patris amorem
tanquam natura jura considerat, utex vers. seq. patet.
940. Lego immemor Urbis. Sic Livius libr. vun, cap.
7, de Maulio Torquato, cadem filii decernente : Meque
in eam necessitatem adduzxisti, ut aut r.ipublice mihi ,
aut mei, meorumque oblivisceudum ait.
241. De infamia qua novercee laborant, dietum ad
vers. 528 lib. 1.
543. Cum Appius Claudius tnique decrevisset, Vir-
giniam in servituieu) sai clentis M. Claudii vindican-
dam esse, filii VirginizeetiamproServis babiti fui-seut.
Honestas ergo Virginii extimuit pondus servitutis.
546. Alia conjectura haec reformari possuut Hor-
ruit : iratus gemüit, nateque cruorem
truculentus | futteris hatres , Liberiatis honor. solatia
planctibus egit.
1.547. Suspicor rirginie ; sed non male est virginei,
uia patri solatio erat quod filia corrupta non fuisset.
al. Maximus l. vi, cap. 4, Virginius.... deductam in
forum puellam occidit ; pudicteque iuteremptur, quam
cotrup(e pater esse maluit.
918. Seusus est, Virginius solatium suis planctibus
ex libertate, quie consecuta est decemviratu abo'ito,
cepit : vel Virginium solabatur, quod injuriam ser-
vitutis a filia repulisset. Poterit aliu modo interpungi
Fudit, virginei truculentus funeris heres Libertatisopus,
solatia planctibu:, egit, ut solatia sit aceusativus appo-
situs. Vide vers. 114 lib. n, ex vers. 211 libr, hujus,
Excgit virtutis opus. Infra vers. 415 occurrit. Liberta-
εἰ, open; sed hoc loco opis opportunius est.
udit Virginie .
950. Forte qui captus.
951. Bis hostis non placet, Lego igitar sanguinis
haustor, neinpe sanguinis sui in filia. Virgilius 1. vi,
vers. 855, Projice tela manu, sanguis meus. Ab haurio
haustor dixit Lucanus. Haurire cfuorem, sanguinem,
QG usitatum est.
3952. T. Manlius Torquatus consul, cum ejus filius
contra edic um, quamvis prospere, adversus Metium
provocantem pugnasset, illum securi feriri jussit. Li-
vius l. viri, cip. 7; Orosius l. ni, cap. 9, aliique multi.
353. Paulo post vers. 431, Pro laude periclum In-
tulit. Utrobique periculum pro interitu. Arnobius l. 1,
paulo post iuitium : Terrirum validissimis motibus
treme[acie nutant usque ad periculum civitates.
9505. Vulneribus suis, quae ipse inflixerat, Virgilius
ι. u. ZEn., vers. 456, Vulnere tardus Ulyssi.
955. Tanqu.m superata juventus, periude ac si ja-
venis hic lilius Torquati superatus fuisset. Jurentus
simili figura, ac vers. 528, Exsecranda senectus. La-
vius loc. cit. Praceps ad id certamen agitur, quo vin-
ceret, an vinceretur, non multum interesset.
951. Forte, nemo suas.
$58. Necavit. Quisnam ? Torquatus pater, an nemo?
lloc secundum magis probo. Cum T. Maulius, con-
sulis filius, Geminium Motium, qui equitibus Tusca-
lanis pr:verat, singulari certamine vicisset, nemo
tatuen post hujus duellam cohortes Latinorum stra-
vit, aut reliquias cladis necavit, adeoque edictum
consulum maxima ex parte observatum 691. Nibilo-
minus Manlius pater filium morti addixit. Foriasse
autem Dracontius intelligit Manlium lilium vulnere
alique fuiSse a Metio affectum; nam vers. 355 ait,
Vulneribus dedit ille suis. lloc posito, reliquias cladis
explicare possumus Manlium filium, quein pater nc-
cavit. Livius Man'ium vulneratum non indicat. Vie;
notam ad vers. 560.
359. Livius loc. cit., Spoliisque lectis ad suos re
vecius, cum ovaMe gaudio turma in castra, atque inde
ad pretorium ad patrem tendit ; ignarus fati (uturique,
laus an poa merita esset, Ut me omnes, inquit, pa:er,
iuo saugatuc orti vere ferrent, provocutus equesiia
hiec spolia capta ex hosie caeso poto.
960. Legu eripuit. Seusus est: filium de cladc
duellt revers uu occidit. p.triamque eo privavit. ἢ δε
eouprobatur iuterpretatio, reliquias cladis essc ipsus
D
815
Quis, rogo, dux poenas unquam est victoribus ἃ
- [ausus *
Aut quis adoratum, populo laudante per urbes,
Inter victrices audax post bella cohortes,
334 Atque triumphales post horrida prelia
| currus
Percuteret sublime caput, lamenta triumphis
Jungeret, et l:tis misceret tristia rebus ἢ
Oppressit votiva dolor, festiva recedunt,
Publica funereo turbantur gaudia luctu.
Penituit vicisse ducem, cui gloria mortem
fntulit, et miles bellorum prospera flevit.
Dum lueret victor poenas virtutis honeste,
910
CARMEN DF. DEO. LiB. ΠΙ.
874
Maxima justitium victoria grande paravit,
Vindicat hostiles gemitus fera dextra parentis,
Sanguinis ingessit pietas inimica dolorem,
3385 Barbara quem rabies hostili cuspide
[ missa.
Pullati proceres, vadimonia nulla fuissent,
Crinibus effusis lacerasset pectora palmis
ll)ustris matrona dolens, plebeia lacertos,
Scinderet ungue secans vultus pia turba mo-
| destos.
Ut quondam Iliades lleverunt Hectora matres,
Nympharum ceu tucba suum tunc planxit Achil-
[Jeu,
515
980
SCRIPTURA COD. VAT.
561. Princeps
inique scriptum.
. Aut quis adoratur p.
5617.Votiva dolo f.
369. P. vcisse ducem.
572. M. justitie v. : dubie grande.
inique est victoribus ausus : ambigue B
5170. H. genitus f. d. paretis.
314. S. ingressit p.
510. Prius fuisset ; supra fuissent.
918. Scribitur plebea.
980. Fleverunt pectora matres.
NOTE.
juvenem Manlium. Poterit etiam ex conjectura legi
Addo, quod invictum, dantemque ex hoste trophea (sup-
ple necasit), Monibus erepta patrie de clade duelli,
videlicet quibus ornaretur patria, vel erecta patria.
361. Forte scriptum est princeps unquam victoribus
ausus, sed nullus eruitur sensus, nisi corrigas Quis,
rogo, dux princeps tale est victoribus ausus? Audere
lalia Virgilii, Ovidii et aliorum cst. Cum dativo au-
dere vim dixit Tacitus l. xi! Annal., cap. 55 : Vim
cultoribus ac oppidanis... audebant. ldem l. n, cap. 40:
Nec Tiberius penam ejus palam ausus, in secreta pa-
latii parte interfici jussit. Poterit ergo restitui Quis,
rogo, dux penas unguam est victoribus ausus? Quis
unquam dux militem poena affecit, quod vicisset?
567. Votivus significat id quod ad votum spectat,
sdeoque ea qu:e ex voto in testimonium accepti be-
neficii fiunt, votiva appellantur : quz significatio ab
hoc loco aliena non est. Sed posteriori :»vo votivum
samebatur etiam pro jucundo, grato, et quod ex voto
succedit. Prudentius hymn. 2 Per., vers. 550, Votiva
mors est martyri. Adde Trebellium Pollionem, Apu-
leium et horum zquales.
565. L vius loc. cit. : Tum libero conquestu coortce
voces sunt, ut neque lamentis neque. exsecralionibus
parceretur, »poliisque contectum juvenis corpus, quan-
tum militaribus studiis (unus ullum concelebrari potest,
exsiructo extra vallum rogo cremaretur.—
570. Prudentius Psych. vers. 695 dixit prospera
nostra. Lucanus. v, vers. 781, prospera belli, et 1. vii,
vers. 107, prospera rerum. 2. LL
512. Lego justitium, quod erat juris dicendi inter-
missio, οἱ aliorum munerum cessotio ob luctum pu-
blicum. Vide comment. ad Prudentium hymn. 5Catb.,
vers, 80, Arcis justilium triste tyrannice. Ad totum
bunc Dracontii focum illustrandum maxime facit de-
scriptio justitii in Consolat. Albinovani ad Liviam:
Mosta domus plangore sonat : cui. figere letus Parta
sua dominus voverat arma manu. Urbs gemit, et vul-
tum miserabilis induit unum : Gentibus adversis forma
sit illa, precor. Incerti clauduntque domos, sirepitant-
e per urbem ; Hic illic pavidi clamque palamque do-
fent. Jura silent, muteque tacent. sine vindice leges,
Aapicitur toto purpura mulla loco. Dique latent. tem-
plis, eic. | . .
« $15. Hostes gemuerunt ob occisum Metium : sed
bos gemitus vindicavit, ultus est parens Occisoris,
exstincto filio. uu
. $14. Pietas inimica sui sanguinis dolorem Roma-
nis ingessit, quem ingessisset barbara rabies, hostili
cuspide missa. Pietas Maulii erga patriam inimica
PATROL. LX.
D
fuit sui sanguinis in (ilio. Vide notam ad vers. 551.
915. Livius cuspidis etiam mentionem [facit : Cum
infestis cuspidibus concurrissent, eic.
9176. Juvenalis sat. 5, vers. 215, Pullati proceres ;
differt vadimonia pretor. Prudentius bymn. 7 Jeju-
nant., vers 151, Squalent recincta veste pullati patres.
Proceres in luctu publico lugubrem et atram vestem
sumebant. Vadimonium est sponsio sistendi se judi-
cio ad certam diem ; quod in Justitio et luctu publico
differebatur. Fuissent mutatio temporis pro (uerunt,
ut vers. seq. lacerasset pro laceravit, vers. 579 scin-
deret pro scidit. Facilis esset restitutio vadimonia
nulla fuerunt , Crinibus effusis laceravit pectora pal-
mis, Conscidit ungue secans vultus pia turba modestos.
Sed temporum modos varie poetze Christiani trans-
ponunt, ut ostendit Barthius lib. χε! Advers., c. 94,
exemplo Prudentii , et lib. xxn, c. 6, exemplis scri-
ptorum Christianorum cadentis 2vi; lib. vero xxix,
cap. 16, probat hunc fuisse modum, moremque lo-
quendi antiquis bonis scriptoribus usitatum.
$71. Doloris indicia in feminis plangentibus. De-
tronius Satyr. cap. 9, Funus passis prosequi crinibus,
aut nudatum pectus in conspectu. frequenti plangere.
Confer. vers. 752 1. 1. '
$18. Brachia et lacertos etiam in fletu percutere
frequens erat. Ovidius lib. tx Met., vers. 655, Α pe-
ctore vestem Deripuit, planzitgu &u0$ furibunda lacer-
tos. Lucanus 1. n, vers. 37 : Scissa genas, planctu
liventes atra. lacertos. Claudianus lib. 1t, de Rapt.
Pros., vers. 248, planctuque lacertos Verberat. Quo
loco Barthius plura similia colligit , et ab aliis antea
hunc veterum morem non observatum existimat.
$19. Antea vers. 105, Non unguibus ora Dilacerans.
Ovidius 1. nt Trist., eleg. 5, vers. 51, Parce tamen
lacerare genas , nec ecinde capillos. Alibi Sauciat un-
gue genas. Dracontius videtur ita distinguere αἱ illu
sirium matronarum proprium fuerit lacerare pectora ;
plebeiarum, lacertos ; gentis modestioris, vultum. Alli
passim hac omnia cuilibet hominum classi attribuunt.
980. Homerus in fine lliados. Aibinovanus in Con-
801. ad Liviam aliis quidem exemplis, sed simili for-
ma, Sic (ei Clymene, sic et Clymeneides alte, etc.
981. Nympharwm, puto, virginum filiarum regis
Lycomedis, cum iuter eas habitu femineo Achilles
delitescens, detectus ab Ulysse est, et ad bellum Tro-
janum ductus. Statius ih Acbilleide unius Deidami:
planctus commemorat. Foriasse intelligendus est
planctus Tethidis matris Achillis, aliarumque Nerei :
dum, quibus vere congruit nympharum nomen.
28
875
| natus,
Non aetas, non sexus erat, qui funus scerbum
Non gemeret reputando suum : Torquata pro-
pago
Sic est plancta diu scelere prostrata parentis.
Scxvola flammipotens dextram contemnere
[ dignus
Constituit punire manum, licet ipse fefellit,
Non manus, audaces animos : plus prestitit
[ertor,
337 Ut sine morte ducis vir tantum laudis
[haberet,
400 Non Romana nurus doluit per bella maritum,
DRACONTII CARMINA.
336 Ut Brutum planxit mossta cum plebe se- A
8:6
Non genitor natum planxit, non nata parentem,
Non orbata parens deflevit funera naii,
Non Germanorum mortes flevere sorores.
Nec bellum pax ulla ligat , pretiurve redemit :
Una manus bellum tantum compressit inermis.
Quid ? Romanus eques vasto telluris hiatu
Pracipiti jactu. demersus sponte per unibras
Curtius ingemuit, cum vivum terra cadaver
Sorbuit, armato deterrens funere manes?
Fortis, et inco'umis populo mirante sepultus
Vir galeatus adhuc ferrato corpore visus
399 Inter tartareas sic descendisse tenebras.
Pallida gens Erebi, poenarum portio tristie,
Tertia sors, quz lucis inops damnata laborat;
995
400
SCRIPTURA COD. VAT.
p 597. ]. dimersus s.
580. F. dextre c.-
981. Licet in se f.
$89. Et sine.
998. Quum vinum terra.
404. Sors qua lucis inops.
NOTE.
582. Intelligo Brutum, de quo dictum est vers.
$14 seqq. Nescio vero an sermo sit de funere filio-
rum quos securi feriri jussit. Sic enim Livius lib. n,
cap. 5 : Stabant deligati ad palum nobilissimi juvenes,
sed ab ceteris, velut ab ignotis capitibus, consulis li-
beri omnium in se averteraut oculos, miserebatque non
pone magis homines quam sceleris quo penam meriti
essent : illos eo potissimum anno patriam liberatam,
patrem liberatorem, consulatum ortum ex domo Junia,
patres, plebem, quidquid deorum hominumgue Roma-
norum esset, induzisse in animum, ut Superbo quon-
dam regi, tum infesto exsuli proderent.
985. Livius lib. vni, cap. 12, Πα bello gesto, pre-
miis, peenaque pro cujusque merito persolutis, T. Man-
lius Romam rediit : cui venienti seniores tantum οὔ»
viam exiisse constat : juventutem. et tunc, et onmi vita
deinde aversatam eum exsecratamque. Clarius Orosius
1. uit, cap. 9, Manlius quamvis victor, occursum tamen
wobilium juvenum. Romanorum , qui legitime exhiberi
solet, triumphans parricida non meruit. Addit Val.
Maximus lib. 1x, c. 9, Miserti sunt equalis nimis aspere
nili. .
586. Arnobius lib. n, prope medium : Flammipotens
Vulcanus (abricetur his enses. Üracontio flammipotens
est flammam potens sustinere. Póete libere similia no-
mina,ut ignipotens, bellipotens, etc. , usurpant. Notatum
tamen est Ovidium vix unquam tali genere nominum .
compositorum, usum fuisse. Dignus cum infinitivo
sxpe jungitur : hoc loco dignus contemnere idem est
ac dignus qui contemneret, quoniam au./ax et teme-
rarius fuit : vel eo sensu quem Val. Maximus expri-
mit lib. ut, cap. 3 : Perosus enim, credo, dexteram
suam, quod ejus minislerio in cede regis uti nequisset,
injectam (oculo exuri passus est.
981. Suspicabitur aliquis /icet ense fefellit ; sed
prestat legere licet ipse fefellit, Non manus. Mutius
puniebat manum, quod in cxde regis errasset. Mar-
tialis lib. 1, epigr. 22: Dum peteret regem decepta sa-
tellite dextra, Injecit sacris se peritura focis... Major
deceptt fama est ei gloria dextre, Si non errasset, fe-
cerat illa minus. Reponit Dracontius; non dextra er-
ravit, que revera perculit quem petivit, sed ipse
Mutius , qui per errorem existimavit scribain regis
esse ipsum regem, vel certe dubitans ictum peregit.
Livius lib. n, cap. 12 : Ibi cum stipendium forte mi-
litibus daretur, et scriba cum rege sedens pari fere or-
natu multa ageret , eum milites vulgo adirent, timens
(Mutius) sciscitari uter Porsena esset, ne. ignorando
regem, semetipse aperiret quis esset, quo temere traxit
(oriuna facinus, scribam pro rege t0
589. Val. Maximus loc. cit., Urbi se cum eterna
e
glorie cognomine scvoLAM reddidit : sic dictum ἃ
manu sinistra qua una postea utebatur.
390. Porsena Mutii audacia et patientia, nec minus
$üo periculo permotus, ultro pacis conditiones tulit
Romanis, Narus pro quavis femina przsertim con-
jugata satis usitatum. Per bella, propter bella, bello
occisum, aut in periculo constitutum. Per pro propter
Plautus, Plinius et alii usurpant.
296. Distingui etiam poterit Quid Romaxus eques?
Vasto, etc., sine alia interrogatione.
997. Lib. i, vers. 497, Pracipiti jactu quas, etc.
Tertullianus usus est verbo dimersus, sed f. ntius
'est demersus : et in simili re Horatius Tib. nt, od. 16,
vers. 11, Concidit auguris Argivi domus ob lucrum
Demersa excidio. Vates Argivus est Amphiaraus, qui
terrz; biatu absorptusest, ut mox dicam.
$98. Forte Curtius insiluit, scilicet si hzc dicantar
sine interrogatione. Sed ingemuit sumptum videtur
ex Siatio lib. vii, in fine, de Amphiarao : Respezitque
cadens celum, campumque coire Ingemuit. Dracontius
negat, ingemuisse Curtium, cum interrogat Quid ?.....
]ugemuit? Vivwm cadaver oppositio, de qua lib. r,
vers. 648.
999. Ex conjectura legi poterit deterret , ut nova
eriodus incipiat in Armato, Si retineatur deterrens,
Id refertur ad cadaver. Imitatio est Statii initio lib. vin
de Amphiarao demerso : Armalo turbavit funere manes.
401. Livius lib. vii, cap. 6, rem lianc sive fabularh
(ipse enim dubitat) narrat. Cum oraculi responsum
uisset voraginem in medio foro apertam solum ea re
qua pluritium populus valeret, expleri posse, Curtius
interpretatus id arma virtutemque esse, equo quam
poterat maxime exornato insidens, armatus se in
specuin immisit.
. 405. Panarum por:io , quasi hxreditas , nt vers.
seq. sors. Epitleton tristis proprium est infétorum :
ex quo Acheron quasi sine gaudio. ltaque in S. λυξας-
stino de Genes. ad lit, lib. xu, c. 54, num. 66, le-
gendum est, originem nominis Grzci inferorum so-
nare, quod nihil suave habeant, non vero quod nihil in
ge habeant. Julianus Toletanus lib. ἢ Progno-t., càp.
5, verba Augustini profert, et in codice ms., quem
ego contuli , habet nihil sugve ; quod etiam editio
Lipsiensis expressit. Et sensus ipse id postulat : prz-
cedunt enim hzc verba : Inferiora sunt omnia tri-
stiora. Unde et in Greca lingua origo ndminis quo ap-
pellantur inferi, pro eo-quod nihil suave habeant, rese-
nare perhibetur. ldem fere sonat ἄδης.
404. Vide notam ad lib. 1, vers. 67, Tertia sors
Erebi ; οἱ 469, Prasensit pietatis inops. Lucretius lib.
1, vers. 1026, Lucis egenus Tartarus.
87] CARMEN DE DEO. LIB. Ill. 818
405 Credidit, Alcidem preedam repetisse secundam, A 8A0 Plebis adorande, domuit que viribus
Aut alium vatem casus revocasse sinistros, ΄ [orbem.
Amphiarae, tuos, quem perfida vendidit uxor. Institit oecidi, ne esset post bella superstes
Quid Romana fides? Legatio Punica misso 420 Hostis Elisszus, quem par fortuna tenebat
Consule testatur. Reditu promissa fideli Cum duce Trojugenum : qui pacta luce re-
410 339hBegulus implevit, horrend:e mortisamator, [versus,
Oiia contemnens, magnum cum plebe senatum In sua membra turens , tormentis intulit artus,
Compulit iofelix ad inexorabile pactum, Per vigil exstingui gavisus lumiue nudo,
Captis lege dala, poenarum ut vincula ferrent. Ut plus terreret Tyrios de morte minaci,
Immemor uxoris natos contempsit, et Urbem, — 425" Quam gladiis, cum bella daret, pugnamque
413 Libertatis opem nec ferrea vincla tenebant. . [ cieret :
Captivum tum forte ducem jam liber agebat
later patricios, prz:etores, atque tribunos
Mox senis emeritum formidavere cadaver.
Intemerata fides ad quee fera bella Soguntum
SCRIPTURA COD. VAT.
408. Quid Romana fides legatio Punica missus.
409. Hic versus incipit cum T, et nihil aliud habet.
M1. Odia constituens m.
413. Captis lege data penarum in viscera [errum.
B 414. Et urbes.
418. Obscure que : scribitur adorande,
490. Scribitur Eliseus.
421. T. qui tempora luce : dubie qui.
NOTAE.
. ,405. De llerculis descensu ad inferos dictum ad
110. 1, vers. 74. Eum describit Seneca in llercul.
Fur. Confer etiam notam ad lib. i1, vers. 539. An-
tonius de Escobar et Mendoza in Przlequio de stylo
gacr:e Scripture observat, per imitationem Seriptu-
rz citare fabulas gentilium, ut Titanum , Centau-
sorum , Cocyti, noctis Orci tiliz,Arcturi et Orionis,
non quod fabulas approbet sacer textus , sed ut modo
loquendi vulgi sese accommodet. HKelege notam ad
lib. u, vers. 539.
407. Cum in fatis esset, ut si vates Amphiaraus ad
bellum Thebanum iret, non inde reverteretur , ab
jus uxore dono monilis aurei corrupta proditus est,
el ad bellum perductus, in quo dum fortiter pugna-
get, terre. hiatu cum quadrigis absumptus est. Vide
Hyginum fab. 73, et Statium in fin. lib. vr et init.
Jib. vui Theb. u
. 409. Synesio aliquo mihi nunc opus esset ad hunc
Jocum restituendum. Nam Synesius in Dione, sive de
vitz suze instituto utilitatem, quie ex libris deprava-
3is supp'endis percipi potest , exponit, et de se ita
libere profitetur : Ego vero apud alium quemlibet ne-
sninem , sed apud te tamen ez rei veritote gloriabor.
Sepenumero libri calamitatem exspectandam non. esee
censeo , ut mihi boni aliquid contingat : sed. sublatis
oculis me ad ipsum opus exerceó , ne momento quidem
ántermittens, sed pro re nata auggerens, et perinde ac si
legerem, quidquid consequens esse videtur , a me exco-
gilatum anneciens. Deinde ea qua dicuntur cum iis que
cripta sunt confero, ac memini me sa pius eumdem non
modo sensum, verum etiam sermonem assecutum : alias
sententiam ipsam solerter ita conjectatus sum, ut si quid
ris seu crucis supplicio deformata majestas. Carthagi-
niensibus juraverat, si captivi eorum redditi non
forent , ad eos se rediturum. Val. Maiimus lib. 1
cap. 1, num. 14. . | ᾿
411. Censuerat Regulus, ne pax fleret, neu captivi
commutarentur. Contempsit ergo otia sua, et patria.
Otia pacem indicant, et bello opponuntur. Eleg. vers.
258, Otia tempus habent , militieque labor. Virgilius
lib. vi, vers. 815, Otia qui rumpet patrie, etc.
443. Sic restituo ex verbis Flori.
414. Supra vers. 240, 1mmemor hinc generis. Cowv-
TEMNERE pro abjicere, deserere, ut vers. 98 de Abra-
πιο, qui natum spe cite contempsit. .
415. Suspicabitr aliquis legendum Libertatis Opus
ut alibi, virtutis opus , pietatis opus , et hoc lib. vers.
948, libertatis opus. Sed bene hoe loco est opem pro
auxilio, viribus, potentia et facultate juvandi. In Eleg.
vers. 167, Ipse inimicorum Salomon non colla poposcit,
Dum peteret Dominum, sed sapientis opem.
416. Suspicor Captivum tum sorte ducem. Regulus
jam liber, si captivos reddendos cen:suisset, aut si
regredi noluisset , agebat ducem captivum , se pro
duce captivo gerebat. Vel sensus hic cst : dux qui
captivus erat, jam libertate gaudebat Romz, sed oc-
cidi voluit ne Carthaginienses captivi redderentur.
419. Insisto pro persisto cum infinitivo exemplo
Bptimorum scriptorum, Ciceronis , Nepotis, Livii.
420. Eliszus vel potius Eliss:eus pro Carthaginiensi
sx*pe a Silio ponitur. Infra vers. 500, Urbis Elissec.
4291. Par cum duce pro par ac ducem. Par cum
ablativo et praepositione cum bene Latinum est. Tro-
jugene Romani a Trojanis ortum ducentes. Juvenalis
werborum dissideret , id tamen mirifice ad operis coa- ἢ) 8at. ἃ, vers. 100, Ipsos Trojugenas vocat nobiles Ro-
gmentationem esset excogitatum. (Quod si sensus diver-
sus esset, nihilominus libri illius auctori congruebat : et
ás erat, quem, si in animum incidisset, nequaquam con-
temneret..... lta mihi Deus animum indidit , tractabile
m expressorum in verbis ac moribus conceptacu-
lum. (Quod si in depravatis libris animi. attentionem
exercere contendissem , ad eam perfectionem teniantis
habitum natura deduzisset. Ego quidem similiter ten-
tavi, eL locum, ut potui, supplevi ex conjectura.
Possis etiam interpungere legutio Punica, misso Con-
sule, testatur? Reditu, etc. Celeberrimum est hoc M.
Αι Reguli factum. Florus lib. i, cap. 2: Vivus in
manus hostium venit fortissimus imperator. Sed ille
quidem par tang calamitati fuit. Nam nec Purico
carcere [ractus est , nec lejatione suscepta. Quippe di-
versa, quam. hostes snandaverant, censuit, ne paz fieret,
nec commutatio captivorum reciperetur. Sed nec illo
voluntario ad hostes suos reditu, nec ultimo si e carce-
manos. Livius lib. xxv, cap. 42, ex veteri carmine :
Amnem Trojugena Cannam Romane;fuge.
492. Tormentis intulit artus , dedIt se in tormenta.
423. Α. Gellius lib. vi, cap. 4, exTuberonis bisto-
riis sic narrat mortem Reguli : /n airas et profundas
tenebras eum claudebant ; ac diu post, ubi erat visus sol
ardentissimus, repente educebant, et adversus ictus solis
oppositum continebant, atque intendere in celum oculos
cogebant , palpebras quoque ejus , ne connivere posset,
sursum ac deorsum diductas insuebant.
424. De superfluum est, ut apud alios. Vide notam
ad vers. 409. Addit Florus loc. cit., Imo his omnibus
admirabilior, quid aliud quam victus de victoribus, quia
Carthago non cesserat. de foríuna triumphavit?
425. Dare bella pro inferre, facere, ut dare stragem,
perniciem, delorem.
426. Pulchre emeritum cadaver , quod plene suo
munere fuuctum fuerat.
8:9 DRACONTII CARMINA. X80
Compulit, atque famem, vel s2$va incendia A Moenia sunt patria, et tumulus, cinis omnibus
[ mortis? [idem,
Annibal inclusis , nullo surgente reatu, Signorum vis magna, ducum monumenta sol.ta
430 Pr-ter quod fuerant humanz gentis amici, In cineres jacuere suos cum moenibus urbis.
3&1 Crimen amicitiam reputans, pro laude Nec juga Romani fuerant metuenda senatus :
[periclum — 445 Parcere victor amat, sed debellare superbos
Intulit, et pcenas exegit ab urbe fideli, Urget, et hortatur veniam implorare, euetas
Perfida quas lueret sub justo vindice turba. Pacis, et armorum similes portare triumpbos:
Intoleranda semel toleravit mensibus octo, invenisse magis, cui dent post bella salutem,
435 Quz nec sponte fidem violat, nec clade coacta : Quam bellis punire volunt. Sic urbs tamea
Victa caterva tamen, gladios ut vinceret hostis, [illa
Incendit patrie populum cum moenibus urbis, 450 Libera cuncta sua flammis civilibus ussit,
Et sibi dat cum morte faces, secura sepulcri Non iram metuens clari post bella senatus,
Poscit ab igne neces, hostis sua mira trium- Sed veniam : qui liber erat, servire recusat,
[pho Et pavor est Afro dominanti subdere colla.
440 S942 Subducens, et colla jugo : rogus omnibus B Mentibus ingenuis nec tunc promissa patebant,
[ unus, &55 3/43 Qus nos sterne speramus munera vitz.
SCRIPTURA COD. VAT.
429. A. inclusos n.
431. Crimen amicitie r.
452. Impulit et.
455. Justo judice (γα.
435. Qui nec sponte ridens violat n. c. c.
456. Victa caterve a me gladios.
431. Incedit patrie populis cum m. wu.
438. Fuges pro faces.
449. Signum... reliqua desiderantur.
446. H. venia indonare suevit.
448. Invenire magis.
449. Quam vellis p. v. sic tamen illa.
490. Libera consptrans flammis.
452. Qui ambigue.
453. Nec pavor est dominanti. . alia desunt.
454. Mentibus ingenuis ne... hic etiam versus sic
4441. Hgc mania sunt patria, εἰ tumulus cinis omui- — mutilus est.
bus ignis.
NOTE:
.498. Vers. 65, Sava incendia mortis.
499. Rursus vers. 508, Ut rea procubuit, nullo
surgente reatu ! . .
450. Facile ad communiorem Latine loquendi usum
haec revocari possent Praeter quam quod erant. Sed in
scriptoribus hujus svi nonnulle phrases sunt reti-
nendz etiam sine exemplo antiquiorum, 40:5 notam
bonz Latinitatis przv se ferunt, et veriores inde ma-
gis probantur, quia linguze vulgares, a Latina profe-
cta, similem loquendi modum retinent. Praeter quod
rinde est ac preter id quod. Non dissimili sensu
lautus Pers. nu, 4, 87: Virgo atque mulier nulla
erit quin sit mala, Que preler sapiet , quam placet pa-
rentibus; et Terentius Heaut. 1, 1, 7 : Quod mihi vi-
dere prater &tatem tuam Facere, et prater quam res te
adhoriatur tua. 1n Dracontio scribi pariter posset
Prater quam (uerant. Sed Vossius, de Construct.
serm. cap. 26, ostendit recte dici prater σμοά pro
rater illud quod exemplo Caesaris de Bello Gail.
fib. 1: Frumentum omne, preter quod secum portaturi
erant , comburunt , et Ciceronis epist. 5, lib. v, ad
Attic., Nullas enim (litteras) adliuc acceperam, prater
que bine semel in Trebulano reddite sunt.
4229. Versu 352, Nato pro láude periclum Intullt.
llic ergo Intulit.
433. Malo sub justo vindice. Judex et vindex in mss.
δῶρα confunduntur. ΝΣ
434. Semel hn omnino; qux penitus intoleranda
erant, gens fidelis mensibus octo toleravit. Cicero
ad Attic. lib. xiv, epist. 45 : Etenim ille (Antonius),
quoniam semel induxit animum, sibi licere quod vellet,
fecisset. nihilominus me invito. Poterit etlam accipi
ro una vice, ut significelur, neque exiguo tempore
isse tolerabilia quae octo mensibus Saguntus tole-
ravit.
456. Expende num melius Victa caterva tamen,
clades ut vinceret hostis : nam h3ic duo, verba in ms.
alibi etiam sunt inter se commutata.
25r. Paulo post vers. 449 iterum Cum moenibus
urbis,
C
458. Putabam cum morte f»gam; sed mogis e re
videtur faces, quze scillcet rogo deserviant. Secxra
sepulcri, nil curans sepulcrum. Ovidius lib. 1 Trist.,
eleg. 1, vers. 49, Denique securus fama, liber, ire me-
mento, Nec tibi sit lecto displicuisse pudor. Statius
vero alia significatione lib. xi, vers. 780, Vade, atra
dature Supplicia, extremique tamen secure sepulcri,
hoc est deposita cura sepulcri, quod certo habebis.
Consule notam ad vers. 105 hujus libri.
4589. Sua mira, ut Plautus dixit nimia mira, tanta
mira.
440. Cyprianus in carm. Sodoma : Tola rogus regio
est.
443. Lib. 1, vers. 697 : Et soza (luescunt In cineres.
Horatius lib. 1v, od, 13, vers. ult.: Dilapsam in cinc-
res facem. Alcuinus carm. 178 vet. ed. dixit [n ci-
neres solvens menia.
444. Si Saguntini Annibali se subjecisseut, non
propterea metuere debuissent juga, seu crudelitatem
omanorum, cum iterum Saguntum recepissent, ut
vers. 451 enucleatius exponitur. .
445. Ex Virgilio |. v1, vers. 853, Parcere subjectis,
D et debellare superbos.
446. Urget debellare. Horatius lib. im, od. 18, vers.
90, Marisque Baiis obstrepentis urges Submovere lit-
tora. Suerus trisyllabum, ut vers. 665, sueta. For-
tasse legendum et hortatus veniam, implorare suevit a
460. ᾿ .
448. Mutatio numeri nen infrequens est sceriptori-
bus : sed precipue locum liabet, cum ex numero sin-
gulari nomínis , multitudinem comprehendents , ad
numerum pluralem fl; progressus. Cui dent senatus,
senatores, Romani.
452. Sed veniam metuens, quia committere nol-bat,
ut venia digna censeretur. Neque immerito legas
quia libera erat, servire recusat.
453. Sic supplebam ex conjectura.
455. Vide |. nm, vers. 569. Tertullianus lib. de
Judic. Dom., vers. fin., Sic quoque calestis capictit
wunera vilae.
. [ tur,
Et quasi sexus iners fragili sub corpore mollis
Laudis opus. metuens, ne sit sibi fama super-
| stes
Tormentis, sequitur quse vita cterna, recu-
[ set
Plurma dona Dei, laudis mala femina summe
Materiem retinere potest; audacius illis
Deprensis nihil est, animos de crimine su-
[ munt,
QA Datque nimis grandem mulieribus ira
| [ furorem.
Unde igitur furiale nefas assumere possunt,
465 Inde pios animi rapiant sub pectore motus,
CARMEN DE DEO. LIB. Ill.
Sed ne forte viris tantum data verba puten- A
882.
Et faciant, quod honesta decet, quod fama pu-
[ doris
Exigit, et vit: prodest sub laude futurze.
Judith Holofernem castissima finxit amare,
Castra ducis metuenda viris ingressa virago.
Inter belligeros fremitus, et tela cruenta,.
Inter et ensiferas 535 00 sub marte catervas
Iugreditur vestita fide, vestita pudore,
Et quod tanta manus non est aggressa viro-
| [rum,.
Nocte sub obscura perfecit femina sola,
Et duce truncato viduavit castra tyranni.
3/4 Qui caput apprensum proceris portavit
[ad urbera :
Civibus una dedit cum libertate triumphum.
410
415
SCRIPTURA COD. VAT.
' 456. V. putantur.
458. Laudis honos m. n. sit tibi fama s.
459. Tormentis quesitam vita aterna recuset : du-
bium an quesitas, an quesitam.
460. Femina sume, supra summe.
462. Scribitur deprehensis.
463. Grandem vulneribus ira.
B . 464. I.
furie n.
466. Et [pconi g.
408. Ludit Olofernem.
471. Ensifera s. s. m. caterva.
416. Videtur scriptum caput ad patrem, sed patrem
non clare : proceres pro proceris.
' NOTE.
456. Dare verba interdum signiflcat decipere, quasi
inaniter promittere; sed aliquando tamen idem est
ac verba facere. Arator ]. n, vers. 40, Antiochi di-
ctam de nomine visitat urbem Paulus, et extemplo
roperat dare verba catervis. Val. Flaccus |. vn, vers.
bst, Talia verba dabat. Dracontius iterum in Eleg.
vers. 48, Ne mutilante sono verba ligata daret. Sic
Virgi'ius dicta dare, Ovidius sortem dare. Vide Bar-
thium ]. ix Advers. , cap. 9, et Withovium Specim.
Guntl., Due 90.
457. Eleg. vers. 218, Femina sexus iners.
458. Ita locum insigniter depravatum corrigo, ut
sensus hic sit : ne feminx: metuentes, ne superstes
sit earum fama tormentis, quibus succedit vita
zeterna, recusent plurima dona Dei, aut nullum bonum
opus sggrediantur, sciendum est feminas multis Dei
muneribus przeditas esse, quibus ad summam lau-
dem eniti possint. Ut enim audacius illis deprensis
nihil est, ita, si velint, pios animi motus ad qu:evis
ardua virlutum opera tentanda possunt concipere.
460. In mala femina cernere licet dona Dei, sive
ingenitas quasdam virtutes naturales, quz? materiem
sunimz laudis prebere possunt. Przterea affectio-
nibus animi seu passionibus naturalibus, qu:» ad
malum inclinant, tam femin: quam viri bene et ad
bonum uti possunt. Augustinus lib. xiv de Civit. Dei,
eap. 9 : Apud nos juxia. Scripturas sacras sanclamque
doctrinam cives sancte civitatis Dei in hujus vite
peregrinatione secundum Deum viventes, metuunt cu-
piuntque, dolent gaudentque. Et quia rectus est amor
eorum, istas omnes a[fectiones fectas habent. Vide Nic.
Lancicium de Indic. et gradib. Profect. in virt. cap.
&, num. 9. -
461. Ex Juvenali sat, 6, vers. 284 : Nihil eit au-
dacius illis. Deprensis íram, atque animos a crimine
sumunt :et vers. 97 de eisdem feminis : Fortem ani-
mum prestant rebus quas. turpiter audent ; et vers.
457 : Nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil,
Cum virides gemmas collo cirumdedit, et cum Auribus
extentis magnos commisit elenchos. Intolerabilius nihil
est quam femina dives. P. Syrus in Mim. vers. 450,
. Malo in consilio femina vincunt viros.
465. Idem Juvenalis sat. 10, v. 328, Mulier sc-
wissima (tunc est, Cum stimulos odio pudor admoret.
Mar. Victor in epist. ad Salmonem abbatem : /sta
quidem Salmon, sunt. nostri crimina sexus. Sed levis
esi vestra. vitiorum morbus in urbe, Si non feminei
magis exarsere furores. Ante diem, Salmon, tenebris
nox humida condet, quam possim mores hujus per-
currere turbb. Lego mulieribus, tertia. producta, ut
]. 11, vers, 135 aliisque in locis.
"x Lego furiale nefas, ut vers. 261, Est furiale
nefas.
465. Fortasse animi capiunt. Sed rapiunt majus
aliquid innuit, quasi per vim, cito, festinanter su-
munt, arripiunt. Cicero 1. m de Orat, c. 40, in
verbis Ennii : Vive, Ulysses, dum licet : Oculis postre-
C mum lumen radiatum rape, id expendit : Non dizit,
cape, non, pete : haberet enim moram aperantis diu-
lius esse sese victurum. |
466. Lego faciant, ut vers. praeced. rapiant. Femi-
nas enim Dracontius ad virtutem hortatur. Conji-
ciebam quod honos doceat, quod. At defendi potest
d honesta decet, scilicet quod decet honestatem.
oncstum sumitur pro honestate. Cicero I, 1 Offic.,
cap. 5, Facies honesti si oculis cerneretur, mirabiles
amores excitaret sapientim. Lucanus l. n, vers. 589,
Justitie cultor, rigidi servator honesti.
467. Vita sub laude futura est vita beata.
44. Statius l. ww, vers. 221, Et ensiferas inter po-
tea ire catervas?
419. Vide Aleimum de Virginit. v. 407 : Hinc pu-
dor, inde fides, internis fortior armis, etc., οἱ Pauli-
num poem. δῦ, natal. 8, Induit alma fides, etc.
414. Cap. xiv Judith, vers. 46, Una mulier Hebraea
, [ect confusionem in domo regis Nabuchodonosor.
415. Virgilius ]. vir, vers. 571, Tam multis vi-
D quasset civibus urbem. Duce rRUNCATO ex libro Judith
cap. xir, vers. 10 : Et evolvit. corpus ejus truncum;
et cap. xiv, vers. ὁ : Et. incenerint eum truncum, etc.
Paulinus carm. 35, natal. 8 : Barbara truncato victrix
duce castra fugavit. Apollinaris Sidonius in Eucharist.
ad Faustum vers. 14 : Quique manum Judith ferien-
tem colla Holofernis Juvisti, exciso jacuit cum gutture
truncus. '
416. Sic melius, quam apprendens vel adprendens.
In singulari proceris, ut Juvenalis sat. 8, vers. 26 :
Agnosco procerem : salve, Getulice, seu tu Silanus. In
Capitolino cap. 2 Maximin. Casaubonus et plerique
legunt procer, dissentiente tamen Salmasio. Negarunt
grammatici antiqui in sragulari usurpari procer, sed
tior mihi est auctoritas Juvenalis, imo et solius
racontii.
888
Femineo mucrone perit dux fortis et audax,
Quem non bella domant, domuit promissa vo-
(luptas,
Hc sperata licet, non est perfecta libido:
Et certz noctis poenas persolvit adulter,
. Impollutus adhuc nullo sub crimine facii.
Semiramis dulces, Nino viduata marito,
846 invasit thalamos et regnum prolis ama -
[(Ὡ.
Exhibet infelix incesto pectore matrem,
Et sibi socrus erat fili turpissima conjux:
Be!la diu gessit juvenem mentita sub armis,
Quis neget irat» Tomyris erudelia bella
Cum duce Persarum Cyro sub laude peracta?
Ultrix faeta sui post tristia funera nati,
Dum regale caput dimissum sanguine multo
Clausit in utre cruor, quem mens furiata dolore
480
485
490
DRACONTII CARMINA,
A
B
495
881
Fuderat, innumera juvenum cerwmce recisa.
Casta quod Evadne fecit Capaneia conjux,
Dum post sulfureos jaculati fulminis ictus
Ignibus appositis arderent ossa mariti,
Conscendit mox viva rogos, viduamne voca-
[ mus,
Qus simul infernas cum conjuge venit ad am-
[bras?
QA47 Dives Dido fugax, exstincti conjugis
[ ultrix,
Urbis Elis:e:e perfectis moenibus ample,
Ipsa pyram manibus Jproprii$ construxit, et
[ aram,
Quam pedibus furiata suis conscendit, et arsit.
Impulit ad flammas accurrere funere vivo
Aut amor πο, aut venientis terror I[liar-
"bee.
SCRIPTURA COD. VAT.
483. Femina prima ducum uno viduata marito.
488. Neget exqrite Tamiris.
495. Cer. ice recissa.
498. Infernam c. c. vent ad urbem : pro. urbem
prius aliud fuerat.
NOTE.
419. Promissa voluptas, quam sibi ipse promiserat,
ambiguo responso Judithse deceptus. Cap. xu, vers.
45: Qua ego sum, ut contradicam Domino meo? Ju-
dith invitabatur aperte a4 ceenam, occulte ad flagi-
tium : apertum verborum sensuni secuta, se Holofernis
obsequio paratam ostendit : Holofernes tectum alium
verborum sensum especiabat. Nonnulli putant Judi-
499. Prius urbem, correctum wliriz.
501. Coniruxit ul aram.
5035. A. funera viva.
501. /Enec veniens aut terror
Cyri abscissum in utrem humano sanguine repyetum
dimitti jussit, exprobrans illi insatiabilem cruoris n-
tim, simulque poenas occisi ab eo filii sui exigens.
Herodotus l. 1, cap. 214 , eamdem historiam refert,
quamvis multa alía de exitu Cyri narrari fateatur.
489. Alii primam in Cyrus producunt.
491. Putabam demersum; sed Val. Maximus verbo
tham Holoferni legitimum matrimonium promisisse; (* dimitti in eadem re usus est.
tamen interpretatio minus verbis et menti Dra-
eontii congruere videtur.
A81. Certe noctis, sibi constitute, quam certo sibi
promiserat. Nox sepe pro ipso vetito concubitu
ponitur. ln Anthologia Latina tom. IV edit. Pisaur.,
pag. 502 : Dum noctis pretium tue requiro, quod epi-
gramma inter alia Martiali ascripta legitur. Prullen-
tius l. 1 contra Symmach., vers. 145: Hoc pretium
moctis persolvit honore Liber. Sic passim loquuotur
Cicero, Horatius, Ovidius, Statius, Plautus, Teren-
tius, alii. In plurali num. Juvenalis sat. 1, vers. 97 :
Qui testamenia merentur Noctibus.
482. hnpollutus verbum — Taciti οἱ posterioris
eov.
485. [n scriptura codicis corrupta omnino legen-
dum puto Semiramis et Nino, quorum certe fit men-
tio. Nec refert quod alii in Semiramis primam corri-
ἴδηι et secundam producant, et primam in Nino
Drevem faciant : nam Dracontius aliique 6}118 equales
in nominibus propriis liberiores erant. Prudentius
jn Ninivite a Nino primam similiter produxit vers.
451 hymni 7 Cath.: ἐπ Ninivitas se coactus percito.
Simili modo Theodulfus Aurelianensis in versibus
prefixis fronti Bibliorum : Ninivis ei vitam nomine
mundus habet.. Alii in Ninive primam corripiunt,
secundam producunt.
484. Invasit thalamos, etc., vide notam ad vers.
919. Justinus l. 1, cap. 1, de Semiramide, Simulat
se pro uxore Nini filium, pro femina puerum... Mag-
nas deinde res gessit, quarum amplitudine, ubi invi-
diam superatam putat, que sit, fatetur... Ád postremum
cum concubitum filii petisaet, αὖ eodem interfecta
est. t
486. Mater est socrus conjugis fllii. Semiramis
igitur, que filii conjugium alfectabat, sibi erat so-
erus.
488. Forte Quis neget orbate Tomyris. Alii scribunt
Thamiris. De ea Val. Maximus lib. x, cap. 9 : Caput
Dc
499. Clausit in utre cruor, quod tantus fuerit cruor,
ut caput cooperuerit et quasi clauserit.
494. Hyginus, fabul. 256, inter castissimas nume-
rat Evadnen conjugem Capanei. In Capanea lego Ca-
paneia conjux. Statius 1. xu, vers. 515, Ausa. ante
alias Capaneia conjux.
495. Capaneus ad Thebas perisse dicitur fulmine
percussus. Vide Statium in fin. l, x. Jaculatus pae-
sive in Lucano reperitur.
497. Hyginus, fabul. 245, Stauius in fine Thebai-
dos, Conscendit, ut vers. 509.
499. Dido, Elissa etiam, seu Elisa vocata, eum
Pygmalion ejus frater Sichazum conjugem obtruncss-
set thesauris hujus inhians, Tyro clam aufugit,
effossis et asportatis secum thesauris. Omnia ergo
hujus versus verba notandam habent significatio-
nem : dives, fugaz, ultrix conjugis exstincti.
501. Scriptura codicis pyram construxit, ul aram,
aliquo pacto defendi potest, sed non videtur vera.
ontruxit pro construxit error clarus est.
502. Supra vers. 497, Conscendit moz viva rogos.
Virgilius l. »v, vers. 646, de Didone: Conscendit fu-
ribunda rogos.
D03. Funere vivo, αἱ vers. 598, vivum cadaver, l.
J, vers. 648, funera viva, el vers. seq. vitali in morte.
Simile oxymorum est in Victorino de J. C., Vim pa-
tiens hominum vitali morte sepultus. Dido gladio se-
ipsam occidit, sed in pyra, qua ejus corpus combu-
rendum erat.
, ὅθε, Macrobius Saturn. l. v, ep 47, commemorat,
Ma eleganter a Virgilio amores Didonis fuisse dige-
stos, ul fabula lascivientis Didonis, quam falsam novit
universitas, per tot tamen sc&cula speciem veritatis obti-
neat, el pro vero per ora omnium volitet. Justinus, l,
xvin, Hiarbam regem Mauritanix sub belli denun-
tiatione nuptias Didus petiisse refert. Regina vero,
pyra in. ultima parte urbis exstructa, velut placatura
. viri manes, in[eriasque ante nuptias missura, multas
505 (υϊὰ formosa nurus, populo spectante, pu- Α ἢ
[ dica
Post maeulam thalami Lucretia casta peregit,
Quam tulit infeliz, alieni pana pudoris ?
9448 Ut rea procubuit, nullo surgente reatu :
Concidit ense suo, mansitque superstes adulter,
Qui solus feriendus erat mercede pudoris.
Millia femineis numerantur ubique catervis
Exempla scelerum modica vel laudis amore :
Aut certe fecero pie pro numine vano
849 Conficii sermone Dei, quem fabula men-
[ dax
Extulit, et miseros incassum orare coegit,
Unde nihil lucri, sed vite damna tulere,
515
CARMEN DE DEO. LIB. il.
88j
Cum sit nemo Deus, nisi noster uhique tremen-
| | dus;
Omnia praecepti solo sermone creantur
ipsius imperio, per que: sunt cuncta per
— [sevum.
Ecce Deus verus, de quo nil fingitur, in quem
Fabula nulla cadit, quem nunquam verba
[ diserti
Exorpant, sut sorde notant, cui tempora oil
[ dant,
Aut relevant, currente die: qui szecula mutat,
Nec mutant hunc szcla tamen, quia, quod fuit,
| hoc est,
[loe erit zternus : qui pr:esens constat ubique,
529
525
SCRIPTURA COD. VAT.
514. Dei quos f.
545. Incassum adorare coegit.
546. Nihil Christi sed.
523. Aut forte rotant cui.
δ.5. Aut recoluni c.
B 531. Secula nec tamen . . . . . desunt alia, sed illico
jnteger versus ponitur Nec mutant hunc, etc., adeo-
que Secula nec tamen initium mendosum esl versus
hujus Nec mutant.
NOTE.
hostias cedit, et sumpto gladio pyram conscendit, at-
que ita ad populum respiciens, ituram se ad virum, sicut
preceperant, dizit, vitamque gladio finivit. Non desunt
iamen qui Virgilii narrationem testimoniis veterum
velint confirmare: quam opinionem refellit Ruzus
initio comment. l. iv /Eneid.
505. Livius l. 1, cap. 57, de Lucretia : Tum forma
tum spectata. castitas. incitat. Lucretia nuntium ad
patrem et ad virum miserat, ut cum singulis fideli-
amicis ad se venirent, quibus praesentibus Tar-
quinii facinus narravit, et cultro se confodit.
507. Tulit, abstulit. Virgilius eclog. 9, vers. 51:
Ümnia (ert etas, animum quoque. Vel tulit, supra se
wilit, ut pro ea mortem subiret, phrasi ecclesiastica,
ut dictum ad vers. 602 ]. 1: Et licet ipse ferat macu-
las et crimina nostra. ΑΙΔΈΝΙ PCENA. PUDORIS est casus
appositionis, ut vers. 270 : Accipit infelix, alieni causa
triumphi. Fuit ergo Lucretia sibi poena alieni dede-
coris. Pudor metonymice ponitur pro dedecore,
ertim ex illicito concubitu permanunte. Ovidius
eroid. ep. 11, vers. 70, Irruit, et nostrum vulgat
clamore pudorem. Justinus 1. m, cap. δ, Ex his nati
6b nolam malerni pudoris Parthenii sunt vocati.
508. Vide supra vers. 429.
510. Mercede pudoris, ut vers. 507, poena pudoris.
Pro Dena. aut supplicio merces. Livius l. xxxix, cap.
55, Debuisse gravem temeritatis mercedem statui.
514. Femineis catervis, in femineis catervis. For-
fasse femineg cateree legendum. Feminarum indo-
lem et ingenium simili elogio persecutus est. Fride-
ricus Furius Cxriolanus in opere quod inscribitur
C et hac de causa
niam Siculum, theologum et rectorem Lovaniensen..
En titulum operis rari: Friderici Furii Ceriolani
Valentini Bononia, sire de Libris sacris in vernaculam
linguam convertendis libri duo ad Franciscum Bovadil-
lium Mendozium cardinalem Burgensem. Dasilem per
Joannem Oporinum. Ex officina Michaelis Martini
Stelle, 4556, mense Martio, in-8. Nescio vero an ma-
is ridicula sit allucinatio hypercritici Baylii, qui in
. Diction. verb. Furius affirmat Federicum Furium
nomine Czriolani vocatum fuisse, quia natus fuerat
Valentis ; allegatque Nic. Antonium, quem ail scri-
psisse incolas regni Valentini vulgo appellari Seriols,
urium cognominatum Seriolanum.
Accipe verba Nic. Antonii, qus exscripsit etiam
Baylius: « Federicus Furius Seriolanus (vulgari appel-
latione Valentin: gentis, ex cujus regni urbe prima-
. ria oriundus erat, Senior dictus ) non alio aptiori
potest elogio commendari, » etc. [lis, ut vides, solum
innuit Nic. Antonius, Federicum ex vulgari suo co-
gnomine Seriol sibi fecisse nomen Scriolanus. Czete-
rum cognomina ejus hec duo erant Furio Cerio!.
Qusdam de ejus genere et familia ex Actis beatif.
et canoniz. B. Nicolai Factoris, alia de munere histo-
rici regii, quod gessit, ejasque seriptis historicis ex
praefatione Josnnis Matallii ad libros Hieronymi Oso-
rii de rebus Emmanuelis Lusitani» regis adderem,
nisi hic locus alienus esset.
513. Pie, opus quod pietatis aliquam speciem prz
86 ferret : nam vera pielas pro numine vano nulla est.
514. Forte Conficto sermone Deum, quos, vel Ficto-
rum sermone Deum, quos. Lib. 1, vers. 582, Vel qui-
Bononia, lib. n, pag. 281 seq., Quid enim si superiores D cunque Dei ficti sermone vetusto.
εἰ laudabiliores viris. inveniuntur ? .. .. Lege omnes
omnium ctalum annales et historias, cognosces feminas
castas, pudicas, elc., qua ila in omni virtutum genere
eminuerunt, εἴς. Nolo recensere. Semiramim, Lucre-
tiau, elc. Quid tibi multa. millia virginum, conjugum
st viduarum memorem ἢ lloc vero est discrimen inter
C:riolanum et Dracontium, quod hic feminas ad
vera virtutis laudem adhortatur, ille ita ratiocinatur,
ut concludat lectionem versionis vulgaris sacrorum
librorum sine ullo diserimine omnibus esse conce-
dendam : ex quo intelliges quam inepte in Catalogo
Bibliothec llulsianz tom. 1V, pag. 557, hic liber
Czriolani collocatus fuerit in classe eorum qui de
Roma et statu ecclesiastico, sive ditione Romani
pontificis agunt, perinde quasi descriptionem civita -
tis Bononiz contineret, cum Bononia inscriptus fuerit,
quia dialogum explicat inter Ceriolanum et Bono-
' 546. Lego lucri pro Christi ; nullus enim est sensus
Unde nihil Christi.
D18. Lib. ir, vers. 59, Quem ipse repente jubens solo
sermone creasli.
521. Forte verba diserta. !
59$. Sic ex conjectura legi potest, nisi malis aut
forte notant, aut sorte notant. Sed notare sorde recte
dicitur. Cicero pro Quint., in finez Ne js. . .. dede-
core, macula, turpissimaque ignominia noletur.—
525. Forte Aut minuunt, ut l. 11, vers. 586, Nil ad-
dens, minuensve tibi ; vel Aut demunt, ut Eleg. vers.
9 : Nil addit demitque tibi tam longa velustas. Scribo
relevant, quia relevare ponitur etiam minuere. Pli.
nius in Paneg. cap. 49. Vide not. ad vers. 540, 1. 1.
524. Lib. i, vers. 587, Tempora mutantur. te nun
quam secula mutant. -
9817
$50 incrementa Deus. vel decrementa recu-
| | sat ;
Idem semper erit, nunquam mutapilis &vo,
Qui cum sit dominus, se vult tamen esse pa-
᾿ [ rentem.
Exhibet, impendit, przbet, testatur, adoptat
Nos genitos vocitare suos: nos ergo fideles
Vivere debuimus, tanquam faetoris imago,
Quos deceat factura Dei pietate magistra.
Rex pie, bellantum comitata potentia supplex
$55 Fit, quodcunque jubes: effectus jussa sequun-
[ tur.
Stat famulans natura Deo, constructa elementis,
Nescia, quid jubeas, donec przcepta repente
Audiat, et Domino citius parere laborat,
DRACONTII CARMINA.
Omnia cum tollat, minuatque volatile tempus, .A
545
Exsultans jussisse sibi, gavisa ministrat,
351 Perficit injuncta placidosermone jubentis,
Et rerum natura parens famulata tremiseit
Per quem celsa poli, tellus, mare, sidera coo-
[stant,
Et gestit servire pavens. Quota portio rerum
Nos sumus audaces, ut contemnamus acerbe
Imperium coeleste truces? przcepta sequatur
Nostra, Delque simul, qui vult, sua vota venire.
Cum nos jussa Dei fleri contemnimus ultro,
Nec sumus ignari, quid sit fas, quidve nefastum,
Gens scelerata sumus, nil de pietate merentes.
3559 Quorum primus ego plus quam peccator
[habendus.
Quando fatebor enim, scelerum simul esse
(reatum
510
SCRIPTURA COD. VAT.
530. Omnia qui tollit, minuitque v. t.
X20. Stans famulans.
539. E. vixisse s. g. ministra.
*
545. Et gessit servile pavens.
545. 1. c. truces pacare loquetur : correctum loguatur.
546. Venire; ad marg. est mereri.
NOTAE.
590. Minuilque volatile tempus in scriptura codicis,
ut vers. 595, Qui secula mutat. Ovidius lib. x Met.,
vers, 549, Labitur occulte, fallitque volatilis etas.
Suspicor Ümnia cum tollat, minuatque volatile tempus,
Incrementa Deus, ete. lllud mibi certum, Columba-
num in ep. ad Hunaldum hunc versum expressisse :
Omnia dat, tollit , miuuitque volatile tempus, quem ver-
sum aliis Dracoutii. immixtum refert : adeoque con-
jecturam megm sequi volo.
598. Eleg. vers. 7, Omnia permutans , nullo muta-
. bilis &vo, Idem semper eris.
529. De patris nomine quo Deus vult vocari, con-
sule notam ad l. 1, vers. 81.
520. De verbo impendo pro confero vide notam ad
vers. 2418. Adoptare peculiari significatione est ali-
quem in filii locum assumere, proprio nómine impo-
sito, Hinc additur, Nos genitos vocitare suos. Deus
enim nos in familiam suam nomenque filiorum suorum
per gratiam adoptat. Fortasse etiam adoptat sumitur
pro optat. :
531. Geniius substantive pro filio. Vide comment.
ad Prudentium hymn. 5 Cath., vers. 157. Joannis
ep. 1, cap. 1n, vers. 1: Videte, qualem charitatem
dedit nobis Pater, ut filii Dei nominemur, et simus.
. Chrysostomus liom. 14 in Matth., Patrem se magis
quam Deum voluit dici, wt nobis magnam fiduciam
daret ad petendum. Dracontius in fin. 1. ni, Obses
- sermo (uus nosiro nam corde (ποία, Quo te promittis
nimia pietate parentem.
552. Vide lib. 1, vers. 238, Species hominis, cole-
διὲς imáqo.
533. Factura pro opere facto et creatura s:»pe po-
nitur a scriptoribus Christianis. Confer comment. ad
Prudentium Apoth. vers. 504. Hoc loco potius sonat
ipsam actionem, sive compositionem, quo sensu Pli-
nius et Gellius ea voce utuntur. Pietate magistra, ut
luce. magisira, ritu magistro, qualia multa in poetis
yeperire licet.
534. Lib. nu, vers. 698, eodem modo : Rez pie.
Obscura sententia et fortasse mendosa scriptura.
Jentabam Her pie, bellantum cui tola potentia sup-. ᾿
plex, Fit, quodcunque jubes. Vel Rex pie, bellantum
comitaia polentia, semper Fit quodcunque jubes.
559. Ministrat eo sensu quo l. t, vers. 2297 : Quae-
cunque ministrant. Forte Exzsultat jussisse sibi, gavisa
sninistra Perficit. Sedulius |. 1, vers. 222, al. 937 :
Nempe creatori, cujus quecunque videntur, Seu qu&-
eunque latent, el rerum machina serva est, Omne suum
famulatur opus, sequiturque jubentis Imperium, queo-
cunque trahit sententia nutus. Cellarius edidit et reram
machina sermo est. Sed Wopkensius in Miscell. crit.
restituit ex aliis libris serva est, et mox conjicit segui-
turque. jubentis. Imperii, quocunque trahit sententia,
nutum.
541. Tremisco cum accusativo Virgilius et alii. la
multís veteribus libris scribitur tremesco, atque ita
eti«m legitur in codice Vat., sed communior scriptura
est (remisco.
D42. Celsa poli, ut 1. n, vers. 5, celsa polorum.
545. Sic restituo. Gestit servire pavens natura,
nam eadem gavisa ministrat, et famulata treiiscit,
quibus verborum oppositionibus sx»pe utitur Dracon-
tius. Cogitabam Cui gestit servire pecus. Quora PORTIO,
quanta portio. Lucretius 1. vi, vers. 650, Et videas,
eclum summai totius unum (Quam sil parvula pars, et
quam multesima constet, Et quota pars homo sit terrai
dotius unus?
545. In mendo cubat hic locus. flemistichium
vers. seq. invenio apud Alcuinum , Dracontii sape
. jmitatorem, carm. 179, quod monostichis constat,
et inter alia habet, Impleat ipse Dei, qui vult, sua
vota venire, nempe impleat Dei vota, qui vult sua
sibi vota succedere : quanquam mibi potius placet
opinio Canisii, qui in append. tom. 1 Var. Ject. hoe
carmen S, Columbano ex quodam ms. attribuit, cu-
jus ex epistola ad Hunaldum nonnulli versus Lue
sunt allati. [n recenti editione Alcuini inter opera
dubia hoc carmeu relatum est. Locum correxi, ut
potui, non ut desideravi. Vellem, medicinam tulisset
noster Petrus Chacon, de quo Nicius Erytbraeus in
Pinacotheca : Omnino habebat hoc, ut in sanandis ve-
terum librorum plagis nemo ipso melius medicinam fa-
ceret, adeo ut auctorum eorumdem animi, ut somniavit
Pythagoras, imm'grasse in i , suamque eidem de
iis rebus, que erant in quasstione, sententia: quodem-
modo aperuisse viderentur.
547. Nullum erit peccatum metri, si legas facere
contemnimus.
548. Libr. i, vers. 267, Nos improba turba, Quam-
vis justitiam noscenies temnimus actu Plectibili.
550. Imitatio Apostoli I ad Tim., cap. 1, vers. 45,
Quorum (peccatorum) primus ego sum. Tota bzc
confessio Dracontii quo pertineat, fuse disputatum
fuit in prolegomenis cap. 13.
551. Forte scelera simul, atque reatum Pectoris, et
carnis ? vel] scelerum numerum, atque reatum.
Ora tot exsurgant, quot dentes ossibus albent,
Aut mihi sint lingue, quantos caput omne
[capillos
Pectinat, explebo numerum àine fraude fidelem.
Sed satis est dixisse reum sub crimine cuncto.
Quod tua jussa vetant, solus peccasse fatebor,
Omne, quod horrescis, non me fecisse negabo.
Quid prodest cuicunque nefas celare peractum,
Cum judex, et testis ades Deus unus, et idem?
Sacrilega quasi mente putem, non omnia nosse,
353 Aut aliquid nescire Deum. Sibi fraude
[nocebit
Mens mea quod reticet, cum, si confessio
[simplex
lndicet admissum, venia sperata sequetur.
Qui negat, ipse sibl veniam jam sponte negavit.
Ergo ego confiteor miseranda mente reatum
Plenum, grande malum , non uno crimine
[partum.
Nam scelus omne meum numeros superabit
[arenae
555
b60
CARMEN DE DEO. 1.18. 1I.
Pectoris, et carnis? non si mihi ferrea vox sit, A
890
Littoris, et pelagi vincent mala nostra liquo-
[res.
Non puto diluvium tantos punisse reatus,
Quantos ipse gero calparum pondere pressus.
Flumina me scelerum rapiunt, quatiuntque
[procellz,
Et peccatorum torrens simul obruit unda ;
954 Me delictorum merserunt fluctibus amnes,
Usque animam venit unda meam, gravis horror
| |a3quarum.
Hei mihi ! quod facinusnon unotempore gestum,
Ut mea facta luam, tempus convenit in unum.
Nunc ubi sit pietas, ubi sit miseratio prisca,
Aut tua quo, Domine, clementia nota recessit?
Oblitusne mei es ? precor, obliviscere ne me,
Omnipotens, sed facta mea : gravor undique
[pressus,
Vincla ligant , tormenta domant , consumit
[egestas ;
Ludibrium generis, dolor omnibus, atque ini-
[rnicus
Factus, et exutus magna de parte bonorum,
570
515
580
SCRIPTURA COD. VAT,
834. 0. capit o.
562. een cui fraude,
569. Scribitur lictoris.
579. D. elementa n.
5835. Obscure inimicus.
NOTE.
552. Auctor incertus de Laudibus Domini sub
Constantino : Non ego ferrato tegerer si viscera muro,
Ferrea voz, lingueque forent mihi mille canenti, etc.
565. Forte quod si. In codice seriptam est cum si.
Potest accipi cum pro quando adversative. Martialis
l. vit, ep. 85, Certior in. nostro carmine vultus. erit.
Virgilius lib. vi, vers. 625, Non mihi si lingue centum C, Casibus hic nullis, nullis delebilis annis Vivet, Apel-
sinl, oraque centum, Ferrea voz, etc. Sic passim
poe!z ethnici et. Christiavi difficultatem singillatim
explicandi rem aliquam solent exprimere. Quod au-
tem Dracontius hunc versum, et non raro olios verbo
monosyllabo concludit, rectene id fiat, controversum
est inter aliquos. Labbeus in Nov. Bibl. mss., pag.
68, ex bibliotheca Gabrielis Naudzi cit:t anonymi
dialogum, An recte versus monosyllabis verbis clauda-
itur, et quibusnam, adversus Thomam Corream, qui
Bononiz libros de eloquentia, elegia et ep:grammate
scripserat, Prasiantissimorum poetarum exempla
patent omnibus.
553. Virgil:us lib. xn, vers. 56, Campique ingentes
ossibus albent.
554. Quantos pro quot us'tatum bonis Latinitatis
auctoribus, Senece, Propertio, Statio, Claudiano,
aliis.
b55. Pectinare verbum Plinii et Apulell. David
sce'era sua tapilis capitis sui comparabat psalmo
xxxix, vers, 15, Comprehenderunt me iniquitates mee,
et non polui, xt viderem. Multiplicate sunt. super ca-
pillos capitis mei. Dracontius hyperbolem longius
protrahit. .
556. Reum, scilicet me. Cunctus in singulari apud
Virgilium, Ciceronem ae plures alios occurrit, ut
cunctus orbis, a cuncto populo.
558. Horresco cum accusativo Virgilius, Statius,
Val. Flaccus.
560. Jerem. c. xxix, vers. 23.
561. Vide l. 1, vers. 497 seqq., Sacrilegos, etc., et
v. 524 seqq. ejusdem 1. 1.
562. Lego sibi pro cui : nam etiam cum interroga-
tione cui fraude nocebit Mens mea quod reticet ? non
satis expedilus est sensus. Joan. cp. I, c. 1, vers. 8
seq., Si dixerimus, quoniam peccatum non habemus,
ipsi nos seducimus.... Si confiteamur peccata nostra,
fidelis est εἰ justus, ut remittat nobis peccata nostra.
Lib. lll Reg., c. vim, v. 46 seqq.
leum cum morietur opus. Videlicet morieiur imago
picta Cacilii Secundi, sed non vultus ejus in carmine
meo expressus.
564. Admissum pro scelere Livios, Tacitus, alii.
Non male esset venia sperata sequatur. Sed defendi
potest sequetur cum quum, ut nunc dicebam.
565. Qui negat, nempe crimina, admissum scelus.
568. In codice est superabit, non superavit, ut vers.
seq. vincent, videlicet sí numerare velim scelera mes,
superabunt arenam littoris, vincent undas pelagi. In
sacris Litteris sz:pe magna aliqua multitudo arense
maris comparatur. Theodnlfus Aurelianensis lib. iv,
carm. 4, vers. 296: Ipse Deo, fateor, peccamina multa
peregi, Qua superant numero temet, arena. maris, Et
pluvie gutlas, maris undam, sidera celi, llerbarum
frutices, germina cuncta soli. Hac sunt, aerumnas ego
cur sim micsus in istae, Esse nec ut. debent. sunt mala
tanta mihi.
510. Verbis ex sacra Scriptura petitis exaggerate
sua crimina Dracontius fatetur. Hermaanus Hugo in
Piis desideriis lib. 1, carm. 11, in hanc sententiam
exponit verba psalmi Lxvur, v. 16, Non me demergat
tempestas aqjwe, neque absorbeal me profundum, etc.
575. Psal. xvn, vers. 5 : Torrentes iniquitatis con-
- turbaverunt me ; et psal. xxxvi, vers. 5 : Quoniam
iniquitates meg supergressa sunt caput meum.
575. Ex citato psalmo rxvim: vers. 2, Intraverunt
aque usque ad animam meam. Ovidius Trist. lib. n,
vers. 101 : Nec mihi pars nocuit de gurgite parva, sed
omnes Pressere hoc fluctus, oceanusque caput.
981. Inter sententias P. Syri Mimi vers. $25 : Res
optima est, non exstirpare sceleratos, sed scelera. Pro-
sper epigr. 8: Denique committunt homines mala cri-
mina semper, Dat spatium, ut. pereant. crimina, non
homines. Et epigr. 44: Legem epernentes odit cum legis
amator, Non homines odit, sed reprobat quod agunt.
984. Forte Fractus et exutus, Vers. 595, Quem sic
[regere dolores.
891 DRACONTII CARMINA. 892
585 Crinibus intonsus, pannis squalentibus usus; A
Notus et ignotus desunt, abiere parentes,
Me quibus impendi, mox dedidicere propinqui,
Vel quicunque fuit, subito discessit amicus.
Agmina servorum fugiunt, tempsere clientes,
590 355 Nec doluere meam tanta sub clade rui-
| [nam :
Irascente Dco, solatia cuncta negantur.
Hec superest, ut vita cadat, nisi parcere
[mitis
Jusseris afflicto, quem sic fregere dolores.
Punisti errantem , nunc jam miserere fatentis.
595 356 Ponitet en peccasse nimis, jam parce
[tagello :
Nam nequeo tolerare miser tot cladibus actus.
Aspice, quaso satis, precibus ne clauseris
| aures
Nostris , sancte, tuas, qui das przcepta beni-
[gnus,
Ira hominis cum sole cadat de eorde furentis,
600 Et veniam nox ipsa ferat : qui przeipis, ut sit,
Fac fleri;quod et ipse jubes, miserere rog nti«,
. EKtlaerymas intende mess, quas fundo diurne:
Tristis, et extenso prostratus corpore plaogo.
Me miserum ! qui tanta fero, cui tanta parasti
605 Supplicia scelerum : merear licet acrius uri,
Munere percipiam Domini, redeunte favore,
Quidquid amara dies et tempora dura tulerunt.
SCRIPTURA COD. VAT.
587. ΕἸ q. i. m. didicere p. -
592. S. vita ut c.
594. M. futenti.
596. Actis, supra actus.
697. Accipeg. .
599. Corde fruentis.. ἡ
602. Fundo divine.
605. Supplicii scelerum peccons licet acrius wri.
B 006. Munera percipiam d. Scribitar percipiam.
607. Dies tempus quodcunque derisit. Post hune
versum in ms. ordo versuüm hic est. Quidguid amara
« Obsessamque - Εἰ sontem - Interpres. mentis - Atque
voluntatis - Verbere distinctas - Omne nefas - Dentibus
adduntur - Lucem redde, et alii, ut hic eduntur usque
ad Ut bene verba, post quem sequitur Accedunt hume-
ris, et alii, ut hic reprasentantur.
NOTAE.
585. Habitus reorum apud Romanos vulgo notus,
coma intonsa, vestis obsoleta et squalens.
580. Similia sunt in psal. xxxvi. Purentes pro
consanguineis accipio significatione jam tunc usitata,
quz ad vulgares linguas postea permanavit. Hiereny-
mus lib. 11 contra ltufinum subinit., Nisi forte paren-
tes militar, vulgarique sermone cognatos, εἰ affines
nominal. Hoc certe sermone locuti sunt Capitolinus,
Lampridius, Curtius, Julius Firmicus, ut alios se-
590. Supra vers, 585 sit dolor omnibus; cur igitur
nunc, Nec doluere, οἷς. Discrimen hoc est quod hoe
versu New. doluere ingratms animus servis, elientibus,
amicis, propinquis objicitur, quod non ita Drscontii
sortem doluerint, ut remedium aliquod, quantum in
ipsis esset , saltem consolatoriis verbis afferrent. At
versu 585 affirmat se ludibrium generis factum, dolo-
rem omnibus, atque inimicum, quia ex suo casu ut
ludibrium , sic dolor in familiares redundare debuit.
quioris evi omittam, nonnullos etiaia. antiquiores, ( Doluerunt ergo non sortem Draconiii,sed suum dam-
quorum tamen non certa est sententia.
587. Sustineri potest Et quibus impendi : nam im-
pendo pro conferre, prebere, ponitur a Dracontio
ver8. 550. Verius tamen puto Me quibus impendi.
589. Euripides in Alceste vers. 208, Non enim
omnes famuli bene volunt dominis, Ut benevoli accedant
ἐπ malis. Oportet ut magna fuerit Dracontio servorum
copia. De origine servorum pulehre Alcimus ratioci-
natur lib. 1v, ubi agens de diluvii tempore ait: Nam
servos nondum dederat natura vocari, Nec dominos fa-
mulis discernere noverat ordo, Nam primus maculam
servili nomine sensit Hujus natorum medius, qui forte
cachinno Detectum periit misero apectamine patrem,
Materiamque sui risit deformior ortus, Et plus jam
(urpis nudato simplice nequam. (Quod postquam sanctus.
po'uit cognoscere Noe, Natum germanis (amulum de-
dit : inde repertum est Tale jugum, cuncti nam semine
nascimur uno. Servitii causam certe fecisse reatus Cer-
niter, et liber peccans fit. crimine servus. Si rursum
nezu famulus st-ingatur honesti Natales faciens sibi-
met, jam nobilis hic est. Sic ex vet. edit. Moltheri,
ubi legitur Distectum pro detectum, ftomanorum di-
viti:e cum in aliis rebus, tum in magno servorum nu-
mero &it:e erant. C. Ciecilius Claudius Isidorus ser-
vorum quatuor millia sedecim testamento reliquisse
dicitur, quamvis civili bello multas opes perdidisset.
Crassus solos architectos et fabros in servis habebat
8d quingentos. Seneca de Tranquill. Animi cap. 8,
Feliciorem tu, inquit, Demetrium Pompeiauum vocas,
guem non puduit locupletiorem esse Pompeio? Nume-
rus illi quotidie servorum , velut imperatori exercitus,
referebatur. Vide Lipsium in not. et lib. n, cap. 15,
de inagnit. Rom. Quod ergo non solum servos, sed
etiam agmina servorum Dracontius memorat, satis
innuit, 86 fortunzx bonis abundasse, aut eiiam e viris
primariis unum aliquem fuisse. Id ipsum hoc loco
verbum clientes indicat. Lib. v, vers. 510, Nobilium
plures decepti fraude clientes.
num, vel si sortem Dracontit dolebant, se non dolere
fingebant, pro inimicis se gerentes,
591. Eleg. vers. 29, Irascente Deo, mentes mutan-
(ur, et artus.
593. Ovidius l. πὶ Tris!., eleg. ult., vers. 55, Inge-
nium [regere mcum mala. Sic (rangi dolore, molestia,
cura, et similia.
594. Scriptum puto miserere f(atentis, ut vers. 604,
miserere rogantis, et alibi etiam cum genitivo, Defende
tamen potest miserere fatenti. Corippus ]. n, vers.
402, Dominus servis miseratus egenis. Diomedes 1. 1
edit. Putsch., col. 294, ut Latinum agnoscit misereor
tibi, ae sunt exempla in Hygino, Declamat. Quintiliani
et aliis. ᾿ '
995. Parce flagello, abstine a flagello, ut parce
metu.
508. Sancte de Deo, ut vers. 661. Vide notsm
l, 1, vers. 744. Sic Juvencus, Prudentius, alii lo-
quuntur.
599. Eleg. vers. 155, Ne sol cadat intrans, etc. Ex
Apostolo ad Ephes. cap. iv, vers. 26 : Sol non occi-
dat super iracundiam vestram.
600. Forte qui praecipis hoc sic.
602. Et lacrymas intende, ut 1. 1, vers. 716, Spes
hominum intendens. Pro diu, aut omnibus diebus, aut
diwturne positum diurne. Diurnum proprie est. quod
ad diem pertinet, ut nocturnum quod ad noctem. Sed
pro diuturno usurpari posse diurnum, quibusdam Ci-
ceronis locis ostenditur, quamvis nonnulli maliat
legere diuturnum. |
603. Habitus supplicantium et orantium. Cicero
pro Ligario cap. 5: Quod nos domi petimus precibus
el lacrymis prostrati ad pedes, Subit etiam animum
conjectura de supplicio nervi , quo corpora extende-
bantur et prosternebantur : id tamen minus placet.
607, Tulerunt pro abstulerunt. Vide notam ad vers.
507; vel lege Quidquid amara dies, quodcunque et tem-
pus ademit.
—— M— PORRO
[trahis Iob
Aspera, restituens quidquid malus hostis ade-
[mit ;
Arida qui reparas antiquis mortibus ossa,
Quas mernbris rediere suis, clamante propheta,
Atque homines factura jubes reptare, cruoris
liumor ut absumptas intraverit ante medullas.
Nascuntur vena, jam nervis membra ligantur,
Jam tegit ossa cutis, multos distenta per artus;
Quzerunt colla caput, constringit guttura cer-
[vix ,
Verticis eximil replentur et ossa cerebro ;
610
615
CARMEN DE DEO. LIB. Ill.
3157 Lucem redde, precor, qui tempora sub- A
894
Inde duces oculi gemmato lumine vibrant,
358 Et palpebra tegunt luces, mundantque
[fenestras :
Scena capillorum, fundens a fronte coronam,
Tempus, et omne caput vestit de crine deco-
[rum,
Atque supercilium gemino supereminet orbi.
Naribus abducetis duplex data semita vento,
Et gemin:x rubuere gena, lanugine males
359 Crispautur revirentis adhuc post ossa se«
[nectse
Mortua temporibus multis, olimque sepulta.
Ordine muratunm dentes cinxere pal tum,
620
6325
SCRIPTURA COD. VAT.
608 Lucito redde procul qui tempora subtra Ποῦ; B Slo: Et palpebra tegunt [ucis mandantque fenestras.
ad marg. precor pro procul.
619. F. jubent reptante cruore.
613. Humor ad a.
615. C. multas distenta per artes.
616. G. cervis.
618. O geminato l.
90. Scéva capillorum funde a fronte coronam.
023. N. obductis dupplex d.
621. G. rubere jg.
635. Crispantur ventis adhuc p. 0. 8.
627. 0. moratum d. :
NOTAE.
608. Hi versus in codice turbati et transpositi vi-
dentur. Eos ita collocavi, ut orationi et sententize
congruere censui. Forte legendum Lucida redde, pre-
cor. Exemplo Jobi, quo utitur, multa se amisisse Dra-
contius innuit.
610. Visio Ezechielis cap. xxxvi : Et dimisit me
in medio campi, qui erat plenus ossibus.... Erant autem
multa valde super faciem campi, siccaque vehementer...
Vaticinare de ossibus istis, et dices eis : Ossa arida,
audite verbum Domini.
612. Forte Atque homines factura juvant, reptante (Δ dentii locum.
cruore, vel Atque homines factura jubes replere cruorem,
613. Humorem medullis tribuit, ut |. 1, vers. 652,
Venasque ciens, udansque medullas. Isidorus |. xi
O.ig., eap. 1, Medullae appellate, quod madefaciant
ossa, irrigant enim, et confortant, Ossa igitur arida,
qua factura homines erant, prius intus ipedullis in-
$iruuntur.
614. Ezechielis cap. cit. : Et ecce super ea nervi, et
carnes ascenderunt, ei éxtenta est in eis cutis desuper.
Cicero libr. it de Natur. deor., cap. 55 : Quid dicam
de ossibus ? subjecta corpori mirabiles commissuras
habent.... Huc adde nervos, a. quibus artus continen-
str... qui sicut vene et arterie a corde trace, et pro-
fece in corpus omne ducuntur. Celsus 1. n, c. 10,
J uncta enim cst vena arteriis, his nervi.
616. Ezechiel cap. cit. : Factus est autem sonitus,
prophetante me, et ecce commotio ; et. accesserunt ossa
ad ossa, unumquodque ad juncturam suam. Colli pars
anterior est gula, posterior cervix.
617. Vertex est ea pars, qua capilli capiiis colli-
guntur, ei in qua casaries vertitur. Isidorus l. x1 0rig.,
cap. 1. .
618. Cicero 1. À1 de Natur. deor., Oculi tanquam
speculatores altissimum locum obtinent. 1n codice est
eminato minus recte. Vide l. 1, vers. 235 et 245. Vi-
ant micant.
619. Cicero cap. 57, l. 11 de Nat. deor., Palpebre-
que, qug sunt legumenta oculorum... aptissime facta,
et ad claudendas pupillas (2l. pupulas) , ne quid inci-
deret, et ad aperiendas.... Muniteque sunt palpebre
&anquam vallo pilorum.... Latent praterea utiliter, et
excelsis undique partibus sepiuntur. Confer Ambrosium
]. v1 Hexaem., cap. 9, et Isidorum 1. x1 Orig., cap. 1,
cum notis Grialis. Conjiciebam in Dracontio Et pal-
pebra tegit (uces, munitque fenestras. Palpebra in sin-
£ul. numero dixit Celsus l. v, cap. 26, sect. 25. In
neutro genere palpebrum dici testatur Nonius cap. 9,
Palpebrum genere neutro consuetudo dici vult, palpe-
bra femin. Ex quo retineri potest Et palpebra tequnt
luces : tum. pro mandantque legendum est potius
mundantque fenestras. 'ro oculis ponit [uces, ut Ovi-
dius, Statius, Rutilius et alii. Neque ab hac signifi-
catione longe abest Cicero in Arato vers. 96, Π|α'
qua fulgent luces ex ore corusco, quamvis proprie de
stellis loquatur. Fenestras pro oculis pariter usurpa-
vit Prudentius Hamart. vers. 870 : Jinpediuntque vagas
obducto humore fenestras. Vide comment. ad eum fru-
e oculis mystice exponunt nonnu:li
verba Jeremige c. 1x, vers. 21, Quia ascendit mors per
fenestras nostras, et Isai c. Lx, vers. 8, ()ui sunt isti
Qui, ul nubes volant et quasi columba ad fenestras suas?
Quod si legas mundantque fenestras, id ex Isidoro 1.
ΧΙ Orig., cap. 4, explicari potest : /n summitate autem
palpebrarum locis, quibus se utramque. clausa contin-
gunt, exstant adnati ordine servato pili, tutelam oculis
ministrantes, ne irruentes (al. irruenie sorde) facile
injurias excipiant, et ex eo noceaniur, ut pulveris, vel
cujuscunque crassioris materie arceant contactum, aut
ipsum quoque aerem concidendo mitificent, quo tenuem
atque serenum faciant visum.
620. Scena proptie significat tentorium, taberna-
culum, umbraculum ex frondibus : hinc translate
scena. capillorum. Ovidius 1. xin Met., vers. 718 :
Coma plurima torvos Prominet in vultus, humerosque,
μι lucus, obumbrat.
621. S:epius in plurali dieitur tempora, el lioc etiam
loco dici posset Tempora, et omne caput. Verum tem-
pus in singulari significat etiam utrumque tempus.
Omne caput pro totum caput, ut supra vers. 554,
Quantos caput omne capillos. Capilli vestis capitis
sunt, ut constat ex nota ad vers. 244, l. 1, Facti, wt
el decorem praestent, et cerebrum adversus. frigus mwu-
Td e d sole defendant , ut tradit Isidorus l. xt
Orig.. cap. 4.
622. Libr. 1, vers. 515, Orbe micant gemino de
oculis, et 1. i, vers. 652, Et gemino capit orbe diem.
Vide notam.
625. Lego Naribus abductis, quasi separatis el re-
cedentibus, ut duplex via pateat.
624. Vide l. 1, vers. $49 et 505, quibus in locis rubor
genis tribuitur. Plinius ]. ΧΙ, 6. 37, sect. ὅδ, de
genis : Pudoris hec sedes : ibi magis ostenditur rubor.
627. Lego muratum, quz vox est Vegetii. Moratum
nilil lioc loco significat, muratum apposite exhibet
dentes tanquam muros quibus cingitur palatum. .
Obsessamque donant densata repagula linguam,
Et sontem factura latet, sermonibus oris
Interpres mentis, secreti pectoris index,
Atque voluntatis tacite, vel cordis imago
Verbere distinctas spargit per murmura voces,
Omne nefas, atque omne bonum dictura lo-
[quendo:
Dentibus adduntur rubicundo labra flabello.
2960 Accedunt humeris remorum more lacerti,
Brachia junguntur, vola nascitur, et manus
[omnis.
DRACONTII CARMINA.
Ut bene verba sonent, ipsis m^dulantibus, ora: A
Uuguibus armantur digiti sub dispare forma,
Curvis spina fatus complectitur aspera co:tis,
Pectora circumstant crates, jugulique gantur.
Cstera membrorum currit propago per artus,
Usibus, officiis aptantur cuncta ministra,
AEdificasnt hominem longz fragmenta ruins.
361 Ante tamen quam membra forent com-
[page ligata,
Jam priorauris erat, qu: audivit verba Tonantis.
Persarum dominus timuit post regna bubut-
[cum
Inter prata pecus, qui post regnavit in arce.
640
SCRIPTURA COD. VAT.
698. Et bene.
629. R. lingua. . .
030. Et pontem [«ctura jacet sermonibug.oris. —
33. E.... . tantis tacite vel cordis imago : 8ic
mutilus est hic versus. |
635. Dentibus aduritur r. l. f.
B 64. Compago ligata.
646. Persarum timuit post regna bubulcus : deest
dominus, aut simile verbum.
647. Pecus si post.
NOTE.
628. Eleg. vers. 47, Tacite modulamina lingue.
Cicero libr. it de Nat. deor., cap. 59 : Deinde in ore
sita lingua est, finita dentibus. Ea vocem immoderate
profusam fingit et terminat : que sonos vocis distinctos
et pressos sei. cum et ad dentes εἰ ad alias partes
' pellit oris. Itaque plectri similem linguam nostri solent
dicere, chordarum dentes, nares cornibus iis quiad ner-
v0$ resonaat in cantibus.
629. A. Gellius 1. 1, cap. 45 : Ulyssem contra Ho-
merus, virum sapienti facundia preditum, vocem mit-
tere ait non ez ore, sed ex pectore. . . . petulantieque
verborum coercenda vallum esse oppositum dentium,
luculente dixerit, ut loquendi temeritas non cordis tan-
tius pars illa vocatur ἃ qua lacerti. et brachia depen-
t.
657. Prudentius Apoth. v. 859: Neanquid manus
articulatim Est digesta Dei? nunquid vola? nunquid εἰ
ungues Claudere flexibiles ἢ
639. Spina, series vertebrarum in dorso, unde
Hispanis espinazo. Ovidius |. vm: Met., vers. 801,
Ossa sub incurvis ezstabant arida lumbis, V entris erat
pro ventre locus, pendere putares Pectus, et a. spine
tantummodo crate teneri.
640. De crate yel cratibus pectoris vide comment.
ad Prudentium, v. 891 Apoth., et hymn. 5 ler.
vers. 148. Juguli sunt duo ossa, clavicule dicta, qnx
tum custodia, atque vigilia custodiatur, sed. et quibus- C sunt supra summas costas unde collum incipit : nec
dam quasi excubiis in ore positis sepiatur. Homerica
de quibus supra dixi hec sunt : "AX ὅτε δὴ ῥ᾽ ὅπα τε
μεγάλην ix στήθεος ἴη, Τέχνον ἐμὸν. ποῖόν σε ἔπος φύγεν
ἔρνος ὀδόντων. Ast wbi jam. magnam fudit de pectore
vocem, Dentis claustra (ui vox qualis, nata, reliquit.
650. Forte Et sontem factura latet secessibus oris.
Vide notam ad vers, 57 libr. 1, ubi sermo est de lin-
gua mala.
6329. Ambrosius l. vi Bexasem., cap. 9: Quid est
igitur os hominis, nisiquoddam sermonis adytum, fons
disputationis, aula verborum, promptuarium volunta-
tis, Plura ibi Ambrosius de mirabili structura corpo-
ris humani.
653. Avitus l;br. 1, vers. 87 : Flezilis arctatur re-
cavo sic lingua palato, Pressus ut in camera pulsantis
verbere plectri Percusso resonet. modulatus in. aere
sermo.
655. Propertius, l. n, eleg. 18, v. 59, produxit
primam in /labellum. Et modo pavonis caudem flabella
superbi; sed corripuit Ovidius 11 Amor., el. 2, Quos
aciant nostra mola flabella manu. Ubi tamen alii
egunt, Quos [nias nostra mota tabella manu; uti
etiam alio in loco flagello, vel tabella. po flabello,
ne in flabello corripiatur prima. Sed plerumque
istius modi correctiones fiunt non tam auctoritate ve-
terum exemplarium, quam prajudicata opinione
editorum. Labra, ut lingua, non male flabello, quo
scilicet ventus excitatur, comparari possunt. Cicero
pro Flacco cap. 25 : Cujus lingua, quasi. flabello sedi-
tionis, illa tum est egentium concio ventilata. Eugenius
Toletanus in praefat. ad sua carmina : Nec metuas
libris emula flabra tuis, qui versus in codice Vat.
Alexandr., num. 1560, sic legitur : Nec vereare li-
bris cemula (labra tuis.
636. Ex Celso l. vir, cap. 1 et 10, brachium est
membrum hominis a cubitoad manum. Reliqua pars
a cubito ad bumérum a Gelso dicitur os humeri, sive
bumerus, ab aliis lacerti: nam humerus frequen-
D Vide lib. 1, not., vers. 546 et lib. i, vers.
male legeres jugulisque ligantur. Vide Heisterum
Comp. anatom. num. 144. Iluic toti descriptioni cor-
poris humani plenius intelligend:e utile cum pr'mis
est opus, quod paucis ante annis prodiit: Tebale
anatomice ex archetypis egregii pictoris Petri Berretini
Cortonensis expressa, et in. ὧς incism. Alteram kan:
editionem recensuit, nothas iconas expunzit, perpetuas
explicationes adjecit Franciscus Petraglia philosophie
et medicina professor. Rome, 4188.
644. Propago translate est progenies, quo sensu
prima corripi solet : proprie est ramus vitis, aut
alterius arboris , qui in terram demittitur, ut reno-
vetur actis radicibus, qua significatione prima pro-
ducitar. Hanc significationem ad ossa bominis reno-
vala transfert Dracontius.
642. Forte cuncta ministrant, Adificant. Ceterum
ministra adjective probum est exemplo Ciceronis,
Lucretii, Ovidii et aliorum.
641. Melius compage ligata, quam compage ligata.
81, Ind»i-
tur compage Deus, atructura. ligatur Ossibus. Com-
pages, et compage apud poetas Christianos sepe oc-
currit.
645. Pulehre : nam commotio ossium facta est
antequam membra singula forniarentur, sed non po-
terant commoveri, ut voci Domini obedirent, nisi
eam audirent : quod perinde est ac si dicas audiri
Deum etiam sine aurium ministerio. Juann. cap. v.
vers. 25 : Venit hora, et nunc est, quando mortui au-
dient vocem Filii Dei, et qui audierint, vivent.... Qui in. '
monumentis sunt, audient vocem Filii Dei.
646. Supplevi dominus, ut constet versus et sen-
sus. Eadem historia non dissimilibus verbis renar-
ratur in Eleg. vers. 31 seqq., ex Daniel. cap. iv, vers.
seqq.
647. Pecus, bos : nam vers. przc. ait, Timuit post
regna bubulcum, etin Eleg. factum bovem aperte
dicit : Erravit per prata vagus.... El qui Romo bos
891
Me, rogo, jam repara sub libertate solutum,
Clade, eatenarum ferrato pondere pressum.
Sit vite requies, animas sint otia fessz,
Sit secura quies, sit nox cum munere noctis,
Sit fortuna redux, sit virtus usque senectam,
Sit venerandus honos, et quidquid vita preca-
[tur,
Aut amissa dolet, totum pietate reforma.
362 Nosco, quid iratus, vel quid mitissimus
ipse
Des, pater: adverto, non est formido salutis,
Sed veniam sperare licet. Res ipsa probavit,
Quod vivus sum: mortis inops pietate reservor,
Non ira, nam si Domini gravis ira fuisset,
Non me differres, subita sed morte necares,
655
Ne peterem veniam, quam nunquam, sancte, B
[negasti,
CARMEN DE DEO. LIB. Ill.
898
Aut ut non essem prorsus, cui pareere posses.
Servatum reparare jube pietate sueta,
Ut merear cantare tuas per carmina laudes.
Quamvis nemo tua przconia congrua dixit,
Aut unquam dicturus erit : nam formula laudis
Temporibus tribus ire solet, tu temporis ex-
re,
Nunquid habes, Deus, ante tuum? vel post
[cadit in te?
23693 Si laudator abest, narrator plenus at
' [esset :
Sed quis opus narrare tuum sermone valebit?
Suspexisse Deum satis estde corde trementer,
Et lacryniis, precibusque piis veneranter adire.
Sint reduces vires, mens sana in corpore sano,
Sit mihi longa dies felici tramite vitz,
675 Sitsecura domus, felix numerosa propago,
665
670
SCRIPTURA COD. VAT.
650. Α. sunt otia.
654. Aut amissa dolent t.
655. Dubium, quod, an quid.
651. Speraret licet.
659. Non iram nam.
6692, Pro cui videtur qui.
668. Dubiam, nunquid, an nunquod.
669. Plenus adesset.
6015. Sint reduces tenuis m.
615. Sit homo vel perlez felix.
NOTE.
fuerat. Nabuchodonosor post septem annos, sive tem-
ra bone menti redditus est, et regnavit in. arce,
boc est in aula Babylonis. Libr. 1, vers. 759: De-
jicit elatos, et mergit ab arce superbos. Vide comment.
ad Prudentium, hymn. 5 Cath. vers. 80 : Arcis ju-
stitium triste tyrannice.
650. Suspicor hos quinque versus trajiciendos esse
post vers. 672, Et lavrymis.
651. Munere noctis, somno. In fabulis nox est
mater aut nutrix somni. Euripides in Oreste vers.
174, O veneranda, vexeranda noz, Dans somnos La-
boriosis hominibus.
652. Fortunze reducis templum Romz erectum
erat: cuj multi lapides nummique inscripti adhuc
exstant. Dracontius veteris sui status forilunam re-
ducem a Deo petebat et sperabat : etbnici numen
Fortune tribuebant, quod etiam Juvenalis in fine
sat. 10 reprehendit. Usque senectom, ut dixi ad vers.
708 lib. i.
653. Forte et quidquid vola precantur, Aut que
amissa dolent.
654. Possis legere Amissumve dolet, ut melius
amissum cohzxreat cum quidquid. Αἱ quidquid vim
luralis numeri babet. Propertius lib. iv, eleg. 5, in
ne, Quisquis amas, scabris hoc bustum cedite saxis.
Dracontius in Eleg. verz. 15 : Quidquid agunt homi-
. Res, bona, tristia, prospera, prava.
665. Non male esset Memo tib: preconia congrua,
De hoc vocabulo congruus dixi ad Prudentium Cath.
hymn. 11, vers. 110. Latinius est congruens.
666. Tria tempora oraudi Deum mane, vespere et
meridie explicui ad Prudentium hymn. 3 Cath., vers.
667. Eleg. vers. 5, Et temporis expers.
668. Anteet post more substantivi ponuntur. Vide
de hoc argumento lib. n, vers. 732 seq. Prosper
epigr. 41, Nec serum aut properum | sibi sentit in or-
dine rerum, Cui cuncta assistunt acta et agenda simul.
Quod epigramma est de providentia Dei et in aliis
editionibus septimo loco ponitur.
669. Plenus at esset melius ex conjectura mihi vi-
sum quam, plenus adesset.
671. Trementer posset mutari in trementi ; sed reti-
nendum est etiam sine exemplo. Sic vers. seq. vene-
ranter adire. Vide prólegom. num. 135.
612. Veneranter, dictum de hoc adverbio lib. 1,
vers, ὁ. Adde Theodulfum Aurelianensem lib. 1,
carm. 135 : Annua sic eliam veneranter festa canamus.
673. Mendum in codice aliis conjecturis ansam
prebet, ut Sint reditus tenues, vel Sic viclus tenuis.
fero Sin reduces vires, quia vere fracta erant
Dracontii vires, ut ex vers. 593 liquet. Eugenius
Toletanus in oratione ad Deum carm. 41,1. 1, Sit comes
alma salus, et sufficientia victus, Absint divitie, etc.
656. Formido est metus vehementior, quique diu D Paulinus in precatione ad Deum carm. 5, Sim tenui
manet, et horrorem conjunctum babet : quo sensu
ormido salutis amittendz a spe venie removetur.
658. Inops hic rehus applicatur quibus egemus :
hoe loco inops mortis esta morteexemptus, nondum
mortuus. Nec perperam interpunges Quod vivus sum
snortis inops, pietate reservor.
$60. Adisis libr. 1, vers. 29 seqq. Eodem enim iden-
tidem revolvitur Dracontius, ut Dei clemeutiam
commendet.
661. Sancte, ut dixi ad vers. 598.
662. Vide num melius prorsus, qui poscere possem.
663. Suela trisyllabum, ut vers. 446.
664. Confer lib. 1, vers. 749, Ut valeam memorare
twas hoc earmine laudes. Quod autem Dracon:ius nunc
petit, ut Deus servatum reparet ad divinas laudes
cantandas per carmina, non (am hoc carmen presens
innuit quam alia. Per denotat modum ; aut idem est
ac carminibus cantare.
victu..... Non animo doleam, non corpore. Alia verba
Dracontii desumpta sunt ex Juvenali sat. 10, vers.
956, Orandum est, ut sit mens sana in corpore sano.
614. Paulinus in precatione matutina ad Deum
Poem. 4 : Exaudi, si justa precor, ne sit mihi tristis
lla dies, placidam nox rumpat nulla quietem.
615. Ad hujus versus restitutionem alias conjec-
turas indicabo : Sit. domus, aique uxor felix, nume-
rosa propago. Sit sine labe domus, felix. Ad.it leta
domus, quod postremum hemistichium Paulini est in
precatione matutina, qui pergit, epulisque alludat
inemptis Verna satur, fidusque comes, nitidusque mi-
nister, Morigera et conjux, charaque ez conjuge nati.
Ex eodem Paulino in precatione secunda conjicias
in Dracontio Sim genitor semper, felix. Paulinus ha-
bet Et semper genitor sine vulnere nominis hujus. Ve-
teres felicitatis genus ducebant [eres habere libe-
ros, Ovidius libr. 6 Metam., vers. 152,de Niobe : Ne:
Etreqhies anims, qua mox purgata quiescat.
Judicie, Deus alme, (uo detur iade triumphus,
DRACONTII CARMINA.
4608. Sit sine tormentis post corpus vita fatura, A,
$0
]nter odoratos flores et amoena vireta
680 Ad nemus sethereum veniam, sedesque beatas,
465 Et grates exceptusagam de fasce malorum,
SCRIPTURA COD. VAT.
677. Qua nox purgata.
679. Adoratos, supra odoratos.
680. Quamvis ad eternum venit s. b.
681. Et gratias exceptus agam ἐκ (asce malorum.
NOTAE.
enus amborum, magnique potentia regni Sic placuere
illi, quamvis ea cuncta placerent, U t sua. progenies ; et
felicissima matrum Dicta foret Niobe, si mon aibi visa
fuisset. Contempsit enim Latonam, uia, ut aiebat,
Huc natas adjice septem, Et totidem juvenes, et. mox
generosque, nurusque. (warite munc, hubecb quam
fiostra superbia causam .... [lla duobus Facta parens;
«teri pars est hac septima nostri. Sum feliz, quis enim
weget? [τς autem superbia causa fuit cur in saxum
cuin liberis converteretur, ut fingunt mythologi. Ju-
venalis non probat, hujusmodi vota fleri ab homini-
bus, ut fecunda sit uxor, sat. 10, vers. $50, Nos
animorum Impulsu, et ceca, magnaque cupidine ducti,
Conjugium petimus partumque uxoris : at illis Notum,
qui pueri, qualisque futura sit uxor. Nihilominus nu-
merosa soboles in Veteri prassertim Testamento tan-
quam viriutis premium reprzeseatatur, ut in psal.
cxxvit, vers. ὅ seq., Uxor (ua, sicut vitis abundans
in lateribus domus tue. Filii tut, sicut novellae oliva-
rum in circuitu mensam tug. Ecce sic benedicetur homo
wi timet. Dominum. Preterea Dracontius non tam
um rogare videtur, ut multitudinem liberorum ipsi
concederet, quam ut numerosa proles, quam jam ba-
bebat, feliz esset. Nam de ejus filiis accipio qued ait
Eleg. vers. 285, Si ipseego peccavi, quamam est, rogo,
eulpa meorum, Quos simul exagitat [rigus, inopsque
ames?
f 677. 1nis purgatorius non obscure innuitur. Egre-
eiherios tractus. Tertullianus de Judice. Dom. : Et
nemora alta tenent florenti tempore celum.
681. Simili modo orationem suam concludit Euge-
nius : € ema dies morlis patefecerit urnam.
Concede veniam, cui tollit culpa coronam. De hujus-
modi precibus plura congessi in prolegom. ad .
dentium , cap. 19. Addo versus Engelmodi episcopi
ad Rathbertum abbatem tom. IX Bibl. Patrum, part.
9, pag. 897, Coloniz, 1618 : Cum rez altithronus mun-
B dum discreveri! urna Judicii... . Sed tu , sancte, pre-
cor mediis te e periclis, Auxilitsque pió defendem
rore misellum, Fumificos pene placidus compesce va-
pores. Forte Auziliique pio. Fascis malorum sunt dz-
mones et impii seterno igni damnati. Isaias c. xxiv,
vers. 23 : Εἰ congregabuntur in congregalione wniu
[ascis in lacum et claudentur ibi in carcere. Matth. eap.
xii, vers. 30 : Colligite primum zizania, et alligate ea
in fasciculos ad comburendum : et vers. 40 : S&cut
ergo colliguntur zizania, et ἐν combeuruntur, εἰς eril
in consummatione seculi. Hieronymus ad cap. cit.
Isai : Hos igitur principes, qui suum non sereaverunt
gradum, congregabit Dominus in die judicii, quasi in
«no fasce pariter colligatos , et mittet in latum infer-
ni.... juxta il/ud quod ait Dominus (Matth. cap.xx«):
lte in ignem ciernum, etc. Putant aliqui damnatos pre
varietate scelerum in varios fasces esse colligsndos,
ut avari colligentur cum avaris, luxuriosi cem luzu-
riosis, etc. Dicam hocloco quod multis aliis dixisec
ia sunt qux in hanc sententiam Julianus Toletanus (2 potui, nec debet omnino omitti. Dracontius aliique
ib. 11, c. 10 Prognost. ex Juliano Pomerio affert : Sp;-
vitus illi, qui nec tam perfecte sanctitatis hinc exeunt,
μι ire in parüdisum statim post. depositionem. suorum
corporum possint, nec tam criminose ac damnabiliter
vivunt, aut ita in suis criminibus perseverant, ut cum
diabolo οἰ angelis ejus damnari mereantur. Ecclesia
pro eis hic efficaciter supplicante, ac pois medicino-
libus expiati corpora sua cum beata immortalitate reci-
pient, ac regni calestis facti participes, in eo sine ullo
de(eciu sum beatitudinis permanebunt. Sequor mem-
branas veteres alibi laudatas.
618. Intelligo judicium extremum, ut vers. 548,
lib. 11, Judicio venturus erit post secla futuro. In de-
'tur prima corripitur, ut in demus lib. », vers. 561.
Vide notam et adde Ademarum in acrosticho apud
Mabillonium in Analect. t. 1, p. 418: Xenia Adema-
rus dederim tibi talia cur mox lite tuum scire est, unde
reposco detur.
679. Describitur paradisus celestis imitatione re-
rum, quas sensu percipimus. Paulinus poemat. 55 de
Obitu Celsi vers. finem vocat cterna υἱγεία. Tertul-
lianus de Judicio Domiui, Ire per antiquum semper flo-
rentia regna, Promissas per opes, per semper amxna
virela, Helpidius, Histor. Vet. et Nov. Test., Sacrati
nemoris Domino per amana vireta Feliz latro duce,
hospitium vitale meretur. ln appendice 9 ad carmina
Damasi, me 244 : Inde per eximios paradisi regnat
odores, Tempore continuo vernant ubi gramina quavis.
Auctor incertus de Bebiani Baptismo : A therii secretü
poli, sedesque beatas... Narrat et aiherii coleste ne-
wus paradisi. Virgilius lib. vi, vers. 658, de campis
Elysiis: Devenere locos letos, et amena vireta Fortu-
natorum nemorum, sedesque beatas, quem locum, ut
vides, iinitatur Dracontius.
680. Forte Ad nemus clernum. Paulinus poem.
7 ex ep. ad Severum ad picturam martyrum : Inter
(loriferi colesie nemus paradisi. Hinó melius videtur
Ad nemus ciherium. Libr. n, vers. 147 : Lucis ad
primi Christiani poete ita sepe argumentum suüm
tractant, ut cum puro Latino sermone utantur, tamen
hrases et sententias ipsas sanerze Scripturze venuete
inserant et accumulent : quod iis qui gustu literature
ecclesiasticse przediti sunt, valde jucundum accidit,
aliis qui doctrinam sacram parum callent, aut ne cal-
lere quidem curant, vehementer displicet, quod noa
doctas fabulas et arguinenta rerum, qualia in fabula-
toribus ipsi legunt, poetzx nostri sectentur. At ia Vir-
gilio Geliius, Macrobius et alii, si quid ex veteri au-
£urum disciplina, aut jure pontiflcio inveniebant scite
epromptum, sunimis laudibus efferebant. Cur igitur
in poetis Christianis sublimem theologiam et recon-
ditam sacraruni Litterarum doctriuam non mirabi-
mur? Utsr exemplo quod hic locus offert. Dracontius
'extremum diem judicii ita reprasentat, ut ex una
arte, sinistra scilicet, consideret malos tanquam une
asce colligatos, quia et inter se confusi et igni pre-
parati sunt. Ab hoc fasce excipi, seu eximi rogat et
addi insonti populo. Sancti suut populus electus Dei
Psalmo cxLviu, vers. 14: Hyninus omnibus sanctis
ejus, filiis Israel , populo appropinquanti sibi. Passiam
populum suum Deus Israel vocat, et in Israel electos
ad vitam :eternam quise etiam soré justorum dicitor.
Psal. cxxiv, vers. 9 : Quia non relinquet Dominu vir-
fn peccatorum super sortem justorum. Et Dracootius
. D, vers. 682, Sub sorte beata. Sors erat portio ha-
reditatis qu:e cuique obtigerat apud Hebrazos. Vide
notam ad vers. 212. Justorum autem ipse Devs est
h:zereditas. Psal. xv, vers. 5 : Dominzs pars
tis mec et calicis mei: tu es qui resiitues hareditstem
meam mihi. Hzc restitutio fll. justis, cum Deo post
obitiun fruuntur, sed plene tunc flet cum post resur-
revtionem animo et corpore erunt beati. Contrario
modo se habet sors impiorum. Ecclesiasticus cap. vi,
vers. 4 : Anima enim nequam disperdet, qui se habet ,
et in gaudium inimicis dat illum, et deducet in sorzem
impiorum. videlicet in poenas ceternas impiis prepa-
901
653 366 Additus insonti populo sub sorte pioruin.
SATISFACTIO AD CUNTIIARIUM.
t0
NOT.K.
ratas. De eadem impiorum portione, seu sorte Jobus A populum suum. Quid est quod dicit , discernere po-
cap. xxiv, vers. 18: Maledicta sit pars ejusinterra, nec
ambulet per viam vinearum. Ád nimium calorem transeat
abaquisnivium, et usquead inferos peccatumiillius. Quem
ad iocum multa in hanc sententiam disserit Corderius.
682. Mentio populi in extremo judicio explicandé
scite, et éx eadem sacrarum Litterarum plena cogni-
tione, quam proxime dicebam, facta est. Julianus
Toletanus 1l. ει Progn., c. δὲ : Ecce ait. Psalmista :
Advocabit celum. desureum εἰ terrdm, wt. discernere
pulum suum, nisi per judicium separare bomos et
malos, tanquam οὐδε αὖ hasdis : nam oves tunc statuet
a dextris, haedos autem a sinistris. Locus a Juliano al-
legatus est psalmi xix, v. 4. Plura olia sub :tyli acu-
men subeunt : sed prtermittenda sónt, nam et ea
quz protuli fortasse abundant, εἰ satietati lectorom
medendam est, si fieri possit, cum plerique nunc sint,
quibus jure versiculum Martialis lib. xt, initio, ae-
cómmedes : Libros non legit ille, sed libellos.
GUNTHARIUM REGEM
VANDALORUM
DUM ESSET IN VINCULIS
367 Rex immesee Deus, canetorum conditor, B 5
[et spes,
Quem timet omne solum, qui regis igne po-
[lum :
Sidera, flamma, dies, quem, sol, nox, luna fa-
|tentur
368 Auctorem, doiinem scola eunctà
[probant :
Pribcipio, seu fine carens, et tetiporis expers,
Nescius alterni, nec vice functus apis.
Omnia permutans, nullo mutabilis 2evo,
ldem seniper eris qui es modo, vel fueras.
Nil addit, demitque tibi tam longa vetustas :
10 Omuia tempus habent, nam tibi tempus abest,
Qui mentes hominum, qua vis, per singula ducis,
Et quocunque jubes, dirigls ingenia.
VARLE LECTIONES.
4. Sirm., Rex eterne Deus, auclór,tectorque serenus.
Cam Sirmondiano codice consentit codex Azagren-
sis, ubi discrepantiam inter ees non exprimo. Textus
scripturam codicis Vaticani repraesentat.
9, Sirm., tremit ὃ.
5. Hic versus et sequens desunt in Sirm.
8. Sirm., Posihac 6. e. 4. e. m. v. fueris. Azage.,
noster pro posthac.
9. Sirm., nil confert d. Azagrens., nil addit d.
44. Sirm., Tu m. ἢ. quamvis per s. d.
43. Sirt., Effingisque bonis candida corda viris,
NOTAE.
4. Hoc initium expressit Eugenius Toletanus in (specimen, vigor unus. Idem Duo lib. n, p. 108 : Qui
oratione ad Deum : Rex Deus immense, quo constat
"machina mundi. Sie enim potius legendum quam Fez
Deus, immensi quo constat machina mundi. Videsis
prolegom. num. 66. Dracontius sz»pe phrases et sen-
tentias Carminis de Deo in hanc Elegiam transfert,
quarum nonnullas indicabo. Lib. n, vers. 584 : Solus
wbique Deus, rerum fons, conditor, et spes. Coufer
notam ad l. ii, v. 1.
2. Melius fortasse videatur (Quem tremit omne 80 -
(um cum Sirm. Sic lib. u, vers. 151 : Tu Deus es quem
terra tremit, et 1. i, vers. 541 : Et rerum natura pa-
rens (dmulata tremiscit. Sed cum in codice Vat. le-
atur (imet, hoc potius manu auctoris s:;riptum cre-
dendum est. Qui regis igne polum, ut l. 1, vers. 224,
Qui fovet igne pio celum, eic. Vide notam ad vers.
* δ. livinus ita"ut editum est distiuguendum ait.
Sirmondus interpunxerat Sidera, flamma, dies, quem
sol, nox. floc argumentum in libris de Deo szpius
est pertraciatum. Vide l. 1, v. ὅ seqq., cum notis.
5. Lib. m, vers. 667 : Tu temporis expers. Dudo
Decanus S. Quintini in praefat. ad 1. 1 Actor. Nor-
mannie ducum : ÉEzsors principii et sine fine manens.
Tottasse legendum Ezsors principii es, et sine fme ma-
*re"s. ln primo certe versu ejus poematis mendum
est, quod obiter corrigam : O trinum specimen, tria
summa, virgo Deus unus: lege tria summa, vigor Deus
erus, Desumpta enim verba sunt ex primo versu pref.
4 Apoth. Prudentii : Est. tria summa Deus, trinum
tria summa manet, trinum specimen, vigor unus. Dra-
"Wr pro et usurpat. Vide Dig. lib. xxxiv, tit.
6. Alterni et vice varietatem et vicissitudinem de-
notant. Infra vers. 247 : Alternant. elementa vices, et
tempora mutant.
7. Lib. m, vers. 5935 : Qui secula mutat , et vers.
538 : Idem semper erit, nullo mutabilis evo.
8. Rivinus ex conjectura pro fueris legerat fueras,
"nod revera in nostro codice exstat. Lib. 11, vers.
Das : ddem semper eris, quod et es, quod ct ante [uisti,
9. Lib. n, vers. 586 : Nil addens, minuensve tibi.
10. Nam pro vero, autem, aliquando ponitur, ut si
dicas Omnia tempus habent, sed tibi tempus abesi. De
hoc usu pariiculzee nam Forcellinus, cui propemodum
accedit Tursellinus de Partic., dum eam anteeccu-
pationi inservire tradit.
11. Quamvis in Sirmondo ineptum est. Vat. recte,
p vis.
12. Non video cur interpolator, omisso egregia
Dracontii versu, alium effinxerit. Dirigere ingenia e«t
hominum mores, indolem, dirigere, ducere. Aiuplifi-
cat enim, quod vers. przc. dixit. Dracontii sententia
est, a Deo esse omnia 41:5 homini accidunt, prospera
et adversa : homines esse bonos Deo adjuvante, ina-
los permittente, Neque obest verbum jubes : nam
etiamsi id accipere velis de jussu Dei ad actioues
bonas et illicias, eodem sensu proferri id potes!
quo lib. II Reg., ep. xvi, vers. 10, de Semei dici-
905
DRACONTII CARMINA.
969 Qui facis iratus, honines contraria A
| velle,
Propitiusque jubes, ut bona cuncta gerant.
15 Quidquid agunt bomines , bona , tristia , pro-
[spera, prava,
94
Hoc fleri admittuat ira favorque Dei.
Hoc tua verba probant Moseo dicta propheta,
370 Quod duraturus cor Pharaonis eras.
Sic mea corda Deus, nostro peccante reatu
20 Temporis immodici, pellit ad illicita.
VARLE LECTIONES.
43. Sirm., Qui [acis iratus homini contraria bella.
Azagr., iratos homines.
AL Sirm., cuncta gerat. Azagr., cuncla regnent. In
. est gerat, supra gerant.
nm Hoc distichum 1n duo dividitur a Sirm., Quid-
wid agunt homines, bona, prospera, sancta, modesta,
LA faciente, fiunt quo bona cuncta fiunt. E contra ad-
versa, probrosa , maligna, inhonesta Tu. fieri pateris,
NOT E.
qui mala nulla facis.
46. Scribitur in Vat. ammittant, et fabor.
47. Sirm., Hac tua lex docuit. Moyse prescripta
notante. Azagr., Mose.
48. Sirm., Cum perduratum cor Pharaonis ait.
49. Sirm., Sic me lingua, Deus lingua patrante : ea-
(um, Azagr., sic mea corda Deus.
90. Sirm., Noxia culpa ligans traxit ad inlicita.
tur : Dominus enim precepit ei ut malediceret David. B cuur [nduratum est cor Pharaonis. Sed cum antea
Dracontius enim non tantum sententias, sed et verba
ipsa a sacris Litteris persaepe mutuatur. .
45, Sirmondi scriptura, sive interpolatoris cor-
rectio longe abest a Dracontii acumine. Deus, ait
Dracontius, cum iratus homini est ac vult illum pu-
nire, facit eum velle sibi contraria ac nocitura. Hac
autem voluntas hominis, qui rem sibi nocituram ap-
petit, saepe nullum habet admixtum crimen. Quod si
lujusmodi actio seu voluntas scelere infecta sit,
etiam tunc fit a Deo non volente, 'sed permittente
peccatum; quo tsmen ut ejus etiam effectis, utitur
8d hominem cui iratus est puniendum.
14. In Sirm. gerat refertur ad hominem vers. prac.
Sed cum in Vat. vers. prac. sit homines, necessum
est gerant. Deus jubet homines, quibus propitius est,
opera bona ipsisque profutura facere. Fortasse le-
gendum est Propitiusque juvas. Primam in propitius
produci posse, ostendi in prolegom. ad Prudentium,
n. 205.
15. Juvenalis sat. 1, vers. 86: dquid agunt
homines, volum, timor, ira, voluptas. In hoc disticho
tet quam mutatum Dracontium nobis ejus interpo-
ator reddiderit. Dracontius affirmat; omnia regi di-
vina providentia, bona, tristia, prospera, prava, quae
vel favore Dei, vel ira proveniunt : nempe bona,
prospera favore, tristia, prava ira. Sibi ubique con-
stans |. 1, vers. 18, ait : Omnia quc veniunt, bona ,
gaudia, tristia, acerba , Descendunt ex arce Dei, de
sede Tonantis. Quod vero nunc ait prava , intelligit
sdversa, distorta. Vide l. 1, vers. 561. Quamvis au-
tem pravá explicare velis scelerate facta, tamen Dra-
contius caute adhibet verbum admittunt, quod favori
Dei volentis, et ir ejusdem permittentis convenit.
Interpolator distinctius voluit exponere ea qux Deus
tanquam auctor facit, et ea quz solum permittit , et
virtutes ac vitia, quod Dracontius omisit, diserte
commemoravit. Rivinus in Sirmondi versibus legit
Tw facis, ut fiant, qui bona cuncta facis, pro Te faciente,
fiunt, quo bona cuncta fiunt. Absurdum certe non
esset si Dracontius primam in fiunt cum Prudentio
et aliis corripuisset : imo aliquando corripuisse ex
libris de Deo colligi potest. Vide notata ad l. ui, vers.
495. Verum ex hoe Elegie versu solum arguitur,
interpolatorem Dracontii primam in fiunt brevem fe-
cisse, quin Rivini correctio necessaria sit.
16. Libr. 1, vers. 10, etiam memorat variis sub
casibus irax, Et pia vota Dei, quibus adversa et
prospera tribuit. Ádmitto significationem habet con-
cedendi, approbandi ac permitendi, et hoc loco
communem utrique rei.
47. Libr. 1.1, vers. 162, eodem modo Moseo prin-
cipe gentis.
18. Hoc loco interpolator corrigere voluit Dracon-
tiuin , qui verba Domini ad Moysem ita refert, Quod
duraturus cor Pharaonis eras. Non placuit id interpo-
latori , qui propterea substituit , Cor induratum cum
Pharaonis ait. Ac certe Exodi cap. vir, vers. 16, di-
/Á9
C ripit delinquentes , causa. erroris duritieque
D
Dominus Moysi dixerit cap. iv, vers. 21: Ego inda-
rabo cor ejus, et non dimittet populum, Dracontius
haec ipsa verba respexit 40:8 argumento ejus magis
congruunt. Ostendit enim Deum cor hominis indà-
rare, quod exemplo suo confirmat. Sepe in sacris
Litteris hujusmodi locutiones occurrunt. Apostolus
ad Roman. cap. ix, vers. 17 et scq. : Dicit en'm
Seriptura Pharaoni : Quia in hoc ipsum ezcitavi te, κὶ
ostendam in te virtutem meam, et ui annuntietur nomen
meum in universa terra. Ergo cujus vult miseretur , et
quem vult indurat. Isaias cap. Lxur, vers. 47 : Quare
errare nos fecisti, Domine, de viis tuis ; indurasti cor
nostrum ne limeremus te. Omitto innumera alia qu»
tamen ita intelligi debent, ut nullo modo Deus auétor
cati credatur, quod Calvinus impie asserebat.
ieronymus ad loc. cit. Isais col. 757 sic ait : Non
quo Deus erroris causa sit , et duritie, sed quo illius
patientia nostrum exspectant.s salutem , dum non cor-
videatur.
Augustinus epist. 194, ἃ]. 105, num. 14, col. 719:
Nec obdurat Deus impertiendo malitiam , sed mon im-
pertiendo misericordiam , et tract. ὅδ᾽ in Joann. eap.
xii, num. 6, col. 646 : Sic enim excacat , sic obduret
Deus, deserendo, et non adjuvando. S. Thomas in
Epist. ad Romanos cap. 1x, lect. 3, distincte ac pre-
cise : Dicendum quod Deus non dicitur indurare eli-
quos directe, quasi in eis causet malitiam, sed indi-
recte, in quantum scilicet ez his que facit in homine
intus vel extra , homo sumil occasionem peccati et hoc
ipse Deus permittit. Unde non dicitur indurare quasi
immittendo malitiam , sed non apponendo gratiam.
J?. Rivinus scripturam Sirmondi sic emendabat :
Sic me , sancte Deus, lingua patrante reatum, Nozia
culpa ligans traxit ad illicita. Genuina lectio Vat. his
qu: przcedunt ac sequuntur multo est congruentior,
quam interpolator de industria mutavit , difficuliate
eterritus vers. seq. explicanda. Animadvertenda
nunc est mutatio numeri mea corda, nostro reatu,
qu Christianis antiquis scriptoribus familiaris est.
ietor Vitensis |. 1, de Persecutione Vandalica, No-
bis, ad quem custodia pertinebat. Plura exempla con-
gerit Barthius 1. xxii Advers. , cap. 15, qui testatur
optimis scriptoribus banc mutationem numeri inusi-
tatam non fuisse.
20. Suum temporis immodici reatum accusat Dra-
contíus. Libr. it, vers. 576 : Hei mihi ! quod facinas
non uno tempore gestum , Ut mea facta luam , tempus
convenit in unum. Ait se a Deo compulsum ad illicita
in peenam inveteratorum scelerum. Sed potestne dici
guod Deus pellit ad illicita? Potest eodem sensu quo
us exczecare, obdurare, tradere in passiones igno-
mini» dicitur. Augustinus de Grat. et Liber. Arb.
cap. 41, n. 45, col. 742: Satis, quantum existimo,
manifestatur , operari Deum in cordibus homiuum ad
inclinandas eorum voluntates, quocunque volue: it, sire
ad bona pro sua misericordia, sive ad mala pro meri'is
eorum, judicio utique suo, aliquando aperto, a'iquando
905 .
[rum,
Nominis Asdingui bella triumphigera,
Unde milii merces posset cum laude salutis
Munere regnantis magna venire simul,
95 Premia despicerem, tacitis tot regibus almis,
379 Et peterem subito certa pericla iiser.
Quis, nisi coelesti demens compulsus ab ira,
Aspera cuncta petat, prospera cuncta neget ?
SATISFACTIO AD GUNTHAIUUM.,
371 Ut qui (aeta dueum possem narrare meo- A
206
lrascente Deo, mentes mutantur, et ariue,
“0 Vertuntur sensus, vertitur et species.
Persarum regem Babylon: rcgna tenentem
Post decus imperii quis nege! esse b.;vem ?
Et diademalem turparunt eornua frontem,
373 Mugitus pecudis verba fuere duci.
99 Agricolam timuit post Parthica regna bubul-
[cum,
Submisitque pavens regia colla jugo.
VARLE LECTIONES.
91. Sirm., n. tuorum. Azagr., meorum,
39. Pro hoc versu et duobus seqq. in Sirm. hic est
unicus : Unde mihi possent dona venire simul. Pre-
mia despicerem, etc.
25. Sirm., tacitis. Azagr., tactis.
27. Sirm., (wo nisi celestis Domini conspectus ad p
ethram. Azagr.,D. conceptus ab athra,
98, Sirm., Aspera cuncta premunt, prospera nulla
juvant. Àz., premat pro premtnt. Vat.,negat proneget.
29, Sirm. , Jrascente Deo , membra nwtentur αν et
artus, In. Vat. videtur potius actus quam artus,
e. Sirm., r. Babylon:ca r. Azagr. , Baty'onum.
92. Sirm., P. d. i. novimus e. b.
δ. Sirm., tum diademulem.
94. Sirm., fuere ducis.
99. llic versus cum seq. omnino deest in Sirm.
NOTE.
occulto, semper tamen justo. Cum autem ex Augustini
dictis nonnulli tanquam absurdum colligeren!, quod
r potentiam Deus homines ad peccata compellat,
ro-per Aquitanus pro Augustino respondit in
Hespons. ad capitul. calumn. Gallor. xi : Nullus ca-
tholicorum dixit aut dicit quod Deus homines pie recte-
que viventes per potentiam in peccata compellat.... Cum
vero aliquos a Deo aut traditos desideriis suis, aut ob-
duratos legimus , aul relictos, magnis peccatis suis hoc
ipsos meruisse profitemur. Sed, ut distinctione
S. Thom: nuper exposita utamur, Deus pellit ad illi-
cita in poenam peccatorum przecedentium non directe,
sed indirecte. Revera exemplum quod in se Dracon-
tius exhibet ejusmodi est, ut explicationi S. Thoma
egregie respondeat. Dracontius enim carmen edide-
rat in laudem nescio cujus quo animus regis Vanda-
lorum vehementer offensus est; quo carmine se co-
ram Deo etiam fatetur peccasse. Ait ergo : Deus,
qui crimina mea vetera punire voluit, eo me adduxit
ut despicerem premia qux ex regis laudibus possein
sperare, et ceria pericula, alio laudato, peterem.
S. '1homas loc. citat. sic rem hanc pulchre explicat :
Ad bona inclinat (Deus) hominum voluntates directe,
et per se lanquam actor (al. auctor) bonorum ; ad ma-
(um autem dicitur. inclinare vel suscitare homines occá-
sionaliter, in quantum scilicet Deus homini aliquid pro-
ponit vel interius vel exterius, quod, quantum est de se,
est inductivum ad bonum, sed homo propter suam ma-
li iam perverse utitur ad malum.... Et hoc modo circa
Pharaonem accidit, qui, cum ἃ Deo excitaretur a1 re-
gn: sui tutelam, abusus est hac excitalione in crudelita-
tein. Patres. doctoresque Ecclesi: ita semper expo-
nunt Deum inclinare ad bonum vel ad malum vo-
dere hominem suis desideriis, et ad illicita pellere in
poenam peccatorum. Rivinus, lectione Sirmondi mi-
nime contentus , tentabat Quem nisi salvasset Domini
conspectus ab eihra , Aspera cuncta premunt, prospera
nulla juvant. Adeo fallaces s:epius sunt. conjectura,
et a vero scriptorum sensu aberrart.
28. Neget, recuset, neget sibi.
99. Libr. 111, vers. 59, Irascente Deo, solatia
οποία negantur.
20. Species, ligura. Libr. t, v. 338, Species homi-
nis. llinc melius videretur vers. praec. actus quam
arius: nam si dixisset, mutantur et. artus, iuwile
esset addere Vertuntur sensus, vertitur et species. Non
tamen male est artus , quia quod sequitur est expli-
catio ejusdem sententiz, ut sensus respondeant men -
tibus, species artubus. Accedit Alcuinum carm. 178,
|. quo Dracontium imitatur, ita babere, Sic ventura dies
menles mulabil et artus.
91. Facile est legere Babylonica, aut Dabylouum ,
ant Babylonis. non muto scripturam Vat.
Libr. 1, vers. 520 : Flummantes viridesque tulit Da-
bylonia crustas. Similiter Babylona, Babylone , dici
oterit, Historia hzc Nabuchodonosoris indicata est
. n, v. 646
99. Rivinus in textu legit Tum diademalem, in no-
tis Tum diadematam, sed discrepantiam non animad.
veriit, ut dubitari possit, an in notis mendum sii
diadematam. Sane diadematus magis Latinum est,
cum a Plinio adhibitum fuerit; sed verius est in Dra
contio diademalem , qua voce usus etiam est Theo-
dulfus. Illud vero nimis acute objicit Rivinus Danie-
lem non referre Nabuchodonosori enata fuisse cor-
nua. Aliis verbis hzc controversia solet proponi, an
Juntates hominum, ut libertas indifferentiz sarta ἢ Nabuchodono:or vere figuram bovis induerit. au s0-
tecta homini relinquatur. Dracontius, qui boc loco
tradit Deum corda hominum quo vult inclinare, pel-
Jere ad il'icita, indurare, de libero arbitrio quid sen-
tiret aperte declaravit libr. n, vers, 611: Arbitrio
posuit clemens Deus omnia nostro, Libera mens homi-
nun est peccare, aut vivee sancte.
29. Vandali Asdingsi dicti, ut uberius disserui
nun. 94 prolegom. Triunphiger nomen vel sola Dra-
contii auctorit;te Latiuis accensendum, ut belliger et
similia.
25. intelligo cum laude salutis cum prospero vilae
statu.
95. Reges Vandalornm plures precesserant ante-
quam lIlispaniam occupassent.
27. Primigenia scriptura hujus versus difficultatem
interpolatori creaverat , quod eandem doctrinam re-
petat quz in versibus. przcedentibus declarata est,
nempe Deum índirecte obdurare, excaecare, tra-
PaTrROL. LX. -
]uum ἃ mente alienatus ipse se bovem cred:derit. Verha
Danielis sunt cap. iv, vers. 50: Sermo completus est
super Nabuchodonosor, et ex hominibus abjectus eat ,
et fenum ut bos comedit, el rore celi corpus ejus in-
f[ecium est ; donec capilli ejus in similitudinem aquila-
rum crescerent, et ungues ejus quasi avium. Calmetus
iu dissertatione praefixa ad Danielem de metamor-
phosi Nabuchodonosoris varias hinc inde opiniones
refert et refellit. Sententia fuit Bodini Nabuchodono-
sorem in verum taurum forma corporis et menta
transiisse. Alii vulgo existimant non animam tauri,
sed externam tàntum speciem illum induisse. Com.
munior magisque probata sententia est Nabuchodo-
nosorem in phrenesin incidisse : quo morbo turbata
phantasia se bovem esse rex sibi persuaserit.
$5. Lib. in, vers. 646, Timuit post regna bubulcum,
Aratro etiam subjectum fuisse Nabuchodonosorem
credere Dracontius videtur.
29
901 DRACONTII CARMINA. 008
Erravit per prata vagus, mala gramina pastus, A Quique reformavit tacit» moduolamina lin.
Et qui houio bos fuerat, de bovefactus homo ;
[ est. Ne mutilante sono verba ligata daret,
Liquit et antistes verus pater ille Joannis, Ipse meo domino Deus imperat, atque jubebit,
40 Elinguisque fuit voce tacente silens. . 50 478 Ut me restituat, respiciatque pius.
Ast ego peccando regi dominoque, Deoque, Servet, avi ut laudes dicam, patriasque, suas-
Pejor sum factus, deteriorque cane. [que,
37/4 Vulnera vexati curatsua lingua molossi, Perque suas proles regia vota canam.
lleu! mea quippe mihi vulnera lingua dedit. Culpa quidem gravis est, venia sed digna res.
ἐδ Sed qui restituit pecudis post membra tyranni, | tus,
Ut fleret rediens ungula fissa manus, Quod sine peccati crimine nemo fuit.
VARUE LECTIONES.
58. Sirm., Et qui bos fuerat, de bove (actus homo 48. Sirm., Ut mutilata sonos lingua ligata dare,
est. 49. Sirm.,, Ipse meis parcel erras, atque jubebit,
4. Sirm. interpungit regi, dominoque Deoque. 90. Sirm., Ut me respiciat, restituatque pius. [n
45. Sirm., curat. Azagr., curant. B Azagr. videtur esse ut iu Vat. .
44. Sirm., heu me! quippe. 51. Versus 51 et 52 alsunt a Sirm.
45. Sirm., membra tyrannum. ες B5. In Vat. uota in venia innuit legendum veniam,
46. Sirm., Ut fieret rediens in sua regna bonus. aut esse in auferendi casu.
4T. Sirm., taciti m. verbi. ,
NOTE.
51. Lib. m, vers. 647, Inter prata pecus. Lib. 1, 46. Ungula est calceus corneus eorum animalium
vers. 274, Et per prata vagum. sequitur sua. bucula — quie digltos non hahent.
taurum. Virgiltus |. 1 zEneid., vers. 471, Coluber ^ — 48. Rivinus confidenter legit U't mutata sonos lin-
mala gramina pastus. qua ligata daret. Sirmondi lectio hunc sensum habet,
39. Rivinus ex conjectura Quid? quod et antistes, αἱ lingua ante ligata et murilata sonos ederet. Nostre
iterum pater. ille Joannis Eloquitur, fuerat voce sed — scriptura sententia est : Deus reformavit linguam ne
ante ailens, Sed retinenda est scriptura vetus, que — ederet verba ligata et truncata, hoc est wt. clare lo-
etiam in exemplaribus interpolatis eadem conserva- — queretur, Plinius 1. vit, cap. 16 : Dentes serie structure
tur. Lib. 1, vers. 676, Incurrit culpam sancti pater — atque magnitudine mutilantés mollientesque, aut hebe-
ille Joannis. Pto deliquit positum est liquit, vempe — tantes verba. Ponitur mutilante sono pro miitilato sono,
peccavit, iucurrit. culpam, defecit. Simplicia pro — nam huju-modi participia significationem pas-ivam
compositis sepe sumuntur, ut verto pro everto, fero C liabere solent, Pos-is etiam legere Ne ntutilata sono.
pro aufero. Linqui dicitur is quei vires deliciunt, et ^ Ac fortasse Dracontius :etatem senis Zachari;e reprz.
Curtius active in partic. pres. usus eo verbo est — sentat : in qua verba trunca et mutilata proferri sa-
lib. vr, cap. 4 : Linquente spirits, pariter ac sanguine, — lent, cum organa modülationi lingu: servientia ma-
moribundus in arma procubuit. gna ex parte vitiata sint. Lib. 11, v. 628, a t dentes
40. Rivinus notat tautologiam elinguis, tacente, —cinxisse palatum, Ut Lene verba sonent, ipsis mode-
silens. Verum in Dracontio spe hujusmodi verborum — lautibus, ora. Deus igitur ita relorinavit modularmina
repetitiones occurrunt. linguae Zachari:ze, ut, quamvis essel serez, disti:cte
44. Sirmondus ita interpungit, ut Deus dominus — tameu et perspicue loqueretur. Dare verb « pro loqui
dicatur: sed superflua tunc esset conjunctio que in cum aliis usurpat Dracontius I. ti, vers. 456.
dominoque. Dracontius regem vocat dominum, ut v. 49. Rivinus lectionem Sirmondi sic castigat : Ipse
107 : Post te, summe Deus, regi dominoque reus sum, — meis. parcet erratis, utque pudebit, Tum me respiciat,
et vers, 110: Rer dominusque meus semper ubique — restituetque pius. Vera. lectio invenitur in codice no-
us. stro : Deus ipse, qui has mutationes effecit, regi do-
48. Cane pejor provetbii genus, dequo vide com- — mino meo imperat ac jubebit ut libertati me re-
ment. ad Prudentium, hymn. 5 Perist., vers. 147, — stituat.
et Apoth., v. 216, Cane milite pejor : nam miles cans 90. Non displicet trajectio verborum in Sirmondo
molossug est. Hzc de libidine Eugenii non esse ca- — Ut me respiciat, restituatque pius. Respicere in sacris
pienda, contra Barthium recte probat Rivinus. Sed — prefanisque Litteris accipitür pro aspicere juveni
ego pro Eugenio Dracontium verum Elegi: auctorem — causa, ut notum est, Fortunz respicientis fanum
intelligo : nam elegia, ut in ms. Vat. exstat, etiain a D liom: videtur fuisse, cui multi lapides iuscripti ez-
eorrrectione Eugenii omnino immunis est. stant.
43. Lingua vexati molossi curat sua vulnera. Le- 51. Quisnam sit is avus et pater regis, quorum Iau-
etio Azagr. retineri nequit. des canere volebat Dracontius, disputatum est in
44. Lingua vulnera dedit Draeontio, quia recitave- — prolegom. num. 106 et 111.
rat carmen, quod regi displicuit. Sape lingua pro 52. Suas pro ejus, ut δα ρὲ Dracontius posuit. Fwr-
eloquentia, interdum pro carmine ponitur. Lib. 1, — tasse legendui Pos'que suas proles, aut Proque sua
vers. 168 : Lingue laurus honos solvit donanda poetis. — prole. Potest retineri per, ut vota regia sint per pre-
Paulinus poem. 15, natal. 4: Annua vola mihi re- — les. Inservit enim praepositio per ad jurandum, adeo-
meant, simul annua lingue Debita: e poem. 16, natal. — que trahi etiam poterit ad vovendum et deside-
5: Gaudia, quo famule rata debeo munera lingum. — randum.
Itaque etiamsi D:acontius carmen illud non recitave- ὅδ. Sirmondus interpungit Culpa quidem gravis est.
rit, recte tamen culpam in linguam, nempe jn car-— venia sed. digna, reatus. Malo venia sed digna ream,
men rejicit. digna, cui reatus venia concedatur.
45. Clarior est lectio Sirmondi tyrannum quam ty- 54. Joann. ep. ], cap. 1, vers. 10 : δὲ direrimni
ranni in Vatic. Verum id ita explicari potest ; qui — quoniam non peccavimus, mendacem facimus eum. Lb.
post membra pecudis restituit, seu fecit, ut manus ΠΕΡ Reg., c. viri, vers. 46 : Non est enim homo qui nos
tyranni fieret ex [δι urgula: aut post est adver- — peccet. In distichis Dionysii Catonis l. 1, Nemo εἰπὲ
bium. crimine vivit.
969 SATISFACTIO AD
GUNTTIARIUM. 910
δ Nam Deus omnipotens potuit, dum conderet A 63 — Aspís habet mortes, ha*et et medicamina ser-
[orbem,
Tristibus amotis gaudia sola dare.
Sed diversa creans, et discordantia, juuxit
Et bona mixta malis, et mala mixta bonis.
Sic elementa potens contraria miscuit auctor,
60 376 llumida cum siccis, iguea cum gelidis.
Littera doctiloquax apibus cognata refertur,
Queis datur, ut habeant vulnera, castra, fa-
| vos.
Cera dat ingenium pueris, primordia sensus,
[nde fit, ut prosit littera, vel noceat :
[pens,
Vipera szpe juvat, vipera ssepe nocet.
Cerva salutares pasto serpente medullas
377 Con(ücit, et pellunt ipsa venena neces.
Materies ferri simplex, et noxia fertur,
10 Impius inde nocet, rusticus-inde placet.
Ipsa parit gemmas pretiosos terra lapillos,
Ipsa dat et vepres, spinea ligna, rosas.
Delicias, mortesque parat mare fluctibus altum,
Et generat pelagi conchula divitias.
19 Aera temperies auris vitalibus aptat,
VARLE LECTIUNES.
56. Sirm., a. optima s. '
57. Sirm., jussit. Azagr., jungit.
64. Sirm., cognata probatur.
62. Vat. scribit fabos. Sirm., vulnera mella simul.
64. Sirm., ut prestet ἰ.
05. Sirm., mortem. Azagr., mortes.
67. Vat., medellas. Sirm., Cerva salutaris pasto ser-
B pente medela est.
63. Sirm., Conficiunt, pellunt i. v. n. Azwgr., pel-
luitque i.
69. Sirm., Ma'eria f. s. e. n. constat.
74. In. Vat. scribitur concula.
NOTE.
55. Rationem affert cur Deus peccata hominum
permittat, cum possit impedire, nempe ut in peccati
venia clementia Dei resplendeat. Ut enim in physico
rerum ordine Deus ad inajorem orbis pulchritudinem
non solum bona et lz:ta, sed adversa etiam et tristia
crea: it, ita in ordine morali bona przxcipit et jubet,
sed permittit mala, ut ex ipsis malis bona faciat,
quz sine malis fieri non possent. Augustinus Eneli-
rid. cap. 11: lílud quod malum dicitur bene ordinatum,
et suo loco positum, eminentius commendat bona, ut
magis placeant et laudabiliora sint, dum comparantur
malis. Vide etiam 1. n. de Ordine, v. 4.
56. Lib. 1r, vers. 18: Omnia que veniunt, bona,
gaudia, iristia, acerba.
58. Videl. 1, vers. 294 et seqq., eum notis. In Gol-
doni comoedia i| Moliere legi huuc versum.
59. Discors elementorum conc^rdia explicata est
lib. 1, vers. 149 aliisque in locis.
60. Ovidius 1. : Met., vers. 19 : Frigida pugnabant
calidis, humentia siccis. Apuleius |. 1 de Mundo post
med., Uvidis arida, οἱ glacialibus flammida (natura;
confudit. Aer est humidus, terra sicca, ignis calidus,
aqua frigida.
61. Dociiloquus Ennius, Martianus Capella et alii
dixerunt. Doctiloquax apudantiquiores Dracontio n-n
invenitur. Lectio Sirmondi cogna:a. probatur confir-
mari potest simili loquendi modo szpe a Dracontio
usitato, ut dixi ad ]. it, vers. 26 : Cognata refertur
sapit etiam stylum Dracontii. ut vers. 69, noxia fer-
tur. Liter cognationem habent cum apibus, quia
olim discebantur in tabellis cera illitis, et sicut apes
spieulo nocent, melle et favis prosunt, sic etiam lit-
terae habent, unde prosint et noceant : nam litteras
aliquando nocere expertus ipse Dracontius est. No-
cent autem non sojum iis qui imbuti illis sunt, sed
etiatu aliis,
62. Ut producitur ob aspirationem sequentis dietio-
nis. Sirmoudi scriptura probab lis est : sed verius
vhdetur euinera, castra, favos; unam ut sua sunt bella
apibus, sic etiam litteratis.
63. liic varsus a S. Isidoro allegatus est, ut dixi
nur. 8 prolegom. Primordia sensus sunt prima
scientiarum elementa. Sensus pro intelligentia et co-
itatione s:epe ponitur. Lib. 1, vers. 567, nonnulli
egsint sensus primordia, pro quo ego scripsi sensu
praecordia. Lucretius 1. iv, vers. 554, dixit Primordia
65. Rivinus in Sirmondilectione prastet vidit nullo
negotio scribi po-se prosit. Sed nibil mutandum cen-
suit, quia prestare pro prodesse, aut saltem pro be-
neficirum prestare accipi solet, ut prohat Borthius I.
xxix. Advers., cip. 6. Vernm cum in primigenia
non interpolata elegia prosit legatur, hoc retinendum
est.
65. Lib. 1, vers. 258, Aspidis obliqua quid pinguia
membra medentur, etc. Vide notam ad vers, 991
ib. 1.
66. Vide lib. i, vers. 956.
67. Scriptura Sirmondi commodum sensum habet,
quo spectat etiam in. Vat. Cerva salutares pasto. ser-
pente medellas Con[icit. Sed vera lectio est medul!as.
Lib. n, vers. 276 : Cervus ut cccumbat, querit medi -
C cina, medullas. Confer notam ad eum locum, ex qua
consiat medullas cervi a medicis salutares exi-timari. -
Cerva s:epe adhibetur a poetis nullo habito respecti
eneris, ut marem et feminam significent. Virgilius
ib. 1v ZEn., vers. 69 : Qualis conjecta ce-va sagitta.
Similia plura congessit Brouckusiu3 ad Tibul:urm, 1.
Iv, carm. 3, vers. 135.
68. Ausonius epigr. 10 in Eumpinam, ver:. 19:
Et cum fata. volunt, bina venena juvaut. Conjunctio
que in Àzagr. non est necessaria. Sic v. 246, Damna,
vel.augmentum dant. elementa, ferunt.
69. Materies sic Dracontius et alii poete frequen-
tius quam materia, Pro. innocua. ponitur simpler, ut
vers. 191, 295, et simplicitas vers. 175. Vide notam
ad libr. 1, vers. 801.
70. Ut pius Dracontio est clemens, mitis, ita im-
ius crudelis, immitis. Rivinus de milite id dictum
interpretatur, qui impius a Virgilio et Lucano di-
citur.
D 71. Rivinus non male suspicatur Ipsa parit g^m-
mas, sleriles et terra lapillos, Ipsa rosas, et dat, spi-
nea ligna, vepres. Interpolatori Sirmondi cum Dra
contio convenit : quo magis velus lectio confirmatur.
Nec sane correctione indiget. Ipsa terra parit gem-
mas, pretíosos lapillos (accusativus appositionis), et
jpsa dat vepres, spiuea ligna, rosas.
13. Ovidius de Remed. amor. v. 45: Terra | saluti-
feras herbas, eademque nocentes Nutrit, et urtice pro-
aima sepe rosa est.
74. Diminutivo co"chula utuntur Celsus et Vale-
riuà Maximus. In conchis piscium nascuntur marga-
το, de quibus Plinius libr. ix, cap. 55. Propertius
libr. ur, eleg. 11, vers. 6 : Et venit e rubro concha
Erycina salo.
15. Temperies sumi solet pro temperata oli con-
stitutione. Auris vitalibus, vitze, spiritui, quo videli-
tet respiramus et aspiramus.
911
Qu: corrupta dies eripit, atque animas.
Aspera, vel facilis retinet natura volueres,
Blanda columba avis est, aspera vultur avis.
378 Nubibus o»ggestis pluviz, nix, grando,
[ pruina
80 Gignuntur vicibus, igne, vapore, gelu.
' Sol dat temperies, species gratissima mundi,
Cuncta ereanda parans, cuncta creata fo-
[ vens.
Per quem fetat humus flores, et messis ari-
[stas,
Sole perustus ager putris arena jacet.
DRACONTII CARMINA.
A 85
919
479 Corpora so] reficit radiis et corpora ve
xat,
Solibus alternis itque, reditque salus.
Omnia nec mala sunt, nec sunt bona sidea
[eli,
Lucifer hoc docuit, Sirius hoc monuit,
Temperies cceli medium nec possidet orbem,
90 Nam de quinque plagis vix liabet ipsa duas.
Quod cce'um, quod terra, fretum, quod puriot
[aer
Non meruere simul, boc bomo quando ha.
[beat?
Culpa mihi fuerat dominos reticere modestos,
VARIA LECTIONES."
18. Sirm., Q. c. d. corripit, atque animos. Azagr., B rans et fovens.
ut in Vat., eripit atque animas.
T1. Sirm., Diras vel placidas retinet n. v.
79. Azagr., grando pruina.
80. Sirm., Gignuntur vicibus, ordine, lege poli.
81. Sirm., Solis temperie species 4. m. Azagr.,
sultat pro solis.
83. Sirin., parit, et. fovet. Azagr. cum Vat., pa-
8S. In Vat. serib'tur fetat. Sirm., per quam fuetat.
88. S.rm., L. ἡ. d. sidus et hoc docuit. Azagr., L.
h. d. Sirius hoc docuit...
91. Azagr., quod terracreat q.
92. Sirm., hoc modo quando habet. Azagr., he
homo quando habet.
93. Azagr., reticere molestos.
NOTA.
16. Temperies corrupta eripit bominibus dies at-
que animas, hoc est breviorem hominum vitam effi-
cit. Dies pro vita Statius libr. it Theb., vers. 657 :
Nunc arma, diemque Projice. Quid sequeris. timide
compendia vita?
T1. Libr. 1, vers. 456, distinguit inter aves placi-
das et ore crueitas.
78. Blanda columba Ovidius libr. 11 Amor., eleg.
6, vers. 56.
multi nunc utuntur ad significandam productionem
ex nihilo. Animadver!it vero Mariana ad c. 1 Genes,
v. 1, quzstionem esse ad theologos ablegandam, an
creatio sit ex nihilo productio : 14 contendam, addit,
ex ti vocis el proprietate sermonis id non significari.
Peculiaris ergo significatio, qua creatio defiuitür a
philosophis et theologis effectio rei ex nihilo, vetus
quidem est, sed ad usum scholz instituta.
85. Libr. n , vers. 217, Fetat humus, e:c. Confer
80. Interpolator penitus sensum hujus versus in- C notam ad vera. 89 libr. i.
vertit. Vicibus est per vices, alternatim. Columella
l. 1t, cap. 2 initio : Que qualitates iater s* mixte vici-
bus, et allernatg plurimas e[ficiwnt agrorum varietates.
Aitergo Dracontius pluviam, nivem, grandinem, prui-
vam gigni igni, vapore, gelu, seu frigore vicissim,
vel ità ut liec per vices misceantur et alternentur.
Isidorus de Natur. rer. cap. 55: Aque amarissima
maris vapore subtili, calore aereo suspenduntur.. Ibique
igne solis decocte in dulcem pluviarum saporem ver-
tuntur. Et cap. 54 : Plerumque glacialibus ventorum
flatibus rigentes aqua solidantur in nivem. Et cap. ὅδ:
Aqua nubium rigore ventorum stringuntur in. glaciem,
atque durescunt. Vide Ambrosium libr. nu Hex«eim.,
cap. 5 et 4, quem sepe Dracontius et Isidorus se-
quuntur, ut ipse Basilium secutua est.
81. Capella libr. i1 in hymno solis : Nam medium
tu curris iter, dans solus. amicam Temperiem su-
pcris. TEMPERIES in plurali, intelligo varias anni tem-
pestates. I:idorus
ideo Deus diversa cursus consiituil loca et tempora, nue
dum semper in iisdem moraretur locis, quotidiano ea
vapore consumeret, Sed ut Clemens. ait (libr. vin. Re-
cognit., cap. 22), diversos accipit cursus, quibus acris
temperies proratione temporum dispens: tur, et ordo vicis.
siludinum permutationumque servetur. Ausonius in Eclo-
gor. 2: Omnia que vario rerum metimur. in. actu,
Astrorum dominatus agit, terrenaque tantum Membra ho-
mini, e superis fortuna, et spiritus auris Septeno inode-
randa choro : sed praesidet ollis Soriitus regimen nitide
&0l aureus athre. Nec sola in nobis moderatur tempora
vitm, Dum breve solliciti spatixm producimus cvi. Gre-
ditur occultosque satus, el tempora vite Materno du-
cenda utero (ormure videndo. llxc caute. ἡ’
82. Vide l. 1, vers. 24 et seqq., et vers. 224 : Qui
fovet igne pio ce'um, etc. Libr. 1, vers. 9, notavi,
Dracontium cum aliis antiquis scriptoribus verbum
creandi accipere pro educere, vel formare : quo
84. Isidorus de Nat. rer. cap. 17 : Et cum sit iste
minister bonus (sol) genitus ad vicissitudines temporum
moderandas, tamen ubi secundum voluntatem Dei cor-
reptio mortalibus datur, incandescit acrius, ei writ
mundum vehementioribus flammis, et. perturbatur aet,
et plaga hominum, et corrupiio terris injicitur, εἰ lues
animantibus, et. pestilens per omnia mortalibus annus
inducitur. Quod autem ait Dracontius putris arene,
hoc est arida et sicca, veleres secu:us est duces. Pro-
perius libr. iv, eleg. 3, vers. 59: Que tellus $i
lenta gelu, quee putris ab estu. Statius libr. iw Theb.
vers. 728 : Tunc sole putris, tum pulvere tellus. Er-
halat calidam nubem, et silv. 1i, libr. wv, vers. 126:
Qui fedum nemus et putres arenas. Lucanus simili
significatione libr. vitz, v. 850: Totaque in. Eikic-
pum putres solvaris arenas.
86. It pro abit. Lucretius libr. 11, τοῦς. 527:
Denique sepe hominem paulatim cernimus ire, E!
e Nat. rer. cap. 17 : Cui (sol ) p membratim vitalem deperdere sensum.
88. Rivinus, qui cum Sirmondo legit sidus et ket
docuit, interpretatur hoc sidus esse stellam Jacob, et
luciferum Satanam. Dracontius aliud longe diversum
cogitabat, qui de Sirio stella in ore caniculx loqui-
tur, cui luciferum opponit. Calores inmodici sunt,
cum Sirius conjunzitur cum so'e, quo tempore cor-
pura morbo affici solent, ex quo can:culam 568 cx-
nem hoc sidus dictum aliqui affirmant.
89. Temprries celi zoma seu plaga temperata. Ov
dius libr. 1 MeL, ver«. 50, de zonis: Nix tegit olia
duas, totidem inter utramque locavit, Temperiemque
dedit mixta cum frigore flamma.
91. Libr. t, ver-. 254, Non purior aer.
92. Rivinus conjicit Non meruere simul, hoc medo
quartus habet. Aer namque modo temperatus est ex
humido et calido, coelum (id est ignis) siccum et
calidum , terra s cca et frigida, aqua liutnida et fii
gida. Hzc ille totidem verbis. Saie m ndosa illice
915
SATISFACTIO AD GUNTIARIUM
914
$380 lgnotumque mihi scribere, nec domi- A 105 Te coram primum me carminis illius, ausu
Inum.
99 Qualis et ingratos sequitur, qui mente profana,
Cum Dominum norint, idola vana colunt.
Israelitarum populum sic culpa tenebat,
Quando Deum ob/itus flans vitulum coluit.
Et tamen. indulges veniam poscentibus, auctor,
Si sceleris facti mens rea peniteat.
Te precor, Omnipotens, te, quem decet esse
[benignum,
Quem non ulla juvat ultio, sed venia,
381 Cujus sancta manus sustentat corda re-
[gentum ,
Et pius inclinas mox , ubicunque jubes.
400
Quod male disposui, poenitet, et fateor.
Post te, summe Deus, regi dominoque reus
. [sum,
Cujus ab imperio posco gemens veniam.
Imperet armato pietas tua, prospera mandet
Rex domínusque meus, semper ubique pius.
Nec mihi dissimilis, quam quod solet esse ca-
[terv
Sit pietate tua, sit bonus, et placidus.
Nom tua sunt, quzecunque gerit, quiecuuque ju-
[bebit,
Judiciumque Dei regia verba ferunt.
115 Exorent hzc pauca Deum, qui mentis opertze
110
VARIJE LECTIONES.
94. Sirm., Scribere nec dominum. Vat., scribere vel B primum me, carminis illius orsa.
dominum.
97. In. Vat. scribitur lsrahelitarum.
98. Sirm., Quando oblita Deum plebs vilulum co-
luit. In Vat. videtur esse flens pro ffans.
99. Sirm., indulgens. In Vat. etiam indulgens. Ex
conjectura indulges.
00. Sirin., Contulit, et. legem post. mala facta
dedit.
104. Sirm., 0. quem sat decet.
102. Sirm., Et quem nulla juvat v. s. v.
105. Vat., carminis ullius ausu. Sirm., Coram te
106. Sirm., penitet, en fateor.
109. Azagr., i. armata p. Sirm. distinguit mandet,
Rex.
110. Azagr., Rez Deus omnipotens semper ubique
δ.
i 414. Sirm., solet omnibus esse.
112. Sirm., sit pietate sua, sit. |
115. In Sirm. pro hoc et aliis quatuor versibus
seqq. solus est hic : Te nunc summe precor, magnorum
maxime regum, Pectore, etc.
NOTE.
apparet scriptura Sirmondi hoc modo quando habet.
Sed conjectura Rivini vix ullum sensum admittit. Le-
ctio Vat. confirmatur codice Azagr., ubi tameu men-
dum e t habet pro habeat. Sententia Draconiii est :
eum in rebus omnibus creatis mixta sint bona malis,
quando aliquis erit homo, qui semper bonus et nu!lo
crimine maculatus sit? Vide notam δά l. n, v. 458,
et Synonyma S. Isidori , 1. 1. |
91. Rivinus suspicatur legendum Agnatumque mihi
scribere nec dominum; sed neque ipse rationem su-
spicionis affer! , neque ego video ullam. In Vat. est
vel pro nec : hoc secundum magis placet. Culpa fuit
Dracontii reticere suos dominos, atque alium laudare,
qui ignotus illi , nec dominus erat. Poterit explicari
scriptura Vat. hoc. pacto : culpa fuit reticere domi-
nos modestos, aliumque ignotum laudare, etiamsi
fuisset dominus. De hac culpa Draconui egi in pro-
legom, num. 90.
96. Idola secunda correpta, ut libr. 11, vers. 579.
37. Ut in hoc codice scribitur lsrahelitarum cum
aspiratione post primum a, sic in alio codice Vati-
Cano, ex quo tres libros de Deo extraxi, scribitur 1.
n, V. 166, cum aspiratione in principio Hisraelita-
rum. Hzc scriptura antiqua est, ut cernitur in veteri
inscriptione basilicze S. Clementis Roms, quam vul-
gi Eduardus Vitry in diatriba de tuiulo T. Flavii
lementis inartyris.
98. Certum mihi est a manu Dracontii esse flans,
quod alii non intelligentes versum corruperunt. Cap.
XxXil Exod., vers. 4 : Quas cum ille (A»ron inaures)
accepisset, formarit opere. fusorio, οἱ fecit ex eis vitu-
Ium conflatilem, Pro conflare seu metalla igne mollire
et fundere ponitur flans. Plinius libr. xxxvi, cap. 19:
Phrygius lapis uritur ante vino per(usus, flaturque fol-
libus, donec rubescat. Sic flata pecunia, es flatum, ere
flando, feriundo.
.99. Forte £i
auctor.
100. In fine carminis ad senatorem apostatam sub
Tertulliani nomine : Suffecit peccare semel, desiste ve-
reri. Non erit in culpa, quem poenitet ante fuisse. Ρα-
ntleai cüm nominativo pro mentem ream. veniteat,
Vide libr. 1, vers. 694, et infra vers. 204.
lamen. indulget. veniam . poscentibus
102. Ezechiel. cap. xvn, vers. 95 : Nunquid vo-
luntatis mee. est mors impii, dicit. Dominus Deus, et
non ul convertatur a viis suis, et vivat? Vide l. 1, vers.
29 et seqq., et vers. 96 cum notis.
103. Cor regis in manu Domini, quocunque voluerit,
C inclinabit illud. Proverb. cap. xxi, vers. 1.
105. In nostro codice ullius pro illius retineri pos-
set, sed melius videtur illius.
109. Hic etiam legendum conjicit Rivinus agnato :
pro armato, ut vers. 94 agnatum pro ignotum,
110. Octavianus Augustus, ut refert Suetonius cap.
55, Domini appellationem , ut maledictum et oppro-
brium semper exhorruit. Alii imperatores non solum
domini, sed dei etiam appellationem usu*paruni. Ináe
ad Christianos imperatores et reges domini titulus
permanavit, Procedente tempore hic honos sacerdo-
tibus et nobilibus delatus est, postea quibusvis aliis
hominibus sine ullo discrimine.
111. Adverte phrasim, Dissimilis non sit mihi, quam
quod solet, etc., videlicet non sit mihi alius quam qui
solet esse catervis. Cicero l, 11 ad A tic., ep. 5, Quod
won est dissimile, atque ire in Solonium. Huc facit
vers, 151 cum nota.
114. Ad Roman. cáp. xiii, vers. 4, de principe: Dei
D enim minister est tibi in bonum. δὲ autem malum fece-
ris, time : non enim sine causa gladium portat. Dei enim
minister est, vindex in iram ei qui malum agit.
115. Prosper epigr. 95, Linquantur secreta Deo,
qui, si quid opertum est, Inspicit, et nullis indiget in-
diciis. Anonymus in carmine apologetico Ronan: -
curize tom. IY Analcetor. Mabillonii v. 995 : Hic tibi
nosira manus, cuinam secrela. licebit Cernere corda
procul, non dabit artis opus. Solus habet secreta Deus
cognoscere mentis, Eru itum est hoc carmen, et supra
captum szculi xui, quo exaratum est, elegans, nisi
quod multis locis corruptum est , ut c«m Aprilis Hi.
spanus, alter ex interlocutoribus , de efficacia mure-
rum loquens, ait : Preterea video, quod si non jungi-
(ur azis, Tardius inceptum continuatur iter. Lege δὲ
non ungitwur azis, ita enim habet adagium tritum Hi-
spanorum.
815
Ad te nunc, princeps, mea vela retorqveo sup-
| plex,
Pectore, mente rogans, voce, manuque pe-
[tens.
Da dexiram inisero, veniam concede precanti,
Tempore tam longo non decet ira pium...
Namque inimicorum culpis veniale tninaris,
Captivosque tuos deliciis epulas.
Puniat, ut sit, quod Christus, tu pa:cis iniquis,
Vindice quo reguas, quo vigilante, viges.
Qui pereunt bello, soli inoriuntur ut hostes,
Qui superest pugnae, vivat ut ipse, jubes.
Captivus securus agit, solusque rebellis
3893 Forimidat inortem, preda quieta se-
[det.
Conserwas animas, victum super ipse minisiras,
Ne sit vita gravis, subripiente fame.
Nemo cadet sub jure tuo, sub inorte cruenta,
150
DRACONTII CARMINA.
3842 Sensibus ziheriis condita vota videt. A
Scit se victurum qui volet esse tnus.
Turba rebellantum quoties duravit in armis,
Vinceret, aut certe prada fuisset iners.
Securus sine morte manus dat hostibus hostis,
Nam bene conservas eolla subacta jugo.
Sic leo terribile fremit horridus ore cruento,
Unguibus excussis, dente minante neces :
Acrius iratus crispato lumine ferri,
Et mora si fuerit, acrius inde furit.
38/$ At si venator trepidans venabula pouat,
Territus et jaceat, mox perit ira cadens.
Temnit przdo cibos, quos non fcit ipse cada-
le,
Ac ferus ignoscit, ceu satis aecipiat.
Et dat prostrato veniam sine vulpere victo,
Ore verecundo dejicicus ocalos.
Sic tua, regnator, non impia frangitur ira,
Cum confessus erit crimine gesta reus.
Ignoscendo pius nobis imitare Tonantem,
155
140
145
VAIUJE LECTIONES.
419. Sirm., concede [atenti.
421. ilic aliique novem versus seqq. omnino de-
sunt in Siri. usque ad v. 191, Nemo cadet. ln Vai.
namque, ohscure.
425. Vat., moritntur in hostes.
, 351. Sirm., c. de jure two, Azagr. cum Vat., sub
fare.
153. .Azagr., ecu esee victurum.
133. (ji quatuor versus usque ad vers. 457 desum
in Sirm. In Vat. foravit pro duravit.
3531. Sirm., leo terribilis fremit.
459. Sirm., Acriter ardescit crispato l. f.
4414. Sirm., ceu atis. Azagr. cuum Vat., ceu salis.
445. Sirm., vulpere victor.
446. In Vat. et Sirm. scribitur deiciens.
149. In Vat., non vis pro nobis.
NOTE.
116. Conjiciat aliquis Sensibus internis, nempe
hominis. Sed etheriis positum est pro divinis. ce'e-
stibus. Deus divina sua et iufinita intelli ,eutia videt
occulta vota hominum.
417. Ve!a orationis, cartninis, allegoria oratoribus
ac maaime poetis frequeus. Atetorquere vela Ovidivs
Trist. libr. 1, eleg. 1, vers. 8& : Semper ab Euwboicis
vela retorquet aquis.
121. Foriasse legendum Nam qui inimicorum, etc.,
w! protrabatur hie periodus usque ad vers. 194.
Veniale adverbii more, ut 1l. n, vers. 486, Veniale
ink Contrarium est Mortale minantes |. ii, vers.
154.
122. [n usu commupi est epulor, epularis ; Priscia-
nus tawen lib. vii de Verbis communibus refert ve-
teres usurpas: e etam epulo, epulas.
1.5. lnplicata syntaxis est hujus versus, ita expli-
canda. Ut sit quod Christus puuiat, tu parcis iniquis,
nimirum nou omnia crimina puuis, sed quadam Dei
judicio et vindicte relinquis.
495. Non censeo scripsisse Dracontium soli mo-
riuntur ii hostes. Lego moriuntur ut host.s, vam ín
hostes quid significet vix intelligi potest, nisi [orte in
sumalur pro apud. Cicero in progem. Parad., Cato
autem perfectus m.a sententia stoices, et ea sentit qu&
noa sane probantur in vulgus. Putabam soli moriuntur
in armis, vel in ense. Lucanus l. it, vers. 265 : Quis
nolit in isto Ense mori? Sed alii legunt ab isto. Melior
erit lectio soli moriuntur in arnis, imitatione Cicero-
nis pro Ligario, cap. 6 : Cognita vero cl«inentia tua,
quis non eam victoriam probet, in qua occiderit nemo
nist armatus.
128. Sedet, scilicet captivi, qui quietem amant, tuti
sunt, otiosi et nullo labore vexati.
129. Paulo ante vers. 122, Deliciis epulas. Pro in-
aper uon raro usurpatur super a Virgilio, Horatio et
allis. /
450. Subripiente, paulatim consumente fame vitam.
155, Pro [oravit nihil opportunus venit iu mentem
quam duravit : verum neque id penitus placet, neque
hic et sequens versus satis inter se cohaerent.
155. Dai est brevis ad regulas prosediz, sed hoe
loco producitur ob aspirationem vocis sequentis.
136. In prolegom. num. 111 ex Orosio ostendi
C barbaros, qui ffispaniam «occuparunt, post primas
bellorum clades nonnulla clementi laudem obti-
nuti-8e.,
157. Terribile adverbii more, ot vers. 121, veniale
minaris. Sic dulce, suave, e&t similia pa-sim occurrunt.
Virgilius libr. 1 /En. vers. 2900, de furore bellico:
Fremet horridus ore cruento. .
458. Excussis, jactatis,, concus«is. Virgilius 1. xn,
vers. 6: Tum demum movet arma leo, gaudeique co-
mantes Excutiens cervice toros.... eb [remit ore cruento.
139. Servius ad loc. cit. Virgilii : Hac enim leonwa
natura est, ut nisi aces iti irasci nequeant. Lumen ferri
est splendor e ferro. venabuli eumicaus. Val. Flaccus
l. 1, vers. 100: Seseque a lumine ferri Sustinuit pre-
ceps. Statius libr. ix Theb., vers. 802 : Sed ferri la-
mine diro T urbatus sonipes. Crispatur ferrum seu te-
lum, cum quassa'rur, seu vibratur. Virg lius 1. xu
JEn., vers. 165 ; Bina. manu lato crispans hastilia
(erro; qui versus ex libr. 1 repetitus est,
140. Mora, scilicet pugn:e, sive in resistendo,
D prudent us Hamnait. v. 2 0, Puque nodumque moram-
que post Virgilium 1. x, vers. 423. Similiter Lucanus,
Silius, alii.
142. Ovidius libr. m Trist., eleg. 5, vers. 33 : Cor-
pora magnanimo satis est prostrasse leoni, Pugna sum
finem, cum jacet hostis, habet. Plinius libr. vtr. cag.
16, Leoni tantum ex feris clementia in supplices ; pro-
stratis parcit.
143. Rivinus ex conjectura Temnit predo cibos, qwos
non facit ipse, cadaver Haud [erus agnoscit , hoc auis
accipiat ; hoc est avis rapax.
146. Dejicere oculos Cicero, Quintilianus aliique
dixerunt.
147. Scilicet frangitur ira non impia, seu non cre-
is.
149. Ovidius ]. i1 Trist;, vers. 59 : Tu quoque, cum
patria rector dicare, paterque, U iere more Dei, nome
habentis idem. Claudianus de iv cons. Honorii vers.
SA'NSFACTIO AD
Qui indulget culpis. el veniam tribuit. A
Principis imperium simile est, ae regna polo-
(rum,
Ut eanit ad populos pagina sancta Dei :
385 Sacrilegis referens caelestia jura catervis,
Cinctus apostolica discipulante manu.
Nonne Dei pracepta jubent, nesolcadatinirans,
lIrascente alio, sed pius exstet homo?
Rez inimicorum populis mucrone pepercit -
David, et hic sceleris certus adulter inest.
Confessus facinus, veniam pro clade meretur ,
Noxius impune, vel sine morte reus.
130
160
GUNTITARIUM. 918
Insuper et Salumon eadem muliere creatus ,
Qus scelus adiisit, munus honoris haber.
986 Non (it Abessa!on b:eres deconjuge natus,
Sed sceleris fructus sceptra. paterna tenet.
165 Ecce, quid impendit patris elementia parcens,
Ut sibi regna daret , ut daret et soboli.
Ipse inimicorum Salomon non colla poposcit,
Dum péteret Dominum , sed sapieutis opem.
Exstitit blc prudens, quia noluit esse cruentus,
Paciüicusque fuit, consiliique tenax.
Stephanus, ante slios lapidum sub grandine
[martyr,
470
VARLE LECTIONES.
151. Vat., ad regna polorum. Sirm., ad regna su-
erna.
155. Sirm., Vinctus apostolica, discipulaque manu.
Azagr., Vinctus a. discipulante m.
... 156. Sirm., 1. a. ne malus exstet homo.
158. Sirm., David el sceleris certus adulter erat.
160. In Vat. deest vox ultima reus.
162. In Vat. scribitor amnmisit.
163. Sirm., Non fuit hic Salomon casta de conjuge
natus.
166. Ita Sirm.; in Vat. desunt verba hzc ut darct
et soboli ; versus incipit Ut sibi regna daret et sub....
In Azagr., Ut sibi regnaret, hec daret et sobuli.
168. Sirm., cum peteret.
NOTE.
2^6 : Sis pius in primis : nam cum vincamur in omni
Munere, sola deos &quat clementia nobis. Cicero pro
Ligario in fin., Homines enim ad deos nulla re propius
accedunt quam salutem hominibus dando.
151. Lego s mile est, ac regna : qux phras's eimili
modo a Dracontio v. 411 u-urpata, sed librariis
ignota, occasionem eirori dedit. Cicero libr. v Tu-
scul., cap. 3: Pythagoram respondisse, similem sibi
videri vitam hominum et. mercatum. Livius libr. vi,
cap. 28 : Jactabuni, sim;lem pavorem inde ac fugam
fore, ac bello Gallico fuerit. Columella libr. vn, cap. 5:
Ovem pulmonariam similiter, ut suem, curare conve-
nit. Poterit etiam legi simile est, ut regna; simile est,
et regna. |
152. Puto indicari parabolam quam affert Lucas
cap. xix, vers. 12 et seqq. : Homo quidam nobilis abiit
in regionem longinquam accipere sibi regnum, et reverti,
etc. Ex Evangelio certe hanc sententiam Dracon-
tius sumit, ut ex vers. seqq. manifestum est. Cle-
mentiam viriutem principam maxime propriam esse
ostendit Petrus Ribadeneyra libr. 11, cap. 18 egregii
operis de principe Christiano, quod paucis ante aynis
Matriti recusum est.
455. Referens est Deus, non pagina: nam vers.
seq. est cinctus. Perinde quasi dixisset ut canit Deus,
sic progreditur, quia pagina sancia Dei ponitur pro
Deus. Hc figura vocatur mutatio, sen varictas ge-
neris, aut etiam relatio ad rein potius quam ad vo-
cem. Ennius lib. x Annal. apud. Priscianum lib. 1:
I nsignita fere tum millia militum octo Duzit delectos
bellum tolerare potentes. Consule Gifanium in Lucre-
tium verbo Generis mutatio, et Andream *chotium in D
Vindieiis Ciceronis, cap. 8.
154. Latinius videtur discipulaque ; sed non ausim
mutare discipulante, quod non solum exsiat in Vat.,
sed et in Azagrens. conservatur: quod verbum ne-
scio quid sequioris antiquitatis pre se fert, ut prin-
cipante , abbatiante, et similia. Isidorus in glossis in-
dicat discipulati pro edocti.
455. Libr. nr, vers. 5909, idem praceptum expo-
nitur. Vide notam.
156. Pius exstet homo, pius et mitis sit homo , qui
iratus fuerit. Exstet pro sit, ut dixi ad l. 11, vers. 751.
157. Notanda est phrasis populis mucrone peper-
£i! ; ita populis veniam dedit, ut mucrone in eos non
uteretur. Parcere mucrone est abstinere a mucrone ,
parcere populis est condonare,
158. Sceleris certus adulter , certo scelere adulterii
inquinatus. Non male Sirmondus certus adulter erat ;
sed retineo inest, ut voss. seq. meretur. Inest pro est.
C
459. Libr. tt, vers. 654
poenitentia enarratur.
160. Loc. cit. vers. 655, Culpas impune fatetur :
et l. 1, vers. 54, Sic impune reis licuit peccasse fatendo.
161. Lib. it, v. 660, Ex eadem mul ere virum, etc.
De quantitate tertie in muliere vide Abbonem t. ]V
Annal. Bened. Mabillonii in append., num. 6.
165. Interpolator Sirmondi mutavit hunc versum,
fortasse quia videtureo iudicari Salomonem adulterio
geuitum fuisse. Verum Dracontius satis inentem suam
declarat, quod Salomon genitus eadem muliere, qua
scelus adulterii ante adiniserat , adeoque hoc sensu
fructus sceleris, regnum adeptus 65], non Absalom,
quamvis hic natus fuerit ex conjuge l'avidis, quie ad
bujus conjugium non per adulterium Pervents quod
clarius loc. eit. 1. » asseritur, ubi Dracontius ait,
facium regem eum qui ex Bethsabee, ez- eadem mu-
liere post crimina natus fuerat. Absalom vocatur etiam
Abessalon aut Abessalom. 1n distichis, quae de rebus
diversis utriusque Testamenti in basilica Ambrosiana
scriptasunt, tom Y Collect. pact. Pisaur., (ag. 158:
Pendet Abtsalon astrictus in arbore guttur. Melius scri -
bitur Abessalon aut Abessalom cum Prudentio Hamart.
vers. 571 et 580, ex LXX ihterpretibus, qui ita Greece
id nomen efferunt.
164. Sceleris per metonymiam pro scelerata fe-
mipnz, vel feminz qux olim scelere adulterii inqui-
na:à fuerat, ex quo tandem in conjugium Davidis
vocata est.
165. Impendit, confert, ut vers. 191: Ecce, quid
impendit homini clementia simplex.
167. Colla, gladio secanda , vel quia dare colum
est victum se fateri: nam bello captorum colla pe-
dibus proterebantur, et vinculis constringebantur.
Propertius l. n, el. 8, vers. 19 : India quin, Anguae,
tuo dat colla triumpho.
168. Peteret Dominum, ut apud Ovidium l. vn
Met., vers. 296, Petit hoc. AEetida munus, ad quem
locum plura similia proferunt Heinsius et Burman-
nus, qui tamen putant dubia hzc omnia esse. Hoc
etiam loco reponi posset Dum petit a Domino. Rivi-
nus legitin corrigendis sed sapientit opem. Venustius
est sapientis opem, id est sapientiam. .
170. Consiliique tenax. Sic tenacem propositi di-
eunt Horatius, Ovidius, alii.
171. Libr. i1, vers. 572, Martyrium Stephano. Ea-
dem quantitate posset hoc loco Ante alios Stephanus,
quod fortasse verum est. Non tamen a ms. codice
recedam, cum poeto Christiani in nominibus propriis
variare soleant.
seqq. Davidis crimen , et
919
Hzc bona simplicitas przstat jejuna cruoris ,
Vir sine morte furens nil habet ipse necis.
175 Cesar ubique potens hosti post bella pepercit,
Et quod erat pejus, civis el hostis erat.
Sponte f..euliatem redhibeus reparavit honores
Inde vocatus abit dignus honore Dei.
Cujus ab imperio surgens et oligine Cesar
Augustus meruit tempus habere pium.
Tempore namque eodem est natus de virgine
[Christus ,
180
DRACONTII CARMINA.
387 llostibus orabat sponte suis veniam. A
Cujus et emienit stella per astra poli.
Dux princeps Romanus erat de principe Titus,
388 5i uon przstaret, dicere szpe solens:
185 Perdidimus hac luce diem, si nulla dedisset
Non exoratus przstita supplicibus.
Alter ait princeps modico sermone probatus
Commo:lus Augustus, vir pietate bonus :
Noble praceptum, rectores , discite, post me,
Sit bonus in vita, qui volet esse deus.
389 Ecce, quid impendit homini elementis
[simplez,
190
VARLE LECTIONES.
172. Azagr., pro hostibus o.
174. In Vat., gerens pro furens.
177. Sirm., f. retinens reparavit ἢ. ; in Vat., redhi-
bens paravit.
478. Sirm. , honore pater. Azagr., honore puer.
481. Sirm., eodem natus sine est.
486. Sirm., mor exoratus.
487. Sirm., Alter item princeps modico sermone
probatur. Azagr., À. ilem p. m. s. profatur. Vat., A.
ait p. m. s. poela. )
190. Sirin., qui volet esse Dei.
NOTE.
473. Jejuna cum gigneudi casu probum est, et a
Cicerone usurpatum.
414. Vir qui non ita irascitur , ut iuimicis mortem
inferat, neque ipse ab aliis necabitur: quod tamen
non semper accidere, exemplo Julii. Cesaris, quod
sequ tur , o-tendi posset. ln Vat. gerens fortasse po-
situm est pro regens.
176. Venia minus dignus est civis, qui hostili aui-
ino erga alium se gerit.
477. In Sirm. retinens fortasse indicat, Cesarem
retinuisse imperium. Verius videtar redhibens hosti
facultatem, vel potius facultates , id est re-tituens
bona, patrimonium. Cicero ad Quintum Fratrem I. 1,
ep. 5,- post med., Quasi vero nunc me non tua facul-
(ates sustineant.
4718. Abit pro obit. Vocatus dignus honore Dei, di-
guus ἃ suis habitus, qui Deus vocaretur apotheosi
ethnica: vel quem δὲ] dignum honore Dei vocarunt,
sive habuerunt.
180. Tempus piumpropter pacem in universo orbe,
" rt natum eo tempore Christum, ut vers. seq. expli.
eatur. De hoc tempore Virgilius libr. 1 An., v. 295,
Aspera tum positis mitescent secula bellis, Cana fides,etc.
181. Eodem dissyllabum per &ynzresin, ut eadem
in ablativo. Quia imitis et pacificus fuit Augustus,
ejus tempore nasci Jesum Christum volui-se colligit.
182. Cujus, Christi: nam quadam prodigia, et
flammas, quz de Augusto referuntur, a Dracontio
indicari non puto.
185. Ausonius in Ciesaribus corripit primam in
Titus, At Titus orbis amor rapitur. florentibus annis
cum Ennio. Sed in Antholog. apad Burmannum, et
tom. JV C-llect. poet. Lat. Pisaur. legitur epigramina,
dum sermone probatus, vcl profatus. Lectio Sirmondi
similibus exemplis indicatis lib. n ad vers. 20 com-
probari potest.
488. L. Antoninus Commodus , qui Commodi no-
mine plerumque iutelligitur, hostis humani gewveris
judicabatur. Hujus pater fuit M. Aurelius Antoninus
Philosophus nuucupatus, cujus clementia et bonitas
summis laudibus 25b ethnicis celebrata est. Vide ejus
Vitam, auctore Geo: Stanhope, przimis:am lihris
ejus duodecim de rebus suis, et lib. » ejusdem An-
tonini, num. 17, cum commentariis Thomzx Gatakeri.
Hujus enim imperatorisa Dracontiolaudatursententia.
189. Heciores discite post me, qui post me regna-
turi estis.
190. tnt^rpolator Sirmondi mutavit esse Deus in
esse. Dei. Rivinus errorem agnovit et correxit esse
Deum : talem scilicet post mortem. ldem est sensus
in Vat., qui volet esse Deus. lloc sane Dracontius ex
persona imperatoris gentilis pronuntiat. Nam post
obitum imperatoribus, si meriti bene essent, hono-
res divini a senatu decernebantur, Supra de Caxsare
ver&. 178, Inde vocatus abit dignus honore Dei. Prc-
ceptum ergo est bonum in vita esse debere, cui in
obitu coelestes honores jure merito tribuantur : ue-
que i:tiusmodi honores, si decernanuur, illis conve-
nire, qui in vita boni non fuerint. Alio sensu Auso-
nius edyll. 45 aiebat: Quosdam Constat nolle deos
feri, ut ex sequentibus patet: Tuturna. reclamat :
Quo vitam dedit eternam? cur. mortis adempta est
Conditio ? linperatores Christiani vanas et ridiculas
ejuscemodi apotheoses sustulerunt. Quedam tamen
vesliyia iu nonnullis vocabulis haserunt, ut cum
consiitutiones Principum divales appellantur. In li-
in quo prima in Titus producitur: Orbis delicias, et D bris Carol nis seculo viii Constantinus et Irene irri-
Titum, et Vespasianum Terrarum dominos hec capit
urna duos. Veiba illa de principe videntur referenda
ad dicere.
48i. Prostassel pro prestitisset, ut prestatum pro
prastitum, non essel iuusitatum. Sensus est: si nihil
pr:estitisset, si nullum heneficium contulisset, aut si
non profuisset. Confer supra notam ad vers. 64
186. Clarior est sententia in Sirm. seript. Mox:
sed in Vat. recte se halet Non; si non exoratus sup-
plicibus nulla dedisset prxstita aut. don: : quamvis
enim du:e sint negatinnes, tamen dno sunt verba qui-
hus ill:e commode aptantur. Prestita substantive po-
nitur. Eutropius |. vt: Facilitatis tante fuit (Titus)
εἰ liberalitatis , ut nulli quidquam neqaret.... Preterea
cum quadam die in cena recordutus. fuisset , nihil se
illo die cuiquam prestitisse, dixerit : Amici , hodie
diem perdidi.
187. In Vat. est sermone poeta, sed videtur legen-
,
dentur, quod rescripta sua divalia apprllarent. S«d
in llispania idem usus antea vigebat, ut observavi in
proleg. num. 26. Decretum enim regis dicebatur de-
cretum divale, et decretum divalis observantie. Et Ju-
stinianus de emendatione codicis et sccunda cjus
editione 3it: Jussimus.... eum (codicem) nostri nu-
minis auctorilate niteulem in. omnibus judiciis , solum
quantum «d divales. constitutiones pertinet, frequen-
tari. lllud vero mirum, imperatores etlinicos, etiam-
si nullum Deum esse crederent, tamen divinos ho-
nores affeciasse. Similis est dementia quorumdam
nuuc homiveum, qui, cum templa omnia cum reli-
gione fundituseverti optent, tamen xgre ferunt, si sui
greza'es aut. magistri, a quibus impietatem edocti
sunt, post obitum honore sepulcri in templis priven-
tur. Solemniritu peracta nunc ipsum est translatio
ossium Volteri ad templum Parisiense ὃ. Gencvefz:
quam ridiculam apotheosin aliquis hoc tetrasticho
SATISFACTIO
Ut przstet bona dans. conferat atque anime.
Ne facias populum mendacem , qui tibi clamat
Voeibus innumeris, Rex dominusque pius.
Ut vox vera sonet DOMINUS, Sic vera PIUS Sil :
Orbis in ore volat publica merx procerum.
Fama ducum merx est bellis collecta cruentis,
Ex quibus occurrit saepe rea:us atrox.
Gloria bellorum ducibus, populisqne ; triumphos
390 !" commune datos dividit Arm potens.
Nam «ucibus solis prestat clementia laudem,
Non habe: hzc comiter, participemque negat
921
193
200
AD GUNTHARIUM.
A
998
Dicit, In srma pares fuimus cum principe, miles:
Me pugnaute, comes, victor ab hoste redis.
Nunquid ut 'gnoscat rector, pars militis instat?
391 Soli, qui ignoscit, gloria laudis erit.
Qui fovet adversus hostes certamina Martis
Horrida concurrens, vincit in arma fremens.
Rex, qui dat veniam subjecto, et temperat iras,
Plus quam turba, facit, qui sua corda domat,
Te Deus aspiciens effundere nolle cruorem,
Ut sine pecesto, non sine laude daret,
Contulit absenti terre, pelagique triumphos 2
205
210
VARLE LECTIONES.
199. Sirm., Ut prestet. vitam, conferat atque. ani-
mum; sic Azagr., sed animam. E
493. Hi quatuor versus non exstant in Sirm. asque
200. Sirm., In c. datum d. Omnipotens.
201. Sirm., d. tantum p.
205. Sirm., in arma simul fuimus.
ad Fauna ducum. B 2014. Sirin., ab hoste redit.
496. Seribitur in Vat., puplica. 907. Hic versus ei sequens desunt in Sirm. Pro
497. Sirm., mors. Vat., mos. foret in. Vai. est fodit. ᾿
498. Azagr., excurrit pro occurrit. 213. Vat., consulit absenli.
499. Sirm., populisque triumphus.
NOTE.
prosecutus est: Regia templa tenet. Volterus, pellere
reges (Qui solio studuit, qui supera arce Deum. Impia
sic hominum sibi fex exiorquet honores , Quos nec
principibus vuli dare, nec superis. mE
199. Sententia in scriptura Sirmondi huic loco op-
portuna non est : in Vat. obscura est, sed ita expli-
catur. llomines qui boni mitesque sunt dum vivunt,
post mortem digni sunt, qui honoribus decorentur
eK:im) ex sentent ἃ imperatoris ethnici. Clementia
igitur pr»stat et confert auim:e hona. Prasiat bona
dans est idem ac przstat et dat bona.
195. Ut populi te vero cordis affectu dominum vo-
ccnt, fac ut vere te pium vocare possin'.— —
496. Merz procerum, intelligo famam principum.
Merz est res que emitur et venditur. Sed de quavis
re mala atque etiam de homine malo dicilur mala
merz, quo sensu quievis res bona bona merz vocari
potest, sdeoque merx simplici er hoc loco pro opi-
nione bona vel mala sumi vide:ur, quz scilicet in ore
orbis vola! , vel ab eo pendet. H.ec. inierpretatio ex
sequentibus versibus evidentior r:dditur.
191. 1n Sifm. mors, et in Vat. mos nullam idoi.eam
signiticationem habent. Lego igitur merz, ut id.in
verbum ex vers. super. repetatur.
499. Retineo scripturam Vat. Gloria bellorum ad
duces et ad exercitum simul spectat. Posset iuter-
pungi Gloria bellorum dwcibus, populisq.e triumphos
In commune datos dividit armipotens , ut gloria armi-
potens dividat triumphos ducibus populisque. Prior
explicstio magis arridet. Sententia expressa est ex
Ci; eroue in oratione ad Czsarem pro Marcello, ubi
ait cap. 2: Nam b.llicas laudes solent. quidam ezte-
nuare verbis, easque detrahere ducibus , communicare
cum multis ( al. cum militibus), ne proprie sint. impe.
ratorum. Et certe in armis militum virlus, locorum op-
portunitas, auxilia sociorum , classes , conumeatus mul-
£um juvant : mazimam vero partem quasi suo jure [or-
tuna sibi vindicat, et quidquid est prospere gesium , id
pene omne ducit suum. AL vero hujus glorie, C. Casar,
quam es paulo ante adeptus, socium liabes neminem, etc,
Et cap. 4 : Πὰας enimr.sunius est propria Casaris, ce-
tera , duce le, geste , magno ille quidem, sed lamen
multo magnoque comitatu : hujus aulem rei tu idem
et dux es et comes. Loquitur, ut notum est, de cle-
mentia qua Casar Marcello pepercerat. Ovidius, ut
alicubi notatum lego, hoc disticho eamdem sententiam
eomplexus est : Gloria vincendi juncta esl cum miül.te,
Cesar; Cesar, parcendi gloria tota tua est. Draconiius
aupliticationem Ciceronis imitatur, ut conferenti ya-
tebit.
200. In commuse phrasis bene Latina. Cicero lib.
i de Invent, c. ὅ, Ex nostro quoque nonnihil in com-
mune contulimus. Adde Livium, Tacitum , Phzedrum,
alios. lu Sirmondo est omnipotens; sed arwipotens
melius huic loco convenit : quod verbum rursus le-
gitur vers. 299, Inclytus armipotens , hoc tamen dis-
crimine quod hie pro Deo ponitur, ibi epitheton est
reg;s cujusdam Vandalorum. -
02. Negat, recusat. Supra vers. 28, Prospera
cuncta neget.
203. In arma pares, hoc est ad pugnandum pares,
certare pares. Latinum etiam est fuimus in arma, vel
ad arma. Varro apud Nonium cap. 2, num. 499, Tum
ad me (wrunt, qvi libellionem esse sciebant. Cicero ad
Attic. l. x, ep. 4, post med. : Curio fuit ad me sane
diu; et ep. 18, Commodum ad te dederam litteras de
pluribus rebus, cum ad me bene mane Dionysiu | fuit,
lispanum idioma, Latinitatis retinentissimun, pro
tvi, ivit, ivius, etc., habei fui, fue, [uimos.
204. Interpunge»dum videtur Me pugnante, comes
victor ab hoste redis, οἱ fortasse comitis diguitas in-
nuitur, Sed potius comes iunuit verba Ciceronis magno
comitatu... dux es, et comes.
205. Libenter legerem intrat pro instat , et llispa-
nismum mihi videre videor, quo intrare is dicitur qui
in re al.qua negotium suum geril, au! vocatus acce-
dit, Latine etiam íntrare sumitur interdum pro se in-
8 nuare, Cicero pro Flaceo cap. 10, Intrabo etiam ma-
g 8. Qui gessit, non adest.
208. Forta-se distinguendum Murtis, Horrida con-
D currens vincit in arma fremens, scilicet concu:rens in
horrida arma, vincit fremens.
210. Forte facit, cum sua corda domet. Proverbior.
cap. xvi, vers. 52 : Me'ior est patiens viro forti, e: qui
dominatur animo svo, expugnetore urbium."lMinc divi-
nabaw Píus quam turma [acit, qui sua corda domat.
212. Etiam in bello justo cccisio liominis nonnul -
lam maculam occisori inferi, qu m peccatum vecad
Dracontius, non eo sensu quo peccatam crimen est,
Sed prout peccatum est quieyis labes et infamia, aut,
ut dicunt theologi, defecius lenitatis, cx quo irregu-
laritas coutrahitur. Eccles a enim semper a sangui.is
elfusione abhorruit, ut multis probat Gonzalez ad cap.
Peititio de llomicidio v Decret. E3dem erat ethnico-
rum opinio. ZEuneas apud Virgilium 1. 1, vers. 717:
Tu, genitor, cape sacra manu, patriosque Penates. Me
bello e tanto digressum, et cede recenti, Attreciare ne
us, donec me flumine vivo Ablucro. Vide Macrobium
. tui Saturn,, c. 4.
C
925
Ansila testatur, Maurus ubique jacet.
215 Quod pereunt hostes, regis fortuna vocatur,
Quod pereunt populi, temporis ordo regit.
392 Nam si debilitas faceret discurrere mor-
[tes ,
Non caderent pueri, aut femina sexus iners.
Omnia tempus agit, cum tempore cuncta tra-
[huntur,
DRACONTII CARMINA.
A 220
92)
Tempora eunt vitz, tempora mortis eunt.
Sex sunt :etates hominum procul usque sene-
« [ctani,
Ha distincta tenent tempora quxque sua.
Nunquid adultorum strepitus infantia simplex
399 Vindicst, aut fremitus pigra seneete:
[habet?
$35 Non catulaster agit puerilia, non peer audet
VARUE LECTIONES.
914. In Vat. scribitur Marus.
21ti. Sirm., ordo gerit.
217. l^c distichum abest a Sirm.
219. Hic versus non erat in Siri., aut legi non po-
terat : eum habet Azagr., ubi cuncta creantur.
220. Sirm., T. sunt vita. t. m. erant.
221. Sirm., h. cujusque senecta.
922. Sirm., et distincta.
225. Sirm., nunquid adulterii strepitus.
934. Sirm., pigra senecta gerit.
925. Sirm., non catulastra gerit Mia. In Vat.
prius caruiaster, non clare, ex quo videtur factum ce-
tulaster. 4
NOTAE.
914. Quisnam fuerit hic Ansila, et quenam przlia B Sint tibi diviti divine dogmata
eum Mauris indicentur hoc loco, quzsitum est in
prolegom. num. 104 et seqq.
215. Vide verba Ciceronis allata ad vers. 199 qui
clementiam Caesaris pergeus laudare, ait cap. 2:
Quin etiam illa ipsa rerum humanarsm domina fortuna
in istius societatem glorie se non offert. Victoria in
bellis fortun:e impera'oris tribui solebat. Barthius ad
Statium l. t Theb., vers. 197, plura exempla affert,
et in his h»ne Dracontii locum laudat, uti etiam in
nots ad Claudianum pag. 507; ex Otberto vero in
Vita Henrici IV recitat Περί tamen fo: tuna vicit, quod
imitatione veterum dictum pu!at. Plutarchus de for-
tuna. Romanorumni tractatum unum edidit, aliumque
de fortuna et virtute A'exandri Magni.
916. Mutationes populorum et conversiones regno-
rum attribuit ordini temporis a Deo scilicet przfi-
nito. Ecclesiastes cap. 1, vers. 4 : Generatio praeterit,
οἱ generatio advenit. Franciscus Vallesius, Sacr. Phi-
los. cap. 62, putavit hoc loco s'gniflcari generatio-
num perpetuitatem per circulationem, quem Corne-
lius à Lapide in cominent. refellit.
217. Discurrere sumi puto pio alio abire, nisi malis
legere discedere. Sententin in id recidere videtur : si
mors d«bilibus parceret, nec pueri, nec feminz obi-
rent. Nimiruni non est poientium regum virtus, qua
populos sibi repugnautes evertit, sed ordo temporum
a Deo stabilitus ejusmodi mutationes efficit aut exigit :
pereunt enim etiam pueri debiles et sexus iners fe-
mineus , quibus bella non obsunt aut obesse non de-
berent. Hanc interpretationem ex loco alioqui dif-
ficili et forta:se corrupto eruere licet : sed aliam -
mallem.
218. Lib. iu, vers. 457, Et q«asi sexus iners de fc-
minis.
419, Ecclesiastes cap. ur, vers. 4 : Omnia tempus
habeni.... Tempus nascendi, et tempus moriendi. Co-
lumb:nus in ep. ad flunaldum hunc Dracontii ver-
sum cum aliis ejusdem Dracontii inserit ac praemittit :
Pulchre verid'ci cecinit voz talia vatis, Tempoia dinu-
merans cvi vitaque caduce , Omnia tempus agit, cum
tempore cuncta trahuntur. Quibus in verbis veridicuim
vatem Dracontium appellari, cujus alios versus inu
eamdem sententiam Columbanus affert, probabiliter
censeo. In Collectanvis sacris Patricii Flemingi nota
ad versus Columbani hac est, vaTIS, quis iste va'es,
scire non liquet , nisi eo forte nomine Salomonem com-:
prehendi voluerit, qui illam temporis partitionem, quam
Sanctus hic commendat, tradidi . Verum cum GColura-
hanus septem Dracontii versus, eoque amp ius illico
proferat, in quibns quzedam sunt a Salomone praeter-
missa, vix dubitandum est quin Dracoviium veridi-
cum vatem vocaverit, neque dubitasset adnotator
Columbani, si, nnde versus illi deprompti essent, in-
tellexisset. Paul) ante dixcrat idem Coiumbanus :
D
i8, Sanctorumque
patrum caste moderamina vit& , Omnia que doclei
scripserunt carmine vates, ubi satis distinguit sacras
Litteras, SS. Patres et poetas Christianos, quos vates
appellat, et ex quibus multa promit.
. Usque senectam sine àd occurrit etiam I. wu,
vers. 708, et lib. m, vers. 659. Sed hominum aetates
recenset Eugenius Toletanus in versibus recapitola-
tionis Hexaemeri rel«tis in prolego. num. 21, Sez
sunt &tates homini, etc.
225. Eugenius loc. ^it. dixit etiam infantia simples
In Sirm. adulterii mendum est, aut correctio interpo-
latoris. Dracontius certe adultorum scripsit : opponit
enim infantiam et senectutem juventuti, Sex setates
hominis ita ab Isidoro distinguuntur |. x: Orig.,
cap. 2, Infantia, pueritia, adolescentia, juventus, gra-
vitas, atque senectus; infantia ad abónum septimum.
pueritia ad annum decimum quartum , adolescentia
ad annum vigesimuni octavum, juventus ad annum
quinquagesimum , gravitas, qux est declinatio a ju-
ventute jn senectutem, ad septuagesimum annum,
senectus deinde u«que ad ohitum. Ab Eugenio Tole-
tano quinta xlas vocatur senecia gravis, sexta se-
nium. Idem tertiam ztatem appellat adultam; sed
adultorum strepitus et fremitus, quos Dracontius
memorat, juventuti magis conveniunt. Vide prole-
gom. num. 24.
224. Senectus, postrema correpta, ut palus apud
Horatium, et servitus apud Paulinum. In elegiis sub
Corn. Galli sive Galli Maximiaiíi nomine vu!gatis,
eleg. 1, Continuos gemitus egra senectus habet.
235. Carulastra gerit in Sirm. mendum est, quod
nonnullorum exercuit ingenia. Rivinus ait Barthium
ad marginem (puto in notis ad Claudianum, pag.
507) ascripsisse catulastra esse crepuudia, sed locum
pro derelicto habuisse. Baunius in editione operum
omnium Sirmondi, quam Parisiis procuravit, inter-
retatus fuerat, catulasira esse catulos ex charta, vel
igno, qualibus icunculis pueri oblectari cousueve-
runt; sed in przfatione ed tom, I1 ait se postea in
Philoxeni aliorumque veterum glossariis Latino-
Grxcis, a Carolo Labbeo collectis, invenisse Catgla-
εἰογ. Βούπαις, Catulester πάλληξ, quod lectorum judicio
relinquit. Forcellinus in Lexico verbo Catlaster oh-
servat hanc vocem Vitruvio restitutam fuisse a Tur-
nebo libr. xxiv Advers., cap. 7, pro eo quod legeba-
tur catastos |. viu, c. 4, et catlastri formam, quam
habet Charisius libr. 1, contractam esse ex catulaster,
quod in diminutivis ex catulis ponit Priscianus libr.
tu. Forcellinus ca:ulaster exponit grandior puer, ado-
lescentulus, et inde formari ait catulastra, &, puella
jam grandis et viri patiens, atque ita intelligit bane
Dracontii locum, Non catulastra gerit puerilia. Neram
hRivinus jam mulio antca correxerat Non catulaster
agit puerilia, qui animadveriüt Desiderium lleraldum
525 SATISFACTIO AD GUNTHAR!UM. 026
Attrectare tener Martia tela manu. 395 Nam, luna crescente, fretum erementa
Non furit in venerem nondum pubentibus annis, [resumit,
9394 Nec sub flore gen: marcidus est ju- Qua m'nuente polis, est minor unda maris.
| venis. Cynthia dum erescit, fontes et flumina crescunt,
Maturus tractat, gemit et tremebunda senectus, 9:10 Hzc easdem minuunt, Cynthia dum minuit.
950 Nescia fervoris, vel levitatis inoj.s. ]psa medulla latens observat cornua lunz,
Nunquid mox natas segetes viror armat ari-tis,
Floribus aut genitis fructus inest subito?
Novimus astra poli confectos perdere cursus,
Transactasque simul sic repetisse vias.
955 "Teimpore luna suo crescit vel deficit orbe,
Cujus ad xtatem plurima lege notant.
Übservant lunz tecta cerebra globos.
Sol, «culus coeli, radians fuscatur ab umbra,
Et tamen ad solitas itque reditque plagas.
2415 ^c recipit facies priscas, lucesque resumit :
Damna, vel augmentum dant. elementa, fe-
[runt.
VARIJE LECTIONES.
998. Pro hoc versu in Sirm. est hic alius : Nec
fetum partus femina reddit anus.
330. llic est postremus versus in elegia a Sirmondo
edita. Alii 22 adduntur in editione Matritensi ex cod.
r.
331. Azagr., Nunquid nula seges homines moz ar-
t«at agrestes.
236. Azagr., plurima sepe fiunt.
937. Azagr., f. incrementa r.
258. Azagr., m. poli es m. u. manus.
259. In Vat. scribitur Quintia pro Cynthia.
240. Azagr., Et minuuntur item, Cynthia dum minuit.
241. In Vat. obscurat; correetum iianu s«cunda
observat.
242. Azagr., Servant et luna t. c. g.
245. Azagr., Accipiunt facies crispas, lucemque re-
sumunt.
246. Azagr.. Ordine cuncta suo sidera fixa polo. In
Vat. sic scribitur hic versus : Damnave lamentum
danique elementa ferunt.
NOTE.
]. 1 Advers. in glossis Groco-Latinis Stephani recte
restituis-e Βούπαις, catula.ter, cum legeretur carula-
ster. Βούπαις est adoliscens grandis et pinguis, quasi
juvencus aut bovis filius : quod Latini catulastri no-
mine exprimunt. lloc lracontii versu pueritia et ado-
lescentia inter se conferurtur.
996. Horatius 1. 11, « d. 24, Nescit equo rudis He-
rere ingenuus puer, Venarique timet, ludere doctior.
Modoinus episcopus in eleg. ad Tleodulfuin 4urelia-
nen-em : Utiliter pier in. primis non militat annis,
Digna sed exper'us pramia tiro rupit.
7. Qui nondum pubes est. non furit in venerem,
nec juvenis, cum primum pubescit, marc dus esl,
quales sunt senes. Pueritia, juventus et senectus hoc
disticho inter se comparan'ur. Ausonius edyll. 12 de
meinbris : Indicat in. pueris septennia prima novus
dens, Pubentes annos robustior anticipat voz.
923. Libr. n, ve:s. 622, de Abrahamo jam sene :
Nec solus steriles 1etinebat marcidus artus. Valer. Ma-
ximus lib. vin, c. 7, num. 4, Marcidam senectutem
tuam, etc. Plerumque iu numero plurali geng, gena.
rum dicitur. Dracontins sirgulari numero usus etiam
est l. 1, vers. 549, Gera pulchra rubore, hnitatus
antiquiures Ennium et Suetonium.
439. Co'umbanus jn ep. ad Ilunaldum : In men-
temque libi veniat. tremebunda senectus. Matura as
est gravitas seu declinatio a juventute in senectutem ;
treinebunda senectus est extrema et decrepita sene-
etus. sive senium. Tractat, imtellige vegotia, cau-as,
r 8, rempublicam, quorum :-duinistratio ad. viros
jam graves potissimum pertinet.
950. Ad negotia gerenda necessaria sunt fervor,
seu vigor an:mi, et levitas seu agilitas, qua: in seni-
bus desiderantur. Levitatis inops, αἱ pietat.8 inops 1.
p», vers. 46).
951. Pro viror fortasse vigcr legendum est, Viror
vox Palladii, Apuleii, Vopisci. Arm 4 aristis, ut l. ui,
vers. 95. Ovidius de Remed. amor., vers. 189, Tem-
poribus cerlis maturam rusticus uvam Deligit, et nudo
sub pede musta fluunt. Temporibus certis desectas al-
tigat herbas, el tonsam raro pectine verrit humum.
233. Sic de sole Salomon Eccle-iastze cap. 1, vers.
5, Oritur sol, et occidit, et ad locum suum revertitur ;
ibique renascens, gyrat per meridiem, e! flectitur at
aquilonem : lustrans universa in circuitu pergit spiritus,
et in circulos suos revertitur. Quod ait perdere cursus,
intellige quia vestigium cursus nullum superest post-
quam sol recessit; vel quia ita sol cursus conficit, ut
quasi non confecerit, sic transactas vias denuo repe-
tit. Similis est sententia v. 250, Amitlunt cursus per-
pete lege poli.
$55. Vel deficit, hoc est vel decrescit; nou euim
serino est de eclip:i, qux» defectus solet dici, ut cul-
ligtur ex exemplis qux subjiciuntur.
956. Lun: cursus menstruus in zetates dividitur.
Sic dicitur senium lung et (una senescens. Hinc :etas
lunze, nisi intelligas, quod inagis placet, lege Junze
Plurima notari ad humanz vit: usus, ut vers. 250,
eqe pou. V
951. Crementum ex Varrone apud Nonium c. 9,
nui. 767, verbo Suciu, et Plinio pro incrementum
usurpant Juvencus l. i1, vers. 826, Arator et alii Chri-
stiani scriptores. De :xstu maris, dum luna crescit
vel minuitur, dictum abunde est ad l. i, vers. 735.
958. Vide notam ad ]. 1. vers. 750, Et i.inuantur
aque, luna minuente, liquentes.
239. In codice Vat. est mendum Quintia pro Cyn-
thia, quod pro Diana et luna ponitur, ut Cynthius pro
Apolline. Vide notam ad l|. mn, vers. 359, Jllusirat
Cynthia noctes. Incrementum et decrementum foutium
et fluminum, crescente vel decrescente luna, afflr-
matur eodem modo l. 1, vers. 734.
940, Minuwnt, minuit, neutrorum more, Vide no-
tam ad 1. i, vers. 756. .
241. Quod inedu!la in ossibus litens et. cerebrum
observent cornua lunz, explicatum et confirmatum
D est ad libr. 1, vers. 755.
212. Libr. n, vers. 49, Lunaresque amplexa globos.
945. Libr. 1, vers. 674, Sol oculus coli, etc., cum
nota. Fuscatur ab umbra intelligo occidil, seu inter-
posita lerra lucem non emittit, ac libenti animo lege-
rein fuscatur ub unda ex dicendis ad v. 245, sermo
enim esse videtur non αι: eclipsi solis, sed de ejus
occasu et ortu ex Ecclesiast:e loco allegato ad v. 933.
245. Scriptura codicis Azagr. clarior est; sed le-
ctio primigenia exlibetur a nostro codice, qux for-
(1586, quia obscurior est, ab" interpolatore fuit mu-
tata. Dracontius sententiam repetit, quam s:epe am-
plexus est, solem vires ab und's resumere; ex quo
colligit ipsum elementum, aquam vi-elicet, damnum
et augmenium soli afferre, ut eniin ail l. y, vers. 677 :
Occidit ipse dies, super equora sole cadente, /quore
mersus obit, novus a quore mane resurgit. Vide uotam
ad v. 676, 1. 11.
94€. Dant, ferrnt, hoc cst dart, auferunt : uam
aqua inaris soli dat damnum et augmentum, et ea-
937
396 Alternant elementa vices et tempora mu- A
[tant,
Tempus habent noctes, tempus et ipse dies,
Accipiunt auginenta. dies, noctesque vicissim,
Amittunt cursus perpete lege puli.
Tempora sunt florum, retinet sua tempora
^ [messis,
Tempus et autumnum, tempus habet hiemes.
397 Ver, xstas, autumnus, hieu, redit an-
[nus in annum,
250
DRACONTII CARMINA.
Quatuor alternant'tempora temporibus.
955 Ownia cum redeant, homini sua non redit zetas,
Sed velut acris avis, sic fugitiva volat.
Tempora sunt pacis, vel tempora certa cruoris,
Oiia tempus habent, militizque labor.
398 Tempora gaudendi, sunt tempora certa
[dolendi,
Tempora dant lucrum, tempora damna ferunt.
Nubila tempus habent, et tempora certa sere-
(num:
260
VARI LECTIONES.
947. Azagr., Damna vel augmenta rebus. elementa
dederunt.
250. Azagr., Et minuunt cursus perpete lege poli.
251. Azagr., Tempora sic flores retinent, sic tempora -
mes3€$.
952. Azagr., Et cum lege redit vitis amarus honor :
hic est Pstremus versus in Azagrensi codice.
952. Hic et sequentes versus usque ad fiaem Ele-
gie exstant in solo codice Vaticano.
995. Vat., hominis sua.
NOTAE. ,
dem aufert damnum et augmentam sensu explicato
in nota prac. Fortasse legendum Damaua vel augmen-
tum dant, que elementa ferunt, sed ita ut. eadem sit
sententia, Dracontii stylum inagis refert scriptura
edita. Vide v. 68.
947. Ovidius 1. xv Met., v. 409, Alternare vices.
Vide 1l. n Dracontii, v. 10 et δέ, et 1. 11, vers. 290,
cum totis. Barthius ]. ἐνὶ Advers., cap. f, explicans
versum Claud:ani |. 1 in Rufinum, initio, Et (lucis
"octisque vices, elegantssime elt eruditissime id di-
etum affirmat, quia sunt depenss velut eze successio-
hes, nec unquam non servat; quod multis simili-
bus exemplis confirmat et adducit hunc versum ex
Columbano, quem auctorem veterem ac probum
etiam inter poetas vocat, nisi eum tanto auctori aut
spuria ascribuntur, aut genuina male corrumpuntur.
Advertit perperam in vulgatis libris editum esse ali-
menta vices vro elementa vices. Ceterum hunc ipsum
versum cum multis aliis Co'umbaunum ἃ Dracontio
accepisse, probatum est in prolegom. num. 8. Et
Oracontius quidem s»pe verbum vices adhibet a4
successiones rerum et temporum declarandas. Ar-
nulfus Luxoviensis de innovat. vern. ex Dracentio aut
ex Columbhano (nam Lusxoviense monasterium a Co-
lumbano fundatum fuit), Alternant et opus, et opes
elementa vicissim. Vide etiam auctorem Panegyrici
ad Pisonem, vers 132, Ipsa subit natura vices, varia-
laque cursus Ordinat, etc. |
949. Barthius libr. cit. Advers. tvi, c. 1, in versi-
bus Columbani legit, Accipiunt alimenta dies, opinor,
ex Lect. antiq. Canisii : sed Columbanus apud Sir-
mondum habet augm-^nta, quie vera est. lectio. Au-
ctor carminis de laudibus Domini sub Constantino :
Sic annum placuit variis intexere. formis, Et vice
fucunda mortalibus addere fruceum, Neu semper pre-
lixa dies nimis ureret orbem, Neve brevis justum raperet
vel potius dicam (nam plures animo caus:e subeant)
cur auctor Nuntiorum ecclesiasticorum Parisiensium
anno 1788 in eximium praesulem invectus, r«tionem
etiam et modum ei prxscribere ausus fuerit, quo
melius tempus collocaret? llle quidem occasionem
male dic^ndi sumpsit ex oratione anno 1778 (non
1187,ut legitar in Nuntiis Parisiensibus) ad Catholi-
cum regem Carolum i1 ab archiepiscopo edita nomi-
ne Regii Theologorum cotus Matritensis, ad imma-
culata Virginis Miri» Couceptionis mysterium pro-
movendum instituti, in quo cetu auctor. Nuntiorum
Acadeiniam Complutensem intelligi debere inepte
censuit et pronuntiavit, quia scilicet Mairiti nulia est
Uuiversitas. Equidem non dilticulter mihi persuase-
rim piam hanc et doctam, sutnmoque plausu ubique
receptam Orationem, Super hodierno hujus sancti
mysterii (immaculatz? Conceptionis) cultu, piaque de
illo sententia ad ulteriorem certitudinis gradum merito
provehenda stomachum scriptori Nuntioruin movisse :
sed alias preterea subesse ejusmodi offeus:onis cau-
$3s suspicor, in quas ne inquirere quidem lubet.
Quzrerem tamen ab eo an reprehensione etiam di-
gnum existimet quod eininentissimus cardinalis,
posthabitis ejus consiliis, hoc ipso anno 1791 In-
structionem pastoralem sui przdecessoris archiepi-
scopi Toletani Valero, anno vero superiori Praxim
auxilia spiritualia iis priestandi qui extremo agone
vexantur, auctore Ludovico de la Puente, comwuni
populorum utilitati typis recudi jusserit?
$53. Libr. 1n, vers. 916, Ver, estas, autumnus,
hiems redeuntibus annis. Sic etiam Cujacius epigr.
libr. iv, Ver, &esias, autumnus, hiems sunt quatuor. anni
Tempora, quod in notis ad Columbani carmina ani-
madversum est. Et Joannes Owen l. vit, epigr. 55
edit. expurg., Ver, &stus, autumnus, hiems sunt ín-
leger annus.
nascen:ibus ignem :. Ac ne perpetuo quateret [abor omnia D 454. Alternant. neutrorum more, scilicel variant.
nisu, Dat requiem fessis homtnum noz roscida curis.
250. Amittu t cursus, decrescunt. 1n Azagr. clarior
est sententia, sed nen propterea verior.
251. Scriptura genuina nostri codicis confirmatur
versibus Columbani, in quibus ita hic versus legitur.
Interpolator in Azagr. arbitratu suo mutationem iu-
vesit. Ovidius ver:. 187 de Remed, : Poma dat au-
tuninus, formosa esí messibus estas, Vcr prabet flores,
igne levatur hiems. .
252. Posset legi Tempus et autumnus, tempus ha-
bent hiemes. lactenus codicis Azagren-is ope usi
sufnus ; ac locus ipse postulat ut ewinentissimo car-
dinali Lorenzana gratias singulares agamus, quod
non solum Patrum Toletanorum magnificentissimam
ediionem curaverit, verum etiam ex iulimis biblio-
thecorum llispanie recessibus vetera hujusmoi
monumenta prius magno ecclesiastice litteraturae
bono proinulgavorit. Quid igitur caus: esse putem,
Ita Plinius, Virgilius et alii.
255. Non male hominis in codice Vat. , sed cum
Columbanus exscripserit homini, id prelereudum vi -
etur.
257. Ecclesiastes cap. it, vers. 8, Tempus belli, et
tempus pacis. Libr. 11, vers. 152, Au! pax est, aut
bella (remunt. eic. Auctor. Panegyrici ad. P sonem
vers, 127, Nec semper in armis Bellica turba manet, eic.
958. Ovidius libr. 1 de Pouto, el. 6, v. 10, Qua
sinit officium, militimque labor.
$59. Loc. cit. Ecclesiastes v. à, Tempus flendi, et
tempus ridendi. Sirmondus in epistola Columbani εἷς
distinguit. Posset etiam Tempora gaudeudi sunt, tem-
pora certa dolendi.
260. Ecclesiastes loc. cjt. vers. 6, Tempus acqui-
rendi, εἰ tempus perdendi.
261. Et tempora certa sereim habet, sererum sube
Stantive pro sereniuas, ut 1. 1, vers. 586, Placidwunque
929
Tempora servare jussit et ipse Deus.
lloram qussivit faciens miracula Christus,
lloram speravit passio sancta crucis.
Cur irascaris mihi, cur sic dignior ira
Tam magni regis judicer esse tua?
Quando per setherias aqu:la volitante rapinas
265
Quando fames rabidi quamvis jejuna leonis,
Ut sit, adoptavit, faucibus esca lepus t
Devorat egregios ingenti corpore tauros,
270
399 Et rapiunt aquile nebrida membra
| pedes.
Dat semel iratus veniam post vulnera pardus,
Nec reduces morsus dat feritate pia.
Despicit irasci pastoribus optima tigris,
Despicit et talpas flammeus ore draco.
Fulmina non feriunt reptantia gramina terris,
Nec modicas salices flamma trisu!ca cremat.
Sed feriunt celsas pulsantes nubila cedros,
Et montes vastos, proxima saxa polo.
Sontes peccantes tantum sua culpa fatigat,
215
Prada, cibusque fuit passer, hirundo, picus?
SATISFACTIO AD GUNTHARIUM.
A
B
950
Ecce etiam insontes noxia pcena petit.
Si ipse ego peccavi, quxnam est, rogo, culpa
[meorum,
Quos simul exagitat frigus, inopsque fames?
Diluvio periere rei siae clade piorum,
A00 Loth bonus, et justus tollitur ex So-
[domis.
Si non humani generis peccata fuissent,
Unde pium nomen posset habere Deus ?
Sed quia dat veniau populis, peccata relaxans,
Per pietatis opus nomen habet placidum.
Si veniam frater fratri donare jubetur,
Quid rex subjectis, ct dominus famulis?
Si justis solem Dominus, p'uviasque dedisset ,
Nec daret injustis, qux fuerat pietas ὃ
Non quzrit veniam, qui nil peccasse probatur ,
Nonne manus medici languida membra pe.
| [tunt ?
Materiem laudis praebet tibi culpa reorum,
. Et titulos fam:e dat pietatis opus.
Inclytus armipotens, vestrz piet:tis origo,
285
290
295
VARUE LECTIONES. '
965. Vat., Ut mihi irascaris qui sim dignior ira.
474. Vat., aquilee membrida membra.
971. Vat., flumina non feriunt.
299. In Vat. obacure vesira.
: NOTE. .
serenum. lloratius libr. n, od. 9, Non semper imbres
nubibus hispidos Manant in agros, eic. Auctor. Pane-
gyrici ad Pisonem vers. 151, Non semper fluidis ado-
pertus nubibus ather Aurea. terrificis. obcoecat sidera
nimbis. Cessat hiems, madidos et siccat vere. capillos.
263. Servare defendi potest : servari videreiur tne-
lius. Accipl potest pro observare ex dictis ad vers. 520
. libr. 1.
dus. Joan. cap. t, vers. 4, Nondum venit hora mea,
que verba dixit Jesus cum a ivatre rogaretur ut
aquam in vinum converteret, aut cerle vinum, quod
deerat in nuptiis, 'provideret.
264. Joann. cap. xir, vers. 1, Sciens Jesus, quia
venit hora ejus, ut transeat exhoc mundo ad Patrem, elc.
265. Sic restituo locum corruptum. Hactenus Dra-
contius rerum enumeratione probavit, conversiones
regnorum tribuendas esse ordini lewporis, quod
omnia agit et quseum omnia trabuntur. Redit nunc
ad argumentum : se venia dignum ait, non solum quia
regem clementem decet reo prostrato parcere, sed
quia ipse Dracuntius is est qui tam magui regis ira
dignus non sit judicandus.
268. Picus avis parva uncorum unguium. Vide Pli-
nium 1. x, cap. 18. Prima a veteribus producitur.
269. Fames leonis proleone famelico. Vide notam
ad l. 1, v. 282.
210. Clarius esset Optavit ul sit. Sed non maleest
adoptavit pro optavit, elegit. Verbum compositum
pro aimplici.
271. Virgilius rv Georg., 541, Quatuor eximios pra-
&'anli corpore tauros. Leo in tauros sxvit, aquila in
hinnules et damas, ut vers. seq. expouitur. — |.
212. Lego nebrida membra. Nebros νεθεός; est pul-
lus cervi, nec non dama. llinc nebris, nebridos, vestis
ex pelle hiunuli seu dam:e, qua Dacchlius, bacchantes
et venatores. uteban ur. Nebridus adj:ctive a νεύρός
a Draconiio formatur. Conjiciebam grandia membra.
215. Quod pardus post vulnera prima iterum non
mordeat, non invenio, quisnam scripum reliquerit.
Quedam tamen mansuetudiuis exeimnp'a in p.rdis in-
veniri apud Gesnerum et Jonstonum in llistor. Qua-
drup. legas. -
214. Feritate pia oppositio, qualis sepe a Dracon-
tio adhibetur.
p
915. Pro pastoribus reponendum censelam balan-
tibus : nain substautive balantes significat oves apud
Virgilium, Lucretium et alios. Sed retineo pastoribus
eo sensu quo Claudianus describens leoncui, qui ra-
biem in arinos jeveuce exigit, addit libr. i1 de Hapt.
Proserp.. vers. 215, Et v les pastorum desyicit iras.
976. Flammeus, sic flammea lumina. Sunt autem
dracones acutissimi visus, qui proide a δέρχω, video,
sic appellantur. l'robum esset et furte verum est De-
spicit et talpis, ut subaudiatur irasci.
279. Libr. n, vers. 458, Aut si fulmen habet, mon-
les et culmina tangit, Arboribusque caput, cedros, cel-
sasque cupressos. Vide uotam. Ovidius de lemed.
amor., vers. 969, Per(laut altissima venti, Sununa pe-
tunt dexira. (ulmina missa Jovis.
280. Seneca llerc. Oet., vers. 495, Qua celsusastris
inserit Pindus caput. Silius l. vt, vers. 2, Nubiferos
monies et saxa minantia coelo.
281. Vile 1. it, v. 449 seqq. .
285. Liberos Dracontii intelligo ex l. rm, vers. 675,
Feliz numerosa propago, ut in nota explicui.
290. Pietatis opus iterum vers. 298. Libr. n, vers.
50, Quidquid habet pietatis opus. Nomen placidum et
nomen pium vers. 238 idem est, scilicet nomen .cle-
mentis seu immitis.
291.Matth. cap. v, vers. 4S seqq.; cap. xvii, vers.
18 seqq.; Luc: cap. xvii, vers. 5 seqq.
295. Ex Matth. cap. v, vers. 44 seqq. : Benefacite
his qui oderunt vos... Ut sitis filii Pairis vestri, qui in
celis est, qui solem su&m ortri facit. super bonos et
malos, et pluit super justos et injustos. Si euim diligitis
eos qui vos diligunt, quam mercedem habebitis? Nonne
et publicani hoc faciunt?
2e Do. Probatur de hac phrasi vide notam ad vers.
l. nt.
296. Medicorum opem sgri implorant. Matth. cap.
1x, vers, 12. : Non est opus vulentibus medicus, scd
male habent bus.
297. Ovidius Trist. ]. n, vers. 51 : Sed, nisi pec-
cassem, quid tu concedere posses? Materiem venie sors
libi nostra ded.t.
399. Pater aut avus aliquis Guitharii hoc loco lau-
datur. ltelege c«p. 11 prolegom. Quamvis ad solum
regem referatur sermo, tanen nonien vesrg adhibo
951 ' INDICES IN AUR. PRUDENTIUM. 932
᾿ 3809. — Etdoctus, genio pronior ad veniam, A Sed quoties culpa est, sit toties venia.
ἤ01 Non bomini ignosco, dixit, sed lingua Dicam regnanti domino pia verba prophete:
[meretur : | 310 — Etsi peccavi, sum tamen ipse tuus.
lJic reus, et doctus Viucomalus fuerat. Da veniam, miserere, precor, succurre roganti;
Non l:edunt delicta Deum, sed lzditur auctor, Pristina sufficiant verbera, vincla, fames.
... Ni peccata dolens peniteat sceleris. Ses«orem, dum carpit iter, sicornea pulsans
209 Qui poscit hac lege Deum, ut peccata relaxet, ^02 Ungula concutiat quadrupedantis equi,
Debet et ipse sno parcere ubique reo. Verbere corrigitur culpa, plectente flagello,
Non semel ignosci dixit lex sancta reatum, 918 — Non simul abscissi crura, peresque jacent.
VAIULE LECTIONES.
302. Vat., Hic reus et doctus viaco malos fuerat. vel etiam abscissa. flic nl;mus est versus hujus Ele-
915. Vat., si cornea palpans. giz in Vat. eod., cui adduntur verba Explicit Satis(a-
916. In Vat. videtur scriptum dbscisi. pro abscissi, — ctio Dracontii, etc. '
NOT/E
tur, quod jam tum usitari coeptum, ad linguas vul- Β exponunt. ut numerus finitus pro infinito ponatur, et
gares deiude transiit. In versionibus vulgaribus sacris — toties venia concedatur quoties culpa fuerit.
veius mos diutius hzesit, qui etiain paulatim excidit. $10. l'ortasse ex Sapient. c. xv, v. 2 : £tenim si
Vernetus novem edidit epi-tolas de formula in ver- — peccaverimus, tui sumus. Sententia eadem eruitur ex
siouibus pr::sert πὶ sacris adhibenda, Tu aut Vos: — pluribus aliis locis Seripturz, ut psal. cxix, vers. θέ:
illud eligit, quia an:iqu:us et gravius. ' psal. cxxxviri, vers. 8 se4q. ; Isaiae cap. xLiv, v. 5.
900. Ovidius libr. 1 de Ponto, el. 6, vers. 5 : Non 915. Lego cornea pwlsans : nam palpans vix ullo
cadit in mores feritas inamabilis istos, Nec minus a — coumodo sensu explicari potest. S.lius libr. vit, vers.
studiis dissidet illa tuis. Artibus ingenuis, quarum tibi — 456 : Quadrupedem elatis. pulsantem calcibus. aurcs.
mazima cura est, Pectora mollescunt, asperitasque fugii. — Ovidius |. vu Met., v. 218, Campus Assiduis pulsatus
Et 1. πὶ de Arte, vers. 545, Scilicet ingenium placida — equis. Lucanus l. vr, v. 85, de equis : Ungula fron-
mollimur ab arte, Et studio mores convenienter eunt..— dentem discussit cornea can.pum.
Eadem est sententia libr. n de Pouto, eleg. 9, vers. 9014. Ennius apud Macrobium l. vi Saturn., cap. 14,
47 seqq. Bac» de Verulamio 1. 1 de Augm. scient. — Totam quatit ungula terram; et alibi, Summo »onitu
observat. iunultuariam €ognitionem fleclere potius — quarit ungula terram; et alibi, Píausu cava. concutit
]n eontrarium. ungula terram ; et Virgilius |. vim, vers, 596, Qua-
902. Viucomalus, qui eum Opilione postea fuit — drupedante putrem sonitu quatit «ungula campum. Uter-
20nsul, aut alius aliquanto eo antiquior. Confer cit. — que de equis loquitur. Plinius l. viu, c. 45, Equo juxta
cap. 11 prolegom. Quadrupedante.
305. Non Izedunt delicta Deum, qui (edi nunquvan 2916. In codice, evanescentibus litteris, ut fere ac-
potest, ut ait Hieronymus Comment. in Hiererm. libr. C cidit in extremis veterum codicum paginis, vix legi
It, cap. 7. Quodam tamen sensu peccatum est offensa — potest abscisi aut abscisa. Sententia clara est : sessur
Dei, affectu peccanus, non effectu, ut distinguunt — culpam equi flagello corrigit, neque illi crura pedes-
theologi. Vide etiam interjretes ad Jobi cap. xxxv, que abscindit. Clare etiam legitur post hunc ver:um,
vers. 6 : Si peccaveris, qud εἰ nocebis? zplicit. Satisfactio Dracontii, etc., ea characteris
904. Supra vers. 100 eadem syniaxi, Si sceleris — forma quam ad pag. 59 ari incisam exhibui. Itaque
facti mens rea paniteat. cum plane constet auctorem hujus elegi: Dracon-
90b. Peccata relaxat, ut vers. 289, peccata relaxaus — tium esse, minime licet dubitare quin idem sit auctor
pro remittens. Sic relaxare claustra, fores. Potestas — trium librorum carminis de Deo. De utroque enim
ecclesiastica ligandi et solvendi symbolo clavium — hoc poemate affirmare possumus, quod de comaediis
exprimitur. — Menandri Andria οἱ Periuthia Terentius in prolug.
306. Ex oratione dominica sumptum. Andriz : Qui utramvis recle norit, ambas noverit. Ncn
901. Ex Matth.cap. xviu,v. 24 et 22; Luce cap. xvn, — ita dissimiii sunt argumento. Addam oratione et stylo.
vers. 4. Sic enim interpretes sacri verba Salvatoris - |
INDICES IN PRUDENTIUM.
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM.
À. designat Apotheosin , C. Cathemerinon, D. Dittocheum, H. Hamariigeniam, P. Peristephanon, Ps. Psy-
chemachiam , S. 1. Contra Symmachum lib. 1, S. v. Contra Symmachum (ib. v, Pr. Prafationem, Prol.
Prologun Carminum , Ep. Epilogum, Numerus romanus post C. numerum hymni Cathemeriuon , post
P. numerum hymni leristephanon ; numerus Arabicus, versum,
A Abolla palmsta, S. :, 550.
Abomineris t3ugere, P. v, 180.
Abdi gremio, C. x, 155. Abscidere, A. 950.
Ábdidit se maerens, C. ix, 80. Absistere, P. 1, 64.
Abditis in angulis, P. u, 8I. Abvssus fervens, H. 833.
Abdomina suilla, P. x, 918. Abysso abde caput, Ps. 91.
Ab cit, abjicit, ls. 149. ' Acroma, acroama festivum, P. u, 521.
Abjuncta quadrupes, S. τι, 816. Acta liuor.s secreti, S. 1, 136. .
Abjunctg plaga, P. τι, 441. Actu, vel arcu aliqu:d comrlecti, Is. 856.
Abjurare uomen, A. 225. Actu mundi, motu, C. iv, 57.
uturus, A. 681. Acumiuatus, P. v, 259
952
Ad procinctns nata gens, S. n, 512.
Ad usque pedes, P". 651.
Adaceto gladio, I?s. 49.
Addere studiis partem noctis, C. 1, t1.
Audictis haste ceusibus, Ps. 574.
Addict amori, H. 554.
Addubitare, Ps. 625.
Adeso succo, C. x, 104.
Adhinnit mchus, S. i 53,
Adjicere l:bori tempus, C. 1, 12.
Adolescere in annos calidos, I^. i, 329.
Adoperta tenebris, P. m, *8.
Adorata puella, Euía'ia, P. ww, 58
Adoptivus, H. 48.
Ausies, P. u, 569.
Adulta messis, S. 11, 959.
Adultera culta, ager viti.sus, H. 210.
Advolat nuntius, C. iv, 55.
Advolvi plantis, À. 457. Tumulo, P. ix, 5.
/Edicula, P. xi, 184.
AE£dituus, P. ix, 17.
/Eger corruptel s animi et corporis, T. xí, 177. Mora-
tum t»dio, P. v, 355.
4Eger virii-us, S. v, 539.
/Egis, clypeus coelestis, S. n, 051.
Amula lux diel, lychnus, C. v, zi.
/Emulz aveus, Α. 2, Pr. 46.
ZEmulator hos'i -, H. Pr. 51.
JEnigmata, nummi, P.u, 118. Vulnus, C. x, 126.
JEnipes, S. 1, 551.
/Equiparabile, H. 79.
AEquiparare laudibus, C. m, 85.
z&quor charte, cere, P. ix, 535.
/Equore, planüie, P. x1, 180.
/Equoreus portus, P. xi, 4s.
/]Equores procellze, H. 109.
Aerias per auras, S. t, 448.
Aerio rore, C. 11.75,
/£rogo scabra, S. :, 440.
AErugine obducta, Ps. 601.
/Estibus rapidis pontus iavitts, C. v, 85.
AEsiu itiorum fluctuat, H. 278.
JEstuante culpa, C iw, 25.
/Estuosus fervor, P. x, 489.
f£iatula, P. x, 614, 677.
AEthra, C. vi, 55; C. xu, 56; siderea, ἢ. 816.
Evo inteemino, t v, A A C 59
atim plenus, C. vui, 19; refectus, C. ix, 59.
Affatu brevi, P. i, 400. ἢ
Afficit nares horrore, P. n, 593.
Afflatu edita anima, Ps. 906.
Agere triumphum ex aliquo, Ps. 550.
Agere morte, P. xi, 64 .
Agit animalis homo vitam, vivil more pecorum, A. 159.
Agitabile, vel vegetabile iugenium, ἢ. 516.
Agon, certamen, P. v, 155, Laudis, P. 1, 181.
Agninas, Ps. 795. —
Albescit polus, lucescit, C. n, 3.
Albidus color, C. x, 98.
Ales diei nuntius, C. 1, 1. Arundo, sagitta, ls. 325.
ΑἹ monia picea. C. v, 19. Siuplex, Ps. 610.
Allambere, H. 135.
Allophylus, H. 500.
Almo jejunio, C. vu, 209.
Altaris ara, C. vii, 205.
Alternans se motibus suis, H. 722.
Altius reposta antra, P. vin, δ.
Altrix, C. xu, 81. '
Ahrinsecus, P. v, 63.
Alumna pacis oliva, C. 11,55. Alumni carceris, P. v, 157.
Lurinis, P. n, 205.
Alumnus grex, schola, P. wx, 51.
Alvo bibit Christum virginitas, A. 585.
Amasionum fraudes, P. x, 182.
Amat fraus obtegi, C. τι, 22. Amat sexus gignere sobo-
£m, S. 1, 32.
Ambage fallere, C. vt, 48.
Ambire Christum, P. u, 492.
Ambrosius liquor, P. xiu, 12.
Amburi, H. 185.
Awietus pellibus, C. vn, 62.
Amenus vapor, P. x, 5 4.
Amnjcus liquor, P. vi, 81.
Ainor babeudi, Ps. 478.
Amnphitheatralis pompa, S. 1, 585.
Amplistis successibus, P. x, 139.
Anathema, Ps. 540. Anathemata regni esterni, H. 46l.
Aucipites recessus, P. xi, 165.
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM. 934
Ancipiti exitu, P. x, 751.
Aufractibus spretis, P. xi, 57.
Angelics species, A 47. Angelici coetus, A. 552.
Augoríbos excruciari, A. 86.
Auguiferum caput, H. 131.
Anguina verba, P. v, 1:6.
Auguini crines, Ps. 560.
Anyguinus fucus, H. 114.
Anhela Deo rude pectus Eulalia P. m, 51, Anhelat flu-
etum, A. 631. Anhelis foruecibus, A. 152. Anhelus vul-
nere, Ps. 1635.
. Auhelitus venti, C. v, 101.
Anicla, anicula, P. vi, 149.
Aniinolis, bellutnus, A. 159.
Auimator et factor, P. x, ; 88
Animosa virgo, P. wi, SLE ides, Ps. 874.
Annales chartze, S. 1, 597.
Anterior chao, S. i, 90. Numero, H. 38.
Antiquitas refer!, P. x, 32.
Anüstes przdicat Deum, P. xi, 226. Domini intonat, A.
406.
Antra Apollinis, S. 1, 202.
Antro sub pectoris, Ps. 774.
Antrum pectoris, Ps. 6, E
Anxietas, Ps. 461.
Apertius quid? A. 45.
Aperto vultu, Α. S55.
Apex mentis, S. τι, 628. Montis, C. vi, 156.
Apice editiore, P. x», 221. Apices flaunnarum , IT. 862.
pirorum, P. x1, 127. Apices, litere, P. ix , 55. Rerum,
. Xi, 18.
Apostoli 4 fontes, S. 1, 551. Apostolici oris, H. 5:9,
Apparatus funerum, P. x, 750.
Appellare δι] quem, P. x, 818.
Apylicat necem, P. ix, 6t.
Aj.ta nox türpibus, C. 70, 23.
A,.tare pro eligere, S. n, 51.
Aquai, archaismus, A. 102.
Aquilz? vietrices, legiones, Ps. 645.
Áquosus humor, C. viu, 62.
Ara altaris, C. vn, 205.
Arator C. ει, 40. Ruris Lil.yci, S. n, 956.
Arctoa sidera, C. xu, 13.
Arcus (riumphalis, S. n, 555.
Ardenter sitire quid, P. n, 189.
Ardescit in i: as, A. 318.
Area chari in libro, P. ix, δι, Stelligera, C v, 145.
Arena amphithea'ri, S. n, 1111. Infanis, S. n, 1127.
Árens dextera, P. n, 155.
Argilla, H. 190.
Arguit canities, Prol. 25 seq.
Aríetare zrato rostro, H. 481)
Aristifera seges, C. ui, 52.
Armamenpta, ἢ, 550
Armare auimos Pr 1. 11.
Arwmaria scriplorum, A. 577.
Armental:s vi^, pastor, C. vui, 166.
Armipoteus ratio, "5. 502.
À:vonate tinctus, P. xiv, 72. Aromatis spiramen, A, 758,
Arripere jussa, P. v, 468,
Ars patris est, opus, S. 1, 12.
Arthrisis, P. x, 495.
Art'culaim, A. 859
Artife per.tus crucis, P. v, 255. Secandi, P. x, R85.
Panarum, P. ix, 55.
A:rtubus, membris, C. vn, 177. Ulcerosis, ἢ. n, 153.
Arviua, C. vtt, 9. P. v,229.
Arula S. 1, 357. -
Arundo aurea, pertica, Ps. 826,
Arx setheris, Ps. 649. t'rontis, H. 268. Rationis,S. :, 212.
Ascensus subslant , U. vu, δὲ,
Ascitur in P. n, 526.
Asperat sapor, Ps. 451. Pectus liydris, P. x, 915.
Aspergine culparum, Α. 957. Morum, H. 948. Sal.s, P.
v, 225.
' Asperi casus, Prol. 15.
Asperrimus dolor, P. «t, 218.
Asserlor divum, 5. 1, 626. Dei, ἢ. x, !. 2.
Assimilstus nomine, et ore S. 1, 507. Assimilatis mon-
stt s, S. uj, 59.
Assuescit pollere regno, S. 1, 511.
Assuetus bello, Ps. 556.
Assultus cassi , Ps. 141.
As'us p.ur., S. 1, T4.
Astutia versipellis, A. pr. v, 26.
Ast olugus pernox, Α. 618.
Asylum S. 1, 196.
Atomí, Δ. 931.
955
Atra socordia, ἃ. 120. Formido, P. x, 276. Ambages,
vi, 48.
Sub auciionibus, P. u, 18.
cete luminis, P. x, 518. Munium, P. τι, 416. Salutis,
iv, 13.
Avene vacuse , H. 218.
Auferte lectulos, C. 1, 5.
Augusta urbs, Roma, P. x1, 199.
Augustior ore, P. v .
: Augustissime dux, S. n, 1114.
Aula caelestis, P. xiv, 63.
Aul:ea mollia, P. v, 366.
Αὐτῷ madentes aromatum, P. x, 353. Populares, S. u,
Auratus amictus, S. i, 621.
Are ab dextra, parte, (atere, Ps. 138.
Aurea pomya tors, P. ui, 111.
Aureolis laquearibus, P. m, 197.
Auris stolida, H. 697.
Aurit:e mor is leges, A. 767.
Aurulenta lux, P. xu, 49.
Auspicato conditum, P. x, 4M.
Auspicibus, S. 1, 918.
Austeritas fascibus est, P. n, 525.
Aversus vultum, P. xiv, 41.
Avia longa, C. v, 40. Perplexa, S. n, 903.
Αχο 8ub geliJo, P. με, 179.
AÀxis stherius, S. 1, 144. Poli, P. 1, 88.
Arymon siinilaginis, A. 552,
B
Bacca pacis alumna, oliva, C. 11, 55.
Bacca? catenarum (vide Bou).
Bacchantia gaudia muudi, H. 373.
Baechatus apertis jugulis, S. τι, 671.
B.lautis sanguine, A. 352.
Balatibus querulis, Hi. 222.
Balbuüre, I^. x, 12.
Balsama diffuadunt, P. xi, 194. Destillant. A. 482. De-
sudant surculo, C. v, 117.
Baptisma datum cui, P. n, 375. Baptismate lotus, À. 697.
Baratürum, P. v, 219.
Barbara geus linguis, A. 194.
smarbaricie habeus, H. 456. Barbarici sinus, vestes, A.
Barbaries fera, barbari , H. 100.
Darbis hirsuta cutis solvitur, P. x , 559.
Bardus, A. 296. : ies, P. n, 839
eats o terque quaterque, et septies, P. u, .
Bellstrix, Ps. 135. Roma, S. n, 489. d
Belligerum regnum, Ps. 806.
Belluing fauces, C. vtt, 114.
Bestiales villi, C. vn, 153.
Bibere nsufragium, P. xi, 14. Bibere illecebras, H. 314.
Errorem cuin lacte, 5. n, 209. Bibere ore rogum , P. ui,
160. Bibit alvo Christum virginitas, A. 585.
Bibulz? arenz, P. xi, 14.
Bifestus dies, P. xi, 66.
Ditida lux, H. 5, 93.
Jliüddo squore C. v, 68.
Bifori cardiue, Ps. 666.
Biformia arcana, Ps. 751.
Biformis portenti errore , Ps. 569.
Bifrons Janus, D. u, 419.
Bigas boves S. 1, 361.
Bimaris Corinthus S. n, 551.
Bipennis publica, P. 1, 55.
Bisulec:e ungulz, P. 1, 44. P. x, 73.
Bitumen, P. v, 199.
Biviis pluribus anceps, S. n, 819.
Bivium hiulcum, H. Poo.
Blasphemare Christum, A. 547.
Blasphemia plural., Ps, 715.
Blasplemus, P. 1, 75.
Boiis attrita colla, Ps. pr. 35.
Boiis illigata colla, P. 1, 40.
Bombus tumidus, A. 845.
Bowbyx, purpura P. x, 512.
Berri, borcc , Ps. 847.
Botryonis opima vallis, 1T. 477.
Brahii palma, P. v, 558.
Brachia arborum, C. n, 54.
Bractea tegit gypsum, s. 1, 450.
Rracteslis füljor, P. x, 1025.
Bracteolis crepitare, Ps. 55*.
Brut: gentilitas, P. 1, 94. ttratum scitum Cesaris, P.
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
Bubulcus, P. x, 195.
Buculz», Ps. pr. 31. .
Buccina vasta signum dahit, C. x», 103.
Bullis fulgentia cingula, Ps. 475.
Bustis prodire, C. ix , 99. |
Bustwali antro, C. 1x, 52.
Buza cerata, P. ix , 49.
C οι
Cachinnos (per) solvi, P. x, 226.
Cadit in faciem, Α. 550. In vitium, P. x, 989.
Crementum, vel cemento struere, A. 515.
(γυῖα noctis, C. v, 41. .
Cazruleas animas, S. 1, 434.
(esa, vel cseca rupes, S. 1, 210.
(532 ense virtus, P. 1, 49.
Cxsaries, C. iv, 61. Deflua, P. xm, 30.
Calami sulcus, versus, Α. 596.
Calamum piscis sequitur, C. it, 43.
Calamosque, tubasque, A. 14s.
Calauins, C. ni, 70. Calathi florum, P. μι, 205.
Calcant pedibus, C. v. 124.
Calcata morte, Α. 1065.
Calcatrix mundi, Ps. 537.
Calce mera, pede nudo, P. vi, 91.
Calcibus reluctarí, Ps. 596.
Calculare, P. n, 151].
Calens in culpam sanguis, P. n, 215.
Calente sole, €. vn, 207.
Caleotem Christo puellulam, P. xtv, 12.
Caientes exempla domi congesta, S. n, 9.
Calentia vota, P. xiv, 76.
Catentis nequitie carmen, H, 517.
Caligo scindiLur, C. n, 5. Solis spiculo percutitur, C
*
it, 6.
Caligantes animse, S. 1, 291.
Callus pectoris, P. v, 177.
Calor laudis, Ps. 24.
Caltha, C. v, 111.
Calui, rasi sacricole, S. 1, 631.
Caminis coxerat, C. xu, 196.
Camosaa, C. ει, 96. C. 1x, 5.
Cwmaonas reddere, hymaios , P. νι, 153.
Camnirus, curvus, P. xii, 55.
Candida gaudia, ls. 901.
Candidate colortes, P. 1. 67.
Canidiore toga, S. 1, 547.
Candidius nive lingue genus, P. xut, 11.
Canilidulus grex, C. τη, 197.
Candidus dies, C. ix, 77.
Canina facundia, H. 40].
Canities irrepsit seni, "rol. 25.
Caniformis Anuhis , Α. 195.
Csnis miles, casirensis, A. 216.
Canistris portare, P. 17, 15.
Caniamen mapicum, S. n, 176.
Capax alvus, C. vu, 115. .
Capax Christi, P. i, 576. Capsx justi, A. 8:5. Capasx vir-
tutis, S. n, 162. Virtutum, P. x, 745.
Capessere coelum, P. v, 168. Pugnam , Ps. 514.
Capit auras unas pius et impius, S. n, 783.
Capit ni] d.urnum nox, P. x, 590.
Capitalis c:iminis reus, S. it, 805.
Captator lupus, P. v, 19. .
Caput est Christicolis, P. χι, 80. Excitata, P. iv, 15. Na-
tale vitiorum, H. 205. *:eculi huma, P. x, 167.
Carbasea palla, Ps. 186.
Carcere membrorum septze animse , H. 918.
Carceralis czcitas, P. v, 969. Stipes, P. v, 592.
Carcerez catene, S. n, 492.
Cardine poris, S. n, 655.
Cardo rotat annum, Prol. 5.
Cardo mundi, C. xi, 107. .
Carens sole quarto, mortuus a quatuor diebus, C. 1x, ἐδ.
Carens vitiis, C. nr, 140.
Cariosa vetustas, C. x, 1H.
Uariosi dii, S. I, 454.
Carmen nequitis , H. $18.
Carnale vinculum, P. 1, 437.
Carnalis stirpis genus, A. 983.
Carnaliter, A. 368.
Cares lex, A. 570.
Carnificina, P. ut, 146.
Carnulenta pectora, P. x, 572,
Carpimus 6.045, C. vin, 76.
Carpunt semitam pecudes, S. «i, 815. Ungulas membra,
*. x, 695.
v, 66.
Bubulz ofella, P. 1 , 385. Casa pudici cordis, s. pr. 62,
95]
Casas cuumo texere, S. 1,298.
Cassi ictus dentium, C. vu, 110.
Case pareimobnis, C. «i, 5.
Casirata animum recisum virginitas, H. 957.
Castum sapere, caste, C. n, 53.
Catsmitus, S. 1, 70.
Catasta, P. τι, 599. Catasto plur., P. vi, 55.
(διδοῖ ignez, P. 1, 56.
^atena mortis, C. x, 47.
Catenato subtemine, Ps. 674.
Cathedra, P. it, 462.
Catholica tides, Prol. 50. P. x:, 241. Catholicam tem-
plum, Ps. 107.
Caula, H. 225. P. x1, 94S.
Cauter, P. v, 250. Cauteribus cremari, P. x, 490.
Cautis, cautes, P. x, 701.
Cavernosi meatus aurium, H. 519.
Cavillo mimico, P. u, 518.
Cedit nox, C. 1, 72.
Census patrius, Ps. 581. Censibus haste addictis, Ps.
Censura, dignitas, P. n, 526.
Centi&dum iter, S. wu, 889.
Centuplex fructus, C. vi, 220.
Centuplicatos agrorum fructus redigere, S. u, 1050.
Cer» pugillares, P. ix, 15.
Cerata buxa,
pugillares, P. ix, 49.
Cerast» virides, H. δῦ.
Ceraunis fulvis radiare, Ps. 470.
erebrum ebrium, H. pr. 57.
eremobiz, czrimonie, S. I pr., 5.
Cernua vipera, C. iu, 149. Cernuo ere, C. vir, 45.
Cernuat ora senex, 8.1, 3590
Certante toto, H. pr. 6.
Certatim, C. v, 159. ἃ. 635.
Cervicula, P. x, 856.
funiat vervece cieso, P. x, 187. Cespite ab imo,
C. x, 125. Cespite et thure, A. 18;, P. v, $50.
Cesserat omne robur, P. v, 122.
S Cbalybs colla ambit, P. 1, 72. Cbalybem proeudere,
. 1 50.
Chaos noctis zternss, C. ix, 81. Chooanterior, S. v, 96.
latereunte, P. ui, 5.
Charaxare, P. x, 57.
Charisma, P. xui, 61.
Charte annales, S. 1, 997.
Chartula, P. 1, 15. Chartule vivaces, P. x , 1115.
Charybdis sanguinis, C. vi, 107.
Chelydri virides, S. 1, 150.
Chelys casia, musica , A. 588.
Chirographum, P. :, 61.
Chirurgus, P. x, sol.
Chlamydem gestare, S. n, 30
Cbhorez fdeles, C. 1x, 1.
Chrisma, A 495. Pacificum, C. v, 156. Perenae, Ps.
$61. Chrismate inno!atum, C. v1, 128.
Chrisicolze, C. m, 56. C. vm, B0. C. x, 5T. Christico'um
genus, P. in, 72.
Christigena domus, H. 787.
Christipotens, S. n , 709.
Cicatrix criminum, P. w, 287.
Cicatricum per vias, P. x, 796.
Ciere quetn vocibus, C. 1, 81. Litas, S. ν, 1401.
Cinisculus, C. x, 145.
Cinnama spirant, C. v, 118.
Cippo devotas, À. 295.
Circulator, P. x, $05.
Circuli catenarum, P. 1, 72.
Circulis reciprocatis dies administrat sol. P. x , 914.
Circumferrier, S. 1, 425.
Circumflua copia , H. 555.
Circumfluit auro, S. 1, 418.
Circumíremere, C. iv, 79.
Circumligat alas, H. 811.
Circumplicare, P. x, 272.
Circumsepire, Ps. 755.
Circumsaltare, S. 1, 155.
Circumvagus, Ps. 812.
Cirti exstructi, Ps. 181.
Cita gradu, P. τι, 61.
Citi iambici, Ep. 7.
Citbarcedus, S. v, 525.
Claro capdore, C. x, 49.
Clossicum clangere, C. v, 48. Triste, C. t, 43.
Clava Herculea , H. 403.
Claodere vocem loquentis, P. v, 97.
Claustra, locus clausus, P. nu, 41.
Clausula meriti pax, Ps. 778. Omnium rerum, C. ix, 1l.
PATHOL. LX.
Colli
Concrepitare fragor virgarum cepit, P. x1, 56.
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM. 958
Clementia is, S. n, 1014.
Clerus, P. iv, 18.
Cliens lapidum, P. in, 82.
Clivoso margine callis, H. 794.
. Cluo, clus. 8. 1t. Cluere virtatibus, C. ix, 107. Chuit glo-
. u, 984.
ria, S
Cluunt ornament, S. », 505.
Clypeata Minerva, S. τι, 554
C nu$, Α. 95.
Cosevi ΡΥ Ἢ e UT
Coagula (per) coit, C. 11, 68.
Coagula concreta, H. $69.
Coaptare , Ps. 557.
Coctile caput, Α. 525.
Colicola, S. 1, 170.
Colipotens, À. 660.
Collitus, C. xu, 79, Ps. Gb.
Cenosum solum, S. 1, 640. Coaoso saageipe, Ps. δι.
Coercere lege, C. vin, 4.
Cogens in unum, P. u, 144.
Cogustum malum, S. wu, 47.
Cognitor, judex P. X, bos, $11.
oominatus, C. ix, 11.
Cohseres gloriz, P. v, 575.
Coibat palla sinu collecta, Ps. 186. Coire in. uaam gra-
tiam, P. τι, 443. Coit in solidum natura tenuis ac fluxa,
P. x, 948
, 948.
Coinquinatus vItiis, C. vi, 55.
Colla vinc'is subdita solvit, H. 469. Fractus, C. rx, 90.
Collaudabilis, H. 692.
Collaudare, C. ix , 21.
Collega crucis, P. v, 299. Collegia sensus alti, C. x, 56.
gi se cicatrix, P. v, 142.
Collinere ore signato, A. 98D.
Cul'itus melle, C. v, 16.
Colliquefacta, Ps. 446.
Collucis, colluces conjugat, F. v, 10.
Colluctari cui, M. 521.
Collumino, S. n, 850.
Colluvionibus, P. xiv, 126.
Color red& rebus, C. ut, 7.
Colorare inepta vultu serio, C. τι, 56.
Coloribus liquidis exptessus, P. :x, 95.
Columba sidere lapsa, C. n, 165
Columna lucis, C. xm, 168.
Columnari luce, H. 476.
Columnifer radius, P. τι, 53.
Colymbus, P. xu, 36.
Coma herbarum, C. vin, 46. Oleris, C. ut, 65. Comanti-
bus foliis, P. m, $06
Combibere crucem, P. x, 650. Deum medullis, C. w,
48. Combiberunt secula vetusta crucem, P. x, 650.
Cometa tristis, C. xu, 21.
Commenti genus novellum, P- vi, 28.
Cominus astant, C. 1v, 49.
r2, Ps. 679, 838.
Committere sulcis semina, S. t, 1025.
Commorior, P. v, 4t.
Commune (in) , Ps. 727.
Commune est vivere, S. n, 806.
Commutabile iter, H. 757. Tempus, 889.
Commercia, Ps. 54. S. wu, 614.
Compaginare nodis, P. x , 890. .
Compogo ossuum, P. v, 111.
Compendia brevis summas, A. 175.
Compendiosus exitus, P. n, 555.
rtum fando retro , P. 5, 256.
Comperpetuuos, A. 271.
Competenter plecti, P. x, 118.
Compita perfidorum, A. 2, pr. 7.
Complexu fovere, P. vit 5.
Complices cujus sectze P. x, 822.
Complicis de semine, ἢ. eu.
Composuit digltis corpus, A. 859.
Comprimere arctis dentibus os, P. x, 903.
Conatibus summis luctari, S. n, 149.
Concalescum pectora, P. 1, 52.
Concavo inani, P. x, 9171.
Concentibus inflat tubam, S. ιν, 68
Conceptacula alvi, P. x, 781.
Concilia festa, C. v , 158.
Conciliabula, Α. 710.
Concinere mira laudum, P. x , 4.
Concipere inania somnis, S, 1t, 46
Concitat se in supremam sententiam, P. x, 812.
Concolor error, 5. i, 871.
Concordia consors, Ps. 821.
90
959
, (onereta coagula, H..869. Malarum rerum cupido, C. ΤΙ,
Concreto crine, S. i, 491.
Concretas aer, H. 849. Auditus, À. 586.
Conculcare sacra gentium , Prol. 40.
Concussus acerbo cassu, Ps. 798.
Concutit horror artus, P". 1, 113.
Condere jura, C. x, £15. Vagiuz gladium, Ps. 105.
Conditor orbis, C. xu, 154. Reruu, C. iw, 9. Temporum
aureorum, P. x, 206. .
Condomare, C. vit, 98.
Confectos artus tenuare, C. vin, 54.
Conferre pedem, congredi, S. 1, 647.
Confertos cuneos, Ps. 670.
Confessor Christi, P. ix, 55
Confluia viscerum, P. x, 887.
Conflatilis Juppiter, P. x , 395.
Confluo gurgite, C. v, 70.
Confederentur, P. «t, 437.
Confovet in gremio, P. x1, 138.
Conífragosa, C. vn, 53.
Confrequentare P. 1, 9.
Congemisceus, b. n, 411.
Congenitus, Ps. 221. S. u, 610.
Congerere vota prece, C. v, 159.
Congerles, S. 1 pr., 21.
Congeriem (94) usque, C. τιν, 30.
Congiobot in cuneum, P. xi, 191.
Cooglobatus fumus, C. vn, 137.
Cougrege nexu tenere quem, S. u, 654.
Congressa est mors Deo, P. x, 606.
Congrua meritis rependere, C. xi, 110.
Congrueus ad usum , Ep. 3]
Conjectare animo, S. τι, 97.
Conjugalis proles , Ps. pr. 11.
Con:uratas insidias moliri S. 1, 556.
Connubium nexile, C. m, 75.
Conscripti patres, S. 1, 604.
Consecrare se cui regendum, S. 1, 500.
Consepto paradisi limite, Ps. 224.
Conserunt se viarum divortia, A. pr. secunds, 9.
Consessus, ἢ. 572.
Consorti fcedere , Ps. 77.
Consortia viarum, S. u, 900.
Conspicabhili ore, P. x, 633.
Constipata officia, P. χι, 49.
Constratus rogus, P. v, 353.
Consultor patrie, À. 45a
Consuesco, consuefacio, A. 125.
Consummabile evum, Ps. 810.
Contactibus, A. 955.
Contagio sordium, C. vii, 55.
Contaminatis moribus, C. vu, 68,
Contemytor Dei, P. τι, 263.
Contenti vesci, A. 711.
Continuare dies hymnis, Prol. 37.
Conto petere, Ps. 110.
Contra refert his, P. v, 145.
Contractior orbis, S. 1, 522.
Contractus vel contactus frigore, S. 1 pr., 11.
Contrectabilis, A. 959.
Contristare amaro unguine, A. 545.
Contumax fastidio, C. vir, &9. In tyrannum, C. xn, 150.
Doloribus, P. x , 714.
Convertibilis, A. 276.
Convexa (ad) H.832.
Convexi regia cceli, S. 1, 130.
Conviolare, Ps. 398. P. vi, 56.
Conviciator, P. v, 102.
Con:ivale carmen, H. 517.
Convolutis artubus, C. :, 85.
Conum (in) cssus, Ps. 871.
Cophinus, A. 719.
Copie preemiorum, P. x, 1185.
Coquebant venena bostem Christiani nominis, P. v, 378.
Coqüebat iram, P. x, 591.
Corde allo suspirans, P. x, 926. Cordis scabies D. u,
Cornicinum sra, Ps. 650.
Corniger fluvius, S. u, 605.
Cornix stridula, A. 398,
Cornuta facies, S. n, 355.
Coronare larga dextera, P. v, 300.
Corporale ergastulum, P. v, 558.
Corpuscuium, P. x, 805.
Corruptela tori, S. 1, 461
Corruptissimus, A. 108; H. pr. 36.
Cortice libri, arivr, A. 54.
19. Vulnera, P. v,
P. x, 465.
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM. 940
Corticeus, C. iut, 435.
Corusca dextra Dei, P. iv, 9. Coruscum ignibus eaput,
P. vi, 2
Corvus Apo!lineus, S. u, 566.
Crassum perspicit, P. x, 4356.
Crates, corpus humanum, C. vut, 59. Coste, P. 1n, 118,
Costarum, P. x1, 57.
Creamen, creatura, H. 505.
Creatrix procerum urbs, P. iv, 191. Virtus, P. v, 474.
Creatura, H. 506.
Credere cum qnarto casu, A. 580.
Cremandus mundus, H. 735.
Crematio, P. vi, 88.
Crepans flamma, P. ni, 156.
Crepidines littorum, C. 1x, 112.
Crepundia, P. 11, 19. Pueri, A. 645.
Urimen pietatis, H. 597.
Criminosus, P. x, 878.
Crinalis acus, Ps. 448. .
Crinita agmina, P. xr, 55.
Crispata hasta, Ps. 122.
Crispo liquore, P. x, 281.
Croceus vesper rubet, S. u pr., 4.
Crucis vexillum, A. 448. Figura, C. νι, 154.
Cruci affixus, P. u, 22. Suflixus, P. x, 585.
Crucifer Christus, C. ni, 1.
Cruciabile iter, P. 446.
Cruciamina lethi, C. x, 90.
Cruciatibus densis, A. 70.
Cruda vis virum, S. τι, 704. Precordia hominum, P. xm,
$36. Crudum exemplum nostra sortis,
us stupor, S. 1, 75.
Cruentatus, S. i, 128.
Crumenis infarcire, Ps. 459.
Culpa morum, C. 6, 49.
Culparum seges, C. vii, 208.
Cumulatim, À. 717, 759.
Cunabula deorum, S. it, 1.
Cunctiparens, H. 951; b. xiv, 128.
Cunctipotens, P. vu, 8. -
Cunctis in vum szculis, P. v, 570."
Cuneus miliaris, H. 493. Adversus hosliwm, Ps. 197,
Cunei conferti, milii, Ps. 670.
Cunulz, C. vu, 164; C. xi, 98.
Cupidines frenare, C. vi, 21.
Cupidineus, Ps. 61.
Cupressus, À. 463.
Cura Dei, homo, Ps. 622.
Curam impendere rei, C. x, 45. Adhibere, S. :, 94 "
Curriculis, vita annis, P. m, 11.
Curvare caput sub, C. iv, 41. Ante pedes, Α. 455.
Curulis sella, S. 1, 519,
Curvi tramites viarum, C. vn, 48.
Cute exuitur vultus, P. xiu, 29.
Cyanea stagna, Ps. 858.
Cyanes nympha, S. 1, 502.
Cymbia spumantia lacte, A. 472.
D
Dabit hic exemplum, P. n, 551.
Dactylico pede, P. «m, 209. Strophio, C. m, 28.
Deemonics ars, P. vi, 56. Demonica sacra, P. ni, 75.
Damnare tenebris barbaros, P. n, 585.
Damnosa vita, H. 951.
Dopes inempte, C. τιν, 98. |
Dator luminis, P. v, 276. Animes, H. 951. Verborum,
P, x, 950.
De hostia avertere ora, P. x, 289.
Deasciatus stipes, P. x, 381.
Debeo tihi magnas grates, P. x, 562.
Decedere solitis, S. n, 512.
Deciduus imber, C. 1u, 79.
Decidit sors in vatem, C. vit, 110.
Dec'ivia vitz pondera, H. 847.
Decoctum robur, S. 1), 350.
Decolor, niger, C. v, 69. Decoloras, P. :, 115.
Decrepito leoni, H. 559.
Decursis mensibus, P. xi, 195.
Decutit aspidem, S. 1 pr., 37.
Dedecorare, P. τν, 112,
Dedicare se caduco mysterio, H. pr., 45.
Dedita Christo Roma, P. n, 2.
Dedignari censum pulvereum, H. 955,
Defacare membra, abluere, C. vui, 74.
Defit medela, C. :v, 85. Quod «vo, P. 1x, 06.
Deflua c:esaries, P. xin, 50.
Defluens coma, demissa, P. x , 275.
Defuga Christi, P. 1, 42.
»n
Defundere vel diffundere, P. xi, 104.
Degener vini, 3tque somni, C. vit, 12.
Desenerem trepidatio prodiv Ps. 248.
Dehiscere, P. v, 482; P. vn, 50.
Dehonestare eb P. x, 765.
Deitas, A. 1009. Deitatis fons, A. 76. Speculum homo,
Delibuta comas, Ps. 512.
Deliquium fluidum, H. 751.
Deliramen:a Platonis, A. 200.
Deminuere, diminuere, A. 281
Demorari vota, P. xiv, 76.
Demutabilis, A. 276.
Dens frequens, P. v, 218.
Denseo, deusere, c. v, 55. Densere congeriem, S. 1
pr., Ὁ.
Deponere supercilium, Ps. 287.
Depositor patris, A. 179.
Deprendere veri latebras, S. n, 76.
Depulsus lacte puer, P. x, 665.
Deputemus pr:emiis legale damnum, P. x, 550.
Derogat, denegat, C. vu, 115.
Descensos gradus, Α. 1007.
Desine ab unco, P. xi, 64.
Desistere peccare, C. 1, 64.
Despectans fastu, Ps. 152,
Destructilis, P. x, 548. -
Desudata balsama, C. v, 118.
Detorsit retro faciem, P. u, 368.
Detumescere, P. x das.
Deverticulum vel diverliculum, S. n, 849.
Devexo axe, C. vui, 11.
Devorare spe aurum, P. n, 1514. Oscula haustu, H. 610.
Devotus cippo Deucalionum, A. 293.
Devovere carmen cui, C. pr., 42.
')evium iter, À. pr. 2, 16. Devia silvze, C. vni, 56.
Dextra indoles, Ps. 895.
Dia, colestia, C. xu, 90.
Diasdemate posito, Α. 491. Diadema rutilum, ὃ. τ, 423.
Pu!chrum, P. iv, 21. Regium, P. x, 7
Dialectica vox, H. 134.
Dicaue escs, sacrate, C. viu, 79.
Dicari mysteriis, P. x, 218.
Dictu scelos, A. 822.
Didita vel dedita ? pecunia, P. ui, 91.
Diecula, C. vir, 96.
Diem lucis insuetze donare, P. x, 955.
Difflata ia humum agmina, C. v, 105.
Difflato pulvere, H. 387.
Difflueus potu et cibo, C. vii, 16.
Diffluit in luxum, S. 1, 125.
Ditflunnt sudoribus, P. x, 456.
Digestim, P. n, 129.
Diygitis eminulis, P. 11, 123,
Digladiabile discidium, C. με, 148.
Digna superare in isto munere, P. iv, 64.
noscere, P. x, 1157.
Dilancinata, P. v, 156.
Dilaniata lingua, Ps. 424.
Diluvii sub tempore, S. u, 537.
Dimensio sanguini P. x, 1126,
Dinumerare, ἢ. ὅδ; P. xi, 234.
Dira relata dogmata, A. 1.
Diriguit pernox astrologus, A. 617.
Diruit mortem morte, P. u, 19.
Discincta juventus, Ps 822.
Discludere, H. Bis, 905.
Discolorus. discolor, P. x, 502.
Discordes linguis, S. n, δὲν,
Discretio carpit cumulum, H. 26.
Discriininatis coloribus, P. x, 550.
Discruciatibus, H. 851.
Discursibus terere silicem, S. 1, 582.
Discursus lupercorum, S. n, 862
Discutit tenebras de pectore, P. xiu, 26.
Disjicit membra morbus, P. w, 209.
Disparare nexa nervis vincula, P. x, 883.
Disparili sorte, S. tut, 5735.
Dispendia, ambages, C. xn, 174. Flexuoss, C. vu, 49.
Dispendio sanguinis, P. 1, 23.
Dispensare opes. P. n, 41.
Dispergier, Α. 474.
Dissecare tidem minutis ambagibus, A. pr. n, 21.
Dissertator, A. 783.
Dissicit, disjicit membra, P. i, 209.
Dissipare vera, C. vi, 45.
Disipator triumphi hostici, Ps. pr. , 54.
Dissociabile nil tirmum, Ps. 703.
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM.
cet, S. τι, 638. Ür
9249
Dissociari, C. x, 15.
Dissolubilis cardo, C. ix, 72.
Dissona culiu regna, S. ui, 585.
Dissoni ritus plur., P. I", int.
Distenta uterum mater, l1. 585.
Distiucta vice, A. 682.
Ditio effrenis, potestas enormis, S. 1, 518. Ditione coer-
ebat, P. vn, 8. Ditionibus sequis, pari
petestate, S. u, 419.
Ditior, P. u, 116, 512.
Ditissima tartara, Ps. 521.
Diva caro, Ps. 76. Hiero:olyma, Ps. 812. Divi gentium,
P. v, 92. Divos fingere, P. :, 69.
197.
S.
e^
Divarica!is cruribus, P, v, 253.
Dividuus Deus, H. 7.
Divinitas, P. x, 215, 440.
Divisor deitatis, H. 8.
Divortia duo, H. 4.
Divortia obliqua, Α. t pr., 9.
Diurna nocte, A. 029.
Diutina setas, P. x, 1116.
Docta psallere, P. x, 857.
a, P. τι, 95. Remissum, C. vit, 8. Doctrina, C. vit,
ovellum, Christ., P. x, 585. Sophiz, S. 1, Sl.
Dolatu forata gemina, Ps. iss.
Domina Ecclesia, C. xr, 187.
Dominatibus, H. 515.
Dominatio, H. 91, 510.
Dominator, A. 448.
Dominpatrix rerum, A. 88.
Dona conscientiz, Ep. 3.
Donare aliquid bosticu ferro, P. 1, 27.
Donauit ἐν δι
πϑιγίχ, P. x1 .
Dracones, vexilla, C. v, t8.
Dubitabile pectus, A. 581.
Ducere vicem sortis humans, C. vii, 215
Ducere vitam, H. 955
Ducitur annus solis recursu, P. x, 575.
Dulcia pro cibis dulcibus, Ps. 429.
Dulcimodi ps;lmi, Ps. 654.
Dumus, P. x1, 13o.
Duplicat vota, P. xu, 61.
Dux ibat illis, P. vi, 10.
E
Eam inane resolutus in nihilum, S. is, 107
Ebenum, nigrum, C. u, 71.
Eblanditis virtutibus, Ps. 528
Ebrium lioteolum, humectum, C. v, 18. Ebria veneais,
. X1, 93.
Ecclesiarum anguli, P. τι, 82
Ecclesia tenus, P. x, 45.
Kcceum, ecce, P. x, 1006.
Ecquis. et quis orit, qui, S. n, 84.
;cquis, et quis erit, qui, S. n,
Fdacitas, P. x, 810.
Edax senium, .A. 1073.
Edentulse, P. x, 305.
Editor, P. xi, 921.
Editos de sexu duplici natos, P. x, 179.
Eductus sub imagine avits, 5. u, 9.
Elfferatus mundus, P. 1v, 110.
Efferatis furotibus, C. ix, 55.
Efferre sc sideribus altius, S. 11, 479.
Effetus u:alis, P. uv, 219.
Efficax ars seminandis erroribus, P. x, 271.
Effigiare animam, A. 807. Hominem, C. x, 4.
Efflggere statuis membra, S. n, 750.
Etllans spumeas salivas, P. 1, 101.
Effrena mens, P. x, 966.
Effudit signa Dominus, H. 468. |
Effundit se amaris dictis in vocem, Ps. 205.
Effusus de senili partu, C. vu, 59.
Effusa corpora, nata, C. xu, 111.
Effuse turmae, Ps. 178.
Egenus lucis, S. 1, 577. Rationis, S. 1, 81.
Egressus tuta silentia, S. u pr., 44.
Ejecta solo herba, S. 1, 982.
Ejolantes, C. vit, 145.
ueare, S. n, 147.
Elicitus sanguis, P. ni, 140.
Eliuguis, P. x, ὁ. Elinguia numina, P. v, 72.
Eliquare metalla, H. 960.
Eloquii momani decus, S. 1, 651. Eloquii ventis tumet,
n pf., 53.
Elumbe virus, P. n, 216. Elumbis animus, Ps. 514
Eluvies sanguinis, P. xi, 46.
945
Emancipator, C. vn, 181.
Emblemata in. poculis, Ps. 527. |
, Emicat, nasciur subito, C. ix, 27. Sol resurgens,
C. n, 56.
Eiinulis digitis, P. m, 122.
Emotz cura, Ps. 629.
Eunervatum robur, S. 1, 145.
Enitor cum infinitivo, P. v, 165.
Enuntiatrix sensuum lingua, P. x, 771.
Eoa plaga pandit polum, P. iu 65. Munera, C. xu, 62.
Eoum siJus, ph:sphorus, c n, 61.
Ephebus, C. ix, 45. Mollis, P. xiv, 73.
Episcopalis, P. vi, 11; xui, 35.
Episcopus, P. u, 29 ; vu, 22, 51.
Eque, et ex, C. ni, 195; 1x, 99.
Erat cernere, P. xi, 151.
Ergastulum, carcer, P. v, 24t. Corporale, P. v, 998,
Erigit ad celum supipas facies, A. 501.
Erub: scit error, C. n:, 118.
Erumpit alloquio, Ps. 749.
E-se azymon, edere, A. $59. Exemplo, A. 38.
Ethicis (ex) presumere, H. 581.
Evangelicus libellus, A. 15.
Evectus gradu nilitixw, Prol. 20.
Evisceraudum corpus eculeo, P. x, 109.
Eviscerata carne, P. x, 1058.
Evolutos post mille cousules, P. x, 407.
Exactor auri el sanguinis, P. n, 48.
Exaggerat thesauri, P. 1,87.
&xamina divum, H. 97. Pauperum, P. n, 180.
tx armatus, Ῥ». 49.
rxcellentix» acris heros, P. x, 52.
Excellentior ordo, senatorius, S. 1, 511.
Excessu moderauinis, S. n, 990.
Excidere se, castrare, P. x, 10,9
Kxcidit animis sitis eremi, Ps. 571.
Excipere imperium alicujus, C. qi, 121.
Excitare faciem in coelum, C. iv, 10.
Excitata caput, P. iw, 15.
Excitator menuum, C. 1, 5. .
Excitus in furias, P. ni, 90.
Excruciare tidem, P. ui, 90.
Excruciabilis exitii, P. uu, 115.
Excruciatibus, P. xiv, 19.
Excubat spiritus, C. r, 80.
Excussus, us, substaut., P. v, 226.
Exedenda morbis membra, P. τ, 26.
Exemplum dare, puniri, P. u, $51.
Exercitus labore, C. t, 25.
Exerere przcepta, exsequi, P. xw, 63.
Exübulare, Ps. 655.
Exhires, P. n, 79.
Exhibere ad cultum, C. vi, 50.
Exinuare, exsinuare, P. xi, 222,
Exitialis dies, S. n, 567.
Exitium luas pro, P. x, 94.
Exotabilis terror, C. vu, 99.
Exotica secta, Ps. 759.
Expedit arcLas latebras, P. ix, 88.
Expedita corda, C. iv, 51. Litteris crux, P. x, 025.
Expiare, C. vii, 7; C. xit, 165; P. i, 102.
Expolita ere pelvis, Ep. 16.
Exporrecta cubili, hi. 856.
Expressa liquidis coloribus, P. 1x, 95.
Expresserat crimen urna voluta, C. vii, 112.
Exprimere stylo, P. x, 1121.
Exsecutor, P. xit, 17.
Exsequialia verba, P. xi, 51
Exsibilare, P. v, 176.
Exsilit liber in auras spiritus, P. χιν, 93,
Exsors dolorum, P. v, 160.
Exstinctor, C. vi, 102.
Exstirpata procellis silva, H. 249.
Exsul aviti laris, S. n, 7514.
Exsultans gallus, C. 1,67.
Exta litare, S. 1, 7:9.
Exterminat Paulus Jovem, P. i, 469.
Extima cutis, Ps. 692. Extimum vestis, C. 1x, 40.
Extorque ultim. br.v., P. v, 6).
Extuberat cervix plumbo, P. x, 117.
Exvuere stultitiam, Prol. 55.
Exulcerare, P. x, 1093.
Exuvias poatificales deponere, S. 1, 518.
Exusserant cor venena, P. v, 3850.
TF
gos abrica, opificium, C. xi, 44. Fabrica corpusculi, P. x,
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
945
Fabrili manu, P. v, 69.
Fatriliter, A. 519. )
ine, A. 1033.
Fabro deitatis fi
Fabula, narratio rei vere, H.pr. 25. Fabolam scurra
saltas, P. u, 520.
Faces fumiflcze livoris, P. xiv, 108.
P Faces, abeat; C. n, 95; A. 659. Facessite, ife,
. vi, 71.
Faciem (in) riparum, C. v, 66.
Faciles rapi ad vincula, H. 429.
ui iaetor, creator, C. x, 150. Aqus, À. 667. Orbis, P. it,
Factura Dei, subst., A. 792, 856.
Facuudissimus, S. in, 19.
Facundo ore doctor, ἢ. iv, 18.
Falernum, vinum, C. 1x, 23; l's. 568.
Falsificatis spoliis, H. 549.
Falsiloquus, À. 101.
Fames impia, Ps. 479.
Fan osum tropeum, Ps. 6i. Famosus ardor, emores,
1, 110.
Famula Deo mens, C. x, 166.
Famulantia elementa, S. τι, 805.
Fanaticus, A. 440; P. x, 1061.
Fanti, dicenti, P. v1, 45.
Farra, S. ut, 910. Spicea, S. u, 217.
Fasces, lictores, P. wu, 63.
Fasciolis cingere, S. u, 1007.
Fastidia pregnantis, C. xi, 54.
Fastigia ams scaudit, H. ist. .
Fastorum arce potiri, consulem fieri, S. 1, 996.
Fastos condunt consules, S. 1, 426.
Fatales prune, Veste, 5. n, 1086. Fatalis sors, S. u,
459. Fatalia nihil sunt, S. n, 185, Fataliter, S. πὶ, 599.
Fato peccante, S. i, 169.
Fatiscere, C. ix, 51; C. x, 96. Fatiscens corpus, C. vt,
119.
Fatus debilis, substant., P. x, 988. Fatus secretos pro-
mere, A. 591
Fauces pori, Ps. 665.
Fautrix flentium, C. vn, 179.
Favills indices Gomorrheorum criminum, P. v, 105. De
favillis coeunt membra, C. ix, 100.
Favus sudat, C. ui, 73.
Fax, et incitator, P. x, 67.
Faxo, P. v,101. Ego, teratur, Ps. 249.
Felices animze, quibus, P. vi, 97.
Felle alto stomachatus, P. x, 393.
Felle libero effundit iram, P. :x, 46.
Fenestr rporales, P. x, 454.
P Fett, S ulalia, eodem sensu quo ferox ingenii,
. ut, .
Feralis bestia, Ps. 119, Domus, carcer, P. v, 513.
Ferale monstrum, Ps. 565. Regnum, Α. 561.
Ferax glori», P. x, 719.
Fercula regalia, magorum dona, A. 609. Spollorum du-
cere, S. ἢ, 551. .
Feris scholarum, P. ix, 76.
Feriata frets, P. vi, 156. Feristum $0mAo pectus,
, 21.
Ferini ritus, S. i, 80. Ferino gutture, C. eu, 122.
Ferit sthera clamor nauticus, S. 11 pr., 12. .
Feritas gentium, P. n, 11. Feritate tyranni, S. :, 46.
Fermeutati mores crimine, A. 354.
Ferox ingen i, fortis, P. m, 52.
Ferrata legio, S. τι, 55. l'errate acies, C. v, 49.
Ferre linem peccan.il, C. 1, 56. Ferre gressum quo,C. v,
41. Penam, P. x, 1086.
Ferrea fata cogunt : d facinus, S. u, 462.
Ferri in vesaniam, P. x, 1003.
Ferrugine lugubri, C. ix, 79.
Ferrugiueus, Ps. 355.
Ferul crepantes, Prol. 8.
Festa vox, A. 149. Festum, subst., C. vin, 14. Festa,
subst., P. n, 4523; xq 25. "
Fetida libido, P. n, 245.
Fibula, C. vit, 157 ; Ps. 449.
Fictilis Minerva, A. 455. Oila, Ep. 17. Ulva, A. 764.
Fictor, C. x, 1595.
Fidelis, Christianus, P. u, 445. Turba, P. v, 5M. Fide-
les paginse, C. ix, 96.
Fidl-ula, fiJicla, P. x, 181, 550.
Fidissimus, C. vi, 78. Fidisslmi obsides, P. n, 498.
Fi "tat spieulis dolor gementem, P. v, 421. Figere
ἃ, S. 1,551.
Figmen, A. 798. Figmine fabro, A. 1058,
Figmentu:n anima, S. it, 215.
Figurare, typum cujus esee, s. 67
Y'
945
Fingere figuram, C. xu, 184.
Finis exsors, moriis, H. pr. 24. Fluctuum, littus, C. vv,
138. Sub fineultimo, Prol. 54.
F iscella, P. v, A91 90
iscus principis, P. u, 90.
Fissile lignum, S. n 585.
Fissa voluntas, Ps. 160.
Fixus supplicio, C. v1, 64. Fixis vultibus in, C. xu, 54.
Flabilis res, A. 867.
Flabrale frigus, A. 841.
Flagellum, surculus, C. vn, 159. Pro plaga, Α. $60.
Flagrantiam se:!are, P. x, 734.
Flagrare pervicaci audacia, P. x, 63.
Flammicomi ignes, Ps. 775.
Flammeolum, Ps. 449.
Flare rosas, spernere, P. in, 21.
Flatile virus, H. 551.
Flatus, anima, P. wu, 169.
Flavescere, S. n, 659...
Flavicomantes, À. 495.
Flcbile officium, P. wm, 183. Flebilis hora, H. 945.
Flebiliter, P. ii, 119.
Flectere in diverticulum, S. x, 848. Sensus, S. u, 411
Fletu perluere, P. iw, 195.
Flexa sententia, S. n, 511.
Flexu in plates, P. xiv, 59.
Flexuosz fraudes, C. vi, 145. Flexuosa dispendia C.
vit, 49.
Flexura, subst., H. 652.
Flocci facere, P. x, 440.
Floret fraude fertili, H. pr. 53.
Florulenus, P. x, 192.
Fluctivagi greges, C. πὶ, 46.
Fluctuans sub pudore, P. x, 676. Fluctuat veritas dubia
fide, P. x, 654.
Fluctus frangitur, C. vii, 128.
Fluenta pura, S. n, 789. Fluentis in'usis, S. τι, 055.
Floitantibus ezsiliis, A. 541.
. Fliuit orbis large ubere fecundo, S. n, 951. Fluxit labor
diei, C. vi, 9.
Follibus cavis recoqui P. v, 70.
Fomes peccati, A j
Fenticulus, C. v, 116.
Formabile os, A. 1054.
Fornice (in) mundi, A. 621.
Fortior fortissimorum, P. v, 294.
Fossor, agric ola, H. pr. 1.
Forare, P. x, 986 d
P Fotibus aucta gloria, S. u, 585. Benignis recrearl,
. v, e
Fovere quiete du!cl fessum corpus, C. vi, 122.
Fragile votum, H. 756.
Fragmina generosa, C. x, 128.
Fragor rogantum, P. u, 181.
Fragosa vox, P. x, 994. Fragoss rupes, P. v, 415. Fra-
gos! turbines, C. vu, 94. )
Fragrare nardo, C. σι, 68. Fragrans odor, C. xu, 70.
Frangere bella, P. 11, 55. ,
Fraudare ab exsequiis, P. σι, 146.
Fraudari solitis suroptibus, S. n, 912.
Frensre mundum habenis impositus, S. n, $84. Rabiem,
Sn, 601. Frenarier, ora lapsus, Ps. 191.
Frenos urbium regere, Prol. i1 .
Frenodit, P. v, 293.
Frequentia criminum, C. vii, 29.
Freta seculi, C. v, 109.
Frivola fam:e vacus, Ps. 251.
Frixus sartogine, P. x, 759.
icoma loca, C. m, 102.
Frugescunt raríus sgri, S. n, 915.
Frugifere cymbz, S. u, 940.
Frostatim, Ps. 720.
Frustrantia dona, A. 610.
Frutetum, P. v, 409.
8 Po colorum pictus, P. ix, 10. Illitus, C. 1,59. Ludere,
1, 44.
.Fuimus per quinqnennia decem, vizi, Prol. 1 et 2.
Fulgida moneta, P. n, 55. Fulgidus sol, C. 1, 9.
Fulgurat argento ex solido, P. x1, 184. Splendore lucis
escitas, P. v, 270.
Fuligo sulphuris, P. v, 198.
Foliginosi lares, P. x, 361.
Fulmen dicendi, S. 1, 650. Crucis, C. x1, 115.
Fultus jure potestatis, S. 1, 565. Toyam, P. x, 1015.
Fulvum munus aurum, H. 655.
Fumat sapguis, P. i, 50.
Fumo fomite, S. 1 pr., 25.
Fumificz faces, P. ui, 118.
INDEX YERBORUM ET PHRASIUM.
946
Fumosi lapides, H. 401. Fumosa numina, C. xu. 197.
Funale textum, P. v, 469.
Fundali stridore, Ps. 292.
Fundamine jacto, Ps. 825.
Fundator, C. zi, 27.
Fundit opes ager, copiose profert, C. m, 51.
Fundus tenebrosus, Ps. 93.
Funera tegebant infaustas Cannas, S. ut, 568.
Funeráabat natum supremis fletibus, C. ix, 44.
Funereus Lorror, A. 755. Sarcopliagus, C. wi, 209.
Furialia arma, Ps. 550. Furialibus dictis, Ps. 510.
Furiare greges, vel raptare, D. 114.
Furiata lues, P. πι, 26.
Furiis incensus, S. n, 888.
Furores sedare, Ps. 697. Furoribus percitus, C. ix, 55.
Furtivo igno calere, S, , 171.
Furva culpa, C. 1, 74.
Fusa vox multis rictibus, P. x, 567.
Fuscat fuligo, P. x, 1117.
Fuscum cogitare, C. i, 114.
Fusile numen, C. iv, 40. Fusilis, P. x, 284.
Futile et ridiculum, A. 248. Frendens, H. 560
G
Galeatus vertex, Ps. 117.
Garrula vorba, b. x, 141.
Gaudia (in) solvi, S. i!, 1015.
Gaza dives, Ps. pr., 3k.
Gehenna, C. vi, 111. Gehenns incola, P. 1, 11t.
Gemello numero, H. 96.
Gemmans torus, Ps. 62. Gemmantia germina, H. 228.
Genealogus, Α. 515.
Geniale tori jus, P. xiu, 24. Geniales illecebrze, C. nt
14. Genialis hiems, P. n , 203. Honor, P. n, 105.
Genitalis sedes, paradisus, C. x, 167. Sürps, H. 573.
Genitrix Dei, Ps. 381. Urbs piorum, P. iw, 22.
Gentile vulgus, P. x, 464. Gentilis stupo^, P. vu, 78.
Gentiles nugs, S. 1, 579.
Genulitas, P. 1, 94; P. x, 1080.
Gerens hominem Deus, t μι, 139.
Germanitas, H. e: M.
Germina, fiti . xu, 46. Germine nobilis, P. im, 1, Ger-
minis masculini, P. x lo69.
Gestamen tunica, Ps. 614. Corporis, A. 4.
Gestator innocui corporis, A. 953.
Gigantes, H. 499. Giganteis lacertis, H. 147.
Gignenda ad szcula, A. pr. 6. .
Glauco speculamine, A. 20.
Glaucomate (sub) vidit, H. 85.
Gliscit, H. 561. .
Globi dierum et noctium, sol et luna, P. x, 537. Globi
Romani, S. u, 507. Globus legionum, Ps. 172. Oris, P. x,
844. Solis, P. x, 557. Globus solis, lunze, C. 1x, 45.
Glomerare fos nefas, C. μι, 154.
Glorificare, H. 966.
Glutinaps carnem sermone deus, C. x1, 52. Glutiáiat usum
carnis, Ps. 79. .
Glotine illitus, C. in, 43.
Grabatus, P. v, 207.
Gradus militize, Prol. 19.
Granaria Sardorum, S. u, 942.
Grandsvus, S. a, 416.
Grande loqui, Ps. 285.
Grandescere, A. 7:8. .
Grassarier us? longo, H. $19. Grassantia crimina, Ps..
Grates reddere, C. iv, 75.
Gratetur humus, (.. x1, 10.
Gratia ciborum, C. vn, 188
Gravis numine, C. m, 142.
Gregalis plebs, P. v, 591.
Gressum intendere, Ps. 276. Greseu reflectit percíto,
C. vn, 131. Gressum qua tulerant, C. v, 41.
Grex candidulus de ovibus, C. m, 157. Christianus, P.x,
57. Immolatorufn tener, C. xu, 130.
Grunnitibus, A. 416. Gronnitum strepere, P. x, 995.
Gula ferina, P. x, 810. ]
Gurges avaritiz, H. 955. Gurgitibus Styx abdit, Ps. 920.
Gustare saporem, P. iv, 187
Gustatus, subst.,, Ps. 450.
Guttatim, C. v, 22.
Gymnadis licentia, P. x, 190.
simulacrum, A
Gyro porrecto, S. 1, ᾿
H
Nabet, hoc habet, vmcentis vox, Ps. 95,
Habilis thalamis, S. n, 1079.
947
Habitabile deo corpus, S. u, 968
Habitacula, €. x, 40.
Hsbitatio, H. 952.
Habitator, Ps. 745.
Mactenus exsul, Ps. 250.
Halantis anima figmentum, S. n, 215.
Halitus carbonum, P. v, 239
Harmonia vocis, P. X, $16.
Maruspex, S. u, 770. Numa, À. 215.
Haste addictis censibus, Ps. 875.
Haurire illecebras, Ps. 515. Noserium cxecis sensibus,
P. x, 590. Doloris vulnus, C. vn, 142.
Haustibus orare, C. iv, 45.
Hebdomadi sext», A. dur.
Hebetat luz, S. 1, 421.
Hecatombe, P. x, 1051.
Hendecasyllabi, P. v1, 162.
Herilem ad usum, Ep. 22.
Heros acris excellentis, P. x, 52.
Herus, deus, À. 40 et 160.
Hiantia labra, D. x, 940.
Hiat lupus, C. ui, 169.
Hiatibus miuutis patet, P. x, 1020. Hiatu vacuo, H. 518.
Hiatus aerios, H. 879.
Hiems, tempestas, Α. 663.
Hircinum sidus, Á. 624.
Hircosus cynicus, A. 201.
Hirsuti humeri, ἦι. 154. .
Hirta fragmenta impolitis angulis, P. v, 258. Hirtis pel-
Bibus, C. vu, 62. Hirtos amictus, S. n, 290. Hirtum sequor,
tabul. scrib., P. ix, 55. Birtus ager P. x1, 120.
Bispida et torva fronte, P. x, 1021.
Hiulcl ictus, P. v, 115. Hiulcum bivium, H. 789. Hiuleus
mucro, P. x, ia, .
Hoc habet, voz gladiatoria, Ps. 53.
Holocaustis mactatis, Ps. 754.
Honor capitis pexus, C. viu, 24.
Honora arte, ἃ. 105.
Honores mactare, sacrificia, H. 100.
Honoris sitim zstuans, P. u, 350.
Hora quietis, C. vi, 10.
Horriíc nubes, ἃ. 625. Borrifici angues, C. ru, 181.
Borriflco vultu, S. 1, 225.
Worror subit quem, P. x, 961.
Hortatibus, P. x, 54.
Hospita gurgitis fons C. v, 59. Hospita viscera, €. x,
$1. Hospite aratro, Ps. 214.
Hospitalis lar, P. x, 782.
Hostica ergastula, It. 445. Hostico ferro, P. », 27.
Humecta terra, A. 670.
Humescere, S. 1, 204.
Humilis mens, Ps. 199.
Hyalus, vitrin, P. xu, 95.
ydria, vas, C. ix, 99.
Hgdrius puer, A. 022.
Hydrina vulnera, P. x, 885.
Hymnite, P. 1, 118.
I
J imper ativ., C. xu, 99; A. $81; P. 11v, 65.
Jambici versus, Ep. 7 ' ᾿ ᾿
]bit obviam Christo, P. rv, 14. Vide Inz.
lectum peregit, P. :, 95.
Idololatrix, idololatris, H. 404.
Idolium, A. 186; S. n, 79.
Ignee fons animarum, C. x, 1.
Jgneolus vigor, C. nti, 186.
Jgniculi, C. v, 12; S. ipr., 67.
Igniferum sidus, $, it, 1027.
Ignis secundus, nuptia, P. v, 505.
Jguitum ingenium, H, 544. Igniverint, P. x, 1078.
llignz glandes, S. i, 281.
Illacrymasse, P. X, 70]
Illesa rapina, P. 1, 109
Illaqueare pedicis, C. m, 41.
lllecebrosus, S. u, 114.
Wllex halitus, Ps. 528. lilice arte corda flectere, S. u, 6.
fllicere indocile cujus ingenium, C. 1n, 112.
Illinere oculos csecos, A. 679.
Jllitam sedem coloribus discriminatis, P. x, 350.
Jllusa vestis, picta, P. x:v, 105.
Illustrata templo, Ps. 811.
Imagine (sub) cerni, A. 48. ἐν,
Imber βᾶχϑυβ Stephani, P. n, 571. Imbres vuloiferi telo-
rum, Ps. 178. *
Imbricibus ruptis, S. τ. 67.
Imbrifer eurus, A, 661. Imbrifer ventus, C. v, 101
Imbuere arte, 5. n, 31. Alloquio, A. 501. Imbuit favor
INDICES IN AUR. PRÜDENTIUM
948
Dei res, C. ui, 14.
Immodics dapes, C. in, 174.
Immolator, (1. xu, 48. Immolator squalidus, H. pr. 19.
Impacatus, Ps. 774.
[mpassibilis, A. 81.
Impsstus, non pastus, C. 1v, 99.
Impeditutn onus corporis, C. vm, 5.
Impendere cu: am, S. v, 1020.
P Ie peneiabile tegmen, Ps. $65. Impenetrabilis ouro,
s. 916.
Imperator spiritus, C. vit, 200.
Imperitus fuei, P. x, 6555.
Imperium excipere, C ni, 121.
Imperterritus, P. x, $7.
Impexa virgo, C. v1, 153.
Impiare ssnguine ferrum, P. xiv, 36. Vitiis, C. v, S6.
.mpiati szeeuli reus, P. x, 88.
mplacabilis, P. x, 867.
Impleat omnem spcm Deus, C. *, 138. Iinplet dicta ju-
bentis, P. x, 556.
[mpressu pectoris, Ps. 275.
[mpuratus, P. x, 191.
Imputare opprobria, C. vu, 153.
Jnaccesse turres, A. 555.
[nadusus fratribus, A. 151.
Iosstimabilis res, P. x, δι.
Inastuans stomacho, S. i pr., 58.
[nanis 3 marsupio, P. n, 101.
Inaniter ardens, S. n, 138. Inaniter effundi, S. 1 pr., 78
Incantare, S. 1, 97.
Incapax sacramenti, P. x, 588.
Incassum, S. 1, $95.
Incensus siti mortis, P. v, 556.
Inceniiva lues, ἢ. 249. Incentivum peccaminis, Α. 929.
Incerare lapides, H. 404
Inchostor mortis, E ODE 21.
Incircufcisus, Ps. 500.
Iucircumscriptus, A. 865.
Incitat iram furor accensus, P. xiv, 63.
]ncitato gressu, P. sn, 59.
Jncitator et faz, P. x, 07.
Incomper!a novitas, À. 510. Incomperti dii, S. n, 563.
]ncompositi sensus, S. n, 6.5.
Incomprensa virtus, A. 812.
Inconcessa hotnini, Α. 57.
Inconditus clamor, P. x , 994. Inconditus ritus, C. xu,
4.
Incorporatus, C. xa, 80.
Incorporeus, S. n, loo.
Incorruptus, A. 952; ἢ. 356.
Jucrepata fraude, C. vu, 195.
[ncruente, adverb., P. x, 1091.
incubat ingenio somnus, H. 59.
Inculpabile numen, A. $47.
Jncussu silicis, C. v, 7.
Indage variata, S. n, 815.
InJelebilis laus, P. x, 1152.
Indeprensa retinacula, ἢ. 114.
Index vulneris cruor, Ps. 700.
Jodigenz: dii, S. ν1, 500. Utbis, ctves, Ps. 754.
Indigens pietatis jura, S. n, sit.
Indiscretus, H. 76, A. 256.
Inditur medullis deus, P. xui, 14. .
lndocilis traciands ratis, S. u ,r., 60.
Indoles rhortis, P. r1, 2.
Indomabilis testis, P. v, 11.
Indomiti leones, C. iv, 47.
]ndomitum turbet, Ps. 206
Indubitata fides, Ps. 6?1. .
Indulgenüssime doctor, Ps. 888.
Indumenta carnis, C. 1x, 99. Pedum, P. vi, 86
]nduperator, S. 1, 147.
laducie, mora, P. n, 126.
Induvias csse pecudes praebet, S. n, 288. Induviis nu-
datus, Ps. 518.
Inemptsa dapes, C. iv, 98.
Inenarrabi!is urbs, ccleslis, P. n, $53.
luerme virus, C. ut, 154.
]nexpletz ripze, Α. "5l
Inex plicitus, C. ut, 155.
Inexpugnabile pr:esidinm, 11. 487.
Inexsuperabilis, P. v, 170
[nextricabilis, P. τι, 559.
Infantiss:mus, P. x, 3.
Infecit vitiis bona, H. 156.
[nfectus vitiis, Prol. 9.
Infecuudior, ὃ. u, 854.
Infercire, infarcire crumenis lucrum, l's. 459.
949
Inferis, S. 1, 581.
Infernalis Juppiter, S. 1, 588.
Inferna regna, A. 655. Infernus gurges, S. 1,355.
Inicere fuco, H. 275.
Inficiari, Α. 128.
Inficiatrix, Ps. 630.
Iufirmare fidem, H. 181.
Infit, P. x, 115.
Inflant nos maa, C. 1, 95.
Inflatus superDit, P. x, 150.
Inflictos casus, A. 1084.
Influens sucenlentis obtutibus, P. x, 455. Influentem
ccelo spiritum bauriens, C. ix, 6.
Informata edictis urbs, S. 1, 507.
I pun claudus, P. 1, 149.
Infula, Α. 486. Infulsta domus, P. ww, 79. Infulatus, C.
ix , 5. Infulatus mitra, P. x, 1013.
Infosor fidei, C. iv, 11.
Ingenium ignitum, H. 545.
Ingerere lumen, C. 1, 100. Virus cui, H. 553.
- loria virtus, it.
Dgratissima gens, Α. 547.
Ingressibus tinis Ps. 843.
n
Inpumero sidere, v, 9.
Innupta femina, Ps. 74
enso aere, Ps. 755.
Inolescere vermes, H. 828. Cultus, S. n, 681.
Inopertus, C. n, 117.
Inornatus, Ps. 819.
Insatiabilis, Ps. 541.
Insatiatus amor habendi, Ps. 478.
Inscripta Christo pagina, P. x, 1119.
Insecabile, H. pr. 61.:
Insecutor Christi, persecutor, C. xu, 127.
Insertabo coronis atria, S. n, 726.
A. 46d.
Insiitor, C. u, 40.
Instinctu, S. n, 668.
]usuescere, active, C. 1x, 95.
losufflare, P. x, 920.
Insulsa libamina, H. pr. 28. Insoisus usus, S. 1, 215.
Intemerata puella, C. i, 145. Intemeratus, A. 956.
Intemperzns tacendi, P. n, 255
Iutemperata viscera, C. vn, 8.
Intemporalis, eeternus, P. x, 310.
Intendere acrius aciem, S. n, 99.
Intendit os in puellam, P. xiv, 43.
$nterceptus utero puer, A. 589
Interemptor, C. xu, 114.
Intererat splendor, C. νι, 45.
]nterfarí, S. n, 67.
Ioterlabitur, amnis, S. n, 605.
Interlucere, Ps. 554.
Intermina longis seclis, S. v, 106. Interminum evum,
P. v, 298. Interminus, sine termino, C. xu, 59.
Internoscere, Ps. 190.
Interpolare, Α. 1 pr., 45.
Inumare gesta, P. x, 1111.
Intonans, clamans, P. v, 95.
fntrinsecus, P. n, 210. Álter, P. v, 157.
Introspicere, P. v, 517.
Jutroitus luminis arctus, Ps. 666.
Jnventa pene nova, P. xi, 84.
Ioverecundus lepos, C. vit, 15.
Invigilare saluti, S. 11, $53.
Invisibilis, A. 125.
Inussit facinus, S. n, 670.
Inusta cutis laminis, P. n, 486.
A fellis implacabilis, P. x, 867. Iram refrenat, C. vi,
[τὸ in furias, P. x1, 60.
Irremotus, P. v, 408.
Itrrepeit canities seni, Prol. 235.
e “4, --
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM,
Irritamen, H. 525.
]rritatus odiis, C. v, 70.
Irrogare mortem, C. iv, 98.
Iter anni, S. n, 974. Iter viandi, S. n, 772.
J
Jactantia, subst., C. vu, 86.
Ja tantius se inferre, Ps. 181. Jactstas animas mile
laboribus, C. v, 111.
Jactibus vacuis, Ps. 156.
Jacturam ferre salutis, Pg. 898.
Jam jam, C. 1, 73. Jam jamque, C. τι, 20. Jam jamque
futurum, Α. 637.
Janitor vinculorum, P. v, 3546. .
Janua slernitatis, P. τι, 464. Janua solis, oriens, C.
xu, 96
affect.,
165
jecur. gelidum pudicitie, Ps. 258. Jecur incolume, sine
. Ill, .
Jejunare, C. vir, 178; P. v1, 54.
Jejuni calami, S. n, 962,
Jubar, C. n, 77.
Juga (ad) Christi cogere, P. iv, 48.
Juga (sub) premere, C. tn, 170.
Jugales, equi, P. x1, 87.
Jugibus catenis, P. 1, 80.
Jugiter, C. iv, 54; C. xn, 161.
Juncea pectora, P. m, 132.
Junciim, A. 798.
Jura condere, C. x, 11".
Jurate sororés, Ps. 755.
Jurgia armant animos, Prol. 15.
Jus cautum et statutum, C. xn, t45
Jus (in) cujus venire, €. xs, 58.
Justiíficatus baptismate, A. 881.
Justitium triste, C. v, 80.
L
Labarum, vezilium, S. 1, 488.
Labefacto corpore, }". x1, 119.
Labem inferre cui, Prol. 41.
Laborans plus quam mortale, A. 37.
Laceratio vulni P. tii, 4{1.
Lacrymabilis, Ps. 667. llla sors non est, Ps. ἐθῖ.
Lacryms olentes, cerec gulte, C. v, 32.
Lactat hortatu, C. viu, 19. Lactantibus horis, A. 615.
Lacte de avaritis creata crimina, Ps. 469.
Lacteolis agnis, P. xi, 245. Lacteolus spiritus, P. ai,
Lacteus candor, C. n, 70.
Lacuns volneram, P. v, 415.
Lacus leonum, C. iv, 65.
Lsetificus successus, S. n, 561.
Lamenta rigant genas, P. vi, 82.
Lances aurastz, parapsides, À. 609.
Lancinari, P. x, 460.
Lancinatores gregum, P. x, 1057.
Languidolus, C. v, 145.
Laniari uncis, P. v, 174. Meinbra feris, P. i, 117.
Laniena Hippocratica, P. x, 498.
Lapides fumosi, simulacra, H. 01.
Lappe, C. "m, a ss
psante gradu, S. n pr., 55.
Lapsus fluminum, C. 1x, 112.
Lare avito, domo, S. vi, 611.
Largitor bonorum, C. iv, 74. Largitor dierum, A. 701,
Largitor perennis, Deus, $. u, 114.
Largo ate, Α. 711,
Larvas placare sanguine, S. n, 859.
Latebross fovez, P. xi, 154. Latebrosus.ampis, A. 750.
Latenter, C. vi, los.
Latices nivei, lae, C. im, 67.
Latrat foro facundis, H. 401.
Lstrator Ánubis, S. n, 551.
Latrones, tyranni, P. 1v, 186.
Laureatus morte superba, P. xu, 6.
Laurigeri ministri, S. 1, 41.
Lavit, C. vn, 75.
Laxa voluntas, H. 676.
Laxat atva glacies, P. ni, 904.
Laxior libertas, 3. 1, 555. Lsxiore flatu, C. vit, 24.
Laxum jogum voluptatum, C. νι, 182
Lectulus soporus, zger, ἃ 1, 6.
Lege versa, conira naturam, C. ix, 19.
Legiler, rk d 25.
rupis v . 238.
p» jacens via, non ardua, H. 790.
Leniter !renare, C. vin, ὅ.
Leno solvendi pudoris, H. 260.
95] ᾿ INDICES IN AUR. PRUDENTIUM. 963
Lenta solatia, Ps. 255... Malignitates, P. 1, 260,
"Lex noxialis, C. ix, 18. . Malignum mormurans, P. v, 417
Liba impia, C. us, 183. Liba, cibus, C. iv, 69. Liba agi- — Mammonea tides, H. 418
mus, C. v, 140. Mancepse carceris, P. v, 515.
Liber soporis, C. 1, 47. Liber vinclis corporis, Prol. 43. Mancipari- tartaro, P. x, 475. Manci vita, C. xi, $9.
Libram justam ponere, P. iv, 11. Mancipiom ludibriorum, P. xiv, 30. Mancipium gehea-
Libri cortice, A. 541. ns, H. 128. -
licenter, C. vu, 16. Fiugere, P. x,216. - Mancum claudicat, P. u, 921
Licua, S. u, 1105, Mandat otia flatibus, Α. 637. .
Licito jactantius, H. 170. Manes petere, Ps. 92.
Ligamina pectoris, vii. P. ix, 86. Manicis innexus, cajenis, H. 454.
Lilia rosis intermixta, Ps. 883. , Maniplis stuppeis, P. x, 861.
Limare rubiginem, C. vu , 205. Manus, exercitus, C. v, 46.
Limbus in veste, Ps. 188; S. u, 576. Mapalia, Ps. pr. 46.
Linquere quietem, C. 1, 19. Mansuefactus, C. uU RA.
nteolnm ebrium, C. v, 18. Palliolum, P. . ane novo, v. 11, 19.
Liquablle saxum, fi. 743. iolum, P. w, 130 Marcent tartara suppliciis mitibus, C. v, 155
Liquata vascula, P. x, 560. Marcida oblectamine frequenti scinilla mentis, C
Liquens polus, P. 1, 88. vit, 18.
Li uescit diabolus, C. vi, 116. Margaritum, Ps. 875; P. x, 618.
Liquida ratio, C. nt, 190. Vox, 8. 1, 638. Mritze conjuges, P. :, 119.
Liquitur vis roris, P. v, 232. Maritat, A. 569.
Litamen , H. pr. 50. Marsupia exesa, Ps. 600. A marsupio inanis, P". u, 104
Litare jejuniorum victimam, C. vii, 5. Martyrii sanguine, P. i, 9,
Litigiosa argumenta, A. 208. Masculinum germen, P. x, 1069.
Litterulis signata sepulcra, P. xi, 7. Mass» contagia, À. losi.
Littoris ora, P. σι, 47. Msstigopho:i, S. n, 516.
Litus , C. v, 4 Mastruca, vestis, S. u, 698.
Lituis ciet, S. n, 401. Matheais, S. n, 478, 893
Liventes oculi H. 152. Μιιογ castitas, C. x1, 14.
Lividum cor, C. v, 7. MeJela amara, C. x, 85.
Livores roscidi, P. x , 705. Mediator nostri et Omnipotentis Filius, A. 174.
Locare curarum in parte, S. i, 416. Medica aqna, A. 703.
Loquaces undarum scatebrze, C. v, 89. Medicabilis, A. 095. Medicabilis voluptas, C. v1, 21.
Loquelis verba conjunxit, A. 34. Medicata sagit(a, H. 539. Medicato volnere, ἢ. 558.
Lotus et unctus, Christianus, À. 487. Meditamine rerum, Ps. 251.
Lubríca lingua, lubricum lingus, C. 1, 62. Meditantur aristas, C. x, 124.
Lubricat clivum, P. x 1, 55. Medullitus, H. $94.
Lubrieus error, C. nt, 118. Lubricum lumen, P. xiv, 45. Melior consiliis stas, S. ur, 594.
Luces, plur. a lux, H. 93. Mella Cecropia, C. ni, 71.
Lucida supplicii praemia, P. x1, 23. Melodum, (.. ix, 2.
Lucifer sargit oceano, C. v, 150. Melos canere, €. v, 123.
Luciferum queerere, Ps. 625. Membra orbis, H. 217.
Locisator, C. ui, 1. Membratim, P. v, 112.
Lucra svara, C. n, 44. Memor v: sceudi, C. v.s, 164.
Luerari quzstibus, C. u, 55. Mensis affatim plenis, C. vu, 14.
Luctamen conserere, P. v, 215. Inire, Ps. 176. Lucta- Mensurabile spatium, A. 813.
men inire ingenii, S. r, 615. Meustrua Juna, C. xu, 10.
Luctarier, P. x, 651. Menstrualis sphea, lima, P. x, 558.
Luctiüico carmine, H. 450. Pulvere, S. n, 503. Mentiri formoim, H. 265.
Luculenter disserere, P. x, 22. Mersare, S. u pr., 59
Ludibondus, P. n, 409. Merso sole, C. v, 3.
Ludius saltat, P. x, 2:2] Mersus fornix, deyressus, P. v, 245.
Lues incentiva, H. 249. Meta noctis clauditur, C. 1, 79. [uteriore, S. 1, $24.
Lomioa, oculi, C. 1x, δὲ; Ps. M. Micat arte loquendi, H. 901.
J,umins nescia solis, c:ecitas, C. x, 79. Micantior sole, C. v, 44.
Luminat atria nitor, P. r1, 192. Frontem, P. v, 137. Milleforiis, milliformis, C. 1x, 55.
J.anari lampade, C. v, 6. Mimíica solemuia, S. 1, 631.
Lupa, meretrix, Ps. 47. Minari frames, vel (rameam, Ps. 525.
Lupatis frenari, Ps. 191. Mira laudum, P. x, 4.
Luyino rictu, P. », 98. Miserari inopum Ps. 580.
Lurida rota solis, A. 62€. Mitia, matura, C. m, 77. et
l.ustrales pecudes, S. iu, 1106. Mitifica verba, P. vir, 42.
Luteus homo, C. ut, 135. Mixtim, H. 78.
Lotulenta libido, Ps. 87. Mobile ingenium, H. 546.
Lux, dies, P. x, 575. Mobilis lingua, Prol. 45.
Lux emicat, €. 1, 15. Moderamen legum, Prol. 46.
Luxuriant vitea bracbis, C. m, 54. Moderstrix liugua, P. v, 978.
Luxuriat prifertile germen, S. v, 1025. Modicum salis, P. 11, 122.
Lylnphaticum pecus, C. ix, 97. Venenum, H. pr. 59. Mrechus primus, S. i, 58.
Lymplatis furiis, C. xi, 92. *Monibus tutis, Ps. 671. Meenium auctor, P. n, 46.
M Mols lapis, P. vu, 25.
. ' Molare pondus, P. v, 489.
Maceries ambit hortos, H, 936. Molares uvidi, dentes, C. vu, 119.
Macie lapillorum dura arva, S. u, 1024. Molle succincta Diana, P. x, 281.
Machina trina rerum, C. ix, 14. Mollescere cultu, H. 282.
Macte, C. ix, 106. Mollitus us, C. vu, 174.
Majentes aurz aromatum, P. x,563 Moneta fu gida, P. i, 56. Monet» effigies, Ps. 536.
Mage, magis, P. in, 9. Monilia fulva, P. n, 32.
Magico murmure, S. 1, 96. Monstruosa idola, P. n, 7.
Mayistra juvieta, Ps. 164. Montes monets, P. 1, 56.
. Mayistri criminum, P. v, 78. Morbi terrarum, S. t, 987.
Majest»s terrigena, S. 1, 189. More proprio vivere, S. n, 85.
M» r exemplis, C. vin, 7. Mors abolet omnia, Prol. 30.
"Wk fabris suadelis, H. 714. Morsus stipitis, P. v, 271. Morsum pericula, P. x, 50.
ale fortia fila, S. n, 453. Mortes hominum, S. 11, 1092. Noxiorum, P. v, 134.
Male pertinax, Prol. 14 Mortiferum li
. . 14. gnum, Α. 68.
Malesuada, C. m, 113. Malesuada luxuries, Ps. 404. Mortiflcata corpora, C. 1,97.
*
Motatus uterus, H. 596.
Mucronibus strictis, Ps. 705
Mucculentz nares, P. τι, 282.
Multicolora prata, C. in, 104.
Multitidum iter, S. n, 775.
Muliiformis facies, C. vi, 57.
Multinodum germen, C. vn, 159.
Mundialis aul», P. 1, 41. Gloria, C. :, 90.
Mundo obsequente, C. iv, 57.
Munimine, A. 555.
Mores petrarum, P. v, 416. Muriccs, purpura, C.
nt,
Murmurans Christum sub pectore, S. 1 pr., 56.
Murmure magico, S. », 96.
Mus:are, ἢ. 775.
Muta mola quiescit, S. n, 949.
Mutua multi sermonis, A. 39
Mysteriarches, P. n, 550.
Mysticze dapes, C. v, 108. Mysticum lavacrum, P. τι, 25.
Jus, P. x, 1063. ἽΝ
Νιουΐξ ἰηδηος, (;. n, 54.
Nascitur terris Christus, C. v», 5.
Nasse puppim, S. 1 pr., 60.
Natale solum, S. n, 155. Natalibus horis, Ps. 418. Nata-
libas ortus non usitatis, C. vu, 56.
Natatibus fota, C. v, 145. Natatu puro, A. 68i.
Natatiles fers, P. τ, 552.
Natio excors, pecora, C. x1, 85.
Natoraliter, C. vit, 184.
Nebulonis nequitia, S. 1, 82.
Mebuloso errore, S. 1, 155.
Nectar ambrosium, S. 1, 276. Nectare fragrare, S. u, 68.
Peccati capti, H. 155.
Nefasta limina, P. n, 479.
Negator, C. 1, 57. Negatrix gens, A. 550.
Nemea pellis pro Nem:ea, S. 1. 118.
Nemo dies, mulus, P. x, 744. Deorum, P. x, 251.
Nequior, comparat., P. x, 892.
Nequiter corrupta lascivia, C. vi, 87.
Nequ:tias serere, H. 593.
Nervo impulsa sagilla, Ps. 534.
Nervosa juventa, S. i, 520.
Nescia celi mens, S. n, 874. Solis lumina, C. x, 79.
Nescius sonorum surdus, C. 1:, 6k.
Nexibus implicitus, P. x1, 78,
Nexile connubium, C. ui, 75. de Ps. 538.
igrans honor argenti pro sordescens, Ps.
Nigrantes nubes, S. 1, 4192,
Nigrior tenebris, P. v, 942.
Pas LIOS equitum depellere, S. n, 702. Nimbus te orum,
Ninguidus, C. v, 97. Ningaidus boreas, A. 661.
Nivali pietate, S. n, 259. U^
Niveus pulvis ardet, P. xut, 78
Nix eapitis, cani, Prol. 91.
Nobiles vel mobiles flammz pro lucernis, C. v, 26.
Nocticola Indus, niger, H. 634.
Noctua Tritonia, S, n, 575.
Nodus tenax, P. xs, 103.
Nolis, velisne, P. x, 170.
Nomisma, numists, P. n, 96.
Non sapis? A. 555.
Norma rationis et artis, A. 207.
Notis cruentis faciem secat, P. x, 558.
Novalia culta, S. n, 103. T .
ovellum szcnlum, C. xi, 59. Tem C. xu, 188.
Noxa lethalis, C L7 — plum, '
Noxialis carcer, P. x, 1107. Nozialis lex, C. ix, 18. St-
pes, P. x, 114.
Nubes jaculorum, Ps. 151. .
Nubigenz» nimbi, H. 485.
Nubilas sordi ida gontilitatis, P. ἯΙ, Ἀν
ugator, C. n, 52. Nugatrix, Ps. 458.
Numerosiores turbo. P. iv, 5.
Nundinatus, P. x, 969,
Nutantem spe futuri boni domum, P. ix, 101.
Nutu numinis vocato, C. viu, 70
PAS
at lu ut, 159
Obbrotescere, H. 651.
Obducta far, velata, C. xu, 20.
Qbire conjugium, S. 1, 169.
Obitus carnis, Prol. 29
Objectare neci, A. 5.
Objice vitreo, H. 869. Discludi, M. 902,
INDEX YERBORUM ET PHRASIUM. 956
Ohloctersre, P. x, 915.
Oblectamine miro tenere mentes, S. u, 155,
Oblitus stupro, αὐ oblino, P. u, 446.
Obliviale poclum, C. «i, 10.
Oblivio premit sensum, C. 1, 87.
Obludo tibi, H. 6.
Obnubrere caput, A. 630.
Obsecundare jussis, C. ix, 39.
Obsequela, C. vu, 51; C. vui, 19. Obsequelam przst: re
2.
CUj, Ep. 3
Obsequentum cura, C. vm, 57.
Obsequium solvere, C. ni, 55.
Obsessor liminis, custos, P. v, 510.
Obside visu, A. 162. Obsides spel, P. u, 457.
Obsita nugis ingenia, S. 1, 575.
Obsoletum vasculum, Ep. 26.
Obsordescere, A. 116.
Obstinate, adverb., P. b 61. P. v. 118
bstinatio urat callum pectoris, P. v, 178.
Obstran la mens, C. vi, 10.
Obstupefactus, P. ii, 173. '
Obtemperanter, P. n, 112.
Obtinet unus esse et fuisse deus, P. x, 517.
Obtrud«re os, P. v, 95.
Obtutibus, oculis, V. n, 145, 378. P. x, 453
Occasus, mors, C. ix, 105.
Occidualis, oceanus, S. nu, 597.
Occulto $ub ipso cord's, Ps. 489
Odori esse, P. x, 5355.
Ofell bubulze, P. x, 585.
Offensaeula donat, Ps. 781. Offensaculo fixus apis, A
PC. sec. 53
Offensacula (per) ire, Ps. 484
Officium flebile, P. m, 185. Officia, P. x1, 50.
Oleagina radix, A. 559.
. Olida acerra, À. 198. Olidus cultus, vel solitus, S. αὶ
498
Olivo fidei unctus, P. iw, 102.
Olii, illi, H. 544. Ollis, illis, H. 150.
Oluscula, S. n, 865. I". x, 262.
Omina dextra, S. n, 561.
Omoicolor, P. xn, 59.
Omniformis, P. x, $59- sis
mnigene partes, S. i .
Omniparens C. μι, 2. 3. n, 476.
Owmnipater Deus, P. m, 70.
Omnipollens Deus, A. pr, sec. 19.
Omnipotentis Dei est, S. u pr., 96.
Operatio, munificentia, Ps. 575.
Operti stratis, C. 1, 18.
Operto obscuro, Ps. 745.
Opifex fallendi, Ps. 260. Verborum morumque, A. 805
Oppalluit, P. 1, 92.
Oppansa cornua, Ps, 410.
Oppetere, mori, P. n, 539,
Oppetere morte gloriosa, P. x, 65.
Optio datur, P. n, 217.
Opulens muneribus, P. x1, 918.
Ora littoris, P. σι, 47.
Orarium, P. 1, 86. .
Orator ad thronum, P. v, 518.
Orbes, oculi, C. ix, 56. I
Qrbis Persicus, C. xu, 25. Penus, P. iv, 61. Vexatus
P. iv, 82.
Orbita sacris libris notat, H. 777. Orbita solis media
est, C. ni, 87.
Ó
rdinari szculis, C. x», 25.
Organa musica, A. 589.
Organum verborum, lingua, P. x, 929. Organuin oris
P. x,29
, 4.
Orsa pis, verba, C. iv, 96.
Oscine parrs, S. n, 570.
Ossuum compago, P. v, 111.
Ostrum, purpura P. x, 010.
Ostentamen, Ps. 504.
Ostentant messes suas jugera, S. n , 1035.
Ostentatrix, Ps. 459,
Ovans, P. ui, 169. P. v, 8.
P
Pacifer heres regni, Ps. 805.
Pacificus, C. v, 156. Ps. 739.
Pactus mercede, P. x, 970.
Togana gens, rastica, C. xi, 87. Paganus, ethnicus, Ὁ
x .
"Paging fideles, C. ix, 36.
Pago deditus, P. x, 296. Pago impliciti, S. 1, 620.
955
9 Palestra Christiana, P. 1v, 101. Palsestra. gloris, P. v,
13.
Palzstricus ephebus, P. x, 188.
Palantes gemini, A. 6235.
Palatii Latii, S. u, 1102.
Palatinus minister, A. 481.
Palla carbasea, Ps. 186. Palla fusca polum suffudit, H.
86. Palla lucida, H. 868. .
Palmas tendere ad, C. ww, 52. Palmas vincla premunt,
P. v, 236. Palam prestare, P. 1, 53. Palma wortis, P.
n 59. Palma parta, P. iv, 106. Palma inde nata, victoria,
εἰν, 17.
Paímata abolla, S. 1, 556.
Palmula remi, P. v, 463.
Palpamen tenerum, H. 305.
Palpas famulos remisso dogmate, C. viu, 8.
Palpat spes iners, Ps. 255.
Palpebrales sete, ἢ. 872.
Palpitans infans, C. xn, 121.
Pangere, canere, C. 11, 5. P. v, 221. Pangere psalinis,
P. vw, 148.
Pausis brachiis, C xu, 10.
apa, episcopus, P. xi,
Paraclitus, C. v, 160.
Paradisi regiones, H. 830. Paradisicol:ze, H. 928. Para-
disi limite consepto, Ps. 224.
Parapsis, Ps. $53. Ep. 18.
P Paratus abolere, €. x, 18. Dicere, P. x, 925. Obsequi,
ἈΕῚ .
Paratu gemino, C. ww, 34. Paratus hos, P. x, 919.
Parens, metropolis, B. iv, 61.
Parili concentu, C. v, 122.
Paritura virgo, H. 575.
Parricidalis manus, H. pr. 14
Parsimoniis plural., C. vn, 5.
particeps angelorum, P. v, 9.
Particulatim, A. 1078.
Parturiuut pectora, H. 570.
Pascendus, Ps. 618.
Pascha nostrum, A. 548, 555.
Passibilis, A. 6.
Passio festa, P. x: 196. Passio, martyrium, P. "1, 55,
690. P. x, 854. Passio peracta est, P. v, 292. b. x, 1109.
Passio tingit martyrem, P. vn, 18.
Pasti carnibus, P. v, 100. Funere materno pasti nati,
H. 62). Pasta sanguine voluptas, S. t, 585. Pastis visceri-
us, C. iv, 1.
Pastua anims Deus, C. iv, 55.
Patefecit hiatum, Ps. 271. Patefacta terrs, C. x, 159.
Patens ad omne vulnus, Ps. 26.
Pau ictum sub ense persecutoris, P. 1, 28.
Patibulum ascendere, P. rz, 611.
Patriarcha, Ps. 544.
Patricida Absalon, H. 565.
Paulo infecundior annus, S. n, 954.
Paupertinis armis, Ps. 198.
Peccamina crebra, H. 619. Peccaminum fomes, P. x,
517. Peccaminum víncula, C. ix, 96.
Peccator, C. x1, 101. H. 622. beccatrix auima, Prol. 35.
Femina, H. 754
Peccatum vetus, C. 1, 99.
Pectine dentium, P. x, 951.
Pectoris impressu, Ps. 275.
Pede dextro, feliciter, S. n, 79.
Pedestre carmen, E .
Pedicis illaqueare, C. m, 42.
Pegmaus compages, P. x, 1017.
Pelagus concavum, C. v, 72.
Pellacis, H. 637.
P'elliti habitus, Ps. 239.
Pendere parvi , P. x, 478.
Pendula via, C. ix, 50.
Penetrabile, Ps. 857.
Peuetralia cordis, H. 542, Sectse, S. n, 93.
Penetrans arundo vitam, H. 538.
Penetrator operti, H. 875.
Pennigera victoria , S. n, 55.
Pensilis, P. x, 452.
Peperere necem, C. iu, 1857
Pera, Ps. 615.
Peragrans sensu oculisque annos, H. 015.
Perarmare, C. v1, 86.
Percensere, A. 385.
Percito gressu, C. vn, 151.
Percucarrit, P. i, 11. P. xy, 21.
Percussor, P. ix, 601.
Perdomitor mortis, C. i, 192.
Peregit ictum, P. i, 95. Sitim, vi, 60,
INDICES IN AUR. PRUDPENTIUM.
956
Peregri, peregre, P. w, 89
Peremptor, H. pr. 19. |
. P'ererrare osculis, P. v, 558. ᾿
Peresis pauibus, C. IX, 58. Peresum pure patri, S. 1, 17.
Perflabilis more noti, S. t, 188.
Perflamine, A. 692.
Perfurit, H. 564.
Peritus crucis artifex , P. v, 254.
Perluere fletu, P. iv, 195.
Permadescere, P. x, 1010.
Pernox cura, P. v, $11.
Perpensa vit: regula, P. x, 507.
Perpetem salutem, P. x, 470. Perpetis Jucis usus, C.
ΧΙ .
Perplexius errat, S. n, 847.
l'erquam ridiculum, A. 210.
Persecutor, P.' 1, 28. Persecutoris gladius, P. v, 154.
Persona patrias, $. 1, 600.
Persobasse, Ep. 54.
Perspicax acumine, C. vn, 25.
Persuasum habuit, S. t, 235.
Persuitanti hzc, superbe narranti, P. xi, 71. Pecsuli
vox, H. pr., 10. Persultant crimina, Ps. 468.
Pertinax studium, Prol. 14.
Pervigil, C. v, 45. Cura, S. n, 1021.
Pessum mergere, S. n pr., 56.
Petulanter, Ps. 314. Petulantius, adverb., P. xwv, 41.
Pexus honor capitis, C. viu, 23. .
oo | Dalanges culparum, Ps. 816. Phalanx plebeia, P. ΧΙ,
Phaleratus equus, Ps. 195.
Phantasma, Ps. 712. A. 1051. Per ,J'antasmana, H. Ὁ.
Phaselus, navis, P. v, 498. S. u, 5
Philippi, nummi, P. ut, 103.
Physicorum dogmata, S. mn, 203.
Piaclum, syncop., P. x, 210. Piacula commissa, À. $11.
Piamina vulnerum, C. 1x, 35.
Piata sanguine mens, P. v, 561.
Picta rebus divinis, Δ. 789.
Pietas Scythica, S. τι, 294.
Piger anguis, fr
Pigmenuis cutis i
l'ignora, liberi, P. »1, 910.
Pigrescere, A. 480.
Pinnats vel peunatie sa. ittse, H. 498.
Pinus, hasta, Ps. 121.
l'irstis mare servit, S. wu, 790
Placabilis ira, C. vr, 908.
Placidissimus, S. n, 595.
Placitus Deo vír, P. vn, 2.
Plaga mundi, tractus, Ps. 714.
Plasma Dei, C. im, 185. .
Plasmasse, A. 805. Plas«mata res, anima, A. 866.
Plateis in totis, P. 1v, 71.
Plebium, genitiv., P. x, 709.
Plectere, ac ferire, C. vis, 104.
P'lectiles syllogismi, A. pr. sec. 24
Plectitur vox fidelis, P. 1, 48.
Pleno senatu, S. 1, 609.
Pleurisis, P. x, 485.
Plicabitur ccelum, P. x, 556.
Plumigera series, C. m, 44.
Pluvio frigore, S. 1 pr., 14.
Poclaum obliviale, C. v1, 16.
Ponalis labor, P. n, 192.
Pollere supero regno, S. 1, 545.
Pollice docto texuit, Ps. 361.
Pomiferum nemus, C. it, 76.
Pompa funeris, P. x, 1082. Supplicii, P. 1, 81.
Pondera malorum, P. x, 1154.
Pontificales exuviz, S. 1, 548.
Popularibus auris se ostentare, S. n, 153.
Populator bruchus, H. 238.
Porgere, porrigere, S. 1, 275.
Porrum et cepe, S. i, 866.
Ῥυγίδι in exitum, C. v, 120.
Porticibus umbrosis, P. x:, 164.
Portitor ciborum, P. v, 400. -
Positze leges, P. x , 94.
Posiliminio redit, H. 852.
Potesse, posse, P. x, 805.
Potestas summa inplebat artus, A. θέε.
Potis est, potest, H. 57. Si potis est, S. 1 pr., 84
Przcalidus, S. 1 pr., 67. S. τι, 3520.
Precinctus, P. v, 414. Ps. 454.
Precinxit latus ense, P. n, 502.
Precinit lucem gallus, C. 1, 2
Precluens potestas, c ιν, 97.
idus, C. m, 151.
ita, H. 415.
951
Praseco lucis, gallus, C. 1, 5).
Prsecucurrit, C. vii, 47.
Predestinare, C. xu, 65.
Prsedi. es pie ate, P. 1v, 59. Predivite cultu, S. 1, M6.
Preed.lce carmen, P. v, 514.
Pr : durat pl;ntss ad iter formido pericli , Ps. 410. Prae-
Ónrat obstin.itio, P. v, 178.
Prefixa cruci spes hominum, C. v, 96.
Prsfultus torus, P. v, 555.
Preelambens fluvius, €. v, 120.
Przli» gerere, Ps. 199.
Pra'iber, valde liber, A. 81.
Premetucre, S. u, 651.
Pranmnicare, P. 1, 84.
Preminens, C. x1, 109. Culmine zdes, P. x, 519.
Prenatare, P. v1, 75.
Pranitere veste, P. n, 251.
Pranuncupatus, C. vit, 179.
Pranuntiatrix, P. n, 50. ᾿
Prenuntius, Joannes. C. vn, 102.
Przpetibus punctis, P. ix, 4i.
Przpollens Árelas, P. iv, $5.
Przsepis tui, C. xi, 77. Praesepibus vacuis C. vn, 170.
Ad prsesepia, C. xi, 86
Presiccus, P. v, 14.
Priestare palmom cui, P. u, 52.
igiator, C. vi, 1
Prestitit se visibilem, A. 8t.
Prestrietus voce cujus, C. vit, ἀξ,
Presul furoris, C. xi, ls
Pretexta toga, P. x, 143.
Prievalida manus, exercitus, C. v, 46.
Previum fulgur, C. v, ἐδ.
Precanda ara thure et cespite, P. v, 9i.
Pretiosius nil luce, C. v, 151.
Primitivus, P. x, 828
wr" S. u, 512. Procinctum solvere, finita expeditione,
Prodiga cruoris fl les, P. n, 18.
Prodigialía monstra, 8. 1, 451. Prodigislis signa, H. 407.
Proditrix fama, P. 1, 11.
Profanator, A. 178.
Profanavit vetus E P. x, 894.
Profanditas, P. vn, 48.
Profando vasto emersisse, S. 1, 569.
ectius, vilius, P. x, 153.
ex ore nefas, C. 1, 58.
Proluit se multo haustu, S. τ, 126.
Prope P. v, 160: u
ranter ire, P. iv, 14.
Propheticus, C. vi, 179.
Propitiabile os, P. xiv, 130.
Propitiata, martyr, P. 1, 215.
Prosapis deorum, P. x, 180. Patrum, C. xi, 89. Pecca-
torum, À. 958.
Prosatus patre, P. vi, 46,
P'roscenia, ἢ. 368.
J'rospera nostra vulnerat, "s. 695.
Prosperum Christum fore, propitium, P. 1x, 4.
Prosubigit pede, P. ni, 130.
Properanda mundi pericula, H. 8&4.
Protervitas lasciva, Prol. 10.
Protinus, C. iv, 45. C. ix, 4 et 44.
Providenter, P. x, 19. |
Provolvitur arenis, C. vn, 155.
Prunse fatales, Vest, S. 1, 1086
.Prurit prodere silenda, P. νιν, 254. Quid non pruriat ma-
lorum, A. pr., sec. 18.
Psallente caterva, Ps. 648.
Psalmi dulcimodi, Ps. 661. Psalmis pangere, P. iv, 145.
Psaltria, D. 136.
Pubertss, A. 575.
Publicitus, P. xiv, 38.
Pudescit, C. n, 96. A. 776.
Pudibunda lumina, Ps. 44. Pudicitia, P. m, 155.
Puellari sanguine, A. 105.
Puellula torva, P. m, 105.
Puerpera virgo, C. ix, 19
115. Reatus peste,
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM. 958
Pueryperiis, H. 618.
Pugillares cerze, P. ix, 15.
Pugnatrix, Ps. 681.
Pullati patres, C. vu. 151.
Pullulas-ere. P. x, 883.
Pullulat, A. 912.
Pols:bus, H. 672.
Pulvinar divum, A. 487. Jovis, S. 1, 610. Pulxiuaria deo-
rum, P. x, 1056.
Pumices salsi, C. vn, 129.
Punctis sequi dicta, P. ix, 24.
Puncto tenui transit peeaa, P. vi, 93
Puniceus, C. ur, 80.
Pupuls parva, H. 874.
Pure de putri, S. τ. 17.
Purgamen, C. vit, 80. Aqu, P. vi, 70
Purpura sangvinís, P. i, 140.
f urpurans, cruentus, C. vi, 82. Pur, uraus cruor, P. v,
Purpurei proceres, martyres, P. iv, 1.2.
Pusio, C. x1, 15. C. xu, 104.
Pusiola, P. μι, 90.
Putredines viscerum, C. ix. 51.
Putrefactus, C. x. 43. A. 101.
Putrescens, P, ww, 151.
Putris, C. vit, 9, À. 810.
Pyra crepitante, P. ui, 15.
Pyram texit ustor, P. x, 816.
Pyra silvestria, S. u, 913.
Q
Quadrifluus amnis, C. in, 105.
Quasitor, judex, C. v1, 89. P. xi, 65
Qualus, corbis, C. 1x , 58.
Quamlibet, quamvis, C. vm, 53, C. xi, 17
Quandoque, olim, aliquando, A. 55.
Quandoque futurum, Ps. 352. Ὁ, 474,
uaterns ter petrze, C. xii, 177.
Quern: glandes, S. n, 945.
Qui sis, quis sis, A. 419.
Quia nam, S. 1, 55.
Quidquid id est, H. 891. Quidquid id est, quod fueram,
Prol. 30.
Quinis diebus octies labentibus, C. vu, 187.
Quin in decem, Prol. 1.
uo proficit, C. xu, 155.
Quodcunque terrarum jacet, P. x, 451.
Quota pars est, S. τ, 579
Quotannis, S. :, 115.
Quousque, P. x, 868.
R
Rabidom os lupi, C. 11, 159.
Racemi, S. it, 48,
Radiare cerounis, Ps. 470.
Radicitus, P. x, 891.
Ramenta auri, Ps. 457.
Ttapax laudis dextera, C. vr, 217.
Raptat togatum forensis gloria, C. n, 41.
Rara culpa morum, C. γι, 49.
Rarissitna hominum pars, S. :, 592.
Rarescit, S. », 457.
Rasile lignum, Ps. 155. Rasiles scopuli, idola, P. ut, G9.
Rssum et dolatum, C. xu, 199.
Rate, nave, S. 1 pr., 8.
Raucisoni leones, C. iv, 58.
Reatum cangere, C. x» 104. Restum solvere, C, vit,
Rehor, P. xi, 34. .
Rebelles idolii, cum genitiv., P. x1, 51.
Reboans oceanus, H. 102. Tuba, Α. 586.
Recalcandum limen, C. rx, 75.
Recalenti aspergine, P. x1, 145. Recalente fonte, P. 1",
145. Recalescere, Ps. 50.
Recavo palato, Ps. 422.
Receptor civium, C. xn, 144
Recessu cordis, C. 1v, 27
Recidere pecuniam, Ep. 6.
Recidiva semina, S. n, 821.
Recinens, S. 1, 65.
Reciprocatis circulis, P. x, $74.
Recline corpus, C. vi, 150
Recrementum, A. τι pr., 54.
Recrudescunt plage, P. x, 708.
Recursibus volutis, C. v, 38. .
Recurva in volam manus, P. n, 212.
Reddere grates, C. »v. 15. Jus bonis, Prol. 18,
Redemptrix, P. x, 714.
959
Redigere fructus in horrea, S. n, 1059.
Redimire sertis, S. n, 725. )J
Redimita frons, H. 268. Redimitus comas, C. m, 30.
. Redux fuga, C. v, 104.
Refectus, recreatus, P. v, 552.
Reflectit se gressu percito in, C. vi, 132.
Refrenare iram, C. vn, 1:2.
Refugee vie, P. x: 102. Refugo honore, A. 582.
Refugere errores, S. 1, 507.
Refundere, reddere, P. x, 190.
Refusus co:lo spiritus, P. x, 5535.
Regale unguentum, Ps. 561. Regalia fercul:, A. 609.
Regitico cultu, P. xi, 216.
Regius morbus, P. n, 204. Regia urbs, Roma, P. u, 40.
Reglutinare, P. x, 874.
R nator, cC xin, St est
elapso gurgite, Ps. 651.
Relaxat sopor artus, C. vi, 11.
Religamine croceo, Ps. 559,
Relisa fronte, P. ix, 48.
Relligionibus faxis, S. 1, 514.
Relucere, P. vi, 5. P. x, 455.
Remeabilis, 4. 1030.
Remeare ad superos, C. n, 200.
P Remonsus polus, pussiv., H. 830. Remenso marmore,
» v, 491.
Renarrare, H. 855.
Renascitur prse effigies, C. im, 191.
Renidere, P. v, 151. itenidet gaudio, P. x, 712. leni
dent prata floribus, P. xii, δ.
Renuente metro, P. iv, 162.
Renutare, H. 774.
lleparare viscera mortua, C. wu, 193,
Repagula portse, S. u, 739.
Rependitur pretium, (^, x, 78.
Repercussos sonos, P. x, 939.
Repertor, C. iv, 9,
Repexas corona, P. x , 1014.
Replicare, TOT Gre, ; x1, 4.
epromissa spes, C. i, 40.
Rere, putes, b. s, 154,
Resculpere , Ps. pr., 51.
Rese*are aurem loquelis, A. 578.
Resolubilis, S. u, 229. tteso'ubile corpus, C. χ, 119.
Resono puli. Papa s »
es populi, 8. 151.
Respectare, H. 757.
Respergere, P. x, 15.
Respergine, abiat., S. 1, 502,
Restagnat cruor, P. x, 1055.
Restillare, S. n, 237,
Resudare, C. x, 107. Crspulam, C. vu, 9.
Resulcare, P. v, 141.
Resul!are, A. 538.
Retentare, H. 108.
Retexere texta. C. x, 16.
Retinacula vite, P. ix, 57. Retinaculis astringi, S. 1 pr.,
64. tirinaclis premi, S. i, 147. Retinaculorum viucla, P.
Ww, .
Retortse in terga manus, S. n, 559.
Retundere iram, C. vi, 94. Retusus, Retunsus, P. x,
Revenire, A. 1061.
Revincta oleis, P. iv, 55. Revinctus sertis, D. x, 1022.
Revocabilis, H. 740.
Revolant figa, C. v, 101.
Revolvere sulcos calami, A. 596.
Revulserat comam, P. x, 761.
Rex convivii, C. ix, 50
Rhetoricum os, S. 1 pr., 77.
Rhododaphne , H. 234.
Rictibus, C. rv, 51. Rictu spumanti, Ps. 115.
Ridente sereno, A. 665
Higant genas lamenta ; P. vt, 83. Rigante somno, C.
vi, 28.
"Rigor mortis, C. 1, 69.
Rimante ingenio, Ps. 790.
Rimosa cymba, P. x1, 69.
Rite precari, C. in, i7.
Rogat veniam de Minerva, P. xiv, 27.
Romphza, P. v, 189.
Romphealis, per e, C. vn, 95.
Rorantes nebula, A. 840.
Rorem fontis et lavacri subire, baptizari, C. vi, 126.
Rore olei, C. v, 15. Quieus, A. 894.
ltorulenta gramina, C. vu. 168.
Rosa spolia, C. m, 2].
nox, C. v, 119. Roscidi livores P. x, 705
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM 960
Rostrum zratum, H. 498.
Rosulenta prata, P. m, 199. e
Rota solis, P. xiv, 96. A. 626.
Rotantur s:cla, S. u, 877. Orbis membra, H. 911.
Rotati ae furere, P. x, 1065. Rotari malis, C. iv, 82. Ro-
tata millia annorum, C. χι, 29. Rotat cardo annum, Pro:.
9. fiotat vortex, Ps. 95.
Rotatiles trochzi, Ep. 8.
Rubigo pectoris, C. vu, 20
Ru minatur, S. uv, 461. .
Ructabat ccenam, Ps. 516. Ructata, emissa, À. 95
Roctamine spurco, H. 466.
Ruere iu facinus, C. 1u, 152.
Rumpere vincula, C. 1, 09,
Russeola sanies, P. »1, 150.
Russo stemmate, P. x, 008.
Rustieuls lups, S. 1, 107.
Rusticus poeta, P. n, 574.
Rutils coronz, H. 926.
Rutilante numine, P. wm, 149.
S
Sacellum, C. iv, 21. P. x, 915
Sacer Christi, P. x1, 2
Sacra gentium, Prol. 40.
Sacramenti donatrix mensa, P. xi, 171.
Sacrare, sacrificare, P. τ, 150, 011. Hymnos, C. i, 75.
Sacrario exstructo, ara, c v, 110.
Sacricolz , S. 1, 618. Sacricols reges, S. 1 pr., 43.
Sseculo servire, P. 1, 59.
Sale, cespite, thure, A. 187.
Salix, ferulze, P. x, 105.
Saltatrix ebria, Ps, 530.
Salubriter, P. x, 502.
Salum reflu:m, C. v, 86.
Salutifera facies, C. imn, 7.
Salutigeros ortus, P. x1, 255
Salvator, P. 1, 115.
Sanctiticante lide, C. ni, 15,
Sanctiloquus, sanctilogus Lucas, A. 1002.
S.nguis, genus, P. iw, 179.
Sanguioeum supplicium, P. αἱ, 23.
Sanguinolentus, S. r, 453.
Sapiant fercula Deum, C. ui, 6.
Saporus, C. iv, 91.
Sarcophagus, C. im, 202.
Sarculati horü, P. x, 264.
Sarmenu, S. m pr., 2f.
Sartagiues, Ps. x, 299.
Satellites noctis, demones, C. 1, 44.
Satiatus ex propheta, C. iv, 91.
Sator, pater, C. x, 69. C. xir, 87. Sator credentium 9 pa-
ai^ C. xu, 47. Sator pudoris, actor, C. iw, 11.
3xigeno semine, C. v, 8. .
Scabra seges, C. vit, 308. Scabri murices, P..11, 416.
Scabrosa sorde ablutus, "s. 106.
Seandalum, A. pr. sec. 55.
Scatebr:ze loquaces, C. v, 90.
Scelus est dictu, À. 892.
Sceptra gestare, P, v, 22. Guberpare, S. 1, 38.
Seholare murmur, P. ix, 16.
Schisma Novati, P. x1, 19.
Scirpea fila, C. v, 15.
Sciscitator, C. vn, 105.
Scissura domestica, Ps. 756.
Scitum brutum Cesaris, P. v, 66.
Scopulum collo trahere, saxum, P. vn, 75.
Scortator, S. 1, 106.
Scribitur nummus, P. n, 120.
Scrinia litterarum, P. xin, T.
Scrobes insidiosse, Ps. 961.
Scrupei recessus, P. v, 447:
Sculptile in sre, P. x, 266.
Scyphus aureus, Ep. 15.
Secessus áltos costarum pandere, P. σι, 58.
Secreta mentis, C. n,.16.
Sectari iter, S. i, 45.
Sectatores Chrisri, C. vi, 198.
Securem Ausoniam Christo inclinare, S. 1, 558. Securer
tlngere, Ps. 402
ecutor, S. mn, 1100.
Seges scabra culparum, C. vir, 308.
Segregatitn, H. ΒΓ: $9.
Segrege forma. H. 805. Regno, H. 06. Segregem esse
remotum, C. vn, 28
Sella, curulis, P. x, 145. Sella curulis; S. », 549
Semetra dissona, Ps. 829
901 INDEX VERBORUM ET ΡΙΒΑΒΙΌΜ. 902
Semicombustus, P. x, 859.
Semides Roma, S. 1, 16}.
Semiferus Golia, H. 781. !
Seminecem tollunt, P. xiv, 50.
Semipes, omo claudus, P. n, 150.
Semiviro comitatu, S. τ, 125.
Semiustulatus, P. v, 518.
Senectam non novit parta gloria, S. 1, 914.
Sensa somniautum, C. vi, 4t.
Sensualis sedes de auima, P. x. 547.
Sensus bumanos tendere, A. 260.
Senta situ loca, P. um, 47. Senta rubus, A. 59.
Separe ductu, Α. 2i.
Sepes littores, S. 1 pr., 15.
Sepes inter deusas, S. 1, 108.
Seps insueta, aspis, S. 1 pr., 74.
Septemplex coelum, C. vir, 56.
Septicollis arx, Roma, P. x, 413.
Septueunis puer, P. x, 656.
Septus grege multo, P. ix, 21. Floribus, C. x, 155.
Lege, C. viu, 3.
epulcrales favill, S. 1, 97. Sepultum pectus crimine,
C. 1, 55. Sepulta lumina, cecitas, C. 1x, 51.
Sequestra carne, H. 912.
Sequestrare, C. x, 127.
Sequitur, ut, C. vtt, 18.
Serenare, C. x, 80.
Serere crimina, H. 577.
Serica toga, P. x, 1015.
Series plumigera, C. n, 44.
Serrata regula, P. v, 217.
Servit mare piratis, S. u, 790.
Severz industrie vir, C. νι', 67.
Severum vivitur, severe, C. 1, 51.
Sibila colla, C. ix, 90.
Sicubi, P. x1, 17.
Sigillati salis cautes, H. 745.
Sigillum, simulacrum, P. x, 253.
Signa garrulorum verborum, P. x, 747.
Signacula Christi, S. 1, 568.
Signatores, C. xn. 66.
Silendus, P. iv, 181. -
Silva stipularum, S. n, 965.
Silvicolz, S. 1, 524.
Similaginis azymou, Α. 355.
Simplices, pueri, C. xu, 151.
Singultat, singultit unda, C. »u, 121.
Singultibus, C. vn, 127.
Sinistra bella, S. u, 685.
qinuamina riparum, P. vn, δέ. Sinuamine subter, Ps.
871.
Sinuoso pectore, H. 199
Sinus barbarici, (arc vestes, A. 145.
Sirio vapore, C. xu, 32
Sisteo resono, Ps. 455.
Sistunt ad aram de laborum fructibus, H. pr. 5.
Sitiente£ haurire, C. iv, 188
Sitiunt spem fontis, Α. 085.
Si um est in tua manu, ut, P x, 750.
Situ obduci, P. x, 1117. Situs teucbrarum, C. :, 45.
Socors vita, C. 1, 54.
Sodalitas, P. 1, 53.
Solatia lenta, Ps. 255.
Sole quarto, die, C. 1x, 46.
Soles venturi, dies, H. 911.
Solidar^, Α. 167 ; S. u, 350. Solidante liquore, A. 054.
Solitutines, C. vin, 61.
Solo perdomitus, pede, P. xiv, 116.
pr pes, solea, C. 11, 129; P. vu, 65. Sola pendulus
À .
Solubilia elementa, H. 505. Solubilis carnis, P. x, 507.
Dextra, A. 514.
Solvere curas in otia, Ps. 729. Solvere peccatum, C. i,
99. Solvere tecta flammis, S. 11, 698. S«lvi per cachinnos,
P. x, 226. Solvit sacra sacerdos, P. xn, €5. Somnia vana,
C. s, 88. Somno data res, P. x, 56. Somuum disiicere, C. »,
97. Perpeti, C. 1, 67. Somnus opprimit pectus, C. i, $5.
Sonipes superbit, Ps. 190.
Sonorum nescius, surdus, C. 1x,64.
Sophise dogina, S. 1, 54.
Sophistz ssculi, P. x, 608.
Soporati oculi rore quietis, H. 894.
servire, C. 1, 52.
Sordes nequitis, Prol. 43
Sordescere. H. 458.
Sordet crimine. H. 119.
Sordidus cultu invenusto, C. vui, 22
Sordidulus, S. i, 69.
Stwlus Hebr:eus,
Sors fatalis incumbit rei, S. ui, 459. Sors humana, C. vu,
214. Ultima P. τ, *4. Sortes deum, oracula, S. 1, 8032,
Spargebat iram, A. 320.
Spectamine morum, Ps. 913.
Spectator Deus, P. v, 297.
Spectatrix, Ps. 118.
Speculator astat, C. n, 105.
Speculamen, A. 90.
Speculatrix pupula, ἢ. 508.
Spem mittere in «vum, S. 1, 511.
Spernere cubile, C. :, 10.
Spes, qua speramus, C. 47, 48.
Sphzra menstrualis, (una, P. x, 558.
Sphragitis, D. x, 1076.
Sp cula gnosia, C. v, 52. Dolorum, P. x, 579. Spicelum
sclis, radius, C. τ’, 6
S, inifera rubus, C. v, 94.
Spirameu aromatis, A. 758. Spiramina vocis, Ps. 117.
Spiramine cepta anima, A. $771.
Syiritalis, P. x, 11,378.
Spirare majora, S. u, 479.
Sprerunt, D. 51.
Spumea mulctra, C. i, 66. Spumeze salivse, P. 1, 101,
Spurcamen, C. ix, 56.
Spurcavit Jaczenas, S. 1, 60.
Sputamen, Α. 676.
. Squalere siti, S. n, 925. Veterno, S. 1. 7. Cateuis carce-
ris, S. 1, 492
Squafidum tempus, C. n, 17.
Squama thoracis, Ps. 650.
Squamosa agmiaa, P. v, 414. Squamosa thorax, H. 425.
Stagna, nuire, C. v, 65.
Stare sub armies, S. n, 728.
Stata Jona, S. it, 1005.
Statione moveri, H. 3561
Status vit: pulcherrimus, P. v, 971,
Stellantibus saxis, 4 mmis, Ps. 865.
Stelliger axis, ἢ. 9:6.
S:emma russum, P. x, 908. Stemma ieiunii, C, vn, 8t
Stemmata apostolorum, C. xit, 180. Stemmate pila radiaut,
i 486. Pollere, P. 1, 4. Stemmati honos accedit, IP, s,
Stertit animus in priecordiis, C. vn, 20.
sugmare, P. x, 1080.
Stillat cruor, Ps. 700. Guttatim lacrym's, C. v, 43.
Stipat: juvenes, P. xi, 79.
Stipendia angelorum vocant hinc, P. 1, 66.
Stipularum silva, S. v, 905.
Stomachante fermento, H. 195.
Stomachus pugnax, S. νη], 629,
Stomochatus alto felle, P. x, 393.
Stramenta testarum, P. v, 522.
Siramine de FOSe0, H 855
wrangulant clausum locum angusta saxa, P. v, 9£2
Strangulatrix, P. x, 1108. gn |n.
Stratum segne, C. 1, 18.
Strictis mucronibus, Ps. 705.
Strictura, S. v, 286.
Siridis punctis fervens, P. v, 227. Stridulum sonare,
P. x, 99
? *
Suophze sycophantarum, À. pr. sec. 25
Stróphium, C. m, 29; Ps. 419. Dactylicum, C. vr, 33.
Suuctile simulacrum, H. 190.
Strucium serpente flagellum, Ps. 685.
Siwrues carbonum, P. v, 319,
Strums turgida, P. n, 258.
Stulta edicta, €. xr, 141.
Stupor liabet quem, P. vr, 78.
Su ppa lychni, C. v, 50.
Stuprator, D^. x, 221.
Stylis confossus, P. wx, 14. Stylo exprimere, P. x, 1134.
À. 579. Stylus sacer, S. 1pr , 60.
Suadela, H. 714.
Sub colore glorie, P. x, 8l.
Subcuba, succuba, P. x, 152.
Subditis cervicibus, P. ui, 480. Subditus orbis iuansaescit,
. Il, .
Subjscere casibus, Prol. 15.
Subjectans caput, P. x, 1054.
Subjectio, H. 701.
Subigere legem, C. r, 70.
Subjugare, C vi, 11.
Subjugatum septies, P. x, 777. Subjugaus hostibus,
P. x,419.
Subjugales bellus, P. x, $55.
Subjungier, 5. i, 586.
Sub idit murmur, A. 848.
Sublimat largo flamine bombum, A. 84S.
965
Sublime tollere, in sublime, P. x, 697. Sublime aperire
0€.1los, S. 1, 598.
SubnDotare summulam, P. 1, 152.
Substantia, P. x, 476. Substantia mixta, S. v, 213.
Subtacitus, H. 174.
Subtemine catenato, Ps. 674.
Subterna antra, S. 1, 392. Subterna nocte, H. 922
Subterranea (per), P. x1, 67.
Subvolavit ca:lo spiritus, P. x, 553
Suburbsni populi, P. xi, 43.
Successibus ampliatus, P. x, 139.
Succulentls obtutibus, P. x, 455.
Succnmbere curis, S. n. t(5, Letho, S. n, 105.
Suda redit facies, Ps 638.
Sudare impar pr:eliun, C. n, 76. Sudata bel'a, S. n,
Sudoribus tantis, labore, H. 481.
Sudum pr:enitens, C. v, 50.
Sues spurea, singul., S. ui, 817.
Suetus frendere, C. ix, 52.
Suffixus cruci, P. x. 585.
Sutflabilis anima, A. 858.
Suillomen, Ps. 416.
Suffragautes martyres, P. τ 16
Sugzillare, suggerere, P. x, 999.
Sulcator, S. n, 959.
Sulci unzularum, P. v, 558. 50} υ8 marmorum, P. iw,
194. Sulcus calami, scripta linca, A. $98. Stelle, C.
xu, 595.
Summa aure qud intelligere, S. τι, 1055. Summum cor-
pus, cutis, Ps. 796.
Summula, P. n, 132.
Superbit inflatus, P. x, 149
Superbus, in bon. partem, P. vs, 8.
Supercalcare ruinam, Ps. 356.
Supercilium deponere, Ps. 287.
Supereminere, Ps. 195, 737.
Suyertit, S. τ, 982.
Superfusus, Á. 668,
Superimpouere, Ps. 266.
Superingeri, C. 1v, 87.
Supervacuus, H. 452; Ps. 151.
Supinat faciem, Ps. 231. Surínata cervice, D. σι, 85.
Supplicatio intenta, C. t, 83. |
Supplicator, P. :, 14.
Suppliciter tendit manus, S. tu pr., 28.
Supra hominem, S. 1, 100.
ς Surgere ex inani cluere, S. v, 208. Surgunt mania,
ὁ I^, 49. e
Sursum versus, Α. 1005.
Susceptat, Α. bis.
Suspeudere lacrymas, C. x, 118.
Buspirare avara lucra, C. 11, 44.
Susurrat fama quid, S. ir, 919.
Suta fo'iis tegmina, C. ui, 119.
Sutile vinclum, P. iv, 21. Sutiles lapilli, C. vit, 158.
Sycophanta, À. pr. sec. 25.
Symboluin (in), P. u, 458.
Syinphonia, S. u, 527.
Syrmate vestigia verrit, Ps. 562.
T
Tabentibus membris, A. 817.
Tabescunt nives, C. vi, 207.
Tabiflua crates, corpus, A. 891.
Tsniolz, S. v, 1105.
Tartara (in) meryi, S. 1, 26.
Tauricornis, P. x, 222.
Taurina exta, P. x, 918.
Tela iugeuii, S. u, 761.
Teino regit juguin, C. v, 147.
'T'emperare laborem, C. vi, 235.
Tempus duietis, noz, C. 1, 66.
Tenax ad revertentes janua, clausa, C. 1x, 73.
Tenebrosus mos, S. n, 214. Tenebrosun cor, A. 127.
Teneri lege sua, S. wu, 70,
Teaerum lac, C. m, 70.
Tenor, Α. 832,
Tenta viscera, C. wm, 175.
Tentare vías zeterpas, S. 1, 510.
Tenuare artus, jejunio, C. viu, 54.
. Tenuis cibus, C. 1n, 119.
Tenus aure, S. n, 729. Crate, P. ni 148. Fundo, P. xui,
85. Tactu, Ps. 692.
Tepefactus, Ps. 000.
Tepenus glacies, P. iu, 201. Tepcntes prunz, P. n, 54.
Tedz, A. 156. .
Tepescit scintilla, C. vn, 19
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
964
Terere vias, S. 1, 879.
Teretem nodum nectere, Ps. 157.
Tergeminos fraires, P. vi, 55.
S Tergum dat fugitivus, Ps. 436. Tergum freti tumidum,
. u pr., 45.
Terminus instat, Prol. 4. Termini vite, C. 1, 35.
Terri ice catervie, H. 419.
Torrigena majestas, S. 1, 189. Terrigen:e phalangcs,
Ps.
Terrulentus, H. pr., 5; P. v, 195. Terrvulenter, P. x,
$18.
Testari salutem principis, P. x, 996.
Tester, fragm. 87 Ῥ "s
esteum en, P. v .
Testificatus, H. 310. ᾿
"Testudo oris, P. χ, 952.
Testula, C. v, 17. Testularum fragmina, P. v. 977.
Tetra pix, C. u, 69. Tetrum flagrat, C. iw, 22. Tetrius
malorun,, P. xiv, 110. Teterrimus, P. x, 651.
Texere pyram, struere, P. x, 817. Secula szculis, C. v,
Textiles sete, C. vir, 152. Textilis candor, P. :, 89.
Textura, A. (017.
Thorax s,namosus, ἢ. 425,
ad ironus summus, h. pr., 10. Ad thronum orator, P. v,
Thnribulum, A. 179.
Thurifero de grege unus, A. 993.
Thymus, C. in, 74.
Tisra Assyria, Assyrius, A. 1145.
Tinctus criminibus, P, xui, 58.
Tingere vestigia, P. vn, 62. Tingo, dc martyrio, P.
vn, 18.
Tirones, T's. 256.
Ti:ubante fide, A. $82. Titubauti voce, À. 741. Titubet
ne fides, P. vr, À4.
Tituli tumulis incisi, P. xi, 5. Titulis auctus, S. 1, 595.
Titulus Pauli, P. xu, 45.
Toga, ctas virilis, Prol. 8. Toga quirinalis, P. n, 419.
Togata nobilitas, P. iv, 75. ogata urbs, Homa, P. i,
40. Togatus, civis, C. n, 59.
Tonans, Deus, C. vi, 81. Celsa tonantis, P. v1, 98. To-
nantis filius, A. 171.
Toreumata, Ps. 370.
Tori lacertorum, P. v, 124.
Tormenta adhibere, S. u, 189.
Torti errores, perplezi, À. pr. sec. 8.
Tortiles ventris recessus, msxandri, C. vir, 124.
Tortuosus serpens, C. vt, 141.
Tortus tortore acrior, P. v, 132
Tractare aema, S. n, 26.
'! ractum sine fine carmen, S. 1, 658.
Tractus signorum cali, A. 616.
Traduce carnis, A. 915.
Traga:dis tante series, P. x, 4113. ΄
P Trahere noctem, C. v, 157. Vim gladii pectus ad Imum,
. xiv, 78. .
Trajector nebulz, H. 875.
Transadigo lumine ultima littora, HI. 882
Transfigere, C. xu, 109; Ps. 50.
Transformare se in, Ps, 552.
Traosmigratio geniis, H. 443.
Traunsvolvere, C. xi, 50.
P Tremcfacta onus suum, C. m, 78. Tremefeci:, P. iv, 83,
. vi, 99.
Tres hiemes quater attigerat, P. ui, 13.
Triformis trinitas, Ps. pr. 45.
Trilicem thoraca, "s. 125.
Trilinguia colla, C. n, 128.
Trina pietas, C. in, 20. Trinitas, C. vi, 5; Ps. νι, 6. Tri-
nitas triformis, Ps. pr. 45.
Tripicti versiculi, A. 581.
Tristitico lacu, C. v, 95. Tristi&icus tyrannus, C. tv, 76.
Trisulco sermone, H. 202
Triticea seges, ἢ. 218.
Triumphali vultu, S. 1, 411,
Triumpbare ritum barbarum, P.u,4
Triuinphator togatus, S. 1, 559.
lriumphum parere, P. 1v, 78.
Tropeum re?erre, C. vi, 104. Tropsa ex hoste refer-
; S. 1, 810. Tropx»um famosum, Ps. δὲ.
Trulla, vas, P. x, 299.
Troneare ἴογτο, P.x, Sm. "
uba, grandiloquentia, C. ui, 81.
Tubarum sub fine, H. 917 ᾿
Tulit sors quid, P. 1,54.
Tuimnescit honore, S. n, 15€
Tumulosus, D. 154
re
965
Turbatrix pacis, Ps. 668.
Turbidi animi, Prol. 15.
Turbiduli sensus, A. 208,
Turbinibus discissis, C. v, 110.
Turbulentis viribus, P. n, 15.
Turgidz pectorum strumz, P. τι, 258.
Turibulum. Vide Thuribulum.
Turmza effuse, Ps. 178.
Turritum caput, Ps. 185.
''utacula fida, S. n, 587.
Tutamen, P. v, 315.
Tutor opum, S. 1, 434.
Tympanum, C. ix, 5.
Tyrannide, P. x, 1092.
Ulcerosa morbis membra, C. ix, 51.
Ulna, cubitus, P. u, 156; x1, 159.
Ultima dementia est, P. x, 5:6.
Ultrix, Α. 511; S. », 495.
Llulamina, C. x, 1114.
Ululanda, P. wu, 119. Ululavit urbem, 1I. 451.
Ulva fictilis, A. 764. .
Ρ Umbonis equin. impulsu, Ps. 255. Umbonibus :quis,
. xt, 201.
Umbrabat cupressus, À. 463.
Umbraculum C. vi, 140. '
Umhrs, manes, À. 471; S. 1, 355.
Umbriferum nemus, H. 795.
Uncis lauiari, P. v, 174.
Unctor stipitis, A. 295.
Uuctus, Christianus, A. 481.
Undatim, P. x, 87. à Ι P.L 110
e ab imo usque ad capillum, P. 1, 110.
Unruen chrismatis, C. v, 156.
Ungulse bisulce, P. x, 75. Ungula tortoris, P. v, 120.
Unicolorz anime, H. 5919.
Unicultor, P. xi, 91.
Unimodzs compiges, Ps. 768.
Urbici alumni, P. n, 510. -
Urbicrem: nubes, H. 7906.
Ureute er ine, H. 569.
, Urget, C. x, 60. Urget animus, H. 389.
Urna sortis, C. vii, 112.
Usibus aptare, Ep. 27.
Usquequaque, P. x, 975.
Ustor texit pyram, P. x, 847
Ustuire, P. x, 885,
Usu longo proficere, S. n, 516.
Uvidi mularcs, C. vn, 119.
Vacat nubilo frons, P. v, 126. Vacat nox nulla, quin,
Prol. 58
Vacuus cruoris, P. iv, 86. Vacuusa crimine, A. 899. Va-
euum inane, C. x, 116.
Vadis fluitantibus, P. vu, 46.
Vagantes dzemones, C. 1, 57.
Vagat pro vagatur, C. «vi, 29.
Vogientes, C. vir, 163.
Vaginse condere, Ps. 105.
Vanescit, C. vu, 209.
Vaporat balitum, P. v, 220
Vaporiferos ignes, A. 131.
Vaporus ardor, P. vi, 115.
Vas, corpus, C. vn, 190.
Vasculuin, Ép. 26.
Vastare czedibus just s, P. v, 85.
Vectibus obseratis, P. v, 349.
Vegeta gula, 11. 322,
Vegetamina vit», ἢ. 298.
Vegetata, C. x, 7. -
Vellere opposito ccelum nigrescit, H. 909.
Vena rebellis, Ps. 142.
Venatrix virgo, Diana, S. v, 491
Veuerator, Α. 232.
Venia ligni, beneficio, C. v, 91.
Veniabile, H. 958.
Venire in armis, P. x, 55.
Ventilator urbis, P. x, 78.
Ventilatur mens in cerebro, H. pr. 57.
Ventis eloquii tumere, S. n pr , 58.
Yentosa ambitio, H. 599. Ventosa subdolus arte, A. 903.
Ventosa fama, H. 457. Ventosa virago, Ps. 194.
Ventris lacuna, C. 1x, 635.
Verbigena, C. ui, 2.
Verbositas, P. x, 551.
Vernans orbis,
vui, 46.
C ᾿ς. 62, Veruat herbarum coma, C.
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM,
906
Verrunt hiemem venti, ἃ. 665.
' Versatile lethum, Ps. 571.
Versicolorus paries, S. n, 56. Versicolores aves, H. 291.
Versipellis astutia, A, pr. sec. 20.
Versis hastis, S. n, 30.
Verticem revincta oleis, P. iw, 55.
Vertigo rotarum, Ps. 41i. Verügine torta, A. 902.
Vervece czso, P. x, 187.
Vesania sibi est hostis, Ps. 160.
Vesci dogmate, A. 711.
Vesci intus spe, S. n, 1047.
Vestigia antiqui moris, S. τι, 501.
Vestire floribus, P. v, 279
Vestirier, Ps. 39.
Veunt abire, C. wi, 45.
΄ Veternum depellere, C, xt, 64. Veterna silentia, C,
IX
, 68.
Vexatrix bominum, Ps. 53.
Vexatus orbis, P. 1v, 82.
Vexillifera, Ps. 419.
Via credendi, Ps. pr. 1. Vise cicatricum, P. x, 790. Viam
dedit cunctis ad resurgendum, P. x, 610.
itt, 161. Vice noetis tertise, C. vu, 126. Pallioli,
Viantem spoliare, H. 208. Viantes, C. v, 65
Vibrat impexis lappis, C. viu, 42.
Vicatim, H. 405.
Vice distincta, À. 682. Inversa, P. n, 959. Mirifica, C.
P. ii, 180.
Vice templi consecrata pectora, C. iv, 17. Vicem unam,
paremque sortis humau:z ducere, C, vit, 214. Vices con-
vertere, ἢ. 890. Variare, ibid.
Vicibus certis, C. v, 2.
Vicinitas lucis, C. 1, 41.
Vicinus dies, Prol. 4.
Victima jejuniorum, C. vit, 5.
Victus femur debile, C. n, 79.
Vieto sb ore, S. 1 408. Vieto pectore, C. vu, 57.
Vile nil virtutem decel, S. n, 751.
Villis bestialibus, C. vu, 153. Villoso corpore, S. u, 304.
Vincitur cura, minor est, C. vm, 57.
Vincla szcli, P. n, 584. Vincla corporis, Prol. 44.
Vincula noctis, C. 1, 95. Rumpere, tbid. Vinculum insi«
gue frontis, C. νι, 159.
Vindieavit nullam ciborum gratiam, C. νι", 188,
Vinxerant silent'a veterpa linguam, C. ix, 68.
Viperina dogmata, A. sec. pr., 11.
Virago ventosa, Ps. 194.
Vireta amoena, C. m, 101; H. 795.
Virginalis partus, C. vn, 3.
Virguncula, S. 1, 64
Vir severz industrie, C. vn, 67.
Vir.bus (pro), C. vu, 196.
Virtutem i vie, decet Ss 791 C
scera dicata, C. iv, 20. era ten . in, 175.
Viscereus, A. 1025. » ,
Viscosus pastus inesca!, H. 822.
Visco vimina illinere, H. 807.
Visibilis gloria, C. v, 158.
Visibus integris, P. xw, 60, Siccis, P. x, 710.
Vitalia, C. 1x, 63. Vitalia plebis, S. 1, 596. Vitaliarum
pere, Ps. 691.
Vitea rura, H. 327.
Vitiabilis, H. 215; A. 1016.
Vitiare, violare planitiem scrobibas, Ps. 361.
Vittata arbor, S. n, 1009. Vittatus pontifex, P. n, 525.
Vivaces chartalze, P. x, 1115. Vivax laus recolat, P. iv,
ἰδ vivax flamma, C. v, 17. Vivacius querere abdita, 8.
n '
, *.
Viviticare, À. 1C€6.
Viviscere, Α. "03.
Visdum, C. vm, 10; P. x, 546.
Vocat ad ponam, P. vi, 22.
Vocator gentium, P. u, 461
Volans vita, Prol. 23.
Volubilis sol, Prol. 3.
Vo'ucer currus, S. u, 5S.
Volupe est, ut, P. ix, 41.
Volutabrum, A. 907.
Volvit sidera cursus unus, H. 891
Vorare biaustibus, C. 1v, 45.
Vortex rotat, Ps. 95.
Votiva mors est martyri, P. ιν, 350. Votivo de ponte, S
n, 295. Votivus dolor, P. x, 1000
Votum est vobis, cum infinit., Ps. 593.
Vulniferos imbres, Ps. 173.
Vulniflca laceratio, P. uw, 1417. Vulnificum acumen, C
ui, 49. Vulnificus morsus, S. 1 pr., 51.
Vuls s nexibus, P. v, 525
Yultuosus, P. x, 172
9657 INDICES IN AUR. PRUDENTIUM. 968
Z
Zephyro impellente, S. n, 787
Zizania, Α. pr. sec, 56
Zonis avulsis, Ps. 633. -
Zoroastreos susurros, ἃ. 491.
e €— ——Ó M — M ——— — ——————————————
INDEX RERUM ET NOMINUM
QUJE IN CARMINIBUS PRUDENTII, GLOSSIS VETERIBUS , PROLEGOMENIS ET
COMMENTARIIS OCCURRUNT.
A
A in compositis Grzcis, ut in atomus, corripiiur, 484.
Aaron, secunda producta, 662. Aaronis virga, ibid.
Abacuc, Habacuc, 279.
Abbati Olivieri Giordani Annibal, 1050.
Àbbo, 197.
Abdias, 1193.
Abdicutus soli, 1208.
Abel, 495, 1151. An ssrculo exstinctus, 496. Abel et
Cain, anima et corpus, 667. Abelis pictura in coemete-
ri^ 490.
bire ad plures, 1029.
Abjunctus, 835, 022 seq.
Abiuiturus, abluturus, 452.
Aboleo unde dictum, 230. Abolere mortem , 552.
Abolla palmuta, 146 seq.
Aborigenes, 181.
Abraham, 405, 577 seg. Abrahs sinus, 565. Abrahae
cccx viui vernaculi quid sigbificent, 5, 165. Abraliam Domi-
num excepit. 668.
Abraxsa, 10..
Absalon, Abessalon, 512
Abscidere, 485. Abscisus, abscissus, 976.
-Absis, absida, 210. 635.
Abstinentia a carnibus, 115 seqq., 261. In Hispania, 277.
A potu vini in jejunio, 1029 seq. A sanguine et suffo-
cato, 147.
Abyssus pro inferis, 463.
Aécentus vis, 755. Accentus et quantitatis In. Greecis
varietas, 181, 195, 105.
AÁccusativus pro adverbio, 248.
Acerra olida, solida, 429. :
Acervus pro cumulo fromenti, 505, 856. Acervus lapi-
dum pro Termino, 855. Acervus Mercurii, ibid.
Acestes, 789.
Achacoso Hispanice, 1259.
Achau, Achar, 651.
Acisclus, 064. Acisculi in familia Valeria, ibid
Acroama, acroma, 915.
Acta apostolor. t, 654; », v1, v11,686; ui, 248; im, x, 687;
W. 896; γι, 254, 987; vi, vit, 918; ix, 156; x, 688; xiv,
451, xvi, 1005; xvit, : viu, 619 seqq. ; xxii, 234.
Acla littoris, ubi olim lupaparia, 704.
Acta S. Thecla», 250.
Actiaca pugna, 808.
Actus, 230. Pro actione, 256. Actus et artus in mss. con-
Tusi, 416.
Acumen s!vli, 1057.
Acus cripalis, 627.
A. D. scribeudum, non ad diem calend., 364.
Adam creatus, 265. Terreui corporis apex, 488. Ádam
ei Eva, 655. Adam filius Dei, 488. Pritius et vetus hono,
2s. Gratia Adamo collata , 477. An Satanas ipsi texuerit
fi. nluea tegmina, 667. E paradiso exsulare jossus, 609.
Adamannuus Scotus, 1115, 1212.
Addicere, vendere, 661, 896.
Addubilare, 640.
Adjoturium quo, et adjutorium sine quo non, an eodem
n0do ab omnibus theologis explicetur, 477, 1255.
Adm.ssionsles palatini, 56.
Ado, 135, 381, 917, 1209 seg. Controversiam de Hippo-
Ay:is implicuit, 11695. e
Adouis, 1086
Adonius versus, 200.
Adoptio ub imperatoribus usitata, 901. Adoptivws, ibid.
Ador, 364.
Adorsus, adortus, 510.
Adpello an recte scribatur, 689.
Adrianus, vide Hadrianus.
4dsie;s pro adsis, 953.
Advocati, vide Scholastici.
Aditicium Fidei et Concurdis, 656. /Edificium Prudentii
quid sit, 49.
&&gis, 819. Minerve, 1001.
dÓ
ium frumentum Romam advectum, 817. /Egyptiá
dei, tide Deus.
/Eliauus, 710.
/Elius pons, 1201.
AElius δα ΓΙ δύ, 195.
milia Hilaria Deo devota, 857.
/Emilianus judex, imperator, 1028.
4Emonia o brevi, 188.
ZEneade: rt brevi, 188. 869. /Fn
nigma, 360. lro numinis signatis, 829. /Enigma, qaod
vulgo Preditur esse in praefatione l'sychomachis, noa est
znigma, 5. Dissolvitur, 165 segg. /uigina Latini Latini,
174 seq. Enigma de Christo, 996. /£nigma sive exigaa
prima correpta, 176, 188 seq.
Enipedes, eripedes, 204, 128, tibu.tur Uvidio
/Eolia, 125. .
AEquor, 1051, 1182. /Equorei anmes, 957.
Aer e brevi, 188. Neutro genere, 191.
AErarium, 837. Cur in Saturbi templo, 1084.
Aerius, spiritualis, $12.
Avculapium ,' pd Ksculspii, 418. Asculapiws
sculapiun, templum ulapii, . ἱ
4089. Gallina δὲ gallus ei sacriticabatur, 421. "
AEstiva, δ55.
JEstuare cum accusativo, 525. Sitim, sitem, 910. /£stus
maris, 1018.
JEtates quatuor hominis, 658.
AEtotula, 1119.
Aternitas Verbi, 410. /Eternitatis definitio, 1096.
f&ternum premium, 780. Supplicium, 779, 1113.
4Ether neuito genere, 191. Án er corripiat, 352.
JEthicus, 855.
AEthiopuin opinio de animalus quse igni purgantur, 294.
Ana, 125. 2202 . l.l.
JEvum invitiabile, insatiabile, inviolabile, 611.
Affanen, 506.
A[f«tim secunda correpta, 529.
Af[fuerit, afuerit, 953.
Atranius, 584, 787.
Africa unde dicta, 331. Afric» frumentum Romam advc-
ctum, 8417.
Agape martyr, 9695.
Agatharcides, 289.
Agere verbum in sacrificii 39
gere verbum in sacrificiis usitatum, 295. 4 h
iie. Agere, Vive es 811. gere tta,
gger pro via, 855.
Acla, bel.
Agnellus Nicolaus, 995.
Agnes marlyr, 955, 1169. Ejus hymnus, 1215 segq. An
Hagnes scribi debeat, 1213.
Agninus, 655.
j5a norum, et hedorum discrimen extremi judieü die,
9 seq.
Agnus Dei in cereis imaginibus, 270 seg. Agnus niveus
im lum justorum, ibid. Anus sepe Christum sigbilicat,
Agobardus, 177, 525. Prudeutii imitator, 1037.
Agon primus laudis martyrium, secundus confessio, 962.
Agratus, 110.
Agricola G. notatus, 361. Martinus, 474.
Agrippa, 1901.
Aguiar Didacus de, 929.
Aguirre Joseph de, cardinalis, 18.
Apu Cervetri, 759.
Alabandenses, 716.
Alamennus, Alamanus, 854.
Alaricus, 822. Va;is sacris basilic S, eui pepercit, 152.
Alba vetus, Alba, Albanum, 1184.
Aluz vestes baptismi, 270.
Albania villa, $57.
Albati Roinani diebus festis, 745.
Albogalerus, 1214.
Albricus philosophus, 699, 1159.
909
Alceus, "1T.
Alcaici dactylici versus, 202.
Alcala de Henares an sit Complutum, 968 seq., 1259.
Alcazar Ludovicus, 657, 1112.
Alciatus, 54.
Alcides, vide Hercules.
Alcimus, vide Avitus.
Alcinous, 114.
Alcmena, 702, 1086.
Alcuinus, 675.
Aldelbelmus, Aldhelmus, 127, 755.
Aldrete Bernardus, 969.
Aldrovandus Ulysses, 175.
Aldus, 80 seqq. Prudentium laudat, 211. Correctus, 247
et siepe ulias. Roms Prudentium non edidit, 888. Ab aliis
sliter allegatus, 705, 717, 741, 767, 809, 826, 999. Aldina
Prudentii editio an duplex, 81, 218 seg., 457, 491, 1529,
Dus, 621, 652, 640, 676, 855. Aldina poetarum Christiano-
rum editio, 219.
Aldus, vide Manutius.
: Aletbios, 1194. -
Alexander Magnus, 505, 811, 1029.
Alexander Naia!is rejectus, 116.
Alexander Severus, 1167.
Alexandri (S.) inscriptio an genuina, 355, 1018.
Alexandro Alexander ab, 25.
Algarvii, 955.
Algidus, Alcidus, 809.
Alleluia, 280.
Allitus ab allino, 499.
Allophylus pro Philisteo, 558, 674. Y correpto, 176, 181,
183, 538.
Alludo, 1128. .
Almachius martyr an sit Telemachus, 51.
Almeloveeusis, 229.
Almo rivulus, 1079.
Alpes, 738. Bins, 951. -
Alpha et a, 189, 556.
Alphabeto Graco errores fondati, 556.
ALar, 615. Altare sempiternum, b85. Altsrium multitn-
do apud catholicos, 719. Altaris et ars distinctio, 1020.
Vide Ara.
Alternare, 554.
Althelmus, $52, 1057.
Altrinsecus 989
Alumni qui dicantur, 938.
Alva Petrus notatus, 116.
Alvarez Emmanuel, 180..
Alytarcha urbis Aptiochens, 867.
Ama ultima hrevi, 194.
Amadutius JoaB. Christoph., 990.
Amalec, 591.
Amalthea capra, 1119.
Amantius preses, 1041.
Amarus potus, 272.
Amasiones, 204, 1081.
Amata cur estais diceretur, 859.
Ambages, , 8M.
Ambirt pradam rictibus incruentis, 278.
Ambitiosi, 908 264.
Ambitus, ambitio, 910.
Ambro, 521. :
Ambrosium unguentum, 1251.
Amenia, amentare, 61T.
Amethysius, 629, 664.
Amianuis lapis, 1037.
Ammianus, 400, 441, 615, 651, 747, 764, 800, 831,
Ie 913, 916, 997, 1015, 1045, 1069, 1078 seq., 1206, 1254,
2539
Ammonis simulacrum, 795. Oraculum, 445.
Amnis torrentis descriptio, 518. Amnicus, 1046,
Am«anus an poeta diversus ἃ Prudeutio, 665 seq. Amce-
nus cur dictus Prodentius, 46 seg.
Ameoriani, 716
Amoris descriptio, 626.
Amorrhzus, 552.
Amos 1x, 312.
Amphilochius, 310.
Amphitheatrum, 751, 1030.
Amplíiari, 1076.
PATROL. LX.
INDEX RERUM ET NOMINUM.
970
Amplo censu. sensu, 854.
Amtleta sacra, 952.
Auycls, 811.
Àna amuis, 957 «eq.
eon, 2336.
Anademala mitre, 535.
Anapsestici dimetri versus, 2901.
Apastasis, templum, 686.
Ansstasius Biblioth., 1185.
Anastasius Sinaits, 515.
. Anathema tertia producta, 555. Commoni, 651.
Anchises, 711.
Anchora in annulis Christionorum, 271.
Ancus rex Rom., 114.
Ancyrani, 716.
Andreas Joannes, 236.
Andreas secunda producta, 181.
Andromachus senator lupercalia defendebat, 1079.
Anfractus, 1179.
Angeli, 101. Ipsorum natura, 478. Ex nibilo, 512. Spi-
rituales, ibid. Eoram ordines, 419. Angeli, publici et pri-
vati custodes, 800. Nationum, ecclesiarum, 981. Pastores
admonent, 678. Angelorum peccatum superbia et invidis,
512. Angelus in Veteri Testam«ntocur Fi ius aliquando
vocetur, 105.
Angelici heretici, 512.
Angilbertus Mediolanensis episcopos, 1042.
ngutnus, aneus, ὃ , 661.
Anpuis sidus, M57. ᾿
Anhelare cum accusandi caso, 480.
Anhelitus imbrifer, 391.
Anianus, 1115.
a Anicta Juliana, 746. Anicisna familia, 745. Anicius Ae-
ens ssus, 746, 748. Anicius Hermogenianus rius,
746. Anicius Julianus, 746.
Anicla, anula, anulla, 1059.
ADima non est pars Bel, 473. Nec ex Adamo prop:ga's,
480. A Deo flante inspirata, oris divini opus, 470. Ejus
natures, 1098. Immortslitss, 778. Igpois, ignea, liquida, ct
elementum cur et quo sensu dicatur, 140 segq. Anima
spiritualis pcenis inferni qui torquestar, 145, 470. Animze
tternum supplicium, ! Igne torquetur, 481. Anima
germana, soror carnis, 475. Animas ob peccata in corpora
umana dejectas esse, error est, 552. Animam hominis qtri
corpoream erediderint, 145. Animz sanctorum sub altari
uo sensu requiescere dicuntur, 961. Anim»s piorum de-
tineri post obitum in sinu Abrahse, quinam v'ocaerint, 362.
Anim sancte post obitum, si nibil purgandum babeant,
Statim ad coelum evolant, et l?ei visioue fruuptur, 262, δύ,
250 1096, 1055. Anima pura nullum sanctius templum,
seq. Anima in columbe specie e corpore egressa, 955.
Anim: naturaliter Christians testimonium de Deo uno,
M9. Animz forma feminea effici», 955.
Anime colorum viventes, 658.
Animalia ex ovo nasci quid sit, 541.
Animosa fides, 661. doo, 855
nimus a vitiis purganudos, seqq.
Anneus Cornutus, 539. "
Auneus Florus, 197.
Annibal! a Roms» monibos reyulsus, 821.
Anniorum familia, 745
Annuli Christianorum qnibus symbolis insigniu, 271, 885.
Annulus fidera sigaificat, 8S5.
Annuntiatio dominica, 677.
Anseldi Carolus Augustinus, 16, 32, 40. Prudentium lau-
dat, 215. Libros contra Symmachum Italice reddidit, 99,689.
Notatur, ibi.
Ansaldus casuis Tnnocens, 1128. Notatur, 259.
Anser pervigii, 825.
Auterior, 5035.
Antichristus, sanguinis cbaryhdis, 505.
Antidicomariantue hseretici, 596.
; o Antinous consecratus, 722 seq. Novum sidus confictum,
Antiochize nomen Christianorum ccpit, 985.
Antiochus, 120, 812.
Aatipater Thessalonicensis, 355.
Antiphona o correpto, 181.
,, antiquitatis ecelesiasticie pluta monumenta perierunt,
Antiquitatis studiosus Prudentius, 195, 205.
Antiquitatum Romanarum et Christianarum scriptores
passim entium celebrant, 217.
An'oninus martyr, 253.
Antonius (S.), 255.
Antonius Nicolaus, 11 seg., 15. 19 seqq., 25, 35, 50, 59,
44. 48, 56, 65, 75, 151, 159, 225. Notxtus, 85.
Anubis, 809, 1089.
' 31
— αν
a;
Apathos prima brevi, 481.
Apella quasi sine pelle, 481.
Apellare C:esarem vel ad Cesarem, 1155.
Apelles acer, 167. .
Apes non indulgere concubitu an verum si!, 265.
088, .
Apices pro summo honore, 501.
Apicius, 282, 361.
Apocalypsis, 1, 5:6; 1 et xx, 504; n, 455; ni, 612; uw,
xx, xxxi, 081; iv, v, 688; vi, 588 96l, 1115; «i, 9n ;
xu, 656; xvit, 505; xxby 657, $15, 935.
Apocalypsis, sive reve'atio S. Joannis, 688.
Apodemius martyr, 979 seq.
Apollo, 801. Pascens pecus, 1082. Sol, 725.
. Apollodorus, 669, 811, 4139.
Apollodorus architectus, 1257.
Apollonius, 792. .
Apologiz: nimis frequentes, 28. Apotogia pro Romanis
pontificibus ssec. iv contra ÀAmmiauum, 1224.
Apostoli et martyres olim prsecipue colebantur, 252.
Apostoli messores Domini, 281.
gnatus, 672 seg. In duodecim lapidibus Jordanis, 291.
Apostoli Pauli Epistolae ad Coloss. 1, 409, 512; in, 555.
I ad Corinth. 1, 1418; υν, 1117; w, 277; vim, 4418; x, 281,
$35; x1, 267, 1251; xu, $06 ; xu, 551; xiv, 280, (120; Xv,
368, 316, 178, 1048 seq. 17 ad Corinth. m, 455; ww, 096;
vi, 880. Ad E
ix, 3435. Ad Galat. νι, 1121; τν, 724; v, 550, 1111. Ad Hebr.
t, 921, 1107; x1, 1021; xu, 646. Ad Philipp. t, 225, 1195;
u, 905. Ad Roman. 1, 1156; n, 577; ww, 490; vu, 255; vint,
435. [ ad Thessal. w, 525; xii, 255,
105 seq.; xwv, 1256. II ad Thessal. n, $19. I ad Timoth.
vi, 519. I1 ad Timoth. 1, 1495; n, 95.
Apolheosis vera significstio, 402. Apotheosis liber quo
pacto inscribendus, 395. Ipsius argumentum, 597.
Apotheosis Christi, 453, 495. Ethnicorum, 492.
Appendix Belgica [ndicis Romani, 135.
Appia via, 1184.
Apricus uade dictum, 351.
Aptare, 704.
Apuleius, 567, 524, 627, 657, 852 seq., 950, 951, 999,
1149, 1165, 1170, 1215.
Aqua Intercus, 696.
Aqua interdici quid sit, 145.
Aquae lustralis orizo, 1195. Cur in sacratioribus hebdo-
madas majoris diebus ea non adhibetur, ibid.
Aquai pro aqua, 405 seg.
Aquarium vas, 680.
Aquila armiger Jovis, 702. Eburnea, 1077. Numen victo-
rie, 770. Rapiens Ganymedem, 1087.
Aquilones szvi, 460.
Ara, vide cespes, cespititia. Ara Victoris, 56, 48. Ara
in templis, 104. Ars et attaris discrimen, 526, 1068, 1180.
Arato secunda brevi, 193.
Arator, 87 seq., 192, 195, 250, 529, 566, 462, 615, 815,
1189 seq. Imitator Prudentii, 160.
Aratus, 699.
Arbiter, vide Petronius.
Arbiüror, verbum consideratissimum, 1187.
Arbor aliqua in singulis agris sacra, R53. Vittata, 1091.
Arbores terminales, 853. Vittate, coronata, lucernis illu-
miuaUe, ibid. seq. .
Arca, 894, 899. Arcarii, ibid. seq. Arca illata templo a
Balomoue, 654. A Jeremias sepulta, an in triumpho a Tito
portata, ejusque arcui insculpta, 654, 1254. Arca Ecclesise,
arcanum colestis domus, 900. Arca Noe, 661.
Arcadicus, Arcadius, 102 seq.
Arcadius, 761 seg., 807.
Arcaril, vide Arca.
Archidiaconus, vide Diaconus. -
Archigallus, 807.
Archippus, 1086.
Arcta lex, 325.
Arcus Titi, vide Titus.
Arelas, p 968. G ,
ἄρες áge, dicunt poetae Greeci, 183.
Aretas, 205.
Arevalus Joannes, 41.
Aryelatus Ph lippus, 100.
Argeusola Barthol. Leonardo notatus, 888, 1038 seq.
V ide Leonardo.
Argi, 801.
Argos navis, 706 seq.
Argumenta fibrorum Prudentii ab ipso exposita, 251 seq.
Argument n gantis imbecillitas, 1063, 1130, 1143, 1:04.
Arisdae, Ariadnes corona, 709. :
Aríani, 570.
Arias, Hispanus aptiquus, 888.
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
m numerus desi-.
ἢ, 419; n, 537, 657, 680; iv, 652; νι, 143:
911
Arias Montanus Benedictus, 1161
Aridus liquor de calce, 1210.
Ariughus Paulus, 140, 2&4.
Aristarchus Homeri esse negabat versum, quem non
probabat, 190.
Aristenstus, 965.
Arísto cru" 1139. Chius, 599.
Aristoteles, 012. Nervosus, 421,
Arius, vide Arrius.
Arizzi, 905.
Armarium, 436.
Armenorum fabula de tumine divinitus accenso, 123.
Armiger, 448.
Arnobius, 291, 539, 249, 405, 405, 502, 512, 528, 5553,
609, 614, 696, 701, 707 seq., 760, 765, 787 seqq., 195, 801,
M in ia alti do ete Rd
, , -, 1091, ἡ 1101, t1
1154, 1141, 1198. M ve ^
Arnulphus imitator Prudentii, 917, 455, 1156.
Aromata in funeribus, 156. Aromata Persica, 1099.
Aroma in singulari, 1220.
Arrius, 655. Penuluüma correpta, 176, 181, 185 seq.
Ara . Stephanus, ΠΝ
rihrisis, arthresis, .
Artus, 981, 625. ^
Ars Patris, Dei, quo sensu, 696.
Artus a matre calidi, 609.
Arula, 204, vox Cicerouis.
Aruudo Parthica, 540.
Arvina, 311.
Arx ab arcu, 419 seg. Aula, 290. Imperium, 899 seq.
Αγ tetheris, 612. Arx vel arcus, 811 seq.
Asbesiina sindon nuper reperta, 1057.
Ascendere in crucem, 1121.
Ascia, 1100.
Asclepiadeus versus, 198. Ejus inventor Asclepiades, non
/Esculapius, sive Ascleplos, ibid. Asclepiades penultima
producta, 176, 185. Ascleyiades pra-fectus, 1067.
Asconius Pedianus, 539, 481.
Asia, Asia minor, 807.
Asino stultitia indicatur, 674.
Aspasius, 1219.
Aspicere, in Deo misereri est, 510 seq.
Aspirat o sspe addita, sspe delracta, 600.
Assemanus Jos. Simonius, 687.
Asserere Deum, 1151.
Assertor divum, Dei, 154.
Assimulatus, vel assimilatus Deus, vel deis, 125.
Assuescit pro cousue[acit, 465, 14.
Assumere hominem de Verbo, 469, 785
Assur principis victoria, 554.
Asterie, 701.
Astrea virgo, 592.
Astrorum nomina, 157 26.
Asturius, 968.
Asylum, 714.
At anasius (S.), 3508, 501, 1085. Athanasianum symbo:
um, 141.
Athene, 819 seq.
Athensus, 1087.
Athenagoras, 560, 722, 1104.
Athenienses Victoriam involucrem representabant, 761.
Atheus a brevi, 484.
Athlete, 1001. Oleo inungebantur, 974. Athletarum lo-
dus, 867. l'icentia, 1083.
Alas, 703. '
Alomi prima brevi, 481. Prima rerum principia e sea-
tenia d Patin, 538 ibid.
, atquin, 539.
Attica copía, 486.
Atticum mel, 291.
jn Serrans, 1077.
ttis, Atys, 769. .
Atto, 578. |
Atys, vide Attis, Gallus.
Au in 0 szpe a veteribus commutatum, 379, 740.
Awctio, actio (allax, 669.
Auctoritas Prudentii, et sequalium quanti habenda, 181.
Aud, haut pro aut, 534.
Audientia pro auditu, 204, 1145.
Auditus concrelus, 454.
Augurius, tide Fructuosus.
Auquro, auguror, 500.
Augustalis lector Fructuosi, 1053.
Augusti omnes imperatores dicti, 899. -
Augustinus (S.), 31, 108 seq., 116, 152, 158 seq., 11
seq., 147, 156 seq., 166, 238, 240 "e 219, 257, 280 :eq.,
$18, 541, 388, 595, 404, 451, 434, 491, 459, 469, 418, 480,
915
505, 505, 550, 512, 552, 551, 518, 662, 710, 825, 815 seq..
os, 91d, 920, 925, 1001 seq., 1050, 1005, 1189, 1195,
1202, 1210, 1235. Cur scrips:t libros de Civitate Del, 821.
Non docut philosophorum virtutes esse vitia, 723. Ejus
confessio peccatorum diversa a coufessione Prudentii, 28.
Augustinus Autoníus, 1159.
Augustinus Eugubinus, 489. .
Augustus, (0S5. Imperator, 799. Ejus tituli, ibid. Forum
eonstruxit, 717. Aram et statuam Victoris in euria Julia
collocavit, 695, 761. Deus consecratus, ab eo mensis Au-
gustus, 720. An reddiderit oracula, 723. Ejus epistolx»
ragieutum, 661.
Α us in angustus mutatum, 705.
Aula pro templo et zeuiliciis sacris, 599, 850
Aulsa, 1010.
Aulisius Dominicus, 1053.
Auloles, Àut.les, Autololes, 854 seq.
Aure p.pulares TI.
Aurarti dicti ab aura, qui favebant, 257.
An setas nou eodem felicitatis geuere 8 poetis descri-
ta .
d Aurelianus primus donavit oraría, quibus populus ute-
retur ad favorem, 237.
Aurelioruim fauilia, 25 seq.
Aurel us et Valerius an nomen ejusdem fami ise, 19.
Aureo hamo piscari, 753.
ptg 189. 6H
uri fragmenta, ramenia, 627.
Aurora, 216.
Aurulentus, 201, 1198.
Aurus pro au eo, 781. y
Aurum venenum glorise, 005. Vide Avaritia.
Ausonius, 55, 136, 185, 188 seq 1., 193 seq., 199. 236,
95i, 298, 527, 358, 501, 606, 678, 753 seq., 113, 851, 857,
954 seq., 988, 1033 seq., 1057, 1186, 1225. S:epius spou-
dzum secundo loeo'iarnbici dimetri admisit, 185. Ejus epi-
gramma de Hispali, non de Emerita, 957.
Auspicia consulatus, 1076 seq.
Autpertus, vide Amb'osius.
Auxilius grammaticus, 191.
Avari, 908 seq.
Avaritia objecta ecclesiasticis, 651. Lupo comparata, 028.
Mendor Bellona, 636. Avaritiz descriptio, 627. Comita-
tus, 633. .
Aves et pisces eodem loco a Christianis veteribus la-
biti, 146 seq. .
Aves oscines, alites, 815.
Avienus, 775, 873.
Avitus Alcimus, 26, 117, 161, 179, 206, 250, 289, 395,
806, 408, 411, 450, 442, 515, 517, $21, 525, 555, 581, 590.
Imitatur Prudeutium, 217, 523, 405, 478, 635,
A2zara Joseph Nicolaus, 96.
Azyma y correpto, 178, 181.
A7ymi panes ex similagine, saccharo, lacte, ovis, 455.
B
Babylon, 811. Babylonica captivitas, 555.
Baca, becce, bacchee, 281 seq.
Bacchica Nisi, 751.
Bacchinins Benedictus, 808.
Bacchus, 707 seq., 154, 804. Juvenis, 1091.
Bactra ultima, 450.
B ctriani sagittis caput coronabant, $38.
Budil Hispapice, 917.
Beetis, 951 seq.
Beturia, 957.
POT. 982.
Bahal coctile, 452.
Baii damnatus theses, 725.
Baillet Hadrianus, 217.
Balzxoa, 320. An illi sint dentes, 1355.
Balbus Josnnes, 26.
Balduinus Benedictus, 237, 444.
Ballerin.i fratres, 567, 1252.
Balneorum noimnina baptisterio attributa, 599.
Balthus, 442, 721. .
qu landinins Angelus Maria, 70, 162, 680, 726. Rejicitur,
Bandurius Anselmus, 1101.
Bauierus, 099. .
Bap'ismus, baptisma , baptisterium, baptizo, 465, 598 seq.,
620. Daptismi conferendi tempus, 270. Baptismus gralia
Christi dictus, 471, 1049, 1254 seq. Baptismus per immer-
sionem eL aspersionem, 307. Baptismus sanguinis, 1042.
Baptismus Christi, 679. Baptismus Joannis a baptismo
Christi diversus, et quo sensu peccata remiserit, 517.
Baptisterii nomina diversa, $99. Baptisteria Christiano-
rum, 1050. Virorum et feminarum separata, $07. Baptiste-
INDEX RERUM ET NOMINUM.
974
rium Rom: an olim multiplex, 1196. Lateranum, 751. Quod
laudat Prudentius, ubinam fuerit, 1017 seq. Boptis eriis
supposite reliquie, 1048.
ptizandi an penitus nudi aqua immergerentr, 307.
Tiaptizari pro mortuis, 1048.
Bararas, DBarulus martyr, 1121.
Barbam radere et alere, 1206.
Barcinon, Barchinon, 967.
Bardaici, Bardi, Bardus, 430.
Barnabae Epistola, 167.
Baronius Csesar, 51, 216, 459. Notatus, 128, 746, 1050.
Barrus, 450.
Barthius Gaspar, 1, 26, 39, 5^, 49 seg , 51 seq., 15. No-
tatus, 161, 185, 102, 197, 28*, 291, 587, 618, 765, 788, 994,
935, 1021, 1208, 1210, 1217, 1229. Ejus fides in allegandis
mss. an fluxa, 75, 175.
Bartcol;ccius Vincentius, 755.
Bortholus Petrus, Saactes, 281.
Barutfaldi Hieronymus, 559, 1219.
Bas'lica S. Pauli, 1198. S. Petri, 1191 264.
Bssilie:tum appel'atio, 599.
Basilii Porphyrogeniti Menologium, 414.
Basilius (S.), 274, 517, 107, 451, 859.
Basnagius Samuel notatus, 573.
Ba-sorum familia, 747 seg. Bassula, 748.
Batavorum laboriosa ingenia, 99.
Bayer Franciscus Perez, 888. Male Patris nomine cit&-
tuis, 85.
Haylius Petrus, 11, 15, 17, 44, 105. Notatus, [0 sed
148, 152, 172, 778. Ejus oppugnatores de Manichzis, 1
Beatitudo :eterna quando conferatur, 155.
Beberius Heuricus, 216.
Becmanus Christianns, 29, 77, 177, 181, 216.
Beda, 35, 25, 31, 196, 199, 207, 578, 591, 681, 1000,
1051, 1225.
Belia pro Belial, 646. Duabus primis productis, 539.
Beliade syua'resi facets, 509, 545.
Bellarminus, 116, 156, 162.
Bellicia Modesta vestalis, 931.
Bel'ona, 610. Ejus sacerdotes, 1151 seq.
Bellonius Petrus, 680.
Belzebul, Beelzibul, 1001.
Beimnbus, 1051. Notatus, 526, 637.
Benedictus XIV, 120, 255,
Benedictus (S.), 117.
Beneficia, ii Miparitores, tnilites, 1027.
Bergius M., 545.
Bergomensis Philippus, 44.
Bernardus (S ), 304, 510, 687. Imitator Prudentii, 458.
Be-nardus Eduardus, 72, 107.
Bernardus Lucensis, 27.
Beruinius, 588.
Berthaldus Petrus, 526, 988. No!stus, 1068.
Bertius Joan. Laurentius, 150, 268, 619.
Beryllus, 659, 664. E brevi, 176, 182 seq., 188, 659 scq.
Besse!ius Fridericus, 461. Notaius, 1030.
Bestiarum morientium morsus mortiferi, 1066. Bestiis
Christiani objecti, 880.
,qiethleem, Bethlem, caput orbis, 677. Prima correpta,
Beza refellitur, 419.
hiblia Moguntina an bis edita, 491.
Bibliotheca pro Bibliis sacris, $22.
Bibliotheca Hispana sub S. P. Peregrini nomine ap ha-
beat auctorem Andream Schottum, 44.
Bibliotheca Patrum, 92, 159.
Bibliotheca Alexandrina, vide Bibl. Rom. Sapientis. An-
gelica, 58, 81, 86 segq., 90. Anglicana, 69, 72. Barberina,
80 seq., 49. Bernensis, 1161. Bodleiana , 69, 73, 90, 95.
Buslidiana, 76. Cantabrigiensis, 72. Cssanatensis, 81. Fjus
index notatur, 8, 97. Casinensis, 69. Colbertina, 70. Col-
legii Romani, 57, 81, 87, 178, 1161. Dublinensis, 70, 75.
Ducis Altaemps, 66 seq. Dunelmensis, 71. Etoracensis,
72. Eduardi Bernardi, 72. Florentina Benedictinorum, 69.
Galdiana Florentina, 72. Gottonisna, 69. Henriei Jones,
12. Hiberne bibliotheecs, 69, 72. Hispana, 870. [saaci Vos-
sii, 72. Laurentiana Florentina, 70 ^seq., 162. Lipsiensis,
70. S. Martini de Seez, 70. -Mevliolane.ssis, 56, 69, 77. PP.
Minimorum in monte Pincio, 90. Monssterii B. Marie de
Becco, 70. Murbacensis, 70. Nomburgana, 76. Patavina,
69. Parisiensis regia, 69 seq., 75 seqg., 88. D. ΝΟ Pii VT,
90. Pragensis, 67 seq. Otthoboniana, 66 4:7. Oxonieusis,
19. Ratisbonensis, 57, 67 “64. Ncardiana Florentina, 73,
158. S. Salvatoris Bononis, 56. Sati-Germaneosis, 70. Sa-
pientis Romana, 81, 85 seq., 90, 468, 4711, 475. S. Silve-
stri, 64. Telleriana, 87. Thom Gole, 72. Thuana, 78. Va-
ticana, 56 δέ4η., 115. Veneta S. Marci, 879. Viennensis,
67 seqq. S. Victoris Parislensis, 70. Utbinas, 59.
975
Bibliothecarum ecclesiasticarum scriptores plorimum
Prudentium commendant, 217.
Bifestus, 204.
Digotius Emericus, 77.
. Bilisobliqua, 651.
Binghamus refellitur, 525, $38, 555.
Bipennis, 879. — -
Bipes e brevi, 194.
Bivar Franciscus notatus, 50, 228, 978, 1228.
Bivium vitse, 857 seq. Virtutis et vitii, 560.
Bizantei. Vide Philipyi.
Blanchinus Franciscus, 808. Joseph notatus, 182, 319,
889, 959, 960, 1176. ᾿
Blasphemare, blasphemus, 101. Blasphemium,646. Blos-
phemus, secunda longa, 500.
Bobus ex bovibus, prima brevi, 185.
Bodie, 583. .
Bodoniana, sive Parmensis typographia laudato, 6, 96.
Boethius, Boetius, 201, 605. Imitator Prudentii, 628, 651.
Boga., boim, boige, 552.
Boghe apud Insubres, 552.
Boherius Joannes, 78. . .
Boia, 818. Autiqu:e bois ectypum, ibid. Boia ltalis car-
nifex, 982.
Doissardus, 851 seg.
Joldettus Marc. Ant., 107, 217, 1109.
Bollandian , 27. Plures l'rudeutii hymnos illustratos edi-
deruut, 97. Notati, 923, 1060.
Bombycinse vestes, 522.
Boua card., 217, 456.
Bona vel mala qu:enam dicantur 8 l'rudentio, 250.
Bonfrerius Jac., 279, 519.
Bongarsius Jacobus, 76.
Boni et mali qui dicantur, 228.
Bonorum operum utilitas, 1098.
Boot, 560.
Bordeau, Gallice un le dictum, 709.
Borgia em. card. Stephanus, 16, 186, 355, 514, 685,
878, 1189, 1199.
Boria Dominicus gnatius notatus, 055 seg.
Bornerus Gas,ar, 76, 212.
Borra algida «tas, 658.
Borrichius Olaus et Audress, 908.
Bos et asiaus an prisepi Domini astiterint, 573.
Boschius Joan. Carolus card., 178.
Bosius, 281.
Bosphoretn jugum, 236.
Bossuet Jacobus Benignus Prudenuum ad usum Del-
phini edi suasit, 211.
Botryon, $56.
ljoves cestrati, 720. Immolandi coromabantur, 1154.
Brabium, bravium, brabeium, 1022.
Brachia vitibus attributa, 690. .
Iracteole, bra:teolge, 617. Bractealis, 204.
Brasichellensis Joan. Ma.ia, 153, 1189.
Braulio, 107.
Jirennus Gallus, 812.
Dreviarium Cesaraugustanum, 34, 972. Isidorianum, 51,
881. An expensis cardinalis Ximenez editum, 82. Roma-
nun, 250, 251, 955, 313.
Briet, Brietius Philippus, 47, 217.
Birissonius Barnabas, 117, 315, 282, 1022.
Brito Guilielmus, 187.
Britanni erud ti notantur, 1351.
Brocardus,, 513.
Broinius, víde Bacchus.
Brosseus, 751.
Broverius Matthzeus, 1182,
Brower Christophorus, 216, 414.
Bruchus, 517.
Brugensis Fraaciscus, 117, 672.
Biruuo Coloniensis antistes omnibus Suis ecclesiis car-
mina Prudentii donavit, 205.
Bruti fasces, 741,
Brutum scitum, 989.
Bubulus sanguis, 1149.
Buchuerus ugu (us interpres Prudentii, 95. Notatus,
55
Bucula, 581.
Mulengerus, 44$.
Buonarrotius, 553.
Burchardus , 575.
Burgas cur balnea calida Hispanis dicta, 162.
Burgliesiani horti, 1150.
Burmannus Petrus junior, 221, 319. Notatus, 844.
Burriel Marcus Andreas, δέ.
Bustinzuria Joseph, 520.
Bu.tialis, bu (ulis, vox Sidonii, 204.
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
976
Bustis Bernardinus de, 216.
Buxo Meruuque scribebant veteres, 1056
Duxtortius , 903.
C
Cabo Esparto, Cabo Espartel Hispanis quid, 425.
Cadahalso Hispanice, 880.
Cado vini corpus reprsesentatum, quasi vino anima ex-
primatar, 525, 338. .
Ceecilianus martyr, 979 seg.
Ceecina , 763.
Czecus qui visum recepit, 6RI.
Cseliu: Áurelianus, 994.
Creremooiz, cerimonis, 685.
Ceremoniale episcoporum, 9353.
Ceerula nox, 254.
. Crsaraugustani, 974 seq.
Cxsarea Mauritaois, 966.
Ciesarius Arelatensis, 211, 250, 542. Imitator Prudentii
Cesurs vis in ucenda voeali hrevi, 187, 471, ΘΌΣ,
104, 752, 7127, 167, 714. 184, 192, 807 seq., 859. 1:00,
Cagionevole lialice, 1259.
Cain, 495 seq. Cain et Abel, earo et anima, 667.
Caiphs domus, 681.
Cas (S.), 982,
Caius presbyter, 1191.
Calabozo Hispanis, 803.
Calagurris an patria Prodentii, 10 segg.; 90 4664. An
patria SS. Hemeterii et Celedonii, 887 seg. Ejus baptiste-
rium, 1048. Calagurris Fibularia Prope Oscam , 883. Nas-
sica, quz nunc Calahorra dicitur, 888, 967.
Calamistrum , 627.
Calamitates, qux accidebant, Christianis ab ethnicis ob-
jiciebautur, 821.
Calamus , 901.
Calathus, 363,
Calcare flores felicitatis genus, 294.
Calcatriz, calcator, 658.
mera, 1055.
Calceamenta, calciamenta, 1052. Colceamenum terio
brevi, 176, 181.
Culculare, 900 seg.
Calere exempla, 163. |
Calendarium Rotftianum, 761, 1078
Calices olim ex qus materia, 985.
Caligula crudelitas, 949.
(aixti disputationes ad Prudentium, 95.
Callum «e s3nimo, 998.
Calmetus Augustinus, 240, 54 t, 556.
Calogerana opuscula, 599, 1319. '
Calpburnianus presses, 948, '
Calpurnius, 945.
Calpurnius Bassus, 7325. ᾿
Calthum neutro genere, 292 sen.
Calnmuizx Chrisuanis objectse, 217.
Calvi sacerdotes Isidis, 754.
Calvinus rejicitur, 118.
Camerarius Joachimus rejectus, 105, 910, 1065.
Camers Joannes, 450, 798.
Camillus, 827, 890.
Camone, 25.
Campanus, Campania, 839, 1185.
Campus Romuleus, Martius, 713.
Camuri arcus, 1199.
Cancellierius Frauciscus, 250, 245, 802, 878, 1048, 1301,
Cancri sidus, 458.
Caudele in exsequiis, $54.
Candídati cu: ita dicti, 745. Candidati martyres, 881, 971,
978, 1057, 1010.
Candidulus grex, 270.
Candidus, 994, 1184.
Canes femineo genere, 855, Canis convictum : de sat«l-
litibus proprie, 995. Cane milite pejor, 425. Cane p
canes furi», 995. Canes a Gothis in aciem ducii, i id.
Cangius Carolus, 973.
Canisius Henricus, 679.
Canistris sepulcra comparata, 934.
Canities propria episcopi senioris, 1176 δέῃ.
n 3.
1
Canones apostolorum, 132.
Canoyiíica regna, 946. Canopus, 1089.
Cantabra au fuerint labara, 740.
977
Canjamen, 901. Magicum, 1205. Vox Propertii et Apuleii.
Caatlierius, 1100
Cantor tragicus, 918.
Cantus ecclesissticus, 950. s
Cantus galli in Evangeliis an sit clangor forensis boc-
cinze, 239. ;
Canus Melchior notatus, 116.
Capella Joannes, 980. Martianus, 195, 201, 250, 091,
» 965.
Capella gnosia, 1119. |
Caper cur Baccho czditur, 708.
Capi de vestalibus, 859. Capiendi vestales formula, 859.
CAD EU sedan Ae gen e i ; m
ia pro temp , 110. Capuolta quid sint, 445.
Duo Moma, alia alibi, 856.
Capitolinus, 457, 135. !
Capitum divisio in carminibus Prudentii, 402.
Capta agna, 1188.
Captivi ante currum triumphalem, 533.
Caput unicum religiouis Christisuse, 815. Urbium, 1026.
Caput velare subjectionis signuin in feminis, 267.
Cara Hispanice unde, 1130.
Caracalia, 1205.
Carcer, 875, 1002. Carceralis, carcereus, 201, 1001.
Carceris antrum, 803. Tenebre, 1027. Carcerem leti adi-
bant martyres, 1027.
Cardinalium tituli, 1012.
Cardo, 226. ἐν
Cardulus Fulvius, 1103. Notstus, ibid.
Carices, carectum, 1015.
Cariosa telustas, 561.
Carinen exsequia!e, 5:59.
Carnaliter, carnulis, 204, 419.
Carneus, vox S. Augustini, 651.
Carnifices extra urbein habi abant, 879. Pasti carnibus,
Carnium abstinentia, 145 seqq.
Carnulenius, 205, 1009.
Caro soror animz, 499.
Carolus (alvus, 1160.
Carolus IlI, rex Hispan., 267.
Carpeutum, 863.
Carpocrates bxreticus, 596.
Carr, 814.
Carrillo Martinus, 10, 16.
Cartabon Hipins 056.
Carthagines diverse, 964.
Casalius, 284.
C ;saubonus Is2acus, 177, 189.
Casperius, 315.
Cassander Georgius, 282.
Cassianus, 28, 122, 115, 1050.
Cassianus martyr Caxsaraugust., 979.
Cassianus mar. yr Forocorneliensis, 1050 seqq. Non fuit
episcopus, ibid. Ejus pietura vetus, 1051 seq.
Cassianus martyr Tingitanus, 9c9.
Cassiodorius, 14, 529, 725, 151, 146. Notatus, 826. Ejus
tormina, 25.
Castalio Joseph, 175.
Castaniza Joannes, 578.
Castellanus Petrus, 117.
Castilianismus Romane linguse similis, 929.
Castilla F'ranc., 929.
Castor et Pollux, 701, 713, 717.
Castrensis porta; 6135.
Catucumba, 1164. Vide Coemeteria.
Catafalco Italice, 880.
Caua'ogus testium veritatis, 26, 216.
Catalogus verborum rariorum Prudentii eum aliis verbis
Latinis ex editione Giselini, 201.
Catamitus, Catlhamitus, Catamintus, 102.
Cataracta, 1130.
Catasta, 879 sed 920, 1028, 1107.
Catena cur quidam dictus, 911.
Catenz martyrum, 874.
Catheilta Petri, 1165. Cathedrg descriptio, 4186.
Cathemerinen inscriptio unde petita, 254 .
Catholics Ecclesi appellatio Prudentio, Hispanisque
multum debet, 170 seqq. Catholici regis regnique cogno-
men jure Hispanis datuin, 172. Catholicum nomen Theodo-
sii lege impositum, 171. Catbolicum teinplum, 598.
Catilina, 743 scq.
Cato, 249, 1185. Catones, 935. Catonum concilium, 715.
Caltomo, cat. omo suspendi, csedi, catomidiare, 858, 1125).
- Catullus, 144, 187 seq., 255, 251, 708 seq., 190, 198, 105,
936, 951, 966, 991, 1014, 1059.
C^ucasea de cote, 4M.
Cauchius Joannes, 78. Notatus, 809.
INDEX RERUM ET NOMINUM.
91)
Caula, Grzce aula, 1188.
Causc pro mo: bis, causaria mi:sio, 875.
Cauter, caueriwn, 1001, 1009.
Cavalieri Jos. Ant. hymnum S. Cassiani vertit Italice,
100. Notatur, ibid.
Cavalletto Italice, 1073.
Cavallus Ludovicus notatus, 279, $84, 805. Ejus obscr-
Ἡ την θα mss. in hymnos Breviarii llumaai confutantur,
seq.
Cavé e brevi, 191.
Cuvea, 1051.
Cavernis ruptis, 1005.
Caveus Guil. notatus, 152 seq.
Cavillum mimicum, 914.
Cavus, 990. Pro inani, 481.
Cedo, da, 1017.
Ce llierius Remigius, 217. Notatus, 221.
Celedonius martyr, 870 d» 1157.
Cella illusiris, senatus, 749.
Ge:larius Christophorus, 20, 205. Interpres Prudentii ,
95. Prudentium laudat, 214. Notatus, 85, 95, 180 seq,
185, 194, 215, 240, 296, 507, 365, 588, 590, 456, 467, 595,
613, 666, 690, 696, 702, 789, 850, 872 seq., 85 seq., 900,
919 X 945, 996, 1008, 1011, 1031, 1025, tu35, 1029,
1060, 1069, 1092, 1126, 1137 seq., 1152, 1167, 1181, 1185,
120], 1221.
Celsus, 1156.
Celte an in veteri inscriptione exstet 1057.
Cenno ltalice, 1155.
Censibus has addictis, 661.
Censorinus, 800, 1093.
Censura, severitas, 913.
Centumcellas indecl., 185. .
Centuplex, centiplex, 528. Cenluplicat s, vox Fulgeutii
Mythologi, 204.
Centuriatores Magdeburgenses notati, 111 2672.
Cepo Hispauice, 1005.
Cepillo Hispanice, 1100.
Cera in femore statuarum aflixa vota, 715.
Cerauna, 628.
Cercopithecus, 859.
Cerda Jo. Lud., 180, 1091.
Cere, nunc Certi, Ceretanus ager, 789.
Ceres, 812, 845. Quxrens Proserpinam, 1087.
Cereus paschalis, 121 seqq., 129, 235. Tuus ipsi infixum,
985. Cereorum usus, 890. Cere:e candels in templis, 104,
118 seqq. Cerei neophytorum, 282 seq. Cerei olentes, 285,
Cerei picti, 129. Cereos cur gestent recens baptizati, 465.
Cerinthus hzreticus, $96.
Cernere, 3558, 585.
Cernuare, 138.
Cesaria prima correpta, 181.
Cespes quid sit, 265, 988. Gramen campus, 1191. Cespi-
titia ara, 418, 988, 1081seg. Cespititium tribuual in castris,
618 seq.
Cete. quod Jonam devoravit, 520. .
Cetlizus, 552.
Cethegus, 7465.
Chalcedon gemi, 659, 664. Postrema brevi, 176, 188.
Chia cidius, 580, 95:5.
Chamillardus Stephanus auctor editionis ad usum Del-
phini, 4, 6, 16, 38, 92. Pruderitium laudat, 214. Ejus editio
ad trutinam revocatur, 94 seq., 214, 224. Notatur, 80, 161,
477, 480, 194, 190, 228, 240, 215, 718, 257, 274, 291, 300,
$10, 341, 545, 565, 297, 407, 110, £20, 424, 4155, 135, 461,
414, 485,4506, 535 seq.. 995, 5u7, 601, 650, 659, 046, 049,
655, 691, 738, 779, 851, 850, δύ, H75, 885, 895, 909, 941,
951," 971 seq., 994, 996 seq., 1008, 1012 seq., 1022, 1037,
1051, 1035, 1044, 1047, 106, 1077, 1097, 1126, 1165,
1155, 1189, 1195, 1204, 1212, 1220, 1258.
Chananeus, 551. —— .
Chao anterior, antiquior, 115. Chao eterne noctis, 541.
Charaz..re, 1114 seq.
Clarearias pis is, 320.
Chari substantive, 1176.
Charisma, 1 producta, 176, 188, 397, 856.
Cbaron, 731.
Chaufepie Jacobus Georgius, 118.
Clelydri colubri, racemi, 708.
: Chelys, 451.
C.hemuitius rejectns, 956.
Chersonesus, 1257.
Cherubim et Seraphim, 274. Àn sit error dicere, Qid
sedes super Cherubim el Seraphim, 215.
Chiesa l'eregrinus, 62, 1169.
Clildebertus, 973. Toletanzx Ecclesi& thesauruin expl-
lavit, 135.
Chionia martyr, 965.
979 | D INDICES IN AUR. PRUDENTIUM. 980
Chirographum, 880.
Chiron centaurus, 700.
Chirotheca ferrea, 1169. ]
Chirurgi periphrasis, 1139. Chirurgus jam olim a medico
distinctus, tbid.
Chorea e bre:i, 188.
Choriambicus versus, 198.
tboulius, 1079.
Chrisma, 297, 507. Chrismatis donum, 686.
Christiana religio sanguine martyrum crevit, 755.
Christiani secundi Israelis posteri, 877. Fratres vocati,
896. Olim lavacrum frequentabant, 255. Grex candidulus,
269 seq. Pro file mori desiderabaut, 915. Qua ratione ca-
lumniss depellerent, 247. Excedere sacris gentilium jube-
bantur, 447. Cur interdum militiam sbjlcerent, 875. Filios
ethnicorum docebant, 1055. Bona Ecclesise offerebant, sed
liberos non exhz»redab 'nt, 806 seq. Liberos Deo offere-
bant, 931. Olim ad dignitates evecti an ad sedes apostolo-
rum rite accurrere consueverint, 747. An omnes olim
voverint paupertatem, 893.
Christiani veteres. Vide Preces, Stationes, Cantus eccle-
siasticus, Jejunium, Cultus, Deus, Genuum inflexio.
Cbristianis scelera impia etbnici ohjiciebant, 891 d
Quod imperitos, et mulierculas ad se pellicereot, 1025,
10;0. Bella et calamitates, 821. Quod idola despuerent,
790. Eorum defensio, ibid. Cur ipsis etbnici objiciebant
pullas illos aras et templa habere, 599. impietas ipsis
Ms 1102.
hrisianorum nomen, 985. Muliitudo ante Diocletia-
num, 927. Bona opera, 105. Mos invocaudi Deum ad síin-
gulas actiones, 533. Nocturni congressus. 895 seg. Studium
Ín colligendis, componendis et conservandis reliquiss mar-
trum, 1025, 1176 seq. Pietas in sepeliendis mortuis, 356,
1019. Christiunos ad leonem, ad bestius, gentilium accla-
matio, 830.
Christianus nomen, catholicus cognomen, 171.
Cliistina regina, 231.
Christus Deus in veteribus inscriptionibus, 709. Filius
Dei, 101. Filius Patris naturalis, non adoptivus, 501. Chri-
stus Verbum per [rplensim, 279, 455, 526. Àn assuupserit
hominem, 596. Filius hominis, 485. Splendor paternz
gloriz, 921. Lux et aurum, 900. Secundus et novus bomo,
208. Factus nobis jüstitia quo sensu, 416. Columba a P'ru-
dentio dictus, 271. Lapis angularis, 657, 630, 1257. Petra
stabilis, 984. Ambulans per mare, 682, 1017. Quo tempore
resurrexit, 241. Ad inferos vere descendit, an ad omnia
inferorum loca, etiam ubi torquentur damnati, 27 4, 315.
4
250, 299, 501, 5358, 351, 568, 523, 568, 530, 597, 702, 756,
164, 178, 786, 794, 817, 901, 915. 947, 95^», 933, 994. 1097,
1057, 1064, 1090 seg , 1103, 1122, 1121, 1140, 11 £5, 1163,
1182, 1187.
Cicero Romam liberat, 743. Ciceroni Syminachus com-
paratus, 755.
Cicero Quintus, 193.
Cielo de la boca Hispanice palatum, 1145.
Ciere, 4'7T.
Cincius, 793.
Cinetus gabinus, 1150 seq.
Ciaeres corporum ab aliis cineribus qua ratioae olim se-
poerati, 1036 sed.
Cingulum militis, 875.
Cinis de corporibus etiam non combustis, 561.
Cinna, 963.
Cinnama rura, 295.
Cinus, 1152 seq.
Cippus, compes, 1005.
Circulatores, 1001.
Circumforanci eruditi, 1354.
πιο. ὦ «ὦ...
Circuminsessio personarum, 367.
Citharcedse, 521.
εὐναῖς 402 martyrum quorumdam pat:ocinio gaudent,
seqq.
^ Civitatis ccelestis descriptio, 656 seq.
Clang're te quavis ave 1013.
Clarissimi, 53 seq.
Cl»rius Daniel, 219.
Clarkius, 145. .
Ulassenius Daniel, 119.
Claudia familia, vestali«, 951.
Claudianus, 2954, 285, 295, 438, 445, 528, 697, 719, 764,
832 seqq., 898 seq., 829, R17, 516, 1027, 1056. An primos
omniom przefationem carminibus affixerit, 253.
Claudianus Mamercus, 1252.
Claudius imperator, 567.
Claudius Marius Victor, 550.
Claudius Taurineosis, 208, 255.
Claudorum tria genera, 902. Claudus, qui g essum rece-
put, 687.
QU inter philosopborum insignia, 530. Clavzie nodosz,
Claverius Steph., 1213.
Cla: i, 877.
Clemens (S.), 689.
Clemens Alexandrinus, 148, 166, 170, 259, 271, 576,
445. 556, 755.
Clementum familia, 19, 25.
Cleopatra, 625, 793.
Clepere, 636.
Clericus Joan. notatus, 105, 112, 145 seq., 156, 191, 210,
980, 567, 526.
e
um. 962, 571, 1251.
Coccum spectabile, 614.
Codex canonum Ecclesiz Hispanis, 135, 118, 957, 1206,
Justiniani, 758. Vide Justinianeus codex. Theodosianus,
Vide Theodosianus codex. Perantiquus Ecclesis Veiiter-
nse, 186, 536, 578.
odex Veroneusis officii Gothici, 135. Codices ms. Pru-
dentii, 56 seqq. Quibus notis indicentur in commenta iis,
218 seqq. Vaticanorum characteres expressi, 59, 62
Celi numero plurali, 818.
Cali et terre Fiáus, 699.
Colitus, 581. .
Colum libro et aliis rel.as comparatum, 1115. Sej tem-
plex, 515. Colum p 0 sere, 724.
Coemeteria Romana, Nea,olita .a, 1164, 1178. Coemete-
rium, 555. Vile Cryota.
Conarum luxus, 620.
Canosus a cona et camo, 593. Venter, 1171.
Cognitio judicii, 1170.
Cognomina quae scriptores ab exscriptorum liberalitate
acceperuut, 47.
Coherare non est Prudentii verbum, 1157.
Coinquino, 50
Coire vulnera, 1158.
Coleudi Deum ritus varii, 219 seg.
Colerus Christophorus, $7.
Collina ports, 821.
Collucis, colluces, 985.
Collumino, vox Apulei et Servii, 204.
Colobarsus hereticus, 3356.
Colonia Dominicus, 1150.
Colores in nocte, 216.
Colossum, Colosseum, 181.
Coluber viridis, 269. .
Columba symbolum anima, 525, 955. Sepe Christianos
justos significat, 271. Aliquaudo sanctitate'n Ecclesiz, ibi
An Christum.significet, ibid. Columba in annulis Clirisua-
norum, 371. Columb:e specie Spiritus sanctus appareus,
27 |. vilumbae aurez et argentez super lavacra et alla-
T13, .
Colum*anus, 474. [mitator Prudentii, 659 seq.
Columella, 676, 7*0, 847, 1059.
Columna ad «q.am flagellatus est Christus adhuc Roma
exstat, et qua ratione íd factum, 6534. Columna Trajaua,
1150 seq. Column:e alligari soliti, qui verberabantur, 6*1.
Column:e lactes, díacoui, 987, Column: teiuplum Czsar-
au :ustanum, 39.
Colymbus, 1196. Colymbades Olive, ibid.
Coinze Dacchi et Ajollinis, 1091.
Combelis Franciseus. 168, 510.
Comes Natolis, 699.
Cometz, 579.
Comi«ornm veterum licentia in metris, 195, 199.
Comilatus principis, 55.
Comitianus Andreas, 212.
Comminiscor, commentor, 1001.
Commodianus , 191.
Commodus imperator, 115...
Communia multa justis οἱ injustis, 853 segg. Omnibus
animantibus, 835.
Communicatio idiomatum , 405.
Communio sanguinis et patrixe specialis titulus cultus
sanctorum , 1154 seq. )
Communionis paschalis origo, 125.
Como Ignatius, 85. Notatus, 895, 905, 935.
Couiparativa pro superlativis, 581, 1006.
Comperpetuus, 904, 421.
Compela, compelum, 5:8, 852.
Complex, 204, 546. u
, a tomplutum, 968 seq. Àn sit Alcala de Henares , ibid.,
Conamen, 506.
ΑΝ onceptio immaculata Deiparse ex Prudentio, 115 se94 ,
Conciliabula, 464.
Couciliuu) Aurelianense, 147. Barcinonense, 987, 1206.
Bracarense 1, 504, 514; n, 553. Caesiraugustanum, 859.
Carthaginense i, 859; ww, 903. Cujacense in Hispania,
1206. Coustantinopolitanum tv, 590. Eliberitanum, 170.
Ejus cauon de picturis, 110. Laodicenum , 155. Lateranum
wi, 512. Nicenum n, 1€6. Simiense, 432. T letanum 1,
122, 325, 216, 428. Quo anno celebratun, 228; iw, 252,
. 980, 469; xvi, 492. Toletanum sive Hispauiense, 276. Tri-
dentinum, 28, 477.
Concinnus, 914 seq.
Coneionandi mos vetus, 1186.
Conclave, 1007.
Concordiz descriptio, 642.
Concreia , 566. tera, 1011
martyrum sepulcra, .
vagin gladium, 598.
Confessio, martyrium , 955.
Con[essores quodam sensu martyres sunt, 255. Confesso-
res, confessio secundus sgon laudis, 982. Quando μα cul.
tus publicus confessorum, 252.
Confirmationis sacramentum, $07, 245, 447 seq., 619.
Coníederare, 923. '
Congerere vola, 295.
Congluinare, 311.
Congregutim, 204, 522.
Congrez, vox Ausonii, Solini, Apulei, 204.
Congruus congrue, 511. .
ux, conjunz, 129. Conjugium terrestre, mortale, 11.
Conjugis ἃ jugis u producto , 366. e.
onuiti in . 602. ]
Connubia civibus Romanis cum barbaris olim vetita ,
postea permi sa, 816 segq.
Conopeus e brevi , 618.
Conscius stimulos couscientis indicat, 277.
Conscribillare , 1059.
Conservatores φοραὶ Bomani munus quotannis S. Lau-
rentio offerunt
Consessus, 523, 13.
Consilii vel consiliis melior, 791.
Conspicabilis, 204, 1120.
Consonas litteras veteres non daplicabant, 499. Conso-
ucantur, 791.
nantes geminate, ut nj breves Templum 5S. à
ΠῚ . Aempium 5. Agne-
Constanunge versus, $7, 60, 71,1
tis construxit, 1224. ]
Constaptiuus imperator, 172. Ejus visio ,284. Signo crucis
vicit, 733. Lumina in pervigilio Paschae auxit, 127. Fecit
basilicam S. Pauli, que destructa foit, αἱ alia augustior
fieret, 1178. (/Uor dictus, 740. Non est is quem sxpe ut
principem laudat Prudentius, 636 "E 925. Ejus pietas,
1008. In templis ornandis, 152. Ejus lex contia. gladiato-
res, 868. Victoria contra Maxentium, 739 seq. Imago, 8:0.
Arcus et inscripiio ex archetypo correcta, 740.
Constantius imperator aram Victorie evertit, 695, 697.
Constitutiones apostolicze, 127, 254.
Consue:cit, cousuefacit, 465.
Consuetudines veteres varie , 1186 seq.
Consulares, 54.
Consules Rome, 793. Extra Romam, 34. Suffecti, 55 seq.
Pullos pascebant, ut inde auguria c:ptarent, 1070 seg. Pro
bnuis, 1119.
Coniactu , contagio, 482
INDEX RERUM ET NOMINUM.
Contelorius Felix, 893.
Contentiones stultze, 102.
Conticinium, 355.
et contino, $46.
Contractus, contactus (rigore, 690.
Conus, 660, 1257.
Conventieulum, Ecclesia, 925 seq.
Convertibilis , 428.
Corduba , 964.
Corinthus bimaris, Corinthium ses, 795.
,QUeribpus, 438, 1150. Imitator Prudentii, 217, 615, 727,
Cornelius Gallus, 1156. Papa, 1179, 1191. Ssecularis
895. Severus, S9. , Ν ᾿
orniger Hesperidun, 816. Cornigeri fluvii cur dicti
816. Cornua fluminum, ibid. d ᾿
Cornix augur sque, 450.
Coruutus, 155.
Corona civics, 956. Ex hederis poetis tributa, 2*9. Mar-
tyrii, 985, 1214. Corons in sacrificiis, 1151. In calis, 911.
Corpus antrum, carcer, ergastulum, vas, vinculum ani-
m 144, 2353, 535, 552, 510, 570, 1010. Vas fictile, 496,
Corpus opus dextre Dei, anima oris, 490. Corpori et
anims poena coBstituta, 481. Corporis resurrectio, 779.
Corpus peccatoris zternum puniendum, ibid. Corporis
partes aliz aliis diis consecrat, 445. Corpora martyrum
sub altari olim collocabantur; supra,.sitare neque nune
quidem licet ea collocare, 960, 985, 1020.
alis, 305, 1010.
Corradus, 860.
Corsinius Eduardus, 895.
Cortina, 442. Regis, 1013.
Corvinus, 812 260.
Corvus Elis, 1015.
Corybantes, 806, 858, 1258. Corybantia sra, tC835.
Cos pro caute, rupe, 312, 441.
4 ismus Hier itanus, 90. Monschis /Egyptius ,
Cossus, 890
Costadorus Anselmus, 599.
Costerus Abrehamus notatus, 117.
Cotelerius Joan. Bapt., 167.
Cotes, Cotz»a, Cotia, Cotta, Cottes, Cottis Alpes, Cot-
tiana juga, cottus, 423, 954, 969.
Covarrubias Seba-t., 929.
Coustant Petrus, 417, 588.
Crapula, 271.
Crassa obstacula, 518.
Crassi clades, 814
Crementius (3) 982.
Cremera, 815.
Cremutius Cordus, 832.
Cremius Thomss, 117.
Crepida e brevi, 186.
repo, crepavi , 1129.
Crepundia, 944.
Creta, 804.
Crimina ; an Prodeutius a 1n liac voce. produxerit, 175.
Crinis odorus, 954. Crines, coms de vineis, 694. Cri..e
concreto, 740. Crinita agmina, ibid. et 1168. Criniti agri,
Cruciautuum quatuor prsecipua genera, 1012. Crueiatus
mirum in ecclesia S. Stephani in monte Celio depicti,
Cruciflxionis diversa genera, 1192. .
Crudelitas deorum gentilium, 1154 seg. Geniilium in
uendis martyribus, 1158. Romanorum in ludis, 865.
rumene, crumine , 627.
Cruore perpeti, 540.
Crex Domini, 4. Signitcata per litteram T, 166. Virg'e
Aaronis couparata, 662. Ligno securis in lacum incideutis
signilicata, 291. Lignum venerabile, 625. In solo pingi nou
debet, 738. Iu titulum erecta, fixa, 1013. In frontibus iin-
peratorum, 740. Gemmata in veiill,s, ex solido auro in
983
hastis, 757 seqq. Multis expressa signis, 1119 seg. Coro-
nata, seu circulo inclusa, seu cui corona erat inposita,
440. Crucis elogia, 4&4 seg. Adoratio, 105, 109, 308. Fi-
gura, 585. Potentia, 672, 157. Siyoum in calo, 517. Sup-
plicium, 931, 1170. Crucis signum aliquando fuit pecudum
salus, 5U8. Imago in przeliis, 618. Signum in corde, fronte
et ore, 508. Cruce signata frons ante pugnam, 825. Crucis
signum e fronte Christianorum delere conabantur ethnici,
1129. Crucis triumphi, 446 seq. Crucem pi non probi-
buit Theodosius, 737. Cruces uon semper altss, 1170. In
eruce avium et bestiarum lauia'ui corpora relicta , ibid.
Crux pro quovis cruciatu, 483, 891 , 1006.
Cruz oonna Ane D. " edam enbi
t» descriptio, seqq. in eryptis queedam -
eua ΠΩ, 1180. Vide Coemeieria.
Crystallus, 660.
Ctesiphon e brevi, 188. . .
Cubicula dicta sepulcra martyrum, 1181. Cubicularii qui-
nan dicti, 550, 1181. Cubilia de lopanari, 105 scq.
Cucufas martyr, 967. .
C'ucurbita an Jonam texerit, 231.
Cud worthus Radulphus, 418. Notatus, 769, 783.
Cui : diversa quanti: a» hujus vocis, 176, 183 seq., 185.
Dissyllabum , 254, 962. Monosyllabum breve, 271.
Cuique dactylus, 195, 507 seq., 119, 105, 773.
Cuj-.s habeteris, cujum pecus, cuja res, 55.
Culleus, 1016.
Culuieit quid sit, 236, 668.
Cultri fer ei, 1169.
Cultus deorum, 591. Latris et duliz, 106]. Cultus mu-
liebris instrumeuta, 520. Templorum, 785 seq.
Cum oracula, 5 .
Cunctiparens, cwictipater , cunctipotens, cunctipotentia,
871, 158, 947.
Cunula , 510.
Cuperus Gisbertus, $55.
Cur pro quia, 281, 759.
Cura seyeliendi, 1177.
Curculio, 896.
Curii, Curius, 812.
Currere servorum proprium, 1079. Cum accusativo, 971,
1199.
Cursus teli , 540.
Curtius Q., 554, 795.
Crane Cyanex€ nympls, 725. Cyaneus, 2 producta,
Cybebe, Cybele, 712, 1082. Mater deum, 1154 seq. Ejus
nudipedalia, siatua, sacra , 1077 seq., 1082 se4. Sacerdotes
seipsos castrabaut, 168.
Cymba, cumba, 682, 690, 1016.
Cynoceptialus, 7354.
Cynthius, vide Apollo.
Cyprionus ( 3. ), 55, 155, 160, 196, 210, 957 seq. 565,
seq., 620 seg , 657, 858, 864, 891, 913, 916, 064, 977,
092 seq4., 1075, 1085, 1107, 112^, 1187, 1235. E us codex
ms., 74. Hymnus, 1202 seqq. An fuerit magus, ibi4., 1225.
Cyprianus Ernestus Salomon, 22, 4t sq.
Cyrillus n Alexaudrinus, 40, 390, 402, 5:3. Hieroso-
tanus, 419.
Cvtherea, tide Venus.
Cytheron e brevi, 159.
D
ee icum carmen, 198. Dactyljcus Archiloehius versus,
Damon o brevi, 176, 181, 188, 810 seg. Caput vitiorum,
$15. Missus in porcos, 632. Sub lrivi:e nomine, 730. Dx-
mones, 101. Natura non sunt. mali, 514. Sunt. meri «piri-
tus, 990. Nomina deorum habent, 159, 990. In statuis ido-
. lorum, 990. An supplicii expertes, douec extremum judi-
cium veniat, 509. Ardere sese fstentur, £40. Quamvis sine
corpore, cruciantur igoi, 145. Superbia ipsorum quanta,
513. An in aere nocle versentur, et gallicinio te:reantur,
258. An loca immunda frequentare gaudeant, 540.
D:emoniaci, 885. Cur in sepulcris tiabitareat, 511.
Demonicus, 948.
Dalia, Daa, 851.
Damascenus S. Jonnnes, 90, 548,
Da nasus (S.), 142, 859, 916, 1005, 1027, 1191 x^g. Ei"s
«ersus, 57, 60, 71. S. Ambrosio mittit libellum Christiauo-
rum, senatornm contra Symmachum , 695. Ejus versus de
Sd goete ; 1224. Apologia pro eo contra Marcellinum,
i
Damiani S. Petrus, 1051
Damnare, 518, Damnatorum numerus an exiguus, 148,
(30 Sedes, 566, vide Puens damnatorum, Ad tmnortem
damuati myrrhatum vinun bibebant, 1039.
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
98
Danae a Jove corrupta, 103.
Danar Hispanice, 548.
Dandious Hieronymus, 66.
Danielis cap. iti, 5148, 415 seq., 808; v, 005; v, 261;
xiv, 218.
Dapes inempte , 279.
Dares, vide Devonius.
Data [aci»us, 951. Date, 828.
Datianus, 948. jus inscriptio, 987 seq.
Dausqueius, 754. ]
David, 614, 623. Goliam sternit, 674. Ejus regnum, 675.
[auidiea, Daviiica, 560.
avisius Joannes , 167.
De superfluum, i ^ 591.
easctatus stipes, .
Decalere, 514.
Deceuwviri, 798.
Decii persecutio , 820.
Decolor, decolorus, 562, 880.
Decon ari, 514.
De Crousaz,, 143.
Deculeare, $14. ent
ecutil aspidem , .
Defit, deest, $31, 1228.
Defuga, 204, 877.
De[undo, diffundo, 681.
Defuactorum corpora quo more olim sepulta, 155.
Dehonesto , 1 producta , 1150.
Deipara innupta virgo, 455. Deum edere merwt, 969.
Eus virginitas in partu, οἱ post partum, 526. Deiparam
corde, et non utero concepisse, error est, UP. Deiparae
antiphona in officio ecclesiastico , 2590. Ejus orantis ex paa-
Sis manibus imágo vetus, 1054 seg.
Deitas pro d.vioitate, 401.
Delibuta, 2 producta, 176, 182, 185, 616.
Delicia , delicia, 122 seq.
Delitare , 511.
Delos , 1958.
Delbhi παν ebipr opas, ΤΠ
elphinus episcopus .
Delrius Mart. Ant., 454, 709.
Delubra quid sint, 1105.
Delumbis , 616.
Demsterus, 151.
Demutabilis , 428.
Denseo, denses, et denso, densas, 288, $51, 569, 691.
Depositor , 417.
denegare, 521.
erisio, 1088.
Descendit plaga, $87.
Desertum singul., 464.
Desertus, quási sstus a. degero, hoc est sero, 852, 1100.
Desiliit, desiluit , 656.
Despuere, contemnere, 750.
Destinere, destinare, distinare, 815, 1029.
Destructilis, destructibilis, 1098.
Destructus, dis ructus , 517.
: Detumescere , 1076.
Deucaliones per contemptum, 429.
Deuteronom. cap. ut, 1023; xxx , 555.
Deus unüs, non solus, 588. Ejus natura, 109" seq. Igneus,
ignis, 549, 920. Immensus et ubique presens, 102, 259,
721. Dum prsesentei veteres Christiani semper cogita-
bant, 247. Oculis corporeis cerni nequit, 405. Repertor or-
his, ar. ifex, 275, 697. Fons animarum, bonorum omnium,
300, 875. Caput virtutum, 515. Non est auctor mali, quod
permittit, 101, 148. Cur cum prohibere possit peccata,
non prohibeat, $417. Pluit super justos et injustos, 855 seq.
Grate victim:ze ipsi offerendze, 579. [Iu formando homine
an humanam figuram induerit, 489. In rebus creandis nul-
lis usus instrumentis, 1097. eus pro arca farderis, 654.
Deus ignotu« Atheniensium, 690. Dei manus, et digiti quo
seusu, 489. Deus mens dictus, 1251. Dei plures ab ethni-
cis admiss!, 418, 782, 852, 838, 840, 812. Rejecti, 751.
Apud Romanes initio pauci, 703. /Egvotii, Latini, 859,
1089. Municipes, 793. Deorum multitudo ac varietas, 792
seq., 1125. Impudicitia, bella, 1081, 1084 seq. Irrideutur,
099 segq., 118.
Devonius Josephus, 80. Imitator Predent i, 217 , 600.
Devoig Deo, virgines Christianze , 857.
Dexter filius Paciani episcopi Barcinon., 171. Ejos
euronicon s: ppositum, 18, 38 seg.
Dextra rapa-r (audis , 527.
Diabolus fur, latro, prxdo, 519. Leo rugiens, 281, 552.
Perditor, 275. Serpens tortuosus, 509. Ejus invidia, 510,
$15. An se Deum crediderit, 515. A Chris:o increpatus an
in tergum ruerit, 326. .
Diaconus primus, 893, 917. Ejus munus, 902 se ;. The-
885
sauro Ecclesise t, 893. Crucem port*bat, et Evan-
felrum legebat, 957. Vide Levita. Diaconi septem, 893.
nd Hispanos, 897. Martyres in carceribus visebaut,
4008. Diaconi cardinales, 893.
Disdema abjicere doloris signum, 325.
Dialephe., 595. Vide Hiatus.
Diana, 728 seq., 804. Ephesia, 718. Taurica, 732. Ve-
batrix , (091.
Dian:e succincte crura, 129. Dianiwum, 418.
Diarium litter. Hall., 10.
Diastema, 5 correpta, 188.
Dicare victime, 519. '
Dicte mons, 806. Dictiei, vide Corybantes.
Dictionarium Acad. Hispan., 162, 1145, 1259. Taurinense
aotatum, 303.
Didita, dedita, 897.
Diecula, 518. .
Dies polyturgi, 1301.
1185.
Digesta, 2, 28, 028, 810, seq., 855, 896, 1148.
Digestim, 204.
iguis eminulis, 953.
mctnare, 204.
Dii municipes, 801.
Diminuo, demipiwo, 811.
Dio, 721, 704, 1257.
Diocletianus, 919, 971, 987, 905, 1041.
Dio 'o'us Sicul.::s, 519, 1206.
Diomedis teutoria ad 'l'rojam,.810.
Dionysia, t/de Bacchus. .
Dionysius (S.), 409. Halicarnasseus, 819, 861 seg. Phi-
lippus aureut., 741. -
ioscorus martyr, 989.
DiosJado Raym., 41, 810.
Diphthongus in Graecis ob vocalem sequentem sepe
torripitur, 199. Diphthongi , Grecs 3 Lativis cur-
reptze, 188.
Diptychou Pruden'ii, D:ptychion, 45, 666.
Dis manibus in sepoleris Chrisianorum ex negligentia
inscriptum, 735. D. M. sut D. MA. in sepuler s Christia-
noruin quid significent, ibid.
Discedere discessus, 891.
Discedite, formula in sacriiciis et in militla usitata, 215.
Discidium, dissidium, 969.
Piscipulis amarus magister, 1054. Discipolorum Chrisil
Dumerus, 672. In Yulgata septuaginta duo, in textu Grzco
septuagin'a, 487.
iscordia, 620, 613 seq.
Di-colorus, discolor, 1094,
Discruciatus, vormenta, 204.
Discursus nudi juvenum, 838.
Discutere quid sit, 83.
Disjicit dissicit, 906.
. D δρῶν a brevi, 176, 182. . LL
Disparilis, 201, vox Ciceronis, Varronis, Plinii.
Dispensus pro dispensatus, vel a verbo dispendo, 750.
Dispuere, despuere, 620
Di-sertare, 509, 410.
Dissice, 245.
Dissolui ilis, 545,
D&is sacraris, 150. Diti immolati homines, 787 seq.
Dittocheum Prudenüi, 45. Cur ita dictum, 688. Factum
pro das!uris ecclesiarum, ibid. Inscriptiones hujus o,e-
tis, 663.
Dica, dia, ratio, 705. . ]
Diversoria, sive collegia Christianorum tempore S. Au-
gustini, 219.
Diverticulum, 831. .
Divinitas ab idololatris divisa per sexus, 1080.
Uivinüm auxilium majus justis collatum, ubi plus peri-
culi, 278.
Divisio Deo non convenit, 785.
Divisio capitum Psychomachire, 578. .
Divitire naturam vertunt, 355. Divitiarum usus in tem-
plis defensus, 150 264.
Dirvs pro sancto, 595.
D.cere, 1214.
Doddwelus Henr. rejectus, 971.
Dod^na mendaz, 445.
Dolatus, dolamen, 6571.
Dolitus, 581.
Doloris signa, 325. Dolores anxii, 1001.
Dominica ín Albis, 270.
Dominor cum patrio c»su, 251,
Domus quid signilicet, 1061.
INDEX RERUM ET NOMINUM.
986
Donare o[fensacula, remittere. 652. Donaria, ibid.
Donatas, 518, 864, 955. Kjus grammatica ms., 68.
Donatus Alexander, 450.
Dormientes mortui cur dicantur, 355. Dormire in Do-
mino, 1181. Dormientes (SS. seprem), 3555, 687. Ipsorum
historia, 280.
Draco cur Baccho sacer, 708. Transtixus cruce sub ima-
ine Constantini, 875 δῇ. Dracouarii, 1914. Dracones qua-
ia insignia militaria, 288, 825, 875 seq.
Dracontius, 521.
Drepanius Fiorus, 128, 982, 455, *87.
Dresserus Mattb., 216.
Druentia flumen, 1095.
Drvsius Joannes, 164.
Drusus, 721.
Dryades, 725.
Ducangius notatus, 257.
Dudo, 596. [mitator Prudentii, 217, 226, 1160.
Duczus Fronto, 185, 766.
Duces Romani, 812.
Duellum, 590.
Dwita, prima correpta, secunda producta, 176, 180.
Duitze, 497.
Dulcia nimia, €25.
Duugalus, 25, 34, 208.
Duo pro duos, 461.
upinius, 25.
Duraptus, 301.
Du Verdier Antonius, 99. . C.
Duz Bethlem, 384. Dux clicui, vel alicujus, S41.
E in ablativo breve, 1111. E in i veteres sepe vcerte-
Dae longum Grecoin iptum, 188. In mul
ongum Grzrcuin ἡ per « scriptum, 188. In multis vo-
eabulis Latinis corripitur, ibid.
Eadem in accusativo plurali 6 producto, 195, 871.
Eurinus prima producta ἃ Grecis, 155.
Ebenus et Ebenum, 251.
Ebiou, ebionitze, 451, 596.
Eblanditis v rtutibu:, 617.
Eburna aquila, 728. Eburneis tasiris solum vertere, 755.
* Ecclesia, 2 correpta, 181. Templum , 680. Sponse
comparata, 915. Ecclesizte caput. wnicum, 689. Nomina di-
versa, 598, seq., 1072. Veteris opes in communi, N93. Ve-
teris descriptio, 905, 1185 seq. Veteris paupertas cum
recenti arata, 896. An Ecclesi peculiare nomen sit
domus salutis, 1072. Ecclesiasticorum vitia modeste re-
preh2ndenda, 651. —— |
les astes cap. xi, 568.
Ecclesiastici cap. iii, 775; xv, 555; xxi, 841 ; xxiv, 367.
Eccum, ecce, 913 seq. 1149.
Eckherardus junior, 1115.
Ecstasis, vide Jo. Evang.
Ecdleus, 2^ 1073 seq., 1107
uleus, » 1072 seq. .
Edentuie, 1005. ΤΡ HM
Edicta, 142. Diocletiani et Galerii contr» Christianos,
1066. V. terum imperatorum adversus hareticos, 173.
Editio duplex carminum au a Prudeutio facta, 101, 24H,
951, 955. Editiones Prudentii, 4 seq., 25, 19 seqq. Aldi
an duplex, an triplex, an unica, 81 seq. Vidc Aldus. Da-
veutriensis ad annum 1195. Revocanda, 80 «eg. Sichardi,
$1, Homana przsens, ὁ segq. Ordo ab aliis diversus in ea
servatus, 8. Quid In ea przcst tum, quod attinet ad lectio-
nes variautes, 99 seg. Editiones Prudentii ex. recensione
Giselini inscriptze cur mendosz, 91, 05. Veteres mendose,
191. Quibus notis iu comtnentariis indicentur, 218.
Eductus, educatus, 762.
E[figto, 550, 472, 556, 664.
,E[formo non est Latinum, 205
E[frenis, effrenus, 605.
Egeria, 767.
K;;csippus, 11092. .
Ego cogito, an hzc propositio sit fundam« ntum scienoi,
l
Ekkehzrdus, 8.
F aqueure, 110
Klectra filia Auantis, 703.
Electrum, electrcum, 784.
Eleemosyna occulta, et laus 'nde exsurgens, 327. Elecimo-
synas ii maxime faciunt qui templis divitias conferunt, 1,0
Elementum quo sensu dicatur anima, 140 scqg. Elemeu-
torum apotheosis, 72. se2., 1100.
E!im lucus in eremo, 672.
Elinguis, 1065.
KElisabe:h a Deipara salutat, 45i.
Elitts ab elino, 1010.
987
Elmenhorstius Everardus, 78, 521, 511 seq.
Elogia e eicralia olim communia, et vulgaria, 520.
Bloqui, 1001.
Elumbis, 616.
Elutus, 2 hrevi, 176, 1010.
Fmbtemuta, B39.
mergere, 366. .
Emerita ubi sita, 957 seq. 968. S. Eulaliz patria, 912
&eq. Emeritse non est applicandum epigramma quoddam
Ausonii, 957 seg.
Emicare quid sit, 235, 1221.
Eminulus, 952.
Eneco prima brevi, 196.
Energia, energema penultima hrevi, 1760, 188, 353,
866.
Energumeni, 439. .
Enervo prima correpta, enervattum, inervatum, 176, 195,
$32 :eq., 116.
Enigma, vide Enigma.
Enim prinia correpta, 188.
Enjuto Hispanis unde, 639.
Ennius, 384.
Ennodius, 122 seq., 286, 567, 871, 1048, 1080, 1191 seq.
Imitator Prudentii, 1197,
Enodis, enodus, 521.
Enorinis, 1 correpta, 195 seq.
Entelechis Aristotelis, 350.
Enuntiatriz, 1150.
Eous an primam plerumque habeat lougam, 255.
egesis Prudeptio familiaris, 591, 518, 560, 563,
$78 seg., (68, 109, 767, 172.
Ephemerides Romanz, 38, 766 seq.
Ephesus, 804, 1258.
Ephraim, 392.
Ephremus Syrus, 255.
Epicharmi de anima et corpore sententia, 110.
Epicureorum error de anima, 112.
"Epigramma pro epitaphio, 1164. [ta usus est Petro«
pius.
Epilogus carminum Prudentii et aliorum, 1225, seq.
Epime.idis somnium ad 57 annos, 687.
Episcopi catbedra in ecclesia, 1306.
Episto a dicta est prsefatio, 255.
Epitectis, 141.
Epitheta an geminari possint, 711.
Epona, 419.
Equidem, 1158.
Equiria Martia sacra, 719.
Equona dea, 490.
Equus superbus, 605.
Erasmus interpres Prudentii, 87, 89, 92, 91, 561. Pru-
denim laudat, 211. Imitatur, ἀπ, Refellitur, 419. Nota-
tur, 310.
Éremus secunda correpta, 176, 181, 188, 291, 621,671.
Vox ecclesiastico, 291.
Ergastulum, 139.
Erichtho, 1157.
Eridanus, 816.
Error proprie de somnils, 501.
Erix mons Sicilis, 713.
Es finita interdum corripiuntur, 189, 225, 505. Formata
ed is, {71. Es ssepe mutatur in ἐδ, 540. Es et is Gnita,
91, 569, 629, 651, 755, 785, 8355, 1015, 1135, 1182.
Esau an mari Rubro nomen dederit, 289.
Esse, 315.
Essentia divina una, trina, zxterna, 101.
Estius quanti fecerit Prudeniium, iu seq., 210.
Et quis, ecquis, 418, 762, 773.
Ethici e correpto, 5i3.
Ethuici rustici, ruricole, T$5. Tronice docti, et periti
vocati a Christiauis, 1095. Statnis vincula injiciebant, ne
Dei sufügerent, 718. An plures deos agnoverint, an so'um
plures perfectiones unius Dei, 418.
Etymologis ineptissims, 432.
Eucharistia columb:e aures a S. Basilio inclusa, 271. In
perrisilio Pasche , 125. An ab ethnicis nita , 894.
ucharistiz doctrina catholica, 449. Dogma, 621.
Eucherius Lugduneusis, 167, 169. Imitator Prudentii,
Eucherius Suliconis filius paganus, 825.
Eugenius IV, 1048. Toletanus, 51, 161, 973. Imitator
Prudentii, $08 seg. Ejus humi.itas, 31. Codex rms., 74.
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
98s
Eugenius Tyreunus, 697, 755, 751, 825,814. Ar2m Vi-
cori: restituit, 695.
Eulalia, 941 seqq,. 968. Eulalia Emeritensis notior quam
Barcinonensis. Martyrium Emeritensis vere a Prudentio
descriptum, 941. .
Eulogius (S), 830. Vide Fructuosus. Cordubensis, 966,
966. Inopiía librorum laborabat, 947.
Eumenides varie, 638, 723.
'Eumorphio miles, 1017.
Eunapius, 1055.
Eunomius, 407.
Euphrates, 558.
Euripides, 144, 549, 1076. Tertia producta, 193.
Europa, 801. Ipsius raptus, 701.
Earydices fabula, 556.
Eusebios ep. Alex., 689. Caesariensis, 195 seq., 153,
136, 255, 599, 158, 905, 1005, 1063, 1268, 1105. 1136,
1145, 1158, 1191. Emissenus, 502, 1131.
Eustathius Antlochen., 548, 902, 963, 1153.
Eustratius martyr, 1005.
Euthymius, 515, 362.
Eutrapelia, 258.
Eutropius, 646, 715.
Eutychius /Egyptius, 1192.
Eva quando condita, 266. Eva et Adam, 665.
Evander, 789.
Evangelia in tiulos, et capitula olim divisa, 4*6. Evau-
gelium infantis», 776.
Eventius, Evotius martyr, 979 seq.
Evo'vere de voluinine, 688, .
Evomere animas colorum, 658. Evomere librum an me-
taphors indecora, 455.
Kzactor auri, 893.
Examen quis a corriuerit, 122. Examen divum, 507.
Excellit, 452.
Excelsa in sacris Litteris, 793.
Ezcire, 446. In re magiea, 701.
Excitus sec. brevi, 180.
Excruciabilis, 904. Vox Plauti.
Excruciatus, tormentum, 204.
Excussus, excussio, 1001.
Exemptus carceri, 1007.
Eaerere lacertos, 590. Exerere, instituta perüccre, 939.
Exfibulare, 304, 611.
Exhortamen, 506.
Exodi cap. 1, 522, 555; », 589; i, 986, 670; iv, 670;
xu, 454; xim, 986; xiv, 236, 612, 670; xv, 291, 301,
61}: xvi, 590, 671; xvu, 591, 621; xx, 455, 670; fxv,
275; xxxi 390, 452; xxxn, ibid. οἱ 918; xxxiv, 313,
900, 435, 918.
Exoletus, 1087.
Exorbitare, 1175.
Exorcismus, 885, 991. Exorcismi demones urunt, 440.
Exoticus, externus, 650.
Experimentum i jroducto, 920.
Exsecro, exsecror, 500.
Exsecutor, 1205 seq. ΝΕ
Exsequiarum ritus defensi, 155. Honos, 551. Ezsequialis,
2014, vox Ovidii et Statii.
Ezsibilare verba anguina, 204, 991 seq., «ox Ciceronis,
Suetonii, Senecs. .
Exsinuare, 201, 1185 seq.
Exstimulare, 618.
Exstinctum, exunctum, exutum, exuctun corpus, 659.
Exsiingui cur dicatur homo cum moritur, 145.
E£fstructum sacrarium, Dpepsratum, 295.
Exsufflare, irridere, 1119.
Exta, 420. In sacrificiis adhibita, 853.
Extensio eculei própria, 992 seq.
Eztorquo, extorqueo 989.
Eztrahere animas, 821.
Extremadura, 953.
Extremum judicium, 965, 981. Extremum orbis judi-
n perignem, 570. Cur proximum Patres credebant,
Exuctum, vide exstinctum.
Exuere stultitiam, 451.
Exuperantius martyr, 1169.
Exutus qiaciem. 44.
Eyb vel Kiib Albertus, 605.
Ezechis» domus, 676.
Ezechiel. cap. xvii, 515; xxvm, 511, 558.
F
Faber Petrus, 521, 916.
Fabius Cunctator, 829. Fabii an tercentum, an omnes
ex eadem familia, 8135.
Fabrettus Raphael notatus, 1151.
989
Fabri Zachzei impudentia, qui a ín examen corripi cou-
tendebat, 432.
Fabricius wriumphalis, 812.
Fabricius Georgius Prude.itium laudat, 211. In operibus
qua edebat, corrumpendis Ingo ness , Al. Interpres
udentii, 11, 20, 25, 28, 76, 02. Notatus, 105, 161, 2^5,
$04, 501, 575, 409, 413, 461, 510, 531, 666, 679, 885,
1047 seg., 1062 seq., 1070, 1048, 1101, 119, 1157,
i205. Ejus commentarii eiporgai in ladice Belgii,
Fabricius Jo. Albertus, 10 seg., 41 seq., 49, 60, 111.
Fabriliter, 204.
Fabula iofsntis farre contecti, 895.
Fac intervallo ancipiti, 1123.
Faceiolatus notatus, 205, 540.
Faces, 992. Ardentes, 817, 951, 954. Furiarom propriz,
592. Sulphures aria libidinis, ibid. Supremz, 1051.
Factitamentum, 430.
Factura, creatura, 201, 450, vox Plinii et Gellii.
Facundus Hermiaueusis, $02.
Falsificare, fa!'sificus, 204, 541.
Fames blanda, 318. Pecuni, 893. Publica Rome, 615,
842, 815. Sxpe populos afflixit, 849.
Familie nobiles Romanz ad Christum converss, 745
t Famulus adjective, 508.
Fanatic Bellonz, Isidis, Serapidis, 1154 seg.
ando, 1003.
Fus de religione, 1102. Fas el jura, 1140.
Fasces, 1159. Magistratuum, 91.
Fa-cinus a Vestalibus cultus, 860.
Fasti, 751. Consulares, 11, 21. Pro aunis, 1119. Fasti
οἱ fastus, 455.
Fasudia in pari Deipars aa fueriut, 571, 1255. F.stidia
Fastum Hispanis non objicit Prudentius, 650,
Fati necessitas libertati obest, eiianisi voluntas ad vo-
lendum adigatur, 801.
Fatus, loquela, 11147.
Fauni, 1088.
Faustus martyr, 9C5, 979.
Fausius Reiensis, 165, 471, 1250.
Farila pro reliquiis defunciorumn, 669. Pro minuto
pulvere, 779. Vide Civis.
Favor quibus signis exhibebatur, 237.
Fax unde dicatur, 234.
Fea Carolus, 735, 741, 1089, 1199, 1257.
Febris dea, 511.
Felbingerus Jerem. 580.
Felicitas eterna : de modo ejus et loco diversa sense-
runt SS. Patres, 155.
Felix martyr, 966 seq. Cresaraugustanus, 979 seq. No-
lanus, 1005. Ejus miracula, οἱ sepulcrum, 108, 159. Papa,
960. In Pincis (S.), 055. lrzfect. pratur., 16s
Fellus Joann. reprehenditur, 957.
Feminarum luxus, 519 seqq.
Feminal, 1215. |
Fera Eulalia quid sit, 945.
cula, 695, 514. Medicata, 521.
Fer
Ferdinandi ducis l'armensis pietas, 128.
Ferdinandus episcop. Paderbonensis, 213.
Ferdinandus Mendoza, 170.
Fereotiua sacra, 1119.
Feriata: manus, 1055.
Ferie sub Styge, 294.
Feriri, feriri done. 1195.
Fermentum, 455, 515.
Feroz pro forti, 945.
Ferrarius Philippus, 10.
Ferrera Tovnnes, 25.
errugo, 619.
Fecius Franciscus, 66.
Fertilis in herbam, 401.
Ferula, 226 seq.
Ferus pro equo, 1174.
Fervo, [ervere vitiis, 111.
Fescenniua carmina, 12].
Fessa, Fezzo, Fez, 969.
Festones Italice, 1012, !183.
Festum substantive, 511.
Festus, 265, 2855, 502, 511, 420, 582, 711, 1871, 802,
1027, 1059, 1142.
Fevre Guido Gallice vertit Prudentium, 98.
Fiam prima brevi, 176, 195, 717, 1032 seq.
Fibula vestiaria, 525
Ficoronus Franciscus, 818.
Fidele volumen, 335. Fideles chorei pagine, ibid. 1,0»
INDEX RERUM ET NOMINUM.
9:0
giones, 1104. Fidelis vox ecelesiastica, 905.
stiano, 204, 285. Fide dignus, 1145. , 305. Pro Chri
Fides virgo, 592. Prima, sed non sola placet Deo, 1098,
Quo sensu ewnja sauctificet, 250 Fides Christiana suh
euholcis imperatoribus jactata, 652. Fidei descriptio, 590.
eis cutio, 655. Laudes, 646. Fidei secunda producta, 615,
Fides militum, exercitus, exercituum, 1104
Fidicule, 818, 1075, 1408, 1114.
Figere verbum mathematicuu, 803.
Figmen, 204. Figinentum, 491, vox Gellii et Ammiani,
r igulus Nolfangus, 474. F
igur:e crucis, 1119 5eg. Figur poetarum palliati er-
rores, 194. gm po palati e
Filesacus Joannes, 1095.
Filius Dei, vide Verbum, Christus. Filius solus Verbum
notiouale Patris, 407. Ex Patre ortus, sed non per aliscis
sionem, 428. Corde l'atris genitus, 596. Filius unius uni,
ὑθὅ. [mayo Dei, 409. Patris, ibid. et 504. Consiliarius,
mens, animus, ratio Patris, 410. Spiritus, 416, 412, 401,
188. Spiruus sunctus. dictus, 677. Cur in Vete:i "l'esta-
meuto apparebat, 415. An solns se videndum przebuerit
iu Veteri Testamento, 403. In figura angeli, qui excussil
flammam iguíis Babylonici, 413.
Filii prophetarum ligna czdentes, 676.
Fingere de corporis formatione, 466.
Fiscus, 891.
Fissun jecur victimz, 650.
Flabra is, (iabraris, 204, 414.
Flacci catalogus, 125.
Fiagrantia, 1138.
Flamen, 930. Flumeum sive flammeum, 960, 860.
Flaminia via, 753.
Flawinis Romani corona laurea, 446.
omus, iromus, 651.
Flare, spernere, 944.
Flatus anima vocata, 144. Flatus coruscus, 257.
Flavianus, 1122. Martyr, 1053.
Flavicorhantes pueri an fuerint Germani, 448.
Flere rosas, 944. Pro stillare, 1126.
Fletus Christianorum in precibus proprius, 343. Judith,
Davidis, Ezechias, ibid.
Flexus plutec, 1917.
Flora dea, 722, 812.
Florere sepulcris, 9355.
Flores in funeribus, 155 seqq. In sepulcris martyrum,
135. In templis, ibid., 159. Fluribus ornata sepulcra, 9..9
Flores pro coronis, 591 seq.
Flores | salmorum Prudentii Trecensis, 62 seq.
Florez Henricus, 199seq., 245. Notatus, 957, 1038.
Florulentus, 1082.
Florum mixtura in coronis, 619. Florum usus, ibid.
Florus, 450, 516, 795, 797 seqq., 815, 818, 1066.
F.uctuat E 846.
F'uere οἱ diffluere de luxuria et libidinosis, 518, 618.
Fluminibus lambere, mordere, radere, stringere passim
Vribuitur, 527.
Fonus unde dictum.
Fogginius Petrus, Franciscus, 748, 1078. Quzslionem
de majori reprobrorum numero uou resolvit, 15J.
Folia odcrifera, 293.
Fomes peccati, 481.
Fons animarum, boni, bonorum omninm Deus, 375,
$49. Fons vitze, quem sitit auima, 1127. Fons iu aurio ba-
silicse S. Petri, 1194 seqq.
Fonseca et Figueroa Joannes, 766.
Fontaninus, 1210.
Fonteuelle rejicitur, 442.
Fontes aute fores ec lesiarum, 1194.
Fontes xu, et palms rxx, 672.
Fori, fora, fores, 1167 seq.
Forare, 204, vox Columelle, Plsuti, Macrobil.
Forcellinus, 205, 252.
Forceps ferreus, 1169.
Forensis aloria qud significet, 247.
Forma quid sit . .
Formula Quod bontm, feliz, 554.
Forner Rudolphus, 896.
Forniz, fornicari, 458, 5A.
Forsterus Sebastianus, 47€.
orlior fortissimorum, 1006.
Forti Christiani hominis cum peculiari auxilio Del,
l.
Fóftounatianus, 787.
Fortuns de: habitus, 715.
Fortunatus Venantius, 159, 160, 185, 192, 196, 207,
997, 536, 561, 397, 438, 599, 609 seq., 981, 1191. Imitatur
Prudentii, 3407, 536 seq., 945, 452, 496, 1049, 1226 seq
991
Fortunati codex π|58. 14. u
Forum iocus martyris destinatus, 956. Suppliclis ,
1056.
Forum Cornelii, vide Imola.
Fossa ponti, 551. .
Fotus, fomeatum, 204. Vox Plinii.
Foxius non fuit architectus monasterii Scorlalensis, 955.
Fr producunt vocalem brevem prsecedentem, 474, 1000,
1015.
Fracastororus, 597.
Fragitides, svh agitides, 1155 seq.
Fragmen nimium micarum, 6835.
Fragro et (lagro promiscue olim scriptam, 277.
Frangenda pericula, 591. ᾿
Frangere de luxuria, 616, 620. Frangere fasces in cor-
a, 534. "
“ὩΣ et sorores nomina ambigua, 890. Fratres nomen
Chris!ianorum, 896, 1028.
Fratricida, 491.
Freretus exploditur, 755. Ejus inanis philosophia, 749.
Fridegodus, 659.
Frigidus, exstinctus, 591.
Frigus plurtum, 690.
Fritola, res frivola, 755.
Froilanus (S.) episcop., 13.
Fromesla Hispanice accentum babet in prima, 181.
Frondes in templis sparse, 135. Frondibus ciugere
domos observatio psganis.ni, ibids Frondes eterne olive,
Frontinus, 396.
Fronto martyr, 979 "^ .
Fruetuosus, et socii Éulogii, οἱ Augurius, 965 :eqq.,
1025 segg.
Fructus centup'ex centup'icatus, 850. Tricesimus, sexa-
gesimus, centesimus quibus conveniat, 858
Frugescere, 201, 841.
Frumenta Romam unde advecta, RAT se7.
Fruminius I[ episcop. Legionensis, 1180.
Frustra a brevi, 172, 879.
Fucis itiita, 251, 251.
Futus in pictura, 1052, 1171.
Fuisti, (uimus verha energica, 1029.
Fulgentius (S.), 565. Placiades, 699.
eot auus pro fulgens, 291. Yox antiquata, et restituta,
Fulvum, rutilum, 313.
Fumosa numina, 595. .
Funali, vel fundali stridore, 204, 614. Funalis vox, est
Statii et Suetonii.
Funambuli, funirepi, 538.
iobundia oppidum, indeclinabile Fundis in sexto casn,
Funera, cales, 655. Funera. Christianoram, 155 seqq.
Funera, corpora defunctorum, 813. Funere anheius, 601.
Funerare, 204, verbum Plinii et Suetonii.
Fuuis tormentum, 993.
Furca collo eorum inserta, qui igni comburebantur,
En Furca collo inserta imariyres in ignem conjecti,
Furcifer, 914.
Furis tres quid sint, 588.
Furiare, 682.
Furius Ándas verbis in escere delectabatur, 841.
Furia, coucubitus illicit, 1081.
Fusus pro ualus, 536. Fusus utero, 918.
G
Gabinus, vide Cinctus.
Gabriel ad Mariam, 617. Secunda producla, 921.
Gades, 711.
Gstulus, 831.
Gagatlies, 1078.
Gaius, vide Caius.
Galaula, N51 seq.
Galerius Maximianus, 948 seg. Maximianus Daza, 1041.
In Gallecia quo anno. inductus fuerit mos consecrandi
cereum paschalem, 121.
Gallaudius Andreas annotator Prudentii, 92, 219. Nota-
tus, 182, 210, 278. 234, 505, 556, 148, 468, 601, 612,
διό se7., 600, 676, 721, 159, 940, 997, 1051, 1102, 1129,
Galletius Petrus Aloysins, 22? seq., 1191.
Galli imago quid signilicet, 251, 214. Frequenter oc-
currit in ceemeteriis Christianis, ibid. seq.
Galli Cybeles sacerdotes, 807, 1083.
Gallicinium, 234 seq.
Gallienus Czesar, 1098, 1206.
Gailisa Lucianus, 223.
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
Gallonius Ant., 8. Ejus tahulse, 1169.
Galterus imitator Prudentii, 600, 618.
Gaudutius Bapt., 299.
Ganea, ganeum, ganeo, 618. Ganeo prima correpta, 176,
128. 185. Gsneones, 908 seg. -
Ganges, Gangis, 816.
Ganymedes, 702, 1087.
Garamans, Garamas, 834.
Garampius em, cerd. Joseph, 1197.
Garcia Michael, 422.
Garcia de la Huerta Petrus, 98, 766.
Gattackerus, 1153.
Gaudeutius Brix. 126 seq., 509.
Garmus Alardus, 1089: id
»edeonis Lrecenti milites quid signilicent, 165 seq.
Gehenna, $11. 1 M un
Gelasius T, 1189. Scriptt contra iupercalia, 1079.
Gellius, $32, 559, 562, 022, 830, 865, 9354, 956, 1080
Geloni, 441.
Gemini sidus, 498.
Gemmse civitatis ccelestis, 658 seq., 664.
Gemmans, gemmatus, 591.
Sen ,; 200, vox Ciceronis.
Generatio sterna, 503. Generationes ab Adamo ad
Christum, 496.
Genesis cap. 1, 557, &50, 525, 1096 ; n, 2:5 sea , 1231;
n, 515, 554, 609 ; 1v, 4, 405, 667, 1155 ; vut, 667 ; x, 510;
xt seqq., 578 ; xvin, 105, 658 ; xix, 450; x xiu, 668 ; xxv,
261; xxxu, 254; xxxv, 755; xL, xu, 502; χει, 01048;
xux, 1128; z1x:, 669.
Genesius 152" 968, 1051.
Genialis . Genialis lbionor, 950. Genialis hiems, 9*9.
&eniale fulcrum, 121. Geniales Dei, 268. Geuiaies lecti,
11
Genii gentilium irridentur, 795 seqq.
Gen Deo, 25532. Genitus pro l'ilio, 997.
Genius populi Romani in nummis, 800. Geuius publicus,
ibid. Genium qui libri habeant, ibid.
Gennadius, 22, 41, 196.
Gentiles an erediderint statuis inesse divinitatem, 3...
In deorum honorem sibi vulnera infer« bant, 1154. seg.
Eorum theologia varia, 782. Statuas arplexsbantuc,
Genua misericordlze consecrata, 4$. Genuum inflexio,
Genus pro natura, 502, 504, 536 M
Georgius Augustinus Ant., 1202. Dominicus, ?81,
es Georgius episcopus Arianus sub Juliono occisus,
Gerasenos a producto, 440.
Gergesei, 552.
Germanicus, 725, 129.
Germanus (S.), 160.
Gersen Joannes an auctor libri de Imitatione Christi, 40.
Gerunda, 966 seq.
Gerundensis Joannes, 11.
Gerundia in do habent do commune, 253.
Geryon, 717.
Gets, 441.
Gifanius obertus, 57, 78, 216. An notas ms. in Pruden-
tium reliquerit, 628, 775. Notatus, 195, 405, 484, 603,
721, 754, 115, 861, 919, 966, 1025, 1091, 1221.
Gilbertus, 157.
i Gildas sapiens, 197, 547. Gildi regis oratio supers'itioss,
62
Giovenazzius Vitus Maria, 100, 108, 168, 175, 185, 264,
814, 867, 987, 1055.
Giovine ltalis quis dicatur, 335.
Giraldus Lilius notatus, 211.
Giselinus Victor, 12 .. 900, 905 seq. Interpres Pru-
d^utii, 76. 88 seq. 92, 94. Prodentium laudat, 212. Nota-
tus, 455, 205, 950, 210, 517, 318, 470, 495, 511, 522, 615,
031, 647, 615. 677, 681, 158, 712, 824 seq. , 811, 811, 805,
985, 1008, 1047, 1051, 1089 seq. 1110, 1191. .
Gladius ex ore Christi, et in manu ejus, 304. Gladio fe-
rialur formula, 951, 1211. Gladio feriri major iguominis,
quam securi, 1195. Gladio szpius quam securi percussi
martyres, 8/7, 879. Gladio cur fere semper cesserint
martyres, 881, 1219.
Gladiatores Marti, vel Saturno, vel Diti dicati, 750, A
wo s-blati, 867 seq. Nonnulli empti, 804. Occidi jussi
5. Gladiatorius ludus, 751, 864. Prohibitus 50, 867
seq.
landes ligne, quernz», 786. Glandibus primi homines
vesci soliti, ibid.
Glandorpius, 14, 19, 25.
Giarca, 850
998
G aucoma, 404.
uoo, 805. Lune, et solis, 1006. Oris palpitanuis,
Glorifico, 513.
Gloriosa mors martyrum, 916.
Gloriosa virginum, 584.
Glossaril cujusdam Latinitatis scriptor, 8.
Glossatores veteres notati, 228, 275, 275, 512, 316 seq.
499, 695, 703, 745, 149, 807, 925, 919, 1209.
Glossarum etymologise lerumque inepte, 422.
Glossemata ms. in Prudeutium, 65 seq., 75 seqq.
Glutinare, 371. Usum carnis, 596.
Glycas, 1235.
Glyconius versus, 198.
Gnossia spicula, 288. Capella, 119.
Gnotisci, 470 seq. An tam perversi quam vulgo credi-
tur .
Codesu Antonius, 9217.
Goes Daniianus $34.
Goldastus Melchior, 8.
Goliath, 614.
Goltzius Hubertus, 899.
Gomorrhs:» ruins, 565.
Gonsalus de Salas Jos. Ant. 1055.
Gonzalez Ludovicus, 929.
Gordianus imp., 137.
Gorgons caput, 1091. .
Goricius Melchior : ejus expepsis Breviarium Jsidoria-
pum editum, 82.
Gorius Ant. Frane., 375.
Gothescalcus, 258 seq., 588.
Gotibi, Getz, 822.
Go! nofredas notatus, 913.
Gotlus em. card. 1227.
Grabalus, 1 correpta, 188. 2
Gracchus Mithrse superstiüonem evertit, 748. Ejus fa-
milis, 748.
Graccuris, 967.
Gradivus, 1 communi, 183. Vide Mars.
Gradus in Urbe, unde panis distribuebatur, $70 seq.
Gradu facili, 215 seq.
Graecis officinis dii orti, 1090.
Srecismi io Prudentio, 624, 657, 618, 683, 914, 1075,
Graecorum poetarum licentia, 183.
Graevius 7o. eor. 78.
affiare Italice, 1059.
Gramen, $04. '
Grammaticis parum fidendum, 592.
Grande loqui, 613.
er pro adversa fortuna, 972. De ictibus plumibata-
rum, 1074.
Grangzus Joannes interpres Prudentii, 93 seq., 689.
Notatus, 755.
Gratia Christi major quam gratia Adamo collata , 477.
Gratia major necessaria est. in «t» Ὁ nature lapsse, quàm
in statu nature integra. ibid. Gratia cu«rvm, 525.
Gratias agebaut martyres ad supplicium ducti, 1212.
Gratianus, 171; Aram Vietoriz di. uit, 699.
Gravina eh Moris, 504.
Grega is, .
Gregorius VI, t5. XIII, 1169. Bzeticus, 4^0
a Gregorius Magnus, 125, 158, 252, 255, 566, 1185, 1191,
1
Gregorius Nazianzenus, 126 scq., 916, 446, 515, 587,
4902, 1206, 1212.
Gregorius Nyssenus, 478, 502, 106].
Gregorius Thaumaturgus. 549.
Gregorius Turonensis, 15), 166, 203, δ}, 681, 870,
967, 1190, 1200. Imitator Prudentii, 1056 seg.
Gremium sepulcri, 560.
Gressus laxati, damnati, 681.
Gretzerus Jacobus, 508.
Griales Joannes, 254.
Gronovius Jo. Fridericus notatus, 670, 793.
Grotius Hugo, 117.
Gruterus Jauus, 76 seq.
Guadalquibir Betis, 908,
Guadalupe Aqu:e Lupi, ibid.
Guadiana amnis Àn:, ibid.
Guasco Eugenius, 520.
Guilielmus, 137.
Guntnerus monachus, 679.
Gutberius Jacobus, 56.
Guyetus Carolus, 1214.
Guzman Joannes,929.
ϑγιρηδ 5 licentia, 1082.
INDEX RERUM ET NOMINUM.
Gymnosopbists, 530.
Gipweceum, $ brevi, 618.
Gypsez imagiues, 133.
H
H aspiratio instar consonantis synalepham nonnunquam
arcet, .
Habacuc, diverss seripturse hujus nominis et varia quan-
titas, 279. Habac. cap. n. 1056; μι, $73.
Habere, habitare, 78.
Habitaculum, 554.
Habitus, forma 530. Forma statuarum, 715. Habitus et
conatus nillitaris, 602.
Haceldama, Hacheldemach seculo xu adhuc retinebat
nomen, 683.
Hacha Hispanice, 1100.
Hadrianus tertja brevi, vcl potius synzresi facia ex se-
cunda et tertia, 177, 185, 183.
Hadrianus ᾿ MAU t31
adrianus imper., 716, 4 1251. Hadriani moles
1201. Pons, 1201. und ᾿
Ἡατεεὶς, vide Η eresis.
Heereticl laudant et excusant Prudentium, 1 seq. SS. Pa-
tres sibi adversari facile patiuntur, 111. Suas cieremonias
extolluot, aliss catholicorum irrident, 456. Primis ssculs
an Qccasionem dederint calumuiis coutra Curistianos,
Halicarnasseus, vide Dionysius.
Hamartigenia an pars Apotheosis, 491.
Hambre Hispanice, 524.
Hanc animam vox magpnanima, 1208.
Hannibal, vide Annibal.
Harduinus Jo. notatus, 1165.
Hartmaunus imitator Prudentii, 217, 678. .
Haruspicum responsa, 721.
Haurire cum lacte, 1124.
Hebe, 702, 1080.
Hebraei an solum caput vituli aurei efünxerint, 453.
Per orbem dispersi, 451. Martyrum suppliciis insistebant,
1031. Sepulcra in viis publicis collocabar.t, 755. Sub Ju-
liano Apostata ligonibus argenteis usi, dum templum
instaurare voluerunt, 795. Ipsorum Pasclia, 454. In Chri-
gtianos odium, 454, 112. Ceeci.as, 455.
Hebrus, 80d.
Hecate, 729.
Hecatombe, 2 prodaeta, 176, 1153. Quid sit, 1153.
Hectorem pro Hectora, 195 ᾿
Hedera an Jonam texerit, 322. Baccho sacra, 259,
Heinsius Nicol. aduotator Prudentii, 77, 95 seq. An pra--
ferendus Chamillardo, 94. An plures ejuseuitiones exstent,
94, 95. Prudentium laudat, 2/3. Ejus editio, 2325 seq. No-
tatus, 161, 221, 229, 254, 291, 565, 388, 593, 415, 441;
458, 465, 167, 630 seq., 635, 638 “44. 650, 635, 665 seq.
690, 694, 705 seq., 717, 721, 730, 714 seq 150, 767 seq.,
112, 115, 779 sed 795, 802, 806, 817, 635, 837, &50, 679,
885, 908, 912, 954, 957, 950, 975, 997, 1035, 1014, 1050,
1097, 1123, 1192, 1194.
Helena, 701.
Helias sacerdos, 512.
Helim locus in eremo, 672.
Heliodorus, 255.
Heliogabalus, 1196.
Hellespontus, 06.
Helpidius. Rustious, 46, 585, 659, 947.
Hemeterius, 870 seq., 967.
Hendecasyllabi versus, 198, 1040.
Henichius Joannes, 16
Henricus, vide Hericus.
Hepor e brevi, 1&8.
Hepf disputationes ad Prudentium, 93.
Heraclitus i brevi, 119.
Heraclius scriptor, 767.
Heralius Desiderius notatus, 154, 909.
Herbidus, 659.
Hercules, 706 seq:, 717, 1085, 1097. Hydram Lernzam
occidit, {{68 seq. À doctis colebatur, 530. Ejus imago,
1092. Herculea clava, 550.
. Herculeus pro Hercules, 106 seq.
Heres l'airis sunimi Filius, 585.
Heresis prima brevi, 176, 181, 352, 505, 616, 671.
Hericus Altissiodorensis, 160, 180, 660, 1029, Imitator
Prudentii, 217, 551, 355, 350, 550, 879.
Hermenegildus (S.) martyr. 125, 102.
Hermioue, 701. .
Jiem enianus Olybrius, 746.
ermolaus, 188.
Heroes infantes occidit, 678, 1128.
Herodianus, 928.
895
Heroes Christiani, 506. Heros o brevi, 1069, 1105. HMe-
fos Tobias, 557. Heros impius Pharao, 506.
Herrera Joaunes, 955.
Heruartius Jo. Frid., 1078.
Heruoas Laureutius, 100. .
Hervetus Gentianus, 152.
Hesperia, 1213.
Hesyehtus, 1110.
us, .
Hetruria, vide Tuscia.
Hetrusci, 806 seq.
Heumannus notatus, 287.
Hevzi, 552, .
Hexameter herous perittosyllabus versus, 1250:
Hiatus persone in tragoedlis, 818, seq.
Hiatus in versu, 525, 382, 588, 392. 1n Prudentio, 436,
N99, 555, 585, 595, 567, 626, 650, 177, 781, 805, 871,
991. 997, 1057, 1060, 1115, 1131, 1139, 1112 seq.
Hibridz voces, 351.
Hieremias, vide Jeremias.
Hierico, 537.
Hieronymus (S.) 27, 29, 114, 126, 128, 154 seq., 158
448, 111, 252, 262, 215, 380, 554 seg., 515 seq., 585 seq.
425, 425, 451, 469, 476, 352, 006, 651, 653, 68}, 715, 710,
746, 118, "751. 807 seq., 822, 882, 905, 025, 952, 993
1002, 1055, 1057, 1061, 1142, 1178, 1191, 1214, 1223
1224.
eg "ide Jerusslem.
Hilario (S.). seq.
, Hilarius (3), t4, l1, 179, 232, $44, 451, 599, 1054,
095
Hilarius papa, 1163.
Hildebertus, 1213.
Hildebrandus Joachimus impugnatus, 120.
Hildegarius eyisc., 77.
Hincmaras Rhemensis, 168, 259, 230, 590, 588
Hippo, 419.
Hippocratica media produeta, 1110.
Hippolyti quot fuerint martyres, 1163. Hippolytus miles,
11€5. Ejus Acta apoerypha, 1171 seg. Hippolyti pictura
non exprimebat militem Hippolytum, 1175.
Hippolytus martgr, 926 seg., 935, 1161 seqq. Presbyter
Antioch., 1165. Hippolyti ccemeterium, 1179, 1181. Tem-
lum, 118*. Hippolytus in Breviario Isidoriano, 57. Hippo-
[stus scriptor, 1161, 1166.
Hippolytus Phaedre causa raptatus equis, 769.
Hircinum sidus, 458
Ilircosi cynici, 420 seq.
9 Hispalis laudatur in quodam epigrammate Ausonii,
"1
Hispana lingua orationes eL carmius verbis communibus.
etiam liugugz: Latins, 929.
Hispania vere catholica, 172. Ejus martyres laudat prze-
cipue Prudentius, 810. An ipsi Prudentius luxum tribuat,
615, 650.
Hispaniolus Ptolom., 179, 185.
Historie ecclesiasties scriptores passim Prudentium
laudant, 216.
Hi»us pro Jesus, 186.
Hoc habet, Hoc habe, $93.
Hoi, vel biedi, vide Ayni.
Hoschelius, 76.
IMolofernes, $94.
Holstenius Lucas moribundus hymnum Exsequiarum sibi
recitari voluit, 213.
Homerus, 761, 965. Negligens metri, 190.
Homo, au primam in hac voce produxerit Prullentius,
111, 180. Hlomo an conditis sd imagiuem Verbi, 451. Quid
ἃ pecude di'ferat, 7,7. Spectare superna jussus, 748.
losius creatio, lapsus, 101, 103. Hominis states, 790.
omo omnium horarum, 55$. Homines, si libere non pec-
tant, puniri non debent, 80} seg. Homiuum saqualítas,
937. Diversa studia, 210. Siudia vana, 1221.
Homousion, 590.
Homunc'onite, 102, 422, 451, 450.
Honestas, 611.
Honorius Augustod., 12. |
Honorius imper., 695, 761, 825, 867. Simulscra deo-
rum primu. permisit ornatus gratis, deinde prohibuit,
741. Basilicam S. Pauli perfecit, 1193.
Honorius I, 121.
Hopperus Marcus, 212.
Hora solveudi Jejunii, 1030,
Ho'z ad usum d«ecesis Lugdunensis, 581.
Horatius, 4, 38, 150, 181 seqq., 183, 205, 219, 259
263, 72, 977, 911, 98i, 288, 293, 29 , 310, 512, 558.
056, 597, 448, 4)9, 501, 515, 533. 550, 563, 598, 052,
682, 106, 714, 720, 155, 7159, 753, 180, 810, 853, 802,
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
396
891, 900, 914, 029, 930, 988, 997, 1015, 1012, 1051,
1049 seg., 1060, 10*2, 1091], 1111, 1122, 1158, 1170,
1184, 1200, 1215, 1217, 1226 δι q., 1251, 1255, Nominibus
in osus delectatus, 593. Ejuscum Prudentio comparatio,
217.
Hordisins Lucas, 474.
Horror algidus, 886. In religionibus, 711, 1091.
Horstius Matthzeus, 614.
Mospiuianus Rodulphus re:ectus, 121 s799., 872, 1162.
Hospita, 194. Trintias, 586.
Hospite aratro, 608.
Huc ades, 508.
Huetius Petrus Daniel, 7, 113, 115, 175, 179. Pruden-
tium ad usum Delphini excudi persuasit , 214.
Hugo Herinannus, 01.
Huguenoti appellatio originis obscurae, 756.
Humauz victima, 731 seq.
Humilis, humil tas , humilitas sanctorum, 23, 29, 607,
611, humilitatis descriptio, 607.
Huunus , 534.
Hurtade Thomas, 881.
Hyacinthus in florem conversus, 1082. Gemma, 659,
Hyalus , 1199 seq.
Hydra Lernza c;esa et combusta, 1153 seq.
Hudrinus, 201.
Hydrius puer, A93.
Hydrops, 909.
Hyginus. 110, 699, 700, 752, 1051.
Hylas, 707.
Hymnarium, 9. V. Thomasii, 125, 282. Correctione in-
diget, 245. .
Hymnio, himnista, 2014, 887.
Hymnodia Hispanica corrigitur, 122, 201.
Hsinnus matutinus, sive ad pullorum cantum , 215. Ve-
spertinus ad incensionemlucern:, 122. Martyrum ad vespe-
ras, 290. Nominum Christi ex cod. ms., 186. De missione
S. Spiritus an sit Prudentii, S1seg. S. Komauil udatus, 191.
S. Viacentii in Brev. Moz. 54 d^ Hymni 5$ Cathem. titu-
lus, 121 seqq. Hymni Brevisrii Romani bis eorrect;, 255.
Defensi, 178, 805. Hymni Breviarii Mozarabici plures for-
tasse sunt Prudenutiani, 966. Hymni duo postremi Cathem,
an loco movendi, 254. Hymni in exsequiis, 351. Hymni
Virgo Dei genitrix, Corde natus ex parentis, Vidit anquis
immolatum ; quinam eorum auctores, 27, Hymnorum ex-
positio, 86, 95. Hymnos canendí vetus consuetudo , 251.
I ,
I] οἱ H Gr»cs litter: quid significent, 168.
Iambus pes citus, 1227. Iambicus trimeter versus, 201.
Jambici Anacreontici versus, 199. Quos pedes admittant,
ibid. lambici senarii, 199. Iambicus dimeter versus, 198.
Ibanez Echavarri Bern., 17.
Iberia, 871. Iberus flumen, 815. Iberus Vasco, 20 seq.,
]his numen Eg 1089.
Idalie rose , 801, (258.
Ide mons, 713.
Idea, secuuda producta, 181.
Idiaquez Franciscus X:ver., $46.
Idiomatum communicatio, 1121.
Idolum secunda correpta, 176, 181, (91, 193 , 621, 691,
168, T11, 918, 1105. Pro Deo fletitio vox ecclesiastica,
Idolis divinitatem inesse putabant gentiles, 935.
Idola irridentur, 990, 1093 seq., 1100. Forum v nitas,
$69. Probibitus, 48, 741. Ea conculcare quandonau licue-
rit, 952. [dololatria, 692, 696, 9:8, 925. Ejus origo, 710,
714. Vestigia, 719, 1077. Novi conatus pro ea, 696. Ido-
lolatris, idololatrix, 551, 908 seq. Ido'ium, 418, 749, 7555,
1 158. [n idolio recumbere, 418. Idolium tertia correpta,
IHV, THM pro Iesu, et Iesum ; IHS, [ΗΟ pro lesus, 186.
Iesus syn:eresi facia ex ie, 177, 181, 185, 185 seq., 421,
448, 469, 482, 487, 651 seq., 617, 682
5o [eats nomen, 4. Per . eL « signiticatum, 166. Salvator,
Ignatius martyr, 518.
Inem in undis querere , 1157.
[gueus deus, ignea anima, 145, 275, 670.
Igni interdici, 145.
Ignio, ign tus, 204, 1156.
Ignis deus, anima, 479, 565, 1099.
[ρος ultimum tormentum , 99.. Supplicia, 879, 951,
1155 seq. [gni fere, aut. gladius succedebat, 999. Ignis in
rubo, 670. Sodomiticus aa fuer t fulmen, 452. iyui zelerno
anim:e peccatorum puniuntur , 779. Án is mitigari possit,
1250 * Vide Pona.
997 JAJNDEX HERUM ET NOMINUM, 998
Ignontoirum 616. Infernalis , 563.
lídetonsus (S.), 270, $68, 673. Infideles ad interiorem ecclesia partem non progredie-
Illex, snlez, illiz , 617. bantur, 1072.
.Illcitare, illectare , 83. Inftuit, impluit imber, 851.
Y Tindiória, 621. m Tnfractus pro frncto , 620. 1000
uminatio, baptismus, 463. fifrequens, valde frequens, .
IEllutus, illotus, 481. Á ἡ
Ima carceris, 1003.
Imago convivii Galilei, 680. Domini , SS. Cassiani, Hip-
polyti et Simeonis ϑι νυ} 1: Romae passim, 109 seq. Pru-
dentii, 40. Sepuicri Christi e. nummo veteri, 68$. Ima-
gines veteres Christi, 685 seg. Antique bovis et asini ad
pressepe Domini, 515. In templo S. Felicis Nolani, 109.
magines sanctorum, 104, 1
adhuc viventis collocat:s in templo, 131. Ímaginum alta-
rium origo, 1012, Imagines iu sepulcris veteribus, 667. Iu
hoc opere delineats, 8. Auctorum prima litterse codicum
a i solite, 40.
mbecillus e brevi, 176, 181. .
Imber lapidum, saxeus, ünbre, imbri, 636.
Imbuere tenebras , 295.
[uittatores Prudentii, 160, 217, 220, 607, 615, 640, 922,
925, 935, 1037.
[mmansuetus, 689.
Iwmensit;s Dei, 459.
Immensurabile, 413.
Imminere, 1067.
Immorari spiculo, 1066.
Imola an patria S. Cassiani , 1050.
Impar a brevi, 170, 182.
Impassibilis, 201. Vox Laetantii et Tertulliani.
Impedimenta matrimonii cum haereticis a concilio Eli-
beritano initium ducunt, 170.
Impensus, 916.
Imperativa prims, seconds et quartze conjugationis ul-
ti mam syllabam olim corripiebant, 194.
Imperitia objecta Christianis , 1070.
Impetritus. 581.
Impiare, 204, 302.
Impietss Christianis objecta, 1071, 1154.
Impios inter piosque sunt aliqui, 154.
Imponere manum , 651.
[ mpossibilis, us. 281
npotens , valde potens, 287.
Imprimere silicem osculis, imprimere osculum, impressa
oscula, 115, 1134.
Improbus lictor, labor , 1114.
In priepositio 58 06 auget, 287, 689, 802,1000.
Inadustus, 413.
Iucstimabilis, 1095.
JIncapaz, 204, 410.
Inearnaiio Verbi, 101. Incarnationis mysterium an dz-
moni clare perspectum fuerit, 526, 440 seq.
[ncensum pro thure vox antiquissima, 129
Inceniicus, incentitun, 204 , 481.
Incerare, 504, 115. Genua, 414.
lucerti carmen in laudem Prudentii Cufrectum ad ms.
eod., 308 Ex ed. Goldasti, 210. Ex cod. Bongarsiano, 210.
1 uCircumcius, 622.
Incircumscriptus, 204, 476.
Incitus, incitatus, 991.
Iuconstautia rerum, 851 seq. Romanorum in retractandis
legibus, 790
Incorpora is, 1010. ^
Incredu us. 451.
Incruens, 8:0, 982.
Incussus, incussio, 1001.
Inclytus, 278.
Indaqes, indago, 201, 857. Vox Claudiani Mamerci.
Inde domo, 1:
Tadex biblioth. Cassanat. notatns, 614. Index expurga-
torius Belyii, 1160 se4. Brassicheilensis, 158, 362.
su ndoci is, 266. Pro dociii, 655, 710. Pro non docili, 695,
Indoles, 927, 942. Indoles trina, 583.
Indoma ilis, 204, vox Plaut.
Inducie, 900.
Iuduperator, 110.
]ndus decolor, 558.
Ineytia, ineptic , 710.
Inergima , vide Energima.
Inermare, 553. Inerme virus, 260. Inermis, inermus,
654. Inermans, 169.
Inervo, innerto, 352. Vide enervo.
In[amiwun, 646.
In'arcire, infercire, 627.
laferi, vide Poena, ignis seterpus.
. S. Martini, et S. Paulini .
Infula quid sit, 955. Iufulze ἃ vitta discrimen, 862. In fu-
latus Dacid, 555: ' [
Ingelidus, 862,
Ingenia liberiora castigantur, 427.
Ingenium, 802. Ingenti uciamen inire , 155.
1 ngenitus , m.
Inlusiris an recte scribatur , 689.
In medium influere, 856.
Innatus, non natus, 204, 409.
Innitor, innecto, 552.
Innocentes anni, 1123.
Innocentes infantes occisi, 678 , 1198.
Innocentius J, 531; im, 157, 885.
1nnuba Eva, 266. Innuba virgo, innupto w'ere, A55.
Innumerabiles morjyres Ciesaraugustani, 108 , 970.
Innupta Deipara, 595.
Innormis, enonmnis, 195
Inquietare, 1070.
Insani vapores, 445.
Inscriptio Bassi, 748. Constantini, 710. Principii, 733
Vide Salia, Stilico, Vettonia.
Inscriptiones antiqu:e ba:ilieze S. Paoli, 1198. Diocle-
tiani, 949. Hymnorum non videntur esse a Prudentii mauu,
881. Symmachi, Nicomachi, 843.
nsignis cum genit., 1168.
Insisteré, 1608 ^
Instaurare, 549.
Instüor, $5 seq.
Instruere, 1212.
Instrumenta martyrii , 1169. In honorem transierunt
triumphi, ibid. seq. Ferrea circa ignem τὸ formam lariutu
a, 928 seq.
Insirumentum pro testamento, 509.
Insubjectus, 204, 553.
Insuescit, cousuefacit, 465. Insuetus, assuetus, 694.
Insufflare, irridere, 1142.
Intacie anus, 915.
In tantum, 511, 814.
]ntemporalis, 24, 1096.
Intereceptus, 194, 190, 638.
Interefectus, 194, 196, 597.
Interminus, interminabilis, 204, 381, 115.
Intestabilis, 1070.
Intimare, 1158.
Intolerantia religionum diversarum. in Ecclesia cathin-
lica auctores babet Constantinum , Tueodosium aliosque
pios et antiquos imperatores, {11 se. .
1n usque, 515, 1141.
]nventor luminis Deus, 985.
1nversa vice, 918.
Investitus, nudus , 766.
Invidi, 908 seq.
Invisibilis, 412. .
Invocatio sanctorum, 105, 875, ' 40, 10355, 1060 seq.
1065, 1181, 1224. Carininibus et hymnis publice decantaus
orebato, 955. r6
nvolare .
Involucrum, involuclum, $ brevi, 176, 182, 287,510, 095.
Tonius 0 brevi, Hrs
Ir: descriptio, 6:0.
- ]renzus, 170, 250, 530, 562, 462, 501, 596, 577.
]rene martyr, 965. Soror Damasi, 859.
1rremotus, 204, 1014. .
Irritamen, 204, 510, vox Ovidii.
[saac immolandus, 1133.
]s»us, 362.
[saiz cap. 1, 254, 575; τιν, 456, 512; τι, 215; vu, 496 ;
x, 571, 410; x1, 581 ; xxxiv, 1115; xiv, 569 ; x1ax, 1159;
Lt, 1958 ; Lxi, 1255 ; cuv, 588; c vi, 502.
jsaias serra dissec us, 1031.
Isidorus, 16, 120, 129, 168 seq., 207, 226, 135 send» 257,
945, 961 seq., 212, 214, 219, 510, 379, 385, 414, 422, 442,
419, A51, 459, 460, 474, 4 δ, 495, 499, 520, 524, 541, 550,
$54, 558, 578, 532, 618, 653, 612, 675, 700, 104, 755, 195,
783, 195, 808, 822 «^ 865, 865, 891, 929, 954 seq.,
966, 987, 992, 1054, 1006, 1084, 1095, 1105, 1145. Imita-
1or Prudentii, 955. An ejus sint versus de ipsius biblio-
theca, 207.
Jsidorus Pelus., 419, 520.
Isis, 804, 839. Pennis vulturinis , 770. Ejus mimica so-
lemnia, 754
999
: Islandia, 567. .
Ie», 8, 44, 54, 91 seq., 94 seq. 221. Ipsius scripta, 1180.
Glussse. auctiores, Non omnes in judicium vocate,
428, 1109. Correctus, 256 4, 955, 989, 315, 3550, 535,
$555, 511, 371, 430, 528, 530, 5995, 725. 8255, 857, 859, 8606,
48b, 975, 1000, 1011, 1061, 1151, 1165, 1167, 1180, 1256
s6q. Notatus, 185, 227, 229 seq., 214, 216 seg., 299, ὅθε,
422, 473 seq., 489, 499, 510, 590, 555, 583. 627, 690, 698,
100, 117, 152 seq., 719, 702, 175, 182 seq., 7191, 815, 825,
834, 859 seq., 8135, 81, 859, 914 seq., 025, 945, 919, 075,
980. 985, 1005, 1017, 1085, 1022, 1109, 1111, 1192, 1199,
1201, 1215, 1256, 125).
Israelis captivitas, 535, 676.
]ster, 415,
Isus, Isa pro lesus, 186.
Jtslus, dux, 719.
Iter Israelitarum per mare, 670.
Itinerarium Antonini mart., 2535. Durdigalense, 679.
J
Jacob patristcha, 405. Cum Domino luctans, 251.
Jacobi Epist. cap. m, 1140.
Jacobonius Julius, 175.
Tacobas Benevent., 68.
Jacuia soits, .
Jam in nami mutatum, 417, 545.
Janiculum, 1167. Janiculi sd radices mole, 818.
Janningus, 1199.
Janua, tide Balbus Joannes.
Januarius (S.), 965, 918,
Janus, Lt .
apones, 545.
Jaquelotus, 148.
Jason C T 1199.
* Jecur in sacrificiis, Ὁ".
ericon, 991, 616.
Jesse radix, 381.
Jesu Liberius a, 38. - 2L
Joannes Bapt., 515 seq. Ejus passio, 681. Imago ipsius
Christum baplizantis ex veteri numismate , 252,
Joannes, vide Chrysostomus.
Joannes Climscus, 155, 158.
Joannes Damascenus, 157.
Joannes EVE an in somnis videril res in Apocalypsi
narratas, 504, 569. Ejus Evangelil extrema verba de nu-
mero, an de pondere librorum intelligenda, 461.
Joann. cap. :
$11, 462; vi, 542, M1 f vin, $40; ix, 938, 462, 681;
xi, 540, 4e8 685; xv, 691; xvin, 455; xix, [136.
Joannes Scotus Erigena , 1160.
Job patiens, 601. Job cap. νι, 965 ;. vn, 502; xix, 1057.
Jocus, 625. S. Laurentii in tyraboum an laudandus, 990.
Jocus et ludus quid differant, 258
Joelis cap. nt, 372.
bets 320 seqq. Sub cucurbita in vitro antiquo quid pro-
t .
Jonss Aurelianensis imitator Prudentii, 607.
Jonathas, 623. .
Jordanis conversus retrorsum, 391. Ejus xn lapides, 675.
In Jordane veteres Christiani baptizari. expetebant, 259.
Joseph iaterpres somniorum, a fratribus agnitus, 669.
tjus bistoria, 502. Ab uxore Pharaonis an sollicitatus,
Joseph Michael a S., 52, 47.
Josephus Hebrzus, 4352, 556, 030.
Josue cap. u, 675; m, 591; 1v, $91, 675 ; vi, 936; vit,
6834, 1146.
Jovinianus, 695, 1209.
Jovis imagines, 101, 1091. Stupra, 1081, 1085.
Jovis Lstiaris templum in monte Albano, 793.
Jovis specie Augustus repraesentatus , 120.
Jovius, 86.
Jubeo tibi, 1001. Juheo, ut, 489, 1059.
Jubilei annus, jubileus, 486, 1255.
Juda pro Judas, 685 seq. Juda patriarcha, 443.
INDICES IN AUn, PRUDENTIUM.
358, 595, 514, 1117; n, 650; ιν, 1427; ν,᾿
10009
Judzi, vide Hebrsi.
Judaicus, secunda producta, 179, 181.
Judaismus in vocabulorum liebrssorum quantitate reli-
giose observanda , 1814.
Judas 400 sensu mercatus agrum , 651. Laqueo suspea
sus, 685.
Judicium extremum, 576 seq., 588, 211, 446. Cur ad
dexterum judicis latus eo die transferri Prudentius orave-
"t 159 .
udicum cap. xiv, xv, 671.
Judith. cap. vit, 219; xii, 594.
Jugum Christi suave, 533.
Jugurtha, 745.
Julia Augusti filia, 720.
Julia C«taphronis Deo devota, 831.
Julianus Aposiata. 24, 414, 697, 1019, 1055, 1078 seq.,
1129, 1149. Áram Victoris resii'uit, 695. Ejus sacrificia,
135, Serapis vultu exsculptus, 770. Annus ejus obitus,
Julianus archipresb. commeniitius, 39, 1251.
Julianus episc. Tolet. , 1212.
Julius Firmicos, 702.
Julius martyr, Julia, 979.
Julius obsequens, 1091.
Julius Ascanius, 924.
Junceus, 935.
Junius Bassus , 747.
Juno, 715, 924. Ejus imago, 1093. Junonis specie Livia
efficta, 720. Junones dus, 721.
Juppiter, 700 seqq., &0&. Rex, t'rannus, 1087. Stator,
ejus mago, 1106, Latiaris, an illi victime bumanz immo-
juramentum per sa'utem , vel genium principis, 1118,
Jurare flumina barbari soliti, 522. erue pts
Juretus Franciscus interpres Prudentii, 78, 90, 95. No-
tatus, 715, 790, 806.
Juribus haste addictis, 661.
Jurisconsultorum canina: facundia, 550. Pertiaacia obti-
nendi, 227.
Jus reddere quid sit, 238. Juris dus partes, ibid.
Jussio 99.
Jost amici Dei, 1164. "
ustificare animam, justificus, 411.
Justinianeus codex, 172, 738, 1145.
Justiniauus, 171, 867.
L1istinus martyr, 250 seq., 280, 926 seq., 1101, 1112,
Justitia, 611. Bujus vits qualis , 98.
Justitivm, 290
Justus agit tutus iter, 670.
Justus et Pastor, 988.
Juvenalis, 179, 187, 226, 298, 905, 490, 519, 551, 516,
551, 559, 605 sed, 609 616, 619, 625. 635, 678, 700, 731
sed. 121, 155, 756, 111, 181, 197, 801, 818 seq., 818 sen.,
, 841, 862, 864 segg., 900, 925, 950, 1055. 1070, 1076,
1080, 1085 segg., 1088 seqq., 1116, 1125, 1125, 1150, 1170,
Juvencus Tauri sidus, &58.
quvencus, 87 seqq., 161, 177, 251, 255, 226, 515, 517,
$29, $65, 585, 440, 511, 612, 651, 670, 828, 1226. Qua in-
vocatione in suo poemate usus, 253. Juvenci non est liber
in Genesim sub ejus nomine editus, 196.
J uventa, juvenias, juventus, 861.
K
Kalendae an calende scribendum, 565
να Janusriz, 719. Kalendarum observationes prohi-
89, 135.
Kempius Martinus castigandus , 951.
Künchius, 908, 1359.
Kingius Guillelmus, 148.
Kirchmannus Joannes, 563.
L
Labarum, prims communi, 710. Labarum | Constantini,
ibid. Imperatorum, 825.
Labbeus Petrus, 1193.
Labbeus Philippus, *53.
Lahes, labem inferre, 232.
Labieni scripta combusta, 883.
Laborum , vide Labarum.
Lac pressum, 262. Lac de succo herbarum, 401. De saeco
plantarum, 819.
qe a eedmon, 101, 785, 1237. Ultima brevi, 176, 185,
Lacedzmonii, 806 264. Victoriam invelucrem exprime-
.bant, 764
Lachesis, 801.
£001
Lacones una sola littera o responderunt Alexandro, 189.
Lacrymae pre gaudio, 456. Christianorum ad sepulcra
martyrum, 1061. Ethnicorum asd aras deorum longe diver-
se, 1061. Vide Fletus.
: — Lactantius, 126, 155, 19, 986, 305, 506, 558, $75, 371,
890, 408, 459 seq.. 419, 490, 511, 588, 600, 655, 100, 705,
701, 717, 731, T16, 779, 857, 865. 913, 516, 952, 1011;
1028, 1015, 1081, 1008, 1154, 1176, 1204. Lactantius
ms., 58.
Lactantibus horis , A51.
Lacie depulsus, 1122.
Lac:eutis oris indoles, ibid.
Lacteolus, 618, 955, 1188.
Lacteus, 955.
J.acto, 529, 457, 1355.
Lacunc tu!nerum, 993.
Lacus myrrha, 611.
Laertius, 392.
μια, quam laudat S. Hieronymus, 7:8.
Lambere, 408.
Lambinus notatus , 1187.
Lamaus Jo. notatus, 156.
Sami ardentes, 989, 999, 1108. Lamna, lammina,
Lampas Christi, 591.
Lamypades, vide Faces.
Lampadius, 747.
Lamypius Barcin., 747.
Lampridius, 1151, 1196.
Lampsacus, 1257.
Lancea in ccemeteriis reperta, 1169
Lancino, 999.
Languidus voce vocem, 616. Lanquiduli natatus, 296.
sia
7
Lanzoni Antonius, $59.
Lapidatio, 686. .
Lapide Cornelius a, 275
4o Lapides el saxa pro diis, 985, 990. Instrumenta martyrii,
Lapis pro idolo, 7!5, 948. Lapis fixus, 400. Lapis an-
£Ularis, vide Christus.
Lapius Jo. Hieron., 150.
p ΡΙΔοθι 6, 118.
' pec, .
Lardum unde dictum, 939.
Larentina, Laurentina , 812.
Lares, 928. Ferreis instrumentis cirea ignem insculpti,
$829. Fuliginosi, eorum cultus, 1089 seq.
Largitas, vide Operatio.
Larraide Jo. Ignat., 870.
Larvzs scenicz, 818.
"L*seivus aspectus punitur, 1918.
L3stanosa Vinc. Jo. , 222.
Latce procinctus, 806.
L3terana bas:lica , 751.
Lateranense oratorium saerum S. Laurentio, 955.
Latere Christi an sanguis, et aqua divisis limitibas fluxe-
eit, 546.
Latina via, 153.
Latinitas non est Augustei ss*culi finibus concludenda,
205. Prudentii, 205 seqq.
Latinius Latinus, 210. Scps pro δ΄ δε in l'radentio resti-
Au ejus hac de re znigma, 172 seq. Notatus, 229, 1061,
Latium onde dictum, 6099.
Latro bonus ín. quem locum Φ Chiisto perductus, 303.
Latrones persecutores Christianorum, 1022, 1148.
Latus utrumque Chris:i an perforstum, 684 seq.
Lauren'ius martyr, 888 seqq., 1169 seg. Crucem manu
fereus, 957. Ejus martyrium quis verterit in dubium, ibid.
Cultus Romze, 952. Monumenta vetera hujus cultus, ibid.
8eq., 955 seq. Ecclesie, 926, 951 seg. Imagines antiquz,
957. Patria, 889, 956, 938 seq.
Lauretanus Mich., 1169.
Lauretus Hicr., 271, 497.
Lavacrum, 2 brevi, 182.
Laverua, | aberua, 859.
Lazarus, 510. Resuscitatus , 457 seg.. 685.
Lazzeii Petrus, 255, 950. Notàtus, 953.
Lea pro lo, 194.
Leaader Hispal., 1001.
Lebetes sepulcris iusculpti, 1169.
Le Brunius, 747.
Lectica, 865.
Lectisternium, 998.
Lectus Jacobus, 935.
Lectus ferreus, 917, 909 seg. Lectulus quo jacuit S. Vin-
ceiídus díu asservatus, 107.
PATROL. LX.
INDEX RERUM ET NONINUM.
1002
Leda, 701, 717.
Legem credendi lex statuat supplicandi , 911.
Legere ossa , 1036, |
Leges metrice 3 Do etis Christianis observatis, 180. Le-
ges arct:e, atrae, 985. Auri», 468. Minautur, 778, 10835.
Legis et Evaugelii discrimen, 102 seq.
Legio an patria SS. Hemeterii et Celedonil, 881 seq.
Legulu, lingula, 1146.
Leibnitzius, 148.
Lemma in stemmate Hispanis ANTO MONTA, et aliud ro
slerius PLUS ULTRA, ἃ quibus inventa, 86. Lemmata carmi-
ry P aogontli, 402, 411, 98, 387. ΔῊ ea sint a Prudeutio,
Lenis Vincentius, 1955.
Lentus de patiente , 600.
Leo Wirbum E 250.
eo nus ( S. ), 2:6, 516, 512, 572, 745, 890, 100!
1191, 1200. Tenliato! l'rudeniii, 922, 965. ᾿ , Int, .
Leo sidus, 457.
Leo:ricus episc., 77.
Leonardo et Argensola Lupercius, et Bartholomaei s
10 seqq. Vide Argensola.
Leontinus Ager, 817.
Leopardus Paulus, 585.
Lequien Joannes, 518.
Lerna palus, 1138.
Lesleus Alexander, 871.
Lessius, 936.
Lethoa vis, somnus, 299.
Levana dea, 607.
Levare corpora martyrum, 10920.
Levita, 892, 987.
Levitici cap. ui, 1098, xxv, 480 seqq.
Lex Moysi data, 670. Lez pro natur: propensione, 850.
Lex Curia, 1074. Lex Julia, Scautinia , 1055.
Liba in sacrificiis, 1093.
Liber vitse, 871, 981.
Liber emissus non revocatur, 38.
Liber de S. Maria et obstetrice, 576.
Liber, vide Bacchus. Liberi im»go, 1021.
Liberius a Jesu, 128. Refellitur, 704.
Liberius papa, 1195.
Libertas arbitrii, 105, 115, 541 seq., 551 seq., 797, 891,
805.
Libido in venis, jecore, fibris, 591. Sodomita, 599. Lihi.
dinis et mortis cousensio, 596. Libidiues veterum intole-
rabiles, 5223, ' "
Libram tenere, 965.
Libratus an active, 602.
libri Christianorum ab ethnicis combusti, 882, 998,
Libros comburendi mos, 998. Quando Hom: coperit,
882. Lihros sacros Christiani venerabantur, 456,
Libum, 252.
Liburu: turritze, 808 seq.
L bya, 804, 1205.
Licentize poetarum, 185 seq.
licentius paganus, 752.
Licini tonsoris sepulcrum, 7535.
Licinius imbrex , 1087.
Lignec feminz , 9535.
Lignum, c mpes, 1003.
Lignum "ite, 266. )J
Ligonitus avreis terram fodere, 155.
Ligorius Pyrrhus, 863.
Liguria, 825.
Limbus Veneris, 811.
Limina templorum exosculari Christiani soliti : limina
apostolorum quid, 950), .
Limus de corpore humano, 525.
Linea texta, lini usus, 225.
Lingua pro eloquentia, 1665. l'lect o com, arata, 10C1,
1145 seq.
Linguetus, 119.
Lingula, ltqu!a, 1116.
Lippomanus Aloysius, 97.
Lipsius rejicitur, *64.
Liq:abile, 204, vox Apuleii.
L:quidum quid proprie sit, 114. Liquidum serenum, 754.
Liquor et liquidum yro spiritu. et spirituali, 110 scq., 410,
465, 779.
Lisca Franciscus, $31.
Litamen, 204, vox Statil.
Litania, 511.
Litare, 511, 379.
Lites calumniosce, 58.
Livia Julia nomine vocata, 720, 724. Ejus apothco-
is, 790.
Livius, 163, 765, 798, 862 seq. , 865, 967, 1110, 1158
33
-.-.
---“.--
Am, 841; xv, 551; xx, 400; xxu.
1005
Llares Hispanice, 939.
Loaysa Garsias, 1o, 18.
Loci mulierum, 1217.
: Locuples, 213. R
Locus €, 1 brevi, 679. Locust» , quibus vescebatur S.
' Joanaes Ea;.t., 515.
Longobardi, 450.
"Longtun pro longe, 977.
Lopez Avala Ignat., 590.
. Lopez de Barrera Dominicus, 143, 257.
Lorenzana Em. Franc. Aut., 315, 2.7, 508, 675, 859.
Breviar.um et Missale [sidoriauum maguilicentius οἱ cor-
' rectius edidit, 83.
Lorica, 601.
Lorinus, 555, 1255.
Loth, 5*0. Fugiens Sodomam, 555. Ejus uxor, 556. An
ejus statua adliuc permaneat, ibid.
Lotos cupilluta, 866.
Lotterus Melchior, 1067. Editor hymui S. Remzni,
' 1062.
Lubrica ὁ clivum, 1196.
Lubricus fallax, 1255.
lucanus, 266, 290, $12, 701, 705, 855, 905, 1654, 1151,
4117. E:us sententia, Caelo tegitur, qui non hatet urnam.
]nepta, 1177. Codex ms., 68.
Luces cap. 1, 451, 671 id^ 1785; m, 317; 1$, 525, 44^;
vit, $10 ; viu, 339 segq., 401, Se OR) ; x, 811; x",912;
Lucellum, 219. M
Lucerna benedictio, 296, Lucerns veteres Christiano-
. rum, 23i. Lucernarium,. 1 22.
Luvchinius Franc. M , 820.
Luchíus Mich. Ang., 356.
J.uci et montes idolurum sedes, 1038.
" Lucianus, 447, 718,519.
Lucifer Calarit., 1107.
Lucifer diabolus, $12. Planeta, ὅσ].
Lucilius, 484, 711, 1110.
Lucilla, 1008. .
Lucina Juno, Diana, 781. Lucine hore, ibid.
Lucisator, 251.
Luc:us Ludovicus, 101.
Lucius martyr, 10115.
"Lucius Rangoaus Venustus, 1120. .
Lueurum superstitio, 736.
Lucretius, 16, 181, 185, 216, 251 :e3., 2.1, 967, 995,
409, 555, 351, 626, 715, 745, 114, 781, 190, 853, 19, 1122,
1152, 1187. Ejus de anima sententia, 112.
Luctantibus horis, 457.
J.uctus emortualis, 559.
Ludere, pingere, ornare, 1176, 1198. Ludere homicidia,
"863 seq. Ludere ponis, 821.
Ludewig u. Joaun. l'et:us Prud. ntium lau.!at, 215. No-
tatus, 152.
Ludimagistiri, 1055.
Ludus Lotto dictus, 628,
Luere foedera intercepta, 138.
Lugubris dua:us primis correptis, 182, 341, 1225.
Lumen et ntwnen 85:6 inter se commutata, 476. [amen
de lwnine, 1026. Lumen di:1uitus accensum, 123. Lumen
novum Sabbati pascbalis, 121. Anti iuissimo tempore in
pervigilio Pasce oblatum, 1.2"), Lumen S. sepulcri, 282,
Lumino, luminas, 856, 99$. Luwinut usus apud Hebrazos
u Romauo:, 120. In ecclesiis usus et copia, 118 segq.,
Lun: culius, 723 seq. Lune currui equi, muli, juven i,
Juvenes atlioguntur, 729. Lun: in. circulo sedes Antinoo
excogitata, 72^,
Lupa, 592. Meretrix, 1118. Uxor Faustuli, 705. Lupas-
mar, 592, 705. l'uLlicum, 1216. Lupanaris varia Deuuna,
1217. l.upsnari3 collocata im vicis angustis, 1917.
Lupercalia, ἐδ, Quandonam abolita, 1079. Lupercorum
tti col.egia, 930. Scutice, verbera, 1079,
Lupercus martyr, 979.
Lupius Ant. M., 307.
Lupus Ferrariensis, 509.
Lusitania, 957, 968.
Lustra, lupanaria, 703.
Lutcola serta, 619.
Luteus, 489.
Lutherus, 1100. Rejicitur, 118, $55, 910.
Lutulenta libido, 596.
Lux fu!'va, 513.
Luxuria commune vitium, 630. Oculos iuvadit, 502.
Ejus descriptio, 615 seg. Luxuria veterum in rari oribus,
785. Lu:us, 627. An Hispanorum proprius, 650. Luxus in
supellectile libraria, 6. estium, 619 seg.
: etus Fortunius, 3834.
e? 4,4:
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
Lydius, ludius, 4085 seg.
Fi nees Bacchi, 708. Yid
Lym ^haticum, 541.
l γιὰ in annulis, 271.
Lyrisies, c brevi, 195.
Ma! illonius Jo., 58.
Macedouius h:ieret , 370.
Mucedum, macetum, 811.
Muceria, maceries, 517.
Mace. o, e | roducto, 550.
Macliabai septem
11:9 seg.
Machab. lib. IT, eap. vn, 1021, 1121.
Macharius, 51.
Ma. hera, e brevi, 189.
Macies lapillorum, 855.
Macrobius, 201, 205, 259, 355, C81, 029, 1080, 1100.
Macrus Do:inicus notatus, 1182, 1252.
Macule, foramina retis, 260.
Meeander, prima correpta, 199, 509, 530.
Menades ore colubros dilacerabaut, 708.
Mra Luc:s, 76.
Maffeius Scipio, 399.
Magdalena (S. Maria), $43.
Magdeburgenses refelluutor, 101 207 , 111, 13310.
Magi Deum in stella non videruat, 392. An putaverim
Deum per stellam descendisse, 380. Christum «ere adora-
verunt, 585, 456 seg. Non fueruut Siuenses, 380. Eorum
munera, 678. Adventus in sarcophagis, 852. .
Magia, 703 :eq., 1205. Secunda producta, 171, 180. Ghri-
stisnis objecta, 1137.
Magicus s'eye ἐπ magnus commutatum, 770.
Magister morum, 799.
Magi-tris Sumov de, 220, 411, 1162.
Magius, 1108.
Magnen!ius tyrannus ^697. .
Magnes, tnaznetica acus an Romanis cogni'a, 1078.
Magnis discipulerum, 655.
Magna. O*idius, Magius Claudiagus cnr dicti, 26.
Ma'a, 703.
Maiales, 1100.
Maiansius Gregorius, 85.
Majesias pro divinitate, 405. An oltimam corripia', 299,
Major cur l'rudeutius dictus, 26.
Major pro maximus, 381.
Mala sunt, quze nonuulli vocant bona, 2145.
Malklonatus Joannes, 120.
Mal-bolge et malebolgie quid Italis sint, 162.
Bale(abrum, 201.
Malestadus et malessasus, 607 ,
Mallas Hispanice, 260.
Malvenda Thomas, 306. Quid egerit in expurgandis
libris ad indicem DBrassicbellensis couficieaduu, 159.
Mamaehius Tlromas Maria, 282, 661.
Mamtre illex, 868.
Mamertinus car. er, 802, 1047 seq.
Mammon, mammona, 580. Mammoneus, 204.
Maiootreciuin, 257.
Marceps carceris, 201, 1009.
Mancipatus, 369.
Mancosi, tide Philippi.
Manes d i, 652 scq.
Manes hereticus, 495.
Manichzei, 395, 402, 514. Oprugnati, 490. Eorum error
suj er absriuentia ἃ carnibus, 145. De duobus priucipiis a
Prudentio e: ersus, 18.
Manillus, 175, 2:0, 448, 458, 519, 528, 187.
nonna eucharistis flgura, 621. Manna et coturmces,
Manrique Alfonsus, 98.
M 8 efac um, 518.
Mansietudo Christiana, £65.
Mantu. nus Baptista, 179. Petrus notatus, 974.
Maule ! ibli-um, $t, 18tí, 61,6.
Menutii.s Aldus P. filius, 250. Vide Aluus.
Mapalia, mappalia, 583.
Mara, 111.
Marz aqui, 672.
Maran Prudentius, 12^5.
Marangonius Joannes imyugnatur, 118.
M:rcellinus, vide Ammiauus.
Marcel:us scriptor, 249.
Marcellus (S.), 88] 6617.
Marcband Prosper, 44.
Marcel cap. 1, 440; εἰ, ibid. ; v, 3510, 149, 682, 1061; τι,
610; vit, $12; xiv, 239, 637 ; xv, 084. |,
-
1001
fratres, 1021. Eorum wmartyriem,
9»
τοῦδ
Marc:anus J. C., 1230.
Marcion, 395, 495. Secunda longa, 177, 185. Penultima
longa, et ultima brevi, 497. Ejus Autitheses, 509. Marcio-
Aia, 2 brevi, «el syusresi lacta ex secundá οἱ tertia,
185, 185, 49,1, 509. Marcionite, 102, 451, 491, 850. Cue
'Cajno comparati, 197.
Mar: us Areth. ep., 1050.
Marcus ep. Taluoutis. 90.
Marcus haereticus, 556.
Marcus Maximus conunentitius, 978.
Marcus (S.) monachus, 553.
Marcus praenomen Pruden ii, 25, 73.
Mare Maqnum, 670. Mare Rubrum seu Erythreum, 288.
Israelitis apertum, 615,
Margarínus de la Bigne, 159.
Margarita, 3 producta, 176, 181. Margarite portarum
vivitatis celestis, 657. Margaritum neutro genere, 661.
Secunda brevi, 1121.
Maria, secuuda brevi, 617, vide Deipara.
Maris regius Lusitanis pietas, 485.
Mariana Jo., 10.
Marieta Joannes, 20.
s rarietus Joannes, 56 seq., 68, 100. Ejus codex, 701,
Marinius Cajetanus, 71.
Maris »stus causa, 1018.
Marius, 7435.
Marius Mercator. 4951.
Marius Victor, 513, 396, 5550, 651, 778.
Marliauus l.udovicus invenit lemma etus ὕεται, 86.
Marmorum plura genera, 783.
Marquezius Einmanuel, 483.
Marsi, 806.
Marsuvpia, marsuppla, 659.
Marsyas, 2 producta, 195.
Martene Edinundus, 56.
Martialis, 130, IUS. 26, 455, 307, 205 seg. 998, S00
ar , 156, 1835, , , “ ,
48359, 854, θυ", 4036, 1055, 1069, 1182, ut
Martialis martyr, 965, 919.
Martinellius, 955.
Martinez Mag's'er, 929.
Martinos (8.), 160. An primus confessorum obtiuuerit
m, 252.
Martinus Brac. (S.), 501, 719.
Marinus Legionensis (S.), 675, 701.
Martyrarii, 1151.
Martyres, testes, 874. Divin'tati accepti ab Ammiano in-
telliguutur, 253. À judicibus condeinnati, gratias illis 3;,e-
baut, 1115. In tormeut s hymnes. e3nebaut, 1007. Quibus
ín locis cruciati, 879. Ab equis discerpti, 1175 seq. Exsectís
linguis, locuti, 1145. Tarde mori compulsi, 916. Viseban-
tur in carceribus a Christianis, 1008. Martyres octodecim
Cresaraugustani, 961 641. Mortyrum alacritas ad subeun-
dam mortem, $79. Auuni robur, 1054. Copia, 745, 820
seg., 955, 11635. Catenas et. vuluera Christiani exoscula-
batur, 1008. Corpora in mare projecta, 1015. An solemn.s
cultus a translatione maxime cuoperit, 1020. cor.
pora sub altari, 1150. 'a'rocinium, 10$. .
Martyrium nobilitat, 1075. Duplex, 255. Baptismus san-
guinis, 875. Martyrio quando se offerre liceat, 952 seq.
Martyriwn Ecclesia, 2535.
Martyrologi Prudentio non preeferendi, 1165.
Martyrologium cur a martyribus dictum, 255. Ecclesise
Gernianicz, 911. Romanum, 211.
Massa candida Cosaraugustana, 970. Uticensis, 1209
Passonos l'apyrius, 1050.
Massoreie, 151.
Massyii, 9690.
Mastüigophori, marrucophori, 806.
Masiruca, masiruga, 806, 822 seq.
Mataworo- Alf, Garcia, 16.
Mater casutas, mier virtus, 568.
Materiniss, a longo, 59.
Muthesis, secunda. correpta, 176, 181, 188, 805, 8il.
Astrologia, 803.
Matres in liberis .orquentor, 1121.
Mattbzei eap. 1, 486; 1, $10,381,677, 678 ; ut, 679, 719;
ww, 595, 151, v, 655, 719, 851; vi, 537, 55^, 640 seq., 880;
vu, 652, 811, 1121; viu, 3539, 311, 511, 440, 682; 1x, 540,
5; Y, 640 seq., 655, 885, 1065; xi, 529, 110, 075; xu,
630; xui, 400, 661, 554, 1225; xiv, 540, 681 ti 151,
1011; xv, 541, 452, 513; xvi, 210; xvin, 549, 1059; xix,
572, 651; χι, 1128; xx», 270, 079; xxi, 881, 598; xxu,
$31; xxiv, 236, 229, 576; xxv, 100; xavi, 681; xxvi,
$51,683, ἐδ. «xvni, 685.
Matthei, Matheus, A33. ΡῈ»
INDEX RERUM ET NOMINUM.
Mattigeus Senensis, 116^.
Matthias, 9 yroducta, 181.
Matuta, 812.
Matutiuus uartyr, 079.
Maurelius a Marco Aurelio dictus, 5.
Ma* entius tyranuus, 7358.
Ma*imianus Herculeus, 918 seq., 057, 1911, 1139.
Maxiinus confessor, 168.
Maximus Taurin., 312, 719.
Maximus msrtr, 471.
Maximus praeses, 1041.
Maximus tyrannus, 697, 755, 151, R09.
Mazoch.us Alexius Symmachus, 117, 535.
Mazzolari Joseph, 1178.
Mea, monosyllal «un, 185.
Medullas Hispanice, meduglie alice, 899.
Mediator, 205, 560, 651.
Medicabilis somnus, 299.
Medicus chirurgus, 1139. -
Medto die non cernere solem splendentem, 150.
Mediobarbus Biragus Franciscus, 723.
Meditari, 559. Caniiem, 944. Christa sopor
editari, 559. Canitiem . Christum sub i e
$10. Vulnera, praelia, 625. ' ΔΝ
Medusa, 1091.
Meg*era, 750.
Megalesia, 754, 1078.
Mel Atticum, 265. Cibus abstinentium, 365. Silvestro,
quo usus est S. Joannes Baptista, 516.
Mela Ponpouius, 11, 561.
Melanehthon, 1100.
Melanuhes, 192.
Melchisedech, 585.
Melodus, 204, vox Ausonii.
Membra texta, 814.
Memhra urbis, 800; 118
emor ep
Memphis, aie n ee
Mena Joannes de, 939.
Menardus Hugo, 167, 747. Claudius, 451.
Menchaca Rochus, 56. |
Mendicare stuprum, 909.
Mens humilis, 607.
1 oM enn pro altari, 1181. Mensis in sacrificiis pro aris,
Mense nono 8c decimo gignitur bou, 1131.
Mensurabile, 472.
Mensurius episcop. 132.
Mentis temp'uin, 785 aeq. Velocitas, 471.
Mentor, 16092.
Mercurius, 705 seq., 807. Fur, 1082. 10 Abraxsis Mi-
ch:sel dictus, 704.
Mercnieius Trismeg., 701.
Mereuda Autonins Maria notatus, 1221.
Meretrices prostitute, 1217.
Mergitare, mersitare, 682.
Meritoria, 551.
Meritum de congruo, 269.
as dorohaudes scholasticus Hispanus, 51, 285, $15, 587,
Meru'entus, 19.
Mer«s, 404, 829
Mcetalli eruendi pena, 905.
Metaphrastes, 1202.
Meibodits martyr, 428, 515. .
Metra, quibus utitur. Prudentius, 108 s£gq. Metri peo-
cati l'rudentio objecta, 176 seqq.
Meursius Jo. notatus, 151.
Meus varie usurpatur, 906.
Mexia Petrus, 957.
Meyerus Jacobus interpres Prudentii, 67.
Mica thuris, 952.
Michael a S. Josepho notatus, $55.
Migliore Cajet., 752, 1172.
Mi ia et millia, 800.
Militare Christianorum sacramentum, 799.
Mi ies lu eute puncti, 1156.
Muitia palatina, 53 Ws.
Μη αν ϑιθάϊειυε,
ilvius ; 199.
Mimi, QM i06
Mtia odina, 406.
Minerva, 112 seq , 804. Clypeata, 810. Ejus imago, 1091.
Minervium, templum, 418.
Mingarellius Jo nn. Aoysios, 56. Notatos, 108.
Miniana Jos. Emm., 866.
Minister vini, 5353.
M inisteria, 951. Pro ministris, 783, 1168.
--
-—
1007
Minna, migma, mmax, ardor, 506, 709, 781. Furor,
755. lguis, 860. De hac voce videri potest Goldastus Parae-
net. Yeter. part. 1, pag. 394 et 451.
Minores pro posteris, 700.
Minucius Felix, 151, 217, 256, 959, 515, 321, 405, 418,
439 seq., 472, 511, 699, 715, 718, 720, 726, 729, 155, 151,
1.0, 750, 7154, 700, 779, 812, 838, 842, 850, 852, BUS, 898,
913, 916, 948, 965, 990, 102, 1061, 1074, 1050, 1092 seq.,
1095, 1100, 1105, 1119, 1151, 1157.
Miracula Christi, 680 seqq. Miracula potrandi virt:s a
Deo commtunicata martyribus, 886. Miracula ad sepulcra
martyrum, 159, 885, 1021.
Mira us Aubertus, 41 δῇ.
Mirandulanus Jo. Franc. Pi-us, 216, 722.
Mrrmillo, secutor, 967.
Miscere, 511.
Miseratio, vide Operatio.
Miseror cum genit. 1060.
Missz plures in eodem die "esto, 1201. Missi;e sacrificium
supra martyrom sepulcra et ossa, 960, 1029.
Missale Isidoriauum, 83. Mozarabicum, 157. Vetus ms.,
158. Vetus, 588.
Mithlirze superstitio, 718.
Mitbr:dates, 812.
Mitificus, mirificus, 20V, 575, 615, 1011.
Mitra, 1 correpta, 629. Insigue sacerdotum, 1150
Mixtis cineribus, 1038.
Modena Leo, 455. ,
Moderamen, 105, 613.
Modero, moderas, 409.
Monia, munia, 655.
Mohedaui notati, 789.
Mola, 420. Mol» aquariz, 8.8.
Moles de sepulcro, 1164.
Molina Ludovicus, 1057. -
Moi:nzeus reíutatus, 719.
Mollerus Andreas interyres Prudentii, 95, 561. Nota-
$us, ὅδ.
Mo lia micarum, 465.
Molocb idolum au sit Saturnus, au iufantes ia i.l.us hicno-
rcm vere couibusti, 788.
Mo'orrum, 182.
Mombritius, 1041. .
Monachis codices vett. mss. debemns, 1. 6. An colpandi
sint, quod codices Prudenui vitiaverint, 190 seq.
Monceius Franc., 432.
Moneta, 894.
Moutilibus iutexta nomina, 965.
Mononmachia Davidis et Goliath, 814.
Mostra, dii, 755, 151, 881, 923.
Monsiruosus, 204, vox Ciceronis.
Montanistee jejunia protraheban!, 1050.
Monichault Petrus Prudenüum Gallice vertit, 98.
Montes monete, 891.
Montfauconius Beru., 41, 96.
Honut mihi mendum in nonnullis Plauti editionibus,
Monumento, monimenta, 1160.
Moypsus Joannes, 471.
Morsles Ambr. notatus, 184.
Morbi utiles, 906. Morbi et medicine metaphora, 697.
Mo' bas regius, 910.
Morcellus Steph. Ant., 766, 1019 se
Morellus l'edericus, 110. Jacubu , 889.
Moret Josej;h, 20.
Mori undus, mortalis, 519.
Morinus rejectus, 971.
Morlanes Varth. commentartos ^ mss. ia Prudentium et
alios reliquit, 2223. |
Mors dira, dura, 874. Ipextri. abilis, 910. Pallens, palli-
da, 918.
Morsus stipitis, 1001.
y ortem aboleri, consumi, 482. Mories plurali numero,
X Morticinus, 1100 seq.
Mortificatus, 204, xox Tertul'iani.
Mos vetus quaudo retinendus, 771 seq. , 185 seqq.
Moses Bar-Cepho, 362.
Mouesso, 1151. .
Moyses, 405 seq., 670 seq., 018. Prssul justitie, 990.
Àn duas tantum quadragesimas observaverit, 513. An pro-
prie sacerdos, 1255.
Mo:zo Hispanice, 355.
Morzzius Aloysius, 483.
soMorrius Marc. Aat. Italice reddidit librum Peristephan.,
Muculentus, 104, vox Arnobii.
Muleirum, melctralia, 263,
4
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM.
1008
Mulieres viris infirmiores, non tamen specie diversz,
921. Deformes ad deorum ministeria se copfcrebaot, 519.
. Muller M. D., 214.
Mullicolorus, 204, 1091.
Muliinodis, 204, $21.
Mumuiius L., 793.
Mundia'is, 204, 245.
Mundus, 279. Vox cceclesiastiea, 945. Servit, non ju i-
cat, 854. Mundus muliebris, 627. Mundus tenebra; um ha-
rum quid sit, 11}.
Munera Dei, 773 seq. Munus juveots, 581.
Muratorius notatus, 1058, 191, 229, 370, 951, 070, 118^,
Muretus Marc. Ant., 189, 699.
Murices petrarum, 1015.
Mormellius Jo. iuterpres Prudentii, 81, 92, 95. Nota-
tus, 1065.
Murimiur pro voce submissa, 866, 875, 054. Murnnura
tota, 954. Murmurare, voce submissa loqui, 1061. Murnu-
rare sub peclore Chrisium, €91. Murmur arcanum mayo-
rum, 446, 704.
Museum Borgianum Velitris, 555, 519 seq.
Husoum Pío Clementinum, 718, 895. Vaticanum, 950,
.
Musica organiea veterum, 808. Musica instrumenta in
ecciesiis, 457. Musici, qui melodias iu carmiua Prudeutü
ediderunt, 474. Musici soni, ibid.
Musiva pictura, 1200.
Musonius, 1055.
Mutatio generis, 805.
Mutatio origo peccati, 478.
M! Ulare n0: mam argutam, 656
Mylzus Christoph., 216.
Myron, 1090.
Mysteriarches, 917,
Mysterium, 2 con epta, 181.
Nabuchodonosor, 415.
Nau, 568. Nums, 929.
Nama non est Latinum, 1253.
Nauii Alcmarini Petrus, 89.
Naogeorgeus, i21.
Nap.ese, 735. !
Napoli Ludovicus lymnum S. Cassiani vertit Italice, :00.
Notatur, iid.
Narbo, 961, 968.
Nardinus Famianus, 1237.
. Nasamones, 793.
Natalis nisrtyrum du; l.-x, 938. Natalis sanctorum, in.pe-
ratoris, Homaui pontilicis, epi: coporum, 1183.
Nalutus, 645, 1232.
Nationes, geutiles, 1099.
Naufragii snpplicium, 1171.
Navarrus Emwanucl, 800.
Naves Autonii an majores navibus Augusti, 808 seq.
Navis in annulis Christianorum, 211. Naifs male suia
sutilis, 1171.
Nav: ra Dominicus, 201.
Naxus, 715.
Nazareni, Nazarxi, 985. Christiani sic dieti, 745, 1067.
Nazarius, 739.
Nebrissa /£lius Antonius interpres Prudenüi, 84, 92 seq.
Non fuit episcopus, 85. Invent lemma ΤΑΝΤΟ uoNTA, 55.
De eo judicium aliorum, 94. An catalogum verborum f'ru-
dentii fecerit, 203. Notatus, 184, 22: seq 280, 517, z30,
906, 030, 647, 884, δ8ι), 895, 047, 964, 976, 991, 10L5,
1029, 1015, 1065, 1087, 1098, 1113 s-q.. *
Nebrisseusis sub nomine artem edidit Joann. Ludov. de
la Cerda, 150.
Ne 'ulo, nebulosus, 555.
Nec olim, uuper, 1122.
Nec pueri putant, 1125
Nectar, 919, 1003. Nectar mellis olens, 263. Nectar pe-
ctoris, 1151.
Neara meretrices dicue, 709, 1057.
Nefr.ndes, 1100. .
Nemea pellis, 707.
Nemesianus. 1055, 1229.
Nemesis, 70}.
Nemesius, 319. .
Nemo dies, nemo divum, ho:nimon, 205, 815, 1128,
Nemrod, Nebroth, 510.
Neptunus, 725.
Nequiita proprie inertiam siguilicat, 29.
Neratia Vestalis, 931.
Nro, 1195. Ejus persecutio, 830. Ludebat ponis Chri-
rt L 821. Post obituii floribus a tionnullis licuura-
4008. INDEX RERUM ET NOMINUM. 1010
Nerones, 725. Nunez de Castro Alfonsus, 1359.
Nerva, 725. Nurus, 539.
Nervo pulsa fugit, 617. Nutamen, $08.
Nerrus, compes, 1003. Nymphb:e natantes, 725, 1088.
N esctenter, 204, 597, vox S. Augustini. Nymph:eum au de baptisterio dictum, 599.
Nestor, 1102. Nestorem, 195.
Nes.orius b:ereticus, 492, 452, Kjus scripta combusta,
Niezni Patres, 163, 585.
Nicander, 178.
Nicephorus, 147, 844, 1003.
Nicetas, 127. Episc., 129, 160.
Nicomachus Dexter idololatris defensor, 813 seq.
Nidor, 468, 919.
Nieremberg Jo. Eus., 116.
Niqrante velamine, 919.
Nilus, 816. Ejus fons, 818. Nilicol», 801.
Nimbus pro nube, 500. Nimbus coclitum, 737 seq. .,
Ningu:dus, 955.
Ninivitarum poenitentia, 531 seq.
Niobes fabula, 556.
Niseus, 754. Vide Bacchus.
Nivetdus Latinum non est, 935.
qo biles martyres, 919. Nobilium exemplio a quastione,
Noctua cur l'alladi consecrata, 811.
Nocturna: conyrega!iones probibitse Christianis, 217.
Nodus pro mora, $16.
Noe, 667.
Noemi, 559.
Nolanus, 4 correpta , 1185.
Nomen Christianorum, Christi, 1075. Nomen simpliciter
ro nomine Christi, ibid. Nomen trinum in. Trinitate, 587.
omen scribentis episto!am an olim przemitti debuerit no-
Wnini ejus ad quem scribebstur, 185. Nomina propria per
duas ultimas litteras scribi solebant, 168. Nomina urbium
iudeclinai ilia per quartuni aut sextum casum, 185. Nomi-
na propria poetae varia quantitate efferre solent, 185 seq.,
839. Nomina propria facile corrumpuniur, 855. Nomin::m
tropriorum deriv.tio, 19. Nominum varietas post reipu-
blica casum, 845. Nominum medis setatis lex duplex, 255
No niua in en, ut lateramen, 856. lu osus, 505. Noiniua
deorum in plurali numero per. contemptuni, 418, 429. No-
mína pro adverbiis libenter usurpat Prudentius, 218. No-
mina Hebraica, eoruin orthographia et prosodia, 196, 275.
Nomtsma, 898.
Non capit, 410.
Non [eliz, iufclix, 988.
Noua liora solvebatur jejuninm, 1050.
Nonius, 162, 219, 428, 768, 185, 1096, 1110.
N.uius Ludov., 10.
Nounus, Christianus scriptor, 1121.
Note, compendia litera: um, 871, 035, 1051, 1093 seq.
Notarii vet; res, 1051, 1055 seq. 7 |
Notkerus Balbulus, 8, 209, 231.
Notus tener, (01. '
Nova verba videri facit ineuris vetust tis, 205.
Novatores novitatem in autiquitate querentes, 120. 1pso-
rum effrenis libido, 209.
Novatus, Novatianus, 1162 seqq.
Novellze iuiperaiorum, 354
Novensiles dii, 703 seq.
Noveri nus, 5 producta, 180.
No:i'as religiouis Christianis objecta, 7102, 1116.
Nox fraudis et menJaciorum mater, 247.
Noziulis, 3M.
Nu ere, 265. De actu conjhigali, 455. De re venerea,
595. hi nbere uxori non recie diciiur, nisi cuui quis irride-
L.r. 261.
N ubilem nubes, triste, tristitia, 991.
qos odipedalia Cybeles, 101] seq. Nudipedes qui adoraren!,
' 4052 seq.
Nug«e, 569. LJolorum cultas, idola, 755, 927. Pro libi-
diuoso, libidinibus, 218, 519. Nugatrix acies, 625.
Numa, 714, 767. Superstitionum auctor, 705. Ipsius arx,
705. Simp vium, πα», 429. Superstitio, 369, 1102.
Numantia quo loco sita, 11.
5 "lumen dolatum, rasum, sectile, 293. Numen trinum,
ST.
Numeror. cap. xiu, 536 ; xx, 062; xxt, 671.
Numerus, 1177. Au sit in "Iriniiate, 502. Minor majori
ju »ena!u cedebat, 752. Pluralis per contempta, 1102.
Numina, qui, $07.
Numisma, vide Nomisma.
Numitor, 711.
Nuumi veteres cum alpha, οἴω, 530. Nunmus, numus
unde dictus, 8 5 seq. )
Nundinor , 1355 «c6,
0
O in adverblis porro, et aliis an semper producatur,
511. ln gerund.is comimutie, ibid.
Ο Gt:ecum vocabatur ot, 183.0 per o scriptum, ibid.
S:zype 8 Latins corripitur , i' id.
Ub yrseposistone composita, 623.
Obblatero, obblactero, 20, 1.1 se]. Obblater'atus tribui-
tur Apuleio.
Obbru:esco, 5 8. .
Oheliscus solis nunc Rom: erigitur, 726.
Ober, fem. genere, 513.
Oblatio cereoruim, 296 seq. Oblatio cerei ad altace S..
Laurenti ex veteri monumento expressa, 932.
Oblectamen, 505.
O.liso collo, 654. Gutture, 638. Obliso, o lito robore,
1.
Obliviale poculum, 204, 299.
Oblu:to, 204, 900, vox Plauti.
Obscuritatis vitium male Prudentie imputatur, 3.
O^sequela, 201, 51&, 1223, vox Plauti et Sillustii.
Obsttus pannis, 911.
Obsonia deoru:n, 1093.
Obstetrix an Deiparz astiterit, 376.
Obstrangulatus, 904.
Obiwectatores, 908 δ᾽.
Occidentale imperium luxuriz deditum, 615. Occidius, .
occidens, 201, 912 seq. Occidualis, 204.
Oceanus Neptunus, 125.
Oculorum descriptio, $66. Oculi fenestrze anime, ibid.
Lubrici, 1218. Vagi, 616. In morte, vel in mortem elisi, .
3591. Oculorum tunic:e seus, 566. Oculos attolleudi mus ἴεν
ter orandum, 691. Oculus retorius, irretortus, 1092.
Odericus Gaspar Aloysius notatus, 800.
Odor liquidus, 301. Odores in füneribus, 155 segq.
OEdipus, 791.
1 ofella, 52^, 1100.
6t
Offendicula, offensacula, 629.
Ojficia, comitatus praetoris, 1168.
Officium Isid::rianum, 125. Parvum Deiparse, 381.
ΟΠ εἰς, effosus, 905.
Ohienart Arnaldus, 20.
Olea, pacis insigne, 644.
Olearius Gottefridus, 713.
Olentes lacrymae, 285.
Olerum veneratio, 1090.
Oleum in martyrum sepuleris, 140. Oleum οἱ operam-
perdere, 971.
Ol:m de futuro, 1051.
O iveti mons, οἵ δὴ in eo impressa vestigia Cliristi, 688.
Oll: inter numina, 1090. Olli Dei, o.la mumina, ibid.
Olo'*ernes, vide Holofernes.
Olybrii duo celebres, ipsorum familia, 716.
Olympus uude d.ctus, 700. .
Omniformis, 204, 1097, vox Apuleii et Sidonii. Omni-
enus, 696 seq. Omnipafis, omuipatris, 917. Omnipollens,
301. $08. Omnitenens, omnicreator, onutpareus, 201, 250,
Omophagia, opbiophagia, 708. '
Omphiala, 1037.
Operatio, opus misericordie, 657.
Operta, (180.
Opinio, 300.
Opis uxor Saturni, TOO.
Oppansis, oppassis, 625.
Oppetere, 915.
Οἵ pjdum, urbs, 888, 1008.
Oprime:tum, 628.
Optatus Afer, 152, 507, 905, 1008.
Optatus martyr, 979.
Optio carceris, A009.
Opulens, 204, 1185, vox Sallustii et Apuleii.
Oracula sibyllina, 443. Oracula, Cliristo nato, evante«
runt, 442 Oracula de religione Christiana, 2€. Oracula an
nato Salvatore cessaverint ; an mer:e fuerint. sacerdolumy
imposturze; an aliquod oraculum ab. Augusto datur, 121
seq. Oraculum de puero Hebreo, 445.
Orare sinpuvium Numa, 929 seq.
Orarium, 204, 257, 885 seq. Orario martyres gladio fe-
riendi oculos sibi ligabant, 884.
Oratio ad Deum brachiis expansis, 278, 1351. Orationis
plurium vis, 295. Oratio Christ in horto, 1255. Orstlo iu
line Hamartigeniz, 151 seqq. Orationes aute cibum. 257.
Vespere, mue et meri;ie, 261. Vide Preces.
--
$10.
Orbes pro oculis, 539. Orbes cavsu, 901.
Ore óperu Prudenui, 56,53, 61 segq , 96, 208, 564
m in Pradentli, , , 96, 208, 364,
$05, 194, 1 62, 1099, 1161. Ordo hymnorum. varius, 889.
Urdo hvmuerum Peristeph. varius, 961.
Ordo Romauus, 125, 231, 289.
Ordonez de Zevallos Petrus, 441.
Ordonius I1[ rex Hispan., 162, 587.
Organs, 414. Eorum antiquitas, 458. In Hisp^nia, 4&.
Quando invecta in Galliam, ibid. Pneumatica, bydraulica,
415, 4358. Organmdi verbum, 415.
Orgia, 713, 8914 seq.
Orichalcum, auichalcum, prima brevi, 18S, 728.
Orientius, 280, 538, 6835.
Origenes, 0 correpto 188.
Origenes, 238, 750, 1192, Ejus error de anima, 145
Orion, 1 communi, 183,
Ornatrices, 530, 606. ev
Ornatus, leno pudoris, 519. Ornatus templorum, 118,
655.
Orosios Paulus, 152, 450, 689, 765, 825 segq., 855, 922,
925, 1258. Historiam suam coatra gentilium querelas scri-
831.
P rpha an Goli mater, 559.
Urthographia codd. Prudentii, 59 seqq., 97, 99. Orttio-
graphia e lapidibus difficile colligitur, 82).
rtiz Alfonsus Breviarium Isidorianum emendu.vit, 82.
0s bellug, ebur, 1077.
Osanna, 230.
Oscula pacis Chr'stianis objecta, 507. Osculandit limina
templorum moe, 1085. Sepu/cra martyrum, 1101. Cue men
vis osculari nefas, 1083,
Oscines aves, 8135.
Qsese cap. n, 781; xi, 251.
Osiander Lucas, le, 104, 151.
sius bpiscopos, 580
ius e 8$, 980.
Oasileslum hefaneribas, 456, 1026. Ossua ossu: um, 955
MO M68
Ostiensis via, 1197. n
Ostrum i nati
vum, 785.
Osus finita in, 503.
Otto imperator, 909.
Otto (S.), 507.
Quranto italice aecentam habet in prima, f8f.
Ouzelius Jac. notatus, 521.
Qvare, 1189.
O vecus.episc., 885 seq.
Ovidius, 59, 163, 187, 257 seq., 252, 230, 905, 29) seg.,
$10, 330, 559 s^q., 552, 561, 4", 598, 606, 612, 641, 691,
700, 713, 197, 154, 788, 796, 835, 858, 847, 852, 863, 866,
915, 919, 954, 919 xeg., 991, 1131, 1165, 118t, 1226, 1255.
, ovs amissa, 551. Ovis candida aui candorem signi-
cat, .
Pacoom)as (S.), 1230.
Pacianus Barcin., 170.
Pacis descriptio, 641.
Padus, 835.
Pan, 534.
Pagani unde sic dicti, 7360. Eorum nomen quando pri-
mure occurrat, ibid. Paganismus error veterum, 698. Pa-
ganus de ethnieo, 639. Paganalia festa, paganics feria,
$095. l'agus p o idololatria, 755, 1093.
Palsphatus, 099.
Palsestra, 527, 806 seq., 974. Pal:estrici, 1082.
Palatium, Palatis, Roina, 887. Palatinus mons, 859.
Palatum unde dictam, 1145.
Pallad: lares, 928. Palladium, 714, 810,819, 865, 867,
Palladius, 554, 577, 556.
Pallas, vide Miuerva.
Palliola, 1177.
Pallium archiep., 1214.
Pallium noctis, 286.
Lalor deus, d ot " b
alma martyrii, 10455, An sola probet martyrium, ibid.
Pa' mata, 46 seq. Pa!/maiiza, 747.
Palomino Franciscus Hispanice vertit Prudentum, 98.
Palpamen, 201.
Palpebra. h, 404.
Palus, αὶ brevi, 182.
amelius, 196, 891
INDICES ΙΝ AUR. PRUDENTIUM.
ΤΌΣ
Paneirolus.Guidus, 54.
Panes et pisces multipli. ati, 682.
Pangere pro canere, 543. Pangere puncta, cl.vos, p'an-
tam, 1099.
lanis uradilis, 750.
Pannonia, 826, 1040..
Pansus, 591.
PPaotomitni, 915. Ij sorum licentia, 1085 seg.
Panviuius nuphrius, senis ΜῊΝ
apa nomen olim epis commun *, 1179.
Papebrochius notatus, 960. '
Papulse, f109.
Paraclitus, tertia correpta, 177, 179, 181, 188.
P»radisi nomine quid intelligatur, 564. Paradisus 8»
scriptus, 265. '
Parapsis, parabsis, paropsis, 655, 1528.
Parcie, 801.
Parce vivendum, 777.
Pareo, peristo esse, 78e
Paries dealbatus, 551.
Parmensis editio Prudentii, 99 seqq.
Farochi an primo Ecclesiz tempore exstiterint, 1166.
Paros, 783.
Parra, parrha, 813.
Parrhasius Janus, 889. Editio plurium hymnorum Pru.
dentíi ab eo procurata, ibid.
Parricidarum poena, 1016, 1240. Parricida-is, vos Je
stini et Flori, 201.
Parthenius, vide Mazzolari.
Parthi, 8194.
Pasehal Ánt. Ráym., 58.
Paschaiinus Lielius, 520.
Paschalius Carolus, 169.
Paschasius, 1250.
Paschasius Radbertus, 660.
Passerius Joann. Bapt., 284.
Pussibilis, 208, vox Arnobti et Tertulliani.
todeddlo ΟΣ ecclesiastica, 205, 345, 1136. Passio Salta-
s, 694.
Passus, pansus, 625, 692.
Pastor ovem humeris portans in sacris calicibus, 270.
Pastor mariyr, c 026
astus sanguine, 731, .
Pater quo sensu fons d italis, i09. Auctor Filii, 426.
Pater et Filius, alius et alius, non aliud et aliud , 1117
τ batermus, a brevi, 59.
Patiens episcop., 1050.
Pauentiz descriptio, 600.
Patinus, 716.
Patres maxime veri theologi, 811. Cum pauci ab aliis
dissentiunt, non reddunt expositionem sacre Scriptarze
incertam, 241.
Paulz (S.; lacrymz, 29.
post. Commemoratio, 1200.
Pauliani hzreticl, 453.
. Paulina uxor Pammachil, 151 seg.
Paulinus Biterrens's, 105).
Paulinus Nolanus, 46, 54, 199, 151. 157, 160, 168 seg.,
118, 181, 185, 191 seq., 194, 256, 270 seq.,* 215, 280, 2.4
8eq., 297, 514, 317, 5255, 356, $58, 560, 562, 570, 430, 481,
505, 555 seq., 538, 585, 581, 609, 635, 657, 658, 672, 683,
152, 766, 825, 812, 881, 950 n 968 seqq., 9R3, 995, tuus,
1012, 1021, 1058, 1018 seq., 1118, 1163, 1180 zeq., 1186,
1188, 1194, 1225 Ejus conversio, 747. Ejus filiolus Com-
pluti sepultus, 747, 968. Fortasse auetor est bywni de Syi-
rítu S., 5$. Ornatum templi promovit, 150. Ejusdem epi-
gramme de sua et S. Martint imagine, 151.
Paulinus Petricorius, 252, 900.
Paulus apostolus, quem vipera momordit, sed non Izsit,
Uo: seqq. Vas electionis, 688. Vide Apostolus. Ejus hymnus,
Paulu- martyr, 968
Paulus Nazarbensis, 912.
Paulus Samosatenus, 452.
Paulus V, 100.
Pauperes Ecclesia olim alebat, 90?. Ante fores eccles:
aderant, ibid. Iu caenaculis habitabant, 750. Paupertmu,
Pauvii impudentia retunditir, 857 seq., 860 seq.
Pavimenta vermicyluta in templis, 959.
Pavor deus, 611.
7 τ
LEUTE INDEX RERUM ET NOMINUM.
i Pax corporis defuncti, 936.
Jecceamen, 201, 517, 506, 676, 830.
Peccata quot modis exprima' Prudentius, 254. Peccata
-eidMere, δι. Peccatrix, peccalor: voces ecclesiastice,
εν . Peecaium origiuale, 102, 268, 275, 541, 480 seq., 519,
P ectines, instrumenta martyrii, 1169.
1016 -
Phactontis fibul , 2755.
Püalecii ve sus, 198.
Phantasmatici h;ereiici, 102, 403, 485 26.
Pharao submersus in uiari, ότι. Ejus soni;um, 669..
ros, 290.
Phereponus Joannes, 317.
Pherezeus, 532.
Pecua, pecudes, 1090.
Peculutor an dixerit l'rudentius, 630.
Pecunia 8 quibus primum signata, 898. Signo Christi
quindo figurori carpit, ibid. Pecuvim ῥοῦ, 519.
agogus, pedsgogus. e brev .
Pedros, et Hiera Josepb, 04f. ,
Pegma, 1151.
Pelagiani, 268, 481.
Pelagius (B.). puer Hispanos martyr, 209.
Pelagius episcopus, 14.
l'elles babitus pritiorum hominum, 609, 787, 823.
Pellex, 1081.
Pellicer et Saforcada Jo. Ant, 11.
Pelusium, 1259.
Pen:tes, 849. Dii, 711. Penates Trojz, 935.
Per in pre commut«tum, 628, 812.
Percenso et perceuseo, 946.
Perduro, 636.
Peregre, peregri, 972.
' Peregrinationes sacrze, 579, 872, 118.
Perez, vide Bayer.
Perez de Oliva Ferdinandus, 929.
Perfidi, infideles, 569, 991, 1014, 1168.
Perllabilis anima, 145.
Perforare, $46.
Pergameo sub lare, 849.
Pericula properanda, 563.
Peristephanen libri inscriptiones, 870.
Perizonius, 385.
Perkinsius, 152 seq.
Perosus tolerare, 945.
Persecutio Christiaporum ia lfispania, 819, 071. l'erse-
*d!io ultima crudelissima, 1065. Persecutiones Christianae.
teligionis sub imperatoribus Romanis, 820 seg.
Persephone, 416.
Perses rex, 812.
Persicus orbis, 580.
Persius, 150, 188, 226, 255, 262, 291, 529, 616, 801, 855,
904, 950, 1080. Ejus dictum In sancto quid [acit auriun
sefellitur, 150.
Persons scenicae, 818 seq.
Personasse, 1229.
Perspicuum metallum, 1185.
Peraringo, 651.
Persuasito, 915 seq.
Pertinacia obtinendi, 227.
Perviyilii Veneris auctor, 1082. Pervigilium Pascha» ce-
feberrimum, 121. Vide Paense damnatorum.
Pes candidus, 294.
Pessum mergere, 158.
Pelasus, 807.
Petavius Dionysius Prudentium quanti fecerit, 216. Ne-
tatus, 461, 489.
Petiscus Joseph, 209.
P«traglia Franciscus, 87, 1052.
Petronius Arbiter, $57, 641, 156, 1055, 1217.
Y'eironius Probianus, 746.
Phidias, 1093.
Philelphus, 58.
Philippus apostnlus, 112.
Philippus, 2 correyta, 181.
Philippus et Salia coss., 21.
Philippus Bergom., 210. Imperator, 126. Presbyter, 329.
Philippi 1I regis catholici jussu ipdex expurgatorius iu
Belgio confectus, 1107.
Philippi, monet? genus, 898.
Philo Hebrzeus, 315, 519.
Philosophi eibuici verum aliquando invenerunt, sed SS.
Patribus nou couferenii, 590. Prilusophi recentes quid -
differant sab antiquis, 421. An iu rerum princ riis quidquam
profecerint, 427. Philosopbi τα. 65, 695. Philusoj.hia vant .
105. Philosophorum barba, pallium, clava, 530.
Philostra us, 715.
Philyra nymyba, 700.
Phinees ex traditione Judcorum fuit Helias, 513.
Plhlegon vetus scriptor, δέ .
Phobadius, 509, 371.
Phoebi fasores, 754.
Phidrus, 690, 1065.
Phonascus, 4 brevi, 188.
Photinisni, 599.
Photinus, 451 seq., 655.
Photius, 145, 289, 1189.
Phrenesis, 2 correpta, 176, 181, 188, 509, 1110. Phrs-
mesis, phrenitis, 509.
Phryyii, 506 seq.
Physici quinam dicti, 780.
Piamina vulnerum, 3539.
Piazza Barth., 1167.
Pivcartus Michael, 216, 591.
Picens, ad agrum Picentiuom pertinens, 1181.
Pictura agni sub cruce, 270. Ceris liqueutibue, 765.
Idololatriam »uxit, ibid. Vetus cum umbris, 1175. Pictur:e
veteres sacrze, 1054, 1n abside ecclesiarum, 270. Iu cali--
cibus, ibid. Iu eemeteriis, 985. In eceles:is, 40, 11755.
Vide Abel, Magi.
Picus rex, 719. Vide Mirandu!anus,
Pierinis Ornatricis inscriptio, G06.
Pierius Joannes, 899.
Pietas ! interjective, 510.
P ποιὰ, ΠΑ 629, 710, 1185.
ra, pignera, 629, 7710,
Pi&norius Laur... 114, 525.
Pilentum, 863. .
Pinaria domus, 107.
Piueda Joauues, 553.
Pingendi ratio vetus, 876. Pingendi oleo cousuctudo-
antiqua, 766 seq.
Pinius no!atus, 1179.
Pinna templi, traditio velgaris de ea, 679.
Pinus Cybele sacr», 1032 seq.
Pisces 3vesque eodem loco ἃ Christanis vrteribns habe-
bantur, 146 sec. Pisces in fontibus aquze tusiralis in-culpti
Roms. 599. Piseina baptisterium, piscicili. Christiani,
scis Chrislus dictus, 5 9. PPi-cis in a»nulis Chrisii uorum,
Petrus apostolus caput Ecclesise, 170. Petra Ecclesise
ex sensu communi Ecclesie in hymno S. Ambrosii, 24!..
Pastor, geni or; nutritor dictus, 751, 1197. Ad Christum
undas tendens, 757 seqq. (laudum sanat, 687. Cum
hrístum ne avit, vere peccavit, sed tidem intus servavit,
940. Ejus lacryms, 212. Visio, 687. Capite inverso Romse
eruci affixus fuit, 1192. fpsius sepulcrum Rom ve, 108. Prin-
1. Piscis symbolum Jesu Christi, 599.
Piso, 795.
Pitheeus Petrus, 679, 852, .
Pius VI, 128. Ipsius biblio'heca locupletissims , 218..
Augusteá e usdem munificentia, 726.
eipatus, 757, 921, 1193. Petrus et Paulus apostoli, 1169,
1188 seqq. Petri et Pauli celebritas, 1189. An eodera anno
martyrio coronati, ibid.
Petri Epist. 1, cap. 1, 400, 1097 seq.; ni, 521; v, 256, 231,.
510, 512; Epist. IT, cap. ut, 377, 1208.
Petrus Chrysologus, 565.
Peirus Comestor, 562, 1191.
Petrus Lucensis refellitur, 454.
Petrus martyr bzreticus reprehensus, 109.
Petrus Cresaraug., 27 seq.
Petrus Ven., 210, 2355.
Petulantia, 625.
Pevutingerus, 331.
Peveraii Angelus interpres Prudentii, 225. Notatus, 8*2,
$903, 1081 seq., 1087. 1231.
Piiebadius, vide Phosbadins,
Phadromus, o cotreyto, 181. '
Plaga per fid :, fervida, 442.
Planete, fe Ι
Planities styli apta δ.) secandum, 1057.
Plasma, . Plasmatus, 205.
Platea, e brevi, 1585.
Platesius Lippus, 56. . ]
Plato, 147, 352, 3:0. Barhatus, 490 seq. Ejus sententia,
098. Plaionicorum error, defünctorum animas in d emonas
converti. 541.
Plautus, 195, 505, 611, 699, 158 464ᾳ., 862, 900, 909,
1056, 1119, 1150.
Pinza Benedictus notatus, 116, 504.
Plebicol:? Gracchi, 748.
- Tiebis Romaum conversio ad Christum, 750.
Pleurisis, pleuresis, .
Plinius, 10, 234, 260, 316, 361, 458, 465, 522, 545i, 615,..
687. 865 seq., 931, 1051, 1087, 1094, 1151, 1169, 1200.
Plinius, juuior, 814, 1051, 1098.
1015
T'lumarius, plame: vestes, 522, 525.
l'lumbatue, 1075 seq. Ex museo Vati -ano, 1169, 1210.
Plumbo suffuso statu:e retinentur, 718.
l'lutarchus, 420, 445, 865, 1029.
1 Plutonis an secunda corripiatur, 750, 993. Kjus sacrificia,
Ὁ] seq.
Podagra nodosa, 1109.
Podium, 863.
Poema uuum diversis metris compsctum, 597.
Pona crimini respondens, 913.
Pons «terns tiinor homines coercet, 778. Pn; damnas-
torum in pervigilio Pasch: an mitigen:;ur, 156 seqg. Pene
pro carnificibus, Furlis, 1116.
Panualis abor, 908.
Poesis secunda correpta, 176, 181, 188. Poesis idolola-
triam auxit, 766.
Poet non suut reprehendendi, quod frequenter syllabas
breves propter vocalis sequentis geminam consonantem
producunt, 186. Cur veniain petant, cum nomina propria
diverso intervallo quantitatis efferunt, 185. Poets infra
secundos an probandi, 205. Poets Christiani theologis
utiles, 1048 seq. Ascititiam e libris sapientum eruditionem
non spernebaut, 190. Non sunt revocandi ad consuetudi-
nem seculi Augusti, 189. Minus a seculo Augusti in sylla-
barum quantitate recedunt, quam Terentius, Ennius,
Plautus, ibid. Licentia poetica ὅρα usi, 185. Ratione cae-
sur: syllabas breves sepius producebant, 186. Saepe cor-
ripiunt vocalem, eui succedit vox incipiens a sc, sp, sl, 3,
186 seq. n, ἡ et αἱ in vocales breves interdum non sine
ratione convertebant, 188. Poetz Christiani ab Aldo editi
80 seq., 419. An smpius a Fabricio, 88 seg. Cur Fabricii
eommentarii ia nonnullis exemplaribus desiderentur, 89.
Poetarum omnium corpus, 92. Poetices cognitio necessaria
est ad curmina SS. Patrum emendate cudenda, 192.
Politianus Angelus, 863.
Pollentium bellum, 826.
Pol ere, 812.
Po!licem vertere, 865.
Pollubrum, 182.
Pollucis equum suffire, £15.
P'olop Antonius, 872.
Polyc!etus, e brevi, 1090.
Poma cibus jejunantium, 285.
Pomarautius, 11:3.
Pomaria, pomaria, 1178.
Pompa ostentatrix, 626. Qua mulierculse ad lupanar du-
eehantur, 862. Qua ducebantur sacra, ibid.
Pompeianz acies, 450. .
Pompilius, vide Numa.
Pomponius, vide Mela,
Ponderamentun, 551.
Pone respectans, 1155.
l'onte Ludovicus a, 900.
Pontíticalis l.ber, 1392. .
Pontificis Romani primatus a Prudentio assertus, 111.
Pontius diaconus, 951, 1202.
Pope Blount Thomas, 217. .
Popina, 551 seq.
Populares Aaron, 12506.
Populosus, 979.
Populus pro multitudine, 1165. Virtutum, 655.
Porceiana, 945.
Porro, porricio, 289.
Porta S,eciosa, 687. P»rtz» Castrenses, 32, 612.
Portenta de diis, 7355, 810,
Portio luis, 529.
Portitor, 1015.
Portus Romanus, 1167 seq.
Possevinus Antonius, 16.
Postellus Guillelmus, 87.
Posles pro oculis, 569.
Potestas, an a corriviat, 298. Po(-slas scelerum, 552.
Potisse pro pose, 1132.
Potitius, 707.
Potitur. 2 communi, 530.
Potius bisyllabum, 185.
Potro Hispanice, 1072.
Povius Bartholomzus, $1.
Pozzo Franciscus, 96.
Pr producunt brevem praecedentem, 965, 1140
Pre&co Dei, 039. Praco fideles ad ecclesiam vocans,
ibtd. Praco lingua, 1150. Prsconis munus, $55.
Prades inare, 585. Predestinstorum numerus, 150. Cut
a Prudentio auctus videatur, 504.
Praduro, 620. -
Preo prima longa, 1078.
Prztatio Prudentii, 56, 40, 43. Omnium operum, 255.
Prafationes carminum a quibus adhibita, i*1d.
INDICES IN AUR. PRUDENTIUM,
1006
. Prafectos, prsetorio et Urbi, 51, 895.
Prefice, 558.
Pre[ulgit, 419.
Pra'fultus torus, 1008.
Prajudiciis religio Christiana non nititur, 715.
Prelambere, 295, 521.
Przliari venti iu marj dicuntur, 690.
Praminens, 571. ᾿
Pranuncupo, 204, 524.
? .
Prapositivas, 157.
Pra pulum. $ longs, $59
raputium, 2 longa, 559.
Presepe Domiui an Hom» existat, 572 seq.
Praesides, 58.
Prosstigim, presstrigie, 897. Circulatorum, 1094. Previ-
fiator εἰ prastrigiator, 509. Prasstringo, perstringo, 651,
Pra&sul pro duce, 590. Furoris, 5318. Justitiz, 290.
Preetextae 0072, 1076
Pratum coleste, 551.
Precanda tibi a a, 933 seg.
Precationes quibus horis faci οὐδ, 251 seq.
Preces oriente sole οἱ ad Orieutem respicientes Chri-
Stiani fundebam, 250 seq. Vide Orationes. Preces Chri-
stianorum po«t cibum, 314. Ante somuum, 297. Quibus
moribundus Deo commendatur, $62. Preces gentium,
seq.
. Prelum unde di tam, 289.
Premo pro imprimo, 977.
Free Pra,
riapus, Priapeia, seq.
Prinsius, 1150. 7
Primitivus, 2001, vox Columella.
Primitivus (S.), 979 seq.
Primoplasius, 551. '
Princeps. ἃ l'rudentio laudatus, Theodosius, non Con-
stantinus, 925. Princeps ad mortis iter, 596. l'riicipes ai
possint quzdam mala permittere, 149. l'rincipes, cuns
sacrilicabant, regalibus insignibus c.nspicui, 447. Princt-
palis vi a, 1101.
Priucipia verum difficile inven untur, 477.
Priorius notatus, 1050. ᾿
Priscianus, 187, 189, 500, 1185.
Priscillianiste, 593, 512, 514.
Prosresius, 1055.
Proba Falconia, 219.
Proba filia Sexti Petronii Probi, 746
Probinus, 7 16.
Proborum familia, 745.
Probus, scriptor, 539.
Proceres, capita trabium, 1078.
Procinctus, 805, 1103.
Procopius, 818.
Drodigia de diis, 141. is, 48
rodiius vel ptodigus Mgnis
Pro[fuidum patrium, c. ᾿ vs
Proles, e brevi, 1155.
Promerita, 755, 780, 829.
Promisce, promiscue, 1088.
Promus, promuscondus, 902.
Prona voluptas, 539.
Propetdu. 131. B51, S61, S73, 599, 715, 188, 908
roperuu-, » 913, ; .
813, 847, 860, 1056. ' US MT
Propheue testes Testamenti Novi, 585. l'rophetarum
obscuritas unde, 1055. Prophetare, 1212.
Propina, 551 5:0. ΝΕ
"RE. iius, 1 producta, 177. Propitiabilis, 20}, vox
nii,
Propola, 4 producta, 182, 557.
Proprietates ftelativz in Trinitate, 503.
Proser, ina, 728 seq.
Prosiluit, prosiliit, 448.
Prosper Aquit2uicus, 90, 257, 259, 268, 558, 151, 581,
820, 117 seq , 1125.
Prosper Tiro, 905.
Prospera mulia, gus.
Prosperare, 204, 1040.
Prosubigo, 955.
Protinus, 356.
Protoevangelium ὃ. Jacobi, 576.
Proverb.-cap. 1, 1235; tx. 6605. x, 857; xvi, 1255 ;
xx, 28; xxv, 775, xxvi, .
P'roximatus, 55, 1250. Cleri, 53. Scriniorum, ibid.
Proximus, vicinus, 1021.
Prudentius M. Aurelius Clemens llispaniensi« 665
Ejus patria, 10 seqq., 698, 711. Nou certo de ca const,
4017
32. Ipsius natalis annus, 25 seq. Familia, et nomina, 25
seqq. )Etas prima et adolescentia, 27. Defenditur a eti-
miuibus imputatis, 28 seq., 759. An constet. de innocentia
vite ipsius, 227. Fuit jureconsultus, $t. lpsius wunera,
52 . Fuit Proximus serinlorum, 53. Non fuit consul, 33
seq. Neque prefectus prstorio aut Urbi , δέ seg. Quo
&nno veuerit Romam, ὅθ. Quo tempore scripserit, 56 seg.
Quo anno obierit, 38. Ejus h.wilitas, 759, 1228. Pietas,
1329. An militaverit, 645. Au uxorem duxerit, 1061... An
uper fuerit, 1227. An alieui pis societati aggregatus,
49. Ipsius imago, 225. In codice Bernensi nimbo ornata,
1059. Divus nuncupatus, 889, 1251, 1235. Sanctus, 1205.
Admirabilis ipsius theologia, 427. Catholicus vates recte
nuncupatus, 172. Antiquitatis studiosus, 605, 655, 753.
Grecas litteras an ignoraverit, 631 seg. Ejus prosodia a
multis defeusa, 195. Plura de eo couficta, 58 seg. Quedam
de eodem peculiaria ex codd. mss., 58, 60, 64, seq. Quo
anno seripserit conira Symmachum, 827. Conauis Sym-
machi repressit, 695. Prudentii fides in actis martyrum
enarrandis, 911 seg., 91 seq., 1055, 1062 seq., 1163 seqq.,
1187, 1203. An sscrificanti Juliano adfuerit, 44i. Nou ad-
fuit martyrio Encratidis, 977.
Prudentii opera, 41 seqq. Quidam hymni, 80. Versus in
Hrgini operibus inserti, 125, 729. Libri de Trinitate, 44.
Liber de Columba, de Oceano, ibid. /Editicium, 45. Mono-
machia, ibid. Dittochzeum, ibid. seqg., 65. Carmen de fide,
79. Conclusio, 96. Ejus fortasse suut multi hymui Breviarii
Mozarabici, 966. An eius ediiio duplex, 648. Ana S. Hie-
ronymo laudatus, 75. Landatus ab aliis, ! seqq., 12, 35,
29 seq., 41, 54, 66, T5, 101 seqq., 115, 165, 190 seq. 199,
206, toto cap. 28, 254, 251, 285, 286, 553, 549, 361, 79),
417, 457, 461, 472, 482, 405, 500, 525, 587, 626, 652,724,
927, 988, 1024, 1049. Ejus carmina qui corruperint, 465,
161. Imitatores, 217. Vide lmitatores. Interpreies, 73.
Editores, 75 seqq. Vide Editiones. Ipsius versiones vulga-
res, 95, 98. In usum scholarum, 87, 95. Án pueris prselegi
debeat, 212, 215. Ipsius carmina studiorum liberalium
honores peteutibus proposita, 212,
Prudentius preceptor Wlafridi, 97.
Prudentius Trecensis, 26, 55, 65, 1230. Ejus Flores
psalmorum ἃ Trombellio edit, 221.
Prurire, 910.
Psalm. n, 554: vi, 01; xxu, 551 ; xxm, 3550; xxvn,
$51 ; xxxv, 1127 ; vxiv, 410; ἐχχιχ, 275; xcvin, 1235,
eix, 556; cxv, 1155; cxvit, 679; οχχιι, 14155; exxxvi, 555,
6;0; cxLv, 557; cxuvm, 548.
Psalterium ms., 162. J'salierium, e correpto, 181.
Psaltria, 681.
Pseudomeon, 421.
Psychomachia Grsece reddita, 100. Ipsius espita an a
πο chis distincta, 191. Inscriptiones ejusdem, 571 seq.,
Ptisana, i brevi, 188.
Publius martyr, 979,
Publius Mimus, 914.
Pudescere, 204, 610, vox Minucii. Pudet, ac piqet, 217.
Pudicitia virgo, 592. Ipsius descriptio, ibid. Pudor, 611.
Puella duodecenuis, 950.
er pro ministro, 418. Puer Barulas martyr, 1124.
Pueri servi nuncupati, 333. Pueri tres in can:isi0 ignis,
415. Pueri virgis ceedebautur, 1125.
l'ueyo Silvester, 1251.
Pugiles meretrices, 709.
Pugilluris, w brevi, 176, 182. Pugillares cerze, 1052,
1156, seq. Pugillus, pugnus, mensura. geuus, 561, 1052.
Pugillo continere, claudere, 561.
Pu3na spiritualis ὁ plures l;bri hoc. titulo, 5:8, Puguse
apparatus, 601.
Pullarii, pullos [arre pascere, 1076.
Pulmaunus Theodor., 25, 76, 88.
Pulto, pulso, 1079.
Pulverea via in mari Rubro, 536.
Pulvinar deorum, 998, 1154. Jovis, 753.
Puncta, note, 1051, lo59. Puncta stridula, 1001. Pun-
£i, puncia foramina nervi, 1001. Pungere puucia, 1059.
Punica fides, 412.
Pupugerat, 2 producta, 1058.
Purgatorius iguis, 105, 151, 151 seq.
Purpura, imperator, 445.
Pusiola, 941
Puteo Franciscus, notatus, 927 seg
Putris, putrefuctus prima ancipiti, 912, 1152.
Pyra ad comburendos martyres, 1051. Pyrz celeriter
exsifucLe, 1155.
Pyreneus, tertia brevi, 176, 1825eq., 188. Pvrenei mon-
tes quousque protendautur, 15. Alpes di: ti, 034 seq.
Pyrrha, 1172.
Pyrrho Guill. notatus, 868.
.INDEX RERUM ET NOMINUM.
1018
Pyrrlns rex, 812.
Pythagoras suuui Ipse dixit ab /Egypt is didicit, 577.
Ejus litera, 56). Pythaj;oreorum error super ab tnentia
a carnibus, 145.
0
Quacunque jubetur, 168.
Quadrages mx tempore olim capnitio criminalium qus-
stionum inbibita, 529. An etiam spectacula, ibid.
Quadrupes, e brevi, 176, 194.
Questio, quastiouati, 1110.
Quamlibet subjicitur, 566.
Quassare caput, 455.
Que productum, 755. P
Queustedius Jo. Aodr., 16. ᾿
Quercetanus Leonard.. 211.
Quero us comoedia, 197.
ui $15, quis sis, 410, 1114,
ui male agit, odit luce, 247.
Quia enim, qu.a nam, 699.
Quibus iu flue periodi, 913.
Quidum in contempteam, 705.
Quidnam pro eur, 619.
Quintiliani bzeretici, 8:15,
Quintilianus, 711, 833.
Quintilianus martyr, 979
Quintus an pren:men Prudentii, 25. Quintus Clodius
Fabianus, 1150.
Quirici hymnus, 941.
Quirinus martyr, 1040 ied;
NA isque pro quis,uis 327, 599, 652, 802 req., 1078
8
δὲ seq.
QuiiTiis es, 2:0. De ignotis vulgo, 1101.
pro cui, 195.
Quoque pro adliuc, 918. |
' R
Raab meretrix, 675.
Rabanus Maurus, 117,208, 516, 625, 740.
Radii capitis, 727 seq.
Radix li 1140
Rainaldus Federicus, 175.
Rajas Paulus Albinianus, 18.
Rancide, raucide cantilenze, 1094 seq.
Rapere c.rpora martyrum, 1057.
Rapin Reuatus, 217.
Hapla pellis, 1022. Raptare, 219. Raptus virginum -acra-
rum vel invitarum capitali sententia punitus, 915.
Rarescii bractea, 155.
Raspe Dowinus R. E., 76.
FHastrum, rastellum, 755, 786.
Ratio summa, media, iutinra, 424. Ratio et regio sepe
mter se librariorum vitio depravata, 421. Ratio cumes sa-
cerdetum, 651.
Rationale Mosaicum, 631.
Rationis egenus, 551.
Ratpertus, 221.
Ratus an a. producere poss t, 193, 1111.
Ravago Franciscus, 84.
Raviggiuo!o ltalice, 262.
Hayuaudus Tüe^ph., 2123.
Re sepe producitut 'n verbis compositis recido, etc.,
417. Aliquando auget, 1087.
Rebellis cum genit., 1168.
Recamo Hispanice, 1152.
Recavum palatum. 625. Speculum, 1182.
Reccaredus rex catholicus a coucilio 'T'oletano i. dictus,
172. Longe post Prudeutium vixit, 248.
Recensitus, recensetus, receusus, 486, 1177.
Recentia correcta, 756.
Recento, 916.
Receptor, 589.
Recessus, 211.
Recidiva prelia, 622.
Recingi, discingi, 765, 108.
Recino, recaunto, 1087.
Recline, reclive, 509, 1010.
Rectores provinciaruw, 32.
Reddere, respondere, 165, 1071.
Redimitus, secunda prot!ucia, 176, 182, 641.
Refluus Jordanis, 625
Re:ormatores hzretici non reformati, 119.
Refrixit cultus deorum, 927.
Refuga vias, 1175.
Reyes philosoplu, 698. Reges Kom, 798.
Regesta, 1153 seq.
ione Bgius Jos. Antonius, 98, 93, 159, 174, 221, 608,
fll,
1019 INDICES IN AUR. PRUDENTIUM. 1028
Regula serrata, 1000.
Reyum lit. f, cap. iw. 65E; xiv, xv, 622; xvi, 071;
xvu, 614, 674; xvi, 571; xxi, 598; lib. HI, cap. xv, 542;
lib. ΠΠ|, cap. vt, 673; vi, 512, 1013 ; x, 675; lib. IV,
ex vi, xxit, 676.
ei apud Romanos comam alebant, 740; 885, 1168.
Rejou de Silva Did. Ant. 767.
Relapso gurgite, 692.
Re:iuio Cbristiana victim :s humanss de medio sustulit,
7352. Religi nis Chr'stianze causa Deus orbem Roms. sob-
t, 815 seqq. Religionis Christian veritas, 715. seq.
nitas sub uuo capite, 921 seq.
Religiosi ordines alumbrati, 213.
Reliquis s:nctorum, 105, Plures sut» uno conclavi Ce-
sarsuguste recondit e, 107 seq. Supra altare ex veteri
tousuetudine col ovari possunt, 900. Quo (3cto ad nos
devenerint, 10235. Earum cultus, 10:8 seg... 1176- seq.
Venerati *, 872, 960, 1117.
Relligio duplici ll ἃ poetis scribitur, 794.
ltemus, Romulus, 788, 1358...
Rem s Geor, ius, 216. Notatus, 161, 354, 510.
Henatus taurobo:to, 1119.
Jteni ere, 894.
Renutare, 558.
R.paquía porte, 828.
Repexus, 1150.
l'equenus Vinceatius, 766.
R^s, patrimo iiu, 914.
Resculpere. 305, 584.
Resendies Luc. Andr., 94f.
Respersun vinum, 741.
Responsa, oracula, 853.
Restaurar», $19.
Resu'to, 205.
Resurrectio mortuorum, 105, 517, 554, 519. Ostenditur
ex cura sepulcris debita, is5 seq. Resurrectio corporum,
1021. Carnis, 491 s:q. ia eodem corpore, 492. Resurgen-
tium cum Cliristo corpora an ccelo invecta, 547.
Retento, 970.
Retexere pro renarrare, 976. Ret»xere texta, 5891.
Re!iarius, 8675.
Retinacula, 693.
Átetorquere, 514.
Ketundere gladium, 803.
Retunsis lactibux, 1146.
Reus Christi, ,
Reuschius Joan., 471.
Revelli, reru!si a revello, 1061.
Reviicio, 1087.
Revocare nequiticm, 950.
Revoluti dies, :05.
"od populus, 751. Rex convivii, 538. Po domino,
Rliada ji us, 836.
Rhea Silvia, 711 seg.
Rhenon
es, 825.
Rhenus, 815.
Rhediginius, T10.
]uo.todaphae, 917.
Rhodos, 804.
Ri eonjuuctivi communi intervallo, 180. A plerisque
Ilixpanis sermone soluto producitur, ibid.
K bera Franciscus, 541, 655.
Ricamo VWalice, 1182. .
Ricciulius Jo. Bapt. 178. Non semper illi dendum, 196.
Notatus, 177, 245, 255, 952
Riocy Joan, Ant., 1184.
Rizaltius Nicolaus, δ,
Ri
fexus, 881.
Rico ?muianuel, 10 15 Y 25, 27 seqq. Prudentium
laudat, 215. Notatus, 122, 1048.
Rittershusius Cunr., 16.
Ritterus Joan. Chr., 55.
Hitus ecclesiastici, 104. Eorum origo et antiquitas,
418 seq. Norma coagruentius ex iv seculo, quam ex
pracelentibus petitur, ibid. Ritus funebres, 365. Ritus
gen'ilimn plures ex S. Litteris fluxerunt, 119. Ritus non-
nulli eur io geutilibus damnati, in Christianis ap: probati,
156. I:tus, rictus ferini, 103.
.Rivetus. Andreas, 20, 155.
Rivius Joannes, 211.
Roa Mar. notatus, 1182.
Robigus, 911.
d Robin Paschalis Gallice convertit quaedam carmina Pru-
entii, 98.
Rodriguez de Ca-tro Joseph, 11. Notatus, 952. De Leon
Joannes, 939.
&ogus constratus, 917.
Dibilominus Christiauos vexabant, 712, 702 seg. Veterum
luxurie, 615. Superstitio, 715. in oppugpstioni-
bus urbium, 794 seg. Romani imperii amplitudo inservit
Ecclesi catholice fundands, 81} “67. Romana nobilitas
e
idolorum cultui addicta usque ad
925.
odosii imperium,.
Ran pont.ficas sseculi »v injoria 3b. Ammiano repre-
Rownanus martyr, 1062 $94.
Romanze lingua Hisjana 929.
Romphealis secunda Levi, 176, 188, 305.
Romulea.in domo, 1313.
Ro vuli casa,.788 seq.
Porulentus, 524.
Hos superius, gratia coelestis, 1064. Ros de vino, 620.
Roschinannus Áat., 1050 seq.
Roscius Hortiuus Jul., 1189.
Roseus color a poetis cado invectus, 728.
Wosinus Joannes, 330.
Rostra, 1167 seq.
rosatus, rosulatus, 205, 259. Rosulentus vox.
Capell2.
Rosweydus Heribertus,. 25.
Roswitha 2,.209.
Roture, volvere de anni conversione, 226.
Rotgerus, 909.
Rottendorphi:us Bern., ΤΊ.
lhusus Carolus, 189.
Rua!dos, 865.
igo, prima brevi, 176, 598, 629. Vide Robigus.
, perea cur lex dicta, 501. Rubrica iu libris ritualibus,
A
Rubrum mare dehiscens, 1017.
Rubus ardens, 407.
Ructamen, 305, 506. Ructare an metaphora iudecora,
0.
Rude pectus, 015. Rudis pro novo, 268, 476, 4,9, 609,
188.
Rudolphus Scbolssticus, 1042.
Rudus aeris, 465.
Ruffinus Aquil., 257, 405.
Ruggerius Constantinus notatus, 1162;
Rainart Theodoricus plures. Prudeutii hymaos edidit, eb
il'astravit, t8, 35, 97. Notatus, 898, 015, 925, 916, 937,
961, 1044, 1059, 1122, 1166
Rupertus Toitiensis, 129, 157, 168, 210, 231, 538, 599,
889 seq., 920, 1159, 1193.
Ruschius Achilles, 1162.
Russeola sanies, 1176.
Rusticule, rusticole, 109.
Rustrunt, 155.
Rutgersius Janus, 711.
Ruth, 55).
Rotilius, 754.
Sahaoth, 275.
Sabaria, 1043.
Sabbatiuius Paulus, 571. “
Sabbatum, sabbaticus annus, 480. Sabbati paschalis per-
vigiium 282,
3,
abelliani, 102, 491.
Sabellius, 595. Quid differat a Patripassianis, 402.
Sabinus, 719.
Sacchinus Franc., 150. 747.
Sacer «um genit, 1163 seq.
Sucerdos, propheta, 555. Nacerdos quo sensu Moyses,
589, 1255. Sacerdotis gentilium quando abolita, 867. Sa-
ceriotes vittatí οἱ coronati, 415. Mitrati, infulati, 1159.
Sacerdotes gentilium in spectaculis, 867. Qui sibi ηυὶ 5
Inforebont, 151. itus peculiaris in obitu liorum sacerde-
tum, ibid.
Sacra vis, 716, 1257.
Sacra ferre, ducere, 862.
Sacramentarium Gelasianum, 1201. S. Leonis nomine,
933.
Sacramentum militare, 1156.
4031
Secrare, uu. Terhplum, 1198.
Sar eris mililare. 815. Sacrarium pro altari, 1030.
S:eula sseculorum, $48.
Sm. uli v defensio, 209. S:eculo iw doctrina et pietas vi-
guit, 942. Scculmum pro mundo, 292. Pro orbe, $079. Se-
calm an nonagesinjo none , «n centesimo fuiatur 8uno,
Sevilas, 1108.
Sagitie, sarisse, T96. Sagitue, sidus, 453.
Sayittarius Gosper, 848. Castigatus, 917, 955, 938.
Saguntus, 974.
S adjective, 430.
» 3818 mola 'ju sacrificiis, 99
Sala Augustinus notatus, 941 seg.,
Salaria via, 155. Salarium, ibid.
Salo 1 armenta menta delectantur, 551. samo sh 230.
Sala sia peni flumen, non patria Prudentii, 12 seqq
bilippus consvfes, 1&, 21. Salis 'consulatus,
249. 9. lascriptiou ss, d 14, 229.
Salii sscerdotes, 707.
, sale, sal, 1001. Salis tormentum, ibid.
Salix amara, 676.
$Sallengre Albertus, 1150.
Salmasius Claudius notatos, 196, 293, 668.
Salomon pscifer, 651. Templum "rediflcat, 615.
Salomoni Petrus, 930.
Ssltatio cynedica, 1085. Fabularum, 914 899.
Sallatrix virgo, 681.
Salubris, αὶ correpto, 1225.
Salus seterna non est in qualibet secta, 837.
Salutare, salutatio, 1182.
Salvianus, 196, 451, 111, 817, 1077. Imitator Prudentii,
630.
Salvinius an libros Peristeph. Italice converterit, 100.
Samnites, 806. Samnitis, 1184 seq.
Samosat eni, $90.
Samson leonem necat, vulpes capit, 674.
Samuel, 623.
Sancta dearum, sancte d. $81.
Sancta-Maurzus Carolus Prudentium ad usum Delphim
edi cura:it, 214.
Sancta saDCtorum, 1868.
Saneti appellabant ( Christiani, 897, 9014.
Sanctiloquus, s mctilogus, &u6.
Sanctio in lcge, 801.
Sanciius Franc., 589.
Sanctorum intercess: o, 1039 seg. Invercstio, 1022, 1214. ^
Reliquis, invocatio, cultus, 105 send . 108 262. Sanctorum
chori excipiunt justorum animas, 1
Sanctum, templum, 904.
Sandov..i Jo. Franv., 1060.
Sanfti Colomanus, 68.
Sanguis ex latere Christi martyrium, aqua baptismum
fedicat, 685. Sanguis Christianorum semen, 935. Sanguis
martyrum in magno honore, 872. Accurate conservatus,
35, 1008 seg., 1157. Sanguinis effusio de quevis mar! yrio,
1013, 1191 seq.
Saniosus, 597.
Ssnpazarius, 915.
Santeníjus Laurentius, 256.
Santevil Jo. Bapt., 947.
Sapientes cum ad senectutem accedunt, se ad alteram
vitam diligentius Prreparant, 8
Sapient. cap. 1, 817; Wr iv, $15; xv, 766,948;
T ga n art 982.
ayor martyriorum,
Saporus pro sapido, 205, 282,
Sapphicus versus, 200.
Sapphirus. 659, 664.
Sora 989 “4 ., 068.
vox Lactantii.
Sarbenie Cásnirus auctor hymni correcti Ad regias
agni dapes, 178.
Sar«ío, sarcino, 1140.
Sarco| hagus, 314.
Sardícense concilium, 31.
Sardinia, secunda prodneta, 171, 185,818. Ejus frumen-
tum Romain advec! um, 817
Sardonius lapis, 654, 661.
Sardonyx, 6:9, 604.
Sarmentitii dicti b Cristiand, 1051, 1156.
Sateitiles dicti canes, 995.
Sulurnii, prima brevi, 1&1. Saturnini quatoor an alis
womin3 liaberent metro repugnantia, 978 seq. .
Saturnus, 693 seq., 719. Lstens, 1. 8. Origo deorum in
Malia, 700. "Imagines 'ejus, 699. Loyides, T91.. Infantes ci-
INDEX RERUM ET NOMINUM.
109€
dem immolati, 788. Saturnalis, 925. Saturnia monia, 099:
Satyri, 708.
Saubertus Joannes, 1079.
Saules dux etbnicus, 825.
Savaro Joannes,
Saxa inscripta, ἡ 00. "Saxa pro diis, ride Lapides. daxumr
telum pudicitiz, 595
196. B R91" 139 san vocales proxime psecedentes prodacaut,
Scabiel templum, 511.
oxi δεῖ Joseph Prodentium laudat, 217. Notatus, 56$,
Scaliger Julius Cresar notatus, 199, 255, 1236.
Scandalum, 100.
Scanduit, € excanduit, 518.
Scantinius Aricinus, 1081.
Scariot, 655.
Seaturientles aure sermonis, 1114. .
Sceptra liliis et rosis ornata, 663. 3d
Sehelffurus Joaunes, 809. d
Schelhornius, 1461.
Schelstratus notatus, 912.
Schema, 360, 593.
Schoenobaue, 538.
Scholastici quinam dicti, $1. Ad sacerdotium non pote
rant Ovori,
choliastes Juveudlis 819, 1084. Persii, 519.
Shoes Aldress, 44.
Schulzius Jo. Henr., 765.
Schurtzfleischius Conradus Samuel, 458.
Scipio eburneus, 1077. Insigne consulatus, 139.
Scirpus,
Sclavus de Varo, S8.
cobina, sto
Scopuli bei ii idola, θὲ}.
Scoria, o brevi, 188.
Scorialense templum et monasteriom, 933. Ejus primus
srchitectus, ibid.
Scorpionum supplie um, 817, 1105.
Seortum, 909.
Scotorum feritas, 425.
Scribe Hierosolymitani, 1055.
Scribere encauste, 801.
Scribere nummos alicui, 900.
Scripta -ombesia, 172. " adhi
es pii historias falsas pro spologis sspe
bent! $. Scriptorum insigniorum lapsus cur notandi, 240
Scriptura veterum ip tabulis, 1058. Runica, 1059. 'Seri
᾿ pura Romane priua ztas, 74. Scri urz sacro locus idera
duos sensus habere potest. 341. Se piura sacra interpee-
tes sepe Prudentium sequuntur, 216.
Scrobis, scrobes, 755.
Sculpere, 084.
Scupoli Laurentius, 518.
Scutulatse x estes, 532.
Scythe an patres suos senes e ponte prsecipitare con-
Ssueverint, 787.
Se pro eum, 1149.
Secius, setius, 510.
Sectilis quercus, 1077.
Securem, securim, 141. Securi in'erdum percussi mart y-
res, 877, 819. Vide Gladius.
Seculor, 865, 867.
Sedere arrogantiam exprimit, 864,
Sedulius, 58, 86, 192, 196, 219, 969 311, 515, 351, 373,
585, 407, 450, 464, 678, 915, 1019. Án anctor Dittochzi,
665. id Imitator Prudentii, ἢ $:0. Ejus editio opera Parrha-
"'fegetra Thomas, 1075.
Seiregis Dis. 205. 813, S
eqregis, vox Seneca.
Seldenus Joannes, 609.
Sella curulis, T2. Selle, 1076.
Selvaggius Jul. Laut, 4074.
Semat i Christiani dieti, 1031.
Semel Germani ce, 454
Semen ignis, 1157.
Semetra, 656.
Semiferi hippocentauri, 1174.
Semijejunia, vide Jejunium, Ststiones.
Semijudai, 451.
Semina recidira, rediviva, 856.
Semiustulatus, 91
Sempiternus, i correpto, 179.
Senarii iambici, 199.
Srpatus in locis consecratis congregan solet 9. 749.
f'omanus de religionibus judicabat, 717. In l3baro Conetaa-
Gui nomen Christi adoravit, 710. Conversus ad Chrisum,
y
1035
i Ejus elogia, 745. Laudes, 950. Sewalus, martyres,
9
Seneca pater, sive alius auctor controversiarum, 3, 158,
882, 1066, 1217. Philo«ophus, 510, 601, 8'6 seq., 875, 805,
950 seq., 999, 1072, 1115, 1192, 1200. ''ragicus, 199, 564,
1232. Ipsius de uovo orbe vaticinium rejicitur, 507.
Senescere, 553.
Senflius Ludovicus, 474.
Senior de familia, 539.
Senones fugati, 822.
Senor Hispanice, 3535.
Sensualis, 205, vox Apuleit et Tertulliani.
Sensuum descriptio, 925
Sentire, 512.
Sentix, sentis, 856.
Sentus, senticoxus, 856.
Senum prudentia, eorumque deliria, 452.
Separ, 205, vox Valerii Flacci, Statii, Soliui.
Sepeliendi martyrum corpora difficulias, 1019. Sepulcra
dealbata, 554. Sepulcra intra Urbem an olim exstiterint,
715. An in ecclesiis, 1178. In viis publicis, 755. Sepulcra
martyrum floribus ornata, 155. Frequentata, 872. Sepulcri
lionos, $51. Eo rei et martyres privati, 1011. Sej.ul-ris
mar αν per foramina oraria, nardus, oleum iminitteban-
tur, 1021 seg. Sepulcrum cum c diplithongo, 189. Sepul-
crum Christi, 685. Ol.m in. nummis descriptum, ibid. Se-
p ulcrum martyrum praefertur patri, 981.
Sequestrare, 205, 50).
Sequi, 1054. *
Serapis, 8.9, 859. Secunda correpta, 859.
Serarius Nicol.us. 559.
Serenus Q., 188, 1110.
Serere erwnina, 915. Nüammos, 705.
Seres, sericae vestes, 522, 908, 1259.
ΩΝ aut Servii Polensis contictuu testamentum, 197,
Series plumigera, 201.
Serpeus seneus in eremo, 671. In mysterio conceptio-
nis prostratus piugitur, 269. Serpenti an naturale ser-
pere, 513. . |
Serranus Thomas, 122.
Serryus Hyac. notatus, 5735.
Serta de carmiuibus, 959.
Servare de cubiculariis, 1181. Servrare o sa, 1191 Reli-
quias martyrum, 952.
Servius, 187, 193, 197, 951, 257, 255, 291, 413, 526,
619, 755, 855, 850, 850, 5.3, 805, 955, 058, 1078, 1125,
1140, 1199,
Se8si0 auctoritatem indic t, 1055.
Sestertius, sestertiuti, 86.
Severanus, 231.
Severus imper., 7235.
urere lüetor, 308. Severus Sulpicius, 915, 558, 755,
Sexagenarios de ponte dejicere quid sit, 787.
Sexagesimus fructus in Evangelio, 1225
Sextus Anicius Olybrius, Aniclus Probinus, Anicins l'ro-
bus, Anicius Petronius Probus, Petronius Probus, 716.
Sexus deorum gentilium diversus, 1080 seq.
Si bene commemini, 1187.
Si potis est, 694, 950.
Siberus Adamus Theodorus interpres P'rud., 94.
Sibila colla, 546.
jsibylla, 400. Ejus vaticinium, 572. Sibyllina carmiaa,
Sic producitur, 721, 167.
Sica, 645.
Sichardus Jo. interpres Prudentii, 87. Notatus, 315 el
sepe alibi. Ejus editio, 1250.
Siciliz frumentum, 817. Sermo mixtus, 337.
Siculus Flaccus, 852 seq.
Sicul eral, 219.
Sidonius, 179. 183, 135, 206, 950 -eq.. 331. 430, 817,
1 186, 1206. linit*tor Prudentii, 217, 436, 753, 169.
Sigeb.rtus, 49, 210.
Sigillum, statua, 810, 1077.
Signa calestia, 457. Alia διδοῖ, 21ia noo amant, 458.
Signa, noue, 1051 seq. Signa verborjn, 1128.
Signaculum sacramentum cou(irmatiouis, 307.
Sígnorc Italice, 555.
Sigonius Carolus, 26.
Silicis Romani colour, 750.
Silique, 262.
Silius, 309, 506, 758, 1072.
$loa piscina, 081. An s:t eadem ac Bethsaida, 462.
Silvanus Calagurrit. 19.
mivanus traditur, 152
&ilvester pontilex , 552,
ΝΟΣ IN AUR. PRÜDENTIDY.
1024
Simon Magus, 512.
Simonidis error, 989.
Simpl citas virtus, 611.
Simplus, simplex, 1158
Simpuvium, 929 61.
Simulacra cxea, surda, 715. Lapides, stip:tes, colomnz
δῆ form: humanze rud 8 lueamenta semper prastuleript,
715. Simulaera deorum vum passura, 755 seq. Tabo re
pi. 741. Ornatus gratia permissa, 996. Vide luola.
imu'acrum, a brevi, 152.
Sinai, 670.
Singultare, 381.
Sinner I. ἢ, notatus, 1051.
Sionius Capito, 787.
Sinuamen, 660, 1014. Lateris flez', 156, vox Juvenci.
Sinus, 911. Siuu 0s;a defanctorum collecta, 1057. Siuus
Abrahe, 562 seq.
Sion, prima producta, 555.
Sirletus cardinalis, 174.
Sirmondus Jac. notatus, 84.
Sirpus pro scirpo, 235.
Siscia, Sisseg, 101.
Sisi de reo, 8914.
Sistrum, 625, 808.
Sithonius, o brevi, 188.
Sinus, 315.
Sive tu deus es, sive (u.dea, 1080 seq.
ον νὴ rodueta, 476, 183, 659, 001
maragdus, 1 producta .
Smetius, 831. " ' ᾿
Smyrnei, 716.
Sobrietas, 611, 627. Ejus descriptio, 618.
Socordes, 1 correpta, 176, 258, 412, 1155. Socord:e
unde dicta, 238.
Socrates, 552, 570, 1122, Cur moriturus gallum conuse-
cravi! /Escul»pio, 421.
Sodomita, Sodomitis, 592. Sodomila cinis, 998 seg. Sodo-
miticum incendium, 555, 592.
Sol pro deo habitus, 725. Solis st:tuz descriptio, 727
seq. Solis quadrigse, lunae bigas, 737.
Solecismus, 2 brevi, 194.
Solez feminarum, 444.
Solinus, 354, 577.
Solium pro sepulcro, 109.
Solum pro pede, 207, 1222. Pro pedis planta, 461, 1192,
Pro solea, 1045.
Solvi, diffluere, 1111.
Sombrero Hispanice, 807.
Somni descriptio, 999. Somuia aliquando ὃ Deo, 52].
Quse vera accidunt, ad casum s:Ppe pertiueut, 301. Somma
impiorum, 302. Somniorum caus, 300. Visus, 268 srq.
Somnitm visio a mysticis dicitur, 904, 681. Soruuus ἰδ με
soplia, rapi ia, 568. Secunda producta, 181
, Sapientia, $68. Secunda producta, 181.
Soplistze dicti Cliristiani, 1102.
Sordes de avariiia, 1111. De idolis, 1030. Sordidus de
diabolo, 990 seq.
Sorites, 4?1.
Sorek, 1910,
Sozomerius, 892, 1188.
Sp breveni dictionis przecedentis producunt, 1121.
Spartianus, 607, 716, 1125.
Spectacula impia, 730 seq.
Specu ator, 650. Speculamen, 905.
Spei descriptio, 607.
Spernere, abjicere, 603.
Spes futura vitz? ab ethnicis irrisa, 916.
" Spheera sive sphera, prima hrevi, 116, 188 seq., 1115.
Sphingis enigina, 701.
Sphragitides, 1155.
Spicula radiorum, 506. Spiculum, 916.
Spiegelius Jacobus, 16. Interpres Prudentii, 86, 93, 91,
$51. Prudentium laud.t, 215. Notatus, 511, 517.
oss Pinarum vincula texunt segelem, 855. Syinifera rubis,
Spirare odorem non vulgarem significat, 295. Spirore
Paraclitui recte Filius dicitur, 297.
Spiritualia corpora nunquam dixit Prudeun'ius, 773.
Spiritus, prima brevi, 177. Spiritus uude dicatur, 115.
Spiritus volens, volans , 926. Spiritus sanctus. candidas
dictus, 270. Filius appellari potest spiritus, 217. An visti
specie super omnes quos Joannes baptizabat, S irilus
sanctus descenderit, 51^t. Spiritus sancti a Paure, Filieque
processio, 276, 237, $96.
Spondaici versus, 597.
Spongia sanguis martyrum colligebatur, 1177.
Spurcamen, 205
Sq producunt vocalem praecedentem 645,
4035
St brevem dictionis praecedentis producunt, 545, 615.
Stagna yro[fundi, 551.
Stamma, siugma, 1111.
Stantes Christiani interdum orabant, 950. Stare de me-
petricibus, 1217. Ministris convenit, 257.
Statera bonoru: et malorum operuin, 965.
Statioues, 350, 887, 1029 seq. Vide Jejunium.
qguus, 268, 588, 521, 606, 045, 812, 835, 819, 851,1070,
Statuze Inito erant columns, stipites, lapiJes, 1078.
Ceris versicoloribus pictse, 714.
Stella quz apparurt Mayis, $78 seg., 4156 seg., 1255. An
puer stella orm ferretur, 457.
emm, 918, 592 seq., 871 seq. Hisyanlz, 86. Russum,
Stephanus Carolus, 634.
Stephanus Antioc., 1056.
Stephanus protomariyr, 918. Prima corona, 687. Ejus
passio, 686.
Sterculus, 925.
Stewechius, 881.
Stigmare, 205.
.Süil.couis laudes, 821 seq., 1258. Quo anno obierit, ibta.
Ejus nomen adhuc in nonnullis marmoribus legitur, ibid
Ejus inscriptio ex autographo correcta, 824 seq. Ejus per-
tidia, 826 seq.
εαδῆρεθ, 844. Compes, 1004, 1023. Pro termino desecius,
Stirpare, exstirpare, 518.
Stirps, 66
Stoa Quintianus, 311.
Stobszus, 399.
Stoici, 728.
Stola diaconorum, 987.
Stomaclius, stomach: ri, 515.
Strabo Walafridus, 10, 25, 51, ἐδ, 180, 1201. Imitator
Prudentii, 1327.
. Stramenta testarum, 1007.
Strangu'are clausum, tenere clausum, 1002,
Strangulatriz manus, 1158.
Strictura, 205, 186.
Stroplue, sirophas nectere, 944. Strophium, 200, 966.
Strozzi Philippi impium testamentuin, 156.
Structile saxum, ^ fag Ihm. 68
iructum serpente flagellum, 644.
Stylis co oda. Go "053 aeq. Styli d yl
tylis coufossi, ; . Styli duze partes, stylum
vertere, stylo depaiscere, ΧΩ
SIyx unde dicatur, 294.
Sua monosyllabum, 155.
Suarez Franciscus, 371.
Suaviloquus, 295 sea.
Sub tempore, 713.
Subicius, 1221.
Swbigo, 955.
Subjectio, 205.
Subjugare, 1150.
Sublidere, 205.
Sub'imare, 205, A79.
Sublime, in sublime, 1125.
Subsellia, 1069.
Subsistentiam quartam in Deo jure negant plerique
theologi, 425, 1254.
Sublemen, subteqmen, 641.
Subterna antra, 51. Subternus, 205, 570.
Suburra, 1167 seq.
Subus, prima brevi, 185.
Successus martyr, $19.
Succina, sucina, 91. τ
Succuba, 1082.
Succulenti oculi, 1103.
Succus, sucus, 508.
Sudare lium, 251. Sudata bella, 811.
seg.
Sues suis, ἫΝ pus Sues ; ibss diis immolti, 1100.
vetonius, , se4., , 4 860 seq., 914
1052, 1061, 1064, 1116, 1171. 7 ,
Suevius poeta vetus, 1100.
Sufflabilis, 205. Suffülamen, 621.
Suggiliar e. 1148.
Suidas, 456. .
Su phureus, 597.
Sume'e penam meam, 9090.
Summa auris, 855.
Summo: tius Petrus notatus, 911
Sumnua, 901.
Sumus discipulorum, 655.
TNDEX RERUM Et NOMINUM.
1026
Superbi, 908 seq. Superbia virag^, 607. Ejus descriptio
605 seq. Superbus io bunam partem, 917. » n
Supercilium sedes superbis, 615.
Superfio, 205. Vox Plauti et Columella.
Supernasci, 426.
Superne. 5 communi, 258. .
Superstitio coronandi arbores diu perseveravit, 851
Hixreticorum, 119. Supersttio an hoc szculo magis qu:m
impietas vigeat, 119. S.persiitiones ethnicorum, 1077
Supinus de molli, superbo, 1080.
Suppetie a suppeto, 261.
Surlus, 9j. ΡΟ
Susceptare, $51.
Suspiría confessa vim libertatis, 739.
Sutiles hyacinti, sutiles lapilli, &utite vinclum, 530, 961.
Syco,hanta, 399.
Sylla, 795.
Syllaba hrevis ob sequentis vocis geminam consonantem
Qroducta, 17.
Syllogismi plectiles, 599.
Sylvius Franciscus, 25.
Symbolo fidei quando additum Filioque, 2:6. Symbolum
Athanasianum, 474, 503.
Syinmachus, 50, 36, 90, 615, 745, 752, 815, SIT, 861,
1200. Pontifex major, 842 seq. Ad eun spectat iuscriptio
Romz exstans , 845. Ejus filius et pater, íbid., 851. Αἵ ἃ
senatu missus ad Itperatores, 850 seg. E;us uomine in-
scriptio vulgata. 851. An apostata, 441. Viperz compara-
tus, 692. Aram Victoris festitui p^stulat, 695. Ejus elo-
quentia, 760. Exaggerata, 15. seq. Ejus objecta, 101 seqq.
]psius relatio Honorlo oblata, 850, 845.
Symmetra, 658.
Sympho.ia, 868.
Syniphorianus, 1219.
Symposius, 755, 1057,
Syn:eresis, 185, 355. 497, 509, 677.
Syualoepha, 388,
Synnas, 785, Synnadenses, 710.
Syri a piscihus et colambis abstinebant, 116.
Syrma, 619.
Syrtes, 445. Svrtlum prima significatio, 512.
Syxti passio, 891. Xistus, an Sistus, au Syalus scribens
dum, ibid. An gladio csesus, an cruci affixus, ibid.
Syxtus ΠῚ, 1185.
Syxtus Seuensis, 16.
T
T littera quid significet, 166.
Tabula, planities, 1182.
Tace, ultima brevi, 191.
Tacitus, 616, 648, 720, 788, 821, 8.0, 883, 951, 1037
Tactus deorum efficax, 1221.
Tenaro, 461.
T«aniola, 802.
Tsgus, 815 seq.
T um pro argento, 1133,
Taniaio Salazar Joannes, 207.
Tamaio Va*gas 'l'homas, 10.
Taranto Italice accentum habet in prima, 181.
Taratrum, 135.
Tarentus, 829.
Tarquinius, (0.
Tarraco, 965. Caput provincie Tarraconensis, 105R.
Sitne patria Prudentii, 15, 1058. An patria SS. Fructuosi
et soc., 1025. Tarraconense amphitheatrum, 10321.
Tarrafa Franciscus, 27.
Tartarottus Hieron., 1051.
Tartarum graveoleus, 912.
Taseus, 543.
Tatianus, 722. .
Tau littera, 165 seg.
Taubinennus Trid., 26.
Taurica sacra, 732. 1251.
Tauroboulium, 1119 seqq.
Taurorum Indus, 528.
Taylorius Hieremias refellitur, 333.
Te 3 diei, 216.
Teleimoclii martyrium, 50.
Tellus an spinas tulisset, si Adam non peccasset, 316.
Temenothuritani, 710.
Tempesta, 1169.
Tempestas, 2 corrept', 199.
Templa oiitn in montibus, 792. Terhpla psganorum pri.
mum sepulcra, 715. Pro fauis idolorum, 928. Templa deo«
rum Roms, 7125seq. Templa Christianorum ver«us orienten:
exstructa, 251. Templa an in hongrem viventiwra unquarm
consecrata, 978. Templa cur veteres Chrisuani in apiua
4021
justorum esse dicerent, 980 seg. Templi Salomonis xdifi-
€aiio, 6759. Teimplt Capitolini ria delubra, 712. Templorum
nomen inter Christianos, 598 , 903. Órnatus, 150, 895,
958 seg. Tecta inaurata, 1039, 1185. Aurea, 1191, 1198.
Templum Constantinopolitanum, Hierosolymiianum, 132.
Templun) Roma et Veneris, 716 seq., 1
Templüm Dei in animo, 276, 655, 900, oeT.
Templo, lento, 555, 1118.
Temulenius, 1 et 4 communi, 709.
si cuebre in passione Domini an super solam Judzam,
i
Tenus pro usque ad, 1067.
Teolius Joseph interpres Prudeniui, 78, 95 260g. Pru-
dentium laudat, 215. Notatur, 85, 88, XH 221 di, 165,
480, 205, 234, 251, 218, 951, 955 seq., 284, 297, 291 2
39, $15, 516, $31, 335, 536, 538, at d 518, 65 511.
590, 391, 599, 415, 421 seq., 426
ed 460, 471, 480, Ass, 96 sedi
Q., 999, '531, '515, ΧΡ 1, 553
oed. , 624. wa es '69), ^01, "I,
751, 165, 169, T1, 115 seq. | 781, 791, b 92, 8i
818, 850, 859. 884, 814, , 885, 888, 900 209 sedi"
913 ᾿ 939, 951, 936, 945, 947, 956 seq. , 965 912, 978,
995, 991. 1000, 1011, 1018 1045, tust 1051, 1o 061. 1059,
1 91, 1106, 1118, 1130, 1125, 1152, 1163, 1179, 1185, 1190
, 1195, 1207 seq., 1211.
erentiauus Maurus, 190, 200 seq., 255.
' erentius, 4, 226, 314, ifa, 595, 851, 911, 1025, 1079.
Teresis (3 . immilitas, 29
Tergum [τ
Terminus e "habitus, 400. Quo ritu colebatur, 852.
Coronatus . Termini effigiati, 553.
Terra ín fine mundi an penitus destruenda, 9062 664.
Terra el Coli filius, 699. Terram sole breviorem qui ne-
gaverint, 720.
Terrulentus, 205, 905.
Tertullianus, t4 125, s. i5 141, B A85, 45. as, Sd)!
251, 245, 247, 250 651e9., 3]
367 vd 391. '49, 450 seq. d 1, 49 507, 509, 519,
8), ! 606, 700, ἣν Ἵ1Ἴ, 219: 753, 750,
766, 790, 192, 791, 791, Pre 835, 856, ; 896, , 925,
1030, 1054, 1089, 195, 1100, 1115, 1148, 1305. Non. est
anetor carmiuis contra Marcionem, 497.
Tesa, cranium, 1129 se
Testamen, 500. Testamentam Novum, 385.
Testarutm fragmenta, A^ ίνο, 105.
Testes, martyres, 87
Te-tudo, 431.
T'etamus Benedictus, 483. .
Tetragonos, 5 correpta, 195.
Texit notus annos, x Li f
exta de corpore, ne3, spine3, squamosa ferri,
681, 6061. Textum substantive, 1017, 11253.
Thales, e brevi, 193.
Thalleleus Cilix, 212.
Thallus, 544.
"T harsis, 19.
Thascius, Cyprianus, 1210.
T heatri veteris obscenitas, 525. Ip:
paratio, 1085. Theautum Marcelli,
Tnebe, 804.
Theodatus papa, 121
Theodoretus, 50, 133, 516, 475, 755, 1808, 1097.
" heodoricus rex, 1031.
"Theodorus Gsdsreus, 1130.
Theodorus Studita, 414.
Theodosienus codex, 51 seq ; 56, 48, 50, 171
331, $29, 599, 616, «698 eng. NDS τῶι, 19, 817,
871 seq., 926, 1008, ὃ.
eth heodosius M., 114. idololatria Abs" 935 seq. Permi-
- «it siinulacra, ut orostui essent, 741. Acta Eugeni rescidit,
695. Symmacho adversatur, 695. Fecit basilicam S. l'auli,
1198. Siguo crucis si signum mn dedit, 825. A Prudentio
landatus γα ΣΉ ΣΤΟΝ
eodotus, 1 5.
Tenia Aurelianensis, 1*5, 207, 285, 398, 491, 514,
6:6, 858, 917. Imitator Prudentii, 217, 682.
S a odulos! puer, 1123.
Theognides,
935.
"ios ogi auctoritate Prudegtii dogmata fidei confirmant,
Tüeophanes, 90.
Theophilus Àntioeh., 410.
Theophilus presb., 701.
Theophrastus, 580 .
Th-ophríidus abbas,
Theophylsctus, $15, 346, 363.
Therzsia Paulini ugor, "4T.
us cum recenti com-
Saguntinum, ibid.
., 238,
᾿ 854,
INDMICES IN AUR. PRUDENTIUM.
1023
Theseus, 709.
Thessala! veuena, 1137 seq.
Thes«alia m apicis arubus famosa, 705 seq. Thessalicus,
Thess. lius, ibi
Theta littera Ts signifie et, 106.
Thowss (ὃ. Jis 2 500, 503, 513.
Thomasius J .V. Card., 65. 9I
T bomassiuus, tii, Mi ΤΟΥ
Thronus, Mt
Thule ultima, 567
Thurificare, λιν y grex, 439. 'Thuris mica, acervi im
Sacriliciis, 952, 988.
Liberius Nero, 720 i
Tibullus, 188, 1056, 1100.
Tigilium, 801.
Ti rides! Ba*chi, 708.
Ti emoht, 30. OS.
imoris opus,
Timotheus Michael, 333.
Timotheus poets, 401.
Tinec, tme, 639.
Ti ellus Andr., , 316.
Titi Livii codicum subscri iones, 814.
Tituli Eoclesizt Romaus, 1012. Titulus, 561. Pro epita-
hío, sepulcro, memoria, basilica, velis ante aras, cruce,
, 945, 978, 1018, 1165, 1197. Titulos crucis uiplex, 4M.
Titulus o ioi I9), 651, 1971, 1221.
itus us ar
Tobis cap. NIA us
Tolalo pem Bapt , 955
τὰ etanse Ecclesie maguificentia in sacra sopellectile
Toletus Franciscus, 903.
Tollius Jacobus,'808.
Tonare, de eloquentibus, 760.
Tonsurs ecclesiastice an!iquitas, 1306.
'Topazon, topazus, 659, 664.
Toreumata, 620 seq.
Tormenta plura, 9 Ἰ.
Torques, torqoarii, 881.
Torrentius Lieviuus, 77.
Torri, ius, 1201.
Torio verbere, 446.
Torus gemmatus ὋΣ.
Tovenelyus, 507, fes. ^
T Ap le verbum, 1212.
raclare, episcopale ve
Tractus hne lich, 269.
Trajanus, 7 , 15. Intra Urbem sepultus : ejus ossa ia
urna aurea sub columna sita, 715.
Trajectiones in versibus Prudenui, 172 scq.
Transadigit, 56
Trautson Domini de, 374.
Trebellius Pollio, 171, 189, 118, 1151.
Tria in Trinitate. "596, 435.
Tribunal, 1070. Ecclesis, 921 seq., 1186.
Tribuni militum, 881.
Tri , 2 correpta, 193.
Trilinqua vipera, (rili.gue capot, 514.
Trina deitas, majestas, pietas, potestas, virtus, 259, 396.
Trina fallendi potestas, 768. Herum machina, 557.
Trinitas divina, 102, 367, 595 seg... 430, 501 seq., 505,
1117 seq. Vide Nomen, Numen. Trinitas an numeretar,
$02. Trinitatis doxologia, 425. Mysterium, 665. Modeste
investigandum, 427.
Trinodis, trinodus, $5231. *
Trium specimen, 595. Nomen, numeó, $50, 658.
Tripectorvs, : 03.
Tripes, e brevi, 194. |
Tri ius, 205.
Triplex, trina deitas, 988. |
Tripolitani, 764.
Triptolemus, 845.
Tristauus a S. Amante Joannes, 685.
Tristificus pro amaro, 201, 672. Tristis pro aste, (5),
Pro ip. 0o] 313. 2i
4029
Trithemius, 25, 12 d .
Triwnphare active, 531. Triumphator vox non valde
antiqua, 2959, 741. Triunpbi appsratas, SET geq. Triumphi
Romaoorum, 812. Triwunphus nobilis, 581.
Triumviratus, 798.
Trivia, 730. ΝΕ
Trochaicus versus, 201, 551. Trochaicus Archilochius,
209. Troes rotatiles, 445, 1227.
roja, .
Trotibellius Chrysost. 2331. -
Tropza, 812. De sepulcris martyrum, 1191.
Tros, /ÉEueas, 719.
Trugillo Thomas, 27.
Tua monosyliabum, 185.
Tuba de eloquentis, 771.
Tuccia vestalis, 951.
Tulichus Hermannus 1067.
Tullianum carcer, 802, 1002.
Tullius Tiro, 1051.
Tullus, 714.
Tumba, 978, 1164.
Tumor, superbia, 1076.
Tumulos complecti, 954. Tumulus, sepulcrum, 957.
Tunica niolesta, 951.
Turcarum modestia in vestibus, 519.
Turduli, 957.
JTuribius Asturic., 512.
Turuebus Adriauus, 216.
Turre l'Lilippus a, 964.
Turres Homanz, 1213 seq.
Tuscia vetus, 789, 825, 1258,
Tulaculun, 205.
Twica us, 185.
T: tilo, 2234.
Tyraunos quos vocet Prudentns, 697.
Tyri regina superbia, avaritia, 558.
Tyrrenus 789.
U
U pro o spud veteres, 55].
Ubera bina, 262. Tenla, ibid. Gemelli (ontes, 1124,
Uda humus, 3295.
Ugonius Pomp. , 1191.
Ultilas, 1059.
Ulloa Alfonsus, 86.
Ulna, 999, 1177.
Ulpianus, 859, 1167.
Ulpius Egnatius, 1119.
Ulti'ogo Hispanice, 1235.
Ultor m 's. benignus, 519.
U lulanvn, 205.
Umbo equinus , 612.
Uuibra ititatio corporis, 411. De ilulis, 336. Umbrarum
: populus, 295.
juci, 877, 1072, 1109 seq. Stridentes, tridentes, 997.
Uncoru:n usus, ibid.
Uuctiones teriniaorum, 71} seq. Unctor stipitis, 429.
Undu pro copia, 1135. be viuo, 620 , 681.
Uude 1052. Undequaque paru. Latinum, 1125.
Ungeudi rius apud ethnicos, 129, 444 seg., 711, 852 seq.
Unquen chriimatis , 297. Unguenta et odores in com ivi s
Chridian res,uebaut, 259. Unguenta ad martyrum sepui-
cra, .
Ungues ferrei, 900, 1102. Unguis imus, 886. Unguls,
909, 992 seq., 1103, 1114, 1169. Instrumentum martyrii,
877 seq. Bisulce, 100$, 1070, 1169.
Unicolorus, wicolor, 591.
Unio hyposiatica, 571.
Unioilus, 402, 417.
Unitas essentize divinie, 501, 504, 530.
Urbanus martyr, 979,
Urbanus 11), 258, 255, 1195.
Urbicrema nubes , 555.
Urbs Woma, ur. ici Romani , 958.
Urna, 468. Urn: sepulcrales, 361, 1038.
Urs major et minor, $79. Ursi an iu Africa generen-
tur, 789.
Usque an pro ad $5, 641.
Ustuire, wursdare, 133.
, Usuardus, 1046. Éjus martyrologia vetusta, 980.
Ut 30 produci possit, 1156.
Utraque iu nominativo plurali a producto, 177, 125, 195,
$50, 918.
Uxoricilm pcena, 1016, 1210.
V
Vacca P'roserpinze oblata, 729
Vagare pto vagari, 300.
^0 «οἷν
INDEX RERUM ET NOMINUM.
1030
Vagus oculis, oculos, 616.
Valens iuperater, 697. ὁ
Valentia, 984, 1008.
Valentia Grego:ius , 1914.
Valentiauus Greg., 235.
Y alentiuiauus senior, 697. Senior et junior, 695.
Valeria familia, 961.
Valerianus iuip., 1206.
Valerianus episcop. 18, 57, T 1101 s^qq., 1210.
Yalerius, Valerianus episc., 11, 19 seq.
Valerius episc. Cusaraug., 971. Au plures Valerii, ibi4.
[n fami!ia Valeria sepe erat unus »liquis flamen : ejusuem
numnmíi, ibid.
Vaierius Flaccus, 183, 70^, 68', 1210.
Valerius Maximus, 511, 788. 1077, 1139.
Valerius rcbus, 54. Cornelius, 3 5.
Valesius Henricus notatus, 147.
Valla Laurentius, 11!8.
Vallarsius Dominicus, 748.
Valsecchius Antoninus, 749. Virginius, 40.
Van-Dale Ant. rejic tur , 442.
Vanierus Jacobus, 528.
Vapor, calor, 917. 1055. .
Vaporus, 205, 1055, 1159.
Variantium lectionum delectus, 918.
Varietas in nonnullis adjuuctis bistorie veritatem non
destruit, 1065, 1068.
Varo, vide Sclavus.
md 201, 251, 346, 219, 260, δι}, 321, 768. 788, 891,
Vas animae, vide corpus. Vas symbolum corporis 3535.
Vasa, quibus ssuguis ma:tyruu assertatur, verum siguunt
mariyvii, 107, 1045 , 1177. Vasa sacra aurea et argen:ea,
895. Vasa, quibus Christiani veteres atebautur, sacris ima-
gluibus decorata, $35.
Vaszus Joanues, 16, 25.
Vasconia, 90 seq.
Vasquez Gabriel, 953.
Vaticanus oli:n contemptus, 747. Vaticanze basi'icse se-
cretarium , 215.
Vaiinius, P. 718.
Vavassori:s Franc., 685.
V. C. pro viro clarissimo, 32, δέ.
Vegetamen, 205, 506.
Vegetius, 461, 109, 876, 881.
Vegius Maphsus, 1018.
Vehicula Vestalium , 863.
V eios colonia, indeclinabile Veios iu quarto casu, 185.
Yeitzius, vide WW eitzius.
Vela ad ornatum templorum, 817. 1n fenestris e! δι δ,
838. Pura et picta ante aras, 1012. Velamina feretri, 555.
Velare caput debent femins, 858. Veli susceptio a. voto
virginitatis differebat, 859.
Y ellcíus, 189.
V ellus unde dictom, 531.
Venantius, vide For unatus.
Venena, $75. Venenutm gloris, 905 seq.
Veneratio sanctorum, 875. Sepulerorum inartyrum, 1101.
Veneti agri , 825.
Venia ἃ venio, 391. Veniabilis, 905, vox Sidonii.
Venio, 1 correpta, 188. . .
Ventilare 905, vox Propertii , Ovidii et aliorum ; ventt-
lator Quintiliani.
Ventosa eloquentia, 756.
' Venus, "11, 722, 804. Armata, 810. Erycina, 712. Libi-
tína, 598. Victrix, 811. Fide Templum.
Venustas, 626.
Vera Ludovicus, 578.
Verba sspe uniuntur ip codd., 862. Iu Prudentio exscri-
torum inscitia unit:, vel separata, 551. 659, 1000, 1022,
15 seq. Simplicia pro composit s, 1199. D :plici modo di-
cts, 418. Duplicein et. contrariam habentia signitlesLjionerp,
765, 1087. Αὖ ob composita, 905, 1112. Plura in escere,
δὶ ids ndm et terti conjugationis simul, 189, 452,
546, 985, 989. Cum quarto caso conjuncta piura apud Pru-
dentium, $7!. Verba sordida, 571.
Verbena in sacrificiis, 440.
Vetbera dic.ntur note, scriptio, 1059, verberator, ve--
beratio: VOS. ael
erbigena, 257.
V erbositas, 1114.
Verbiwn, et sermo de secunda persona Trinitatis, 298.
Verbum, an sermo melius dicatur pro logos, 120. Verbum
Verbo editum, 366 seq. Verbom Verbo geuituman Fíliusdici
possit, 257. Y erbum spiritus dici potest, $70. Verbum Chri-
&tus pef prolepsin, 522, 405. Verbum, qui , 805.
Veritss simplex, 857.
Verna, vernula, $80.
1051
Vernare, 1007
Verrere mare, coelum, i61e
Verres, 1100.
Verrius Flaccus, 718, 791 seq., 1148.
Versa vice, 912. .
Versicolorus, 205, 562, vocabu'um Plauti, et Ulpiani.
Versipel'is astutia, 517. .
Versus flstularis, 410. Spondaicus, 658. Versus partim
exleges, partim metro allizati, 197. Macc.ronivi an ἃ ve-
teribus usitati, ibid. Versus in baptisteriis, 1018. -
Vertere pro evertere, 750. Vertere o:licem , 865. So
lum, 261, 863.
Vertex, et vorlex, 597.
Vertus impugnpatur, 120.
Veru quid sit, 718.
Vervez , 1081 scq., 1100.
Vespasianus deus fieri nolebat. τ
Vespertinus us, Christian ἊΝ
Veslà, 714, B Unis dicta, 850. Inter deos Penates,
939. Ejus templum, 705. Simuloeruin, 850. Ejus sacra sub-
ter humum fiebant, 866. Vestalis inis, 928. Ipsius orígo,
894 seq. Vestales, 291. An comam alerent, 866. Fascinum
colebant, 705. [a theatro uhi sederent, 856. Vitam populi
redimebant, 865. Quo statis anno nubere potera t, 860
seq. Quando aboliue, 807. Vestalibus virginibus negata
emolumenta, 695, 813 seqq. Vestalium virginitas quibus
vitiis obnoxia, 855 seqg. Ürnatus, 862. Ignis, 925. Sepul-
era iutra urbem, 715. Imagines, 951. Vestali igne exstiu-
c^, mali aliquid portendi credebant Romani, 863.
Vestes barbarice, 414. .
Vestibus auratis mor.ui obvolvebantur, 355. Yestis plu-
marum, 659.
Vestigia tingere, 158. .
V estit s? cequor aristis, 541. .
Vetera ex novis plerique judicant, 125. Veteres an di-
versa ralione a nostra lychbnos confeceriut, 235.
Velernus, velernosus, 225, 312, 696, vox Apuleii et Ful-
gentii Mytlol. ΝΞ
Vet:om i, secunda ancipiti, 957. Ejus inscriptio, ibid.
Vetustas prisca, 980 seq., 1009, 1055.
Vexo verbum euneryicum , 359.
Vezzosi Ant. Franc., 225.
V ize sepulcris nose, 753.
Viantes, 205, 598.
Vibrare, fulgere , 301.
Vicarii proviiciarum, 55.
Vice versa non dicebant veteres, 012.
Vicelius Georgius, 97.
Vicini, οἱ proximi, 1021.
Victims coronate cupressu , 445. Human, 787 seq.
Placcutes deo, 1098 seq.
Victor Vitensis, 554, 995.
Victor Zacharias, 26.
Vietores arma templis affigebant, 598.
Victoria (3.) 96ὲ seq. . .
Victoria qua arte paratur; ejus deflniuo, 763 seqq. Vi-
ctorice aure, 764.
Victoria dea, 695, 712, 710, 782 segq., 1105. Virgo, 762.
l'ede suspense, iusiabilis, 765. Cor vultur dicatur, 110
lnagine accipitris expressa, ibid. Plerumque alis, non-
nunquam siue alis, 765. Ejus ara, statua, 695. Templa,
163. Simulacrum descriptum, 765. V ictoriam deam poesis,
pictura, superstitio conflnxerunt, 766.
Victoríanus, 811.
Victorina martyr, 1169.
Vietoriuus, 187, 1055. Ad fidem conversus, 809, 925.
Victorinus episc. 565.
Victorinus Pictav., 47.
Victorius Claudius Marius, 117.
Victorius Franciscus, 186, 235, 535, 374. Notatus, 827,
831 seq.
Vida Hieronymus, 572.
Vide uliima brevi, 191.
Vidus virginibus comparate , 913.
Sn tigelus, 514, 585, 142, 187. An secunda sit bre-
τ 9, . .
Vigilantius heereticus, 121, 9:5. Reliquiarum martyrum
hostis, 1061
Vigilare in sacris Litteris diligentiam notat, 256.
Vigilius martyr, 560.
Vigilius papa, 1190.
Vigilius Tap., 451, 1120.
Vigor mortis, culpe, 211.
Villalpandus Jo. Bap!:., 651.
Vincentius Bellov., 210.
Vincentius Lirin., 251. .
Vincentius ( S. ) martyr, 17, 971, 984 seqq.; 1169. Ejus
TNDICES IN AUR.
PRUDENTIUM. 1053
bemus ineditus, 981. Ipsi:s sanguis e nare, 915. Stola,
τι.
Vincula pro ealceo, 237. ]
Vincula pristinorum peccaminum, 517. Vincula 8. l'etri,
818.
Vindobinus, et Quer.lt Michael Joann., 935.
Vina Turraconensia, Hispana, 905 seq. Vini et colut vi
similitudo, 708. Vini usus in funeribus, 136. Vino resper-
sus rogus, 1056.9 Vinum ex aqua, 680. Vinum mane nou su-
mebaut Judi, 248.
Violare, 619.
Vipera, 691. Ejus partus, $43 seg. Viperins dogmata, 597.
Viretum, 265. ;
Virgs, quibus martyres czedehantur , 878, 1125, 1163
seq.
Virgilius, 9, 154 seqq., 188, 231, 2355 s72q., 252, 257,
259, 265, 268, 275 seq., 219, 288, 991 seq. , 296, 299,
3501, 5316, 551, 556, 358 »egq., δ}, 546, 519, 351, 261,
512, 584, 400, 408, 430, 498, 431, 455, 43, 451, 156, 155,
461, 407, 469, 483, 506, 511, 531, 523, 525, 534, 550, 535,
$58, 989, d8T, 501, 595, 537, 600 seqq... 611, 613, 618, 690,
625, 635, 070, 654, 635 seq., 641, 055 seq., 638, 660, 662, 668,
676, 682, 686, 690, 691, 699 seq., 704,706 :e0q., 711, 717, 728
δέη.. 135 5eq., 191, 194, 796 seq. , 169, TT1, 115, 186, 789, 191
seq., 191, 805, * 09 seqq., 815, ^18, 821 sed. 833, ^36, RS
seqg., 854 seqq., 860 seq., 865, 881, E80, »95, 905, 913,
917, 925 seq., 929, 055 seq., 915, 953, 959, 063, 906, 661,
986, 1002 wt 1015 segg., 1021, 1026, 1051, 1056, 1013,
1066, 1072, 1087, 1092, 1091, 1104. 1109, 1111, 1116, 1125,
1151, 1051, 1140, 1010, 1150, 1154, 1299, 1918, 1221 seq.,
1236, 1231 seq.
Virginal, 205, 1914 seq.
Virgine natum Christum, qua ratiorte poleran: scire Jo-
dzi, 526. Virgines Christians a teneris annis Deo devotze,
857, 859, 1216. Ad lupanar ducts, 1217. Earum pretnia,
1335 se aptus, 915. Virgines virtutes dicte, 592. Vir-
ineus honos, 955. Virginitas Deiparse, 455. lu partu, 571.
Jiabolo ignota, 526. Virginitas pro virgine, 1056. Virgini-
tatis laudes, 913. l'rziemium, 857 seq. Virgo, signum cxe-
leste, prodit amatores, 458.
Viri clarissimi, 53. Virorum effem'nati mores, 619.
. Virtus fragilis, 122. Virtus maler , 519 seq. Virtus mnn
inte'lecta, 534. Virtus vivendi causa, 616. Virtutes et vi.ia
quasi personz, 578. Viriutes angelorum nomen, 412,
Vis mejor, mugza, 626. Vis pro multitudine, 368.
Viscus, visceratio, 1058, 1110. Viscereus, 205.
Visere et visitare in mysterio Inearuatiopis, 568.
Visibilis, visivus, 297.
Vita steraa, 697. Postera, 1019. Volans, 229. Vite causa,
Vitia furige dicta, 583. Specie virtutum fallunt, 554, 655.
Vitia animi comparata morbis, 9.8 8694. Vitiare, 612. ΡῈ
líabi'is, 205.
Vitru ius, 61 ^.
Vittze ab infula discrimen, 862. Vittas deponebant vesta-
les, cum nubebant, 863.
Vitterus Corradus, 68.
Vitulus aureus ex mente Aaronls an fuerit Cherub, 452.
Vide Hebriei. "
ics tere cum accusativo, 1206, 1211. Virere de statuis,
Vives Joann. Lud., ?11. .
Vivine, an mortui plures sint, 1029. Vivificare, virificus,
416. Vivtscere, vivescere, 419. Vivus, immor alis, 513.
Vocabula ecclesiastica non. respuenda, 180. 526. Voca-
bula Grzco-Latina , 486, 551, 656. E Graco derivata, ubi
quantitas ab accentu discordat, quamnam servent regu-
lam, 181, 195, 195, 1110. Vide Verba.
Vocis instrumenta, 1045.
Vola, 418 seq.
Vologesus, 151.
Volumina vetera, 1051.
Volupe est , 4055.
Voluptas, 636. De «pectaculis, 751, 858 , 1031. Yolop'as
vincenda, 776. Voluptatis amarus exitus, 625. Voluptatum
tribunus , 865.
Volutabrum, 479.
Vomere de magna coi ἰδ, 1185
Vopiseus 2357, 523. 649 , 1100.
Voragine Jacobus-de, 66. .
Vo tex, οἱ vertez, 557. Vort/cibus tortis, 1045 seq.
Vossius Gerarius notatus, 091.
Vossius Joannes Gerardus, 699. Notatus, 55, 180 ser.,
921, 347.
Vossius [saacus, 7*, 77.
Vota, suffragia, 788. Vota religiosa, 951. Statuis affixa,
441. Voticus pons. 188. Votum est, 622.
INDICES IN. DRACONTIUM. INDEX VERBORUM ET PHRASIUM.
Winekelmans Joa VT
! 'Wincke n Joan., 755, 1078.
Vulgate lectio Et ipsa conteret caput tuum ex. Prodenuo Wipertus imitator Prudentii, 4076, 1115.
x tr, 4 " X qas iremiri episc. Tolet. epitaphium commentitium ,
Vulnera, crimina, casus adverss fortunes, 1051. Vulne- Wowerus Joann., 568.
rare ad res inanimas trahitur, 645, Vulpas lateris Cheisu, Wuoflinus Werinherus, 76.
$46. An duplex, 425, 1049 X
Xeroptagta, 265.
Xiphilinus, 716, 1305, 4951.
Y
10 ξ
Vulcanus, 725.
Vulgare quid sint, 169.
1051
Vulpius Joan. Ánt., 251, 705.
V ultuosus, vuliuose, 1050.
Vulturis imago quid /Egyptiis indicet 770. Vulturum
omen, 796 , 1118. Xistus, side Systus.
W Ysus pro lesus, 188.
Waudelbortus imitatot Prodenti, 21 226
ande imitator Prudentii, 217, 236. Zacesgni Laurentius, 62 991. 1250
Wasius Christophorus, 185, 194. charias Franc. Ani " ng.
Weitzius Franciscus, 05. Zacharias "n c. Ant., tii, 170, 565, 599, 1149, 1211.
Prudentii, 5, 76, 92, 91. No-
6, 283, 548, 400, 458, 460, 525
CDEDX RETE:
,7AT, , 796, , 855, 8855;
M ee MU S E ME να tot
, seq., seq., ;107 191 Zephsyrinus , 1191.
1194, 1316, 1238. ΠΛ ^ —— Zirardinus Antonius, δ.
Weiizius Josnnes inter
tatus, 85, 358, 351, 253, Zan vocales Brorime praz:scedentes producat, 187.
Zarabanda Hispanice, 1085.
Zehnerus Joachim, 76.
.
Wesselingius Petrus, 152.
Widmanus Carolus , 76.
Wilkius Anureas interpres Prudentii, 91 seg., 453.
Zoellus, Zoilus, 964 seq.
Zonaras notatus, 867.
Zosimus papa, 121 seq.
INDICES IN DRACONTIUM.
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM.
Numerus Romanus indicat libros carminis de Deo, littera S Satisfactionem sive Eleaiam: ;
designat numerum ipieiN Hoe Pnregiam; numerus Arabicus
A
Ab arce, n, 404. Aree mergit superbos, 1, 759. Arce To-
356.
Acrius furit, S. 140. Iratus, S. 159. Uri, tr, 605.
Acta annua, ut, 222. De fluctibus, :, 150.
Aciu plectibili, n, 268.
Actus plectibiles, n, 456.
Actus tot cladibus, m, 596.
Acuit messis fruges per culmina, n, 219. Seges aristas,
251.
" Adactos luctibus, τ, 744. Pcenis, n, 741.
Ad sestus, 1, TÀ5. Autem, S. 236, Anporum Bümerum,
n, 738. Àurss, wu, S35. Colla pependit, n, 561. Dextram,
lzvsmque astare, n, 550. Flammae, iw, 5505. Haec, n, 773.
Nibilura reditura, w, 196. Quos usus? n, 278. Ramos, 1,
$59. Solitss plagas, S. 244. Visus rediere suos, 1, 64S.
Usum, τ, 447. Usus lucis, u, 535. Vulnera, 1, 297.
Adde, quod, n, 111.
Addere crimina peccatis, τ, 109.
Atdictum vestro sub jure manebit, 1, 415.
PaTRoL. LX.
Addidit nunquid ad anporom nomerom cu I
Addit re ionlbus, 1, 218. Usibus divitis, n, Tu ", 158.
nans, ui, 255. Aspectu, 1, 097. Axe rotatur, τι, 5. Excel- Additus insonti populo, iti, 682. Addo, quod .
ri a 101. Flamm is lan scunt idera i 625. Fronte, nt, Adest r colla, 1, - De quod, u, 251
. Hoste redis, S. 204. Igne suo, 1, 209. Imperio veniunt, re 5 re ue nt, 672
1, 227. Umbris periturum, », 972. Adit corda, 1, 471. uy Ih
Abessalon, S. 163. Aditus mortis, t, 489.
Abest tibi tempus, S. 10. Adicto robore, τι, 728.
Abire diem, n, 518. Adjutoria, 1, 36].
Abivit Juda, n, 560. Admiranda sunt, iu, 111.
Abrahz exempla, τη, 96. Admisit scelus, nt, 520. S. 163.
Abrahs sinn, in, 53. Admissum indicet, m, 564.
Abraham beatum, in, 250. Admissum scelus, 1, 350.
Abraham pater, ἐμ, 139. Admittunt hoc fieri, S. 16.
Abscissi pedes, S. 516. Admovet uvas, u 290. ᾿
Abscondit aquas, 1, 711. Aquis, τ, 680. Adoptat festinus, n, 609.
Abstrusa nimis, qu, 451. Adoptat nos genitos vocitare suos, τη, $530.
Abyséus, iu, 393. Adorsnds plebis, ui, 418.
Accedant humeris, m, 656. Advena, n, 187.
Aecendit flammas, 1, $90 Adversus omnibus, n, 56.
Accipiat satis, S. 144. Adulta ceres, ni, 26. Virgo, », 583.
Accipit fenus, τ, 401. Adulter, 11, 518, 481, 509.
Accipiunt augmenta dies, S. 219. Adulter inest, S. 158.
Accurrere ad flammas, wu, 505. Adulterii facinos, «t, 651.
Accusat reus, 1, 536. Adultorum strepitus, S. 233.
Acerbe, ni, 544. Adulti procedit, », 651.
Acerbum funus, ει, 585. Adunci dentis, τι, 275.
Achillem, ui, 581. Adurit calor, 1, 498.
Acris avis, S. Adusta solis rots, in, 295.
Adustus crinis, ni, 176.
/Edilicant hominem, m, 643.
jones amor, ui, 504. eu
usntur numero, p .
AEqusevos facit, m, 585.
JEquor cs:£ruleum ponti, τ, 147.
JEquore mersus, 1, 678.
JEquorej gurgitis, i, 705; 8, 485
JEquoreis fluctibas, mn, 157, 787.
JEquoreum genus, u, $15.
JEresas aves, 1, eil.
4Estivo flatu, 1, 588. /Estivum ostrum, in, δ8.
διὰ qu A 100, stus aeris, m, $95.
stuast pela ἢ, .
/&tas non redit bomini, S. $555.
AEtates hominum, S. 231.
/Eternse viue, m, 455. /Eterni carceris, n, 555
33
*
JEterno ingerit, 11, 514. /Eterno frigore, wu, 507.
JEternum parentem, n, 46.
AEtheress auras, n,
AEthereis ignibus, n, 219, 415; i, 291.
AKtiereus janitor Petrus, ui, 222.
/Etherias rapinas, S. 267.
"therils sensibus, 5. is
erios tractus, n .
/Evi meta, 1, 120. f£xo 1»ngo, uit, 286. /Evo nullo, S. 7.
Affectibus, 1, 44. Affectus, :, 16. Affectus novos, 1, 392.
AfGfectu pectoris, 1, 600.
Afflicto parcere, 1n, 505.
Affligit supplicio, i, 514.
Africa, 1, Bs. Alricus, iu, 171.
Agebat liber ducem captivum, 11, 416.
Agebat non purgandus, :, 556.
Aggestis nubibus, S. 79.
pones eror ΤῊΝ ΑΝ 585. Omuis. tempus, S
it morsus, 1, 296. Nu | . » S.
NE Puerilia, S. 235. Securus, S. 437. Totum, 1, 35.
Agitat nefas, τι, $06.
Agmina astrorum, n, 205, Ceelicolum, u, 174. Volucrum, u,
$17. Condemnant mores, n, 808. Servorum fugiunt, wi, 989.
Agminis ionumeri, 1, 219.
Agnita membra, τ, 491.
Agnoscant corde reatus, n, 699.
Aggreditur Aures, 1, n
cola nus, 1 .
Ajrinn. t, 511. Babu!cum, S. 35.
nt ossibus dentes, in, 555.
Albentes penna, τ, 216.
Alcidem, m, 405. Alcides, nt, 206.
ente vapore, τι, 619.
Alieno tempore, :, 75.
Allaret, n το
wet, .
Alma aqua, 1, 1358. Domus, 1,555. Fides, ur, 235. l'ietas,
n, 402. Potestas, nu, 781.
Almz crucis, m, 218.
Alme Deos, 11, 078.
Alamis regibus, S. 25.
Almus rex, n, S545. Spiritus, n, 98, 79.
Alterna sorte, n. 5i.
Alternant elementa vices, S. 247. Quataor tempora tem
poribus, S 251.
Alternat colores, n, 18.
Alterni uescius, S. ὁ.
Alternis solibus, S. 86.
οἷ; .
Altum mare, S. 75.
Alveus torrens, r, 702.
Amara dies, μι, 607. Ministrant, u, 456.
Amarui patrem, m, 551.
Amot parcere, πὶ, 445. Amat, qui terret, τ, 88.
AÀmat2 prolis, i, 484. .
Amator cunctorum, n, 2. Horrendse mortis, m, 410. Pie-
talis, ut, 16. Vite, ni, 91. Vit: presentis, μι, 79.
Amatores pacis, in, 146.
Ambo sibi requies, 1, 3569.
as messes, 1 .
Ambrosiis floribus, 1, 179.
Ambrosio cortice, 1, 631.
Ambrosium munus, 1, 525.
Amica nimis solis, 1, 537.
Amicus Domino factus, u, 615.
Amittunt cornus, 1, 659. Cursus, S. 250.
Amne cruoris, n, 155, 601.
Amvena comantia, 1, 975. Vireta, i, 679.
Amoene, 1, 184
Amomunm, :, 528; n, 459.
Amore cladis animosze, ut, 254. Cujus sunt contemnenda
pericla, i, 135. Laudis, in, 512.
Amotis tristibus, S. 56.
Amphiara, ui, 407.
Amphitheatrales forores, m, 187.
Ample, in, 500.
Ampytat fratrem, m, 283.
Angelica de parte, iu, 175.
Angelicas cohortes, v, 775.
Angelico sermone, 1, 679.
Angelicum genus, n, 458.
Angelicus chorus, τ', 203.
Angelus, m, 174.
Anguibus assumptis, », 640.
Anguis, 1, 638.
Auhelapt, :, 902, 593.
Anhelantes flammas, n, 60.
Anhelantis vaporis, ur, $08.
INDICES IN DRACONTIUM.
1056
Anhelat fervor, m, 169. Puer, v, 651.
Anheli ignis, 1,
Anhelus sol, 1, 26 ἐν, 91, Solis, 187.
Anima] rationis amicum, 1, 529,
Animalia mulia, 1,520.
Animantis, 1, 73.
Animantibus cunctis, 1, 599.
Animat sensus, t, 905.
Animatus anhelat puer, u, 654.
Animeutur aquis, t, 676.
Animi concors, 1, 568.
Animos2 cladis, ui, 251.
Anni fructus, tempora, 1, 183,
Annibal, μι, 239.
Annona, nm, 22. Annon? captator, ni, 35.
Annua acta, ut, 522. Frumenta, 1, 625. l'ietas, ui, 115.
Annus in annum redit, S. 255.
Ansila testatur, S. 214.
Ante alios, S. 171. Diem, n, 55. Oculos, 1, 558, 595.
Pojos, 1, 117. Suum tribupal, u, 780. Tribunal, wu, 460.
ntistes verus, S. 39.
pex montis, 1, 158. Cristatus, 1, 248.
pibus labor est, :, 199.
Apolline: tripodis responsa, πὶ, 209.
Apostolica manus, S. 154. Apostolico honore, ur, ?17.
Appositis ignibus, 1:1, 498.
Apta probatur, 1, 585.
Aptans stellas cursibus, in, 5.
Aptant campos, 1, 163.
Aptantur usibus, m, 612.
Aptat aera auris, S. 75. Nos, τι, 953.
pats hostibus, i1, 526.
ptavit neci, i1, 99. Cursibus, τ, 218.
Aquosi ui, 220.
Ara Philenorum, in, 291.
Arator, 1, 552. Crediior, μι, 28.
i Icos, 1, 626.
Arbiter, 1, 454. Spiritus, u, 104.
Arbitretur sibi medelas, u, 730.
Arbitrio commissa, 1, 404. Marito, », 455. Nostro posuit
omnia Deus, n, 611.
t Arborels comis, 1, 184. Frontibus, 1, 659. Arboreos sal-
t, $51.
Árce, u, 547. Dei, 1, 15. Tonantis, m, 355.
Ardens ignea fornax, m, 166.
Ardente lucerna, i, 529. Palato, i, 62.
Ardet carhunculus, :, 322.
Arena maris, i, eis.
Arena suscepit duos leones, ut, 196.
Arenas, :, 156; ni, 8, 201.
Árida arena, 1, 505. Materies, 1, 155. Ossa, n , 610. Tel-
lus, m, 394. .
Árisiz punicez sanguine, :, 64.
Aristas, 1, 2:54. Spicat, 1, 587.
Aristatas fruges, n, 219.
Arists arm:t, S. 231. Seges calamos, wm, 25.
Ármantur dg t; ongutbus, wm, 638.
t aristis seges, S. 251. j
Armata fronte, 1, 275. Manus, n, 292; i1, 200. Dentibus
ota, ul, 200.
drmaus unguibus, 1, 457.
mato funere, ri, 339. Armato imperct, S. 109.
Armipotens, S. 200, 999.
Árte nefanda, τι, 536.
Artificis manu, 1, 604.
ÁScendisse ante suum tribunal, n, 780.
AScensus; 1, 664.
Asciscere thalamis matres, m, 290.
Ascivit participem, i; 558.
ingui nominis, S. 23.
Ásiz, m, 235.
Aspera avis, 8. 78. Cupcta, S. 48. Rupíbus horret, 1, 100
is habet mortes, S. 65.
Aspidis obliquze, n, 258.
Ássiduum scelus, n, 362.
ssumere nefas, πι, δέ.
Assumit punire, 1, δ.
Assumptis anguibus, 1, 610. Uis, :, 475.
Astare ante oculos, 1, $88. Astare catervas, 1, 550.
Astra poli, S. 233.
Alavos, n, 617.
Atra venena, i, 289.
Aueris prassumpta, it, 798.
AttesLnte Deo, ui, 658.
Attrectare manu tela, S. 296.
Attrita colla jugis, n, 724.
Auctor aeris, n, 2. Coujgis, 1, 289. Ounibus, ν᾽, 653.
Vite et funeris, τι, 539.
1057
Auctorem confessa suum, i, 4; 1, 906.
Audaces animos, m, $88, emos, τι, 285.
Audacius illis deprensis nibil est, ni, 461.
Audet attrectare, S. 225. In genitos, i, 530.
Auferre concessum parenti, in, 121.
Augus'us Czsar, S. 18).
Aures cornua lunz, 1, 121. Luna, 1, 063.
Aures.mortis limina, :, 490.
Aureus color, :, 245.
Auriga sol, vu, 15. Solers, u, 18.
Auris vitalibus, 8. 75.
Aurora roscida, r, 671. Αὐτοῦ nuntius, 1,663; n, 8. Au-
TOr3m przemiserat, :, 201.
AÀusa Leonidz, ui, 274.
Ausu male dis,osui, S. 105.
Avarus inops, m, 40.
Averni legem, u, 550.
Axe micat, 1, 4U9. Axe rotato, n, 16.
B
Babylone re:na, S. 31.
Balsama, 1, 524.
Barbara rabies, mn, 375.
Barbaries, m, 141.
Beatas sedes, τι, 680.
Beati, fusti, 1, M.
Bella nature peregit, ni, 525.
Bellantes fluctus, 1, 501.
Bellantum, m, 534.
Bell:geros fremitus, m, 470.
Bellua ingens, n, 159.
Bene constructa, 1, 127. Bene credebant, :, 447. Bene
dives egenus wu, 39. Bene largus, n, 726
Benedicti germinis, n, 646.
Beuedicti propago, it, 163.
Benignum omne, 1, 561.
Benignus differt punire, τι, 773.
Bestia incedit, :, 286.
Bini ibant, :, 457.
Bis quinis n.ensibus actis, i, 681.
Bisseno cardine verso, wm, 198.
Bitumen nigrum, u, 410.
Blanda avis, S. 78. Consortia, :, 565. Pocula, 1, 201.
Bandi sopo: es, 1, 599.
Bona faeta. 1, 27. Futura, i, 46. Mixta malis, S. 58.
Bonorum magna de yarte, ui, 581.
Bonus est Deus homini malo, t, 455.
Bonus pietate, S. 188.
Bonus sit in vits, S. 190.
Brachia junguntur, ui, 657.
Brevitas forma, 1, 219.
Brotum planxit, ut, 582.
Bruus, it, 35114.
Bubulcum, m, 816. Agricolam, S. 35.
Bucula, :, 274, 537. !
Cadat ex animo, n, 580. Ira ! ominis cum sole, 1n, 5.69
Sol intraos, S. 155. Vita, ui, 592.
Czerula ponti, 1, 676. Vasta, 1, 257.
Cesar ubique potens, S. 175.
Cesar Augustus, S. 419.
Canescun prata, :, 191.
Canit ad populos, S. 153.
INDEX; VERDORUM ET PHRASIUM. 1738
Canities senum, i, $11.
Carora voce, 1, 249.
Cantare per carmina laudes, ni, 664.
C»paneia coujux, iun, 494.
Capax cceli, u, 91. Coniugii sobolisque, 1, 585.
Caperent coeli te, τι, 589.
Capiendus ab tisdem, n, 93.
Cay illi surgunt, 1, 544.
Capit diem gemino orbe, τι, 652
Capit insontem, i, 478.
Capit ana manus, 1, 685,
Captator iniquus, iui, 54,
Captiva jacebat, n, 783.
Captivorum vincla, n, 725.
Captivos retinent, n, 346. Tenent, u, 464.
Captivos tuos, S. 123.
Captivam ducem, in, 416.
Captivus, S. 127.
Captos toros obsceno crimine, i, 345.
Caplus amore pudoris, mn, 350.
put grande malorum, i, 570. Omne malorum, :, 46
Carbunculus, 1, 532. ' ) S
Cardine sub gemino, i, 525.
Cardine verso, in, 198.
Cardo pudoris, 1, 124.
Carens principio seu fine, S. 5.
Carmine memorare laudes, 1, 749.
Carnale genus, 1, 616.
Carpit iter, 9, 513.
a viderent, iw, 460.
Casisima, in, 2s Castissimus, I", 17,
v& paupertatis erant medicina, mn .
Catulaster S 225. ds
Causa communis, i, 513. Doorum, :, 570. Qus fuisset
fieri, 1, 598.
Cecidisse incendia, m, 169.
Cedros celsas S. 479.
Celantur ei, τ, 150.
Ce'are nefas, i, 559.
Celebrant triumphum, n, 791.
Celebratur iter, n, 284.
C*isa poli, ur, 542. Polorum, n, 5. |
Celsior culmine omni, 1, 436. Excelsis, n, 17.
Censura Dei, 1, 514; n, 408. Parentis, in, 555. Tonan-
us, 1,
ntesima usura, mi, 99.
Ceraste, :, 297.
Cerastarum turba, n, 225.
Cerebra tecta S., 242.
Cerebro replentur ossa, ui, 617.
Ceres pubescit, ui, 96.
Certamina Martis S., 207.
Certatim resonant, u, 795.
Cerva S., 67. Cervi, 1, 659
Cervice soluta, n, 721.
Cervix constringit guttura, in, 615.
Cespes uber, τ, 453.
Cespite cocto, ui, 415. Gemmato, 1, 179.
Cespite diremit, 1, 516.
Cespitis alieni, n, 507.
Cessant verbera, m, 104.
Cessante flagello, n, 695.
Chalybis massa, 1, 5a,
Chaos, n, 13. Esse, n, 197. Immane, n, 64.
Cherubim, It, 9.9.
Choreis magnis, u, 793.
Christus S., 1-1, 265. Christo regnante, in, 295. Christo
uor, 1, 147. Fretum, 15 547. Mare, n, 155. similis, 1, 581.
Cicutis formasse ceris, 1, 199.
Cient hiemes, 1t, 15. Venas, 1, 652.
Ciere flammas, :, 422.
Cieret pugnam, in, 495.
Ciuctus apostolica diseipulante manu S., 15i.
Cingitur mundus, 1, 7.5.
Cingitur valle, 1, 105.
Cinnamon, 1, 526.
Circulus bzrebit, n, 53. .
Circumscripta, «, 479.
Circumscriptor, 1, 48U.
Circumspicit, n, 16,
Circumventa, 1, 479.
Cita mors, 11, 237.
Civibus mundi, n, 333
Civilia bella, 1, 295. .
Clade, u, 119, 1.7, 690; 11, 649, S. 985.
ade coacta, ni, 55.
Clade coerces, ui, 6*9
Clade domet, n, 490.
1059 INDICES IN DRACONTIU(M. 1010
Clode furoris, v, 115. Laboris, n, 452.
Clade perenni, 1, 467; n, 2412, 474. Repentina, i, 50.
Clade sub tanus, ui, 590.
Cladibus nostris, wu, 415.
Cladibus tot actus, m, 596.
Clamat sententia, u, 721.
Clamat tibi, S. 194.
Clarescere, :, 135.
Clarior lumine omni, in, 19
Clausa, patensque simul, ui, 198
Clausit in utre cruor, m, 492.
Claustra carceris eterni, n, 531. Puerperii, n, 93.
Clementior audis, n, 690.
Clementius audit, :, $55.
Clientes, i, 510; m, 589.
Coacta elementa, 1, 265.
Codrus, m, 269.
Coegit implere, 1n, 312.
Colleate imperium, us, δέ".
Coclestes famulos, n, 471.
Coelestia norunt, m, 11.
Cuoellestis imago, 1, 358; u, 256. Origo, n, 686.
Coerces cuncta, i,
Coercet vindicta, τι, 479.
Cogitur in nubila, 1, $86.
Cogitur sudor, 1,4]. —
Cognata apibus, S. 61. Fidelis, 1, 80.
Cohibet poenam, 1, $1.
Cohibetur limine, 1, 517.
Colchos, i", 216.
Colla caput quserunt, m, 616.
Colla fera leonum, t, 306.
Colla inimicorum non poposcit, S. 167.
Collapsa ruins, in, 251.
Collaudant Dominum meruisse creari, 1, 295,
Collecta bellis, S. 197.
Colligit ignes, 1, 664.
Collisis nubibus, 1, 710.
Collustrat axes, 1, 212.
Columba blanda avis, S. 78.
Columns flamme, 1, 786.
Comantía am-»na, τ, $75.
Comas arboribus movet, 1, 194.
Combustus senex , :, 651.
Comedit, 1, 481.
Comesis dapibus, :, 492.
Cometes, 1, 60.
Comis arboreis, 1, 184.
Comis nunquam caritura oliva, u, 321. .
Comis intonsa, 1, 595. Vesulta, 1, 166, 255. Vestitur, 1,
181.
Comitante caterva, 1t, 944. Ferro, n, 5 5. Fragore, im,
44. Quiete, :, 211.
Commercia, i, 149.
Commercia Dei flunt, u, 505.
Commercia vitse, 1, $91.
Committens animam ventis, n, 455.
Commodus Augustus, S. 188.
Commotus eris, n, 696.
Communes auras, 1, 197.
Compage, i, 81; ur, 644.
Compagibus arctis, 11, 655.
Compago, 1, 546.
Compendis, τ, 14. Mundi, ui, 57.
Compescere mores, n, 476
Compescit ventos, 1, 151.
Complens vota, 1, 716.
Complait, n, 411.
Compresserat astra, :, 906.
Compressit tantum bellum, nm, 595.
Compulit ad bella, m, 228. Ad pastum, m, 112. Cotapul-
sus ab ira culesti, $, 97.
Concava saxa, i, 514.
Concede veniam, S. 119. .
Conceptus mente fideli, n, 591. Semine wallo, 1, 300.
Conceptus suos, ii, 516.
Concbula pelagi, S. 74.
Concidit ense suo, κι, $29.
Concludit aera, 1, 681.
Concordant, 1, 366.
Concordi lite, n, 190.
Concretus sauguine, v, 79.
Conculcata, in, 178.
Concurrere votis, 1, 368.
Concutiens aera, 1, 2141.
Concutit pondera mundi, τ, 700.
^ndennant mores sgmina, wu, 803.
Conditor zvi, 1, 450. Cunctorum, S. 1. Naturg., mi, 5.
Conferiinus nihil, u, 765.
Conferret cum quo, τ, 559.
Confert cui indiga dextra, n, 770.
Confessa suum auctorem, v, 206.
Confessio simplex, im, 565.
Confessus Dominum, i, 180. Facinos, S. 159.
Contieit medullas salutares, S. 68.
Confici sermone Dei, im, 514.
confirmans in se, u, $74.
Confovet abjectos, n, 687.
Confracta sonant, 1, 965.
Confraetus murice, m, 57
Confringitur, τι, 544.
Confusa periclis, m, 277.
Confusum juva, 1, 118.
Congrua praeconia, πὶ, 664.
Conjugium se quisque vocet, :, $65.
Conjunxit in unum, τ, 599.
Conjuratis llis, τ, 189.
Conrodat viscera, 1, 504.
Consanguineos propinquos, i, 260,
Conscendit um, 502. Rogos, m, 497.
Conscius sordos, 1, 535. ᾿
Conservas animas, S. 129. Bene colla subsets jugo, S. 136.
Conservat fidem, 1, δί.
Consolator, τι, 684.
Consors cum Patre, n, 63.
genitoris amati, n, $47.
Consorte carens, 1, 559.
Consortia blanda, 1, 363.
Conspicitur nova forma viri, t, 579.
Constant per quem celsa poli, su, 542.
Constare triones, πὶ, 6.
Constitit ante oculos, 1, 593. Parenti, n, 87.
Constituit punire manum, im, 387. '
Constructa natara elementis, im, 556.
Construx t pyram, ur, 501.
Consumenus rogus. 1, 655
Consumit egestas, ni, 5*2. Vitas, m, 122.
Contempsit natos, nm, 411.
Contemptor vitze, im, 81.
Contenta suis limitibus, τ, 142.
Contentus sois, n, 748.
Contexta cutis, τ, 551. Vestis ex foliis, 1, 554,
Contigit quibus exstingui m, 556.
Continet imbres, 1, 111. Orbis, ν, 135.
Contiug:t miseris, n1, 45.
Contigua honitste, τ, 435.
Continuanda manent, n, 40.
Continuans, ur, 156. Quodcunque nocet, 1, $61
Continuo, i, 501.
Contritos pectore, n, 743.
Contulit absenti triumphos, S. 215. Coronam, n, 57$
Loca, τ, 216.
C
-ontuso pectore, 1, 752.
Contusum venenum, 1, 463.
Convenit ia unum tempus, m, 577.
versis corde, 1,
Co. versus reus, u, 719.
Convertamur illum, n, 740.
Convexa coeli, 1, 156.
Convexit delicias, m, 69.
Conviva repletus, m, 71.
Convivia preda, ur, 77.
Copia panis, n, 140.
pini jugales, 1, Ed .
uantur poma, i, 198.
Coram te S. 105.
Corda nova, 1, 695. Regentum, S. 103.
Corde fluenti, 1, 155. Fugata, 1, 484.
Cordis lumina, 1, 473.
Cornea ungu!a, S. 518.
Cornibus erectis, 1, 513. Somnigeris, 1, 213.
Cornua lune, S. 244.
Corpoream figuram, u, 1/8.
Corpore ferrato, m, 401. Nuda, :, 594.
Corporeos artus, 1, 555; 11, 59, 9
Corporibus nudis, s, 440.
Correpta malis, u, 429.
Corripit febres, τι, 154.
Corrumpere tempors, :. 210
Corrupta temperies, S. 76.
Coruscant, n, 1523.
Coruscantes flammas, τἰ, 487.
1041
Costis curvis, nt, 639.
Crassa nubila, v, 215, 655.
Crassas tenebras, n, 489.
Crassior aer, 1, 589.
Crassius aurum, m, 58.
Crates circumstant pectora, im, 610.
Creapnt mortes et moostra, 1, él.
Creatrix natura, t, 27.
Creyle nefas summum, in, 8$.
Creditur licitum esse nefas, 1, 496.
edula corda, 1, 466. Fides, 674.
Credulus, n, 637. Exstet, in, 947.
peccata, u, 805. :
Crem» salices, S. 278.
Crementa resomit, S. 257.
Creon ferus, m, 366.
Cre^ntis, ni, 256.
OUMARE flamma, u, 775. Sono, uw, 188. Volatu,
Crepuit cadaver, n, 5614.
Crescente luna, S. 257.
Crescentibus aunis, n, 586, 628.
Crescere veutos, u, 155.
Crescite, », 401.
Crimina gesta, S. 148.
Crimine sancto, in, 283.
Crine erecto, 1, 662.
a em effusis, m, 577. Iguitis, m, 171. Herba renatis,
) 655.
Crinis »sdustus, m, 176.
Crinitum missile, ut, 15...
Crispante freto, 1, 258.
Crispantur lanugine male, ut, 635.
Crispato lumine ferri, S. 139.
Cristatos apex, :, 218.
Croceus plome color, », 245. —
Crudeie profundum, ui, 64. Supplicium, 14, 61.
Crudeli funere, 1, 469.
Crudelia bella, ut, 488.
Cruenta tela, i, 470.
Crueutant, ui, 280.
Cruentas ore, 1, 456.
Cruent.s feritate, 11, 148.
Cruentus nimia pietate, m, 99.
Crooris amne, τι, 601.
Crustas, 1, 520.
Crystalius nitidus, 1, 712.
Cucurrit in ossa, v, 126. Per membra, 1, ὅά .
Cultore Deo, :, 590.
Cum doce, i, 421. Duce suo, n, 475. Fine taalorum, i,
555. Gente, n, 629. Laude, S. 25. Monibus, nt, 457, 415.
Morte, in, 438. Plebe, ut, 582, 411. Qoo conferret, 1, 559.
Ratione, in, 128. Sole, m, 599. Tempore, ὃ. 219.
Cuncta auimalia, 1, 253. Corpora, 1, 600. Sidera, 1, 250.
Cuncta per cuncta, 1, 292.
Cunctatus credere, u, 678.
Cunctipstens, τι, 65.
Cunctis poscentibus, i, 689.
Cuncto crimine, ut, 558
Cupido, n, 581.
Cura sui pericli, n, $16.
Curam gutturis et ventris, v, 78.
Currant historias, 1n, 252.
Currens pictura, τ, 251.
Currente die, nr, 525.
Currere miracula, iu, 245.
Currit per artus, m, 641.
Curtius, m, 398.
Curvat littora 1, 159.
Cuspide bos ili, m, 515.
Custode nulo, 1, 285.
Custoditour Gdes, n, $09.
Cutis ossa tegit, in, 615.
$ E orug n, 539. Dum crescit, S. 259. Dum minuit
Cyro, ni, 489.
Da dextram misero, S. 119.
Da veniam, S. 511.
Dabant damna, u, 554.
Dabit diluvium, v, 402.
lucra, m, 157.
Ν od
INDEX: VERBORUM ET PHRASIUM,
1042
Damna aliena, :, 615. Putantur, 1, 475. Subiret, 1, 399
Vite, m, 516.
a 808 vocat compendia mundi, ni, 5$.
Damnare piacula, wu, 709.
Domnata laborat, m, 404.
Damnati divitis, ur, 50.
Damnent delieta priora, ιν, 700.
Damnum, 1, 14. Preestat eompendia, iu, 155.
Damus exempla, i, 9t.
Danaum, :u,
Danielein, m, 185.
Dans astris Domina, iu, 5.
Dant cui nil tempora, 1, 532. ᾿
Dant, ferunt, S. 246. Lucrum, S. 260. Munus, 1, 535.
Reatum, 1, 404. Salutem, n, 255.
Dantem ex hoste tropsa, m, 559. Miracula, u, 500.
Dantur flumina supra colos, 1, 137.
Dare grudia, 9. δ 55
are gaudia, S. 56. Signa tempor», :, 53.
Darent mella vepres, d AD. niu
Daret bella, n, 425. Dolorem, τ, 515. Pigmenta, t, 440.
Regna, S. 16e. Resurgere, ly 632. Vellera, u, A45. Verba
ligata, S. 48. Vitas, m, 256.
Das exordia rebus, n, 29. Placidos imbres, m, 21. Pro-
cepta benignus, ui, 598.
at gaudia ccelo, u, 719. Genus, im, 145. Ignes, 1, 710.
Ingenium cera pueris, S. 65. Ira grandem furorem, i, 465.
ar, 1, 25. Membra, 1, 655. Morsus, S. 274. Nimbus
aquas, u, 174. Pretium, n, 505. Ponss, iu, 45. Sol tempe-
ries, S. $1. Tempora metis, 1, 126. Veniam, n, 536, S. 145,
302, 275, 989. Vepres, S. 72.
Data est mundus, 1, $54.
Dat» fontibus, s, 164. Lege captis, m, 413. Semita du-
plex vento, πὶ, 625.
Data sunt multa locis variis, :, 304. Spiramina, 1, 599.
Usibus humanis, 1, 580. Verba viris, ut, ἐσθ.
Datis jaculis, n, 795. Sine fine, ui, 92.
Datori, ui, 84.
Datos in commune triumphos , S. 200.
Datur apibus, ut habeant, S. 62. Annona, μι, 22. Atque
FR am mors, 1, $16. Casus, 1, 570. De germine justo, ur,
441. Escs polorum, n, 174. His humus, 1, 403. 1n tumulos,
t, 160. Lux, 1, 117. Mors meta, 1, 555. Populis iro, pietas-
que simul, n, 749. Vindicta, n, 680.
Datos est , 11, 643. Locus, 1, 454. Nobis Christus,
w, 600.
᾿ς David, S. 158, u, 654.
De bove factus homo, S. 38. Clade prosstatur salus, im,
119. Conjuge natus, S. 165. Corde, m, 671. Corde «adat,
ut, 599. Corpore, u, 566. Crimine nati, u, 240. Crimiue su-
munt animos, ui, 462. Crine decorum, m, 621. Fasce, ui,
681. Flamine molli, 1, 194. Flammis tollere flammas, 1,
611. Fluctibus, n, 161. F'luctibus refecto, 1, 682. Fonte ri-
gare, », 491. Fontibus uve, n, 456. Germine, αἱ, 141. More,
it, 151. Morte, 1, 791, Morte minaci, πὶ, 424. Morte suorum,
ni, 255. Muliere, v, 155. Parte, u, 175. Parte brevi, t, 585.
Parte fecit, u, 123. Parte gemina, n, 787. Parte magna, ur,
584. Parte sus, ui, 255. Patre, m, 541. Pietate sua, nu, 96.
nj, 955. Principe, S. 185. Prole, 1, 407. Pulvere,
t, 906. Pulvere facium, 1, 3556. Pulvere factus, 1, 581. Qua
rarat, 1, $11. Quidquid, u, 181. Quinque plagis, S. 90
uo speralum, :, 5564. Sanguine fusa, i, 142. Semine ve-
stro, 1, 405. Simili pulvere, 1, 578. Sole perit, 1, 675. Sola
rusta, 1, 527. Sole rubentem, 1, 425. Strage sua, mi, 256.
entre, τι, 682. Yeutre pudoris, u, 812. Virgine nalus, S.
181. Voce sepulcri, ut, 527.
Debellsre superbos, ui, 445.
Debent tibi omnia, quod sunt, w«, 178.
Debilitas, S. 217.
Debitor, 1, 401, uw, 31.
Decautat varías voees, 1, 256.
Deceat quos factura Dei, ui, 555.
Decenti pallore, n, 445.
Decet esse virum, :, 565. Honests, nt, 466. Te esso be-
nignum, S. 101.
Decorat lingua, :, 248.
Decorum quodeunque, u, 767.
Decrementa, ir,
Decrescente luna decrescant aquse, 1, 757.
astrorum, 1, 121. Imperii, S. δὲ.
Decautit flores, τ, 989.
Dedecus ingens, w, 266.
Dédit elysios justis, ει, 754. Flumina, u, 176. Homiei
plus quam sibi rex Deus, :, 617. Mihi vulnera, S. 44. No-
ctem, i, 519. Triumphum, t1, 477. Triumphum patrie, m,
$55. Vitam, n, 526. Vocem, 1, 546. Vota libera, n, 615.
Deficit vel crescit luna, S. 555
Deflet violari, i, 556.
DBefleverat, n. 664.
1015 INDICES IN DRACONTIUM. wt
Deflevit fanera, m, 592.
Deflorat fructus, 1, 589.
Deformis limus, 1, 357.
Defossa tellure, 1, 505.
Defuncta renasci, 1, 685.
Dejectum attolle, 1, 747.
Deliciens oculos, S. 146
pe μοι elatos, 1, 759.
Delici:x fluent, 1, 614.
Deliciis bominum, i, 455.
Delicta, εν, 400. Fatendo, m, 457. Non Ismdupt Deum, S.
805. Priora, τι, 700. Sequendo, :, 97.
Delictorum amnes, m, 574.
Demere liceot, mni, 85. Particulum, i, 374.
Demersa profuudo, 1, 151.
. Demersus, v, 165, ni, 597.
Demit tibi, S. 9.
Demus adjutoria, r, 561.
Densata repagula, 11, 629.
Dent salutem, iun, 44s.
Deute centusum, :, 465.
Dentes cinxere palatum, tu, 627.
Deo magno, u, 552.
Depingit figuris, !, 205.
Deposcere peregrina, tu, 4354.
Deposito murice, ut, 57.
Depositum suum, :, 651.
Deprensis, tit, 462.
Descendat in armos, 1, 282.
sg oscendisse inter tenebras tartareas, m, 409. Polis, »,
Descensum Dei, u, 550.
Designans ssporem, τ, 512.
Desinat tentare, 11, 717.
bDespecta canities, 11, 311.
D spectum aspice, », 747.
Despicerem praemia, S. 25.
Despicit irasci, S. 3/5. Talpas, S. 476.
Destinat escam, in, 184.
Destiteant colom, 1, 92). "36
esunt notus et gnows tu, 586.
Deterior cane, S. 42. ,
Deterrens manes, ui, 599.
Detracte flainms, :, 615.
Detractus ab ignibus iguis, 1, 612.
D :tur triumphus, 1u, 678.
Deum Seraphim, Cherubimque, n, 202. e.
Deus auctor Dominusque, :, 114. Auctor, spes, op
fex, et'., 1, 455. Auctor temporis expers, etc. i, 69.
Princeps, 1, 399. Inventor, genitor, nutritor, etc., ιν, 2.
Nature, cadique, τ, 86. Omnis amor, im, 87. Regnator et
au€'or, etc., 1, 562. Rex immense, condilor, et., S. 1.
Ubique clarus, 1, 1283. Nunquam maculabilis, tbid. Ubique
golus, rerum fons, etc., u, 534. Verus, de quo nil fingi-
tur, etc., in, 520.
Devorat tauros, S. 721.
Devota pie, n, 533.
Dexter in arce sedens, n, 547.
Diademalem frontem, s. 33.
Diane sorte, pir a6
icare regna criminibus, m, 268.
Dictas supplicium revocabile, u, 698.
Dido fugax, m, 499.
Differres me, n:, 060.
DilTert punire, wu, 775.
(fundens amnes, :, 178.
Digesta, 1, 604.
Digestio ventris, 1, 486.
Digiti Tonantis, i, 397.
Digne subnixus, 11, 217.
hignior ira, S. 365. Orbe luns est bomo, uv, 249.
Dignus bonore Dei, S. 178.
Dilato fine, n, 74.
Diluvio, S. 2$. Gravi, ει, 801.
Diluvium, wm, 570. Dabit, n, 409. Nocens, τι, 392.
Dimitteret impune, τι, 406.
Diremit jura natur:e, wu, 538. Multa, τ, 516.
Dirigis ingenia, S. 1
Discedere solem, 1, 417.
Discessit amicus, nr, 988.
Discipulante mauu, S. 154.
Discijulis, u, 515.
Discipulus Domini, 11, 218.
Utseit. perferre, 1, 68.
Discolor pluma, :, 230. .
Discordantia, S. 8.
J'iscordent inter se, 1, 265.
Discunt 4aboces, 1, 519.
Dis-urreus dama, s, 279
Discurrere v, 152.
Discurrit vapor, ", 651.
Discussa nube, :, 614.
Diserti verba, n, 521.
Dispare forma, μι, 638.
DispenJia vite, m, 156.
Displicuit placuit que simul, ni, 169.
Disponens acta, m .
Disposui male, S. loo.
LDissimilis nec mihi quam quod solet esse catervis, S.
Dissipat tenebras, 1, 410. -
Distenta per artus cutis, i, 615. Terra, n, 572.
Distincta tempora, S. 222.
Distinguunt sidera colum, u, 340.
Distracii sanguine, n, 510.
Distribuit loca, 1, 305. Tempora «, 216. Terris, :, 515.
Distrieta, 1, 190.
Ditas egentes, m, 736.
Dillon, s, n, 41. sis
tionis pondus, n, 543.
Ditlor Iudia, 1, 518.
Diurna lege, 1, 606. Luce, τ, 425. Morte, 1, 668.
D.urne, 1, 680; in, 602.
Diversa, n, 251.
Diversi temporis stas, n, 94, 536. Ortus, υ, 538.
Dives sibi, πὶ, 71.
οὐ τῶι inter aquas et Incendis, μι, 65. Tiiompuos, S.
Dividitur contexta cutis, n, 581.
Divinz prolis, m, 175.
Divisit se, n, 160.
Divite nummo, 1n, 40. ᾿
Divitis auri, 1, 5317. Damna'i, i, 50.
Dixisse reum, 11, 556. -
Doceant nos exempla, imi, 96.
Doctiloquax littera, S. 61.
Doctor legis, 11, 571.
Dolens pecc..ts, S. 301.
Do'entes vulne.a, 1, 743.
Dolet augmento, τι, 555.
Dolor omnibus factus, nt, 585.
Doluere nefas, i, 297. Ruinam, rm, 590.
Doluit per bella maritum, ut, 590.
Domant linguam, wu, 629. Tormenta, in, 582.
Domari vomere, rastro, 1, 449.
Domat glacies, t, 190. Sua corda, S. 210.
Doment illum h»c responsa, iv, 149.
Domet terrore, n, 490.
Dominaater, 1», 551.
Dominator, 1, 555.
Dominatur aqua, i, 158.
Dominaturum eunctis, 1, 959.
Dominentur orbi, :, 971.
Domuit viribus orbem, im, 418, Volaptas, us, 479
Dona Dei, n , 460.
Douare veniam, S. 391.
Donat reatum, u, $56.
Draco flammeus, s. 3176.
Dracopes, 1», 514.
Duas de quinque, S. 90.
Duces oculi, m, 618.
Ducis per singula, S. 11.
Ducit ubique diem, », 672. 7
Ducta tila, τ, 5335.
Dulcedine dulcior omni, mi, 18,
Dulcedo recurrat, 1,
Dulcia subducunt, n, 456.
Dulcifluis fontibus, 1, 164.
Dulcior flamma, n, 622. .
Dulcis amor patris, nf, 551.
Duratur glacies, r, 715.
Duraturus cor, S. 48.
Durescit fluctus in ossa, 1, 254.
Durescunt ova, ;, 261.
Dux fuerat nubes, n, 786. Mortis, u, δυό.
E
Eat movere, 1:, 285
Ebria vinea, 1, 171.
Ebriat unda, τι, 159.
Eburnea monstra, 1, 507.
Ecce quid impendit, S. 165, 191.
μάλα, πι, 69, Ignis, 1, 651, τυ, 115. Livor, τ, 465. Usura,
P Rdidit aura flatus, τ, 195. Die tertia quor, 1, 147.
Editor omnipotens, qu, 20.
Ekducus fetibus, 1, 266.
4915
E urit minor ni, "n Sub sole novo, :, 177.
ectus faciles, n, 751. Jussa sequuntur, ui, 555.
Effectus nec deest, 1, 566. "ot
Effeta marito, 1, 511.
kffugiunt tormenta reos, rm, 538,
Effundere cruorem, S. 211.
Effusis crinibus, wu, 571.
Egenter vixit, iu, 67.
Egenus prolis, u, 617. Rationis, wn, 150.
Egestas exspectat, μι, 55
tat arca, iu, 585.
Ensiferas catervas, ui, 471.
Enudat aves, 1, 64.
Epulas deliciis, S. 123.
Erat poena mori, 1, 548.
Erebi gens, πὶ, 403.
Erecto crine, 1, 662.
oppressos, τι, 722.
Kripit dies atque animas, S. 76.
Kripitur de morte, n, 422.
Krrantes per prata, 1, 495. Punis, τι, 691.
Krravit per prata, S. 57.
Kruitur tellus, t, 151.
KEroampunt juvenci, 1, 273.
Kt merito, 1, 22, 59i.
Kt veniet, 1, 525.
Ent tempora vitz, S. 230.
uropa, 1D, 240.
Evadne, in, 494.
EventiLus, u, 110.
Evomat aguas, 1, 609. ^c
E: omit folium, 1, 254. 4.
Ex coitu genitor, 1, 389. .
Ex nihilo, n, 195 S007
Ex nolla perte, n, 282. . -
Ex utero matris,
Exsgitat frigus, S, 984.
Fxetines, Ἐν ἀρ, Res, 1, 581.
Excelsis celsior, nt 17.
Excusatio certa, u, 270.
Excussis unguibus, S. 158.
Excetitur somno, 1, 387.
Exegit ab arce, 1n, 255. Ponas, uw, 453. Quid fides, 1,
614. Virtutis opus, ur, 211.
Exempla docent nos, m, 50. Optima, ac pessima, uj, 514.
Priorum, v, 504. Scelerum, tw. 512.
Exhibet matrem, m, 485. Nidos, τ, 256.
Exigit fama, wn, 467. Hoc spes, in, 240.
Exit alveus, 1, ba, Í
Exorans precibus, mi, 239.
Exoratus, S. 186.
Exordis das, n, 39. Nescit, u, 30
Exorent Deum, S. 115.
Exorpant verba, m, 532.
Expavit alveus, 1, 702. Deum, t, 499. Pueros, m, 179.
Expensis non litandus, u, 745.
Expere temporis, i, NR 668. S. 5.
rtes corporis, τὶ, 461.
Explebo numerum , ui, 555.
Expugnanda per anguem, 1, 468.
Expulit regna, ui, 321,
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM.
10946
Exsangues manes, 1, 69.
Exsecranda senectas, iu, 328
Exsilit inde, 1, 240. -
Ἑ us adhoc, en
XSpeclat, asptcit, in, 55.
Exspectat Deus pla vota n, 742. Procul, 1, 556
Exspectata non est vox , i, 666.
Exstans caput, u , 570.
Exstat placidissimus, i, 696. Solus u, 731.
Exstet homo pius, S. 1, 156.
Exstinctus cecidit ignis, ει, 630. Cíuis, 1, 661
Exstirpanda manus reorum, i, 107.
Exstitit hic prudens, S. 169.
Exsurgant tot ora, ir, 555.
Exsurgens aura, 1 195.
Exsurgit censura Dei , 1, 854.
Extendit polos, 1n , 3506.
Extenso corpore, m, 603.
Exumuit, ni, 544.
Extorquet fenus, m, 28.
Extorsit egestas ccelis, quod voluit, n, 764.
Extremz plante vestigia, ur. 477.
Exuitur tegmine, 1, 636.
Exutus de porte, in, 5814.
Ezechias, τι, 662.
F
Fabula certa foret, m, 417. Mendar, u, 514.
Fac fieri, quod et ipse jubes, ur, 601.
Faceret discurrere mortes, S, 217. Temnere πὶ, 165.
Faciant silere, ut, 149.
Facias ne populum mendacem, S. 195.
Faciens miracula, S. 265.
Facies dei, 1, 704, Telluris, n, 453.
Facile est posse mereri, τὶ, 614.
Facimus nobis pauperiem, nu, 417.
Facinus hoc nec nomen babet, ur, 962.
Facis servire, n, 725.
Facit crepitare, τι, 775. Ipse cibos cadaver, S. 1&5.
Faciunt gaudia verecundos vultus, n, 641.
Facta ducum, S. 31. Sui ultrix, iu, 490.
Facti crimine, 11, 482.
Facto demus, 1, $61.
Factoris imago, m, 552.
Fáctum de pulvere, :, 336.
Factura cibos, 1, 259.
Factus ad usus, 1, 552. [Immemor, ux, 540
Falcifer, m, 118. ᾿
Fama ducum, S. 197 Pudoris, ni, 4€6.
Fames Leonis, S. 209. Massyla, 1, 382.
Famulans Deo, 1n, 5356.
Famulante militia, u, 25.
Famolata natura, ui, 544.
Fasce malorum, m, 681.
Fascibus festivis, m, 532.
Fastidita, ut, 172.
Fatentur auctorem , S. 3.
Fatetur medicina, n, 257.
Fatigat sua culpa S. 281.
Favore Dei, 1, jd.
Fecerat martyrium Stephano, n, 572.
Fecere pie, m , 515.
Fecit de patre novercam, m, 541. Jubendo, 1, 501. Mi-
racula'turbis, mt, 221. Non esse patrem, iu, 553. Patrem
amarum, m, $51. Pl nctus de pignore , ni, 555.
Fecundior arca, n, $89.
Feecundos artus, n, 494.
Fecundus amor, u, 621. Vapor, n, 651.
Fefellit nulla preesumptio, 1, 565.
Femiueis catervis, n, 511.
Femineo crimine, 1, isi. Mucrone, m, 478. Sanguine,
u, 79.
Fenestras, oculos , πὶ, 619.
Fenus accipit, t, 401.
Fera bella, w:, 227. Dextra parenüs, 11, 375. Regua,
1u, 520.
Ferarum genus, 1, 281, 4*8.
Ferat maculas, n, 602. Nox ipsa veniam, m , 600. Quod-
unque decorum, u, 767
Feriente gladio, nt,
Ferit nullum censura, τ, 02.
Feritate crueutos, ut, 48. Pia, S. $74.
pondera, m, 59.
Ferri viscera, 1, 505. .
Fertur senteutía, 1, $45. Simplex et no&ia, S. 68,
D"
Ferum osmoa, S. 260. Regia verba judicium Dei, S.
114.
Fessse animse, μι, 650.
Fessorum virtus, 1, 730.
Festinus adoptat, u, 609.
Festiva unt, m, 567.
Feativis fascibus, m, 523.
Fetante verbo marito, u, 89.
Fetat homus, u, 217. Humus flores, messis aristas
. 85.
Fetibus eductis, τ, 266.
Fetura, 1, 616.
Fetus aeris et pelagi, t, 403.
Fiant disjuncta , v, 191.
Fiat jactura, με, 155.
Fibre pulmonis, 1, 595.
Ficta Dei proles, 1u, 251.
Fidelem sine fraude numerum, im, 555.
sr Meles, iu, 251. Ambo, τ, 569. Vivere debuimus, ui:
Fideli lege m, 219. Mente, n, 591. Sermone, n, 256.
Voce, 1, 7152. Urbe, ει, 452.
Fidelis promissor, n, 784. Servat, ur, 44. Setvire, u, 25.
Fides intemerata, ni, 227. Plena, wi, 410.
Figu retia apo, ", ὅτι. -"
guras proprii generis, :, 58.
Findentis terram, 1, 626.
Finderet me.sura, un, 511.
Fine carens, », 22. Dilato, it, 74. Salutis, 1, 560.
F'inem sine fíne paras, n, 50.
Finxit amare, ui, 468,
Fissa ungula, S. 46.
Fiunt commercia, i, 505.
Fixit limitibus, », 217. Tempora, 1, 225.
Fixu sit, 1, 625.
Fiabeilo cubicondo, rni, 6355.
Flabra tangunt palatum, 1, 591.
Flagella verberis, ui, i.
Flagello fiuitante, 1, 170. Pons, n, 600.
Flamina u.ittit, 1, 707.
Flamine molli , ι, 194.
Fianimantes crustas, 1, 520.
Flamiantibus horis, t, 719.
Flammata, ni, 176.
Flammatus radiis, 1, 188.
Flammea sidera, 1, 219.
Flammeus axis, ui, 505. guis, 1, 144. Ore draco, S. 276.
Ornatus, 1, 214. Urit, uit, 160.
Flammipotens, ur, 386.
Flammis gelidis, wt, 163.
Flans vitulum coluit, S. 98.
Flatibus alternis, t, 591. Ora illustrata vigent, 1, 596.
Oris, :, 389. Vipereis, wm, 501.
Flavescit ager, m, 27.
Flebile nomen inane conjugii, τι, 627.
Flevit prospera, εἰ, 570.
Flexos genibus, τι, 745.
Flore gena, S. 325,
Florea regna, 1, 555. Rura, ut, 301.
Florentia rura, i, 175.
Floret hun.us, 1, 1835, 513.
Fluctibus immensis, 1, 148...
Flhuciuat zequor, 1, «1. Nemuos, :, 196
Fluctue! amnis, i, 485.
Fluctus bellantes, τ, 501.
Fluent delicis, 1,414.
Fluenta gorgitis, ιν, 484.
Fluenti unda, 1, 610.
Fluescunt saxa, 1, 697.
Fiuido natatu, v, 257.
Fluitaute flagello, 1, 470
Flumina scelerum, ει, 572
Fluvialis aquae, u, 457.
Fodiente ligone, ἡ, 176.
Fodere concorui, u, 188.
Fomite flamms, 1, 6. Pingui, wm, 172.
Fons nature, ni, 5. Rectum, n,
Formantur virtute Dei,1, 618. .
Formare, 1, 597. Cicutas, 1, 199. De pulvere, ν, 578. Ho-
finem, Π, 450.
Formata manu, 1, 604.
Formatur adulta, 1, 585. Animal , 1, 550.
Formica, 1, 537.
Formidat mortem, S. 128.
FKormidstos motus, r, 701.
Formidavere ermeritum senis cadaver, ni, 420.
Vormido fuit lasciva voluptas, im. S44. Salutis, ni, 656.
Formula , δι,
INDICES IN DRACONTIUM. $918
Fornace liquescit, 1, 504.
Forsax ignea, m, 166.
Forsitan opponant, n, 457.
Fortia corda, 1, 468.
Fortuna, iu, 460. Regis, S. 215.
Fovons creata, S. 82.
Fovent mentes, 1, 421
Fovet certamiua, S. 207. Igne plo, 1, 221
Fragile est, 11, ἀς,
Fragiles uvas, 1, 718,
Fragili sub corpore mollis, 157. Suo tegwine carnis, a,
Fragilis natura, n, 95.
ta ruins, ur, 615.
Frangens graviori pondere, 1, 106.
Frangeret artes, u, 495.
Frangitur ira, S. 147.
Frater fratri veniam donare jubetur, S. 391.
Fraude decepü, u, 510. Nocebit sibi, mt, 562. Sua, 1,
Fraudes lu 1, 418.
Fregere Üalores, 1, $93.
Fremitus, S. 221.
Fremunt bella, nu, 152.
Frenat proce'las, 1, 708.
Freta glauca, :, ἰδ Pi ra, r, 501
Frigida luna, 1, 10. Lus] ι, G66. Natura, ε΄, 636.
Frigidus carbunculus, !, δ), iis, ui, 168.
Frondent amo:aa comanua, :, 515.
Frondescit, 1, 166. Oliva, n, 221.
grondescunt Silv, Hu, 5:8. I Uis, v, 185.
tondibus impulsis, 1 . [n textis, 1,
Fronte doloris, iu, 162.
Fructus anni, 1, 182. Honestatis datus est, n, 612. Scele-
S. [2
Frui ante bonis, 1, 81.
Frumenta annua, :, 625.
Frustra maritus, t, 615.
Fudere preces, i, 067.
Fugaret marmora, 1, 701.
Fugax cervus, 1, 275. Vita, 1, 032.
Fugitiva manus, u, 166. Vo'at, S5. 256.
Fugiturus, n, 9. 5
Fugiunt tenebra, n, 651.
Fulgor cceli, 1, 122.
Fulmineos igues, 1, 710.
Fundetat epos pro ias illis, n, 763
undebat opes proprias illis, n,
Fuuderet linguas, ^. 148.
Fundi pluvias, n, 181.
Fendit amomum, :, 528. Odorem, t, 174.
Funditur lux umbris, 1, 529.
Fundo lacrymas , in, 60.
Fundunt voces, 1, 3438.
Fünduntur munera, 1, 511.
Funere armato, ui, 599. Vivo, in, 503.
Funeres sepulte peste, 1, 70. .
Funereo dente, 1, 462. Luctu, r1, 568.
Funereos cibos, 1, 482.
Funesta duobus, u, 506. Fraude, t, 536.
Funestat diem, n, 566.
Fuugis crescentibus imbre, 1, 550.
Fur opifex vult esse suus, 1, 511.
Furens in sua membra, ur, 422. In sua regna, u, 94.
161. Truci, 1, 4
Ir, n, 800.
F'uriale nefas, in, 261.
Furiarum regn yn, 258,
Furiata, τ, Dolore mens, ut, 493.
Furit damnare, u, 515. In venerem, S. 227. Terbo, 1
189. Unda maris, 1, 298
tim noceant, u , 271.
Fusa de hoc sanguine im, 142.
Fuscata lam , 1 71.
Fuscatur ab umbra, S. 245.
Fuso sponte cruore, m, 257
Fusura cruorem, n, 797.
G
Galeatus vic, ut, 401.
Garrula silva, τ, 256.
Gaudent sanguine fuso, m, 147.
Gaudere cruore, iu, 215.
Gaudet laudare, n, 336.
Gavisa ministrat, m, e Quod esset , 1, δέ,
avisus exstingui, mu .
Gelato humore, 1, 355.
Gelida favilla , 1, 661.
Gelidis cerastis, i, 294. Flammis, wu, 168. Medollis, u,
653. Pruinis, 1, 191
109 INDEX YERDORUM ET PHRASIUM.
. Mmes, n, 101.
Gelidum liquorem, m, 65.
Gemenus pro libertate, u, 779.
vetmeret, im, 384.
Gemit senectus, S. 229.
Gemina de parte , i1, 787.
Gemma lateret , u, 451.1
Gemmiánt vites, 1, 575.
Gemmantia lumina, i, 543.
Gemnantur oculi aquis , i, 255.
Gemmas, 1, 906. Exiwmnias, 1, 318,
Germmata rosis, 1, 650.
Gemmato cespite, 1, 179. Lumine, wu, 618. Pal nite, u,
Gemmatum callum, n, 510
Gemmis pretiosis, t, 34. Variat iu vibus uvas, 1, 718.
Gena pulchra rubore, 1, 512.
Gen:e flore, S. 228. Rubuere, 1, 343.
Generale malum, u, 433. Tueri, u, 185. Vitium, v, 111.
Generhaliter, i, 35, 138.
Generant terre, 1, 578.
Generat pelagi concbula divi.jas, S. 74.
Genialis, iu, 519.
Geunibus flexos, τ, 745.
Genio pronior ad veniam, S. 500.
Genitalibus, u, 690.
Geuitis floribus, S. 352.
Genitoris amati, νι, 661.
Genitos externos, i, 520. Suos, v1, 551.
Genitus corde, u, 67.
Gens erebi, ui, 405. Plumea, 1, 240. Scelerata sumus,
ut, 619,
sente nepotum, n, 639.
Gentíles deos, n, 519.
Genuere novos affectus, 1, 592.
Geuus angelicum, τι, 458. Carnale, 1, 616. /Equoreum,
n, 576. Gentile, ut, 145. Hominum, τ, 521. Iuunoruse, i,
107. Pecudum, ferarum, i1, 458.
Genus omne cerebri, », 755. Pecudum, fersrum, :, 281.
Veneni, u, 235.
Gerant bona, S. 14.
Gerens funera, 1, 618. Omnia pulchra, 1, 596
Germanorum mortes flevere sorores, iu, 595.
Germina cuneta, nu, 181.
Germinat arbor, n, 218. Herba, 1, 573.
Gero reatus, m, 971.
Gestiat bel'ua, n, 159.
Gestiret, τι, 510.
Gigbit animantia, 1, 272.
Gignitur omne genus , τ, 281.
Gignuntur pluviz vicibus, S. 80.
Ga nes aquarum, !, 715. Dietricta, 1, 190. Serpentum
m, "
Glaucum fretum, n, 288.
Globo luns, 1, 733. Solidante,:, 152.
Globos lunz,, S. 242. Lunares, n, 49.
Globum lubarem, 1, 77. Solis, », 306.
Globus sidereus, n, 5.
Glomeratis fontibus, 1, 13R.
Gloria bellorum, S. 199. Laudis, S. 306
Gradientibus illis, m, 178.
Gradus temporis, 1, 542.
Grande caput, τι, 570. Malum, n, 553, wm, 561. Nefas,
n, 592, in, 8í, 125. Supplieium, i, í46. Tonat , 1 902.
(G5randem furorem, 1:1,
Grandine lapidum, S. 171
Grandinis ictus, 1, 190.
Grassante reatu, τι, 400
Grassantur in undas, i1, 287.
Gratia solis lux, :, 120.
Gravabant mollia luna, iu, $9.
Gravabat animas, n. 116.
Graves mortes, τ, 390.
Gravis ita, i, ἐπὶ, πι, 652. Vita, S. 120.
Gravor undique pressus, w, 581.
Grues, 1, 521.
Gurgitis s»equorei, 1, 705, n 489.
Habebat totum, 1, $80.
Habenas lucis, wu, 9.
Habendus non est tenfator, in, 126.
Habens iustar montis, 1, 286.
Habent noctes et dies tempus, S. 218. Nubila tempus
8. 361. Otia tempus, S. 258.
Habere tempus pium, S. 180.
Haberet jubar, n, 778. Veniam, τι, 557.
Habet fremitus, S. 921. [ctus, 1, 298. Mortes, mediea-
mina, S. 65. Nil necis, S. 174. Nomen pium, S. 288. No-
men placidum, S. 290. Tempus autumnum, S. 252.
r major hic ratio. u. 710. Servator, 1r, 81. Unus
Hae luce, S. 185.
Hserent delicta malis, n. 400.
Hiseres proximus, in, 266.
amos imnordaces, 1, 507.
Hauriat mortem, :, $19.
Hausius suos, :, 592.
Hectora, rnt, 580.
Herculei furores, 1, 71.
Hesteria qaudia, 1, 424.
Hians anguis, 1, 387, 058.
Hlarbe terror, ui, 504.
Hiatu telluris, i, 596.
Hinc inde, 1, 184.
Hiruudo, 1, 527. S. 268.
Hoc superest, ut vita cadat, ui, 593.
Holofernem, m, 468.
Honmicida, n, 655.
Honesta: virtutis, ux, 571.
Honestas extimuit pondus ditionis, m, 5&5. Fallatur, 1,
465. Purgate mentis, u, 743.
Honestum moribus, :, 442. Reüneret, u, 565.
Monor (lux) agr:eolis, t, 195.
Honos stellatus, n, 53. Violss, n, 443.
Horrescis, i. 558.
Horrida ceriimina, S. 308. Monstra, v, 159. Przelia, ut,
Horridus Leo, S. 157.
Horror gr.vis aquarum, m, 575.
Hos,ita manus, τι, 289.
llospitibus caesis, tw, 215.
Hostia grata, in, 108.
Hosules civibus, ur, 5.7. Gemitus, m, 575.
Hostili cuspide, im , 575.
Hostis geueris, ut, 551. Insontibus populis, ui, 56. Natis,
ui, 9516.
Hu:uana mens, in, 127.
Humane gentis, 1.1, 430.
Humani generis, S. 387.
Humanis catervis, i, 111. Membris 1.598
Huuiida cum siccis, S. 60.
Humiles oppressos, n, 722.
Humili voce, n, 904.
Humilis, u, 40S.
Hyacinthus fulgens, 1, 247.
bant per flores, 1, 457.
Ibat iu exsequias, μι, 523.
Ictus grandinis, τ, 190.
Idola pellant, τι, 579. Vana colant, S. 06.
Ignara vaporis, uu, 508.
]gne fovet, 1, 24. Loquaci, u, 711. Resolvens, 1, 25. Sa-
lutis, 1, 206.
Ignea cum gelidis, S. 60. Fornax, nu, 166.
]gneus spiritus, ιν, 716.
Ignibus sthereis, 1, 1.9; ui, 391.
Ignis frigidus, n, 168.
Ignitis crinibus, w, 171.
Iguitum jubar, u, 778.
. Ignorantia veniam jure meretur, u, 269.
Ignorat mutare, im, 296.
Ignoscat rector, S. 205.
Ignoscendo pius imitare Toaabtem, S. 149,
Jgoosci semel, S. 307.
notum diem, i, 122.
lliades matres, 1, 580.
lilzsos pueros, iui, 179.
Ilizsurus, wu, 172.
liíectos donis, u, 741.
lilivita, S. 20.
Illicitos toro:. t, $15.
Illicitam, », 446, 493. Nefas, u, 718
Illisis morsibus, t1. 203.
Jllud prietereo, τ, 247.
Illustrat noctes, τι, 559. Venas, u, 4$.
Illustrata ora, 1,
]lluvies, n, 599.
Ima levas, τι, 727. .
Imago ccelestis homo, :, 358. Christi, 1, 525. Cordis, m,
652. Cujus, 11, 115. Factoris, 11, 552. Solis, 1, (66.
Imbre cruoris, u, 511. .
(mbres placidos pluviis desendentibus, wn, 21,
Imbrifer spiritos, μι, 174. -
[mbrifer's pluviis, 1, 454.
Imbutus fraudibus, :, 460
Imitabilis, n1, 253. .c
Immaculatus, 1, 605.
Immane chaos, 15, 64.
4051
L nmemor aurtoris, 1, 354. Generis, i, 340. U»oris, m,
[mmens :m molem, n, 51.
Imminet imber, 1, 523. Supra caput, πὶ, 201.
Juunites leones, n, 272. Vias, πὶ, 54.
Immittat hamos. 1, 507... "
Immobilis, 1, 195.
Immodici temporis, S. 20.
Ium rtale genus, u, 107.
Impatiens luminis, 11, 938.
Impendat quid pura fides, 11, 218. .
Impendens Asim salutem, τι, 225. Inpumere coelis,
u, (1l.
impendi quibus me, m, 587.
Impendis medelam, 1, 7 44.
Imperat pelazo, ui, 161.
Imperio cu:us, S. 108, 179.
Imperium priucipis, S. i51.
]mpertitura medelas, 1, 2)1.
hnpetat astra fluctibus, νι, 542. Mu
]mpete mortis, t, 557. Pleno, 1, 609. Terribili, t, 102.
Impia gens, u, 397. Mater, tt, 515. Terra, 1, 277
Impiger hospes, n, 186.
Impius auctor, iu, 515. [ἢ 56, τι, 48. Inde nocet, S. 70,
Pater, ει, 3512
Implicat socios, n, 469.
Imnplicitant, n, 293.
Jupo:lutus adhuc, ii, 482.
Importuna gens, n, 265. Nox, n, 925.
Improba rabies, improba vota, u, 715.
Impuguato vicissim, 1, 145.
Impulit ad flammas accurrere, ui, 505.
Iinpulsis frondibus, 1, 195.
Impune dimitteret, n, 406. Fatetur culpas, u, 655.
Noxius, S. 160. Peccare, n, 711. Peccasse fatendo, 1, 54,
Triumphat, 1, 480. Vagari, ut, 402.
In :evum longum, v, 759.
In arce, n, 517. hegnavit, m, 611. Arma fremens, S.
208. l'ares fuimus cum principe, 8.205. Cineres fluescunt,
, 698. Cineres jacuere suos, m 445. Cineres soluta, 11,
441. Commune datos triumphos, S. 200. Extremos gemi-
tus, 1, 105. Laude, it, 793. Messe, 1, 3à4. Morem, ui, 457.
Morte faturus, 1, 432. Morte vivax, 1, 648. Officio, μι, 101.
Orbe. 1, 169; ut, 222. Ore orbis, S. 196. Pejus procedere,
n, 401. Quem fabula nulla ca 'it, nt, 520. Scopulum, u,
788. Se confirmans, u, 514. Se implus, m, ἐδ. Soporem,
4, 572. Sua membra, i, 422. Tantum ut, τι, 659. Unum
tempus, ει, 517. Usus pignoris, 1, 200.
Inane :, 152.
Incassum, mn, 519.
Incendia mortis, in, 65, 228.
Jucertus color, 1, 510.
Incessanter, 1, 609.
Incesti nefas, n, 506.
Incesto pectore, i1, 485.
Inclipas, ubicunque voles, S. 104.
Includit ossibus medullas, 1, 944.
[nciusum capite, 1, 155.
Inclytus, S. 299,
Incolumis, m, 400.
Incrementa, it, 527.
[ncrepat hos, 1, 496.
Incurraot reatum, ᾿, 467.
Jncurrit calpam, n, 676.
Iude fit, ut, S. 64. Furit, S. 440.
Indens tzdía, vel gaudia, 1, 518.
Index, 5 ἐπι, Luminis, " i» Pectoris, Us, e o
ntus, n, 104. Temporis, r, 125. Veri dogmatis, n, 221.
India, 1, 176, $18, 261. ᾿
Indiga dexwa, τ, n
ignatio regum, 1, 1T.
Indociles, ει, 145."
Inducere formas, u, 704.
Induit auctor animalibus, ut, wu, 265. Artus, n, 99. Ju-
bar, 1, 217. .
Induitur compage, n, 84.
Indulgens s:epius, τι, 702.
Indulgentia poenam prsevenit, 1, 88. Prompts, wu, 598.
Indulgere paratus, 1, 774. Voleus, τι, 492.
Indulges veuiam Poteentibus, S. 99
Iadulget culpis, S. 150.
Jadultor mansit, uv, 554.
Inermis manus, 1, 595.
[ners animi, m, 150. Officii genitoris, π, 619. Prada, S.
$54. Sexus, ui, 457, S. 218.
Inest fpuctus, S. 252. Fructus anni, :, 182.
]nexorabile'pactum, tu, 412.
Infanda propago, u, 370.
lafandz culos, u, 558.
INDICES IN DRACONTIUM.
Intantia pubes, 1, 386. Simplex, S. 225.
Jnfaustis cantibus, u, 526.
afecta venenis, w, 295.
]nfectis mentibus, 1u, 251.
]nferni faucibus, uw, 704.
In'icit artus, 1, 342.
Infixa ad ramos, 1, 259.
Iuformis, u, 259.
Infremit animas redituras, τι, $56.
Infusus spiritus, t, 540.
Ingeniti sanguinis, », 406.
a, genti corpore, $.'271. Libertate, m, 557. Sole, mi,
Ingenuis mentibus, n, 43i. .
lugerit eterno, n, 515. Ore cibos, 1, 472. Spiritus, u,
[ngravat incautum, 1, 106.
Ingruit imber, i, 175.
Inguinibus strictis, 11, 192.
Inhiarit alienis, n, 749.
]nimica sanguinis pietas, 11, 574.
Inique p:eccamus, u, 530.
Initium, ut, 516. Factis, 1, 132.
lIu;ustis daret, S. 294.
]unocuis cord bus, τ, 560.
Innumera cervice, tt, 495.
lunumerabilis, u, 65$
Innumeras, τι, 567.
[nnuumeri sideris, wu, 472.
innumeris gentibus, n, 219. Vocibus, S. 195.
Innumerus diversi sanguiris ortus, n, 7T.
Tnopes defeuderit, n, 748. 2
Inops defensus, u, 755. Fames, S. 281. Levitatis, S. 250
Lucis, τι, 404. Mortis, ui, 658. Pietatis 1. 469.
Inquioat facinus, ti, 469.
Insaaa clade, i, 115.
]nsani fluctus, u, 315.
Insidens frondibus, 1, 258.
Insidiosus, 1, 471. .
Insidit mentibus, n, 41.
Insipiens sit, itt, 94.
Insons, n, 748.
Insontes, S. 282.
Insonti populo, tw, 682
Insontibus populis, im 36.
Insontis mens, τι, 716.
Insontum cruore, iJ, 213. Mortes, m, 121.
Inspecta tellure, 1, 515
Insyiras, ut, wu, 15.
[nstar montis, 1, 286.
Instat pars militis, S. 205.
Institit occidi, n1, 419.
Insuper et, S. 161.
Insuperabile jubar, «t, 559.
Insuperabilis, n, 569.
Iosurgere in cumulos, τι, 950.
Intacte herbs, 1, 369.
Intemerata fides, m, 437
Intende meas laerymas, 1n, 602.
Intendens spes hominum, 1, 746. ]
Inter aves, atavosque fuit, «t, 617. Belligeros fremitus,
r1, 410. Odoratos flores, ui, 679. Patritios, ut, 417. Prata
pecus, mr, 617. Prata vagum, 1, 285. Tartareas tenebras
descendisse, ur, 402.
. ]nterest, 1, 542.
Interior tellus, 1, 520.
[Interpres mentis, xi, 651.
Intextis frondibus, 1, 185.
Intoleranda toleravit, m, 454.
[ntonsa comis, 1, 595.
Intonsus crinibus, it, 589.
Intrans sol cadat, S. dns.
. [ntulit artus tormentis, n, 422. Gloria mortem mi, ὅ
Periculum pro laude, ui, 555, 452.
Intumuere sinus, u, 636.
Invaduüt agros, ιν, $07. Populos, im, 280. 7
Invasit , 11, 275.
Invasura, u, 318.
luveutor criminis, n, 535.
I[nvidi:xe mordacis, τ. 464
Invitat ad escam, 1, 723 .
Ira non impia, S. 147. Irruit, 1, 102. lrascente alio, 8
155. Deo, πὶ, 591, S. 29. .
[re amnes, , 351. Per satus, 1, 551. Sol t formula
laudis, ει, 658.
Irropsit flamma medullis, u, 053. Ignis, τι, 65. Serpcna
1, 459.
]rrevocabiie munus, r, 609
Irruit ira, 1, 102.
1055
; lique, reditque, 1, 593. Ad solitas plagas, S. 214. Salus,
Iac, m, 125, 159, 155.
Israelitsarum um, S. 97.
It surculus in auras, 1, 105. Vitis, 1, 169.
Iterum reditura, n, 196. Revocire, n, 120
Jj
Jaceat territus, S. 142.
Jacebat captiva, ut, 782. Pars hominis, n, 124.
. Jacebunt freta, 1, 501.
Jacent abscissa crura, S. 516.
Jacet lignum, 1, 655. Ubique, S. 314.
Jacit oculos, 1, 318.
Jactura tiat, m, 155.
Jactutam s ntire, 1, 610.
Jacuere in cineres suos, mn, 445.
Jaculati fulminis, uu, 495.
Jam jam, mi, 101.
Janitor zthereus, im, 932.
jejunia nulla, wu, "5
oannis pater, i, 676, S. 59.
Jocastse hzeres, il, 3d6.
Jubar, 1, 615. &theris, m, 2. /Ethereum, 1, 118, Emi-
eat, 1, 670. Gelidum, n,
Iguitum, n, 778. Insuperabile, u,
brare, 1, 433. |
95. Indu t, :, 411.
Jubebit, ut, S. 49 seq.
Jubes, ut S. 126.
Jubet ire lunam secundam, 1, 909. Radiare, 1, 908
Juda miser, τι, 551,
Judza, n, 499.
Judza de gente, n, 568.
Judice visu, 1, 517.
Tudicio Suo, 11, 560; 1m, 42. Tuo, ui, 678. Veuturus,
Judicium Dei, S. 114.
Judith, iu, 468.
Jugales novos, 1, 407.
Jugulat propinquum, ur, 283.
Juguh, πὶ, 640.
Jumenta, 1, 270, 356.
Juno, u, 581.
Junxere reatus, n, 419.
Jupiter, n, 581.
Jura naturas, m, 558. Potestatis, n. 257, 722.
Jussa domari, :«, 449. Creavit, 1, 403.
Jusseris, ut, n, 901
Jussit ad usum, ., MT. Officia, numeros, et no:wina
stellis, 1, 215.
Jussu Tonantis, τ, 141.
Jussus produxit, i, 98. Sol, u, 19.
Juste creavit, m, 146.
Justi vita, n, 805,
Justis solem, pluviasque dedisset, S. 375. Dedit, n, 754.
Justitium grande, wi, 572.
Juvat mens pura Deum, 1, 695. Qucm non ultio, sed
venia, S. 103.
. Suvenilis spes, v, 628.
L
Labor est, 1, 199.
t parere, im, 538. Sol, 1, 249.
Labores : olis, 1, 716.
Lacerasset pectora palmis, m, 517.
Lacerti, un, 655.
Lacertos lacerasset, m, 378.
Lacrymse dant mupus odoris, 1, 325.
Lsedat. flores, i, 108.
Lszditur auctor, S. 305.
p»rentes, it, 511. .
Lsesura semet, n, 501.
Letiilss munera, 1, 172. .
Lambebat flamma, ui, 170
Lambit fax, τ, 660
Lamenta silent, m, 101, Triumphis jungeret, in, 565.
Languescunt siderá a flammis, 1, 675.
Lauguoris ad zstus, τ, 745.
Lanigeras oves, n, 446.
Lapugine mal: crispantur, iun, 624.
Lapillos niveos, :, 519. Pretiosos, S. 71.
Largitur peceata reis, it, 605.
J.asciva voluptas, m, 544.
Lata sententia, τι, 802.
lateat quem lex, imi, 247.
Lateret quem mens humana, m, 127.
Latrantibus undis, u, 788.
17,158 aliunenta, m, 171. Fames, S. 36). Cruuris, S.
, Ignis, », 659.
ἀπὸ. Solis? 1, 409. Vi-
tant, S. 2506.
06
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM.
4054
Laudavere Deum populus, τι, 701.
Laurus honos linguz, 1, 168.
Lavet pecesta, tt, 61.
Lazstus, n, 130.
Leg2utu* bella, ut, 274.
l.egatio Punica, nr, 408.
Lege
diurna, 1, 606. Hac, S. 505. Latenti, 1, 751. No-
eren.i, 1, 757. Poli, S. 250. Tua, n, 52,
Legis sneta, 1, 631.
Leguntur meruisse, 11, 139.
Leonid» ausa, ut, 271.
Leonum colla, 1, 506.
Lepus, S. 2:0.
Levas colla aurita, u, 724. Ima, n, 731
Levat terram, 1, 687.
Levitatis inops, S. 950.
Lex sancia, S. 507. Saneta Dei, in, 347.
Libera mens est peccare aut vivere sancte, 1, 612.
Vota dedit, n, 613.
Libertatis amor, m, 530. Opem, u , 415.
Librantur in aera, 1, 361
Libycas arenas, m, 291.
Licitum, τ,
195.
Ligant vincla, τι, 582.
Ligantur juguli, nm, 640. Juncta, u, 189 Membra ner-
vis, iu, 614 Nerei, ;, 25! n!
Lisat
i, 545
bellum pax, uu, 391. Causa communis utrumque,
Ligata compage, 1, 644. Verba, S. 48.
Ligatis fluctibus, i, 787.
Ligatur ossibus, u, 84.
Lilis candida, 1, 66.
Limatur in artus, 1, 550.
Limes criminis, et pense onus, n, 107. Noctis, 1, 118.
Limína mortis, n, 914, 527, 702.
Limite posito, 11, 510.
Limitibus suis, 1, 142.
Limus defo:mis, 1. 357.
Lingua suada mali, τ, 490.
Liotea fluxa, ει, 190.
Liquentes aquas, 1, 756.
Liquescat fornace, 1, 504.
Liquescunt, r, 145.
Líquit, deliquit, S. 59
Liquores ferret, n,
Ay]. Molles, 1, 154. Pelagi, m.
Litandus puro corde, τι, 744.
Lite concordi, n, 190.
Littore nudato
Lisor
Loca
; !, 18. .
edax, 1, 165.
piorum, fu, 162. Sacra, τὶ, 611.
Longs dies, m, 674.
Longzva, v, 437.
Longius assistens, itt, 189.
Loquaces nidos, :
Loquaci igne, u,
255.
"11. Vento, 1, 188.
Loquuntur volucres, 1, 56
Lo 2
4
it, 420. S. 286
Luam mea facta, ni,
Luce
15.
Lucent
Lucifer, τ, 669, S. 88.
511
diurna, r, 425i. Hac, S. 185. Repulso, μι, $77. S^xta,
imordia mondi, τ, 127.
" Ardens, n, 8. Tertius, n, 542.
Lucifero redeunte, 1, 667.
Luciferum, s, 42?
Lucis origo, 1,
1:3.
Lucra dabuntur, πὶ, 137.
Lucretia casts, u', 506.
Ludant pisces, u, 158. e
Ludibrium generis, m, 583.
Luens supplicium, ni, 61.
Lueret j«enas, m,
$74, 455.
Lumen coruscum, 1, 154.
Lumine ferri, S. 159. Nudo, m, 425.
Luminis immensi, 1, 221. :
Luna
brevis, τ, 115. Crescente, S. 257. Minuente, S.
258. Crescit, vel deficit orbe, S. 255. .
Lune formosa aurea, τ, 184. Frigidus ocbis, 1, 53 Tein-
pora 1, 7$.
Lunarem
Lunares g
Lunari luce, 1,
obum, :, 77.
n, 49.
M$.
Lunato dente, 1, 280
Lurida palla, n, 921
Luseruut pisces, 1, 257.
Lustra tria, u, 663.
Lusirans tempora, ut, 11.
Lustrare polos, ui, 160. '
x
1055
Lux causa diei, 1, 117. Datur, iid. Facies rebus, 119.
Ibi plura de luce. Jubar sthereum, 1, 118. Lune, ui, 14.
M
Machina nova, 1, 510. Rerum, τι, 191. Sublimis rerum,
5, 55. ]
Maculabilis, τ, 128.
Maculam thalami, ui, 506.
Maculatar, n, 510.
Maculosa serpens, 1, 288; n, 21T.
Madefacta cutis, n. 117.
Madenti tabe, τι, 566.
Madesceus tabe, ui, 215.
Magistra pietate, ut, 555
Magum Simona, εἰ, 229.
Major opulentia egcuís, 1, 728.
Mala ina, S. 57. Lingua, τ, 57. Mista bonis, S. 58.
Male geus. 1, 500. Venit in usus, it, 509. Venturss,
ΠῚ e
᾿ Maligno sermone, 1, 170.
Malorum doctrins, τι, 471. Fasce, ut, 681.
Mandante te, i, 152. Verbo, i, 257.
Mandarent nullas mortes, μι, 501.
Maundet prospera, S. 109.
Manebit addictum, 1, 413.
Manens, u, 68.
Manent co.umissa, 1, 101.
Mauentis sine flue, u, 21.
Manes deterreus, ni, 399.
Manes exsa'gues, :, 69.
Manet irrevocabi.e m uus, 1) 605.
Manibus propr is, «v, 501.
Manifestius, ui, [ss
Mansit indultor, u, S51.
Manus confusa periclis, ut, 277. Dat hostis, S. 1555. Me-
dici, S. 296. Nocentum, κι, 713. Reorum, 1, 107, Romana,
m, 142. Tanta virorum, ur, £73.
Ma centibus herbis, 1, 190. Membris evo, n, 616
Marceret honos, τι, 443.
Maroadus, n, 622, S. 238.
Mare purpureum, :, 78.
Marito verbo, 1, 89.
Marmora glauca 1, 704.
Marmore tranquillo, n, 157.
Mars, u, 580.
Martía tela, S. 336.
Mariyridm fecerat SLeph: $3. Recepit, ibid
artyridm fecerat Stephano, u, 972. Recepit, ibid.
Massa chalybis, 1, 502. Ῥ
Massyla fames, 1, 252.
Massylum, ni, 189.
Mater anus, un, 181. Humus, 1, 156, 657.
Materiem amoris, 1 591. Laudis, 11. 461, S. 297. Ste-
rilem, u, 665.
Materies candida, τ, 715. Ferri, S. 09. Necis, u, 327
Materna vis, 1 , 624.
Matrona illustris, un, 378. Plebeia, ibid.
Maurra virgo, 1, $34.
Maturus tractat, S. 229
Maurus ubique jacet, S. 311.
Me miserum, " 2.
e puguante, S. 201.
Meamus ex (0.16 sceleris, τι, 358.
Meantem ire, n, 592.
Medelas, 1, $91.
Medicamina, S. 65.
M'dicamine nullo, τ, 744.
Medici«a salutis, s, 903.
Medicus fuerat Petrus, n, 765.
Mediosd.rnes, n, 32.
Med tatur prslia, :, 481. *
Medium cceli orbem, S. 89
Medulla latens, S. 24.
Medullas absumptas, ui, 615. Medicina quxrit, n, 270.
Balutares, S. 67. Udans, 1, 652,
Meliore animo, 1, 100.
Melioris vite amator, n, 425.
Melia pocula futurs, τ, 201. Mellitum venenum, r, 461.
Membrata globis, v, 262.
Membreatur, u, 73. [n srtus, 1, 551.
Metnor sui operis, 1, 571
Memorare laudes, 1, 749.
Mendacem populum, S. 195. Simona, τα, 230.
Mendicans non sibi, τι, 771
Meneceas, n, 256.
Mens avora, i, 42. Sana in corpore sono, ni, 675.
ensura (inieret, 11, $10.
entiri rosam, τ, 65.
Mentita furores, τ, 71. Juyenem sub artis, μι, 487.
INDICES IN DRACON1IUM.
1056
Mentitum fulmina, ni, 255.
Mentitur diem, 1,
Mercede nulla, m, 28. Pudons, m, 510.
Mercator naut8, i», 183.
Mercedem justis, munera injustis prorogat, i, 739.
Merces mihi posset venire, S. 25.
Mercis non indiga, τι, 195.
Merear cantare, ui, 604.
Mereatur lingua liquorem, m, 65.
Mer-ntes nil de pietate, mr, 519. ,
Mereri graviora, n, 525. Pejora, n, 255. Precibus omnia,
i, 241. Veniale, i, 529. Veniam, 1, 35. .
Meretur lingua, S. 5)4. Mercedem, τι, 9:9. Obtinel, τ,
ἰδὲ. Tria lustra, n, 603. Veniam, u, 363. Veniam sceleri,
" .
"Mergit ab arce superbos, !, T99. Flumina, r, 153.
tis morum, i, 1?.
Mer:to genitoris, ui, 661. Justeque, iw, 116.
Meritum vitse, u, 551.
Mersus obit, 1, é:8:
Meruere, habuere, S. 98. Votum suum, 1, 610.
Meruisse creari, 1, 245. Veniam, 1, $67, 672. Virtute -
polos, i, 207. uu .
Meruit coronam, m, 575. Obtinsit, τ, 140, 150. Pati, u,
" S10. Tempus habere pium, S. 180. Virum stabilem, n, 650.
Vitam reparare suam, ii, 160.
Merx, S. 196.
Messis fetat aristas, S. 85.
Messor, 1, 552.
Metalla, 1, 505. .
Metueada juga, nt, 444. Manus, u, 529. V.ris castra, τα,
Micant lumina visos, », 245.
Micat polo, 1, 60.
Miles Dei sol, 1, 229.
Milia exempla, μι, 511. Tot [g catorum, u, 255. Tot
reorum, v, 672. Virtutum, ", 14
Mili'ia famulante, n
Mili: labor, S. 958
Millenos petiere viros, 1 418.
Minante dente neces, S. 128. Mortale, v, 251
Minantur mundo, :, 82.
Minaris veniale culpis S. 121,
Minatur exitium, 17, 105. Monstra, ι, 507. Operire, m,
9435. Ponam, 1, 51. Veoiale, u, 486.
Minatus mortes, 1, 280.
Ministrans miseris alimenta, n, 757. Ubique, n, 36.
Ministrant, τ, 228.
Ministras victum, S. 122.
Ministrat natura, m, 25.
Ministros mortis, n, 968.
Minor nulla virtute, nisi verberis ira, », 691.
Minorum cura, 1, 182.
Minuens tibi nil, n, 586.
Minueote luna, : 156. Luna olis, S. 258.
Minuunt hzc, minuit Cynthia, S. 240.
Mira sua, m, 439.
Mirabile donum, m, 158.
Miracula summas, iut, 211.
Mirante populo, ri, 400.
Mirantibus ripis sequor, τι, 519.
Mirantur tenebre, τὶ, 132.
Mirata diem, 1, a.
Miratur iter, it, 169. Se, $53.
Misceret tri-tia rebus latis, ur, 564.
Miscuit salutem cum morte, .., 261.
Miseranda mente, ni, 566. Pietas, μι, 115.
Miserata rogantum, i, 762.
Miseratio prisca, ΠΙ .
Miseratus, 1, 561 . Egentis, v, 747.
Miserere latentis, m, 594. Rogautis, αἱ, 60
Miseri, peccatores, 1, 11.
Missa cuspide hostili, i, 515.
Missile crinitum, m, 15.
Missura e flatibus oris, τ, 289.
Mitis corrigis, 11, 604.
Mitissimus, in, 174, 655
Mittenda e fonte, :, 603
Mittit flamioa de thesauris ventorum, :, 707.
Mittunt fontes flumina, 1, 576.
Mixta mala bonis, bona malis, S. $8.
Moderauter, 1, 94.
Moderatior omnibus, 1, ὅδ.
Modesta fronte, t, 461. Tabitha, ut, 758.
Modesto jure, iu, 08.
Modestos dominos, S. 95. Vultus, uy, 370.
Modestus pietate, it, 70. V.riute, τ, 29. 455.
Modics laudis, nm, 814.
Modicas salices, S. 278
35. Poli, u, 555.
. Poli, u, 475.
1057
Modico corde, n, 590. Die, i, 95. Sermone, S. 187. Pro
tempore, m, 249. )J
Modulamina tacite lingues, S. 41.
Modulamine blando, :, 212.
Modulantibus dentibus, uw, 628.
Moenia coeli, 1, 5.
Mole: immensa, 1, 603.
Molli flamine, 1, 151. Tepore, 1, 261.
Mollia corda, 1, 471. Lina, uu, 95.
Mollior aura, :, 192, 598. Ignis, n, 82.
Molossi lingua, S. 45.
Molossos raucos, :, 279
Moneant venturum, i, 526.
Moniti exemplis, 1, 685.
Monltis coerces, n, 689.
Monitor justitis, n, 16.
Monstrat mensura, 1, 2:5. Terra tremorem, :, 700.
Monstravit ruborem, n, 533,
Montibus Hircauis, :, 311.
Monumenta clausa pateut, i1, 525.
Mora si fuerit, S. 140.
Morantes vices, t, 51
Morantur 1, 144, 116. Per ssecula mille, 533.
Moratur contenta, r, 318.
Mordaces bamos, 1, 507.
Mordacis invidiz, 1, 461.
More ferarum, 1, 459. Remorum, m, 656
Moribunda, 1, 574.
Moriente favilla, 1, 661.
Moriontur astra, :, 667.
Mors erat prolis, in, 551. Una tenebris, 1, 11€
Mortale minantes, r, 254.
Mortalia dura, n, 01.
Mortalibus, 1, 521.
Mortalis vite, im, 244.
Mortes, :, 280, 290. Et nionstra, 1,61. Ius ntum, m, 121,
Nullas, μι, $04.
Mortibus antiquis, πὶ, 610.
Mortiferis, n, 262.
Νὰ fraudibus, 1, 460. Incendia, 1, 65. Limina, 1,
Mortua lumina, 1, 655. Lux, 1, 663. Ossa, m, 626.
Mos hie est omnibus, 1, 611. .
Moseo, n, 162, Prophet, S. 11.
Moventem corde hic viderat, », $60.
Movere be:la, :, 285.
Movet arboribus comss, 1, 191. Arma leo, 1, 295.
Movetur vento cam fronde, 1, 258.
Ox natas segetes, S. 231.
«od eroe cruento, v, 288. femineo, 1, 478. Nudato, m,
"am zvo, iu, 528.
un, 581, Tempora, S. 217.
Mutantur mentes et artus, S, 39. Tempora, n, 587.
n, 744. Szcula, m, 525.
Mutilante sono verba daret, S. 48.
N
Nardi flores, 1, 538. |
Narrare sermone opus, m, 670.
Narrator, m, 669.
Nascuntor vens, ni, 614.
Natatu fluido, t, 35]. 1
atura aspera, vel fragilis, S. 77. Conservat fidem 1,81
Dedit, 1, 9. Parens m, Sit.
Nar pen l, T1
atus de conjuge, S. 165. De.virgine, S. 181.
Naufragium, us $1. giae,
Navale iter, τιν, 790.
Navigerum mare, 1, 119.
Nebrida membra, S. 272.
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM.
Nec fallit hiems, 1, 525. Mirum, v, 222, 535. Mora, 1,
$71. Nomen habet, ui, 962. Rubor ullus erat, 1, 445. Ka-
tione caret, n, 758. Semel, wu, 129.
Neci gaudere, n, 572.
Nectaris zetherei, », 200.
Ne facias, S. 193. Plura, τι, 177. Sit fixum, 1, 625.
Nefanda tonsira, 11, 306.
Nefastum, 1, 548.
νος, participem, S. 202. Sentire, 1, 610. Victuran, :,
Negato fructu, 1, 418.
Negavit sibi jam sponte veniam, 1u, 565.
Negent servare, " 33.
eget prospera, S. 28.
Nemo creatus, 1, 750. Deus sit, π', 517.
Nemus domus alma, », 3555.
Neque culpa fuit, m, $54.
Nerone spectante, m, 250.
Nescia corda ruboris, s, 440. Ferveris, S. 250. Mens
illis, 1, 598. Mentiri, τ, 80. Quid jubeas, im, 537.
Nesciat tempora, i, 182.
Nescire latebras, 1, 531
Nesciret munera, ui, 227.
Nescis exordia, u, 50.
Nescisse dapes, 1, 475.
Nescit lustrare polos, uz, 160. Oinne genus pecudum, 1,
Nescite saporem, τ, 415.
Nescius alterni, S. 6. rarum, wu, 659.
Nigris venenis, iu. 295.
Nimia pietate, 1, 751. Pietate cruentus, m, 99.
Nitent candore, 1, 244.
Nitidis de fontibus, 1, 195.
Niveas pruinas, m, 510.
Niveo candore, 1, 244. Corpore, :, 591.
Nixus virtute, m, 230.
Nobile praeceptum, S. 189.
Nobilitant Persida littora, 1, 521.
Nocens imber, n, 575.
Nocentes ex nulla perte, n, 282.
Nocentum manns, u, 712. Vitas, m, 121.
Nocetur pia turba, n, 714.
Nocte sub obscura, in, 474. Silenti, m, 275
Noctis cerUe pucnas, 11, 481
Nolle pares, 1, 567.
ju, 252. L:esus, v,
$5. Latet agricolam, 1, 511. Semei, mn, 104. Si mihi ferrea
vox sit, 1, 552. Solum decet esse virum, 1, 565. Uno
Noscere in uxore, 1: 580.
Nosse diem, in, 122.
Notato serpente, 1, 511.
Noveres, wu, 519.
Novercalis dex u, 9021
overcam, ni, 541.
Noverit consortia, 1, 561.
Noviter, n, 296.
Nox cum munere noctis, m, 651. .
Noxia femins, 1, 478. Magis, τ, 488. Vipereis flatibos,
m, 903.
Nube tenebrarum, τ, 641.
Nudantur littors, n, 595.
Nudato littore, 1, 78. Macrone, m, 100.
Nudo lumine, wu, 425. Sermone, ni, 158.
Nullo custode, 1, 985. Discrimine, n, 157. Proaibente, :,
$13. Sub pollice, 1, 525. Velamine tecta, τ, 595.
Numero crescente, minore, :, 315. '
Numerosa propago, im, 615.
Numerus sideris innumeri, m, 4.
Numine vano, τ, 515.
Nuntius aurore, i, 668 ; n, 8.
Nurus formosa, m, 505.
Nutant poma, 1, 196.
Nutrimenta salutis, 1, 750.
Nutrita ova, 1, 365.
Nutrite natis nejotes, 1, 406.
Nutritor Deus, n, 2.
Nutrüore Tonante, ty id
pha pro ; 1, 993.
N'mbharum turba, τι, 581.
1059
0
e
Oblicuans latus. «7
uans latus, ! . u
Obitus D. um, $. 98. Mei. ui, 580. Sanguinis, t, 5H.
Bui, v, $53.
Obliviscere ne me, i, 580.
Obrueret pontus flumina, u, 375.
Obcuit unda, 11, 515.
Obscena fames, wu 429.
Obsceno crimine, ni, 345.
Obsequitur, ur, 239.
Observant globos luns», S. 212.
Observat cornoua luns, S. 211.
Obses sermo, 1, 755
OLsessa cerastis, m, 294.
Obsessam linguam, ui, 629.
Obsessis mentibus, u, 115.
Oluruncat socium, inj, 281.
Obtuasi, 1, 499.
Obunco rostro, 1, 725
OcciJil dies, 1, 677.
Occumbat cervus, τι, 276.
Occurrit ex quibus reatus, S. 198.
Ocellis, 1, 246.
Oculatar, 1, 616.
Oculus coeli, :, 671, S. 213,
Oderunt moras, τι, 609.
Odoratas wnesses, 1, 438.
Odoratos flores, ur, 679.
Odor dux, 1, 723.
Odores diviuos, 1, 508. Permiscentur, 1, 173
Odoriferis herbis, 1, 180.
O.loris munus, 1, 535.
Ofücii genitoris, n, 619.
Olim, olim n, 2514 seq.
Omne nefas, atque omue bonum, i, 654. Nocens, u,
438. Quod horrescis, ut, 558. Suum, 1, 500. .
Omnia concessii, i1, 661. Graviora, 1, 530. Tempus agit
8. 219. Tempus baben;, S. 10.
Omnipotens, t, 560, 405, 417, 491; n, 102, 195, 418,
683; uw, 20, 111, 120, 150, 581, S. 55, 101. Omnipotens
sterne Deus, uv, 1. Deus, 1, 551
Omnipotentem, :, 690.
O .us ventris, n, 681.
Opacis deliciis, 1, 455.
Opus auctoris primum, 1», 121. Libertatis, m, 518. Pie-
1 S. 200, 298, V
Urbi gemino, oculis, τι, 632.
Ordine temporis, S. 216. Suo, 605.
Ore cruento, S. 137.
Origo descendit, ut, 158. Fud t, 1, 620 Lucis, m, 1.
Non sperat redit. s, 1, 608. Prolis, τ, ἐδ". Pudoris, τ, 44S.
Sancta prophetarum, ini, 161. Vestri pietatis S. 299.
Ornat color, τ, 215. Pluma, 1, 250.
Ornatus coeli, 1, 911.
Ortus diversi sanguinis, n, 77.
Oscula jnngebant, 1, 444.
Ostendit motus, », 701.
Ostentat sidera, 1, 250.
Ostentis monens, 1, 83.
Ostro indutus, in, 68.
Ostrum «stivum, iu, 56. Muricis, n, 416,
Otia auim» fessz, iu, 650.
P
Pabula montis erant, 1, 967.
Paci(icus fuit, S. 170.
Pacis amatores, 11, 116.
Pagina sancta Dei, S. 152.
V'alatia cceli, it, 497.
Palato ardente, ει, 62, Spumante, i, 40..
INDICES IN DRACONTIUM.
1060
Palla lurida, uw, 921.
*"Pallida gens erebi, iu, 405.
Pallore fugato, 1, 6s.
Palmata coruua, 1, 640.
Palmaus cornibus, !, $75.
Palmite gemmato, u, 220.
Palpebra, 1s, 619.
Pampineos cam j, 171.
Pampipus, :, 629; n, 220.
Pandens guttora, 1, 658.
Pannis squalentihus usus, nt, 585.
Par animi concors, :, 568. Cum flore senectus, 1, 652.
Fortuna, in, 420. Sententia damnat, quos par culpa teuet,
17, 544.
Parans creanda, S. 82. Venenum, :, 463
Parant damna, 1, 614.
Parare damna, i, 615.
Parasti medicinam, n, 591.
Parat delicias, mortesque, S. 75.
Paratus indulgere, si poeuiteat, u, 771. In ssecla, :, 251.
Prestare, iu, 601. Servire, iu, 258.
Paravit justitiam, wu, 572.
Parceat peccare, i, 96.
Parce flagello, m, 595.
Parcens clementia impendit, S. 165,
Parcere reo suo, 8.
Pardus, S. 273.
Parens Deus, 1, 81. Natura, :, 272; ni, 25. Tellus, i, 171
Parentes abiere, in, 586.
Pares fuimus cum princi pe, S. 205. Velle et nolle, 1, 361
Puribus votis, 1, 508.
Parit terra gemmas, S. 71.
Pars militis, S. 205.
Porte angelica, n, 175.
Parthica regua, S. 55.
Parthicus, 1, 183.
Participans, :, 83.
Participem cladis, 1, 537. Generis, 1, 562. Negat, S. 204
Particulam, r, 514.
Partita cum fratre vices, u, 11.
Páàrtum malum non uno crimine, ur, 567.
Portujit, 1, 167. Arbor, 1, 574.
Parumper, 1, 559, 747; n, 4.
"Parva Deo fuerant, 1 est. Putant, wu, 286.
Pav vi pendimus, τι, 247.
Parvis fecisset culpa reatum, u, 513.
-Parvula origo, 1, 690.
Pascenda, :, 310.
pascentia radiis, 1 26.
asci aquis, 1,
Passer, S. 305.
PassiLilis, τι, 81.
Passim dimitteret, u, 406. Per prata, 1, 187.
Passio peremit, n, 5(7. Sancta crucis, S. 364.
Passura fraudes, 1, 278.
Pastus et indutus, n, 754. Mala gramina, 9. 57. Serpeste,
8. 61.
Pater patris, m, 316. Ille Joannis, v, 676
Paterna sceptra, S. 164.
Patescit cor, 1) .
Patescunt, ", 500.
Patricios, μὲ, 417.
Patrimonia damnet, m, 90.
Patuit doctrina, 1, 474.
Paulatim, it, δ,
Paulo comitante, m, 238:
Pauperiem, n, 416, 768.
Pavent te, it, 208.
Pax elementorum, im, 3.
Peccando regi, S. 4t.1
Peccante reato, S. 19.1
Peccasse, quod tua jussa vetant, m, 557.
Pectinat caput capillos, m, 555.
Pectore Izeto, 1, 85. Mente rogans, S. 118.
Pectoris humaui corde, n, 591.
Pecudum genus, 1, 284, 458
Pecus utile bellis, 1, 276.
Pedes aquila; S. 272.
Pedibus siccis, u, 790. Suis, imn, 502.
Pellant cordibus, i, 579.
' Pellit ad illicita, S. 20.
Pellunt ipsa venena neces, S. 68.
Peudent ex arbore, 1, 186. Mella foliis, 1, 901
l'endentibus uvis, a, 173.
T'endula poma, 1, 196. Sidera, n, 6. Tellus, u, $17. Terra,
t, 701.
Penes te, n, 595.
Vl'enetraps molem, n, 34.
1061
P'euetrat capot, ui, 41.
Pennantur, i, 202.
Peunigerum nemus, 1, 260.
Pensatur brevitas voce, 1, 249.
Pependit ad colla, u, 561. Nox, n, 525.
Pepercit invita, n, 525. Mucrone populis, S. 157.
Per agros, 1, 556. Anguem, i, 486. Artus, ui, 611. Ascen-
sus, 1, 6L. Àstra poli, S. 182. C»rula, 1, 257. Czrula
ti, 1, 676. Carmina, μι, 664. Celsa volantem, μι, 229.
Colchns! ni, 216. Colla captum, iu, 208. Crimina nostra, i,
251. Culinina, it, 219. Cuncta, τ, 292, 548; 11, 52. Cuncta
tonantem, 1, 296. Deserta, n, 372. /Evum, iu, 519. Florea
regna, 1, 555. Flores, », 457. Freta, qn, 9. Herbas, 1, 176.
Inane, 1. 152; n, 14. Mare eundo, ii, »78. Mare Rubrum,
u, 785. Membra, :, 595, 650; 1t, 651. Mille catenas, 1, 111.
Mille colores, 1, 310. Mille pericula mortis, 1, 727. Montes,
3, 514. Murmura, ui, ἐδ. Nos petuntur, τι, 285. Orbem, ui,
115. Opus, S. 299. Pelagus, n, 284. Populos, wu, 449. Prata,
1, 187, 495. Prata vagum, 1, 374. Prata vagus, S. 57. Quem,
m, 542. Quer fetst, S. 85. Quem suni, n, 752; wi, 519.
Quem valet, n, 568. Rapinas, S. 267. Sscla, 1, 28; u, 24,
97; wu, 53. S;ecula, ut, 209. Secula mundi, nt, 156. Sibila,
1, 290, 638. Sidera, 1, 669; n, 494. Sidera fulsit, 1, 214.
Silentias, u, 680. Singula ducis, S. 11. Sulcos, 1, 626. Tam
grande nefas, w, 1259. Te fetat humus, hierba virescit, αι,
17. Tempora, in, 220. Tempora cuncta, i, 25. Tot facta,
), 115. Vexilla, u, 496. Viscera, 1, 288; t, 85. Umbras, t,
$05; ui, 397. Vota priora, ut, 665. Urbes, ut, 552.
Peraetum iter, i, 790. Nelas, ui, $59. Scelus, τι, 467.
Peragunt bella, n, 295.
Perculit ense, πὶ, 554.
Perculsum foimine, n, 2535.
Percuteret sullime caput, m, $65.
Perdere bona, ει, ἐδ. Coufectos cursus, S. 255.
Perdidimus bac Ince diem, S. 185.
Perdit pretium, mercein, mn, 507.
Perduut b na, iti, 46.
Pereat vinea, n, $15.
Peregit facinus, τι, 654. Natur bella, iu, 5-3.
Peregrina deposceret, v, 431.
Peremit membra, u, 517.
Perempta in morte, 1, 694. Prole, 11, 552.
Perempto hoste, ut, 355. Morte, n, 47.
Perenne contemuere, in, 94.
Perenni, 1,185. Clade, 1, 467; τ᾽, 242, 474. Fonte, 1, 605.
Lege, 1, 151. Sub lege, u, 20.
erennis sine fine, i, 8l. Spiritus, ει, 105. Vita, u, 526.
Pereunt bello, S. 125.
Pereunte die, n, 480.
Pereuntia non intereunt, :, 606.
Pereuntibus rugis alvi, u, 656.
Perfecit sua verba, tu, 784.
Perfecta libido, 11, 480.
Perfectis mo-níibus, i, $00.
Perferre diem, 1, 68. Volucres, 1, 457.
Perficit injuacta, iu, 510.
Perfida turba, ni, 453. Uxor, m, 407.
P« rflabant naribus ui.das, 1, 258
Perfudit cruore suo membra, un, $21. Sanguine, m, 259.
Perfundit lumine, 1, 207.
Perfosum sanguine, n, 298.
Perit de sole, 1, 675. Ira cadeus, S. 142. Luna, s, 663.
Peritura repente, in, 95.
Periturum diem noctis ab umbris, 1, 672.
Permansit avarus, τι, 562,
Permiscentur odores, 1, 179.
Permissa re, n, 712.
Permixta bonis, », 474.
Permutans omnia, S. 7.
Permutat tempora, rm, 19.
Perpes mens, wu, 63.
Perpessa dies noctarnos, 1, 616. ᾿
Perpete culpa, n, 498. Lege poli, S. 250. Nexu, in, 66.
P.rna, m, 73.
Perpetum vitz, τι, 569.
Perpetui flores, 1, 554.
Persa tyrannus, ui, 179.
Persarum regen, S. $4.
Persida, 1, 341.
Persis, iw 285.
Persolvit panas, m, 481.
Persopat te, n, 209.
Perstando maligne, 1, 935.
Perstat homo, 1, 97.
Perstrinxit gemino consule Romam, ii, 521.
Perturbent cuucta, n, 151.
Perusta, 1, 537.
Perustus sole, S. 84.
Pervaditur acr. u, 281.
INDEX VERBORUM ET PHRASIUM.
1069
Pervssit fretum, n, 281
Pervigil, m, 425
Petat aspers, S. 28.
Peterem pericla, 5. 36.
Peteret Dominum, S. 1€8
Peiiere viros, τι, 279.
Petit pa-na noxia iusontes, S. :82
Petrus, τι, 765 ; us, 217.
Petunt certamine frawes, n, 295. Languida menibra ma.
nus medici, S
Petuntur per uos, i, 85,
Pharaonis, S. 18.
Philenorum, ui, 291.
Phoice, 2, 520.
Phonicis juventam, 1, 655
Phrixei velleris aurum, nu, 447.
P'ia colla, μι, 525. Feritate, S. 271. Jussa, wi, 228. Turba,
"u, 714; in, $79. Turba Dei, 1,776. Verba proplieLr, S..
δύο. Voce, 1, 470. Vota, n, 717. Vota Dei, i, TW
Piacula, v, 562. Horrenda, n, 709. Siva, n, 401; in, 305.
Sieva mortis, 1, 559.
Piarent vota, it, €68.
Pias matres, n, 305.
Pictus floribus, 1, 179.
Picus, S. 268
Pie rex, τι, 698 ; m, 554
Pietas Dei magna, 11, 185. /Eterna, 1, 90. Generalitee
una, u, 758. Parents, n, 492. Sancta, 1, 39. 1", S. 109.
Pietate bonus, S. is. Magistra, ut, :53.. N τὶ perem-
ptus, uni, 285, Nimia, i, 754. l'arcntis, 1, 81, 726. Reforus,
In, 654. Reservor, in, 658. Severa, 1, 511. Sueta, ut, 665, -
Tonantis, n, 670; m, 210. Tu, S. ida.
Pietatis amore, 1, 100, 692. Amorem, πὶ, 539. Nimis
sobolem, us, 287. Opus, τι, $0. S. 990. 298.
Pigmenta, u, 440. Geuerans, 1, 176.
Piguo e dilecto, ui, 116.
Pigra freta, 1, 501. Sidera, ui, 7.
Pinguescu.it, ti, 85.
Pinguia membra, n, 258.
Pinguis gleba, "1, 414.
l'io amore, ui, tis. Igne, 1, 224. Lacte, 1, 5 6.
Piorum loca, in, 162. Sorte, τι, 682.
Pios motus animi, ni, 465.
Pium Christum, n, 494. Ira non decet, S. 120. Nomen,
S. 288. Tempus, S. 180.
Pius bonttáte, τ, 435. Cristus, u, 601. Civis, m, 315. Es
plus qam Justus, τι, 695. Exstet homo, S. 158. Immitis.
mo 102. Poteras, u, 708. Semper ubique, S. 110. Ultor, 1,
Placent animis, wu, 151.
Placidas aves, 1, 456.
Placidi flatus, τ, 192.
Placidis, sevisque, τι, 735. Sedibus, 1, 511.
Placidissimus exsias, t1, 69.
Placido sermone, ni, 540.
Placidum nomen, S. 290.
Placidum Tonantem, :, 1.
Placidus sit S. "n
age quinque, 1, 9.
Plagis quinque. S. 90
Planeta diu est, ut, 585.
Plango, 1t, 603.
Planitie, 1, 159.
Planxtt Achi!lem, τι, 581. Deu n natura, ut, 521. Natum,
in, 391.
Plasnia, 1, 45 *.
Plasinatur caro, it, 87.
Plasmavit p er membra virum, 1i, 556.
Plausibus con motis, 1, 357.
Plectenda libido, u, $06.
Plectent^ flagello, S. 515.
Plectibiles actus, n, 455.
Plectibili sctu, n, 268.
Plena fides, n, 674; m, 210. Non fuit hora poscentibus,
n, 689.
Plenam coronam, n, 575.
Plenus amor, 1, 579. Nasrrator, wi, 669.
Plorant virgulta balsama, τ, 524.
Pluit imber aquos calidas, τ, 65.
Plumea gens, 1, 240. |
Plus prestitit error, ui, 388
Plus quam peccator habendus, tu, 550.
Plus quom turba facit, S. 210.
Pluunt nubes, n, 192.
Pluviali« hiems, :, 510.
Pocnla larga, n, 688. Sunt lat ces, i, 129.
Pa-na plectente, i, 98. Pudoris, iw, 307.
P. niteant se sceleris, 1, 691.
Poníteat mens rea sceleris facti, S. 100 Sceleris doleus
1003 INPICES IN DRACONTIUM. 1064
peccata, S. 504. 81 forte reos, τι, ὅδ. : Premebat culpa, n, 705.
Peaitet en peccasse nimis, ni, 595. Esse nocentem, 1, Premis coles, n, Th.
148. Me carminis, et fateor, S. 106.
Po'n'tuit nescisse, τ, 472. Vicisse ducem, n:, 369.
Poli septem, 1, 5.
Polo rutilante, 1, 205.
Polorum domiaum, τι, 142. Spheera, 1,
Poma coqnantur, 1, 198. Dulcia, 1, 717.
Profert, 1, (67.
Pomaria, 1», 41t.
Ponat venabula, S. 1114.
Pondera gemm:ze, iw, 59. Mandi, τ, 099
Pondere culparum, ui, 571.
Pondus ditionis, m, 5:5.
Pontificis loca sacra tenens, iu, 677.
Poplite sabnixo, ut, 191.
Populando cohortes, n», 496.
Populo insontl, n, 681.
Populus laudavere, 5, 701.
Poriabant nomen inane, u, 6237.
Portante sinu, iu, 52.
Portuare delicias, n, 175. Triumphos, ni, Δ.
Portendant mala, 1, 85.
Porto haec, 1, 528. Telluris, μι, 292. Tristis poenarum,
αι,
Poscere ostrum, 1.1, 57. Poscit ab igne neces, in, 459.
Rogans, i, 63.
0sCO gemens veniam ab imperio, S. 109.
Positus dux, im, 219.
Possedit arenas, wi, 391. Coelum, m, 161. Omnis, ui, 165
Post bella, i, 565, 448. S. 173. Corpus, m, 676. Cri-
mina, u, 571, 659. Cuncta, t, 259. Decus imperii, S. $2.
Funera, u, 760; i, 490. Vanera carais, n, ὃδ,. Funera
septem, n, 650. Ictus, 11, 495. Maculam, ut, 506. Me S.
189. Membra, S. 45. Nubila, u, 653. Ossa, m, 625. Prie-
lia, m, 364. Regale nefas, ui, 518. Regna, ui, 616. S. 55.
Retis, m, 230. Szcla, 1, 632; n, 645. S:-ecla futuro, i11, 548.
manere, 1, 80. Sua membres beatus, πὶ, 91. Te, S.
197. Templa poli, n, 80. Viscera, τι, 499. Vulnera, S. $15.
Posteritas horum, m, 140
Potens auctor, S. 59.
Pre mente legaot, 1, 2.
Prebet culpa materie »aua s, S. 297.
Precedit venia facinus, n, 529.
Przceyta audiat, iu, 537.
Prscepti solo sermone, ut, 518.
Preeciyiti jactu, i9" μι, 597.
Pr2conia, ui, 664.
Prsecordia, 1, 541. Muta loquantur, 1, 568.
s a cibusque fait, S. 268. Iners, S. 154. Quieta sedet,
Prsedicit vim, 1, 515
Preedicunt pluvias, 1, 528.
Predo, n,
Temerarius, m, 75.
Produce jussu, nu, 25.
Prsferre animam pudori, m, 85. Datori, μι, 84. Nil deo,
μι, 52, 8I.
Praefxas vices, n, 21.
Priemiserat undis, 1, 204.
Presemissa est, 1, 153.
Preemonet ante, 1, 40. Se inde esvendum, :, 87.
Prepetis aquilas, :, 724.
Prerumpit hiatum, :, 67.
Preesagia non fsllunt, :, 528.
P re futura, 1, si.
Presens constat ubique, qm, 525.
Preresensit, 1, 469.
Presentem vitam, it, 165.
Prsesentis vi, ui, 45, T9.
Prsestaret, S. 181,
Prastat clementia laudem, S. 20.. Compendis damnum
zu, 1355. Hoc, S. 173.
Presta ur hostia, m, 112.
Prssstet bona ἃ ns, S. 193.
Preestitit nec sibi, nm, 74.
Priesumpsit homo, in, 205.
" Presumpta atteris, u, 727. Maoug spe mortis, ut, 277.
oles, mn,
Prssumptio, 1, 565. Simplex, ni, 248.
Preter quod fuerant, wi, 630. ᾿
Ῥρϑίογοβ, ut, 411.
Prevenit iter, 1, 154. Re»tum indulgentia, n, 599
Pravis dedit tartara, u, 754.
Precatio, n, 75.
Precatur Deum mens potias quam lingoo, 1, 570. Vita
ui, 6335.
Precibus ne clauseris aures, ni, 597.
ι, 23s.
Pendula, i, 196.
7. Cibos temoit, S. 145. Pu.loris, 1, 519.
Premuntur luce, 1, 220."
Pressis defensio, t, 729 ; «t, 685.
Pressum clade, in, 649.
Pressus gravor, πὶ, 581.
Pressus pondere culparum, :n, 571.
Prima dies lucis erat, ιν, 116.
Primordia mundi, : i22, 127; τι, 296. Nescit, :, 22. No-
stra, v, 452. Sensus 5. 65.
Princeps, 1, 552, 518, $99; νη, 109. Deus, m, 154. Rerum,
nU, $41. Spiritus, il, 33. t
Principe gentis, n, 162. Luce, r, 153.
Pristina verbera, S. 212. |
Pro clade, S. 159. Laude soa. mt, 255. Libertate, u, 779.
Meritis, 1, 12. Moribus, i, 418. Nomine, i, 107. Numine
ψλῆν, πὶ, 5IS. Quibus arina tulit, m 555. Radicibus, 1, 155.
Regione plags, 1, 500. Regno alieuo, ui, 255. Tempore, »,
229 seq.; n, 219. Tramite vits, τ, 12.
Pro laude periclom intulit, i, 552, 451
ur gens importuna, n, 265.
Probant do:ninum, S. 4. Jura sua, ru, 990.
Probare jura, un, (35.
Probaris debere, n, 179.
Probatur apta, i, δ, Fidelis, τι, 90. Nil
fon esse brevis mora, n, 716. Scire, 1,
Probstus nanquam sine Patre, u, 105.
Probavit res ipsa, ui, 657. Vera verba Dei, v, 574.
Probentur disjuncta, u, 130. Nihil 655 11,555.
Procedere footibus amnes, 1, 607. In pejus, τ, 4765 n,
404. Sofem, τι, 753.
Procedit tumulo, t, 6.«.
Procella comitante, n, 172.
Procelias vincat, », 512.
Proceres, τι, 725. Pullati, m, 578.
Proceris caput, mn, 476.
Processerat dies, 1, 211.
Procesait lucifer, n, 542. Pana, n, $64
Procubuit, ut, 285, 508.
Procul usque sene- tam, S. 921.
Prodidit se, 1», 777.
Pro4Jit metslla, 1, 505. ..
Proditor corvus, :, 59.
ProJitur impius in se, ur, 43.
Producere coelo, 1, 6d.
roduceret hostes, v, 291. Vitam, ut, 288,
Producit noctes, 1, 1í4.
Produxit vitam, wu, 759.
Profíana mente, S. 95.
Profanam viam, n, 50t.
Profansnt jura Dei, :, 497. Sancta, 1, 024.
Profanas, μι, S2. 190.
Profanos, t, . Domet, n
Profanum sceptrum, tu 365.
Profanus, 1, 96; wi, 946.
Profecto, 1, 493.
Proferre diem, t, 311.
Profundi animalia, 1, 252. Nympha, i, 591.
Profundo vasto, 1, 151.
Profuadum crudele, m, 64.
Prohiberet euntes, it, 509.
Projicere, 1, 450. |
Promissa Tonantis, n 07S. Promissor fidelis, u, Tu£.
Promitur anguis, 1, 287. Herbs, :, 165.
Promittis te nimia pietate parentem, 1, 751.
Promittit fontes, τ, 212. Saxis gemmas, τ, 506.
Pronior ad veniam, S. 509.
go mansura, :, 619. Membrornm, i, 681. Nume-
T0868, 111, 675. Sanctorum, um, 145. Terrens, 1, 41 . Tor-
quata, im, 584.
Properaot f»rire, n, $14.
Propheta clamante, ni, 611.
Prophete verba, S. .
Prophetarum origo, πὶ, 108.
Propinquos consanguineos, im, 260.
Propitius jubes, S. 14.
um, ui, 75.
Propter hominem, t, 428. Solatis, 1, 557.
Prorogat mercedem justis, it, 740.
Prorumpit equus, :, 276.
Proscinderet terram vomere, un, 455.
Prospera bellorum, n:, 570. Cuncta, S. 28. Mandet, S.
Prosternit amicum, m, 282.
Prostrata scelere parentis, wu, 385.
Prostrato dat veuiamn, S. 145.
Prostratus extenso corpore, n, 603.
Protendit iter solis, 1, 715.
Providus uudss, 1, 511.
, S. 295.
Γ
.
M
1065 INDEX VERBORUM ET PHRASIDM. 1066
Proxima saxs polo, S. 280.
Psyllus, 1, 515.
Pubentibus annis, P ud .
ubescit ceres, nt, 26.
Publica gaudia, μι, 568. Merx, S. 190. Oscula, 1, 414.
Pudenda membra, 1, ARS. Qusque, 1, 442.
Pudicitie causa, m, 558. Las», iu, 517.
Podorem didicisse, τ, 491.
Pudoris oriyo. 1, 445. Veutre, τι, 643.
Puerilia, 5. 325.
Puerperii claustra, i, 93.
Pullati proceres, im, 576.
Pulmonis fibre, 1, 595.
Pulsantes nubila cedros, S. 279.
Punctum non egreditur, u, 515.
Punica legatio, n, 408.
Puniceum ruborem, 1, 671; ui, 297.
Puniceas sanguine, t, 61.
Punisse tantos restus, 12, 570.
Punisti errantem, ut, $94.
Puaoit morte repente, 1, 93.
Pupillus, i, 754.
Pura fides, τι, 218.
Purgant mores agmina, u, 808,
Purgare ,otest, n, 466.
Pur,sata auima quiescat, ur, 671.
Purgaue mentis, n, 7435.
Purior ae , 1, 55; τι, 458. S. 91.
Puro coelo, 1, 410.
Puros fontibus amnes, τ, 549.
Purpura vestit aves, i, 244.
Purpurea lilia, n, 442.
Purpureis aquis, 1, 680.
Purpur.um iuciferum, t, 491, Mare 1, 78; nu, 157.
Putantur damna, 1, 475.
Putatur mundior, 1, 487.
Putentur data, ει, 456.
Putrescit gleba, u, 414.
Putris areua, S. 84.
Q
useunque ex parte, 1, 129; in, 38.
Qusdrupodantis equi ungula, S. 314,
Quzcubque obscura geruntur, 1, 151.
use fuerat pietas? 5. 294.
uzrit dolos, u, 505. Opem: sceleris, 1, 465. Veniam,
uzrunt foliis, vel tpe latebras, :, 498.
ussivit horam, S. 265.
Qualem prima dies, talem simul uliima Doscet, n, $58.
Qualiter, 11, 89, 108, 421; , 150.
Quanta spes | remis:a est, 1, 152.
Quantos capillos, m, 551.
aasi nympha, 1, 561.
uatiens remos, u, 235. Venenum, 1, 237.
Quatitur flatibus, 1, 188. Mare undis, τ, 149.
Quen d procellze, m, 572.
uem penes, 1, 567.
Quem quisque ferit, cui quisque repuguat, m, 231.
uicunque datur casus, 1, 570.
Quid nocuit ? n, 277. Peccavere, t, $0. Quod, n, 363,
6.
Quidquid 3gunt bomines, S. 15.
Quinque plage, 1, ὅ.
Quirins gentis, 1, 9592.
Quis neget " 1, 15, 607. Petit, et vixit? m, 186.
Quocuuque jubes, S. 12. Labore, 1, 450.
Quod crimen habetur, i, 555. Erat peine S. 116. Floret
humus, quod germinat herba, etc., 1,575, Ínstat, t, 520.
Quo merito, 1, $554. Missa rubebat, 1, 615. R. cessit, τι,
Qnota portio rerum nos sumus, ni, 545.
Quoties culpa est, sit toties venia, S. 508.
R
Rabies leonum, un, 185. Savas, ui, 304.
Rabidi leonis, S. 209.
Racenis, 1, 177.
Radisre globum, 1, 206. Sidera, :, 490.
Radiata luce, 1. 679.
Rauiato vertice, τ, 221.
Rana, 1, 527.
Rapax turbas, wu, 765.
Rapiant mare, τι, 155. Pios motus, i, 465.
Rapids procellze, n, 151.
Rapidas procellas, 1, 708.
Rapidis andis, n, 434.
Rapit aliena, i, 75. Messes, 1, 509. Rapitur de corde, 1,
PaTROL. LX.
Rapiunt me scelerum flutnins, ut, 572. Nebrids membra,
. 272.
Rapior avarus, n, 807.
Rastro domari, :, 449.
Rationis amicum, :, 529.
Raucos molossos, 1, 279.
S noun, 1, 429. Grassante, τι, 400. Temporis inmumodici,
Reatum, :, 466, 494, 510; :n, 566. Donare, n, 556. Fe-
eisset colpa, in, 515. Ignosci, S. 307. Pectoris et carnis,
ut, 591. Privenit indulgentia 1, 509. |
Reatus, u, 699. Atrox, S. 491.
Kebellant contra naturam, i, 59.
Rehellantum turba, S. 155.
Rebcllis formidat, S. 137.
Recensent voce, 1, 2.
Recepit sua membra, :, 400. Mar: yrium, n, 579.
Recepta luce, 1, 641.
Recidens spes, n, 694.
Recidente ruina, 1, 103.
Recidentibus euris, u, 150.
Recidiva vite, 1, 558.
Recipit facies priscas, S. 215.
Recisa cervice, τι, 2565; 11, 493.
Kecurrat dulcedo cordibus, 1, 565.
Recurrit aura cunctis, 1, 599. Kors, m, 937.
Recusst alimenta, ! 1, 174. Deus incrementa, vel decre-
menta. 11, 527, Esse, ut, 542. Servire, ut, 459.
Rridere mercedem cunctis, u, 549. 'Millesima lucra,
iit, 51.
Redderet tristem, :, 576.
Reddis omnia omnibus, x1, 180.
Reddit diurne, :, 680.
Redditur argentum. i, 561. Aria tellus, n, $95. Can-
dens, 1, 637. Sauus, n, 126. Usura, ui, 50.
Redeant omnia, S. 355.
Redemit pretium bellum, mn, 591.
Redeunt commercia, 1, 591. Ire cunctis, τι, 595. Mores
ad szxva piacula, 1, 401. Sua lumina celo, 1, 503.
Redeunie favore, μι, 606. Juveuta, 1, 657.
Redeuntibus annis, τ, 628; u, 210.
Rediere ad visus suos, 1, 645. Mundo, u, 525. Suis mem-
bris, ut, 61t.
Redis victor sb hoste, S. 901.
Redit fecunda, n, 665. 1n se, u, 841. Ver, zstas, au-
tumnus, hiems, S. 2535.
Reditura mox mar.to, 1, 582. Secundo, 1, 111.
Redituras lucis ad usus, iw, 535.
Reditus in plurali, 1, 607, 635.
Rediviva herba, i, 655. Salus, 1, 650.
Redivivo fomite, it, 655. Lumine, i, 657.
Redolent fructibus, τ, 115.
Reducem diem, :, 425. Magistrurb, v, 545.
Reduces, tm, 615. Acies, u, 652. Aqui, u, 165. Áquas,
1, 105. Fructus, 1, 651. Morsus, S. 374.
Reducis salutis, », 516.
Reduci sub germine, ., 651. Vapore, 1, 650. Vento, 1,
595. Vita, n, 544.
Reducit vasta inceudia, 1, 658.
Redundat in conjuge facia, 1, 535.
Redux fortuna, ni, 652. Vita, ut, 357.
Ref. cto orbe, 1, 682.
Referens jura catervis. S. 153.
Refertur cognata, S. 61.
Reflcit flammas, i, 669. Sol, c«rpora, S, 85.
Reforma totum, in, 654.
Reformavit modulawina linguz, S. 47.
Refundit, 1, 28. Arca, iu, .
Regale coput, m, 491. Nefas, nt, 518.
Regentum corda, S. 105.
Regia bella, wn, $25. Colla, S. 56. Verba, S. 114. Vota
Regionibus coli, t, 218,
Regis igne polum, s. 3.
Regit ordo temporis, S. 216.
Regna cali, iu, 459. Polorum, S. 151.
Regvanti Domino, S. 503.
Regnants munere, S. 34.
Regnator, 1, 562, S. 147.
Regulus, ui, 410.
Rejecto fomite, ni, 172.
Rejiciat salutem, m, 90.
Relata spernant, n, 113.
Kelaxans peccata populis, S. $88.
Relaxas ista, u, 701.
Relaxat peccata, i, 755.
Relaxet peccata, S. 305.
Relevare reatum, 1, 540,
94
$007
Relevat jacentes, τι, 686.
Relliquias, nt, 358.
eluctans, uw, 57.
Remeare lumen, t, 418.
Remearet ad auras, n 538.
Wemeat sua costa viro, t, 400.
Renasceuti pelle, 1, 657.
Renascentur ligna, 1, 634.
Renasci, 1, 635. Defuncta, 1, 085.
Renatis crinibus, 1, 633.
Renovare aqui!:e juventam, 1, 729.
Renovat juventam, 1, 655.
Hepagula deusata, μι, 629.
apararo facinus, nu, $98. Sepultos, n, 119. Servatum,
9. Vitam arhissam, u. 761.
R
m,
Reparas ossa arida, μι, 610.
Reparatas volucres, 1, 612.
Reparato lumine, t, 665.
Reparavit honores, S. 177.
Rependit alterna sorte, m, 54,
lepertor sceleris, n, 555.
Wepetendo i2austus, 1, 592.
g Hieetisse predam secundam, 11:3, 05. Vias transactos,
Repetit vitalia, 1, 651.
epit squamis, 1, 238.
Replete solum de semine vestro, », 405.
llejletus couviva, tu, 71.
Replevit orbem geutibus, m, 140.
Repouis te corde, n, 590.
Reportat oratio effectus faciles, n, 751.
Reportent, t, 804.
Reprimis flatus, ui, 156.
Reptaptia gramina terris, S. 277.
Reptat anguis, 1, 638.
Repulsa luce, tw, 277.
Reputando nil Deo, n, 568. Suum funus, ii, 584.
Reputans crimen, τι, 451. Tibi debere fatetur, r, 225.
Reputet tibi, n, 53.
Requies a.iimae, 11, 677. Cordis, 1, 569. Lux tegris, 1,
125. Pauperis, μι, 51. Vitae, ui, 659.
Requirit de s^, 1. 551
Reserantur lumina, 1, 473.
Reservant praecepta, m, 351.
Reservat veuiz, τι, 122.
Reservor pietate, in, 638.
TVesolnta carne, v, 118.
Respiciat auctoreu, n, 463. Me, 50.
Responsa dabo, u, 465. Petaut, u, 527.
Res'aniibus horis, i, 518.
R'estinguit flammas, 1, 145
Resumit, S. 257, 215. Vota scelerum, i, 597.
Resurgeutein mane, 1, 683.
Resurgere vite, 1, 622.
Resurgit flamma, :, 656. Novus, 1, 678. Vita, τ, N58.
Resurgunt cornua, 1, 610.
Retardat origo nulla Deum, 1, 696.
Retectis ossibus, in, 118
Ketia pelagi, iu, 220.
Retibus fallat pisces, 1, 508.
Reticente lingua, 1, 569.
Reticent sibila, 1, 514.
Reticerc dominos, S. 93.
Retinebat steriles artus, n, 622.
Retiuens ztatem mundi, nmi, 156. Inter se, 1, 28. Jura,
n, 257, 130. Ruborem, ui, 297.
Retinente fera justitiam, τι, 266.
Retinere materiem laudis, iu, 461.
Retineret honestum, n, 363.
Reünet natura. aspera vel facilis volucres , S. 77. Sua
tempora messis, S. 251. Tempus, ww, 151.
195
Retorqueo mea vela ad te, S. 117.
Retractus voce, t, 553.
Reus sum regi, S. 108.
Revestit sarmenta, 1, 629. .
Revocabile supplicium, n, 693.
Revocans a morte, 1], 705. Animas, n, 5if.
Revocarentur sociati crimine multo, n, 4035.
Revocare saluti exanimes, τι, 120. |
Revocasse casus sinistros, ut, 406.
Revocata gau'lia, 1, 421.
Rex dominusque meus, S. 110. Dominusque pius, S.
Rident elementa, 1, 208.
Ridere tenebras, 1. 436.
Rigare de fonte, 1, 491.
Rigator, τ, 552.
Riget in scopulos, 1. 161
Kitu pecudum, τ, 439.
INDICES IN DRACONTIUM.
1008
Rogetur mente, m, 129.
Rogus omnibus unus, με, 410.
Roma, i, 227.
Romam, ui, 521.
Romana (ides, ut, 403. Manus. uit, 112. Nurus, n, 590.
Romani senatus, ut, 441.
Romauus amor, ut, 512. Dux, S. 185. Eques, in, 596
Roris spiritus, 1u, 173.
Rosaria, t, 457.
Roscida aurors, 1, 671. Tellus, 1, 65.
H0seis floribus, :, 717.
Roseo honore, 1, 522
Rosulas proferret, u, 411.
Rotato axe, u, 16.
Rotatur, τι. 5,
Rotavit axe, 1, 217.
Rubebat cutis, u, 117.
Rubens sanguis, 1, 241
Rubentem luce, 1, 679. De sole, 1, 425.
Hubescant sanguine, n, 479.
Rubicunda vel'era, v, 445. Z m, m, 308.
Rubicundior alveus, i, 62.
Rubicundo flabello, i1, 655.
Rubigo latens, 1, 504.
Rubore pulchra, i, 395.
Rubor erat, 1, 445. Inficit artus, t, 342.
Ruboris nescia, », 440.
Rubra littora, 1, 519.
Rubrum mare, u, 785.
Rubuere genz, 1, 5342; .1, 621.
Rubus asper, u, 778. [ofelix, 1, 66.
Rudes, 1, 442.
Rudibus pennis, 1, 352, 264. Racemis , 1, 177.
Rudis virgo, 1, 581.
Rumpendo vínc!a, n, 723.
Rumperet jussio, 689.
Rumpuntur íructus, i, 651. Ova, 1, 365. Vineula, n,
Rupis Istebras, :, 532.
Rursus redeunte, 1, 657. Repetunt, n, 163.
Rusticus inde placet, S. ΤΌ.
Rutila flamma, ut, 15.
Ru!ilante polo, 1, 205.
Ruulatur apex, 1, 560.
Rutilo ortu, 1, 271.
S
Sacerdos ferus, ει, 100. In orbe primus, 11,232. Magnus,
u, 677.
Sucrilega arte, n, 502. Cervice tumens, τι, 366. Mente,
πι,
Sacrilegis catervis, S. 155.
Sacrilegos, 1, 497.
Sacrilegum, m, 234.
Sayax mos, 1, 125.
Saguntum, εἰ, 447.
Salmonea regem, ut, 251.
Salomon, S. 167.
Salsos fluctus, n, 789.
Saltus lunz, i, 716.
Salus certa vitse, 1, 727.
Salutares medullas, S. 67.
Salutaris flamma, 1, 207. Passio, u, 511.
Salutifero vapore, :, 208.
Sana mens ín corpore sano, nt, 679. .
Sancta cceli, n, 647. Legís, 1, 624. Manus, S. 105. Yide-
rent, i1, 460.
Sancte, Deus, 1, 744 ; ui, 597 ; ni, 598, 662.
Sanctorum propago, iir, 145.
Sandix pretiosus, n, 445.
Sanguineum ruborem, τι, 522.
Sanguinis inimica pietas, um, 374. Oblitus, m, δέ].
Sanxit manere, 1, 425 ; v,9 . Natura, íi, 416.
Sapit quicunque, τι. 100. Quid pravum, 1, 483.
Soporat poma, 1, 717.
Saporem desiguans, i, 519.
Sara, τι, 618.
Sarmenta vitis, 1, 629
Satiabilis nanquam uuibris, u, 551.
Satiata nunquam sanguinis, mn, 214.
Sator, 1, 572.
Saturnus, u, 580. Falcifer, 1, 115.
Sa:a polo proxima, S. 980. -.
Saxea pars, 1, 157.
Saxeus imber, 1, 510.
Scesvola, τι, 586. '
Scelerare manus, m, 255.
Scelerata gens, ui, 519 .
. Scelerata propago, u, S51.
1069
Sceleris certus adulter, S. 158.
Scena capillorum, v1, 620.
Sceptra paterna, S. ies.
Scythicss paludes, ii, 511.
Scindere Íretim, n, 547.
Scinderet ungue secans vnltus, uit, 579.
Scintillare oleum, i, 550.
Scinulla volans, :, 658.
Scire ventura, 1, 534.
Scribere ignotum nec dominum, S. 94.
Scríptura sancta, ur, 251.
S:rujator aquarum, 1, 508.
Secans ungue, m, 579.
Secreta coli, u, i, 41. Mente, u, 606.
Secretior; 1, 441.
Secreli pectoris, ut, 6351.
Secunda vox non est ultra exspectata, τι, 666.
Secundo redi ura, 1, 411.
ise fatur, πὶ, 164. Quies, m, 651. Sepulcri, 11,
Secures vertit, m, 525.
Securi spatlaptur, ui, 298.
Securus sine morte dat manus, S. 155.
Secuta est poeua famulos, u, 410.
Sedem animi, ui, 45.
Sedes beatas, 1, 680.
Sede Tonantis, 1, 19.
Sedet preda quieta, S. 128.
Sedit in digitis aurum, in, 58.
See CUL I 4TT. M&,
egst merit, n,
Semel assumptis, t, 473. Dat veniam, S. 275. luspeeta,
» 513. Intoleranda, ui, 454.
Semina rerum, τ. 602.
Semine, 1, 390. Verbo, n, 61.
Semita mortis, i, 170.
Seuiper viventis heres i", 601.
Senatum magnum, m, hit.
Senatus, μι, $52. Clari μι, 451. Romani, ut, 444
Senecius pigra, S. 2t. Tremebunda, ὁ, 229.
Sensibus :ethereis, S. 116.
Seusim, 1, 582.
Sensit malum, u, 425.
Sententia prisca est, τι, 82.
Sentiet iratum furorem, 1, 8. ᾿
Sentiret aquas reduces, τ, 705.
Sentis, n, 459.
Sentit Domiuum, :, 220. Futurum, i, 535.
Senuissent herbs, :, 269.
Se przter, ι, 431.
Septem poli, 1, 5
Sepultus incolumis, wr, 400.
Sequetur venia, m, 561.
Seqnitur bucula taurum, :, 274. Culpa ingratos, S. 95.
Seraphim, n, 202.
eot ono colo, :, 420. Lumine, 1», 652. Splendente, u,
Serenum placidum, 1:, 586. Screnilas, 1, 68. S. 231.
Seres, 1, 523.
Serica, ui, 55.
Sermo creavit, 1, 658.
Sermone narrare opus, ir, 670.
Sermohnibus oris, 1, 630.
Seros nepotes, 1, 386.
Serpens, 1, 459, is0, 656. Habet medicamina, S. 65.
Serpente notato, », 511.
Se! pentis artes, ut, 495.
servans membra sepulcro, n, 170 κ8. 1 -—
ervare ras proprii geueris, 1, 98. Legem, u, .
Malos, u, 108. PS n?
Servare tempora jussit , S. 262.
Servat cuncta hzredi, ut, 44.
Servator vite, m, 81.
Servatoar venis, un, 717.
Servetur in zevum, u, 51.
Servirent corpora corporibus, τ, 583.
Setvit spiritus, 1, 584.
Sessorem, S. $15.
Severa pietate, :, 541.
Sexta luce, 1, 115.
Sexus iners, in, 457. S. 218. Uterque, n, 792.
Sibila, 1, 299. Dum reticent, 1, 514. Nullas mandarent
mortes, in, $04.
Sibilat te, i, 221.
Sidera coeli, S. 87.
Sidereus globus, n, 5.
Sideris inpumeri, τι, 472; ut, 4.
Signa mortis, », 616. Poli, 1, 532.
Signifer alma crucis, wi, 218
INDEX VERBORUM ET PIHRASIUM.
1220
Silentia lingue , v, 680
Silvestria cuncta, ui, 571.
Simile est, ac regna polorum, S. 151.
Similes pacis et armorum triumphi, ut, 417.
Similes divinz prolis, wu, 118.
Simona Magum, 1, 250.
Simplex, 1, 355. Clementia, S. 191. Confessio, i, 565.
Et noxia, S. 69. lufantis, S. 225. Prxsumptio, wi, 24s.
Simplicitas bona, , 804. S. 175. Cadat, 1, 466. Coguita,
1, 4$4. O vium, 1, 278.
Simplicitate bonus, τ, 456. '
Simpliciter, :, 459.
Simul, u, 195. D mpto, n, 155. Invadant, τ, 12. Nega-
vit, ii . Noscet, τη, $83. Orbe fugata, τι, 550. PProcessil,
n, 564. Visa, ν, 699.
Simulare inopem, i, 373.
Sine clade, t, 690. Clade laboris, πὶ, 452. Clade piorum,
S. 285. Corpore, », 584. Crimine visus, u, 422. Fine, 1, 21;
u, 24, 50, 15; μι, 75. Fine moli, τι, 706. Fine manent, ut,
66. Fine perennis, n, 81. Flatibus ullis, 1, 513. Fraude, wu,
420; m, 555. Fronte pudoris, n, 427. Laude , ui, 78. Lege,
1, 432. Mente, 1, 3559. More suo, i, 520. Morte, S. 155.
Morte ducis, ει, 589. Morte furens vir, S. 174. Morte reus,
S. 160. Nomine culps, n, 598. Nube ser-nus, 1, 302. Nu-
bibus, n, 800. Peccati crimine nemo fuit, S. 51. Peccato,
non sine laude daret, S. 212. Hemige, n, 789. Semiue ja-
cto, iit, 27. Sorte sepulcri, 1, 655. Tormentis, ut, 616. Yoxe
rogatus, n, 605. Vuluere, S. 145.
inistros casus, n, 406.
Sirius, S. 88
Sisteret amnem, 1, 703.
Sitientibus undas, i, 79.
Sit tibi pignus uterque, 1, 566.
Sociante supplicio duos, 1, 540.
Sociant peense, ui, 419
Sociati crimine, n, 403.
Socrus erat sibi, su, 486.
Sodomis, S. 286.
Solantur graves tenebras , 1, 419.
Solstia cuncta negantur, ui, 591. Tota, m, 49.
Sole minore, 1, 714.
Solens dicere, S. 184.
Sol oculus coli, 1, 674. S. 245.
Solibus alternis, S. 86.
Solidante globo, :, 153.
Solidantur in corpus aque, i, 355. Penn, 1, 216,
Solidatur, wu, 86. -
Solitus gaudere, u, 532.
Sollicitant animas, «t, 525. Fretum , v, 828.
Solum omne timet Deum, S. 2
Soluta cervice, n, 721. In cineres, n, 41}.
Solutum sub libertate, t, 618.
Solvetur machina rerum, n, 131.
Solvit 2quora, 1, 687. Arenas, 1, 156. Donauda, i, 168
Solvuntur membra in soporem, i, 572.
Somnigeris cornibus, 1, 212.
Sonat sermo, 1, 569.
Sonent verba ora, iui: 628. |
: Sontes occidere, τι, 692. Peccantes, S. 281.
Sopita quies, 1, 391.
Sorbuit terra, in, 399.
Sors mortis, n, 380. Tertia rebus, t, 67.
Sorte, τι, 246. Alterna, m, 54. Beata, n, 682. Diaps,
ui, 212. Piorum, i, 682.
Sortita est Africa, 1, 515.
Sortitur tellus, 1, 506.
Spargens ruborem, 1, 671.
Spargit per marmura voces, in, 653.
Spoarsura mortes, 1. 290.
Spatia exacta, 1, 476.
Spatiante pelago fretis, τ. 706.
Spatiantur securi, ui, $98.
Spatiatur in orbem, n, 157.
Spatio sub noctis, n, 13.
Spstium aeris n, 590.
Speciale tueri , n, 185.
Specialior, i, 425.
Specie pulchrior omni, m, 17.
Species gratissim3, S.81. Hominis, 1, *58. Terrena,», 745.
Spe contempsit, m, 98.
Spe mortis, 1u, 211.
Spectacula festa, im, 195.
Spectante Nerone, ur, 250. Populo, m, $05
Spectat finem, i, 95.
Syerare dies, 1, 426. Veniam, 11, 6357.
Sperata venia sequetur, i, 554.
Sperata voluptas, pi, 480.
Sperat procellas, 1, 509.
Speravit horam, S. 264.
4071 INDICES IN DRACONTIUM 10792
Spernendo salutem, in, 279.
Spes Deus, u, 584. S. 1. Generis recidens, τι, 624. Ho-
minum Deus, mn, 51. Secura futuri, ut, 161. Una salutis, u,
000.
Sphzra polorum, 1, 225.
Spicat eristas, 1, 587. Messis, 1, 914.
Spicls acuit, 1 351.
Spina aspera latos complectitur, wu, 659.
Spinea ligna, S. 72.
Spiramina, τ, 598.
Spirante vento loqnaci, 1, 752.
Spirat flos, n, 218.
Spiritus auctor, τι, 596. Dei, 1, 600. Tgneus, n, 776. Ro-
ris, 11, 175.
Splendet sole dies , u, 539.
Spleador flamme, 1, 125.
Spoliamus avari pauperiem, n, 767.
Spoliatus egenus, m, 76.
Spoliet manes agmine, m, $10.
Spondens munera, 1, {14
Spondet victurum, 1, 517.
Sponte bonus, :, 692. Sua, n, 23. Parans frucium , n,
436. Peccando, v, 417.
Spumante palato, 1, 462.
Spuniantia bella , 1, 283.
Spumantibus undis, ει, 149.
Spumat aper, y, 280.
Squalentibus pannis usos, iu, 585.
Squameus serpens, 1, 636.
Squarmoso c ,rpore, 1, 4359.
Stabat in officio, i, 101.
Stabilem virum, i, 050.
Stans seges, ui, 25. Una voluntas, 1, 267.
Stant sidera pigra, i, 7. Sub nexu, ut, 66.
Stare queant, n, 72.
Staret flos odore, n, 442. Origo, 1, 443.
Stat cura minorum, n, 182.
Statius ostendit, iu, 257.
Stellas alieno tempore visas, t, 75.
Stel'antis puli, τ, 686.
Stellare nemus, i, 716.
Stellato tegmiue, τ, 638.
Stellatus honos, i,
Stephano, it, 973.
Stepbanus, S. 171.
Steriles artus, τι, 622.
S. ernis superbos, i, 722.
Sternit Simona, ni, 250. Potentes, 1, 758.
Strage obscura, im, 280
Strepitus adultorum, S. 227.
Stridet jubar, 1, 659.
Stridore minaci, i, 226.
Suiugenti gurgite, 1, 550.
Suringit liquorem, it, 155.
Stringitur Irondibus, 1, 189.
Struciura ligatur, τι, 84.
Sua costa, », 375, 400. Membra, 1, 380, 400.
Suada mali, τ, 490.
Subacta colla, S. 136. Cuncta, 1, 585.
Sub armis, ut, 437. Cardine, 1, 525. Carne, t, 80. Carne
creatis, 1, 582. (lade, u, 167; m, 590. Corpore , iu, 457.
Crimine, n, 482, Crimine cuncto, in, 530. ite , 1, 287,
463. Dispare forma, 11, 638. Divite nummo, ui, 40. Fraude
cadant, τι, 279. Fronte modesta, 1, 461. Flore gens juve-
nis, S. 228. Germine, i, 634. Grandine lapidum, S: 171.
Jure, 1, 415, 554. Jure tenepntar , su, 300. Jure tenerent,
1, 511. Jure tuo, S. 151. Laude future vite, m, 467. Laude
peracta bella, m, 489. Lege, 1, 141, 228, εἶ8. lege crean-
di, u, 95. Lege ldeli, m, 319. Lege necis, 1, 343. Lege
renui, n, 20. Libertate, t1, 648. Littora feriant , u, 946.
uce, wu, 519. Luce cdit, τ, 665. Luce latent, i, 7. Morsu,
n, 915. Morte crueuta,, S. 131. Nocte, τ, 681. Nocte reful-
gent, τι, 7. Nomine vero, ui, 750. Nutritore, 1, 685. Obscura
nocte, πὶ, 4754. Pectore, πὶ, 465. Pelle, m, 191. Pecpe:e
culpa, it, 498. Perpete nexu, m, 66. Perpete prena, μι, 73.
Phoenice, 1, 526. Pietaie bonus, n, 695. Pondere, ru, 157.
Puncto tempor;s uno, i, 663. Sole corusco, 1, 222. Sole
novo, 1, 177. Sorte beata, it, 682. Sorte piorum , m, 682.
Spatio noce E 13. Tacito mormure, Kin Tali tramite
vius, i, empore parvo, mu, $50. Tempore primo, 1,
930. Terris, 1, 511. Tirone die, 1, 251. Vere, 1, 185. Vere
noo, t, 220. Voce, t, 656, 720. Voce pi , 1, A70. Vindice
Jueret poenas, nt, 435.
Subsarundinat, 1, 171.
Subducens sua mira triumpho, in, 440.
Subducere opem, 1, 429.
Subduceret neci pueros, ni, 111.
Subduclitur costa, 1, $81. Vita, 1, 551.
Subductus morte, :, 668.
Subducunt dulcis, vu, 456
Subdu erat :etas amorem, i, 621.
Subjicist quisquam, su, 115.
Sublevat co:luin aer, 1, 408.
Sublime caput, 1u, 565.
Submisit colla jugo, S. 36.
Subnixo poplite, ut, 191.
Sub»ixus bonore, i1, 217.
Subrepsit peccatum, it, 25:.
Subripiente fame, S. 130.
Subrogat arietem, m, 111.
Subtexunt aera, i, 252.
Subtracius venia, wu, 560.
Subvestit pluma, 1, 612.
Succedere nata peremptis, t, 621.
Successores, 1n, 265.
Successus, τ, 16.
Suceidenda, 11, 40.
Succiditur , 1, 615.
Succiso cespite, i, ὁ.
Succumbat onus, iu, 182.
Succurre roganti, S. 511.
Succurrens non erit ullus, 1, 452.
Sudantibus membris, wn, 56.
Sudant mella, τ, 200.
Sudaret sentis amomum, 11, 459.
Sueta pieL:te, nt, 605.
Sufficiant pristina verbera, S. 512.
Sulphureas aquas, u, 410.
Sulphureos ictus, wu, 495.
Sumere licebit, 1, 411.
Sumunt animos de crimine, m, 462.
Suo reo, S. 500.
Suorum de morte, ii, 255. Orba'rices secures, 11, 527.
Superabit numeros arense, ti, $65.
Super &quora, ui, 158, 985. /Equora sole cadente, 1, 677.
JExhers, 1, 969, ut, 155. Astra, 1, 425, 674 ; u, 5, 408, 459.
Insuper, S. 129. Omnia, τι͵ 251.
Superata juventus, iw, 556.
Supercilium gemino supereminet oebi, ui, 6?2.
Superest pugna, S. 120.
Superstes Domini victura, iw, 783. Facta, τι, 166. Fama,
m, 458. Mansit, i, 509. Mansure, u, 197. Mundi, τι, $1.
Post bella, wu, 119. Sit, u, 139.
Supinant, τ, 163,
Supinat oculos, 1, 571.
Supplex dolet, τι, 555. Victims, 1, 603
Supplicia scelerum, 11, 605.
Supplicibus, S. 180.
Supplicio diguum, τ, 775. Sociante duos , 1, $10.
Suppliciter, u, 746.
Surgens ab imperio et origine, S. 179. Landare, 1, 516.
Surgente nullo reatu, wu, 239, uy, 508.
Surgentem ex zquore, :, 431.
Surgere ventos, tt, 155.
Surgit arbor, :, 627.
Surgun! capilli, 1, $14.
Suscepit arena angues, τ, 505. Arena leones, ui , 196.
Susceptum natum, it, 97.
Suspensus obii!, n, 563.
Suspexísse Deum de corde, t, 671.
Sustentat aves, 1, 456. Corda, S. 103.
Sustineat caminos, 1, 503.
Tabe fluens, tu, 117. Humana, ur, 215.
Tabitba , u, 757.
Tacet polus, 1, 503.
Tacitz linguas, S. 47
Tacitis Lot regibus, S. 25.
Tacitus requirit , 1, 357.
Tali sub clade, ιν, 167.
Tanquam si diceret, 1, 562. Superata juventus, ur, 556.
Taugunt flabra palatum, 1, 597. - |
Tanta fero, πὶ, 601.
, rant fecisse, ut, 350. Laudis, wt, $89. Potuisse, ni,
t9.
Tardat sdesse, 1, 525.
Tardius, nt, 97. Accipimus, mn, 608.
Tartara, n, 7351.
Tartareas tenebras, m, 402.
Tartarus infelix , 1, 541.
Taurica ara, πὶ, 216.
Tauros egregios, S. 271.
jore polorum, 1, 140. Tellure, u, 596. Velamine, τ,
Tegant animam, i, 722.
Tegentes foliis, 1, 495.
Tegmine carnis, 1, 465.
Tegunt, produntque , un, ὁ.
1075 INDEX VERBORUM ET PIIRASIUM. 1074
Telluris fructum, 1, 590. Torpet ignara vaporis, m, 308.
Temerarius, m, 75. Torquata manus, "u, 352. Propago, tn, 3584.
Temerasse factorem suum, n, 555. Torrens alveus, 1, 702. Peccatorum unda, iu, 575.
Teuperat sstus, 1, 590. Auras, 1, 197. [ctus, 1, 94. Torta vitis, 1 109.
Igues, 1, 239; ii, 22. Ira«, S. 209. Iras venia, 1, 956. Undas, Torridus fervor, wu, 170.
800. 'Tortorum manus, 11, 529.
Temperies, S. 89. Aera aptat auris, S. 75. Bona, n, 215. Torvus aper, 1, 281.
' Templa poli, 1, 5; u, 80. Toto de corde, 1, 379.
Tem,;.ora anui, 1, 182. Florum, S. 251. Gaudendi, do- Tractst maturus, 5. 229.
lendi, S. 259. Lustraus, n, 11. Moctalis vitz, m, 214. Mun- Tralieb:t membra priemortua, n, 635.
di, m, 151. Pacis, cruoris, S. 257. Tenehrarum noctis, 1, Trahens fluxa lintea, wu, 190. .
210. Viu, mortis eunt, S. 220. Τρ unda, 1, 577.
Tempore eodem, S. 181. Non uno, 1, 2914. Partus, t, Trabunt fila Seres, 1, 525. Genus, 1, 602.
660. Tam longo, S. 12^. Trahuntur cuncta cum corpore, $. $19.
Temporibus multis, in, 626. Nostris, m, 925. Tribus, ui, Tramite felici vite, wi, 674. Su^, n, 549. Vite, 1, 12, 242.
61 Traasacta luce, n, 151. S.mul, v, 733.
Temporis vices, 1, 425. Transactas vias, S. 254.
Tempse:e clientes, π᾿, 589. Transcendit jussa, n, 355.
Tempus et omne caput, ui, 621. Transfert bellum terris ignotis, n, 989.
Tenax consilii, S. 170. Transgreditnr praecepta, nu, 557.
Tendit mare, tu, 157. Transgresso limite, n, 515.
Tenebat culpa , S. 97. Transgressor legis, n, 352.
Tenens ossa, 1, 653. Transire ad successores, ur, 264. Fluctus, 1, 286. Vices,
Tenentem regoa, S. 5]. n, 20.
Tenentur sub jure, iu, 500. Tremebunda senectus, S. 229.
Teneras puellas, 1}, 385, 659, Tremendus ubique, ni, 517.
Tenerent sub jure, 1, 5/71. Trementer, ui, 671.
Teneret rena, ir, 258. . Tremiscit, πὶ, bi.
Tener puer, S. 232. Tremit terras Deum, u, 151.
Tenet culpa nos, it, 244. Scepira, S. 161. Viam, τι, 502. Tremorem subitum, 1, 100.
Loca, τι, 162. . Tremula face, 1}, 6.
Tenetur corde, 1, 755. Tremunt te, 1, 507.
Tenorem servant, 1, 144. Trepidans tanquam nova nupta, v, 610.
Tensa jacet, 1, 159. Trepidum diem, 1, 911.
Tentant volatus, :, 261. Tribuit veniam, S. 150.
Tentare nefas, n, 718. Tribunal, n, 460. Ante suum, n, 780. Celeste, u, 101.
T. ntat mari um, 1, 477. Tribunos, 1t, 417.
Tentator, 11, 126. . Trina mente Deus, n, 69. Virtus Deus, », 563.
Tenuem aera, i, 259. Triones septem, imn, 6.
Tenues firmas, τι, 728. Triplex Deus, 1 .
Tenui igne, t, i2. Tripodis, ut, $69.
Tennit cos crimen, i, 462. Procordia sanguis, 1, 941. Tristibus amotis, S. 56.
Tepentia membra, 1, 555. Tristis g!scies, iu, 507.
Teporat glaciem, 1, 113. Trisulca flamma, S. 278. Lingua, n, 224.
Tepuere ca'ores, iti, 167. Triumphales currus, wu, 564.
Terrena propago, 1, 418. Species, 1, 745. Triumphat, :, 480.
Terreni ponderis, n, 461. Triumphigera bella, S. 93.
Terrenum pondus, n, 106. Triumphos terrz», pelagique, S. 215.
T.reeret plusTyrios de morte minaci, quam gladiis, 1, Trojugenum, nt, 421.
421. Truci fraude, 1, 492.
Terribile fremit, S. 157. Truculents, u, 517.
T-rribiles leones, 1, 277. Truculentus hzres, ut, 547.
Terrigena proles, 1, 570. Truduntur ab liorto, 1, 555.
Terrigenis, 1, 239. Truncato duce, iv, 475.
Tertia res non est, m, 155. Sors, ut, 404. Truncis rsdicihus, 1, 627.
Testamenta duo, i, 611. | Trusere exsilio, 1, 498.
Testante Deo, :, 520. . Trux, m, 70
Testantibus illis, n, 761. Tua ira tam msgni regis, S. 9660.
Testis ardente lucerna scintillare oleum, τ, 529. 'Tulere damna vite, mi, 516.
Texerit nudos, i, 748. Tulisset vitas, τι, 22).
Thebanos muros, in, 259 Tulit maculsm, ni, 507.
Tuesauris ventorum, 1, 707. Tumentibus snnis, 1, 581.
Thomyris, i, 488. | Tumidi colles, 1, 162.
Thronum parentis , v, 147. Tundunt littors, 1, 577.
Türonus, ει, 224. Turbantur luctu gaudia, ni, 568.
Tigris optima, S. 275. Turbas scelerum, nu, 421.
Tinxit lilia, 1, 66. Turbata mens, n, 1i5.
Tirone die, 1, 251. Turbatnr amare, n, 552.
Titania, 1t, 581. Turba volucrum, τ, 280.
Títulos famz dat, S. 298. Turbine facto, n, 155.
Ti'us, S. 185. Turbo furit, 1, 189.
Tolerab.t famem, :, 7:5. Tolerant bella , τι, 290. Turparunt coruua frontem, S. 53.
Tolerare nequeo miser , ui, 596. Turpis habetur, », 486. Egestas, n, 726.
"Tollere flammas de flammis, 1, 011. Turpissims coniux fil, nm, 486.
Tolleret pudorem, ur, S57. Tuus sum, S. 510.
Tollit diem sol, n , 159. Tympana palmis pulsant, n, 795.
Tollitur 2118 petens, 1, 662. Ex Sodomis, S. 286. Tyranni castra, i, 475. Regna, ws, 520.
'Tolinnt ad vulnera colla, », 297. Tyrannus Per»a, 11, 179.
Tonante, 1, 685. Tyriis vestibus, m, 68.
Tonaotem, 1, 1; wu, 250. S. 119. Tyrios terreret, ni, 421.
Tonantem per cuncta, 1, 226.
Tonanter, ui, 225. Ubera musti, 1, 719.
Tonan i ore, 1, 406. Uber cespes, 1, 453.
Tonautis, 1, 19, 92, 141, 397, 611; n, 168, 255, 538, 670, Ubere glebz, in, 502.
678; n, 210, 235, 649. Udans medullas, 1, 652.
Tonat polus, », 302. Ultore severo, n, 565
Tormenta domant, ni. 583. Ultor pius, 1, 710.
Tormentis, i, 459, 676. Intulit artus, it, 432. Ultricla tormenta, iu, 60.
Toros illicitos, ut, 515. Ultricibus flammis, n, 411.
. 1018 INDICES IN DRACONTIUM. 1076
Ultrix conjugis exstincti, ut, 499.
Ultrix facia sui, a, 490.
Uubo erat nox, ui, 277.
Uumbraruin exercitus, 1, 73.
Unda beata, 1, 140. Cruor.s inficit, 1, 6],
Undando lacrymis genas, μι, 105.
Uudantis sgri, 1, 161.
Unde genus trahunt, :, 602. Nihil, m, $16. Requirat, i,
853. Scireut, 1, 442.
Undifluos amnes, 1, 607.
Undisonas ripas, 1, 550.
Uudosum pelagus, tu, 541.
Unguibus tenacibus, 1, 259.
Ungula equi concutiat, S. 314. Fissa rediens fieret ma-
nus, 5. 46.
Unicus hares, n, 605.
Unus ad unum, mni, 194.
Urgeat üinber, 1, $10.
Urget lacinus, i, 469. Spiritus, 1, 601; n, 39. Vernare,
1, 260.
᾿ Usibus divitis quod addit, τι, 771. Humanis, ιν, 580.
Usque ani : am, ui, 579. Senectam, iu, 652, 108. S. 221.
Usum criminis, it, 598.
Usura edax, ui, 23.
Usus corporis, u, 461. Lucis, n, 555.
Utile b: liis, 1, 276.
Ut rea procut.uit, it, 508.
Uvifecze vitis, 1, 639.
Vadimonia, πὶ, 576.
Vagabunda ales, 1, 957.
Vagas stellas, u, 7356.
Vaga terra, 1, 70).
Vagatur ware, i1, 185. Umbra, :, 105.
V agas, 1, 662.
Vago igne, τ, 660.
Vagum inter prata, 1, 985, Per prat», 1, 974.
Valle profunda, 1, 161.
soa ore algen e, τι, 619. Reduci, ν, 650. Salutifero, 1,
Vapores auget, wu, 21.
Vaporis anhelautis, ut, 308.
Vapor tenuis, 1 82. Urget, ', 360.
Variat uvas, i, 718.
Variis sub casibus, s, 10.
Vasta m cuia, 1, 658.
Vastent agros cultoribus, τι, 275
Vastos montes, S. 280.
Velamine tecta, 1, 593.
Vel, et, 1, 266. Qualem, :, 597.
Velivolum tare, n, 185.
Velle contraria, S. 15. Pares, 1, 5.
Venabula lousa, ii, 1.0. louat, S. 141.
Venator, i1, 274. [nermis, n, 186. Trep dans, S. 141.
Vendidit quem perti.a uxor, in, 107.
Veneuis nigris, nt, 295,
Venerandus bonos, ut, 655.
Veneraunter adire, πὶ, 672. Adore.t, 1, ὁ.
Venerem furit in, S. 227.
Veni reservat, wu, 122.
Veniale meret;, u, 559. Minaris, S. (31. Miuatur, 1, 186.
Veniam sperare, i, 709.
Yenire usibus liumauis dala suut, 1, 589.
Venirel du corJe, 1, 579.
Veuit alta quies, 1, ὅτι. [n usum, τι, 500. [n usus, 1), 505.
Veniunt imbres, 1, 986. Producuntur, 1, 291.
Venti!at aura, t, 988.
Ventre creatur, i, 712.
Veutris onus, u, 61.
Ventura scire, 1, 521.
Veuturum moneaut, 1, 526.
Venturus judicio, τι, 548.
Venus, ui, 531.
Verax fama, τι. 209.
M berat 3ur38, ut, 188. Ictus graudipis, 1, 191. Palmes,
1, 170.
Yerbere corrigitur culpa, S. 515. Distiactas voces spar-
git, 1, 635.
Verberis ignoti, 1, 11. Ira, 1, 69].
Verecundo ore, S. 146.
Verecundos vultus, ui, 641.
Vere novo, :, 250.
Vernantibus lerbis, τι, 410.
Vern:te neinus, 1,
Ver perpetuum, τ, 197.
Verterat tellurem, 1, 551.
Verticis eximii, n, 617.
Vertit aquas, it, 138. Secures in sobolis colla, ut, 525.
Vertitur species, S. 80
Vertuntur sensus, S. 50.
Vestigia extremz plantz, πὲ, 177.
Ves:iret oves, u, 416. .
'Westita ceres tunicis, rn, 26. Comi :, 1,166, 181, 2:5. Fide,
vestita pudore, in, 472. Foliis, 1, 625.
Vestit aves, 1, 244. Caput. imn, 621.
Vestitur avis plumis, frondibus herlxe, un, 24.
Veterana in saecla, 1, 231.
Vetustas longa, S. 9.
Vetusto serrnone, 1, S83.
Vexat corpora, S. 85.
Vexati molossi, S. 45.
Vexet membra, im, 205.
Vexilla crucis, n, 490.
Vi ab!ata, 1, 515.
Viam livoris, wt, 502,
Via; lethi, n, 514.
Vibices, u, 477.
Vibrans mens, n, 64. Natura, u, 51.
Vibrante liugua, n, 231.
Vibrant flammas, v, 6. Oculi, τι, 618.
Vibrare jubar, 1, 432.
Vibrat fulmina, τι, 487.
Vice functus, S. 6.
Vices alternant, S. 217. Domini agentem, τι, 2959. Moa-
tare, in, 2960. Mutent, 1, S4. Partita, n, 11. Teinporis, 1,
is. "ibas es ", ac n) ied lu. S 89.
icibus gignuntar pjuvix, igne, vapore, celu, S. 80.
Vicissim, 1, 591. Accipiunt, S. 219.
Victima mente quieta, n, los. Supplex, :, 623.
Victrices cohortes, 1n, 565.
Victura superstes, u, 783.
Victurus semper, u, 601.
Vidit quin'a dies, 1, 232.
Vidus, pupillus, ει, 754.
Viduamne vocamus, in, 497.
Viduata marito, ut, 483.
Viduavit, m, 413.
Vigilante, S. 124.
Vilior illa foret, wu, 451.
Vilissima retia, tu, 220.
Vim veneui, i, 515.
Vincente Deo, u, 794.
Viacomalus, S. 3502
Vindex natura, iw, 260.
Vindicat, S. 224. Gemitus, i, 515
Vindice naufragio, τι, 167. Quo, S. 121.
Yindicta coerceus, 1, 101. Datur, n, 689.
Viole pallore decenti, n, 445.
Viola est meutita rosam, 1, 65.
Violare serenum, 1, 68.
Violari legem, t, 556.
Violata lege, ui, 520. Mente, i, 481.
. Violeuto vertice, 1, 702.
Vipera, i, 250. juvat, nocet, S. 66.
Viperea natio, 1, 521.
Vipereis flatibus, 1n, 503.
Vipereo pectore, :, 461.
Vipereos angues, :, 505.
Virago, 11, 469.
Virentes campos, t, 551. Lucos, τ, 458.
'Vireta am ua, ni, 679.
Virginei funeris, 11, 347.
Virgineos sinus, iu, 90.
Virginis eximi, m, 512.
Virgulta reJeun!, i, 650.
Virides agros, 1, 550. Crustas, 1, 520. Aves pennze red-
dunt, 1, 250.
Viror armat aristis sezetes, S. 931.
Virtus debilibus, i, 723.
αἱ τι Dei, 1, ὅδ0, 681. Jubentis, u, 171. l'arentis, α,
Virtut8 opus, τι, 114.
Virtutum virtus, iu, 13.
Visa Dei facies, 1, 704.
Viscera terri, 1, 505. Terr», τι, 450.
Vis materna peracu, τι, 624.
Visus habet id, i1, 112. Suos, 1, 645.
Viue melioris, ui, 91.
Vita futura post corpus, ut, 676.
Vitales sensus, i, 595
Vitalia repetit, 1, €51.. ᾿
Vitalib:s auris, S. 75.
Vitali in morte, i, 613.
Vitalis calor, u, 196.
Vitium est generale, u, 111. Peccanus, ιν, 93.
Viva fanera, :, 015
Vivax cadaver, 1, 618. Medicina, 1, $02.
Vivida meus, ει, 65. Ora, 1, Τὺ.
4077
Vivo funere, 1n, 505.
Vivum cadaver, 1n, 598.
Vixit egenter, πὶ, 67.
Vix tandem justus, nv, 562.
Vocatus dignus, S. 178. Reus, tu, 69.
Voce coelesti vocatus, n, 658. Fideli, 1, 154, Manuque
petens, S. 118. Receusent, i, 2. Tacente, S. 40.
Vocibus innumeris, s. 155.
Vocitare, ni, 551.
Vola nascitur, r1, 657.
Volante aquila, S. 961.
Volat in ore orbis, S. 196.
Volatus ten!ant, 1, 265.
Volet esse Deus, S. 190. Esse tuus, S. 152.
olitant flagelia, 1n, 14.
Volubilis, v, 53.
415. optas dilecta, n, 205. Honesta, 1, 414. Promissa, ui,
INDEX RERUM ET NOMINUM,
$5. Dei
B, T5. Libera, i, 615. Mala reorum, 1
1013
Volutat, τι, 358,
Volvento axe polos, ui, 7.
Vomere domari, 1, 449.
Vorauntur digesta, i, 604.
Vorax pretii, n, 55.
Vota condita, S. 110. Coutraria duorum couveniunt, i,
1, 11. Facit, 15, 194. Fidelis, i, 240. Li proba,
694. Mel'ora, 1,
110. Negabat, πὶ, 110. Noxia, u, 804, Pessima , n, 405.
Pia, τι, 609, 742. Piarent, iu, 665. l'recantia, i, 749. Priora,
It do5.
. Regia canam, S. 52. Scelerum, τι, 591.
Votiva oppressit, ut, 567.
Votum meruere, uw, 670.
Vulneribus suis. m, 555.
Vult se amari, ui, 150. Se esse parentem, ui, 539.
Vultur aspe: a avis, S. 78.
Zona rubicunda, ni, 50u.
INDEX RERUM ET NOMINUM
QUJE IN CARMINIBUS DRACONTII, PROLEGOMENIS ET NOTIS REFERUNTUR.
A
. Abactus, 215.
Abad Didacus Joseph, 56.
Abbo, 585. Nota(us, 117. .
Abel s Caino occisus, 241.
Abessalon, Abessalom, Abissalon, $86.
Abire in locum suum, 269.
Abi, obit, 387.
Aborius procuratio horribile scelus, 216.
Abrabz fides, 275 seqq. ObeJieutia οἱ (des, 502 seq.
Sinus, 258 seq.
Absalon, 5806.
Abunazarins, 90.
Accessus luas, 205.
Accius, 187.
Acheron, 558.
Achillem fleverunt Nymphis, 558.
Ácta apostolorum cap. i, 2609; 1, 251 ; uw, $17; v, 919;
vin, 270, 518; ix, 288. .
Acta, commentarii, 527.
Acta tellus de fluctibus, 139.
Actiones male, Deo permittente, fiunt, 368 segq.
Actor, et reus, 187.
Actus, actus, 257.
Adamas in crustas fractus, 165.
Adam t:e, 183.
Adam quot diebus ín paradiso commoratus, 175. Ejus
scientia snte peccatum, 182.
Ad colla pependit, 269.
Ademarus, 544.
Adest pro est, 189.
Ad hec, adhec bene Latinum, 290.
Adire manum, 180.
Adjectiva duo uni substantivo apposita, 101, 277, 508.
Adjutorium viri uxor, 169
Admissum, scelus, 355.
Admittere, 569.
Adolescentis, 392 seq.
Adolphus 4289. Ejus fabalse, 52.
Adoptio filiorum Dei per gratiam, 3590.
Adoplo pro opto, 550, 508. -
Adorant res omnes create Deum, 252.
Ad ramos ivfiza, 154.
Adulta virgo, nubilis, 171.
Adulterii consuetudo, 205. .
Adwulter cum genitivo, 529. Certus sceleris, 385.
Adultros, 225.
/£ueas on causà mortis Didus, 317.
JEquor ponti, 129.
Aer neutrum, 195. Prima correpta, 221. Aer nocet, et
protest, 577.
spi fabulze, 51.
AEiates sex hominis, 21, 392 seq.
AEterna viia praesenti vit» prseferenda, 501.
&&ternitas, zlo. Dei, 271 seq., 562 seq., 563. Pornarum
ir. inferis, 300. Ejus descrip'io, 122.
Ethera, aethere, ethra, ether neutrum, 118.
/Etbiopia ferax draconum, 162.
Aetius semulus Donifacii, 78.
Affectionibus seu passionibus animi hene uti possumus,
$45 seq. .
Affectus, 121. Adami et ἔν, 177.
Africa leonibus abundat, 160. Serpentibus infecta, 536
δίῳ
411
955,
Africanitas an insit Dracontio, 82.
Aser debitor] comparatur, 991.
Agnus iu veteribus monumentis Christi typus, 274.
Agobarus, 117.
Aguirrius card., 10.
Alanus Magnus, 50 scg.
Alauds unde dict» , 159.
Albinovauus, $55, 509, 551.
Alcesta carmen, 41.
Alcimus, 25, $35, *5, 56, 119, 122, 123, 141, 161, 170,
seg 184 seq. , 105, 314, 326, 242, 453, 291, 505, 514,
Alcuinus, 151, 159, 259, 516, 342, 551, 572.
Aldhelmus, 212. Antiquis poetis Christianis inferior, 219
Aldrovandus, 156.
Alexander Mag:.us an incestas Peraarum nuptias probi-
buerit, 3525.
Alexander Netalis, 51, 59
Alfebra velus, 53,
Allatius Leo, 1.
Alternant neutrorum more, 597.
Aliernus et vice varietatem denotant, 563.
Altor Deus, 189. -
Anibrosia herba, ambrosii odores, 161.
Ambrosius junior, 25, 134.
Ambrosius (S.), 56. 122, 127, 154 109] 2 159, 147, 101,
918.
204, 214, 219, 952, *71, 297, 258 seq.,
Vandalis nuncupata, ibid
Amrinianus, 4.
Anwena absolute pro locis amanis, 195.
Amonmis in plur., 167.
Amphiarauns demersus, 557 se.
Amphitbeatralis venationis descriptio, 510 sed].
Amphitheatrum, 315. Ejus diverse porte et aditus,ibid
Amsagba flumen, 76.
Anatocismus, usura usurze, 206.
Andaluzia olim tota Hispanis, 90. Ab Andalos, non s
Angeli, ignis urens dicti, 290. Mali in peccato con-
stantes, 562. Eorum diversi ordines, 257. Ingens nume-
rus, 260. Peccatum, ibid. Ijs;s peccasse excusatio idonea
no. est hominibus, 258 seg.
Anhelantes, 29).
Anhelus, 101, 125, 239.
Auimse e sepulcris magica arte evorate, 218. Ess qua-
Tum co:pora inbumata sunt, in cymbam Cbarontis non
recipi fingebant etlinici, 255.
Animalia ali;s in statu i .nocentize n^u nocuissent, 359.
Àn in paradiso fuerint cum Adano, 168 seq., 179.
Anna Samuelis mater, 280.
Ánnone captatores improbi, 296 seg.
Anonymus poeta, 381. Vide Auctor.
Anseatica civitates, 77.
Anses Gothorum, 77.
Ansila quisnam fuerit, 75 seq., 591.
Antala seu Antallas Maurus, 16.
Ante diem, 225.
Ante more substantivi, 562.
Authologia Latina, 100, 545.
Anticlaudianus, 50 seq.
Anti non semper est contra, 51.
Autonius Nicol., 10, 90, $18. Contra fslsorum chrori-
corum auctores incensus, 27. Ejus bibliotheca vetus, opus
posthumuin, 56
Aper spumnans, 157
1019
Apex avium, cristee, 153. Μοη!ς, 140.
Apocalyps., c. itt, 151, 155, 274; vs, 155; xu, 260.
Apolledorus, 129, 511.
Apotbeosis gentilium, 05, 588.
Appii Claudii libido, 551.
Apuleius, 158, 1735 seq., 185, 187, 214, 527, 576.
Aqua et igne omnia constspt, 122 seq. Aqua et ignis
concordant in educendis fetibus, 195. Aqua flammas coeli
temperat, 158. Iu vinum conversa, 250.
Aquae vers supra colos 157.
Aquile juventus renovata, 212 seq.
Aquileges, 184 seq.
Aquilius Severus e
Aquostis piscis, 516.
Arabia cinnaimni ferax, 161.
Arg Philenorum, 3525 seq.
Arator, 15, 17, 51, 117, 188, 212, 227, 259, 264, 268,
902, S45. Dracontium imitatur, 205. Ejus Carminis reci-
tatio iu ecclesia 5. Pewi sd vincula quatuor diebus pet-
act», 261 seq.
Aratus, 219, 558.
Arbitretur secunda producta, 285.
Arbores nonuullze semper floreutes duplici ratione, 141.
Arcadius martyr Hispanis. 85.
Arce Noe au alii inclusi pra ter octo bomines, 253.
Arcas Jupiter, Mercurius, 271.
Arena in plur. num., 140.
Arens maris magua multitudo comparari solita, 353
Arevalo Rodericus Sanctius, 90.
Argumentum carminis de Deco, 111 seq.
Ariani, eide Gothi.
Ariete tertia [£oduets, $03.
Aristarchus, 15, 110.
Aristatus, 258.
Arius, 228.
Arma ferarum, 155,
Ármi duri aprorum, 157.
Árniüpotens, 590.
Arnobius, 347, 539, 532, 556.
Arnoldus s»bbas, 270.
Arntzenius, 178. Castigatur, 257. Refellitur, 268.
Aruulfus Luxoviensis, 596.
Artibus ingenuis pectora mollescunt, 400.
Arz, aula, 301. Pro colo, 121, 267.
Ascensus lun:? et siderum, 205.
Asdinguoruui y ens, Vaudali, 70 seq.,571.
Aspectus, aspecti, 187.
qoas ratio preveu dictionis prrecedeutis producit, 105,
6, 11d, $15. .
Aspis ' 441. Remedia ex espide, ibid. Habet medica-
miua, 516.
Assyriu:'n amomum, 165.
Athanagildus rex, 96.
Athaua-jus (S.), 4, 141, 515.
Atilanus epi 6. Panpilon., δῖ.
Attila, 10.
Atirita colla jngis, 235.
Auctor carminis de laudibus Herculis, 157. Carminis
sub Coustautino, 249, 283, 295, 526. Incertus de liebiani
baptismo, 361. Incertus de laudibus Domini, 217, 596.
P'anegyrici ad Pisonem, 596 seq.
Aud. re toli, vim alicui, 533.
Augusti circus, 915.
Augustinus (S.), 21, 87, 155, 142, 170, 215, 226, 247,
412, 231, 538, 313, 510 seq., 515
πὰς Ge lius, 5, 138, 214, 2530, 241, 281, 296, 500, 510,
Aura communis omnibus, 195 seg.
Aures liuina mortis, 182.
Aurorarius, vide Petrus Rigensis.
Aurora roscida, 203 scq.
Ausonius, 15, 118, 513, 571 seq., 587 seq., 591.
Austen Andreas, 369.
Autumul symb 1nm cornu copie, 211,
Avari objurgatio, 289 seq., 2377 seq.
Ares alie eruentie, aliz placide, 377. Qu edam mi!-
nt el i1nutant. penuas, 200. Creatio earum ex aquis,
Avienus, 51. 162.
Avitus, vide Alcimus.
Azagra Michael Ruiz, 11, 35 seq., M.
Babylona, Babylone, 372.
Babylonis smarsgdis abundat, 163.
Bacchus tetti dator, 145.
B:etica ἃ Vandalis nomen non accerit, 90.
Wailletus, 50.
Balearica: Insul:e a Vandalis expugnata, 77, 80.
B3lsamum, 103 seq.
INDICES IN DRACONTIUM.
1089
Bandinius Angelus M. 90.
Barbaries de quibus geuübus dicatur, 506.
Barbari imperium. Homanuum turbautes, 71 seg. Qui
Hispaniam gecnparont, 72 seqq. Qui Hispauiaim invaseruut,
mites effecti, 86.
Barboss, 342.
Baronius, 28.
Barros Alfonsus, 151.
Barthius, 47 seg. Deceptus, 56. Ejus de Dracontio judi-
cium expenditur, 102. Ipsius elogium, quo Sirmondum
laudat, 46. Refellitur, 97 A 133, 132, 175, 200, 515
Basan rex nomine Qg, 255.
Baslius (3. 121, 135, 214.
B ssilius Seleuciensis, 249, $17. .
Baune Jacobus (de la), 12, 4s.
B yerius, δέ, 45.
Baylii alluciuatio, 518.
Beuti pro sanctis, 120. Titulus, Beati; udo, 252.
Beda, 20, 55, 70, 325.
B et V in mss. commutata, 158, 506.
Beli«arius poeta, 29.
Bellan:es tluctus, 160.
Bella plus quam civilia quz?nam dici possunt, 914.
Bell;rmini liber de Script. eccles. auctus, 50.
Dellator equus, t5.
Bellorum gloria ducibus militibusque communis , 590
seg.
Terretinas Petrus, 560.
Bestiarii, 510 se9q.
Bethsabee, 38^.
Bibliotheca Alt'erana, 212. Angelica, ἐπ. Bobiensis
monasterii, 25 seq., 52 »eg. Coisliana, 4. Cottonana, 49.
Florentina Laurentiana, 19 seg., 50. Fuldensis, 303. Gs-
brielis Naudsi, 352. Laudunensis, 35. Parisieusis ὁ. Vi-
ctoris, 12. Patrum per. Margarinumn de la Bigue, 21, 47.
Pet.viaua, 41. Regia Parisiensis, 18, 59 seq. San-Germa-
nensis. 56. Vallicellana, 59. Vill-Umbrosana, 56.
2 Dibljiotheca monasterii De la Espina incendio absumpta,
Ν
ΟΝ.
Bibliothecz Hulsíans catalogus efnendatur, 548.
Bigue Margorinus de la, 41, 47.
Bini i ant, 176.
Bivarius Franc. commentator piseudo-dextri, 28.
Bohiense monasterium, 25 seq
Bodinus rejicitur, 572.
Boethius, 58, 146, 211.
Bom:rius, 215.
ΑΕ ona bujus vitz? vere bona non sunt, 191. Mixta malís,
Ronifacius Comes, 78 seq., 87.
Poninus Monbritius, 55.
Bononia cor sic dicius liber Caeriolani, 318.
Brachis, 500. Percutere in fletu olim solemn, 335.
Brasichellensis, vide Index.
Braulio, 55.
Brevisrium [sidorianum, 59.
Bridefertus Ramesiensis, 20,
Brissonius Barnabas, 525.
Brosseus Petrus, 513.
Brouckusius, 145, 224, 511.
Browerus, 49.
Brutus tilium morti addicens, 538 segq. Eum planxit Se-
n3tus, 536.
Bucca, os, 520.
Bucula pr:edicit pluvias, 186. Vide Vitula.
Bullantes fluctus, 160
Burmannus, 10.
Burriel Andtcas Marcus, 42.
Cadere a latrone, 215.
Czcilius, 236.
C»lius Aurelianus, 189.
Ceriolanus Federicus Furius cur ita dictus, 318.
Carula, mare, 151.
Caruleum mare, 159.
Cesar Julius, 314, 541, 387.
Cesarei agri, 165 seq
Casaries de muliebri coma, 179.
C:esurs ratione vocalis brevis oroducta, 105.
(:aiu fratrem occidit, 211.
Cains Czecilius Clauuius Isidorus servis et divitiis aben-
davit, 555.
Cajetanus Thomss de Vio refellitur, 170.
Calaber quidam poeta, 54.
Calamitates ex peccato origiuall profect e, 2535.
Calmetus, 155. .
Calvinus refellitur, $70.
Cane pejor, $13.
Cannella, seu Cancla an sit cinnamum veter: in, 161
1081
Canescunt prata pruinis, 145.
Cangius, 119.
Caninius Rufus, 29,
Canisius, 296.
Capaneus demersus, 546 seg.
Capella, 219, 502. 578.
Capilli vestis capitis, 558. Eorum mess's, vestis, mera,
167. Eos scindere indicium doloris, 555.
Capitolinus, 314, 345.
Captatores annonz castigati, 296 seg.
Carbunculus, 165. |
Carmen de judicio, 52 seg. de septem diebus, 40.
Carolini libri, $88 seq.
Carpophliorus bestiarius, 313.
Casaubonus, 545.
Cassiodorius, 79, 155, 212 seqq., 516.
Castinus, 87, 90.
Catalogus biblioth. Casanatensis, 31.
Cato, 156. Dionysius, vide Dionysius Cato.
Catulaster, 595.
Catullus, 111, 195, 277, 292, 509
Cavea in amphitheatro, 313.
Cavea triplex, 312.
Cedere, concedere, 178.
Ceillierius Remigius, 51, 101.
Celebratur iter, 245.
Cellarius, 351.
Celo cum dativo, 157.
Celsa poli, $51. Polorum, 17.
Celsus, 121, 185, 226, 557 seq., 560.
Censorinus, 166.
Censorius Hispali jugulatus, 77.
Centones ex Dracontio et aliis, 41.
Ceponius episc. Hisp. , 43, 155.
Cerds Joann. Lud., 153.
Cerebra cres-unt, crescente luna, 214. Observant la-
nam $95. -
es, pro grano, 295.
Ceriol, vide Ceriolanus.
Certe pro etiam, 321.
Cerva a poetis pro mare, et femina ponitur, 376.
Cervi fugaces, palmatis cornibus, 1556, 200. Cornua om-
nibus annis inutant, 200. Eorum medulla utilis medicinz,
Cespes gemmatus, 141.
seq.
Chorus, 292.
Christiani Roms olim jejunium vigilie Paschaus sd an-
roram pftotrahebaut, 267.
Christicidiurn, 268. .
Christus agous, qui tollit peccata mundi, 273. Datus est
Dobis, ut nos redimeret a peccatis, 262. Qua lora resur-
rexit, 267. Horam faciendi miracula, et patiendi speravit,
598. Unicus haeres Patris, 275. [psius ortus et stella, 387.
Miracula, 238 seq. Predestinatio, 273.
Chrysostomus, 170, 258, 550.
Cicero, 120, 125, 196, 155, 155, 142, 119, 1*9, 175, 186,
189, 194, 901, 218, 220, 222, 224, 221, 245, 258 se.
260. 985, 989, 295 edd. 504, 511, 519, 521, 529 seq., 541,
514, 319, $56 ad 560, 381 segq., 387, 590 seq. Lucretii
carmen correrit, 146.
Cicuue, 116
Cinnamum, cinnamomum, cinnamolgus avis, 161 seq.
Circlus, 225. Circulum neuir. gener., ibid. |
Clamor cordis, 272. Ment's ad Deum, 210
Claudianus, 60, 124, 198 seqq., 145. 157, 165, 172, 201
seqq., 906, 209 se., 258, 340, 955, 356, 200, 28$, 500,
911, 514 seq., 584, 596, 599.
Claudisuus Mamertus, 280.
Claviger cceli Petrus, 516.
Clemens (S.), 518.
Clementia prineipum propría virtus, 585. Clementi:
laudes, 589. Ejus lsus tota. principi con'ertur, 390 seq. Ea
bomines ad Deum accedunt, 384.
Clientes a nobilibus decepti, 215.
Coacta elementa, 155.
Codex Justinisn. , 259, 589. Legum Wisigoth., 2145.
T heodosian., 5, 212.
INDEX RERUM ET NOMINUM.
501
1082
Codices ms. diligenter conferendi, 11. Etiam im
scrip utiles xunt , 107. Antiquitus corrupti et euppicti
Codrus pro patria occumbens, 525.
Cclestia, angeli, 294.
Coeli mcenia, templa, etc., 118.
Ομ" septem apud veteres, 119.
Colchi suos hospites imrolabant, 515.
Colla captorum bello proterebantur pedibus, 586.
Collectio Pisaurensis jyoetarum mendose edita, 1292.
Collum, 357. '
Colonus creditori comparatur, 295.
Colores avium diversi, 152. Quatuor solis, 219.
Columbanus, 25, 35, 46, 208, 349, 351, 392, 391, 596. A
Dracoutio plurcs versus mutuan'ur, 6, 23
5g ionelia, 29, 155, 169, 211, 221, 257, 395, 325, 578,
Cometze olim fatales crediti, 127 seq.
Commercia vite, 195.
Commitlere, 256.
Commodisous, 158, 305 req.
»nmodus imperetor, 953. Augastus, 588.
Comrotus, iratus, 253, innt
Compuges, 226, $61.
Compago, 1v.
Compar pro conjuge, 169.
Compendium, 121.
Complosionis exemplum, 105.
Compluo, 254.
Conceptionis immaculatsie mysterio promovendo cuotus
theologorum Matriti institutus, 597.
Conceptus Pro fetu, 246.
Concírula, $77.
Concilium Eliberitanum , 217. Ilerdense,, 216. Toleta-
num, xui, 51. Tridentiaum, 275.
Concordia gratis et libertatis, 274.
Conferre, 169.
Con(ractus, 299.
Confusio, confusus, 316.
Congruus, 562.
Conjecturs editorum Dracontii in'er varias lectiones
ret recensentur, 109. Hominum de occultis et futuris ,
Conjuralis procellis, A4*.
Connexio versuuin Dracontii, qui nunc eduntur, cum
aliis antea editis, 65 264.
Conscius, 188.
Consilii tenax, 586.
Constitutiones apostolicse, 517.
Constructio flgurata, 157, 160.
Contemnere, abjicere, deserere, 502, 559.
Continuans, 503.
Continnum quodlibet nocet, 191.
Conversiones regnorum, 391 seq.
Convexa coli, 1357.
Copula prima brevi, 174.
Co qui de fructibus maturescentibus, 116.
Corderius Balthasar, 140.
Cordis clamor reticente voce, 192.
Cor fluens, cor celi, 140.
Cor regis in-manu Domini, 581.
Corip,.us, 33 seq., 16), 214, 355.
Cornix pluviam prenuntiat, 126.
Corporis humani structura, 357 se
Corpus aggravat snimawm, 259. Anim: velut amictus,
215. Imago anim», 166. Sedes anim:, 297. An de vento
dici possit, 194.
Correa Thomas, 552.
Correctionis adhibitz: in Dracontii versibus ratio, 108.
Corvi pullos suos derelinquunt, 212. Ventura monent,
126.
Coruscare, 951.
Cotelerius, 318.
Crassus plurimos habebat sorvos. 555.
Crates pectoris, 360.
Creare pro educere, 119. Quid propríe apud veteres si-
gDnilicat, 578.
Crementum , 395.
Creou, 221 seq.
Crepitare flamma, 250.
Crines de igni, 509.
Crisias, poema, 92 seq.
Crispante [reto, 151.
Crispare de mari, 195.
Crispari, 385.
Crislalus apez, 135.
Crudele licium, 299.
Crudelis auferre, 504.
1085
Crustie marmorum, gemmarum, 163.
, ed ysallus ex qua iuatería fiat, 509 seq. Msscul. gener.,
Culpa aliena neminem excusat, 259.
Cwicta. per cuncta, 192. 22
Cunctipatens, cunctiparens, cunclipater , cunctipotens, 224.
Cuncius in singulari, 552.
vura est dicere, 480.
Currere pro percurrere, 520.
Cw tius in specum se i'nmittens, 357 s:q.
Curtius Quintus, 354, 575.
C^stodia divitiarum inisera, 297.
Cynthia Diana, luna, 215, 395.
Cyprianus, 25, 45, 165, 168, 171, 255, 255, 342.
Cyrillus Hierosolymitanus, 517. ..
Cyrus victus a T'homyri, δἰ. Cyrus prima producta, ibid.
Dxmoniaci, 228 seq. '
Damoni artes et astus tribuuatur, 263.
Dam» fugaces et timidi, 157.
Dama medicine utilis, 243.
Damascenus, 168.
Damasus, 29, 270 seq., 564. Ejus editio postrema Romsna
eastigata, 120. Non est auctor versuum quorumdam edito-
rum sub ejus nomine, 113.
Dumnare danar Hispanice, 246.
Danielem varia quantitate syllabarum, 310. |
Daniel inter leones, 510 seq. In picturis antiquis inter
duos tantum leones repr:esentari solet, ibid.
(Danielis cap. iv, 561, $72 ; «1, 914 ; xit, 309. s62.; xiv,
Dantur pro locantur, 137.
Dapsilis, largus, 292.
Dare bella, 540. Dure verba, loqui, $45, 574.
Dardanarii, 296 seg.
Daumius Christiauus, 142,
David adulterii culpam fatetur, et veniam obtinet, 278.
Ejus crimen et poenitentia, 583.
Decanto, 154.
Decianus, 29.
De clade, 339.
Dccorat inedia producta, 155.
Defleo cum infinitivo, 266.
Deflorare, 195.
Defunctorum corpora sepulcro privari infame, 253.
De[undo, diffundo, 500.
Deicidium, 208.
Deipara concepit, quia credidit, 236. Gremio contulit,
quem celi capere non poterant, ibid., 211. Non concepit
corde, 271
Dejicere oculos, $84.
Demersus, dimersus, 355.
Dentes, 359.
Depingere, 147.
Depositum, depositus, 205.
De sub dente, 119.
De superfluum, 146, 510.
Detur , demus prime brevi, 169 seq., 561.
Deus vivens, 27. Adamo cos'am cuin. fenore reddidit,
475.0rigo reru, etc., 281 5egq. Origo lucis, 157, :95. Nu-
titor, spes hominum, 217. Super omnia auendus, 301.So-
lus dominus, 286. P'arentem se dici vult, 550. In igne ap-
pimit 291 seg. Exspeciat pía vots, noa thura requirit,
7. Gratiam semper przastare paratus, 274. Vitze certa
salus, 215. Superstes cum angelis et justus, 2506. Diligit
omnía quz sunt, 217. Dirigit iugenia hominum, quocuuque
jubet, 368. Patienter agit propier homines, 132 seq. Non
punit, nisi prius admoneat, 151. Non vult mor.em pecca-
toris, 124, 290 Od.o habet peccatoris moras, 274. S:epe
peccatoribus indulget, 283. Quo sensi tentavit. Abraliam,
ὅ01: seg. Quo sensu indurat corda hominum, 370 seqq.
Solus sec'età cordium novit, 981 seq. Mortificat et vivili-
cat, 283. Dei bou'tas et justitia, 246. Bonitas erga homi-
nes, 176. Beniguitas et ciementia, 281 seq. Clemocntia,
290, 304, 534. Clementia major quam justitia, 2)6, 294.
Clementia Dei d (ferentis supplicium, 3623. Etiaw irati cle-
mentia, 117. Pavo el Ina, $69. Ira in Aeteri Testamento
a prophetis, post Cliristi adventum prodiziis praenuntiala,
δι odes, 367 seq. Omnipotentia, 207 seqq. Potentia,
seternitas, $19 seg. Providentia ipsius reguntur. omnia,
$69. Ejus voluntati nemo resistit. 225. [psius sunt omaia;
ipse vero nibil cuiquam debet, sed quasi qui debet, sic
redditomnibus omnia, 25t.Pugillo eius omnia continentur,
206.Deo cura est de omnibus, 235. Nihil ipsipreferendum,
309. Deum nullz tenebre obscurant, nihil latet, 126 seq.
Ipsum non lz:unt peccata, 401. Deo vel jubente vel per-
mittente, fiunt omnia, 119 segq.
Deus is qui bene de sliis meretur ab antiquis dictus, 130.
Deuteronom. cap. xin, 205; xxxu, 253.
INDICES IN DRACONTIUM. 1081
Dexiri commentitii chronicum, 23.
Diana venationis rusticz et ludicra preses, 511. Ejus
crudelitas, 515.
hiarium ecclesiasticum Romanum, 518.
Dictionarium Academis Hispan., 70.
Dido s-ipsam occidens, 547.
Didymus, dux Romanus, 72.
Diet et noct s vicissitudo, 205.
Digesta, 108, 215, 225, 228, 2412, 239, 296.
Digestio, 182. '
Diziti, 360.
D:luvii universalis descriptio, 251 seq.
Dimersus, demersus, 2353.
Dio Cassius, 70. .
Diodorus Siculus, 323 seq.
Diogenes Laertius, 325.
Diomedes grammaticus, 555.
I Dionysius Areopagits, 259. Cato, 292, 575. Philippus
,8ur., * e
Dioscorides, pos
ipulante, . e.
Discolor, 155.
Discurrere, 157, ud -"
is quam .
Distrahere, veudere, 363.
Dittochseum Prudentii cur ita inscriptum, 290 seg.
Diurne adverbium, 205, 556.
Divale decretum, 8, $3,
Divales dict» constitutiones imperatorum, 383 seq.
Divaricari, 68.
Diversa, hoc est alis, 210.
Dives aurum, 162. Nummus, 297.
Dives avarus Evangelii, 299 seq.
Divinos honores affectaruat etiam qui nullum Deum esse
credebant, 589.
Divites delicias undique convehunt, 300.
Divitum intoleranda avaritia, 289.
Divus, an de sanct.s dici possit, 29.
Doctiloquax, $16.
Doloris indicia, 555.
Dominanter, 101, 165.
Dominata, 509.
Domini appellatio, 331.
Domus avium, 165.
Donare reatum, 263.
Doratus, 25.
Doni et muneris distinctio, 295.
Dorcas sen Tabitha, 288.
Draco acutissimi visus, 399.
Dracones inter incendia jugis sestus in /Ethiopia, 162.
Dracon Stratoniceus, 55.
Draconitius idem ac Dracontius, 33.
Dracontii varii, 5 seqq., 28, 50.
Dracontíus fuit jalatinus, vel cer:e dives, 95. Anno cir-
ciler 423. Scribebat, 74 seq. Dum esset ín vinculis, sua
carmiua composuit, G5 seqq. Non scripsit in Africa, *0
seqq. Verus auctor carininis de Deo, et. Satistactionis, 59
4.4. Ejus scopus, 16, 62 sea. Dei clementia argumentum
carinis de D Ὁ, 111 δοφ. Theodoso Juuiori non. seripsit
Elegiam, 51 seq. Vandalorum regi, non 'hecdosio Junio:
Satisfactionem misit, 63 seqq: Regem hereticum Vanda-
lorum non laudavit, 85 seq. jos doct-ina orthodoxa, 105,
191. Antiarianus, 85 seq. In
ndice Brasichellensis nulla
censura perstriclus, 45. À quibusdam sanctus nuncupatus,
29. Culpam suam exponit, 679 . Verbis sacre Scri
pturze sua crimina exaggerat, 355. Po.tam agit, qualem
describit Claud. Mamertus, 280. Veridicis vatesa Co-
lumbano dictus, 592. Honestum precatur secessum , 45.
l'rudentium v.detur legis:e, 196. Metaphoris del«ctatus,
153. Multa coufeitim paucis verbis solet dicere, 161. Sui
similis in versibus antea, et nunc primum editis , 65 seg.
Ab Eugenio Toletano correctus, 7 segq. ad 21. Eugen:o
priferendus, 23. Mendis adhuc scatet, 102, D-acontii
8: 84, patria, 25. Liberi, S61, 399. Servi, clientes, 551
$'q Arumue, 67. Coufessio et. paeniteuti:, 96. seq, 552,
310. Crimen quodnam, 86 seq. Horribilia fu.sse ejus cri-
tuiua ex humili illius confessione non. ext arguendum, 97
seq. Oratio ad Deum, 215 seq. Stylus, Latinitas, prosodia,
101 seq. Tautologia, 975. Caruina qua via iu Italia ceoser-
vata, 94. Reperta, 1. Euin veuisse in. Italiam probabile,
95. οι statuam ipsi erectam conjicitur, 93 seq. Ejus
memoria apud Isidorum, 5 seq. Apud lidefonsum, 212 seq.
Versus apud Columbanum, 6, 25. Carnipa vetera dicta à
Columbàno, 85. Laudes, 101. Divers3 de eo jud eia. ibid.,
seq. Meinorla apud recentes scriptores, Δι seqq. Codices
mss. 52 seqq. E, mss. codicibus editus, 107. Editiones, 43
seqq. Versus multis in loeis traiecti, 180. Carmina. ipt. F-
polata, 89 seqq. Quid ab interpolatoribus mutatum, 9t
seqq. Àn ali pre'er Eugenium ipsum interpolaverint,
1085
ibid. Note in ipsum, 41 seg. Vide etiam Hexaemeron,
Satisfactio, Oxymurum, Repetitiones, Pleonssmus, Syno-
nya.
Dracontius prima longa, 15.
Drepanius Florus, 155, 165, 20, 267 seq., 508.
Ducan ius, 70.
udo, $68.
Dulcifluus, 141.
Dungalus, 35, 517.
Dupiuius, 101.
E
Ebria vinea, 143.
Kbriaré, 251.
Ecclesia in precibus multas locutiones figuratas e poetis
sacris sumpsit, 271.
Ecclesiastes cap. s, 197, 591, 591; ui, 592, 597, seq. ;
vi, 297 ; viu, 234,
Ecclesiasticus cap. v1,563; xin, 28); xiv, 125 ; xvii, 169.
Editores primi operum antiquorum mul a ex ingeuio
addiderunt, 12. Operum in Germania casiigantur, 48.
Effeia marito, 161.
gelidus, 311.
enus rationis, 801.
ewenta inter secoinparats, 579. Dant. et auferunt dam-
hum et augmentum, 595 sed. Quator omuia omnibus in-
sunt ex sententia quorumdam, 219. Eorum concordia
di enhalid o ess $19. Pax, 295.
ep .
Elissa, vide Dido.
Elmenhoratius, 246, 525.
Elpis Boethii uxor, 316.
Elysii campi, 266.
41), hoc est Elysium, 286.
íEmendationes in scriptis antiquis aliquando necessa-
rie, 111.
Emortuus, 276.
Endelechius, 262.
modus, 304.
Eunius, 117, 119, 205, 216, 541, 385, 581 ; 994, 402.
Ennodius Ticinensis, 25, 236.
Eodem dissyllabum, 387.
Sphraim cur vitulae comparetur, 156.
Epiphanius, 215, 254. 517.
Epitheta bins, vide Adjectiva.
Epwulo, epulas, 582.
Equi solis, 219 seq.
Equus pecus utile bellis, 156.
Erumpere, 156.
Esau sanguinolentus, 507. An Romanorum origo, 506
bar Antonius, 538.
Etiennot Claudius, 52.
Et productum, 168."
Euclides, 5s.
Evgenii Toletani primi memoria aliquando intermissa, 8.
Eugenius Tole.anus iil, 190, 228, 251, 560, 565, 367,
$92. Dracontium correxit, "7 seqq. Interpolator. Dracontii,
91 se Elegiam Dracontii recognovit, 26. Auctor Satisfa-
ctionis non est, 60 seq. An auctor epitaphii Chindasuinthi,
99 seq. Àn suctor hymni de S. Dionysio, 59. Immoderaium
unesis usum irridet, 117. Se misellum vocat, 120. Ejus
vita defensa, 97 seq. Ejus opera, 49 seq. Ipsius elogium a
S. Ildefonso compositum, 21 segq. Ejus carmen emenda-
m, 84. Non sunt ejus omnes versus qui ei ascribuntur,
seq.
Euripides, 284, 351, 361.
sebianum Chronicum, 110.
Eusebius Cse-ariensis, 517, 325.
Eutropius, 385.
Evutychianus martyr Hispanus, 88.
Euxinus pontus, 515.
Eva ex Adami costa formata, 170. Adamum fefel!it,
181. Plus quar per unum diem in paradiso commorata,
115. Nymphae profundi comparata, 174.
Evacis carmen, 52.
Evadne Capanei conjux, 516 seq.
Kvomere, 1535.
Exacius is, a quo aliquid exigitur, 296.
Excelsa, 294. Colum, 132, 257.
Exempla pto exemplum, 529.
Exige: e, 520. ..
Exodus cap. m, 291; iv, 570 ; vi, ibid. ; xwv, 208, 251,
291 ; xvn, 254; xxxn, 289, 580 ; xxxii, 3510.
Expaveo cum accusativo, 362.
Exspecto pto aepo 108. Pro specto, 299.
Eastas pro es, 283, $86.
Ezxstet,sit, 520. —
Ezechis fictus et oratio, 279.
INDEX RERUM ET NOMINUM.
1086
Ezechiel cap. xvin, 580. Ipsius visio de ossibus sridis
pulchre descripta, 557 se.
Fabricius Georg. editor Dracontii, 40, 44. Correctus
158, 156, 159, 194, 195, 200, 222, 985. Joanu. Albert., £.
Netatus, 44.
Fabulz Latins antiquz, 51 seg. Ezrum mentio in sacrit
Litteris, 558.
Fucere inartyrium alicui, 970.
Facies nomen Chrisu, 208. Telluris, 258.
Facinus, quos inquinat, sequat, 259.
Factura, opus factum, 550.
Facultates, bona, 587.
Falcifer Saturnus, 504.
Faltouia Proba, 41.
Fames Mussyla, 157.
Famulatus, famulatus, $19.
Fasces consulum, 529.
Fascis malorum in extremo judicio, 364, seq.
Favor sspe in mss. mut.tum in (abor, 158.
Fazellus, 506.
Felicitas iu statu innocentis, 956 seq.
Feminz contra ferss pugnantes in amphitheatro, 511
seg. Earum indoles et ingenium, 348; Vitia et virtutes,
i15 segq. Vl'eminis deprehensis nihil audacius, ibid.
Fenestra, oculi, 58,
Fere in silvis educaatur, 160. Ferarum et pecudum di-
scrimen, 125. .
Ferii feriturus, 502.
Fernandez Vinjoy Emm. Jos., 181.
Feronia, fertilitas, 178.
Ferre maculas, tollere, portsre. 274.
Ferrum noxium et inuocuum, 377,
Festus Avienus, 29, 258.
Felare, 226, 3:8,
Fetura, 118 seq.
Fiant vrevi prima, 105. Prima ancipiti, 235.
Fiat prima correpta, 306.
Fichettus Alexander, 45.
Fideli corde, 303.
Files miracula operatur, 511.
Fienl pritna brevi, 130.
Fihi Dei bomines justi, 550.
Fil:us Dei consors Patris, 267 5.4. Ejus generatio :terna
8 Dracontio explicata, 224.
Fiunt prima correpta, 569. Prima producta, 363.
Flabellum prima correpta, 359. seq.
Flabrum, 196.
Flagella vitis, 142.
F ammare, 210.
Flammipotens , 556.
Flare pro confiare , 580.
Flavescere, 255.
Flemingus Patricius, 7, 592.
Florianus abbas, 15,
Florentinius Franc. M., 52.
Florere sideribus, 211.
Florezius Henricus, 90. Deceptus, 9, &1 seq.
Florus, 251, 539 260.
Fluesco, fluisco, . |
Flumina, unde exeunt, eo revertuntur, 197.
Fogginius Petrus Franc. notatus, 54 seq., 110.
Forcellinns refellitur, 212.
Formido quid sit, 362.
Fornax Babylonica, 308 seq.
Fortuns reducis templum, 361.
Fortuna cut adversa est, omnes fugiunt, 551. Regum,
591. ᾿
Εοριυπδῖ insule, 178.
Fortunatus Venantius, 29, 49, 50, 118, 206, 205 seq.,
Fragiles ute, 2i1.
Fraus, domuum, scelus, 550.
Freiushewii Joannis supplementa, 110,
Frelus, (reus ; [retus, freti, 1935. 0
Frig:da luna, 218. Luua, stella Saturni, 135.
Fructus in paradiso facilius prodiban,, quam extra post
Adami peccatum, 142.
Fuerat pro [uerit, 231.
Fugiturus, 218.
Fuimus in arma, ad arma, $90.
Fulgentius Placiades mythologus, 214, 219, 241.
Fulgentius (S.), 29.
Fulmina feriunt montes, 399.
Funcius, $1. NOURUS, aj.
unde e ? LÀ
Fundi de partu facili, 281.
Furent pto forent in mss., 130.
-
4081
Furit damnare, 240.
Furius, vetus poeta, 150.
Furius, vide (zeriolanus.
Fur nocturnus, 245.
Ga banum, galbanus, 152.
Galfridus de Vino Salvo, 106.
Gallandius editor Dracoutii, 48. Notatur, 5, 185.
Gallienus, 201.
Garru a silva, 151.
Gatakerus Thonias, $88,
Gaudium in celo pro peccatore (xenitentiam agente,
Gel..to humore, 151.
Gemmg iu India et mari Rubro, 163. Inter rupes, 181.
Gemma vitis, 211.
Gemmare, gemmari, 151. De vitibus, 195.
Gemmatuu lumeo oculorum, 557.
Genz pudoris sedes, 558 seg. Genarum rubor, 160.
Gena in siagulari, 594. .
Gener Joann. Bapt., 205.
Generis mutati , 151, 385.
Genesis cap. 1, 125, 134, 175, 418, 321; n, 142, 147,
168 seg., 471 seg., 189; vi, 290; vi, 252 seq. ; ix, 254;
ἃν, 275; xviu, 152, 255; x x, 354; xx, 292; » xu, $505,
008; xxvi, 277; xxvii, 124, 907 ; xxxu, 260.
Geníialis Lhalamus, 525,
Genilus pro lilio, 3550.
Geusericus, 72 segq., Β2 266. An Gunthirii mortis au-
ctor, 89. Ejus erudel tas in catholicos, ibid.
Gesnerus Conradus, 2H.
Gifan us, 13". Rejicitur, 268.
Gigantum superbia, 251.
Gislebertus, abbas, 4t.
Globus luu, solis, 129, 17.
Glycas, 125, 127, 111, 190, 211.
Godigisclus Vandalorum rez, 72.
Godogesi':us Vandalus, 74.
* Goldastus, 6, 25. Notatur, 28.
Goldoni Carolus, 575.
Golt Cajetanus, 518.
Gontharis, vide Guntharius.
Gonzalez, 591.
Gothi in Africa Ariani, 87.
Gothofredus Jacobus, 3.
Gothorum Arianorum hzresis, 85.
Gracismus, 152.
Grande adverbii loco, 160.
Grandinem verberare metaphora, 145.
Grandinis origo, 209.
Grassari, 245. ]
G'atia Dei preveniens, et adjuvans, et libertas lhomi-
nis, 274.
Gravitas, seu .virilitas, 393.
ea Magnus, 23, 124, 131, 154, 286, 3200. Turo-
pensis, 88.
Gregori secunda producta, 106.
Grialius, Grial Joannes, 5, 21.
Gronovius Joann. Frid., 269, 296.
Grotius Hugo, 71, 251, 519.
Grues prse licunt pluvias, 186.
Gruterus, 244, 301.
Guante unde dictum, 70.
Gundericus, vide Guntharius.
Guntabnn:jus rex Vandalorum in África, 75 seg., 82 seq.
Arianus, 83.
Guntharius Yandalorum rex, ad quem scripsit Dracon-
tius, 71 seq. Impie manus in basilicam S. Vincentii injecit,
89. kjus infelix obitus, 86 seqq.
Guntherus, 138.
Gurges p*o mari, 203.
Habacuc, cap. mi, 233.
Habena lucis, 218.
Habere ictum, 159.
Hadrianus iinperator, 29
IH:reditas justorum Deus, 904.
Harduinus, 910.
Hauberti chronicum supposititium, 29.
Hauptius Christojhorus, 110.
Haustor san juinis, 552.
Hecate tergemins, 266 seq.
Hectora fleveruut lHiades, 555.
Heinsius Nicol., 267.
Heisterus, 560.
Helpidius, 20, 227, 561.
Hendiadys, unum per duo, 294
Heraclides, 4.
Heraldus Desiderius, 595.
INDICES IN DRACONTIUM.
1 88
Herharum usus in rebus magicis, 2347.
Hercules, Inlex, 135. Alcesin ab inferis revocavi*,
129. Cerberum ad Eurystlieum ad.luxit, ibid. Leonem ex-
sinxit, 514. Ejus descensus ad inferos, 558.
Herodotus, 525 seq., 346.
Hexaemeri scriptores, 154 se.
Hexaemeri titulus non convenit poemati Dracontii, (2
exaemeron quinam versibus scripserint, 25. Dracontii
olim editum opus imperfectum, 61 seqq.
Hiarbas rex procus Didonis, 547.
Hiatus, 1τὸ 224. Aliquando venustos, 515 seq.
llibernus, 210.
Hieronymus (S.), 4, 216, 259, 274, 289, 551, 570, 401.
Ejus versus, 56.
Hilarius, 25, 55, 45, 150, 140, 180, 955, 313.
Hildebertus Cenomanensis, 523 seq., 56, 155, 200, 913.
Hilla, 341.
Hippodamia carmen, 41.
Hippolytus Africanus, 159.
Mira, 24M.
Hispania poetarum sacrorum ferax, 27 scq. Heliconis
semula, 99,
Hispani codices veteres in bibliotheca Vallicellana, 5}.
Hispanorum quoremdam veterum humilitas, seu mo-
destia Gliristíana, 101. ;
Hispauum idioma Latinitatis vetinentissimum, δ΄ Ὁ.
Hisraelitze, vide [srahelit». 7 :
Historicse opiniones sua sidera habent, 318.
Holofernes oc 'isus ἃ Judith, 344 seq.
Holstenius, 179.
Homerus, 355, 559. A multis emendatus, 15.
Homines an-uibus pejores, 212. Felicitate impiorum
aliquando permoventur, ut desersnt virtutem, 934. f/ra-
giles, 252. Paenam metuere debent, cum Deus angelis
peccantibus uon pepercerit, 259.
Hominum sudacia, 243. Deo resistentium impudentia,
951. Immensorum monstra, 162. Scelera, 250. Voluntates
quo sensu ad malum inclinat Deus, 510 seq. Usibus data
sunt omnia qus in terris existunt, 195 seg.
Homo decimo mense s»pius gignitur, 2*1. Manu a Deo
factus, 240. Christo similis, 194. Imago Christi, 185. Ab
omni crimine immunis esse nequit, 379. Patietur id.
quod alteri fecerit, 2370. Ipsius creatio, 165 seq.
Honorius Augustodune.isis 23.
Honestum, honestas, 344.
Horatius, 5, 192, 128, 159, 142 seq., 196, 1€0, 162, 195,
213, 252, 216 seq., 251, 256, 258, 260, 217, 515, 520, 325,
$50, 521, 342, 395, 3598
Hortus Eden, 144.
Hospes adjecti: e. 319.
Hospitium geuitivus plural., 515
Hostia οἱ victima, 305.
Hostiz, qui reluctarentur, diis non placuisse traditum
ab antiquis, ibid.
Hostis, peregrinus, 296.
Hugo Hermoonus, 355.
Humeri, 560.
Humida Inna, 129.
Humilis, 293.
Wumilitatis Christiane verba propria, 96 se.
Iumores crescunt, crescente luna, 211.
Hyginus, 129, 220, 258, 515, 538, 516.
Hyphe, 105.
Hyrcanse tigres, 161.
]
Idacius, ἐδ, 72 seg., 77, 19, 86, 89, 91, 96
1dem neut. gen. de Patre, Filio et Spiritu sancto, 228,
Idola media correpta, 105, 270 seq., 5*0.
Idolorum vana numina, 518 564.
Jdume, 164.
Idumzi an coloniam in Tialiam duxerint, 306 seq.
Igne cuncta foventur, 117.
Jgnes ctelestes aqua nutriri, credid:t antiquitas, 201.
gni et aqua interdici. 125.
Igni et aqua omnia constant, 122 seq. "
wr divioitstis symbolum, 290. Purgatorius, 361. Vit-
tus, 112.
[gnis et unda concordant in edacendis fetibus volucrum,
jgnis ex igni detrahitur sine aliorum damno, 197.
[qnitus, 500.
Jgnorantia an excuset, 912, -
JIdefonsus, 265. Ejus de Dracontio judicium 21 ad 24.
Jlduínus abbas, 8.
Jllec yro illa hec, 210.
Illesurus, i lesibilis, 255.
JUaudatus, 500.
ἘΞ f Aem Fem a s
πρὶ ων
.-
-—
& MA. ub NÉ D. m mé MED
yr"
lc Nox
4.
gx
SES
HA
BESSZXE I
4089 INDEX RERUM ET NOMINUM. . 1090
Jairi archisynagogi filia, 250.
Illidere dentes, 515. J«am et lam ssepe in mss. confusa, 127.
Illustrare, 222. Janitor cceli, Petrus, 510.
Hlu-trata, 195 seq. Jejuna cruoris, 587.
Imago codestis hoino, 166. Dei relucet in corpore ho- Jeremias, cap. 1x, 338,
Tinis, ibid. Joannis cap. 1, 275; v, δύ! ; vi, 251; ix, 155; xn, 3:21
Imber sanguinis, lapidum, lactis, etc., 128. Epist. 1, cap. 1. 555, 375; ui, 275, 350.
Imbrifera: pluvise, 178. Josnnes, vide Chrvsostomus.
.. Inuneusa. adverbii more, 166. Immense postrema brevi, Joannis Bapt. caput inventum, 81.
ibtd. Jobi cap. 1, 141; 1v, 259, 259; ix, 208 ; $1, 925; xvi,
[mmensitas Dei, 221 seg. 334; xxiv, 566; xxv, 2600; xxvi, 209; xxvi, ibid, ;
Imnmwensurabilis, 224 seq. xxx, 249; xxxn, 285; x xxv, 401; xxxvi, 191, 2.9 ;
Impendo, confero, 3550. xxxvii, 209, 212; xxxix, :12; xui, 224.
Impendere, 315, 520. Jocasta, 329.
[mpendit, coufert, 586. Jonstonus, 599.
Imperare naves, eic., 288. Jordanis aqux retro fluentes, 208.
impete, impetu, 132. Joriaudes, 71.
lmpii plerumque ad senectutem non perveniunt, 235 Josephus Üebrzus, 151.
M^ . Josue cap. 1n, 208.
mpiorum hojus szculi conatus, 518. Jubar, 197. /Etheris, 223. Mascul. gener., 905.
Impius, crudelis, 298, 511. lounitis , 156. Jubere oflicia stellis, 149
Inplicitant, 241. '— 7 judms balsamifera regio, 104. —
Imyollutus, 545. Juds c.sus ab aliis aliter narratur, 259. Crimen infan-
Imprecationes Deus nonnunquam exaudit, 287 seg. du'n, 268 seq. Scelus, 362 seq.
Inane pro spatio inaui, 139. Judzel Christum occidunt, 262, Eorum fabul» de origine
Incessabiliter , 197. Romanorum, 506 seq.
Incessanter , 104. Judex οἱ vindex in mss. confusa, 341.
[n commune, 390. Judicium extremum, $61.
Inconstantia rerum, 159 seq. Judicium et indicium in 1nss. ssepe confusa, 268.
Inde et unda confusa in mes., 197. | Judith cap. 1x, 276; xu, 515; xm, ibid.; xw, 344 seq.
Index Deus, 155, 176. Holofernem occidens, ibid.
Iudex expurgatorius per Joann. M. Brssichellegsem, Juyuli, 360.
99, 44, 84. 265. Expurgatorius jussu Philippi II editus, 44. Julianus Pomerius, 364.
Bis. b:blioth. reg. Paris., 51, 39. Julianus supposititius, 4.
india an montes aureos habeat, 162. Odorum et gem- Jullanus Toletanus, 505, 538, 561, 306. Ejis membranz
marumfíerax, 161. —— — veteres, 298.
Indicium et. judicium in mss. szpe confusa, 368. Julius Firmicus, 354.
Induere, 241. Jubar vel jubare, 149. Juntenia pro eris, pecudibus, 155
Indulgentia reatum el porDatm peccatorum pravenit, Justificatio in adultis, 274 664.
131,22. - Justinus historicus, 219, 523 seq. , 346, 548.
Iner.. com genitivo, 276, 507. Justinus martyr, 518.
Infantia, 5392 seq. Pubes Eve, 172. Jusititiee et pietatis diving opera, 120 :ej.
]uferi, sinus Abrahz, 260. Justitium describitur, 534.
Jngenia in calamitate jacent, 105. Juvenalis, 119 seq., 124, 145, 258, 24: seq., 256, 901
Ingerere supplicia, 2635. 299, 301, 511, 515, 527, 335, 345 seq., 545, $61, 269.
Inghirami Thomas Phzdrus, 24, 53. Juvenca, tide vitula.
Initium prima producia, 157. Juvencus, 25, 99, 45, 56, 399 46η., 314, 395. An ipsi
Iunocentia primorum parentum, 177. ascribeudum sit carmen anonymum sub Constantino scrip-
Innocentius versui bexametro qua ratione insertum, 106 tum de laudibus Domini, 282.
Inoyps lucis, 538. Mortis, 562. Pic tatis, 180. Juventus, 392 seq. Juventus pro juvene, 53?.
In pro apud, 582. . m K
Inscriptio Semoni Sauco posita, 318. Kalendarii elucidatio, 58.
Insido, insidis, 151. Konig rejicitur, 27.
Insisto cum infinitivo, 240. Kranuius Albertus, 87.
Anspirare, 219. bri
Insuper post parum, 215. Labbeus Carolus, 595. Philippus, 40 seg.
In tanium, ul, 279. Labi prima correpta, 221 seq.
IEntendere preces, spes, lacrymas, 218. Labitantia regna, 222.
Fuer avos, aiavosque esse, 215. Labra, 359.
Interrogationis nota olira apposita verbo, unde incipit Lacerti, 560. Forum in fletu percussio, 55:5
imaterrogatio, 59. Lacryme plantarum, 164.
Jntrare, 590. Lac'antius, 201, 206.
Invasor, 329. Lacuns in Dracontio suppletse, 109.
Ira digni non sunt miseri, $93. Lambere, 202.
]re de aqua, 167. Lampridius, 152, 551.
Ire in exsequias, 550 Lancicius N icolaus, 345.
[saac patriarcha et propheta, 277. Hostia grata Deo, Lang:.or, 215.
seg. Lapide Coruelius ἃ, $02.
Isac prima communi, 100. Layilli nivei margarite, virides sinavagdi, 163.
Isais cap. 1, 289; xiv, 260; xiv, 565; xxx, 285, 237; Largiri peccata, 214.
xuv, 401; ni; 144; nui, 275; ux, 558; xni, 570; fxiv, Latex, 250.
7. Latini sermonis termini, 104.
Isidorüs (S.), 7, 19, 21, 25, 29, 72, 85, 87, 89, 91, 110, Latrantibus undis, 291.
419, 123 1eg., 123, 137, 129 seq., 142, 144, 416. 130, 182, ——— Latro, 245.
458, 162 seq., 200, 209, 215 seq., 219, 525, $57 seq., 076, Laudes pro recte factis, 121.
$78 seg. An auctor versuum, qui ejus bibliothecae iuscripti Laurea poetarum et triumphiantiu.n, 112.
dicuntur, 145. Dracontii primus meminit, $ seq. Laxare jugum, 256.
fsidorus Pelusipta, 517. Lazari re»u: rectio, 250.
Israelitarum transitus per mare Rubrum, 291. Lazarus in sinuin Ábrahse portatus, 298.
I srahelitg, Hisraelite, Israelitae, 580, Lazius Wolfangus, 14. Refellitur, 77 »eq.
Israel wmeretrici compar.tur, 156. Leander (S.), 29.
Jugius Thomas, 45. Refellitur, 29. - Lectionaria vetera, 59.
11: productum, 1068. Pro abi, 519. Lectiones variantes qua ratione exposite in hae edl-
tione, 108. ᾿
J'acere oculos per cuncta, 167. Legiwonensis, vide Leon Lud.
Jacob et sau distinctio, $507 sen. Legna Italice, 200. Lena Hispanice, ibid.
Jacobi Epist. catli. cap. :», 191, 225. Leo (S.), 227, 272. :
Jacobonius, 518 seq. Leo medicine utilis, 211. Non smit in leporem , 398.
Jaculatus passive, $16. Ejus clementia ip supplices, 385 seq.
$021
Leogoras Syracusanus, 110.
Leonid: ausa, 325 264.
Leoniui versus, 319.
Leon Lndovicus de, 208. Vindicatus, 275.
Lcpores jnterdum noceut, 2135.
l.eprosi, 229.
Lepus medicinz prodest 205.
Lesleus no.atus, 510.
Leviatlian , 255.
Levis Fofenius versus quosdam S. Damaso nup:r falso
attribuit, 143.
Leyserus notatus. 57, 48.
Liberius poeta, 29.
Liberorum copia felicitatis genus, 563
Libertas iudifferentis, 274 seq., 371.
Librari in aera, 154.
Licentius poeta, 174.
Vicinianes ἃ 29.
ignum, 200.
Limari, 165.
Limato dente, 157.
Liudeubrogius, 215.
Lingua mala hominis, 126, 282. Repagulis obsessa, 359.
Trisulca, 238.
Lingua pro eloquentia, carmine , 574.
Lingus vulgares retinent plures phrases ex sermone
Latino sequioris zevi , 540 seq.
Linquere, delinquere, 573.
Lipsius, 110. Notatur, 252.
Liquescerc de mari , 159.
Litterz apibus oae, 516.
si rios, 127, 152, 245, 531, 528 seq., 351 ad 551, 540,
? .
Loquaces nidi. 155.
Lorenzana ei. card., 9, 22, 59, 100, 225, 265, 298, 505.
Edidit Dracontium, 48 seq. Vindicatus, 397.
Lorinus , 284.
Loth liberatus ex incendio Sodom:, 2555 seq.
Lucanus, 29, 122, 129, 158 ad 161, 174. 185, 185, 188,
211, 241, 259, 296, 508, 515, 526 seg., 554 seq., 945, 579,
582, 401. Vindicatur, 214.
Lucas cap. 1, 215; vn, 339; xn, 212; xv, 285; xvi, 298;
xvit, 212, 400 eda xix, 081; xxn, 155.
Luces, oculi, 558.
Lucifer, 315. Equo vectus, 303. Sidus benignum, 379.
Lucifer Calaritanus , 517.
Lucilius, 5. Tmesin frequenter adl.be! at, 118.
Lucis elogium, 155 seq. Origo Deus, 395.
Lucra aliorum damno aliis suut , 197.
Lucretia casta, 328 seq., 51 seq.
Lucretius, 25, 425, 150, 159, 114, 151, 175 seq., 187,
239, 256, 292, 512, 528, 558, 551, 516, 319.
Luctus publicas, $55.
Ludere de piscibus, 1951 , 252.
Lumen f. 985.
,
Luna, 218. Aurea, 203. Crescens, et decrescens, et varia
Inde effecta, 574 seq. Frigida solis imago, 903. Cur frigiza
dicatur, 125. E:us varia eífecia in terras, 215 seq.
Lunaris globus, 129.
Lunatici, 214, 228 seg.
Lunato dente , 157.
Luporum fraudes, insidi:xe, 156 seq.
Lupus medicins prodest, 21.
Lustrare, 218.
et mors tenebrarum, 154. Mortua sub luce majori,
Libya carbunculis abundat, 165.
Ma Totius | i0 182 305 seq., 351, 235, 276, 505
a. rovíus, 140, 8€q., , , seq,
$19, 547,591, 402, ᾿
Maculabilis vox Latinis adjungenda , 136.
Maculosa serpens, 241.
Maotis palus , 528.
Magia, 247 seq.
Magus prima producta, 517.
Mahometanorum fabul& de origine Komanorum , 508.
Mahometi ἔδυ! de diluvio, 252 seg.
Mala cur Deus permittat, 315. Deo permittente fiunt ,
$69. Mixta bonis, 575. Per crimina data sunt, 241. Que
rater exspectationem accidunt, gravius afliciunt, 131.
emporalia improbis probisque accidunt, 255.
Mal: lanugine crispantur, 358 seq
Mali cur a non serventur ad senectom, ut conver-
INDICES IN DRACONTIUM,
1052
Mansius , 52.
Mautuauus Joana., B. 56.
Marbodus, 52 seq., 210.
Marcellinus , 81.
Marcellus, dis.
Marcidus, 594.
Marcus cap. v, 223; xm, 294.
Marcus Aurelius Antoninus , 383.
Marcus poeta, 58.
Mare an terra altius, 140. À terra recedens, 125, Deli.
cias mortemque parat, 577. Rubrum interruptum, 208,
235. Ejus xstus, 395. stus reciprocus, 215. Augmentum,
et decrementum ex luoa, ibid. seq. Descriptio, 159. Mari
certi sunt prescripti termini, 24.
Margarite, 517.
Mariaua , 90.
Maritis imbribus, 179.
Marilo arbitrio, 178.
Marius Victor, 66, 84, 117, 112, 125, 126, 130 s6q., 157,
139 seq., 142 seq., 147, 151 "ad^ 155, 165, 167, 110 seq.,
418, 180 seg. 185, 206, 911, 354, 215, 252. 255, ' 295, 541.
Marmora vaga, mare, 195.
Martii i *17, 134, 155, 157, 509, 511, 51
artialis, 15, 29, 17, 12 » 151, 309, 311, 315 seq.
520, 523, 556, 345, 2^5. n
Martini S. cultus in Hispasia vetus, 516. Ejus missa an
eo szculo facta, quo obiit, ibid.
Martinus Dumiensis, 40, 46.
Masculina nomína in Trinitate personas ind.cant, neutra
naturam, 228.
Massylo fere , 157.
Massylum, Massylorum, 511.
Mausllius Josnnes, 548. .
Materies arida, 140. Necis pro serpenie, 258. Magis poe-
ticum quam materia , 511.
Matres nefarie abortum procurante«, 246,
Matriz , 280.
Maub. cap. v, 386, 400; vi, 255; v, 270; 1x, 400; xu,
505; xv, 251; xvi, 185; xvin, 400 seq.; xi», 190; xxiv, 213;
Xxv, 565; xxvu, 265 seq. 269.
Mauri a Vandalis victi, 78 seq.
Maximi chronicum commentitium, 30.
Maximinus episc. Arianus, 87.
Maximus Taurinensis, 517.
Mayansius, 57, 42.
azochius Symmachus, 315.
Medes tragoedia, 258.
Medicina ex serpentibus, 158.
Medicorum opem sgri implorant , 409.
Medulla, 236. Observ;t lunam, 595.
Medull2 crescunt, crescente luna, 914.
Medullis humor tribuitur, 201, 357.
Mela, 526.
Membrari, 1555 , 166.
Menardus, 59.
Menckeuius Jo. Burch., 110.
Menda in codicibus mss. reperta diligenter adnotanda,
103. Etiam levissima in antiquis scriptoribus molestiam
exhibent, 107.
Mendici non sibi , sed divitibus avaris mendicant, 290.
Mendoza Ferdinandus, 217.
Menecea duabus primis correptis, tertia producta, 521.
Menceceus, $31 sed s
erce» pro poena .
Mereri, 231, 380. ἊΝ
Merito juste ue, 907. '
Mercbaudes Hispanus, 95, 295,
Merz de quavis re, 589.
Mesue preses de, 55.
Metallorum scrutatores, 184.
Metaphor» Dracontio frequentes , 155,
Metliodus in editione Draconui observata, 107.
Metronianus, 29.
Miles Dei, sol, 150.
Militia poli, angeli, 260. Astra, 248. Scl, astra, 330
Ministra adjeciive, 560.
Ministrare, 150, 550.
Minucius Felix; 216, 525, 523.
Minuo neutrorum more, 2114.
Minus, et nimis in mss. confusa, 327.
Mirsus, 50.
Mira sua , 5M.
Miscellanea Lipsiensia, 110.
Misereor cum dativo , 355.
Misericordim opera, 387.
Miseri pro improbis, 120. Peccatores,, 252.
Miseros se sancti modeste priescribebaunt , 130.
Missale Ixidorianum, 266, 295, 5106 seq.
1095
Missilia, 994.
Aloderauter , 104.
Moderatior, 165.
Modesium jus, 215.
Modestus, 284. Varia signiticatione, 104, 127 δέ.
Modicus, brevis, 502. Exiguus, 216, 590.
Modoinus, 393.
Moles secunda brevi, 196.
Molina Ludovicus, 296.
Molossi rauci, latratores, 157.
Molossus , 515 seq.
Mombritius, 55.
Monopolium damnatur , 296 462.
cMonosyllaba que brevia dicuntur , Communia videntur,
Monosyllabis verbis an recte claudatur versus , 352.
Monstra diversa, 124 seq., 137. Eburnea, elephanti, 160
n^ Maris, 252 sed.
ontfauconius, ὁ, 53 seg., 392.
Morales Ambrosius, ὅδ, 90. Notatur, 75 seq.
Mora pugne, 385 seq.
Moran, 948, 2290.
Morelius Guilie!mus editor Dr.contii , 24 x $2, 45
Mores condemnant, et purgant bomines, 392.
Moreti auctor, 1354.
Mors homini beneficii loco data, 189. Pena simul et
solatium, 190.
Morstus de serpentibus, 242.
Mortes in plor. num., $92,
Mortier Nicol. Du, 291.
Mortui audient vocem Dei, 561.
Mortui resurrectio, 229.
Mosantus Briosius Jac., 166.
Moz pro sternitate, 295.
Moz quam, 2353.
Mundus unde dictus, 156. An vere primo, an autumno
creatus, 16. Non momento temporis, sed sex diebus con-
itus, 60.
Mundus pro terra, 149, 208, 230.
Mvgiius terra, 129.
Muliere tertia producta, 250, 279, 585.
Mulieribus tertia producta, $14.
Multa mens, 221.
Munus a dono distinguitur, 295, Dei irrevocabile, 197,
282. Munus noctis , somnus, 361.
Muratorius, 145.
Muratum palatum, 559.
Muretus, 2. Notatur, 252.
Murex eL ostruin, 239.
Murmur, oratio submissa voce, 279.
Mutatio generis, 154, 385. Numeri, 512, 570, 400. Tem-
poris, 159, 555.
Alutilante sono, 511.
Mutius Sez vola, 556 seq. N
Nabuchodonosor ex homine bos, 261. An vere figuram
bovis inducrit, 372. Contitetur Dominum, 510.
Novius, 270. —
Nam pro vero, 568.
Namsius Franciscus, 110.
Nares, 358.
Nalabundus, 154. . n
Natura famulatur Deo, 350 seg. Fidelis in prognosticis,
150. Subit vices, 159 ed Ejus varietas, 377 seg.
Naudzus Gabriel , 352.
Navigationis inventum in odio apud veteres, 256 seq.
Navigerum mare , 159.
Nebrida membra, 3939.
Nebrissensis, 90.
Necare , 219.
Neci in ablativo, 265.
Neci subducere, 504.
Negal, recusat , 390.
Nemo hominum, 522. .
N emus end aradisus ccelestis, 30 4.
Nescire ; .
Nicander, 241. .
Nicephorus Callis:us, 25.
Nicolaus Factor (B.), 318.
Nidi quarumdam avium pretioss ἀρ], 164.
Kilus (S.), 4.
Nimis, et minus in mss. confusa , 527,
Nimius, multus, 302.
Ninive varia quantitate, 515.
Ninus conjux Semiramidis, 345.
Riobe in saxum conversa, $63.
Niveum, canum mare, 118.
Nivis origo, 209.
Nix capitis de canitie, 1.5.
INDEX RERUM ET NOMINUM.
1091
Nobilium fraudes, 245.
Ro tis dexerintio, 201. Noctis et diei vicissitudo, 305,
oe et ΠῚ in arca generaiioni operam nou d
255, E diluvio liberatus, 252. j 4 ederunt,
Nomen Domini Chrisii, 308. Placidum et pium , 460.
Nominum propriorum expensa quautilas, 105 seq.. 164.
Varia apud Christianos j.oetas, 15.
Nouius, 150, 187, 217, 590, 595.
Nonnus Panopolitanus, 110, 214, 967.
Noscere fiue, 250.
Notare sorde , 519.
Νοῖ in Dracontium cujus sint generis , 109.
Novatianus, 249.
Novercarum infamia, 531. Odium in liberos prioris n. 9-
ris, 210 seg.
Noxia ahumalla
oxia an! aut non semper veniunt , au
nocent, 159. pe , àUL non semper
Nox mater somni, 361.
N o4 Pro vetito concubitu , 545.
Nubila crassa , 251.
Numeror. cap. xt, 255; xx,951.
Nuntii ecclesiastici Parixienses refelluntar, 397.
Nurus, quais fewiua, 557.
Oblique ruere, 157
Obliquus serpens .
Oblizus, 3.5. ar
Obscena (umes, 256.
Obstiniti a Deo puniuntur, 235.
Obtentus, obtentus, 183.
O- cisio hominis et am justa irregularitstem inducit, 594.
Oceanus a nonnullis pro s, irante aoimali liabitus , 2.9,
Ocelli, radices pennarum, 159.
Octavianus Augustus, 381, 587. Romanus, 6.
Oculi, 557. Àn ultimi formentur, 167.
Odilo, 265.
Odor pro specie, seu re, ex qua odor emanat , 143
Odores divini, 161. In India producuntur, ibid.
OEcumenius, 269.
OEdipus, 332.
OE rex Basan, 2535.
Olearius Joann. Gottefridus, 51.
Qmne caput, totum caput, 5. 8.
Omniparens, 474.
Omnipatens, 221.
Oppianus, 196, 158, 214.
Oppositiones acute , vide Oxymora.
Optare, 206. :
Opus 1$, virtutis, 30 seq., 298.
Oraudi tria tempora, 562.
Orationes pauperum quantum prosint , 288 eq.
Orbatrices , 530.
Orbes, oculi, 278.
Orentius, 29, 181.
Origenes 400.
Origo pudoris, 111.
Orontius, sive Orientius, vide Orentius.
Orosius, 77, 86, 329, 552, 356.
Oseas cap. n et x, 156.
Osiris /Egyptiis sol erat, 204.
Osorius Hieronymus , 548.
Ostensus, 183.
Ostia amphitheatri, 212 seg.
Ostrum et murex , 299.
Olbertus, $91.
Otia de pace, 559.
Ouzelius, 216.
Ovidius, 105, 118, 122 seg., 129, 140, 153 sed 156 ser.
160 seq., 165, 161 seqq., 1158 178, 108, 202 ceqq., 318
segq., 235, 231 seq., 214 δέ.» 241 seq., 252, 257 seq., 4:0,
286 seqq., 271, 378, 292, 299, 505 seq., 511, 315, 527, 529
., 999, 941, 548 sed: 959, 558, 300, 905, 376 seq., 519,
76d, 384, 590, 304, 596 seg., 599 segq. Flammipotens , et
similibus nominibus vix usus, 336.
Ovium simplicitas, 156.
Owen Joann., 397.
Oxymcra. Dracontii, 105, 151, 171 seq, 188, 192. seq.
197, 201, 129, 505, 503, 31: 517 , 509.
Pacianus, 317.
Pacuvius, 207
Palatum, 359. 2x
Palearius Aonius ridiculus imitator Virgilii, 110.
Palladius, 4, 214, 594.
Palla, vestis mvliebris , 261.
Palmata cervorum cornua, 156.
Pakmes vitis, 142.
1095
Palpebra femin., palpebrum neutr., 553.
Palpebrz, 558. '
Pambo abbas, 4.
Panormi inscriptiones Chaldaica, 506.
Papias Vocabularista, 7, 70. 269.
Paradisus ccelestis, 5364. Hortus Domini, 141. Quinam
eum in India collocaverint, 115 seq.
Poralysis, 222.
Parce flagello , $56.
Parcere mucrone popu 15. 585.
Par cum inlinitivo, 169. Pro conjuge, ibid.
Par cum duce, 540.
Vardus nou dat reduces eg 399.
aremnes, coynati, et affiu
Parricidze, 246. ^
Pars, portio cibi, 254.
Participare, 150.
Partiri vices, 218.
Parturire de arboribus, 141 seq.
Paurumper , 210 seq.
Parva pro parum, 198, 4.5.
Parvi et purvuli yro pueris, 216.
l'ascentius comes, 87.
Paschasius martyr Hispauu«, 83.
Pastilli ex vipera, 158 seq.
Puter de eo qui bene meritus est, 150.
Patrem nostrum Deum Christiani a J. C. edocti appella-
mus, 130.
Patres de patre et matre, 501.
Paulinus, 119, 121, 151, 156, 158, 190, 251, 276, 281
set 295, 298, $44 seq., 505 seq., 5.4.
auliuus Petrocorius, 119 seg., 115, 193, 423.
Paulus doctor gentium, 270. Honie cum Petro commo-
ratus, 517.
Pauli Epist. I ad Corinth. cap. 1v, 520 ; vn, 171; x. 250;
II ad Cor. c. iw, 259; v, ibit. Ad Ephes. c. iw, 350; vi,
910. Ad Galat. ιν, 227; vi, 135. Ad tebr. 1, 290; v, 270;
1X, 265; χι, 505; xu, 151. Ad Rom. iv, 215 segq. ; 1x, 210,
470; v1, 235; xi, 381. 1 ad Thessal. v, 135, 215. Lad Ti-
moth. 1, 270, 252,
Pauperum boua divites rapiunt, 289. Causa defensa con-
tra avaros, 500.
Pax sub Augusto, 387.
Peccatis hominuin medicina ἃ Deo prszeparata, 272 seq.
Pecratores obstinati graviter a D o puniuntur, 153.
Peceata fatentes veniam merentur, 121.
Peccatoribus munera coufert. Deus, vt convertoautur,
2 Peccatum quo sensu est offensa Dei, 401. Origipale,
Pectinare, 352.
Pectus, 360.
Pecudes et fers, 125.
Pendula terra, 950. Sidera, 918.
Pennari, pemescere, 155.
Pentapolis Palestinz, alie Pentapoles, 254 seq.
Per carmina, $62. Per cunctu, pet orania, 119, 159, 167.
I'er partes , 221.
Per, propter, 35357.
Perclarus, preclarus , 248.
Pererius, 168.
Perez Joann. Bapt., 9. Vide Bayer.
Per(undere mundum lumine, 147.
l'eriocha, t6 se3.
Perpes nexus. 3509.
l'erss a parricidio maxime abhorrebant, 335. Eis!em
jus erat cum matribus commisceri, ibid.
lersis gemmis nobilis, 165.
Persius, 151.
Pervaditur aer, 245.
Pervigllium Veueris, 146.
Petavius, 84, 154, 265.
Petere cum duobus accusativis, 386.
Petraglia Franciscus, 560.
Petrocorius, vide Paulinus,
Petronius Arbiter, 168, 216, 21t, 535.
Petrus ambulans super aquas, 250. T'abitham a morte re-
Dent 988. Ejus et successorum principatus in Ecclesia,
$15 seq.
Petr Epist. I c. u, 273; m, 252; v, 255. II. Epist. c. n,
916; 11, 152 seq.
Peirus Chrysologus. ?11. Rigensis, 17, 25, 518.
Phadrus, 51, 255. Ejus fabularum supplementum, 110,
Vide Inghirami Phaedrus.
Pharaonis cor obduratum a Deo, 95, 370.
Philastrius, 317.
Philemon /Egyptius, 255.
Phileni fratres se vivos comburi passi sunt, 225 seq.
Philippinz insul» cinoami feraces, 164.
[NDICES IN DRACONTIUM.
1096
Philo, $35.
Philoxenus, 595.
Phanix avis, 164. Ejus fabula, 301 seq.
Phoenice media brevi, 164.
Phonicis media brevi, 201.
Pluenicius adjectivum, 104.
Phrixus, 258.
Piacula seva, 1*8, 250.
Picus avis prima correpta, 398
Pietas Dei argumentuni carmiois de Deo, 111 seg. Pa-
rentis, 150. Pro clementia, 120. Pr» reli;ioue, 502. Pie-
ta is et justili.e divina? opera , 120 seg.
Pigmenta, pigmentarium , 34.
Pineda Joanues, 208.
Pinge:re terram floribus , 144.
Pisces pertimescunt mar» fur. os, 138 seq. P:scium crea-
tío, 150 seg. Castitas, 127. Providentia iu suo genere cou-
servando, ibid.
Pisides, 25, 110, 261.
Pitheus, 348
Pium lac, 172.
Pius VI, 310.
Placidus, mitis, 1i7.
Plays quinque celestes, 118.
Plasmare, 165 seq.,
Platonis versus, 56.
Plausus avium, 154.
I autos, 2, 124, 150, 151, 168, 329, 245, 521, 511.
Plectibilis , 242.
Plenus amor, 171.
Pleonasmus, 135, 118, 255, 250.
Plinius, 127 seq., 150, 158, 140 seq., 114, 145, 11S, 150,
152 ad 156, 158 seqq., 165, 165, 178, 185, 300, 205, 209
2 yr 216, 256 seq., 276, 280, 200, 559, $15, 577, 580,
Plinius Junior, 188, 941, 519.
Pluo cum accusativo, 128.
Plutarchus, 325, 391.
Pluviz clavis, 209.
Pocula, 250 seq.
Po»3 par afficit quos par culpa tenet, 183.
Pons inferorum die resurrectionis Domini.:e an mitiga-
te, 264 seq. Peccatorum, 255.
peniteat cum nominativo, ὅδ. is ι
, Peenitentia interpa brevi spatio temporis per. test
285. Non differenda, 1355. P poris pera pores,
Ponitere varia syut .xi, 207.
Poeue ex fertilitate sepe synonyma conjungunt, 139.
Malis oppressi parum ingenio valeut, 103. Graci et La-
tini e sacris Litteris qu:edam sumi serunt, 251.
Poet: Christiani veteres ingeniosi, 102. Poetis ethnicis
sujs 89 (nalibus non inferiores, 174. Ab antiquior bus ver-
sus in:egros mutuabautur, 61. Sacrarum Littersrum re-
coudita do«trioà prestauies, 964 seg. In suis carminibus
fabularum meminerunt, 267.
Poetarum Christian rum licentia in nominum propriorum
quan i ate, 105 seq.
Poetarum Christianorum edit'ones multum inter se di-
screpant, 171.
Pomum de omni genere fructuum, 143, 145.
Poplite subnixo, submisso, 311.
Populi pro bestiariis, et coutra ipsos diversa vota, 512.
Populus Dei, saucti , 564. lusons iu extremi judicli die,
Portendere, 130.
Portio y earum, 538.
Possevinus, 31.
Post et per in mss. confusa, 251.
Post more subsiantivi, 562.
Pow d sccla, 151, 198, 368. Mundi secla, 151. Templa
po i, 225.
"A producunt ultimam brevem dictionis praecedentis
)
0.
Preco Dei, 3516.
Pracoz, 749.
Pradux, 220.
Przfationes du:e ab antiquis usitate, 13.
Premortuus, 276.
Przsagia ex animantibus, 1206.
Prastare, 229. Prodesse, 274, 516.
Praslita substantive, ^83.
Prasumpta pro yrsesumens, 521.
Prasumplio, 191. Fiducia, 276.
Praesumptu-, prasunpiuosus, 291. Superbus, 286.
Prater quod, 940.
Prasinus, 163.
Precatio, imprecatio, 287.
Preces corde magis quam ore promends, 192. Pro ex.
wemo judicio, 564.
1097 INDEX RERUM ET NOMINUM. 4008
Primordia, 510. Mundi, 136. t6
Pri ovas, 103 , 4H, 251, 501. Receceuinihas ne ren gate ^
Princi Recidere, 153. Ventam, 233
Principes ministri βοὶ sunt in bonum, 581. Recidiwi, et 190.
Priscianus, 205, 215, δ85, δθῦ Recidivus, 177.
Pro^atur r nil peccasse, 400. Servire Sdelis, 330. Reddere ires, 24.
Probo, Probo, ajanie o bujus verbi, 196. Redire secundo, rursus, 1535.
Probs mar 7 sanos, δ, Redivira, ve ecd
mar MCeS
Procella A ME fef lur Cgnala, ΤῊΝ $16
rapida, 209. er
P ia 1 S rd t9. Reg ΕΣ 166
rocopius, us Joseph,
Proditor, ementia propria, 390 x
Productus a arenam, $11. horn fides, 2-4 ἐς a B, 5 δὰ u.
roferre, C. 1, C. B, c. 218. Il,
Freue ue, 399. Pro «ari, 172 264. “19. fil, c. vir, 555, $1 en edm €. X1, "vio
Prognosti Relazare peccata, .
prr ΩΝ Ἢ Ἡπν
Y e ae
Propertius, 150,211, ni E 4930, 325, τ 0, 355380, δῦ, 363, 511,519. Reorum babitos, $54, 556. τὼ
Fropiius prima Repente, mox, 284.
Pr e Repetitiones Dracont, familiares, 119, 136, 147, 163, 21S.
Prosdis Draea i m 18, 88, 117 seg, 130, 133, 181
nus
Wn $71, 581. Ejus epigramsnata, 53
M oepera boli, Beligrum. τ
- Prov.ui, 451; sn, 249; xi, 297; xv1,501; xx1, 581; xx x, 243.
Proverbium. Hispaaum
P'rovid. Del, 95. In perpetua successione bominum, 198.
Providentis divinse Palio,
140, 148, 160, 165, 178, 181, 189, 195, 199, 304, 207, 315,
, 230, 235, 256, 210, 348, 256, 259, 263,
$73, 2755, 278, 385, 503, 501 507, 509, S45, 580, 539, 534,
$45. 550, 358, 560 $15, E Ejus versus a
Columbsnum, 6. Telus v "ila defensa, 97.
Psalm. mre »5 RAE 365 xvi, - Ὁ ro xxxn, 555;
X1x LX vtil, 355;
SOC eni, 333; Ἐν τον 198; cu Mía: ; Cii, 407,
290; eu isi; Na '$65; cxxvilt, sei; CXXXV, 140;
c1x1z I $09; c 285; cxLvun, 365.
, 285; cXLvI,
Peri A Mita popu 5, 185.
Publ pro S ben 4.
Pudor esl m XM (7T. Pro dedecore, 518.
cul r e
pam pere, , 9
Puente (Lad ^d
Puente (Lud. de la), 397
Fuerit οι δ ΟΊ.
uerperium
Pulmonis officium, 195.
Pulvis gen. femin., 301.
us rubor , 526.
θα, qua, 921.
uadrantis practíca
Quadriga cut soli au nbuitar, 219.
ungula pulsat, 401 seq.
, 552.
$13. Venenum, 158.
ercetanus
Qui vel qui, alius, alius, 321.
Quidquid vim ur. num. habe t, $62.
Quintilianus, 319.
Quintus metellus Numidicus, 296.
uota portio, 551.
Gun pro quando, S55. Pro quandoquidem, 480.
Rabies sewe, 514.
Racemi arborum aromaticarum, 114.
Pe ere, ro 514. quamus, 158
re, .
Raptus] morte prsereptus, 283.
Rarior usus commendat voluptates, $00.
Ratbertós Corbeteusis imitator Draconti, 91.
Raynaudus Theophilus, 213.
Recapitulare, 19.
R canitulatio iu sacris Litteris, 19.
PATROL. LX.
Repit prima brevi, 158.
tus conviva, S00.
Reservo [τὸ , 248.
Mes, iratio et sen 195.
Resumere vota 253.
Resurrectio corporum, 198
Retorquere vela, 588. aM
Hecestio,
Rhenanus beatus, 111.
Ribadeneyra Pe 985.
Rident elementa, 1
Ridere, non curare, 175.
Riga, side Petrus Rigeneis.
Rigere ín in nivem, 141.
Rigordus,
1
Ritershusius Cunradus, ! 01.
qu ivinus Andreas editor Draeontii, 47. Ejus editio mea-
is scatet, 194. datus Ἶ 45, 90, 51, 60, 155 ad 158, 147,
ἜΝ 154, 164, wr 181, 186, 192, 400, 297, 571.
Roa 02 Martinus, 121.
Lee pir oes h desepus S6 seq., 43, ὁ
ez de ro Josep $, » 5
Roman de là Hi era Hieronymus, $7 ud
Romani an ex ca ducant, $06. Eorum cto-
mentja, 542. Crudelitas in 519. Virtus, $38 seqq.
Romanus Pontilex Ch risti vicarius, $16.
maris gemmas, 102. seq.
Raina?tes, 11. Notatar 12.
Pede € Aa mia ΟΝ 406.
ev e
Rupertus refellitur, 155. —
Basi redire, repeiert referre, reddere, A85.
cus Helyidius .
Ruilatur tive, $93. jore
Rutilius, S
Sabaoth, 257. Dominus eur Deus díotus, 230.
Sabell. us, 223.
Sachisius Heaorieus, 508.
Secula mendi, $08. 40.
agaz de homiaum genere,
Soagda ama, 165. Á
Ssgund d es, et dades 540 seqq.
Sallustius, 226.
Salmasins, "e 519.
Salmoneus sa
Salomen concessus precibus patris David, 279, Hares
Davidis, ὅ8.
Salomon exscriptor Papiss, 7.
Salutifer , salutiger, 1
Salvianus, 121, 224, .
Samuelis annia e mortuls evocata, 218.
Sancire, M15.
Sancia cali, 318. Leqis, 198.
35
4
4029. ΙΝΌΙΟΣΘ IN DRACONTIUM. ἡ mE 1*00
Sancte, Deus, 315, 586, 562.
Sanctius, Sanchez Gasp»r, 210.
Sandicinus color, 257, Saudix, ibid
Sanguinis profluvium, 230.
Sapere pro scire, 182.
Sap. 1x, 259; x, 254, 391 ; xv, 335; xv, 401; xm, 285.
Suporo, saporatus, 211.
Sara anus ex sene Abraham concipiens, 276 seq.
Sara Raguelis filia, 278. Ἢ
Sarisberiensis vel Sarisburiensis Joan. 55, 158, 190, 539.
Sassius, 55.
Satiabilis, 265.
Saliata sanguinis, 515.
Satíisfactio Dracontii (also titulo antea insignita, 65 seq.
Saturni crudelitas, 504 seg. Stella, 135.
Saul eonsulcns mulierem haLentem pythonem, 248.
Scaliger, 250, 513.
Scsevola dexterain foculo injiclens, $36 seg
p feneratoris impudentia, 296.
Scelera exs:irpanda sunt, non scelerati, 224. Hominum
trequeutia omni tempore, 211.
celus pro scelerato, 255.
Scerna:capillorum, ss. Scens, 958.
Schottus Andress, 305, 585.
Schroderus, 178.
Scientia divina, 185 seqq., 294.
Scindere [retum, 319.
Scintillare oleum pluvi:e imminentis indicium, 156 seq.
Scorpius non semper ín ictu, 159. Extra Africam non est
venenatus, ibid.
Scripta veterum cur scriptis recentium prseferri soleant,
. 9. Plura corrupta, 15.
Scriptores in suis scriptis vivunt, 1.
Poli laudat scruta, 5. ia
crutator aquartm, piscator, 181.
Seberus Wolff., 47, 158.
Secreta celi, 217.
Sectari, 241. Passive, 162.
Secundo redire, 155.
Securus varia significatione, S05, 507, 541.
Secululeie quinam mulieres dicte, 156.
Sed pro et 2014. Pro imo, aut et, 285. Pro tamen, 285.
Sedulius, 15 seq., 44, 118, 155, 149, 217 seq., 325, 226
seqg., 346, 240, 301, 965 seq., 212, 295, 517, 550.
emel, omnino, 541. Pro Simul, 207.
Semina rerum diversis terris distributa, 162.
Semiramis fiiii thalamum invasit, 345 seq.
Semo Sancus Deus Fidius, $18.
Sempronius Gracchus, 117.
Semum, 8, 16.
Seneca philos., 127, 214, 500, 515, 2322, 555. E;us cen-
sura contra Ovidium irridenda, 251 seg. Seneca trag. 29,
120 ,128, 165, 216, 219, 256, 2412, 509, 5383, 599.
Seneclus, senium, 21, 595. Pro senex, 550.
Sencclus, u correpto, 395.
Senes non despiclendi , 245.
Senium florum, 155.
Sensus, 515.
Sentire apte de divinitate, 117.
Separatio piorum ab impiis in extremo judicio, 365 seq. .
Septentriones, 295 seq.
Sequi de feminis qus viros amoris causa sectantur, 156.
Sequitur poena scelus, 259.
Sequor pro narro, 120.
Serenum substantive, 128, 191, 292.
, Serenus Sammonitos, 215.
Serenus, serenalor, serenissimi, 231.
Seres, 163.
Seri nepoles, 252.
Sericum, serica, 989.
Serpens in terris aridis, 160. Medicinze prodest, 138.
Stellato tegmine exuitur, 200.
Serpens diabolus nou impune triumphavit, 181.
Serpentes Africz, 526 seq.
Servare membra se , 253.
Servi Dei quinam dicti, 279.
Servi dominis parum (ídeles, $51. Servorum origo, ma-
gnus numerus apud Romanos, 555.
Servius, 115, 190, 200, 217, 257, 985, 502, 983.
Servitus, u brevi, 590.
Seu pro el, 568.
Severinus episcopus, 46.
Soverus poeta, 205, 315. Sanctus, 363.
Sextilius Hemina, 29.
Sibilare, 258.
Sibylla Babylonia, 253.
Sibyllini versus de judicio, 95.
Sichzus Didus conjux, 347.
Sidera pendula, 218. Sub sole latent, 149. -
Sideris Innumeri numerus, 995.
Sidcrum ortus, et obitus, $01 seg ὁ
Sidonius Apollinaris, 77 seq., 91, δὲ",
Sient pro sini, 150.
Siliceus, Guigeno, 388.
Silius Valieu, 29, 153, (8)
us Italicus, 29, 1 406
Simile ac $84. 9 $35, φ , 258, 256, 915, $30, 901.
Simonis Magi volatus et casus a multis narratus, a Dra-
contio confirmatus, 517. An. Rom: statua illi erecta, $18.
Simonis secunda correpta, 518.
Simplex, innocuus, innocens, 156, 577.
Simplicilas, innocentia, 182, 293,
A ion pro omnino, 175. Pro Süniliter. 511. Superfiuum,
Sine laude, illaudatus, 500.
Sinus Abrahs, 968.
Sirius sidus noxium, 579.
Duo d ied traen rd Vader: 2 Barthio, it
ice usus in editione conti, $9. Emenda
150, 159, 163, 182, 200, 309. Notatus, 10 seg. s
Sit Comment iatervallo, ur Productum, 168.
Soboles numerosa in Yet. Test. virtutis i b
Socrates, 4. etim
Sodomitarum supplicium, 354 seq.
Sol, 218. Aquis pasci dictus, 304. Auriga cur vocetur,
319. Luminis index, 508, Nocet, et prodest. 378 seq. Ócu-
lus cceli, 204. Vires ab uudis resumiL, 395. losius eapat ra
diis ornatum; 119. Cursus, 58}.
Solis, luns et sstrorum creatio, {7 seq.
Solem in festo Hesuirectionis Dominies et Nar ivitatis ἃ.
Joannis Baptist: saltare fabulosum est, 211,
Soles longi, minores, 210.
Solidante globo, 129.
Solinus, {{0 ad 165, 242, 349.
Spatiari, 209.
Species, 215, 512.
Speclare, 238.
Specto pro exspecto, 502.
Sperare peo metuere, 181.
Spernere, abjicere, 302.
Spes hominum Deus, 217.
Sphar:e tractatus, 58.
viui is seq.
Spina in dorso .
Spiral flos, 258.
Spiritu divino omnia moventur, 196.
Spiritu dactylus, 152.
Spiritus de Verbo di:Ibo, 225. ;
Spiritus sanctus omnia complectens, et penetrans, 241
Spiritus igni poniri ]oseunt, 290.
Sptr(us et Sptritus, 225.
Spondere, 184.
Spumare de apro, 157.
Spumat palatum serpentis, 179.
St producunt brevem dictionis peecedeotis, 513.
pres ebd 588.
Stare, 251. Constantiam denotat, 502
Statius, 15, 194, 119, 157, 160, 168, 172, 175, 18L, 187,
205, 215, 255, 285. 305, 511, 515, 521 seg., 551 seq., 94,
$44, $46, 517, 919, 583.
Stella qux» Christum annuntianit, 262,
Stellare floribus, 211.
Steliarum, signorum et sstrorum differentia, 119.
ἜΝ num demonstratum sit a sole lucem non Γρδεῖρα-
re, 150.
Stepbani glossse Grseco-Latinse, 595.
Εν σοι pro inimicis oravit, 587. Martyrio coroastus,
2
Stephanus prima producta, 105, $96.
Sterilitas dedecori erat apud Hebreos, 276.
Stilíco Vandalus, 71.
Strabo, seu Strabus, $16.
Stridor de serpentibus, 258.
Stringere ripas, 167.
Structura corporis, 226.
Stunica Didacus castigatus, 208.
Styli diversitas sz'pc incerta, 82. ]
Suada mali, 185. Suada trisyüabum, ibid.
Suarius, 110. .
e
TIPO IRURE
4101
INDEX RERUM ET NOMINUM. 9)
Sub sorte beata, 281. Tibullus, 138, 141, 145, 169, 167, 175, 290, 377.
Subarendinare, 143. Ticonius, 19.
Subducitur, 191. Tigris veloz, 161. Ejus generosus animus, 590.
Subiuctus morte, 205. Tiro adjective, 150.
Sublexere, 155. Titsnis, Diana, 271.
Subvestio, 200. Titi ampbithestrum, 315. Seateutia, 587 seq.
Successio continua rerum, 197. Titus prima producta
Successus, 1 Tmesis figura ridicule adhibits, 117
Succiditur, 197 Tobias cap. πι, 278 ; iw, 288; xui, 285.
Succumbere, 255. Tobias senior Deum orat, 97
Succussus, 121. Toelmannus Simon, 4T, (78.
Suetonius, 245 seg , 196, 381. are, 239.
Suetus trisyllabum, 512, 562. Toletani Petres simul edit, 48.
Su[fe: flumen, 16. Tomyris victoria de Cyro, 316.
Sui consanguine, 321. Tonans, Deus, 117,
Suicidii Infandum crimen, $32. Towanter, 104.
Sulpicius Apollinaris, 16. Torquatus consul Slliam morti sdjudicans, 353 seq4.
Sulpicius Severus, 517. Tractare, 591.
Super Wo insuper, 585. Trascendere jus;a, 259.
Supercilium, 338. Travasa, 319.
Supersies cum genitivo, 221, 291. Trementer, 101, 3505.
Supinat oculos, 170. Tremesco et tremisco, $4.
Supplementa vetera codicum, 301. Ta antiquis scriptori-
bus an sine reprehensione adbiberi possint, 109.
Supplieium Dei revocabile, 283.
Surgens laudare, 167.
Suus pro ejus, 351, 310, $73.
Syncopes peculiaria exempla, 225.
Syuesius ex depravatis codicibus mss. quid commodi
eruebat, 301. Perítus conjiciendi veram turam in li-
bris depravatis, 538 seq.
Synon ma frequenter a Dracontio adhibita in rebus quas
e sacris Litteris profert, 118.
Synopsis librorum carminis de Deo, 111 segq.
Syros Mimus P: 298, 515, I.
'T &inita ipter communia censentur a Capella, 302.
Tahitha orationibus A pinperom a morte revocata, 288.
Tacitus, 195, 25), 214, 539, 535.
Taffinus Petrus, 515.
Taio, 100.
Tam οἱ jam, tam et (um ssepe in mss. confusa, 127.
Tamayo de ὃ r Joann., 143.
1 "i Mei Lu tiz, 317.Superbus 1sus, 339
'nius u ι, ucre 4390 expu .
Tariarus insatiabilis, 965. i prat
Taurica Diana, 315.
Temperies, 351. Creli, 579. Varie, 877.
Tempora Iur rj vs. phobi, 218. N $16.
empora luns, . Lune, . Nostra,
Pacis et belli, 507.
Temporum vicissit;dines, 596 segq.
Temywus pro ra, $38.
Tendere mare, 252.
Tenebra ante mundum conditum non sunt dicendz noz,
135. Diurnse, 123 seq. In Christi obitu, 365 seg.
T ; oculi caeci, 239.
Tenor de diversis rebus, 138.
Tentauo duplex, 305.
Teporare, teporotus, 158.
Tepuere, calorem remiserunt, 508.
"Terentius, 151, 158, 211, 550, 541, 402.
Terra mater communis, 140, 145. Partim fretum susti-
Bet, partim a freto sustinetur, 174. Ejus creatio, 140. Ter-
tia die arbores maturosque fructus produxit 149. Universa
a noonuliis iusula dicta, 208. Cum usura reddit quod scci-
pit, 295. Geminas, vepres, rosas parit, 577. Violentus ejus
snotus, 208.
Terrena proyaj7o, homines, 175.
Terreros Stephanus, 70.
Terribile 3dverbii more, $85.
Terrigene, gi:antes, 251. Homines, [5].
Tertia sors, Erebus, 125.
Tertullianus, 45, 51, 118, 151 seq., 159, 113, 155, 161,
165, 166, 161, 178, 178, 11, 198, 205, 211, 328, 253,
945, 919, 966, 264, 985, 293, 516, 515, 364, 280.
Testantibus, obtestaniibus, 988.
Thebanum bellum, 522.
Theodelinda regina, 21.
Theodoretus, 511, 595.
Theodosio Juniori scripta non est elegia Dracoatii, 66.
TTheodolf.is Aurelian., 45, 39; 55, 324, 545, 555, 3565, 512.
Theologiense monasterium, 13.
'Theriace, 198 sej., 241.
Thomas (S.), 414, 510 seq.
Thromu rins corepta, 105. Prima producta, 251, 256
onus prima correpti, 105. Prima ucta, 251, 256.
Tiberianus, 39.
Tiberius Greco sermone abstiaebat, 296.
Tremisco cum accusativo, ibid.
Trepidus dies, 118.
Tres pueri in camino ignis ardentis, 808 seqg.
Trina mente Deus, 225.
Trina virtus, et similia do SS. Triuitate, 81.
Trinitatis mysterium, 191.
Tristes inferi cur d:oti, $38.
Triunphiger, $71.
Tr Ῥ, Komaoi, 540.
Trombellius, 58 s^g.
ἦν τι "x In versionibus sacris adhibendum, 100.
ΠῚ istoricus .
Tulisset pro abitulisset, 229.
Tumentes anni, 171 seq.
Turnebus, 195.
Tursellinus Horatius, $08.
Tympanorum diversa g'ners, 391.
Uber, ubertas, 212.
Udare medullas, 201.
Una postrema brevi, 252.
Unda et inde in mse. confusa, 197.
ὕὑμάατε, 14 Com aceusativo, 503.
i .
Undiran 161.
Unícomalus, 81.
Ut po t facio et ἡ beo it.itur, 215
: et ju ssepe omit. itur .
Uvi ubera vis 3i. n ᾿
Ucifer, 199.
Uxor fecunda felix credits, 9632 seq.
V et B in mes, confusa, 138, 500. :
Vacare, 222.
Vaccula, vide Vitula. 1
Vadimonium, $35. d
Fagabunda secunda brevi, 151. .
Vagari cum accusativo, 251.
Vago, ragas, 154.
Vagor cum accusativo, 355.
Valeri archiep. Tolet. instructio pesoralis, $91.
si neris Flaccus, 129, 151, 247, 253, 366, 235, 309, 311,
Valerius Maximus, 5925, 5325, 539, 552, 550, 559, 540.
Vallesius Franciscus, 59
Yandalica persecutio in Africa, 88. In pana, tbid.
Vandalusia non est vetus nomen Baticg,
Vannere, 301.
Vapor, calor, 118, Z76.
Vaporare, 132.
Varietas in natura, 159 seq.
Varro, 162, 590, 3595.
Vassmus Joann., 90. Notatur, 26.
Vaticauz basilica tabular.um., 15.
1165. ORDO RERUM QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR. «104
Vazquez dei Marmol Joann., 9.
Vegetius, 280, 559.
V el pro et, 155, 227.
Velivo'um mare, velivo'ce naves, 55.
Velle pro voluntas, 15, 169.
Yelleius Paterculus, 111.
Vellus aureum, 258.
Venabuls, 311.
Venantius, vide Fortunatus.
Venatio ludicra, 510 s2qq.
Veuena &epe pellunt neces, 511.
Venenum omue frigidum, 536. Serpentum in dente vel
morsu, 158. Sub dente, 179. Medicamentum, 246
animalibus venenatis, 258.
Veneranter, 10k, 119, 365.
Veuia inimicis concedenda, 585 seq7., eam concedere
debet, qui veniam ab alio sperat, 401.
Veniale, 9398, Adverbii more, 582.
Venti virlute Dei surgunt, 255. Eorum thesauri, 209.
Venius nubes a(Tert, eL fugat, 191. Spiritus sine cor-
. pore, 194.
Verbera iu planeta, 503.
Verbum consubstautiale Patri, 2324. Descendit de coelis,
el de Patris sinu non emigravir, 225 seg. Verbo genitum,
321. Spiritus dictum, 225.
Vereeundus, 255 seq., 35.
Verinianus dux lonanus, 72
Yernetus, 400.
Veronense amphitheatrum, 515.
Vertere, 250.
Yertex capitis, 557.
Vespasianus Surrentinus, 554.
Vestirí comis, 145. Pennis, 135.
Velerana secla, 150.
Yeteranus Federicus, 50.
Vibrare, 218, 258, 551.
Vices, 218, 225, Alternare, 596.
Vicibus, 518.
Vicissitudines rerum, 596 seqq.
Victima et hostia, 903.
Victor, vide Marius Victor.
Victor Vitensis, 76, 910. :
Victorinus, 222 seq., 264, 267, 382, 516, 51T.
Victorinus Fab. Max., 56.
Victorinus Pictaviensis, 56.
Victorinus Statorius, 29.
Victorinus, vide Marius Victor.
Victovales, 81.
Vigilius poutifex, 13.
Vincemalus Baparensis episc., 81 seq.
Vincomalus, 401. Quisnam fuerit, 80 seqq.
Vindex et judex in mss. confusa, 541.
Moria 1 dis d
iolze pallentes, purpures», .
Vipera medicine prodest, 158. Szpe javat, 576.
Vipera natio, 185.
Viperei angues, 160.
Virgilius, 118, 130, 125, 125, 138, 158, 115, 145, 149,
155, 157, 161, 167, 169, 171, 174, 178, 185, 186, 190, 194,
105, 900 202, 204, 206, 211, 217, 219, 231, 225, 223, 951,
255, 212, 243, 249, 352, 257, 266, 318, 282, 295, 295, 399,
502, 511, 314, 516, 519, 535, 527, 550, 552, 539, 512, 514,
547, 364, 373, 316, 385, 381, 391, 398, 402. A Tucca et
Vario correctus, 15, Ejus supplementa inepta, 110,
Virginius Virginiam filiam occidens, 551 seq.
Virilitas, 593.
Virur, 3591. |
Virtus de athletis, 914. Pro miraculis, 223, 511.
Vita :eterna merces et gratia, 251.
Vita S. Phileberti, 70. .
Vitruv:us, 395.
Vitry Eduardus, 580. e.
Vitula symbol. impudicitise , 196. Sequitur taurum , ibid.
Vir tandem, 269.
Vola, $60.
Volaterraneus aphael, 24.
Volteri ridicula apotheosis, 389.
Voluptas de spectaculis, 513. .
Voluptas sanguiuaria ludicree venoationis, 512.
Vomere, 196.
Vouk Cornelius Valerius, 155.
Vopiscus, 152, 591.
Vopkeusius Thomas, 119, 538.
Vorax pretii, 297. .
Vos an tu iu versionibus sacris a "híbendum, 400.
Vossius Gerard Joann , 239. Ejus error, 27.
Vota bominum,563; mala, 155; preces,280; scelerum, 5s.
Vulcanius Bonaventura, 71.
Vultures, 212.
Voltus laceratio in fletu, P
W in Gu motatum, 69.
Wandali ct Guandali idem, ibid.
Weantus, 70.
Warneccius Joann., 309.
Weitzius editor Dracontii, 65. Notatus, 150, 1598, 155 seg.
155, 191, 200.
Winodamus, 81.
Withovius, 543.
Wowerus, 525.
X
Xenia prima producta, 289, 564.
Xenils ati ombiBo abstinendum, 389.
Xerxis exercitus ad igi d pylas, 525 seq.
Zacesagnius Laurentius, 55, 51.
Zacharias pater Josnn. Bapt. vocis usum amisit, $75 seq.
Ejus culpa et venia, 280 seq.
Zarade leges, $25.
Zehnerus Joachimus, 43.
Zenodotus Ephesius, 110.
Zona torrida, 337. Zone alis, ibid. seg. Quinque, 118.
ORDO RERUM QU/JE IN HOC TOMO CONTINENTUR.
PRUDENTIUS.
Psychomachia. 1t
Liber primos contra Symmachum. 44
Liber 1[ coutra Symmachum. 171
LIBER PERISTEPHANON. 215
HyuNUs thuucs. — In honorem SS. martyrum Hem"terii
et Celedonii. id.
HruNvs Il. — Passio S. Laurentii, 49,
Y vus {Π1. -* 10 honorem B. Eulalize martyris. — 240
Hvwxwvs 1V.—In honorem xvin martyrum Ceesaraug. 557
Hus V, — Passio 5. Vinceotii martyris. $18
livuscs VI.—In bonorem BB. martirum Fruetuosi ep sc.
Eccl. Tarracon., et Augurii Eulogiique diaconorum. 411
Hvxwus VII. — In honorem beati martyris Quirini. 424
Hvuwvs VII. — De loeo in quo martyres passi sunt. 650
Hus ΙΧ. — Passio S. Cassiani Forocorneliensis. 4353
Hyunsus X. — Passio S Romani marome- 44
Hyvuxcs XI. — De passione S. Hippolyti martyris. 530
Hvuxus ΧΙ]. — Passio apostolorum Petri et Pauli. 556
Hvixos XIII, — Passio S. Cypriani martyris. 582
riga XIY. — Passio S. Agnetis virginis. eun
S DRACONTIUS.
EI dedicatorin. *95
PROLEGOMENA in carmina Dracontii. $99
CAarur ρκιμυν.--- Dracon!ii apud veteres prima taemoria.
S. Isidori de eo testimonium. 5. Columbiuus plures versus
“ἃ Dracontio mu'jtys est. . lbid.
Car. 11.—S. Rcgi iens pico Dracoatii
emendavit. 6U4
Car. Ilf. — S. Iidefonsi jadicium d» Dracontio a S. Eu-
enio emendato. Dracontil opus inter libros s»culi x in-
icatum. 613
Cap. IV. — Dracontii memoría apud recentes scriptores,
renovat, et diverse de eo opiniones. 615
Cap. V. — Codices manuscripti DracontB, 62t
Cap. VI. — Editiones Dracootil.
Car, Vll.—Dracopntii duo codices mss. bibl. Vaticanse
wins auctiores, quorum nulla mentio apud alios. esl
Cap. VIII.— Dracontus carminis de Deo et Saiisfactiosis
auctor. 610
. Cap. IX. — Dracontius carmen de Deo et Satisfactionem
ad regem Vandalorum composuit dum esset ia vinculis. 644
Cap. X. — Sub Gunibario Vandalorum rege in Hispania
scribebat Dracontius. 618
Car. XI.— Nonnullse rationes quibus Dracontius in Africa
scripsisse dicatur, proponuntur et expenduatur. 654
Car. XII. — Carmina Dracontii ab antiquis interpolata.
Conjectura de status Drscontio Roms erecta. 660
Car. XIII. — Confessio et p rnitentía Draeontii. — 605
Ca». XIV.— Stylus, Latinitas et prosodia Dracontii. C68
Car. XV. — Methodus in edit. Dracontii observata. 673
Car. XVI.—Argumentum et syoopsis ui lib. de Deo. 8735
CARMEN DE DEO. 679
Liber primus. Ibid.
. Liber II. 169
Liber IIT. 857
SATISFACTIO ad Guntbarium regem Vandalorum. 901
FINIS TOMI SEXAGESIMI.
Parisiis. — Ex Typis Ὁ... MIGNE.
$--
Τὶ ὦ "veu: i
DOES NOT CIRCULATE
OUTSIDE THE LIBRARY
TH'S VcLUME
DOES NOT CIRCULATE
OUTSIDE THE LIBRARY
44 054 758 6
- - - E | ! | | | |
E | -—
E -- - --΄- . -
-.----
-- --ἡὀ “--."».- τν.- “ὦ
ἃ —À à ἄγων,
me o MÀ οἷς αἰ δῃς,
-———rm
td pA b *À ——
i
— — — -
- ds — a! ἃς.
vaccin, dedi δ ΡΣ.
-—
bod ἐν τὉ ὃν 5