Full text of "Patrologiae cursus completus ; omnium SS patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum"

See other formats

Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. con/] 




















Pant) JQcaucs ην] 


PATROLOGLE 


.. CURSUS COMPLETUS, 


SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICKA, 


QNNUM SS. PATRUM, DOCTORUM. SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM, 


SIVE LATINORUM, SIYE GR /ECORUM., 


QU! AB KVO APOSTOLICO AD ETATEM INNOCENTI! ΙΙΙ (ANN. 12316) PRO LATINIS, 
ET AD CONCILII FLORENTINI TEMPORA (ANN. 1459) PRO GRAECIS FLORUERUNT : 


RECUSIO CHRONOLOGICA 


OMNIUM οὐ EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICAE TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIORA 
ECCLESLE SAECULA ET AMPLIUS, 


- IUXTA αΡΙΤΙΟΚΕΕ ACCURA TISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS COPICIBUS MANUBCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILICKN- 
TER CASTIGATA ; DISSERTA TIONIBUS, COMMENTARIIS VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; OMNIKUS 
OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUA TRIBUS NOVISSIMIS SACULIS DERENTUR ABSOLUTAS, DETECTIS . 
AUCTA ; INDICIBUS ORDINARIIS VEL ETIAM ANALYTICIS, SINGULOS SiVE TOMOS, SIVE AUCTORES ALICUJUS 
MOMENT! SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITULIS INTKA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS 
SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUDJECTAMQUE MATENIAM SIGNIFI- 
CANTIBUS, ADORNATA ; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA YERO AUCTORITATE IN 
ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; 

DucENTIS ET QUADRAGINTA !NDICIBUS SUB OMNI RESPECTU, SCILICET, ALPHADETICO, CHRONOLOGCICO, ANALYTICO, 
ANALOGICO, STATISTICO, SYNTUETICO, ETC., RES gr AUCTORES EXHIBENTIBUS, ITA UT NON SOLUM 8TU- 
DIOSO , SED NEGOT!IS IMPLICATO ,. ET 81 FORTE SINT, PIGRIS ETIAM ΕΤ IMPERITIS PATEANT OMNES 
$8. PATRES, LOCUPLETATA; SED PRAESERTIM DUOBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS INDICIDUS, ALTERO 
sciticgET ΠΕΙ, QUO CONSULTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM 
UNUSQUISQUE PATRUM, ABSQUE ULLA EXCEPTIONE, IN QUODLIBET ΤΠΚΜΑ SCRIPSERIT, UNO 
INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCILPTUR/E SACRE, εχ QUO LECTOM COM- 

PERIRE SIT OL5VIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM 5SUORUM LOCIS 
SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURA VERSUS, A PRIMO GENESEOS 
USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT : 

EDITIO ACCURATISSIMA, CATERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONRNDa, S81 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS, 
CHART QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, CORRECTIONIS PERFECTIO, OPERUM RECUSORUM TUM ΥΑΛΙΕΤΑΦ 
TUM MUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGIJ£ DECURSU CONSTANTER 

, S1MILIS, PRETI! EXIGUITAS, PRUESERTIMQUE 18TA COLLECTIO UNA, MKTIIODICA ET CIIRONOLOGICA, 
SEXCENTORUM FRACMENTONUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS WC II.LIC STARSORUM, VEL ETIAM 
INEDITORUM, PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTBECA, EX OPERIRUS ET MSS. AD ONNES 
ATATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS. COADUNATORUM, 

ET EX INNUMERIS OPERIBUS TRADITIONEM CATHOLICAM CONXFLANTIBUS, OPUS UNICUM MIRABILITER EFFICIENTIUM, 


SERIES GREJECA POSTERIOR, 


IN QUA PRODKUNT PATRES, DOCTORES SCHIPTORESQUK ECCLKSLE GR/EC/E 
AB /EYO PHOTIANO USQUE AD CONCILII FLORENTINI TEMPORA ; 


ACCURANTE J.-P. MIGNE, 


Bibilothecsee cicr! universe, 
SIYE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIAE RCCLESIASTICAÉ HAMUS EDITORE. 





FATROILOGCIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIA, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIAM NEMPE LATINAM, ALIAM GRECO-LATINAM, 
ΛΜΒΑ PARTES PENE JAM INTEGRE EXARATAE 5UNT. LATINA, DUCENTIS ET VIGINTI DUUBUS VOLUMINIDUS MOLE SUA 
STANS, DECEM ΕΤ CENTUM SUPRA MILLE FRANCIS VENIT : GRAECA DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PMIOR 
CRACUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALI COMPLECTI TUR, NOVEHQUE ET CENTUM VOLUMINA, PRO PRIMA 
SERIE GRAECA, NON EXCEDIT. l'OSTERIOR AUTEM VERSIONEM LATINAM TANTUM EXHIBET, IDEOQUE INTRA QUINQUE ΕΣ 
QUINQUAGINTA YOLUMINA RETINETUR. SECUNDA SERIES GRJECO-LATINA SEXAGINTA  VOLUMINA PROBABILITER 
NON SUPERABIT ; DUM HUJUS VERSIO MERE LATINA TRIGINTA VOLUMINIRUS ABSOLVETUR, UNUMQUODQUE VOLUMEN 
ChECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE MERE LATINUM QUINQUE FHANCIS SOLUXMODO EMITUR ;: UTROBIQUE VERO, 
UT PRETI) HUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM, SIVE LATINAM, SIVE GRAECAM COM- 
FARET NMECESSE ERIT; SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLITUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRE'T1À 
AQUABUNT. ATTAMEN, $1 QUIS EMAT INTEGRE ET SEORSIM COLLECTIONEM GR/ECO-LATINAM, VEL EAMDEM EX 
&R&CO LATINE VERSAM, TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM VEL PRO SEX FRANCIS SOLUM OBTINENIT. I8T.£ CON- 
DITIONES FUTURIS PATROLOGLE SERIEBUS APPLICANTUR, Sl. TEMPUS EAS TYPIS MANDANDI NON NOBIS DEEST. 





PATROLOGLE οκ TOMUS CXXV. 
THEOPHYLACTUS BULGARIJE ARCHIEPISCOPUS. 


— — n Rent 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM, 
IN VIA DICTA I"AHBOLSE, OLIM PROPE PORTAM LUTETIJE PA IISIORUM VULGO D'ENFER 
NOMINATAM, SEU PETIT- MONTROUGE, NUNC VERO INTRA. MOENIA PARISINA. 


1865 





TRADITIO CATHOLICA. 


S&GULUM ΧΙ. ANNUS 1010, 


. OEODYAAKTOY - 


APXIEIIIZKOIIOY BOYATAPIAZ | 


TA EYPIZKOMENA IIANTA. 


THEOPHYLACTI 


BUÜLGARIJE ARCHIEPISCOPI 


OPERA QUJE REPERIRI POTUERUNT OMNIA. 


ACCEDIT — 


FR. J. Ε, MARI BERN. DE RUBEIS 


DISSERTA TIO 


DE IPSIUS THEOPHYLACTI ΑΤΑΤΕ, GESTIS, SCRIPTIS AC DOCTRINA, 


ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSCENTE 1.-Ρ. MIGNE, 


BIBLIOTHEC/AXEE CLERI UNIVERS.JE, 
δινε . 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICUE RAMOS EDITORE. 


ο ους 
TOMUS TERTIUS. τε” 
TIUS. |... . ι πο. 
——— 994 ———— -4—— 15 r4... 
* » 2 » P 
΄ tll - 


YVENEUNT QUATUOR VOLUMINA 44 FRANCIS GALLICIS. 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 


| UN ΥΙΑ DICTA D'AMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETIJE PARISIOHUM VULGO D'ENFER 
| NOMINATAM, SEU PETIT-HONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PAIUSINA, 


1808 


TRADITIO CATHOLICA. 


SAECULUM XI, ANNUS 1070. 


ELENCHUS 


AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXXV CONTINENTUR. 





THEOPHYLACTUS BULGARIJE ARCHIEPISCOPUS. 


Expositio in Epistolam I ad Timotheum. | col. 
Expositio in Epistolam II ad Timotheum. . 

Expositio in Epistolam ad Titum. 

Expositio in Epistolam ad Hebreos 

Praofatio Bonifacii Finetti in tomum tertium Theophylacti edit. Venet. 
Nuncupatio Sifani. 

Nuncupatio altera ejusdem. 

Argumentum libri Actorum una cum capitulis eorum. 

Expositio in Acta apostolorum. 

Expositionis ejusdem textus alter ex codice Vaticano. 

Expositionis ejusdem textus tertius ex codice Florentino. 
Argumentum Epistole catholice S. Jacobi, cum indice capitum. 
Expositio in Epistolam catholicam S. Jacobi. 

Argumentum Epistole 1 S. Petri, cum capitulis ejusdem. 

Expositio in Epistolam I S. Petri. 

Argumentum Epistole Il S. Petri cum capitum indice. 

Expositio in Epistolam II S. Petri. 


Parisiis. — Ex Typis J.-P. MIGNE. 





OEOOCYAAKTOY 


ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ BOYATAPIAX 


ΤΗΣ 


TOY ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ 


ΠΡΟΣ TIMOSEON ΠΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ EEBTHZIE, 


.--. 


THEOPHYLACTI 


BULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡΙΡΟΟΡΙ 


EPISTOLAE PRIME DIVI PAULI AD TIMOTHEUM EXPOSITIO. 


'Yxó0scic τῆς πρὸς Tióüeov πρώτης 
Επιστο.-ῆς. 

Tov τοῦ Παύλου μαθητῶν d Τιμόθεος ἦν, καὶ 
οὕτω τις εὐδόχιμος, xal τῷ Iayv.4o προστετηκὼς, 
ὥστε καὶ περιτµηθῆναι ὑπ αὐτοῦ ἑλέσθαι δι 
οἱκονομίαν, καὶ ταῦτα τοῖς &AAoic thv περιτο- 
μὴν ἁποκηρύσσοντος, καὶ Πέτρῳ δὲ αὐτῷ ἀντι- 
στά»τος περὶ αὐτῆς. Kal Παῦ.Ίος δὲ αὐτὸς πο.]- 
Δαχοῦ μαρτυρεῖ τῷ ἀγδρὶ τούτῳ πο ὴν τὴν 
ἀρετή». Τούτφ γράφει νῦν περὶ πο. Ἰῶν ἀναγ- 
καίων 1. **. Ζητήσειε ὃ ἄν τις, Τί δήποτε οὔτε 
ZiJa, οὔτε δὲ Κ.1ήμεντι, οὔτε Λουκᾳ, οὔτε dL do 
tuy] τῶν συγόνγτων αὐτῷ, aodAdoy ὄντων, γρά- 
φει, dAAà. Τιμοθδέῳ καὶ Τΐτῳ µόνοις; Καὶ ἔστιν 
εἰπεῖν, ὅτι ἐχείνους μεθ) ἑαυτοῦ ἔτι περιῆγε, 


Α 


τούτοις δὲ ἙἘκχ.ησίας ἐνεχείρησεν. "Ἔδει oov B 


τούτους διὰ ypagorv azapaxaJAetv, xal τὰ πρακτέα 
ἐξηγεῖσθαι 1". EL δὲ ζητοίης 35", TU δήποτε μὴ πρί- 
τερον ἐτελείωσε τούτους ἐν πάσῃ τῇ 06(g σοφίᾳ, 
xal τότε εἰς τὸ διδάσχειν κετέστησεν, d. AA. ἑγ- 
γειρίσας αὐτοῖς τὴν διδασκαλία», xáAw γράφει 
xal χαταρτίζε,; μάθε πρῶτον μὲν, ἔτι οὐδεὶς 
ζέ.]ειος, κἂν διδάσκα.Ίος χαταστῇ, á.Adà καὶ οὗ- 
τος δεῖται ἐν πο. λοῖς έδηγ΄ας ἀπὸ 35 τῶν τεεω 

τέρων * dAAwc τε καὶ τῆς Εκκλησίας ἄριι συν- 
ισταµένης οὗ ῥάδιον ἦν τὸν ἐπίσχοπον πάντα 
αὐτὸν διὰ τοῦ Jópyov αὐτοῦ διατυποῦσθαι. 
"Ἔπειτα σκόπει διὰ πάσης τῆς ἐπιστο.]ῆς, ὅτι 
οὗ τοιαύτη ἐστὶν ἡ πρὸς τὸν Τιμέθεον διδασκα- 
«Λία, οἷα ἡ πρὸς τοὺς μαθητᾶς, ἀ.ἱ.ἰ᾽ ofa διδα- 
σχανὶῳφ πρέπει. 


5/47 Argumentum prime Epistole ad Timo- 

theum, 

E Pauli discipulis Timotheus. erat, atqve adeo 
yrobatus .et adjuncius Paulo, ut ab. eo. circumcidi 
elegerit per dispensationem, cum tamen ille aliis 
circumcisionem prohiberet, ipsique Petro hujus causa 
resiitisset. lnsuper ipse Paulus plerisque in locis 
viro huic magne viriulis — testimonium — perhibet. 
1sti nunc de variis rebus necessariis scribit. Que. 
rat autem hic quispiam, quare neque Silg, neque 
Clementi, neque Luce, nec alii cuipiam eorum qui 
cum ipso erant, cum multi essent, scribat, sed Τὶ- 
molheo Titoque solis ? Potest igitur responderi, 
quod illos secum circumduzeril, istis. autem. Eccle- 
sias commiserit. Consenlaneum itaque erat hos scri- 
piis admonere, et quc agenda 8448 essen! explicare. 
Si aulem queras, cur non hos prius in. omni sa- 
pientia divina per[ectos reddidissel, ac tum docendi 
muneri proficeret, sed. postquam eis docendi munus 
commiserit, rursum illis scribat, ac perficiat? dis- 
cas primum quidem, quod nemo perfectus sit, etiamsi 
doctor fucrit, sed οί ipse in multis opus habeat 
institutione atque ductu α perfectioribus: maxime 
vero in Ecclesia jam recens constituta haud. [aciie 
erat, ut episcopum per omnía ipsis verbis ipse in[or- 
πιατει. Deinde, observa per universam Epistolam 
hanc, quod non sit talis ad. Timotheum — institutio, 
qualis ad discipulos esse solet, sed qualis preceptori 
convenit, 


Varie leetiones*. 
4. !* ἀναγκαίων' ἐπιστέλλει δὲ ταύτην αὐτῷ τὴν ἐπιστολὴν ἀπὸ Aaobixelag m. Mittit autem eihanc epistolam 


ex Laodicea. ?* εἰσιγεῖσθχι ο. !5* ζπτοῖεν 0. 


!$5 παρὰ 0. 


* Littera 0. Oxoniensem, m. S. Marci Veneti codicem desigzal. 


lArTROL. Gn. CXNV. 


Φ, 
S 


1] 


TIIEOPHYLACTI BULGARUE ΑΠΟΠΙΕΟ. 





THEOPHYLACTI COMMENTARIUS 


JN PRIMAM EPISTOLAM AD TIMOTHEUM. 


549 CAPUT PRIMUM. 

Vgns. 4. Paulus Apostolus Jesu  Chrisil, juxia 
mandatum Dei Servatoris nostri. Quia legem est 
laturus Timotheo, sermonem lide dignum faciens, 
seipsum apostolum praedicat. Non enim mea, in- 
quit, loquar, sed verba ejus cujus sum legaLus. 
Quare vide ne sis inobediens. Quia vero ingens 
erat apostoli dignitas, ne videatur arrogans osten - 
tator, adjicit, juxta mandatum Dei. Non ipse, in- 
quit, functionem banc mihi arrogavi, verum inevi- 
tabile debitum mihi incumbit, ac Domiuicum man- 
datum impleo, [stud enim, secundum mandatum, 
efficacius est illo, vocatus. Atqui Pater nusquam 
ei videtur mandasse, sed Christus. Ad gentes, 
inquit, longinquas mirtam te: et rursus : Caesari 
oportet (6 sisti ; el, Tum Spiritus, Segregate mihi 
Paulum * : attamen qua Filii sunt et Spiritus, Pa- 
tris es»e dicit, Audi enim quz sequuntur. 


Et Domini Jesu spei nostre. Viden commune 
esse mandatum ? Animadverte autem quomodo ct 
David de Patre dicat: Spes omnium finium terra *. 


Α 


Quin etiam et iste ipse Pau!us alio in loco dicit : 


Speravimus in Deum viventem *; nunc autem Filius 
dicitur spes nostra : sic omnia tam Patris quam 
Filii sunt communia. Opportune autem hzc cogno- 
mina posuit, Servatori et spei. Quandoquidem eniin 
preceptor ipse multis colluctetur difficultatibus 
(universum enim bellum in ipsum convertitur), quasi 
co occumbente, etiam qui sub eo sunt facilius 
cadant, juxta illud : Percutiam pastorem, οἱ di- 
spergentur oves * : Non oportet, inquit, succumbere 
animo : Servatorem enim habemus, non hominem, 
sed Deum ipsum et Patrem, qui cito nos a peri- 
culis liberabit : et si ab his statim servati non fuc- 
rimus, aneliora tamen. sperare oportet: spes enim 
nostra, qua pudefleri non potest, Christus est. 
]lis enim duabus de causis pericula toleramus, vel 
quod celeriter ex iis. conservamur, vel quia bona 
»pe alimur. ' 

Vrns. 9. Timotheo genuino filio in fide. Hoc cst, 
per fidem mihi genito. Nam  prepositio, in, vale:, 
per : perinde ac $56 alio in loco dicit : Per Evan- 
gelium vos genui *. Laudans autem eum, Non 


ΚΕΦΛΛ. A'. 

Ilav.toc àzóctoJoc "Incov Χριστοῦ, κατ ἐπι- 
tayhv Θεοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. Enti μέλλει νοµο- 
θετεῖν τῷ Τιµοθέῳ, ἀξιόπιστον τὸν λόγον ποιῶν, 
ἑαυτὸν ἁπόστολον ἀναχηρύττει. Οὐ γὰρ τὰ ἑμαυτοῦ, 
eroi, φθέγξομαι 'Ἱ, ἀλλὰ τὰ τοῦ ἁἀποστείλαντος * 
ὥστε ὅρα μὴ παραχούσῃς. Ἐπεὶ δὲ µέγα Tv τὸ τοῦ 
ἁ ποστόλου ἀξίωμα, ἵνα ph δόξῃ ἁλανονεύεσθα:, 
ἐπήγαγε, κατ ἐπιταγὴν Θεοῦ. O)x αὐτὸς Υὰρ, 
φησὶν, ἤρπασα τοῦτο, ἀλλ ἁπαραίτητόν pot χρέος 
ἑστὶ, καὶ ἐἑπίταγμα m)npo Δεσποτ,κόν. Tou γὰρ, 
χ.λητὸς !*, τὸ, κατ ἐπιταγὴν, ἑνεργέστερόν ἐστι. 
Καὶ μὴν οὐδαμοῦ ὁ Πατὲρ ἐπιτάξας φαίνεται αὐτῷ, 
ἀλλ 6 Χριστός ' Elc ἔθνη Υὰρ, qnot, μαχρὰν à; 
ἀποστε.)ῶ σε’ καὶ αὖθις. Kalcapc δεὶ σε παρα- 
στῆναι ' καὶ, Τὸ Πγεῦμα δὲ, Αφορίσατέ uoi?) τὸν 
Παὔ.Ίον. ᾿Αλλ ὅμως τὰ τοῦ Υἱοῦ xai τοῦ Πνεύμα- 
τος τοῦ Πατρὸς εἶναί φησιν. "Axout γὰρ xai τῶν 
ἑςῆς. 

Καὶ Κυρίου ᾿]ησοῦ, τῆς ἑἐλπίδος "iw. "Opis 
πῶς xowh ** ἡ ἐπιταγὴ;, "Opa δὲ καὶ πῶς ὁ μὲν 
Δαν]δ περὶ τοῦ Πατρὸς λέχει' Ἡ ἑλπὶς πάντων τῶν 
περάτων τῆς }ῆς. Καὶ αὐτὸς δὲ οὗτος ὁ Παῦλος 
ἀλλαχοῦ, ὅτι Η.1πίσαμεν ἐπὶ Θεῷ ζῶντι. Nvv ὃὲ 
ὁ Yi»; λέγεται ἐλπὶς ἡμῶν. Οὕτω πάντα xowi Ώα- 
τρὸς xai Yloo. Εὐχαίρως δὲ τὰ ἐπώνυμα ταῦτα τέ- 
θειχς, τὸ, Σωτῇρος, xoa τὸ, τῆς &Axíbdoc* ἐπειδὴ 
γὰρ ὁ διδάσχαλος πολλοῖς παλαίει ταῖς δυσχερείαις * 
πᾶς yàp ὁ πόλεμος bx αὐτὸν φέρεται, ὡς ἂν τούτου 
πετόντος, εὐχερέστερον καὶ οἱ ὑπ αὐτὸν πίπτωσι, 
κατὰ τό' Πατάξω τὸν ποιμένα, xal δι/σκορᾶι- 
σύήσονται τὰ zpó6ara* Q0 yph, φηαὶ, καταπί- 
πτειν» Σω-ρα vip ἔχομεν, οὖχ ἄνθρωπον, ἀλλ' 
αὐτὸν τὸν θεὸν xat Πατέρᾷ, ὃς ταχέως fj; ἁπαλλά- 
ξει τῶν Χινδνων, κἂν μὴ ταχέως σωθῶμεν ἀπὸ 
τούτων, ἑλπίζειν Ye yph τὰ Χρπσοτότερα. Ἡ γὰρ 
ἐλπὶς ἡμῶν ἀχαταίσχυντός ἐστιν ὁ Χριστός. Avat 
γὰρ τούτοις φέροµεν τοὺς κινδύνους, J| ταχέως ἀπ' 
αὐτῶν σωζόµενοι, ἢ ἑἐλπίαι χρησταῖς τρεφόμενοι. 


Τιμεθέῳ γησίῳ τέκνῳ ἐν πἰστει. Τουτέστι, διὰ 
τῆς πίστεως γεννηθέντι poi. Τὸ vào ἐν, διὰ, ἐστιν 
ὥσπερ xal ἀλλαχοῦ λέχει ’ Διὰ τοῦ Εὐαγγελίου ἐγὼ 
ὑμᾶς ἐγένγησα. Ἐγχωμιάζων δὲ αὐτὸν, Οὐ c£xvov, 


filius tantum es, inquit, sed et. genuinus. Genui- D φησὶν, εἶ αόνον, ἀλλά xax γνήσιον. Γνήσιον δὲ αὐτὸν 


! Act, xxii 0; xxvn, 27; xui, 12. 
iv, 15. 


* Psal. xiv, 6. 


* | Timoth. 1v, 10. *Zach. xiu, 7. * I Cor. 


Varie lectiones. 


VU φῤένγοτα:. ο. '* ἐγχλῥματος ο. 


!* παραστήσατς 0. 


1 χαινηο. 


^, 
6 


11 EXPOS.TIO IN EPIST. I AD τΙΜΟΤΠ. — CAP. T. t4 
λέγει, χαὶ διότι Τιμόθεος τὴν πρὸς αὐτὸν ἔσωνεν A num autem ideo dicit, quod Timotheus pre cz- 


ὁμοιότητα ὑπὲρ τοὺς λοιποὺς, xal ὅτι αὐτὸς ὁ Παῦ- 
λος αὑτὸν γνησίως ftyáma. Σοφώτατα δὲ ἔθηχε τὸ, 
ἐν πίστει, ἵνα ἐπὶ πλέον ἀλείφῃ τὸν Τιμόθεον πρὸς 
παύτην **. El γὰρ ἓν ἀρχῇ τοσαύτην ἑνεδείξατο τἰ- 
στιν, ὥστε διὰ ταύτης χα) Ἰζαύλου υἱὸς χρηµατίσαι 
xai γνῆσιος, πολλῷ μᾶλλον νῦν ταύτῃ ὠπλίσθαι δεῖ, 
' xai μὴ χαταπίπτειν, μηδὲ θορυθεῖσθαι. Τοῦτο γὰρ 
πίστρω», τὸ θαῤῥεϊῖν περὶ τῶν µελλόντων. 


Χάρις, ἕλδος, εἰρήνη. Οὐδαμοῦ τῶν ἄλλων Ἐπι- 
στολῶν ἔθηχε τὸν ἔλεον, ἀλλ᾽ ἐνταῦθα µόνον, ἀπὸ 
πολλῆς φιλοστοργίας πλείονα ἐπευχόμενος τῷ παιδὶ, 
ἅτε ὁεδοιχὼς ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ τρέµων, ᾧγε χαὶ περὶ 
τοῦ στομάχου ἑπέταττεν, ἅμα δὲ χαὶ ὅτι πλείονος 
οἱ διδάσχαλοι δέονται τοῦ ἑλέους. 

Απὸ θεοῦ Πατρὺς ἡμῶν, καὶ Κυρίου Ἰησοῦ 
Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ** ἡμῶν. Πάλιν ἐνταῦθα πα- 
ραμυθία. Ei γὰρ Ἡατὴρ ἡμῶν ὁ 8:0;, dic τέχνων 
χ/δεται ' οὐχοῦν xal ἐλεῄσει, xal χάριν δώσει,ὥστε 
πᾶσιν ἡμᾶς χεχαρισµένους εἶναι, xaX εἰρήνην ἄγειν 
ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν. 

Καθὼς παρεκἀ1εσἀ σε προσμεῖναι ἓν Εφέσῳ, 


πορευόµμενος εἷς Μαλεδονίαν. "Upa τὸ ἐπιειχὲς, - 


πῶς οὐ διδασκάλου, ἀλλ᾽ ἰχέτου χέχρηται φωνῇ. O5 
Υὰρ εἶπεν, Ἐπέταξα, ἀλλὰ, Παρεκά.Ίεσα. Πρὸς γὰρ 
τοὺς ἡμετέρους μαθητὰς οὕτω διαχεῖσθαι χρἠ * πρὸς 
δὲ τοὺς διεφθαρµένους xal τοὺς ph Ὑνησίους, ἑτέ- 
ρως. Παραχαλεῖ δὲ τοῦτον προσμεῖναι Év Ἐφέσῳ, 
Οὐ γὰρ ἤρχει ἡ ἐπιστολὴ, Αν ἐπέστειλεν αὐτοῖς 
Παῦλος. Πρὸς τὰ γράµµατα γὰρ καταφρονητικώτε- 
po» ἔχουσιν οἱ ἄνθρωποι. Ἴσως δὲ xal πρὺ τῆς ἑἐπι- 
στολῆς τοῦτο fv. Ζητεῖται δὲ, εἰ νῦν ἑνίδρυσεν ἐγεῖ 
«ὃν Τιµόθεον xal Éo:xe τοῦτο. Φησὶ γὰρ ἑξης ’ 


ova πρᾳραγγείάῃς «εισὶ μὴ ἑτεροδιδασκα.εῖν. 
Dix εἶπεν, "Iva πχραχαλέσῃς, ἁλλ', "Ira παραγτεί- 
Apc, ὅπερ αὐστηρότερόν ἑατιν. Οὐκ εἶπε δὲ τούτους 
ὀνομαστὶ, ἵνα μὴ ἀναισχυντοτέρους ἑργάσηται τοῖς 
ἑλέγχοις. ᾿Ετεροδιδασκαλεῖν δὲ, τὸ ἑτέρας διδασχα- 
Aa; παρεισάγειν. "Hoav γὰρ πολλοὶ ἐξ Ἰουδαίων 
φενῤῥαπόστολοι, ἐπὶ τὸν νόµον ἕλκοντες, ἔρωτι δόξης, 
xa τῷ θέλειν χαλεἶσθαι διδάσκχαλοι. 

Μηδὲ προσέχει µύθοις. Μύθοις, οὐ τὸν νόµον 
φησὶν, ἀλλὰ τὰς παρατηρήσεις, xal τὰ παραχεχα- 
ραγμένα δόγματα. 

Kal γενεα.1ογίαις ἁπεράντοις. Πάππους γὰρ καὶ 
προπάππους ἀπηρίθμουν, ἵνα δόξαν ἱστορίας ἔχω- 
σιν. Ἀπεράντοις δὲ, ἡ ταῖς εἰς τοὺς ἄνω χρόνους 
ἀναδαινούσχις, ἢ ταῖς πέρας οὐδὲν ἐχούσαις χρήσι- 
μον, 1] εὐσύνοπτον, ἀλλὰ δυσπεριλήπτοις xal πολυ- 
τρόποις *. Eixb; δὲ xal Ἕλληνας αὐτὸν ἐνταῦθα 
αἰνίττεσθαι. Οἱ yàp μῦθοι τούτων εἰσὶ, καὶ αἱ 
γενεαλογίαι, ὡς τοὺς θεοὺς αὐτῶν χαταλεγόντων. 


teris ipsi. simillimus erat; et. quia ipsum Paulus 
genuina charitate prosequebatur. Sapieniissime 
autem posuit, in fide, quo magis Timotheum ad 
banc incitet. Si enim in principio tantam exzhibuis- 
gel (idem, ut propter hanc et Pauli filius diceretuc 
et germanus : multo magis nunc ea armatum esse 
oportet, et non animum despondere, ncque turbari, 
lloc enim fidei munus est, nempe de futuris οοὐῇ- 
dere. 

Gratia, misericordia, pax. Nusquam in aliis Ερὶν 
stolis posuit misericordiam, sed hic tantum, ex 
magno paterno affectu majora filio exoptans ; 
utpote metuens ei, ejusque nomine tremens, cuict 
de stomacho precipiebat : atque etiam quod prz- 


p ceptores majore misericordia opus babeant. 


Α Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo Do- 
wíno nostro. Rursus hie est consolatio. Si enim 
Deus sit Pater noster, veluti liberorum nostri ca- 
ram gerit : itaqueet miserebitur nostri, gratiamque 
dabit, ut omnibus nos grati simus, 3c pacem lia- 
beatus cum hostibus, 

Vens. B. Sicut. rogavi te, ut remaneres Ephesi , 
eum irem in Macedoniam. Vide mansuetudinem 
ejus, quemadmodum non doctoris, sed supplicis 
voce usus sit. Non enim dixit, Mandavi ; sed, 
Rogavi. Ergs nostros enim discipulos eo nos 
affectu imbutos esse oportet : ad perditos autem 
et non genuinos, secus. Rogat autem hunc ut re- 
maneret Ephesi. Non enim sufficiebat Epistola quam 


C ipsisscripserat Paulus : litteris enim minus curz 


adhibere solent homines. Fortasse autem et hoe 
contigit priusquam eis Epistolam scriberet. Quzri- 
tur autem an nunc Timotheum illic. episcopum 
constituerat. Quod quidem verisimile est. Nam dein- 
ceps dicit : 

Ut denuntiares quibusdam ne aliter docerent, Non. 
dixit, Ut rogares, sed, ut denuntiares, quod austerius 
est. Non expressit autem hos nominatim, ne repre- 
hensione impudentiores faciat. Aliter autem docere, 
est alia praecepta subintroducere. Fuerunt enim 
inulti ex Judzmis pseudapostoli, legi inclinantes 
pr: glori: cupiditate, et quod cuperent salutari 
dociores ac praeceptores. 

Vzns. 4. Neque intenderent fabuus. Fabulas 
non legem dicit, sed observationes et prava do- 
gmata. 

Et genealogiis interminatis, Avos enimet proavos 
enumerabant, at historiz gloriam sibi vindicarent, 
Infinitis $351 autem, velquod ad priora tem pora con- 
scenderent, vel quia nullum flnem utilem aut intel- 
leetu facilem haberent, sed quz difficulter compres 
hendi possent, et quz varia et intricate. essent, 
Verisimile est autem Graecos ipsum hic notare, 
lllorum enim fabule et genealogi& sunt, quibug 
deos suos recensent. 


Varia lectiones 


*! «χὺταο. ᾗ3 θεοῦ o. 32 πολυπλόχοις ο, 


15 THEOPHYLACTI DULGARIE ARCHIEP. 16 


Qua questiones prestant magis quam edificatio- A Αἴτιγες ζητήσεις παρέχουσι μᾶ..1ον 3] cixcro7 


πει Dei que est. in fide. loc. est, Deus quidem 
ordinavit omnia fide suscipienda fore; isti vero 


. quBsliones suas subintroducentes, Dei ordinem 


diseolvunt. Vel quia Deus magna nobis donare 
voluit, ineffabilem etiam dispensationem circa nos 
exhibuit. Hane igitur bonitatis ipsius dispensatio- 
nem fides quidem recipit, genealegiie vero nequa- 
quam. Quaestiones enim subintroduxerunt, nenpe, 
(Quomodo possit lioc fieri? Quomoio credamus de 
futuris? Quastio itaque fidem ejicit. Quare itaque 
Dominus dixit, Quaerite, et invenietis*? et rursus, 
Scrutamini Sceripturas'? At, Quaerite, quidem de 
oratione dixit οἱ ardenti desiderio: Serutamini, 
vero, ut exactam illarum rationem addiscamus, 
probeque teneamus eas, ut ita tandem a petitione 
et inquisitione desistamus. 

Vgns. B. Finis autem praecepti est. charitas ex 
corde puro. Si precipias, inquit; non aliter 
docere, hoc perficies, nempe charitatem. Quod si 
hanc inserueris, owne perversum dogma peribit. 
Antea enim cum non esset dilectio, invidia erat ; ex 
hac dominatus cupiditas; ex hac porro docendi 
ambitio nascebatur, indeque haereses suborieban- 
tur : nunc autem nen sic. Charitatem autem $sin- 
ceram postulat, nou eam tantum qua in verbis 
est, verum qua ex corde, eoque puro, non fuco et 
hypocrisi adumbrato : qui ex affectu et condolen- 
tia constet atque promonet 

Et conscientia bona, et fide non ficta. Quia pre- 
dones przdones etiam diligunt : at enim isthuc 
n»n est ex conscientia bona, sed ex prava; neque 
ex fide non [flcta. Qui enim sincere in Deum 
credit, non sustineL unquam a vera charitate 
excidere: siquidem ea omnes coinplectitur et 
fovet. Latro autem pretereuntes occidit: unde 
collisere poteris, euin. qui charitate caret, neque 
fidelem esse. 

VgRs. 6. De quibus quidem aberrantes, conversi 
sunt ad vaniloguium, Αστοχεῖν de jaculatoribus 
dicitur, qui sine arte aagittas emittunt. Hic itaque, 
inquit, opus erat arte, ut recta collimarent, neque 
3 tcopo aberrarent, At enim nonnulli et a fide et 
a charitate aberrarunt, et. propterea deflexerunt 
ad vaniloquium. Quomodo autem id contigerit, 
subdit. 

559 VEns. 7. Volentes esse legis doctores. loc 
est, languentes dominatus amore, glorizque cupi- 
ditate insanientes. Non enim taleg fuissent, si 
dilectionem habuissent et fidem. 

Non intelligentes neque que loquuntur, neque de 
quibus offirmant. Hic. repreliendit. eos, tanquam 
jguorent qui sit scopus legis, οἱ ad quod usque 


* Matth. vii, 7. " Joan. v, 9. 


μίαν 8600 τὴν ἓν πίστει. Τουτέστιν, ὁ μὲν θεὺς 
ᾠχονόμησε πίστει δέχεσθαι πάντα οὗτοι δὲ ζητί- 
σεις εἰσάγοντες, Ἀύουσι thv τοῦ Θεοῦ οἰχονομίαν. 
"H ὅτι μεγάλα ἡμῖν δρῦναι ἠθέλησεν ὁ θεὺς **, καὶ 
ἄῤῥητον οἰχουομίαν πρὺς 3 ἡμᾶς ἐπεδείςατο. Ταύ- 
την τοίνυν τὴν τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ ὁ χονοµίαν f 
πίστις μὲν παραδέχεται, αἱ δὲ γενεαλογίαι οὐδαμῶ:. 
Ζητήσεις yàp παρεισῆγον ** Πῶς Evt τοῦτο γενέ- 
ctac; Πῶς πιστεύσομεν περὶ τῶν µελλόντων; ἡ 
ῥῆτησις τοίνυν ἐχθάλλει τὴν πίστιν. Πῶς οὖν ὁ Κύ- 
ριος εἶπε, Ζητεῖτε, καὶ εὑρήσετε ; χαὶ αὖθις, Epev- 
vüt& τὰς Γραφάς; Τὸ μὲν ζητεῖτ6α, περὶ αἰτίσεως 
λέγει, xal πόθου σφοδροῦ * τὸ δὲ, ἐρευνᾶτε, τουτ 
ἔστιν, ὥστε τὴν. ἀχρίδειαν αὐτῶν χαταμαθεῖν, καὶ 


D εἰδέναι αὐτὰς χαὶ παύσασθαι αἰτήσεως ἤτοι ζητὴ- 


σεως 37. 

Τὸ réAoc δὲ τῆς xapayreAiac ἑστὶν ἁγάπη ἐκ 
καθαρᾶς καρδίας. ᾿Εὰν παραγγέλλῃς, φησὶ, yu ἔτε- 
ρ,διδασχαλεῖν, τοῦτο χατορθώσεις, τὴν ἀγάπην. Ἐὰν 
δὲ ταύτιν ἐμφυτεύσῃς, πᾶν δόγμα διεστραμμένον 
οἱχέασται. ΠρότεΓον μὲν γὰρ οὐκ οὔσης ἀγάπης, 
φθόνος ἣν * Ex τούτου δὲ φιλαρχία * kx. ὃἃ ταύτης τὸ 
θέλειν διδάσχειν * χἀντεῦθεν αἱ αἱρέσεις * νῦν δὲ οὐχ 
οὕτως. ᾽Αγάπην δὲ ἀπαιτεῖ «bv εἱλικρινῖ, «hv οὐ 
μέχρι ῥημάτων, ἀλλὰ τὴν ἀπὸ χαρδίας, χαὶ ταύτης 
χαθαρᾶς καὶ μὴ τῇ ὑποκρίσει σ»νεσχιασµένης 3, 
ἀλλὰ 5 τὴν ἐκ διαθέσεως xal τοῦ συναλγεῖν συνιστα- 
μένην. 

Καὶ συγειδήσεως ἁγαθῆς, καὶ πἰστεως ἆνυπο- 
κρίτον. Ἐπεὶ xal λῃσταὶ λῃστὰς φ.λοῦσιν * ἀλλ οὖν 
ἔστι τοῦτο ix 39 συνειδήσεως ἀγαθῆς, ἀλλ ἀπὸ φαύ- 
λης, οὐδὲ Ex πίστεως ἀνυποκρίτου. Ὁ γὰρ πιστεύων 
εἰλικρινῶς εἰς 8sbv, οὐχ ἀνέχ-ταί ποτε τῆς ἀλτθοὺς 
ἀγάπης ἔχσ:ῆναι ** * ἐχείνη μὲν γὰρ πάντας περι- 
πτύσσεται. 'O δὲ λῃστῆὴς τῶν περιόντων φονεύς. 
Κάντεῦθεν δὰ συλλοχίσῃ, ὅτι 6 μηδὲ τὴν ἀγάχην 
ἔχων, οὐδὲ πιστός ἐστιν. 

Ὦν viec ἀστοχήσαντες, ἐξετράπησαν slc µα- 
vatoAormlav. Τὸ, ἀστοχεῖν, ἐπὶ τῶν τοξευόντων ἁτέ- 
γνως λέγεται, Καὶ ἐνταῦθα οὗν, «qnoi, τέχνης μὲν 
ἔδει, ὥστε κατ᾽ εὐθεῖαν βάλλειν 9*, xal ph ἔξω τοῦ 
σχοποῦ.΄ Αλλὰ τινὲ; ἠστόχησαν τῆς τε ἀγάπης xal 
τῆς πίστεως, xal διὰ τοῦτο ἐξετράπησαν εἰς µαταιο- ΄ 


p λογίαν. Καὶ πῶς, ἐπάγει. 


θὲ.ΐοντες εἶναι γομοδιδάσκα.ῖοι. Τουτέστι, qt 
λαρχίαν νοσοῦντες xa δυξοµανἰαν. Οὐὑκ ἂν δὲ ἦσαν 
τοιοῦτοι, εἴπερ ἀγάπην εἶχον καὶ πίστιν. : 


Mj νοοῦντες (ιήτε ἆ .Ίέγχουσι, μήτε περὶ τίνων 
διαθεθαιῦγται. Ἐνταῦθα διαθάλλει αὐτοὺς ὡς μὴ 
εἰδότας τὸν τοῦ νόµου σχοπὸν, μηδὲ τὸν καιρὺν pí- 


Varie lectiones. 


** δωρίσασθαι Ἰθέλησεν ἡμῖν ὁ Χριστὸς o. 
εἰδέ,αι αὐτὴν, xal παύτασθαι τῆς ζητήσεως o. 
M λαλεῖν ο. 


*"5 περὶ o. 
15 χεχαλνωµένης 9. 


** προσηγον 0. 


1 ἀλίθειαν χαταμαθεῖν, xal 
1 yaoi ο. 


» ἀπὸ ο. *"! διεχστῆναι o. 


11 


EXPOSITIO IN EP:ST. I AD TIMOTH. — CAP. I. 


18 


χρι τίνος χυρ!ος tv. Οὐχοῦν εἰ ** 1E ἀγνοία-, ἆχα- Λ tempus auctoritatem. suam. retineret. Si ἰίαυνο 


τἀκοιτοί εἶσιν; Οὐδαμῶς * ἀπὸ γὰρ φιλαρχία; ἢ 
ἄγνλια, xa ἀπὸ τοῦ τὸν ἀγάπην μὴ χατέχειν. θέ- 
λοντες Υὰρ, φησὶν, εἶναι νοµοθέται xal νομοδιδάσκα- 
Aot, ἀγνοοῦτιν. Ὥστε τῆς ἁγνοίας absol ἑαυτοῖς εἰσιν 
αἴτιοι. Περλτίνων δὲ δ.αθεδαιοῦνται ; Ἴσως περὶ τῶν 
χαθαραίων xat τῶν ἄλλων σωματιχῶν παρατηρη- 
μάτων. 


Ὀἵδαμε» δὲ ὅτι xadóc ὁ νόμος, ἑάν τις αὑτῷ 
γομήμως χρήται. Τουτέστιν, £àv τις uh µόνον $£n- 
17,52: αὑτὸν διὰ ῥημάτων, ἀλλὰ καὶ διὰ τῶν ἔργων 
τελειοῖ. 'U yàp τὰ τοῦ ν”µου διδάσχων μὲν, μὴ 
ποιῶν δὲ, ἀνόμως χέχρηται τῷ vóutp. Ἡ χαὶ ἑτέ- 
pus, νομίμως χρῆται τῷ νόμῳ ὁ δι αὑτοῦ el; Χρι- 
στὺν ποδηγούµενος. 'O νόµος γὰρ μὴ ἰσχύων πεδε- 
γῆσαι, Ἠτοι δικαιῶσαι, παραπέμπει ἐπὶ 3 Χριστὸν, 
καὶ τοῦτο σχοπὺς αὐτῷ. "Qsts τῷ νόµῳ χρᾶται vo- 
µίμωὼς, τουτέστιν, ὡς αὐτὸς ὁ νόμος χελεύει, ὃς τὸν 
Χρ.στὸν προτ'μᾷ τοῦ νόµου, 

Εἰδὼς τοῦτο, óc διχαίῳ νόμος οὐ χεῖται. Διότι 
οὗ περιμένει τὸ πραχτέην μαθεῖν ἀπ' αὑτοῦ. Οἶδε γὰρ 
κουτο, xal οὗ δὰ χόλασιν δἐδοιχε. Δίχαιον δὲ νόει ἐν- 
τεῦθα, τὸν χατωρθωχότα τὴν ἀρετήν * ὅς οὗ διὰ τὸν 
φ/δον τοῦ νόµου, ἀλλὰ OU αὐτὸ τὸ καλὸν τὴν τε πο- 
ντρίαν μ.σεῖ, καὶ ikv ἀρε-ἣν περιπτύσσεται, καὶ 
μείκονα τοῦ νόµου χατορθοὶ, μὴ ἀξιῶν αὐτὸν παι- 
δευτ ἣν ἔχειν, μάστ,γας αὐτῷ ἐπανατεινόμενον ' ἀλλ᾽ 
ἀνδρεῖόν 33 τι φρονῶν, χαὶ τὰ παιδικὰ ὑπερθαίνων, 
ὥσπερ χὰὶ ὁ ἰατρὸς τῷ τραύματα Éyovtt xal τῷ vo- 
αουντι ἠτοίμασται, οὗ τῷ ὑνιαίνοντι * χαὶ ὁ χαλινὸς 
τῷ ἀταχτοῦντι ἵππῳ, οὐχὶ τῷ εὐηνίῳ. 


Αγύμοις δὲ καὶ ἂν υποζάκτοις, ἁσεδέσι καὶ 
ἁμαρτω.ἱοῖς, 35 πατραΛφαις καὶ μητρά.Ίφαις, ár- 
δροφόνοις, Ἀόργοις, ἀρσεγοχοίταις, ἀνδραπεδε- 
σταῖς, Ψψεύσταις, ἐπιόρχοις. Ἐπεξίρχεται κατ αἷ- 
bo; τὰ ἁμαρτῆματα, (va πεἰσῃ ἑπα.σχυνθτναι τὴν 
τοῦ νόµου ἐπιστασίαν. Ταῦτα δὲ πάντα σαν "lov- 
οαἵο.. Οἱ γὰρ συνεχῶς εἰδώλοις προσχυνοῦντες, οἱ τὰ 
τέχνα τοῖς δαίµοσι θύοντες, οἱ τὸν Μωσῆ λιθάζοντες, 
à αἱ χεῖρες αἵματος πλήρεις, οὖὑκ ἀσεθεῖς xal àv- 
δρορόνοι; Καὶ τἆλλα δὲ πάντα εὑρήσεις αὑτοὺς ὕν- 


τας, εἶγε τὰς Ἱστορίας ἐπιλάγοις. Διὰ τοῦτο τοίνυν D 


ἐδόθη αὐτοῖς ὁ νόµος, ἵνα ταύτας τὰς xaxlag àva- 
στεῖλῃ. Ὁ xaX ἀλλαχοῦ λέγει’ 'O νόμος τῶν παρα- 
βάσεων χάριν προσετέθη. Τοῖς δὲ διχαίοις, ἅτε μὴ 
πρὸς παραθάσεις ῥέπευσιν, ὁ νόμος οὐχ ἀναγχαῖος. 


Καὶ sb τι ἕτερον τῇ ὑγιαινούσῃ διδασκα.]ίᾳ 
ἀγτίχειζαι. Kaízoy xal τὰ εἰρημένα ἰχανὰ ἣν, ἀλλ᾽ 
ὅμως χαὶ γατὰ περἰληΦιν !! εἶπε χαθολικῶς, Kal et τι 
ὄτερον. Δείχνυται δὲ ἐντεῦθεν, ὅτι ἀπὸ διεφθαομένων 


ex ignorantia peccarunt, non merentur condemna- 
tionem ? Haudquaquam : nam a cupiditate rr gnandi 
ignorantia proveniebat, et. quia charitatem non 
retinebant, Vo'entes enim esse, inquit, legislatores, 
legisque doctores, ignorant: proinde ignoranti: 
istius ipsi sibi sunt. auctores. De quibus autem 
allirmant? Fortasse de purificationibus czterisque 
corporalibus observationibus. 

Vgns. 8. Scimus autem quod bona sit lez, si quis 
ea legitime utatur. iloc est, si quis eam non 
solum per verba explicet, sed per opera etiam 
perficiat Nam qui docet quz legis sunt, nec facit 
interim, illegitime usus est lege. Aut aliter, legi- 
time utitur lege, qui per eam ad Christum ducitur. 
Lex enim cum non possit nos ducere recte, scu 
justiflceare, ad Christum nos remittit, atque hic 
est ipsi. scopus. Quocirca lege utitur legitime, 
hoc est, quetnadmodum ipsa lex jupet, qui Chri- 
stum legi przefert. 

Vrns. 9. Sciens hoc, quod justo mon est lez 
posita. Quia non expectat ut ab ea discat quid 
faciendum sit: hoc enim novit, ncc supplicium 
metuit. Justum autem hic intellige, qui virtutem 
perficit : qui non metu legis, sed propter ipsam 
houestatem et malitiam odit, et virtutem com- 
plectitur, ac majora quam lex postulet, transigit, 
indigne ferens eam instilutricem habere, qux sibi 
flagra admoveat: sed virilem virtutem. spirans, 


6 puerilia transcendit, perinde ac medieus vulnera 


΄ 


hahenti 2ut mgrotanti paratus est, non valenti 
probe : ac frenum inordinate se gerenti οἱ inobe- 
dienti equo, non obtemperanti οἱ mansueto neces- 
s:y ium est. 

Vgns. 9, 10. Sed injustis? οἱ inobedtentibus., 
impiis el peccatoribus, scelerutis. et contuminatis, 
pairicidis et matricidis, homicidis, fornicatoribus, 
musculorum concubiloribus, plagiariis, mendacibus, 
perjuris.Speciatim peccata explicat, ut legis prz- 
fecturam pudori esse persvadeat. H»c autem omnia 
Jud:i fuerunt. Qui enim. frequenter idola adora- 
baut, qui liberos suos daemonibus immolabant, 
qui Mosem lapidibus petebant, «quorum mauus 
ssnguine plene erant, nonne hi impii et homi- 
cidx ? Aliaque omnia revera in ipsis invenies, si 
historias perlustres. Propterea igitur data est ilis 
lex, ut hujusmodi vitia comprimat: quod et alio 
553 in loco dicit: Lex prevaricatlonis gratia 
lata est. Justis autem, quia ad transgressiones nou 
declinant, lex non est necessaria. 

Et ει quid aliud sane doctrine adversatur, Etsi 
quie commemorata erant, satis certe fuerant, atta- 
men per perilepsin generatim dixit, ΕΙ si quid 
aliud. Ostendit autem hic, quod ος corrupus 


Varie lectiones. 


9,0. "riso. 25 ἀνδρικὸν o. 
absunt a. tribus mss. necnon a Clrysostomo. 


55 Iu. codicibus impressis inerseruntur hic, ἀνησίοις καὶ ῥεβίλοις, 
VU παράληφιν, xx, περίλειγιν ο. 





19 TIEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 20 
dogmatis hujusmodi affectiones. aditum accipiant : À δογμάτων τὰ τοιαῦτα πάθη λαμθάνει τὴν πάροδον’ 


san enim doetrinz lc omnia sunt. contraria. 


VgRs. 14. Secundum Evangelium glorie beati 
Dei. Hanc ad rationem coustrue: Sanz doctrine, 
qux est secundum Evangelium. Glorie autem 
ipsum Evangelium appellat, propter eos qui ob 
persecutiones pudeflebant, et propter Christi pas- 
sionem ; commonsirans ipsam Christi passionem 
et persecutiones esse gloriam et splendorem : vel 
qued prebeant futuram gloriam. Etiamsi enim 
prosentia, inquit, ignominiam fiabeant, futura 
tamen gloriam : atque hanc nobis annuntiat 
Evangelium ; oinne. enim evangelium futurorum 
est, non presentium. Vel gloriam cultum Dci 
3ppellat, quem Evangelium nobis premonsirat, 

(nod creditum est mihi. Mihi, inquit, non pseud- 
apostolis: horum enim Evangelium est ignomi- 
nis, non gloria. . 

Vgns. 12. Gratiam habeo ei qui me confortavit 
in Christo Jesu Domino nostro. Quia dixerat, guod 
mihi creditum est, ne videatur ideo gloriari, ad 
Deum totum refert, llli, inquiens, gratia debetur, 
qui vires mihi dedit ut tale onus suscipere valeam : 
adversus enim quotidianas mortes consistere, non 
erat humang potentie. Hec est vera humilitas: 
mostra vero humilitas in verbis, non in affectu 
mentis consistit. R 

Quia fidelem me existimavit, ponens in ministerio. 


τῇ γὰρ ὑγιαινούσῃ διδασκαλίᾳ ταῦτα πάντα ἀντί- 
Χειται. 

Κατὰ τὸ Εὐα]γένιον τῆς δόξης τοῦ µακαρ΄ου 
θεοῦ. Οὕτω σύνταξον τοῦτο" τῇ ὑγιαινούσῃ διδασχα- 
Atq, τῇ οὔσῃ χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον. Δόξης δὲ αὐτὸ χαλεῖ, 
διὰ τοὺς αἰσχυνομένους ἐπὶ τοῖς διωγμοῖς, xaX ἐπὶ τῷ 
πάθει τοῦ Χριστ.ῦ, δειχνύων ὅτι δόξα ἐστὶ (Χρ:στοῦ) 
*al τὸ πάθος τοῦ Χριστοῦ, xaX οἱ διωγμοί’ f) xaX διότι 
προςτνεῖ τὴν μέλλουσαν δόξαν. El γὰρ χαὶ τὰ παρ-᾿ 
όντα, φησὶν, αἰσχύνην ἔχει, ἀλλὰ καὶ τὰ μέλλοντα 
δόξαν. Καὶ ταύτην εὐαγγελίζεται ἡμῖν τὸ Εὐαγγέ- 
Àtoy * &üv γὰρ εὐαγγέλιον μελλόντων ἐστὶν, οὗ παρ- 
ὀντων. "H δὲ χαὶ την λατρείαν τοῦ 8:60 φῆσιν, fiv 
τὸ Εὐαγγέλιον ἡμῖν εἰσηγεῖται. 


"0 ἐπισεεύθην ἐγώ. Ἐγὼ, οὐχ οἱ φευδαπόστολοι 
15 γὰρ τούτων Εὐαγγέλιον, αἰσχύνης ἐστὶν, οὗ δό- 
ξης. 

Χάριν ἔχω τῷ ἐνδυναμοῦντί µε ἐν Χριστῷ Ἡ 
]ησοῦ τῷ Kvplq ἡμῶν. Ἐπειδὴ εἴπεν, ὃ ἐπιστεύ- 
θην ἐγὼ, ἵνα μὴ δόξῃ χομπάζειν, ἐπὶ τὸν Βεὺν τὸ πᾶν 
ἀνάγει, xal rtv, ὅτι Ἐκείνῳ χάρις τῷ δόντι Σύναμιν 
εἰς 1b ὅλως ἰσχύσαι ἀναδἐξαόθαι τὸ τοιοῦτον ?* φορ- 
tlov. Τὸ γὰρ πρὸς τοὺς χαθημερινοὺς θανάτους 
ἵστασθαι, οὐχ ἀνθρωπίνης δυνάµεως ἦν. Τοῦτο ἆλη» 
0h; ταπεινοφροσύνη" τὸ δὲ ἡμέτερον ταπεινοῤῥη- 
µοσύνη, οὐ ταπεινοφροσύνη. 

"Οτι πιστόν µε ἡγήσατο, θέµενος εἰς διαχο” 


Ne quis ex incredulis dicat, Si totum Dei est, el C »/av. "Iva. µἠτις τῶν ἀπίστων εἴπῃ, ὅτι El τὸ πᾶν 


nihil a nobis affertur, curnam Paulum talem fecit, 
Judam vero non item ? hanc objectionem diluit, 
inquiens: Non simpliciter roboravi me, neque 
citra judicium, sed quia inventus sum fidelis. 
Neque sic tamen locutus est, verum, Quia fidelem 
sue pulavil, suam ipsius virtulem rursus conte- 
gens. Non enim assero, inquit, me fuisse fidelem, 
verum ille me talem existimavit, Und? lioc perspi- 
cuum? Ex eo quod me posuit in ministerio : quo- 
modo enim me posuisset, nisi aptitudinem in me 
vidisset ? Hanc ad rationem in familiis cconomi 
gratias agunt dominis, quod sibi crediderint zedium 
administrationem, atque hoc pro indicio accipiunt, 
qued aliis fideliores habentur. Insuper Deus etiam 
ipse de eo dicit, Quoniam vas eleciionis mihi est, 
δή, ut portet nomen meum *. Erat igitur idoncus 
ut portarct : accepit autem virtutem a Deo, ut opus 
isthuc perfüceret. Qui enim gestaturus esL mag- 
num Christi nomen, ut ipsum  inflgat animis 
credentium per praedicationem, non exiguo rubore 
indiget. Gestal autem ipsum, quisquis omnia illo 
digne οἱ cogitat, et dicit, οἱ facit; quemadmodum 
js qui hujusmodi non fuerit, haudquaquam etiam 
gestat : qui enim, cum neque Christum omnino in 


5 Act, is, Τὸ. 


τοῦ θεοῦ ἔστι, καὶ οὐδὲν rap ἡμῶν εἰσφέρεται, τ 
δήποτε Παὔῦλον μὲν τοιοῦτον εἰργάσατο "9, τὸν δὲ Ἰοῦ- 
δαν οὐκέτι; ταύτην ἀναιρεῖ τὴν ἀντίθεσιν, xaí φησιν, 
ὅτι Οὐχ ἁπλῶς οὕτως ἐνεδυνάμιωσέ µε, οὐδὲ ἀχρίτως, 
ἀλλὰ διότι εὑρέθην πιστός. Καὶ οὐξὲ οὕτως εἶπεν, 
ἀλλ’, "Oc. πιστό µε ἡἠγήσατο, πάλιν συσχιάζων 
τὸ ἑαυτοῦ κατόρθωμα. Οὐ λέγω γὰρ, φησὶν, ὅτι ημην 
πιατὸς, ἁλλ ἐχεῖνός µε ἠγήσατο τοιοῦτον. Πόδεν 
τοῦτο δῆλον; ᾽Απὸ τοῦ θέτθαι µε εἰς διακονίαν. IIo 
γὰρ ἂν ἔθετό µε, εἰ ph ἐπιτηδειότητα εἶἴδεν Ev ἐμοί; 
ὑὕτω καὶ ἐν ταῖς οἰχίαις οἱχονόμοι χάριν οἴδασι τοῖς 
χυρίοις αὐτῶν, τοῦ πιστευθῆναι τὴν οἰκονομίαν, καὶ 
σημεῖον τοῦτο τίθενται τοῦ πιστότεροι τῶν ἄλλων 
δοχεῖν. Kal ὁ θεὸς δὲ περὶ αὐτοῦ φησιν, Οτι σχεῦος 
ἐκ.1ογῆς pol ἐστι toU βαστάσαι τὸ ὄνομά µον. 
"Hv μὲν οὖν ἐπιτήδε.ος εἰς τὸ βαστάσαι’ ἔλαθε δὲ 
δύναμιν παρὰ τοῦ Θεοῦ, ὥστε χαὶ τὸ ἔργον τελεῖν. 
'O γὰρ βαστάζειν µέλλων τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ τὸ 
μέγα, ὥατε ἐγχαταθεῖναι αὐτὸ φυχαῖς διὰ τοῦ κηρύ- 
γµατος, πολλῆς ἰσχύος δεῖται. Βαστάζει δὲ τοῦτο, ὁ 
πάντα ἀξίως αὐτοῦ xai φρονῶν xal λέγων xal 
πράττων’ ὡς ὄγξ μὴ τοιοῦτος, οὗ βαστάζει. Πῶς Y&p, 
ὃς οὐδὲ ἔχει ὅλως ἐν ἑαυτῷ τὸν Χριστόν; Τά τε οὖν 
ἄλλα πιατὸς f» ὁ Παῦλος, xa καθὸ οὐδὲν ἔσφστε- 


- 


Varie lectiones. 


P iyjyvep- ps Xpuocp o. ὃν τηλικοῦτον 0, V ἀπιδείξατο ΠΠ. Οἱ πάντως ἀξ,-- αὐτῷο. "* yprats 0. 


£1 EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. I. 9) 


ρ΄-ετο τῶν Δεσποτιχων, ἀλλὰ μᾶλλον xqi τὰ ἑαυτοῦ A sese habeat? Tum in exteris. itaque fidelis erat 


τῷ Δεσπότῃ ἀνετίθε.. ᾿Εκοπίασα, quai, 3έρισσο- 
τέρως πάντων οὐκ ἐγὼ δὲ, dA ἡ χάρις ^ xai 
πολλὰ ἄλλα το:αντοα. 


Τὸν πρότερον ὄντα β.ιἀσφημον, xal διώκτην, 
καὶ ὑδριστήν. "Opa πῶς ἑπαίρει τὸν ἔλεον τοῦ θεοῦ, 
ἐξηγούμενος τὸν πρότερον αὐτοῦ Blov, Καὶ ὅταν μὲν 
περὶ Ἰουδαίων διαλέγηται, τῶν πάσης χαταγνώσεως 
ἀξίων, οὐδὲν αὐτοῖς τοιοῦτον ἐπιτίθησι, περὶ ἑαυτοῦ 
δὲ τοιαῦτα χαταλέχει' Οὐ µόνον, φησὶ, βλάσφημος 
μην αὐτὸς, οὐδὲ µέχρι; ἐμαντοῦ ἵστην τὴν xaxíav, 
ἀλλὰ καὶ τοὺς βουλοµένους εὐσεθεῖν ἐδίωχον, καὶ οὐχ 
ἁπλῶς, ἀλλὰ καὶ ὑδριστικώτερον ἀποχεχρημένο; τῷ 
πράγματι. 

Α.1.1ὰ ἠ.εήθην, ὅτι ἀγγοῶν ἑποίησα ἐν ἀπι- 
στίᾳ. Δείχννσιν ἑαυτὸν τιμωρίας ἄξιον ' ὁ γὰρ ἔλεος 
ἐπὶ τοὺς τοιούτους γίνεται. Τΐένος δὲ ἕνεχεν οἱ λοιποὶ 
Ἰουδαῖοι οὐχ ἠλεήθησαν ;"Οτι οὐχ ἐξ ἀγνοίας ἡμάρ- 
τανον, ἀλλὰ xal σφόδρα εἰδότες. Πο..ἳοὶ γὰρ, φησὶν, 
éx τῶν Φαρισαίων ἑπίστευον μὲν, οὐχ ὡὠμο.ῖό- 
γησαν * 06* ἠγάπησαν γὰρ τὴν δόξα» τῶν ár- 
θρώπων μᾶ.1ον f) τὴν δόξα» τοῦ θεοῦ. Καὶ ὁ 
Χριστὺς, Πῶς δύγασθε, φησὶ, πιστεύει”, δόξαν 
παρὰ ἀνθρώπων «Ἰαμδάνοντες; Καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ 
Ἰουδαῖοι ἔλεγον, Ορᾶτε ὅτι οὐκ ὠφεαεῖτεα οὐδὲν, 
ἴδε ὁ κόσμος ὀπίσω αὐτοῦ ὑπάγει. Πανταχοῦ γὰρ 
αὐτοὺς τὸ τῆς φιλαρχίας πάθος ἑνώχλει. Καὶ πάλιν 
αὑτοὶ εἶπον, ὅτι Οὐδεὶς δύναται ἀφιέναι ἁμαρτίας, 
αἱ μὴ µόνος d θεός * καὶ εὐθέως ὁ Ἰησοῦς ἐποίησε 
τοῦτο, ὅπερ ἔφησαν εἶναι αημεῖον Θεοῦ. Πῶς οὖν οὐχ 
ἐπίστευσαν; dpa ἀγνοίας ταῦτα; Ἴσως ὃ) ἄν τις 
εἴπῃ, Ποῦ οὖν Παῦλος ἣν τότε; Παρὰ τοὺς πόδας 
Γαμαλιῆλ, ob τοῖς ὄχλοις ἀναμεμιγμένος' 6 γὰρ 
Ραμαλιῆλ ἰδιοπράγμων ἄνθρωπος v. Πῶς οὖν μετὰ 
ταῦτα ὁ Παῦλος ἐἑφυλάχιζεν; "Οτι ἑώρα τὸ γή- 
Ρῦγµα αὐξανόμενου, xal ἐζῆλου λοιπὸν ὑπὲρ τοῦ 
νόµου, ἐχεῖνο δὲ φιλαρχίας ἕνεχα. Πῶς δὲ ἀχριθῆς 
ὧν * τὰ νομιχὰ, οὐχ ἔγνω Παῦλος διὰ τῶν Γραφῶν 
τὸν Χριστόν; Διὰ touto xal χαταγινώσχε, ἑαυτὸν 
ὅτι ἄγνοιαν ἑνόσησεν, ἓν ἡ ἀπιστία Exvexs* διὰ τοῦτο 
xai ἐλεηθῆναί qnoi. 
555 morbo laboravit, 
tuna ait. 


quam  incredulitas peperit : propterea et  wisericordiam 


Paulus, tum quatenus nihil herilium bonorum sibi 
vendicabat, sed potius qua sua erant, Doniino 
referebat accepta. Laboravi enim, inquit, omnibus 
aliis abundantius ^ uon ego autem, sed gratia * : 
ac multa id genus alía. 

VEns. 15. Qui prius blasphemus fui, et persecu- 
tor, εἰ contumeliosus. Expende hic quomodo 
extollat misericordiam Dei, vitam suau ante actam 
enarrans. Porro, ubi de Jud:is disputat. omni 
condemnatione dignis, nihil tale a4 eos refert, de 
seipso autem talia recenset : Non solum blasplie- 
imus, inquit, eram ipse, neque ad me usque ipsum . 
statuebam malitiam : sed etiam alios volentes pie 
vivere perséquebar : nec. simpliciter, sed contumc- 


B liose et violenter rem ipsam peragens. 


Sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans 
feci in. incredulitate. Ostendit seipsum supplicio 
dignum : talibus enim misericordia solet. obtin- 
gere. Quam vero ob causam reliquorum Judsorum 
non miserlum erat? Quoniam non ος ignorantia 
peccaverunt, sed valdo scientes. Plerique enim, 
inquit, ex Phariseis credebant quidem, attamen non 
confilebantur : gloriam enim hominum magis dilexe- 
runt, quam gloriam Dei !*. Et Christus : Quomode 
potestis, inquit, credere, cum gloriam ab homivibus 
accipiatis *! ? Quin et. ipsi Judzi diccbant, Videtis. 
quod nihil proficitis ; ecce mundus post ipsum abit. 
Ubique enim eos regnandi libido vexabat actur- 
babat. Λο rursus dixerunt isti : Nemo potest renit- 
tere peccala, nisi solus Deus '*. Statim autem Jesus 
fecit boc, quod dixerunt signum esse Dei. Quo- 
modo igitur nou crediderunt ? nunquid hac igno- 
rantie sunt peccata ? Fortasse autem quispiam 
dixerit : Ubi igitur Paulus tum erat? Ad. pedes. 
Gamalielis, non commixius turbis. Gamaliel enit 
bomo erat privata sua curans. Quomodo igitur 
postea Paulus in carcerem conjiciebat ? Quia vide- 
bat verbum crescere, ac zinulabatur denique pro 
lege, illi autem regnandi cupiditate :estuabant. 
Quomodo autem Paulus, utpote in lege exacte 
institutus, Christum per Scripturas non cognovit ? 
Propterea seipsum condemnat, quod ignoranti 
6ο consecu- 


YTaspszJAsóvace δὲ ἡ χάρις τοῦ 8500 μετὰ πί- D — Vens. 14. Superabundavit autem gratia Dei cum 


στεως xal ἀγάπης τῆς ἐν Χριστῳ Ἰησοῦ. Elnóvy 
πολλὰ καὶ μεγάλα περὶ τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Χρι- 
στοῦ [ὅτι ἄξιον ὄντα τιμωρίας τῆς ἑσχάτης tnos: 
νῦν Φτσιν, ὅτι οὐ µόνον τοῦτο, ἀλλά xol υἱοθεσίας 
ἠξίωσε, χαὶ ἀδελφὸν, καὶ vlibv, καὶ φίλον, καὶ συγ- 
λληρονόμον ἑποίησε ' τοσοῦτον ἐπλεόνασεν ἡ χάρις 
της Φφ.λανθρωπίας αὐτοῦ. "Iva δὲ µήτις εἴποι, "Οτι 
Ἱανταχοῦ Ἡ χάρις, ἀνῄρηται τὸ λοιπὸν dj ἡμετέρᾳ 


* [ Cor. xv, 10, 1 Joan. xii, 42. 


'! Joan. v, 4i; xii, 19. 


fide ac dilectione quie est. ín Christo Jesu, Cum et 
multa et magna de Christi clementia dixisset, quod 
ipsum extremo dignum supplicio miseratus sit, 
nunc ait : Non solum hoc, verum etiam filiorum 
adoptione dignatus est, et fratrem, et (ilium, et 
amicum, et colicredem fecit, adeo cexuberavit 
gratia clementi:e ipsius. Ne vero dicat aliquis , 
Quia ubique gratia est, sublata est igitur nostra 


3 Loc, v, 21. 


Varie lectiones. 


* quolóvuov ο. "fv καὶ ο. —  Oto20. 





5) THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHILIEP. 24 
voluntas, sübdit, Cum fide ac dilectione. Fidem A προαίρεσις, ἐπάχει, Μετὰ πίστεως xal ἁγάπης. 


enin, inquit, attuli ego, credens quod possit ime 
servare : οἱ charitatem, quam etiam ipse in Chri- 
sto. Jesn. acquisivi : dilectionis enim erga Deum 
Cliristus milii. conciliator est, non lex. Indicat au- 
tem cum fide charitatem simul adducendam : ex 
charitate enim mandatorum legis est peractio, sicut 
Dominus dixit : Si diligitis me, mandata mea 
servate 135. 

Vgns. 15. Fidelis sermo, et omni acceptione di- 
gnus, quod Jesus Christus venit in mundum pecca- 
tores salvos facere. Quia dixerat, Mei, cum persc- 
cutor essem, miserlus est: Ne mireris, inquit, 
heque magnitudini doni et gratiz diffidas : nai 
propter hoc ipsum venit in mundum, ut etiam 
omnes peccatores salvos faciat. Fide!is igitur sermo 
dignusque qui suscipiatur. Non enim propterea 
quod magna sint qua data sunt, ideo dignum est 
non credere : verum quia immensa est donantís 
bonitas, hinc dignum est, ut credamus et recipia- 
mus. lloc autem ad Jud:eos etiam, qui legi adver- 
tebant animum, extenditur, ut ostendat eis, quod 
sine fide non possint salvi esse. 

Quorum ego primus sum. Quomodo cum alias di- 
xissct, Secundum justitiam legis factus inculpatus !*, 
»une primum peccatorum seipsum constituit ? 
Quoniam cum justitia qua cst in Christo, justitia 


legis collata, peccatum est, ut cui nunc lempus - 


nen relinquatur. Quamdiu enim tempus suum ha- 


hebat, tamdiu justitia erat ; perinde ac luna el lu- C 


cerna nocte quidem lucent. Quando vero Christus 
tanquam sol illuxit, tunc ipsam occultavit : errat 
itaque et plane stultus est, qui sole splendente 
lucerda utitur. Alio autem in loco hoc eliam 
dicit : Nam nec glorificatum est, quod claruit 15. 
Ven:. 16. Sed ideo misericordiam consecutus sum, 
tt. in me primo ostenderet Jesus Christus. omnem 
longanimitatem, ad informationem eorum qui cre- 
dituri sunt illi in vitam eternam. Vide ejus humili- 
tatem. Propterea, inquit, misericordiam consecu- 
tus sum, Ut nemo deinceps peccatorum 556 
desperet, sed bonam spem concipiat sibi condonari 
noxam, cum animadvertat Paulum, qui reliquis 
onnibus gravius peccasset, salvum esse factum. 


Per hoc vero ostendit seipsum non fuisse dignum D 


condonatione, ceterum propter aliorum salutem 
5ο clementiam Dei consecutum esse. Non dixit 
autem, ul in me ostendat longanimitatem, sed, 
omnem ; perinde quasi dicat : Cum in. immensum 
peccassem, omni misericordia indigebam, universa- 
que ejus clementia, non parte ejus aliqua, ut ii qui 
ex parte peccátores sunt. Ad informationem, in- 
quit : hoc est, ad exemplar, ad consolationem et 
udhortationem omnium qui credere velint. 

Vgns. 17. Regi autem seculorum, immortali, invi- 


9 Joan. xiv, 10. !* Philipp. i1, 6. 


Πίστιν γὰρ, qna, slofjvsyxa ἐγὼ, πιστεύσᾶς ὅτι 
δύναταί µε σῶσαι χαὶ ἁγάτην, fjv xal αὐτὸς *6 ἐν 
Χριστῷ Ἰησοῦ ἐχτησάμην * τῖς γὰρ πρὶς θεὸν ἁγά- 
πης πρόξενός pot ὁ Χριστὸς, οὑχ ὁ νόμος. Δείχνυσι 
δὲ ὅτι μετὰ πίστεως δεῖ xal ἀγάπην συνεισάγειν. 
Ἐξ ἁ άπτς γὰρ dj τῶν ἑντολῶν χατόρθωσις, ὡς ὁ 
Κύριος εἶπεν ἸΕὰν ἁγαπᾶτέ µε, τὰς ἔντολάς µου 
τηρήσατδ. 

Πιστὸς d Adyoc καὶ πάσης ἁποδοχῆς á£toc, ὅτι 
Ι]ησοῦς Χριστὸς εἰς τὸν κόσμον 7408 ἁμαρτω- 
λοὺς σῶσαι. Ἐπειδὴ εἶπεν, ὅτι Διώκτην ὄντα µε 
tisse, Mj θαυμάσῃς, qnot, μηδὲ ἀπιστήσῃς ἐτλ 
τῷ µεχέθει τῆς δωρεᾶς. Καὶ γὰρ ἐπ αὐτῷ τούτῳ 
εἰς τὸν χόσµον ἦλθεν, ἵνα xal πάντας ἁμαρτωλοὺς 
σώσῃ. Πιστὸς οὖν ὁ λόγος, καὶ ἄξιος παραδέχεσθαι. 
05 γὰρ ἐπειδὴ μεγάλα bos τὰ δεδοµένα ἅτιόν ἐστιν 
ἀπιστεῖν, ἀλλ ἐπειδὴ ἄπειρας dj ἀγαθότης τοῦ δί- 
δόντος, διὰ τοῦτο ἄξιον πιστεύειν xal παραδέχεσθαι. 
Τοῦτο δὲ καὶ πρὸς Ἰουδαίους τοὺς τῷ νόµῳ πρισ- 
έχοντας ἁποτείνεται, ἵνα δείξῃ αὐτοῖς, ὅτι χωρὶς 
Κίστεως οὖκ ἔστι V σωθῆναι. 


τΏν πρῶτός εἰμι ὁγώ. Πῶς ἀλλαχοῦ εἰπών ’ Κατὰ 
δικαιοσύνη» τὴν ἐν νόμῳ yerópevoc ἄμεμπτες, 
νῶν πρῶτον τῶν ἁμαρτωλῶν τάττει ἑαυτόν; Διότι 
ὡς πρὸς τὴν ly Χριστῷ δικαιοσύνην, dj ἓν τῷ νόµῳ 
διναιοπύνη ἁμαρτία ἐστλν, ἅτε καιρὸν νῦν μὴ ἔχουσα. 
"Eu; μὲν γὰρ ctye καιρὸν, δικαιοσύνη ἣν ὥσπερ 
καὶ fj σελήνη καὶ 6 λύχνο; kv νυχτὶ φαίνουσιν, "Ότε 
δὲ ὁ Χριστὸς ἑφάνη, ὥσπερ ἥλιος, τότε αὐτὴν ἀπέ- 
κρυψε" xai λοιπὺν ἁμαρτάνει xal ἀνόητός ἐστιν ὁ 
λύχνῳ χρώμενος, ἡλίου φαίνοντος. Καὶ ἀλλαχοῦ δὲ 
τοῦτό φησιν Ob γὰρ δεδόξασται τὸ δεδοξα- 
σμένογ. 

11ὰ διὰ τοῦτο ἠ.1εήθην, ἵνα ev ἐμοὶ πρώτῳ 
ἐνδείξηται Ιησοῦς ὁ Ἀριστὸς τὴν πᾶσαν paxpo- 
θυµίαν, πρὸς ὑποτύπωσιν τῶν με..Ἰόγτων πι- 
στεύειν ἐπ᾽ αὐτῷ εἰς ζωὴν alórior. "Opa. ταπε[- 
νωσιν. Διὰ τοῦτο, φησὶν, ἠλεήθην, ἵνα μηδεὶς ἆπα- 
γορεύῃ λοιπὸν τῶν ἡμαρτηχότων , ἀλλ’ εὔσλπις ᾗ, 
ὡς τοῦ πάντων ἁμαρτωλοτέρου Παύλου σωθέντος. 
Αείχυυσι δὲ διὰ τούτου οὐδὲ ἄξιον ὄντα συγχωρῄσεως 
ἑαυτὸν, ἀλλὰ διὰ τὸν τῶν ἑτέρων σωτηρίαν τῆς 
φιλανθρωπίας ἀπολαύσαντα. Ox εἶπε δὲ, "Ίνα ἐν 
ἐμοὶ ἑνδείξηται τὴν μαχροθυμίαν, ἀλλὰ, τὴν πᾶσαν, 
ὡς ἂν εἰ τοῦτο λέγων * ΄Απειρα ἡμαρτηχὼς παντὺς 
ἑλέους ἑδεόμην, xa πάσης αὐτοῦ της φ'λανθρωπίας, 
oj μερυιῆς, ὡς ol ἓχ μέρους ἁμαρτωλοί "». Πρὸς 
ὑποτύπωσιν, φησί τοντέστι, πρὸς ὑπόδειγμα, πρὸς 
παρἀκλησιν, πρὸς προτροπὴν πάντων τῶν θελόν- 
των πιστεύειν. 


Τῷ δὲ βασιλεῖ τῶν αἰώγων ἀφθάρτῳ, dcpdre, 


5 1 Cor. 11, 10. 


Varie lectiones. 


V αὐτὴν 0. " ἕνεστι ο. A ἁμαρτάνουτες 0. 


€ προχοπὴν ο. 


95 EXI OSITIO IN ETIST. 1 AD TIMOTH. — CAP. I. e6 


póvo cogQ 8*9 τιµη xal δόξα &lc τοὺς alotuc & sibili, soli sapienti Deo honor. εἰ gloria in. svcula 


tov alórov. Αμήν. Ἐτειδῃ περὶ τοῦ Υἱοῦ µε- 
γάλα ἐφθέγξατο, καὶ ὅτι τοὺς ἁἀπεγωσμένους σώ- 
ζει, ἵνα μὴ τις νοµίσῃ ἀποστερεῖσθαι * τὸν Πατέρα, 
ἂναφέρει χαὶ αὐτῷ δύξαν. Ταῦτα δὲ πάντα χοινὰ 
χαὶ τοῦ Υἱοῦ. Καὶ γὰρ xal αὐτὸς βασιλεὺς τῶν 
αἰώνων. Et γὰρ δημιουργὸς τῶν αἰώνων, πὼς οὐχὶ 
γαὶ βασιλεὺς, xai ἄσθαρτος, χαὶ ἀόρατος τῇ Όεότττι, 
καὶ μόνος σὀφὸς ; αὐτὶς Υάρ ἐστιν ἡ σοφία τοῦ Πα- 
τρός. Ταῦτα δὲ χα) περὶ τοῦ Πνεύματης ' Μόνφ γὰρ 
σοφῷ, εἴπεν, οὗ πρὸς ἀντιδιαστολῆν τοῦ Υἱοῦ καὶ 
τοῦ Πνεύματος ' ἄπαγε" ἀλλ teh καὶ ἄγγελοι, 
χα ἄνθρωποι σοφίαν ἔχουσε, δείχννσιν ὅτι αὐτὸς 
μόνος ἐστὶ χυρίως σοφὸς, ὡς πηγἡ xai αἴτιος σο- 
φίας ' σα δὲ ἄλλα σοφίαν ἔχει χτίσµατα, χατὰ 
µέθεξιν ἔχει ταύτην. Tig] δὲ καὶ δόξα, οὗ διὰ ῥη- 
µάτων µόνον, ἆλλὰλ xaV διὰ πράξεων. Ἐχείνη μὲν 
γὰρ ἡμᾶς εὐγνώμονας µόνον δείχνυσιν’ αὕτη δὲ καὶ 
μιμητὰς αὐτοῦ, ὃ xaY μεῖζον. Καὶ τὴν διὰ ῥημάτων 
γὰρ δόξαν διὰ τοῦτο ἀπαιτεῖ, ἵνα αὐτὸν ἀγαπῶμεν, 
xal αὐτῷ προσέχωµεν, xal αὐτοῦ ὑπακούωμεν, χὰν- 
τεῦθεν αὐτοὶ ὠφελούμεθα, ὥσπερ xaX ὁ τοῦ ἠἡλιαχοῦ 
Φωτὸς τὴν δόξαν θαυμάζων, ἑαυτὸν ὠρελεῖ, ἅτε 
γαννύμενος τῷ φωτὶ, xal ἁπολαύων αὐτοῦ πρὸς τὰ 
ἔργα: ὥσπερ ὁ ἀγνοῶν τοῦ φωτὸς τὴν δόξαν, ἑαυτὸν 
ἑξημίωσε, μὴ χρώμενος αὐτῷ εἰς ἑργασῖαν. 


Ταύτην τὴν παραγγε.]ία» παρατίθεµαί σοι, 
téxror Τ,ιμόθεε. Ἐπειδὴ παραγγελίαν ἔφησεν, ἡ δὲ 
παραγγελία δεσποτικώτερον Ὑίνεται, ἐπήγαγε, 


Τόχνον Τιμόθεε. Οὐ γὰρ αὐθεντικῶς, φησὶν, ἀλλ’ C 


ὡς tÍzvtp, ταντὰ φηµι. Εἶπε δὲ καὶ τὸ, παρατί- 
θεµαι, ἵνα δ;λώσῃ τῆς φυλαχῆς * τὸ ἀχριόὲς, xal 
ἔτι οὐχ ἡμέτερα ἃ ἔχομεν, ἀλλὰ τοῦ θεοῦ. Απερ 
οὖν ἔξωχε, ταῦτα ὀφείλομεν φυλάττειν. 

Κατὰ τὰς προαγούσας ἐπί cs"! προφητείας. 
Τὸ τῆς διδασχαλίας χαὶ ἱερωσύνης ἀπίωμα μέγα 0», 
τῆς τοῦ θεοῦ δεῖται φήφου, ὥστε τὸν ἄξιον δέξασθαι. 
Aib τὸ παλαιὸν ἀπὸ προφητείας ἁγίνοντο οἱ ἱερεῖς, 
τουτέστιν, ἀπὸ Πνεύματος ἁγίου, προφητεία γὰρ 
χαὶ τὸ τὰ παρόντα λέγειν. Οὕτω καὶ ὁ Τιμόθεος 
ἠρέ η * ἐπὶ τὴν ἱερωσύνην. Ἐπεὶ δὲ xal προφη- 
τείας λέγει πολλᾶς, [stg χαὶ ὅτε προσελήφθη εἰς 
μαθητὴν ἐξ ἀρχῆς , xal Ote περιετµήθη, καὶ ὅτε 
ἐχειροτονίθη, πάντα μετὰ προφητείας ἐγένοντο. 
Φησὶν οὖν, ὅτι παραγγέὰ.Ίω σοι κατὰ τὰς προ- 
αγούσας ἐπὶ σὲ προφητείας. τουτέστιν, ἀφορῶν 
πρὸς ἐχείνας, xaX οἱονεὶ παρ) ἐχείνων διδασχόµενος 
τί δεῖ ποιεῖν σε, παραινῶ δν σοι, ἵνα ἀξίως ἑχείνων 
περιπατῆς, xa uj χαταισγύ.ης αὗτάς. 

"Iva σερατεύῃ ἐν αὐταῖς τὴν κα.1ἠν στρατείαν. 
Tí παραγγἑέλλω σοι; "Ira στρατεύῃ ἑν αὐταῖς, 
τουτέστιν, ἵνα μὴ παρεξέλθης τοὺς νόμους αὐτῶν, 
ἀλλὰ χαθώς σε εἴλοντο αὗται, γαὶ εἰς ὃ εἴλοντο, ἵνα 
στρατεύῃ τὴν καλὴν στρατείαν. Ἔστι γὰρ xai 
χαχῇ στρατεία, ὅταν τις παριστᾷ τὰ µέλη ὕπλα τῇ 


seculorum. Amen. Quia de Filio magna admodum 
locutus erat, et quod condemnatos servaret, mne 
quis putet Patrem hic sua gloria privari, ad illum 
etiam gloriam refert. Ίο autem omuia et ipsi Fi- 
lio sunt communia : nam et ipse rex est svculo- 
rum. Si cnim saeculorum conditor, quomodo non 
rex, et immortalis, et invisibilis quoad divinitatem, 
solusque sapiens ? ipse namque est sapientia Patris, 
Ilec quoque de Spiritu dicuntur. Soli enim sapienti 
dixi', non ad discrimen Filii et Spiritus : apage : 
verum quia et angeli et homires sapientiam habent, 
ostendit eum solum proprie sapientem esse, quippe 
quí sitfons et auctor sapientie ; quacunque autem 
ali& creatur:ze sapientiam habent, per participatio- 


Β nem liabent. Honos autem et gloria, non per verba 


tavtum, verum etiam per opera. [lla enim gratos 
tantummodo nos ostendit, l:c vero imitatores 
ipsius efficit, quod majus est. Prztterea gloriam in 
verbis propterea postulat, ut ipsum diligamus, ci- 
que attenti simus, ipsique obediamus, adeoque hine 
ipsi commodum percipiamus : perinde ac qui so'is 
jubar admiratur, sibimctipsi prodest, quia in lu. 
mine gaudet, illoque ad opera utitur : quemadmo- 
dum is qui ignorat luminis gloriam, seipsum 
damno afficit, cum non utitur co ad ovcratio- 
nem. 

Vrgns. 18. Hoc preceptum commendo tibi, fili 
Timothee. Cum przceptum dixisset, praceptum 
autem herile magis sit, subintulit, Fili Timothee. 
Non enim cum auctoritate, inquit, sed ut filio hiec 
loquor. Dixit autem, commendo, ut exactam cau- 
tclam indicaret, et quod non sint nostra quie habe- 
mus, sed Dei. Qua igitur dedit, ista custodire 
debemus. 

Secundum pracedentes in te prophetias. Doctrinae 
et sacerdotii dignitas, utpote magna, Dei calcule 
indiget, ut is qui dignus est, illam suscipiat. Pro- 
pterea. 555J antiquitus a prophetia creabantut 
sacerdotes, hoc est, a Spiritu sancto : prophetia 
enim est, przsentia etiam dicere. Hunc ad modum 
Timotheus ad sacerdotium electus erat. Quoniam 
vero prophetias multas esse dicit, fortassis et 
quando in discipulorum numerum primo adscisce- 


D batur, et quando circumcidebatur, et quaudo elige- 


batur, omnia cum prophetia fiebant. Ait ergo, Pre- 
cipio tibi juxta precedentes in te prophetias : hoc 
est, ad illas respiciens, el veluti abeis doctus quid 
te facere deceat, adhortor te ut digne illis ambules, 


: pec eas dedecore a(ficias. 


Ut milites in illis bonam militiam. Quid precipio 
tibi ? Ut milites in ipsis : hoc est, ut non transgre- 
diaris leges ipsarum, sed quemadmodum te ístae 
elegerunt, et ad quod elegerunt, ut. milites bonam 
militiam. Est enim et mala militia, quando quis 
membra sua exhibet arma peccato et impuritati, 


; Varie lectiones. 


9 ἀποστερῆσθαι 0. 3) φύσιωςο. 5" προσαγούσας τερός στο. "5 εὑρέθη καὶ fjpüm 0. 


δεῖ, παρ. ο. 


Vs εἰπεῖν σοι τί 


e 


9] THEOPHYLACTI BULGARLE ΛΗΟΠΙΕΟ, 


23 


Militis autem. memiuit, ut indicet, omnibus esse Α ἁμαρτίᾳ xal τῇ ἀχαθαρσίᾳ. Ῥτρατείας δὲ ἐμν]σθη, 


hetlum acre, maxime vero doctori. Proiwude eum 
vigilantem esse decet, neque quidquam lasi osten- 
dere. 

Vgns, 19. Habens fidem et bonam conscientiam. 
Ne existimes, inquit, quod sullicit tibi cum pro- 
phetía sacerdotio fuugi, verum oportet te habere 
fidem, ut verbum recte doceas, bonamque eonscien- 
tiam, hoc est, vitam irreprehensibilem comparare. 
Ex hac enim est hona couscientia, ut aliis etiain 
presidere possia. Ut enim imperatorem primum 
oportet bonum esse militem, hunc ad modum do- 
ctori convenit, ut ipse habeat ea qux a discipulis 
exigil. Hine autem discamus, etiamsi doctores et 
preceptores fuerimus, non  dedignari neque 
aspernari superiorum cum judicia lum adborta- 
tiones. 

Quam quidam repellentes, circa fidem sunt. nau- 
fragium passi. Quam, bonam conscientiam videlicet. 
Nec immerito : cum enim vita impura fuerit, do- 
gata eiiam. inde perversa nascuntur. Ut euim 
melu futurorum non torqueantur impure viventes, 
persuadent sibi omnia nostra vana esse. Porro, 
qui (idem repulerit, et rationibus omnia peruise- 
rit, naufragium facit cirea üdem. Fides enim por- 
tus est tranquillus, mentem in tranquillitate con- 
$lituens : quiestiones autem fluctus sunt, mentem 
tanquam in miserabile naufragium nunc hiuc, nunc 
illuc rapientes, petrisque allidentes, vel etiam suh- 
mergentes. 

VEns. 20. Ex quibus eu Hynmenous et Alexander. 
Animadvertis quod jam olim fuerint qui perperam 
docebant, a fide discedentes, rationes et quzstio- 
nes sequentes? 558 Ne igitur e:iamnum defi- 
cias, sicubi ejusmodi  conspexeris, sed resiste 
illis. . 

Quos tradidi Satane, ut discant non blasphemare. 
Si alios erudit Satanas, quare se ipse non instituit ? 
Non dixit, ut erudiat, sed, «t erudiantur, Non enim 
jlle hoc efficit, sed hoc ex eventu accidit, Ut enim 
torlores innumeris referti malis, aliis in causa 
suut, ut moderate vivant : sic et diaholus. Cur 
autem istos non per sese l'aulus punivit, perinde 
ac illum Bariesum, et ut Petrus Ananiam ? Ut cum 


ἵνα Ἀπλώσῃ, ὅτι xax πᾶσι μὲν πόλεμος σφοδρὸς, µά- 
λιστα δὲ τῷ Σιδασκάλῳ. "Όστε δεῖ νήφειν καὶ μηδὲν 
χαῦνον ἑνδξίχνυσθαι. 

"Exov πίστιν καὶ ἁγαθὴν cvreiónctr. Mh νο- 
μἱσῃ:. φτσὶν, ἀρχεῖαθαί 35 aot τὸ μετὰ προφητείας 
ἱεράσασθαι, ἀλλὰ δεῖ σ6 ἔχειν πίστιν, ὥστε «by 
λόγον ὀρθοτομεῖν, xal ἀγαθὴν αυνεἰδησιν, τουτέστι͵ 
πολιτείαν ἁκατάγνωατον χεχτῆσθαι. Ἐκ γὰρ ταύτης 
i ἀγαθὴ συνείδησις, ἵνα χαὶ τῶν ἄλλων δύνασαι 
προστασθαι. Ὡς γὰρ «bv στρατηγὸν δεῖ πρότερον 
ἀγαθὸν στρατιώτην εἶναι, οὕτω xat «5v διδάσχαλον 6:t 
αὑτὸν ἔχειν, X τοὺς μαθητὰς ἁπαιτεῖ. Ἐντεῦθεν 5 tà 
µανθάνωμεν, xày διδάσκαλοι ὤμε», μὴ ἀπαξιοῦν τὰς 


ü τῶν ὑπὲρ ἡμᾶς ἀξιώσεις xal παραινέσεις. 


"Hy τυκες ἁπωσάμενοι, περὶ τὴν zíotiv évavá- 
}σαν. Ην, τὴν ἀγαθὴν συνείδησιν δηλονότι. Eix5- 
τως ὅταν γὰρ ὁ βίος ἀχάθαρτος ᾗ, χαὶ δόγµατα 
ἐντεῦθεν διεστραµµένα τἶχτεται. "Iva γὰρ μὴ τῷ 
φόδῳ τῶν µελλόντων βασανίζωνται 9! οἱ ἀχαθάρτως 
ζῶντες, πείθουσιν ἑαυτοὺς, ὅτι πάντα τὰ παρ ἡμῖν 
ψευδῃ. Καὶ ὁ τὴν πίατιν δὲ ἁπωσάμενος 35, xaX λο- 


᾿γισμοῖς τὸ πᾶν ἐπιτρέφας, ναναχεῖ περὶ τὴν πἰστιν. 


Ἡ γὰρ πίστις λιμὴν ἄκλυστος, Ev γαλήνῃ καθιστῶσα 
τὸν vouv* al δὲ ζητέσεις χύματά εἶσι, τὸν νοῦν 
ὥσπερ εἰ; ναυάγιον 99 ἐλεεινὸν ἄλλοτε ἀλλαχοῦ σιν- 
αρπάζοντα, xai πέτραις προσαράττοντα., ἢ καὶ ἆπο- 


C πνίγοντα. 


Ὦν ἐστι Ὑμέναιος καὶ ᾽Α.λἐξανδρος. 'Opic 
"πῶς Éxnala: σαν οἱ παραδιδάσχοντες, οἱ τῆς πί- 
στεως ἀπεχόμενοι, λογισμοῖς δὲ xot ζητήσεσι κατα» 
χολουθοῦντες; Mt) τοίνων χαὶ νῦν ἐχλύου, ὅταν τοι- 
αύτους βλέπῃς, ἁλλ᾽ ἀνθίστασο. 


Οὓς παρέδωκα τῷ Σατανᾷ, ἵνα παιδευθῶσι μὴ 
β.ιασφημεῖν. "Άλλους παιδεύων ὁ Σατανᾶς, πῶς οὐχ 
ἑαυτὸν παιδεύει; Οὐκ εἶπεν, "Iva παιδεύσῃ, ἀλλ, "Ira 
παιδευθῶσιν. ὐὐιχὰρ Exelvo; τοῦτο ἐἑργάνεται, ἀλλὰ 
τοῦτο ἐχδαίνει ἐξ ἀποτελέσματος. "Ὥσπερ γὰρ οἱ 
δἡήμιοι, µνρίων Ὑέμοντες χαχῶν, τοῖς ἄλλοις τοῦ 
σωφρονεῖν αἴτιοι γίνονται, οὕτω xal ὁ διάθο)λος. 
Διὰ τί δὲ μὴ δι ἑαυτοῦ τούτους ὁ Παῦλος ἑχόλασεν, 


atrocitate penz major sit contumelia, atque ut D ὥσπερ ἐχεῖνον τὸν Βαριησοῦν, ὡς καὶ Πέτρος "Ava- 


ostendat se Satanz imperare, atque hinc terribilior 
evadat. Vel potius, infideles quidem ipsi puniebant, 
ul discerent se non posse latere. Nam et Ananias 
incredulus erat, cum adhuc tentaret. Qui vero hoc 
tandem didicissent, et tum postea aversi essent, Sa- 
(αμα tradebant, indicantes ipsis quod non suz ipso- 
vum erant potestatis, sedeorum,apostolorum inquam, 
vigilanti: conimissi fuerant. Vel quia eos qui emen- 
dari volebant, non puni bant ipsi ; incorrig biles 
vero ipsi puniebant. Quomodo vero tradebator Sata- 


ne? Ejiciebatur ex Ecclesia, abjiciebatur a grege, 


νίαν; Ἵνα μετὰ τῆς αφοδρότητος τῆς κολάσεως καὶ 
ἡ ὕδρι; ᾗ μείζων, καὶ ἵνα δείξῃ ὅτι xal τῷ Σατανᾷ 
ἐπιτάσσει, xal àx τούτου φοδερώτερος Tj. Μᾶλλον δὲ 
τοὺς μὲν ἀπίστους αὐτοὶ ἐχόλαζον, ἵνα µάθωσιν ὅτι 
οὗ δύνανται λαθεῖν. Καὶ γὰρ xai "Avavia; ἄπιστος 
fo, ἔτι πειράζων. Toug δὲ τοῦτο µαθόντας λοιπὸν, 
εἶτα ἑκτραπέντας, τῷ Σατανᾷ παρεδίδουν, δεικνύν» 
τες αὐτοῖς, ὅτι οὐκ οἰχείᾳ δυνάμει, ἀλλὰ τῇ αὐτῶν, 
τῶν ἁποστόλων qni, συγείχοντο φυλαχῇ. Ἡ καὶ 
ὅτι οὓς μὲν διορθώσασθαι ἠθούλοντο, οὐκ ἑκόλαζον 
αὐτοὶ, τοὺς δὲ ἁδιορθώτους αὐτοὶ ἑχόλαζον. Io 6k 


Varice lectiones. 


* ἀρχεῖνο. 36 ἐνταῦύθαο, ' aoxppovigurita: ο. 


55 ξιαπω7ἆμτνης 0. 


5. ὥσπερ ναναγὶν 0. 


25 EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. IT. 30 
παρεδίδτο τῷ Σατανᾷ; Ἐξκδάλετο τῆς 'ExxXnoía;, A tradebaturque nudus lupo. U: exim olim tabernacu- 


ἀπεῤῥίπτενο τῆς ἀἁγέλης, xol παρεδίδοτο γυμνὸς 
τῷ AUxt. Ὥσπερ γὰρ πάλαι τὴν σκηνὴν ἡ νεφέλη 
περιεπσεν, οὕτω xai τὴν Χριστοῦ Ἐχκλησίαν «b 
Πνεῦμα. Ef τις οὖν ταύτης ἐχτὸς. xai τοῦ Πνε- 
µατός ἐστιν ἑκτὸς, xal λοιπὸν ἅθλιος 5 xal εὖ- 
Χείρωτος  τοιοῦτον τὸ τοῦ ἀφορισμοῦ ἐπιτίμιον. Καὶ 
ὁ θ:ὸς Gb αὐτὸς, νόσοις παραδιδοὺς xal χαχώσεαι 
£o), ἁμαρτάνοντας, παιδεύει διὰ τούτων. Κριγόμε- 
vot Τὰρ, φησὶν. ὑπὸ Κυρίου παιδευύµεθα. "Opa δὲ, 
ὅτι τὸ, λογισμοῖς ζητεῖν τὰ θεῖα, βλασφημεῖν ἐστιν. 
Ὕδρις yàp τοῖς θείοις, τὸ ὑπ' ἀνθρωπίνων Άογι- 
σμῶών δοχεῖν χαταλαμθάνεσθαι. 
ΚΕΦΑΛ. Pr. 

llapaxalo οὗν αρῶτον πάντων πκοιεῖσθαι 
δεήσεις, προσευχὰς, ἑντεύξεις, εὐχαριστίας 
ὑᾶὲρ πάντων ἀνθρώπων, ὑπὲρ βασιλέων, καὶ 
Δάντων τῶν iv ὑπεροχῇ ὄντων. Πρῶτον πάντων, 
σουτέστιν, kv τῇ ΄καθηµερινῇ λατρείᾳ. Καὶ γὰρ ὁ 
ἱερεὺς, ὥσπερ κοινὸς τῆς οἰκουμένης πατὴρ, lota- 
ται πάντων χγδόµενος, ὡς xal ὁ θεὸς ᾧ ἱερᾶται. Ὅρα 
δὲ τὴν χάριν ἑκτεταμένην. Ab γὰρ Ἰουδαῖχαὶ «5yal 
οὐχὶ τοιαῦται. Οὐκ εἶπε δὲ εὐθὺς, ὑπὲρ βασι Λέω», 
[a μὴ δόξη χολαχεύων *! * ἀλλὰ πρότερον εἰπὼν, 
ὑπὲρ πάντων ἀνθρώπω», τότε ἐπήγαχεν, ὑπὲρ Ba- 
σιΊέων. Kiv γὰρ ἄπιστοι atv οἱ βασιλεῖς, εὔχεσθαι 
δεῖ * Era τότε τοιοῦτοι σαν. Δύο δὲ τὰ ἀγαθὰ γίνεται 
tx τοῦ ὑπὲρ πάντων εὔχεσθαι ἡμᾶς, ἥτε ἔχθρα xa- 
ταλύεται, ἣν ἔχημεν πρός τινας * οὖδεις vàp δύναται 
ἀπεχθῶς ἔχειν πρὸς τοῦτον **, ὑπὲρ οὗ δεῄσεις ποιεῖ- 
ται». xal ἔτι αὐτοὶ "5 βελτίους γίνονται, τῷ τε τῖς 
καχίας µετχθάλλεσθαι διὰ τῆς τῶν εὐχῶν συνερ- 
γείας, χαὶ τῷ μηχέτι ἐχθτριοῦσθαι πρὸς Ἀμᾶς. 
Ἠλίχον Υὰρ ἣν τὸ τοὺς διώκοντας, τοὺς χαταχό- 

τουτας ἀχούειν, ὅτι οἱ ὑπ᾿ αὐτῶν χαταχοπτόµενοι 
ὁπὲὶρ αὐτῶν εὔχονται; Δέησις δὲ καὶ προσευχὴ, 
xai ἔντευξις, ὡς τὸ αὐτὸ σημαίνοντα παρειλήφθι- 
σαν τῷ ᾽Αποστόλῳ δι ἑνάργειαν 5, τῇ ἐπιμονῆ τῶν 
λέξεων ἀπαιτοῦντι ἁπαραιτήτως ποιεῖν τοῦτυ ὃ παρ- 
αινεῖ. Τινὲς δὲὸ διαφορὰν αὐτῶν περιειργάσαντο, 
δέηΣιν μὲν εἰπόντες εἶναι ἱχετηρίαν προσφερομένην 
ὑπὲρ ἁπαλλαγῖς τινων λυπηρῶν 35 προσευχῆν δὲ, 
αἴτησιν ἀγαθῶν ' ἔντευξιν δὲ, κατηγορίαν τῶν ἆσε- 
δούντων, fj ἁδιχούντων, f) ἁδιορθώτων. Σχόπει δὲ 
ὅπως xal ὑπὲρ τῶν e]; ἄλλους ** γινοµένων ἀγαθῶν 
εὐχαριστεῖν χελευόµεθα, 
πονηβοὺς xai ἁγαθοὺς, ὅτι πάντας ἑἐμπιπλᾷ τῶν 
ἑαυτοῦ ἀγαθῶν, χαὶ τοὺς ἀπίστους, χαὶ τοὺς βλασ- 
φήμους. Ἐκ τούτου δὲ εἰς φιλαδελφἰαν συγχολλώὠ- 
μεθα xol ἐνούμεθα. Ὁ γὰρ εὐχαριστῶν ὑπὲρ τῶν 
τοῦ πέλας ἀγαθῶν, ἀναγχάξεται xal φιλεῖν αὓ- 
τὀν 01. Πολλῷ οὖν μᾶλλον ὑπὲρ τῶν εἰς "ἡμᾶς Υινο- 
µένων εὐχαριστεῖν δεῖ. 


τι τὸν Ίλιον ἀνατέλλει ἐπὶ p esse bonorum : 


lum ρεθίδχἰί nubes, ita queque Christi. Ecclesiam 
Spiritus. Si quis igitur est extra hanc, est etiam 
extra Spiritum, ac deinceps miser et cepta facilis, 
Hujosmodi supplicium est. excommunica:;o. Deus 
etiam ipse, dum morbis et afflictionibus peccatores 
tradit, erudit per hsec. Dum  judicamur enim, in- 
quit, & Domino erudimur '*. Animadverte autem, 
quod rationibus inquirere diviua, sit blasphemare. 
Injuria enim flt divinis rebus, si quis eas lunia- 
nis rationibus putet comprehendi posse. 


CAPUT I. 

Vgns. 1. Obsecro igitur primum omnium fieri 
obsecraliones, oraliones, poslulationes, gratiarum 
acliones, pro omnibus hominibus, pro regibus et om- 
nibus qui in. sublimitate constiluti. sunt. Primum 
omnium, id est, in quotidiano cultu. Etenim εν» 
cerdos veluti communis orbis terrarum pater, 
consistit omnium curam gerens, perinde ac Deus, 
cui sacerdotio fungitur. Observa autem hic gratiam 
late patentem : nam Jud:eorum preces ejusmodi 
non sunt. Non statiin autem. dixit, pro regibus, ue 
adulari videatur ; sed cum prius dixisset, pro oim- 
nibus hominibus, tunc subjunxit, pro regibus. 
Etiamsi enim infideles fuerint reges, pro ipsis ta- 
men orandum : tunc enim tales erant. Duo autem 
ista bona oriuntur 559 cx eo quod pro cunctis 
mortalibus intercedimus : inimicitia dissolvitur, 
qua nobis cum aliis est ; nemo enim potest hostili 
animo csse adversus eum pro quo preces ad Deum 
fundit ; ad h»c, meliores ipsi redduntur, et quod 
a vitiis auxilio precum nostrarum transferuntur, ot 
quod non amplius erga nos clfferantur. Quanta 
enim res esset, uL ii qui persequebantur et czde- 
baut, eos quos. ipsi torquebant, pro ipsis orantes 
audirent ? Obsecratio autem, et oratio, οἱ postula- 
tio, ceu idem significantia ab Apostolo ob perspicui- 
tatem assumpta sunt, utpote qui istiusmodi verbis 
immorando efflagitat, ut id ad quo! hortatur, sine 
recusatione prastarent. Nonnulli autem inter hzc 
discrimen curiose fecerunt, asserentes, obsecratio- 
nem esse supplicationem qu:e offertur. pro libera- 
tione a rebus tristibus : orationem vero petitionem 
postulationem vero, accusationem 
impie agentium, injuriam inferentium, vel qui sint 
incorrigibiles. Contemplare autem quomodo et 
gratias agere jubemur pro beneficiis in alios col- 
latis, quod solem suum oriri faciat super bonos et 
malos, quod omnes bonis suis impleat, οἱ infideles 
et blasphemos. Ex hoc autem in fraterna charitate 

conglutinamur et unimur. Qui enim gratias agit 


pro proximi bonis, ipsum etiam amare cogitur. Multo igitur magis pro beneficiis in mos collatis 


gratias agere oportet. 
** | Cor. xii, 22. 


Varie lectiones. 


 ἄλλοις εὐχείρωτος ο. — *! χολακεύειν O. 
5’ δυσχερῶν ο. 


66 ἀλλήλους ο. *' οὐκ ἀναγχάσεται xal φιλεῖν αὐτὸν ο, 


** τοιοῦτον ο. "5 ἐχεῖνοι, καὶ, airo ἐχεῖνοι ο. 3 bvépyenxy 0. 


* np be o, 


31 THEOPHYLACTI DULGARLUE AnCHIEP. 32 


Vrns. 9. 
sts, Quia verisimile erat Christiani animum Lur- 
bari.siquidem mysteriorum tempore pro infidelibus 
regibus orare jubetur, luerum apponit, ut ita sal- 
tet adhortationem — recipiamus, — lllorura salus, 
inquit, nostra est. tranquillitas : bellum enim ge- 
runt, ut nos extra δίνη simus. Quomodo igitur 
non iniquum est, illos pro nostra securitale peri- 
cula subire, nos vero ne labia quidem aperire ut 
pro ipsis interpellemus? 

]n omni pietate εἰ castitate. Hoc adjecit, quod 
cessatio a. bellis plerisque deliciarum et injuriae 
occasio fit, ex quibus prava ctiam dogmata nas- 
cuntur. Utigilur vivamus, inquit, nou in deliciis 
aut injuria, sed in onmi pietate : omni, inquam, 
1.0u ea solum qua est. in dogmatibus, verum ca 
ctiam qu: est in vita (est enim et in vita impie- 
las, ut cum ait, Deum confitentur se. nosse, factis 
autem negant !), vel quxe purissima est οἱ ab om- 
nibus haeresibus disjuucta. Similiter et in. omni 
castitate, non solum a lascivia abstinendo, sed in 
oui virtute. Oportet igitur nos pacem  labentes 
cum iis qui foris sunt, in anima pariter esse pa- 
ca'0s, viventes in o3 ni pietate et castitate : tum 
enim veretranquillam et. quietam vitam ducere- 
mus. 560 Triaenim sunt bellorum genera : unum 
quod a barbaris, altcrum quod privatim adversum 
ros geritur ab his qui nobis inf. nsi sunt, tertium 
quod intra nos ex pravis motibus excitatur. Bel- 


]um certe quidem 5 barbaris illatum regum indu- C 


B:ria sedat, quibus et nos. orationibus succurrere 
opus est ; reliqua aulem duo nos ipsi sedare debe- 
mus, hoc sane quod ab osoribus nostris nolis 
infertur, mansuetudine atque orationibus nostris 
afflictiones compensando : Cum his euim, inquit, 
qui oderunt pacem, eram pacificus '* ; οἱ: Detrahebant 
mihi, ego autem orabam !* ; illud vero quod in nobis 
ipsis est, per omnia justitize arma. 

VrnRs. 5. Hocenim bonum et. acceptum est. coram 
Seruatore nostro Deo. lloc, quale? Orare pro omni- 
Lus, et Gracis et hierelicis. Et natura. quidem 
bonum est: omnes cnim ejusdem sumus nature 
C nsor!es : atque ipsi Deo gratum est. 

Vgns 4. Qui omnes homines vult. saleos— fieri, et 
ud agnitionem verilatis venire. Si omnes liomines 
ille vult servari, vclis et tu, atque imitare Deum : 
si autem vis, ora, Atsi ipse hoc vult, dicet aliquis, 
quid opus est meis precibus? Imo plurimum hoc 
ipsis commodat, siquidem ad charitatem eos tra- 
lit,teque rursus efferari non permittit, Rursus 
hinc verisimile est eos etiam ad fidem adduci, 
Salutem enim qus ex flde est, intellige. Ει od 
agnitionem veritatis, hoc est, (idei in ipsum : sola 
enim ista est veritas. 

Vrgns. 5. Unus enim Deus, unus. οἱ mediator Dei 


? Tit. !, 15... !* Psal. cxix, 6. 


Ut tranquillam οἱ quietam v:tam aga. A 


!* Psal, ον, 2. 


"Ira ἤρεμον xal ἠσύχιον βίον διἁγωμαν. 
Ἐπειδὴ εἰχὸς ἣν την τοῦ Χριστιανοῦ ψυχἣν ταράτ- 
τεσθαι, εἴγε χελσύεται ἓν τῷ τῶν μυστηρίων καιρῷ 
εὖχεσθαι ὑπὲρ ἀπίστων βασιλέων, προστίθτσι τὸ 
χέρδος, ἵνα xàv οὕτω δεξώµεθα τὴν παβαίνεσι». Ἡ 
ἐχείνων, φησὶ, σωτηρία, ἡμῶν ἐστιν ἁμεριμνί:» 
στρατεύονται vip ἵν᾽ ἡμεῖς ἐν ἀδείᾳ 3 uev. Πῶς 
οὖν οὐ». ἄδικον, ἐχείνους μὲν ὑπὲρ τῆς ἡμῶν ἀσφα- 
λείας '? χινδυνεύειν, ἡμᾶς δὲ μηδὲ τὰ χείλη διαίρειν 
ὑπὲρ αὐτῶν εὐχομένους; 

Ἑν πἀσῃ εὐσεθείᾳ καὶ σεμνότητι. Τοῦτο δὲ 
προσέθτχὲν, ἔπειδῆ πολλοΐς ἡ ἀπὸ τῶν πολέμων 
ἠρεμία τρυφῆς καὶ ὕθρεως ὑπόθεσις γίνεται, ἐξ ὧν 
xai δόγµατα πονηρὰ τίκτεται. "Iva. οὖν διάγωµεν, 
φησὶν, οὐκ £v τρυφῇ xal ὕθρει, ἀλλ᾽ ἐν πάσῃ εὖσε- 
δείᾳ. πάση. ph μόνον τῇ τῶν δογμάτων, ἀλλὰ xol 
τῇ τοῦ βίου (ἔατι γὰρ xal διὰ toO βίου ἀσέδεια, ὡς 
ὅταν λέγη, θεὺν ὁμολογοῦσιν εἰδέναι, toic δὲ 
ἔργοις ἀἁρνοῦνται) ' ἡ καὶ τῇ χαθαρωτάτῃη καὶ 
$230 '* τῶν αἱρέσεων ἀἁπῳχισμένῃ. Ὡσαύτως xax 
ἐν πάσῃ σεμγότητι, μὶ µόνῃ τῇ ἀποχὴ τῆς ἀσελ- 
γείας, ἀλλὰ πάση ἀῤετῃ. Acl οὖν ἡμᾶς εἰρηνεύοντας 
ἀπὸ τῶν ἔξω, εἰρηνεύειν καὶ κατὰ Φυχλν, διάγοντσς 
ἐν πάσῃ εὐσεδείᾳ xal σεµνότητι' τότε γὰρ ὄντως 
ἔχοιμεν ἂν ἤρεμον xal ἠσύχιον βίον. Τρεῖς γὰρ siot 
πόλεμοι’ ὅ τε βαρθαρικ»ὸς, χαὶ à Ex τῶν ἰδίᾳ mp5; 
ἡμᾶς ἀπεχθανομένων ἑπαγόμενο: ἡμῖν. xat à EvCoy 
ἐκ τῶν παθῶν ἐπεγειρόμενος. Τὸν μὲν οὖν βαρδαρι- 
χὺν πόλεμον ἡ τῶν βασιλέων ὁραστηριότης πανεε, 
οἷς δεῖ xaX ἡμξς συνεργεῖν διὰ τῶν εὐχῶν * τοὺς 
δὲ λυιποὺς 690 ἡμεῖς αὐτοὶ παύειν ὀφείλομεν, τὸν 
μὲν ἐκ τῶν μισούντων ἡμᾶς, τῇ πραῦθυμίᾳ ἵὸ xs) 
τῷ εὐχαῖς ἀμείδεσθαι τὰς θλίψεις’ Μετὰ τῶν ju- 
σούντων Υὰρ. φησὶ, τὴν εἰρήνη», ἤμην εἰρηνι- 
xCc* καὶ, Ἐνδιέδα.1όν µε, ἐγὼ δὲ προσευχόµην * 
τὸν δὲ ἐν ἡμῖν αὐτοῖς, διὰ πάντων τῶν ὅπλων τῆς 
διχαιοσύνης. 


Τοῦχο γὰρ κα.λὺν καὶ ἁποδεκτὸν ἑνώπιον τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ. Τοῦτο" ποῖον; Τὸ εὔχεσθαι 
ὑπὲρ πάντων, χαὶ Ἑλλήνων xal αἱρετικῶν. Καὶ τῇ 
φύσει ἐστὶ χαλόν ' πάντες γὰρ τῆς αὑτῆς φύσεως 
ποινωνοῦμεν’ xal τῷ θεῷ δὲ ἁποδεχτόν. 


*Oc πάντας ἀνθρώπους θέ.1ει convas, xal elc 


D ἐπίγνωσιν dJAn0slac éA0etv. El πάντας ἀνθρώπους 


θέλῃ σωθῆναι ἐχεῖνος, θέλε καὶ σὺ, xai μιμοῦ τὸν 
Θεόν ' εἰ δὲ θέλεις, εὔχου, El τοίνυν αὐτὸς θέ)ῃ, 
φπσλ, τί δεῖ τῶν παρ᾽ ἐμοῦ εὐχῶν; Μεγάλως τοῦτο 
ἐχείνοις συµθάλλεται. πρὸς ἀγάπην γὰρ αὐτοὺς 
ἕλγει, xal σε πάλιν οὐχ ἀφίησιν ἑχτεθηριῶσθαι * 
ἐντεῦθεν 65 πάλιν εἰκός ἐστιν ἐχείνους ὑπαχθῆναι 
εἰς τῶν πίστιν’ σωτηρίαν γὰρ τὴν τῆς πίστεως νόει. 
Kal εἰς ἐπίγνωσιν δὲ ἀ.ηθείας, τουτέστι, τῆς εἷς 
αὐτὸν πέβτεως' μόνη γὰρ αὕτη ἁλήθσια. 

E!c γὰρ θΘεὺς, slc καὶ μεσίτης Θεοῦ καὶ dr- 


Varie lectiones. 


€ Σµεριµνίᾳ 0. 1? σωτηρίας 


0. "! χαθαρότητι πχ.ο. ᾖἵ 


πραΏπαθτσίᾳ Ον 


33 EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. 1l. 34 


6püzwr ἄνθρωπος '"Imcobc Xpictóg. Εἰπὼν ὅτι A et hominum. homo Jesus. Clristus. Cum. dixisset 


θέλει πόντας GuÜTvat, χατασχευάνει τοῦτο, xal 
φησιν, ὅτι διὰ τοῦτο γὰρ xal τὸν Υἱὸν αὐτοῦ µεσίτην 
πέποµφεν, ἵνα ἀποχαταλλάξῃ ἐχεῖνος αὑτὸν τοῖς ἀν- 
θρώτοις. Πῶς οὖν οὐκ ἑσώθησαν πάντες; "Οτι οὗ 
θέλουσιν. Εἰπὼν δὲ, εἷς 8&0c, οὗ πρὸς ἀντιδιαστο- 
λὴν τοῦτο εἶπε τοῦ Υἱοῦ, ἀλλὰ τῶν εἰξώλων. "Οτι 
γὰρ θεός ἐστι, δηλον ἀπὸ τοῦ xal μεσίτης εἶναι. 
."O γὰρ μεσίτης δύο τινῶν ἐστι µέσος "*, χαὶ ἀμφο- 
τέροις ὀφείλει χοινωνεῖν 1. Ἐπεὶ γοῦν ὁ Υἱὸς τοῦ 
θεοῦ xal ἀνθρώπων μεσίτης, ἀμφοτέρων μετέχει, 
καὶ θεὸς ὢν xal ἄνθρωπος, δύο φύσεις ὁ αὐτὸς, 
οὖτε Θεὸς γυμνός ' οὗ γὰρ ἂν παρεδέξαντο αὐτὸν, 
oí; ἔμελλε μεσιτεύειν οὔτε ἄνθρωπος ψιλός ἔδει 
γὰρ τῷ θεῷ διαλέγεσθαι. Οὐκ εἶπε δὲ φανερῶς χαὶ 


Deum omnes velle salvos fleri, hoc jam confirmat, 
inquiens : Propter hoc enim vel Filium suum 1ne- 
diatorem niisit, ut reconciliet ille seipsum  homi- 
nibus. Quare igitur non servati sunt omnes ? Quia 
nolunt. Porro, cum ait, unus Deus, non ad differen- 
rentiam Filii dixit hoc, sed idolorum. Quod 
enim Deus sit, vcl inde liquet, quod mediator sit : 
mediator enim duorum quorumdam medium est, 
ac utriusque debet essc particeps. Quia igitur 
Filius D:i et hominum mediator est, amborum 
est particeps, quippe qui Deus sit οἱ liomo, idem- 
que du: natura : neque Deus nudus; non enim 
suscepissent eum inler quos debebat es:e media- 
tor : neque lomo nudus et simplex ; apud. Deum 


περὶ τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ, ἐπειδὴ πολυθεῖα B enim causa agenda erat. Non dixit autem mani- 


τότε bxpácet, χαὶ ἵνα pi νομισθῇ καὶ αὑτὸς πυλλοὺς 
θεοὺς παρεισἀγειν ' ὄπουγε οὐδὲ τὸ, εἷς καὶ εἷς, ὅταν 
λέγηται, πρ2σήγει συντιθέναι, xal λέγειν δύο, ἀλλ, 
εἷς χαὶ εἷς ' τοσαύτη γὰρ ἡ εὐλάδεια τῆς Γραφῆς. 
Διὰ τοῦτο οὐκ ἐμνήσθη οὐδὲ τοῦ Πνεύματος, ἵνα μὴ 
δόξη πολύθεος εἶναι. 


"0 δοὺς ἑαυτὸν ἀντ[ άντρο ὑπὲρ πάντων. Καὶ 
Ἑλλήνων, Ἐκεῖνος μὲν οὖν ἀπέθανεν ὑπὲρ πάντων, 
σὺ δὲ εὔξασθαι οὖκ ἀνέχη; "Opa δὲ τὸ, δοὺς éav- 
τόν. Κατὰ Αρειανῶν γὰρ τοῦτο, τῶν λεγόντων ὅτι 
ἄχων παρεδ/δη. TL δὲ ἐστιν drelAvepor ; Ἔνοχος 
ὃν d φύσις, ὥστε ἀπολέσθαι, ἁλλ᾽ ἀντ ἑχείνης ἑαυ- 
τὸν ἔδωκε 


To μαρτύριον. Τουτέστι, διὰ τοῦ μαρτυρίου ἐγέ- 
νετο ὁ YU g ἀντίλντρον. "H?* ἐφερμηνεύων τοῦτο, 
Qro νῦν, ὅτι Αντίλυτρον τὸ μαρτύριον λέγω, τουτ- 
ἐστ', τὸ πάθος. ΗἨλθε Υὰρ µαρτυρήσων τῇ ἁλη- 
θείᾳ µέχρι θανάτου: xal γὰρ αὐτὸς τὸν Πατέρα 
ἐφανέρωσε, xaX τὸ ἁλτθὲς δόγμα, xax τὸν ἁληθῆ xal 
ἀγγελ.χὺν ** βίον αὐτὸς εἰσηγήσατο. 


Καιροὶῖς ἰδίοις. Τουτέστε, τοῖς προσήχουσιν. 

Elc ὃ ἐτέθην ἐγὼ χήρυξ xal ἁπόστο.Ίος. El; ὃ 
μαρτύριον ἑτέθην ἐγὼ χἠήρνξ, ὥστε χηρύττειν αὐτ', 
τουτέστι, τὸν σταυρ)ν xal'' τὸν θάνατον τοῦ Χρι- 

τοῦ. Καὶ οὐχ ἁπλῶς xfpo&, ὥστε ἓν EX τόπῳ uó- 
yov χηούττειν, ἀλλὰ xal ἁπόστολος, ὥστε πανταχοῦ 
περιϊέναι. Καὶ ἄλλω: δὲ, µέγα τὸ του ἁποστ,λου 
ἀξίωμα, xal διὰ τοῦτο ἀντιποιεῖται τούτου. 

Α.1ήθειω Aéro , οὗ νψεύδομαι, διδάσκα.Ίος 
ἐθνῶν. Τὸ ἀξιόπιστον τῷ λόγῳ περιποιεῖται. Ἐπειδὴ 
γὰρ εἰ ἄλλοι ἁπόστολοι πρὲς τοῦτο ἀπενάρχων, ἅμα 
μὲν ὡς βδελυσσόµενοι τὰ ἔθνη, ἅμα δὲ ὡς οὗ παραδε- 
χήμενοι 5» Αὐτὸς, φησὶ, λοιπὸν 1’ ἀφωρίσθην ἐθνῶν 
διδάσχαλος. Ei τοίνυν xai ὁ ὙΥἱὸς τοῦ θεοῦ ὑπὲρ 
ἐθνῶν ἀπέθχνε 5, κἀγὼ αὐτῶν εἰμι διδάσχαλος, σὺ 
μὴ χατοχνίσῃς ὑπὲρ αὐτῶν εὔχεσθαν. 


feste de divinitate Christi, quoniam deorum 
muliorum cultus tunc temporis obtinebat, οἱ ne 
ipse existimetur deorum multitudinem inducere: 
siquidem, unus et unus cui. dicatur, non oportet 
conjungere, et dicere duos, sed nnuset unus : tanta 
enim cest Scripturz cautela. Πίο neque 561 Spi- 
rius meminit, ne videatur multorum deorum 
cultor. 

Vgns. 6. Qui dedit seipsum pretium. redemptionis 
pro omnibus. Eliam pro geptibus. Cerie quidem 
ille pro omnibus mortuus est, tu vero orare non 
sustines ? Observa autem istud : qui dedit seipsum. 
Adversus enim Arianos hoc facit, qui affirmant, 
quod invitus sit. traditus. Quid vero est, pretiu 
redempiionis ? Natura erat obnoxia iuteritui, is vcio 
pro illa seipsum dedit. 

Testimonium. loc est, per testimonium Fi ius 
factus est pretium redemptionis. Vel interprctana 
hoc, dicit nunc : Redemptionis pretium, testimo- 
nium sive martyrium dico, hoc est, passionem. 
Venit enim testimonium dicturus veritati adusque 
mortem ; etenim ipse Patiem manifestavit, veram- 
que doctrinam et veram atque angelicam vitaui 
ipse introduxit. 

Temporibus suis. Id est, convenientibus. : 

VgRs. 7. Ad quod positus sum ego praeco el apo- 
siolus. Ad quod testimonium positus sum ego 
praco, ut prediccm illud, hoc est, crucem «t 


n mortem Christi. Nec simpliciter preco, ut in uno 


loco tantum przdicem, verum etiam apostolus, ut 
quocunque circumeam. Porro, magna est apostoli 
dignitas, ideoque banc sibi vendicat. 

Veritatem dico, non mentior, doctor gent um. 
Auctoritatem et fidem verbo suo conciliat. Quia enim 
alii apostoli ad hoc oflicium torpebant, partim quod 
exseerarenlur gentes, partim vero quod eas non 
susciperent : Ego, inqui!, tandem segregatus sum 
doctor gentium. Si igitur et Filius Dei pro gentibus 
mortuus est, egoque ipsarum sum praceptor ac 
doctor, tu ne pigriteris pro eis orare. 


Varie lectiones. 


Ἱδμεσίτης o. "* ἀναφέρειν 0, "* xal o. 
ραδ-χθησόμενοι o. "7? ἀληθῶςο. 309 ἔπχθε o. 


75 εὐαγγελιχὸν ο. 


! σταυρὸν, Ίγουν τὰ πάθη, καὶ m. ἵὃ πα- 








35 
1n fide et veritate. Animadverte rursus, in fide. 
Non iu syllogismis, inquit, aut logicis demon- 
strationibus, verum in fide. Deinde, ue existimes 
Ímposturam esse hanc rem, subintulit, iu verilare. 
Non enit, inquit, mendacium estid quod in fide 
docetur atque traditur, sed in veritate traditur, 
Vgns. 8. Volo ergo viros orarein omni loco. Qui 
igitur Christus in omni loco orare prohibet ? de- 
hortatur enim ne in plateis isthuc faciant, et in 
cubiculum ingredi jubet **. Atqui Christus non 
vetuitin omni loco orare, verum ex abundanti 
docens ne isthuc faciant ad ostentationem, cubi- 
culi meminit, perinde atque cum dicit : Nesciat 
sinistra tua quid faciat dextera : non de manibus 
hoc dicit, sed modis omnibus docet in eleemosynis 
facieudis vitandam esse vanam gloriam. Propterea 
οἱ Paulus 5692 in omni loco vult orare viros, tan- 
quam Christus boc non prohibuerit. Istud autem 
dixit ad distinctionem Judaiez orationis : illa enim 
in uno loco cireumscripta erat, templo videlicet, 
quod crat Hierosolymis. Nobiscum autem non sic 
agilur : gratia enim incircumscripta est, ac quem- 
aduiodum Christianus pro cunctis orat, sic et in 
omni loco. . 

Levantes puras manus. Non locum orationis, 
sed modum exacte cognosci oportet. Puras enim 
manus exigit, id est, mundas ab avaritia, a ra- 
pina, a cazdibus, a verberibus, eleemosyna ple- 
nas, 

Sine ira et disceptatione. Hoc est, absque injuría- 
rumrecordatione et commotione adversus fratrem. 
Pisceptationem autem basitlationem vo€at : hoc 
est, u£ non dubitanter el cun hasitatione accedas, 
Sed credens, et non judicans, hoc est, ambigens 
au accepturus sis au non, quz petis. ÀL qnomodo 
hoc flet ? inquit. Si nihil ipsius voluntati contrarium 
petas, si nihil rege indignum, sed omnia spi- 
riualia, si cua sanctis ac puris — manibus et 
sine ira, 

VEns. 9. Similiter et mulieres. Volo, inquit, et 
ipsas Bine ira et disceptatione sanctas manus at- 
tollere, 6ὲ non rapaces, nou a3varas. Cum enim 
maritum cogit uxor gemmas ei el ornamenta aurea 
comparare, ille autem aliena rapit, ipsa omnino 
rapit. 

[n habitu honesto, enm verecundia εἰ sobristate 
ornure seipsas. Majus el eximium quiddam a mu- 
lieribus postulat, nempe ut vestiantur honeste, et 
non curiose : hoc ením est inhonestum. Κατα- 
στολὴν autem habitum longiorem dicit, hoc es!, 
ui undique vestiantur et contegantur, el neimpu- 
denter detegantur. Infert enim, cum verecundia et 
sobrietate. 

Non in toriis crinibus, aut auro, aut margaritis, 
aul vesie pretiosa. Venit enim ut oret, nonuttripu- 


* Matth, vi, 5. 


THEOPHYLACTI BULGARL.E ARCIIIEP. 


36 
Ἐν πίστει xal dAn0sía.. "Opa πᾶλιν τὸ, dv 
πίστει. Οὐχ iv συλλογισμοῖς, φησὶν, 1$ λογιχαϊῖς 
ἀποδειοεσιν, ἀλλ' ἐν πίστει. Εἶτα ἵνα μὴ νοµίσῃς ὅτι 
ἁπάτη τὸ πρᾶγμά ἔστιν, ἐπήγαγε τὸ, ἐν ἀ.ηθείᾳ. 
Οὐκ ἔστι γὰρ, φησὶ, Φεῦδος τὸ ἓν πίστει διδασχόµε - 
voy xal παραδιδόµενον, ἀλλ' ἐν ἀληθείᾳ παραδίἰδοται, 
Βού.Ίομαι οὖν προσεύχεσθα! τοὺς ἄνδρας ἐν 
παν τὶ τόπφ. Πῶὼς οὖν ὁ Χριστὸς χωλύει τὸ £y παντὶ 
τόπῳ εὔχεσθαι; χαὶ γὰρ ἀποτρέπει τὸ Ev ταῖς πλα- 
τείαις τοῦτο ποιεῖν, καὶ εἰς τὸ ταμεῖον εἰσέρχεσθαι 
χελεύει. Οὔτε γοῦν ὁ Χριστὸς ἐχώλυσε τὸ bv παντὶ 
τόπῳ εὔχεσθαι, ἀλλ᾽ ἐκ περιουσίας διδάσχων ph πρὸς 
ἐπίδειξιν τοῦτο ποιεῖν, ταμείου ἐμνήσθη * ὥσπερ xal 
ὅταν λέγη. Ml]. 1γώτω ἡ ἁἀριστερὰ τί ποιεῖ ἡ δε- 
£i, οὐ περὶ χειρῶν λέχει, ἀλλὰ τὴν ὑπερθολὴν τοῦ 
B ἀχενοδόξως ἑλεεῖν παρίστησι. Διὰ τοῦτο xat ὁ Παῦ- 
λος βούλεται τοὺς ἄνδρας Ev παντὶ τόπῳ προσεύχε» 
σθαι, ὡς τοῦ Χριστοῦ μὴ τοῦτο χωλύσαντος. Touto 
δὲ εἶπε πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῆς Ἱουδαϊχῆς εὐχῆς. 
Ἐκείνη γὰρ ἓν ἑνὶ περιώριστο τόπῳ, τῷ ναῷ Ór,- 
λαδὴ τῷ àv. Ἱεροσολύμοις. ἸΑλλ' ἐφ᾽ ἡμῖν coy οὕτως 
ἡ χάρις Υὰρ ἀπεριόριστος, xal ὥσπερ ὑπὲρ πάντων 
ὁ Χριστιανὸς εὔχεται, οὕτω xal ἓν παντὶ τόπῳ. 


À 


Ἑπαίροντας ὁσίους χεῖρας. Qo τὸν τόπον τῆς 
εὐχῆς, ἀλλὰ τὸν τρόπον ἀκριδοῦσθαι δεῖ. ᾿Οσίους 
γὰρ χεῖρας ἀπαιτεῖ, τουτέστι, χαθαρὰς &mb πλεονε- 
ξίας, àrb ἁρπαγῆς, ἀπὸ φόνων, ἀπὸ πληγῶν, ἔλεη- 
μοσύνην ** βρνούσας. 

Xoplc ὀργῆς καὶ δια.ογισμοῦ. Τοντέστι, χυρὶς 
µνησικακίας καὶ ἑμπαθείας τῆς πρὸς τὸν ἀδελφόν. 
Διαλογισμὸν δὲ τὴν ἀμριδολίαν φησί ' τουτέστιν, ἵνα 
μη ἀμφιδόλως χαὶ μετὰ δισταγμοῦ προσέρχη, ἀλλὰ 
πιστεύων xal ph διακρινόµενος, τοντέστιν, ἀμφι- 
θάλλων ὅτι ἢ λίψῃ, οὐ λήψη, ἃ αἰτεῖς. Πῶς οὖν 
ἔσται τοῦτο, Φησίν. "Αν μηδὲν alzfc ἑναντίον τοῦ 
θελήματος αὐτοῦ, ἂν μηδὲν ἀνάξιον τοῦ βασιλέως **, 
ἀλλὰ πάντα πνευματιχὰ, ἂν μετὰ ὁσίων χειρῶν καὶ 
χωρὶς ὀργῆς. 

ὩὨσαύτως xal τὰς γυγαἵκας. Βούλομαι, φησὶ, καὶ 
αὐτὰς χωρὶς ὀργῆς xal διαλογισμοῦ ὁσίους χεῖρας 
αἴρειν 9*, καὶ μὴ διαρπαζούσας, μὴ πλεονεχτούσας, 
"Oxav γὰρ τὸν ἄνδρα ἀναγχάζῃ fj vov) λίθους αὐτῇ 
πορίζειν xal χρυσία 3», ὁ δὲ πλεονεχτῇ 55, αὐτὴ πάν- 

D τως ἁρπάζει. 

Ἐν χαταστοΛῇ κοσµίᾳ, μετ) αἰδοῖς καὶ σω- 
Φροσύνης κοσμεῖν ἑαυτάς. Πλέων τι παρὰ τῶν 
γυναιχῶν ἀπαιτεῖ, τὸ ἑστολίσθαι χοσµίως, xal ph 
περιέργως  ἀχοσμία γὰρ ἐκεῖνο. Καταστολὴν δὲ 
λέγει τὸ πάντοθεν περιεσταλῆναι xal συγχεκαλύ : 
φθαι, ἁλλὰ μὴ ἀνακεκαλύφθαι ἁἀναισχύντως. Ἐπά- 
γει γὰρ, μετὰ α]δοῦς xal σωφροσύνης. 


M iy απΛΊέγμασιν, 3) χρυσῷ, ἡ µαργαρίταις, f 
ἱματισμῷ πο.νυτε.εῖ. Προσεύχεσθαι γὰρ ἔρχεται”', 


Varie lectiones. 


M ἀλεημοσαύνῃ o, " 


λένε τὴ τῆς βασιλεία; 0. 
έγεσθε o. 


93 Εχειν ο, 


9^ ἀργύρια ο. — " κτεῖο, ** προσεύξασθαι γὰρ 


9: EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. II. 38 


οὗ χορεῦσαι. Πῶς o;v ἐμπλέγματα περινοεῖς τῇ xs- Α dict. Quomodo igitur plicaturas adlibes capiti, 


qaÀf. βοστρύχους πλέχουσα, xal μµαργαρίτας τοὺς 
μὲν ἐξαρτῶσα, τοὺς δὲ περικειµένη, τοὺς δὲ ύπο- 
δουµένη, ὃ xal ἑσχάτη ὕδρις:; xol ταῦτα ἀπὸ 6ax- 
ρύων πενῄτων καὶ χηρῶν καὶ ὀρφανῶν» Στερεῖς τὴν 
Xhpav τοῦ ῥάχους, iva σὺ πατῇς µαργαρίτας ! "Apa 
οὖν οὐ µεγάλη dj ἀνεξιχαχία τοῦ θεοῦ ; Αἰτησομένη 
Ίλθες ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, xal ὥσπερ εἰς θυμέλλην 
εἰσιοῦσα, οὕτω σεαυτὴν χαλλωπίζεις | Καλή γε αὕτη 
1 χατάνυξις' πάνυγε ἐπαχούσεταί aou 6 Ocho, τὰ 
δάκρυα τῶν πενήτων περικειµένης. El δὲ ἃ πλούτου 
µόνου ἑστὶ τεχµήρια χωλύει Παῦλος, 702240 μᾶλλον 
ἃ περιεργείας ἐστὶν, ofoy ἐπιτρίμματα παρειῶν, 
ὑπογραφὰς ὀφθαλμῶν, φωνῆν διακεκλασµένην, ὕμμα 
ὑγρὸν, χαὶ τἆλλα. 


'AAJ" ὃ πρέπει γυγαιξὶν éxayeAAopératc θεο- 
σέδειαν, δι ἔργων ἁγαθῶν. ᾽Αλλὰ κοσμεῖν ἑαυτὰς 
δι ἔργων ἀγαθῶν ' εἶτα διὰ µέσου, Τοῦτο γὰρ πρέ- 
πει γυναιζὶ Χριστιαναϊς tal; τὸν ἀληθινὸν 57 θεὸν 
σεθοµέναις. "H xal ἄλλως ' ἐπε.δὴ ἔστι διὰ λόγων 
ἐπαγγέλλεσθαι εὐσέθειαν 9^, πρησέθηχε τὸ, δι ἔργων 
ἁγαθῶν. 

Γυνὴ ἐν ἠἡσυχίᾳ µανθανέτω, àv πάσῃ ὑύπο- 
tarj. Οὐ µόνον µέχρι σχημάτων xal χαταστο)λτΏς 
χησµία ἕστω d γυνὴ, ἀλλὰ xal μέχρι φωνῆς. Μὴ 55 
φὈεγγέσθω γὰρ, qno, μηδὲ περὶ πνευμα:ιιῶν, 
ἀλλὰ µανθανέτω µόνον, Τοῦτο δὲ αὑτῇ ἔσται μᾶ)- 
λον, ἐὰν ἠσυγάσῃ. 

Γυγαικὶ δὲ διδάσχει» οὐχ ἐπιτρέπω, οὐδὲ αὐ- 
θεγτεῖν drópóc, dAA' εἶναι ἐν ἡσυχίᾳ. Πᾶσαν 
ἀφορμὴν λαλιᾶς περιεῖλε τῇ γυναιχί. Ἐπειδὴ Υὰρ 
σιγᾷν παρίχγειλεν, ἵνα μὴ προφάσει εὐλόγῳ τοῦ 
διδάσκειν "* λαλοῖεν, Mt, διδασχέτωσαν, φησί: τοῦτο 
Yàp αὐταῖς αὐθεντεῖν ἐστι καὶ ἑξουσιάζειν τοῦ áv- 
ὅρός. ᾽Αλλὰ μὴν ἡ γυνὴ ὑποτάττεσθαι ἐχελεύσθη, 
Πρὺς «àv ἄνδρα σου γὰρ, φησὶν, ἡ ἁποστροφή 
σου. Ὥστε ἡσυχάζξειν αὐτῇ προσήχει. Διὰ γὰρ τῆς 
σιγΏς μάλιστα τὴν ὑποταγὴν δείξει. Ἴσθι δὲ ὅτι οὐχ 
ἁπλῶς διδάσχειν χωλύει τὴν γυναῖχα, ἁλλ ἐν ἐχ- 
Χλησίᾳ ἰδίᾳ γὰρ οὗ κεχώλυται 5! ἐπεὶ xal ἡ Πρί- 
σχιλλα τὸν ᾿Απολλὼ κατήχησε, xai Ἡ πιστὴ vuv τὸν 
ἄνδρα xar yet. 

Αδὰμ γὰρ αρῶτον éxAdo0n, εἶτα Εὔα. Ἔπει- 
65, qnot, τῶν πρωτείων ἀπέλαυσε τὸ γένος τῶν &y- 
ópov iv τῇ πλάσει, δευτέρα δὲ ἐπιπλάσθη f) Εὔα, 
ὀφείλουσι λοιπὸν xal αἱ λοιπαὶ γυναῖχες τὰ δευτε- 
ρεῖα ἔχειν τῶν ἀνδρῶν, xat ὑποτάττεσθαι. Ὅ γὰρ 
τότε περὶ τὸν Αδὰμ xoi τὴν Εὔαν αυνέθη, τοῦ 
αντὸς γένους τῶν ἀνδρῶν T] τῶν γυναιχῶν ἐγένετο, 

Kal 'Aóàp οὐκ ἠπατήθη, ἡ δὲ rvri) ἁπατη- 
θεισα àv παραδάσει γέγονε. Πῶς οὐχ ἠπατήθη ὁ 
Abáp; Ὅτι οὐδὲ ἡ Γραφῇ τοῦτο λέγει, ἀλλ fj μὲν 


*! Gen. in, 10. 


ciesariem nimirum plicans, et margaritas alias qui- 
dem suspendens, alias. corpori tuo circumponens, 
alias vero calceament's. accomn odans, que est 
extrema. injuria? idque ex lacrymis pauperum , 
viduarum ct orphanorum? Privas viduam rudi 
veste, ul. 1t pedibus calces margaritas | Nonne igi- 
tur magna Dei tolerantia ? Venisti petitura rermis- 
sionem peceatorum, ac tanquam scenam sis ingres- 
sura, ita te exoruas ! Bella sare est. hzc compun- 
ctio, teque omniuo exaudiet Deus, qu.v pauperum 
lacrymis es amicta. Porro, si quz divitiarum tantum 
sunt indicia, prohibet Paulus, mulio magis quie 
curiositatis sunt, ut infectiones genarum, et 563 
picturas oculorum, vocem infractam, oculum 1u- 
brivum, idque genus alia. 

VEns. 10. Sed quod decet mulieres, promittentes 
pietatem, per opera bona. Sed ornare se per opera 
bona : deinde interserit : Hoc enim decet,Christianas 
mulieres, que verum Deum colun!, Vel aliter : quia 
fieri potest ut. aliquis verbis promittat. pielatem, 
adjecit, per opera bona. | 


VEns. 11. Mulier in silentio discat, cum omni sub- 
jectione. Non solium. ad habitum usque et vestitum 
ornata sit. mulier, verum eliam usque ad vocem. 
Non enim loquatur, inquit, ne de spiritualibus 
quidem ; czterum 4liscat tantummodo : hoc autem 
ipsi potius eveniet, si qtuiela fuerit. 

Vsns. 12. Mulieri autem docere non permtito, neque 
dominari in virum, sed esse. in silentio. Omnem 
lequendi occásionem ademit leming. Pestquam 
enim tacere praecepit, ne commodo praetextu 
docendi loquantur, Ne doceant, inquit : hoc enim 
est ipsas auctoritatem in mardHum habere. Atqui 
mulieri ebedire atque subdi mandatum est, Ad 
virum tuum enim, inquit, conversio tua *'. Proinde 
decel eain. esse tranquillam ac tecitam. Per siten- 
tium enim. maxime &ubjectionem monstrabit. No- 
veris auteni quod non simpliciter mulierein. decere 
prehibet, sed in ecclesia : privatim enim non 
prohibetur ; quandoquidem Prisca Apollinem insti- 
tuerit, et fidelis mulier infidelem virum instituit. 


D Vins. 15.Adamenim prius [ormatus est, deinde Eva, 


Quia, inquit, sexus mascalus in creatione primas 
obtinuit, ac aecundo loco formata: est Eva, debent 
ergo in posterum etiam relique femius secundas 
obtinere, obedireque viris. Quod enim tum 
Adamo et Evze contigit, universo sane generi euin 
virorum tum mulierum contigit. 

Vgns. 14. Et Adam non est seductus, mulier autem 
seducta in prevaricatione fuit. Quomodo Adam non 
est deceptus? Quia neque Seriptura hoc testatur, 


Varie lectiones. 


97 τὸν ἁληθῷς, xat, GArÜT o. 9 θεοσέθειαν ο. ** μηδὲν o. 


3.005 o. 


* τῇ διδασκαλίἰᾳ αὑταῖς ο. 9ἱ οὐχ iuu- 


99 


THEOPHYLACTI BULGARLZ ΑποΠιΕΡ. 


40 


sed mulier inquit, Serpens decepit me. Adam autem A γυνή φησιν, ὅτι 'O ὄφις ἠπάτησέ µε * 6 ὃξ Αδαμ 


non dicit, Mulier imposuit mihi : sed, Dedit mihi. 
Non est autem xquale persuaderi ab ejusdem ge- 
ncris socio ct adjutore, et a bellua serva οἱ sub- 
jecta. Illud itaque deceptionis fuit. Ad comparaiio- 
nem igitur femi:z, dicit ipsum non esse deceptum ; 
imo nec Adam quidem lignum v idit quod bonum 
esset ad cibuin, sed mulier conspicala;seducta est, ac 
dcinde viro dedit, Illa itaquea cupiditate seducta est, 
is veroa muliere persuasus est. Dicit igitur : Semel 
mulier docuit, et omnes subvertit : lioc propter non 
doccat sexus iste. Levis enim est, et facile suscipit, 
364 l:cileque decipi potest, Observaentm : non dixit, 
Eva decepla : sed, Mulier, deipso videlicet mulie- 
bri sexu disputans. Perinde namque ut in Adam 
tota natura moriebatur, sic per Evam in omnes 
mulieres levitas pervasit; per quam levitatem 
sane ipsa (transgressio locum habuit in Eva 
primum. 

Vens. 15. Salvabitur autem per filiorum generatio- 
nem. Quz? Evane? Non, sed mulicr, id est, sexus 
muliebris, Ne contristemini enim, inquit, o mulie- 
res ; dedit vobis Deus occasionem salutis, flliorum 
generationem : lioc est, ut sobolem recte educctis. 
Non enim satis est gignere, verum etiam institue- 
re: hec enim revera liberorum δεῖ generatio. 
Sin minus, non liberorum generatio est," sed pro 
lherorum corruptione habebitur in mulieribus. 
Quid igitur de virginibus flet ? quid de viduis? 
perierunt? llaudquaquam : non hoc dicit, quod 
cx propria virtute non serventur, scd quod libero- 
ium educatio mulieribus erit occasio salutis, Per- 
Spicuum enim est, quod mulier virtute praedita, 
liberos etiam in virtute educat. Proinde virtus qua 
ili insila est, eausa est illius quie in sobolein 
uwansfunditur. lgitur οἱ virgo virtutibus oruata 
citra controversiam servabitur. Mihi autem  vide- 
tur quod quandoquidem vetuisset ne mulier doce- 

 j1ejJ, veluti eain nunc consolans tradit ei quos 
docebit. Si enim docere expetis, institue liberos 
tuos. Nonnulli vero, haud scio qua ratione persua- 
si, per liberorum generationem illam Deiparce 
Virginis intellexere. lpsa enim genito Servatore 
salvas reddidit, inquiunt, mulieres, Hujusmodi au- 
Jem accepiio cum sequentibus omnino non cohlzret. 

Si permanserit in fide. Filii videlicet, si conser- 
varjnt veram fidem atque doctrinam. 

Ει charitate. Hoc est, 1ecta vita. Non enim satis 
cst fides : caput autem οἱ fons rectae. vitze est chari- 
das. 

Et sanctificatione cum — sobrielate. Sanctificatio- 
nem corporis puritatem appellat. Quia autem non 
omnes sunt virgines, »pposuit, cum sobrietate. Σω- 
φ/οσύνη enim dicitur de iis qui legitime in saatri- 
monio conversantur : vel σωφροσύντν munditiem 
fimpliciter dicit. Quid igitur si mater mala liberos 


B 


οὗ λέγει, ὅτι Ἡ γυνη Ἀπάτησέ µε, ἁλλ' Ott ᾿Εδωχέ 
pot, Οὐκ ἔστι δὲ ἴσον τὸ πεισθΏναι ὁμογενεῖ xai 
βοτθῷ, καὶ τὸ πεισθΏηναι θηρίῳ δούλῳ καὶ ὑποτετα- 
γµένῳφ. Ὥστε ixelvo ἁπάτης. Πρὸς τὴν σὔγχρισιν 
οὖν τῆς γυναιχὸς, αὐτόν φτοι μὴ Ἡπατγσθαι ἀλλ 
οὐδὲ ὁ ᾿Αδὰμ εἶδς cb ξύλον ὅτι χαλὸν εἰς βρῶσιν, 
ἀλλ' ἡ γυνὴ ἰδοῦσα, ἡπατήθη, εἶθ᾽ οὕτως ἔδωχε xx 
τῷ &vópl. Ὥστε ἐχείνη μὲν ἀπ) τῇ; ἐπιθυμίας παρ: 
ἠχθη: οὗτος δὲ τῇ Ὑυναικὶ ἐπείσθη. Φποὶν οὖν, 
ὅτι "Απαξ ἑδίδαξεν ἡ vuv, xol πάντας κατέστρεφε * 
διὰ τοῦτο μὴ διδασκέτω τὸ Ὑένος ** χουφον γάρ 
ἐστι xal εὐπαράδεχτον, xal εὐπαράγωγον. "Opa 
γὰρ, οὐχ εἶπεν. 'Η £k Εὔα ἁπατηθεῖσα, ἁλλ 'H 
γυνή, περὶ αὐτῃς τῆς Υυναιχείας φύσεως διαλεγό- 
µενος. Ὥσπερ γὰρ ἐν τῷ ᾿Αδὰμ πᾶσα ἡ φύσις ἀπέ- 
θνησχεν, οὕτω xal ἐπὶ τὰς γυναἶχας πάσας διὰ της 
Εὔας ἡ χουφότης διέδη * δι ἣν χουφότητα xa 1j τα- 
ῥάθασις ἐν αὐτῇ πρώτῃ τῇ Εὖᾳ χώραν ἔσχεν, 

Σωθήσεται δὲ διὰ τῆς texvoyoríac. Τί; Ἡ 
Εὖα; Οὐχὶ, ἀλλ dj γυνῆ, τουτέστιν, ἡ γυναιχεία 
φύσις. Mi) γὰρ χατηφιᾶτε, φησὶν, à γυναῖχες * ἔδω- 
xtv ὑμῖν ὁ θεὸς ἀφορμὴν σωτηρίας, τὴν τεχνογοτ 
vlav* τουτέστι, τὸ τὰ γεννηθέντα ἀναθρέφαι καλῶς" 
οὗ γὰρ γεννῆσαι µόνον δεῖ, ἀλλά xol παιδεῦσαι, 
Ίοὔῦτο γὰρ ὄντως τεχνογονία * εἰ δ' οὗ, οὖχ ἔστι τε- 
χνογονία, ἀλλὰ τεχνοφθορία ἔσται ταῖς γυναιξί. ΤΙ 
οὖν αἱ παρθένοι; τί δὲ αἱ στεῖραι; ἁπολώλασι λοι- 
πόν; "Απαγε, οὗ τοῦτό φησιν, ὅτι EE οἰχείας ἀρετῆς 
οὐ σωθήσονται, ἀλλ᾽ ὅτι xal fj τεχνοτροφία!3 ἔσται 
ταῖς γυναιξδὶ πρόφασις σωττρίας. Πρόδηλον γὰρ ὅτι 
ἑνάρξτος οὖσα ἢἡ vovh, τρέφει xal τὰ τέχνα ἐν ápc- 
τῇ. Ὥστε fj ἐναποχε.μένη αὑτῇ ἀρετῃ ποιεῖ χαὶ xtv 
εἰς τὰ τέχνα διαδιδοµένην. "Apa οὖν καὶ ἡ παρθέ- 
νος ἔχουσα ἀρετὴν, ἀναμφιθόλως σωθῄσεται. Aox-t 
μοι δὲ ὅτι xal ἐπειδὴ ἐχώλυσε τὴν γυναῖχα τοῦ δι- 
δάσχειν, ὡς ἂν εἰ παραμνθούμενος αὑτὴν, νῦν δί- 
δωσιν αὑτῇ οὓς διδάξει. EL γὰρ ἐπιθυμεῖς διδάσκει», 
δίδαξον τὰ τέχνα. Τινὲς δὲ, οὐχ οἱδ' ὅπως, τεχκνο- 
Ὑονίαν ἑνόησαν «ἣν τῆς Θεοτόκου. Αὔτη Yàp 
γεννήσασα τὸν Σωτῆρα, ἔσωσε, φασὶ, τὰ; γυναῖκας. 
Παντάπασι δὲ ἀσυνάρτητος πρὸς τὰ ἑξῆς 1) τοιαύτη 
ἐχδοχή **. "Axous γάρ. 


D Ἅ᾿Εὰν µείγωσιν &v τῇ πίστει. Τὰ τεχνα, ἐὰν φὺ« 


λάξωσι τὸν εὐσεξῃ πίστιν 35 χαὶ τὰ δόγματα. 

Kal cà ἀγάπῃ. Τουτέστι, τῷ ὁρθῷ Bip. O5 γὰρ 
ἀρχεῖ dj πίστις, τὸ χεφάλαιον δὲ xai ἡ mmy τοῦ 
ὁρθοῦ βίου, ἡ ἀγάπη. , 

Καὶ τῷ ἁγιασμῷ μετὰ σωφροσύνης. Ἁγιασμὸν 
τὴν χαθαρότητα τοῦ σώματός φησιν. Ἐπεὶ δὲ οὗ 
πάντες παρθένοι, προσέθηχε, μετὰ σωφροσύγηπς. 
Σωφροσύνη Υὰρ λέγεται ἐπὶ τῶν ἑννόμως γάμῳ 
τρυσομιλησάντων * f| σωφροσύνην ἁπιῶς hv xo- 
σµιότετά qnot. TU οὖν ἂν ἡ µήτηρ xax] οὖσα xa» 


Varie lectiones. 


9» τὸ γένος τῶν γυναικῶν ma, ή τεχνοφορία o. 


** παρ:χζο/Ἁ 0. 


55 εὑσέθειαν τΏς πίστεως m, 


A1 EXPOSITIO IN EPIST. 1 AD ΤΙΜΟΤΗ. — CAP. III. 43 
λῶς ο ἀναθρέψφῃ. οὐκ εἰχὸς τοῦτο γενέσθαι "Όμως A recte educaverit ? Haud verisimile est ut hoc fsciat : 


εἰ γένηται, λήψεται μισθὸν xat ὑπὲρ τούτων. Τί δὲ 
ἐὰν χαλὴ οὖσα χαχῶς " ἀνάξῃ;, εἰ μὲν ἁμελοῦσα, 
καὶ χαριζοµένη αὐτοῖς, πείσεται τὸ τοῦ Ἠλεί” εἰ 
ξὰ πάντα ποιοῦσα xat ἐπιμελουμένη, ὅμως οὐκ ἰσχύ- 
σει 3 βελτιῶσαι, ὅπερ σπανιάχις ἂν γένοιτο, ὅμως 
αὕτη τῶν ἱδρώτων τοὺς μισθοὺς λήψεται, ἐπεὶ xal 
ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ πάντα ποιῶν xal λέγων, ὅμως ὁλί- 
γους εἶχε τοὺς πειθοµένους. 


KE9AA. I*. 

Πιστὸς ó Aóyoc. Ἐπειδὴ ἀμφίδολον ἄν, ὅτι δυνή- 
σονται αἱ μητέρες ἁπολαύειν τῆς τῶν τέχνων ἀρετῆς, 
φησὶν, ὅτι Πιστὸς ὁ «όγος, οὐ ψευδές ἐστι τὸ ῥηθὲν, 
μηδεὶς δισταζέτω. 

El τις ἔπισχοπης ὀρέχεται, καλοῦ ἔργου éxi- 
θυμεῖ. Ἐν οἷς Τιμοθέῳ περὶ τοῦ ἐπισχόπου δ.ατάτ- 
τεται, πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰχουμένῃ διαλέγεται. E! τις, 
Φησὶν, ὀρέγεται τῆς προστασίας, οὗ χωλύω" ἔργου 
γὰρ χαλοῦ ὀρέγεται. Mh τῆς ἀρχῆς xal τῆς a20:v- 
τίας µόνης ἐφιέσθω, ἐπεὶ xai Μωσῆς τοῦ ἔργου 
ἐπεθύμει, ob τῆς προατασίας. Ἡροέστη γὰρ τοῦ 
ἁδιχουμένου, πατάξας τὸν ἁδικοῦντα. Ἐπισχοπὴ γὰρ 
εἴρηται, παρὰ τὸ ἐπισχοπεῖν πάντας. 

Asi οὗν τὸν ἐπίσκοπον ἀνεπίληατον εἶναι. 
Τουτέστι, πᾶσαν ἀρετὴν ἔχοντα, ὡς μήτε ἄλλους αὐ- 
τοῦ, pite αὐτὸν ἑαυτοῦ ἐπιλαμθάνεσθαι. Ὥστε εἴτις 
ἑαυτῷ συνοΐδεν ἁμάρτημα *9, μτδὲ 1 ἐπιθυμείτω τοῦ 
πρἀγματος, οὗ ἑαυτὸν διὰ τῶν ἕργων ἐξέδαλε. Toy 
γὰρ ἄρχοντα φωστῆρα δεῖ εἶναι, ὥστε πρὸς αὐτὸν 3 
πάντας ὁρῶντας φωτίσεσθαι καὶ ὁδηγεῖσθαι. 


Μιᾶς rvvaixóc ἄνδρα. El ὁ γαμῆσας psp:pvi 
τὰ τοῦ χόαµου, τὸν δὲ ἐπίσχοπον οὗ δεῖ τὰ τοῦ χό- 
σµου μεριμνᾷν, πῶς φησι, Μιᾶς Υυναικὲς ἄνδρα; 
Τινὲς μὲν οὖν φασιν, ὅτι τὸν ἀπὸ. γυναιχὸς ἠνίξατο, 
εἰ δὲ μὴ τοῦτο, ἐχέτω μὲν 3, φησὶ, µίαν γυναῖχα, 
T)hv ὡς ph ἔχων, τουτέστι, μὴ χαταδουλούµενος 
ταῖς ἐπιθυμίαις αὐτῆς. Οὐ νομοθετῶν δὲ τοῦτό φησιν, 
ὅτι δεῖ γεγαµηχότα εἶναι πάντως τὸν ἑπίσκοπον. 
Ilo; yàp ὁ λέγων ὅτι, θέ.ὰω πάντας εἶναι óc xal 
ἐμαυτόν; Ἁλλ' ἐπειδὴ ὁ τότε χα!ρὸς τοιαῦτα ἀπήτει, 
El γένηται, qnot, μιᾶς ἔσιω &vfjp. Τοῦτο χαὶ * διὰ 


τοὺς Ἱουδαίους, ἐχείνοις γὰρ ἐφεῖτο ἡ πολυγαμία *. D 


Τινὲς δὲ ἁλογίστως περὶ Ἐκκλησίας ἔφασαν * λέγειν 
τὸν ᾿Απόστολον τοῦτο, "Iva. μὴ μεταθαίΐνῃ, φασὶν, 
ἀπὸ Ἐχχλησίας εἰς Ἐκχλησίαν μοιχεία γάρ ἔστι 
15 πρᾶγμα *. 


Nngd.or. Τουτέστιν, 625v, διορατιχὸν, ἀγχίνουν, 
μηδὲ ὑπὸ φροντίδων χαὶ ἀθυμιῶν κχαταδαπτιζόµε- 
ον, ἀλλ Aa διυπνισµένον, ὥστε πάντα βλέπειν, 
xai πᾶσιν ἑφίστασθαι. 


** [| Cor. vit, 7. 


attamen si contingat, accipiet pro his mercedem. 
Ouid vero si bona cum sit, prave institueret ? Certe 
si eos negligens, illisque indulgens hoc fecerit, id 
quod Eli contigit, patietur : quod si omnia prssti- 
terit, omnemque curam adhibuerit, et tamen illos 
meliores reddere nequit (quod raro 565 contigi:), 
isla tamen suorum zudorum mercedem percipiet : 
quandoquidem et Filius Dei nibil non .faciens et 
dicens, paucos tamen babuerit qui sibi morem ges- 
seriut. 
CAPUT III. 

Vens. 1. Fidelis. sermo. Quia ambiguum erat, 
an matres liberorum suorum virtute frui poterant, 
subdit, Fidelis sermo : non est mendacium quod 


B dictum est, nemo dubitet. 


Si quis episcopatum desiderat, bonum opus desi- 
derat. Que Timotheo de episcopo praecipit, om- 
nibus in universo terrarum orbe disserit. Si quis, 
inquil, presulatum expetit, non prohibeo : nam 
bonum opus desiderat. Ne igitur auctoritatem solam 
expetat, quandoquidem et Moses opus desiderabat, 
non autem praefecturam : przefuit enim injuriam 
passo, feriens eum qui intulerat. Episcopatus 
enim dicitur, eo quod omnes speculetur. 

Vrns. 2. Oportet igitur episcopum | irreprehensi- 
bilem esse. Huc est, omni virtute conspicuum, ut 
neque illum alii, neque ipse seipsum reprehendat. 
ltaquesi quis sibi sit ipse peccatorum conscius, 
ne desideret episcopatum, a quo seipsum per opera 
ejecit. Illum enim qui aliis przeest, veluti stellam 
6586 oportet, ad omnes in ipsum intuentes illumi- 
nandum et dirigendum. 

Unius uxoris virum. Si is qui duxerit uxorem, 
sollicitus est pro rebus mundanis, episcopum vero 
de mundi negotiis sollicitum esse non oportet, qui 
dicit, Unius uxoris maritum ? Certe quidem non- 
nulli asserunt, quod czlibem innuit : et si hoc 
fleri nequit, habeat quidem unicam uxorem, ve- 
rum tamen sic quasi non habeat : hoc est cupi- 
ditatibus ejus non subditus. Porro, non ut legem 
sanciat hoc dicit, quod omnino oporteat episco- 
pum uxoratum esse : qui enim istud statuerit, cuin 
alias dicat, Volo vos omnes esse sicut meipsum **? 
Verum quia tempus ita tum postulabat, Si con- 
tingat, inquit, sit unius uxoris vir. Id vero Ju- 
deorum causa dicebat : illis vero permittebatur 
polygamia. Quidam vero absque omni ratione, 
dixerunt Apostolum hzc de Ecclesia dicere : Ne 
transeat, inquiunt, ab ecclesia ad ecelesiam : 
istud enim adulterium est. 

Sobrium. Hoc est, acutum, perspicacem, soler- 
tem, qui curis et maerore non obruatur, sed sem- 
per expergefactum , ut omnía videat, omnibus. 
que astet. 


Varie lectiones. 


** xaloug ο. *' χακοὺς ο. 8 ἴχυσου o, 33 ἁμαρτέματα o. 
* πολυπαιδία ο. ϐ ἔφθασαν o. Ἱ πᾶν o. 


PaTROL. οκ. CXXV. e- 


! pho. * τοῦτονο, * ojvo, " γὰρ o. 























43 THEOPIHYLACTI BULGARLE ARCIITEP. 


A  Zogpova. Τουτέατ. χατεσταλµένον. 


Temperzantem. Hoc est moderatum. 

Ornatum. loc est gravitatem pra se ferentem. 

566 Hospitalem. Si enim indigenis tautum com- 
modat, affectu laborat. Oportet igitur cum erga pere- 
grinos candidiorein esse : hoc emim maxime ad 
fraternam cbaritatem attinet. 

Doctorem. (ux supra dicta sunt, etiam a sub- 
ditis exiguntur ; hoc. vero maxime omnium epi- 
scopo adesse convenit. 

Vgns. 5. Non vinolentum. Non tewulentum hic 
dicit, sed injuriosum el superbum. 

Non percussorem. Non eum qui manibus non 
feriat, dicit, sed eum qui importune feriat fratrum 
conscientiam. 

Sed modesium, mon litigiosum, mon avarum, 
Docet quomodo non sit vinolentus vel percussor : 
Si modestus, inquit, fuerit el a pugna alienus. 
Quoniam vero supra dixit, quod oporteat eum 
e:se hospitalem, nunc addit, uon avarum, simul 
quidem docens, quis sit hospitalis, nempe qui 
non est avarus: simul vero uL non praiexiu 
hospitum opes colligat. 

Vrns. 4. Qui «um domui bene praesit, Hoc et 
auctores exteri dicunt, quod is. qui «conomicus 
sit, idem etiam politicus cito fuerit. 

Qui liberos hubeat in. subjectione cum omni ca- 
slitate. Oportet enim eum domestica praibere exem- 
pla. Quis enim credat eum alienum subjecturum, 
si filum non subjiciat ? Quomodo alios castos 
facie, qui propria viscera sinit impudice vivere? 
Porro, cum omni castiiate, dicit, εἰ que sit in 
verbo, et habitu, et opere, et ad omues, et inm 
einni tempore. 

ελα». 5. Si quis auem domui sue preesse nescit, 
quomedo Ecclesie Dei curam habebit ? Nihil enlm 
aliud est domus, quam parva Ecclesia. Si igitur 
modice et facile circumscriptili et cognoscibili 
non possit praeesse, quomodo tot animarum sen- 
tentias, quas cognoscere non poss, gubernabii ? 
Haud autem abs re fuerit querere, cujus rci causa, 
is qui a laicis postulet, Occidiie membra vestra 
que super lerram eunt: el. iterum, Qui vero sunt 
Christi, carnem suam crucifixerunt 33: nunc. ab 
episcopo requirit exigua quzdam, ac tanto fa- 
stigio indigna, ne sit vinolentus, neque percussor, 
εἰ qua sequuntur. Atqui Christus etiam jubet 
ut crucem tollamus, et, Pastor, inquit, bonus 
aximam sugm  pomit pro ovibus suis **. Debebat 
igitur Paulus ab episcopo exigere ut augelicam 
viveret vitam, qua affecjibus careret, quantum ad 
dignitaiis summitatem attinet. Audi igitur. Pauci 
exacte bujusmodi vite inveniri poterant : pluribus 
aulem episcopis opus erat, qui singulis civitatibus 


35 Ga]. v, $4. ** Joan. x, 1l. 


44 


Κόσμιον. Τουτέστι ospvor.pern. 

Φι.1ξενον. El γὰρ τοῖς αὐτόχθοσι µόνοις 5 yon- 
στεύεται, προσπαθἠς ἐστι. Δεῖ οὖν εἰς τοὺς ξένους 
αὐτὸν ἁπλούστερον εἶναι * τοῦτο yàp μάλιστα φιλά- 
ὅ-λςον ). 

Διδακτικόν. Τὰ μὲν προῤόηθέντα xa ol. ἀρχή- 
µενο: ἀπαιτοῦνται * τοῦτο δὲ πάντων μάλιστα προσ- 
εἶ.αι 6:0 τῷ ἐπισχότπῳ. 

M πἀροινογ. Οὐ τὸν 19 μέθυσον ἔνταῦθα λέχει, 
ἀλλὰ τὸν ὑθριστῖν, τὸν αὐθάδη. 

Mh π.]ἠκτη». 02 τὸν gf πλήττοντα ταῖς χεραὶ, 
φησὶν, ἀλλὰ τὸν μὴ εὐχαίριυς !! πλήττοντα τῶν ἆδελ- 
Qv τὴν συνε[όησιν. 

AAA. ἐπιειχῆ, ἅμαχον, ἀφι.λάργυρογ. Διδάσσει 
πῶς ἂν οὐκ.εἴη πἀρο:νος οὐδὲ πλήχτης ᾽ ᾿Εὰν ἐπιειχῆς, 
qnot, χαὶ ἅμαχος εἴη. Ἐτεὶ δὲ εἶπεν ἄνω, ὅτι δεῖ 
αὑτὸν εἶναι φιλόξενον, προστίθησι vuv τὸ ἀφιλάργυ- 
ρον, ἅμα μὲν διδάσχων τίς στιν ὁ φιλόξενας, ὅτι ὁ 
ἀφιλάργυρος ' ἅμα δὲ xat ἵνα μὴ προράσει τῶν ξένων 
θησαυρίσῃ. 


Tov ἰδίου olxov καϊὼς προϊστάμεγον. Τοῦτο 
καὶ οἱ ἔξωθέν φασιν, ὅτι ὁ οἰχονομιχὸς, χαὶ πολιτιχὸς 
ἂν Υένοιτο ταχέως. 

Téxva ἔχοντα ἐν ὑποταγῇ μετὰ πάσης σεµγό- 
τητος. Ast γὰρ οἴχοθεν αὐτὸν παρέχεσθαι τὰ παρα- 
δείγµατα. Τίς Ὑὰρ πιστεύσειεν ὅτι τὸν ἀλλότριον 
ὑποτάξει, ὁ τὸν υἱὸν μὴ ὑποτάξας ; Πῶς ἄλλους 
ποιῄσει σεμνοὺς, ὁ τὰ οἰχεῖα σπλάγχνα ἑάσας ἁσέ- 
µνως βΡιοῦν !*; Πάσης δὲ σεµνότητος, τῆς xal ἐν 
λόγῳ, καὶ σχἡµατι, καὶ ἔργῳ, καὶ πρὸς πάντας, xal 


΄ ἐν παντὶ χαιρῷ. 


El 66 τις τοῦ οἰχείου 3 oIxnov προστῆναι οὖκ 
οἶδε, πῶς Εκκλησίας θεοῦ ἐπιμελήσεται; 0ὐδὲν 
γάρ ἐστιν ὁ οἶχος, 3) μιχρὰ Ἐκχλησία. El τοίνυν τοῦ 
μικροῦ xal εὐπεριορίστου χαὶ εὐδιαγνώστου oix 
Ἡδυνήθη προστῆναι, πῶς τοσούτων φυ,ῶν γνώµος 
ἀχατανοήτους χυδερνήσει: "Άξιον δὲ ζητῆσαι, τίνος 
ἕνεχα ὁ τοὺς λαϊχοὺς ἁπαιτῶν, Νεχρώσατε τὰ μέλη 
ὑμῶν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς xal πάλιν. Οἱ δὲ τοῦ Χρι- 
στοῦ τὴν σάρκα ἑσταύρωσα» * νῦν τὸν ἐπίσχοτον 
ἁπαιτεῖ µιχρά τινα xal τηλικούτου ὕψους ἀνάξια, τὸ 
ph πἀροινον εἶναι, μηδὲ πλήχτην, xal τὰ ἑξῆς. Καὶ - 


D) τοιγε xat ὁ Χριστὸς τὸν στανρὸν αἴρειν διαχελεύσται” 


xai, Ο ποιμὴν, φησὶν, ὁ xac. τὴν ψυχὴν αὑτοῦ 
τίθησυ’ ὑπὲρ τῶν προθἀάτων. Ἔδει γοῦν τὸν Παῦ- 
λον ἀπαιτῆσαι τὸν ἐπίσχοπον ἀγγελιχόν !* τινα Blov 
µετιέναι, ἀπαθῃ, ὅσον πρὸς τὸ Odo; τοῦ ἀξιώματος. 
"λχουε οὖν, ὅτι τῆς μὲν ἀχριδείας τοῦ τοιούτου βίου, 
ὀλίχους ἣν εὑρεθῆναι' ἐπιαχόπων δὲ ἔδει πολλῶν, 
τῶν ἐν ἑχάστῃ πόλει ἡγησομένων. Διὰ τοῦτο σύμμε- 
«pov ἀρετὴν ἀπῄτησεν, ἣν πολλοῖς viv εὑρεῖν. ἀλλὰ 


Yarite lectiones. 


ὁ µόνον ο. * φιλαδελφία o. 
15 Ιδίονο. !* ἄγγολον εἶναι 9. 


19 οὐ τὸν πάροινον τοι µέθνσον ο. 


1 ἁκαίρως ο. — '! βιουνα ϐ, 


45 EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. 1II. 4$ 
νῦν, φεῦ ! ποῦ ἐξεπέσομεν ol ἐπίσχοποι, ὡς μηδὲ τῆς A preessent. Propteres modersiam ab eis virtutem 


συμμµέτρου ταύτης ἀρετῖς μηδὲ σχιὰν bv ἡμῖν εὑρί- 
χεσθαι { Φιῖσαι, Κύριε. 


scopi, ut ne umbram quidem adeo moderate virtutis in nobis deprehenul liccat! Parce 


Domine ! 

Mh veógvtor. Οὐ τὸν νεώτερον ἐνταῦθα λέγει, 
ἐπείτοιγε Τιμόθεος νεώτερος ἣν, ὡς µαθησόµεθα, 
τοῦ Παύλου λέγοντος * Μηδείςο σου εῆς »εὔτητος 
χκαταφρογείτω * ἀλλὰ τὸν νεοχατήχητ»». ᾿Εγὼ γὰρ, 
erc.v, ἐφύτευσα. Ἐπειδὴ γὰρ ἐξ Ἑλλήνων προσ- 
ᾖεσαν xal ἐθαπτίζοντο, ΜΗ εὔθέως, φησ], νεοδάπτι- 
eto; εἰς τὴν τηλικαύτην ὀρχὴν ἀγέσθω. 


"]ra μὴ ευφωθνεὶς εἰς xpipa καὶ παγίδα ἐμπέσῃ 
τοῦ διαδόλον. El πρὶν ἀχριθὴῆς μαθητὴς γενέσθαι, 
ὃ.δάσκαλος Ὑένοιτο, φυσιωθῄσεται, φησὶ, xal εἰς τὸ 
κατάχριµα, xal εἰς τὴν καταδίχην τοῦ διαδόλου 
πεσεῖται, ἣν τινα ἑἐχεῖνος ἀπὸ '!* τῆς ἀπονοίας 
ὑπέστη, 

Asi δὲ αὑτὸν xal μαρευρίαν κα.λἠν ἔχειν ἁκὸ τῶν 
ἔξωθεν. Τουχέσεω, ἀπὸ τῶν Ἑλλήνων, ἵνα καὶ αὖ- 
τοὶ pij ἔχωσί τι ἐπιλαμδάνεσθαι αὐτοῦ, ἀλλὰ μᾶλλον 
χαὶ αἰδεῖσθαι. Τί οὖν ἂν δοχῇ μὲν χαλὸς, μὴ ᾗ δέ; 
Δύσχολον μὲν τοῦτο. Οἱ γὰρ. ἐχθροὶ καὶ τοὺς πάνυ 
διηκριδωµένους μωμεύονται. Πλὴν οὐδὲ τοῦτο µόνον 
εἴασεν, ἀλλὰ μετὰ τῆς ἄλλης ἀρετῆς ἔφησε, Asi 
αὐτὸν καὶ µαρτυρίαν ἔχειν καλἠν. TU οὖν ἂν xaxc- 
Ἀογῶσιν αὑτὸν εἰχῆ, ὡς βασχαϊ[νοντες; Οὐχ ἔστι 
τοῦτο * τὸν γὰρ ἄληπτον ἔχοντα βίον καὶ αὗτοὶ αἱ- 
δοῦνται. Καχολογοῦσι μὲν τὸ δόγμα αὐτοῦ, οὗ τὸν 


567 pestulavit, que ih multís Ínveniri non 
potuit. At nunc, proh dolor! quo excidimus epi- 


nobis, 


Vens. 6. Non neopltytum, Non hic juniores natu 
dicit, quandoquidem et Timotheus juvenis erat, 
quemadmodum discemus, dicente Paulo : Nemo 
adolescentiam. tuam. contemnat : verum. eum qui 
nuper in fide sit institutus. Ego enim, inquit, 
plantavi. Quis enim ex Graecis ad füdem accedo- 
bant, et baptizabantur, non statim, Inquit, rccens 
baptizatus ad tantum principatam ducatur. 

Ne in superbiain elatus in judicium incidat diaboli. 
Si priusquam perfectus fuerit discipulus, eurà 


p 1346 doctorem contingat, inflabitur, inquit, et 


in judicinn, et in condemnationem diaboli incidet, 
quam ille ob arrogantiam sustinuit. 


Ven. 7. Oportet autem ipsum boitui etiam te- 
stimohlem. lübere ab iis. qui. foris. unt. Ώου est, 
a Grecis et infidelibus, ut et illi non habeant quod 
in illo reprehendant, sed potius eum revereantur. 
Quid vero sí. videatur bonus, et tamen non sit? 
Diffüeile sane hoe est. Nam adversari homines 
vite vel exacfissimz carpunt. Verumtamen neque 
hoe solum reliquit ; sed una cum reliqua virtutc 
dixit : Oportet ipsum testimonium habere bonum. 
Qnid vero, si illum temere pras invidia calumnicn - 
tur? istad fleri nequit: nam qui ineulpatas vite est, 


βίον’ ὥσπερ xal τοὺς ἀποστόλους οὐκ ἔλεγον πόρνους, C, ilum et ipsi venerantur. Vitupersnt quidem ipsius 


οὐδ' ἀσελχεῖς, ἀλλὰ πλάνους, xai ὃ τοῦ κηρύγματος 
ἦν μόνου. El δὲ xal θῶμεν τοῦτο γενέσθαι, xal κατὰ 
συχοφαντίαν διαθἀλλεσθαι τὸν ἄνθρωπο», μὴ xa0- 
ιστάσθω ἐπίσχοφος. Οὐ γὰρ δεῖ ἀναθολοῦσθαι τάς 
τινων φυχὰς ἐπὶ τῷ φωστῆρι. Λαμύ ἄτω γὰρ, qnot, 
τὰ ὄργα ὑμῶν, ὅπως ἂν ἴδωσιν οἱ ἄγθρωποι. El 
δὲ τὴν παρ᾽ ἐχθρῶν μαρτυρίαν δεῖ ἔχειν, πολλῷ μᾶλ- 
λον τὴν παρὰ τῶν φίλων. 


"Iva μὴ εἰς ὀγειδισᾳὸν ἐμπέσῃ. Μέλλει γὰρ 
ὀνειδίζεσθα. παρὰ τῶν Ἑλλήνων ὃ καὶ τοῦ χηρύ- 
γµατός ἔστιν ἐμποδισμύς. 

Kal παγίδα τοῦ διαδὀ.ου. "Ἠτοι ὅτι ταχέως 


dogma, sed nen vitam : quemadmodum apostolos 
non vocabant fornicatores, neque libidini deditog ; 
sed impostores, quod solius przdicationi$ erat. 
Si vero demus hoc fleri, ut homo aliquis etiam 
per calumniam traducatur, non constituatur epi- 
scopus. Non enim convenit, ut aliquorum anima: 
propter luminare suum obfuscentur. Luceant enim, 
inquit, epera vestra, ut videant homines *! ? Quod 
si ab hostibus testimenigm — requirendum sit, 
multo magis ab amicis. 

Ut non in opprobrium incidat. Grxcorum enim 
conviciis petendus e$t: quod οἱ prwedicatiomis 
impedimentur est. 

Et laqueum diaboli. Sive quod illi celeriter eum 


αὐτὸν ἀναιῤήσουσιν ἐχεῖνοι, f ὅτι τοῖς αὐτοῖς ἆμαρ- D tollent, vel quod in eadem peceata incidit, in quz 


τῆμασι περιπεσεῖται οἷς χἀχεῖνοι. Καὶ αὐτὸ δὲ τὸ 
σχἀνδαλόν προχεῖσθαι πολλῶν, παγίς ἐστι διαδο- 
Àtxf. 

Διαχόνους ὡσάντως. Τί δή ποτε τοὺς πρεσέυτἑρους 
ἀφήχεν; Ὅτι ἃ περὶ ἐπισχόπων εἶπε, ταῦτα xal 
πρεσδυτέροι;ς ἁῤμόττει, Καὶ γὰρ xal αὑτοὶ διδασχα- 
λίαν xal προστασἰαν τῆς Κκχλησίας ἐγχεχειρισμένοι 
εἰσὶ, μόνῃ τῇ χειροτουίᾷ ὑποθεδηχότες, Φησὶν οὖν, 


nd Mattb. v, 16. 


illi. Porro vel hoc ipsum, in offendicalum multis 
proponi, laqueus est diaboli. 


Vens. 8. Diaconos sinsiliter. Gur autem presbyte- 
ros practePmisit ? Quia qus de episeopis dixit, ea 
presbyteris etiam eonveniunt. Nam οἱ ipsi docendi 
munus et priefecturam Ecclesie habent, s0la 9r- 
dinatione episcopis inferiores. Ait $98 itaque, quod 


Varie lectiones. 


9» m0. 





41 TBEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 48 


et diaconi similiter, id est, eadem liabere debent, A ὅτι χαὶ οἱ διάχονοι ὡσαύτως, τουτέστιν, ὀφείλουσι 


nimirum hospitales esse, modesti, non pugnaces, 
dque genus alia. 

Pudicos. Ad haec quae dicta sunt, habeant quo- 
que pudicitiam. 

Non bilingues. Hoc est, fallaces, dolosos, alia 
sentientes et alia proloquentes, aliaque bis, alia 
vero illis. 

Non vino mulio deditos, non turpe lucrum 
sectantes. Non. dixit, Non temulentos, lioc enim 
omnino est indignum, verum, Non multum potan- 
tes. Etiamsi enim non sint temulenti, potatio ta- 
men immodica anim:s vim laxat. Apud vetercs 
enim, qui templum ingrediebantur, omnino non 
ulebantur vino. Turpe lucrum autem sectatur qui 
nibil quzstus, undecuique proveniat, rejicit. Hic 
autem pro non avaro accipe, non turpi lucro 
inhiantem. 

Vgns. 9. Habentes mysterium fidei in pura con- 
scientia. Hoc est, qui praeterquam quod sinceram 
doctrinam retineant, vitam etiam irreprehensibilem 
habeant, Pura enin conscientia est in vita quiae 
reprehendi non potest. 

Vgns. 10, Et hi autem probentur primum, deinde 
ministrent, nullum crimen habentes. Quemadmo- 
dum ab episcopo postulavi, inquit, ut non essel 
neophytus, sic el ab istis, ut ,nonnisi probati, 
et longo tempore explorati, atque inculpati reperti 
proveherentur : sicul recens ΘΙΠΡΙΟ servo non 
statim quisquam domus sux curam commiltet, 
priusquam tempore probatus videatur. 


Wgas. 14. Mulieres similiter castas. Non de- 


quibuslibet mulieribus hec dicit, ceterum de 
diaconissis. Istud enim Ecclesie admodum et ne- 
cessarium et utile est : nisi enim de his loquerc- 
tur, quid erat necessarium, cum de viris diaconis 
verba faceret, sermonem de mulieribus intcr- 
serere ? 

Non detrahentes. Hoc est, non obireclatrices, 
quod anus solent; zdes circumeuntes, atque de 
hac ad illam murmurantes. 

Sobrias. Hoc est, vigilantes. Quoniam enim le- 
vis est iste sexus, facileque illi imponi possit, 
operz pretium est eas vigiles esse et prudentes. 

Fideles in omnibus. lloc cst, constantes, cum 
verbo tum operibua. 

Vgns. 12. Diaconi sini wnius. uxoris viri. Ob- 
serva qui eamdem .a diaconis virtutem exigat 
quam ab episcopis. Etenim perzque casti et irre- 
prehensibiles esse debent. 

Qui filiis bene presini, εἰ suis. domibus. Ubique 
liberorum curam ponit, ne hanc ob rem caeteri 
scandalum patiantur. 

589 Vsns. 13. Qui enim bene ministrarerint, 
gradum sibiipsis bonum acquirunt, multamque fidu- 
ciam in fide que est in Christo Jesu. Gradum, id 


τοιαῦτα !* ἔχειν, ftot. φιλόξενοι εἶναι, ἐπιειχεῖς, 
ἅμαχοι, xal τἆλλα. 

Σεμγούς. Ἐχέτωσαν, qnoi, πρὸς τοῖς εἰρημένοις 
καὶ σεμνότητα. 

M) διΊόγους. Τουτέστιν, ὑπούλους καιδολεροὺς !*, 
ἄλλα φρονοῦντας xal ἄλλα λέγοντας, xai ἄλλα τού- 
τοις, xai ἄλλα ἐχείνοις. 

Mi) οἵνῳ zoAAQ προσέχογτας, μηδὲ αἱσχροχερ- 
δεῖς. Οὐκ εἶπε, Mh µεθύσους * τοῦτο γὰρ πάνυ àv- 
άξιον ' ἀλλὰ, ΜΗ πολυῄότας. Κἂν γὰρ ui; µεθύσωσιν, 
ἀλλ ὅμως dj πολυποσία χαυνοῖ τὸν τόνον 51; φυχῖς. 
Καὶ οἱ πάλαι γὰρ εἰς τὸ ἱ:ρὸν εἰσιόντες οὐδόλως 
ἐχρῦντο οἵνῳ. Αἰσχροχερδὴς δέ ἑστιν,ὁ μηδὲν χἑρδος 
παραιτούμενος κἂν ὀθενδήποτε D. ἘἙνταῦθα δὲ 
ἀντὶ τοῦ μὴ φι)αργύρου δέξαι τὸν μὴ αἰσχροκερδῆ. 


"Exortac τὸ μυστήριον τῆς πἰστεως iv καθαρᾷ 
συγειδήδει. Τουτέστι, μετὰ τοῦ τὸ δόγµα ὀρθὸν τη- 
ρεῖν, ἔχοντας χαὶ βίον ἀνεπίληπτον. Ἡ γὰρ καθαρὰ 
συνείδησις ἐπὶ βίῳ ἀχαταγνώστῳ. 


Καὶ οὗτοι δὲ δοχιμαζέσθωσαν πρῶτον, εἶτα 
διακογείτωσαν, ἀγέγκ.λητοι ὄντες. Ὥσπερ, φησὶ, 
τὸν ἐπίσχοπον ἁπήτησα ph νεόφυτον εἶναι, οὕτω xaX 
τούτους μὴ ἁδοχιμάστους προάχεσθαι, ἀλλὰ τῷ 


«χρόνῳ βασανισθέντας, xal φανέντας !* ἀνεγχλήτους. 


Ὥσπερ οὐδὲ νεωνήτῳ δούλῳ !* προστασἰον τις ἔγχει- 
βίσει τοῦ οἴχου, πρὶν δόχιµος τῷ χρόνῳ φανῇ. 


Γυγαῖκας ὡσαύίτως σεμγᾶς. Οὐ περὶ τῶν τυ- 
χουσῶν γυναιχῶν λέχει, ἀλλὰ περὶ τῶν διαχονισσῶν. 
Σφόδρα γὰρ ἀναγχαῖον τοῦτο τὸ πρᾶγμα, xaY χρή- 
σιµον τῇ Ἐκχλησίᾳ. El ph γὰρ περὶ τούτων ἔλεγε, 
τίς χρεία μεταςὺ τοῦ περὶ τῶν διαχόνων ἀνδρῶν λό- 
γου, περὶ γυναιχῶν παρεμθαλεῖν; 


Mh διαδόΊους. Τουτέστι, μὴ χαταλάλους, ὅπερ 
αἱ γραῖδες εἰώθασι, τοὺς οἴκους περιερχόμεναι, xai 
Ψιθνρἰζουσαι τὰ ταύτης πρὸς ἑἐχείνην. 

NngaAlovc. Τουτέστι, διεγηγἐρµένας. Ἐπειδὴ 
γὰρ κοῦφον καὶ εὐεξαπάτητον τοῦτο τὸ γένος, δεῖ, 
φησὶν, αὐτὰς διυπνισµένας εἶναι καὶ ἀγχίνους. 

Πιστὰς ἐν πᾶσι. Τουτέστι, σταθηρότητα ?** ἐχού- 


D σας xai ἓν τῷ λόγῳ xa ἐν τοῖς ἔργοις. 


Atáxoroi ἔστωσαν μιᾶς γυναικὸς ἄνδρες. "Opa 
πῶς τὴν αὑτὴν ἀπαιτεῖ xal παρὰ τῶν διαχόνων ἀρε- 
τὴν fjv καὶ παρ᾽ ἐπισκόπων. Καὶ γὰρ ὁμοίως ἀγνοὶ 
χαὶ ἀνεπίληπτοι ὀφείλουσιν εἶναι. 

Τέκνων xaJoc προϊστάμεγοι, καὶ τῶν ἰδίων' 
οἴκων. Πανταχοῦ τίθησι τὴν τῶν τέχνων προστα- 
σίαν, ἵνα μὴ ἀπὸ τούτου οἱ λοιποὶ σχανδαλίζωνται. 

Οἱ γὰρ καλῶς διαχογήσαντες, βαθμὸν ἑαυτοῖς 
κα.ὶὺν' περιποιοῦνται, καὶ πο. 1ὴν παῤῥησίαν ἐν 
πίστει τῇ ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ. Βαθμὸν, τουτέστι, - 


Varie lectiones. 
** τὰ αὐτὰ ἔχειν, τουτέστι, φιλοξ. 0. 7 movnpou; o. '' ὀφθέντα; ἀθφους πι. !* οἰκέτῃ ο. 3 σταθη- 


ροτέρας o. 


t 


EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. III. 


0 


προχοπἠν. Οἱ γὰρ ἐν τοῖς χάτω δείξαντες ἑαυτοὺς Α est, prooressum. Qui enim in inferioribus sesc vi- 


διεγηγερµένους, ταχέως xat ἐπὶ τὰ ἀνωτέρω ἑλεύ- 
σονται, ὥστε παῤῥησίαν πολλὴν σχεῖν ἐν τῇ πίστει " 
τουτέστιν, ὥστε ἑνδοξότεροι γενέσθαι, οὐχ ἐν ἀξιώ- 
pact χοσμιχοῖς, οὐδὲ ἓν χρήµασιν, ἀλλ᾽ ἐν πίστει, 
6 ἐστιν, kv πᾶσι τοῖς χατὰ τὴν πίστιν λόγοις τε xa 
ἔργοις. Τοιυῦτοι οἱ kv Ἐκχλησίᾳ λάµποντες, ἀπὺ δια- 
χόνων ἓν πρεσθυτεριχῷ βαθμῷ καὶ ἐπισχοπικῷ. 

Tavtd σοι γράφω, ἑλπίζων ἐ.θεῖν αρὸς cà 
τἆχιον. Εὰν δὲ βραδύνω, Ira εἰδῇς πῶς δεῖ àr 
οἵκῳ 8sov ἀναστρέφεσθαι. Ἵνα μὴ τῷ περὶ τούτων 
δατάττεσθαι εἰς ἀθυμίαν ἐμδάλῃ τὸν μαθητὴν, ὡς 
οὐχέτι ὀφθησομένου τοῦ Παύλου αὐτῷ * φησὶν, ὅτι 
Ο) διὰ τοῦτο ταῦτα γράφω, ὡς οὐχέτι µέλλων ἑλθεῖν ' 
ἀλλ ἐλεύσομαι μέν". πλὴν εἰ συµδῇ µε βραδῦναι, 
ἵνα ἔχης ὑποτύπωσιν πῶς δεῖ ἀναστρέφεαθαι. Καλῶς 
δὲ εἶπε τὸ, ἑλπίζων. Ἐπειδὴ γὰρ Πνεύματι ἀγόμε- 
vog οὐχ δει ποῦ δεῖ ἀπελθεῖν, εἰχότως ἀμφιδάλλει 
xai περὶ τοῦ πρὸς Τιµόθεον ἐλθεῖν. 


Μτεις ἐσεὶν ᾿Εχκησία θεοῦ ζῶντος. Mh γὰρ 
εἴπῃς *! ὅτι ἄνθρωποι αὐτὴν ** συγχροτοῦσι. θεοῦ 
Υάρ ἐστι ζῶντο:, τουτέστι, φοδεροῦ καὶ ἑἐχδιχητοῦ, 
xai οὐ νεκροῦ xai ἀσθενοῦς, οἷοι οἱ τῶν Ἑλλήνων. 

Σεύ.ος καὶ ἑδραίωμα τῆς ἀ.ηθείας. Ἐνταῦθα 
χαὶ πρὸς τὸν Ἰουδαϊχὸν συγχρίνει ναὸ» 33 τὴν Ἐκκλη- 
σίαν, xal φησιν ὅτι Ἐχεῖνος μὲν τύπους περιεῖχε xal 
σκιὰς, olov χώδωνας xal ῥοΐσχους, xal ἀρχιερία 
μετὰ τῶν θυσιῶν. Ἡ δὲ Ἐκκλησία τῆς ἀληθείας 
ἐστὶ αύστασις. Πάντα γὰρ τὰ ἓν αὑτῇ τελούµενα , 
ἀληθινὰ, καὶ οὐδὲν σχιῶδες, οἷα τὰ τοῦ νόµου. ᾽Αντὶ 
Tàp κωδώνων, χήρυγμα λαμπρόν’ ἀντὶ ῥοῖσχων βίος 
πατεστεµµένος, χαὶ Évboy ἔχων τὸν xapnóv* xal 
ἀρχιερεὺς, Yl, θεοῦ * xal µέγα θῦμα, τὸ θεῖον αὐ- 
τοῦ σῶμα. 

Kal ópoAorovpéroc μέγα ἐστὶ τὸ τῆς εὐσεδείας 
µυστήριον. Καὶ μυστήριόν ἐστιν ἡ ὑπὲρ ἡμῶν ol- 
χυνομία. Καὶ µέγα, καὶ εὐσεδείας, xaX όμοῖογου- 
µένως µέγα. O0 γάρ τις ἀμφιδάλλει περὶ τούτον. 
Πῶς δὲ µυστήριον, ὅπερ πάντες ἴσασι; Μάλιστα μὲν, 
o0 πάντες. El. δὲ καὶ πάντες ἴσασιν, ἀλλὰ νῦν, πρὸ 
τούτου δὲ οὗ πᾶσι δηλον fjv. "Άλλως τε, τὸ μὲν, ὅτι 
ὁ θεὸς ἑσαρχώθη, πάντες ἴσασι τὸ δὲ πῶς, ἀποχέ- 
Χρυπται. Καὶ διὰ τοῦτο μυστήριόν ** ἐστιν. "Opa δὲ 


Β 


C 


giles ostendunt, celeriter ad superiora venient, ut 
multain flduciam et libertatem in fide habeant, boc 
est, ut. celebriores efficiantur : non in mundanis 
dignitatibus, non in pecuniis, sed in fide, id est, 
in omnibus qux sunt secundum fidem, cum verliis 
tum operibus. Tales sunt ii qui in Ecclesia refui- 
gent, a diaconis presbyteri et episcopi facti. 

Vgns. 14, 15. Hec tibi scribo, sperans me venta- 
rum ad te cito. Si autein. tardavero, ut. scias quo- 
πιυάο oporteat te in domo Dei conversari. Ne de his 
precipiendo in tristitiam conjiciat discipulum, ceu 
Paulum aon amplius esset visurus : Νου propterca, 
inquit, hzc scribo, tanquam porro non sii ventu- 
rus, veniam enim, sed, si contingat me tardar, 
uL liabeas formulam et exemplar quomodo oportest 
te vivere. Bene autem dixit, sperans. Cum enim a 
Spiritu ductus ignoraret quo sibi abeundum esset, 
nen immerito dubitat de adventu suo ad Tiumo- 
theum. 

Qua est Ecclesia Dei viventis. Noli enim dicere 
quod ex hominibus ipsa sit conflata : Dei eniin est 
viventis ; id est, terribilis et ultoris, non mortui 
et inürmi, quales sunt Graecorum dii vani. 

Columna et firmamentum veritatis. llic cum tem- 
plo Judaico Ecclesiam confert, atque ait: lllud 
saue figuras et umbras habebat, veluti tintinnabula 
et mala punica, et pontiicem cum victimis. Eccle- 
sia autem est ceetus veritatis : omnia enim qux in 
ea peraguntur, vera sunt, eL nihil in ea est um- 
brosum, qualia sunt qua lege sanciuatur. Pro 
tintinnabulis enim clara praedicatio ; pro mals 
punicis vita est coronata, intus fructum babens. 
Porro pontifex est Filius Dei : magnumque sacri- 
ficium, divinum ipsius corpus. 

Vans. 16. Et manifeste magnum est pietatis sacra- 
menium. Sacramentum sive mysterium est dispen- 
satio illa pro nobis facta. Et magnum, et pietatis, 
et manifeste magnum : non enim quisquam de 
hoc dubitat. Quomodo autem mysterium est quod 
omnes noverunt ? Maxime sane : non omnes norunt. 
]mo etsi omnes norunt, id tamen nunc evenit : 
antehae vero non omnibus palam fuit. Przterea, 
quod Deus incarnatus est, omnes noverunt : quo- 


τὴν πρὸς ἡμᾶς ἀγάπην τοῦ Θεοῦ, εἴπερ τὸ µυστή- D modo vero, occuliatum est, eamque ob rem myste- 


prov αὑτοῦ ὅλως ἡμῖν ἑγνώρισε. 


θεὺὸς ἐφανερώθη ἓν capxl. Ἐπειδὴ περὶ ἱερέων 
ὁ Παῦλος διαταττόµενος, οὐδὲν τοιοῦτον εἶπεν, οἷον 
ἐν τῷ Λευϊτιχῷ, φησὶ, Μηδεὶς θαυμαζέτω, εἰ μὴ 
τοιαῦτα μιχρολογοῦμαι. Μέγα ἐστὶ τὸ ἡμέτερον, xal 
οὐδὲν τοιοῦτον ἐχεῖ. Ἐνταῦθα γὰρ θεὸς ἐφανερώθη. 
Πῶς ; Ἐν σαρχ[. Tjj γὰρ θεότητι ἁόρατος. 


Ἀδικαιώθη àv απγεύματι. Ἠ τοῦτό φησιν, ὅτι 


rium est. Perpende autem charitatem Dei erga 
nos, siquidem mysterium suum oinuino nobis pa- 
tefecit. 

Deus manifestatus. est. in. carne. Quia. 970 
Paulus de sacerdotibus praecipiens, nihil tale dixit 
quale eat in Levitico : Nemo, inquit, demiretur 
quod de rebus tam levibus non disputo : magnum 
sane nostrum est, οἱ cui nihil ibi simile est. llic 
enim Deus manifestatus est. Quomodo? [u carne. 
Secundum namque divinitatem est invisibilis. 

Justificatus est in spiritu. Vel hoc dicit, quod cum 


Varie lectiones. 
* [ópc ο. ?* ταύτην 0. 1? λαόνο. 3) µνστήριόν ἐστι τῆς πρὺς ἡμᾶς ἀγάπης τοῦ θεοῦ o. 


Lu THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 48 


et diaconi similiter, id est, eadem habere debent, A ὅτι xal οἱ διάχονοι ὧσαι 


nimirum hospitales esse, modesti, non pugnaces, 
dque genus alia. 

Pudicos. Ad hac qua dicta sunt, habcant quo- 
que pudicitiam. 

Non bilingues. Moc est, fallaces, dolosos, alia 
sentientes el alia proloquentes, aliaque bis, alia 
vero illis. 

Non vino mulio deditos, non turpe lucrum 
sectantes, Non. dixit, Non temulentos, hoc enim 
ownino est indignum, verum, Non multum potan- 
tes. Etiamsi enim mon sint temulenti, potatio ta- 
men modica animi laxat. Apud veteres 
enim, qui templum ingrediebantur, omnino non 
utebantur vino. Turpe lucrum autem sectatur qui 
nihil quaestus, undecunque proveniat, rejicit. Hic 
autem pro non avaro accipe, non turpi lucro 
jnhiantem. 

Vens. 9. Habentes mysterium fidei. in. pura. con- 
scientia. Hoc est, qui preterquam quod sinceram 
doctrinam retineant, vitam etiam irreprehensibilem 
habeant, Pura enim conscientia est in vila quae 
reprehendi non potest. 

Vrns. 40. Et hi autem probentur primum, deinde 
ministrent, nullum. crimen habentes, Quemadmo- 
dum ab episcopo postulavi, inquit, ut non esset 
meophylus, sic et ub probati, 
et longo tempore explorati, atque inculpati reperti 
proveherentur : sicul recens einpto servo non 
statim quisquam domus suz curam committet, 
priusquam tempore probatus videatur. 

Vans. 14. Mulieres similiter. castas. Non. de 
quibuslibet mulieribus bzc dicit, ceterum de 
diaconissis. lstud enim Eccl«siz admodum et ne- 
cessarium et utile est : nisi enim de his loquere- 
tur, quid erat necessarium, cum de viris diaconis 
werba faceret, sermonem de mulieribus inter- 
serere? 

Non detrahentes. Hoc est, non obtrectatrices, 
quod anus solent; sdes circumeuntes, atque de 
hac ad illam murmurantes. 

Sobrias. Moc est, vigilantes. Quoniam enim le- 
vis est iste. sexus, facileque illi imponi possit, 
































NI um 
XAR 








, τουτέστιν, ὀφείλουσι 
τοιαῦτα '* ἔχειν, ἤτοι φιλόξενοι εἶναι, ἐπιεικεῖς, 
ἅμαχοι, καὶ τἆλλα, 

Σεμνούς. Ἐχέτωσαν, qnot, πρὺς τοῖς εἰρημένοις 
xal σεμνότητα. 

ΜΗ διόγους. Τουτέστιν, ὑπούλους καϊδολεροὺς '*, 
ἄλλα φρονοῦντας καὶ ἄλλα λέγοντας, xal ἄλλα τού- 
τοις. καὶ ἄλλα ἐχείνοις. 

Mi οἵνῳ z044Q προσέχοντας, μηδὲ αἱσχροχερ- 
sic. Οὐκ εἶπε, Mi µεθύσους * τοῦτο γὰρ πάνυ àv- 
ἀξιον" ἀλλὰ, Mi πολυπότας. Κἂν γὰρ μὴ µεθύσωσιν, 
ἀλλ ὅμως ἡ πολυποσία χαυνοῖ τὸν τόνον τῇ; φυχῖς. 
Καὶ οἱ πάλαι yàp εἰς τὸ ἱερὸν εἰσιέντες οὐδόλως 
ἐχρῶντο οἵνῳ. Αἰσχροκερδῆς δὲ ἔστιν,ὁ μηδὲν κέρδος 
παραιτούµενος xàv ὀθεγδήποτε f. Ἐνταῦθα δὲ 





p $7 τοῦ. μὴ φιλαργύρου δέξαι τὸν μὴ αἰοχροκερόῆ. 


"Εχοντας τὸ µυστήριον τῆς πἰστεως iv καθαρᾷ 
συνειδήδει. Τουτέατι, μετὰ τοῦ τὸ δόγμα ὁρθὸν τη- 
ρεῖν, ἔχοντας xal βίον ἀνεπίληπτον. Ἡ γὰρ καθαρὰ 
συνείδησις ἐπὶ βίῳ ἀκαταγνώστῳ, 


Καὶ οὗτοι δὲ δοκιµαζέσθωσαν πρῶτον, εἶτα 
διακογείεωσαν, ἀνέγκ.]ητοι ὄντες. Ὥσπερ, qnot, 
τὺν ἐπίσκοπον ἀπήτησα μὴ νεόφυτον εἶναι, οὕτω καὶ 
τούτους μὴ ἀδοκιμάστους προάγεσθαι, ἀλλὰ τῷ 
χρόνῳ βασανισθέγτας, xal φανέντας '" ἀνεγκλήτους. 
"Ὥσπερ οὐδὲ νεωνήτῳ δούλῳ '" προστασίαν τις ἐγχει- 
plex τοῦ οἴκου, πρὶν δόκιµος τῷ χρόνῳ φανῇ. 


Γυγαῖκας ὡσαύτως σεµνάς. Οὐ περὶ τῶν τυ- 
Χουσῶν γυναικῶν λέχει, ἀλλὰ περὶ τῶν διακονισσῶν, 
Σφόδρα γὰρ ἀναγκαῖον τοῦτο τὸ πρᾶγμα, καὶ χρή- 
αιµον τῇ Ἐκκλησίᾳ. El μὴ yàp περὶ τούτων Dare, 
τίς χρεία μεταξὺ τοῦ περὶ τῶν διακόνων ἀνδρῶν λό- 
qoo, περὶ γυναικῶν παρεμθαλεῖν; 


ΜΗ διαδόΊους. Τουτέστι, μὴ καταλάλους, ὅπερ 
αἱ γραῖδες εἰώθασι, τοὺς ofxoug περιερχόµεναι, καὶ 
Ψιθνρίζουσαι τὰ ταύτης πρὸς ἐχείνην. 

Νηφαλίους. Τοντέστι, διεγηγερµένας. Ἐπειδὴ 
χὰρ χοῦφον καὶ εὐεξαπάτητον τοῦτο τὸ vivos, δεῖ, 
φησὶν, αὐτὰς διυπνισµένας εἶναι καὶ ἀγχίνους. 

πιστὰς ἐν πᾶσι. Τουτέστι, σταθηρὄτητα 





ἐχού- 


j| D σα; καὶ by τῷ λόγῳ καὶ ἐν τοῖς ἔργοις. 


Διάκογοι ἔστωσαν μιᾶς γυναικὸς ἄνδρες. "Opa. 
πῶς τὴν αὐτὴν ἀπαιτεῖ xal παρὰ τῶν διακόνων ἀρε- 
τὴν fiy καὶ map! ἐπισχόπων. Καὶ γὰρ ὁμοίως ἀγνοὶ 
xoi ἀνεπίληπτοι ὀφείλουσιν εἶναι. 

Τέκνων καλῶς αροϊστάμενοι, καὶ τῶν Ιδίων 
οἴκων. Πανταχοῦ τίθησι τὴν τῶν τέχνων προστα- 
σίαν, ἵνα μὴ ἀπὸ τούτου οἱ λοιποὶ σχανδαλίζωνται. 

Οἱ γὰρ κα λῶς διακονήσαντες, βαθμὸν ἑαυτοῖς 
καλὀν' περιποιοῦνται, καὶ πο λὴν παῤῥησίαν ἐν 
πίστει τῇ ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ. Βαθμὸν, τουτέστι, 


lectiones. 
5.0. !'égüivra; ἀθφους m. 3) οἰκίτῃ ο. "* σταθη- 


43 EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. III. 50 
προχοπἠν. Οἱ γὰρ ἐν τοῖς κάτω δείζαντες ἑαντοὺς À est, prozressum. Qui enim in inferioribus sesc vi- 


διεγηχερµένους, ταχέως χαὶ ἐπὶ τὰ ἀνωτέρω ἱλεύ- 
σονται, ὥστε παῤῥησίαν πολλὴν σχεῖν ἐν τῇ πίστει ' 
τουτέστιν, ὥστα ἑνδοξότεροι γενέσθαι, οὑχ ἐν ἀξιώ- 
pact χοσμιχοῖς, οὐδὲ ἓν χρήµασιν, ἁλλ' ἓν πίστει, 
ὃ ἐστιν, bv πᾶσι τοῖς χατὰ τὴν πίστιν λήχοις τε xal 
ἔρχγοις. Τοιοῦτοι οἱ ἓν Ἑκχλησίᾳ λάµποντες, ἀπὸ δια- 
χόνων kv πρεσθυτερικῷ βαθμῷ χαὶ ἐπισκοπικῷ. 

Tavtd σοι γράφω, ἑ.1πίζων &A0siv απρὲς σὲ 
τάχιον. ἘΕὰν δὲ βραδύνω, ἵνα εἰδῇς πῶς δεῖ ày 
οἵκῳ θεοῦ ἀναστρέφεσθαι. "Iva μὴ τῷ περὶ τούτων 
δ.ατάττεσθαι εἰς ἀθυμίαν ἐμδάλῃ τὸν µαθητὴν, ὡς 
οὐχέτι ὀφθησομένου τοῦ Παύλου αὐτῷ qnoi, ὅτι 
O5 διὰ τοῦτο ταῦτα γράφω, ὡς οὐχέτι µέλλων ἑλθεῖν ' 
ἀλλ' ἑἐλεύσομαι μέν". πλὴν εἰ συμθῇ µε βραδῦναι, 
ἵνα ἔχης ὑποτύπωσιν πῶς δεῖ ἀναστρέφεσθαι. Καλῶς 
δὲ εἶπε τὸ, ἑλπίζων. Ἐπειδὴ γὰρ Πνεύματι ἀγόμε- 
vog οὐχ ἦδει ποῦ δεῖ ἀπελθεῖν, εἰχότως ἀμφιδάλλει 
xai περὶ τοῦ πρὸς Τιµόθεον ἐλθεῖν. 


τις ἀστεὶν ᾿Βκκησία θεοῦ ζῶντος. Mh yàp 
εἴπῃς *! ὅτι ἄνθρωποι αὐτὴν 33 συγχροτοῦαι. θεοῦ 
γάρ ἐστι ζῶντο:, τουτέστι, φοδεροῦ xal ἑκδιχητοῦ, 
καὶ οὗ νεχροῦ χαὶ ἀσθενοῦς, οἷοι οἱ τῶν Ἑλλήνων. 

Ζτύ.Ίος xal ἑδραίωμα τῆς ἀ.ηθείας. Ἐνταῦθα 
xai πρὸς τὸν Ἰουδαϊκὸν συγχρίνει ναὸ» 33 τὴν Ἐκκλη- 
σίαν, xal φησιν ὅτι Ἐκεῖνος μὲν τύπους περιεῖχε xal 
σχιὰς, οἷον χώδωνας xal ῥοΐσχους, xai ἀρχιερέα 
μετὰ τῶν θυσιῶν. Ἡ δὲ Ἐχχλησία τῆς ἀληθείας 


ἑστὶ αὔστασις. Πάντα γὰρ τὰ àv. abt) τελούµενα , C 


ἀληθινὰ, χαὶ οὐδὲν σχιῶδες, οἷα τὰ τοῦ νόµου. ᾽Αντὶ 
Υὰρ χωδώνων, χἠρυγµα λαμπρόν: ἀντὶ ῥοΐσχων βίος 
κατεστεµµένος, xal ἕνδον ἔχων τὸν xapmóv: xai 
ἀρχιερεὺς, Υἱὸς θεοῦ * xal μέγα θῦμα, τὸ θεῖον αὐ- 
τοῦ σῶμα. 

Καὶ ὁμολογουμένως μέγα ἐστὶ τὸ τῆς εὐσεδείας 
µυστήριον. Καὶ µυστήριόν ἐστιν ἡ ὑπὲρ ἡμῶν ol- 
χυνομία. Καὶ µέγα, καὶ εὑσεδείας, xaX duoAoyov- 
µένως µέγα. Οὐ γάρ τις ἀμφιδάλλει περὶ τούτου. 
Πῶς δὲ µυστήριον, rp πάντες ἴσασι; Μάλιστα μὲν, 
οὐ πάντες. El. δὲ χαὶ πάντες ἴσασιν, ἀλλὰ νῦν, πρὸ 
τούτου δὲ οὐ πᾶσι δῆλον fjv. “Αλλως τε, τὸ μὲν, ὅτι 
ὁ θεὸς ἐσαρχώθη, πάντες ἴσασι. τὸ δὲ πῶς, ἁποχέ- 
χρυπται. Καὶ διὰ τοῦτο μυστήριόν ** ἐστιν. "Opa δὲ 


giles ostendunt, celeriter ad superiora venient, ut 
multam fiduciam et libertatem in fide habeaut, hoc 
est, ut celebriores efficiantur : non in mundanis 
dignitatibus, non in pecuniis, sed in βάς, id est. 
in omnibus quz sunt secundum fidem, cum verbis 
tum operibus. Tales sunt ii qui in Ecclesia reful- 
gent, 4 diaconis presbyteri et episcopi facti. 

Vgns. 14, 15. Hec tibi scribo, sperans me ventu- 
rum ad te cito. Si aute (tardatero, ul scias quo- 
modo oporteat te in domo Dei conversari. Ne de his 
precipiendo in tristitiam conjiciat discipulum, ceu 
Paulum 08 amplius esset visurus : Non propterca, 
inquit, bzec scribo, tanquam porro non sita ventu- 
rus, veniam enim, sed, si contingat me tardar, 
ut liabeas formulam et exemplar quomodo oporteat 
te vivere. Bene autem dixit, sperans. Cum enim a 
Spiritu ductus ignoraret quo sibi abeundum esset, 
nen imnerito dubitat de adventu suo ad Timo- 
theum. 

Que est Ecclesia Dei viventis. Noli enim dicere 
quod ex hominibus ipsa sit conflata : Dei eniin est 
viventis ; id est, terribilis et ultoris, nop mortui 
el infirmi, quales sunt Grzecorum dii vani. 

Columna et firmamentum veritatis. Πίο cum temn- 
plo Judaico Ecclesiam confert, atque ait: lllud 
sane figuras et umbras habebat, veluti tintinnsbula 
et mala punica, et pontificem cum victimis. Eccle- 
sia autem est coetus veritatis : omnia enim qu:e in 
ea peraguntur, vera sunt, et nihil in ca est um- 
brosum, qualia sunt quz lege sanciuntur. Pro 
tintinnabulis enim clara praedicatio ; pro mal:s 
punicis vita est coronata, intus fructum babens. 
Porro pontifex est Filius Dei : magnumque sacri- 
flcium, divinum ipsius corpus. 

Vgns. 16. Et manifeste magnum est pietatis sacra- 
menium, Sacramentum aive mysierium est dispen- 
satio illa pro nobis facta. Et magnum, et pietatis, 
et manifeste magnum : non enim quisquam de 
hoc dubitat. Quomodo autem mysterium est quod 
omnes noverunt ? Maxime sane : non omnes norunt. 
]mo etsi omnes norunt, id tamen nunc evenit : 
antehac vero non omnibus palam fuit. Przeterea, 
quod Deus incarnatus est, omnes noverunt : quo- 


τὴν πρὸς ἡμᾶς ἀγάπην τοῦ Θεοῦ, εἴπερ τὸ µυστή- D modo vero, occuliatum est, eamque ob rem myste- 


prov αὑτοῦ ὅλως ἡμῖν ἐγνώρισε. 


θεὸς ἐφανγερώθη ἓν σαρκἰ. Ἐπειδὴ περὶ ἱερέων 
ὁ Παῦλος διαταττόµενος, οὐδὲν τοιοῦτον εἶπεν, οἷον 
ἐν τῷ Λευϊτικῷ, qnoi, Μηδεὶς θαυμαζέτω, εἰ μὴ 
τοιαῦτα μικρολοχγοῦμαι. Μέγα ἐστὶ τὸ ἡμέτερον, xol 
οὐδὲν τοιοῦτον ἐχεῖ. Ἐνταῦθα γὰρ θεὺς ἐφανερώθη. 
Πῶς ; Ev capxt. Tjj γὰρ θεότητι ἀόρατος. 


Ἀδικαιώθη iv ανεύματι. Ἡ τοῦτό φῆσιν, ὅτι 


rium est. Perpende autem claritatem Dei erga 
nos, siquidem mysterium suum otnuino nobis pa- 
tefecit. 

Deus manifestatus. est. in. carne. Quia. 570 
Paulus de sacerdotibus przcipiens, nihil tale dixit 
quale eat in Levitico : Nemo, inquit, demiretur 
quod de rebus tam levibus non disputo : magnum 
sane nostrum est, οἱ cui nihil ibi simile est. Hic 
enim Deus manifestatus est. Quomodo? lu carne. 
Secundum namque divinitatem est invisibilis. 

Justificatus est in spiritu. Vel hoc dicit, quod cum 


Verie lectiones. 
*' [bnc o. ?* ταύτην ο. 1 2aóvo. — ** µυστήριόν ἐστι τῆς πρὸς ἡμᾶς ἀγάπης τοῦ θεοῦ o. 





πι "^J TRHEOPHYLACTI BULGARUE ΛΗΟΠΙΕΡ. 52 
cmnía pro salute humana fecisset, elsi obduratis A ἐπειδὴ πάντα ποιῆσας πρὸς σωττρίαν εῶν ἀνθρώ- 


quibusdam non persuasit, ipse tamen justificatug 
est, utpote qui quod snum erat fecerit : vel quod 
peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore 
ejus : at alii quidem juxta legem justi, spiritu ser- 
vitutis detinebantur. Metus enim et poenas contine- 
bat lex : quippe qua non baberet spiritum adoptio- 
nis. Dominus autem omnem justitiam implevit in 
Spiritu sancto, ejusdem cum illo substantie exsi- 
stens, habensque ipsum naturaliter seeum manen- 
tem, ac per seipsum nobis donans ut per illum ju- 
stificemur. Qui enim secundum Evangelium jusii 
sunt, revera spirituales, eis qui olim in lege justi- 
ficabantur, sunt longe superiores. 

Apparuit angelis. O mysterium ! nobiscum vidc- 
runt angeli Filium Dei, cum antea non. cernebant. 
Ecca enim, inquit, accesserunt et. ministrabant ?* 
ei. Ac simpliciler a tempore quo natus est, tantis- 
per dum in colum receptus est, In nativitate enim 
angeli eum celebrabant, et annuntiabant pastori- 
bus : tum in assumptione angeli ministrabant. 

Pradicetus est. gentibus , creditus est. in mundo. 
Gentibus desperatis, invisis : nec preedicatus e-t 
V2ntum, vcrum eliam creditus est universo mundo, 
quod ingens est potentize et veritatis ejus qui prze- 
dicabatur argumentum. 

Aassumpius est in gleria. Hoe est, in nubibus, an- 
gelis etiam ministrantibus. Atqui in ccelum 98- 
Suinplus est, ei non sieut Elias, quasi in coelum, 
ne dicam qued et ipsa assumptio sit gloria. 


CAPUT IV. 


Vrns. 1. Spiritus autem manifeste dicit. Hoc est, 
palam, perspicue, et non adumbrate, quemadmo- 
dum lex et propheta. 

Quod in posterioribus temporibus deficient qui- 
dam a fide. Quia supra dixerat, quod nonnulli nau- 
Iragium passi essent circa fidem : Ne mireris, in- 
quit, quosdam etiamnum judaizare : nam lempus 
adveniet quando pejora designabunt ii qui Chri- 
stianí videntur. Hzc enim de Judaeis non dicit, 
siquidem ii jamdudum , imo vero tunc temporis 
exsliterunt, verum de Marcionistis, Encratistis, 
d71 Mauichzis, et universa illorum officipa. 

Attendentes spiritibus impostoribus, ac doctrinis 
daemoniorum, Ab his enim correpti, tum cibos, 
ium muplias calumniabantur. Notat autem οἱ 
omnes alias hzreses. Omnes enim ex deceptione 
ac doctrina. damonum oriuntur. Aperte autem 
earum hic non meminit, ne jam inde animis eas 
inseral : verum qui jam tunc coperat, hanc de- 
monsirovit, ciborum nimirum et nuptiarum μα- 
Tesin. | 

Vins. 2, [ή hypocrisi loquentium mendaciym. Hoc 
tsl, ea. qua mentiuntur, Bon per ignorantiam 


* Matth. 1v, 14, 


πων, xai σχληρούς «tuac ὄντας οὐχ ἔπεισεν, ὅμως 
αὐτὸς ἐδικαιώθη, ὡς τὸ αὐτοῦ ποιῄσας, 7) ὅτι ἅμαρ- 
τίαν οὐχ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος kv τῷ στόµαςι 
αὐτοῦ. ἸΑλλ' ol. μὲν κατὰ vópov δίχαιοι, πνεύματι 
δουλεία; ἑγείχοντο. Φόδους γὰρ καὶ χολάσεις ὁ νόµος 
περιεῖχε, τὸ πνεῦμα τῆς υἱοθεσίας μὴ ἔχων. Ὁ δὲ 
Κύριος πᾶσαν διχαιοσύνην ἐπλήρωσεν ἐν Πνεύματι 
ἁγίῳ, ὁμοούσιης (ov αὐτῷ, καὶ ἔχων αὑτὸ συνὸν αὑτῷ 
φυσικῶς, καὶ δι’ ἑαντοῦ καὶ ἡμῖν διδοὺς τὸ ὃν τούτῳ 
διχαιοῦσθαι. Καὶ γάρ οἱ κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον δίχαιοε, 
ὄντως πνευματιχοὶ, πολλῷ τῶν bv νόμῳ δικαιουµέ- 
νων πάλαι ὑπερέχοντες. 


"Qo0n ἀγγέ.ῖοις. *Q μνστγριον! μεθ) ἡμῶν εἶδον 
οἱ ἄγγελοι τὸν Ylby 35 τοῦ Θεοῦ, πρότερον οὐχ ὁρῶν- 
τες. ']δοὺ γὰρ, qns, ἄγ]ε.οι προσᾖ-θο», καὶ δι- 
ηκόνουν αὐτῷ. Καὶ ἁπλῶς ἀφ' οὗ ἐγεννήθη, ἕως οὗ 
ἀνελήφθη. Κάν τῇ γεννήσει γὰρ Όμνουν ἄγγελοι καὶ 
εὐηγγελίζοντο τοῖς ποιµέσι ' καὶ τῇ ἀναλήψει ἄγγε- 
λοι Διηχόνουν. | 

᾿Εκηρύχθη ἔύγεσι͵ ἐπιστεύθη ἐν κόσμφ. 
"E0vest τοῖς ἀπεγνωαμένοις, τοῖς διαθεθληµένοις, 
xaX οὖχ ἐχηρύχθη µόνον, ἀλλὰ xa ἐπιστεύθη τῷ 
χόσμῳ παντὶ, ὃ μέγα σημεῖον ** τῆς τοῦ χηρυττο- 
µένου δυνάµεως xal ἁἀληθείας. 

᾽ΑγεΛλήφθη ἐν δόξῃ. Τουτέστιν, ἐπὶ τῶν νεφε- 
λῶν, χαὶ ἀγγέλων ἁπηρετούντων. Καΐτοι al; obpa- 
νὸν, χαὶ οὐ γατὰ τὸν Ἠλίαν, ὡς εἷς οὐρανὺν, ἵνα 


c E3 λέγω, ὅτι καὶ αὐτὸ τὸ ἀναληφθῆναι, δύξα. 


KEOAA. Δ’. 


Τὸ δὲ Πνεῦμα ῥητῶς «ἰέγει. Τουτέστι, φανερῶς, 
σαφῶς, xai οὗ συνεσχιασµένως, ὡς νόμος 37 xal προ- 
φῆται. ΄ 

"Οτι ἓν ὑστέροις καιροῖς ἁποστήσονταί τινες 
τῆς πίστεως. Ἐπειδὴ εἶπεν ἄνω ὅτι ἐνανάγησάν 
τινες περὶ τὴν πίστιν, ΜΗ θαυµμάσῃς, φησὶν, ὅτι 
νῦν Ἰουδαῖνουσί τινες. ἔσται χαιρὸς. ὅτε χείρω 35 
ἔσται παρὰ τῶν δοχ.ύντων χριστιανίζειν, Ταῦτα γὰρ 
λέγει ** ob περὶ Ἰουδαίων ' οὗτοι γὰρ ἓν τοῖς πάλαι 
σαν xatpot;, ἀλλά xal τότε" πε οἱ δὲ Μαρχιωνιστῶν, 


xaY Ἐγκρατιτῶν, καὶ Μανιχαίων, καὶ παντὸς αὐτῶν 


τοῦ τοιούτου ἑργαστηρίου. 

Προσέχοντες zveóuaci π.Ιάνης, καὶ διξασχα- 
λίαις δαιμόνων. Ὑπὸ τούτων γὰρ ἑνεργούμενοι, 
xai τὰ βρώματα χαὶ τὸν γάμον διέθαλλον. Αἰνίττε- 
ται δὲ xal πάσας τὰς ἄλλας αἱρέσεις. Πᾶσαι γὰρ 
ἀπὸ πλάνης xai Διδασχαλίας δαιμόνων. Ῥητῶς δὲ 
οὐχ ἐμνήσθη ἐνταῦθα, ἵνα ph ἐντεῦθεν ἤδη ἑγκα- 
τασπείρῃ αὐτὰς ταῖς φυχαῖς * την δὲ Ίδη ἁρξαμέ- 
νην, ταύτην ἤδη παρέδειξε, τὴν τῶν βριυµάτων xal 
τοῦ γάμαυ. 

Ἐν ὑποκρίσει ψευδουόγων. Ἱουτέατιν, αὑτὰ ἃ 
Ψεύδονται, o0 χατὰ ἄγνοιαν ψεύδονται, ἀλλ᾽ εἰδότες 


Varie lectiones. 
35 τὸ µυστήριον ο. 1t µυστήριον ο. ?' ὡς νόμος προφητείας 0. 39 πλεῖον, 35 xal o. 


—- 


53 


EXPOSITIO IN EPIST. 1 AD TIMOTH. — CAP. IV. ti 


ὅτι dqasb$ slow, ὑποκρίνονται ὡς ἀληθῆ αὐτὰ δι- A mentiuntur, verum scientes falsa esse, illa tau- 


δάσχειν. 

Κεκαυτηριασµένων τὴν ἰδίαν συνεἰδησιν, xo- 
«Συόντων γαμεῖν. Τονυτέστι, πονηροῦ βίου εἰσί * χαὶ 
ἐπειδὴ συνίσασιν ἑαυτοῖς ἀχαθαρσίαν co) by, διὰ τοῦτο 
τὸ συνειδὸς αὐτῶν ἀνεξαλείπτους ἔχει τοὺς χαυτῆρας 
τοῦ ῥυπαροῦ βίου, χαὶ διαθάλλει τὸν γάµον. "Era 
εἴγε χαθαρὺς ἣν αὐτῶν ὁ βίος, χαὶ ἡ συνείδησις ἂν 
αὐτῶν χαθαρὰ ἣν, xal οὖκ ἂν διέδαλλεν ἃ ὁ θεὸς 
ηὐλόγησεν. Ὥσπερ ὁ στομαχιῶν διαδάλλει τὰ βρὺ- 
para, αὐτὸς bv ἑαυτῷ ἔχων ἔἕνδον τοὺς πονπροὺς 
χυμούς. Τί ob» ; Οὐχὶ χαὶ ἡμεῖς χωλύομµεν γαμεῖνς 
μὴ Υένοιτο * ἀλλὰ τοὺς μὴ βου)ομένους Υαμεῖν προ- 
τρέποµεν ἐπὶ παρθενίαν τ'µιωτέρα μὲν γὰρ αὕτη 
ἀλλ᾽ οὐκ ἤδη ἄτιμος ὁ Ὑάμος, ὥσπερ οὐδὲ ἐπειδὴ ὁ 
χρυσὺς τιµιώτερος, ἄτιμος ὁ ἄργυρος. Τὸ γὰρ τι- 
μιώτερον, τιµίου τιμιώτερόν bati xal τὸ χάλλιον, 
χαλοῦ χάλλιον, οὐχ) xaxov. 'O μὲν οὖν δυνάµενος, 
ἐχέτω τὸν τῆς παρθενίας χρυσόν’ εἰ δὲ μὴ δύναιτο, 
«by τοῦ γάμου ἄργυρον ἀναδεχέσθω. 


Ἀπέχεσθαι βρωμάτων, d à θεὸς ἔκτισεν clc 
μετά 1ηψεν ** τοῖς πιστοῖς. Οὐκ ὀφείλει ἀπὸ χοινοῦ 
λαθεῖν τὸ, χω.Συόνγτων, ἀλλ ἔξωθεν προσθεῖναι τὸ, 
συµθου.1ευόγτω» ἀπέχεσθαι βρωμµάτων. Ti δὲ. 
τοῖς ἀπίστοις οὐχ ἕἔκτισε ταῦτα ὁ θεό; ; ναὶ, ἀλλ 
αὐτοὶ ἑαυτοὺς ἀπείργουσι. Τί οὖν ; οὗ χεχώλνται fj 
τρυφῇ; xaX σφόδρα ' ἀλλ οὐχ ἡ µετάληψις. Ἡ piv 
Yàp µετάληνις τὴ» συμμετρίαν ἔχει, ἡ δὲ τρυφὴ 
τὴν ἀμετρίαν 5. ᾽Αλλὰ χαὶ αὐτὴ fj τρυρὴ οὐχ ὡς 
ἀχάθαρτος χξεχώλυται, ἁλλ ὦ; ἐχλύουσα διὰ τῆς 
ἀμετρίας τὴν φυχᾖν. 

Kal ἑπεγγωχόσι τὴν ἆ 1ἠθειαν. "Αρα τὰ Ἰουδαϊχὰ 
τύπος hv vov vip ἡ ἀλήβεια. Ἐκωλύοντο δὲ οἱ 
Ἰουδαῖοι ** τῶν πολλῶν, οὑχ ὡς ἀκαθάρτων, ἀλλὰ 
ἵνα τοῦ τρυφᾷν ἐπισχεθῶσ., xai ἵνα οστένοχω- 
ρηθέντες ἀπὺ τῶν πολλῶν, xal σράττοντες βόχς 
χαὶ πρ/ήθατα, ἐπιγνῶσι τἶνας θεοὺς ἑχτήσαντο 38 
οἱ Αἰγύπτιοι. Α)ήθειαν οὗὖν, ἣ την εἰς Χριστὸν 
πίατιν νοήσεις ἡ ἁπλῶς, τοῖς ἐπεγνωχόσι τὴν 
ἀλήθειαν *. ποίαν xaY εὖθὺς ἐπάγει. 

"Ort πᾶν ατίσµα Θεοῦ κα.1όν. Πάντα Υὰρ, φταὶ, 
καλὰ λίαν. Εἰπὼν δὲ, κτίσμα θεοῦ, περὶ τῶν ἑδω- 
δίᾳων βρωμάτων ἁπάντων ᾖνίξατο. Καὶ fn προχα- 
τασπᾷ τὴν αἴρεσιν τῶν την ἁἀγέννητον Όλην εἰσ- 
αγόντων, καὶ ἐχείνης ταῦτα λενόντων εἶναι. 


Καὶ οὐδὲν ἁπόδ.Ίητον, μετὰ εὐχαριστίας Aap- 
έανόμενον * ἁγιάζται γὰρ διὰ .Ἰόγου θεοῦ καὶ 
ἐγτεύξεως. Οὐχοῦν εἰ ἁγιάξεται, ἀχάθαρτον λοιπόν 
ἔστιν ; 09, ἀλλὰ κατὰ συγχώρησιν τοῦτο τίθησιν. 
Πρῶτον μὲν γὰρ χατὰ ἕἔνστασίν φησιν, ὅτι οὐδὲν 
ἀχάθαρτον, ἔπειτα χατὰ συγχώρησαιν, Δῶμεν, φησὶν, 
ὅτι Υίνεταί τι ἀχάθαρτον' ἀλλ᾽ ἔχεις τὴν ἰατρείαν 


*! Levit. xi, 2 seqq. ** Gen. 1,51. 


quam vera docere simulant. 

Ει cauteriatam habentium suam conscientiam, 
prohibentium nubere. lloc. est, prave sunt vitz : et 
quia conscii sibi sunt imultz iinpuritatis, propterea 
conscientia corum indelebiles notas sordide vite 
inustas babet, atque adeo nuptias calumniatur. Nam 
si pura esset ipsorum vita, conscientia simul munda 
fui-set, nec criminata esset quibus Deus bene- 
dixit : quemadmodum qui stomaclio laborat, eibos 
reprehendit, cum ipse intus in seipso pravis sii 
humoribus infectus. Quid igitur? Nonne et nos 
matrimonium prohibemus? llaudquaquam ; czte-. 
rum eos qui nubere nolunt, ad virginitatem adhor- 
tamur : honoratior enim esl ista : attamen nuptiz 


B interim non sunt inglorie, quetnadmodum neque 


argentum nullius est pretii, quia aurum pretlosius 
est. Nam quod pretiosius est, pretioso pretiosius 
est : et quod melius est, bono melius est, non 
malo. Qui ergo potest, virginitatis aurum retineat * 
si vero non possit, matrimonii argentum re- 
cipiat. 

V&ns. 9. Absiinere a cibis, quos Deus creavit ad 
percipiendum cum gratiarum actione fidelibus. Non 
debes hic repetere, prolibentjium, sed aliunde ad- 
dere, consuleniium abstinere a cibis. Quid vero? 
nonne et infidelibus Deus cibos creavit? Na, sed 
ipsi seipsos inhibent. Quid igitur? nonne delicia 
sunt prohibit? Oinnino, sed non ipsa participatio. 
Nam participatio mediocritatem liabet, delicize vero 
immoderationem. Quin etiam lps:e deliciz, non ve- 
luti immundz sunt prohibitze, verum quod animata 
per immoderatum usum dissolvant. 

Et iis qui cognoverunt veritatem. Judaica igitur fi- 
gura erant ; nunc enim veritas regnat. Vetabantur 
autem Judais multa 37, non quod inmunda essent, 
verum ut a luxu cohiberentur , utque a multis 
rebus coerciti, et boves et pecudes maclantes, 
agnoscerent qualesnam deos fecissent Egyptii. Per 
veritatem izitur, aut fidem in Christum intelliges, 
572 vel simpliciter, iis qui cognoverunt verita- 
tem : qualis autem sit ista, statim infert. 

VEgns. 4. Quod omnis creatura Dei bona est. 
Omnia euim, inquit, valde bona erant**, Dicens 


p 2utem, creatura Dei, de omnibus esculentis clam 


locutus est. Jamque hic refellit eoruin bhaeresin qui 
materiam non genitam, ac cibos ex ea provenire 
asserunt. 
VrnRs. 4, b. Et nihil est. rejiciendum, quod cum 
graliarum actione percipitur : sanctificatur. enim per 
verbum Dei et orationem. Ergone si sanctilicatur, 
immundum est ? Minime, verum per concessionem 
hoc ponit. Nam primum per instantiam dicit, nihil 
esse immundum : deinde per concessionem, Demus, 
inquit, quod quiddam ait immundum ; sed babes 


Varie lectiones. 
9 μετάληψ.» pick εὐχαριστίας m. ?! ἁμαρτίαν 0. 3 Ἰουδαίων πλήθη ο. ** ἑποίησαν o. 


59 THEOPHYLACTI BULGARDLE ARCHIEP. 9€ 
medicinam : signa, gratiasage, glorifica Deum, ac A σφράγισον, εὐχαρίστησον, δόξασον τὸν Ocbv, χαὶ 


deflcit immunditia. Nam gratiarum actio cuncta pur« 
gat: qui vero ingratus est, ipse est immundus et 
pollutus. Num igitur quod idolis est immolatum, 
hunc in modum mundare possumus? Possumus, si 
ignoremus idolothytum esse. Si vero scientes 
sumpserimus, immundi sumus, non quia illud ido- 
lothytum sit, sed quia nos legem transgressi sumus, 
precipientem non communicandum mensas demo- 
niorum. Voluntas itaque tua coinquinata est, utpote 
quia non obtemperasti ; non cibus natura fuit pol- 
lutus. 

Vrns. 6. Hec proponens f[ratribus, bonus eris πιῖ- 
nister Jesu Christi. Hec, qualia? Quod mvsterium 
magnum est, et quod sic abstinere a cibis et nu- 
ptiis, doctrina diemoniorum est, et alia quecunque 
predixit, Quid autem est, proponens? Pre, consu- 
lens. Non dixit, Praecipiens, nequaquam enim hic 
est auctoritas. 

Enutritus verbis fidei et doctrine bone, quam as- 
secutus es. Supra dixit : Hac aliis propone : jam 
vero ait : Tu ipse etiam innutritus, hoc est, conti- 
nuo et sedulo eadem versans animo, et veluti ru- 
minans. Incessabilem enim ad hzc attentionem in- 
dicans, dixit, enutritus. Perinde enim ut corporis 
aliuentum semper sumimus .: sic fidei rationibus 
el sermonibus semper nos oportet innutriri. 


Vins. 7. lneptas autem et aniles fabulas devita. 


ἀποπίπτει ἡ ἀἁκαθαρσία. 'Β μὲν γὰρ εὐχαριστία 
πάντα καθαρίζει. 'O ἀχάριστος δὲ xal αὐτὸς ἀχά- 
θαρτος xaX µιαρός, "Apa οὖν καὶ τὸ εἰδωλόθυτον 
οὕτω δυνάµεθα χαθαἰρειν; Ναὶ, &iv μὴ εἰδῶμεν 
ὅτι εἰδωλόθυτόν ἐστιν * ἐὰν δὲ γνόντες µεταλάδωμεν, 
ἀχάθαρτοί ἔσμεν, οὖχ ὅτι ἔχεῖνο εἰδωλόθυτόν ἔστιν, 
ἀλλ ὅτι ἡμεῖς νόµον παρέδηµεν, τὸν χελεύοντα μὴ 
χοινωνεῖν τραπέζης δαιµονίων. Ὥστε ἡ ah xpoatps- 
ot; µεμόλυνται ὡς παραχούσαντος' οὗ «b βρῶμα ἣν 
μιαρὸν φύσει. 


Ταῦτα ὑποτιθέμεγος τοῖς ἁδε.1ροῖς, διάκονος 
ἔσῃ xaJóc Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ταῦτα, ποῖα; "Ότι τὸ 
μυατήριον μέγα ἐστίν * ὅτι τὸ ἀπέχεσθαι οὕτω ryá- 
µου xal βρωµάτων, δαιµύνων ἐστὶ, xal ὅσα ἄλλα 
προεῖπε. Τί δὲ ἐστιν, ὑποτιθέμενος; Αντὶ τοῦ, συµ- 
ἑουλεύων. Οὐκ εἶπεν, Ἐπιτάττων * οὑδαμοῦ γὰρ αὖ- 
θεντία ἐνταῦθα. 

'Εντρεφόµενος τοῖς Aóyotc τῆς πίστεως καὶ 
τῆς καλῆς διδασκα.ίας, $$ παρηκο.ούθηκας. 
Εἶπεν, ὅτι Ὑποτίθεσο τοῖς ἄλλοις ταῦτα * νῦν φησιν, 
ὅτι Καὶ αὑτὺς σὺ ἐντρεφόμενος, τουτέστι, συνεχῶς 
τὰ αὐτὰ στρέφων, χαὶ οἷον ἀναμηρυχώμενος. Τὸ 
γὰρ ἁδιάλειπτον τῆς εἰς τὰ το,αῦτα προσοχῆς δηλῶν, 
εἶπε τὸ, ἐντρεφόμενος. Ὥσπερ γὰρ τὴν σωµατι- 
xhv τροφὴν ἀεὶ λαμθάνοµεν * οὕτω καὶ τοῖς περὶ τῆς 
πίστεως λόγοις ἀεὶ δεῖ ἑντρέφεσθαι. 

Τοὺς δὲ βεδή.Ίους καὶ γραώδεις μύθους παρ- 


Hoc est, tuos commonefac eorum quz dixi : con- 6 αιτοῦ. Τουτέστι, τοῖς μὲν σοῖς mapalver ἃ εἶπον * 


tra perversos autem ne descendas in arenam : non 
enim potes illis prodesse, nisi siquando scandalum 
subnasceretur, veluti nes propter imbecillitatem 
pugnam adversus ipsos detrectare videamur. Fa- 
bulas autem, Judaicas observationes dicit, vel quia 
commeniitie sunt, vel quia intempestiva. Cogita 
enim in animo virum triginta 573 annos natum 
lactere volentem, quam ridiculus erit, quod inte:n- 
pestive hoc faciat? Aniles vero, quod aniiquatz 
sint : profane antem et immunda, propterea 
quod fidem impediant. [n metum enim conjicere 
animam, qus his omnibus ceremoniis excellenlior 
sit facta, iimmundorum est praeceptorum. 

Exerce autem. teipsum ad pietatem. Hoc est, ad 


πρὸς δὲ τοὺς διεστραµµένους, μηδὲ slc vupvaciav 
καταθῄς ' οὗ γὰρ ἔστιν αὐτοὺς ὠφελῆσαι, πλὴν εἴ- 
ποτε σχάνδαλον ἀναφύυιτο 35’, ὡς δι’ ἀσθένειαν ἡμῶν 
παραιτουµένων τὴν πρὸς αὐτοὺς µάχην. Μύθους 
6t, τὰς Ἰουδαῖχὰς παρατηρήσεις λέγει, ἢ ὡς παρα- 
πεποιηµένας, ἡ διὰ τὸ ἄχαιρον. Ἐννόησον ydp po: 
ἄνδρα τριάκοντα ἔτη θηλάζειν θἐλοντα, πῶς ἔσται 
καταγἐλαστος διὰ τὸ ἄχαιρον. Γραώδεις μὲν οὖν, 
διὰ τὸ πεπαλαιῶσθαι ' βέδηλοι δὲ xal ἀχάθαρτοι, 
διὰ τὸ ἐμποδίζειν τῇ πίστει. Τὸ γὰρ ὑπὸ φόθον 
ἄγειν τὴν ἀνωτέρω τούτων γενοµένην Φνχὴν, τῶν 
ἀχαθάρτων ἑστὶ παραγγελµάτων. 


Γύμνασον δὲ σεαυτὸν πρὸς εὐσέδειαν». Τουτ- 


fidem puram, vitamque rectam : id enim est pietas. D ἐστι, πρὸς πίστιν χαθαρὰν χαὶ βίον ὀρθόν τοῦτο 


Opus est igitur exercitio εἰ continuis laboribus : 
qui enim exercetur, etiamsi certamen non sit presto, 
certat ut sudores excitet. 

Vrns. 8. Nam corporalis exercitatio ad modicum 
utilis est. Quidam jejunium corporalem exercita- 
tionem esse dicunt, sed non est : nam istud spiri- 
tuale est. Verum corporis exercitationem intelligit, 
αυ multos labores habens, modicum prodest cor- 
pori, et tempore admodum exiguo. 

Pietas autem. ad omnia wiilis est, promissionem 
habens vite qua nunc est, et (uturg. Pietas, inquit, 


γὰρ εὐσέδεια. Γυµνασίας ἄρα χρεία χαὶ πόνων δι- 
ηνεκῶν ὁ γὰρ γυµναζόμµενος καὶ ἀγῶνος μὴ ὄντος, 
ἀγωνίζεται ἱδρῶτας ** ἔγειν. 

Ἡ γὰρ σωματικὴ γυμγασία πρὸς ό.1/γον ἐστὶν' 
ὠφέ.ιμος. Tivi; τὴν νηστείαν qaot σωματικὴν 
γυµνασίαν, ἀλλ᾽ οὐχ ἔστι πνενματικὴ yàp αὕτη. 
Αλλὰ τὴν τοῦ σώματος ἄσχησιν σηµαίνει, τις 
πόνους ἔχουσα πολλοὺς, ὀλίγον ὠφέλησε τὸ σῶμα, 
xaY πρὸς χαιρὀν. 

Ἡ δὲ εὐσέδεια πρὺς πάντα ὠφέἼιμός ἐστι 
ἐπαγγελίαν ἔχουσα ζωῆς τῆς νῦν xal τῆς με-- 


Varie lectiones. 


55’ ἀναφύοιτο τοσοῦτο τοῖς πολλοῖς. 


^ Ἱδρῶτος ἄχριο, 


vl EXPOSITIOIN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. IV. 58 
λούσης. Ἐνταῦθα, φηοὶν, ἀναχτᾶται τὸν ἄνθρωπον A bominem hic reficit. Qui enin nullius mali εἰυἱ 


4j εὐσέδεια. 'O γὰρ μηδὲν ἑαυτῷ συνειδὼς πονηρὸν, 
xal ἐνταῦθα Ὑάννυται, τὰς ἀπαγχελίας τῶν µελ- 
λόντων ἀγαθῶν βεδαἰας ἔχων, xal ἐχεῖ δὲ τὴν ἀληθῆ 
ζωὴν Cj. ᾿Απὸ συγχρίσεως «δὲ δείχνυσι τὴν ὑπερ- 
οχὴν τῆς εὐτεθείας. 

Πιστὸς ὁ Aóroc, «αἱ πάσης ἁποδοχῆς ἄξιος. 
Τουτέστι, ἀληθὺς xal ἄξιος εὐπαράδεχτος εἶναι πᾶ- 
σιν, ὡς ἀναμφίδολος. Ποῖος λόγος ; ὅτι καὶ ἐνταῦθα 
xaY ixzl ἡ εὐσέδεια ὠφελεῖ. Πανταχοῦ δὲ τῆς Ἐπι- 
στολῆς τοῦτο ἑπάχει, xal οὐ δεῖται χατασχευῆς, 
ἀλλ ἀποφαίνεται. πρὸς γὰρ Τιµόθεον Ἡν ὁ λόγος 
αὐτῷ. 

Εἰς τοῦτο 1óp καὶ χοπιῶμεν καὶ ὀνειδιζόμεθα, 
δει ἡ.Ἱπίκαμεν ἐπὶ θεῷ ζῶντι. Δείκνυσι τίς ἡ εὖ- 


conscius est, in hoc νο delectatur, promissiones 
futurorum bonorum firmas habens ; illic autem 
veram vitam vivit. A comparatione autem pietatis 
excellentiam commonstirat. 


Vena. 9. Fidelis sermo, et omni acceptione dignus. 
Hoc es!, verus, et dignus est qui accipiatur ab om- 
nibus, utpotequi sit minime dubius. Qualis sermo? 
quod et hic et illic pietas utilis sit. Per totam autem 
Epistolam hoc infert, nec opus habet confirmatio- 
ne, sed enuntíat : ad Timotheum enim ei sermo 
erat. 

Vgns. 10. In hoc enim et laboramus, et maledici-: 
mur, quia speramus in Deo vivente. Ostendit quz sit 


σέθεια, χα) ὅτι fjv αὐτοὶ οἱ ἁπόστολοι µετέρχονται - D pietas, quam ipsi nimirum apostoli exerceant : 


xai χατασχενάζει πῶς τῆς μελλούσης ζωῆς τὰς ἑλπί- 
δας ἔχει, xal φησ.ν, Elc τοῦτο, ἀντὶ τοῦ, διὰ τοῦτο, 
xal κοπιῶμεν xal! ὀνειδιζόμεθα. Τίνος γὰρ ἕνεχεν 
καταχοπ-όµεθα, εἰ uh τὰ μέλλοντα προσεδοκῶμεν, 
ἃ δώσει μετὰ τὸν θάνατον ἡμῖν ὁ ζῶν θεός ; Ἐνταῦθα 
μὲν γὰρ πολλάχις στρατιῶται βασιλέως προχινὸν- 
νεύσαντες ἀπόλλουσι τὰς ἁμοιθδὰς, ἀποθανόντις pt- 
ταξὺ ἐχείνου * ἡμῶν δὲ ὁ Βασιλεὺς Cf] ἀεὶ, ὥστε xal 
ἀεὶ δίδωσιν. 

"Oc ἐσει Σωεὴρ πάντων ἀνθρώπων, ud.cta 
πιστῶν. Τουτέστι, πάντας θέλει σωθῆναι xal ἓν- 
ταῦθα καὶ ἐχεῖ * πλείονα δὲ σπουδὴν ἐνταῦθα περὶ 
τοὺς πιστοὺς τίθεται 39’. El μὴ γὰρ αὐτὸς τούτους 
ἔσωσε, πῶς ἂν ἀντέσχον Ob πάντων πολεμούμενοι; 
Διὰ δὲ τούτων παροομᾷ τὸν Τιμόθεον πρὸς τοὺς 
κινδύνους. Mi γὰρ ἐχλύου, φησὶ, τοιοῦτον ἔγων 
θεὸν, μτδὲ τὴν παρ) ἑτέρων συμμµαχίαν ἐπιχαλοῦ, 
ἀλλ Επιζε ἐπ ἐχεῖνον' Cf yàp, xai Σωτήρ ἐστι. 


HlapdryeAAs ταῦτα καὶ δίδασκε. Tov πραγµά- 
χων, τὰ μὲν διδασχαλίας δεῖται, τὰ δὲ, ἐπιταγῆς. 
Οἵον, περὶ τοῦ ἁρπάζειν, οὐ διδάαχειν χρὴ, ἀλλ 
ἐπιτάττειν, τουτέστι, μετὰ πλείονος αὐθεντείας 
ἁπαγορεύειν' περὶ μέντοι τοῦ τὰ ὑπάρχοντα κενοῦν, 
ἢ περὶ τοῦ παρθενεύειν, f) τοῦ πῶς δεῖ πιστεύειν, 
ἐνταῦθα διδασχαλίας yptla. Διὰ τοῦτο ἁμφότερα 
φίθησιν 6 ᾿Απόστολος ** * Παράγγε.1ε καὶ δίδασκε. 
Καὶ ἄλλως, ὅταν μὲν εἰδότες τι πονηρὸ» εἶναι, ὅμως 
πράττωµεν αὐτὸ, παραγγελίας δεόµεθα **' - ὅταν 
δὲ μὴ εἰδίτες, διδασχαλίας. 

Μηδείς σου τῆς νεότητος καταρρογείτω. Ἐπειδὴ 
ἡ xotvh πρόληψις εὐχαταφρόνητον πρᾶγμα ἡγεῖται 
τὴν νεότητα, Φφησὶν, Αὐθεντιχώτερον παράγγελ)ε, 


xai µηδείς σου χαταφρονείτω, δεῖ γὰρ xaX ἆἁκατα-᾽ 


φρόνητον εἶναι τὸν διδάσχαλον. Ποῦ οὖν τὸ πρᾶον ; 
ἕνθα μὲν τὰς εἰς αὑτὸν Όδρεις ἐχδιχῆσαι δεῖ, πρᾶος 
ἔσ-ω; ἔνθα δὲ ὑπὲρ σωτηρίας ἄλλων αὐστηρίας δεῖ, 
μετὰ παῤῥησίας ἐπιταττέτω. Ἡ ὅτι Βίον ἑκιδείχνυσο 
Χόαμιον, καὶ οὐ χαταφρονηθήσεταί σου ἡ νεότης, 


et confirmat quomodo future. vite spem habeat, 
inquiens, In hoc, id est, propter hoc, cum labora- 
mus, ium contumelia afficimur et conviciis peti- 
mur. Quam eniin ob causam czedimur, nisi futura 
exspectaremus, quz dabit post mortem nobis vivens 
Deus ? Hic enim sspenumero milites, qui pro im- 
peratore pericula subiere, illo interim defuncto 
mercedem amittunt : noster autem Dlex semper vi- 
vit : itaque et semper dat. 

Qui est Servator omnium hominum, maxime fide- 
lium. Hoe est, omnes quidem vult salvos fleri, et hic 
et illic : majorem autem curam hic circa fideles 
ostendit : nisi enim ipse hos servaret, quomodo ab 
omnibus oppugnati sustinerent ? Per hzc nutem 
incitat Timotlieum ad pericula 4oleranda. Ne enim 
deficias, inquit, cum talem habeas Deuni, neque 
ab aliis auxilium 57& implora in afflictione, sed 
enim spera in illum : vivit enim, et Servator 
est. 

Vgns. 11. Precipe hec et doce. Res ali: quidem 
doctrina indigent , alie vero mandato :' veluti de 
rapina non docere, sed prsecipere oportet, hoc est, 
cum majori auctoritate probibere. De facultatum 
vero in pauperes distributione, de virginitatis 
statu, vel quomodo credendum sit, hic doctrina 
opus est. Propterea utraque ponit Apostolus , 
Precipe ac doce. Ad h:ec, quando novimus quidein 
aliquid esse malum, ac nihilominus illud perpetra- 


D mus, przcepto opus est: quando vero non noviuus, 


institutione. 

Vgas. 12. Nemo adolescentiam tuam conieninat. 
Quia communis opinio contemptibilem rem putat 
adolescentiam, Precipe, inquit, majori cum aucto- 
ritate, ac nemo te contemnat : oportet enim non 
contemptibilem esse praeceptorem. Ubi igitur man- 
suetudo ? ubi injurias, quibus ipse aflicitur, u!cisci 
oporteat, mansuetus esto : ubi vero aliorum salutis 
gratia opus esi austeritate, cum fiducia imperet. 
Vel, Vitam ostende honestam, et non veniet in con- 


Varie lectiones. 


9 ἑνδείχνυται υ. * Παῦλος o. '"* δεί o. 


59 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. (9 


temptam juventa tua, in quam natura contemptus Α φύσει εὐκαταφρόνητος οὖσα, ἀλλὰ θαυμασθῄσέται. 


cadere solet, sed admirationi potius erit. Infert 
igitur : 

Sed exemplum esto fidelium. Hoc est, Vit sis 
exemplar, optimzque vitze regula. 

In verbo. Ut mansuete colloquaris, utque sermo- 
nem prowptum et przparatum habeas. 

In conversatione. Vel in vita, vel in ecclesiastico 
ordinc. 

1n charitate. Qu: omues complectatur. 

In spiritu. Hoc est, vel in spirituali statu, vel 
charismate, ne ob istud efferaris. 

Iu fide. Recta et indubitata, quando quis Deo 
credit, etiam in iis quz? impossibilia videntur. 

In castitate. Iloc est, puritate, virginitate, vel 
temperantia. 

Vgns. 15. Dum venio attende. lectioni. Si Timo 
theum lectioni divinarum Scripturarum incumbere 
jubet, quid, qu:zeso, nos facere debemus ? Quinetiam 
ipsc Paulus ad finem vsque vitz sus isti lectioni 
incubuit, qui et alis ad idem studium cohortaba- 
tur. Addit vero ei. animum per hoc quod dicit, 
Donec venero, spem faciens ei videndi przeceptorem. 
Verisimile enim erat ipsum przceptore orbatuun, 
Paulum quzrere. Cujus autem rei gratia dixit, Dum 
venio ? Quia verisimile erat eum, utpote juvenem, 
multa ignorare, egereque przsentia Pzuli, ut hasc 
disceret, ait : luterea dum venero, lege Scripturas, 
et inde habebis, quantum fleri potest , 575 legis- 
lationes et prazcepta : postquam autem venero, ego 
tibi suzgeram reliqua. 

Cousolatioui. Erga mceestos videlicet, vel etiam 
alios animo deficientes. 

Doctrine. Qua est erga omnes simpliciter, ac de 
quavis re. 

Vgns.14. Nenegligas donum quod in te est,quod da- 
tron est tibi per prophetiam. Doctrius donum hic in- 
telligit, quod accepit quando episcopus factus erat. 
Per prophetiam vero, hoc est, imperante Spiritu, ut 
supra commemoralum est. 

Cum impositione manuum presbyterii. Hoc est, 
episcoporum. Non enim presbyteri episcopum ordi- 
nabant, Vide autem horrendum istud, quantum 
possit impositio manuum sacerdotalium. - 

Vgns. 15. Hac meditare, in his esto. Sepe de eis- 
dem ei przcipit, ut ostendat ei quod maxime om- 
nium in bis oporteat studiose versari episcopum. 

Ut tuus profectus manifestus sit in omnibus. Non 
in vita tantmuodo, verumeliam in. verbo doctri- 
nz. Ánimadverte autem quod in hoc quoque ipsum 
iuagnam et admirandum ficri voluerit. ] 

,Vgns, 16. Auende tibi et doctrina, persevera in 
ipsis. Hoc est, attende tibi ipsi, ac alios eliam 
iustitue. 

Hoc enim faciens , el teipsum salvum facies, et 
40s qui te audiunt, Nam qui in doctrinz sermonibus 


Ἐπιφέρει οὖν’ 


'AAJà τύπος Ίίνου τῶν πιστῶν. Τουτέστιν, 
᾿Αρχέτυπον τοῦ βίου Éco,xal κανὼν ἀρίστης πολιτεία;. 

Ἐν «Ἰόγφ. Ὥστε ὁμιλεῖν psv! εὐχολίας, xat τὸν 
λόγον ἔτοιμον ἔχειν xat παρεσκευαυμένον. 

Ἐν ἀναστροφῇ. Ἡ τῇ πολιτείᾳ, ἢ τῇ ἐχχλησια- 
στιχῇ τόξει. 

Ἐν ἁγάπῃ. Tfj πρὸς πάντας. 

Ἐν απγεύματι. Ἡ τῇ πνευματικῇ καταστάσει, 
ἡ τῷ χαρίἰσµατι, ὥστε μὴ ἑπαίρεσθαι ἐπὶ τούτῳ. 

Ἐν πίστει. Tfj ὀρθῇ χαὶ τῇ ἀδιστάκτῳ, ὅταν τις 
πιστεύῃ τῷ θεῷ xal περὶ τῶν ἀδυνάτων. 

Ἐν ἀγγείᾳ. Τουτέστι, χαθαρότητι, παρθενίᾳ, f$ 
καὶ σωφροσύνῃ. 

"Εως ἔρχομαι πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει. El Τιμή- 
θεον χελεύει προσέἐχειν τῇ ἀναγνώσει τῶν θείων 
Γραφῶν, xl λοιπὸν ἡμᾶς χρὴ ποιεῖν; Καὶ αὐτὸς Gk 
Παῦλος ἄχρι τέλους προσεῖχεν ἂν πάντως ταύ:ῃ. 
ὃς Ys τοῖς ἄλλοις παῤβῄήνει. Παραμνθεῖται δὲ αὐτὺν 
διὰ τοῦ εἰπεῖν, Εως οὗ ἔρχομαι, ἑλπίδας δοὺς M ὅτι 
ὄφεται τὸν διδάσχαλον. Ἑϊχὸς γὰρ αὑτὸν ἀπορφανι:- 
σθέντα ζητεῖν τὸν Πχῦλον. Τ ίνος δὲ ἕνεχεν εἶπεν, Έως 
ἔρχομαι; Ἐπειδὴ εἰκὸς ἣν αὐτὸν νέον ὕντα πολλὰ 
ἀγνοεῖν,. καὶ δεῖσθαι τῆς παρονσία; τοῦ Παύ- 
λου πρὸς τὸ μαθεῖν ταῦτα, φηαίν' Ἔως ἔρχομαι 
ἀναγίνωσχε τὰς l'papxc, κἀχεῖθεν ἕδεις, ὡς ἕνεστε, 
τὰς νομοθεσίας. Ἐπειδὰν δὲ ἔλθω, ἐγώ σοι ὑποθήσο- 


c ὕαι τὰ λοιπά. 


Tq παρακ1ήσει. Tf, πρὸς τοὺς λελυπηµένους, ἢ 
xai ἄλλους ἐχλελυμένως ἕἔχοντας. 

Τῇ διδασκα.ἰ{ᾳ. T3, πρὸς πάντας ἁπλῶς, xoi 
περὶ παντὸς πράγματος. 

MÀ ἁμόέ.ει τοῦ ἐν col χαρίσµατος, ὃ ἑδόθη 
σοι διὰ προφητείας. Της διδασχαλίας τὸ χάρισµά 
φησιν ἐνταῦθα, ὃ ἐδέξατο ἐπίακοπος γενόμενος. Διά 
προφητείας δὲ, τοντέστι, προστάξαντης τοῦ Πνεύ- 
µατος, ὡς xal ἀνωτέρω εἴρηται. 

Μετὰ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ πρεσδυτερίου. 
Τουτέατι, τῶν ἑπισχόπων. Οὐ γὰρ 6d) πρεσθύτεροι 
τὸν 17 ἐπίσκοπον ἐχειροτόνουν. "Opa bk φρικτὸν, τί 
δύναται ἡ ἐπίθεσις τῶν ἱερατικῶν χειρῶν. 

Tavra μµε.Ιέζω, ἐν τούτοις ἴσθι. Πολλάκις περὶ 
τῶν αὐτῶν αὐτῷ παρεγγυᾷ, ἵνα δείξῃ , ὅτι μάλιστα 
πάντων ἓν τούτοις δεῖ σπουδάτειν 35 τὸν ἐπίσχοπον. 

"Iva σου ἡ προκοπἡ φαγερὰ ᾗ ἐν πᾶσι. Μη ἓν 
τῷ Bio µόνο), ἀλλὰ xal ἓν τῷ λόγῳ τῷ διδασχαλιγῷ. 


'"Upa δὲ ὅτι ἠθούλετο αὐτὸν xàv τούτῳ µέγαν γενέ- 


σθαι xaX θαυμαστόν. 

Ἔπσχε σεαυτῷ καὶ τῇ διδασκα.-ίᾳ, ἐπίμεγα 
αὐτοῖς. Τουτέστι, Πρόσεχε σεαυτῷ, xai δίδασχε xat 
ποὺς λοιπούς. 

Τοῦτο γὰρ ποιῶν. καὶ σεαυτὸν σώσεις, xal 
τοὺς ἀκούοντάς cov. 'U γὰρ τοῖς τῆς διδασχαλίας 


Varic lect^ones. 


50 διδοὺς Ἠξειν τὸν 0.0. ? αὐτὸν ἐχξιρ. 0. 


55 σχολάνειν 0. 


61 


EXPOSITIO IN EPIST. I AD ΤΙΜΟΤΗ. — CAP. V. 


ἑντρεφόμενος λόγοις, πρότερον αὐτὸς ὠφελεῖται, ἓν A fuerit innutritus, prius quidem ipse adjuvatur , in 


ᾧ ἑτέροις X2patvet, ἑαυτὸν χατανύσσων. 
ΚΕΦΑΛ. E. 


Πρεσδυτέρῳ μὴ ἐπιπ.ήξῃς, ἀ-λὰ παρακάἀ.ει 
ὡς πατέρα. 0) περὶ τοῦ kv Ἐκχλησίᾳ τὸ ἀξίωμα 
ἔχοντός φησιν, ἀλλὰ περὶ παντὸς γεγτραχότος. Τί 
οὖν ἐὰν δέηται διορθώσεως; Οὕτω, φησὶν, αὐτῷ 
προσφέρου, ὣς πατρ:. 

Πρεσδύτιδας óc (mtépac. Ἐπειδὴ γὰρ τὸ bxéy- 
χεσθαι φορτιχὸν, xal μάλιστα ὅταν παρὰ νέου Υί- 
νηται, xai mob; γέροντα (τριπλή γὰρ τότε ἡ προ- 
πέτεια), θεράπενε αὐτὸ, φησὶ, διὰ τῆς προσηνείας. 

Νεωτέρας, ὡς ἀδε.]άς. Ἐπειδὴ fj ἡλιχία θρα- 
αύτητα ἔχει, xa οὗ δέχεται τοὺς ἑλέγχους, ἡ ἔπιεί- 
Χεια, φησὶ, µεσαζέτω. 


quo a'ios adbortatur, seipsum perficiena. 
CAPUT V. 


VERs. 1. Seniorem πε objurgaveris, sed obsecra aut 
patrem. Non loquitur de eo quiin Ecclesia dignitatem 
habet, sed de quovis grandiori natu. Quid vero si 
cmendatione indigeat ? Hunc, inquit, ad modum 
cum eo age, tanquam cum patre. 

Vgns. 9. Anus, ut matres. Quia objurgatio mole- 
8a est, maxime si a juvene proflciscatur, idque erga 
grandzvum (triplex enim tum est temeritas), cura 
eam, inquit, per mansuetudinem. 

Juvenculas, ut sorores. Quoniam :etas ista audacior 
est, nec recipit objurgationes, mansuetudo, inquit, 
interveniat. 


'Er πάσῃ ἀγνείᾳ. Ἔπειδὴ αἱ πρὸς τὰς νεωτέρας Ὁ In omni castitate. Quia. conversari cum puellis 


-ὁμιλίαι ὑποψίας τίκτουσι, δεῖ δὲ τὸν ἐπίσχοπον xoi 
τοιαύτα:; ὀμιλεῖν, σὺ, φησὶν, kv πάσῃ ἀγνείᾳ ὁμίλει, 
πουτέατι, uh µόνον τὴν τῆς µίξεως ἁμαρτίαν qu- 
λαττόμενος, ἀλλὰ xal πᾶσαν ἄλλην ὑποφίας ἀάφορ, 
μήν. Τιµοθέῳ δὲ ταῦτα ἐπιτάττει, οὐκ ἑχείνου χά- 
piv, ἀλλ᾽ ἡμῶν τῶν μετὰ ταῦτα , ἵνα τὰς ὑποψίας 
* φυ)αττώμεθα, 

Χήρας τίµα, τὰς ὄντως χήρας. Διὰ τί μηδὲν 
περὶ παρθένων λέγει; ἴσως ὅτι οὕπω σαν τότε ἐχεῖ. 
Τιμᾶσθαι δὲ τὰς χήρας προστάττει, διότι οὔτε ἄν- 
ὄρας ἴχουσι τοὺς προστησοµένους, xai τὸ πρᾶγμα 
ἐπονείδιστου δοχεῖ χαὶ ἀποτρέπαιον. Διὰ τοῦτο 
πολλῆς αὑτὰς δεῖ παρὰ τοῦ ἱερέως ἁπολαύειν τῆς 
τιμῆς xai τὸ µέγιστον, ὅτι καὶ Bua: εἰσὶν, ὡς 
ὄντως χῆραι. Τίνες δὲ αὗται, προϊὼν µαθῄῇσῃ. "Αρα 
οὖν ἔστ. χαὶ ἄνδρα μὴ ἔχειν, χαὶ ph εἶναι χήραν. 
Τὸ δὲ, Tipa, ἀντὶ τοῦ, Ἑλέει χαὶ τὰ ἀναγχαῖα 
χορήγει. 

El 66 τις χήρα ἢ τέχνα ἢ Exrora ἔχει, µαγθα- 
φέτωσαν πρῶτον τὸν ἴδιον οἶκον εὐσεδεῖν. 
Τουτέστι, µανθανέτωσαν τὰ τέχνα xai τὰ ἔχγονα 
τιμᾶν τὴν οἰχείαν μητέρα, χαὶ εὐποιεῖν χαὶ τρέφειν; 
τοῦτο γὰρ λέγει εὐσεθεῖν , τὸ γηροχομεῖν µητἑρα f) 
μάμμην. ἐπεὶ xat θεῖον ἀξίωμα τὸ τῶν γονέων ᾿ 
ὥστε Ex τοῦ ἑναντίου, ἀσέδεια τὸ pt γηροχομεῖν. 


Kal ἁμοιδὰς ἁποδιδόναι τοῖς προγόνοις ' τοῦτο 
γάρ ἐστιν ἁἀποδεκτὸν 3 ἐγώπιον τοῦ θεοῦ. Toic 
προ]όγοις, τουτέστι, τῇ μητρὶ χαὶ τῇ μάμμ]. Opa 

i τὴν σύνεσιν Παῦλου, πῶς τὸ εὐσυνείδητον εἰς 
μέσον πρατίθησι, τὸ ἀμείθεσθαι, pru, τοὺς προγό- 
νους, ἕνεχεν τῆς ἀνατροφῆς xai τῆς αὑξήσεως. Kal 
προστίθησι xal λογισμὸν, "Ort xal τῷ θεῷ τοῦτο 
ἁποδεκτέ». 

Ἡ δὲ ὄντως χήρα καὶ μεμονωμένη ἤ Ίπικεν 
ἐπὶ τὸν Θεόν ο. Εἶπεν ἄνω, Χήρας τίµα τὰς ὄντως 
χήρας, χαὶ διὰ μέσου παρενθεὶς τὰς μὴ ὄντως χἠ- 
pas, τὰς ἐχούσας τέκνα τὰ ὀφείλοντα αὐτῶν φροντί- 
ζειν, νῦν λέγει τίς ἐστιν dj ὄντως χήρα’ xai qnot, 
ὅτι ἡ µηδένα ἔχουσα χηδεµόνα, μὴ τέχνον, μὴ ἔχγο- 


D 


suspiciones parit, οἱ episcopum cum talibus non- 
nunquam conversari oporteat, cunque eis collozui, 
tu, inquit, in omni castitate conversare, non 
solum wmistionis peccatum fugiens, verumetiam 
omnem aliam suzpicionis occasionem. Timotheo 
autem 57g bxc injungit, non illius gratia, sed 
nostri post eum, ut suspiciones fugiamus. 

Vrns. 5. Viduas honora, qua vere sunt vidua. Cur 
nihil de virginibus precipit ? quia nondum illie 
fortassis erant. Honorari autem viduas precipit, eo 
quod non habeant maritos qui illis praesidean!, at- 
que res ipsa contumeliosa et averruncanda videtur. 
Ίληο ob rem eas multo honore a sacerdote suscipi 
oportet, maxime cum digna sint, ut pote vere vidu:w, 
Quales autem sint iste, infra disces. Proinde licet 
et maritum non habere, et viduam mcn esse. 
Honora autem, est pro, Miserere earum, et neces- 
saria suppediL4. 

Vrns. 4. Sique autem vidua aut. filios aut nepo- 
tes habel, discant primum domum suam pie tractare. 
loc est, discant liberi et nepotes venerari matrem 
suam, ac benefacere ei, et alere eam : hoc euim 
est pie traciare, nempe, matrem vel aviam senio 
confectam curare. Parentum enim dignitas divina 
est. Quocirca e contra, senium non curare, impie- 
las est. 

Et mutuam vicem reddere parentibus : hoc enim 
esl acceptum coram Deo. Parentibus, id est, matri 
el avi. Observa hic Pauli prudeutiam, quomodo 
id priidum, quod bonam conscientiam faciat . iu 
medium proferat, nempe, progenitoribus vicem ro- 
peudsre, quod nos educarint atque enutrierint, «t 
curat) nostri gesserint ; adjiciens rationem, Quo- 
niam et hoc Deo gratum est. 

Vgns. 5. Que autem vere vidua est et desolata, 
sperat in. Deum. Supra dixit, Ἡοπογα viduas que 
vere sunt viduz : quoniam vero illas interposuis. 
sel quz non sint vere vidu: , nimirum quae liberos 
balent, qui illis prospicere debent, jam quanam 
Sit vere vidua, subdit : Qua nullum, inquiens, 


Varie lectiones. 


3 ἔστι καλὺν καὶ ἁποδεχτόν ΠΠ. ** Κύριον o. 





43 THEOPITYLACTI BULGARLE ARCIHEP. 44 


Tempezantem. Hoc est moderatum. 

Ornatum. lloc est gravitatem pra se ferentem. 

5696 Hospitalem. Si enim indigenis tantum com- 
mo«at, affectu laborat. Oportet igitur cut erga pere- 
grivos candidiorein esse : hoc emim maxime ad 
fraternam charitatem attinet. 

Doctorem. Qu:e supra dicta sunt, etiam a sub- 
diis exiguntur ; hoc. vero maxime omnium epi- 
scopo adesse convenit. 

Vgns. 5. Non vinolentum. Non tewulentum hic 
dicit, sed injuriosum et superbum. 

Non percussorem. Non eum qui manibus non 
feriat, dicit, sed eum qui importune feriat (fratrum 
conscientiam. 

Sed modeslum, mon litigiosum, non avarum, 
Docet quomodo non sit vinolentus vel percussor : 
Si modestus, inquit, fuerit et a pugna alienus. 
Quoniam vero supra dixit, quod oporteat eum 
e:se hospitalem, nunc addit, non avarum, simul 
quidem docens, q'is sit hospitalis, nempe qui 
non est avarus: simul vero ut non pratextu 
hospitum opes colligat. 


Vrns. 4. (Qui sum domui bene prosit, Hoc et 


auctores exteri dicunt, quod is. qui oconomicius 
sit, idem etiam politicus cito fuerit. 

Qui liberos hubeat in subjectione cum omni ca- 
sitate. Oportet enim eum dumestica prabere exem- 
pla. Quis enim eredat eum alienum subjecturum, 
si flum non subjiciat ? Quomodo alios castos 
faciet, qui propria viscera sinit impudice vivere ? 
Porro, cwn omni castitate, dicit, et qua sit in 
verbo, et habitu, et opere, et ad omnes, et in 
«inni tempore. 

VERs. 5. Si quis auem domui sue preesse nescit, 
quomodo Ecclesie Dei curam habebit ? Nihil enlm 
aliud est domus, quam parva Ecclesia. Si igitur 
modicz εἰ facile cireumscriptili et. cognoscibili 
non possit praesse, quomodo lot animarum seu- 
tentias, quas cognoscere non poss t, gubernabit ? 
Hand autem abs re fuerit querere, cujus rci causa, 
is qui a laicis postulet, Occidite membra vestra 
quad super terram sunt: εἰ iterum, (Qui vero sunt 
Christi, carnem syam crucifixerunt 33: nunc ab 
episcopo requirit exigua quadam, ac tanto fa- 
stigio indigna, ne sil vinolentus, neque percussor, 
εἱ qua sequuntur. Atqui. Christus etiam jubet 
ut crucem tollamus, et, Pastor, inquit, bonus 
a»imam suam ponit pro ovibus suis "*. Debebat 
igilur Paulus ab episcopo exigere ut angelicam 
viveret vitam, quz affecjibus careret, quantum ad 


dignitatis sum;nitatem altinet. Audi igitur. Pauci. 


exacte bujusmodi viue inveniri poterant : pluribus 
autem episcopis opus erat, qui singulis civitatibus 


33 Gal]. v, 94. ** Joan. x, 1l. 


A  Zogpova. Τουτέστι χα:ξσταλμένον, 


Μόσμιον. Τουτέστι σεμνοπρεπῇ. 

Φι1ξεγον. El γὰρ τοῖς αὐτόχθοσι µόνοις 5 χρη- 
στεύεται, προσπαθἠς ἐστι. Asl οὖν εἰς τοὺς ξένους 
αὐτὸν ἁπλούστερον εἶναι * τοῦτο γὰρ μάλιστα φιλά- 
δσλςον 0. 

Διδακτικόν. Τὰ piv προῤόπθέντα καὶ οἱ àpyó- 
µενοι ἀπαιτοῦνται * τοῦτο δὲ πάντων μάλιστα mpoo- 
εἴ,αι δεῖ τῷ ἐπισχόπῳ. 

Mh zxápowor. O3 τὸν !* µέθυσον ἐνταῦθα λέγει, 
ἀλλὰ τὸν ὑθριστὴν, τὸν αὐθάδη. 

Mi π.1ἡκτη». Od τὸν pj πλήττοντα ταῖς χερσὶ, 
φησὶν, ἀλλὰ τὸν μὴ εὐχαίρως !! πλήττοντα τῶν ἁδελ- 
φῶν τὴν συνείδησιν. 

AAA" ἐπιεικῆ, ἅμαχογ, ἁφι.1άργυρογ. Διδάσνει 
πῶς ἂν οὐχ.εἴη πάρο:νος οὐδὲ πλήκτης ᾽ ᾿Εὰν ἐπιειχὴς, 
qnoi, xaV ἅμαχος sin. Ἐτεὶ δὲ εἶπεν ἄνω, ὅτι δεῖ 
αὐτὸν εἶναι φιλόξενον, προστ/ῦπσι νῦν τὸ ἀφιλάργυ- 
pov, ἅμα μὲν διδάσχων τίς ἐστιν ὁ φιλόξενος, ὅτι ὁ 
ἀφιλάργυρος ' ἅμα δὲ xai ἵνα μὴ προφάσει τῶν ξένων 
θησαυρίζῃ. 


Tov ἰδίου οἴκου καλῶς προϊστάμεγὸν. Τοῦτο 
xaX οἱ εξωθέν φασιν, ὅτι ὁ οἰχονομιχὸς, χαὶ πολιτιχὸς 
ἂν Υένοιτο ταχέως. 

Téxva ἔχοντα ἐν ὑποταγῇ μετὰ πάσης σεµνό- 
τητος. Δεῖ γὰρ οἴχοθεν αὐτὸν παρέχεσθαι τὰ παρα- 
δείγµατα. Τίς Ὑὰρ πιστεύσειεν ὅτι τὸν ἀλλότριον 
ὑποτάξει, ὁ τὸν υἱὸν ph ὑποτάξας ; Πῶς ἄλλους 
ποιῄσει σεμνοὺς, ὁ τὰ οἰχεῖα σπλάγχνα ἑάσας &c£- 
µνως βιοῦν !*; Πάσης δὲ σεµνότητος, τῆς xat iv 
λόγῳ, χα) σχήµατι, χαὶ ἔργῳ, xal πρὸς πάντας, xol 


΄ ἐν παντὶ χαιρῷ. 


El 66 τις τοῦ olxelov 5 οἵχου προστῆναι οὐκ 
clés, πῶς Ἐκκλησίας Θεοῦ ἐπιμελήσεται; Οὐδὲν 
γάρ ἐστιν ὁ οἶχος, ἢ μικρὰ Ἐκχλησία. El τοίνυν τοῦ 
μιχροῦ καὶ εὐπεριορίστου xal εὐδιαγνώστου οὐχ 
Ἡδυνήθη προστῆναι, πῶς τοσούτων φυιῶν γνώμος 
ἁχατανοήτους χυθερνῄσει: Άξιον δὲ ζητῆσαι, τίνος 
ἕνεχα ὁ τοὺς λαϊχοὺς ἁπαιτῶν, Νεχκρώσατε τὰ uéAm 
ὑμῶν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς xal πόλιν. Οἱ δὲ τοῦ Χρι- 
στοῦ την σάρκα ἑσταύρωσα» * νῦν τὸν ἐπίσκοτον 
ἀπαιτεῖ μικρά τινα xal τηλικούτου ὕψους ἀνάξια, τὸν 
ph πάροινον εἶναι, μηδὲ πλήχτην, xal τὰ ἑξῆς. Καὶ 


D τοιγε xat ὁ Χριστὸς τὸν στανρὸν αἴρειν διαχελεύεται" 


xat, 'O ποιμὴν, φησὶν, ὁ χα.ὺς τὴν ψυχἠν αὐτοῦ 
τίθησυ’ ὑπὲρ τῶν προθάτωγν. Ἔδει γοῦν τὸν Παῦ- 
λον ἁπαιτῆσαι τὸν ἐπίσκοπον ἀγγελιχόν !* τινα βίον 
µετιέναι, ἀπαθη, ὅσον πρὸς «5 Odo; τοῦ ἀξιώματος. 
"Axous οὖν, ὅτι τῆς μὲν ἀχριδείας τοῦ τοιούτου βίου, 
ὀλίχους ἣν εὑρεθῆναι' ἐπιαχόπων δὲ ἔδει πολλῶν, 
τῶν ἓν ἑχάστῃ πόλει ἡγησομένων, Adi τοῦτο σύμμε- 
τρον ἀρετὴν ἀπῄτησεν, ἣν πολλοῖς ἑνην εὑρεῖν. Αλλὰ 


VYearie lectiones. 


* µόνον 0. * φιλαδελφία o. 
.. 9 [otov o. |) Xyys3ov εἶναι ϱ. 


19 οὗ τὸν πάροινον fiov. µέθυσον o. 


 ἁκαίρως 0. — '* Βιουνα O. 


45 EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH, — CAP. 1II. 4$ 
νῦν, φεῦ | ποῦ ἐξεπέσομεν ol Erloxonor, ὡς μηδὲ τῆς A praeessent. Propteres moderstam ab eis virtutem 


συµµέτρου ταύτης ἀρετῖς μηδὲ σλιὰν ἐν ἡμῖν εὑρί- 
χεσθαι | Φιῖσαι, Κύριε. 


5687 postulavit, que it multis inveniri non 
potuit. At nunc, proh dolor! quo excidimus epi- 


scopi, ut nc umbram quidem adeó moderate virtutis in nobis deprehendi liceat! Parce nobis, 


Domine 1 

Mh νεόρυτον. Οὐ τὸν νεώτερον ἐνταῦθα λέγει, 
ἐπείτοιγε Τιμόθεος νεώτερος fiv, ὡς µαθησόµεθα, 
τοῦ Παύλον λέγοντος ^ Μηδείο cov τῆς νεότητος 
καταφρονείτω * ἀλλὰ τὸν νεοχατήχητ»». "Etc γὰρ, 
φταν, ἐφύτευσα. Ἐπειδὴ γὰρ ἐξ Ἑλλήνων προσ- 
ῄεσαν χαὶ ἐθαπτίζοντο, Mt εὐθέως, φπηαὶ, νεοδάπτι- 
στος εἰς τὴν τηλικαύτην ὀρχὴν ἀγέσθω. 


"Iya μὴ τυφωθεὶς εἰς κρῖμα xal παγίδα ἐμπέσῃ 
τοῦ διαδόΛλου. El πρὶν ἀχριδῆς μαθητὴς γενέσθαι, 
δ-δάσχαλος Υένοιτο, φυσιωθήσεται, qnot, καὶ εἰς τὸ 
χατάχριµα, καὶ εἰς thv καταδίχην τοῦ διαδόλου 
πεσεῖται, fjv τινα ἐχεῖνος ἀπὸ '5 τῆς ἀπονοίας 
ὑπέστη. 

Δεῖ δὲ αὑτὸν xal μαρευρίαν κα.λὴν ἔχειν ἁπὸ τῶν 
ἔξωθεν, Ἑουτέστιν, ἀπὸ τῶν Ἑλλήνων, ἵνα xat αὖ- 
τοὶ uif] ἔχωαί τι ἐπώαμδάν:σθαι αὐτοῦ, ἀλλὰ μᾶλλον 
xai αἰδεῖσθαι. Τί οὖν ἂν δοχῇ μὲν καλὸς, μὴ ᾗ δέ; 
Δύσχολον μὲν τοῦτο. Οἱ γὰρ. ἐχθροὶ καὶ τοὺς Távu 
διηχριδωµένους μωμεύονται, Πλὴν οὐδὲ τοῦτὸ µόνον 
εἴασεν, ἆλλὰ μετὰ τῆς ἄλλης ἀρετῆς Égnot* Asi 
αὐτὸν καὶ µαρτυρίαν ἔχειν καλἠν. Τί οὖν ἂν χακὺ- 
λογῶσιν αὑτὸν εἰχῆ, ὡς βασχαΐνοντες; Οὖκ ἔστι 
τοῦτο * τὸν γὰρ ἅληπτον ἔχοντα βίον xai αὐτοὶ αἱ- 
δοῦνται. Καχολογοῦσι μὲν τὸ δόγμα αὐτοῦ, οὗ τὸν 


βίον’ ὥσπερ xaX τοὺς ἁποστόλους οὐκ ἔλεγον πόρνους, σ 


οὐδ' ἀσελγεῖς, ἁλλὰ πλάνους, xai ὃ τοῦ χηρύγματος 
Ἡν μόνου. El δὲ xal θῶμεν τοῦτο γενέσθαι, xal χατά 
συχοφαντίαν διαδάλλεσθαι τὸν ἄνθρωπον, μὴ καῦ- 
ιστάσθω ἐπίσχοξος. O0 ^ yàp δςῖ ἀναθολοῦσθαι τάς 
τινων φυχὰς ἐπὶ τῷ φωστῆρι. Λαμήψ ἄτω γὰρ, nat, 
τὰ ἔργα ὑμῶν, ὅπως ἂν ἴδωσιν οἱ ἄνθρωποι. El 
δὲ τὴν παρ’ ἐχθρῶν μαρτυρίαν δεῖ ἔχειν, πολλῷ μᾶλ- 
λου τὴν παρὰ τῶν φίλων. 


"Ira μὴ εἰς ὀνειδισᾳόν ἑἐμπέσῃ. Μέλλει γὰρ 
ὀνειδίζεσθα. παρὰ τῶν Ἑλλήνων ^ ὃ xal τοῦ κηρύ- 
γµατός ἐστιν ἐμποδισμός. 

Καὶ παγίδα toD διαδὀ.συ. "Ἠτοι ὅτι ἰαχέως 


Vens. 6. Non neopltytum, Non hic juniores natu 
dicit, quandoquidem et Timotheus juvenis erat, 
quemadmodum discemus, dicente Paulo : Nemó 
adolescentiam tuam. contemnat : verum. eum qui 
nupér in fide sit institutus. Ego enim, inquit, 
plantavi. Quis enim ex Grecis ad üdem accede- 
pant, et baptizabantur, non statim, Inquit, recens 
baptizatus ad tantem principatum ducatur. 

Ne in superbiain elatus in judicium incidat diaboli. 
Si primsquat perfectus. fuerit discipulus, eur 
esse .doctorem contingat, inflabitur, inquit, et 
in judichm, et in condemnationem diaboli incidet, 
quam ille ob arrogantiam sustinuit. 


Vgn$. 7. Oportet. autem ipsum borum etiam te- 
stimonium habere ab iis qul foris. sunt. Hoc. est, 
a Graecis et infidelibus, ut et illi non habeant quod 
in illo reprehendant, sed potius eum revereantur. 
Quid vero si. videatur bonus, et tamen non sit? 
Difficile sane hoe est. Nom adversarii homines 
vite vel exacfissimze carpunt. Verumtamen neque 
hoe€ solum reliquit ; sed uua cum reliqua virtute 
dixit : Oportet. ipsum testimonium habere Donum. 
Qnid vero, si illam temere prs invidia calumnien. 
ur? Istad (leri nequit: nam qui inculpatz vit est, 
illum et ipsi venerantur. Vituperant quidem ipsius 
dogma, sed nen vitam : quemadmodum apostolos 
non vocabant fornicatores, neque libidini deditos ; 
sed impostores, quod solius praedicationis erat. 
Si vero demus hoc fieri, ut homo aliquis etiam 
per calumniam traducatur, non constituatur epi- 
scopus. Non enim convenit, ut aliquorum anima 
propter luminare suum obfuscentur. Luceant enim, 
inquit, opera vesira, ut videant homines ** ? Quod 
si ab hostibus testimenigm requirendum sit, 
multo magis ab amicis. 

Ut non in opprobrium incidat. Grzcorum enim 
conviciis petendus esi: «quod ei predicauomis 
impedimentom est. 

Et lagaeum diaboli. Sive quod illi celeriter eum 


αὐτὸν &vatpfjaovaty ἐχεῖνοι, ἢ ὅτι τοῖς αὐτοῖς &gap- D tollent, vel quod in eadem peceata incidit, in qu 


τἦμασι περιπεσεῖται olg χἀχεῖνοι. Καὶ αὐτὸ δὲ τὸ 
σχάνδαλὀν προχεῖσθαι πολλὼν, παγἰς στι διαδο- 
λιχή. 

Διαχόνους ὡσάντως. Τί δήποτε τοὺς πρεσέυτέρους 
ἀφίχεν; "Own ἃ περὶ ἰπισχόπων εἶπε, ταῦτα xal 
πρεσθυτἑροις ἁρμόττει. Καὶ yàp καὶ αὑτοὶ διδασχα- 
λίαν xal προστασἰαν τῆς Ἐκχλησίας ἐγχεχειρισμένοι 
εἰσὶ, µόνῃ τῇ χεεροτωίᾳ ὑποθεδηχότες. Φησὶν οὗν, 


Μα. v, 10. 


ili. Porro vel boc ipsum, in offendiculum multis 
proponi, laqueus est diabol. 


Vgns. 8. Diaconos similiter. Cor autem presbyte- 
ros praterasisM ? Quia ϱµ de episeopis dixit, ea 
presbyteris etiam conveniunt, Nam et ipsi docendi 
munus et priefecturam Ecclesis$ habent, sola or- 
dinatione episcopis inferiores. Ail $99 itaque, quod 


Varic lectiones. 


900. 


41 : THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 48 
et diaconi similiter, id est, eadem habere debent, A ὅτι χαὶ οἱ διάχονοι ὡσαύτως, τουτέστιν, ὀφείλουσι 


nimirum hospitales esse, modesti, non pugnaces, 
dque genus alia. 

Pudicos. Ad liec qua dicta sunt, 
que pudicitiam. 

Non bilingues. Hoc est, fallaces, dolosos, alia 
sentientes et alia proloquentes, aliaque bis, alia 
vero illis. 

Non vino mulio deditos, non lurpe lucrum 
sectantes, Non. dixit, Non temulentos, lioc enim 
omnino est indignum, verum, Non multum potan- 
tes. Etiamsi enim mon sint temulenti, potatio ta- 
men immodica anim: vim laxat. Apud veteres 
enim, qui templum ingrediebantur, omnino non 
utebantur vino. Turpe lucrum autem sectatur qui 
nihil quaestus, undecunque proveniat, rejicit. Hic 
autem pro non avaro aecipe, non lurpi lucro 
inhiantem. 

Vgns$. 9. Habentes mysterium fidei in pura con- 
scientia. Hoc est, qui przterquam quod sinceram 
doctrinam retineant, vitam etiam irreprehensibilem 
habeant, Pura enim conscientia est ip vita qua 
reprehendi non potest. 

Vgns. 10. Et hi autem probentur primum, deinde 
ministrent, nullum. crimen habentes. Quemadqmo- 
dum ab episcopo postulavi, inquit, ut non esset 
neophytus, sic et ab istis, ut ,nonnisi probati, 
et longo tempore explorati, atque inculpati reperti 
proveherentur : sicut recens empio $ervo non 
statim quisquam domus su curam commitllet, 
priusquam tempore probatus videatur. 

Vgas. 14. Mulieres. similiter castas. Non de 
quibuslibet mulieribus hec dieit, ceterum de 
diaconissis. Istud enim Ecclesie adwodum et ne- 
cessarium et utile est : nisi enim de his loquere- 
tur, quid erat necessarium, cum de viris diaconis 
verba faceret, sermonem de mulieribus inter- 
gerere ? 

Non detrahentes. Hoc est, non obtrectatrices, 
quod anus solent; sedes circumeuntes, atque (16 
bac ad illam murmurantes. 

Sobrias. lloc est, vigilantes. Quoniam enim le- 
. vis est iste sexus, facileque illi imponi possit, 
operz pretium est eas vigiles esse et prudentes. 

Fideles in omnibus. lloc est, constantes, cum 
verbe tum operibus. 

Vgns. 12. Diaconi sinl unius. uxoris viri. ΟΥ” 
serva qui eamdem .a diaconis viriutem exigat 
quam ab episcopis. Etenim per:que casti et irre- 
prehensibiles esse debent. 

Qui filiis bene prasini, εἰ suis. domibus. Ubique 
liberorum curam ponit, ne hanc ob rem ceteri 
scandalum patiantur. 

569 Vins. 13. Qui enim bene ministraverint, 
gradum sibiipsis bonum acquirunt, mullamque fidu- 
ciam in fide que est in Christo Jesu. Gradum, id 


habcant quo- 


τοιαῦτα '* ἔχειν, ἤτοι φιλόξενοι εἶναι, ἐπιειχεῖς, 
ἅμαχοι, xoi τἆλλα. 

Σεμγούς. Ἐχέτωσαν, φησὶ, πρὺς τοῖς εἰρημένοις 
καὶ σεμνότητα. 

Mj 6iAóyovc. Τουτέστιν, ὑπούλους καὶ δ0λεροὺς !*, 
ἄλλα φρονοῦντας xal ἄλλα λέγοντας, καὶ ἄλλα τοῦ- 
τοις, χαὶ ἄλλα ἐχείνοις. 

Mi] oivq zoAAQ zpocéyortaz, μηδὲ alo ypoxep- 
δεῖς. Οὐκ εἶπε, Mh µεθύσους * τοῦτο γὰρ πάνν àv- 
άξιον' ἀλλά, ΜΗ πολυ ἠότας. Kàv γὰρ ph µεθύσωσιν, 
ἀλλ' ὅμως dj πολυποσία χαυνοῖ τὸν τόνον τὴς φυχῖς. 
Καὶ οἱ πάλαι γὰρ εἰς τὸ ἱτρὸν εἰσιόντες οὐδόλως 
ἐχρῶντο οἵνῳ. Αἱσχροχερδῆς δέ ἔστιν,ό μηδὲν χέρδος 
παραιτούμενος x&v ὀθενδήποτε T. Ἐνταῦθα Bi 
ἀντὶ τοῦ μὴ φι)λαργύρου δέξαι τὸν μὴ αἰσχροκερδὴ. 


"Exortac τὸ μυστήριο» τῆς πίστεως àv καθαρᾷ 
συνειδήδει. Τουτέστι, μετὰ τοῦ τὸ δόγµα ὀρθὸν τη- 
ρεῖν, ἔχοντας xal βίον ἀνεπίληπτον. Ἡ γὰρ καθαρὰ 
συνείδησις ἐπὶ βίῳ ἀχαταγνώστῳ. 


Καὶ οὗτοι δὲ δοκιµαζέσθωσαν πρῶτον, εἶτα 
διακογείτωσα», ἀγἐγκ.Ίητοι ὄνγτες. Ὥσπερ, ono, 
τὸν ἐπίσχοπον ἁπήτησα μὴ νεόφυτον εἶναι, οὕτω καὶ 
τούτους μὴ ἀδοχιμάστους προάγεσθαι, ἀλλὰ τῷ 


«χρόνῳ βασανισθέντας, καὶ φανέντας !* ἀνεγχλήτους. 


ὝὭσπερ οὐδὲ νεωνήτῳ δούλῳ !» προστασίον τις ἐγχει- 
ρίσει τοῦ οἴχου, πρὶν δόχιµος τῷ χρόνῳ qa. 


Γυγαῖκας ὡσαύτως σεμνᾶς. O0 περὶ τῶν τυ- 
χουσῶν γυναικῶν λέγει, ἀλλὰ περὶ τῶν διαχονισσῶν. 
Σφόδρα γὰρ ἀναγχαῖον τοῦτο τὸ πρᾶγμα, xai ypf- 
σιµον τῇ Ἐκχλησίᾳ. El μὴ γὰρ περὶ τούτων ἔλεγε, 
τίς χρεία μεταξὺ τοῦ περὶ τῶν διαχόνων ἀνδρῶν λό- 
γου, περὶ γυναικῶν παρεμθαλεῖν; 


Mj διαδόὀ.Ίους. Τουτέστι, μὴ χαταλάλους, ὅπερ 
al γραῖδες εἰώθασι, τοὺς οἴκους περιερχόμεναι, xal 
ψιθυρίζουσαι τὰ ταύτης πρὸς ἐχείνην. 

Νηφαίους. Τουτέστι, διεγηγερµένας. Ἐπειδὴ 
γὰρ κοῦφον καὶ εὐεξαπάτητον τοῦτο τὸ Υένος, δεῖ, 
φησὶν, αὑτὰς διυπνισµένας εἶναι καὶ ἀγχίνους. 

Πιστὰς ἐν πᾶσι. Τουτέστι, σταθηρότητα ?* ἑχού- 


D σας καὶ ἐν τῷ λόγῳ χαὶ ἐν τοῖς ἔργοις. 


Διάκογοι ἔστωσαν μιᾶς γυγαικὸς ἄνδρες. "Opa 
πῶς τὴν αὐτὴν ἀπαιτεῖ xal παρὰ τῶν διακόνων &pe- 
τὴν ἣν καὶ παρ) ἐπισχόπων. Καὶ yàp ὁμοίως ἀγνοὶ 
καὶ ἀνεπίληπτοι ὀφείλουσιν εἶναι. 

Τέκνων καλῶς προϊστάμενοι, καὶ τῶν ἰδίων 
οἴκων. Ιανταχοῦ τίθησι τὴν τῶν τέχνων προστα- 
σίαν, ἵνα μὴ ἀπὸ τούτου οἱ λοιποὶ σχανδαλίζωνται. 

Οἱ γὰρ καλῶς διακογήσαντες, βαθμὸν ἑαντοίς 
xaAóv περιποιοῦνται, καὶ xoAAQ παῤῥησίαν ἐν 
πίστει τῇ ἐν Χριστῷ ᾽Ιησοῦ. Βαθμὸν, τουτέστι, — 


Varie lectiones. 


** τὰ αὐτὰ ἔχειν, τουτέστε, qoot. o, | πονηροὺ; 0. 


ροτέρας υ. 


16 ὀφθέντα: ἀθῴους πι. |) οἰκέτῃ ο. ** σταθη- 


43 EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. III. 5o 
προχοπήν. Οἱ γὰρ ἐν τοῖς κάτω δείζαντες ἑαυτοὺς À est, prozressum. Qui enim in inferioribus sesc vi- 


διεγηγερµένους, ταχέως xai ἐπὶ τὰ ἀνωτέρω ἑλεύ- 
σονται, ὥστε παῤῥησίαν πολλὴν σχεῖν ἐν τῇ πίστει " 
τουτέστιν, ὥστε ἑνδοξότεροι γενέσθαι, οὐκ ἐν ἀξιώ- 
paci χοσμιχοῖς, οὐδὲ Ev χρήµασιν, ἀλλ' ἐν πίστει, 
ὃ ἔστιν, ἐν πᾶσι τοῖς χατὰ τὴν πίστιν λάγοις τε xal 
ἔργοις. Τοιῦτοι οἱ àv Ἐχχλησίᾳ λάµποντες, ἀπὸ δια- 
χόνων iy πρεσθυτερικῷ βαθμῷ καὶ ἐπισχοπικῷ. 

Ταῦτά σοι Ἰράφω, ἐλπίζων ἐ1θεῖν απρὺὶς σὲ 
τἀχιον. Εὰν δὲ βραδύνω, ἵνα εἰδῇς πῶς δεῖ ἐν 
οἴκῳ Θεοῦ ἀναστερέρεσθαι. Ἵνα μὴ τῷ περὶ τούτων 
δ.ατάττεσθαι εἰς ἀθυμίαν ἐἑμδάλῃ τὸν µαθητὴν, ὡς 
οὐχέτι ὀφθησομένου τοῦ Παύλου αὐτῷ ' φησὶν, ὅτι 
O5 διὰ τοῦτο ταῦτα γράφω, ὡς οὐχέτι μέλλων ἐλθεῖν : 
ἀλλ ἐλεύσομαι μέν. πλὴν εἰ συμθῇ µε βραδῦναι, 
ἵνα ἔχης ὑποτύπωσιν πῶς δεῖ ἀναστρέφεσθαι. Καλῶς 
δὲ εἶπε τὸ, ἐλπ/ζων. Ἐπειδὴ γὰρ Πνεύματι ἀγόμε- 
νος οὐκ δει ποῦ δεῖ ἀπελθεῖν, εἰχότως ἀμφιθάλλει 
καὶ περὶ τοῦ πρὸς Τιμµόθεον ἐλθεῖ». 


Ἔτις ἐστὶν ᾿Εκκ.ησία θεοῦ ζῶντος. Mà γὰρ 
εἴπῃς ?! ὅτι ἄνθρωποι αὐτὴν 3: συγχροτοῦσι. θεοῦ 
Yáp ἐστι ζῶντο:, τουτέστι, φοδεροῦ xal ἐχδικητοῦ, 
καὶ οὗ v&xpou xal ἀσθενοῦς, οἷοι οἱ τῶν Ἑλλήνων. 

Σεύ.ῖος xal ἑδραίωμα τῆς ἀ.ηθείας. Ἐνταῦθα 
xal πρὸς τὸν Ἰουδαῖχὸν συγκρίνει ναὸν 35 τὴν Ἐκχλη- 
σίαν, xal φησιν ὅτι Ἐκεῖνος μὲν τύπους περιεῖχε xal 
σχιὰς, οἷον χώδωνας xal ῥοΐσχους, xal ἀρχιερέα 
μετὰ τῶν θυσιῶν. Ἡ δὲ Ἐκχλησία τῆς ἀληθείας 


ἑστὶ αὐστασις. Πάντα γὰρ τὰ ἓν αὑτῇ τελούµενα, C 


ἀληθινὰ, καὶ οὐδὲν σχιῶδες, οἷα τὰ τοῦ νόµου. "Avr 
TÀp χωδώνων, χἠρυγµα λαμπρὀν' ἀντὶ ῥοΐσχων βίος 
κατεστεµµένος, xal ἔνδον ἔχων τὸν χαρπόν: xal 
ἀρχιερεὺς, Υἱὸς θεοῦ * xal μέγα θῦμα, τὸ θεῖον αὐ- 
τοῦ σῶμα. 

Kal ὁμο]ογουμένως μέγα ἐσεὶ τὸ τῆς εὐσεδείας 
µυστήριον. Καὶ µυστήριόν ἐστιν ἡ ὑπὲρ ἡμῶν οἱ- 
χυνοµία. Καὶ µέγα, καὶ εὐσεδείας, xal όμοογου- 
µένως µέγα. 00 γάρ τις ἀμφιδάλλει περὶ τούτον. 
Ilo; δὲ µυστήριον, ὅπερ πάντες ἴσασι ; Μάλιστα μὲν, 
οὗ πάντες. El. δὲ xai πάντες ἴσασιν, ἀλλὰ νῦν, πρὸ 
τούτου δὲ οὐ πᾶσι δῆλον ἣν. "AX τε, τὸ μὲν, ὅτι 
ὁ θεὸς ἐἑσαρχώθη, πάντες ἴσασι" τὸ δὲ πῶς, ἀποχέ- 
Χρυπται. Καὶ διὰ τοῦτο µυστήριόν 3» ἐστιν, "Opa δὲ 


giles ostendunt, celeriter ad superiora venient, ut 
multain fiduciam et libertatem in fide liabeant, boc 
est, ut celebriores efficiantur : non in mundanis 
dignitatibus, non in pecuniis, sed in fide, id est, 
jn omnibus qu» sunt secundum fldem, cum verliis 
tum operibus. Tales sunt ii qui in Ecclesia reful- 
gent, a diaconis presbyteri et episcopi facti, 

VEns. 14, 15. Hec tibi scribo, sperans me venta- 
rum ad te cito. Si auem. tardavero, ut. scias quo- 
modo oporteat te in domo Dei conversari. Ne de his 
praecipiendo in tristitiam conjiciat discipulum, ccu 
Paulum oon amplius esset visurus : Non propterca, 
inquit, hzc scribo, tanquam porro non sitn ventu- 
rus, veniam enim, sed, si contingat me tardai*, 
ut habeas formulam et exemplar quomodo oporteat 
te vivere. Bene autem dixit, sperans. Cum enim a 
Spiritu ductus ignoraret quo sibi abeundum esset, 
nen immerito dubitat de adventu suo ad Timo- 
theum. 

Qua est Ecclesia Dei viventis. Noli enim dicere 
quod ex hominibus ipsa sit conflata : Dei eniin est 
viventis ; id est, terribilis et ultoris, non mortui 
el inürmi, quales sunt Grecorum dii vani. 

Columna et firmamentum veritatis. Hic cum tein- 
plo Judaico Ecclesiam confert, atque ait: lllud 
sane figuras et umbras habebat, veluti tintinnabula 
εἰ mala punica, et pontificem cum victimis. Eccle- 
8ia autem est coetus veritatis : omnia enim quz in 
ea peraguntur, vera sunt, et nihil in ca est um- 
brosum, qualia sunt qua lege sanciuntur. Pro 
tintinnabulis enim clara praedicatio ; pro mals 
punicis vita est coronata, intus fructum babens. 
Porro pontifex est Filius Dei : magnumque sacri- 
ficium, divinum ipsius corpus. 

Vens. 16. Et manifeste magnum est pietatis sacra- 
mentium. Sacramentum sive mysierium est dispen- 
satio illa pro nobis facta. Et maquum, et pietatis, 
et manifeste magnum : non enim quisquam de 
hoc dubitat. Quomodo autem mysterium est quod 
omnes noverunt ? Maxime sane : non omnes norunt. 
ἴπιο etsi omnes norunt, id tamen nunc evenit : 
antelac vero non omnibus palam fuit. Praeterea, 
quod Deus incarnatus est, omnes noverunt : quo- 


τὴν πρὺς ἡμᾶς ἀγάπην τοῦ Θεοῦ, εἶπερ τὸ µυστή- D modo vero, occuliatum est, eamque ob rem myste- 


prov αὑτοῦ ὅλως ἡμῖν ἐγνώρισε. 


θεὸς &pavepáón ἐν σαρκἰ. Ἐπειδὴ περὶ ἱερέων 
ὁ Παῦλος διαταττόµενος, οὐδὲν τοιοῦτον εἶπεν, οἷον 
ἐν τῷ Λευϊτικῷ, qnoi, Μηδεὶς θαυμαζέτω, εἰ μη 
τοιαῦτα μικρολογοῦμαι. Μέγα ἐστὶ τὸ ἡμέτερον, καὶ 
οὐδὲν τοιοῦτον ἐχεῖ. ᾿Ἐνταῦθα γὰρ θεὺς ἐφανερώθη. 
Πῶς ; Ἐν σαρχ{. Tj γὰρ θεότητι ἁόρατος. 


Ἀδικαιώθη iv αγεύμαει. "H τοῦτό φησιν, ὅτι 


rium est. Perpende autem claritatem Dei erga 
nos, siquidem mysterium suum omuino nobis pa- 
tefecit. 

Deus manifestatus. est. in. carne. Quia. 570 
Paulus de sacerdotibus precipiens, nihil tale dixit 
quale eat in Levitico : Nemo, inquit, demiretur 
quod de rebus tam levibus non disputo : magnum 
sane nostrum est, οἱ cui nihil ibi simile est. Ilic 
enim Deus manifestatus est. Quomodo? lun. carne. 
Secundum namque divinitatem est invisibilis. 

Justificatus est in spiritu. Vel hoc dicit, quod cum 


Varie lectiones. 
" Pépc ο. ?* ταύτην ο. ? λαόνο. ?* μυατήριόν ἐστι τῆς πρὸς ἡμᾶς ἀγάπης τοῦ θεοῦ o. 


d '" |THBEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 52 
cainia pro salute humana fecisset, etsi obduratis A ἐπειδῇ πάντα ποιῄσας πρὺς σωττρίαν τῶν ἀνθρώ- 


quibusdam non persussit, Ipse tamen justiflcatug 
est, utpote qui quod suum erat fecerit : vel quod 
peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore 
ejus : at alii quidem juxta legem justi, spiritu ser- 
vitutis detinebantur. Metua enim et poenas contine- 
bat lex: quippe qua non haberet spiritum adoptio- 
nis. Dominus autem omnem justitiam implevit in 
Spiritu sancto, ejusde:n eum illo substantiz exsi- 
siens, habensque ipsum naturaliter seeum manen- 
tem, ac per seipsum nobis donans ut per illum ju- 
stifieemur. Qui enim secundum Evangelium jusii 
suni, revera spirituales, eis qui olim in lege jusii- 
ficabantur, sunt longe superiores. 

Appartit angelis. O mysterium ! nobiscum vidc- 
runt angeli Filium Dei, cum antea non. cernebant. 
Écca euim, inquit, accesserunt et. ministrabant ** 
ei. Aa simpliciter a tempora quo notus est, tantis- 
per dum in ccelum receptus est. In nativitate enim 
angeli eum celebrabant, et annuntiabant pastori- 
bus : tum in assumptione angeli ministrabant. 

Pradiceius est. gentibus , creditus est. in mundo. 
Gentibus desperatis, invisis : nec prsedieatus e.t 
l2nlum, verum etiam creditus est un'vergo mundo, 
quod ingens est potentiae et veritatis ejus qui prz- 
dicabatur argumentum. 

Aesumpius est in gleria. Hoe est, in nubibus, an- 
gelis eliam ministrantibus. Atqui in ccelum as- 
sumpias est, et non sieut Elias, quasi in coelum, 
ne dicam qued et ipsa assumpltio sit gloria. 

CAPUT IY. 

Vrns. 1. Spiritus autem manifeste dicit, Hoc est, 
palam, perspicue, et pon adumbrate, quemadmo- 
dum lex et prophetz. 

Quod in posterioribus temporibus deficient qui- 
dam & fide. (Quia supra dixerat, quod nonnulli nau- 
Iragium passi essent circa fidem : Ne mireris, in- 
quit, quosdam etiamnum judaizare : nam lempus 
adveniet quando pejora designabunt ii qui Chri- 
stiani videntur. Hec enim de Judzis non dicit, 
siquidem ii jamdudum, imo vero tunc temporis 
exstilerunt, verum de Marcionistis, Encratistis, 
d71 Mauichzis, et universa illorum officina. 

Attendentes. spiritibus impostoribus, ac doctrinis 
demoniorum, Ab his enim correpü, tum cibos, 
ium nuptias calumniabantur. Notat autem οἱ 
omnes alias hzreses. Omnes enim ex deceptione 
ac doetrina. damonum oriuntur. Aperte autem 
earum bic non meminit, ne ]aum inde animis eas 
inseral : verum qui jam tunc coperat, banc de- 
monstravit, ciborum nimirum et nuptiarum hz- 
Tesin. 

Vins. 2, Ig hypocrisi loquentium mendaciym. Hoc 
tsl, ea qua: jenliuntur, non per ignpraptiam 


* Matth. rv, 14, 


πων, xal σχληρούς τινας ὄντας οὐκ ἔπεισεν, ὅπως 
αὐτὸς ἀδικαιώθη, ὡς τὸ αὑτοῦ ποιῄσας, Ἱ ὅτι ἆμαρ- 
τίαν οὐχ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἓν τῷ στόµας: 
αὐτοῦ. Αλλ' ol. μὶν κατὰ νόμον δίχαιοι, πνεύματι 
δουλείας ἑνείχοντο. Φόδους γὰρ xaX χολάσεις ὁ νόμος 
περιεῖχε, τὸ πνεῦμα τῆς υἱοθεσίας μὴ ἔχων. Ὁ δὲ 
Κύρ.ος πᾶσαν διχαιοσύνην ἑπλήρωσεν ἓν Πνεύματι 
ἁγίῳ, ὁμοούσιος (ov αὐτῷ, καὶ ἔχων αὑτὸ συνὸν αὐτῷ 
φυσικῶς, καὶ δι ἑαυτοῦ xaY fjuly ἐιδοὺς τὸ Bv τούτῳ 
δικαιοῦσθαι. Καὶ Υ2ρ οἱ κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον δίκαιος, 
ὄντως πνευµατιχο], πολλῷ τῶν ἐν νόμῳ δικαιουµέ- 
νων πάλαι ὑπερέχοντες. 


Ὄρθη ἀγγέ-οις. "B μυστῆριον! μεθ) ἡμῶν εἶδον 
οἱ ἄγγελοι τὸν Υ ἱὸν 35 τοῦ θεοῦ, πρότερον οὐχ ὁρῦν- 
τες. ΙΙδοὺ γὰρ, φη τν, ἄγγε.Ίοι προσᾖἢ-θον, καὶ &c- 
ηκόνουν αὐτῷ. Καὶ ἁπλῶς ἀφ᾽ οὗ ἐγεννήθη, ἕως οὗ 
ἀνελήφθη. Κάν τῇ γεννήσει γὰρ ὕμνουν ἄγγελοι χαὶ 
εὐηγγελίζοντο τοῖς ποιµέσι ΄ χαὶ τῇ ἀναλήψει ἄγγε- 
λοι Διηχόνουν. 

᾿Εκηρύχθη ἔθνεσιω, ἐπιστεύθη i» κόσμφ. 
Ἓθνεσι τοῖς ἀπεγνωαμένοις, «olg διαθεθληµένοις, 
xai obx ἐχηρύχθη µόνον, ἀλλὰ xai ἑἐπιστεύθη τῷ 
χόσμῳ παντὶ, ὃ μέγα σημεῖον ** τῆς τοῦ χηρυττο- 
µένου δυνάµεως xal ἀληθείας. 

᾽Αγελήφθη ἐν δὀξῃ. Τουτέστιν, ἐπὶ τῶν νεφε- 
λῶν, xaX ἀγγέλων ὑἡπηρετούντων. Καΐτοι al; obpa- 
νὸν, χαὶ οὗ χατὰ τὸν ἩἨλίαν, ὡς εἰς οὐρανὸν, ἵνα 


C ph λέγω, ὅτι καὶ αὐτὸ τὸ ἀναληφθῆναι, 6:62. 


ΚΕΦΑΛ. Δ’. 


Τὸ δὲ Πνεῦμα ῥητῶς Aévei. Τουτέστι, φανερῶς, 
σαφῶς, καὶ οὗ συνεσχιασµένως, ὡς νόμος 37 xal προ- 
φῆται. ΄ 

"Οτι ἐν ὑστέροις καιροῖς ἀποστήσονταί τες 
τῆς πἰστεως. Ἐπειδὴ εἶπεν ἄνω ὅτι ἐναυάγγσάν 
τινες περὶ τὴν πίστι», Mij θαυμάσῃς, φησὶν, ὅτι 
vU» Ἰουδαῖνουσί τινες: ἔστοι χαιρὸς ὅτε χείρω 35 
ἔσται παρλ τῶν δοχ,ὖντων χριστιανίζειν. Ταῦτα γὰρ 
λέγει ** οὗ περὶ Ἰουδαίων * οὗτοι γὰρ ἓν τοῖς πάλαι 
ἆσαν χαιροῖς, ἀλλὰ xal τότε’ περὶ δὲ Μαρχιωνιστῶν, 
xai Ἑγκρατιτῶν, καὶ Μανιχαίων, καὶ παντὸς αὐτῶν 
τοῦ τοιούτου ἑργαστηρίου. 

Προσέχοντες πγεύµασι π.άνης, καὶ 6:£acxa- 
Aíauc δαιμόνων. ᾿Υπὸ τούτων γὰρ ἐνεργούμενοι, 
xai τὰ βρώματα χαὶ τὸν γάμον διέδαλλον. Αἱνίττε- 
ται δὲ xal πάσας τὰς ἄλλας αἱρέσεις, Πᾶσαι γὰρ 
ἀπὸ πλάνης xai διδασκαλίας δαιμόνων. Ῥητῶς δὲ 
οὐκ ἐμνήσθη ἐνταῦθα, ἵνα ph ἐντεῦθεν ἤδη Eyxa- 
τασπείρῃ αὐτὰς ταῖς Ψυχαῖς :*hv δὲ ἤδη ἀρξαμέ- 
νην, ταύτην ἤδη παρέδειξε, τὴν τῶν βρωμάτων xal 
τοῦ γάμου, 

Ἐν ὑποκρίσει γευδο.όγων. Ἰουτέατιν, αὐτὰ ἃ 
ψεύδονται, οὐ χατὰ ἄγνοιαν ψεύδονται, ἀλλ) εἱδότες 


Varie lectiones. 
3* τὸ µυστήριον ϱ. 34 µυστήριον ο. 37 ὡς νόμος προφητείας 0. 39 πλεῖον, 39 xal 9. 


53 


EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. IV. t 


ὅτι φευδῆ slow, ὑποκρίνονται ὡς ἀληθῆ αὑτὰ δι- A mentiuntur, verum scientes falsa esse, illa tau- 


δάσχειν. 

Κεκαυτηριασµένων τὴν ἰδίαν συγεἰδησιν, xo- 
«Συόντων γαμεῖν. Τοντέστι, πονηροῦ βίου cial * xal 
ἐπειδὴ συνίσασιν ἑαυτοῖς ἀχαθαρσίαν πολλὴὰν, διὰ τοῦτο 
τὸ συνειδὸς αὐτῶν ἀνεξαλείπτους ἔχει τοὺς χαυτΏρας 
τοῦ ῥυπαροῦ βίου, χαὶ διαθάλλει τὸν vápov. Ἐπεὶ 
εἴγε χαθαρὸς ἣν αὐτῶν ὁ βίος, χαὶ ἡ συνείδησις ἂν 
αὐτῶν χαθαρὰ ν, χαὶ οὖκ ἂν δ.ἐδαλλεν ἃ ὁ θεὸς 
πύλόγησεν. Ὥσπερ ὁ στομαχιῶν διαδἆλλει τὰ βρυ- 
pata, αὐτὸς ἓν ἑαυτῷ ἔχων ἔνδον τοὺς ποντροὺς 
χυμούς. Tí οὖν; Οὐχὶ καὶ ἡμεῖς χωλύοµεν γαμεῖνς 
μὲ) γόνοιτο * ἀλλὰ τοὺς pij βου)ομένους Υαμεῖν προ- 
τρέποµεν ἐπὶ παρθενίἰαν' τιμιωτέρα μὲν γὰρ abty* 
ἀλλ᾽ οὐκ ἤδη ἄτιμος ὁ γάμος, ὥσπερ οὐδὲ ἐπειδὴ ὁ 
χρυσὸς τιµιώτερος, ἄτιμος ὁ ἄργυρος. Τὸ γὰρ τι- 
μιώτερον, τιµίου τιμιώτερόν ἔστι ' xal τὸ χάλλιον, 
χαλοῦ χάλλιον, οὐχ) καχοῦ. Ὁ μὲν οὖν δυνάµενος, 
ἐχέτω τὸν τῆς παρθενἰας χρυσόν; εἰ δὲ pi; δύναιτο, 
τὸν τοῦ γάμου ἄργυρον ἀναδεχέσθω. 


Ἀπέχεσθαι βρωμάτων, d à cóc ἔκτισεν clc 
µετά dnyar ** τοῖς πιστοῖς. Obx ὀφεῖλει ἀπὸ χοινοῦ 
λαθεῖν τὸ, χω.1υόντων, ἁλλ' ἔξωθεν προσθεῖναι τὸ, 
cvyu6ovAsvórtur ἀπέχεσθαι βρωμάτων. Ti δὲ; 
τοῖς ἀπίστοις οὐχ ἕκτισε ταῦτα ὁ θεός ; val, ἀλλ᾽ 
αὐτοὶ ἑαυτοὺς ἀπείργουσι. Ti οὖν ; οὗ χεχώλυται f 
τρυφή; xa: οφέδρα * ἀλλ οὐχ ἡ µετάληψις. Ἡ μὲν 
γὰρ µετάληγις τὴν συµαετρίαν ἔχει, ἡ δὲ τρυφὴ 
τὴν ἀμετρίαν 3'. ᾽Αλλὰ καὶ αὐτὴ fj τρυφὴ οὐχ ὡς 
ἀκάθαρτος χεχώλυται, ἁλλ d; ἐχλύουσα Di τῆς 
ὀμετρίας τὴν ψυχἠν. 

Καὶ ἐπεγνωχόσι τὴν ἀ-λήθειαν. "Aca τὰ Ἱουδαϊκὰ 
τύπος hv: νῦν γὰρ ἡ ἀλήθεια. Ἐχωλύοντο δὲ οἱ 
Ἰουδαῖοι ** τῶν πολλῶν, οὐχ ὡς ἁκαθάρτων, ἀλλὰ 
ἵνα τοῦ τρυφᾷν ἐπισχεθῶσ., xai ἵνα οτενοχω- 
ῥηθέντες ἀπὸ τῶν πολλῶν, xol σφάττοντες βόχς 
καὶ πρήθατα, ἐπιγνῶσι τἶνας Oso); ἑχτήσαντο 33 
οἱ Αἰγύπτιοι. ᾿Α)ήθειαν οὗν, [| την εἰς Χριστὸν 
πίστιν νοῄσεις' ἡ ἁπλῶς, τοῖς ἐπεγνωχόσι τὴν 
ἁλήθειαν *. molas χαὶ εὐθὺς ἐπάγει. 

"Ort πᾶν κτίσμα θεοῦ κα1όν. Πάντα γὰρ, φτοὶ, 
καλὰ λίαν. Εἰπὼν 65, κτίσμα 8600, περὶ τῶν ἑδω- 


δίµων βρωµάτων ἁπάντων ᾖνίξατο, Καὶ ἔδη προχα- D 


τασπᾷ thv αἴρεσιν τῶν τὴν ἀγέννητον ὕλην εἰσ- 
αγόντων, xax ἐχείνης ταῦτα λενόντων εἶναι. 


Kal οὐδὲν ἁπόδίητον, μετὰ εὐχαριστίας Aap- 
έανγόμεγον * ἁγιάζεται γὰρ διὰ .1ύγου Θεοῦ xal 
ἐγτεύξεως. Οὐχοῦν εἰ ἁγιάζεται, ἀκάθαρτον λοιπόν 
ἐστιν; 0ὐχὶ, ἀλλὰ κατὰ συγχώρησιν τοῦτο τίθησιν. 
Πρῶτον μὲν γὰρ κατὰ ἔνστασίν φησιν, ὅτι οὐδὲν 
ἀχάθαρτον, ἔπειτα χατὰ συγχώρησιν, Δῶμεν, φησὶν, 
ὅτι γίνεταί τι ἀκάθαρτον' ἀλλ ἔχεις τὴν ἰατρείαν 


*' Levit. xi, 9 seqq. ** Gen. 1,51. 


quam vera docere simulant. 

Et cauleriatam habentium suam conscientiam, 
prohibentium nubere. Που est, prave sunt vitz : et 
quia conscii sibi sunt multz iinpuritatis, propterea 
conscientia eorum indelebiles notas sordidz vitae 
inustas babet, atque adeo nuptias calumniatur. Nam 
$i pura esset ipsorum vita, conscientia simul munda 
fui-set, nec criminata essct quibus Deus bene- 
dixit : quemadmodum qui stomacho laborat, cibos 
reprehendit, cum ipse intus in seipso pravis sit 
humoribus infectus. Quid igitur? Nonne et nos 
matrimonium prohibemus ? [laudquaquam ; czte- 
rum eos qui nubere nolunt, ad virginitatem adhor- 
tamur : bonoratior enim est ista : attamen nuptiae 


B interim non sunt inglorim, quetnadmodum neque 


argentum nullius est pretii, quia aurum pretlosius 
est. Nam quod pretiosius est, pretioso pretiosius 
est: et quod melius est, bono melius est, non 
malo. Qui ergo notest, virginitatis auruin retineat * 
si vero non possit, watrimonii argentum re- 
cipiat. 

V&Rs. 3. Abstinere a cibis, quos Deus creavit ad 
percipiendum cum gratiarum actione fidelibus. Non 
debes hic repetere, prohibentium, sed aliunde ad- 
dere, consulentium abstinere a cibis. Quid vero? 
nonne et infidelibus Deus cibos creavit? ΝΑ, sed 
ipsi seipsos inhibent. Quid igitur? nonne deliciz 
sunt prohibitze? Omnino, sed non ipsa participatio. 
Nam participatio mediocritatem liabet, delicize vero 
immoderationem. Quin etiam ips:e deliciz, non ve- 
luti immundz sunt prohibil:e, verum quod animam 
per immoderatum usum dissolvant. 

Ei iis qui cognoverunt veritatem. Judaica igitur fi- 
gura erant ; nunc enim veritas regnat. Vetabantur 
autem Judas multa 317. non quod immunda essent, 
verum ut a luxu cohiberentur , utque a multis 
rebus coerciti, el boves et pecudes mactantes, 
agnoscerent qualesnam deos fecissent /Egyptii. Per 
veritatem izitur, aut fidem in Christum intelliges, 
5772 vel simpliciter, iis qui cognoverunt verita- 
tem : qualis autem sit ista, statim infert. 

Vgns. 4. (Quod omnis creatura Dei bona est. 
Omnia euim, inquit, valde bona erant **, Dicens 
autem, creatura Dei, de omnibus esculentis clam 
locutus est. Jamque hic refellit eorum baresin qui 
materiam non genitam, ac cibos ex ea provenire 
asserunt. 

Vrns. 4, 5. Et nihil est rejiciendum, quod cum 
gratiarum actione percipitur : sanctificatur enim per 
verbum Dei et orationem. Ergone si sanctificatur, 
immundum est? Minime, verum per concessionem 
hoc ponit. Nam primum per instantiam dicit, nihil 
esse immundum : deinde per concessionem, Demus, 
inquit, quod quiddam sit immundum ; sed babes 


Variw lectiones. 
9 μετάληψ» μετὰ εὐχαριστίας πι. 3! ἁμαρτίαν 0. 32 Ἰουδαίων πλήθη o. 33 ἑπο[ησαν 0. 











59 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. .. 9€ 
medicinam : signa, gratiasage, glorifica Deuin, ac A σφράγισον, εὐχαρίστησον, δόξασον τὸν Osbv, xai 


deficit immunditia. Nam gratiarum actio cuncta pur« 
gat: qui vero ingratus est, ipse est immundus et 
pollutus. Num igitur quod idolis est immolatum, 
hunc ia modum mundare possumus? Possumus, si 
ignoremus ijdolothytum esse. Si vero scientes 
sumpserimus, immundi sumus, non quia illud ido- 
lothytum sit, sed quia nos legem transgressi sumus, 
precipientem non communicandum mensa damo- 
niorum. Voluntas itaque tua coinquinata est, utpote 
quia non obtemperasti ; non cibus natura fuit pol- 
lutus. 

Vgns. 6. Hec proponens [ratribus, bonus eris mi- 
nister Jesu Christi. Hzc, qualia? Quod mvsterium 
inagnum est, et quod sic abstinere a cibis et nu- 
ptiis, doctrina diemoniorum est, et alia quecunque 
praedixit, Quid autem est, proponens? Pro, conau- 
lens. Non dixit, Pracipiens, nequaquam enim hic 
est auctoritas. 

Enutritus verbis fidei εἰ doctrine bone, quam as- 
secutus es. Supra dixit : Hzc aliis propone : jam 
vero ait : Tu ipse etiam innutritus, hoc est, conti- 
nuo et sedulo eadem versans animo, et veluti ru- 
minans. Incessabilem enim ad hzc attentionem in- 
dicans, dixit, enutritus. Perinde enim ut corporis 
alimentum semper sumimus : sic fidei rationibus 
el sermonibus semper nos oportet innutriri. 


Vyns. 7. ]neptas autem et aniles fabulas devita. 


ἀποπίπτει ἡ àxaüapolx. Ἡ piv γὰρ εὐχαριστία 
πάντα καθαρίζει. Ὁ ἁἀχάριστος δὲ καὶ αὑτὸς ἀχά- 
θαρτος xaX µιαρός. "Apa οὖν καὶ τὸ εἰδωλόθυτον 
οὕτω δυνἀάµεθᾳχ xaÜalpew ; Ναὶ, ἓλν μὴ εἰδῶμεν 
6x: εἰδωλόθυτόν ἔστιν ' ἐὰν δὲ γνόντες µεταλάδωμεν, 
ἀχάθαρτοί ἔσμεν, οὐχ ὅτι ἐχεῖνο εἰδωλόθυτόν ἐστιν, 
ἀλλ᾽ ὅτι ἡμεῖς νόµον παρέθηµεν, τὸν χελεύοντα μὴ 
χοινωνεῖν τραπέζης δαιµονίων. Ὥστε ἡ c προαίρε- 
ot; µμεμόλυνται ὡς παραχούσαντος οὐ τὸ βρῶμα fjv 
μιαρὺν φύσει. 


Ταῦτα ὑποτιθέμενος τοῖς ἀδε.φοῖς, διάκονος 
ἔσῃ κα.ὸς Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ίαῦτα, ποῖα; "Ότι τὸ 
μυστήριον μέγα ἑστίν * ὅτι τὸ ἀπέχεσθαι οὕτω γά- 
µου χαὶ βρωµάτων, δαιμόνων ἑστὶ, καὶ ὅσα ἄλλα 
προεῖπε. Τί δέ ἔστιν, ὑποτιθέμενος; Αντὶ τοῦ, συµ- 
θουλεύων. Οὐκ εἶπεν, Ἐπιτάττων * οὐδαμοῦ γὰρ αὖ- 
θεντία ἐνταῦθα. 

᾿Εγτρεφόμενγος τοῖς Aóyotc τῆς πίστεως xal 
τῆς καλῆς διδασκα.ίας, ᾗ παρηκο.ούθηκας. 
Εἶπεν, ὅτι Ὑποτίθεσο τοῖς ἄλλοις ταῦτα * νῦν φησιν, 
ὅτι Καὶ αὐτὸς σὺ ἑντρεφόμενος, τουτέστι, συνεχῶς 
τὰ αὐτὰ στρέφων, χαὶ οἷον ἀναμηρυχώμενος. Τὸ 
γὰρ ἁδιάλειπτον τῆς εἰς τὰ το,αῦτα προσοχῆς δηλῶν, 
εἶπε τὸ, ἐγερεφόμεγος. Ὥσπερ γὰρ τὴν σωµατι- 
xhv τροφὴν ἀεὶ λαμθάνοµεν * οὕτω καὶ τοῖς περὶ τῆς 
πίστεως λόγχοις ἀεὶ δεῖ ἐντρέφεσθαι. 

Τοὺς δὲ βεδή.ῖους καὶ γραώδεις μύθους παρ- 


Hoc est, tuos commonefac eorum quz dixi : con- C αιτοῦ. Τουτέστι, τοῖς μὲν col; mapalver ἃ εἶπον * 


tra perversos autem ne descendas in arenam : non 
enim potes illis prodesse, nisi siquando scandalum 
subnasceretur, veluti nes propter imbecillitatem 
pugnam adversus ipsos detrectare videamur. Fa- 
bulas autem, Judaicas observationes dicit, vel quia 
commentitie sunt, vel quia intempestivie. Cogita 
enim in animo virum triginta $73 annos natum 
Jactere volentem, quam ridiculus erit, quod inte:n- 
pestive hoc faciat? Aniles vero, quod anüquato 
sint : profane antem et immunde, propterea 
quod fidem impediant. In metum enim conjicere 
aninam, quas his omnibus ceremoniis excellentior 
sit facta, immundorum est preceptorum. 

Exzerce autem. teipsum ad pietatem. Hoc est, ad 


πρὸς δὲ τοὺς διεστραµµένους, μηδὲ εἰς vupvaclav 
χαταθῇς ᾽ οὐ γὰρ ἔστιν αὐτοὺς ὠφελῆσαι, πλὴν εἴ- 
mote σχάνδαλον ἀναφύυιτο ***, ὡς δι ἀσθένειαν ἡμῶν» 
παραιτουµένων τὴν πρὸς αὑτοὺς páynv. Μύθους 
03, τὰς Ἰουδαῖχὰς παρατηρήσεις λέχει, f ὡς παρα- 
πεποιηµένας, Ἡ διὰ τὸ ἄχαιρον. Ἐννόησον γάρ pot 
ἄνδρα τριάχοντα ἕτη θηλάζειν θέλοντα, πῶς ἔσται 
καταγέλαστος διὰ «b ἄκαιρον. Γραώδεις μὲν οὖν, 
διὰ τὸ πεπαλαιῶσθαι ' βέδηλοι δὲ xal ἀχάθαρτοι, 
διὰ τὸ ἐμποδίζειν τῇ πίστει. Τὸ γὰρ ὑπὸ φόθον 
ἄγειν τὴν ἀνωτέρω τούτων Ὑενοµένην duyhv, τῶν 
ἀχαθάρτων ἑστὶ παραγγελµάτω». 


Γύμγασον δὲ σεαυτὀν πρὸς εὐσέδειαν. Τουτ- 


fidem puram, vitamque rectam : id enim est pietas. D ἐστι, πρὸς πίστιν χαθαρὰν καὶ βίον ὀρθόν' τοῦτο 


Opus est igitur exercitio et continuis laboribus : 
qui enim exercetur, etiamsi certamen non sit presto, 
certat ut sudores excitet. . 

Vgns. 8. Nam corporalis exercitatio ad modicum 
utilis est. Quidam jejunium corporalem exercita- 
tionem esse dicunt, sed non est : nam istud spiri- 
tuale est. Verun corporis exercitationem intelligit, 
qu:e multos labores habens, modicum prodest cor- 
pori, et tempore admodum exiguo. — — 

Pietas. autem. ad omnia wiilis est, promissionem 
habens vite qua nunc est, et (uiure. Pietas, inquit, 


γὰρ εὐσέδεια. Τυμνασίας ἄρα χρεία xaX πόνων δι- 
ηνεκῶν' ὁ γὰρ γυμναζόµενος xal ἀγῶνος ph ὄντος, 
ἀγωνίζεται ἱδρῶτας ** ἔγειν. 

Ἡ γὰρ σωματικὴ γυµγασία πρὸς ὀ1/γον ἐστὶν 
ὠφέ.ιμος. Tivi; τὴν νηστείαν qaot σωματικὴν 
γυµνασίαν' ἀλλ οὑχ ἔστι' πνευματικὴ yàp αὕτη. 
Άλλα τὴν τοῦ σώματος ἄσχησιν σηµαίνει, Ἶτις 
πόνους ἔχουσα πολλοὺς, ὀλίγον ὠφέλησε τὸ σῶμα. 
xai πρὸς xatpóv. ' 

Ἡ δὲ εὐσέόεια πρὺς zdvta ógédpóc ἑστω 
ézayre.lay. ἔχουσα ζωῆς τῆς »ῦν καὶ τῆς μεῖ-- 


Varie lectiones. 


55’ ἀναφύοιτο τοσοῦτο τοῖς πολλοῖς. 


^ Ἱδρῶτος ἄχριο, 


vl EXPOSITIOIN EPIST. I AD TIMOTH. — CAP. IV. 58 
λούσης. Ἐνταῦθα, φησὶν, ἀνακτᾶται τὸν ἄνθρωπον A bominem hic reficit. Qui enin nullius mali sii 


ἡ εὐσέδεια. 'O γὰρ μηδὲν ἑαυτῷ συνειδὼς πονηρὸν, 
xai ἐνταῦθα Ὑάννυται, τὰς ἁπαγχελίας τῶν μµελ- 
λόντων ἀγαθῶν βεδαἰας ἔχων, xai ἐχεῖ δὲ τὴν ἀληθῆ 
ζωὴν (9. ᾽Απὸ συγχρίσεως «δὲ δείχνυσι τὴν ὑπερ- 
οχὴν τῆς εὐσεθείας. 

Πιστὸς ὁ Aóroc, καὶ πάσης ἁποδοχῆς ἄξιος. 
Τουτέστι, ἀληθὺς χαὶ ἄξιος εὑὐπαράδεχτος εἶναι πᾶ- 
σιν, ὡς ἀναμφίδολος. Ποῖος λόγος ; ὅτι καὶ ἐνταῦθα 
χαὶ ἐχεῖ ἡ εὐσέδεια ὠφελεῖ. Πανταχοῦ δὲ τῆς Ἐπι- 
στολῆς τοῦτο ἑπάγει, xal οὐ δεῖται κατασχευῆς, 
ἀλλ ἀποφαίνεται" πρὸς γὰρ Τιμόθεον ἣν ὁ λόγος 
αὐτῷ. 

Εἰς τοῦτο }ὰρ xal κοπιῶμεν xal ὀνειδιζόμεθα, 
ὅτι ἡ Ἱπίκαμεν ἐπὶ θεῷ ζώντι. Δείχνυσι τίς ἡ εὖ- 


conscius est, in hoc evo delectatur, promissiones 
futurorum bonorum firmas habens ; illic autem 
veram vilam vivit. À comparatione autem pietatis 
excellentiam commonstrat. 


Vena. 9. Fidelis sermo, et omni acceptione dignus. 
Hoc es!, verus, et dignus est qui accipiatur ab om- 
nibus, utpotequi sit minime dubius. Qualis sermo? 
quod et hic et illic pietas utilis sit. Per tolam autem 
Epistolam hoc infert, nec opus habet confirmatio- 
ne, sed enuntíat : ad Timotheum enim ei sermo 
erat. 

Vgns. 10. In hoc enim et laboramus, et maledici- 
mur, quia speramus in Deo vivente. Ostendit quz sit 


σέδεια, χα) ὅτι fjv αὐτοὶ οἱ ἁπόστολοι µετέρχονται : D pietas, quam ipsi nimirum apostoli exerceant : 


xai χατασχευάζει πῶς τῆς μελλούσης ζωῆς τὰς ἑλπί- 
δας ἔχει, xal φησιν, Elc τοῦτο, ἀντὶ τοῦ, διὰ τοῦτο, 
Δαἱ κοπιῶμεν καὶ ὀνειδιζόμεθα. Τίνος yàp ἕνεχεν 
χαταχοκ-όµεθα, εἰ uh τὰ μέλλοντα προσεδοχῶμεν, 
ἃ δώσει μετὰ τὸν θάνατον ἡμῖν ὁ ζῶν θεός ; Ενταῦθα 
μὲν γὰρ πολλάχις στρατιῶται βασιλέως προχινδυν- 
νεύσαντες ἁπόλλουσι τὰς ἁμοιδὰς, ἀποθανόντις µε- 
ταξὺ ἑχείνου * ἡμῶν δὲ ὁ Βασιλεὺς Cf] ἀεὶ, ὥστε xal 
ἀεὶ δίδωσιν. 

"Oc ἐστι Σωεὴρ πάντων ἀγθρώπων, μά.,στα 
πιστῶν. Τουτέστι, πάντας θὲλει σωθῆναι xal ἓν- 
ταῦθα xal ἐχεῖ * πλείονα δὲ σπουδην ἐνταῦθα περὶ 
τοὺς πιστοὺς τίθεται *, El μὴ γὰρ αὐτὸς τούτους 
ἔσωσε, πῶς ἂν ἀντέσχον ὑπὸ πάντων πολεμούμενοι ; 
Διὰ δὲ τούτων παροομᾷ τὸν Τιμόθεον πρὸς τοὺς 
κινδύνους. Μὴ γὰρ ἐχλύου, φησὶ, τοιοῦτον ἔγχων 
Θεὸν, μτδὲ τὴν παρ' ἑτέρων συµµαχίαν ἐπικχαλοῦ, 
ἀλλ Επιζε ἐπ᾽ Exslvov- ζἡ γὰρ, xal Σωτήρ ἐστι. 


llapárreAAs ταύτα καὶ δίδασχε. Tov πραγμά- 
χωγν, τὰ μὲν διδασχαλίας δεῖται, τὰ δὲ, ἐπιταγῆς. 
Οἵον, περὶ τοῦ ἁρπάζειν, οὗ διδάσχειν χρὴ, ἀλλ’ 
ἐπιτάττειν, τουτέστι, μετὰ πλείονος αὐθεντείας 
ἁπαγορεύειν' περὶ μέντοι τοῦ τὰ ὑπάρχοντα κενοῦν, 
$ περὶ τοῦ παρθενεύειν, f] τοῦ πῶς Ost. πιστεύειν, 
ἐνταῦθα διδασχαλἰας Χρεία. Διὰ τοῦτο ἀμφότερα 
είθησιν ὁ ᾽Απόστολος 35" Παράγγε.21ε καὶ δίδασκε. 
Καὶ ἄλλως, ὅταν μὲν εἱδότες τι πονηρὸ» εἶναι, ὅμως 
πράττωµεν αὐτὸ, παραγγελίας δεόµεθα *9' - ὅταν 
δὲ μὴ ciü «ec, διδασκαλίας. 

Μηδείς σου τῆς γεότητος καταφρονείτω. Ἐπειδὴ 
fj xov) πρόληψις εὐκαταφρόνητον πρᾶγμα ἡγεῖται 
τὴν νεότητα, Φφησὶν, Αὐθεντιχώτερον παράγγελ)ε, 


χαὶ µηδεἰς σου χαταφρονείτω, δεῖ γὰρ xal ἆχατα-᾽ 


φρόνητον εἶναι τὸν διδάσχαλον. Ποῦ οὖν τὸ πρᾶον ; 
ἕνθα μὲν τὰς εἰς αὐτὸν ῦδρεις ἐχδιχῆσαι δεῖ, πρᾶος 
ἔσ-ω * ἔνθα δὲ ὑπὲρ σωτηρίας ἄλλων αὐστηρίας δεῖ, 
μετὰ παδῥησίας ἐπιταττέτω. "H ὅτι Βίον ἑπιδείχνυσο 
χόσμιον, καὶ οὗ χαταφρονηθήσεταί σου ἡ νεότης, 


et confirmat. quomodo fulurz vile. spem habeat, 
inquiens, In hoc, id est, propter hoc, cum labora- 
mus, lum contumelia. afficimur et conviciis peti- 
mur. Quam enim ob causam czdimur, nisi futura 
exspectaremus, quz dabit post mortem nobis vivens 
Deus ? Hic enim szpenumero milites, qui pro im- 
peratore pericula subiere, illo interim defuncto 
mercedem amittunt : noster autem Rex semper vi- 
vit : itaque et semper dat. 

Qui est Servator omnium hominum, mazime fide- 
lium. Hoc est, omnes quidem vult salvos fleri, et hic 
et illic : majorem autem curam hie circa fideles 
ostendit : nisi enim ipse hos servaret, quomodo ab 
omnibus oppugnati suatinerent ? Per hzc sutem 
incitat Timotheum ad pericula 4oleranda. Ne enim 
deficias, inquit, cum talem habeas Deum, neque 
ab aliis auxilium 574 implora in afflictione, sed 
enim spera in illum : vivit euim, et Servator 
est. 

γεας. 11. Precipe hac et doce. Res alite quidem 
doctrina indigent , alie vero mandato :' veluti de 
rapina non docere, sed przcipere oportet, hoc est, 
cum majori auctoritate probibere, De facultatum 
vero in pauperes distributione, de virginitatis 
statu, vel quomodo credendum sit, hic doctrina 
opus est. Propterea utraque ponit Apostolus , 
Precipe ac doce. Ad h:ec, quando novimus quidein 
aliquid esse malum, ac nihilominus illud perpetra- 


D mus, precepto opus est: quando vero non novimus, 


institutione. 

Vgns. 12. Nemo adolescentiam tuam contemnat. 
Quia communis opinio contemptibilem rem putat 
adolescentiam, Precipe, inquit, majori cum aucto- 
ritate, ac nemo te contemnat : oporlet enim non 
contemptibilem esse preceptorem. Ubi igitur man- 
suetudo ? ubi injurias, quibus ipse aflicitur, ulcisci 
oporteat, mansuetus esto : ubi vero aliorum salutis 
gratia opus est austeritate, cum fiducia imperet. 
Vel, Vitam ostende honestam, et non veniet in con- 


Varie lectiones. 


*V ἐνδείχνυται ϱ. * Παῦλος ο. *"* δεῖ o. 


59 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. (6 
temptum juventa tua, in quam natura contemptus Α φύσει εὐχαταφρόνητος οὖσα, ἀλλὰ θαυμασθήσεται. 


cadere solet, sed admirationi potius erit. Infert 
igitur : 

Sed exemplum esto fidelium. Hoc est, Υἱί sis 
exemplar, optimaeque vitae regula. | 

In verbo. Ut mansuete colloquaris, utque sermo- 
nem promptum et praeparatum habeas. 

In conversatione. Vel in vita, vel in. ecclesiastico 
ordine. 

1 charitate. Quz: omnes complectatur. 

In spiritu. Hoc est, vel in spirituali statu, vel 
charismate, ne ob istud eíferaris. 

Iu fide. Recta et indubitata, quando quis Deo 
credit, etiam in iis qux impossibilia videutur. 

In castitate. loc est, puritate, virginitate, vel 
temperantia. 

Vgns. 45. Dum venio attende. lectioni. Si Timo 
theuui lectioni divinarum Scripturarum incumbere 
jubet, quid, quieso, nos facere debemus ? Quinetiam 
ipse Paulus ad finem vsque vitz sux isti lectioni 
incubuit, qui et aliüs ad idem studium cobortaba- 
tur. Addit vero ei animum per hoc quod dicit, 
Donec venero, spem faciens ci videndi przeceptorem. 
Verisimile enim erat ipsum przceptore orbatum, 
Paulum quzrere. Cujus autem rei gratia dixit, Dum 
venio ? Quia verisimile erat eum, utpote juvenem, 
ulta ignorare, egereque przesentia Pz;uli, ut haeo 
disceret, ait : Interea dum venero, lege Scripturas, 
et inde habebis, quantum fieri potest , 575 legis- 
lationes et przcepta : postquam autem venero, ego 
tibi suzgeram reliqua. 

Cousolationi. Erga moeestos videlicet, vel etiam 
alios animo deficientes. 

Doctrine. Qux est erga omnes simpliciter, ac de 
quavis re. 

Ύεας. 14. Nenegligas donum quod in te est,quod da- 
tion est tibi per prophetiam. Doctrine donum hie in- 
telligi!, quod accepit quando episcopus factus erat. 
Per prophetiam vero, hoc est, imperante Spiritu, ut 
supra conmemoratum est. 

Cum impositione manuum presbyterii. Hoc est, 
episcoporum. Non enim presbyteri episcopum ordi- 
nabant, Vide autem horrendum istud , quantum 
possit impositio manuum sacerdotalium. 

Vgns. 15. Hac meditare, in his esto. Sepe de eis- 
dem ei przcipit, ut ostendat ei quod maxime om- 
nium in his oporteat studiose versari episcopum. 

Ut tuus profecius manifestus sit in omnibus. Non 
in vita tantummodo, verumetiam in. verbo doctri- 
nz. ÀÁnimadverte autem quod in lioc quoque ipsum 
niaguum et admirandum ficri voluerit. 

,Vgns. 16. Attende (ibi et doctrina, persevera in 
ipsis. Hoc est, attende tibi ipsi, ac alius etiam 
iustitue. 

lloc enim faciens , εἰ teipsum salvum facies, et 
εοε qui te audiunt. Nam qui in doctrina sermonibus 


Ἐπιφέρει οὖν’ 


'AJJ4à τύπος Tlvov τῶν Xu toy. Τουτέστιν, 
Αρχέτυπον τοῦ βίου ἔσο, καὶ χανὼν ἀρίστης πολιτείας. 

Ἐν Aóqqp. Ὥστε ὁμιλεῖν μετ εὐχολίας, xal τὸν 
λόγον ἔτοιμον ἔχειν χαὶ παρεσχευασμένον. 

Ἐν ἁγαστροφῇ. Ἡ τῇ πολιτείᾳ, ἡ τῇ ὀχχλησια- 
στιχῇ τόξει. 

Ἐν ἁγάπῃ. Tf, πρὸς πάντας. 

Ἐν αγεύματι. Ἡ τῇ πνευματιχῇ κχαταστάσει, 
ἡ τῷ χαρίσµατι, ὥστε μὴ ἐπαίρεσθαι ἐπὶ τούτῳ. 

Ἐν πίστει. Tfj ὀρθῇ καὶ τῇ ἀδιστάχτῳ, ὅταν τις 
πιστεύῃ τῷ θεῷ xal περὶ τῶν ἀδυνάτων. 

Ἐν ἀγγείᾳ. Τουτέστι, καθαρότητι, παρθενίᾳ, 1 
xaX σωφροσύν]ῃ. 

"Euc ἔρχομαι πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει. El Τιμή- 
θεον χελεύει προσέχειν τῇ ΄ ἀναγνώσει τῶν θείων 
Γραφῶν, τί λοιπὸν ἡμᾶς χρὴ ποιεῖν; Καὶ αὐτὸς δὲ 
Παῦλος ἄχρι τέλους προσεῖχεν ἂν πάντως ταύτῃ. 
ὃς Ys τοῖς ἄλλοις παρῄνει. Παραμνθεῖται δὲ αὐτὺν 
διὰ τοῦ εἰπεῖν, Έως οὗ ἔρχομαι, ἐλπίδας δοὺς 3” ὅτι 
ὄψεται τὸν διδάσχαλον. Ῥϊχὸς γὰρ αὐτὸν ἀπορφανι- 
auta ζητεῖν τὸν Πχῦλον. Tivoz δὲ ἕνεκεν εἶπεν, Έως 
ἔρχομαι; Ἐπειδὴ εἰκὸς ἦν αὐτὸν νέον ὕντα πολλὰ 
ἀγνοεῖν,, xal δεῖσθαι τῆς παρουσία; τοῦ Παύ- 
λου πρὸς tb μαθεῖν ταῦτα, φησίν' Ἔως ἔρχομαι 
ἀναγίνωσχε τὰς Γραφᾶς., χἀὰχεῖθεν ἕξεις, ὡς ἕνεστε, 
τὰς νομοθεσίας. Ἐπειδὰν δὲ ἔλθω, ἐγώ σοι ὑποθήσο- 


c μαι τὰ λοιπά. 


Tij παρακ.λήσει. Tf, πρὸς τοὺς λελυπηµένους, ἢ 
χαὶ ἄλλους ἐχλελυμένως ἔχοντας. 

Τῇ διδασκα.1ίᾳ. T?) πρὸς πάντας ἁπλῶς, xai 
περὶ παντὸς πράγµατο;. 

Mh ἁμόει τοῦ ἐν σοὶ γαρίσµατος, ὃ ἑδόθη 
σοι διὰ προφητείας. Της διδασκαλίας «b χάρισµά 
φησιν ἐνταῦθα. ὃ ἑδέξατο ἐπίσχοπος Ὑε»όµενος. Διά 
προφητείας δὲ, τουτέστι, προστάξαντης τοῦ Πνεύ- 
µατος, ὡς xal ἀνωτέρω εἴρηται. 

Μετὰ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ πρεσέυτερἰου. 
Τουτέστι, τῶν ἐπισχόπων. Οὐ γὰρ δὴ πρεσθύτεροι 
τὸν 7 ἐπίσκοπον ἐχειροτόνουν. "Opa δὲ φρικτὸν, τί 
δύνατει fj ἐπίθεσις τῶν ἱερατικῶν χειρῶν. 

Tavra µε.]έτω, ἐν τούτοις ἴσθι. Πολλάκις περὶ 
τῶν αὐτῶν αὐτῷ παρεγγυᾷ, ἵνα δείξῃ , ὅτι μάλιστα 
πάντων ἐν τούτοις δεῖ απουδάνειν 35 τὸν ἐπίσχοπον. 

"να σου ἡ προκοπἡ φαγερὰ ᾗ ἐν πᾶσι. Mt àv 
τῷ Bip µόνο,, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ λό(ῳ τῷ διδασκοαλιχῷ. 


' "Upa δὲ ὅτι ἠδοῦλετο αὐτὸν κάν τούτῳ µέγαν γενέ- 


σθαι χαὶ θαυμαστόν. 

Ἔπεχε σεαυτῷ καὶ τῇ διδασκαίᾳ, ἐπίμεγα 
αὐτοῖς. Τουτέστι, Πρόσεχε σεαυτῷ. xai δίδασχε καὶ 
ταὺς λοιπούς. 

Τοῦτο γὰρ ποιῶν xal σεαυτὸν σώσεις, xal 
τοὺς ἀκούοντὰς σου. Ὁ γὰρ τοῖς τῆς διδασκαλίας 


Vario lect^ones. 


50 διδοὺς Ίξειν τὸν ὃ. ο. 3) αὐτὸν ἔχειρ. 0. 


55 σχολάσειν 0. 





6i EXPOSITIO IN EPIST. Ι AD TIMOTH. — CAP. V. 62 
ἐντρεφόμενος λόγοις, πρότερον αὐτὸς ὠφελεῖται, Ev A fuerit innuiritus, prius quidem ipse adjuvatur , in 


ᾧ ἑτέροις παραινεῖ, ἑαυτὸν χατανύσσων. 
ΚΕΦΑΛ. E'. 


Πρεσθυτέρῳ μὴ ἐπιπ.λήξῃς, dà. παραχά.1ει 
ὡς πατέρα. 0Ο) περὶ τοῦ ἐν Ἑκχχλησίᾳ τὸ ἀξίωμα 
ἔχοντός φητιν, ἀλλὰ περὶ παντὺς γεγπραχότος. Ti 
οὖν ἐὰν δέηται διορθώσεως; Οὕτῳ, φησὶν, αὐτῷ 
προσφέρου, ὡς πατρ!. 

Πρεσόύτιδας ὡς μητέρας. Ἐπειδὴ γὰρ τὸ b£y- 
χεσθαι φορτιχὸν, xol μάλιστα ὅταν παρὰ νέου γί- 
νηται, xal ποὺς γέροντα (τρικλῆ vàp τότε ἡ προ- 
πέτεια), θεράπευε αὐτὸ, qnot, διὰ τῆς προσηνείας. 

Νεωτέρας, ὡς ἁδε.λράς. Ἐπειδὴ fj ἡλιχία θρα- 
σύτητα ἔχει, καὶ οὐ δἐχεῖαι τοὺς ἐλέγχους, fj ἔπιεί- 
xeta, gnat, µεσαξέτω. 


quo a'ios adbortatur, seipsum per(lciens. 
CAPUT V. 


Vgns. 1. Seniorem ne objurgaveris, sed obsecra ut 
patrem. Non loquitur de eo qui in Eeclesia dignitatem 
habet, sed de quovis grandiori nati. Quid vero si 
emendatione indigeat ? Hunc, inquit, ad modu 
cum eo age, tanquam cum patre. 

Vgns. 2. Anus, ut matres. Quia objurgatio mole 
$13 est, maxime si a juvene proflciscatur, idque erga 
grandevum (triplex enim tum est temeritas), cura 
eam, inquit, per mansuetudinem. 

Juvenculas, ut sorores. Quoniam stas ista audacior 
est, nec recipit objurgationes, mansuetudo, inquit, 
interveniat. 


'Ey πάσῃ ἀγνείᾳ. Ἐπειδὴ αἱ πρὸς τὰς νεωτέρας D. — In omni castitate. Quia conversari cum puellis 


᾽ὁμιλίαι ὑποψίας τίκτουσι, δεῖ δὲ τὸν ἐπίσχοπον xal 
τοιαύταις ὀμιλεῖν, σὺ, φησὶν, kv πάσῃ ἀγνείᾳ ὀμίλει, 
τουτέστι͵, ph µόνον τὴν τῆς µίξεως ἁμαρτίαν φυ» 
λαττόμενος, ἀλλὰ xal πᾶσαν ἄλλην ὑποφίας ἀφορ, 
µήν. Τιμοθέῳ δὲ ταῦτα ἐπιτάττει, οὐκ ἐχείνου yá- 
piv, ἀλλ᾽ ἡμῶν τῶν μετὰ ταῦτα , ἵνα τὰς ὑποψίας 
- φυ)αττώμεθα. 

Χήρας tipa, τὰς ὄντως χήρας. Διὰ τί μηδὲν 
περὶ παρθένων λέγει; ἴσως ὅτι οὕπω σαν τότε ἐχεῖ. 
Τιμᾶσθαι δὲ τὰς χήρας προστάττει, διότι οὔτε ἄν- 
bpac ἔχουσι τοὺς προστησοµένους, καὶ τὸ πρᾶγμα 
ἐπονείδιστον δοχεῖ xai ἁποτρόπαιον. Διὰ τοῦτο 
πολλῆς αὐτὰς δεῖ παρὰ τοῦ ἱερέως ἁπολαύειν τῆς 
τιμής: xai τὸ µέγιστον, ὅτι καὶ ἄξια: εἰσὶν, ὡς 


ὄντως χῆραι. Tíve; δὲ αὗται, προϊὼν µαθῇσῃ. "Αρα c 


οὖν ἔστ' καὶ ἄνδρα μὴ ἔχειν, xal μὴ εἶναι yfpav. 
Τὸ δὲ, Τίμα, ἀντὶ τοῦ, Ἐλέει xaX τὰ ἀναγκαῖα 
χορήγει. 

El δέ τις χήρα ἢ τέἔχγα 7) ἔκγογα ἔχει, µαγθα- 
φέτωσαν» «πρῶτον τὸν [Ov olxov εὐσεδειγ. 
Τουτέστι, µανθανέτωσαν τὰ τέχνα χαὶ τὰ ἔχγονα 
τιμᾷν τὴν οἰχείαν μητέρα, xal εὐποιεῖν xal τρέφειν᾽ 
τοῦτο γὰρ λέγει εὐσεδεῖν , τὸ Υηροχομεῖν μητέρα fj 
páppnp* ἐπεὶ xoi θεῖον ἀξίωμα τὸ τῶν γονέων ᾿ 
ὥστε lx τοῦ ἑναντίου, ἀσέθεια τὸ μὴ γηροχομεῖν. 


Kal ἁμοιδὰς ἁἀποδιδόναι τοῖς προγόνοις * τοῦτο 
γάρ ἐστιν ἁποαδεκτὸν '* ἑνώπιον τοῦ θεοῦ. Toic 
προ}όνοις, τουτέστι, τῇ μητρὶ καὶ τῇ μάμμ]ῃ. Opa 
δὲ τὴν σύνεσιν Παύλου, πῶς τὸ εὐσυνείδητον εἰς 
μέσον πρατίθησι, τὸ ἀμείθεσθαι, φημὶ, τοὺς προγό- 
νους, ἕνεχεν τῆς ἀνατροφῆς xal τῆς αὐξήσεως. Καὶ 
προστίθησι xal λογισμὸν, "Ort καὶ τῷ θεῷ τοῦτο 
ἁποδεκτόγ., 

Ἡ δὲ ὄντως χήρα xal μεμονωμένη ἡπιχεν 
ἐπὶ τὺν θεέν ^. Εἶπεν ἄνω, Χήρας tipa τὰς ὄντως 
χήρας, xai διὰ μέσου παρενθεὶς τὰς uh ὄντως χή- 
pac, τὰς ἐχούσας τέχνα τὰ ὀφείλοντα αὐτῶν φροντί- 
ζειν, νῦν λέγει τίς ἐστιν ἡ ὄντως χήρα. xai φησιν, 
ὅτι ἡ µηδένα ἔχουσα χηδεµόνα, μὴ τέχνον, μὴ ἔχγο» 


suspiciones parit, el episcopum cum talibus non- 
nunquam conversari oporteat, cumque eis collo-ui, 
tu, inquit, in omni castitate conversare, non 
solum mistionis peccatum  fuglens, verumetiam 
omnem aliam suzpicionis occasionem. Timotheo 
autem 578 bsc injungit, non illius gratia, sed 
nostri post eum, ut suspiciones fugiamus. 

Vens. 5. Viduas honora, que vere sunt vidue. Cur 
uihil de virginibus precipit ? quia nondum illic 
fortassis erant. Honorari autem viduas praecipit, eo 
quod non habeant maritos qui illis przsideant, at- 
que res ipsa contumeliosa et averruncanda videtur. 
flanc ob rem eas mulio bonore a sacerdote suscipi 
oportet, maxime cum digne sint, utpote vere vidum. 
Quales autem sint iste, infra disces. Proinde licet 
et maritum non babere, et viduam uon esse. 
Honora autem, est pro, Miserere earum, οἱ neces- 
saria suppediL4. 

Vrns. 4. Sique autem vidua aut. filios aut nepo- 
tes habet, discant primum domum suam. pie tractare. 
Hoc est, diseant liberi et nepotes venerari matrem 
susm, ac benefacere ei, et alere eam: hoc enim 
est pie tractare, nempe, matrem vel aviau senio 
confectam curare. Parentum enim dignitas divina 
est. Quocirca e contra, senium non curare , impie- 
tas est. 

Et mutuam vicem reddere parentibus : hoc enim 
esi acceplun) coram. Deo. Parentibus, id est, matri 


p "t avi. Observa hic Pauli prudeutiam, quomodo 


id prium, quod bonam conscientiam faciat , in 
medium proferat, nempe, progenitoribus vicem re- 
pendere, quod nos educarint atque enutrierint, «t 
curam nostri gesserint ; adjiciens rationem, Quo- 
niam et hoe Deo gratum est. 

VER s. 5. Que autem vere vidua est εἰ desolata, 
sperat in. Deum. Supra dixit, llonora viduas que 
vere 3uut vidue : quoniam vero illas interposuis. 
set qua non sint vere vidus , nimirum quae liberos 
balient, qui illis prospicere debent, jam quaenam 
sit vere vidua, subdit : Que nullum, inquiens, 


Varie lectiones. 


39 ἔστι xa2by καὶ ἁποδεχτόν Π. '* Κύριον o. 





63 THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 04 
habeat curatorem, non filium, nou nepotem, verum Α vov, ἀλλ ἐπὶ µόνον τὸν θεὸν ἑλτίνουσα ἣν δεῖ 


in soluin Deum sperat : qua 84116 bonore est affi- 
cienda, et misericordia dignanda in omni suppedita- 
tione necessariarum rerum. 

Ác perseverat. in. precationibus εἰ obsecrationibus 
nrte et. die. Idque non immerito : nullum enim 

unn habens, ad Deum confugit. Cum autem veri- 

1| esset eas contristari, ut qu: omnino lutore 
et preside careant, consolatur eas per hoc quod 
Deum vice omnium habeant. Quamvis enim illa quz 
liberos alit, mercedem recipit , at vero tua digni- 
tas non est imminuta, ex eo quod liberos non 
habeas. 
ο Vins. 6. Nam que in deliciis est, vivens est mor- 
iua. Quia non paucz viduitatis statum eligunt, quo 
majore cum libertate agant quae grata sunt, Quz 
deliciis, inquit, dedita est, etiamsi videatur vivere 
sensibilem hanc vitam, mortua tamen est 577 se- 


. eunduni spiritum. Sin autem mulieri, cujus natura 


semper, atque zt3s eliam szpe infirmitatem con- 
junctam babet, delicate vivere nou permittit, quid 
viri dicent, qui in deliciis vitam agunt ? 

Vrns. 7. Et hec precipe, ut sint. irreprehensibi- 
les. Viden' quod hanc rem seu legem esse velit ? 
Non enim voluntati permittit non dceliciari, sed 
veluti peccatum hoc prohibet : nam, precipe, hoc 
signilleat : perinde ac si diceret : Cum severitate 
prohibe, ne talia attententur. 

Vas. 8. Si quis autem suorum, el maxime dome- 
slicorum, curam non habet. Deliciis dedita, inquit, 
propterea dum vivit mortua est, adeoque periit, 
quoniam omnem providentiam in seipsamn. impen- 
dit, Suorum enim, id est, fidelium, habenda cura ; 
mazime vero domesticorum, hoc est, eorumqui ad 
genuselt sanguinem pertinent, permagoa est  lha- 
benda cura, cum animi, tum corporis nomine. 

Fidem negavit. Quomodo ? quoniam opera ejus 
non sunt ex flde. Si enim credidisset Dco, audivisset 
cum qui dicit: Domesticos seminis lui ne despezeris **. 
Deum, inquit, confitentur se nosse, opevibus autem 
περα! ***, 

Et est infideli deterior. Quoniam ille, etsi alienos 
hon curat, suos tamen nou negligit, sallem naturz 
suasu ductus : hie vero tam Dei, quam naiurz le- 
gem tollit, et injuria afficit. Quis vero talem cre- 
Jiderit amico esse affectu erga alieuos? Quod si 
autem misereatur alienos, nonne ex inaul gloria 
istud facit ? Expende autem tecum :5i infideli est 
deter:or qui suis non providet, quem in ordinem 
is collocabitur qui injuria eos afficit ? et quod non 
satis est cuipiam ad salutem propria virtus, si ipse 
virtute preditus aflines suos. non doccat εἰ ad- 
lhortetur. 


* ρα Lyr, 7.. ?9* Tit. sy. 16. 


τιμᾶσθαι καὶ ἐλεεῖσθαι ἓν πάσῃ jopnyíq τῶν 
ἀναγχαίων. 


Kal προσµένει ταῖς δεήσεσι καὶ ταῖς προσ- 
ευχαῖς νυκτὸς καὶ ἡμέρας. Ἑἰχότως. Μηδένα γὰρ 
ἄλλον ἔχουσα, πρὸς τὸν θεὸν χαταφεύχει. Ἐπειδὴ 
δὲ eb; ἣν αὐτὰς λυπεῖσθαι, ὡς πάντα *! ἄπροστα- 
τεύτους, παραμυθεῖται αὐτὰς, ὡς τὸν θεὸν ἀντὶ 
πάντων ἐχούσας. El γὰρ χαὶ f) τεχνοτροφοῦσα ἔχει 
μισθὸν, ἀλλ' οὐκ ἠλαττώθη xal σοὶ τὸ ἀξίωμα Ex τοῦ 
τέχνα μὴ ἔχειν. ' 


Ἡ δὲ σπαταλῶσα, Coca τέθνηχεν. Ἐπειδὴ 
πολλαὶ τὴν χηρείαν αἱροῦνται, ἵνα μετὰ πλείονος 
ἀδείας πράττωσι τὰ θυµήρη, φησὶν ὅτι 'H σπατα- 
λῶσα, x&v δοχῇ Cf» ταύτην τὴν ζωὴν ch» αἰσθητὴν, 
τέθνηχε χατὰ πνεῦμα. El δὲ γυναικὶ οὐ συγχωρεῖ 
σπαταλᾷν, ἕνθα xal ἡ φύσις πάντως, xal fj ἡλιχία 
πολλάκις ἔχει τὴν ἀσθένειαν, τί ἂν εἴποιεν ἄνδρες 
σπαταλῶντες; 


Καὶ ταῦτα zapáryeAAe, Tra ἀν επί ληπτοι do. 
"Opdc ὅτι ὡς νόµον τὸ πρᾶγμα εἶναι θέλει; Οὐ γὰρ 
τῇ προαιρέσει ἐπιτρέπει τὸ μὴ τρυφᾷᾶν, ἁλλ᾽ ὡς 
ἁμαρτίαν τοῦτο ἁπαγορεύει. Τὸ γὰρ, Iapárre.ts, 
τοῦτο σηµαΐνει, ἀντὶ τοῦ, Μετὰ αὐστηρίας κώλνε 
τοιαῦτα τολμᾶσθαι M. 

El δέ τις τῶν lior, xal μά-ιστα τῶν οἰκείων' 
οὗ προνοεῖι. Ἡ σπαταλῶσα, φησὶ, xol διὰ τοῦτο 
τέθνηχε xal ἁπόλωλεν, ὅτι πᾶσαν τὴν πρόνοιαν εἷς 
ἑαυτὴν xasavaMoxev 99. Act γὰρ προνοεῖσθαι τῶν 
ἰδίων, τουτέστι, τῶν πιατῶν * καὶ μά.Ίιστα τῶν οἱ- 
χξίων, τουτέστι, τῶν πρὸς Υένους, πᾶσαν πρὀνοιαν, 
xat thv χατὰ duyhv xat τὴν χατὰ apa. 


Th» πίἰστιν ἤρνηται. Πῶς ; ὅτι τὰ ἔργα οὐκ εἰαὶ 
πιστεύοντος. El vàp ἐπίστευε τῷ θεῷ, ἤκουεν ἂν 
αὐτοῦ λέγοντος: Απὶὸ τῶν οἰκείω» τοῦ σπἑρµατός 
σου οὑχ ὑπερόψει. θεὸν, φησὶν, ὁμολογοῦσυο 
εἰδέγαι, τοῖς δὲ ἔργοις ἀργοῦνται. 

Καὶ ἔστιν ἀπίστου χείρων. Διότι ἐχεῖνος μὲν εἰ 
χαὶ τοὺς ἀλλοτρίους, ἀλλά vs τοὺς olxsioug"* οὐ 
περιορᾷ, τῇ φύσει γοῦν πειθόµενος * αὐτὸς δὲ χαὶ 


D τὸν τοῦ 8:02 xaY τὸν τῆς φύσεως νόμον ἀναιρεῖ xal 


ἀδικεῖ. Τίς δ ἂν τὸν τοι οῦτον πιστεύσειεν εἶναι 
φιλόστοργον περὶ τοὺς ἁλλοτρίους; El δὲ xai τοὺς 
ἀλλοτρίους ἑλεεῖ, πῶς οὗ κενδοξία τὸ mpdypa; 
Συλλόγισαι δὲ, ὅτι εἰ ἀπίστου χείρων, ὁ pd] προνοὺν 
τῶν οἰχείων, ὁ ἁδιχῶν αὑτοὺς ποῦ τετάξεται; χα) 
ὅτι o0x ἀρχεῖ τινι πρὸς σωτηρίαν fj οἰχεία àpsth, 
εἴπερ αὐτὸς ἑνάρετος Qv, μὴ διδάσχει xal παρτινεῖ ** 
τοὺς πρὸς γένους. 


Variv lectiones. 


*! πάντοθεν ϱ. ** γίνεσθαι o. 


ipsam perimit, "*Evpyvosa ϱ.  kaznyst o. 


s χαταναλίσχει, xat οὕτως ἑαυτήν τε φθείρει m. Impendit : sicque se 


| ^N 
(5 EXPOSITIO IN EPIST. 1 AD TIMOTH. — CAP. Y. C6 


Χήρα xacudsyé£cÓo μὴ ἐλάττων ἐτῶν &£ixovrra A/— Vas. 9. Vidua eligatur, non minus. sexaginta 


18]y0rvta, éróc dvÓpóc Ἠγυγή. Ἐπειδὴ εἶπεν άνω: 
τέρω, ὅτι dj σπαταλῶσα, καὶ μὴ προνηοῦσα τῶν ol- 
x£lov, ἀναξία ἐστὶ τοῦ καταλόγου τῶν χηρῶν, νῦν 
διδάσχει ἡμᾶς τί δεῖ αὐτὴν ἔχειν ' xal πρῶτον μὲν 
περὶ τῆς ἡλιχίας ἀχριδολογεῖται: τὴν δὲ αἰτίαν 
προϊὼν ἑἐρεῖ. Οὐ γὰρ ἁπλὼς οὕτω τὴν ἑξηκοντοῦτιν 
ἐγχρίνει: ἔστι γὰρ χαὶ τοιαύτην ἀναξίαν εἶναι, 
Ἔνπειτα καὶ µονογαμίαν αὐτὴν ἀπαιτεῖ, ὡς σημεῖον 
σεµνότητος xal φ,λοσωφροσύνης *. Καὶ τὰ ἄλλα δὲ 
ἑςής ἄχουε. 


Ἐν ἔργοις xaAoic µαρτυρουμµένη. Τοῦτό ἐστι τὸ 
χνρίως αὐτὴν ἀξιοῦν τοῦ χαταλόγου’ εἶτα ἀριθμεῖ *" 
xai τὰ ἔργα ἰδιχώτερον. 


annorum, que (uerit unius. viri uxor. Cum supra 
dixisset, quod ea quie. voluptatibus dedita est, et 
qua suis non prospicit, indigna est quz referatur 
in catalogum viduarum, nunc nos docet quid eam 
habere oportet. Λο primum quidem de seate 
exacle disserit. Causam vero in progressu dicet 
Non enim simpliciter sexagenariam probat : posset 
enim ejusmodi etiam indigna esse. Deinde ab ea 
exigit, ut uni marito copulata sit, ceu signum 
honestatis εἰ pudicitie. Alia vero qus requirat 
audi in sequentibus. 


VERs. 10. In operibus bonis testimonium ha- 
bens. Moc estquod eam proprie catalogo dignam 
facit, deinde et opera ejus speciatim enumerat. 


El ἐτεκνοτρόφησε. Τεκνοτροφεῖν οὐ τοῦτό ἐστι, Ὦ Si. liberos. educavit, Liberos educare, non est 


τὸ τρέφειν τὰ τέχνα ἁπλῶς, ἀλλὰ τὸ ὡς δεῖ! ὥσπερ 
xaX ἀνωτέρω εἶπεν, Ἑὰν ἐπιμείνωσι τῇ πίστει 
xal τῷ ἁγιασμφ. 
ΕΙ ἐξενοδόχησεν. '0pd; πῶς τὰς πρὸς τοὺς οἱ - 
εἶους εὐεργεσίας προτέθειχε τῶν πρὸς τοὺς ἆλλο- 
τρίους; Προειπὼν γὰρ, El ἐτεχνοτρόφησε, τότε bv- 
fayev, El ἐξενοδόχησε. κἂν «a δ) ἄπορος «Un 
τις, οἰχίαν πάντως ἔχει οὐ γὰρ δὴ αἴθριος μένει. 


El ἁγίων πόδας ἔνιψε. Τοῦτο εἶπεν, ἐπειδὴ 
πολλαὶ ξενοδοχοῦσι μὲν, οὐχ αὗταὶ δὲ δι ἑαυτῶν 
ὑπουργοῦσι, ἀλλὰ διὰ τῶν θεραπαινίδων. Βουλόμενος 


οὖν ἐργατικὴν εἶναι" τὴν χήραν, χαὶ μὴ βλαχικὴν, c 


αὑτὴν δι᾽ ἑαυτῆς ὑπουργεῖν χελεύει' ἡ γὰρ βλαχεία 
σπαταλώσης μᾶλλον, Καὶ ἄλλως δὲ, ἵνα μὴ naves 
ἀπορίαν προδάλησαί τις πρὸς τὸ uh ξενοδοχεῖν, ὡς 
μ.δὲ οἰχίας εὐποροῦσα, φησὶ, Καὶ μὴν τὸ νίψαι ox 
ἔστι δαπάνης, οὐδὲ εὐπορίας. "Αγιοι δέ celat πάντες 
ὅσοι πίστιν ὀρθὴν μετὰ βίου ἔχουσι, χᾶν μὴ σημεῖα 
ἐργάζωνται. 

El θἀιδοµένοις ἐπήρκεσε, Καὶ διὰ χρημάτων, 
xaX διὰ προστασίας, καὶ µεσιτείας. 

Kl παντὶ ἔργῳ ἁγαθδῷ ἐπηκο.ούθησε. Οἷον, εἰ 
αὑτὴ ἐργάσασθαι μὴ ἠδυνήθη, ὅμως ἐχοινώνησεν 
ἄλλῃ ἐργαξομένῃ, εἰ ὑπούργησα. Την γὰρ σωματικὴν 
ὑπηρεσίαν εἰσφέρειν προτρέπεται, oTov, χκλίνην στρῶ- 
σαι, ἀναπαῦσαι, πρὸς ἃ ἐπιτηδειότεραι αἱ γυναῖκες. 

Nsurépac δὲ χήρας παραιτοῦ. Τίνος ἕνεχεν 
περὶ τοῦ χρόνου τῶν παρθένων οὐδὲν διατάττεται, 
χαίτοι μείζονος ὄντος τοῦ ἀγῶνος; Εἰχότως * ὅτι ἀπὸ 
μείζονος προθυµίας ἑἐχεῖ ὁ ἀγὼν, καὶ πλείονος τῆς 
θερµότητος. "Άλλως τει Ev τῷ ζητεῖν ἐπὶ τῶν παρ- 
θένων τὸ εὑπρόσεδρον τῷ Κυρίῳ ἀπερισπάστως, xal 
τὸ μεριμνᾶν τὰ τοῦ Κυρίου, πολλὴν ἀχρίθειαν προ- 
ξενεῖ τε καὶ ἁπαιτεῖ, 'Anb 6b τούτου χαὶ ὁ χρόνο; 
δθλος. "Άλλως, χῆραι μὲν νεώτεραι ἐδέπεσον, xal 
διὰ τοῦτο αὗταὶ παρέσχην τὴν ἀφορμὴν τῆς τοιαύτης 
νομοθεσίας * ἐχεῖ δὲ τοιοῦτον οὐδέν. 


simpliciter liberos alere, sed perinde atque opor- 
tet : queniadmoduin 5768 οἱ supra dixit, Si per- 
manserint in fide el sanctificatione. 

Si hospitio recepit. Animadvertit quomodo beune- 
ficentias, qua erga proprios, illis quae erga alienos 
pristand: sunt, anteposuit ? cium enim prius 
dixisset, Si liberos educavit, tunc intulit: Si hospi- 
tio recepit. Etiamsi enim aliarum rerum indiga 
luerit aliqua, domum omnino habet : non enim 
sub dio liabitat. 

Si sanctorum pedes lavit. Hoc dixit, quia multsg 
hospitio quidem recipiunt, ipsa autem per seipsas 
non inserviunt, sed per ancillas. Volens ergo vi- 
duam operosam) esse, non ignavam, ipsam per 
sese niinistrare jubet : ignavia enim deliciantis po- 
lius est. Praterea ne omnino penuriam ypraetexat 
aliqua , quominus sit hospitalis , ut qua nom 
abundet re familiari ; At vero, inquit, abluere pe- 
des non estinagnui sumptus neque copia. Sancti 
autem suut omnes, quotquot fidem rectani eum vila 
conjunctam habent, etiamsi miracula non operantur, 

Si tribulationem patieniibus subministravit. Pecu- 
niis, patrocinio el intercessione. 

Si omne opus bonum subsscula est. Veluti si ipsa 
operari non potuit, consors tomen fuit altcrius 
quz operaretur, si subserviit. Corporale enim mi- 
nisterium afferre adhortatur, quale est lectum ster - 
nere, refocillare : ad quz femine wgis sunt idunez. 


D  Vens. 11. Juniores autem viduas devita. Cujus rei 


gratia de virginum ztate — nihil precipit, cum ta- 
men majussit virginitatis certamen ? Merito : ibi 
enim majoris alacritatis est. certamen, vehemen- 
tiorisque fervoris, Ad lizc, dum requirit in virgi- 
nibus ut Christo inseparabiliter adhzereant, atque 
ut in iis qua Domini sunt, sollicitze sin!, magnam 
saue et exactam diligentiam postulat. Hinc aute 
et tempus manifestum est. Preterea, cum vidus 
juniores a Christo excidisgent, occasionem ipsse 
dedere Paulo cur has leges sanxerit : in virginibus 
autem nihil tale contigerat. 


Varie lectiones. 
9 φιλοσοφία- 0. " ἀξαριθμεῖται 0. "P ἔχειν τὴν χεῖρα ο. 


* 





61 THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


Cum enim luxuriate (uerint. adversus Christum, A 


nubere volunt. lloc es!, quando lascivierint et (e- 
liciatae. fuerint, ac quando superbierint adversus 
Christum, ipsum in sponsum mon admiitentes, 
in nuptias deinceps excidunl : non. cnim viduitatig 
statum elegerunt cum justa consideratione. Ani- 
madverte hic quod et vidua Christum sponsuin 
habeat, perinde ac virgo. 

Vgns. 12. Habenies damnationem, quoniam pri- 
mam fiaein irritam fecerunt, Fidem appellat foedus. 
Fefellerunt, inquit, pactum quod sponso fecerunt, 
ac propterea habent condemnationem. 

579 Vxzns. 15. Simul autem εἰ otiose discunt 
circumire domos. — Praeter jam  commemora- 
tam dampationem, aliud — peccatum admittunt, 
nempe, discunt otiari, ex eo quod z:edes circumeant. 
Ownis autem mali auctor est otium. Quare nedum 
viros, sed et mulieres otium dedecet, 

Non solum antem otiose, sed verboso et curiose, 
loquentes que non oportet. Nec immerito. Circum- 
euntes enim aliud agunt, quam qued quz de liac 
audiant, ad illam perferant, et qu: de illa ad 
hane: ac necessario tandem ad curiositatem ta- 
buntur omnia perscrutando ; et ad nugas ac deli- 
ramenta, cam quz de omnibus audierunt, omni- 
Lus etiain dicunt. 

VegRs. 34. Volo ergo juniores nubere, flítos pro- 
creare, matres[amilias esse. luprimis quidem, in- 
quit, optarim eas paeta sua nom irrita facere : 
quia vero matrimonium illa cupiunt, volo οἱ ego 
ut nubant, indulgens nimirum earum votis. Satius 
enim est eas matresfamilias esse, id est, sua do- 
mus curan gerere, et operari, quam alienas ades 
curiose pererrantes nugari εἰ otiari. Cum autem 
dixit, Filios procreare, ostendit quod propter libe- 
rorum procreationem contrabendum sit matrimo- 
nium, ut plures ad Deum adducat. 

Vgns. 1b. Nullam occasionem dare adversario 
maledicti gratia : jam enim quedam averse. sunt 
post Satanam. Quia dixerat eas matres familias 
esse debere, ne videatur libertatem eis dare ad de- 
liciag, intulit * Nullam occasionem dare. Sic enim, 
inquit, domus curam h»be, neanimam tuam lie- 
das. Praeterea, perspicue hic scopum suum indicat, 
iquare eis indulserit : Ne dent, inquit, occasionem 
diabolo illudendi se ut qux sponsx Christi cum 
essent, facte sint adultera, propter adolescentiz 
inconstantiam. Eam ol rem sub matrimonii jugum 
eas duco, ne solutze cum sint, mala süpra dicta 
contrahbant. 

Vans. 10. Sin fidelis quispiam, ai fidelis! aliqua 
habet viduas, subministret. illis. Fidelium enim vi- 
duz ab infidelibus ali non debebast, ne vide- 
rentureorum opera indigere. Cum autein. dixit : 
Subministret illis, quantum satis est, non super- 
fluitatem significavit. 

Bt non gravetur Ecclesia, ut iis. que vere vidue 
sunt sufficiat. Proinde fideles, si suas ipsorum vi- 
duas alant, Écclesim viduis pariter. conferunt : 


63 


Ὅταν γὰρ καταστρηγιάσωσι τοῦ Χριστοῦ. 
Ταμεῖν θ6.1ουσι. Τουτέστιν, ὅταν ἀχχισθῶσιν, ὅταν 
θρύφωνται, ὅταν καθυπερηφανεύσωνται τοῦ Χρι- 
στοῦ, (zh. χαταδεχόµεναι αὐτὸν νυμφίον, ἑχπίπτουσι 
Ἰουπὸν εἰς τὸν γάμον' ob γὰρ εἴλαντὸ τὴν χηρείαν 
μετὰ χρίσεως λογισμοῦ. "Opa δὲ ὅτι xal f χήρα τὸν 
Χριστὺν ἔχει νυμφίον, ὡς καὶ fj παρθένο;. 


Ἔχουσαι χρῖμα, ὅτι τὴν πρὠτη» πίσειν ἠθέ- 
vcncav. Τὴν συνθήκην, λέχει πίστιν. Ἐψεύσαντο 
οὖν, φησὶ, τὴν συμφωνίαν τὴν πρὸς Χριστὸν, καὶ 
διὰ τοῦτο ἔχουσι κατάχρισιν. 

"Αμα δὲ καὶ ἆργαὶ μαγθάνοισι, περιερχόµεναι 
τὰς οἰκίας. Σὺν τῷ εἰρημένῳ χρίματι χαὶ ἕτερον 
ἁμαρτάνουσι , τὸ µανθάνειν ἀργεῖν ἓκ 505 περιιέναι 


b τὰς οἰκίας. Πᾶν δὲ xaxby ἐδίδαξεν dj ἁργία. " Apa 


οὗ µόνον ἀνδράσιν, ἀλλά καὶ γωναιξὶν ἀνοίχειον τὸ 
ἀργεῖν. . 

Ov µόνον δὲ dpyal, dAAà xul g.tóapot, xal 
περίεργοι, AadoUcai τὰ μὴ δέοντα. Εἰκότως. 
Περιοδεύουσαι γὰρ τὰς oixía;, οὐδὲν ἄλλο f| τὰ ταύ- 
της πρὸς ἐχείνην φέρουσι, καὶ τὰ ἐχείνης εἰς ταύ- 


την, καὶ ἀναγχαίως προσφέρειν al; περιεργίαν ix 


τοῦ ἐρευνᾷν πάντα, καὶ φλυαρίαν, Ex τοῦ λέγειν τὰ 
πάντων πρὸς πάντας, ἐκτραχηλίζονται. 


Βού.Ίομαι οὖν νεωτέρας γαμεῖν, τεκνὀγονεῖν, 
οἱκοδεσποτεῖν. Ἡροηγουμένως μὲν, φησὶν, ἠδου- 
λόμην αὐτὰς ph ἀθετῃσαι τὰς συνθΊχας. Ἐπεὶ δὲ 
αὗται βούλονται τὸν γάµον, βούλομαι κἀγὼ, ονγ- 
χαταδαίνων, Κρεῖττον γὰρ οἰκοδεαποτεῖν, τουτέστι͵ 
τοῦ olxelov ofxou φροντίζειν χαὶ ἑργάζεσθαι, ἢ ἀλλο- 
τρίους οἴχους περιερχομένας φλναρεῖν xai ἀργεῖν. 
Εἰπὼν δὲ, Τεκνοσγονεῖν, ἔδειξεν ὅτι διὰ τεχνοχονίαν 
0:0 ὑπεισιέναι τὸν γάμου, ἵνα πλείονας προσάξῃ 
τῷ θεῷ. 


Μηδεμίαν ἀφορμὶν διδόναι τῷ ἀντιχειμένῳ 
«λοιδορίαςὶ xdpw. Ἔδη' γάρ τινες ἐξεεράπησαν 
ὁπίσω τοῦ Σατανᾶ. Ἐπειδὴ εἶπεν, Οἰχοδεσποτεῖν, 
ἵνα μὴ δόξῃ ἄνεσιν αὐταῖς δοῦναι elg τρυφὴν, ἐπήγα- 
ye Μηδεμίαᾳ» ἀφορμὴν διδύναι. θῦτω γὰρ, φησὶν, 
ἐπιμελοῦ τοῦ οἴχου, ὥστε μὴ βλαδῆναι τὴν φυχήν. 
Καὶ ἄλλως, ἐνταῦθα ἀριδζλως τὸν ἑαυτοῦ σχοπὺν 


D δηλοῖ, διὰ «t συγκατέδη τούταις" Διὰ τὸ μὴ διδόναι͵ 


φησῖν, ἆιορμὴν τῷ 0136574) πρὸς τὸ ταύταις ἐμ- 
αΐνειν, νύμφαις μὲν οὔσαις Χριατοῦ, μοιχαλίσι δὲ 
Υινοµέναις διὰ τὸ ἀστέριχτον τῆς νέότητος * διὰ τοῦτο 
ὑπὸ τὸν ζυγὸν τοῦ Yápou ταύτας ἄγω, ἵνα μὴ ἄνετοι 
οὖσαι, τὰ προειρηµένα xcxi ἐπισύρωνται, 

El δέ τις πιστεὺς ἣ πιστὴ ἔχει χήρας, ἕπαρ- 
χείτω αὐταῖς. Τὰς γὰρ τῶν πιστῶν χἠρας οὐκ ἔδει 
παρὰ τῶν ἀπίστων τρέρεσθαι, ἵνα μὴ δόξωσι δεῖσθαι 
αὐτῶν. Διὰ δὲ τοῦ εἰπεῖν, Ἐπαρχείτω, τὴν αὑτάρ- 
χειχν ἑδήλωσεν, o) τὴν πολυ-:έλειαν. 


Καὶ uh βαρείσθω ἡ ᾿Εκκλησία, Tra ταῖς ὄντως 
χήραις ἐπαρκέσῃ. "03:4 οἱ πιστοὶ ερέφοντοες. τὰς 
ἑαυτῶν χήρας, xaY ταῖς 7c Ἐκκλησίας χέραις συµ- 


69 


EXPOSITIO IN EPIST. 1 AD TIMOTH. — CAP. v. 


10 


θάλλονται, οἷα δὴ ph βαρυνοµένης τῆς Ἐκχλησίας, A quandoquidem per illas non gravetur Ecclcsia, quas 


xq διὰ «ovto ἀφθονώτερον τρεφούσης ἃς τρέφει, τὰς 
ὄντως δπλαδὴ χήρας, τουτέστι, τὰς ἀπροστατεύτους 
xai μεμονωμένας. 

Οἱ κα.ῶς µπροεστῶτες πρεσδύτεροι διπ.]ῆς 
τήιης ἀξιούσθωσα», μάλιστα οἱ κοπιῶντες ἐν 
1:γῷ καὶ διδασκαίᾳ. Τίνες ol καλῶς προεστῶτες, 
ὁ Κύριος διδάσχει λέγων, ᾿Ο ποιμὴν ὁ xaAóc τὴν 
Vuxiüv αὐτοῦ τίθησι, μηδενὺς φειδόµενος, χάριν 
τῆς τῶν προξάτων χηδεµονίας. Τιμὴν δὲ λέγει την 
τῶν ἀναγκαίων χορηγίαν, ὡς ix τῶν ἐπαγομένων 
£520». Καὶ Υὰρ δεῖ τοὺς διδασχάλους ἀφθονίᾳ περιῤ- 
ῥεῖσθαι τῶν ἀναγχαίων, ἵνα pi] περισπώµενοι περὶ 
ταῦτα, ἁμελῶσι τῖς " διδασχαλίας. Οὕτω xo οἱ 
Λευῖται διῆγον by τοῖς πάλαι. Δ,πλτς δὲ, ὥς πρὸς τὰς 
χήρας, f| πρὸς τοὺς διαχύνους, ἡ ἁπλῶς Orate, ἀντὶ 
τοῦ, πολλῆς. Ποῦ δέ εἶσιν ol λέγοντες, μὴ χρείαν 
εἶναι λόγου, ἀλλὰ βίου; ᾽Αχουέτωσαν νῦν Παύλου, 
πῶς τὸν λόγον μάλιστα τιμᾷ, λέγων” Act γὰρ xal 
τούτου, εἴπερ τινὸς ἄλλου. Όταν γὰρ περὶ δογμά- 
των ᾗ ὁ λόγος, moto; βίος ἐνταῦθα ἰσχύει ; Λόγον δὲ, 
οὗ τὸν χομπώδη ἀπαιτεῖ, ἀλλὰ τὸν δυνάµεως Γρα- 
φ'χῆς γέµοντα xaX νοημάτων, xiv ὁπωσδήποτε }έ- 
γηται. 

Λέγει γὰρ ἡ Γραφή. Ov φιμώσεις βοῦν ἆ 1οῶντα" 
xal* "Αξιος ὁ ἑργάτης τοῦ μἱσθοῦ αὑτοῦ. Ἡροσ- 
πλέχε, μαρτυρίας, μίαν μὲν ix τοῦ νόµου, ἑτέραν 
δὲ τοῦ Χριστοῦ. "Opa δὲ καὶ ἀμφοτέρωθεν, πῶς 
ἀπαιτεῖται χάµνειν ὁ διδάσκαλος. Τό τε γὰρ ἁλοᾷν 
ἐπιπονώτερον πάντων τῶν ἔργων. Ὥστε δεῖ καὶ τὸν 
διδάσχαλον πρὸς πνῖγος παρεσκευάσθαι xol ἀνάγχας 
xai πόνους. Καὶ iv τῷ εἰπεῖν δὲ, 'O ἐργάτης, ἐμ- 
φα[νει ὅτι οὗ δεῖ τρυφἣν xat ἀνέσεις ζητεῖν. 'O γὰρ 
ἐργάτης ἄξιος τοῦ μιαθοῦ αὐτοῦ, fcot τῆς τρορῆς. 
'Ex περιονσίας Ὑὰρ τοῦτο δείχνυσιν. El γὰρ xa: 
μισθοῦ ἄξιος, πολλῷ μᾶλλον τροφῆς. Ὁ δὲ μὴ ἑρ- 

της, ἀνάξιος. 

Κατὰ πρεσθυτέρου κατηγορίαν μὴ παραδέἐχου. 
Κατὰ yàp νεωτέρου δεῖ κατηγορίαν "* mapabi- 
Σὲσθαι, κατὰ δὲ ἄλλουἳ τινὸς, μὴ 55 γένοιτο. ἸἉλλ) 
ὡς ἂν εἰ λέγει, Μηδὲ xav ἄλλου 35 μὲν, μάλιστα 
δὲ χατὰ πρεσθυτέρου. Οὐκ εἶπε δὲ, Mh καταχρίνηῃς, 
ἀλλὰ, Μτδὲ παραδέξῃ Gc. Καὶ γὰρ διὰ τὴν ἠἡλιχίαν 


jam opulentius alit quas alit, vere nimirum viduas, 
hroc est, destitotas uc desertas 


ες. 17. Qui. bene presumt. presbyteri. duplici 
honore digni habeantur, mazime qui laborant 580 
in verbo εἰ doctrina, Quinam iili sunt, qui bere pr:e- 
sunt, Dominus docet, inquiens : Pastor bonus animam 
suam ponit **, sibi in nulla re parcens, ovium cur 
causa. lfonorem vero dicit, necessariorum suppe- 
ditationem, ut ex iis, qui inferuntur, liquet. Do- 
ctores enim rerum necessariarum copia abundare 
oportet, neillarum curis distracti, doctrinam uegli- 
yant : hune ad modum Levitz in Veteri Testamento 
vixerunt. Duplici autem honore dixit, vel respectu 
viduarum, νο) diaconorum, vel simpliciter duplici, 
pro, multo. Ubi vero suut, qui dicunt non esse 
opus verbo, sed vita ? Audiant isti nunc Paulum, 
quantohouore verbum afflciat, dicens : Est. enim 
eo nobis opus, si quoquam alio. Quando cnim 
questio de dogmatibus inciderit, qualis hic vita 
proderit? Verbum autem non fastuosum exigit, 
sed Scripturze potentia refertum, adeoque. senten- 
liis, quacunque tandem ratione proferatur. 


Vrns. 18. Dicit enim Scriptura: Non alligal is 
0s bovi triluranti *** ; et, Dignus est operarius mercede 
sua?! , Testimonia applicat,alterum quidem ex lege, 
alterum vero Christi. Aninmadverte autem utrinque, 
quemadmodum labor a doctore requiratur, 'Tritu- 


C rare enim, omnibus aliis operibus laboriosius est. 


Quocirca oportct praeceptorem instructum esse 
ad angorem, ad necessitates et. labores. Dein, cum 
ait, Opearius, indicat. quod delicias et. requiem 
qusrere non oportet : nam operarius dignus est 
mercede sua, sive. alimento, Ex abundanti. enim 
lioc ostendit : nam si mercede dignus, multo mag's 
alimonia. Qui vero non est operarius, indignus est. 


ΥΕΑ». 19. Adversus senioremaccusationem noli reci- 
pere. Ergone adversus juvenem potest accusato 
: recipi, adversus alium quempiam non item? Αι, 
scd idem est ac si dicat : Neque adversus alios, 
maxime vero adversus seniorem non suscip atur 
accusatio. Non dixit autem, Non condemnes, sed, 


ἐλάττονα τῶν νέων ἁμαρτάνουσι. Πρεσθύτερον γὰρ py Ne suscipias omnino. Etenim propter etatem minus 


ἐνταῦθα τὸν γεγπρακότα ** ᾳησίν. 


Ἑκτὸς εἰ μὴ ἐπὶ δύο ἢ τριῶν μαρτύρων». Ἔπει- 
δη γὰρ πολλὰ ** ἀπὸ ὑπονοίας χρίνονται, δεῖ, φησὶν, 
εἶναι μάρτυρας τοὺς ἑλέγχοντας, χατὰ τὸν παλαιὸν 
νόµον. Τί οὖν ἂν xot οὗτοι ψεύδωνται» Σπανιάχις 
μὲν τοῦτο συµθδαίνει ἔνι δὲ ἀπὸ τῆς Ἀρίσεως ἑξετα- 
ζόμενον τοῦτο φανῆναι. ᾽Αγαπητὸν δὲ xol δύο µάρ- 


504041. x, 14. *** Deut, xxv, 94; 


peccant quam juvenes. Πρεσθύτερον enim hic eenio 
confectum appellat. 


Nisi sub duobus aut (ribus testibus.Quia multa 
ex suspicione judicantur, Oportet, inqu:t, esse te- 
stes qui conviucant, secuncum velerem legem. 
Quid autem si ct isti mentiautur ? Raro sane hoc. 
contingit: potest lamen lioc a judicio explorari 
et videri. Equum autem est duos testes adhiberi, 


?! Levit. z, 7. 


Vario lectiones. 


** τοῦ λόγου 0. ** ua pcuplav 0. 


5! ὅλως ο. Malim hane pericopen, quz forsan manca est, sic corrigere : 


Κατὰ yào... κατὰ δὲ ἄλ. τινὸς, o0; Mi γένοιτο. EpiT. PATROL. ὃν ἶσ. οὐχὶ ο. 53 ἐπὶ ἄλλων ο, * ἓν γήρᾳ o. 


5 πρλκοὶ 0. 


11 THEOPHYLACTI BULGAREZ/E ARCHIEP. . 


12 


eo quod peccata claneulum committuntur. Quid A τυρας ἔχειν, διὰ τὸ γενέσθαι λάθρα τὰ ἁμαρτήματα. 


autem si peccata sint — in confesso, testes autem 
non babeant, sed solam pravam suspicionem? De 
hoc supra dixit : Oportet eum. bonum etiam testi- 
monium habere ab iis qui [oris eunt. 

Vzns. 90. Peccantes autem coram omnibus argue, 
ut εἰ cateri timorem habeant. 5881 loces!, per- 
severanies in peccato, et quos inquirendo deliquisse 
inveneris, argue vehementer et severe, non ul 
indignationem et animum tuum expleas, sed ut re- 
liqui terrore perculsi castigentur. Nam oportet 
episcopum etiam verendum esse. Quemadinodum 
enim sitpliciter et sine judicio condennare, arro- 
gans est, hunc ad modum reos non reprehendere, 
pestilens est, ad multos morbum extendens. Quo- 
modo igitur Dominus dixit in Evangelio, Si pecca- 
writ in te (rater tuus, abi, argue eum. inter te et 
ipsum solum *!* ? Atqui et illum in peccatis persc- 
verantem permittit publice argui. Quid igitur ? 
nonne offendiculum przbct, si publice flat. repre» 
hensio ? Imo e diverso magis offendit, si is qui ab 
omnibus peccasse cognoscitur, non arguatur. Hanc 
ob causam Deus Pharaonem **, et Nabuchodo- 
nosor ***, et plerosque alios in medium produceus 
puunivit, ut vita mortalium emendetur. 

Vgms. 91. Tesior coram Deo εἰ Domino Jesu 
Christo, et. electis. angelis. Cum de multis prius 
positis disseruisset, nunc quoniam de judicio verba 
facit, obtestatur eum valde horribiliter. Non enim 


quia Timutheus erat, reverebatur eum, sed muni- ᾳ 


vit eum. Si enim de seipso dixit, Ne aliis predi- 
cans, ipse reprobus inveniar , multo magis de 
Timotbeo hoc dicere non est veritus. Vocat autem 
testem et Patrem et Filium, ut in futuro die facile 
excusari possit, si quid quod non decet, ipso 
przcipiente, factum sit. Αἱ cujus rei gratia angelos 
simul assumit? eo quod et angeli in futuro judicio 
Domino affuturi sint satellites. Est autem οἱ nobis 
in more, et majores et minores personas in testi- 
moniuu accipere. llanc ad rationem Jacob Deum 
et aram in lestem assumit. Quin etiam Moses, Tes- 
tificor, inquit, celum et terram. Adeo enim est 
mansuetus Deus noster, ui vel servos in testimo- 
pium productos recipiat. Electis - autem angelis 
ciait, quandoquidem εἰ dainones sint angeli, sed 
rejecti. 


Ut hec custodias sine prejudicio, nihil [aciens in 
alteram partem deelinando. Hoc est, ut zqualís sis 
disceptantibus ; ul non fiat prejudicium : hoc est, 
ut nemo te praoccupet, sibique te conciliando sit 
in causa ut pro ipso sententiam feras, causamque 
dijudices, Neque facias quidquam secundum πρόσ- 
χλισιν, hoc cst, ex affectu in alteram partem 


31* Mattb. xvui, 15. ?* Exod. xiv. 35 Dan. iv, 


Ti οὖν ἂν ὡμολόγηνται μὲν τὰ ἁμαρτήματα, μάρ- 
τυρας δὲ μὴ Eyn, ἁλλάἀ póvoy ἔχει πονηρὰν ὑπό- 
νοιαν; Περὶ τούτου εἶπεν ἄνω, ὅτι Aet αὐτὸν καὶ 
µαρτυρίαν κα ἰἠν ὄχειν ἀπὸ τῶν ἔξωθεν. 

Tov δἐἑἁμαρτάνοντας, ὀνώπιον πάντων ξ1Υχε, 
ἵνα xul οἱ Ao.20l φόδον ἔχωσι. Τουτέστι, Too; ἔπε- 
μένοντας τῇ ἁμαρτίᾳ, xaX οὓς εὕρῃς μετὰ ἐρεύνης, 
ἔλεγχε σφοδρῶς xal ἁποτόμως 55, οὐχὶ τὸν Üupóv 
σου θεραπεύων, ἀλλ ἵνα οἱ λοιποὶ σωφρονισθῶσε 
φοθηθέντες. Acl γὰρ xal φοθερὸν εἶναι τὸν Emi- 
σχοπον. Ὥσπερ γὰρ τὸ ἁπλῶς χατακρίνειν, αὖθαδες" 
οὕτω xal τὸ μὴ τοὺς ἑνόχους ἐλέγχειν, λοιμῶδες, 
εἰς πολλοὺς thv νόσον ἐχτεῖνον. Πῶς οὖν εἶπεν ὁ Κύ- 
px ἓν Εὐαγγελίοις. "Yxaye, ξ1εγξον αὐτὸν µετα- 
ξὺ cov καὶ αὐτοῦ µόνου, ἐὰν elc σὲ ἁμάρτῃ; Πλὶν 
xàxtlvov ἐμμένοντα τῇ ἁμαρτίᾳ, συγχωρεῖ χοινῃ 
ἑλέγχεσθαι. Τί οὖν ; οὐχὶ σχανδαλίζει τὸ χοινῃ ἑλέγ- 
χεσθαι; τοὐναντίον μὲν οὖν μᾶλλον σχανδαλίζει, τὸ 
παρὰ πάντων γινώσχεσθαι τὸν αµαρτάνοντα, χαὶ μὴ 
ἑλέγχεσθαι. Διὰ τοῦτο xal ὁ θεὸς, xai τὸν Φαραὰὼ, 
καὶ τὸν Ναθουχοδονόαορ, xai πολλοὺς ἄλλους εἰς µέ- 
σον ἀγαγὼν ἐχόλασεν, ἵνα σωφρονισθῇ ὁ βίος. 


Διαμαρτύρομαι «ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, καὶ 
Κυρίου Ιησοῦ Χριστοῦ, καὶ τῶν ἐκ 1εκεῶν ἀγγέ- 
«ἑων. Διαλεχθεὶς περὶ πολλῶν τῶν ἀνωτέρῳ, νῦν ὅτι 
περὶ χρίσεως 9" εἶπε, διαμαρτύρεται αὐτὸν xal λίαν 
φριχτῶς. Οὐ γὰρ ἐπειδὶ Τιμόθεος ἦν, ἠδέσθη, ἀλλ' 
ἠσφαλίσατο αὐτόν. El γὰρ περὶ ἑαυτοῦ ἔλεχε' Μή- 
πως &lloc κηρύξας, αὐτὸς ἀδόκιμος γένωμαι, 
κολλῷ μᾶλλον περὶ Τιμοθέου οὐχ ἂν ἠδέσθη. Καλεῖ 
δὲ μάρτυρα xat τὸν Πατέρα xai τὸν Υἱὸν, ὡς ἂν iv 
τῇ μελλούσῃ ἡμέρᾳ εὐαπολόγητος f. εἴ τι γένοιτο 
παρὰ τὸ δέον, ὡς παραγχείλας. Tou; δὲ ἀγγέλους 
τίνο; ἕνεχεν συμπαραλαμθάνει; Διότι àv τῇ χρίσει 
χαὶ ἄγγελοι µέλλουσιν εἶναι 5 δορυφόροι τοῦ Δε- 
σπότου. Ἔθος Δὲ ἔστι xai ἡμῖν, xai ὑπερέχοντα 
χαὶ ἑλάσσονα πρόσωπα sl; µαρτυρίαν παραλαμόθά- 
γειν. Καὶ ὁ Ἰαχὼθ xai τὸν θεὸν xai βουνὸν 5 µάρ- 
ευρα παραλαμθδάνει. Καὶ Μωσης ' Μαρτύρομαι cór 
οὗρανὸν xal τὴν γη». Οὕτω γάρ ἐστιν ἐπιειχῆς ὁ 


D θεὸς ἡμῶν, ὥστε xal τοὺς δούλους εἰς μαρτυρἰαν 


συμπαραλαμθανοµένους δέχεσθαι. Ἐκ. εκτῶν δὲ 
ἀγγέλων, εἶπε, διότι ἄγγελοι xal οἱ δαίμονες, ἀλλ 
ἀπόθλητοι. 

Ἵνα ταῦτα φυ.άξης χωρὶς προκρίµατος, 
μηδὲν' ποιῶν κατὰ zpócxJwir. Τουτέστιν, "Iva 
[coc Te τοῖς διχαζοµένοις, ἵνα μὴ γένηται πρὀχριµα: 
τουτέστιν, ἵνα µτδείς σε προχαταλαμθάνῃ , xal 
προοιχειούµενός "0 σε ποιῃ ὑπὲρ αὐτοῦ ἐἑντεῦθεν 
ἔδη προχρίνειν xal προαποφαίνεσθαι' μηδὲ mods 
τι χατὰ πρόσχλισιν, τουτέστι͵, χατὰ προσπάθειαν 


33 | Cor. ix, 27. 


Varie lectiones. 


96 μετ) ἀποτομίας 0Ο. "' τῖς χρίσεως «Ze τελευταίας m. 


οιχειούμ ο. 


* παρεῖναιο. 3 οὐρανὺν 0. — ** προσ 





T3 EXPOSITIO IN EPIST. 1 AD TIMOTH. — CAP. V. 74 
προσκλινόµενος τῷ Ev µέρει. Κἂν διὰ τοῦ, η. Ypá- A inclinans. Quod si per m scribatur, retinebjt 


qat, τὸν αὐτὸν νοῦν σηµαίνει * ὡς ἂν εἰ γὰρ «00:6 
φησι» προσκαλεῖταί σε τὸ Ev µέρας εἰς τὸ βοηθεῖν 
αὐτῷ; ph τοίνυν ποιήασῃς *! κατὰ τὴν ἐχείνου πρὀσ- 
χλησιν. 

Xe/pac ταχέως μηδεγὶ ἐπιτίθει. "Ηλθεν ἐπὶ τὸ 
χυριώτερον xal ὃ μάλιστα quvé£yst τὴν 5 Ἐκχλη- 
σίαν, τὸ τῶν χειροτονιῶν, xal. Φφτοι' Mi) ταχέως, 
τουτέστι, μῆ kx πρώτης δοχιµασἰας, μηδὲ £x vpl- 
της, ἀλλὰ πολλάκις ἐξετάσας xai ἀχριθῶς. QU γὰρ 
ἀχίνδυνον τὸ πᾳρᾶγμα. Καὶ πῶς, ἔχονε. 


Μῃδ πεινώνει ἀ λ4οτρίαις ἁμαρτείαις. Τῶν τε 
Ψελλουσῶν ὑπ αὐτοῦ γίνεσφθαι αἴτιος si, xal dà 
τοῦτο ὥσπερ τῶν χατορθωµάτων χοινωγεῖς, οὕτω 
xa! τῶν ἁμαρτημάτων "'. Αλλά δὲ xol ἐπὶ ταῖς 
παρελθούσχις ἑνέχη, διότι παρεῖδες αὐσὰς, καὶ τὸ 
σχότος ἑπρίησας φῶς, καὶ οὐχ ἀφῆχας αὐτὸν πενθῆ- 
σαι, χαὶ ἓν χαφανύξει γενέσθαι. 

Σεαυτὸν áyróv τήρει. Περὶ σωφροσύνης αὐτῷ 
παραινεῖ ἐνταῦθα. 

Μηλέτι ὑδροπότει, ἆ 11’ οἵνῳ ὁ1/γῳ χρῶ, διὰ 
fóy στόμσχόν σον καὶ τὰς πμχγὰς σου dcós- 
}είας. Ὁρᾷς πόσους κόπους ἔχων, ἔτι xai ἑαυτὸν 
συνέτριδεν τῇ ὑδροποσίᾳ; Μάθε δὲ καὶ μὴ δυσχεραἰν 
γειν ἐπειδὰν παραιγῶσιν ἡμῖν τινες περὶ σωφρο- 
σύγης, καὶ γὰρ xol Τιμοθέῳ τοσοῦτον ὑδροποτὴ- 
σαντι, ὥστε ** xat πυχνῶς ἀσθενεῖν, παραγγέλλει ὁ 
Παῦλος περὶ ἀγνείας. Οὐκ εἶπε δὲ, Οἵχῳ χρῶ, ἀλλ) 


eumdem sensum : perinde enim est ac si dicercl : 
Invitat te altera pars, utei succurras. Ergo juxta 
inyitationem ejus facere nolito. ) 


Vins. 22. Manus cito nemiui imposyeris. Neuit 
ad peculiarius quoddaig et quod. ΠΒ naxime 
Ecclesiam constringit, nempe ad ordinum cols 
lationem, inquiens : Ne celeriter, hoc est, non ex 
prima probatione, neque.ex lertia, sed spe ej 
exacte exploraps. Bes .enün periculo non vaca. 
Quomodo vero, audi. 

Neque cogimupicaveris peceqtis alienis. Nam 
eorum que ille commigsurus est, tu causa es,. 
atuue idcirco quemadmodum honorum operum $3 
parüceps, sic ed peccatorum. Insuper et praeteritée 
rum peccatorum es reus, quo ea neglexeris, ac 
tenebras fecisti lycem, nec dimisisti eum ut lugere 
οἱ .compungeretur. 

Teipsum castym.cystodi. lloc in loco de castitate 
ili precipit. 

Jkns. 23. Ne porro aquam bjbas, sed vino mo- 
dico utere, propter stomachum μι εἰ [requenteg 
infirmitates (uas. Viden' quanigs labores habens, 
adhuc seipsun: aqua pofatione afflizerit? Disce 
ltaque non egre ferre si qui nos ad temperantiam 
hortentur. Paulus enim Timotheo adeo aquam 
bibenti, ut e£ frequenter zgrotaret, de castitate 
precipit. Non dixi autem, Vino alere: sed cor. 


ἐχόλασεν, ὀ1{γῳ, Ίπροσθείς, Ἡρὸς ὑγίειαν, φησὶν, 6 Texit, apponens, syodico. Ad sanitatem, inquit, nog 


οὗ πρὸς spygfjv, θερμὸν γάρ τι ἡ νεότης, xal ταν 
χέως ὑπὸ «oj οἵγο» παραχκινούμενον. Διὰ τί δὲ μὴ 
ἐθεράπενσεν αὐτὼ ὁ Παῦλος, ὁ νεκροὺς ἁγιστῶν 
διὰ τῶν σουδαρίων; Ἵνα xai νῦν ἐπειδὰν ἴδωμεν 
ἁγίους κακοπαθοῦντας, μὴ σχανδᾳλιζώµεθα, καὶ ἵνα 
ph νοµίξζωμεν τοὺς παλαιοὺς ὑπὲρ τὴν ἡμετέραν 
φύσιν 99, ἀλλὰ χαὶ αὐτοὺς ἀνθρώπους εἶναι πιστεύ- 
μεν xai ἵνα μηδὲ αὐτὸς ibxsivo; ὁ Τιμόθεος ἑπᾳί- 
ρηται τῇ ἀρετῇ. Περὶ τούτον δὲ πλατύτερον εἴρηται 
τῷ µακαρίῳ Ἰωάννῃ ἓν τῇ ἀρχῇ τοῦ τῶν "Ανδριάν- 
των χαλουµένου β:θλἰου. Δοχεῖ 6b καὶ φύσει ἑπίνοσος 
εἶναι ὁ Τιμόθεος, οὐ μόνον κατὰ τὸν στόµαχον, ἀλλὰ 
καὶ τὰ ἄλλα µέρη, Προσέθτχε γὰρ, tác πυκγἀς 
cov ἀσθεγείας. 

Τιγῶν ἀγθρώπων αἱ ἁμαρτίαι πρόὀδη.Ίοί clot, 
προάγουραι εἰς κρἰσι’ * τισὶ δὲ καὶ ἑπακο-ου- 
θοῦσι»' "'. Ἐπειδὴ περὶ χειροτονιῶν διαταττόµε- 
vog *' εἶπε, M?) κοφώνει ἁμαρτίαις ἀλλοτρίαις, 
ε͵κὸς Tv ἀνθυπενεγχεῖν τὸν Τιμόθεον καὶ εἰπεῖν * 
Ti οὖν ἂν ἀγνοῶ; τοῦτο διορθούµενος, Φφησὶν , ὅτι 
Tov; δηλα χαὶ προ;ανῆ ἁμαρτάνουσε, προάγοντα 
αὐτοὺς εἰς χρίσιν, τουτέστιν, ἐντεῦθεν ἤδη αὐτοὺς 
καταχρίνοντα, xa ἔμπροσθεν αὐτῶν προπορευόµε; 
να, ἃ καὶ σὺ διαγνώσῃ ' τινῶν δὲ ἄδηλοι μὲν αὐτός 

* Act, xix, 12. 


ad delicias : fervida enim est juventus, facileque 3 
vino irritatur. Quare autem non curavit ipsum 
Paulys, qui mortuos etiam per sudaria excitavit **? 
Dt etiamnum, si quando vyjdeamus sanctos affligi, 
non offendamur: et ne arbitremur veteres supra 
nostram naturam constitutos fyísse, verum ut e 
ipsos homines esse credamys; alque ne ipse 
eliam Timojheus ob virtutem extollatur. De bog 


autem fusius disputatum est a divo Joanne Chrye 


&0stomo in principio libri qui de Statuis Ingcribi- 
tur. Videlur agtem Timajheus natura fuisse lan- 
guidus, non solum ex stomacho, verum etigu) ex 
ajiis partibus : adjecif euim, et ob  freguentes 
infirmitates tuas. 
VERs. 94. Quorumdam hominum Ῥερραία mani- 
{εεια sunt, precedentia ad judicium :. quosdam 
auem εἰ subsequuntur. Quia de prdinationibus 
priccipiens dixerat, Ne communigaveris peccatis 
alienis, verisimile autem erat ey agverso inferre 
Timotpeum, ac dicere : Quid si jgnorem ? huic 
satisfaciens ait : Quidam mapifeste οἱ aperte patrant 
cà qui ad judicium eos przcedant, hoc est, jam 
cos condemnantia, ac aute ipsos pracuntia, quie et 
iu agnosces. Quorumdam autem obscura adbuc 


N 


Varie lectiones. 


*! πρ,σέχου τν Ex, πρ. 0. 


€ τὸν ἐπίσχκοπον 0." ἁμαρτημάτμων τῷ χειροτονουμένῳ m. 3 ᾷσον 0. 


*5 ὑπερανεστηχέναι τούτους O. "5 λου΄ οὖσαι 0. *' διαλεγόµενος o. 


PATROL. G5. 0ΧΣΥ., 


à 





75 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCITIIEP. 16 


sunt peccata, fortasse autem cxplorando  depre- A 0:v εἰσὶν αἱ ἁμαρτίαι, ἴσως δὲ ἐξετάσων εὑρέσεις. 


hendes. Nam, subsequuntur, tale quiddam signifi- 
cat : licet igitur tibi de his cavere in electionibus, 
Vel quia ctizmsi bic lateant, eosque elegeris, 
utpote in istis omnino culpa vacans, at vero illic 
non latebunt. Non enim simyl dissolvuntur cum 
5683 vita, sed sequuntur. Magnus autem Dasilius 
Lhunc ad modum istud intellexit, tanquam aliud 
caput per sc essel, et ad sermonem de ordinatio- 
nbus non pertineat, Verbi | gratia: fornicatur 
quispiam fortassis aut. furatur, huic peccatum 
istud. praecedit ad judicium, trahens eum solam. 
Docet aliquis prava, et. in. sapientite perniciem 
scholam instituit ? hujus peccatum ipsum insequi- 
tur. Non. enim una cum ipso exstinguitur, sed 
post eum supersunt luis cjus successores: quales 
sunt Grecorum sapientes, quales sunt. omnes qui 
prater ecclesiasticum dogma commentaria. scri- 
pserunt. Dabunt autem isti poenas, non solum quod 
ipsi sint seducti, verum ctiam quod aliis sequenti- 
hus aucteres erroris cxstiteriut. 

VERs. 25. Similiter et facta bona manifesta sunt, 
ei qua aliter se habent, abscondi non possunt. lis 
qui bene agunt hoc maximo est solatio, quod bona 
Opera et que minus sunt liujusmoJi vel hic 
ni21)fes:a erunt, vel illie ubi omnia nua. 


CAPUT VI. 


VEns.A. Quicunque sub jugo sunt servi, dominos suos 
omni honore dignos arbitrentur, ne nomen Dei ac do- 
οἰτίπα blasphemetur. Adliortare, inquit, οἱ institue, 
ut etiamsi infideles sint. domini , obtemperent eis 
servi, omni honore, cum in verbis, tum in operibus 
508 dignos judicantes. Ne enim existimes te. ideo 
liberum esse, quia fidelis οί: liber quidem es 
natura, sed servus es corpore: quod et ipsum est 
. libertas, servire nimirum pro nomine Chrieti. Nam 
infidelis si conspexerit te contumacem, - doctri- 
nam vituperabit ceu seditiosos faciat : sin libenter 
obedientem, potius admirabitur ipsam, utpote quz 
mores vel serviles, qui difficulter componuntur, 
absolvit. 


Vens. 2. Qui autem fideles habent dominos, non 
contemnant, quia (ratres sunt : sed magis. serviant, 
quia fideles sunt et dilecti, qui beneficii sunt partici- 
pes. Non enim quia fratrem nactus es dominum per 
baptisma, cum asperneris, sed magis propter hoc 
jpsum servias, quoniam fldelis est dilectus, Loc 
est, frater pro domino. Cogita porro in animo, 
quod benefactor tuus est, quod pro te angitur, οἱ 
sollicitus est, ut te alat, ut vestiat, aliaque tibi 
necessaria curet. ltaque multum habet. juris in te 
preter hoc quod emerit te. Per hec autem. quod 
ait, dilectus, cjicit metum, quo servi erga dami- 
nos suos affecti sepe etiam in odium trahuntur, ac 


Τὸ γὰρ, ἐπακοιλουθοῦσι, τοιοῦτόν τι αἰνίττεται, 
Ἔτεστιν οὖν σοι xal τούτους φυλάττεσθαι ἓν ταῖς 
χειροτονίαις. "HL δὲ ὅτι χᾶν ἐνταῦθα λάθωσιε, χαὶ 
χειροτονίσης αὐτοὺς, ἀναίτιος πάντως ὧν ἐπὶ τού- 
τοις, ἀλλ᾽ ἐχεῖ ob λήσονται. Οὐ γὰρ συγχαταλύονται 
τῷ plo, ἀλλ' ἐπακολουθοῦσιν. Ὁ δὲ πολὺς Βασί- 
2ειος οὕτως ἐξεδέξατο τοῦτο, ὡς χεφάλαιον ἕτερον 
αὐτὸ καθ αὖτ», καὶ ut) συντεῖνον εἰς τὸν περὶ τῶν 
χειροτονιῶν λόγον. "Ότι πορνεύει τις τυχὸν, 1) χλέ- 
πτει, τοῦτον 4| ἁμαρτία αὕτη προάχει * εἰς χρίσιν, 
ἔλχουσα αὐτὸν µόνον. Διδάσχει τις πονηρὰ, xai 
συγχροτεῖ διδασκαλεῖον ἐπ) ὀλέθρου σοφίας ; τούτου 
ἡ ἁμαρτία ἐπαχολουθεῖ. Ob γὰρ αὑτῷ συναποσδέἑν- 
νοται, ἁλλ᾽ εἰσὶ μετ αὐτὸν οἱ τῆς λύµης διάδοχοι, 


D οἵοι οἱ τῶν Ἑλλήνων σοφε[’ οἷοι πάντες οἱ τὰ παρὰ 


τὸ ἐχγχλτσιαστιχὺν δόγμα σνγγραφάµενοι. Δώοουσι 
δὲ οὗτιι δίχας, οὗ µόνον ὅτι αὗτοὶ ἐπλανήθησαν, 
ἀλλ ὅτι χα) ἄλλοις τοῖς ἑπακολουθήσασιν αἴτιοι τῆς 
πλάνης γεγόνασιν. 

Ὡσαύτως xal τὰ ἔργα cà καλὰ πρόδη.Ία slot, 
καὶ τὰ ἅ,λλως ἔχοντα, χρυδῆναι οὗ δύναται. 
Μεγίστη παραµυθία τοῦτο τοῖς χατορθοῦσι, τὸ ἢ 
ἐνταῦθα δῆλα εἶναι τὰ ἀγαθά ἔργα, χαὶ τὰ μὴ τοι- 
αὗὕτα, 7| ἐχεῖ, ἕνθα γυμνὰ πάντα. 


KEPAA. G*. 


"Οσοι εἰσὶν ὑπὸ ζυγὸν δοῦ.Ίοι, τοὺς οἰκείους ** 
δεσπότας πάσης τιµῆς ἀξίους ἡγείσθωσαν, ἵνα 


C μὴ τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ καὶ ἡ διδασκα.λία BAac- 


gnpntat. Παραίνει χαὶ δίδασχε, φτσὶν , ἵνα χᾶν 
ἄπιστοι ὥσιν οἱ δεσπόται , ὑπείχωσιν αὐτοῖς οἱ 
δοῦλοι, πάσης τιμῆς, xal τῆς διὰ λόγων, xal τὶς 
δι ἔργων ἀξιοῦντες. Μὴ γὰρ, ὅτι πιστὸς el, νοµίσηῃς 
ἐλεύθερος εἶναι, ἐλεύθερος μὲν εἶ ' τῇ φύσει, δοῦλος 
δὲ τῷ σώµατι΄ ὃ καὶ αὐτὸ ἐλευθερία bat" τὸ δου- 
λεύειν, φημὶ, ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ. 'Ü 
γὰρ ἄπιστος ἐὰν ἴδῃσε τραχηλιῶντα, χατὰ τοῦ δό- 
Ύματος, βλασφημήσει ὡς σ-ασιαστὰς ποιοῦντος * 
ἐὰν δὲ ὑπείκοντα εὐγνωμόνως, θαυμάσεται μᾶλλον 
αὐτὸ, ὡς χαταρτίζον xal τὰ δουλικὰ Έθη τὰ ὃνσ- 
χατάρτιστα. 

0l δὲ πιστοὺς ἔχοντες δεσπύτας, μὴ κάταρρο: 
γείτωσαν, ὅει dósAgoíl εἶσιν' dAAà paAAor δου- 
Aevcátecay, ὅτι πιστυί εἶθι καὶ ἁγαπητοὶ, οἱ 
τῆς εὑεργεσίας ἀντιλαμδαγόμεγνοι. Mi Υὲρ ὅτι 
ἁδελφὸν ἔσχες τὸν δεσπότην διὰ τοῦ βαπτίσματος, 
καταφρονήσῃς αὑτοῦ, ἀλλὰ μᾶλλον διὰ τοῦτο δούλευ- 
σόν, ὅτι πιστός ἐστι [χαὶ αὐτὸς] xol ἀγαπττὴς, τουτέ- 
στιν, ἀδελφὺς ἀντὶ δεσπότου. ᾿Αλλ᾽ ἐννόησον ὅτι xal 
εὑεργέτης σοῦ ἐστι, xal ὑπὲρ σοῦ χόπτεται xal µερι- 
μνᾷ, ἵνα θρέψῃ, ἵνα ἑνδύσῃ, ἵνα τῆς ἄλλης θεραπείας 
ἀξιώσῃ. Ὥστε πολλὰ ἔχει δίχαια πρὸς σὲ, καὶ χωρὶς 
τοῦ ὠνήσασθαί σε. Διὰ δὲ τοῦ εἰπεῖν, ἀγαπητὸς, 
ἐχθάλλει τὸν φόδον, ὃν Éynwr-- 731 4 fee σολ” 


Vario lectiones. 


* προχατέχει ϱ. 9 ἰδίους o. 


15 τῶν ἁμαρτιῶν o. 


"! Eust ο. 





11 


EXPOSITIO IN EPIST. I AD TIMOTIH. — CAP. VI. 


78 


τοὺς δεσπότας. [δι ὃν] πολλάκις δὲ eig μῖσος ἕλκον- Α charitatem in cjus loeum introducit. Magis igitur 


ται, xal ἀντεισάγει τὴν ἀγάπην. Μᾶλλον μὲν οὗ», 
φησὶ, δουλευσάτωσαν οἱ τῆς εὐξργεσίας ἀντιλαμθα- 
νόµενοι, του-έστιν οἱ δούλοι. Καθ’ Φτέρδατον γὰρ 
8 λέγει χεῖται διὰ μέσου δὲ τὸ, διότι πιστοί εἰσι 
καὶ ἁγαπητοὶ, προσνπαχουστέον, οἱ δεαπόται. "ll 
ἁπλῶς ὥσπερ χεῖται νοητέον τὸ, οἱ τῆς εὑερ]εσίας 
ἀντι. αμόανόμεγνοι, τουτέστιν, οἱ δεσπόται oi φρον- 
τίσοντες τοῦ εὑεργετεῖν τοὺς δούλους. 

Ταῦτα δίδασκε xal παραχἀ.Ίει. Οὐχ ἄρα µόνον 
αὐθεντεία; δεῖ τῷ διδασχάλῳ, ὡς ἐν τῷ, παράγ- 
18446, ἀλλὰ δὲ προσηνείας, ὡς tv τῷ, παρακά.1ει, 
νῦν. Ἱατρὸς γάρ ἐστι, ποτὲ μὲν µαλάσσων, ποτὲ δὲ 
στύφων. 


υ 
El τις ἐτεροδιξασχα εῖ, xal μι πρεσέρχηται 


ὠγιαίνουσι .Ίόγοις τοῖς τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ 
Χριστοῦ, καὶ τῇ κατ εἰσέδειαν διδασχα.ζᾳ, 
τετύφωεαι, μηδὲ ἐπιστάμενος. "Opa; ὅτι τὸ 
μγδὸν ἑπίστασθαι, τοῦτο εἰς ἁπόνοιαν αἴρει ἵ καὶ 
πετυφῶσθαι ποιεῖ; xai ὅτι ὁ pl) τοὺς ὑγιαίνοντας 
παραδεχόµενος λόγους, ἐχεῖνος τετύφωται; Ὁ γὰρ 
τῦφος ὄγχος ἐστὶ νοσούσης Φυχῖς, ὥσπερ φλεγμονὴ 
ἐπὶ τραύματος σώματος. El οὖν παρεδέχετο τοὺς 
τοῦ Κυρίου λόγους, οὖχ ἂν ἐτυφοῦτο. Ἐχεῖνος ἑαυ- 
τὸν ἐχένωσε, τοὺς πόδας τῶν μα(ητῶν ἔνιφεν' εἶπεν, 
ὅτι Μάθητε dx ἐμοῦ ὅτι ταπειγές εἰμι * ἐκεῖνος 
ἁμακάρισε τοὺς ταπεινοὺς τῷ πνεύµατι ΄ ἐχεῖνος 
τὸν τελώγην δικαιούμενον ἀπὸ ταπεινοφροσύνης 


παρεισ{γαχε. Ἱαῦτα ὁ μὴ παραδεχόµενος, μηδὲ σ 


ἐπιστάμενο;, ἀναγχαίως τετύφωται. 

'A.là οσῶν περὶ ζητήσεις καὶ «Ἰογομαχίας. 
"Apa νοαεῖν ἐστι τὸ ζητεῖν '** ὅπου γὰρ οὐκ ἔστι 
πἰστις, ἅπαντα νοσεῖ, xat οὐδὲν, ἀλλ ἡ µάχαι τί- 
Χτονται λόγων, φοῦ πιθφνο-έρου τὸν ἕτερον ἀνατρξ- 
πειν ξοχοῦντος. 'H πίστις ὀφθαλμός ἐστιν  ὁ μὴ 
ἔχων ὀφθφλμοὺς , οὐδὲν εὑρίαχει, ἀλλὰ μόνον 
Ust. 


εξ ὧν Tvlvetat g0dvoc, Epic, βασφημίαι, 
ὑπόνοιαι zornpal. Τουτέστι, 6^1paxa movnpk ἀπὸ 
τῶν ζητήσεων. Τότε γὰρ βλασφημοῦμεν, xol περὶ 
Θεοῦ & μῆ δεῖ ὁπονοοῦμεν, ὅταν εἰς ζητήσεις à μπέ» 
σωμεν. 

Παρβδιατριδαί. Τουτέστι, σχολαὶ µάταιαι. βια- 
τριδὰς γὰρ τὰς σ(ολὰς ἔθος χαλεῖν. Ἡ ὅτι χαθά- 
περ τὰ φωραλέα τῶν προβάτων παρατριδὀµενα, 


νόσου πληροὶ xaX τὰ ὑὁγιαίνοντα οὕτω xoi οὗτοι — 


παρατριθόµενοι ἑτέροις, διαφθείρουσιν αὑτούς. 


Διερθαρμένων ἀνθρώπων tóv νοῖν, καὶ ἀπε- 
στερηµέγων τῆς ἀ.ηθείας, νοµιδόντων πορισμὲν' 
εἶναι τὴν εὐσέδειαν. "Ορᾷς ὅτι αἱ λογομαχίαι 
7a αἰσχροχέρδειαν τίκτουσιν; Ῥἰχότως.. Καὶ γὰρ 
μαθητὰς πλείονας οἱ λογομάχοι ἐπισυρόμενοι, ix 


? Matth. x1, 39. ?* Matth. v, 2 


serviant, inquit, ui beneficii BA sunt. partici- 
pes, servi videlicet. Per hyperbaton enim positum 
est quod. dicit: medium autem insertum est, 
quia fide!gs sunt. el dilecti, subaudi, domini. Vel 
sunpliciter quemadmodum jacet textus iutelligenz 
dus sit : Deneficii suut. participes, ucmpe. domini, 
gui sollicite cogitant quomodo servis beneficium 
impertiint. 

Hec doce et exhortare. Ergo pricceptori opus est, 
n^n solum apcloritate, qu:e im verbo, pracipe, 
indicatur, verum etiam mausuejudipe, ut nunc ji 
verbo, exhortare. Medicus enim est, nonnunquan) 
emoliientia, nonnunquam vero constipantia aghi- 
bens. 

VEns. 5. Si quis aliter docel, εἰ non acquieseit 
sanis sermonibus Domini nostri Jesu Christi, el ei 
que secundum pietatem. est doctrine, iuflatus eat, 
niliil sciens. Viden' quod nibil scire, loc ipsum ad 
arrogantiam tollit, iuyflatosque reddit ? et qugd sanos 
sermones quj non admittit, ille inflapur? 1nflatio 
cnim est zegrotantis anima: tumor, quemadmodum 
inflammatio in corp..ris vulnere. 8. igitur suscipe- 
ret Domini sermones, non inflaretur. llle exinani- 
vitsemetipsum, pedes discipulorum lavit: dixit 
etiam : Discite a me quia humilis sum 15. ille hunmi- 
les spiritu beatos praedicavit ?* : ille publicanum ex 
hunili mente justiflcatum insinuavit ***, [ος quis- 
quis non recipit neque novit, necessario iuflatus est. 


Ύεας. 4. Sed languens. circa questjongs et pu- 
qnas verborum. Ergo quoesfiones proponere est 
wgrotare; nam ubi mon esf fjdes, illic omnia 
vgrotant, neque quidquam aliud atque pugne ver- 
borum pascuntur, cum is qui aptior est ad per- 
siiadendum, alterum subvertere putet. Fides nculus 
csi: qui non habel Qculos, nihil invenit, sed 
solummodo quzrit, 

Ez quibus oritur invidia, lis, blagphemiem, su- 
epiciones prave. Hoc est, prava dogmata e quzstio- 
nibus nascuntur. Tum enim blasphemamus, ac de 
Deo qua non conveniunt suspicamur, quando in 
quzestiones incidcrimus. 


D  Vens. 5. Conflictationes. Ίου est, inancs scholas, 


sive disputationes. Nam διατριδὰς, σχολὰς, vocare 
solent. Vel quod, queuadmodum scabiose oves, 
dum affricant sese, sanas quoque morbo inficiunt : 
sic et isti, cum aliis conflictantes, corrumpunt 
605. 

Mente corruptorum hominum, et qui veritate pri- 
vati aunt, existimantium. quaestum. esse pietatem. 
Videu' quod verborum pugng iyurpem quaestum 
pariant? δι merito quidem. Nam — contentiosi 
plures discipulos ad se trahentes, ος iis 585 lu- 


** Luc, xvii, 15. 


Yarie lectiones. 


7: φέρει ϱ. 15 λογομαχεῖν m. 


”7 


ὁ 5) 
«:r um faciunt, atquc co magis contentiones exer 
wst plures pelliciant. 

A talibus abstine. Non dixit, Collidere eum il!is, 

ας οἱ reluctare eis, sed, Abstine, videlicel post unam 
«€:& alteram admonitionein. Homines enim pecunia- 
maam causa dimicantes, quando in tuam scnten- 
siam adduces? Incorrigibiles igitur cuim s;ut, aver- 
ssare illos. 

W ns. 6. Est autem quastus magnus pietas cun 

5 2 fficientia. Illi quidem male existimant quaestum 
«:sse pietatem : est aulem pietati quaestus, non 
«puemadmodum illi arbitrantur, sed longe pr&- 
s; Lantlori ratione, non quando pecunias habcat, scd 
«quando non babeat. Sufficientia enim esl maguie 
s1abilesque opes. Proinde non deficiant. animo pii, 
v1 2unquam inopes. 

N ens. 7. Nihil enim intulimus in mundum : haud du- 

b ium quod uec auferre quid possumus. Ostendit quxe 
stum cui i.li incanibunt, nullum esse : bic enim ma- 
net, nec nobiscum ex hoc seculo migrat. [taque quid 
opus est nobis superfluis, si uibil nobiscum eo ab- 
d ucturi sumus ? 

Wgns.8. Habentes autem. alimenta εἰ quibus (6- 
gamur, his contenti erimus. Detinit hic que sit suf- 
fic lentia : tantum, inquit, habere, quautuin eatis sil 
ad hoc ut alamur tantum, non ui deliciemur : ac 
ejusmódi vestirl indumentis qua corpus conle- 
gant : hoc autem οἱ vulgare pallium faciet. 

Vens. 9. Qui autem volum. divites fieri, incidunt 
in tentationem el laqueum. Adhortatur sumpto ab 
. hujus mundi rebus argumento. Przetermitto enim, 
inquit, futura, sed qux hic sunt respicite. Non 
dixit autem, divites, sed, volentes divites fieri. Po- 
test enim qüispiam pecunias babere atque eas 
probe dispensare, quippe qui aspernetur eas, atque 
in usum pauperum -eroget : quod non est volentis 
ditescere. In tentationem autem et. laqueum inci- 
duni, quatenus ob opesa fide aberrant, et pericu- 
lis objiciuntur, atque omnes reformidant. 

Et desideria mulia. stulta et nociva. Quomodo 
cnim non est stultum simias et cattos alere, et bel- 
luas ac pisces in vivariis vel receptaculis conclu- 
dere, equos exornare auro, el ad tectum aquam 
sursum ducere, ac in pavimento domus tu:e faciem 
«eu iu speculo contemplari οὗ splendorem ? Hzc 
sane stulta sunt ac noxia, qui anima divitias lz- 
dunt, sensibilesque absumunt. Plerique autem ty- 
yannidem affectantes, sibiipsis malum accersiverunt, 

Que mergunt homines. Ut ne emergere quidem 
possint. 


In iuteritum οἱ perditionem. Et praesentem, -uti 
dictum est, et futuram. 

586 Vrxs. 10. Hadiz enim omnium malorum 
651 avariia. Nequo enim viventibus parcit, neque 
niortuls, sed hos quoque depradatur : in parentes 
et fratres Insurgit, ας quz Dei sunt spoliat. Tulle 


T ἁληθείᾳ 0. 


νήσαντες ἐδλ. ο. " εἰ μηδενὸὺς μέλλομεν 


7" 
* οὐδέν 0. 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCIHIEP. 


cent, Α τούτων χρηµατίζονται, καὶ ἐπὶ πλέον τὰς λογοµα- 


50 


χίας ἀσκοῦσιν, ἵνα πλείονας ἐπισπάσωνται. 

λοίστασο ἀπὸ τῶν τοιούτων». Οὐκ εἶπε, Συμ- 
πλέκου τοῖς τοιούτοις, xsi ἀντιμᾶχου, ἁλλ', dgl- 
στασο, δηλονότι, μετὰ μίαν xal δευτέραν νουθεσίαν" 
ἀνθρώπους Υὰρ χρημάτων ἕνεκα µαχομένους πότε 
πεῖσαι δυνήσῃβ; ᾿Αδιορθώτους τοίνυν ὄντας ix- 
τρέπον. 

Ἔστι δὲ πορισμὺς μέγας ἡ εὐσέδεια μετὰ 
αὐταρκείας. Ἐκεῖνοι piv, qnoi, καχῶς νοµίδουαι 
πορισμὸν τὴν εὐσέδειαν. "Εστι δὲ τῇ εὐσεθείᾳ "* 
"πορισμὸς, οὐχ ὡς ἐκεῖνοι οἵονται, ἀλλὰ µέιζόνως ' 
οὐχ ὅταν χοήµατα ἔχῃ, ἀλλ ὅταν p ἔχη. Ἡ γὰρ 
αὑτάρχεια μέγας πλοῦτος xal µόνιµο». Ὥστ: μη 
χαταπιπτέτωσαν οἱ εὐσεθεῖς, ὡς ἀχρήματοι. 

B 

Οὐδὲν γὰρ εἰσενέγκαμαν clc. τὸν κόσμον, δῆ- 
1ον ὅτι οὐδὲ ἐξεγεγχεῖν τι δυγἀµεθα. Δείχνυσιν 
ὅτι ὁ πορισμὸς ὃν ἐχεῖνοι σπεύδουσιν, οὐδείς 35 ἐστιν. 
Ενταῦθα γὰρ μένει, xa οὗ αυναποδημεῖ ἡμῖν, 
"face τί δεῖ ἡμῖν τῶν περιττῶν, el μηδὲν μέλλομεν 
ἐχεῖ συνεπάγεσθαι τε, 

ἝἜχοντες δὲ διατροφὰς xal σκεπάσµατα, τού- 
τοις ἀρχεσθήσομεθα. "Ορίζεται ἐντανθα τίς ἐστιν 
ἡ αὑτάρχεια, xal. φησιν, ἔχειν τοσαῦτα ὅσα πρὺς τὸ 
θρέφαι ἀρχεῖ µόνον, οὐ πρὸς! τὸ τρυφῆσαι, καὶ τοι- 
auta ἀμφιέννυσθαι ofa σχέπει τὸ copa τοῦτο δὲ χαὶ 
τὸ τυχὸν ποιήσει ἱμάτιον. 

Οἱ δὲ βου.1όμενοι π.ουτεῖν, ἁμπίπτουσιν εἰς 
πειρασμὸν καὶ παγίδα. ᾽Απὺὸ τῶν ἐνταῦθα προτρέ- 
πει. "Ei γὰρ τὰ μέλλοντα, ἀλλὰ τὰ ἐνταῦθα, qnot, 
βλέπετε. Οὖκχ εἶπε δὲ, οἱ πλουτοῦντες, ἀλλ’, αἱ βαυ- 
Ίόμεγοι zx Aovt&ir. "Έστι γὰρ xaX χρήματα ἔχουτα 
xaX; οἰκονομεῖν ταῦτα , καταφρονοῦντα δηλαδη 
αὐτῶν καὶ χενοῦντα, ὅπερ οὐκ ἔστι βοίΜεσθαι πλου- 
τεῖν. Εὶς πειρασμὸν δὲ xal παγίδα ἐμπίπεονσε, 
xa0b xa τῆς πίστεως ἁποπλανῶνται, xa χινδύνοις 
περιθάλλονται διὰ τὸν πλοῦτον, xal πάντας φοθοῦν- 
ται. 

Kal ἐπιθυμίας πο. λὰς ἀγοήτους καὶ β.]αθεράς. 
Ilo; γὰρ οὖκ ἀνόητον τὸ πιθήχους τρέφειν xal αἱ-- 
λούρους, xai θηρία xai ἰχθύας iv ταῖς αὐλαῖς ἆπο- 
χλείειν, xal ἵππους χοσμεῖν χρυσῷ, xai εἰς στἑ- 
1n»! ἀνάγειν ὕδωρ, καὶ τῷ ἑδάφει τοῦ o xou ἐν- 

D οπτρἰζεσθαι διὰ τῶν στιλπνότητας Ταῦτα ἀνόητα καὶ 
βλαδερὰ καὶ τὸν τῆς ψυχῆς πλοῦτον Γλάπτοντα, xal 
15v αἰσθητὸν δαπαᾳνῶντα. Πολλοὶ δὲ χ.ὶ τυραννίόος 
ἐπιθυμήσαντες, ἐθλάδησαν "5. 

Αἴτιγες βυθίζουσι τοὺς ἀγθρώπους. Ὥστε μηδὲ 
ἀνενεγχεῖν δύνασθαι. 

Εἰς ὅλεθρον καὶ ἀπώ.ειαν. Καὶ τὴν ἐνταῦθα, 
ὡς εἴρηται, καὶ τὴν µέλλουσαν. 

Ῥίζα γὰρ πάντων τῶν κακῶν ἐστιν ἡ φίὰ- 
αργυρία. Οὔτε γὰρ τῶν ζώντων φείδεται, οὔτε τῶν 
νεκρῶν, ἀλλὰ xal τούτους σχυλεύει * γονεῦσι καὶ 
ἁδελφοῖς ἐπανιστᾷ, χαὶ τὰ τοῦ Θεοῦ συλᾷ. νε)ε 


Varit& lectiones. 


ἐχεῖ καρτοῦσθαι m. "' εἴσω τῶν στέγη; ο. "5 τυραν 


δἱ EXPOSITIO IN EPIST. TF AD TIMOTH. — CAT. VT. &3 


ταύτην , xai «Ux ἔσται πόλεμος ?) ἔχθρα, οὐδὲ A lianc, et nullum bellum aut ini:nicitia aderit, ne- 


πορνεία ἡ γὰρ πόρνη ἀργνρίου ἕνεχεν ἑαυτην 
προῖξται. 

* lle τινες ὀρεγόμεγοι ἀπεπ.1ᾳν ἠθησαν τῆς ai- 
στεως. Οὺκ Ed γὰρ τὴν 0595» τῆς ἁἀληθείας 13:39 ἰδεῖν 
à φιλαρχυρία, ἀνθέλχουσα vob; ὀφθαλμοὺς πρὸς 
ἑαυτήν. llo γὰρ πιστεύσει τῷ τῶν πτωχείαν ciz- 
πΥουµμένῳ Εὐαγγελίῳ ὁ χρηματιστής; Οὖὐχ ἔστι 
τοῦτο, 

Kel Ππεριέπεραν ἑαυτοὺς ὀδύγαις πο..ϊαῖς. 
Καὶ iv τῷ βίῳ τούτῳ. Πόσα γὰρ ἁἀποδύρονται:, π/σα 
0prvoUst ; Καλῷς δὲ τὸ, Περιέπειραν. Ὥσπερ γὰρ 
ἄχανθαί εἶσιν al τοῦ πλούτου µέριμναι, ὣς χα) ὁ 
Κύριος εἶπεν. Ὅθεν ἂν ἄφηταί τς, Ίμαξαν τὰς χεῖ- 
' gas, τραύματα ἑργαφόμεναι *! xal ὀδύνας. 


Σὺ δὲ, à ἄνθρωπε sop coU. Méya τὸ ἀξίωμα ' 
πάντες μὲν γὰρ ἄνθρωπνι τοῦ Θεοῦ, χυρίως δὲ οἳ 
δίχαιοι, οὗ xat τὸν τῆς δημιουργίας λόγον µόνον, 
ἀλλὰ xal τὸν τῆς οἰκειώσεως. | Ei τοῦ θεοῦ ἄνθρω- 
πος El, μὴ τὰ ἀποστρέφοντα ἀπὸ τοῦ θεοῦ ζήτει, 
ἀλλὰ τί; 

Ταῦτα φεῦγε, δίωκε δὸ δικαιοσύνην. ᾽Αμϕό- 
τερᾶᾷ μετὰ ἐπιτάσεως 3". Οὐ γὰρ εἶπεν, ᾿Απόστηῦι 
xai πρόσιθι’ ἀλλά, Φεῦγα χαὶ δίωκε" Δικαιοσύ- 
ΝηΥ δὲ, ὥστε μὴ πλεονεχτεῖν, ὡς o! βουλόμενοι 
πλουτεῖν, 

Εὐσέθειαν. Thy τῶν δογμάτων. 

Il'cviw. τις ἐστὶν ἑναντία τῇ ζητήσει. 


Ἁγάπην. Τουτέστιν, ὀρθὴν πολ.τείαν 5. Ταύτης 6 


yàp τὸ χεφάλαιον ἡ ἀγάπη. 

"Yzouovlv, πραότητα. "Arb τῆς ἀγάπης καὶ ἡ 
ὑπομονὴ, καὶ Ἡ πραότης. Πάντα γὰρ στἐγει d 
ἀγάπη, xol µαχροθυμεῖ **. 

ΑἉγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα της πἰστεως. 
Τουτέστιν, ὑπὲρ τῆς πίστεως ἵστασρ ἑδραῖος xol 
ἀχαταγώνιστος, διά τε λόγου δυνάμεως xal βίου xa- 
δαρότητος. 

Ἐπιλαθοῦὺ ες αἰωγίου ζωῆς. Ἰδοὺ χαὶ 6 μισθὸς 
χαὶ τὸ ἔπαθλον, ἡ ζωὴ ἡ αἰώνιος. 

Elc ἦν xal ἐχ.ήθης. Ἐπ᾽ ἑλπίδα γὰρ ζωῆς αἱ- 
ωνίου ἐχλήθης. 

Καὶ ὡμολόγησας τὴν καλὴν ὁμο.ογίαν évo- 
πιον zcllóv μαρτύρων. Ἐνταῦθα αὐτοῦ τὴν παῤ- 


ῥησίαν xai τὴν ἀνδρείαν ἐπαινεῖ, ὡς ἐν χινδύνοις D 


ὁμολογίσαντος τὸν Χριστόν. "H ὀμολογίαν, τὸν ἐν 
τῇ xainyto:t λέγει, καὶ) fjv ὁμολογοῦμεν ἁποτάσ- 
σεσθαι τῷ Σατανᾷ, xai συντάσσεσθαι τῷ Χριστῷ. 
"Opa δὲ, ὅτι οὐχ ὁμολογίας µόνης χρεία, ἀλλὰ xol 
ὑπομονῆς, ὥστε διαπαντὸς ἐμμένειν τῇ ὁμολογίᾳ 
καὶ ἀγῶνος σφοδροῦ, ὥστε μὴ παρατραπῆναι. 
HaparréAAo σοι ἐγώπιων τοῦ Θεοῦ. Καὶ τὸν 
ρύ6ον αὔξων, xal ἁσφαλέατερον ποιῶν τὸν µαθη- 
tty", μάρτυρα χαλεῖ τὸν θε»ὸν, δειχνὺς ὡς οὐχ áàv- 


*?! Matth. xin, 22. 


que fornicatio : scortum enim argeuti causa ses 
prostituit. 

Quam quidam apperentes, erraverit α fide. Άνα- 
ritia enim oculos ad seipsam retrahens, non sinit 
uos vjam veritatis cernere. Quo nodo enim is qui 
lucro deditus est, Evangelio credet. paupertatem 
suadenti ? [ου fieri non potest. 


Confixeruntque seipsos doloribus multis. [ια in 
μας vita. Quantum enim lugent ? quantum LIinen- 
tantur ? Pulchre autem dixit, Confixerunt. Spina- 
rum cuim instar sunt. divitiarum sollicitudines 37, 
perinde ac. Dominus dixit. Unde si tetige it lia« 
quisquam, manus cruentas faciunt, vulnera. inlli 
gentes, atque dolores parientes. 

Vegns. 101. Tu vero, homo Dei. lngens hoc est dig- 
nitas. Omnes quidem sunt homines Dei, peculiari 
ter vero justi, nom solum creationis ratione, 
verum etiam proprietatis. Si Dei homo cs, ne qux- 
ras avertentia te a Deo. Sed quid? 


Hec fuge ; sectare autem justitiam. Utraque cum 
intentione et augmento protulit, Non. enim disit, 
Discede οἱ accede : sed, Fue. et. seclare : Justi 
tiam autem, ut. non defraudes, qnemadmodum qi 
veluut ditescere. 

Pietatem. Qux» cst dogmatum, 

Fidem. Qus cst contraria questioni. 

Charitatem. Moc cest, rcetam conversationem : 
bujus enim summa οἱ caput est dilectio. 

Paiientiam, manswetudiuem. A charitate patien- 
tia et mansuetudo promanat : charitas enim om- 
na sustinet, et longanimis est. 

Vgns8. 13. Certamen bonum fidei certa. loc est, 
Pro fie firmus invietusque persiste, per verbi po 
tentíam ae vitie puritatem, 


Apprehende vitam eternam. Ecce et merces ct 
p'amium, xterna vita. 

In quam vocatus es. Ad spem enim zternz vite 
vocatus es. 

Et confessus es con[essionem bonam coram multis 
testibus. Mic fiduciam et fortitudinem ejus laudat, 
ut qui in perículis confessus sit Dominum Cliristum. 
Vel confessionem illam dicit qu:e est in. catechis- 
mo, qua profitemur nos Satanz renuntiare, atque 
4 Christi partibus stare. Animadverte vero, quod 
non solum confessione opus est, vcrumetiam pa- 
Lientía, ut semper perduremus in confessione ; 587 
cer'amineque veliementi, ue de via deflectamus. 

Vins. 15. Prircipio tibi coram Deo. Quo metum 
adaugeat, et discipulum securiorem reddat, testem 
vocat Deum, ostendeus non esse humana precepta : 


Varia lectiones. 


19.59 σωτηρίας 0. 


µένων, xai paxp. o. — 9^ Τιμόθςον o. 


^! περιποιρύ..εναι ϱ. 3: μεθ " ὑπερθολῆς m. 


8» την κατὰ θεὺν πολ. ο. 3 ό γὰρ ὑπι- 


£3 TIIEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. δε: 


utque testem semper fn mochte gérchs, recordatione A θρώπινα tà πδραγγέλµατα καὶ ἵνα τὸν pdpsopa 


cjus animó commoveatur. 


Qui omnia vivificar. Iw his consofatio est adver- 
sug pericula, et resurrectionis commornitio : perinde 
iuasi dieat ; Ne metuas mortem : Dei enim servus 
ες qui potest omuta vivificare. 


Ει Glristo Jesu, qui testimonium reddidit stb 
Pontio Pilato Dona confessione. Rursum adhor- 
lufio sumpta est a. doctore. Testatus est. ille, de- 
beinüs igitur οἳ no$ ipsum imitari, Interroganti 
enim Pilato, Tune rez es ? respondit : Ego in hoc na- 
ins sm :z ct: Veni üt lestimoniüm perhibeam veri- 
tutt *5* ; multa ue alia confessus ac testatus est. 


Veüs. 14. Ut serve$ mandatüm sine macula et ir- 
Peyrehensibile. loc est, teque quoad dogmata, neque 
qnoad vitam labem aliquam tibiipsi imprimis. 

Ü:que in advenium Domini nostri Jesu Chrisli. 
lloc est, usque ad obitum et exitum tium ex loe 
breculo. Atqui sie non dizit, sed, usque in adventum, 
üt magis ipsum excitet, tremenJáim Illam gloriam 
μὴ in memoriam revocando. 

WEns. 13. Quem ostendet. temporibus. süis. flot 
ὄξι, convenientibus , destinatis : ne igitur moereas 
quod jam non venerit. 

Beatus ei solus potens. EL hxc consolationem pra- 
bemt; ut non ad lixc, que in boc mundo beata 
tidentur, defigat oculos, verum ad illum potius, 
qui est ipsa beatitudo, in quo nihil triste est att 
injucundum : hec metuat qui hie sunt potentes ct 


tfeges. Simul autem confirmat quod ostendet ad-. 


Yehtum suum : solus enim potens est. Hzc autem 
enia de Filio dicuntur. Dixit autem, solus, ad dis- 
ttimen. mortalium, vel deorum falso ita dictorum, 
e£ non reliquarum sauctatum persondrum. 

Vgns. 16. Rex regum, εἰ Dominus dominantium, 
gai solus habet immortalitatem. Proprie enim ipse 
essentialiter habet. immortalitatem : angeli autem, 
eisi immortales sint, hoc tamen non a natura, sed 
gratia possident : itaque non habent, sed partici- 
pant. | 

Et lucem inhabitat inaccessibilem. Numquid igitur 
loco coutinetur? Aliudne lumen, et aliud ipse est? 
Alqui is ipsun lumen est. Aninmadvertis quod si 
quidquam ardui loqui velimus, lingua nostra sit 
impotens ? Inaccessibilem autem dicil, quam nemo 
accedere possit ob nimium splendorem. 

688 Qaem nullus hominum vidit, neque videre 
polest. Secundum divinitatem videlicet : nàm secun- 
dum humanitatem visus est. Divus autem Joannes 
Chrysostomus supra quidem de Filio, deinde tan* 
quam principaliter de Patre dicantur, ista omnia 
jntellexit, etiamsi et Filio et Spiritui conve- 
niant. 


- 9" Joan. xvin, 37, 41. 


L5 
D πτα 


& ἐν τῇ] διανοῖχ ἔχων, χατασείττα! 
τῇ μνήμῃ. 

ToU ζωοποιοῦνξοζς τὰ πάντα. Ἑνταῦθα παρά- 
κλησίς ἐστι πρὸς τοὺς χινδύνους, χαὶ τῆς ἀνὰστά- 
σεως ὑπόμνησις ' ὣξ ἂν εἰ ἔλεγε. Mh φοθηθῇ; τὺν 
θάνατον" Θςοῦ γὰρ sl δοῦλος, τοῦ δυναµένου τὰ 
πάντα ζωογονεῖν. 

Kal Ἱησοῦ Χριστού τοῦ µαρτυρήσαντος ἐλλὶ 
Ποντὶου Πιλάὲου τὴν καὴν ὁμο.ογίαν. Πάλιν 
ἀπὸ τοῦ διδχσχάλου ἡ προτροπή. Ἐμαρτύριδεν 
ἐχεῖνος, ὀφε[λομὲν xai Ἠμεῖς μιμεῖσθαι αὐτόν. 
Εἰπόντος γὰρ τοῦ Πιλάτου, El βασιἀεὺς εἶ; qnstvt- 
Εγὼ εἰς ἑοῦτο γεγένγηµαι" χαὶ, "HA9or. µαρτυ- 
ρῆσαι τῇ ἁληθείᾳ, xaX πολλὰ ἕτερα ἐμαρτύρισὲ 


thv διάνοιαν 


D xoi ὡμολόγησε. 


Τηρῆσαί σε τὴν ἐντοὴν dozilor καὶ ádvgal 
λήηπτον. Τουτέστι, μήτε δογμάτων ἕνεχεν, μήτέ 
βίου, κηλῖδά τινα ἑαυτῷ προστριδόµενον. 

Μέχρι τῆς ἐπιφαγείας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἱησοῦ 
Ἀριστοῦ. Τουτέστι, µέχρι τῆς τελευτῆς σου, µέχρι 
τῆς ἐξόδου. "AXÀ' οὐχ εἶπεν οὕτω;, ἀλλὰ, µέχριτῆς 
ἐπιρανίαξ, ἵνα μᾶλλον αὐτὸν διεγείρῃ, ἀναμνήσας 
τῆς δόξης ἐχείνης τῆς φριατῆς. 

"Ην καιροῖς ἰδίοις δείξει. Τουτέστι, τοῖς προσ- 
ῥλουσιι ἐοῖς ἀφωρ:σμένδις. Μ τοίνυν λυποῦ ὅτι pli 
ἤδη γέγονεν. 

Ὅ µακάριος καὶ µᾶγος δυγάστης. Καὶ ταῦτα 
eig παράκλησιν, ἵνα μὴ πρὺς τὰ ἐνταῦθα δοκοῦντα 
µαχάρ:α βλέπῃ, ἀλλὰ mph; ἐχεῖνον, ὃς ἐστιν αὑτομα- 
χαριότης, ἐν ᾧ οὐδὲν λυπηρὺν f &nbic- μτδὲ φοθ]- 
ται τοὺς ἐνταῦθα δυνάστας xol βασιλεῖς. "Apa ὃ» 
xal xazagxauáeet ὅτι δείξει τὴν ἐπιφάνειαν P. Δυνά- 
στης Yáp ἐστι μόνος. Ταῦτα δὲ πά..τα περὶ vou 1 ἱοῦ. 
Τὸ δὲ µόνος, πρὺς ἀντιδιαστολὴν τῶν ἀνθρώπωνι 
ἡ τῶν φευδωνύμων θεῶν, οὐχὶ τῶν ἄλλων ἁγίων 
ὑποστάτεων. 

Ὁ βασιβεὺς τῶν βασιευόγζων, καὶ Ἱζύριος 
τῶν χυριξυόγτωγ, ὁ uóroc ἔχων ἀθανασίαν. Kv- 
ρίως γὰρ αὑτὺς ἔχει οὐσιὼδῶς τὴν ἀθανασίαν' ἄγ- 
γέλοι 0:, εἰ xal ἀθάνατοι, ἀλλ᾽ οὗ φύσε., χάριτι δὲ’ 
ὥστε οὐκ ἔχουσιν, ἀλλὰ µετέχουσι. 


doc olxàv ἀπρόσιτον. "Apa τόπῳ ἁμπεριείη- 
"Apa ἅλλυ τὸ φῶς xal ἄλλο αὐτός; Καὶ μὲν 
αὐτόφως i ἐστιν. Ορᾷς ὅτι xal ὅταν τι µέγα φθέγξα- 
σθαι βονληθῶμεν, ἀδυνατεῖ ἡ γλῶττα; Ἀπρόσιτον 
δὲ, ᾧ οὐδεὶς προσελθεῖν δύναται: διὰ τῆν ἄγαν λαι- 
πρότητα. 

"Ov εἶδεν οὐδεὶς ἀνθρώπων, οὐδὲ ἰδεῖν Güra- 
ται. Κατὰ τὴν θεότητα δηλαδή  χατὰ γὰρ τὴν àv- 
θρωπότητα ** ὡράθη. 'O δὲ µακάριος Ἰωάννης ὄνω 
μὲν περὶ τοῦ Υἱοῦ, εἶτα ὡς προηγουμένως λεγόμενα 
περὶ τοῦ Πατρὸς ταῦτα πάντα ἑἐδέξατο, 8l xol τ} 
Yi xai τῷ Πνεύματι οἰχεῖα, 


Varie lectiones. 


* εἶπενο, S τῇ ἐπιφανείᾳ 0. ** σάρχκαο. 


85 EXPOSITIO IN EPIST. t AD TIMOTI. — CAD. VI. . $6 


*Q τιμὴ καὶ κράτος αἰώνιον. Ἁμην. Ei τοίνυν A — Cui honor. et imperium sempiternum. Amen, Si 
ἀεὶ xpávdoc αὐτῷ, μὴ δείσῃς, κἂν νῦν οὐ Ózivvosat. — igitur ipse imperium semper obtinet, ne. metuas, 
"Act τιμὴ αὐτῷ, uh χαταπέτῃς. xàv νῦν ἀτιμάνη- — etiamsi nunc non ostendatur, Semper honor ipsi : 
ται. Τοῦτο µόνον δυνάµεθα πάντες ποιεῖν áxazaxpi- ne desperes, si nunc cornas ipsum contumelia 
τως. δοξάζειν αὐτὸν, οὗ περιεργάζεσθαι. Καλῶς Ó: — affici. Hoc tantum omnes inculpate przstare pos- 
ἐνταῦθα θεο)ογεῖ. Ἐπειδὴ γὰρ uápxupa ἐχάλεσε τν sumus, illum nimirum glorilicare, ei non curiose 
8:6», καταλέχει τὴν δόξαν αὐτοῦ, ἵνα ἀχούων μᾶλ- — deco inquirere, Egregie autem hic theulogum agit. 
Àov ἑντραπῇ. Cum. enim testem. vocasset. Deum, gloriam cjus 

recenset, quo majorem reverentiani auditori incu- 
tiat. 

Τοῖς απ.λουσίοις ἓν τῷ vir αἰῶνι. EloY καὶ ἄλλοι Vgns. 17. Divitibus hujus seculi. Sunt οἱ alii 
πλούσιοι, ἀλλ᾽ οὐχ Ev τῷ νῦν αἰώνι, ἀλλ ἓν τῷ µέλ- — dives, verum. non in. hoc sxculo, ccwterem in 


λοντι, ol δίχαιοι δπλαδ/. futuro, justi videlicet. 
llapárrsA48 μὴ ὑψηλοφρογεῖν. ᾽Απόνοιαν γὰρ Precipe uon. sublime sapere. Arrogwitiam. enim 
xal ἁλαζονείαν τὰ χρήματα τίχτουσι, et ostentationem divitia. pariunt. 


Μηδὲ ἡλπικέναι ἐπὶ πλούτου ἁδηότητι: Εὰ- U.— Non sperare in. diviliarum incertitudine, Statim 
δέως αὐτοὺς κατέσπασεν. Τί γὰρ ἑπαίρῃ, φησὶν, illos deprimit. Quid enim, inquit. ob rem ineer- 
ἐπὶ πράγματι ἁδήλῳ, xai εὐμεταπτώτῳ, xai (δι, caducam οἱ inconstantem attulleris? 
ἁστάτῳ ; 

"AAA ἐπὶ Os τῷ ζῶντι τῷ παρέχοντει ἡμῖν Sed in Deo vivente, qui Ρτιυείαί πωθὶ oninia 
πάντα π.Ιουσίως slc ἀπυ-αυσι'. Τουτέστιν, ἀέρα, ahunde αά [ruendum. Moc cst, aerem, aquam, 
δέωρ, φῶς, ἑτησίους τροπὰς, xal ὥρας, καὶ τἆλλα — Jumen, annuas temporum conversiones, et anni 
πάντα, xal μετὰ πολλῆς τῆς ἀφθονίας, xàv ἡ πλεο- leimnpora, ceteraque omnia, eaque in magna 
νεξία ἰδιοποιῇ ὅσα λαμθάνει, Οὗτος 5” πλοῦτος µόνι- copia, etiamsi avaritia omnia sibi ascribat quxcun- 
µος xal ζῶν, οὐ φθειρόμενος. Kal ἐντεῦθεν δὲ — que accipit. ἰδίο cnim cst divitis stabiles, ct 
ψαθήσῃ, ὅτι πλούσιον ὁ θεὺς πάντὰ ἄνθρωπον — "viventes, nunquam corrumpendz. [πο autem 
ἐποίησε, πάντα τὰ κοινὰ χαρισάµενος * µάταιος vol. — disces, quod Deus omnem hominem divitem fece- 


νυν ὁ λυπούµενος ὡς ὧν πέντς. rit, quippe qui cuncta donaverit communia. 
Vanus igitur est, qui perinde 4ο si pauper. esset, 
contristatur. 


᾽Αγαόοεργεῖν, π.]ουτεῖ ér  Épyoic κα-λοῖς. C γεας. 18. Dene agere, divites fieri in bonis operi- 
ἸΑπὸ κοινοῦ τὸ, HapáyyceAAe αὐτοῖς ἁἀγαθοεργεῖν, — bus. Ad utrumque pertinet, Precipe eis beue 
xal τὰ Er; εἰ γὰρ πλουτεῖν θέλεις, iv ἀγαθοεργίᾳ — operari, et qux sequuntur. Si enim ditari cupis, 


πλούτει. . bonis operibus abunda. 
Εὐμεταδότους εἶναι. Τοῦτο τῶν χρημάτων 09. Facile tribuere. Moc pecuniarum est. 
Κοιγωγικούς. Τοῦτο τῆς ἀγάπης. Κοινωνιχρὺς Communicare, Istud est charitatis. Per commu- 
γὰρ νόει τοὺς ὁμιλητικοὺς, τος προσηγεῖς. micautes euim,  societa'is amantes et. humanos 
intellige. 
Ἀποθησαυρίζοντας &avroic θεμέ.ιον xa Ov. εἰς Vgns. 19. Thesaurizare sibi fundamentum bonum 


τὸ n&AAov."Oxou θεμέλιος, ἐχεῖ πάντα βἐδαια xaX — in futurum. Ubi fundamentum cst, ibi omnia sunt 
ἀχίνητα * ἐπεὶ οὖν τὰ τῆς ἀρετῆς xal τὰ τοῦ µέλ- — firma οἱ inmobilia. Quia vero virtutis et. futuri 
λοντος αἰῶνος ἑδραῖα, διὰ τοῦτο θεµελίου ἑμνή-  smculi bona stabilia suit, eam ob causam funda- 
a9. menti meminit. 

"Ira ἐπι1άθωνται τῆς αἰωνίου ζωης. Ἱ vip Ut apprehendant vitam. a'ternam. Bonorum enim 
λῶν ἀγαθῶν ἔργων πρᾶξι:, ἣν xaX θεμέλιον ὦνό- p 9Perum peractio, quam et fundamentum nomina- 
pace, thv ἁπόλα»σιν *' ixs'v; πρ)οξενῆσαι δύνα- — vit, illius fruitionem pri:estare possunt. 
tat. 

"D Τιµόθεε, τὴν παραχαταθήκην goAaEor. VEns. 20. O Timothee, depositum. custodi. llc 
Ταῦτα πάντα ἃ ὑπ ἐμοῦ ἐνετάλθης, ὡς Δεασποτικὰ — omnia, qua a mc tibi sunt mandata, tanquam a 


ὄντα φύλαξον, μηδὲν τούτων ἑλαττώσῃς. Domino provenientia 589 custodi, neque liorum 
aliquid imminwas. 
Ἐκτρεπόμενος ** τὰς βεθἠήλους χενοφωνίας. Devilans ΡΥο[απαΣ vocum vanitates. — Im puras 


T3« ἀχαθάρτους, τὰς µιαράς. Kevoguv(ag 65 τὰς — nimirum et pollutas. Vocum autem — vanibates 
µαταιολοχίας φησίν. "Αρα οὖν ἐστι xal χενοφωνία — vanfloquentias dicit. Est igitur. vocum. quiedam 
οὗ βέδηλος. 'O δὲ µαχάρ.ο; Ἰωάννης τὰς νεωτέρας vanitas, qua non cst profana. Divus autem 


Varie lecliones. 


nid xXx Υὰρ ὁ πλοῦτος οὗτος μόνιμος, ὁ µέλλων. "Evce9. 0. 9? χρημάτων, ὄγουν &keu'izQvoznto,; m. "! aiu- 
νιον νωήν ο. "3 ἐχτρέπου υ. 





81 THEOPHYLACTI BULGARUÉ ARCHIEP. 


88 


Josntres Clirysosiomus retentes. adliortationes xat- A παρχινέσεις καινοφωνίας εἶπε, διὰ τῆς, αι, διφθόγ» 


νδρωνίᾶς dixit, per αι diphthongum in prima 
syllaba scribens, ut videtur. 

Εξ ojpositiotes falsi nominis scientie. Quando 
enm: fides non adfuerit, sed' al humanis cogita- 
tionibus omnia nascuntur, scientia ποπ est, sed 
héntitur nomen. Observa autem  objectíones 
(uasdam esse, ad quàs ne respondere quidem 
6porlict ,. sed istas vitare, et. cum. talibus non. 
congredi. 

τες 91. Όκατι quidam promittentes, circa fidem 
exciderunt. Necesse enim est eum qui humanas 
fátiones sectatür, a fide aberrare : fldes enim 
Yationes non admittit; Oplron autem Apostolum 
fec dicere de iis qui tum nominabantur Gnosticl, 
qui omni Impuritate repleti erant ἑ ideoque vocum 
Éovitates profanas nominavit. Istorunr autem 
haeresi préfuit Nicolaus, qui unus erat e sepiem: 
diaconis. 

590 Grathi tecum, Amen. Sigillum omnium ipsi 
Comprecatur, üiempe gratiam Dei, α΄ qua omtre 
bonum ét datuf ef custoditur : qua et nos utinam 
sbunde fruamur, non perdentes bona: qu: ab ipsa 


accepimus, sed cunservantes hzc pet ipsáw, et 


glorificantes Christum chariematum datorem, cum 
Patre et Spiritu ;. eui gloria: in. secula seculorum. 
Á&men. 


yov τὸ, χα γβάφωνι ὡς ἔοιχε. 


Καὶ ἀντιθέπει»ο τῆς Ψευδωνύμόυν γνώστως. 
ὌὍταν γὰρ πίστις μὴ ᾖ, ἀλλ ἀπὸ τῶν ἀνθρωπίνων 
χογιομῶν πάντα τίκτηται, γνῶσις οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ 
Ψεύδεται τὸ ὄνομα. Σηµείωσαι δὲ ὅτι εἰσὶν ἀντιθέ- 
δεις, πρὸς ἃς οὐδὲ ἀποχρίνεσθαι χρῆῃ, ἀλλ' ἐχτρέπέ- 
σθσαι ταὖτας, xax μὴ συµμπλέχεσθαι τοῖς τοιούτοις. 


"Hv ἑινες ἐπαγγελλόμενοι, περὶ τὴν αἰστιν 
ἠστόχηόαν. ᾽Ανάγχη γὰρ τὸν λογισμοῖς ἆχολου- 
θυῦντα ** ἀνθῥωπίνοις, τῆς Ἀίστεως ἀστοχεῖν' fj γὰρ 
dictt, λογιαμοὺς οὗ {αραδέχεται. Οἶμαι δὲ ταῦτα 
λέγειν tbv" Απόστολον περὶ τῶν τότε λεγομένων Γνω» 
στιχῶν, τῶν πάσης ἀκαθαῤσίας Φεπλήρωμένων, διὸ 
παὶ βεθήλους ὠνόμαάε χενοφωνίᾶς, Τούτών δὲ {τῆς 
αἱρέσεως προστάτης Νικόλαὺς, ὁ τῶν ἑπτὰ διὰχόνων 
ete. 

Ἡ xdpic μετὰ cov, Αμήν. Th» σφῥαγίδα πάν. 
των, ἐπεύχεται αὐτῷ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, &' 1: 
καὶ δίδοται “ᾶν ἀγαθὸν χάὶ φυλάττεται. "Ho καὶ 
ἡμεῖς ἀπολαύοιμεν δαφιλῶς, € παβ᾽ αὐτῆς ἐδεξά- 
µεθα ἁγαθὰ ph ἀπολλύντες, ἀλλὰ συντηροῦντεό 
εαῦτα δι αὐτῆς, xal δοξάζοντες Χριστὸν τὸν τῶν 
χαρισµάτων δοτῆρα, σὺν Πατρὶ καὶ Πνέύματι΄ ᾧ d) 
δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. 'Aufv, 


Marie lectiones 


6ο προσομιλοῦντα nv. 





ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΥ 


ΑΡΧΠΤΗΙΠΙΣΚΟΠΟΥ BOYATAPIAX 


THÀ 


TOY ΑΠΟΥ ΠΑΥΛΟΥ 


ΗΡΟΣ ΤΙΜΟΘΕΟΝ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΕΠΙΣΡΟΛΗΣ ΕΞΠΗΓΗΣΙΣ. 


THEOPHYLACTI 


N 


BULGARLE ARCHIEPISCOPI 
EPISTOL£ SECUNDA DIVI PAULI AD TIMOTHEUM EXPOSITIO. 


[md 


M] 


Argumentum. seeande Epistole ad Timotheum. { 59) Ὑλόθεσις εῆς πρὸς Τιμόθεον δευτέρα 


Cutiiam alteram hanc Timotheo Epistolam scribit? 
Dizerat in priori : Spero me ad te venturum cele- 
rius ; non. contigit autem. hoc, detinebatur enim a 
Werone. Consolatur. itaque illum per. litterus. tice 


ἘπιστοΛῆς. 


Τί δήποτε καὶ δευτέραν ἐπιστέλλει τῷ Τιμο- 
θέῳ Επιστολήν; Eizev ἐν τῇ προτέρᾳ' ἸΕἰπίζω 
πρός σε ἐαλθεῖν τάχιον. Obx ἐξεγένετο δὲ τοῦτο": 
«arelyeto γὰρ παρὰ τοῦ ὕόδρωνος. Παραμυθεῖέαι 


83 EXPOSITIO, IN EPI3T. II AD TIMOTH. | 90 


vOv αὐτὸν διὰ fpappáror ἀντὶ τῆς Δαρουσίας, & adventus sui ; qui. fortasse affigebatur jam propter 


lo«wc τεθιμμέον καὶ διὰ tiv ἀπουσίαν, xal διὰ 
τὸ Jfdpoc εῆἁ ἀρχῆς. Καὶ ol με]ἀ.οι γὰρ πρὸς 
κυδέρνησσ Εκκλησίας ὁκ.άζουσι, πο.λοῖς 
3 επτιζόμενοι κύµασι «ἀάντοθεν, καὶ μάλιστά 
τότε. ὅτε παγταχοῦὺ xóJsuoi. KaJei δὲ αὐτὸν καὶ 
σερὸς édvtór. Πρὸς γὰρ € τέᾶει ἤδη rjv. 


absentiam, et. propter. ouns episcopatus. Nam οἱ 
magni viri ad Ecclesie gubernationem labe[uctautur, 
m&ltis immersi undique procellis, (umr*vero maximo, 
quando undique 599 bella instant. Invitat aute 
Timolheum ad se. Jam enim fini proximus erat. 





: THEOPHYLACTI 


ΚΕΦΛΛ. A'. 

Παῦλος dsxtóctodoc Ιησοῦ XpicroD διὰ 65.1 - 
κατος θεοῦ. xat ἐλαγγθ λίαν (ζωῆς τῆς ἐν' Χρι- 
στῷ Ἰησοῦ. Εὐθὺς ix τοῦ προοιµίου διανέστησεν 
ἀὐτοῦ τὴν φυχἠν. Mà Υάρ pot τοὺς ἐνταῦθα χινδύ- 
wéuc εἴπῃς, φῄησίν. Οὗτοι Εἰχτουσιν [iv] ἡμῖν τὴν 
ἀἰώνιον ζωήν. Απόστολοι γεγόναµεν, ἵνα ἀποθάνω- 
μεν καὶ ζήδωμεν αἰωνίως. "Iva γὰρ μὴ Δχούσας ὅτι 
tv χινθύνθις ἐστὶν ὁ διδάσχὰλος, ávt! to παρακλη- 
θῆναι, μᾶλλον λνκηθῇ, διὰ τοῦτο ἐξ ἀρχῆς ἔαραμυ- 
θεῖ-αι. EL δὲ Χαν) ἐπὰγγελίαν iati, μὴ ζήτει αὖ» 
thv ἐντεῦθεν δη. "Ev Χριοτῷ Ἰησοῦ δὲ ἡ ζωὴ, 


B 


Κυυοτέστιν di σὖν Χριστῷ' ἡ ὅτι αὐτὸς ἡμῖν ταύτην - 


Καὶ δίδωσι xal συνέχει. Ἡ μὲν γὰρ ἀἰσθητιχὴ ** 


ζωὴ ἐν βρώµασι χαὶ πόµασιυ» ἡ δὲ νοητιχὴ "5 ἐν C 


Χριστῷ συνέχεται. Αὐτὸς γάρ ἐστι ἡμῖν τὰ πάντα, 


Τιμοθέφ ἁγαπητῷ τέχνφ. "East χαὶ τέχνον εἶναι, 
ἀλλ᾽ οὐχ ἀγαπητόν. 'O τοίννν Τιμόθεος ἀγαπτητὸς 
qv, διὰ τὴν ἀρετὴν πάντως. Δείχννσιν οὖν ἐκ τούτουν 
ὅτι ϱὐχ ὡς ἀργισθεὶς αὐτῷ, ἡ κατεγνωχώς τι αὐτοῦ 
ἀπολιμπάνεται * ᾽Αγαπητὸς γάρ pot eL ἀλλὰ βίᾳ xal 
ἀνάγχῃ. 


Χάρις, ἔλεος, ἑλρήνη ἁκὸ θεοῦ Πατρὸς, καὶ 
Χριστοῦ Ιησοῦ τοῦ Κνρίου ἡμῶν. Απερ xol 
«ρότερον, ταῦτα xal vov αὐτῷ ἐπεύχεται. 'Avá- 
γνωθι οὖν τὴν ἐν τῇ προτέρᾳ Ἐπιατολῇ εἰς ταῦτα 
καραγραφἡν. 

Χάρι Éyo τῷ θεῷ. Ορᾶς ἀγάπης ὑπερθολήν; 
Ἐὐχαριστῶ, φησὶ, τῷ θεῷ, ὃτ. ἀγαπῶν σε µέμντ- 
ial σον. Τοῦτο ἔστιν ἀγάπη ἀληθὴς, ὅταν ἐγχαλλω- 
πίξηταί τις τῇ πρὸς τὸν δεῖνα qug. 


"D Αατρεύω απὸ προγύνων ἐν καθαρᾷ ὄυνει- 
δήσει. Πῶς ἓν χαθαρᾷ σννειδήσει, ὅπου γε ἡγνύει 
τὸν Χριατὸν ἐξ ἀρχῆς ; "Ἠτοι οὖν συνείδησιν ἐνταῦθα 
τὸν βίον φησί * xàv γὰρ ἱουδάῖξεν, ἀλλὰ σεµνός τις 
xbv βίον fv: ἡ ὅτι καὶ ὅτε ἑδίωχε, xaià ζῆλον 


COMMENTARIUS 


IN I1 EPISTOLAM ΑΡ TIMOTHEUM. 


CAPUT I. 


593 Vets 1. Paulus apostolus Jesu Christi per 
voluntatem. Dei, secundum promissionem viig qua 
est iu Christo Jesu. 1n ipso statim prooemio excitavit 
ejus animum. Ne enim mihi dicas, inquit, prz- 
sentia pericula : nam illa nobis pariunt zternaim 
vitam. Apostoli facti sumus, ut moriamur, ct 
vivamus in sempiternum. Ne enim, cum audiret 
preceptorem suum in periculis constitutum, s0- 
latii loco magis turbetur, propterea in ipso statim 
principio eum consolatur. Si autem secundum 
promissionem est, ne quaras eam s!atim evenirc. 
In Christo autem Jesu vita est id est, cum Chri- 
sto : vel quia ipse hanc nobis donat et continet. 
Vita enim sensitiva in cibo et potu constat : intel- 
lectualis autem in Christo continetur. Ipse enim est 
nobis omnia. 

VEns. 9. Timotheo dilecto filio. Potest aliquis 
esse filius, sed non dilectus. Timotheus auteni 
dilectus erat, propter virtutem ompino. Ostendit 
igitur ex hoc, quod non veluti iratus ipsi, aut 
quod aliquid in eo damnet, ipsum relinquat ; 
Dilectus enim mihi es, inquit : sed vis ct necessitas 
id effecit, 

Gratía, miseritordia, pax a Deo Patre et. Christc 
Jesu Domino nostro. Qua prius, eadein etiamnum 
ipsi comprecatur. Lege ígitur que in priore Ερὶ- 
$tola ad hunc locum annotata sunt. 


D Vrens. 2. Gratias ago Deo. Τζον) charitatis 


magnitudinem ? Gratias ago, inquit, Deo, quoniam 
diligens te memini tui. llc cst vera dilectio, 
quando quis amicitiam qua alium diligit, sibi g!o- 
rie esse ducit, 

Cui servio α progenitoribus in pura conscientia. 
Quomodo in pura. conscientia, cum Christum al 
initio ignorarit * Aut igitur conscientiam hic vitau. 
dicit: elsi enim  judaizabst, puram tamen et ho- 
nestam vitam ducebat : vel quia tum cliam cum 


Vario lecliones. 


*alsün:h ο. ** νηητηο. 


$1 


THEOPIYLACTI DULGARLE ARCHIEP?. 


92 


persequeretur Cliristum, ox 20ἱο persequeretur, et A $36ox:, x à οὗ κατὰ ὀνθρώπινον λογισμὸν, ὡς ο” 


non ex humana ratione, perinde ac plerique ob 
vanam gloriam haresim constituentes, in qua 
mult:e putredinis conscii sunt. Quod autem dicil, 
tale est: Ne suspiceris me alia eogitare, et alia 
dicere : pura est mihi conscientia ut semper, 594 
sic ctiamnum. Non mentior igitur, cum dicam 
quod te amo, ac semper memini tui. 

Quod sine intermissione habeam tui memoriam in 
orationibus meis nocte ac die, desiderans te videre. 
Gratias ago Deo, quod memini tui. Non sinpliciter 
autem, sed in precationibus, die ac nocte Deum 
interpellans pro te, ut impleat desiderium meum 
quod habeo ut videam te. Quemodo jgitur me- 
" ipsum tauta voluptate libenter privarem, si odo 
venire possem ? Quare autem manifeste non dicit 
causam, quod retineatur impediaturque a Nerone ? 
Ne statim in exordio ipsum perturLet. In. fine au- 
tem hane causam revelat. 

VgRs. 4. Memor lacrymarum tuarum, ut gaudio 
implear. Sic construe: Desiderans te videre, ut 


gaudio implear : deinde interjecto, memor lacry-- 


marum iuarum. Etsi enim natura ab amicitie affectu 
alienus essem, lacryud tamen tuz suffieiunt ut me 
flectant, cum ad memoriam mihi redeunt. Verisi- 
mile enim erat Timotheum a Paulo divulsum, 
lamentari magis, quam infantem a mamma abs- 
tractum. 

Vrns. 5. liecordationem accipiens ejus fidei qua 
est in te non ficta. Non solum lacrymarum tuarum 
recordatus, desidero te videre, verum etiam fidci 
tu non fucat:», Magna euim et justa hoc tibi 
causa est, ul a ie diligaris. j 

Que primum inhabitavit in avia (ua Loide, οἳ 
matre tua. Eunice.' Aliud prieterea. est encomium, 
quod non ab infidelibus ortum duxerit, sed a fldeli- 
bus, etsi ex Judzis. Pater tamen ejus Graecus erat. 
Observa autem quomodo lex ceperit dissolvi, hu- 
jusmodi factis jam tum. commistionibus. 

Persuasus sum. autem quod et. in. 1e. Quoniam 
majorum bona, si quidein nos tales simus, nobis 
in gloriam cedunt, sin minus, contumeliz nobis 
loco sunt: propterea, inquit, majorum fides etiam 
in te est, uli. certo persuasus sum. Merito igitur 
non fucatam hanc habes, ut qua a majoribus tuis 
in te etiam fundata sit, ul adeo non possit con- 
cuti. 

VERs. 6. Propter quam. causam | admoneo te ut 
 vesuscites. gratiam. Dei. Quia, inquit , novi te non 
'simulatam habere lidem , excito te, ut gratiam 
Spiritus, quani accepisti ad prfecturam Ecclesiz, 
àd signorum operationem, et simpliciter ad om- 
nem qua episcopum deceat virtutem, ut hanc 
exsuscites, lioc est, ut semper vivam et floridam 
facias. Quemadmodum enim ignis lignis indiget, 
hunc ad modum gratia Spiritus opus liabet prom- 
plitudine, ct attentione, οἱ vigilantia, ut semper 
ferveat : nam | nisi haee presto sint, exstinguitur ; 
quemadmodum 5955 ct alioin luco dicit : Spiritum 
wolite czstinguere. 


πολλοὶ διὰ δύᾷαν αἴρεσιν συνιστῶντες, ᾗ auvoibas: 
πολλὴν τὴν σαθρότητα. "O 6i λέγει τοιοῦτόν ἐστι * 
Mi ὑποπτεύσῃς µε ἄλλα φρονεῖν, καὶ ἄλλα λέχειν’ 
χαθαρόὀν uoi ἐστι τὸ όυνειδὸς, ὥσπερ ἀεὶ, καὶ, 
νυν. Οὐ φεύδομαι τοίνυν λέγων ὅτι QUUD σε, xal às! 
μέμνημαί σου. 


Ὦς ἁδιάΊειατον ὄχω΄ tiv περὶ coU μνείαν àr 
ταις δεήἠσεσί µου xvxcóc καὶ ἡμέρας, éxizoüov 
σε ἰδεῖν. Εὐχαριστῶ τῷ θεῷ, ὅτι µέμνημαί cov. 
Οὐχ ἁπλῶς δὲ, ἀλλ' ἐν tal; δείσεσι, xal νυχτὸς xat 
ἡμέρας τὸν Ocbv παρακαλῶν ὑπὲρ σοῦ, ὡς ἂν πλη- 
Ρρώσῃ μου τὸν πόθον, ὃν ἔχω, ὥστε (ἰδεῖν σε. Tio; 
οὖν ἑστέρησα! ἂν ἐμαυτὸν ἑχὼν τοσαύτης ἡδονῆς, 


B εἴγε ἠδυνάμην ἐλθεῖν; Διὰ τί οὖν οὗ λέγει φανερῶς 


C 


την αἰτίαν, τὸ χατέχεσθαι παρὰ Νέρωνος: "Iva ph 
λυπήσῃ αὐτὸν ἐς ἀρχῆς. Πρὸς τῷ τέλει 6b ταύτην 
ἀναχαλύπτει. 

Μειιηµένος cov τῶν δακρύων, ἵνα yapac 
£Ànpo00. Οὕτω σύνταξον' Ἐπιποθῶν σα ἰδεῖν, 
ἕνα χαρᾶς πληρωθῶ, εἴτα διὰ µέσου, µμεμγημένος 
σου τῶν δαχρύων. El γὰρ χαὶ σφόδρα ἄφιλος φύσει, 
fiu nv, ἀλλ’ οὖν γε τὰ δάχρυά σου ἰχανὰ χάμψαι µε, 
εἰς μνήμην ἑλθόντα. Εἰκὸς γὰρ ἣν τὸν Τιμόθεο: 
ἁποσχιζόμενον Παύλου, ὀδύρεσθαι μᾶλλον f| πα'δίην 
τοῦ μασθοῦ ἁποσπώμενον. | 


Ὑλόμνησιν ἁαμθδάνων τῆς ἓν col ἀν υποκρίζου 
πίστεως. Οὐ µόνον τῶν δαχρύων µεμνημένος, ἔπι- 
πρθῶ σε ἰδεῖν, ἀλλὰ καὶ τῆς ἁδόλου σου πίστεως * 
μέγα γάρ σοι xal τοῦτο διχαίωµα πρὺς τὸ ἀγαπᾶ- 
σθαι ὑπ ἐμοῦ. 

"τις ἐἑνῴκησε πρῶτον àv τῇ μάμμῃ σου 
Λωϊΐδι, xal τῇ µητρἰσου Εὐγίχῃ. Καὶ ἆλλο &xo- 
ptov, ὅτι οὐχ ἀπὸ ἀπίστων ἐγένετο, ἁλλ᾽ ἀπὸ πιστῶν, 
εἰ xat ἐξ Ἰουδαίων. Ὁ μέντοι πατηρ αὐτοῦ "EÀ- 
λην ἣν. "Opa δὲ πῶς ὁ νόμος ἤρξατο καταλύεσθα:, 
τῶν ἐπιμίξεων τούτων γινοµένων. 

Πέπεισμαι δὲ ὅτι καὶ ἐν cot. Ἐπειδὴ τὰ τῶν 
προγόνω» xaÀà, ἐὰν μὲν xat ἡμεῖς τοιοῦτοι ὤμεν, 
δοξάζει ἡμᾶς, εἰ δὲ μὴ, εἰς αἰσχύνην μᾶλλον ἡμῖν 
εἰσι, διὰ τοῦτό φησιν, ὅτι dj τῶν προγόνων πίστις 
καὶ £v aol. ἐστιν, ὡς ἀκριθῶς πέπεισµαι. Εἰχότως 


Ὁ οὖν ἀνυπόχριτον Έχεις ταύτην, ὡς. ἄνωθεν τεθεµ:- 


λιωµένη», xal σαλεύξσθαι οὐκ ἔχουσαν. 


Ac ἣν αἰτίαν ἀἁναμιμγήσκω σε ἀναζωπυρεῖ» 
τὸ χάρισμα τοῦ θεοῦ. Διότι, φησὶν, οἶδά σε ἁ.υπ- 
Χριτον ἔχοντα πίστιν, διεγείρω σε, ὥστε τὴ» χάριν 
τοῦ Πνεύματος, ἣν ἔλαδες εἰς προστασίαν τῆς E«- 
Χλησίας, εἰς σημείων ἐργασίαν, xai ἁπλῶς, εἰς πᾶ- 
σαν τὴν ἐπισχόπῳ πράπουσαν ἀρετὴν. ταύτην ἀναξιω- 
πυρεῖν, τουτέστιν, ἀεὶ ζῶσαν xat ἀχμάζουσαν Epvá- 
ζεσθαι. Ὥστερ γὰρ τὸ mop δεῖται ξύλων, οὕτω xoY 
ἡ χάρις τοῦ Πνεύματος δεῖτα. προθυμίας, καὶ προσ- 
οχῆς, xal νίψεως, ἵνα ἁξὶ ἀναζέῃ' ὡς ἐὰν μὴ ταύτα 
παρῶσι, αθένννται, ὡς καὶ ἀλλαχοῦ Myev Τὸ 


- Il εὔμια qo σέ νγυτε. 


£5 EXPOSITIO IN EPIST. 1I AD TIMOTII. — CAP. I. a1 


"ο ἐστι ἐν col διὰ τῆς ἐπιθέδεως τῶν χειρῶν Α — Que esl inle per impositionem manuum mearum. 


/:ου. "Ecc μὲν ἓν σοὶ fj χάρις αὔτη, ἣν ἔλαθες ἅμα 
τῷ ἐπιθεῖναί μὲ σοι tàz χεῖρας, v dz ἐχειροτόνουν 
ἐπίσχοπον * πλὴν σφοδρότερον τὸ πῦρ ἔριασὰι. "Ov 
ἔλαθεφ λόγον, παῤῥησίὰς ἔμΊᾶλησον χαὶ ἀνδρείας * 
στΏθι γενναίως. 
Οὗὖ }ὰρ ἔδωκεν ἡμῖν d θεὸς Ἀγεῦμά Ósilide, 
ἆ 1.1ὰ δυνήµεως. Τουτέστιν, οὐ διὰ τοῦτο ἑλάδομεν 
τὸ Π.εὔμα, ἵνα ὑποστελλώμεθα, ἀλλ ἵνα δυνατοὶ 
ὤχμεν πρὸς τοὺς Δειρασμοὺς, χαὶ παῤῥησιανώμτθα - 
ατολλὸϊῖς γὰρ δίδωσι πνεύμα δειλίας, ὡς Ev ταῖς Βασι- 
λείαὶς γἔγραπτα.' Kal ἐπέπεσε απγεῦμα δειλίας &x' 
εεὖξοὺς * ἑουτέσεὶ, φόδον αὐτοῖς ἐνέθτχς. 
Καὶ ἁγάπης. Τῆς τε πρὸς αὐτὸν, καὶ τῆς πρὸς 
τὸν πλησίον. Καὶ τὸ ἀγάπᾶν γὰρ τὸν θεὺν ὡς πα- 


In te quidem habitat ipsa gratia, quam accepisti 
cum imponerem cgo tibi manus, quando episcopum 
le consecrabam. Atqui ignem istum vehementiorem 
ellice : quod accepisti verbum fiducia et fortitudine 
impleas : fortiter persta. 

Vins. Ἱ. Non enim dedit nobis. Deus spiritum 
limoris, sed virtutis. Hoc est, non propterea acce- 
pimus Spiritum, ut submhutamur, verum ut poteu- 
les simus adversus tentationes, et libere loquamur: 
plerisque enim dal spiritum timoris , ut in. Regum 
libris nemorizs proditum est : Ac cecidit spiritus 
timoris super eos: hoc est, metum ipsis incussit. 

Et charitatis. Tum erga ipsum, tum erga proxi- 
mun. Quod enim Deum veluti patrem. diligamus, 


τέρα, kx τοῦ Πνεύματος ἔχομεν τοῦ ποιοῦντος ἡμᾶς D a Spiritu habemus faciente. nos clamare : Abba, 


ypássv*. Ἀδδᾶ 0 Πατήρ. Καὶ τὸ μὴ σαλεύεσθαι ix 
πῆς πρὸς τὸν πλησίον ἀγάπης, χάρισμά ἐστιν ἀπὸ 
Θείας δυνάµεώς γινόµενον, ὥσπερ αὖ τὸ σχανδαλἰ- 
ζεσθαι, ἀπὲ δειλίας καὶ µιχρογυχίας. Πλὴν δεῖ xai 
ἡμᾶς προτέρους ἐπιδείχνυσθαι τὰ παρ) ἑαυτῶν. 
Καὶ σωφρονισμοῦ. Ἡ ἵνα σώφρονες ὤμεν, xol 
ὑχιεῖς τὴν διάνοιαν, χα) ἐν χαταστάσει * 7] ἵνα σωφρὸ- 
Νισμὸν ἔχωμεν τὸ Πνεύμα, x&v. τις πειρασμὸς ἡμῖν 
ἐπιγένηται, πρὸς σωφρονισμὸν τοῦτον δεχώµεθα " 
V Uo καὶ ἄλλοις ὤμεν σωφρονισταὶ χαὶ Χαιδευταὶ. 
M οὖν ἑάαισ]υνθῇς tó μαρξύριογ τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν. Πολλοὶ τρισάθλιοι ἀνθρωπίνοις λογισμὸῖς 
ἑξετάζοντες τὰ ὑπὲρ χατάληψιν, αἰδχύνην νοµίζουσι 
κ) τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ σταυρωθῆναι λέγειν, ἀγνοοῦν- 


ἕες ὅτι διὰ τοῦ σταυροῦ τούτου ὁ κατάδικος ἄνθρω- C 


πος υἱὸς Θεοῦ ἐγένετο. Σὺ οὖν, ὦ Τιμόθεε, μῆ 
ἐπαισχυνθῆς τὸ μαρτύριον xal τὸν θάνατον τοῦ Ἆρι- 
ὑτοῦ, τὸν διὰ τοῦ σταυροῦ, ἀλλὰ παῤῥησιάςου μᾶλ- 
Àbv, καὶ χἠρυττε τοῦτον. Οὐκ εἶπε δὲ, Mi δείσῃς, 
ἀλκὰ, Μὴ ἐπαισχυνθῇςι ἵνα Celer ὅτι οὖκ ἔχει xlv- 
δυνον τὸ πρᾶγμα, ἀλλὰ µόνον αἰσχύνην' εἰ τἀύτης 
Καταφρονῄσεις, ἀχίνδυνα τἄλλα. 


Μηδὲ ἐμὲ τὲν δέσµιον αὑτοῦ. Mi, αἰσχυνθῇς, εἰ 
Σγὼ ὁ νἐχροὺς ἑγείρων, 6 tr οἰχουμένης  διδάσχα» 
λος, δέδεµαι. Οὐ γὰρ ὡς κακοῦργος δέδεµαι, ἀλλ' 
αὐτυῦ εἰμι δέσµιος, τουτέστι, δι αὐτόν. EL γὰρ 
ἐχεῖνος αταρὸν οὐκ ἐπαισχύνθη, mà; ἐγὼ τὰ 
€:apá; 
| Ἀ.11ὰ €vyxaxoctá0ncor τῷ Εὐαργε.ίφ. Τουτ- 
ἐστι, μὴ ἁπλῶς δείξῃς, ὅτι οὖκ ἐπαισχύνῃ, ἀλλὰ τῇ 

Σπείρᾳ χαὶ δ.ὰ τῶν ἔργων, xai χοινωνὸς γενοῦ xal 
*Q Ἀριστῷ xal ἐμοὶ τῶν αὐτῶν. Ταῦτα δὲ χαὶ διὰ 
τῶν ἀνωτέρω ἠνίξατο, εἰπὼν, ὅτι Δέδωχεν ἡμῖν 
ΗΠγεῦμα δυνάμεως. Τί δὲ ἐστι, συγκακοπάθησον 
τῷ EvarysA( ; "Aoa ὡς τοῦ εὐαγγελίου χακοπα- 
θυῦντος; Οὐχ ἔστι τοῦτο * ἁλλ᾽ T τοῦτο λέγει, ὅτι 
Συγχαχολάθησον ἐμοὶ, διὰ τὸ Εὐαγγέλιο», f] Εύαγ- 
γέλιον λέγει πάντας τοὺς τοῦ Εὐαγγελίου χήρυχας 
xai µύστας, ὡς καὶ ἐν τῇ πρὸς Ἱορινθίους. Evr- 
κακοπάθησον οὔν τοῖς τοῦ Εὐαγγαλίου. Ἴσως δέ τις 


9 11 Cor. tx, 12. 


Pater. Praeterea, quod a proximi dilectione w0u 
exculimur, donum est a divina potentia preovc- 
niens : quemadmodum rursus offendi, est a. metu 
et pusillanimitate. Verumtameh oportet et nos prius 
ostendere qua eunt a nobis ipsis. 

Et sobrielatis. Nel ut sobrii simus, et sane 
meutis et constitutionis ; vel ut. Spiritum ipsum 
loco castigationis habeamus, ac si qua nobis tenta- 
tio acciderit, ipsam ad emendationem accipiamus , 
vel ut aliis etiam simus castigatores el institutores, 

Verns. 8. Noli ilaque erubescere testimonium  Io- 
mini nostri. Plerique ter miscri, humanis rationi- 
bus explorantes qui& sunt ultra humani ingenii 


. eaptum, ignominiam putant asseverare Filium Dei 


cruci affizum esse, ignorantes quod per crucem 
hane homo morti obnoxius, filius Dei factus sit. 

Te itaque, o Tiinothee, lháud pudeat testimonii sive 
martyrii, necnon mortis Christi quam in cruce 
sustinuit : sedeo potius liberius loquere, et przedicatc 
illam. Non dixit autem, Ne metuas, sed, Ne eru- 
bescas : ut ostendat nihil esse periculi in re, sed 
solam ignominiam : quam si contempseris, cieicra 
periculo vacant. 

Neque me vinctum ejus. Νο pudefias, inquit, si 
egoqui mortuos excito, orbis terrarum docto, 
vinetus sim. Non enim ut. maleficus vinctus sum, 
Sed ejus vinctus sum, Loc est propter ipsuin. Si 
enim ille crucem non erubuit, quomodo me vincu- 


p lorum. pudebit? 


Sed simul affigerc cum. Evangelio. loc est , uou 
simpliciter óstendas quod. pon te pudet, verum 
experientia et. per opera ostende, οἱ Christi οἱ mei 
in iisdem particeps esto. llc autem et per supcerio- 
τι 596 iudicavit, diceus : Dedit nobis Spiritum 
virtutis. Quid autem ext, sinul affl.gere cum. Evan- 
gelio ? Num Evangelium affligitur? Hlaudquaquam : 
sed vel. loc dicit : Simul mecum  affligere propter 
pvaugeliumn : vel. Evangelium appellat omnes οἱ 
Evangelii prircones et mystas, sicut et. in priori ad 
Corinthios 18. Simul igitur affligere cum Evangelii 
ministris. Fortasse autein aliquis curiosius afflic- 





95. THEOPHYLACTI DULGARLE ARCHIEP. 96 


tionem Evaugelii dicet impedimentum εἰ incredu- Α zepizo7ozspov xaxozáfzixv του ΕὐαΥγελίου ἐρεῖ τὸ» 


litatem in illud. Τα igitur una cum. Evangelio 
liunc in modum laboranti periclitarc.. 

Secundum virtutem Dei. Quia molestum erat 
quod dixit, simul affligere, lenit illud: Non eniw, 
inquit, tua virtute, sed Cliristi, hoc facies : tua 
est electio et promptitudo. 

Vens. 9. Qui servavit nos, et vocavit vocalione sanc- 
ta. Potentize Dei signa ob oculos ponit. Servavit 
enim, inquit, nos, e$ cum procul eramus, vocavit 
al seipsum, ut sanctos nos faceret. Qui igitur 
nolentes servavit, multo magis nune volentibus 
succurret. 

Non secundum opera nostra, sed secundum propo- 
situm suum et gratiam, Nullo agente, nemine con- 


, πάθησον. παραμυθεῖται αὑτό ** - Mh. γὰρ, 


ἐμποδισμὸν xal τὴν πρὸς αὐτὸ ἀπιστίαν. Xoyxv- 
δύνευτον ** οὗν καὶ σὺ τῷ οὕτω πάσχοντι ?' Εδαγ- 
γεχίῳ. 

Κατὰ δύναμιν θεοῦ. "Enc! φορτιχὸν ἣν τὸ xaxo- 
qn9t, 
δυνάµει τᾗ σῇ, &XAX τῇ τοῦ Ἁοιστοῦ' σὺν τὸ ἑλέσθαι 
xal ἡ προθυμία. 

Τοῦ σώσαντος ἡμᾶς, xal xaAécarcoc κ.λήσει 
ἁγίᾳ. Δείχνυσι τὰ τεχμἠρια τῆς δυνάµεως τοῦ OccU. 
Ἔσωσε γὰρ ἡμᾶς, qnot, καὶ πόῤῥω ὄντας ix 33:3: 
vob; ἑαυτὸν, à; ἀνιἁγίους ἡμᾶς ἑργάσηται. '0 o5» 
μὴ θέλοντας σώσας, πολλῷ μᾶλλον νῦν θέλουσι συν. 
εργήσει. 

O5 κατὰ τὰ ἔργα ἡμῶν, ἁνὶ δὰ χητὰ ἰδίων πρό- 
θεσιν καὶ χάριν. Οὐδενὸς ἀναγχάδοντος, οὐδενὸς 


sulente, verum ex proprie proposito, lioc est, D συμδουλεύοντος, ἀλλ ἐξ ἰδίας προθέσεως, τουτέστιν, 


per sese, sua bonitate motus. 

Que data est nobis in Christo Jesu ante tempora 
seecularia. Hoc cst, preeformatum, siue principio, 
et ante saecula, ut daretur nobis per Christum 
Jesum Domipum nostrum. Non parvi autem est 
momenti res, Deum non ex consilii sui mutatione, 
sed ante sccila de nobis ista voluisse. 

VgRs. 10. Manifestata est antem nunc per appari- 
tionem Servatoris nostri Jesu Christi. EAiamsi enim 
pradefinita erat gratia, nune tamen primum 
manifestata est, quando apparuit Servator. 

Qui destruxit quidem mortem, illuminavit autem 
vitam et incorruptionem per Evangelium. ln proprio 
quidem corpore re ipsa imortem delevit; cum illud 
incorruptum reddidit : nos vero. per Evangelium 
illuminavit, ut vitam speremus et immortalitatem. 
Nondum enim actu immortalitate donati sumus, 
verum exspectamus, atque spcm istam nobis ratam 
fccit Evangelium. 

Vens. 14. Ad quod positus sum ego pradicator et 
apostolus , doctorque gentium. Cujus rei gratia 
doctorent gentium nunc se appellavit? Ut Timotheo 
ostendat oportere etiam ipsum cum gentibus con- 
versari, neque propterea decidere animo, sed me 
imitari, qui propter Evangelii preconium jam. vin- 
ctus sum, 

Vens. 12. Ob quam causam etiam hec patior. Quod 
sim praedicator gentium. Non enim ceu tmalefac- 
tor. Simul autem 597 sermoni suo parit fidem : 
Nisi enim, inquit, credidissem mertem esse -:alio- 
litam, ista non paterer. 

Sed non pudefio. Animadvertis quomodo operi- 
bus probat, quod Timotheum docebat, nimirum, nc 
puderet eum afflictionum ? 

Scio enim cui credidi, et certus. sum quod potens 
est depositum meum servare in. illum diem. Deus 
bone ! quanta hzc fiducia ! quam indubitata spes ! 
Novi, inquit, sumque certo persuasus. Deposfium 
autem vcl fidem ac przdicationem dicit, quod ipse 


οἔχοθεν ix τῖῆς ἀγαβότητος αὐτοῦ ὁρμώμενας. 

Thx δοθεῖσαν ἡμῖν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ πρὸ ypó- 
vor ἁαἱωγίων. Τοντέστι, προτυπωθεῖσαν ἀνάρχω; 
xaX προχιωνίως δοθῆναι ἡμῖν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ 
τοῦ Κυρίου ἡμῶν. Oo μικρὺν δὲ xal τοῦτο, τὸ μὴ 
ἐχ µεταμελείας, ἀλχὰ προαιωνίως ταῦτα τὸν zbv 
βούλεσθαι ἐφ᾽ ἡμῖν. 

Φαγερωθεῖσαν δὲ vor διὰ τῆς ἐπιφαγείας τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν 'Incov Χριστοῦ. El γὰρ xai xpo- 
ώριστο fj χάρις, ἀλλὰ νῦν ἑἐφανερώθη, ὅτε ἐπέφηνεν 
ὁ Σωτ{ρ. 

Καταργήσαντος μὲν τὸν θάνατον. φωτίσαντος 
δὲ ζωὴ» xal ἀφθαρσίαν διὰ τοῦ Εὐαγγείου. Ἐν, 
μὲν τῷ οἰκείῳ σώµατι χατήργησεν ἐμπράχτως τὸν 
θάνατο», ἀφθαρτίσας αὐτό' ἡμᾶς δὲ ἐφώτισε διὰ τοῦ 
Εὐαγγελίου ἑλπίζειν τὴν ζωὴν xal τὴν ἀφθαρσίαν. 
05 γὰρ Ίδη ἡμεῖς ἠφθαρτίσθημεν ἑνεργείᾳ, ἀλλὰ 
μέλλομεν, χαὶ τὴν ἑλπίδα ταύτην τὸ Εὐαγγέλιον fjulv 
ἑόζθαίωσεν. . 

Elc à ἑτέθην ἐγὼ xüpv£ xul ἁπόστο.ος, xal 
0616dco xa.loc ἐθνῶν. Tivoz ἔνεχεν διδάσχαλον ἑαυτὸν 
ἐθνῶν νῦν ὠνόμασε; Ti Τιμοθέῳ δειχνύων ὅτι Δεῖ 
χαὶ σὲ τοῖς ἕθνεσιν ὁμιλεῖν, xal μὴ χαταπίπτειν, 
ἀλλ ἐμὲ μιμεῖσθαι τὺν διὰ τὴν διδασκαλίαν Εὐαγγε- 
Àlou δεδε(ἐνον. 


Δι dv αἰτίαν xal ταῦτα πάσχω. Διὰ τὸ εἶναι 
χήρυς τῶν ἐθνῶν. OO γὰρ ὡς καχκοῦργος. "Apa δὲ καὶ 
ἀξιόπιστον ποιεῖ τὸν λόγαν, ὅτι Ἐὰν μὴ ἐπίστευον 
καταθληθῆναι 3» τὸν θάνατον, οὐχ ἂν ταῦτα ἕπα- 
οχον. 

'AAÀ' ox ἑπαισχύγομαι. ὍΟρᾶς πῶς διὰ τῶν 
ἔργων ἑνδσίχνυται ὃ ἑδίδασχε τὸν Τιµόθεον, τὸ μὴ 
αἰσχύνεσθαι τὰ πάθη ; 

Οἶδα γὰρ ᾧ πεπἰστευκα, xal πέπεισμαι ὅτι 
δυνατός ἐσει τὴν παρακαταθήκη» gov gv dta 
εἰς ἐχείνην' τὴν ἡμόραν. Ba6al τῆς παῤῥησίας, 
καὶ τῆς ἁδιστάχτου ἑλπίδος ! Οἶδα, φησὶ, χαὶ πέπει- 
σµαι ἀσφαλῶς. Παρακαταθήκην δὲ f$ τὴν πίστιν 


Yaric lectiones. 


** auvrxaxonáünsov 0. 9" ὄντως χάμνοντι 0. 


92 702) :0 0. 


9" x 12a 4). vt ο. 


9] EXPOSITIO IN EPIST. 11 AD TIMOTII. — CAP. I. . 93 


Φησὶ καὶ τὸ xzguypa, ὅτι αὐτὸς ὁ παρα: ἐμενός pot À qui liec apud me reposuit, Christus, ea.em serve 


Xpto:h, φυλάξει ταῦτα, xal πάσχω πάντα ὥστε 
τὸν Οησαυρόν goo μὴ συληθηναι' ἢ τοὺς πιστοὺς 
λέγει, οὓς παρέθετο αὐτῷ ὁ Χριστὰς, f| οὓς αὐτὸς 
πχρέθετο t) Κυρίῳ, ὡς καὶ ἀλλαχοῦ φησι ' Παρα, 
τίθεµαι ὑμᾶς τῷ Κυρίῳ ὡς ἂν εἰ ἔλεγεν, ὅτι Ox 
αἰσχύνομαι, ἑλπίζων ὅτι πολλοὺς πρ)σάξω τῷ 0:0, 
οὓς χα) φυλάξει, ὡς ἄν µε ὑπὲρ αὐτῶν δοξάσῃ '. Ἡ 
απρακαταθήκχην λέχει τὸν ἀντιμισθίαν΄ xal γὰρ 
πᾶς ὁ χαλὀν τι ποιῶν, τῷ θεῷ αὐτὸ παρατίθησιν, 
ὡς ἂν Ev χα.ρῷ ὑπὲρ αὐτοῦ στεφανωθῇ. 

"Ὑποτύπωσιν» ἔχε τῶν ὑγιαιγόντων «Ἰόγων. 
Ὥσπερ, ζωγράφος ἔγραφά σοι, χαὶ ὑπετυπωσάμην 
εἰκόνα xal ἀρχέτυπον, ἵνα πρὸς τοῦτο ἀφορῶν xal 
αὐτὸς ζωγραφῆς ταύτην τὴν ὑποτύπωσιν τῶν ἐμῶν 
λόγων: τουτέστι, τὸ ἀρχέτυπον ἔχε, χᾶν τι δέῃ ζω- 
γραςἢσαι, &x' αὑτῆς λάμδανε καὶ ζωγράφε:. Πάντα 
Υὰρ ἐχεῖ ἐναπόχεινται. 

*Qv παρ’ ἐμοῦ ἤκουσας. Ob διὰ γραμμάτων µόνον, 
ἀλλὰ καὶ στόµα χατὰ στόμα. Mi, τοίνυν ἑλλειπῶς ἔχειν 
νοµίζοµεν τὰς Ἐπιστολὰς, ὡς μὴ περὶ πάντων δια- 
«λαμθανούσας", ὅπου γε ἀγράφως πολλὰ παρέθετο. 

Ἐν πίστει καὶ ἁγάπῃ τῇ ἐν Χριστῷι Πησοῦ. 
Τουτέστιν͵ cl λόγοι µου xai περὶ πίστεως xal ἀγά- 
x7; διαγορεύουσιν 2" ὅ ἐστι περὶ δογμάτων xal τερὶ 
Βίου * x&v τι δέῃ δογµατίσαι ἓνάρετον, ἢἡ εἰπεῖν, ἢ 
πρᾶξαι, ἐχεῖθέν σοι λαδεῖν ἔξεστι. 

Tiv καλὴν παρακαταθήκη» φύλαξον , διὰ 
Πνγεύματας ἁγίου τοῦ ἐν οικοῦγτος ἐν ἡμῖν. Τὰς 


bit : omniaque patlor, ne thesauro isto meo spo- 
lier ; vel fideles dicit, quos Christus ipsi commen- 
davit, aut. quos ipse commendavit Domino : sicut 
ct alio in loco dicit, Commendo vos Domno. Per- 
inde ac si dicat : Non erubesco, sperans me non 
paucos adducturum Dco, qíos et custodiet, ut il- 
lorum gratia me plerificet. Vel depositum merce- 
dem dicit. Qui enim. boni quidquam agit, veluti 
apud Deum isthue reponit, ut propter ipsum tem- 
pore opportuno coronetur. 

Vens. 15. Formam habe sanorum sermonum. Pi- 
ctoris instar depinxi atque expressi tibi imaginem 
et archetypum, ad. quem ipsc respicieus, hane 
sermonum meorum formam depingere ' possis : 
hoc est, archetypum habe, ac si quid pingendum 
fuerit, ab illa imagine sume, ac pinge : illic enim 
omnia reposita sunt. 

Quos a me audivisti. Non per litteras tantuni, 
verum coran. Ne igitur mancas putemus Episto'as, 
quippe quod de omnibus non pertractent, siquidem 
multa tradidit sine litteris. 

In fide et dilectione, que& est in Christo Jesu, loc 
est, sermones mei de fide οἱ charitate disserunt, 
hoc est de doctrina οἱ vita : ct οἱ qu:d docere, 
vel dicere, vel agere oportet quod virtutem spiret, 
illinc tibi petere licet. 

Vas. 14. Bonum depositum custodi, per Spiritum 
sanclum qui inhabitgt in nobis. Nimirum qua de 


περὶ πίστεως, τὰς περὶ βίου παρατεθείσας cot. fide, φ de vita tradita sunt tibi prwcepta, vel 


ἐντολὰς, ἢ τὸ χάρισμα ὃ ἔλαδες, ὡς χαὶ ἀνωτέρω 
εἶπε. lla δὲ φυλάξεις ; Οὐχ ἀνθρωπίνῃ ἰσχύει, ἀλλὰ 
διὰ Πνεύματος ἁγίου, ὃ ἐνοιχκεῖ ἐν ἡμῖν διὰ τοῦ 
Μαπτίσµατος. Ἐλν δὲ τηρῄσωμεν αὑτὸ χαὶ οὗ διώ- 
ξωμεν διὰ τῶν φαύλων πράξεων, φυλάξει xal αὐτὸ 
ἡμῖν πάντα ὅσα παρὰ θεοῦ ἔχομεν. Σπούδασον οὖν 
φυλάστειν vb Πνεῦμα, xol αὐτὸ πάλιν τηρήσει σοι 
τὴν παραχαταθἠκην. 'Ρὰν γὰρ pid Κύριος guvAd£m 
πό.Ίιν, εἰς µατη» ἠγρύπγησεν ὁ gvAdco wy, 


Οἶδας τοῦτο, ὅτι ἀπεστράφησάν µε πάντες οἱ 
ἑν τῇ Ἀσίᾳ, ὧν ἐστι Φύγ».11ος xal ᾿Ερμογέγης. 
Ἐξηγεῖται τοὺς πειρασμοὺς, οὖχ ἵνα καταθάλλῃ τὸν 
μαθητὴν, ἀλλ ἵνα μᾶλλον πείσῃ, εἴγε xol αὐτὸς 


gratiam quam accepisti, quemaduodum supra dixit. 
Quomodo autem custodies ? Non humano robore, 
sed per Spiritum sanctum, qui inhabitat in nobis 
per baptisma. Quod si ipsum servaverimus, et non 
per prava opera propulerimus, lpse etiam omnia 
qux? a Deo habemus, nobis custodiet. Da igitue 
operam, ut custodias Spiritum, et ipse rursus ser- 
vabit tibi depositum. Nisi enim Dominus cu- 
stodieri(. civitatem ,  [rustra. vigilat qui custodij 
eam **. 

Vgas. 15, Novísti hoc, quod aeersi sint a me $98 
omnes qui sunt in. Asia, ex quibus est Phygellus et 
Hermogenes. ''entationes recenset, non ut dejiciat 
discipulum, sed nt magis persuadeat, neis, si in 


τοῖς ἴσοις περιπέσοι, μὴ ξένον τι παθεῖν, ἀλλὰ φέ- D consimileg tentationes incidat, nova ge pati arbitre- 


ειν. Ἐπειδὴ γὰρ συνελήφθη ὑπὸ Νέρωνος, χατέλι- 
πον αὐτὸν πάντες οἱ ἐν τῇ Ασία, τουτέστιν, οἱ Ex 
τῆς ᾿Ασίας ἑνδημοῦντες τῇ "Pop. 


Αῴφη ἔ.εος ὁ Κύριος τῷ ὈΟνησιφόρου οἵκφ. 
"Opa φιλοσοφίαν ' τους μὲν χαταλιπόντας οὗ χατη- 
ῥράσατο, ἀλλ’ ἁπλῶς µόνον * ἀφηγήσατο τὸ γεγονός. 
Ti δὲ φροντίσανει αὐτοῦ ἔπευχεται, xal οὐχ αὑτῷ 
µόνῳ, ἀλλὰ xai παντὶ τῷ οἵχῳ αὐτοῦ * οὕτως σαν 
ἑνάρετοι, οὕτως αὐτοὺς Ὀνησιφόρος ἑπαίδευσεν. 


99? Όρο]. οτε! 4. 


- 


! αὑτοῦ 65&2208 0. * ὀμαλαξοῦσας 0. 


tur, sed cquo animo ferat, Postquam enim a Ne- 
rone comprehensus esset, dereliquerunt eum omnes 
qui in Asia erant, hoc est, qui ex Ásia Romse tuin 
prisentes erant. 

Vgns. 16. Det misericordiam Dominus Oaesiphori 
domui. Vide philosoph'am ojus. Eos qui a se defece- 
rant, non exsecratus est, sed simpliciter rem gestam 
tantuminodo narravit. lP'ro illo autem qui sui cu- 
ram gesserat, preces fundit : nee ipsi tantummodo, 
verum etiam universe ejus domui ; adeo virtute fal- 
serunt, adeo preclareeos Onesiphorus insiituerat. 


Vari& lectiones. 
Σὁ αλαμθάνουπιν ο. 


* μᾶλλον 0. 


99 THEOT'HIYLACTI DULGARUE ARCHIEP. 
(Qxoniam sepe me refrigeravit. Tanquam athletaiu. Α 


quempiam afflicttonum stu detentuim, refrigera- 
Hone ie dignatus cst, non. semel, sed sxpius, 
Mane ad rationem et nos facere oportet, ac seme 
per incitare cos qui boni quidpiam exercent : sic 
enim fiel ut participes prawii eorum reddamur. 
Nolito enim mihi Panlum ohjicere. Certe Paulus, 
f'liamsi neminem adjutorem habuisset, firmus tamen 
permansissel. At alius aliquis fortasse nan perae- 
verabit, nisi aliquem habuerü, qui suffulciat eum, 
Si igitur aliquis inventus fueril. qui euim adjuvet, 
ejusque curam gerat, planum est talem victoriz 
. cjus consortem lieri ; quod si vicfori.e, coronarum 
ctiam, Nam et in bellis apud veteres, qui sarcinas 
rt impedimenta eustodiebapt, zequaleiy. cum militi- 
hus pr:dam sortiebantur. 

Nec puduit. eum cateng. mec. Ubique pudorem 
dicit, non periculum, filuciam Timotheo reddens, 
quasi solus pudor, et non periculum rei inesset. 
Atqui periculum certe aderat : nam et Nero sa- 
viebat adversus Paulum, ut qui instituissel quem- 
piam ex domesticis ipsius. 

VgBs. 17. Verum. cum esset. Romg, diligenJius 
αμα συ! me, εἰ inyenit. Non solum, iuquit, non 
ugit eum occursum, verum ctigm ine quisivit, 
εἰ invenit : quud inagrue et fortitudinjs et fidei ar- 
gumeutum. 

Vpng. 18. Det ei Dominus invenire misericordiam 
α Domino in die illa. Misertys est mei, inquit : re- 
cipiat igitur retributionem in tremenda dic, quando 
wulta misericordia opus οί omnjbus, imo ipsis 
sanct&, Si autem. Onesiphorus, qui pro Christi 
nomine perjculs sese objecit, per miscricordiam 
servatur, multo magis nos. Hic autem prosiliunt 
qui Marcionis dogmate inficiuntur. En duo, in- 
quiunt, Domini. Sed non ita se res habet, (Unus 
est enim Doininys **, sicut et bic. ipse Paulus alio 
in loco ait. Est autem in more Scripturz sic 599 
Joqui, ut, Pluit Dominus a Domino "', hoc est, a 
seipso. llunc ad modum et hic. Quod si et Patrem 
οἱ Filium hie significari acceperis, nihil absurdi 
admittetur : nam. οἱ Pater Dominus est, et Filius 
Dominus, et Spirius Dominus :sed unus tamen 
Dominus in tribus personis indicatur. Animadverfe 


autem quod hic non dixerit, Det ei Dominus aliud D 


quiddam, sed, misericordiam. 

Et quanta. Ephesi ministravit mihi, tu. melius no- 
sli. Àssuefacius est, inquit, ad bona opera : non 
semel fecit, sed et Ephesi et Romz.. Talem oportet 
esse Christianum, qui semper bonum operejur, 
cuam per omnem vite cursum. 

CAPUT 1l. 

VeBs. 1. Tu igitur, fili mi, confortare. Quid ais? 
Dixisti te vincjum esse, adeoque omnes te dese- 
Tuisse : jam vero quasi nihi] tristo paUaria, in- 


* Ephes. 1y, 5, ! Gen. xix, 94. 


/ 


1οῦ 

Ὅτι πολ.]άχις µε ἀνέψυξε. Καθάπερ ἀθλητήν 
τινα ὑπὸ αὐχμοῦ συνεχόμενον τῶν θλίψεων, ἀναφύ- 
ξ:ως ἠξίωσεν, οὐχ ἅπαξ, ἀλλὰ πολλάκις. Οὕτω δεῖ 
χαὶ ἡμᾶς ποιεῖν, πάντοθεν xal ἆξὶ συγχροτεῖν τοὺς 
ἀγαθόν τι µετιόντας' οὕτω γὰρ κοινωνοὶ αὐτοὶ ἐσό- 
µεθα τῶν μισθῶν. Μὴ γάρ por τὸν Παῦλον εἴπης. 
'O Παῦλος, κἂν μηλένα εἶχε τὸν συγκροτοῦντα, ἔμει- 
νεν ἂν ἑδραῖος, ᾽Αλλ᾽ ἴσως ἄν τις ἄλλας οὗ χαρτερή- 
σει, ἐὰν μὴ ἔχῃ τὸν ἀντιστηρίζοντα. Εάν οὖν εὑρεθῇ 
τις συγκροτῶν αὐτὸν xai ἐπιμελούμενος αὐτοῦ, 
πρόδηλον ὅτι τῆς νίχης χοινωνεῖ εἰ δὲ τὰς νίχης, 
χαὶ τῶν στεφάνων. Κάν τοῖς πολέμοις δὲ τὸ παλαιὸν 
οἱ τὰ σκεύη φυλάττοντες, τοῖς στρατιώτᾳις ES [oou 
Ots)k yy 1vov τῶν λαφύρων. 


Kal τὴ» ü.lvclv µου οὐκ ἐπῃσχύνθη. Πανταχαῦ 


^iv αἰσχύνην λέγει, οὗ τὸν χίνδυνον, παραθαῤῥύνων 


Τιµόθεον, ὡς αἰσχύνης µόνης, χαὶ οὗ κινδύνου προσ” 
όντος. Καΐτοι γε χαὶ κίνδυνος προσῖν * ὁ γὰρ Νέρων 
ἐμαίνετο χατὰ Παύλου, ὡς κατηχἠσαντός τινα τῶν 
οἰχείων αὐτῷ. 

"AAA verógevoc ἐν Ρώμῃ σπουδαιότερον éQj- 
rCÉ με. καὶ ebpper, Οὐ µόνον οὑκ Éguyé µου τὴν 
αυντυχίαν, ἀλλὰ καὶ ἔπενητησέ µε, xai εὗρεν, ὃ 
μέγάνης ἁδρε[ας καὶ πίστεως. 


Αφη αὑτῷφ ὁ Κύριος εὑρεῖν ἔλεος παρὰ Κυρίρυ 
ἐν éxsiv n τῇ ἡμέρᾳ. Ἠλέησέ µε, φησί * λάδοι τοίνυν 
την ἀνταπόδοσιν iv τῇ φρικτῇ ἡμέρα. ὅτε πολλοῷ 
ἑλέους χρεία πῶσι, xal τοῖς ἁγίοις. El δὲ Ὀνησιφό- 
Ρος, ὁ χινβύνοις ἑᾳυτὸν παραδθἀλλων, (X Χριστὸν, 
ἀπὸ ἑλέους σώζηται, πολλῷ μᾶλλον ἡμεῖς. Ἐνταῦθα 
δὲ ἐπιπηδῶσιν οἱ τὰ Μαρχίωνος νοσοῦντες *, Ἰδοὺ, 
λέγοντες, δύο Κύριοι. Ἅλλ' οὐχ ἔστι τοῦτο. E', γὰρ 
Ῥνριος, ὡς οὗτος αὐτὸς ὁ Παῦλος ἀλλαχοῦ φησιν. 
Ἔθος δὲ τῇ Γραφῇ οὕτω χξχρῆσθαι τῷ λόγῳ, ὡς τὸ 
"E6pete Κύριος παρὰ Kuplov, τουτέστι map! ἑαυ- 
τοῦ. θὕτω χαὶ ἐνταῦθα. El δὲ xat τὸν Πατέρα χαὶ 
τὸν Υ Τον δηλοῦσθᾳι ἐνταῦθα δέξη, οὐδὲ τοῦτο ἄτοπον. 
Καὶ ὁ [Igxho yào Κύριος, xató Υἱὸς Κύριος, xol τὸ 
Ηγεῆμα Κύριος’ ἀλλ εἷς Κύριος ταῖς τρισιν ὑποστά- 
σεσιν ἐμφαινόμενος. "Opa δὲ ὅτι οὐκ εἶπε : Δφῃ αὐτῷ 
ὁ Κύριος ἕτερόν τι, ἀλλ, ἔεος. 


Καὶ ὅσα iv Εφέσῳ διηχόνησε, βέάτιον σὺ 
Τινώσχεις. Σννήθης ἐστὶ, prol, τῇ ἀγαθοεργίᾳ * 
οὐχ ἅπαξ ἐποίησεν, ἀλλὰ xal ἐν Ἐφέσῳ xai iv 
Ῥώμῃ. Τοιοῦτον εἶναι δεῖ τὸν ΧἈριστιανὸν, ἀεὶ τὸ 
ἀγαθὸν ἐργάζεσθαι, xal δι’ ὅλης τῆς ζωῆς. 

KEPAA. D. 
Σὺ οὗν, τἐχγον ov, évÜvrapov. Τί Mes; 


Εἶπας ὅτι δέδεφαι, ὅτι πάντες σε ἀπεστράφησαν, 
καὶ ὥσπερ οὐδὲν δεινὸν εἰπὼν, ἐπιφέρεις ' Σὺ οὔ»", 


Varii lectiones. 


! φρονοῦντες ο, 


191 


EXPOSITIO IN EPIST. 1I AD TIMOTII.- — CAP. If. 


103 


téxvor (0v, ἐνδυναμοῦ, Na, δι αὐτὸ τοῦτο A fers . Tuigitur, fili mi, confortarc ? Ni, ob lioc ipsum 


μᾶλλον, ὅτι ἐγὼ ἓν δεινοῖς, o5 ἐνδυναμοῦ * el μὲν 
γὰρ ἑχὼ ὁ δ,δάσχαλος οὐχ ἔπασχον τοιαῦτα, ἴσως 
ἔῶξι σε χαταπίπτειν, ὡς ἐν χινδύνοις βεθηχύτα 
v£ov χαὶ ἄπειρον. Nov δὲ οὗ µιχρά σοι παράχλχσις 
πε(ὸς τὸ φέρειν γενναίως τὰ συμπίπτοντα, ὅτι xal 
αὐτὸ; τοιαῦτα πάσχω, ὡς τῆς τοῦ πράγματος φύ- 
σξως ἐχούσης τοὺς κινδύνους, ἆἁλλ οὗ τῆς σῆς 
ἀπειρίας. Ἐπεὶ καὶ καθόλου Xd; ἑλάττων iv οἱῳ- 
δΏποτε πράγματι χινδύνοις περιπεσὼν παραχαλεϊ- 
ται ' µεγάλως, ὅταν χαὶ τὸν αὐτοῦ µείκονα Ev τοῖς 
αὐτοῖς ὁρᾷ. "Opa δὲ μετὰ πόστς φ'λοστοργίας π1ρ- 
evel, réxvor µου, λέγων * ὡς ἄν ei γὰρ την φυχὴν 
“τῷ ῥῆματι ἑνεστάλαφεν, Eb τέχνυν εἶ, τὺν πατέρα 
μιμοῦ. 

Ev τῇ χάριι, τῇ v Χριστῷ Ἰησοῦ. Μη 
µόνον ἀπὸ τοῦ κατ ἐμὲ ὑποδείγματος ἑνδυναμοῦ, 
ἀλλὰ μάλιστα διὰ τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ. 'Exct- 
νην ἔχε συναγωνιζομένην 7, δι ἧς ἐλάθυμεν ἐξουσίαν 
σατεῖν ἑπάνω ὕφεων xal σχορπίων, xal ἐπὶ πᾶσαν 
την δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ, χαὶ ὑπὸ μηδενὸς ἁδικεῖ- 
σθαι. 

Kal ἃ ἤχουσας παρ ἐμοῦ διὰ πο..1ῶν μαρτύ- 
(ur. "A Ίχουσας, οὐχ ἃ συνἐφήτησας' 1d γὰρ 
πίστις ἐξ ἁχοῆς. Ἠχουσας δὲ οὐ λάθρα, ἀλλὰ μετὰ 
παῤῥησίας, πολλῶν παρόντων. Τινὲς δὲ, πο.ἳοὺς 
ιιάρτνρας, νόµμον xal προφήτας ἑνέησαν. T'pagt- 
καὶς Υὰρ µαρτυρίαις * συνεχροτεῖτό pov ὁ λόγος. 


Tavca παράθου πιστοῖς ἀνθρώποις. θὐκ εἶπεν, 


Qs magis, quia cgo captivus dctincor, robustus 
esto. Si enim ego prieceptor tuus talia non paterer, 
potuisses forsan tu succutubere, quippe qui juvenis 
el inexpertus in pericula incidisses. Jam vero haud 
parum tibi consolationis prx:bet, ut generose feras 
qu:e tibi evenient, quandoquidem et ipse lnrjus- 
modi patiar; tanquam rei natura. pericula habeat, 
non tua imperitia. Siquidem in universum unusquis- ^ ' 
que inferior, in quocunque negotio in pericu!a in- 
ciderit, magnam accipit. conselationem, si videat 
seipso majorem ilsdem linmergi. Expende autem 
quam paterno affectu adhortctur, Fili mi, dicens: 
quodammodo enim: animan cam verbo iustillavit. 
Si filius es, patrem imitare. 


D  ]n grütia qum est in. Christo Jesu. Non. solum 


meo exemplo confortare, verum pricipue per 
gratiam Christi. Illam habe certaminis sociam, 
per quam accepimus potestatem, ut. conculcemus 
serpentes et scorpiones, et omnem potentiam ho- 
stis, ct ut 4 nemine injuria afflciainur. 


Vgns. 9. Et que audivisti a me per multos testes. 
Qui audivisti, non qu:e inquisivisti : fides enim cx 
audi:u. Audivisti autem non clanculum, sed libere 
εἰ palam, multis prosentibus. Nennulli autem, 
»iultos lesies, legem et prophetas intellezerunt, 
Nam sermo meus Scripture testimoniis instrueba- 
tur. 

πας commenda fidelibus hominibus, -Non a& : 


Ἐϊπὰ, ἀλλά ' Παράόθου, χαθάπερ ἐπὶ θησαυροῦ. Τὸ C pie, sed : Commenda, veluti de thesauro, Quod 


Yvàp παρατιθέμενον, ἓν ἀσφαλείχ πα,αχατατίθεται *. 
ἡ]οιεῖ δὲ διὰ τούτου τὸν μαθητὴν προσεχτικώτερον. 
ηἩιστοῖς, οὗ συλλογιστιχοῖς xal συζητιχοῖς' πιστοῖς 
δὲ, τοῖς μὴ προδιδοῦσι τὴν παρακαταθήἠκην. 


Οἵεινες ἱχανοὶ ἔσονται καὶ ἑτέρους διδἀξαι, 
Ti γὰρ ὄφελος, ὅταν τις αὐτὸς μὲν πιστὸς ᾖ, καὶ 
πάντα δίχεται ἀζητήτως, ph δύναται Cb xol εἰς 
ἑτέρους ἑἐξάγχειν 9 τὴν διδασχαλίαν; Καὶ αὖ, εἰ 
μὴ προδιδῶ μὶν τὸν λόγον αὐτὸς, οὐ δύνηται δὲ 
καὶ ἄλλους τοιούτους ποιεῖν » Δύο τοίνυν ἔχειν δεῖ, 
καὶ πιστὸν εἵναι, xol διδαχτιχὸν τὸν διδάσχαλον. 
Tao:a γὰρ δῆλον, ὅτι περὶ πρεσθυτέρων xai ici- 
σχόπων αὐτῷ διατάττεται, οὐ περὶ λαϊκῶν * τοῦτο 
vàp ἄτοπον, ὅπου γε αὐτὸς ὁ Παῦλος xal ἝἛλλησι 
καὶ Ἰουδαίοις ἐπέστελλεν !*. θἷμαι δὲ ὅτι xal περἰ 
τινων μυστιχωτέρων λέγει, & δεί πιστοῖς χαὶ διδα» 
χτιχοῖς παρατίθεσθαι. 


Σὺ οὖν κακοπάθησον ὡς xaJóc στρατιώτης 
Ι.σοῦ Χριστοῦ. Ορᾷς ὅτι τὸ κιχοπαθεῖν στρα- 
τ.ώτου; Ἔστε t5 pij χαχοπαθεῖν o) στρατιώτου. 


U2 τοίνυν χρὴ δυσχεραίΐνειν, εἰ χαχοπαθεῖ τις ἐν 


οτρατιώταις ταχθεί, "Όσον δὲ τὸ ἀξίωμα εἶναι 


euiu: conimendatur et deponitur, οἱ in tuto sit re- 
ponitur. 600 Reddit autem per h»c. discipulum 
autentiorem, Fidelibus, non sylloyisticis et dispu- 
tativis : fidelibus vero, depositum non  prodcnti- 
bus. 

Qui idonei erunt et alios docere. Quid enim prod- 
est, si quis ipse fidelis sit, ac emnia eitra iuquisi- 
tionem et hasshationem accipiat, doctrinam autem 
aliis depromere nequeat? ac rursus cum non 
prodat ipse quidem verbum, non possit autem 
alios consimiles reddere ? Duo igitur habere opor- 
tet doctorem : alterum, ut fidelis sit, alterum, ut 
docere possit. Perspicuum enim est quod hzc de 


p Presbyteris et episcopis ipsi precipit, non de laicis : 


nam hoc absurdum est : siquidem ipse Paulus et 
Gravis et. Judzis scripserit. Opinor autem ipsum 
de quibusdam secretioribus haec dicere, quz fideli- 
bus, iisquequi alios instituere pogsint, committenda 
$unt. 

Vegns. 9. Tu igitur feras afflictionem, wt bonus 
miles Jesu Christi. Aniwadvertis quod. adversa 
pati ad militem spectat ? Itaque. adversa nou pati, 
haudquaquam militis e$t officium. Non cst igitur 
«gro ferendum animo, si quis in militum ordine 


Varig lectiones. 


5 παρα υθεῖται o. 


Γσυναγωνιστὴν ο. 
{1 ἐχήρυττενυ. 


Σγραφαῖς vp µνοίαις o. 


* παρατίθεται υ. 1? ἐξέχειν. o. 


103 


THEOPHYLACTI DULGARL/E ARCHIEP. 


101 


constitutus calamitates sustineat. At quanta digni- A στρατιώτην Χριστοῦ, ὅποφ γε μέγα two οἴονται 


(as est, militem esse Christi, cum magnificum 
qvid existiment quidam terreni regis wililes 
esse ? 

VERS. 4. Nemo qui militat, implicatur vite Πό- 
goliis, ut ei qui ipsum in militiam delegit placeat. 
1lec ad omnes tam episcopos quam do«tores dieta 
sunt. Significantem autem vim habet, Jmplicatur. 
llujusmodi enim negotia vincula revera sunt et 
serpentes. Negotiis porro dicens, tumultus ac tur- 
Las notavit, per ipsa etiam vocabula dehostans. 
Quid teipsum impiicas ? quid in turbas atque" ne- 
.gotia teipsura immitiis ? Bolam militiam eura, sic 
,placebis imperatori 4uo .Christo, qui te jn militiam 
delegit. 


Vrns. 5. Quod si certet etiam. aliquis, non coro- B 


natur, nisi legitime certaverit. Hoc est, non si cer- 
JAamen inierit, hoc satis est: neque «οἱ iuunctus 
fuerit, neque si manus conseruerit, nisi et de cibo 
potuque ac Lemperautia athletis sancitas leges ob- 
servarit, atque eas que ιοί modum referunt. 
Non enim simpliciter pro sua cuique libidine per- 
mittitur luctari, verum leges athleticie hae de re 
feruntur, Porro yide ejus sapientiam. Militis me- 
minit, ut indicet quod ad cglem et mortes opor- 
1eat paratos esse: aique eliam allele, ut in 
-omnibus perseveret, ac in exercitio seniper yi- 
:v af. 

V&ns. 6. Laborantem q9ricolgm | oportet. prinum 
Jle fructibus | accipere, Tertium exemplum profert, 
quod preceptori magis est convenjens. Militis enim 
et 601 athlete paradigmata subditis etiam con- 
veniunt : coJonus autem ron spi ipsius curam ge- 
rit, sed terra, baudque exigiaim compensatienem 
aecipil à frugum prorentu, Hunc ad modum prz- 
ceptor non inulilüer laborat, verum prz aliis ipse 
iruetur auis sudoribus, Deo sbunde mercedem ej 
reddente. Ne quis igitur ob mercedis dilationem 
juiquo fiat animo, Jam nunc, inquit? accipis, in ipso 
Jabore.est retribu£io : si nihil aliud, saltem ani- 
marum uülitas magno Inde tibi lpcro cedet. Non- 
nulli autem de honore docf£gribus exbibendo hoc 
dicunt : a£ id rationi non est consentaneum. Λη 
madverle porro, quod non simplicijer agricolam 


«b τοῦ ἐπ.γείου βασιλέως στρατιῶται εἶναι ; 


Οὐδεὶς στρατευόµεγος ἐμα.]έκεται tac τοῦ 
Βίου πραγµατείαις, ἵνα τῷ στρατολογήσαντι 
ἀρέσῃ. Ταῦτα πρὸς πάντας εἴρηται ἐπισχόπους καὶ 
διδασχάλους. Ἑμφαντικὸν δὲ τὸ, )Βμπαέκεται. 
Τῷ ὄντι γὰρ δεσμὰ xal ὄφεις clot τὰ τοιαῦτα. Καὶ 
πραγµατείαις δὲ εἰπὼν, τοὺς θορύδους χαὶ τὰς 
ὀχλήσεις ἠνίξατο, xoi ἀπὸ αὐτῶν τῶν λέξεων ἆπο- 
τρέπων. Τί σεαντὸν ἑνδεσμεῖς; τί εἰς ὀχλήσεις 
xa πραγµατείᾳς!"» σεαντὸν ἑμπλέχεις; Της στρα- 
φείας µόνης φρόντιζε, xal οὕτως ἀρέσεις Χριστῷ 
σῷ sl; στρατείαν ἐχλεξαμένῳ σε. 

Εὸν δὲ καὶ ἀθ.1ῇ τις, ob στερανοῦται, ἑὰν 
μὴ νοµέµως ἀθ.ήσῃ. Τοντέστιν, οὐχ ἐὰν εἰς τὸγ 
ἀγῶνα εἰσέλθῃ, ἀρχεῖ τοῦτο, οὐδὲ ἐὰν ἀλείφηται, 
οὐδὲ ἑὰν συμπλαχῇ. ἀλλ idv put xal τοὺς περὶ 
βρωµάτων xai πομάτων, καὶ σωφροσύνης ἀἆθλη- 
τικοὺς !* νόμους φυλάξη, καὶ τοὺς ἐν τῷ ερόπῳ 
τΏς πάλης, Οὐ γὰρ ἁπλῶς xal ὡς θέλει ἕχαστος, 
ἐφεῖται αὐτῷ παλαίειν, ἀλλὰ νόµοι xal περὶ τούτου 
ἀθλητιχοί. "Opa δὲ σοφίαν. Ἑτρατιώτου ἐμνήσθη, 
ἵνα δείξῃ ὅτι εἰς σφαγὰς xai θανάτους δεῖ ἠτοι- 
µάσθαι * xa ἀθλητοῦ, ἵνα πάγσα χαρτερῇ, xg* iv 


ἀσκήσει ᾗ διαπαντός. 


Σὸν χοφιῶντα γεωργὸν δεῖ πρῶτον τῶν καρχῶν 
µετα.λαμθάνειν. Λέχει καὶ τρίτον ὑπόδεγμα, D 
διδᾳσχάλῳ μᾶλλον ἁρμόδιον. Τὰ γὰρ τοῦ στρατιώτου 


xal τοῦ ἀθλητοῦ, καὶ τοῖς ἀρχομένοις οἰχεῖα * ὁ 


γεωργὸς οὐχ ἑαυτοῦ ἐπιμελεῖται, ἀλλὰ τῆς τῆς, 
καὶ ἁμοιδὴν o) μιχρὰν λαμθάνει τὴν ἀπὸ τῆς xap- 
ποφορίας, Οὕτω καὶ ὁ Διδάσκαλος οὐκ ἀνόνητα πονε], 
&XAà πρὸ τῶν ἄλλων αὐτὸς ἁπολαύσει τῶν οἰχείων 
ἱδρώτων, τοῦ Θεοῦ δαφιλῶς αὐτὸν ἀμειδομένου. 
"Iva τοίνυν μὴ δυσχεραίνῃ st; πρὺς τὸ µέλλον τὶς 
ἀντιμισθίᾳς, "Hón, qrotv, ἀπολαμβάνεις, ἐν αὐτῷ 
τῷ κόπῳ dj ἀντίῶὼσις, εἰ μιδὲν ἄλλο, ἡ ὠφέλεια 
γοῦν τῶν φψυχῶν 'ὸ µέγα σοι χέρλος ἐντεῦθεν Τδη. 
Τινὲς δὲ περὶ τοῦ τιμᾶσθαι τοὺς διδασχάλονς φασὶ 
τοῦτο, ἀλλ οὐχ ἔχει λώγον. "Opa δὲ, οὐχ ἁπλῶς 
γεωργὸν εἶπεν, ἀλλὰ, τὸν καοπιῶγεα, τουτέστ» 


dixerit, sed, laborantem, hoc est, qui affligitur, non p τὸν χοπτόµενον, οὐχ ἁπλῶς ἐργαζόμενον, 


qui simpliciter operatur, 

V&Bs. 7. ]ntellige que dico. Οἱ obscure qua- 
damtenus omnia dixit, de milite, de atleta, de 
agricola, Jnteilige, inquit. Hujus euim rei gratia 

liaec. dixi, ut te exacuam. Deinde comprecatur ei, ut 
geuuino filio. 

Detenim | tibi Dominus intellectum in. omnibus. 
Non solum ig bis uie dixi, verum eliam in oinnibus 
et verbis et operibus. 

Vgas. 8. Memor esio Dominum Jesum | Christum 
Tesurrezigse a moriuis, ex semine David. ορ dicit 


Nótei d Aéyo. Ἐπειδὴ αἰνιγματωδῶς πάντα εἶπε, 
τὰ τοῦ στρατιώτου, τὰ τοῦ ἀθλητοῦ, τὰ τοῦ γεωρ- 
οῦ, Νέει, φῆσί. Τούτον γὰρ χάριν ταῦτα εἴπον 
οὕτως, ἵνα σε ὀξύνω !*, Εἶτα ἐπεύχεται, ὡς γνησίῳ 
τέχνῳ. 

Aqn ydp σοι ὁ Kó;toc σύνεσυω' ἓν πᾶσιν. Οὐ 
µόνον τούτοις olg εἶπον, ἀλλὰ πᾶσι xal λόγοις xai 
ἔργοις. 

Μνγημόνευε Ἰησοῦ» Χριστὸν ἑηγερμένον ἐκ 
Φεχρῶν, ἐκ σπέρματος βαδίδ. Τοῦτο λέγει καὶ διὰ 


Varie lectiones. 


$*xoáypa:a o. | ὀθλττοῖς ο. 


15 ἁσφά)ε:α ἀγνοούντων Qv. O, 


15 σε δόκιμον δείξω m. 


105 


EXPOSITIO IN ΕΡΙΟΤ, II AD TIMOTH. — CAP. II. 


106 


τοὺς αἱρετικούς. Ἠσαν μὲν Ὑάρ τινες xal τότε, À propter bzreticos. Nam et tum fuerunt nonnul; 


ol αἰσχύνην ἑνόμιζον τὸ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ παθεῖν, 
xai διὰ τοῦτο ἴσως τὴν φαντασίαν εἰσῆγον. Οὕτω 
γὰρ ἑταπεινώθη ὁ θεὺς δι ἡμᾶς, ὡς xol αἰσχύ- 
νεσθαι τοὺς ἀνθρώπους περιάτπτειν θεῷ τὴν τοσαύ-- 
την ταπείνωαιν. Λέγει δὲ καὶ διὰ τὸ παραµυθή- 
σασθαι αὐτὸν, δειχνὺς ὅτι xal αὐτὸς ὁ διδάσχαλος 
ἌἈριστὸς διὰ πάθους ἑνίχησε τὸν θάνατο». Τούτου 
µνηµόνευε, xal οὐχ ὀχλάσεις πρὸς τὰ πάθη. 


Κατὰ τὸ Κὐαγγέλιόν µου. "σαν γἀο τινες ἕτερα 
εὐαγγελιζόμενοι * ἁλλ' οὐχ ἐχείνοις, ἀλλὰ τῷ ἐμῷ 
Εὐαγγγελίῳ δεῖ προσέχειν. 

Ἐν d κακοπαθῶ μέχρι δεσμῶν, ὡς καχοῦργος. 
Ηάλιν &Q' ἑαυτοῦ παραμυθεῖται τὸν μαθητὰν, xoi 
ὅτι χαχοπαθεῖ λέγων, χαὶ ὅτι πονηρὰν δόξαν ἀποφὲ- 
pesa. 

AAA" ὁ Adyoc του Θεοῦ οὐ Ó£Ógcai. Ἵνα µήτις 
εἴπῃ * Καὶ τί τὸ ὄφελος; Τί δὲ τὸ θαῦμα, εἰ δέδεσαι ; 

, Δεϊξόν pot χέρδος, δεῖξόν µοι θανμαστόν τι * φησὶν, 
ὅτι ὁ λόγος οὗ δέδεται. Mi) γὰρ αἱσθητὸν ἔργον 
ἑστὶν, ἵνα ἑαποδίζηται τοῦ σώματος δεδεµένον. 
Λόγος ἑστὶ θεῖον χρημα, xaX Θεοῦ λόγος, ἡμῶν 
δεδεµένων, λέλυται καὶ τρέχει. Ἰδοὺ γὰρ xov δε- 
ἐεμένοι γράφοµεν καὶ κχηρύττοµεν. Εἶδες θαῦμα, 
εἶδες χέρδος. 

Διὰ τοῦτο πάντα ὑπομέγω !* διὰ τοὺς ἑκ.]ε- 
ατούς. "boo xai τοῦτο προτροπἠ. Οὐχ ὑπὲρ ἆμαυ- 
τοῦ γὰρ, qnoi, πάσχω, à) ὑπὲρ τῆς ἑτέρων σω”- 
τηρίας ᾿ οὐχ ἵνα αὐτὸς δοξασθῶ, ἀλλ' ἵνα ἕτεροι. 


qui ignominiam arbitrabantur, quod Filius Dei 
pateretur, ac propterea fortasse passionem phan- 
tasticam induxerunt. Adeo enim humiliatus est 
Deus propter nos, ut erubescant etiam homines 
tantam huimniliationem Deco applicare. lsta autem 
ideo dieit, ut animum ei addat, ostendeus quod 
el ipse przceptor noster Christus per passionem 
mortem vicerit. Isthuc recordare, et haud labefa- 
ctaberis ad afllictiones, 

Secundum Evangelium meum. Fuerunt enim qui- 
dam qui diversa pradícabant : atqui non illis, ve» 
rum Evangelio mco est intendendum. 

Vgns. 9. [In quolaboro usque ad vincula, quasi 
male operans. Ktcrum a seipso discipulum  conso- 


p latur, dicens el quod affligitur, et quod pravam 


opinionem aufert. 

Sed verbum Dei non esi alligatum. Ne quis dicat, 
Ecquie est comnioditas? quid vero mirum quod 
ligatus es ? Ostende mihi lucrum, ostende mibi 
aliquid mirandum ; Verbum, inquit, nonest liga- 
tun : non erim ecusibile opus esi, ut illud corpore 
ligato impediatur, Divina res est. verbum, Deique 
verbum : nobis ligatis solutum est ο currit : 
ecce enim ligati scribimus et praedicamus. Vi- 
disti quod est admirandum, vidisti lucrum. 

VeRs. 10. ]deo omnia sustineo propter electos. 
En et isthuc habet adbertationem. 09 Non pro 
meipso enim patior, inquit, sed pro aliorum salute 
non ut egoglorificer, sed ut alii. Qui vero suni isti? 


Τίένες δὰ οὗτοι» Οἱ ἐχλεχτοὶ τοῦ Θεοῦ. El οὖν C Electi Dei. Si igitur Deus ipsos elegit, omnia ορος- 


θεὺς αὐτοὺς ἐξελέξατο, πάντα δεῖ ἡμᾶς πάσχειν ὑπὲρ 
αὑτῶν. 

"Ira καὶ αὐτοὶ σωτηρίας τύχωσι τῆς ἐν ΧἎρι- 
στῷ Ἱησοῦ. Καὶ αὗτοὶ, ὥσπερ xai ἡμεῖς. Ὥσπερ 
δι ἡμᾶς, φιοὶν, ὁ θεὺς ἔπαθεν, ἵνα σωθῶμεν, 
οὕτω xal ἡμεῖς πάσχοµεν δι ἐχείνους 1. "Oase 
ἀνταπόδοσίς ἐστι τὸ πρᾶγμα, οὗ χάρις. Εἶτα, ἵνα 
ph εἴπῃ τις αὐτῷ ' Τί λέχεις; Σὺ kv δεσμοῖς μέλ- 
Aste !* ἀπολέσθαι, χαὶ ἄλλοις σωτηρίας αἴτιος Ὑενέ- 
σθα:. ἁλαζονεύῃ ; Οὐ ταύτης, φησὶ, λέγω τῆς σω- 
µατιχῆς σωτηρίας, ἀλλὰ τῆς ἓν Χριστῷ Ἱησοῦ τῆς 
ἀληθινῆς, τῆς ἑἐνδόξου ' ἡ γὰρ σωματικὴ σωτηρίᾳ 
ἄδοξος. "΄Αχουε γὰρ χαὶ τῶν ἐφεξῆς. 


D 
Μετὰ δόξης αἱωνίου. Οὐ µόνον ἵνα σωθῶσιν, 


ἁλλὰ τὸ μεῖνον, ἵνα καὶ δοξασθῶσι μεθ) ἡμῶν 
αἰωνίως. "Qote εἰ καὶ αἰσχύνην ἔχει τὰ δεσμὰ, 
ἀλλὰ καὶ δύξαν προξενεῖ τοῖς ἐκλεχτοῖς, xal ταύτην 
αἰώνιον. El δὲ ἄλλοις, πολλῷ μᾶλλον ἐμοὶ, τῷ 
ταῦτα περιχειμένῳ. Mi) οὖν ἁδημόνει bsc ἐμοι. 


Πιστὸς ὁ Aóyoc. Ἐπειδὴ πολλοὶ ἀμφιθάλλουσι 
περὶ τῆς µελ]λούσης ζωῆς xai δόξης, λέγοντες * "Oxe 
Qu, τότε θανάτῳ ἑχδίδομαι, xal ὅτε ἁποθάνω, 
ζύσω ; χαὶ τὰ τοιαῦτα διὰ τοῦτο βεθαιοὶ τὸν 


Varie lectiones. 


1. xá3g;u 0. ' ἐχεῖνον 0. !* θέλεις ο. 


PATROL. GR. CXXV. 


tet nos pati pro ipsis. 


Ut et ipsi salutem consequantur, qug est in. Chri- 
sto Jesu. Ipsi, quemadinodum et nos. Sicut prop- 
ler ros, inquit, Deus passus est ut servemur, sic 
et nos patimur propter illos. Compeusatio itaque 
liec res est, non gratia. Preterea, ne quis ei ob- 
jiciat, Quid ais? tu in vinculis periturus es, eL te 
aliorum salutis auctorem fore ostentas? Nonbanc, 
inquit, corporalem salutem dico, sed eam «quae est 
in Christo Jesu, veram ac celebrem : corporalis 
enim salus est ingloria. Audi enim qua sequun- 
tur. 


Cum gloría a terna. Non solum ut serventur, sed 
quod majus est, ut glorificentur nobiscum in 
sempiternum. Quare etiamsi ignominiam habeant 
vincula, gloriain tamen prebent electis, eainque 
sempiternam. (uod si aliis, multo magis et mihi, 
qui hisce sum constrictus. Ne igitur mei causa con- 
tristeris. 

Vens. 11. Fidelis sermo. Quia plerique auwbigunt 
de futura vita et gloria, dicentes : Quando vivo, 
tum morti trador ; et quando mortuus fuero, vivam? 
idque genus alia : propterea sermonem conliripat, 


5. 





3161 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIÉEP, 


108 


inquiens, Fidelis sermo. Quális ? Quod eleeti cele- A λόγον, xal qnst* Πιστὸς ὁ Aóyoc. llolo; ; Ὅτι 


brem et s&eernam salutem assequentur. 


Nam si commortui sumtus, et convivemus. Con(ür- 
mat idem humanis etiam rationibus. Atqui supra 
hujus rei indicium dedit cum diceret : Memento 
Jesum resurrexisse a moriuis ; indicavit enim quod 
post mortem  resurrexerit, Quomodo igitur con- 
firmat ? Si in tristibus communicamus, in bonis 
non similiter ? Hoc neliomo quidem faceret, quanto 
minus Deus, qui fons est δι οἱ bonitatis ? 
Mortem autem dicit, tum eam qus per ba- 
ptisma est, tum eam quz per passiones et tenta- 
tiones. 

Vrns. 19. Si sustinemus, et conregnabimus. Non 
satis est semel in mortem se quempiam tradere, 
sed semper. In singulos enim dies, inquit, morior **, 
Multa igitur patientia nobis opus cst ad hoc, 
ut simul regnare cum Christo nobis obveniat. 

Si negabimus, εἰ ille negabit nos. Sermonem 
suum etiam ab iis quae contra eveniunt confirmat. 
Non euim in bonis tantummodo, verum etiam in 
1nalis sunt compensationes. Qui enim, "inquit, ne- 
garerit me, negabo εἰ eum **. Cogita autem tecum 
quantasit ille passurus, qui a Christo abnegatus 
fuerit. 

Vegas. 15. Si non credimus, ille fidelis permanet. 
603 Si non credimus quod resurrexit, nihil is 
inde lzditur : ipse namque verus est, stabilis est, 
sive agsera-us, sive negemus. 

Negare seipsum non potest. Hoc ést, non potest 
non esse : non habet naturam , ut in nihilum abeat: 
semper manet, eliamsi nos non conflteamur illum. 
Proinde non ad illum venit coinmodum aut damnum, 
sive proflleamur ipsum, sive negemus, verum ad 
ros utraque perveniunt. 

Ygns. 14. Hec commone. Ne quis existimet Ti- 
motheum ipsum ista discere oportere, Alios, inquit, 
admoneas. 

Testificans coram: Domino, non contendere ver - 
bis ad nullam utilitatem ad subversionem audientium. 
Quia voluptas huic rei inest, animaque humana 
nunquam non cupit inquirere atque verbis conten- 
dere , Tu, inquit, ipsis testificare coram Deo, ne 
sint contentiosi : hoc est, precipe ipsis, in testem 
Deum assumens, ut sciant quod sí te contempse- 
fint, ille eos judicabit. Non solum enim nihil 
prodest verborum pugna, neque quidquam lucri 
affert, verum etiam magnum detrimentum inde ori- 
tur, Subvertitur enim auditorum fides, veluti turris 
aliqua, disputationum phalangis. 

Vgns. 15. Sollicite cura teipsum probatum exhibere 
Deo, operarium incon(usibilem. luterpretatur quo- 
niodo probatus fiat, nimirum si operarius eil ia. 
con[usibilis : hoc est, si ipsum nihil eorum que 
ad pietatem pertiaent, facere pudeat. Sic enim 


* [ Cor. αν, 91. ** Matth. κ, 55. 


ol ἐχλεγτοὶ ἑνδόξου xal αἰωνίου σωτηρίας ἐπιτεύ- 
ξονται. 

El γὰρ συναπεθἀνοµε», xal συζήσοµεγ. Ka» 
τασχευάζει τὸ αὐτὸ χαὶ διὰ λογισμῶν ἀνθρωπίνων. 
Καΐτοι xa ἀνωτέρω τεχμήριον τούτου !* δέδωχεν 
εἰπών: Mrnugórsvs ἸΙησοῦν ἀγηγερμένον ἐκ 
v&xpar* ἔδειξε γὰρ ὅτι μετὰ θάνατον àvéotr. 
Πῶς οὖν χατασχευάζει» El àv τοῖς σχυθρωποῖς 
κοινωνοῦμεν, ἐν τοῖς χρηστοῖς οὐχ ἔστι τοῦτο; 
Οὐδὲ ἄνθρωπος ποιῄσειε, móc μᾶλλον ὁ θεὸς, 
ἡ πηγὴ τῆς δικαιοσύνης xol ἀγαθότητος, θά- 
νχτον δὲ λέγει, τόν τε διὰ τοῦ βαπτίσματος, τόν 
τε διὰ τῶν παθηµάτων xai πειρασμῶν. 


El ὑπομέγομε», xal συμόδασιλεύσοµεν. Οὐχ 


B ἀρχεῖ τὸ ἅπαξ εἰς θάνατον ἐκδοῦναί τινα ἑαυτὸν, 


C 


ἀλλὰ τὸ διαπαντό;. Καθ' ἡμέραν γὰρ, φησὶν, dxo- 
θνήσκω. Πολλῆς οὖν δεῖ ὑπομονῆς εἰς τοῦτο, ἵνα 
xai τὸ συμθασιλεῦσαι ἡμῖν περιγένηται. 

Ki ἀργησόμεθα, κἀχεῖνος ἀργήσεται ἡμᾶς. Κολ 
ἀπὸ τῶν Ex τοῦ ἑναντίου συµθησοµένων χατασχευά- 
ζει τὸν λόγον. OU γὰρ ἓν τοῖς χρηστοῖς µόνον, ἀλλὰ 
χαὶ Ly τοῖς ἑναντίοις αἱ ἁἆμοιδαί. "Oc γὰρ, φησὶν, 
ἀρνήσεταί µε, ἀργήσομαι χἀγὼ αὐτόν. Ἐννόησον 
δὲ τί παθεῖν εἰχὸς τὸν ἀρνηθέντα ὑπὸ Χριστοῦ. 


El ἀπιστοῦμεγ, ἐκεῖγος πιστὺς μένει. El ἅπι- 
στοῦμεν ὅτι ἀνέστη, οὐδὲν ἀπὸ τούτου βλάπτεται. 
Ἐχεῖνος γὰρ ἀληθής ἐστι, βέδαιός ἔστιν, ἑάν τε 
εἴπωμεν, ἄν τε uh εἴπωμεν». 

Ἀρνήσασθαι ἑαυτὸν οὐ δύναται. Τουτέστιν͵ ob 
δύναται μὴ εἶναι. Οὐκ ἔχει φύσιν εἰς τὸ μὴ ὃν αἎ- 
τὸν χωρῆσαι * ἀεὶ μένει, xàv ἡμεῖς μὴ ὁμολογῶμεν 
αὐτόν. Ὥστε οὐκ εἰς ἐχεῖνον ἔρχεται f) ὠφέλεια 1| ἡ 
βλάθη, κἄν τε ὁμολογῶμεν, x&v τε ἀρνώμεθα, ἁλλ᾽ 
εἰς ἡμᾶς ἀμφότερα. 

Tavra ὑπομίμγησλε. "Iva uf) τις νοµίσῃ ὅτι ai- 
τὸς ὁ Τιμόθεος ἑδεῖτο ταῦτα διδαχθῆναχι, φησί: Τοὺς 
ἄλλους ὑπομίμνησχε. 

Διαμαρτυρόμεγος ἐγώπιον τοῦ Κυρίου, μὴ Ao- 
Ἰομαχεῖν elc οὐδὲν χρήσιµον, ἐπὶ καταστροφῇῃ 
τῶν ἀκουόγτων. Ἐπειδὴ λιχνίαν ἔχει τὸ πρᾶγμα, 
xal ἀεὶ βούλεται dj ἀνθρωπίνη φυχὴ συζητεῖν xot 
λογομαχεῖν, Σὺ, qnot, διαμαρτύρου αὐτοῖς ἑνώπιον 
τοῦ Θεοῦ, ph λογομαχεῖν» ἀντὶ τοῦ, Παράγγελλε, 
μάρτυρα παραλαμθάνων τὸν Θεὸν, ἵνα εἰδῶσιν, ὅτι 
táv σου καταφρονῶσιν, ἐκεῖνος αὐτοὺς κρινεῖ. Οὐ 
µόνον γὰρ οὐδὲν χρησιμεύει ἡ λογοµαχία, οὐδὲ φέρει 
τι χέρδος, ἀλλὰ καὶ βλάδη πολλὴ γίνεται. Καταστρέ- 
φεται γὰρ dj πίστις τῶν ἀχουόντων, ὥσπερ τις πὺρ- 
qos, ὑπὸ μοχλῶν τινων τῶν συζητήσεων. 

Σπούδασον σεαυτὸν δόχιµονγ παραστῆσαι τῷ 
659, ἐργάτην ἀνεπαίσχυντον. Ἑρμηνεύει πῶς ἂν 
δόχιµος Υένοιτο. €l ἐργάτης ἀνεπαίσχυντος εἴη - τοῦτ- 
ἐστιν, εἰ μηδὲν τῶν εἰς εὐσέδειαν ἡχόντων ἐπαισχύ- 
νεται ποιεν. Οὕτω γὰρ εὐδοχιμήσεις παρὰ 


«ου 


"p 


Varie lectiones. 


!* τὸ µνετήριον τοῦτο ο. 


109 


EXPOSITIO IN EPIST. 11 AD TIMOTH. — CAP. II. 


110 


Λεσπότῃ, πάντα ὑφιστάμενος ὑπὲρ αὐτοῦ, πάντα ἐρ- Α probatus eris apud Dominum, si omnia ejus causa 


Ὑαζόμενος. Ἠανταχοῦ δὲ πολλην περὶ τῆς αἱσχύνης 
ατοιεῖται τὴν σπουδὴν, διότι τοῖς πολλοῖς αἰσχύνη ἣν 
καὶ ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ, χαὶ τὸ κήρυγμα αὐτοῦ, 
ὡς ἰδιωτικόν * καὶ αὐτοὶ οἱ ἁπόστολοι , ὡς εὐτελεῖς, 
καὶ τὰ ἔσχατα πάσχοντες. Zo οὖν, qnot, μὴ ἐπαισχύ - 
νου. 

ΟΟρθοτομοῦντα τὸν «1όγον ες ἀ.ληθείας. Πολ- 
λοὶ yàp παρασπῶσιν αὐτὸν καὶ παρέλχουσιν, ἀλλὰ 
σὺ πρὸς τὸ ὀρθὸν Bye. "H ἐπειδὴ οὐχ εἶπεν, ἀπευ- 
θύνοντα, ἄλλο τι δέδωχε νοεῖν. Ὥσπερ ἐπὶ δέρµα» 
τός τινος xal ἱμάντος περιττά τινα καὶ νόθα ἔχοντος, 
Ἵ έμνε, φησ], τὰ ἁλλότρια Ex τοῦ κηρύγματος, xal 
ἔχχοπτε τῇ µαχαίρᾳ τοῦ λόχου. 

Τὰς δὲ βεδή.Ίους κενοφωγίας περιίσεασο. Τουτ- 
έστι, παραιτοῦ. Πανταχοῦ δὲ ὁ µαχάριος Ἰωάννης 
χενοφωνίας, τὰς χαινοτομίας δίδωσι νοεῖν. Τινὲς δὲ 
τὸ, περιίστασο, ἀντὶ τοῦ, περισσῶς ἵστασο, slg τὸ 
παῦσαι χαὶ χωλῦσαι, νοοῦσιν' ὅπερ οὐχ ἔστιν. 

j 

'Eal1 xJAsiov γὰρ xpoxóyjovcux dos6sí(ac. Kal 
ὁ Aóyoc αὐτῶν, ὡς TárTpaura, γομὴν ἕξει. "Axá- 
0:x:0v, φησὶν, ἑστὶ τὸ χαχὸν, οὐχέτι ἰατρείαν δεχό- 
µενον. Tàó πᾶν yàp λυµαίνονταε, χαὶ ἁδιόρθωτοί 


εἰσι. Γάγγραινα γὰρ νόσηµά ἐστι σηπεδόνας ἔγρα- 
ζόμενον, καὶ τὰ χύχλῳ ἐπινεμόμενον. 


Ον ἐστι ᾿Υμέγαιος καὶ diAntóc ' οἵτιγες περὶ 
tiv ἀ.1ήθεια» ἠστόχησαν, «έχοντες cip» ἀνάστα- 
σι’ ᾖδη γεγονέναι, καὶ ἀγατρέπονσοι τήν ειγων 
πίστιν. Καλὼς ἀνωτέρω εἶπε τὸ, Ἐπὶ π.ἰεῖον προ- 
χκόφουσι ἀσεδείας. Δοχεῖ pàv vip τοῦτο µόνον 
εἶναι τὸ δεινὸν, τὸ περὶ τῆς ἀναστάσέως "πολλὰ 
μέντοι ἐξ αὐτοῦ τέχτεται. El γὰρ ἡ ἀνάστασις δη 
TíYovtv, ἀνήρηται f) χρίσις xai ἡ ἀνταπόδοσις, xal 
ei μὲν ἀγαθοὶ ἀπέλαυσαν ὁδυνῶν χαὶ θλίφεων” οἱ δὲ 
φαῦλοι ἐχολάσθησαν 39 τρυφῶντες. Καὶ τί δεῖ λοιπὸν 
ἀρετῆς, εἰ αἱ ἁμοιθαὶ τοιαῦται» Οὐχ εἶπε δὲ, ὅτι 
την πάντων πίστιν, ἀλλὰ, τὴν τινῶν, τουτέστι͵, τῶν 
σαθροτέρων. Ἐπιφέρει οὖν" 


"O μέντοι στερεὸς θεµέ.ιος τοῦ θεοῦ ἔστηλε. 
Ὅ λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν * Οὐ πάντες ἀνετράπησαν, 


sustineas, omnia opereris, Ubique autem sedulo 
mentionem faoit pudoris eo quod multis ignomi- 
niosa res videbatur et erux Christi, et predicatio 
cjus, utpote quie rudis erat , atque ipsi eiiam 
apostoli , ceu contemplibiles, atque extrema 
passi. Tu igilur, inquit, ne rubore suffundaris. 

Recte traciantem verbum veritatis. Plerique enim 
divellunt et torquent ipsum; tu vero ad id quo: 
recium est adducito. Vel quia non dixit, dirigen- 
lem, aliud quiddam nobis intelligendum dedit. Vel- 
uii enim de pelle quapiam et loro, superflua qua-- 
dam et corrupta continente, À praedicatione tua 
aliena abscinde, inquit, et verbi gladio disseca. 

Vias. 16. Profana autem inaniloquia dewita. lloc 
est, aversare. Ubique autem Chrysostomus pro xs- 
νοφωνίας, id est, vaniloqueatias , χαινοτοµία;., 
hocest, vocum vel rerum novarum studium iu- 
telligendum | innuit. Nonnulli autem, περιίέστα- 
στο, pro, valdeinsta, ut cessare facias et probibeas, 
accipiunt : quod sane non convenit. 

Vas. 17. Ad majorem enim impietatem proficieat. 
604, Quorum sermo ut cancer. serpit. Malum. est, 
inquit, quod cohiberi nou possit, nec ulterius me- 

. dicinam admittit : nam omnia vastant, et sunt in- 
corrigibiles. Cancer enim morbus est putredi- 
nem efüciens, adeoque circumcirca omnia de- 
pascens. 

Vzns. 18. Ex quibus esti. Hymenaus et Philetus. 
Qui α veritate exciderunt, dicentes — resurrectionem 
jam factam esse, ac subvertunt guorumdam — fidem. 
Recte paulo ante dixit, Ad mojorem | impietatem 
proficient. Videtur enim malum hoc unicum esse, 
quod de resurrectione disseminant : multa tamen 
ex eo alia absurda nascuntur. Si enim resurrectio 
jam facta est, sublatum est judicium et retributio, 
et boni quidem hic retulerunt merores et. affli- 
eliones : pravi vero, per delicias scilicet ac wc- 
luptates, puniti sunt. Quid itaque virtute opus est, 
αἱ hujusmodi sint remunerationes ? Non dixit au- 
tem, omnium fldem, sed, quorumdam, nempe 
debiliorum. Infert igitur : 

εκ». 19. Sed firmum fundamentum Dei stat. 
Quod dicit, est hujusmodi : Non omnes subversi 


ἀλλ οἱ ἀδέδαιο.. El γὰρ p τοιοῦτοι Ίαν, οὐκ ἂν D sunt, sed instabiles tantum. Nisi enim tales fuis- 


χατέπεσον. Ὥσπερ οὐδὲ ὁ 'Abipg mpb τῆς προσδολῆς 
βέδαιος Tv- οἱ μέντοι πεπηγότες ἑστήχασι βέδαιοι 
χαὶ ἀχίνητοι. "Opa δὲ, xal στερεὸς, καὶ θεμέλιος. 
θὕτως ἔχεσθαι δεῖ τῇ; πίστεως. 


΄Ἔχων τὴν σφραγίδα ταύτην». ΄Εγγω Κύριος 
τοὺς ὄντας αὑτοῦ * xal, Αποστήτω ἁπὸ ἀδιχίας 
-αᾱς ὁομάζων τὸ ὄγομα Κυρίου. Τουτέστιν, ἔχων 
ὡσανεὶ λίθος τις γράμματά τινα xol γνωρίσματα 
ἐγχεχολαμμένα αὐτῷ 5) αὐτῶν τῶν ἔργων, χαὶ αὐτῷ 
ἐφαρμόξοντα, τὸ, "Erro Κύριος, καὶ τὰ ἑξῆς. Τουτ- 
έστι, προεγνώσθησαν ὑπὸ θεοῦ, ὡς αὐτοῦ ὕντες 


sent, non excidissent a (49. Quemadmodum neque 
Adam ante oppugnationem firmus erat: at vere 
qui xi sunt, steterunt illi et immobiles. Adverte 
autem, et firmum, dixit, οἱ fundamentum. Hunc in 
modum fidei adbzrendum est. 

Habens signaculum hoc : Novit Dominus qui sin! 
sui : ac, Discedat ab iniquitate omnis qui nominat 
nomen Domini. Hoc est, habens tanquam lapis 
aliquis litteras quasdam et notas sibi insculptas 
per ipsa opera, easque sibi convenientes, istud : 
Novit Dominus, ei quae sequuntur : hoc est, a Deo 
sunt precogniti, ut qui omnino ad eum pertineant , 


Varie lectiones. 


** ἱδοξάσθησαν o. 


ni 


THEOPIIYLACTI BULGARI/R ARCHIEP. 


112 


atque prxelecti sunt , nc pervertantur eum pulri- A ὁλοτελῶς * xal προεξελέγησαν, ὥστε gli συνανατρα- 


dioribus. Iniquitatem autem errorem appellat in 
dogmatibus, vel simplieiter quamcunque injusti- 
tiam. Qui cnim | injurius est, non est fundamenii, 
non est Dei. Quomodo enim, cum ille justus 
est ? Non habet signaculum, Expende. autem, quod 
si is qui nominat nomen Domini, ab injustitia 
cesistere debet; qui non desistit, ne dignus quidem 
est qui nomen Domini nominet. Non est enim spe- 
ciosa laus in ore peccatoris. . 

VEns. 20. -In magna. autem domo non solum sunt 
vasa aurea et argentea, verum eliam lignea atque 
tesiccea, Quia muli turbati quaerunt. quam ob 
eausam siut in mundo pravi, aliis causis dimis- 
sis, nunc lianc reddit : propterea quod in. magna 


πῆναι τοῖς σαθροτέροις. ᾿Αδιχίας δὲ, τῆς ἐν δόγµασι 
πλάνης, φῆσὶν, fj ἁπλῶς πάσης ἁδιχίας; 'O ἁδικῶν 
οὐχ ἔστι τοῦ θεµελίου, οὐκ ἔστι τοῦ θεοῦ. Dio; γὰρ; 
ἐχείνου δικαίου ὄντος ; οὐχ ἔχει τὴν σφραγῖδα. "Opa 
δὲ ὅτι εἰ ὁ ὀνομάζων τὸ ὄνομα Κυρίου, ὀρείλει ἀφ- 
ίστχσθαι ἀπὸ ἁδιχίας, ὁ μὴ ἀφιστάμενος, οὐδὲ Óvo- 
µάζειν ἅξιος. Οὑχ ὡραῖος γὰρ αἵνος iv στόµατι 
ἁμαρτωλοῦ. 


Εν μεγά1ῃ δὲ οἰκίᾳ οὐκ ἔστι µόνον σκεύη 
χρυσᾶ xal ἀρ)υρᾶ, dAAà xal ξύὐ.υα xal ὀστρά- 
λιγα. Ἐπειδὴ πολλοὶ ταράττονται, διὰ τί εἶσιν iv τῷ 
χόσμῳ οἱ ποντροὶ, ἀφεὶς τὰς ἄλλας αἰτίας ὁ Παῦ- 
λος, νῦν ταύτην φησί ’ διότι xal ἐν µεγάλῃ οἰχίᾳ 


éoxo.vasa sunt diversa. Magnam autem domum ῃ σχεύη siot διάφορα. Μ:γάλην δὲ οἰχίαν τὸν xó3yov 


mundum dicit, noa ipsam Ecclesiam : inea enim 
nihil vult esee ligneum, eed omnia aurea el ar- 
gentea, Θ05 ubi Christi.corpus est, ubi Virgo est 
qu: maculam non habet. 

Et quedam quidem sunt in. honorem, quedam 
auiem in contumeliam. Áurca sane vasa, hoc est 
virtutibus compu, ad honorcm,; lignea vero ac 
testacea, hoc est scelerati, ad ignominiam servan- 
tur. Non. autem dixit, in usum οἱ inutilitatem : 
pravi enim etsi non ad virtutem , ad mundi tamen 
constitutionem .utiles sunt, et ad quasdam dispen- 
sationes, ut Pliarao. 

Vens. 21. Si quis ergo emundaverit se ab istis, erit 
sas in honorem sanciificatum. Animadvertis quod 


non est vature, neque materialis necessitatis, ut C 


Manichaei dicuat, esse aureum ac tesiaceum quem- 
piam, sed voluntatis nostre ? Licet enim.cuivis 
seipsum emundare, hoc est, perfecte mundare a 
tesiacea ac lignea voluntate, aureainque e&. argen. 
team eflicere. Paulus erat testaceus, sed factus est 
aureus : Judas contra aureus erat, .sed factus est 
testaceus. Atqui si testacea vituperantur, quomodo 
alio in loco dicit: Habentes thesaurum liunc in va- 
sis fictilibus * ? Mlic de corporis natura loquitur. 
Quemadmodum enim tesla nihil est aliud atque 
lutum torrefactum, sic et corpus nostrum nihil 
aliud est atque Jutum animze calore firmatum. Hic 
autem de voluntate loquitur. 

Et utile Domino. Lignea igitur inutilia sunt ad 
praecipuum scopum Domini Dei, qui vult omnes 
homines salvos fieri , etiamsi alia quadam ratione, 
ut diclum est, utilia esse videantur. ' 

Ad omne opus bonum paraium. Hoc est, etiamsi 
tempus vel opportunitas agendi non fuerit, atta- 
men paratum erit sive ad marlyrium, sive ad 
virginitatem. 

Vens. 22. Juvenilia autém desideria fuge. Juveni- 
les cupiditates non solius fornicationis sunt, verum 
eiiam omnis absurda concupiscentia, sive imperium 


* 1l Cor. iv, 4. 


$3! παρθενία 0. ** τῶν τοιούτων 9. 


φησὶν, οὐ γὰρ τὴν Ἐκκλησίαν' ἓν ταύτῃ γὰρ οὐδὲν 
ξύλινον εἶναι βούλεται:, ἀλλὰ πάντα χρυσᾶ καὶ ἀργυ- 
ρᾶ, ἕνθα σῶμα Χριστοῦ, ἕνθα Παρθένος *! μὴ E- 
χουσα σπίλον. ; 

Kal ἃ μέν ἐστιν εἷς τιμὴν, d δὲ εἰς ἀτιιίαν. 
Τὰ μὲν χρυσᾶ, ftot οἱ ἐνάρετοι, εἰς τιμήν τὰ δὲ 
ξύλινα καὶ ὁστράκινα, τουτέστιν, οἱ φαῦλοι, εἰς ἁτι- 
μίαν. Oüx εἶπε δὲ, εἰς χρῆσιν xal ἀχρηστίαν, διότι 
καὶ οἱ φαῦλοι, εἰ καὶ μὴ πρὸς ἀρετὴν, ἀλλά γε πρὸς 
την τοῦ χόσµου ἁπλῶς αύστασιν χρησιµεύουσι, xal 
πρός τινας δὲ οἰχονομίας, ὡς ὁ Φαραώ. 


ξὰν οὖν τις ἐχχαθάρῃ ἑαυτὸν ἀπὸ τούτων 3", 
ἔσται σκεῦος elc. τιμὴν ἡγιασμένον. Ορᾷς ὅτι 
οὗ φύσεώς ἐστιν, οὐδὲ τῆς ὑλιχῆς ἀνάγχης, ὡς; οἱ 
Μανιχαῖοἰ φασι, τὸ εἴναι χρυσοῦν 1] ὁὀστράκινον, 
ἀλλὰ τῆς προαιρέσεως ἡμῶν; Ἔξεστι γὰρ ἑχάστῳ 
ἑαυτὸν ἐχχαθαίρειν, τουτέστι, τελείως ἀποχαθαίρειν 
ἀπὸ τῆς ὀστραχίνης χαὶ ξυλίνης προαιρέσεως, xal 
χρυσην xat ἀργυρᾶν ἑγχαθιστᾷν. 'U Παῦλος ὁστρά - 
xivog ἣν, ἀλλ' ἐγένετο χρυσοῦς * ὁ Ἰούδας χρυσοῦς ἣν, 
ἀλλ ἐγένετο ὁατράχινος. El οὖν διαθέθληται τὰ ὀστρά- 
xiva, πῶς ἀλλαχοῦ φησιν 'ἔχοντες τὸν" θησαυρὸν 
τοῦτον ὂν ὀστρακίγοις σχεύεσι; Ἐκεῖ περὶ τῆς τοῦ 
σώματος φύὐσεώς φησιν. Ὥσπερ γὰρ τὸ ὄστραχον οὗ- 
65v ἄλλο ἐστὶν ἢ πηλὸς ὡπτημένος, οὕτω καὶ τὸ σῶ- 
Ua ἡμῶν οὐδὲν ἄλλο f| πηλὸς τῇ θερµότητι τῆς qu- 
χῆς στερεούµενος. Ἐνταῦθα δὲ περὶ τῆς προαιρέσεως. 

Καὶ εὔχρηστον τῷ Δεσπότῃ. "Apa οὖν τὰ ξὐ- 
λινα ἄχρηστά εἰσι πρὸς τὸν προηγούµενον σχοπὸν τοῦ 
Δεσπότου θεοῦ, ὅστις θέλει πάντας σωθῆναι, xàv, 
ὡς εἴρηται, δοχῶσι κατ’ ἄλλον τρόπον χρησιμεύειν. 

Εἰς πᾶν ὄργον ἀγαθὸν ἡτοιμασιιένον. Τουτέστε, 
xàv μὴ καιρὸς ἐπιστῇ τοῦ πρᾶξα:, ὅμως ἔτοιμον xat 
παρεσχευασμένον ἔσται, κἂν πρὸς µαρτυρίαν, κἂν 
πρὸς παρθενίαν, 

Τὰς δὲ »εωτερικὰς ἐπιθυμίας φεῦγε. Νεωτερι- 
xaX ἐπιθυμίαι, οὐχ αἱ τῆς πορνείας µόνον, ἀλλά xal 
πᾶσα ἄτοπος ἐπιθυμία, κἂν ὄνναστείας ἐρᾷ τις, xv 


Varie lectiones. 


13 


EXPOSITIO IN EPIST. Il AD TIMOTII. — CAP. IT. 


IM 


χρημάτων * ἀνόητοι * γὰρ αὗται αἱ ἐπιθνμίαε xaX Α sive opes expetat aliquis » stullze enim. sunt ejus- 


Φφαντασίαι, xaX φρενῶν ἀθεθαίων, "Opx πῶς xal 
γήρων νεωτερίζεται 3”. 


Δίωκε δὲ δικαιοσύνην. Δικαιοαύνην τὴν χαθόλου 
ἀρετὴν λέγει. 

Πίστιν. Th» ἀληθῆ χαὶ βεξαίαν, καὶ πρὸς τοὺς 
φιλουµένους συνδιάθεσιν ' ὡσανεὶ ἔλεγε * Mi ἔσο ἅπι- 
στος xai ἀθέδαιος. Ἐπιφέρει οὖν εὐθύός * 

Ἁάπην, εἰρήνην [ιετὰ τῶν ἐπιχαἸουμένων 
{εν Κύριον àx χαθαρᾶς καρδίας. ῬΤουτέστιν, ἐχεί- 
vote θάῤῥει µόνοις, τοῖς ἀνυπούλως χαὶ ἀδύλως ἔπι- 
χαλουμένοις τὸν Κύριον, τοῖς εἰρηνικχοῖς, τοῖς ἁμά- 
yov: *5, μετ ἐχείνων ἀναμίγνυσο.. 

Tác δὲ μωρὰς καὶ ἀπαιδεύτους ζητήσεις παρ- 
αιτοῦ. εἰδὼς ὅτι γεννῶσι µἆχας. Ορᾶς πῶς παν- 
παχοῦ ἀπάγει αὐτὸν τῶν ζητήσεω» ; οὐχ ὅτι οὐκ 
εἶχεν ἰχανῶς ἀνατρέπειν αὐτάς * εἶχε γάρ ἀλλὰ διότι 
ἄχρηστον καὶ τὸ ὅλως εἰς τοιούτους ἀγῶνας παρεµ- 
θάλλειν ἑαυτόν. 0ὐδὲν γὰρ ἀγαθὸν τέλος ἐξ αὐτῶν, 
ἀλλ' f µάχαι xa ἐπέχθειαι. Ταύτας οὖν παραιτοῦ. 
τὰς µωράς. Ὥστε εἰσὶν ἕτεραι ζητήσεις, αἱ πεοὶ τῶν 
Γραφῶν, &; o5 δεῖ παραιτεῖσθαι ὡς uh γεννώσας 
5nXabh µάχας. "Opa λοιπὸν πῶς σφἀλλονται οἱ µα- 
χόµενοι ἐν ταῖς περὶ τῶν Γραφῶν δῇῃθεν ζητή- 
6εσι. 

Δου.1ον δὲ Kvplov οὐ δεῖ μάχεσθαι, à 1.1’ ἥπιον 
εἴναι πρὲς πάντας. "Ἠπιον, τουτέστι, πρᾶον, Πῶς 
ουνλέγει"' "Edsyys αὐτοὺς μετὰ πάσης ἐπιταγῆς 


modi cupiditates et imaginationes, instabiliumque 
mentium. Vide autem quomodo graudavus ac 
seuio confectus juvenum mores imitatur. 

Sectare justitiam. Per justitiam omnen virtutem 
complectitur. 

Fidem. Veram et stabilem, et erga eos quos 
smes, affectum , perinde quasi dicat : Ne sis infide- 
lis et instabilis, Statim igitur infert : 

Charitatem, pacem cum iis qui invocant, Dominum 
επ puro corde. loc est, illis tantummodo (ide, qui 
citra dolum invocant Dominum, pacificis, pugna 
carentibus, cum illis conversare, 


Vens.23.Stultas autem el sine disciplina quaationes 
devita, sciens quod generent 806 pugnas. Videu' quo- 
modo nusquam non abducat ipsum a quzstionibus ? 
non quod non abunde satis posset eas confutare : 
poterat enim ; verum quod inutile erat omnino in 
hujusmodi sese certamina injicere: nibil enim boni ex 
cis proficiscitur, preterquam pugna et odia. Ilasce 
igitur devita, stultas nimirum. Proinde sunt et 
alie quizstioncs, nempe de Scripturis qua non 
fuzienda, utpote qu: puynas non pariant. Observa 
itaque quomodo aberrent qui in quaestionibus utique 
qu:e de Scripturis sunt contendunt. 

Vgns. 24. Servum autem. Domini non oportet pu- 
gnare, sed mansuetum esse erga omnes. ΄ Hztov, id 
est, mitem, mansuetum. Quomodo igitur dicit : 


xal ἁποτόμως, καὶ, Μηδείς σου τῆς νεόζητος ϱ Argue ipsos cum omni imperio, et. severe * ? et, 


xarazporsiru; Διότι ὁ σφοδρὸς ἔλεγχος 3 τότε 
μάλιστα δάχνει, ὅτε μετ ἐπιειχείας γένηται, Ἔνεστι 
γὰρ μετὰ πραύτητος κχαθάφασθαι μᾶλλον, μετὰ 
θρασύτητος ἐντρέφαι, 


Διδακτικόν. Πρὸς τοὺς μαθεῖν βουλομένους. AI- 
ρετικὸν γὰρ αΗετὰ plar καὶ δευτέραν γουθεσἰαν 
παραιτοῦ. 

᾽Αγεξίκαχον. Μάλιστα τοῦτο ἔχειν χρὴ, xal àva- 
" μένειν τὴν ἐπιστροφὴν, καὶ ἀεὶ λέγειν, καὶ μὴ εὐθὺς 
ἑχχόπτειν,. "Opa. γὰρ xai τὸ παρεπόµενον 37: 


Ἑν πραότηει παιδεύοντα τοὺς ἁντιδιατιθεμέ- 
ους **. Μετὰ θρασύτητος γὰρ xal µάχης οὐκ ἄν τι 
τῶν χρησίµων δυνηθείη συνιδεῖν ἡ duy h, διότι τὸν 
μέλλοντά τι τῶν χρησίµων μαθεῖν, yph πρὸ τῶν ἅλ- 
λων ἁπάντων Ἡδέως ἔχειν πρὺς τὸν διδάσχοντα 35. 
Ig δ᾽ ἂν fiin; ἔχοι πρὸς τὸ» θρασυνόµενον xai 
ὑδρίζοντα: Πῶς οὖν φησιν, ὅτι Λἱρετιχὸν ἄνθρω- 
πον μετὰ µίαν xal δευτέρα» vovOsc(av παραι- 
τοῦ; Ἐκεῖ τὸν ἁδιόρθωτον λέγει, ὃν οἶδεν ἀνίατα 
νοσοῦντα. ἐνταῦθα δὲ περὶ τῶν οὕπω ἀνιάτων, ὃ καὶ 
ix τῶν ἑξῆς δηλον. 


9? | Tim. 1v, 18. ** Tit. s, 90. " Tit. τι, 10. 


Nemo tuam adolescentiam contemnat * ? Fo quod 
vehementes reprehensio tum maxime  mordeat, 
quando cum mansuetudine fit. Licet enim. magis 
cim mansuetudine perstringere, quam cum aspe- 
ritate pudefacere. 

Propensum ad docendum ? Eos videlicet qui di- 
scere volunt. [Jereticum enim post unam et secun- 
dam admonitionem devita 91. 

Patientem. Hoc eum potissimum habere conve- 
nit, et ut exspectel conversionem, et ut semper 
praedicet, et non statim abscindat. Considera enim 
quod sequitur. 

Vena. 25. Cum mansue(udine erudientem. eos qui 
resistant. Cum exasperatione namque et pugna 


D haud quidquam utile cernere poterit tua anima, eo 


quod eum qui aliquid commodi percepturus sit, 
oporteat prz omnibus aliis amico esse affectu erga 
preceptorem. Quomodo autem bene affectus esse 
possit erga insolescentem οἱ contumeliosum ? Qui 
igitur dicit: llereticum hominem post unam et 
secundam admonitionem deviia ? llic incorrigibilem 
dicit , quem novit insanabili morbo laborare : bic 
autem de illis loquitur, qui nondum omnem medi- 
cinam refugiunt : quod e sequentibus etiam pla- 
num est. 


Varie lectiones. 


12 ἀνόνητοιο. 


** ψεωτεριχεύεται ο. 
*' ἐπαγόμενονο, 


1} ἀντιχαθισταμένους ο. 


35 τοῖς ἐπιχαλουμένοις τὸν Κύριον ο. 
1 χαθηγητην um. 


*5 σφόδρα ἑλεγγόμενο, 9. 


115 


THEOPHYLACTi BULGARLE ARCHTEP. 


116 


Si quando dederit eis Deus penitentiam ad cogno- Α Μή ποτε δῷ aGÜbroic ὁ θεὸς µετάνοιαν, εἰς 


scendam veritatem, Fortasse, inquit, corrigentur. 
Istud autem, fortasse, de incertis est ac dubiis. 
Proinde ab iis qui manifeste sunt insanabiles abs- 
tinendum est: de quorum autem salute adhuc 
hx»sitatur, correctio est tentanda. Porro hic tecum 
reputa, quomodo docens humilem mentis affectum 
non dixerit, fortasse possis, sed, fortasse dederit 
eis Dominus resipiscere. Et si quid contingat, Domini 
est, inquit , tu itaque ne attollere. Quamobrem 
elsi cuipiam nos persuaserimus, ne existimemus 
quod ipsi persuadeamus. 

VEns. 96. Et resipiscant a diaboli laqueo; Hec 
non de doctrina tantum, verum etiam de vita intel- 
lige. In laqueo namque $077 diaboli sunt homines, 
non solum dogmatum causa, verum etiam vitae. 
Quocirca ct qui circa vitam labuntur, patienter 
corrigendi sunt. Ut enim passer, etiamsi una tan- 
tum parte, pede nimirum, contineatur, in ejus po- 
testate est qui laqueum fixit : consunilem ad mo- 
dum et nos, etiamsi non utrisque, hoc est, fide et 
vita detineamur , sed solum vita, in potestute dia- 
boli sumus. 

Α quo captivi tenentur ad ipsius voluntatem. In 
errore, inquit, natant, sed capti a Deo ad ipsius 
voluntatem, id est Dei, fortasse resipiseent ab 
aquis erroris. Voluntas autem Dei est, non solum 
credere, verum etiam recte vivere. Quare de vita 
etiam hec intellige, nou solum de dogmatibus. 


ἐπίγνωσιν dAn8&lac. Ἴσως, φησὶν, ἔσται τις 8:6p- 
θωτις. Τὸ δὲ, ἴσως, ἐπὶ τῶν ἁδήλων ἐστὶ καὶ ἀμφι- 
6όλων. "Docs τῶν μὲν προδήλως ἀνιάτων ἀφίστασθαι 
Xpf" τοὺς δὲ ἀμφιδόλους πειρᾶσθαι διορθοῦν. "Ope 
δὲ πῶς διδάσχων ταπεινοφρονεῖν, οὐκ εἶπε, μήποτε 
δυνηθῆς, ἀλλὰ, µήποτε δῷ αὐτοῖς Κύριος ἀναντόαι. 
Kàv γένηταί τι, qnot, τοῦ Κυρίου ἐστὶ, σὺ μὴ ἐποί- 
ρου. Ὥστε x&v πεἰσωμέν τινα xal Ἀμεῖς, μὴ λονι- 
ζώμεθα ὡς αὐτοὶ πείθοµεν. 


Kal ἀνανήψωσιν ἐκ τῆς τοῦ διαδόΆου παγίδες. 
Ταῦτα μὴ περὶ δογμάτων µόνον, ἀλλὰ καὶ περὶ βίου 
νόει. Ἐν τῇ παγἰδι γὰρ τοῦ διαθόλού εἰσὶν oi ἄνθρω- 
mot, οὐ δογμάτων ἕνεχεν, ἀλλὰ xal βίου. Ὥστε xai 
τοὺς περὶ τὸν βίον σφαλλομένους ἀνεξικάχως διορ- 
θοῦσθαε δεῖ. Ὡς γὰρ ὁ στρουθὸς, x&v ἐξ ἑνὸς µέ- 
ρους, τοῦ ποδὸς λέγω, χατέχηται, ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν 
ἑστὶ τοῦ «hv παγίδα στῄσαντος ' οὕτω xal ἡμεῖς» 
χἂν μὴ kE ἀμφοῖν, πίστεως λέγω xal βίου, χατεχώ- 
µεθα, ἀλλ᾽ bx τοῦ βίου μόνου, ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν 
ἑσμὲν τοῦ διαθύλου. | 

᾿Εζωγρημένοι ὑπ) αὐτοῦ εἰς τὸ éxelvov 06.inpa. 
Ἑν πλάνῃ, qnot, νήχονται’ ἀλλὰ ζωγρηθέντες ὑπὸ 
Θεοῦ εἰς τὸ ἐχείνου θέληµα, τουτέστι τοῦ Bou, 
ἴσως ἀνανήφουσιν ἀπὸ τῶν ὑδάτων τῆς πλάνης. 
θέλημα δὲ τοῦ θεοῦ, οὗ τὸ πιστεύειν µόνον, ἀλλὰ 
xaX τὸ βιοῦν ὀρθῶς. Ὥστε xal περὶ βίου ταῦτα νόει, 


Qnidam: autem istud , a quo εαρίεί tenentur, de € μὴ µόνον περὶ δογμάτων. Τινὲς δὲ τὸ, ἑζωγρημέ- 


diabolo ἱηίο]]οχοευηέ, et reliqua ad eumdem mo- 
dum. 


CAPUT Hl. 


Vrns. 1. Hoc autem scito, quod in diebus novis- 
simis instabunt tempora periculosa. Quia tunc tem- 
Foris multi improbi erant, ne ob ista Timotheus 
yerturbaretur, praedixit ei, In domo magna, et 
e:etera : nunc vero ait, tales etiam posthac futuros. 
Quinetiam temporibus Moysis Joannes et Jambres 
tuerunt. Quare non est hodie nova istbxc res, ne- 
que ad te usque pertinget tantum. Ne igitur zgre 
feras. Tempora porro periculosa, id est, valde mala. 
Non de diebus autem hoc intelligendum est, ( qua 
enim diei malitia est? ) verum de illorum dierum 
malis et rebus et hominibus. Nam et nos in consue- 
to sermone tempora dicimus mala et bona, a rebus 
qua in iis eveniunt, aut ab hominibus. 

ελα. 2. Erunt enim homines seipsos amantes. 
Statim quod omnium malorum est causa ponit, non 
que proximi sunt, sed qua sua tantum ipsius, 
spectare, Φ[λαυτος enim ille est, qui se solum 
amal : ex quo contingit, ut ne seipsum quidem 
tandem vere. amet. Quemadmodum enim in mem- 
lris unius damnum ad reliqua etiam membra 
pertransit, et in zdificiis pari ratione : sic et in 
Ecclesia, qui fratrem suum negligit, seseque tan- 
lummodoe curat, seipsum ctiam perdit. 


vot ὑπ αὐτοῦ, τοῦ διαθόλου ἑνόησαν, χαὶ τὰ ἑξῆς 
ὡσαύτως. 


ΚκΕΦΑΛ. I". 


' Tovto δὲ γίγωσκε, ὅτι àv ἑσχάταις ἡμέραις ἐγ- 
στήσονται χαιροὶ xaAgzol, Ἐπειδὴ πολλοὶ ποντροὶ 
χατὰ τοὺς τότε χαιροὺς σαν , ἵνα μὴ θορυθῆται ὁ 
Τιμόθεος ἐπὶ τούτοις, προεῖπε μὲν αὐτῷ, ὅτι "Er 
ειεγά.1ῃ οἰκίᾳ, χαὶ τὰ ἑξῆς' λέγει δὲ xol vov ὅτι 
μετὰ ταῦτα ἔσονται. ᾽Αλλὰ μὴν xal ἐπὶ Μωῦσέως 
Ἰαννῆς καὶ Ἰαμδρῆς σαν. "Dove οὐ χενοφανὲς τὸ 
πρᾶγμα, οὐδὲ µέχρι σοῦ στῄσεται. ΜΗ τοίνυν δυσχέ- 
ραινε. Καιροὶ δὲ χαλεποὶ, τουτέστι πάνυ πονηροί. 
Οὐ περὶ ἡμερῶν δὲ τοῦτο νοητέον, (sl; Υὰρ πονηρία 
ἡμέρας ;) ἀλλὰ περὶ τῶν àv ταῖς ἡμέραις πονηρῶν 
καὶ πραγμάτων xal ἀνθρώπων. Καὶ ἡμεῖς ἐν τῇ 
συνηθεἰᾳ οὕτω  Aéyopsv χαιροὺς πὀνηροὺς καὶ οὗ 
πονηροὺς, ἀπὸ τῶν ἐν αὐτοῖς συµθαινόντων πρα- 
γµάτων, 3j ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων. 

Ἔσονται γὰρ οἱ ἄγθρωποι φί.λαυτοι. Εὐθὺς τὸ 
πάντων αἴτιον τῶν καχῶν τίθησι, τὸ μὴ τὰ τοῦ 
πλησίον, ἀλλά τὰ αὑτοῦ μόνου σχοπεῖν. Φίλαντος 
qàp ὁ ἑαυτὸν µόνον φιχῶν ἐξ οὗ συµθαἰνει τὸ μηδὲ 
ἑαυτὸν φιλεῖν. "Ὥσπερ Υὰρ ἓν τοῖς µέλεσιν ἡ τοῦ 
ἑνὸς βλάδη xaX εἰς τὰ λοιπὰ διαδαἰνει, χαὶ ἐπὶ τῶν 
οἰχοδομημάτων ὡσαύτως ' οὕτω xal ἐν τῇ Ἐκχλησίᾳ, 
ὁ ἁμελῶν τοῦ ἁδελφοῦ, xal ἑαντὸν µόνον τημελῶν, 
xaX ἑαυτῷ λυμαίνεται. 


117 


EXPOSITIO IN EPIST. II ADTIMOTH.— CAP. IIT. 


18 


Φιλάργυροι. Εἰπὼν τὴν ῥίζαν, ἐπάχει ἰδικῶς καὶ Ανατ. Cum dixisset radicem, infert speciatim et 


τοὺς ἀπ᾿ αὐτῆς κλάδους, ὧν πρῶτος xal μέγιστος ἡ 
φιλαργυρία (a). Ὥσπερ γὰρ ἐχ τῆς ἀγάπης πᾶν 
καλὸν, οὕτως ix τῆς φιλαυτίας πᾶν καχὸν, ἄντιχει- 
µένης τῇ ἀγάπῃ. Ἡ μὲν γὰρ πλατεῖά ἐστι, καὶ παν- 
ταχοῦ ἐχχέχυται ἡ δὲ φιλαυτία στενοῖ τὸ πλάτος 
ταύτης, xal εἰς ἕνα µόνον ονυστέλλει. 


᾽Δαζόνες. Κατὰ ἄνθρωπον χομπάζοντες. 


Ὑπερήφαγοι, β.λάσφημοι. Ἡροχοπτούσης τῆς 
xaxíac, Ίδη xai ἐπὶ θεὸν dj ὕδρις. Ὅταν γάρ τις 
τῶν ἀνθρώπων καταλαξονεύσηται, εἶτα xal πᾶν 
κατόρθωμα ἑαυτῷ ἐπιγράφῃ, xal οὐχὶ τῇ θείᾳ 
χάριτι, τότε δη χαὶ βλασφημεῖ. 

Γονεῦσυ ἀπειθεις, ἀχάριστοι, ἀν όσιοι, ἄστορ- 
yot, ἄσπονδοι. Εἰχότως * εἰ γὰρ θεὸν βλασφημοῦσι, 
πῶς Ὑονεῖς τιµήσουσιν; 'O δὲ γονεῖς μὴ ειμῶν, xal 
πρὸς πάντας Eota: ἀχάριστος. Ὁ δὲ τοιοῦτος xa 
:ἀνόσιος, ὅτι τὸν ὁσίαν καὶ τὸ ὀφειλόμενον ἀθετεῖ * 
ἀλλὰ χαὶ ἄστοργος. Τίνα γὰρ στέρξει Xov, ὁ τὸν 
εὐεργέτην ἁποπτύσας;, Καὶ ἄσπονδος, μηδενὶ 
σπενδόµενας, εἴγε μηδὲ τῷ εὐεργέτῃ. 


Διάδο.ἶοι. Τουτέστι, πάντας χαχολογοῦντες. Ὁ γὰρ 
μηδὲν ἑαυτῷ συνειδὼς ἀγαθὸν, πάντας διαδάλλει, 


ἑαυτῷ παραμυθίαν τινὰ περιποιούµενος, τῷ δοχεῖν, 
xai ἐπινοῶν. 


C 
Axpatsic. Καὶ γλώττης, xal γαστρὸς, xal τῶν 


ἄλλων ἁπάντων, 

Αγήμεροι. Ὁρᾷς «ivac ποιεῖ fj φιλαντία xa ἡ 
φι)λαργυρία; θηρία ἀντὶ ἀνθρώπων, 

Ἁφιάγαθοι. Παντὸς ἀγαθοῦ ἐχθροί. 

Προδόται. Τῆς φ.λίας. 

Προπετεῖς. Τουτέστιν, ἀδέδαιοι, οὐλὲν αταθερὸν 
ἔχοντες. 

Τεζυφωμένοι. Απονοίας πεπληρωμµένοι. 

Φιλήδονοι paAdoy ἢ φι.όθεοι. ᾿Αναγχαίως * 
ἔνθα γὰρ φιλία τῶν τοῦ xócpou τερπνῶν, ἐχεῖ θεῖος 
πόθος οὐκ ἔστιν. 

Ἔγοντες µόρφωσιν εὐσεθείας, τὴν δὲ δύνα- 
pur. αὐτῆς ἠρνημένοι. Τουτέστι, σχηματίζονται 


ab ea enatos ramos, quorum et primus et maximus 
est avaritia : perinde namque ac ex charitate omne 
bonum, sic ex philautia, utpote charitati opposita, 
omne malum profluit. Nam cbaritas cst lata, ct 
quocunque effunditur : philautia vero latitudinem 
ejus in arctum constringit, etin unum tantummodo 
contrahit. 

608 Eiati. Qui sese adversus alios efferunt et 
ostentant. 

Superbi, blasphemi. Procedente malitia, ad Deunr 
usque injuria pertingit. Quando enim aliquis adver- 
sus homines arrogans fuerit, sibique omnem virtu- 
Lem ascripserit, et non divinse gratio, tum demunr 
blasphemus est. 


B  Pareniübus non obedientes , ingrati, scelesti, sine 


affectione, sine pace. Idque non immerito : nam si 
Deum blasphemant, quomodo parentes venerabun-- 
tur ? Qui autem parentes suos non honorat, ergx 
omnes ingratus erit. Qui autem talis est, is est et 
scelestus , quia sanctitatem et officium rejicit. 
Quinetiam a charitatis affectu alienus : quem enum 
alium dilectionis affectu complectetur, qui benefa- 
ctorem suum respuit ? Et sine pace, nemini reeon- 
ciliatur, siquidem non ipsi benefactori. 

VeRà. 3. Criminatores. Hoc est, omnibus maledi- 
centes. Qui enim nullius boni sibi conscius est , 
omnes alios criminatur, sibi ipsi hoc pacto conso- 
lationem quamdam acquirere visus οἱ excogi- 
(aus. 

Incontinentes. Lingua scilicet. et ventre aliisque 
cunetis. 

Immites. Auimnadvertis quosnam faciat amer 
sui et avaritia ? Belluas nimirum pro hominibus. 

Sine benignitate. Omnis boni hostes. 

Vzns. 4. Proditores. Àmicitiz. 

Pracipites. Hoc est. instabiles, nihil stabile ba- 
bentes. 

Tumidi. Arrogantia pleni. 

Voluptatum amatores magis quam Dei. Necessario 
hoc sequitur. Ubi enim est hujus mundi volupta- 
tum amor, íllic divinum desiderium non est. 

V&ns. 5. Habentes speciem pietatis, viriutem au- 
tem ejus abnegantes. lloc est, speciem quamdam. 


µόνον τὴν ἀσέδειαν χαὶ ὑποχρίνονται, διὰ δὲ τῶν D pietatis prz se ferunt ac simulant tantum, operibus 


ἔργων ἀρνοῦνται ταύτην. Σηµείωσαι δὲ ὅτι ἡ δύνα- 
pte τῆς εὐσεθείας, xaX τὰ olovel νεῦρα, ἐν τοῖς ἕἔρ- 
vote δείχνυνται. Ἐἰχότως οὖν λέγεται χωρὶς ἔργων 
νεχρὰ εἶναι. Μόρφωσιν δὲ ἀλλαχοῦ ὃ Απόστολος 
ἐπὶ χαλοῦ παρέλαδεν - ὁ γὰρ διδάσκαλος µόρφωσιν 
Υνώσεως ἔχει, τουτέστι, πλάττει xal μορφοῖ τὴν 
γνῶσιν ἐν τοῖς μαθηταῖς. 

Καὶ τούτους ἁποτρέπου. El àv ὑστέροις χαιροῖς 
ἔσονται, πῶς φησι, Τούτους ἁποτρέπου ; Εἰχὸς μὲν 
xai τότε τοιούτους εἶναί τινας, εἰ καὶ μὴ μεθ ὑπερ- 
Φολῆς, ἀλλ' ὅμως εἶναι, ὡς ἂν εἰ eye, Τοὺς τοιού- 


autem eam negant. Observa autem hic vim fidci 
atque adeo nervos per opera moustrari : merito 
igitur dicitur sine operibus esse mortua. Speciem 
autem alio in loco Apostolus in bonam. partem as- 
sumpsit : preceptor enim formationem cognitionis 
et scientise habet, hoc est , fingit et format scien- 
tiam in discipulis. 

Et hos devita. Si in extremis temporibus erunt, 
quomodo dicit, Et hos devita ? Verisimile quidem 
est tunc etiam tales fuisse quosdam, etsi non om- 
nino tanta copia, fuisse tamen, perinde ac si dicat 


(a) Aut hic legendum φιλαντία, ut habet cod. S. Marci Venet;, aut paulo post legendum φιλαργύ- 


ρία, avaritia, ut sensus recie se habeat. 





119 


THEOPHYLACTI BULGARE.E ARCHIEP. 


120 


Cum tales etiampum inveniuntur, devita : sicut et y τους xal νῦν εὑρισχομένους [καλῶς ποιῶν] ἀποτρίπου» 


subdit ; Ex his sunt qui penetrant domos, Vel quia 
postremos dies ees dicit Paulus, qui obitum sta- 
tim suum secuturi essent, in quibus Timotheus 
adhuc superstes 609 futurus erat. Vel, quod etiam 
verius magnus ille Chrysostomus judicat, per Ti- 
motheum oinnes. adhiortatur ut tales fugiant. 

VEns. 6. Ex his enim suni qui penetrant domos. 
hnpudentiam eorum indicat per hoc quod ait: 
qui penetrant ; necnon honestatis absentiam, adu- 
lationem οἱ imposturz magnitudinem. 


Et captivas ducunt. mulierculas. Non dixit, de- 
cipientes, sed, captivas ducentes, tanquam manci- 
piis utentes ; talis enim est qui decipitur. Observa 
autem mulierum esse decipi, imo potius mulier- 
ceularum. Proinde vir si in fraudem inducatur, 
muliercula dici queat. 

Oneratas peccatis, Peccatorum copiam indicat, 
ei inordinatam et confusam vitam. Non enim sim- 
pliciter mulieribus imponunt, nec enim natura est 
accusanda, verum habentes cumulum peccatorum, 
decipiunt. Qui enim nullius sibi boni conscius est, 
pravis doctoribus cito obtemperat, seipsum con- 
solans quasi non sit daturus poenas propter opera 
sua. 


Que variis desideriis aguntur. Pecuniarum vi- 
delicet , glorie , deliciarum , mundi muliebris : 
Bnolàt autem et turpes cupiditates. Observa au- 
tem istud, aguntur, tanquam de brutis animalibus 
dicium. 

V£Rs. 7. Semper discentes, et nunquam ad scien- 
tiam veritatis pervenire valentes, Num itaque venia 
digne sunt? Nequaquam, sed venia potius pri- 
vandze. Quia enim seipsas peccatis accumularunt 
et cupiditatibus, excscata est illarum mens. 
Qusre quod non possint discere, non est nature, 
sed voluntati earum ascribendum. 

Vgns8. 8. Quemadmodum autem Jannes οί Jam- 
bres restiterunt Mosi, ita. et hi resistunt veritati. 
Magi isti fuerunt Mosis temporibus. Unde autem 
nomina eorum norat Paulus, cum Scriptura non 
indicarit? Vel citra Scripturam tradita sunt 
per majorum memoriam et commemorationem : 
ve] per Spiritum sanctum verisimile est ea novisse 
Paulum. 

Homines mente corrupti, reprobi circa fidem. 
Quando mentem quispiam perturbationibus corru- 
perit, tum reprobus efficitur circa fldem. Dixit 
enim insipiens, Non est Deus 8. Unde ? Quia corru- 
pti sunt et execrabiles facti sunt in iniquitatibus, 
Incorrupta igitur mens fidem admittit. Est ergo 
navanda nobis opera, ne pravis affectionibus 
corrumpamur, et locum apud nos inveniat fidei 
adulteratio. 


. Psal. αι, 1. 


ὥσπερ καὶ ἐπιφέρει Ἐκ τούζων εἰσὶν ol ἐνδύ- 
γοντες εἰς τὰς οἰκίας. 'H ὅτι ὑστέρας ἡμέρας τὰς 
εὐθὺς μετὰ τὴν αὑτοῦ τελευτὴν ὃ Παῦλος λέγει, ἐν 
alg περιεῖναι ἔτι ὁ Τιμόθεος ἔμελλεν ' f$, ὃ xol 
ἀληθέστερον ὁ μέγας Ἰωάννης ἐπικρίνει, διὰ Τιμο- 
0£ou πᾶσι παραινεῖ ἑκτρέπεσθαι τοὺς τοιούτους. 

Ἐκ τούτων γάρ slow οἱ ἐν δύγοντες &lc τὰς ol- 
λίας. Τὸ ἀναίσχυντον αὐτῶν διὰ τοῦ, ἐγδυρόντες, 
δηλοῖ, xai τὸ ἀνελεύθεροῦ, καὶ χολακιχὸν, xal 
ἁπάτης vípov. 

Καὶ αἰχμα.-ωτίζογτες γυναικάρια. Οὐκ εἶπεν, 
ἀἁπατῶντες, ἁλλ᾽, αἰχμα.λωτίζογτες, ὡς δούλοις 
χρώμενοι * τοιοῦτος. γὰρ ὁ ἁπατώμενος. "Opa δὲ ὅτι 
γυναιχῶν τὸ ἁπατᾶσθαι, μᾶλλον δὲ γυναικαρίων. 
"Dove xai ὁ ἀνηρ ἁπατώμενος Ὑγυναικάριον λε- 
χθείη. 

Σεσωρευμέγα ἁμαρτίαις. Τὸ πλῆθος τῶν ἆμαρ- 
τιῶν δηλοῖ, xal τὸ ἄταχτον xal συγχεχυµένον. Οὐχ 
ἁπλῶς γὰρ γυναῖκας ἁπατῶσιν (oU γὰρ τῆς φύσεως 
κατηγορητέον), ἀλλὰ τὰς ἐχούσας σωρὸν ἁμαρτημά- 
των. Ὁ γὰρ μηδὲν ἑαυτῷ συνειδὼς ἀγαθὸν, τοῖς 
πονηροῖς δογματισταῖς ταχέως 3 πείθεται, ἑαυτὸν 
παραμυθούµενος, ὡς μὴ δίχην δώσων ἐπὶ τοῖς 
ἔργοις. 

ΑἉγόμενα ἐπιθυμίαις ποιχἰαις. Τοντέστι, χρη- 
µάτων, δόξης, τρυφῆς, καλλωπισμοῦ * αἰνίττεται δὲ 


᾿χαὶ αἰσχρὰς ἐπιθυμίας. "Opa δὲ καὶ τὸ, ἀγόμενα, 


ὡς ἐπὶ ἀλόγων. 


Πάντοτε µανθάνοντα., xai µηδέποτεα elc. ἐπί» 
Ίγωσι» ἀ.ληθείας ἐ.θεῖν δυνἀµενα. "Apa oov 
συγγνώµης εἰσὶν ἄξιαι; Οὐδαμῶς, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον 
ἀσύγγνωστοι, Ἐπειδὴ γὰρ ἑαυτὰς χατέχωσαν sal; 
ἁμαρτίαις χαὶ ταῖς ἑπιθυμίαις, ἐπωρώθη αὐτῶν ὁ 
νοῦς. Ὥστε τὸ μὴ δύνασθαι μαθεῖν, οὗ φυσιχ)ν, ἀλλά 
προαιρετικὸν αὐταῖς. 

"Or τρόπον δὲ 'Iayrnc xal Ἰαμθρῆς ἀντέσεη- 
cav Μωσεῖ, οὕτω καὶ οὗτοι ἀνθίστανται τῇ dAn- 
0síq. Οἱ μάγοι Ίσαν οὗτοι, οἱ ἐπὶ Μωσέως. Πόθεν δὲ 
τὰ ὀνόματα αὐτῶν δει ὁ Παῦλος , τῆς Γραφῆς μὴ 
λεγούσης ταῦτα; "H ἀγράφως παραδέδοται 5, 1?) ἐκ 
Πνεύματος ἁγίου εἰχὸς ν εἰδέναι τὸν Παῦλον. 


4 

"Ανθρωποι χατοφθαρµέγνοι τὸν voor, ἁδόκιμοι 
περὶ τὴν πἰστιν. "Όταν τις τὸν νοῦν φθαρῇ ἐν τοῖς 
πάθεσι, τότε ἀδόχιμος περὶ τὴν πίστιν γίνεται. Εἶπα 
γὰρ ἄφρων 'Οὐκ ἔσει θεός. Πόθεν ; Διότι διεφθάρη- 
σαν, xai ἐθδελύχθησαν ἐν ἀνομίαις. "Apa ὁ ἁδιάφθο- 
pog νοῦς τὴν πίστιν παραδέχεται. Προσεκτέον οὖν, 
ph διαφθαρῶμεν τοῖς πάθεσι, καὶ εὕρῃ χώραν ἐν 
ἡμῖν ἡ τῆς πίστεως χιθδηλία. 


Varie lectiones. 


9 ῥᾳδίωςο. 19 δι ἀγράφου παραδόσεως m. 


12ἱ 


EXPOSITIO IN EPIST. Ii AD ΤΙΜΟΤΗ. — CAP. ΠΠ. 





122 


"AAA οὗ zpoxóyovour ἐπὶ κ.λεῖον. Πῶς οὖν A κας. 9. Sed witra non proficient. Quomodo 


ἀλλαχοῦ λέχει’ Προκόφουσιν ἐπὶ π.λεῖον ἀσεδείας; 
Ἐκεῖ τοῦτό φησιν, ὅτι ἀρξάμενοι τῶν πονηρῶν δο- 
Ὑμάτων χαὶ τοῦ πλανᾷν οὐ στῄήσονται, ἀλλ' ἀεὶ 
παινότερα ἐξευρήσονσιν ' ἐνταῦθα δὲ τοῦτό φησιν, 
ὅτι οὑχ ἁπατήσουσιν, οὐδὲ συναρπάσουσι πολλοὺς, 
ἁλλὰ χὰν bv πρώτοις δόξωσιν ἀπατῆσαι, ὅμως εὖ- 
φώρατοι ἔαονται. Ἐπιφέρει οὖν " 

'H γὰρ ἄνοια αὐτῶν ἔκδη.ος ἔσται πᾶσυι', 
ὥσπερ καὶ ἡ ἑκείνων ἐγένετο. Ei ἀπιστεῖς, μάθε ἀπὸ 
τῶν ἐχείνοις τοῖς µάγοις συµθάντων. Καὶ γὰρ ἐχεῖ- 
vot ἠλέγχθησαν χατὰ φαντασίαν θαυματοποιοῦντες 
χαὶ ἁπατῶντες, ὅτε Μωσῆς ἑτερατούργησεν ἁληθῶς. 
"Ὥστε πάντα τὰ τῆς ἁπάτης πρὺς χαιρὸν ἀνθεῖ. 


igitur alio iu loco dicit : Ad majorem impielatem 
proficient ? lllic hoc affirmat, prava dogmata in- 
choantes non Θ10 desistent αὉ impostura, sed 
semper magis nova invenient : hic autem hoc 
dicit, quod non decipient, nequc arripient multos, 
verum etiamsi maximi inipostores videantur, de- 
prelendentur tamen. Infert igitur : 

Insipientia enim eorum perspicua erit. omnibus, 
sicut et illorum fuit. Si dubitas, ex iis qux» Magis 
illis contigerunt disce. Nem illi convicti sunt, 
quod per vanam jillusionem miracula ederent 
aljue seducerent, cum Moses revera prodigia 
operaretur. Quocirca omnis impostura ad tem- 
pus durat. 


Σὺ δὲ zapnxodoóü0nxdc µου εῇῃ διδασκα.ίᾳ. B' Vgns. 10. Tu. autem assecutus es. meam doctri- 


Ἐχεῖνοι μὲν, qat, τοιοῦτοι, σὺ δὲ οἶδας τὰ ἡμέτερα 
ἀκρ:δῶς, ὅτι οὗ τοιαντα ᾿ οὐ γὰρ ἁπλῶς συνεγένου, 
&X)à παρηκο.]ούθηκας, τουτέστι, μαχρὸν συνεγέ- 
νου qot χρόνον, καὶ πᾶσι προσεῖχες τοῖς ἐμοῖς * 
ὥστε ἰσχυρὸς Eso, καὶ ἀντίδαινε τοῖς ἑναντίοις. Τῇ 
διδασκαΆίέᾳ, τοῦτο περὶ λόγον. 


Τῇ ἁγωγῇῃ. Τοῦτο περὶ βίου xal πολιτείας. 


Τῇ προθέσει. Τουτέστι, τῇ προθυµίᾳ, xai τῷ 
ἀνδρείῳ παραστήµατι τῆς doync. Οὐ γὰρ ἔλεγον 
µόνον, qnoi, ἀλλὰ καὶ ἑποίουν. 

ΤΠ απἱστει. Τουτέστι, τῇ ἓν τοῖς δόγµασι τῆς 
ἀληθείας ἑδραιότητι, 1) τῇ ἐν τοῖς χινδύνοις μὴ 
ἁπογινώσχειν ποιούσῃν ἀλλὰ πιστεύειν τῷ θεῷ, ὅτι 
ἐξελεῖται. 

Tj µακροθυµίᾳ. T$ πρὸς τοὺς αἱρετικούς * οὗ 
γὰρ ἑταραττόμην, ἀλλὰ μετὰ πραότητος πάντα 
ἑδεχόμην. 

Tj ὑπομονῃ. Tj] πρὸς τοὺς διωγμούς. 

Toic διωγµοῖς, τοῖς παθήµασιν. O9 µόνον ἐδιω- 
χόµην, φησὶν, ἀλλὰ καὶ ἔπασχον. Ἐπειδὴ δὲ δύο 
ταῦτα ταράττει μάλιστα τὸν διδάσχαλον, τότε αἱρετι» 
χοὺς εἶναι, xa τὸ πάσχειν ' περὶ μὲν τῶν αἱρετιχκῶν 
πολλὰ διελέχθη, πείθων Τιµμοθέῳ μὴ ταράττεσθαι. 
"Exi δὲ sat; θλίψεσι τὰ ἑαυτοῦ xata yet, παρα- 


Ῥαῤῥόνων τὸν µαθητήν. 


nam. llli quidem 1ales sunt, inquit : tu. vero mno- 
stra exacte nosti, quod non sint talia : non. enim 
simpliciter apud me moratus es, verumtamen asse- 
culus, id est, longo apud me tempore perimansisti, 
et omnibus meis rebus attendisti animum : fortis 
itaque esto, ac resiste adversariis. Doctrinam ὁ 
hoc ad sermonem attinet. 

Institutionem, lloc de vita et 
piendum. 

Propoeitum. [d est, prompltitudinem, adeoque 
virilem animz constitutionem. Non enim, inquil, 
dicebam solum, verum et faciebam. 

Fidem. Hoc est, in doctrina veritatis constan- 
tiam, vel eam quz in periculis non sinit despe- 
rare, sed (dere Dco facit, quod is nos sit ere- 
pturus. 

Longanimitatem. Erga hwrcticos, non. enim tu- 
multuabar, sed omnia cum mansuctiudine esxci- 
piebam. 

Patientiam. ln persecutionibus. 

Vgns. 11. Persecutiones, paesiones. Nedum, in- 
quit, persecutionibus obnoxius eram, vcrum 
etiam patiebar. Quia vero hzc duo maxime per- 
turbant doctorem, cu:m quod lzretici siut, tum 
quod afflictiones patiatur: de hrelicis muta 
sane disseruit, persuadens Timotheo ne turbetur. 
Quod autem ad afflictiones attinet, suas ipsius 
calamitates enarrat, discipulo animum addens. 


moribus acci- 


Old µοι ἐγένετο àv. Ανγειοχείᾳ, àv. Ἱκονίῳ, év D — Qualia miti [2εία sunt. Antiochim, Iconii, Ly- 


Αύὐστεροις. Αντιόχειαν τὴν τῆς Πισσιδίας Xéyet. 
Λύστρα δὲ, ὅθεν fv ὁ Τιμήθεος. Διὰ τί δὲ τούτων 
µόνων µέμνηται; Ἐπειδὴ γνωριµώτερα ἣν τῷ Τιμο- 
θέῳ, ἢ xai νεαρώτερα τῶν ἄλλων. "Opa δὲ πῶς οὐ 
λέγει ταῦτα xav' εἶδος' οὐ γὰρ ἐπιδείξεως ἕνεχεν, 
ἁλλὰ παραµμυθίας τοῦ μαθητοῦ, ταῦτα γράφει 
ἀναγχαίως. 

Olovc διωγμοὺς ὑπέμευα, xal àx πάντων µε 
ἐῤῥύσατο ὁ Κύριος ' ᾽Αμϕότερα ταῦτα δείκνυσι τῷ 
Ἐιμοθέῳ, ὅτι Καὶ ἐγὼ προθυµίαν 3" παρε!χόμην, ὥστε 


** Act. xit, 14. 


stris "*. Antiochiam Pisidie dicit: Lystram vero , 
unde Ti;notheus oriundus. Quam ob causam au- 
tem horum tantuminodo meminit? Quia Timotheo 
notiora erant, vel aliis recentiora. Observa autem 
quod isla speciatiu non recenset : non enim. 
ostentationis causa, sed ut discipulum consoletur, 
hzc necessario scribit. 

Quales persecutiones sustinui, εἰ ex omnibus eri- 
puit me Domiuus, Utraque hzc indicat Timotheo : 
Etego, inquit, promptitudinem ad paliendum 


Varie lectiones. 


"! προθυµίας εἰχόμην ο. 


129 


THEOPHYLACTI BULGAREE ARCHIEP. 


194 


exhibebam, et Deus non*deserebat me. Quare ct Α [δεῖ] ὑπομένειν , xal ὁ Θεὸς οὗ χατελίμπανέ µε, 


tu sis promptus, et non derelinqueris. 

Vens. 12. Et omnes qui pie volunt vivere G11 
in. Christo Jesu, persecutionem. patientur. E& hzc 
sane maxima est consolatio. Quid enim, inquit, 
de me solo verba facio? Quotquot pie vivere 
instituunt, et. secundum Evangelium, persecutio- 
nem patientur. Persecutiones autem bic dicit non 
eas solas qua ab incredulis imminent, eed etiam 
afflictiones istas simpliciter, et morrores 4ο dulo- 
res, quos virtute praediti sustinent. Tentationis 
enim locus est vita hominis, uti Jobus ait, et qui 
angustum iter ingreditur, necessario premitur. 

Vgns. 15. Mauli autem homines εἰ seductores pro- 
ficient in pejus, errantes. el. in. errorem mittentes. 
Nihil te perturbet, si isti in tranqijllitate agant, 
tu vero in tentationibus : rerum natura sic se 
habet. Exutus es ad certamen : necesse est sudo- 
ribus te abundare. Stolidum est igitur in certamine 
requiem quxrere. Nain etiamsi progredi videantur, 
hoc tamen non est progressus, nimirum in errore 
feliciter pergere. Interpretans enim quid sit pejus, 
dixit, in errorem mittere et errare. 

VERs. 14. Tu vero mame in iis qua didicisti, 
el credita suni tibi. Tu autem, inquit, impermuta- 
vilis esto, et noli emulari in malignantibus : neque 
ut homine qui prosperatur in via sua **. Non simpli- 
citer autem  didieisti, sed et credita sunt tibi, 
hoc est, cum certitudine didicisti. Proinde etiamsi 


"Doce xal σὺ προθυμοῦ, xal οὖκ ἐγχαταλειφθήσῃ. 

Καὶ πάντες δὲ οἱ 0£JAovtec. εὑὐσεδῶς ἕῃν ἐν 
Χριστῷ "Incov, διωχθήσονται. Καὶ τοῦτο μεγίστη 
παραµνθία. Τί γὰρ λέγω, qnot, περὶ ἑμαυτοῦ µό- 
vou; Πάντες οἱ θέλοντες εὐσεθῶς ζῆν xal χατὰ τὸ 
Εὐαγγέλιον, διωχθήσονται. Διωγμοὺς δὲ ἐνταῦθα 
λέχει, οὗ τοὺς παρὰ ἁ πίστων μόνους, ἀλλὰ xal τὰς 
θλίψφεις ἁπλῶς, xai τὰς ὀδύνας, ἃς οἱ ἑνάρετοι ὑφ- 
ἰστανται. Πειρατῆριον Y&p ἐστιν ὁ βίος τοῦ ἀνθρώ- 
που, κατὰ τὸν 'lG6, xal ὁ τὴν στενὴν ὀδεύων, ἐξ 
ἀνάγκης θλίδεται. 


Πογηροὶ δὲ ἄνθρωποι καὶ γόητες προκόγφουσεω 
ἐπὶ τὸ χεῖρον, π.ἑανγῶντες καὶ π.λαγώμενοι. Μηδέν 
σε θορνθείτω, εἰ ἐχεῖνοι bv εὐθυμίᾳ, σὺ δὲ bv πει- 
ρασμοῖς * οὕτως ἔχει ἡ φύσις τῶν πραγμάτων. 'Anx- 
εδύσω εἰς τὸν ἀγῶνα, ἀνάγχη ἐστὶν ἱδρώτων σε γέ- 
µειν. ᾿Ανόητον οὖν τὸ ἐν ἀγῶνι ἄνεσιν ζητεῖν. El 
γὰρ χαὶ δοχοῦσι προχόπτειν, ἀλλ οὐκ ἔστι τοῦτο 
προκοπὴ, τὸ εὐοδοῦσθαι αὐτοὺς iv τῇ πλάνῃ. 'Ep- 
μηνεύων γὰρ τί ἐστι τὸ χεῖρον, εἶπε, τὸ πλανᾷν 
xai πλανᾶσθαι. 

Σὺ δὲ µένε ἐν οἷς ἔμαθες καὶ ἐπιστώθης. Σὺ 
δὲ, φησὶν, ἀπερίτρεπτος ἔσο, καὶ μὴ παραζή.Ίου 
ἐν πογηρευοµένοις, μηδὲ ἐν ἀνθρώπῳφ xatevobov- 
µένῳ ?* ἐν τῇ ὁδῷ αὐτοῦ. Oby ἁπλῶς δὲ ἔμαθες, 
ἀλλὰ χαὶ ἐπιστώθης, τουτέστι, μετὰ πληροφορίας 
ἴμαθες. ἜὭστε xàv ἑναντία ὁρᾷς τῶν πιστενθέντων, 


diversum cernas ab eo quod credidisti, ne turberis: C μὴ θορυδοῦ , ἐπεὶ καὶ ᾿Αθραὰμ ἀκούσας , ὅτι "Ev 


quandoquidem et Abrabam postquam audivisset, 
In 1saac vocabitur tibi semen, cum postliac jugulare 
cum juberetur, non turbabatur. 

Sciens a quo didiceris, et quod ab infantia sacras 
litteras nosti. Duas causas adducit propter quas 
oporteat eum immobilem permanere ; et quod non 
a vulgari aliquo didicisti, inquit, sed a Paulo; 
vel, quod idem valet, a Cliristo : et quia non heri, 
aut nuper didicisti, sed ab infantia, ac radices 
egit In te scientia pietalis : quare non permitlet te 
2liquid stulte facere, ut plerique solent. Qui enim 
Scripturas perinde novit ut oportet, nunquam 
pervertetur. Sacras autem litteras divinam ap- 
pellat Scripturam. lloc porro est adversus Simo- 
nem, et Manetem, et omnes qui Vetus Testamen- 
(um pravum appeliant. 

VgRs. 15. Que te. possunt instruere ad. salutem, 
per idem qua est in Jesu Christo. Νου quemadmo- 
dum externa. scientia. hominem instituit ad frau- 
dem et imposturas, et verborum puguas, ex qui- 
bus animse interitus provenit, sic divina coguitio, 
sed ea instituit ad salutem. Qualem ? Non eam 
qua est per opera, non qus per verba, sed que 
est per fidem Jesu Christi. Sacre enim Scripturz 
614 ducunt hominem ut Christo credat, qui sa- 
lutem illi conciliat, ' : 


** Psal. xxxvi, 4. 


Ἱσαὰχ κ.ηθήσεταί σοι cxépya, 
τοῦτον χελευόµενος, οὐκ ἑταράττετο. 


εἶτα σφάξαν 


Εἰδὼς παρὰ εἶνος ἔμαθες, καὶ ὅτι ἀπὸ βρέφους 
τὰ lepà γράµµατα οἶδας. Δύο αἰτίας λέγει τοῦ δεῖν 
αὐτὸν ἀπερίτρεπτον µένειν, Ὅτι τε οὐ παρὰ τοῦ ευ- 
χόντος ἔμαθες, φησὶν, ἀλλὰ παρὰ Παύλου, ἴσον δὲ 
εἰπεῖν, ὅτι καὶ Χριστοῦ * xal ὅτι o0. χθὲς xal πρώην 
ἔμαθες, ἀλλὰ ἀπὺ βρέφους, καὶ ἐῤῥῥιζωμένη ἑἐστὶν 
kv cot ἡ θεία γνῶσις. Ὥστε οὐχ ἀφήῆσει σε ἀνόη- 
τόν τι παθεῖν, xal οἵον οἱ πολλοί 'O γὰρ «ὰς 
Γραφᾶὰς εἰδὼς, ὡς δεῖ, οὐδέποτε περιτραπῄσεται. 
Ἱερὰ δὲ γράμματα τὴν θείαν λέχει Γραφήν. Τοῦτο 
χατὰ Σίμωνος, καὶ Μάνεντος, xai πάντων τῶν τὴν 
Παλαιὰν πονηρὰν ἀποχαλούντων. 


Τὰ δυνἀμεγά σε σοφίσαι εἰς σωτηρίαν διὰ πἰ- 
σεεως τῆς ἐν Χριστῷ "IncoU. Οὐχ ὥσπερ ἡ Ego 
γνῶσις σοφίζει τὸν ἄνθρωπον εἰς ἁπάτην xal σο- 
φίσµατα καὶ λογοµαχίας, ἐξ ὧν ἀπώλεια ψνχῆς, 
οὕτω xat fj θεία γνῶσ:ς, ἀλλ᾽ αὐτὴ σοφίζει εἰς σω- 
τηρίἰαν. Ποίαν ; Οὐ τὴν δι’ ἔργων, οὗ τὴν διὰ λόγων, 
ἀλλὰ τὴν διὰ πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ. ᾿Οδηγοῦσι 
γὰρ αἱ ἅγιαι Γραφαὶ τὸν ἄνθρωπον εἰς τὸ πιστεῦσαι 
Χριστῷ, σωτηρίαν αὐτῷ περιποιοῦντι. 


Varia: lectiones. 


:9* εὐδοχιμοῦντι m. 


135 


EXPOSIIO IN EPIST. II AD TIMOTH. — CAP. IV. 


126 


Πασα Ὑραφὴ 0sóxvevoroc xal àpélipcc. TloÀ- A — Vens. 16. Omnis scriptura. divinitus: ἱπερίταια 


^o0c εἰρηκὼς παραμυθίας τρόπους, νῦν xal τὴν µε- 
γίατην ἐπάγχει, τὴν ix. τῆς ἀναγνώσεως τῶν T'pa- 
φῶν. Μάλλει γὰρ λυπηρόν τι αὑτῷ ἀγγέλλειν, ὅτι 
τελειοῦται. "Iva. οὖν μὴ χαταπέσῃ, ὡς στερεούµενος 
τοῦ αὐτὸν συνιστῶντος, Ἔχει», qnot, τὰς Γραφάς 
àvv' ἐμου δυναµένας ὠφελεῖν σε. Ζητοῦσι δέ τινες 
πῶς εἶπε, Πᾶσα χραφὴἡ θεόπνευστος. "Apa οὖν 
καὶ al τῶν Ἑλλήνων γραφαὶ θεόπνευστοι ; Καὶ βια- 
ζόμενοί τινες στίζουαιν εἰς τὸ, θεόπγευστος, xal 
φασιν, ὅτι πᾶσα vqpaqgh, τις ἐστὶ θεόπνευστος, 
ἐχείνη χαὶ ὠφέλιμος. Ἔδει δὲ αὐτοὺς συνιδεῖν, ὃτι 
εἰπὼν ἀνωτέρω, Τὰ ἱερὰ Γράμματα οἶδας, λέγει 
νῶν, ὅτι πᾶσα γραφή" lola ; Περὶ T$; δ.ελέγετο, 
περὶ ἧς εἶπεν, ὅτι ἱερά. Πᾶσα οὖν ἡ τοιαύτη, θεό- 


εἰ utilis. Cum non paucos censolationis modos 
dixisset, maximam jam nunc profert, αυ est ex 
lectione Scripturarum. Denuntiaturua est euim el 
triste quiddam, nimirum quod instet sibl vitse 
terminus. Ne igitur despondeat animum, veluti 
confirmatore suo orbatus , Habes, inquit, scriptus 
Tas, (08 mei loco te juvare possunt. Qu:erunt 
autem aliqui quomodo dixerit : Omnis scriptura 
divinitus. inspirata : nunquid igitur et Grecorum 
scripture divinitus sunt inspiratze ? Ac ita quidem 
pressi distinctionem ponunt ad istud, divinitus 
inspirata , dicentes : Omnis Scriptura, qua est 
divinitus inspirata, illa est etiam utilis. Oportebat 
autem eos novisse quod cum supra dixerit : Sacras 


πνευστος χαὶ ὠφέλιμος, πρὸς πάντα ἃ ἑξῆς bn B Litteras nosti, nunc ait : Omnis scriptura : qualis ? 


φέρει. 


Πρὸς διδασκαλία», Ἀφελεῖ, φησὶ, διδάσχουσα 
ἡμᾶς, εἴ τι δεῖ μαθεῖν. 0Οὐδὲν γάρ ἐστιν, ὃ μὴ διὰ 
τῆς θείας Γραφῆς δύναται λυθῆναι. 

Πρὸς "Aspyxov. Ei ἑλέγξαι δεῖ τὰ dub, xo 
τοῦτο ἐχεῖθεν. 

Πρὸς ἐπανόρθωσι», πρὸς παιδείαν τὴν iv δι- 
καιοσύνῃ. Εἴπερ δεῖ, φησὶν, ἑπαγορθωθῆναι xal 
παιδευθΏναι, τουτέστε, σωφρονισθῆναι πρὸς διχαιο- 
αύνην, τουτέστι πρὸς τὰ δίχαια πράττειν, xol 
τοῦτο ἐχ τῶν Γραφῶν σοι περίεστιν. 

"Iva diptioc ᾗ ὁ τοῦ 9600 ἄολρωπος. Ἡ ἑπανόρ- 
θωσις, φησὶ, γίνεται ἓχ τῶν Γραφῶν, ἵνα μηδὲν 
τῶν χαλῶν λείπῃ τῷ κατὰ θεὸν ἐνθρώπῳ. Ὥστε 
xai σὺ ἐὰν βούλῃ ἄρτιος εἶναι, τουτέστι, τέλειος 
καὶ ὑγιῆς, xal ἀεὶ ἴσος. οὔτε τοῖς λυπτηροῖς συστελλό- 
µενος οὔτε τοῖς χρηστοῖς φυσώμενος, τούτο γὰρ 
ἀνισότητος 9* γνώμης, ταύτας ἔχε συµθούλους ἀντ' 
ἐμοῦ. El δὲ Τιμοθέῳ τῷ Πνεύματος πλήρει ἔγραφε 
περὶ ἀναγνώσεως, πόσῳ μᾶλλον ἡμῖν ; "Opa δὲ, 
ὅτι χωρὶς τῶν Γραφῶν οὐχ ἔστιν ἄρτιον γενέσθαι. 


Πρὸς πᾶν Épyor ἀγαθὸν ἀἁπηρτισμένος. Οὐχ 
ἁπλῶς µετέχων ἀγαθῶν πράξεων, ἀλλ' ἀπηρτισμέ- 
νος, τουτέστι τετελειωμένος' οὗ πρὸς τόδε μὲν, 
«66s οὗ, ἀλλὰ πρὸς πᾶν. 

ΚΕΦΑΛ. Α. 

Διαμαρτύρομαι οὗ» ἑγὼ ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ 
Κυρίου "IncoU. Χριστοῦ, τοῦ μέλλοντος xpiratc 
ζώντας καὶ νεκρούς. Ἐφόδησε μὲν τὸν Τιµόθεον καὶ 
ἄλλοτε εἰπών * Παραγγέ.λλω σοι ἐνώπιον τοῦ 850v, 
τοῦ [ζῶγκος καὶ] ζωοποιοῦντος τὰ πάντα ' vow δὲ 
ᾠοθερώτερον ποιεῖ ^iv. λόγον, τῖς χρίσεως ἐκείνης 
ἀναμνήσας. Ἐχεῖνον γὰρ, φησὶ, τὸν μέλλοντα εὖ- 
θύνας ἁἀπαιτεῖν, µάρτυρα ποιοῦμαι, ὅτι οὐδὲ τοῦτο 
ἔχρυφα ἀπὸ σοῦ. Ζῶντας δὲ xal νεχροὺς, ἡ ἅμαρ: 
τωλοὺς λέγει χαὶ διχαίους, ἡ τοὺς ἤδη ἀπελθόντας 


! ] Tim. vi, 13. 


De qua disserebat, ac de qua dixit quod sacra est. 
Omnis igitur hujusmodi divinitus inspirata est, 
et utilis ad omnia quz deinceps recenset. 

Ád docendum. Prodest, inquit, docens mos, εἰ 
quid sit discendum. Nihil enim est quod per 
Scripturam sacram dilui non possit. 

Ad arguendum. Si [falsa siut arguenda, inde 
etiam fleri potest. 

Ad corrigendum, ad erudiendum in justitia. Si 
quid sit, inquit, corrigendum, si instituendus 
quisquam, hoc est, erudiendus ad justitiam, hoc 
est, ut justa transigat, hoc etiam e Scripturis tibi 
presto erit. 

VgRs. 47. Ut sit perfectus homo Dei. Correctio, 
inquit, Gt ex Scripturis, ut nihil bonorum desit 
homini Dei. Quocirca si tu quoque velis perfectus 
esse, hoc est. consummatus et sanus, et semper 
idem, neque in tristibus contractus, neque in se- 
cundis inflatus, quod evenire solet iis qui insta- 
bili mente fluctuant, has abe consultrices mei 
vice. Quod si Timotheo Spiritus sancti pleno 
scripsit de lectione, quanto potius hoc nobis 
precipit? Observa qutem quod sine Scripturis 
quisquam non possit esse perfectus. 

Ad omne opus bonum consummalus. Non sim- 
pliciter bonorum operum particeps, sed consum- 
matus, hoc est perfectus : non ad hoc quidem, 
ad isthuc vero non item, sed ad omne. 

CAPUT IV. 

VEas. 1. Testificor igitur ego coram Deo et Domino 
Jesu Christo, qui judicaturus est vivos εἰ mortuos. 
Perterrefecit Timotheum'cum alibi dixisset : Precipio 
tibi coram Deo, qui vivificat omnia *' : nunc autem 
horribiliorem facit G13 sermonem, judicii illius 
mentione facta. Illum enim, inquit, qui poenas 
exacturus est, testem facio, quod neque hoe te 
celaverim. Viventes autem et mortuos, vel pecca- 
tores dicit et justos, vel qui jam abierunt ex hoc 


- smculo, et qui tum relinquendi sunt viventes : 


Yarie lectiones. 


5 ἓν ἱσότητιο, . 





127 


runt. 

Per adventum. suum et regnum suum, Quando ju- 
d'caturus est? In^ apparitione sua, qua erit cum 
gloria el regno. Non enim tum adeo vilis οἱ con- 
temptus adveniet, uti prius. 

Vens. 2. Pradica verbum. Quid est quod obtestor ? 
lridica verbum, ne cohibeas donum quod in te 
est. Terrore concutiamur qui non praedicamus. 

Iusta opportune, importune. Veluti cum immora- 
tione et instantia loquere, non. semel, sed semper. 
Non sit tibi statum tempus, sed οἱ opportune, hoc 
est, cum in pace et. timore vacuus fueris, et cum 
in. Ecclesia : sed importune etiam, hoc est, cum in 
perieulis fueris, et extra Ecclesiam, loquere et pre- 
dica. Opportunum enim et importunum juxta vulgi 
cpinionem dixit: arbitrantur enim opportunita- 
tem, quietem et laxationem : importunitatem vero, 
tempus per:culosum. Ac rursus opportunitatem 40- 
ctrinje vocat, in Ecclesia esse : importunitatem 
ve:0, extra hanc esse. Vel aliter, ne exspectes tem- 
pus lapsus : verum etiam priusquam impingat , 
doce. 

Argue. Cum videris istud fieri debere, hoc est, 
cum videris peccantem. vel peccaturum, non refor- 
mida. 

Increpa..Postquam argueris atque demonstrave- 
ris cum deliquisse, tum increpa : id est, poenam et 
supplicium impone. 


- THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 
quidam autem. οἱ animas et corpora intellexc- A xal τοὺς τότε καταλειφθησαµένους ζῶντας 


138 
Τινὲς 
δὲ xai ψυχὰς xal σώματα ἑνόησαν. 

Κατὰ τὴν ἐπιφάγειαν αὑτοῦ, καὶ τὴν βασι.1είαγ 
αὑτοῦ. Πότε χρίνειν μέλλοντος; "Ev τῇῃ ἐπιρανείᾳ 
αὐτοῦ, τῇ μετὰ δύξης xal βασιλείας Υγενησοµένη. 
Ούχ οὕτω γὰρ Ίξει εὐτελῆς ὡς πρότερον. 

Κήρυξον τὺν' «Ἰόγον. Τί ἐστιν ὃ διαμαρτύρομα:; 
Κέρυξον τὸν λόγον, μὴ συνέξῃς τὸ χάρισμα. Φοδη- 
θῶμεν οἱ ph χηρύσσοντες. 

Επίστὴθι εὐκαίρως, ἀκαίρως. Οἷον μετὰ ἐπι- 
μονῆς 9 καὶ ἐπιστασίας λάλησον, μὴ ἅπαξ, ἀλλ 
&el. Mh. ἕἔστω σοι καιρὸς ὠὡρισμένος, ἀλλὰ xat 
εὐχαίρως, τουτέστιν. ἐν εἰρήνη, ἓν ἁἀδείᾳ, xal ἑτα 
Ἐκκλησίας ** ὤν ' ἀλλὰ xai ἀκαίρως, τοντὲστιν, 
ἐν χινδύνοις ὢν, καὶ ἔφω τῆς Ἐχχλησίας, λάλει xal 


B κήρυττε. Τὸ εὔκαιρον yàp καὶ τὸ &xa:pov, πρὸς 


την ὑπόληψιν τῶν πολλῶν εἶπεν :οἵονται γὰρ εὖ- 
χαιρίαν μὲν τὴν ἄνεσιν, ἁχαιρίαν δὲ τὸν χινδυνώδη 
xatpóv, Καὶ a0 καιρὸν δ.δασκαλίἰας τὸ ἓν Ἐκχλησία 
εἶναι" ἀκαιρίαν δὲ τὸ ἔξω ταύτης. Ἡ χαὶ ἄλλως * Mh 
ἀναμείνῃς τὸν χαιρὸν τοῦ πτιυµατος *', ἀλλὰ xal 
πρὶν 1| πέσοι 38, δίδαξον. 


"EAerE£or. "Όταν ὁρᾷς ὅτι δεῖ ποιῆσαι τοῦτο, 
τουτέστιν, ὅταν εὕρῃς ἁμαρτόντα, f) μέλλοντα &pap- 
τεῖν, ph ὑποσταλῆς. 

Ἐπιτίμησο». Ms0' ὃ ἑλέγξεις καὶ ἀποδείξεις αὖ- 
τὸν ἁμαρτόντα, τότε ἐπιτίμησον * τουτέστι, τὸ πρόσ- 
τιμον xa τὴν τιµωρίαν ἐπίθες. 


Consolare. lucrepatio similis videtur seclioni, C  HapaxdAecov,. Ἡ  kmtslpmot; τομῇ ἔοιχεν * ἡ 


consolatio vero pharmaco suavi, Consola'ionis ergo 
pharmacum appone, ne sola sectio dolores vehe- 
mentiores faciens, in desperationem precipitet, 


In omni longanimitate ac doctrina. lloc prxdictis 
omnibus conjunge. Arguere enim in omni longani- 
mitate oportet, ut non omnibus simpliciter creda- 
mus οἱ docentes, ut doceatur quounodo is pecca- 
verit, εἰ quodnam sit peccatum. Sic decel etiam 
increpare in longanimitate, nec tanquam hosti poe- 
nam irrogare aut infligere, sed velut lilio institu- 
tonem dare. Et. in docurina, hoc est, docere eum 
quodnam sit [uerum mulcta. Consolatio autem 
maxime opus habet et longanimitate οἱ doctrina. 


Nec in vulgari longanimitate, sed in omni, hoc est, p 


qui omnibus modis demonstratur, operibus nimi- 
rum, verbis atque habitu 

Vens. δ. Erit enim teupus, quando sanam doctri- 
»amG14 non sustinebunt. Priusquam ergo labefa- 
clentur, 'anteverte eos. Propterea et supra dixit, 
opportune , importune, tantisper dum obtemperent, 
omnia age, 

Sed ad sua desideria coacervabunt sibi doctores, 
Temerariam doctorum turbam per verbum , co- 
azervabunt, significavit, et propterea quod a vulgo 
d:ligantur, quod nibil pro ratione facit, sed eos 


Varie lectiones. 
** ἐχχλησιῶν ο. 57 πταίσματος 0. 35 πταίσῃ o. 


55 ἐπιστολῆ: o. 


παράχλησις, qapuáxo app. Ἐπίθςς οὖν τὸ 
qáppaxoy τῆς παραχλήσεως, ἵνα μὴ ἡ cop μόνη 
τὰς ἀλγτδόνας σφοδροτέρας ποιοῦσα, εἰς ἀπόγνωσιν 
f$. 

'Ev zácm puxpotvplg καὶ διδαχῇ. Τοῦτο πᾶσι 
τοῖς προῤῥηθεῖσι σύνταξον. Καὶ ἐλέγχειν γὰρ ἐν 
πάσῃ µαχροθυµίᾳ δεῖ, ὥστε μὴ πᾶσιν ἁπλῶς πι- 
στεύειν * καὶ ἐν διδαχῃ, διδάσχοντας ὅπως ἥμαρτε, 
καὶ τίς f ἁμαρτία * xat ἐπιτιμᾷν ὡσαύτω; ἓν paxpo- 
θυµίᾳ, μὴ ὡς ἐχθρῷ ποινὴν ἐπιτιθέντα:, ἀλλ’, ὡς 
τέχνῳ, παιδείαν. Καὶ ἐν διδαχῆ, τουτέστι, διδάσχον- 
τας αὐτὸν τὸ χέρδος τοῦ ἐπιτιμίου. Ἡ δὲ παράκλη- 
σις xal μάλιστα χρῄξει καὶ µαχκροθυμίας 35 καὶ δι- 
δαχῆς. Οὐκ iv τῇ τυχούσῃ δὲ µαχροθυµίᾳ, ἀλλ ἐν 
πάσῃ, τουτέστι, τῇ µπαντοιοτρόπως δειχνυµένῃ, 
xai δι ἔργων, xal διὰ λόγων, καὶ διὰ σχημάτων. 


Ἔσται γὰρ καιρὸς, ὅτε τῆς ὑγιαινούσης διδα- 
σκαλίας οὐκ ἀνέξονται. "Ὥστα πρὶν f| ἑκτραχη- 
λισθῆναι αὐτοὺς προχατάλαδε. Διὰ τοῦτο xal ἀνω- 
τέρω εἶπεν, εὐχαίρως, ἁχαίρως, ἕως ἔτι ἔχεις πει 
μόνους, πάντα πράττε. 

A4 ó κατὰ τὰς ἰδίας ἐπιθυμ/ας ἑαυτοῖς ἐπισω- 
ρεύσουσι διδασκά.Ίους. Τὸ ἁδιάκριτον πλῆθος τῶν 
διδασχάλων διὰ τοῦ ἐπισωρεύσοισιν, ἑδήλωσε, 
καὶ διὰ τοῦ ὑπὸ τῶν λαῶν χειροτονεῖσθαι, οὐδὲν 


. | 
»? μετὰ µακροθυ o. 


129 


EXPOSITIO IN EPIST. 11 AD TIMOTH. — CAP. IV. 


130 


κατὰ λόχον ποιούντων, ἀλλὰ τοὺς συντρέχοντας ταῖς À cligit qui cupiditatibus ipsius consentiant, ac qua 


ἑαυτῶν ἐπιθυμίαις, xol τὰ πρὺς ἡδονὴν αὐτοῖς xai 
λέγοντας, καὶ ποιρῦντας, τούτους χειροτονούντων. 

Ενηθύόμενοι τὴν ἀχοήν. Τουτέστι, τερπόµενοι 
thv ἀκοὴν, xal Υαργαλιζόμενοι, xat ἀεὶ ἐπιθυμοῦν- 
τες τὰ πρὸς χάριν ἀκούειν. 

Καὶ ἁπὺ μὲν τῆς ἀάηθείας τὴν ἀχοὴν áxo- 
στρέψουσι’ * à1108 τοὺς μύθους ἑκτραπήσονται. 
ἙὉρᾶς ὅτι οὐχ ὡς ἀγνοοῦντες σφάλλονται, ἀλλ᾽ Exóv- 
τες; Ἀποστρέψουσι γὰρ tí ἁχοὴν, φησὶ, καὶ 
ἐχτραπήσονται. Ὥστε ἐχούσιον τὸ xaxóy. Ταῦτα 
Ob λέγει, οὐχ ἵνα εἰς ἀθυμίαν ἐμδάλλῃ τὸν μαθητὴ», 
ἁλλ᾽ ἵνα πείση, τῷ μὲν παρόντι τῆς ἀδείας καιρῷ εἰς 
6fov κεχρῆσθαι ' ὅταν δὲ ἑἐκδῇ, γενναίως φέρειν» 
ὥσπερ χαὶ ὁ Χριστὸς ἔλεγε ' Παραδώσουσιν ὑμας 
xa) μαστιγὠσουσι. Καὶ ὁ αὐτὸς οὗτος * Μετὰ τὴν 
ἄπριξίν µου εἰσεεύσονται Aóxot βαρεῖς. 


Σὺ δὲ vngs àv πᾶσι, κακοπάθησο». Ορᾶς ὅτι 
διὰ τὸ νήφειν ταῦτα προλέγει ; ὡσανεὶ ἔλεγε, Πρὶν 
3) τὴν λύµην ἐχείνην ἐπελθεῖν, ἕως οὗ πάρεισιν οἱ 
λύχοι, χαχοπάθησον, xai ἑἐχουσίως xai ἀχουσίως, 
ἵνα tv ἀσφαλεῖ τὰ πρόδατα 5 χαταστήσῃς. 


"Epror εὐαγγαλιστοῦ *!. "Αρα τοῦτο τὸ Épyov 
τοῦ εὐαγγελιστοῦ τὸ χαχοπαθεῖν, xal παρ) ἑαντοῦ, 
xai παρὰ τῶν ἔξωθεν. 

Thy διακογἰαν σου απ.Ίηροςόρησον. Τοντέστι, 
πλήρωσον. "Ὥστε τότε h διαχονἰα πληροῦται. ὅταν 
τις χαχοπαθῇ. 


ad voluptatein ejus pertinont, tum dicant, tum 
agant. 

Prurientes auribus. floc cst, oblectati auribus, ac 
titillati, semper concupiscentes audire quae pla- 
ceat. 

Vgns. 4. Et a veritate quidem auditum avertent ; 
ad fabulas autem convertentur. Animadvertis quod 
non ex ignorantia errent, sed suapte sporte ? Aver- 
tent enim aures, inquit, et convertentur. Malum ita- 
que voluntarium est. Πο autem dicit, non ut in 
mororem conjiciat di-cipulum, sed ut persuadeat 
el, ut praesenti tempore, quod formidine vacat, 
uiatur quemadmodum convenit : quando autem 
contigerit, ut generose feral : quemadmodum 
Christus dixit : Tradeut vos et flagellabunt "* : et 
ipse Paulus: Post abitum meum intrabunt. lupi 
graves **, 

Vins. 5. Tu autem vigila in omnibus, malum sue- 
tine. Videu' quod propterea ut vigilaret , haec prze- 
dixerit ? perinde ac si dicat, Priusquam adveniat 
vastatio illa, quandiu non adsunt lupi, sustine af- 
flictiones, cum voluntarias, tum violentas, ut in 
tuto oves cellaces. ΄ 

Opus fac evangeliste. Proinde opus evangelistae 
est malum sustinere, tum a seipso, tum ab aliis 
qui foris sunt. 

Ministerium. tuum. imple. Ἰά est, eomple. Tum 
jtaque ministerium completur, cum aliquis malum 
austinet. 


᾿Εγὼ Τὰρ ἤδη σπένδοµαι, xal ὁ χαιρὸς τῆς C vas. 6. Ego enim jam delibor, ac lempus reso- 


ἑμῆς ἀνα 1ύσεως ἐφέστηχεν. Obóx «Une, θύομαι, 
ἀλλὰ τὸ πλέον. τῆς μὲν γὰρ θυσίας οὗ τὸ πᾶν &va- 
φέρεται τῷ θιῷ, τῆς δὶ σπονδῆς τὸ ὅλον. 

Τὸν áyora τὸν xaJAór. ἡἠ)ώγισμαι. Τίνος ἕνεχα 
Παῦλος vov ταῦτα μεγαληγορεῖ ; O2 μεγαληγορεῖ, 
ἁλλὰ παραμυθεῖται τὸν μαθητὴν, ὡς ἂν μὴ ἀλγῇ 
ὑπὲρ αὐτοῦ, ἅτε χαλῆς ἐπιτυχόντος τελευτῆς, xal 
πρὸς στεφάνους ἀπιόντος. Ὡσπερανεὶ matho ἆπο- 
θνήῄήσχων, παραμυθούμενος τὸ παιδίυν παραχαθήµε- 
vov χαὶ χλαῖον, λέγῃ' Τέχνον, pi) χλαῖε, ἐζῆσαμεν 
χάλῶς, τρόπαια ἑστήσαμεν, µεγάλας ἡμῖν οἶδεν ὁ 
βασιλεὺς τὰς χάριτας, ἔχεις χαὶ o0 θαυμάξεσθαι 
ἐτὶ τῶν ἡμῖν πεπραγμένων. Δῆλον γὰρ ὅτι ταῦτα 
λέγει ὁ πατὴρ, ἀνιστὰς τὺν παΐδα τοῖς ἑγχωμίοις 
πρὸς τὸ χούφως Φφέρειν τὸν χωρισµόν. Οὕτω καὶ 
Παῦλος ἐνταῦθα παραμυθεῖται Τιμόθεον, ὡσανεὶ 
δ.αθήχην συντιθεὶς τὴν ἐπιστολήν. Τὸν ἀγῶνα τὸν 
καλὸν ἠγώνισμαι ' οὐχοῦν xal σὺ αὐτοῦ ἐπιλαθοῦ. 
"Ἔνθα οὖν ἄλυσις, ἔνθα δεσμὰἁ, ὦ Παῦλε, οὗτος ἁγὼν 
καλός ; Nat, δι’ αὐτὸ τοῦτο, ὑπὲρ γὰρ Χριστοῦ vlvs- 
ται ταῦτα. Ἐν τοῖς ἕξω ἀγῶσι πολλὰς ἡμέρας mo- 
νοῦσιν ** οἱ ἄνθρωποι, καὶ bv ὥρᾳ μιᾷ τ.ν στέφᾶνον 
λαμθάνουσιν ΄ ἐνταῦθα δὲ διαπαντὸς 1) λαμπρότης 


5? Matth. x, 17. ** Act. xxin, 929. 


[utionis mei instat. Non dixit, sacrificor, sed quod 
majus est. Non enim tola victima Dco offertur, li- 
bauen vero totum. 

Vgns. 7. Bonum certamen certaci. Cur jam Pau- 
lus istis gloriatur ? Νου gloriatur, verum discipu- 
lum suum consolatur, ne doleat super ipso, quippe 
qui finem jam bonum assecutus sit, et ad coronas 
abeat. Quemadmodum si pater moribundus conso- 
letur filium assidentem sibi, atque plorantem, et 
dicat: Fili mi, plorare noli, bene viximus, tropaea 
ereximus, rex noster magnas agit nobis gratias, 
poteris etiam tu admirationi esse et laudari ob res 
a nobis gestas. Est enim planum quod hzc dicat 
pater, gnatum suum laudibus excitans ad disces- 
sum suum leviter ferendum. Consimilem $15 ad 
rationem Paulus hic Timotheum consolatur, liano 
veluti testamentum condens Epistolam. Certamen, 
inquit, bonuim certavi : proinde tu. etiam, Timo- 
Lee, idem apprebende. Atqui ubi catena, ubi vin- 
cula, bonumne id certamen est, o Paule ? Na, in. 
quit, propter hoc ipsum : propter Christum enim 
hiec flunt. ln. certaminibus externis multos dies 
homines laborant, et in una hora coronam acci- 


Varie lectiones. 


€ αρόγµατα ο. "' ἔργον molnsoy εὐαγγελιστοῦ m. 


43 ποιοῦσιν de» 





191 


THEOPFHYLACTi BULGARLE ARCHIEP. 


132 


piunt : bic autem in perpetuum splendor apud cer- A τοῖς ἀγωνιζομένοις., Διὰ τοῦτο χαλὸς ὁ ἀγὼν, τουτ- 


tantes perdurabit, Eapropter bonum est certamen, 
hoc est, delectabile atque decoruin. 

Cursum consummavi. Ab Jerusalem enim et cir- 
cuitu ejus usque ad Illyricum implevit Evangelium: 
usque adeo currebat, innumera dissecans impedi- 
menta, mortes, insidias, calamitates, quasi igncas 
alas haberet. | 

Fidem servavi. Haud pauca enim eraut quz hane 
deprzdari tentabant, minz, mortes, suavium rerum 
promissiones : verum Ίρδο omnibus restitit, 80- 
brius, semperque vigilans, ac furem observans. 

Vgns. 8. [n reliquo mihi reposita est corona justi- 
tig. Sufficiebant sane qua dixerat ad consolatio- 
nem : atqui premia etiam hie apponit, quo eum 
magis excitet. Non euim dolere oportet, inquit, 
quod abeam coronam accepturus. Justitiam autem 
hic rursus omnem virtutem appellat. 

Quam γεά {εί mihi Dominus in illa die, justus judex, 
Non dixlt, dabit, sed, reddet, veluti debitum quod^ 
dam : justus enim cum sit, omnino laboribus mei 
cedem deliniet. Debitum itaque est corona, propter 
judicis justitiam. 

Non solum autem mihi, verum etiam omnibus di. 
ligentibus adventum ipsius. Hic Timotheum ipsum 
Tur$us excitat : si enim omnibus, multo magis tibi. 
Quis autem diligit ejus adventum? Qui digna eo 
facit ; adeo ut is qui non facit, non videtur diligere 
apparitionem adventumque ejus, imo deprecari 
eiiam ipsum, ne digna factià accipiat. Ἐπιφάνεια 
aulem dicitur, eo quod a supernis appareat, ac e 
supernia oriatur. Ante universalem autem appari- 
Aonem ejus, altera quxdam est, secundum quam 
ipse seipsum diguis exhibet, sed non mundo. Et 
rursus : Ego, inquit, et Pater veniemus, εἰ mansio- 
nem apud eum faciemus **. 

NVgns. 9. Festina ad. me venire cito, Cur ad sese 
Timotheum vocat, maxime cum Ecclesia Ephesina 
ci esset concredita cum tota illa gente? Quia vin- 
«tue detinebatur, et conclusus erat a Nerone, nec 
poterat ipse ad eum proficisci, hanc ob rationem 
Bomam illum accersit, volens [fortasse multa 
ei, priusquam niortem oppetat, commendare. 

616 VYzss. 10. Demas enim me reliquit, diligens 


έστι τερπνὸς xat εὐπρεπίς. 


Τὸν δρόµον τετέΊεκα. 'Anb Ἱερουσαλὴμ γὰρ και 
χύχλῳ µέχρι τοῦ Ἰλλυρικοῦ πεπλήρωχε τὸ Εὐαγχέ- 
λιον, οὕτως ἔτρεχε µνυρία διαχόπτων κωλύματα, 
θανάτους, ἐπιδουλὰς, συμφορὰς, ὠὡσανεὶ πτερὰ ἔχων 
ἀπὸ πυρός. 

Τὴν πίστιν τετήρηκα. Πολλὰ γὰρ fjv τὰ συλῆ- 
σαι 3 ταύτην ἐπιχειροῦντα, ἀπειλαὶ, θάνατοι, ὑπο- 
σχέσεις ἡδέων ' ἁλλ᾽ αὑτὸς πρὸς ἅπαντα ἀντέστη, νή- 
φων xal ἐγρηγορὼς ἀεὶ, xol τὸν χλέπτην ἐπιτηρῶν. 

Λοιπὸν ἁπόκειταί µοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέ- 
φαγος. Ἱκανὰ μὲν καὶ τὰ ῥηθέντα πρὸς παραμυ- 
(lav * ὧδε xal τὰ ἔπαθλα προστἰθησιν, ἵνα ἐπὶ πλέον 


B ὁ.αναστἠση. 0Οὐ γὰρ ἀλγεῖν χρὴ, φησὶν, ὅτι ἄπειμι 


στεφανωθησόµενος. Διχαιοσύνην δὲ τὴν χαθόλου ἄρε- 
^1» κἀνταῦθά φησιν, 

"Or ἀποδώσει µοι ὁ Κύριος ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, 
ὁ δίκαιος κριτής. Οὐκ εἶπε, Δώσει, ἁλλ', ἁποδώσει, 
ὡσανεί τινα ὀφειλὴν xal χρέος) δίχαιος γὰρ ὧν, πάν- 
τως τοῖς πόνοις τὴν ἀντιμισθίαν ἀρίσει. Ὥστε ὀφειλὴ 
ὁ στέφανος, διὰ τὸ δίχαιον τοῦ χριτοῦ. 

Οὔ µόνον δὲ ἐμοὶ, dAAà xal πᾶσι τοῖς ἠ]απη- 
κόσι τὴν ἐπιράνειαν αὐτοῦ. Ἐνταῦθα xai αὐτὸν 
διανἰστησι τὸν Τιμόθεον. El γὰρ πᾶσι, πολλῷ μᾶλ- 
λον cof. Tl; δὲ ἀγαπᾷ τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ. Ὁ 
πράττων ἄξια ταύτης, ὡς Ove. μὴ πράττων, ox 
ἔοικε ταύτην ἀγαπᾷν, ἀλλὰ xal ἀπεύχεσθαι αὐτὴν, 
ἵνα μὴ và ἄξια τῶν ἕργων ἀπολάδῃ. Ἐπιφάνεια δὲ 
λέγεται, διὰ τὸ ἑπάνω φαίνεσθαι, xa) ἄνώθεν ἀνατέλ- 
λειν. Hiph δὲ τῆς καθολιχῆς ἐπιφανείας ἔστι xai 
ἑτέρα, xa0' ἣν ἐμφανίζει αὐτὸς ἑαυτὸν τοῖς ἀξίοις, 
οὐχὶ τῷ χόσμῳ. Καὶ αὖθις ' "Ey, quot, καὶ ὁ Πα- 
ερ ἐήευσόμεθα, καὶ μµογὴἡν παρ) αὐτῷ κποιή- 
σομεν. 

Σπούδασὀν ἀλθεῖν πρὸς μὲ ταχέως. Τί δήποτε 
πρὸς ἑαυτὸν χαλεῖ τὸν Τιµόθεον, xal ταῦτα Ἐκχλη- 
σίαν ἐμπεπιστευμένον τὴν τῆς Ἐφέσου, καὶ ἕλνος 
ὁλόχληρον; Διότι Ev δεσμοῖς ἦν xoi συνεχέχλειστο 
ὑπὸ Νέρωνος, xoi οὐχ εἶχεν αὑτὸς πρὸς αὐτὸν ἑλ- 
θεῖν, διὰ τοῦτο ἐκεῖνον καλεῖ εἰς Ῥώμην, ποθῶν 
πρὸ τῆς τελευτῆς ἴσως αὐτῷ πολλὰ παραθέσθαι. 

Δημᾶς γάρ µε ἑγκατέλιπεν, ἁγαπήσας τὸν νῦν 


hoc scculwun, et abiit Thessalonicam. Non dixit , ut D αἰῶνα, καὶ ἐπορεύθη εἰς θεσσαλογίχην. Οὐ λέ- 


te videam priusquam ego moriar, ne mcrore eum 
afficiat; verum quia solus sum, nec habeam qui 
&djuvet me, in Evangelio, festina venire. Quid au- 
tem est quod ait : diligens hoc seculum? lloc est, 
amans otium, et vitam periculorum expertem «ο 
securam ; maluit potius domi sug in deliciia agere, 
quam mecum affligi. Hunc autem solum accusat, 
non eo consilio ut criminetur eum, sed ut nos ful- 
ciat, ne in periculis langueamus : simul etiam uL 
Timotheum ad sese citius pertrabat, 


*' joan. xis, 91. 


ει, ἵνα σε [bu πρὶν ἀποθανεῖν µε, ἵνα μὴ λυκήσῃ' 
ἁλλ᾽ ἐπειδὴ μόνος εἰμὶ, χαὶ οὐδένα ἔχω τὸν avv- 
αντιλαμθδανόμενόν µοι τοῦ Εὐαγγελίου, σπούδχσον 
ἑλθεῖν. Tl δέ ἐστιν, ἀγαπήσας τὸν vor alova; 
Τουτέστι, τῆς ἀνέσεως ἐρασθεὶς, xai τοῦ ἀχινδύνου 
βίου καὶ ἁσφαλοῦς, εἴλετο μᾶλλυν οἴχοι τρυφᾷν, 1) 
μετ) ἐμοῦ ταλαιπωρεῖσθαι. Τοῦτον δὲ µόνον διαδάλ- 
et, οὐχ αὐτὸν διαθάλλειν βουλόµενος, ἀλλ ἡμᾶς στη- 
ρίξαι,. ὥστε μὴ µαλαχίζεσθαι Ev τοῖς χινδύνοις * 
ἅμα δὲ καὶ τὸν Τιµόθεον μᾶλλον ἐφέλχεσθαι "* Bov- 
λόμενος. 


Varie lectiones. 


5 σνλλαδεῖν ο. " ἐφελχύσασθαι, o. 


133 


EXPOSITIO IN EPIST. II AD TIMOTH. — CAP. IV. 


134 


Κρήσπης εἰς Γαλατίαν, Tíitoc elc Δαλματίαν.λ — Crescens in Galatiam, Titus in Dalinatiam. [ος 


Τούτους οὐχέτι διαδάλλει * χαὶ γὰρ 6 Τἴτος τῶν αφό- 
δρα θαυμαστῶν fjv, ὡς xal Κρήτην ἐμπιστευθῆναι. 
Οὗτοι οὖν οἱ δύο, οὐχ ὡς ἀγαπήσαντες τὸν νῦν 
αἰώνα ἀπῆλθον, ἀλλὰ διὰ τὸ χήρυγµα ἴσως, Ἡ δι ἅλ- 
Ἂην χρείαν. 

Λουκᾶς ἐστι µόνος μετ ἐμοῦ. Οὗτος γὰρ ἁδια- 
σπάστως εἶχεν αὐτοῦ, ὁ xaX τὸ Εὐαγγέλιον γράψας, 
χαὶ τὰς Πράξεις τὰς χαθολικάς. Περὶ τούτου «nol 
γράφων Οὗ ὁ ἔπαινος ἐν τῷ ξὐαγγελίῳ διὰ πα- 
σῶν τῶν Ἐκκλησιῶν. 

Mápxor ἀναλαδὼν ἄγε μετὰ σεαυτοῦ" ἔστι γάρ 
pot εὔχρηστος slc διαχονγἰαν. Οὐκ εἰς τὴν ἀνάπαυ- 
σιν λέγει τὴν ἑαυτοῦ, ἀλλ' εἰς τὴν διαχονἰαν τοῦ 
Εὐαγγελίου. Καὶ Υὰρ ἐν δεσμοῖς (v, οὐκ ἔληγε κηρύτ- 
των. "Αρα οὖν xal τὸν Τιµόθεον, οὐχ ἕνεχεν ἑαυτοῦ 
ἐχάλει ' ἀλλ' ὑπὲρ τοῦ Εὐαγγελίου, ὥστε µηδεµίαν 
ταραχὴν Ὑενέσθαι τοῖς πιστοῖς χατὰ τὴν αὐτοῦ τε- 
λευτὴν, τῶν αὐτοῦ μαθητῶν πολλῶν παρόντων, xal 
κωλυόντων τὸν θόρυδον, xal παραμυθουµένων τοὺς 
ἁφερήτως φέροντας αὐτοῦ τὴν τελευτήν. Καὶ γὰρ 
ἄνδρας ἀξιολόγους εἰχὸς εἶναι τοὺς πεπιστευχότας 
ἐπὶ τῆς Ῥώμης. 

Τυχικὸν δὲ ἀπέστειλα elc Ἔφεσον. Ὥστε pó- 
νος ἐγχαταλέλειμμαι, xal ἀναγχαία ἡ σὴ παρουσία. 


Tür geAornv , ὃν ἁπόιιπον dv Τρωάδι παρὰ 
Κάραφ, ἐρχόμενος φέρε, καὶ τὰ βιδλία. ]μάτιόν 
τι λέχει ἐνταῦθα. ζητεῖ δὲ τοῦτο, ὥστε μὴ ὃςηθῆναι 
*20' ἑτέρων λαθεῖν. Πανταχοῦ γὰρ πολλὴν πρόνοιαν 
ποιεῖται, τοῦ μὴ δεῖσθαι ἑτέρων. Τινὲς δὲ τὸ γλωζ- 
σόχοµόν φασιν, ἕνθα τὰ βιδλία ἔχειντο. Τί δὲ τῶν 
βιθλίων ἑἐδεῖτο, µέλλων ἀποδημεῖν πρὸς θεόν; "Iva 
αὐτὰ τοῖς πιστοῖς παράθηται, ὥστε ἀντ᾽ αὑτοῦ 
ἔχειν. 

Μάλιστα τὰς negó, άγας. Ἴσως αὗται ὠφελιμώ- 
τερά τινα περιεῖχον. 

'AJéCavópoc ὁ χα.χεὺς zoJAJd µοι xaxà ày- 
aósitaro. Mépvrtar τοῦ πειρασμοῦ τούτου, οὐχ 
ἵνα ἐχεῖνον διαδάλλῃ, ἀλλ ἵνα τὸν μαθητὴν πείσῃ 

ενναίως φέρειν xal τοὺς παρά -τινων εὐτελῶν xal 
ἀτίμων προσαγοµένους πειρασμούς. Πολλοὶ γὰρ ὑπὸ 
μὲν ἀξιολόγων τινῶν πειραζόμενοι, φέρουσι, παρα- 
μυθίαν ἔχοντες τὴν τῶν πειραζόντων ὑπεροχήν ᾿ 


jam non accusat : nam Titus usque adeo admiran- 
dus erat, ut Creta insula illi committeretur. Hi duo 
igitur, non veluti diligentes mundum hunc abierunt, 
sed prsedicandi forsan gratia, vel aliam ob neces- 
s.tatem. 

VenRs. 11. Lucas esi solus mecum. Iste enim in- 
separabiliter illi adhzrebat, qui et Evangelium 
conscripsit Actaque catholica. De hoec scribens 
Paulus : Cujus laus, inquit, est. in Evangelio per 
omnes Ecclesias "*. 

Marcum. assume. εἰ adduc tecum : est enim mihi 
utilis ad ministerium. Non ad sui recreationem di- 
cit, verum 3d ministerium Evangelii. Etenim in 
vinculis agens, a predicstione non desistebat. Ti- 
motheum igitur nom suiipsius causa vocabat, sed 
Evangelii, ut nulla perturbatio fidelibus nascere- 
tur obitus sui tempore, multis ejus discipulis pra- 
sentibus, prohibentibusque perturbationem, adhore 
tantibusque et consolantibus eos qui ejus obitum 
segre ferrent. Etenim vereimile cst homines aucto- 
rilate magnos fuisse, qui Rom: crediderant. 


Vgas. 12. Tychicum autem misi Ephesum. Solus 
itaque relictus aum, atque opus habeo przsentia 
tua. 

VgRs. 15. Penulam quam reliqui Troade apud 
Carpum, veniens tecum affer et. libros. Pallium quod. 
dam hic dicit, quod ideo querit, ne habeat opus 
ab alie accipere. Ubique enim magnam curam ge» 
rii ut non indigeat aliis, Nonnulli vero capsulam 
hic intelligunt, qua libri repositi erant. Quid autem 
libris opus habebat, migraturus ad Deum? Ut ipsos 
fidelibus commendaret , quos suiipsius loco habe- 
rent, 

Mazime membranas. lstz:» fortassis utiliora quae- 
dam continebant. 

VEns. 14. Alexander erarius multa mala mihi 
oslendit. Meminit tentationis hujus, non ut eum ac- 
cuset, verum ut discipulo persuadeat magno animo 
ferre tentationes quz a vilibus et ingloriis adduce- 
bantur. Plerique enim a gravibus G17 viris et 
magnis tentati, istud ferunt, consolationem baben- 
tes ipsam affligentium exeellentiam : verum a vili- 


τὸ δὲ ὑπὸ εὐτελῶν xal ἀπεῤῥιμμένων πάσχειν, µε- D bus et abjectis pati, vehementer angit. Propterea 


γάλην τὴν ** ἀνίαν. Διὸ xal Παῦλός φησι ' HoAAd 
μοι καχὰ ἐν εδείξατο, ἀντὶ τοῦ, Εθλιφέ µε ὑπερδαλ- 
λόντως, ἢ χαὶ διαφόρως. Καὶ ἄλλως γὰρ οἱ ἄσημοι 
καὶ ἄτιμοι, ἑλάχιστα τῆς ὑπολήφεως τῶν πολλῶν 
φροντίζοντες, ἐπειδὰν ἄρξωνταί τινας xaxouv, οὐδ- 
όλως φείδονται. 

Ἁποδφη αὐτῷ Κύριος κατὰ τὰ ὄργα αὗτου. 
θάῤῥει, φησαίν, οὐχ ἁτιμωρητὶ ταῦτα αὐτῷ προ- 
χωρήσει, ἀλλ ἀποδφη αὐτῷ Κύριος, ἀντὶ τοῦ, 
ἀποδώσει’ μᾶλλον γὰρ προφητεία ἑστὶν, ἢἡ àpá. 


59 Jt Cor. vin, 18. 


et Paulus dixit: Multa mala mihi ostendit, pro, 
vehementer afflixit, vel etiam multifariam. Przter- 
ea, qui inglorii sunt et obscuri, multitudinis exi- 
siimationem mihimi facientes, si quempiam affli- 
gere ceperint, nullo modo parcunt. 


Reddat ei Dominus secundum opera ejus. Confide, 
inquit, haud impune bac ei succedent, sed. reddat. 
ei Dominus, pro, reddet. Nam prophetia potius est, 
quam imprecatio. At vero non tanquam sancti 


Varie lectiones. 


99 μεγάλην ἔχει τὴν m. 





135 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


136 


consentiant suppliciis, hoc a divo Paulo dictum e&t ; A Οὐχ ὡς τῶν ἁγίων δὲ ταῖς τιµωρίαις ἐπιτρεχόντων, 


verum quod verbi przdicatio eorum qui ipsi erant 
impedimento repressione opus habuit, et quod 
imbecilliores etiam hine maxime consolarentur. 


Vgns. 15. Quem et tu devita. Non dixit : Suppli- 


cio aflice, sut puni. (eliamsi licebat per gratiam 
Spiritus hzec facere), sed devitare, hoc est, decli- 
nare et secedere ab eo jubet, ac Deo vindictam re- 
linquere. 

Valde namque restitit verois nostris. Hoc es!, 
pugnat adversum me, atque Evangelii verbis ad- 
versatur, 

Vgns. 16. [n prima mea defensione nemo mihi ad- 
fuit, sed omies me dereliquerunt. Rursum alias 
tentationes enarrat, quo m»gis discipulum ad cer- 
tamen excitel. Priinam autem defensionem qualem 
dicit ? Sistebatur primum Neroni, et effugit mor- 
tem, adeo ut ab co etiam tempore praedicaret ver- 
bum. Postquau vero pincernam ejus in fide iusti- 
tuisset, insania exeestuans Nero obiruncavit eum, 
Tristitiam autem indicat. quod ait : Omnes me de- 
veliquerunt : perinde quasi dicat, Domestici mei me 
prodiderunt, omnique consolatione destitutus sum. 
Quocirca et tu in periculis destitutus me exemplum 
tibi sume ad consolationem. 

Non imputetur — ipsis. 
parcat suis ? Atqui rem gravem adwmiserapt fami- 
liares atque domestici ejus, adeoque cooperatores, 


Animadvertis quomodo 


τοῦτο εἴρηται παρὰ τοῦ Παύλου, ἀλλ ὡς τοῦ χηρύ- 
Ύματος δεοµένου τῆς τῶν ἐμπιδιςόντων αὐτῷ συστο- 
λῆς, ἀλλά xal τῶν ἀσθενεστέρων Ex τούτου παραμµυ- 
θουµένων τὰ μέγιστα. 

"Ov καὶ σὺ φυ.Ίάσσου. Obx εἶπε, Τιµώρησον, 
Χόλασον (xalcotys ἑνην διὰ τῆς χάριτος τοῦ Πνεύ- 
µατος ταῦτα ἐργάσασθαι), ἀλλὰ φυλάσσεσθαι, τουτ- 
έστιν ἐχχλίνειν, ἀναχωρεῖν àn' αὐτοῦ κελεύει, τῷ 
Θεῷ παραχωροῦντα τῆς τιμωρίας. 

Λίαν γὰρ ἀγθέστηκε τοῖς ἡμετέροις .ἰόγοις. 
Τουτέστι, πολεμεῖ xai ἐναντιοῦται τοῖς τοῦ Eoayys- 
λίου ** λόγοις. 

Ἐν τῇ πρὠτῃ µου àzxoAoy(g οὐδείς uot συµ- 
zapsyéveto, ἀ.1.1ὰ πάντες µε ἐγχατέλιπον. Πάλιν 
ἑτέρους πειρασμοὺς διηγεῖται, ἵνα μᾶλλον ἀλείψῃ *T 
τὸν µαθητήν. Ἱρώτην δὲ ἀπολογίαν ποίαν λέχει; 
Παρέστη πρότερον τῷ Νέρωνι, καὶ διέφυγε τὸν θά- 
νατον, ὥατε xai χηρύσσειν ἕκτοτα ' ἐπεὶ δὲ τὸν oivo- 
χύον αὐτοῦ κατήχησε, τότε ὑπερζέσας Νέρων τῇ µα- 
via, ἀπέτεμεν αὐτόν. ᾿Αθυμίαν δὲ ἐμφαίνει τὸν 
Πάντες µε ἐγκατέ.ιπον * ὡσανεὶ ἔλεγε' Καὶ οἱ οἱ- 
χεῖοί pot προέδωχαν, xol πάσης ἑστερήθην παρα- 
μυθίας. Ὥστε xal σὺ ἓν δεινοῖς χαταλειφθεὶς ἔχε 
παραμυθίαν τὰ κατ ἐμέ. 


Mh αὐτοῖς «Ἰογισθείη. Ορᾶς πῶς φείδεται τῶν 
οἰκείων ; χαἰτοι ἔργον εἰργάσαντο δεινὸν οἱ οἰχεῖοι 
ol συνεργοὶ, ἑγχαταλιπόντες αὐτόν. Οὐ γάρ ἔστιν 


cum deseruerunt eum. Non enim quale habetur, C ἶσον mapk τῶν ἔξωθεν καταφρονηθῆναι, xal παρὰ 


ab externis contemni εἰ ab amicis. Attamen pre- 
catur ne istud imputetur eis, apud Deum videlicet, 
cum alias pecca.um sit ingens, ac dignum quod im- 
putetur, 

Vins. 17. Dominus autem mihi astitit. Discipulo 
i:tud rursus est solatio : ostendit enim quod Deus 
ron sinat eum gravia pericula sustinere, qui ab 
hominibus derelinquitur. 

Et conforiavit me. Hoc est, fiduciam | dedil, nec 
permisit me succumbere, 

618 Ut per me predicatio impleatur. Observa 
ingentem ejus humilitatem. Non enim quoil dignus 
sim ejus dono, confortavit me, inquit, sed 
t4 predicatio per me impleatur, hoc est, staliliatur, 
vel ad (inem perveniat ct impleatur : quemadino- 
dum si quis purpuram ac diadema regium gestet, 
ac propter ! zc servetur. 

Et audianl omnes gentes. Hoc. est, wt perspicua 
fiat et verbi gloria, et diving providentim de me 
cura. 

Ac liberabit me ex. ore leonis. Hoe cst, Neronis. 
[stum enim leonem appellat, propter imperii ejus 
robur et invictas vires. Vide autem quam parum a 
morte abfuerit, cum in lconis fauces inciderit. 


Vens. 18. Et liberabit me Dominus ab omui opere 


τῶν οἰχείων. ᾽Αλλ' ὅμως εὔχεται μὴ λογισθῆναι αὐ- 
τοῖς τοῦτο, παρὰ Θεῷ δηλαδὴ, ἄλλως ἁμάρτημα ὃν 
μέγα, καὶ ἄξιον λογἰζεσθαι. 


AAA" ὁ Κύὐριός µοι παρέστη. Τοῦτο ** πάλιν 
παραμνυθία τῷ µαθητῇ * δείχνυσι γὰρ, ὅτι τὸν παρὰ 
ἀνθρώπων ἑἐγκαταλειπόμενον οὐκ ἀφίησαί τι δεινὸν 
παθεῖν ὁ θεός. 

Καὶ ἐνεδυγἁμωσέ μα. Τευτέστι, παῤῥησίαν tyapl- 
cavo, οὐχ ἀφῆχε χαταπεσεῖν. 

Ἵνα δι ἐμοῦ τὸ κήρυγμα π.ηροφορηθῇ. "0ez 
tiv πολλὴν αὐτοῦ ταπεινος ροσύνην. Οὐχ ὡς ἄξιον 
Y&p, φηα], τυχεῖν τῆς δωρεᾶς ἐνεδυνάμωσέ µε, ἀλλ᾽ 
ἵνα τὸ κήρυγμα δι ἐμοῦ π.Ἱηροφορηθῇ, τουτέστι 


D βεδαιωθῇ, f| εἰς πέρας ἔλθῃ καὶ πληρωθῇ * ὥσπερ ἂν 


εἴτις ἀλουργίδα καὶ διάδηµα βαστάζοι, γαὶ διὰ ταῦτα 
σδώζοιτο. 

Καὶ ἀκούσῃ πάντα τὰ ἔθνη. Τουτέστιν, ἵνα xatá- 
δηλο; πᾶσι Ὑγένηται χαὶ τοῦ χτρύγµατος ἡ δόξα, 
χαὶ τῆς περὶ Eu προνοίας ἡ κηδεμονία. 

[ial ἐῤῥύσατό µε ἐκ στόματος «ἱέοντος. Tovt- 
έστι τοῦ Népuvo;. Λέοντα γὰρ τοῦτόν φησι, διὰ τὸ 
ἰσχυρὸν αὐτοῦ τῆς βασιλείας καὶ ἀκατάπληκτον. 
"Opa δὲ πῶς παρὰ μικρὺν ᾖλθεν ἀποθανεῖν, εἰς αὐ- 
τὸν τὸν φάρυγγα τοῦ λέοντος ἐμπεσών. 

Kal ῥύσεταί µε ὁ Κύριος ἀπὸ παντὸς ἔρλου 


, . Varie lectiones. 


κηρύγματος o. "! ὀξύνῃ m.  "* ibo) o. 


131 


EXPOSITIO IN EPIST. H AD TIMOTH. — CAP. IV. 


138 


zornpov. Τότε μὲν τοῦ σωματιχοῦ µε θανάτου &E- A malo. Tuin quidem a corporali morte me eripuit : 


ἤρπασεν * ἐπεὶ δὲ ἰχανῶς ἐχήρνξα, ἐλπίζω ὅτι ῥύσε- 
παίΐ µε, οὐχέτι μὲν θανάτου σωματικοῦ, fón γὰρ 
σπένδοµαι, ἁλλὰ παντὸς ἁμαρτήματος, τουτέστιν, 
οὐκ ἑάσει µε µαλακισθῆναι πρὸς τὸν θάατεν, à 
ξώσει μέχρις αἵματος ἀντιχαταστηνα: πρὸς την 
ὁμαρτίαν, ὅπεο icti ῥνοθῆναι τοῦ νοιτοῦ λέοντος. 
λΙείσων οὖν αὕτη d σωτηρία, ὅτε δοχεῖ ἐκδεδήσθαι, ἡ 
1j πρότερον, ὅτε Σξέφυγε. 


Καὶ σώσει εἰς tijv βασιλεία αὑτοῦ τὴν éxov- 
άγιο». Τουτέστιν, ἐξαρπάσει µε πάστς ** ἆμαρ- 
σίᾶς, ἐχεῖ δὲ φυλάξει. Τοῦτο váp ἐστι σωθῆναι cl; 
τὴν βασιλείαν, τὸ ἐνταῦθα δι αὐτὸν ἀποθανεῖν. 'O 
μισῶν γὰρ τὴν ψυχἠ» αὑτοῦ, εἰς ζωὴν αἰώνιον' 


κρο.λάξει αὐτήν. "Δρα d ὕντως 9* σωτηρία αὕτη B 


ἐστὶν, ὅταν ἐχεῖ διαλάµπωμµεν. 

ρ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶγας τῶν αἰώνων. Αμίν. 
"1695 δοξολογία τοῦ Yioe, ὡς xa τοῦ Πατρός" οὗτος 
γὰρ ὁ Κύριος. 

΄Ασπασαι Πρίσκιὰ Ίαν καὶ ᾿Ακύ.]αν. Οὗτοί εἰσιν 
οἱ τὸν Απολλὼ προσλαέόµενοι xal χατηχἠσαντἒς, 
"ap' olg xal αὐτὸς Παῦλος κατήχθη *', ὧν συνεχῶς 
µέμνηται. Προτίθησι δὲ τῶν γυναῖχα, ὡς πιστοτέ- 
94v χαὶ σπο.δαιοτέραν ^ καὶ γὰρ xal τὸν Απολλὼ 
αὕτη χατήχησεν ΄ $ xat ἁδιαφόρως τοῦτο ποιεῖ. 
Τὸν & ἀσπασμὸν ποιεῖται, ὁμοῦ μὲν παραμυθού- 
µενος, ὁμοῦ δὲ καὶ τιμῆν xal ἀγάπην ἐνδεικνύ- 
µενος ὃὰ τούτον τὸ δὲ µεῖζον, xal πολλῆς µετα- 
ὀιδοὺς χάριτος. ᾽Αρκεῖ γὰρ χαὶ ἀσπασμὸς μόνος του 
µαχαρίου xal ἁγίου Exsivou, πολλῆς ἑμπλῆσαι χὰ- 
ριτος τὸν προσανορξνόµενον., 

Καὶ τὸν ᾿Ονήσις όρου οἶκον. Τουτέ τοὺς iv 
τῇ οἰχίᾳ αὐτοῦ. Αὐτὸς yàp tv Ῥώμῃ Tv, ἔπιμελοῦ- 
µενος Παύλου ἐν δεσμοῖς, ὡς προείρηται. Διὰ δὲ της 
τροσαγορεύοεως xàxsivou; προθυμοιέρους ποιξῖ, 
ὥστε το,αῦτα µετιένοι. 

ἝἜρασεος ἔμευεν ἐν Ἱορίνθῳφ  Τρόφριμον δὲ 
ἀπέλιπον ἐν Milit ἀσθενσόυντα. Ἐπεὶ τούτων 
c2X ἐμνήσθη, vov µέμνηται, xal δείχνυσιν ἑαυτὸν 
κἀάντσθεν μεμονωμένον, ὥστε ἑφέλκεσθαι τὸν Τιμό- 
θεον τάχιον ἑἐλθεῖν. Ίένος δὲ ἕνεχεν οὐχ ἰάσατο τὸν 
Ίρόφιμον ἁἀσθενοῦντα; "Οτι οὗ πάντα Ἡδύναντο οἱ 
ἅγιοι, τοῦ θ:οῦ τοῦτο τοιοῦντος, ἵνα μὴ οἱ ἄνθρωποι 
αὐτοὺς θεοποιήἠσωσιν. θὗτω xaY Mwst ἰσχνόφωνος 
γεγονὼς ἐκ νέου καὶ àv, οὑκ ἱάσατο ἑαυτὸν, οὐδὲ εἰς 
τὴν viv τῆς ἐταγγελίας εἰσῆλθεν, ἵνα μὴ θεὸς νο- 
µισθῇ. Οὕτω xal αὐτὸς οὗτος ὁ Παῦλος σχόλοπα 
εἶχεν. Ἡ δὲ Ἀίλητος τῆς Ἐκέσου ἑγγύς ioi. 
"Apa οὖν f| ὅτε ἀπέπλεεν ἐπὶ τὴν Ἰουδαίαν, ἀφῆκεν 
αὑτὸν ἐν Μιλήτῳ Παῦλος, f?) μετά τὸ γενέσθαι ἓν 
'Popr, πάλιν ἀνηλθεν εἰς ταῦτα τὰ µέρη, οὐκ ἔχο- 
μεν εἰπεῖν. 

Σπούδασον πρὸ χειμῶγος ἑἐ.θεῖν. Ἐπειδὴ πάν- 


mz 


4 v*5 


* Joan. ΧΙΙ, 95. 


D 


^ 
ui 


posteaquam vero satis predicaverim, spero quod 
liberabit ime, non deiuceps quidem a norte. cor- 
pore», jam enim delibor, Clerum ab omn: pec. 
cato : hoc est, non sinet me labefactari ad mor- 
tem, verum dabit mihi ut ad sanguinem usque 
resistam adversus peccatum, quod est liberari a 
spirituali leone. Major igitur hsec salus est, quando 
videtur esse traditus in mortem, quam prior, 
quando evasit. 

Ei salvum faciet inregnum suum celeste. lloc est, 
eripiet me ex omni percato, illie autem custodict, 
lloc enim est servaii in regnum, nempe in bcc 
mundo propter eu: μιογί, Nam Qui odit animam 
suam, in vitam aternam. custodiet eam **, Proinds 
ista vera salus csi, quando illic fulgcbimus, 


Üwi gloria in secula seculorum, Amen. Ecce 
gloriam perinde Filio tribuit ac Patri : nam ipse 
est Dominus. 

Vzns. 19. Saluta Priscilla εἰ Aquilam. Hi suit 
«ui Apollinem — assumpserunt institueruntque, 
quorum hospitio et ipse Paulus usus cst, quorum 
subinde meminit. Priori autem loco feminam po- 
nit, wu. quz in flde magis enituerit, et ferventior 
fuerit : nam et Apollinem ipsa instituerat in. fide, 
Vel sine discrimine hoc facit. Salutationem porro 
texit, partim ut consolationem praebeat, partim ut 
honorem et charitatem per istam indicet: ac, 
quod majus est, multam gratiam per hane iimper- 
tiens. Sufficit enim vel sola. beati sanctique. illius 
salutatio muMa gratia. implere eum qui salutatur. 

Et Onesiphori domum. Hoc est, cos qui sunt in 
xdibus ejus. Nam ipse Romz erat, Paulo in via- 
culis serviens, ut przdictum est. Per salutationem 
autem Lhanc ipsos promptiores reddit, ut alia liu. 
jusniodi aggrediantur. 

619 Vzns. 20. Erastus mausit Corinthi : Trophí- 
mum aulem reliqui infirmum  Mileti. Quia horum 
nonuum meminit, nunc mentionem illorum facit, 
osteudens undique sese destitutum, ut attrabat ad 
se Timotheum, quo celerius veniat. Cujus autem 
rei gratia. non curavit. Trophimum rgrotantem ἵ 
Quia non omnia potuerunt sanctiffDeo loc faciente, 
ne homines ipsos deos faciaut. Sic et Moses cum 2 
puero giacilis et infirma vocis esset, non sauavit 
semelipsum, neque in terram proinissionis ingres' 
$us est, ne deus existimaretur. lunc ad modum 
ille ipse Paulus stimulum habebat. Miletus autem 
prope Ephesum est. Num igitur quaudo navigabat 
iu Judzam, reliquerit ipsum Mileti Paulus, vel 
postquam Romam venísset, rursus in cas terras 
redierit, affirmare lisud possumus. 

Vgns. 91. Festina ante hiemem venire. Quia un- 


Varie lectiones. 


9? µε ἀπὸ τάσης m. 
PaTROL. GR. CXXV. 


9 ἄρα dj ἁμετάπτωτος, xal ὄντως m. 


δι xatYy st) 0. 





119 


"THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


1/0 


dique relictus sum, ut videre licet, "matura ad. Ἀ *o0sv µεμόνωμαι, ὡς συνορᾷν ἔστι "*, σπούδασον 


ventum tuum. Non dixit autem, Priusquam morior 
ego : wiste namque hoc erat : verum, Ne ab hieme 
prohibearis, e! ΠΟΠ videas me videlicet, etiamsi 
μου non sit; dictum. 

Salutat te Eubulus, εἰ Pudens, εἰ Linus. Hunc 
Linum tradunt nonnulli secundum post  Pe- 
t uu Ecclesie l'omang episcopum fuisse. 


Ει Claudia. Animadvertis quomodo et feminze 
fervida fuerint, et crucifxas. mundo ? Sexus enim 
iste virili non est inferior, si velit. Eteniin in re- 
bus ad vitam conservandam necessariis plurimum 
conferunt ; quippe qua domus curam suscepe- 


rint, atque viros a curis liberent quo liberius civilia , 


regotia  tractent. — Quinetiam; in spiritvalibus 
lemperantiam exercere miagis possunt quain viri, 
el sanctificationem οἱ puritatem exhibere, atque 
jejunium. Dehique nihil omnino feminis obstat, quo- 
minus virtutem exercere queant, si modo velint. 

Ei fratres omnes. Non porro nominatim horum 
meminit : sed cum tot essent fideles, illorum dun- 
taxat meminit nominatim, utpote qui magis incla- 
1e$cebant, quippe quod excesserant Jam ex hujus 
i, unii rebus, spirituque ferventiores erant. 

Vgns. 22. Dominus Jesus Christus cum spiritu 
(1o. Ne doleas, inquit, quod discedam : Dorninus 
cuim tecum est. Nec dixit, tecum, sed, cum spiritu 
ιο. Duplex est auxilium, alterum gratie Spiritus, 


indicat, tum nimirum Dominum esse nobiscum; 
quando Spiritum ejus nobiscum — habuerimus, 
1,08 abigentes ipsum per malitiam. 

Gratia nobiscum. Amep. Sibi ipse 8210 tandem 
precatur, ut. semper sit Deo gratus, gratiamque 
; »ud ipsum obtineat. Quemadmodum enim is qui 
!u, peratorem cernit, apudque eum gratiam obtinet, 
uibil tristesentit : hunc ad modum etsi amicis de- 
s'ituamur, et in pericula incidamus, nullius setnu- 
*u«i percipiemus, si gratia. ista nobis adfuerit at- 
que muniverit. Hoc autem alia ratione contingere 
non potest, quam si placentia Demino operemur. 
sicut enim in adibus servi illi apad heros suos 
cratiam inveniunt, qui grata ipsis faciunt : eadem 
riMioné unusquisque nostrum gratiam habebit 
apud communem Dominam, si que illius sunt 
curet. Sic. enim illius providentiam per omnia 
consequetur. Ipsi gloria in secula. Amen. 


ἐἑλθεῖν. Οὐ λέγει δὲ, πρὶν f]. θανεῖν µε, }υπηρὺν vp 
τοῦτο, ἀλλ ἵνα μὴ χωλυθῇς τῷ χειμῶνι, xai oUx 
ἴδῃς µε δηλονότι, εἰ xat pij εἴρτται. 


"Ae zátecal "σε ED60vAoc, λαὶ Ποίδης, xàl Λῖ- 
νος. Γοῦτον τὸν Alvov ἱστοροῦσί τινες δεύτερον μετὰ 
Πέτρον ἐπίσχοπον τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας (ενῖ- 
σθαι. 

Καὶ Κ.αυδίω. Ορᾶς πῶς xai γυναῖχες δ.άπνροι 
ἦσαν xa θερμαὶ, xaX ἑστανρωμέναι τῷ χόσμῳ:; xol 
γὰρ οὐδὲν ἑλαττοῦται τὸ y£vog τοῦτο τῶν ἂνδρῶν, 
bày θέλη. Καὶ ἐν τοῖς βιωτικοῖς yàp μεγάλα συµ- 
θάλλονται τῷ βίῳ * ἅτε τῖν οἰχουρίαν ἀναδεδεγμέναε, 
xai τοὺς ἄνδρας ἀμερίμνως τὰ πολιτικὰ μεταχειρί- 
ζεσθαι παρασχευάζουσαι. Καὶ ἓν τοῖς πνευματιχοῖς 
δὲ xal σωφροσύνην ἀσχῆσαι μᾶλλον δύνανται τῶν &v- 
δρῶν, καὶ τὸν ἁγιασμὸν xaX χοσµίότητα ἐπιδείξασθαι 
xat νηατείαν. Καὶ ὅλως οὐδὲν ἐμπίέδιον ταῖς θηλείαις 
πρὸς ἀρετὴν, Σὰν βούλοιντο. 

Καὶ οἱ ἀδε.Ίφοὶ πἀάντερ. θὐχέτι ὀνομαστὶ τούτων 


Ἐμνήσθη * τοσούτων δὲ ὄντων πιστῶν, ἑχείνων μέ- 


µνηται ὀνομαστὶ µόνον, ὡς μᾶλλον λαµπόντων, ἅτε 
xai ἐχθεδηκότων ἔξω τῶν κησμιχῶν πραγμάτων, xaX 
θερµοτέρων ὄντων. 

'O Κύριος Ιησοὺς Χριστὸς μετὰ τοῦ πνεύμµα- 
tóc σου. Mi ἄλγει, φησὶν, ὅτι ἀφίσταμαι ' ὁ Κύριος 
γὰρ μετὰ σοῦ. Καὶ obx εἶπε, μετὰ σοῦ, ἀλλὰ, μετὰ 


. τοῦ πγεύματὸς σου. Avr] ἡ βοήθεια, τῆς χάριτος 
»iterum Dei succurrentis ipsi gratiz. Quin et aliud σ 


τοῦ Πνεύματος, xal τοῦ Θεοῦ βοηθοῦντος αὐτῇ **. 
Καὶ ἄλλως δὲ τοῦτο αἰνίττεται, ὅτι τότε ἔστὶν ὁ Ko- 
ptos μεθ) ἡμῶν, ὅτε xal τὸ Ηνεῦμα μεθ᾽ ἡμῶν £7o- 
μεν, μῆ διώξαντες αὐτὸ διὰ χαχίας. 

Ἡ χάρις μεθ ἡμῶν. Αμήν. Καὶ ἑαυτῷ }οιπὸν 
ἐπεύχεται, ὥστε ἀεὶ εὐάρεστον ** εἶναι τῷ θεῷ, xat 
χάριν ἔχειν παρ) αὐτῷ. "Ὥσπερ Υὰρ 6 τὸν βασιλέα 
ὁρῶν, xat χάριν ἔχων παρ) αὑτῷ, οὐδενὸς αἰσθάνεται 
λυπηροῦ ' οὕτω xàv τῶν φίλων ἀπολιμπανώμεθα, 
xiv δεινοῖς περιπέσωµεν, οὐδενὸς αἴσθησιν ληφό- 
µεθα, τῆς χάριτος ἐχείνης συνούσης xal τειχιζούσης 
ἡμᾶς. Τοῦτο δ᾽ οὐχ ἂν ἄλλως γένοιτο, εἰ μὴ διὰ τοῦ 
ἐργάξεσθαι ἡμᾶς τὰ ἀρεστὰ τῷ Δεσπότη. Ὥσπερ 
γὰρ ἐν ταῖς οἰχίαις ἐχεῖνοι τῶν δούλων χάριν εὑρί- 
σχουσι παρὰ τοῖς δεσπόταις, οἱ τὰ ἀρεστὰ αὐτοῖς 
ποιοῦντες' οὕτω xal ἡμῶν ἕχαστος χάριν ἕξει παρὰ 
τῷ κοινῷ Δεσπότῃ, ἐὰν τὰ ἐκείνου μεριμνᾷ. Οὕτω 
γὰρ τῆς ἐχείνου προνοίας διὰ πάντων ἐπιτεύξεται. 
Αὐτῷ ἡ δόξα εἰς vou; αἰῶνας. Αμήν. 


Varie lectiones. 


η δνεστι ο. 


8$? αὐτοῦο. ** εὐχαρίστους xat εὐαρέστους ο. 


141 








EXPOSITIO IN EPIST. AD TITUM. 


1 





OEOOYAAKTOY 


ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ BOYATAPIAX 


ΤΗΣ TOY ATIOY ΠΑΥΛΟΥ ΠΡΟΣ TITON ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ 
ΕΞΗΓΗΣΙΣ. 


1ΗΕΟΡΗΤΙΛΟΊΤΙ . 


BULGARIJE ARCHIEPISCOPI. 


EPISTOL/E DIVI PAULI 


AD TITUM EXPOSITIO. 


Ὑπόθεσις τῆς &póc Tirov "Exiwtolc. 

Tov llus. συγόγτων δοχιμώεατος d Titoc 
Gr, ἐπίσκοπός τε τῆς Κρήτης µεγά ης οὔσης, 
δι) αὐτὸ τοῦτο χεχθιροτόγητο, καὶ τοσούτων ἐπι- 
σχόπων κρίσυν "5 καὶ χειροτονίαν' ἐποτράπη. Kal 
cá élleixorca δὲ ἂναπληρῶσαι, ὡς δοχιµώτα- 
τος "' πάντως προστάττεται διὰ ταύτης τῆς Ἐπι- 
στο]ῆς. ijr πράφει Παῦλος αὐτῷ πρὶν ἢ 0508 5 
«al ἐν ἀδείᾳ ὤν. 0ὐδαμοῦ γὰρ πειρασμῶν ἐνταῦθα 
Ράμγηται. 06εν δοχεῖ uoi καὶ πρότερον εἶναι τῆς 
ipóc Τιμόθεον * ἐκείνην γὰρ ἀρὸς τῷ εέλει Ór 
E; ρανψε. Συγεχῶς δὲ μνημονεύει ἐνταῦθα τῆς χά- 
ριτος, δι ἧς ἐσώθημεν, ἱκανὴν τοῦτο εἰδὼς παρά. 
xAnctr. Ὁ γὰρ ἀναμνησθεὶς vic ὢν πρότερον 5. 
tírur ἠξιώθη μετὰ ταῦτα δωρεῶν 3 xal χάριτος, 
σπουδάσει πάντως ui) παροργίσαι τὸν εὐεργέτη». 
Αποτείνεται δὲ xal πρὺς Ἱουδαίους. El δὲ ὁ.ό- 
xAnpov τὸ Τένος ὑδρίξει, ui) θαυμάσῃς. Ob γὰρ 
ὡς ὑδριστὴς, JI ὡς ἑραστὴς τοῦ Θεοῦ καὶ ἕη- 
«ζωτὴῆς τοῦτο ποιεῖ, ὥσπερ καὶ ὁ Χριστὸς µυρία 
ἡ.1οιδόρει τοῖς Γραμματεῦσυ», οὐχ ὑπὲρ ἑαυτοῦ, 
ἀλ1 ὅτι εοὺς &Aovc ἁπώλλνον. Βραχεῖαν δὲ 
ποιεῖ τὴν ᾿Επιστολὴν, ἵνα κἀντεῦθαν τοῦ Τίτου 

µάθωμεν. 'O τοιοῦτος γὰρ οὐ δεῖεαι ποὶλῶν 
| Ἰόγων, dAA' olov ὑπομνήσεώς τινος «9. 


621 Argumentum Epistole ad Titum. 

Inter. omnes qui cum Paulo versati sunt, probu- 
lissimus cum esset Titus, episcopus propterea Crete, 
magna illius insule, electus est, totque episcoporum 
cum judicium tum ordinatio ei demahdata εει. 
Porro.que desint, replere ipse, ceu omnino proba- 
* lissimus, per hanc jubetur Epistolam, quam scripsit 

ei Paulus. priusquam. viucius leneretur ,| cumque 
adhuc extra metum consisteret. Nusquam enim ten- 
lationum hic meminit. Unde hec mihi videtur prior 
eue ea quam. ad. Timotheum dedit; nam illam 
scripsit, cum prozime finerm esset, Frequenter autem 
hic gratie meminit, quà servati sumus, sufficien- 
[επι isthanc consolationem esse. sciens. Qui enim 
apud sese reputat. quisnam clin 699 [werit, et 
quantis sit postea donatus et donis et gratia, dabit 
operam omuino ne ad irucundiam provocet bene- 
factorem. Invehitur autem adversus Jud&os. Quod 
$i vero universum geuus contumeliose insectatur, ne 
mireris. Non enim ul contumeliosus, celerum veluti 
amore ac zelo Dei percitus, hoc [πο ; perinde ac 
, Christus innumeris modis Scribis conviciabatur, non 
2110 nomine, sed quia alios perdebant. Brevem autem 
conscribit/ Epistolam, ut vel hinc Titi viriutem 
discamus. Nam hujusmodi vir multis verbis non 
indiget, sed veluti admonitione quadam. 


Α 


, 


Vari: lectiones. 


^ χρίσις m. ** δόχιµος o. 
ἀριτι O..— * ctyos. 
am c Nicopoli. 


*! δεθῆναι ο. 


5. πρώην ο. 
Ἐπιστέλλει δὲ ταύτην τὴν ἐπιστολὴν αὐτῷ ἀπὸ Νιχοπέλεως 


!* δωρεὀν χα) χάριτι, xal, χατὰ δωρεὰν χαὶ 


m. Mittit autem hanc. episto- 


16 


TITEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 


1M 





THEOPHYLACTI COMMENTARIUS 


IN EPISTOLAM AD TITUM. 


EL ome d 


623 CAVUT |. 


NEns. 4. Paulus servus Dei, apostolus autem Jesu 
Christi, Indiscriminatim hzc. pouit, alias quidem 
servum Christi, apostoluar autem Dei: nunc. vero 
vice versa. Nullam enim novit differentiam | inter 
Patrem et Filium. 

Secundum fidem electorum Dei, ct agnitionem 
vcritalis qu& est. secundum pietatem. Mulipliciter 
hoc intelliges, vel quod apostolus sum, ul electi 
per me credant: vel quod sim (ocius apostolus, 
non ob mea uierita, verum quod ita. Deo placuerit 
ut crederet mihi electos suos. Quocirca totum est 
gratie ejus qui concredidit mihi boc munus, et 
non quod dignus sim, sed propter electos accepi 
diguitatem hanc. Deinde ut ostendat quod et nos 
zliquid conferre oporteat, intulit, e£ agnitionem 
veritatis, hoc est, eo quod agnovi veritatem do- 
gmalis hujus, propterea mibi concreditum egt. Imo 
vero ne agnitio quidem noslra est, sed vel ejus- 
dein ipse etiam auctor est. Prius enim agnjti sic 


Α 


agnoscimus. Velquia credidi, perinde ac reliqui 


electi, agnovique veritatem. Ad discrimen porro 
Judaicarum caremoniarum dixit, weritatis. Mae 
nanique non sunt veritas, neque tamen mendacium, 
verum typus et umbra sunt. EL quia nos electos 
dicit, istos sane tollit. Etsi enim olim illi fuerunt 
electi, jam tamen non sunt. Observa autem primo 
Joco fidem occurrere, deinde ab lac cognitionem 
emergere, nen a rationipus. Porro cum dixissel, 


KETAA. Λ’, 

Παῦ.Ίος OcvoA4oc Θεοῦ, ἁπέστο.ος δὲ Ἰησεῦ 
Χριστοῦ. Αδιαςόρως ταῦτα τίθησι, moss μὲν δοῦ - 
)oy Χριστοῦ, ἀπόστολον δὲ Θεοῦ, νῦν δὲ τὸ ἀνάπ-- 
λιν. Οὐδεμίαν γὰρ οἵὃδς διαφορὰν μεταξὺ Πατρὸς xax 
Υοῦ. 

Κατὰ πίστιν’ ἐχλεχτῶν Θεοῦ, καὶ ἐπίγγωσι 
ἀ.Ἰηθείας τῆς κατ εὐσέδειαν. Πολλαχῶς τοῦτο 
νοήσεις, 7) ὅτι ἀπόστολύς sip: πρὸς τὸ πιστεῦσαι 
τοὺς ἐχλεχτοὺς OV ἐμοῦ ' ἡ ὅτι ἁπόστολος προεχει- 
ρίσθην, οὗ καθ) ὃ χατώρθωσά τι, ἀλλά xa9' ὃ ηὑδόχτ- 
σεν ὁ θεὸς πιστεῦσαί μοι τοὺς ἐχλεκτοὺς αὐτοῦ. Ὥστε 
τὸ πᾶν τῆς τοῦ [πνεύματος] πιστεύσαντος χἀριτός ἐστι" 
χαὶ οὐχ ὧς ἄξιος, ἀλλὰ διὰ τοὺς ἐἑχλεχτοὺς ἔλαδον 
τὸ ἀξίωμα τοῦτο. Εἶτα, ἵνα δείξῃ ὅτι χαὶ ἡμᾶς σ»ν- 
εισφέρειν τι δεῖ, ἐπήγαγε, xal ἐπίγγωσιν dAn- 
θείας ' τουτέστι, διότι ἑπέγνων τὴν ἀλήθειαν τοῦ 
χτήσαντος xal] τοῦ δόγµατος, διὰ τοῦτο ive cate UO m. 
Μᾶλλον δὲ, οὐδὲ ἡ ἐπίγνωσις ἡμῶν ἐστιν, ἀλλὰ χαὶ 
τούτου αὑτοῦ αἴτιος αὑτός. ΠἩρότερον γὰρ ἔπιγνω- 
σθέντες οὕτως ἐπιγινώσχομεν. Ἡ ὅτι ἐπίστευσα γα: 
θάπερ οἱ λοιποὶ ἐχλεχτοὶ xaX ἐπέγνων τὴν ἀλήθειαν. 
Πρὸς ἀντιδιαστολὴν δὲ τῶν Ἱουδαϊχῶν εἶπε, τῆς 
ἀνηθείας. Ἐκεῖναι γὰρ οὐχ ἀλήθεια, οὗ μὲν οὐξὲ 
φεῦδος, ἀλλά τύπος xal σχιά ' χαὶ διὰ τοῦ ἐκ)εχτοὺς 
δὲ εἰπεῖν ἡμᾶς, ἐχείνοὺς χαθαιρεῖ. EL γὰρ χαὶ σαν 
ποτὲ, ἀλλ᾽ οὐκ ἔτι. "Opa δὲ ὅτι πρῶτον f) πίἰστις, 
εἶτα ἀπὸ ταύτης ἡ ἑπίγνωσις, χαὶ οὖχ ἀπὸ λοχι- 
σμῶν. Εἰπὼν δὲ, dAnOelac *!, προσέθηχε, τῆς κατ) 


veritatis, addidit, que est secundum pietatem, eo C εὐσέδειων, διότι καὶ ἐν βιωτικοῖς πράγµασίν ἐστι 


quod in mundanis etiam rebus vera sit cognitio, 


γνῶσις ἁληθής, Ofov, ocl56 τις ἀληθῶς τὰ γεωργιχὰ, 


Exempli gratia: Agriculturam aliquis οἱ archite- — à τὰ τεχτονιχά. Οὐ «τοίνυν περὶ ἐκείνης τῆς &An- 


cturam vere novit. De illa vero veritate ci hic non 
est serino, verum de ea quz est secundum pieta: 
tem. 


VEns. 9. In spem vite ccterne. Dinumeratis Ώθπθ. 


ficiis quibus in presenti seculo nos exornavil 
Deus, recenset simul jam qua in futuro daturus 
sit. Siquidem ipsa veritatis cognitio magna uobis 
beneficentia? loco est, qui liberati sumus ab errore. 
]s vero pro bac ipsa compensationem nobis lar- 
gitur vitam zeternam. Quia enim aguovimus ipsum, 
jnquil, vitam pariter sempiternam speramus. 
62/4 Auimadvertis qui ex ipso statim exordio 


beneficia Dei recenseat, ut et ipsun) episcopum, D 


jmo potius discipulos cjus promptiores reddat ut 
benefactori complaceant ? Porro cum ait, in spem 
vite aierng, Judaicos ritus concutit. Illi enim 
viiam presentem pro mercede habebant. 


θείας, ἀλλὰ τῆς xav' εὐσέθειαν 6 λόγος. 


Ἐπ' ἐλπίδι ζωῆς αἰωνίου. Ἐἰπὼν πόσα πρὸς τὸ 
παρὸν εὐηργάτησεν ἡμᾶς ὁ θεὺς, λέγει xal ὅσα àv τῷ 
µέλλοντι δώσει. Καὶ αὐτὴ μὲν γὰρ fj ἐπίγνωσις τῆς 
ἀληθείας, μεγίστη ἡμῖν εὐεργεσία ἁπαλλαγεῖσι τῖς 
πλάνης: ὁ δὲ καὶ ὑπὲρ αὑτῆς ταύτης ἁμοιθὴν ἡμῖν 
δίδωσι ζωὴν αἰώνιον. Διότι γὰρ ἐπέγνωμεν αὐτὸν, 
ἑλπίζομεν, qnot, χαὶ ζωὴν αἰώνιον. “Ορᾷς πῶς εὖ- 
θὺς ἓχ προοιµίων τὰς εὐεργεσίας τοῦ Θεοῦ χατα- 
λέγει, ἵνα xal αὐτὸν τὸν ἐπίσχοπον, καὶ μᾶλλον τοὺς 
µαθητευοµένους προθυµοτέρους ποιἠσῃ εἰς τὸ ἀρέ- 
σχειν τῷ εὐεργέτῃ; Ἐν τῷ εἰπεῖν δὲ, ἐπ᾽ ἑλαίδι 
ζωῆς αἰωνίου, τὰ Ἱουδαϊχὰ διασαλεύει. Ἐκεῖνοι 
γὰρ τἣν παροῦσαν ζωὴν εἶχον ἀντιμισθίαν. 


Varia lectiones. 


δε τὴν ἀλήθειαν o. 


115 


EXPOSITIO IN EPIST. AD TITUM. — CAP. I. 


148 


"Hy ἐπηγγεί[Ίατο ὁ ἀψευδὴς 8e0c πρὸ χρόνων Α Quam promisit qui non. mentitur. Deus, auic 


αἰωγίων. El ἀφενδῆς, πάντως δώσει ἃ ἐπηγγείλατο, 
xil μετὰ θάνατον. "Ανωθεν δὲ, φησὶ, ταῦτα προ- 
000158, χαὶ οὑκ &x µεταμµελείας οὗδὸ ἐπειδῇ Ἰουδαῖοι 
οὗ προσηλθον, διὰ τοῦτο ἡμῖν ταῦτα δίζωσιν, ἀλλ᾽ 
ἄνωβεν οὕτω τετύπωντο 63, χαὶ Tob τῶν αἰώνων 
ἡμᾶς Ἀγάπησεν. Εὐγενείας δὲ ἁπύδειξις, τὸ ἐξ ἀρχῆς 
ἀγαπᾶσθαι 3 ἡμᾶς. 


ἛἜφανξρωσε δὲ χαιροῖς ἰδίοις τὸν «ἰόγον αὐτοῦ 
ἐν κηρύγµατι. "Iva. μή τις εἴπῃ, Διὰ τί τὰ πρὸ χρό- 
vov αἰωνίων ὠρισμένα ἀνεβάλλετο ὄηῦναι; φησὶν ὅτι 
οἰχονομίας χάριν, χαὶ τοῦ εὐχαίρως ποιῆσαι. Kat- 
ρὸν γὰρ τὸ εὔχαιρον οἶδεν ἡ Γραφὴ, ὡς τὸ, Καιρὺς 
τοῦ ποιῇσαι τῷ Κυρίῳ. Ἰδίοις οὖν, φᾳησὶ, χαιροῖς, 


tempora secularia. Si vcrax est, omnino dabit qu» 
promisi, etiain post mortem. Ab «eterno autcm 
hzc decrevit, et non ex consilii mutatione. Neque 
quia Judei Christo non accesserunt, propterea 
nobis ista dedit, verum ab sterno sie destinatus 
erat, ac ante saecula dilexit nos. Est autem inge- 
nuitatis nostre demonstratio, quod a principio 
nos dilexerit. 

VrEMs. 9$. Manifestavit autem temporibus — stis 
rerbvm suum in predicatione. Ne quis dicat, Cur 
eorum largitionem qux ante tempora s'ecularia 
prelfinita erant. distulerit ?* Dispensationis causa, 
inquit, οἱ ut opportune istud faceret. Tempus 
enim opportunitatem Scriptura vocat, ut. illo in 


τουτέστι τοῖς ἁρμόσουσι τοῖς ὠφειλημένοις. Τί δὲ D 1oco, Tempus faciendi Domino. Suis itaque tempo- 


ἐφανέρωσε; Tbv λόγον, φησὶν, αὐτοῦ, τουτέσ-, τὸ 
Εὐαγγέλιον.Πῶς; Ἐν χτρύγµατι, τουτέστε φανερῶςι 
μετὰ παῤῥησίας. 'O κηρύσσων οὔτε προστίθησιν, 
οὔτε ὑφαιρεῖ *** οὕτω xal ἡμεῖς ἃ προσετάγηµεν, 
ταῦτα χηρύττοµεν, µόνον μέντοι Ev ἐπηκόῳ πάν- 
των, ὧς xal ὁ Χριστὸς εἶπε' Κηρύξατε ἐπὶ τῶν 
δο/ιιάζων, διὰ τοῦ τρόπου xal τοῦ τόπου xb εὐπαῇ” 
ῥησίαστον τοῦ δόγματος παριστῶν. Σχόπει Cb ὅτι d) 
μὲν ἀχολουθία ἀπήτει εἰ ττεῖν οὕτως * Ἐφανέρωσε Gb 
καιροῖς ἰδίοις αὐτὴν, τουτέστι τὴν αἰώνιον ζωήν ὁ 
ὃξ οὐχ οὕτως ἐπήγαγεν, 002^, ἑμαγέρωσα τὺν Aóyor 
αὐτοῦ. Εϊχότως. Τὸ Εὐαγγέλιον γὰρ πάντα περι- 
έχει, καὶ τὰ πρὸς τὸ παρὺν ἡμῖν δοθέντα, οἷον τὴν 
εὐσέθειαν, τὴν πίστιν, τὴν ἀλήθειαν, xal τὰ ἐν τῷ 


μέλλοντι, fjyouv τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον. Τινὲς δὲ C 


λόγον αὐτὸν τὺν Υἱὸν ἑνόησαν. 


“Ο ἐπιστεύθην ἐγὼ, καε ἐπιταγ]ν τοῦ Σωτη- 
poc ἡμῶν Θεοῦ. "Orto, φησὶ, κήρυγμα ἐπιστεύθην 
ἐγώ. El τοίνυν ἐπιστεύθην, οὗ δεῖ µε ἀνάξια τοῦ 
ἑμπιστεύσαντός uox φρονεῖν, οὐδὲ ἀχχίσεσθα: ἡ δυσ- 
χεραίνειν πρὸς τὸ πιστευθἐν. Αλλά καὶ xat' ἐπι- 
tojv pot τοῦτό ἐστιν, ἀντὶ τοῦ, xal ἅχων ἀναγχά- 


ζομαι τοῦτο ἐργάζεαθαι. Τῶν γὰρ πρακτέων τὰ μὲν. 


κατ ἐπιταγὴν γίνονται, τὰ 58 κατὰ προτροπήν’ οἷον 
τὸ, Δια11άγηῦι τῷ ἀδε.φῷ σου, ἐπίταγμά ἐστι, 
xaY ὃ μὴ ποιῶν χολάζεται, τὸ δὲ, Πώλησόν σου 


ribus, inquit, id est convenientibus ac debitis. 
Quid autem manifestavit ? Verbum (inquit) suum, 
id est Evangelium. Quomodo ? In praedicatione, 
hoc est manifeste, cum libertate ac fiducia. Qui 
predicat, neque adjicit. quicquam, neque adimit: 
$ic et nos, qux. nobis injuncta sunt, ista pra dica- 
mus, tantummodo vero omnibus audientibus, 
sicut et Christus dixit: Predicate super tecta **, 
per locum et modum dogmatis libertatem com- 
mendans. Observa autem quod rerum consecutio 
sic requirebat dicere : Manifestavit autem tempo- 
ribus suis ipsam, hoc est, zternam vitam: verum 
is sic non intulit, sed, manifestavit verbum suum 
Nec immerito. Nam Evangelium omnia complecti- 
tur, cum ea qu: in. presenti nobis data £unt, nt 
pietatem, üdem, veritatem, tum quiz in futuro 
nobis. ογοι]θηί, nempe vitam aternam. Quidan: 
autem per verbum ipsum Filium intellexerunt, 
Qua credita est mihi, secundum praeceptum Sat- 
valoris nostri Dei. Quas przdicatio, inquit, mihi 
concredita est. Si igitur mihi concredita est, illo 
qui istam mez fidei commisit indigna cogitare non 
debeo, neque dissimulare, neque iniquo esse 
animo erga id quod mihi creditum est. Quinetiam 
secundum praeceptum istud mibi est injunctuim, pro 
eo quod est : Vel invitus ista cogor facere. Agendo- 
rum enim alia quidem ex mandato fiunt, alia vero 
ex hortatu; exempli gratia: Reconciliare fratri 


τὰ ὑπάρχοντα (3v θέλῃς], καὶ τὸ, 'O δυνάµενος p tuo **, mandatum est, et qui non facit istud puui- 


χωρεῖν, χωρείτω, προτροπαί εἶσι, χαὶ ὁ μὴ ποιῶν, 
οὗ χολάξεται. Εγὼ τοίνυν, φησὶν, ἐπιστεύθην τὸ 
χζρυγµμα xav' ὀπιταγὴν, τουτέστιν, ὥστε αὑτὸ ποιεῖν 
ἀναγχαίως. Oval ydp pot, φησὶν, ἐὰν μὴ εὔαγγε- 
Νίζωμαι. Καὶ οὐ φιλαρχίας ἐστὶ τοῦτο, ἀλλὰ ἀνάγ- 
Χης. Tívo; ὃΣ ἡ ἐπιταγὴή: Tov Σωτῆρος θεοῦ. 
Ὥστε ἔπεὶ ὁ βουλόμενος σώζεσθαι ἡμᾶς θεὸς ταῦτα 
ἐἑπέταξε, πῶς οὐχ ὑπουργήσω εἰς σωτηριώδη πρᾶ- 
bs 


tur. lllud vero, Vende omnes tuas facultates * ; ei, 
Qui potest capere capiat **5 695 adhortatio est, et 
qui non facit, non punitur. Mihi igitur, iuquit, 
credita est praedicatio verbi per mandatum, id est, 
ita ut me istud exsequi necesse sit, Ve enim mihi, 
inquit, si non predicavero **. Neque est ambitio- 
nis hoc, sed necessitatis, Cujus vero mandatum 
est ? Servatoris Dei. Proinde cum Deus servare nos 
volens hzc injunxerit, quomodo non iuserviam 
οἱ ad salutiferum istud opus? 


?? Matth. χ, 97. ** Matth. ν, 95. Mattb. xix, 21. ** Matth. xix, 12. , *! I Cor. ix, 16. 
Vario lectiones. 


$$ ςετύπωτο O0. '("* πεῖσαι ο. ὃν ἀφαιρεῖ ο. 


17 


esse filins, sed non genuinus : quemadmodum 
Christianus, si. fornicetur, aut avarus sit, filius 
quidem est, quatenus ex baptismate renatus est: 
non genuinus autem, quoniam Patre est indig- 
nus, 

Secundum conimnunem fidem, Cum Titum. filium 
nominasset, ipseque patris officium assumpsisset, 
hunc honorem rursus imminuit: Nulla, inquiens, 
in re te excello, quod ad fidem attinet : communis 
enim est, et per ipsam natus sum et ego et tu. 
Quomodo igitur filium ipsum vocat? Vel ideo, ut 
ostendat paternum erga ipsum affectum : vel quia 
ipse ilum baptismate tinxerit. Quatenus enim 
eadem utrisque fides, fratres sunt inter sese: qua- 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


Vens. 4. Tito genuino filio. Potest enim | aliquis A 


148 
Títo Υγησίῳ τέχνφ. Ἔστι γὰρ xol τέχνον εἶναι 
xai ut Yvfjatov, ὡς ὁ πόρνος Χριστιανὸ-, 3 6 π)λεο- 
νέχτης, τέχνον μὲν χαθ᾽ ὅ ἀνεγεννήθη ἓν τῷ βαπτί- 
σµατι, o0 Υγνῄήσιον δὲ, ἐπειδὴ ἀνάξιον τοῦ Πατρός. 


Κατὰ χοινἡν πἰστιν. Εἰπὼν «by Τίτον τέχνον, 


. παὶ πατρὸς τάξιν αὐτὸς λαθὼν, πάλιν xal ταύτην 


την stp ἑλαττοῖ, λέγων, ὅτι 0ὐδὲν ἔχω σου πλέον 
κατὰ τὴν πίστιν, xol Υάρ ἔστι, xaX δι αὐτῆς x&v 
ἑτέχθην καὶ σὐ. Πῶς οὖν τέχνον αὐτὰν καλεῖ; Ἡ ἵνα 
δηλώσῃ τὴν φιλοστοργίαν, ἢ διότι αὐτὸς αὐτὸν ἐδά - 
πτισε. Καθ’ ὃ μὲν γὰρ ἡ αὑτῇ πίστις ἀμφοτέροις, 
ἁδελφοὶ ἀλλήλων. Καθ) ὃ δὲ Παῦλος τὸν Τίτου ἐ6ά- 
πτισε, παχτηρ. Τὸ 0 οὖν, κατὰ τὴν κοιν ἣν πἰστι, 


tenus vero Paulus Titum baptizarit, pater. Quod B τὴν ἁδελφότητα δηλοῖ. 


igitur ait, jttzía. communem βάεπι, fraternitatem 
indicat. 

Gratia, misericordia, pa», α Deo Patre, εἰ Do- 
mino Jesu Christo, Serratore nostro. Ex hoc etiam 
fraternitatem declarat, cuim ait, a Dee Patre, ex- 
citatque Titum ut recordetur cujus sit filius, 
nempe Dei. Animadverte autem hie, quomodo qu:e 
privatis exoplet, eadem quoque cemprecatur 
episcopo 4ο doctori. Magis enim ipse gratia Dei 
indiget, ut qui multa onera bajulet : et misericor- 
dia, ut qui multis sit obnoxius: et pace, ut qui 
turbis et. innumeris telis impetatur. Unica enim 
res bene gesta episcopum ad coelum evehit, et unum 
peccatum eundem ad inferos deducit. 


Xdpic, ÉAeoc, εἱρήγη ἀπὸ Θεοῦ Πατρὸς, και 
Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ [Σωτῆρος ἡμῶν. Καὶ 
ἔχ τούτου 65 τὴν ἁδελφότητα δείχνυσιν Ex τοῦ εἰπεῖν, 
θεοῦ Πατρὸς., χαὶ διαναστᾷ τὸν Τίτον, ὥστε àva- 
μνησθΏναι τίνος ἐστὶν Ὑϊδς, χαὶ ὅτι θεοῦ. "Opa δὲ 
πῶς ἃ τοῖς ἰδιώταις ἐπεύχεται, ταῦτα xal τῷ Ext- 
σχόπῳ xaX δ.δασχάλῳ. Μᾶλλον γὰρ αὐτὸς δεῖται τῖς 
χάριτος τοῦ θεοῦ, ἅτε πολλὰ βάρη βαστάζων” καὶ τοῦ 
ἑλέους, ὡς πολλοῖς ἔνοχος ὧν * xaX τῆς εἰρήνης, ὡς 
ἐν ταραχαῖς xaX μυρίοις πολέμοις **. Καὶ γὰρ ἓν 
χατόρθωμα τὸν ἐπίσχοπον εἷς τὸν οὗρανὸν ἀνάγει, 
xaX ἓν ἁμάρτημα elo τὸν ἄδην χατάγει. 


Vzns. 5. Hujus rei gratia reliqui te in Creta, wt ἍΊΤοῦτου χάριν xacéAixóv σε ἐν Ερήτῃ, ἵνα τὰ 


que desunt, corrigas. Quemadmodum in familia 
qui divereis ministeriis presunt, diversa agunt; 
hunc ad modum et isti aliam alius orbis partem 
distributam habebant, omnesque operabantur. Hoc 
igitur et hic tacite indicat, cum dicit: Reliqui te in 
Creta, ianquam videlicet, ipse alio prxdicandi 
gratia concessisset. Animadverte autem quomodo 
non erubescat scribere discipule, Ut corrigas, 
inquiens, qu» ego pretermisi. Ad publicum enim 
commodum spectabat, non ad privatum honorem. 
Observa porro quomodo qua labores habebant et 
certamina, ipse per sese corrigebat: que autem 
vel honorem vel laudem adferebant, ista discipulo 
$968 comminuit, episcoporum nimirum ordina- 
tiones, et alia qu»cunque majori perfectione 
indigebant. 

Et constituas per civitates presbyteros, sicut ego 
disposui tibi. Episcopos hic ait, quemadmodum in 
Epistola ad Timotheum. Per civitates autem inquit. 
Noluit enim universam insulom uni commissam 
esse, scd quamlibet urbem proprium habere pasto- 
rem. Sic enim et labor levior esset, et cura eza- 
etior. 

VgRs. 0. Si quis sine erimine est. Si ab. accusa- 
tione Jiberain vitam duclt, si nemo ejus mores 


ἑλείπογτα ἐπιδιορθώσῃ. "Ὥσπερ ἓν οἰχίᾳ ἄλλος 
ἄλλο τι πράττει τῶν ταῖς διαχονίαις ἐφισταμένων, 
οὕτω χαὶ οὗτοι, ἄλλος ἄλλο µέρος τῆς οἰχουμένης 
διενείµαντο, xal πάντες εἱργάξοντο. Τοῦτο οὖν xat 
ἐνταῦθα αἰνίττεται διὰ τοῦ εἰπεῖν" Κατέιιπόν σε 
ἐν Κρήτῃ, ὡς αὐτὸς δηλαδῆ ἀλλαχοῦ ἀπελθὼν, iva 
ἐκεῖ ἐἑργάζηται,. "Opa δὲ πῶς οὐκ αἰσχύνεται τῷ 
μαθητῇ γράφων, ἵν) ἐπιδιορθώσῃ τὰ παρ ἐμοῦ ἑλ- 
λειφθέντα. Πρὸς Υὰρ τὸ χοινὸν χέρδος ἑώρα, οὐ 
πρὸς τὴν οἰχείαν τιμήν. Σχόπει δὲ xol ὅπως ὃ μὲν 
χόπους * εἴχε xal ἀγῶνας, αὐτὸς χατώρθου ἃ δὲ 
πρὸς τιμὴν ἔφερον T] ἔπαιναν, ταῦτα ἑπιτρέπε: τῷ 
μαθητῇ, τῶν ἐπισχόπων λέγω τὰς χειρητονίας, xat 
τἆλλα, ὅσα ἐδεῖτο πλείονος χαταρτισμοῦ. 


Kal χαταστήσῃς χατὰ πὀ.εις πρεσδυτέρους, 
ὡς ἐγώ σοι διεταξάµη». Τοὺς ἐπισκόπους οὕτως 
ἑνταῦθά φησιν, ὡς xal ἐν τῇ πρὺς Τιµόθεον. Kata 
πό.εις δὲ φῃσιν. Οὐ γὰρ ἐθούλετο πᾶσαν τὴν νῆσον 
ἐπιτετράφθαι ἓνὶ, ἁλλ᾽ ἑχάστην πόλιν ἴδιον ποιμένα 
ἔχειν. Οὕτω γὰρ xal ὁ πόνος χουφύτερος, χαὶ ἡ &mt- 
µέλεια ἀχριθεστέρα. 

El τίς ἐστι dvéyxAncoc. El κατηγορίας ἑλεύ- 
θερον ἔχῃ τὸν βίον, εἰ μηδεὶς ἑπελάδετο τῖις διαγυν- 


Varie lectiones. 
€ ἱδοὺ xgiix τούτου imn. ϱ6 ταραχαῖς μυρίαις καὶ θορύδοιςο. "' πόνους 0. 


49 


EXPOSITIO ]N EPIST. AD. TITUM. — CAP. I. 


150 


(ts; αὑτοῦ. El γὰρ 5b φῶς, gro, σκότος, τὸ σκότος À sug:lavit. Si enim. inquit, lumen, tencbrze. sunt, 


πόσον ; 

Μιᾶς γυναιχὸς drip. "Iva μὲν ἐπιστομίσῃ τοὺς 
αἱρετιχοὺς, τοὺς τὸν Yápov διαθάλλοντας, δέχεται εἰς 
ἐπισχοπὴ» τὸν γεγαµηχότα. Οὕτω γὰρ τίμιος ὁ yà- 
40;, ὥστε μετ) αὑτοῦ xal ἐπὶ τὸν ἅγιον θρόνον δύνα- 
σαι ἀναθαίνειν. Ἵνα δὲ τοὺς ἀσελγεῖς χολάσῃ, μιᾶς, 
ensi, Υυναικὸς ἀνήρ. 'O γὰρ πρὸς τὴν ἀπελθουσαν 
αηδεµίαν φυλάξας εὔνοιαν, πῶς ἘΕχκλησίας καλῶς 
προστήῄσεται; Ανέγχλητον δεῖ εἶναι τὸν ἐπίσχοπον. 

Ὅ δὲ δίγαµος οὐκ ἀνέγχλητος, el xal τοῖς ἔτω γόμοις 
Σεξ. 

Τέκνα ἔχων πιστὰ, μὴ ἐν xacnropig ἀσωτίας, 
ἢ ἀγυπέτακτα. Ὁ γὰρ τὰ οἰχεῖα τέχνα p παιδεύ - 
σας, πῶς ἄλλους ῥυθμίζει; Πρόδηλον γὰρ ὅτι el ἐξ 


ips:e tenebrz quantze ? 

Unius uxoris vir. Ut hzreticorum ora compe- 
scat, qui nuptias criminabantur, recipit ad episco- 
patum matrimonio junctum. Adeo enim pretiosa 
res est matrimonium, ut cum ipso sancta sedes 
ascendi queat. At vero ut lascivos colibeat, unius, 
inquit, uxoris vir. Qut enim nullam servavit bene- 
volentiam erga eam quz obiit, quomodo Ecelesize 
bene pracrit ?- Oportet episcopum irreprehensibi- 
lem esse. Digamus autem non est inculpatus, etsi 
hoc legibus exoticis permissum est. 


Filios habens fideles, non in accusatione luxus, 
aul non subditos. Nam qui proprios liberos non 
instituit, quomodo alios formabit? Planum enim 


ἀρχῆς χαλῶς àvijye τοὺς παῖδας καὶ ἐπιμελῶς, οὐκ Β est, gi primum bene ac sedulo educasset pueros, 


ἂν ἀπέθησαν ἀνυπόταχτοι. OQ γὰρ φύσει ciol τὰ 
ἁμαρτήῆματα, ἵνα τοσαύτης ἐπιμελείας περιγένωνται. 
Οὐχ εἶπε δὲ ἁπλῶς, μὴ ἄσωτα, ἀλλὰ μηδὲ διαθολὴν 
ὅλως ἔχοντα ἐπὶ ἀσωτίᾳ, μηδὲ πογηρᾶς ὄντα ὑπο- 
λήψεως. 


Δεῖ γὰρ τὸν ἐπίσκοπον ἀνέγκ.1ητον εἶναι, ὡς 
Θεοῦ οἰκονόμον. Πὼς δ ἂν cl ἀνέγχλητος, εἰ 
ἁπίστους xal ἀπαιδεύτους ἔχῃ τοὺς παἶδας: Ὁ Geb; 
αὐτὸν ἐπέσττσε τῷ οἰχείῳ οἴχῳ ' τὸν τόπον ἐπέχει 
τοῦ Θεοῦ, δεῖ οὖν αὐτὸν διηχριδῶσθαι πάντοθεν, 


ΜΗ αὐθάδη. Οἱ μὲν γὰρ ἔξωθεν ἄρχοντες ἀχόντων 
χρατοῦσι, διὸ χαὶ τῇ αὐθαδείᾳ ἤτοι τῇ αὐταρεσχείι 
χρῶνται. Ἐπίσχοπος δὲ ἑκόντων ἄρχων, οὐκ ὀφείλει 
αὑθάδης εἶναι, ὥστε αὑτογνώμως xol αὐτοδούλως, 
καὶ ἄνευ γνώμες -ῶν ἀρχομένων πράττειν * τυραν- 
νιχὸν γὰρ τοῦτο. 


M) ὁργίάον. Tjj αὐταρεσχείᾳ ἔπεται καὶ ἡ ὀργι- 
λότης. ἀναγχαίως, f; καὶ αὐτῆς ἀπέχεσθαι δες ἀχο- 
λούθως τὸν ἐπίσκοπον. Πῶς γὰρ ἑτέρους παιδεύσει 
χρατεῖν τοῦ πάθους τούτου, ἑαυτὸν μὴ πα!δεύσας; 


Mij πάἀροιγνον. Τουτέστιν, ὑδριατήν. TU γὰρ δεῖ 
ὕδρεως; Φοθεῖν δεῖ τῇ τῖς γεέννης ἀπειλῆ τοὺς ἀπει- 
θεῖς, οὐχ ὑθμέζειν. 


Mh π.Ιήκτην. Mf: διὰ χειρῶν πλήττονεα, µή- 
τε διὰ πιχρῶν λόγων xal ἁποτόμων ἀκαίρως. 
Ἱατρὸς yáp ἐστιν. 'O δὲ ἰατρὸς ἰᾶται τὰ πεπλη- 
γότα μᾶλλον, οὐχ αὐτὸς πλήττει. 

Mj αἰχροχερδῆ. Τουτέστι πολλὴν ὑπεροφίαν ypr.- 
µάτων ἐπιδειχνύμενον. Πᾶν γὰρ x£pboz, xàv δίχαιον 
ᾗ, αἰσχρόν ἐστιν ἐπισχόπῳ. 

Φι1όξενογ. Οὐ µόνον οὗ χερδαίνοντα ἀπ᾿ ἅλ]ων, 
ἀλλὰ καὶ τὰ αὑτοῦ τοῖς ξένοις προϊέμενου. 


ΦιἸάγαθον. Τὸν ἐπιειχῆ οὕτω φησὶ, τὸν µέτριον, 
τὲν μὴ φθονοῦντα. 

Σώγρογα. Τουτέστι χαθαρὀν. 

Δίχαιον. Τὰ πρὸς ἀνθρώπους, τουτίστιν, ἆ προσ- 
ἀπόληπτον, 


non evasissent imobedientes. Non enim a natura 
sunt peccata, ut tantam diligentiam exsuperent. 
Non dixit autem simpliciter, intemperantes, sed, ut 
ne omnino quidem aliquam intemperantia accu- 
sationem liabeant, neque prava suspicioni sint 
obnoxii. 


Vkns. 7. Oportet. enim episcopum sine crimine 
esse, tanquam Dei dispensatorem. Quomodo autem 
irreprehensibilis erit, si liberos infideles . et non 
probe institutos habeat? Deus ipsum propriz 
domui prefecit ; locum Dei obtinet : oportet igitur 
ipsum undique esse exactum. 
^^ Non superbum, Mundi hujus principes etjam in 
invitos dominantur, propterea arrogantia οἱ suo 
arbitratu utuntur. Episcopus autem qui volupta- 
riis praesidet, won debet arrogans esse, ut suo 
consilio et voluntate, et citra subditorum senten- 
tiam omnia agat ; nam iyrannicum lioc. 


Non. iracundum. | Arrogantiam necessario ira- 
cundia comitatur, a qua. etiam ipsa. conseqnenter 
episcopus abstiuere debet. Quomodo enim alios 
instituet ut sibi ab affectu hoc. tcemperent, qui se 
ipse non erudit? 

Non vinolentum. Hoc est, non injurium. Quid 
enim injuria et contumelia opus est?. Τούχεγο 
eportet inobedientes gelhenn:e comminatiene, non 
injuria afficere. 

697 Non percussorem. Neque manibus ferien- 
tem, neque amarulentis verbis et exasperatis im- 
portune. Medicus enim est. Jam vero medicus curat 
vulnera, non ipse etiam vulnerat. 

Non turpis (ucri cupidum. Hoc est, magnum pc- 
cuniarum contemptum ostendentem. Omnis cnim 
quastus,etiamsi justus fuerit, turpis exl episcopo. 

VERs. 8. Hospitalem. Non solum quaestum noun 
iuquirentem ab aliis, sed sua etiam peregrinisim- 
pertientem. 

Amantem boni. Mitem sic vocat, et moderatum, 
minime invidum. 

Sobrium. lloc est, purum. 

Justum. 1n iis qud ad homines spectant, hoc est, 
absque personarum deleetu. 





nt 


Sanctum. Hoc es!, pium in rebus divinis, A 


mihil eoram qua ad Deum pertinent omitten- 
tem. 

Coniinentem. Non. solurn im. cibis, verum: etiam 
in linguam, et manus, et oculos impudicos 
imperium exercentem : nam heec est veracomi- 
nentia. 

Vgns. 0. Amplectentem eum, qui est. secundum 


doctrinam, fidelem sermonem. loc est, curaotem, 


in hoc incumbentem. Fidelem 23utem dicit, hoc 
est verum, vel per fidem traditum, et non a ratio- 
nibus humanis. Eam autem ob rem dixit, eum qui 
est secundum doctrinam, indicans quod sine externa 
sapientia docere possit. Non enim opus est fastu 
verborum, sed Scripturarum peritia, conceptuumque 
potentia ; ex his enim verbi doctrina felicius pro- 
cedit, quemadmodum et ipsius Pauli. 

Üt potens sitet adhortari in doctrina sana, et eos 
qui contradicunt arguere. Hoc est, ut suos custodiat 
et fulciat, hostes vero arceat. Nam qui neque cum 
hostibus dimicare, neque captivum ducere omnem 
intellectum ad obedientiam Christi, neque suos 
eonsolari et adhortari et eon(irmare potest, pseud- 
episcopus est. Alias enim virtutes etiam in sub- 
ditis invenirelicet, hospitalitatem scilicet et sobrie- 
tatem, idque genus alia : at vero przecipuus episcopi 
elaracter est docendi facultas. 


Vgns. 10. Sunt enim plerique inobedientes, vanilo- 
qui, et seduclores. Radicem omnium malorum 
dixit, nempe inobedientiam, Qui enim inobediens 
est οἱ non vult subesse, sed impetum focit, ut aliis 
imperet, merito nibil sani reetive didicisse compce- 
rietur : non enim sustinuit doceri. Vaniloquus est 
et impostor, cum se tum alios decipiens.! 

Mazime vero quisunt ex circumcisione. Istis ipse 
Dominus regnandi cupiditatem exzprobrabat, quia 
pest fidem etiam morbum istum noh deposue- 
zunt. 

6348 Vins. 11. Quos oporlet redarguere. Hoc 
est, veliementer objurgare, ut ipsorum ora occlu- 
das. Ecquid autem lucri, dummodo inebedientes 
sint? Ipsis quidem nibil; at vero aliis alioqui 
corrumpendis, sitaceaj episcopus, quorum corru- 
ptionis ipse rationem «dabit. Eam ob rem horum 
ora sunt obturanila : quod si nen possis, ne sis 
episcopus. 

Qui universas domos subveriunt, docentes. qua 
won oportet, turpis lucri gratia. Observas quemadmo- 
pum avaritia et turpe lucrum una cum inobedientia 
domos subvertunt ? vectes enim sunt diaboli, qui- 
bus domos Dei demolitur. 


Vgns. 12. Dixit quidam ez. illis, proprius ipsorum 
propheia : Cretenses semper mendaces, mala bestie, 
ventres pigri. Testimonium hocverum 6st. Quaoritur 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 32 


Ὅσιον. Τουτέστιν, εὐλαθῆ περὶ τὰ. θεῖα, μηδὲν 
τῶν τῷ θεῷ ὀφειλομένων ἐλλείποντα. 


"Evxpatn. OO σιτίων µόνον, ἀλλά χαὶ γλώττης, 
xa χειρῶν, χα) ὀφθαλμῶν ἀχολάστων κυριεύοντα * 
τοῦτο γὰρ χαὶ χυρίως ἐγχράτεια. 


᾽Αγτεχόμεγον τοῦ κατὰ τὴν διδαχὴν πιστου 
Ἰόγου. ᾿Αντὶ τοῦ, φροντίζοντα, ἔργον τοῦτο ἔχοντα. 
Πιστοῦ δὲ, fj τοῦ ἀληθοῦς, f| τοῦ διὰ πίστεως παρα- 
ῥεδομένου, xal οὐχ ἀπὺ συλλογισμῶν. Auk τοῦτο δὲ 
εἶπε, τοῦ κατὰ τὴν διδαχἡγ, δειχνύων ὅτι xal χω- 
ρὶς τῆς ἔξω σοφίας διδάσκειν δύναται. Οὐ γὰρ χρεία. 
χόμπου ῥημάτων, ἀλλὰ Γραφῶν ἐμπειρίας, καὶ νοη- 
µάτων δυνάµεως * ἐκ τούτων γὰρ fj, διδαχὴ εὑοδου- 


B ται, ὥσπερ xal ἡ τοῦ Παύλου αὐτοῦ. 


να δυνατὸς ᾗ xal παρακαΆεῖν ἐν τῇ διδασκα- 
Aq ὑχιαινούσῃ, καὶ τοὺς ἀνγτι Λέγοντας ἐ.άΤχευ» 
Τουτέστιν, ἵνα καὶ τοὺς οἰχείους φυλάττῃ χαὶ στη- 
pit, xa τοὺς ἐχθροὺς ἁποτρέπῃ * ὡς ὄγε µῆτς τοῖς 
ἐχθροῖς µάχεσθαι, καὶ αἰχμαλωτίζειν πᾶν νότµα εἰς 
τὴν ὑπαχοὴν τοῦ Χριστοῦ, μήτε «o5; οἰκείους παρα: 
χαλεῖν καὶ νουθετεῖν xal στηρίζειν. δυνάµενος. Φε'δ- 
επίσκοπός ἐστι. Τὰς μὲν γὰρ ἄλλας ἀρετὰς καὶ iv 
τοῖς ἀρχομένοις εὕροι τις, τὸ φιλόξενον, τὸ σῶφρον, 
καὶ τὰ λοιπά * «b δὲ μάλιστα χαρακτηρίσον τὸν ἐπ'- 
σχοτον τὸ διδάσχειν ** ἑστίν. 

Εἰσὶ γὰρ ποΔ]οὶ ἀνυπότακτοι, ματαιοόγοικ 
xal φρεναπάται. Th» ῥίζαν εἶπε πάντων» τῶν κα- 
κῶν, τὴν ἀνυποταξίαν. Ὁ Υὰρ ἀνυπότακτος μὴ θέ- 
λων ἄρχεσθα:, ἀλλ ἐπιπηδῶν τῷ ἄρχειν ἑτέρων. 
εἰνότως μτδὲν μαθὼν ὑγιὲς xal ἀρθόν ἐστιν ' οὗ γὰρ 
Πνέσχετο διδαχθΏναι. Ματαιολόγος ἑατὶ xa qptv- 
απάτης, xal ἑαυτὺν xal ἄλλους ἁπαιτῶν. 

Μά.ιστα δὲ οἱ àx περιτομῆς. Τούτοις xal ὁ Κύ- 
ριος τὴν φιλαρχίαν ὠνείδιζεν, ὃτι καὶ μετὰ τὴν πί- 
ατιν οὐχ ἁπέθεντο τὸ νόσημα. 


Οὓς δεῖ ἐπιστομίζειν. Τουτέστιν, ἑλέγχειν σφο- 
ὁδρῶς, ὥστε ἀποχλείειν αὐτοῖς τὰ στόµατα. Καὶ τὲ 
«b χέρδος, εἴπερ ἀνυπόταχτοί εἰσιν; Αὐτοῖς μὲν οὗ- 
δὲν, ἑτέροις δὲ, τοῖς διαφθαρησοµένοις ** ἂν εἰ 6 
ἐπίαχοπος σιγώῃ 19, ὧν τῆς δ.αφθορᾶς αὐτὸς δώσει 
λόγον. Aib ἐπιστομίζειν δεῖ τοὺς τοιούτους εἰ δὲ oí 
δύνασαι, μηδὲ ἐπίσχοπος ἴσθι. 


Οἵτινες ὅ.ους οἴκους ἀνατρέπονσι, διδάσκον-- 
τες d ji) δεῖ, αἱἰσχροῦ κόρδους χάριν». Ορᾶς µε- 
τὰ τοῦ ἀνυποτάκτου τὴν φιλαργνρίέαν "' xaX τὴν αξ- 
σχροχέρδειαν, πῶς τοὺς οἴχους ἀνατρέπουσι ; μοχλοὶ 
Υάρ εἰσι τοῦ διαθόλου, δι ὧν χαθαιρεῖ τοὺς τοῦ 
Θεοῦ οἴχους. 

Εἰπέτις ἐξ αὐτῶν ἴδιος αὐτῶν προφήτης ' δρῆ- 
τες del γεῦσται, xaxá θηρία, γασεέρες ἀργαί. 
'H µαρτυρίω αὕτη ἐστὶν ἀηθής. Ζητεῖται εί δᾷ- 


Varie lectiones. 


ο ῥᾷῥασχαλυωιών o. 


Φδιεφθαρµένοις ο. ᾖἵὸ σιγώῃ βλάθος in, 7! φιλαρχίαν ο. 


153 


EXPOSITIO IN EPIST. AD TITUM. — CAP. I. 


154 


ποτε ix τῶν Ἑλλήνων Ίγαγα µαρτυρίαν, xaX ἔπαι- A hic, curnam ex Graecis testimonium protulerit. 


vel αὐτὴν, καὶ ταῦτα ph χαλῶς ἔχουσαν; Ἔτιτε τίς 
ὁ ταῦτα εἰρηχώς; Ὁ μὲν οὖν εἰρηχὼς Ἐπιμενί- 
δης ἐσον, Ev τοῖς μάλιστα τῶν map! Ἕλλτσι σοφῶν 
θειασμοῖς xal ἀποτροπιασμοῖς προσέχων, χαὶ µαντι- 
xtv δοχῶν κατορθοῦν. Οὗτος οὖν ὁρῶν τοὺς Κρῦτας 
τάφον ὃξΞ,µαμένους τῷ Ad, xal τιμῶντας ὡς ἕνα 
τῶν ἀνθρώπων, ὡσπερεὶ ζηλώσας ὑπὲ p τοῦ οἰχείου 
Θεοῦ, τοιαῦτα πρὸς τὸν] Ala ποιεῖ * Οἱ τάδε xal τάξε 
ὄντες Κρῆτες, τύμδον σοι ἑδομήσαντο * Σὺ 8 οὐ θά- 
γες, Ecol yxp αἲεί T*. Ταύτῃ τῇ χρήσει νῦν ὁ Παῦ- 
ος προσμαρτυρεῖ ἀλήθειαν. Il; οὖν τοῦτο ποιεῖ ; 
εἰ γὰρ ἀληθῶς εἴρηται, καὶ ὁ Ζεὺς ἄρα ἀθάνατός 
ἐστιν. "AX οὗ πρὸς τοῦτο βλέπων εἶπε τὴν paptu- 
p'av ἀληθῃ, ἀλλ᾽ ὅτι φεύστας xoi τἄλλα τοὺς Κρῆ- 
τας ἐχάλεσε. Καὶ τίς χρεία Ἑλληνικῆς μαρτυρίας ; 
Μάλιστα οὕτως αὐτοὺς ἐνέτρεπεν, οἴχοθεν viv µαρ- 
τυρίαν τῆς ὕδρεως χαὶ ἐκ τῶν ἰδίων αὐτοῖς προθάλ- 
}ων. Ἐἴωθε δὲ τοῦτο ποιεῖν ὁ Παῦλος, ὥσπερ καὶ 
τοῖς ᾿Αθηναίοις ἀπὸ τοῦ ᾿Αράτου διελέχθη * & ἐχεῖ- 
ος τῷ φευδωνύμῳ θεῷ τῷ Ad ἐπιτίθησι, ταῦτα 
αὐτὸς τῷ ἀληθεῖ Θεῷ ἐπιμαρτυρῶν * Exst xal μᾶλ- 
ον ἀπὸ τῶν οἰχείων ἐπιστομίζονται - ὥσπερ xol 
τοῖς Ἰουδαίοις ἀεὶ ἀπὸ τῶν προφητῶν διαλέγεται, 
xal οὐχ ἀπὸ τῶν Εὐαγγελίων. Τοῦτο καὶ ὁ θεὺς 
ποιεῖ, ἑχάστους ἀπὸ τῶν αὐτοῖς συνήθων xal πιστευ- 
οµένων ἑἐφελχόμενο;, οἷον τοὺς μάγους δι ἁστέρος, 
τὸν Σαοὺλ διὰ τῆς ἐγγαστριμύθου, ἐπειδὴ αὐτῇ ἐπί- 
6τευσεν ἐχεῖνος * xal τοὺς µάνταις ἀπὸ τῶν βοῶν τῶν 


commendaveritque isthue, praesertim cum non 
recte habeat ? Adhzee, quis. ista direrit ? Certequi- 
dem qui ista dixit, Epimenides est, sapientissi- 
mus apud Grecos judicatus, divinationibus nu- 
minumque placationibus incumbens, vaticinandique 
munere clarus. Hic sane cum animadverteret , 
Cretenses Jovi sepulchrum exsiruxisse, atque colere 
cum tanquam mortalium quempiam, ceu amula- 
tiune accensus pro dco suo patrio, liec in Jovis 
gratiam carmina condidit : Cretenses qui tales ac 
tales sunt, hi exstruxerunt tibi tumulum : atqui tu 
non es mortuus, tu enim semper es. Hoc oracu- 
lum Paulus nunc verum esse testatur. AL vero,. 
qui istud facit? nam si vere dictum st, tun» 
Jupiter immortalis est. Atqui non huc respiciens, 
verum esse dixit testimonium, sed quia Cretenses 
mendaces aliaque appellavit. Qua vero Greci te- 
slimonii est commoditas? Maximum ita ruborem 
eis injecit, injuria corum cx domestico vate 
lestàymonium ipsis proferens. Consuevit autem 
boc agere Paulus, quemadmodum et Atbeniensi- 
bus ex Arato disseruit, qua ille Jovi deo falso 
dicto attribuit, h:ec ipse ad verum Deum refert : 
quandoquidem et acrius suis ipsorum testimoniis 
obstruuntur : quemadmodum et cum Judzis 
perpetuo ex prophetis disputat, non ex Evangcliis. 
Idem et Deus facit, per consueta sibi et credita 
quosvis attrabens ; ut magos per stellam **, Saulem 


συρόντων τὴν χιθωτόν * οὐχ ὅτι ἀληθεύουσιν οἱ 6 Ρε feminam *'' pytlienem in. se habentem, quia 


μάντεις, ἀλλ ἀλὸ τῶν οἰχείων στοµάτων αὐτοὺς 
ἑλέγχει Καὶ τὸν Βαλαὰμ συγχωρεῖ εὐλογεῖν καὶ 
προφητεύειν. Eius γὰρ ἀεὶ συγκαταδαίνειν πρὸς 
τὴν ἡμῶν ὠφέλειαν. Πῶς οὖν ὁ Χριστὸς, xal αὐτὸς 
οὗτος ὁ Παῦλος ἐχώλυον τοὺς δαΐµονας λαλεῖν χαὶ 
μαρτυρεῖν αὐτοῖς; "Οτι τὰ σημεῖα ἱκανὰ σαν πεί- 
θειν, καὶ αὐτὸς ἑαυτὸν ὁ Χριστὸς ἑχήρυττε καὶ fo- 
χει. Καὶ οἱ δαίµονες ὃδ οὐχὶ προσεχννοῦντο '*, οὗ γὰρ 
εἴδωλον ἦν τὸ φθεγγόµενον. Διὰ τοῦτο χωλύονται 
Σαλεῖν. 


Ac ἣν αἰτίαν ÉAeyys αὑτοὺς ἁποτόμως. Ἐπειδὴ, 
qva, xai φεῦσταί εἶσιν, ὅπερ ἑστὶ δολιότητος, xal 


ἀναίσχνντοι, xa γαστρίµαργοι, σφοδροῦ αὐτοῖς δεῖ D 


χαὶ πληχτιχοῦ λόγου, ἐπεὶ ἡ πραότης τούτους οὐχ 
ὠφελεῖ. Ὡς yàp ὁ τὸν ἐπιειχὴ πλήττων, ἀναιρεῖ, 
οὕτως ὁ τὸν ἀναιδῆ χολαχεύων, δια-θείρει, μὴ ἑῶν 
ἐπιγνῶναι ἑαυτόν. Ἐνταῦθα δὲ, οὐ τοὺς ἀλλοτρίους, 
φησὶν, ἀλλά οἰχείους δΣῖ ἑλέγχειν. 


Tra ὁγιαίγωσιν ἐν τῇ πίστει, μὴ προσέχον- 
τες Ιουδαϊκοῖς μύθοις. "Apa τοῦτο ὑχεία, τὸ µη- 
δν νύθον μηδὲ ἀλλότριον ἐπεισάχειν τῇ πίστει: ὡς 
τόγε ἑαυτὸν ὑποθάλλειν τῷ vóptp, οὐ θαῤῥοῦντός 


** Mattb. 1. *** 1 Reg. xvin. 


"i, γὰρ ἀείο. 75 προσχυνοῦντες o. 


55 Num. xxirdn, 94. 
Varie lectiones. 


huic femina ille fidem adhibebat : et vates abobus 
qua arcam trahebant : non quod verum loquerentur 
vates, sed eos ex ipsorum ore arguil. Praeterea, 
Ba4laamum benedicere et prophetare permittit **. 
Consuevil enim semper ad nostram vtilitatem 
condescendere. Qui igitur Christus, εἰ hic ipse 
Paulus prohibebant demones loqui, ac testimonium 
629 sibi dicere? Quia signa satis erant. ad. per- 
suadendum, etipse Christus seipsum praedicabat, 
jdque satis erat. Porro daemones non adorabantur ; 
non enim idolum erat quod loquebatur : idcirco lo- 
qui prohibentur. 

Vkns. 15. Quam ob causam increpa eos dure. 
Quia mendaces sunt, quod est fraudulentiz, οἱ 
impudentes et gastrimargi, opus habent acri ct 
penetrante sermone: nam mansuetudo apud eos 
nihil proficit. Quemadmodum enim qui mitem 
acrius feriat, perdit eum : sic qui impudenti adu- 
latur eum corrumpit, seipsum agnoscere non 
permittens. Hic autem non alienos, sed proprios 
arguendos esse dicit. 

Ut sani sint in. fide, non. auendentes Judaicis [α- 
bulis. Sanitas igitur est, niliil adulterinum, neque 
alienum fidei superinducere : ut seipsum subjicere 
legi, non est ejus qui fidei confidit, ceu ad salutem 








155 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


156 


sufficienti : isthuc autem est malum haud exiguum. Α ἐστι τῇ πίστει, ὡς ἱκανῇ σῶσαι. Τοῦτο δὲ νόσο; οὗ 


Judaiea autem, duplici ratione fabulae sunt; cum 
quod intempestiva res, 46 deinceps inutilis; tum 
quia noxium est iis applicare animum. Quemadmo- 
dum igitur fabulis non est credendum, ita neque 
istis. Atqui sacri Veteris Testamenti libri recte 
intellecti, haudquaquam sunt fabule * qua enim 
ratione fabulz essent, cum veritatem evangelicam 
inde doceamur ? Pravze autem interpretationes, et 
traditiones Judzorum, iste sunt fsbulz. Audi igi- 
tur et quz? sequuntur. 

Vr&Rs, 14. Et mandatis hominum | aversantium 
veritatem. Viden' quas vocet fabulas? Mandata 
nimirum hominum, ut et in Isaia et Evangelio ** 
scriptum est, aliaque, videlicel observationes cibe- 
rum, ut ex sequentibus planum fit. 

Vrns. 15. Omnia quidem munda mundis; coin- 
quinatis autem. el infidelibus | nihil mundum, sed 
coinquinate sunt. illorum mens. et conscientia. lta- 
que non sua natura pura sunt aut impura, sed 
ex voluntate assumentium. Nam cum illi mente 
puri sint et religiosi, noverunt omnia esse munda, 
ut Dei creaturas, solum autem peccatum esse 
impurum. Nam elsi lex immunda quaedam babe- 
hat, non simpliciter hoc agebat, verum ut volu- 
p:atem cohiberet, ut qua sciret Judeos wtpote 
gule deditos baud obedituros. Quod si ἱπιρατὶ et 
impii fuerint qui vescuntur, his certe omnia 
sunt immunda. Quomodo ? Quoniam et pisces, ut 
qui sepe humana carne vescantur, et aves qua 
munde videntur, cum tamen fimum edant, sic 
jllas expendenti immunda videri queant. Proinde 
sordida mens perperam de bis cogitando, sibi hzc 
coinquinat, que tamen natura haud. suut ejus- 
modi : perinde G3Ó ac qui stomacho laborat, cibos 
injucundos esse putat, etiamsi suaves sinl : et 
vertigine laboranti, terra videtur circumagi, que 
tamen fixa persistit : ejus enim morbi talis est 
opinio. Hzcetiam adversus Manichzeos conveniunt, 
et contra Marcionistas, et recens ab iis exortos 
hxreticos, qui vulgo appellantur Galatz. 

Vgns. 16. Confitentur se nosse. Deum, factis. aw- 
tem negant, exsecrabiles cum sint, et inobedientes, 
et ad omne opus bonum reprobi. Vides quid faciat 


μικρά. Διπλῆ δὲ μῦθοί εἶσι τὰ Ἰουδαϊκὰ, ὄτιτε παρὰ 
χαιρόν ἔστι τὸ πρᾶγμα, xai λοιπὸν ἄχρηστον, xat ὅτι 
χαὶ βλαδερὸν τὸ προσέχειν τούτοις. Ὥσπερ οὖν μύ- 
θοις οὐ δεῖ πείθεσθἀι, οὕτως οὐδὲ τούτοις. Τὰ μὲν 
οὖν ἅγια τῆς Παλαιᾶς βιθλία καλῶς νοούµενα, οὗ 
μῦθοι. Πῶς γὰρ, παρ) ὧν τὴν τοῦ Εὐαγχελίου ἁλή- 
0:tav διδασχόµεθα ; Αἱ δὲ παρεξηγήσεις, xai αἱ δευ- 
τερώσεις, ταῦτα μῦθοι. "Axoue οὖν xat τὰ ἕξῆς. 

Καὶ ἐντολαῖς ἀνθρώπων ἁποστρεφομένων ci» 
ἀ λήθειαν. "Opi; τίνας χαλεῖ μύθους; Τὰς ἑντολὰς 
τῶν ἀνθρώπων, ὣς xal iv τῷ ὙἩσαῖᾳ, xal iv τῷ 
Εὐαγγελίῳ γέγραπται, τά τε ἄλλα, ὁπλαδὴ xaX τὰς 
παρατηρήσεις τῶν βρωµάτων, ὡς ἐκ τῶν Emop£- 
veoy ** δῆλον. 


Πάντα μὲν καθαρὰ τοῖς xa0apotc* τοῖς δὲ µε- 
μιασµένοις καὶ ἀπίστοις οὐδὲν καθαρὸν, dá 
µεμίανται αὐτῶν καὶ ὁ vovc xal ἡ συγείδησις. 
στε οὗ παρὰ τὴν οἰχείαν φύσιν χαθαρὰ ἢ ἀγά- 
θαρτα, ἀλλὰ χατὰ τὴν προαίρεσιν τῶν µεταλαμόᾳ- 
νόντων. Οὗτοι γὰρ χαθαροὶ μὲν xal εὐσεθεῖς ὄντςς, 
πάντα χαθαρὰ οἴδασιν, ὡς θεοὺ ποιήματα, μύνην 
6b τὴν ἁμαρτίαν ἀκάθαρτον. EU γὰρ xai ὁ νόμος 
εἶχέ τινα ἀχάθαρτα, ἀλλ οὐχ ἁπλῶς, ἵνα δὲ τὴν 
ερυφὴν ἐπιχόφῃ 9, εἰδὼς ὅτι ἁπλῶς οὐχ ἂν ἑἐπεί- 
σθησαν αὑτῷ 'Efpatot, ὡς γαστρίµαργοι. El μέντοι 
ἀχάθαρτοι xai ἀσεδεῖς 13 εἶεν οἱ µεταλαμθάνοντες, 
τούτοις πάντα ἀχάθαρτα. Πῶς ; Διότι xat οἱ ἰχθύες 
ὡς ἀνθρωποφαγοῦντες πολλάχις, χαὶ οἱ δοχοῦντες 
χαθαροὶ ὄρνιθες, ὡς χοπροφαγοῦντες, τῷ οὕτως ἑἐξ- 
ετάζοντι ἀχάθαρτοι δόξαιεν. Ὥστε καὶ fj ῥυπαρὰ 
διάνοια χαχῶς περὶ τούτων λογιζοµένη, ἑαυτῇ συμ- 
μιαῖνει ταῦτα, p ὕντα φύσει τοιαῦτχ. Ὥσπερ xal 
6 στομαχιῶν νομίζει τὰ βρώματα ἀπδῆ, xàv ἐδέα 
ὧσι * καὶ τῷ ἐλιγγιῶντι δοχεῖ περιστρἐφεσθαι ἡ v5 
παγία ἑστῶσα * τοῦ γὰρ πάθους αὐτοῦ ἡ τοιαύτη 
ὑπόνοια. Ταῦτα χαὶ πρὸς Μανιχαίους ἁρμόσει, xat 
πρὸς Μαρχιωνιστὰς, xal τοὺς ἀπ᾿ αὐτῶν νεοφανεῖς 
αἱρετιχοὺς, τοὺς λεγοµένους παρὰ πολλοῖς Γαλά- 
τας !7. 

θεὸν ὁμο.ογοῦσιν εἰδέναι, τοῖς δὲ ἔργοις ἁρ.. 
γοῦγται, βδελυκτοὶ ὄντες xal ἀπειθεῖς, xal πρὲς 
πᾶν ἔργον dya00v ἀδόχιμοι. "Ορᾶς τί rout áxa- 


immundos et exsecrabiles? Opera prava et sordida. D θάρτους xat βδελυνταύς; Τὸ ἔργα ἔχειν πονηρά xat 


Revera enim (fides sine operibus mortua est *'. 
Mortuus autem exsecrabilis est, ex ad quidvis re- 
probus. 


CAPUT II. 

Vas. 1. Tu autemloquere que& decent sanam do- 
εἰγίπαπι. Etiamsi inobedientes sint illi ac reprobi, 
t tamen quod tui muneris est, facito : ne taceas, 
etiamsi illi nonrecipiant. 

σεας, 3. Senes ut sint sobrii. Quia senii vitium 


δν [sa, xxix; Matth. αν. *5 Jac. 51, 17. 


ῥυπαρά. "Όντως γὰρ πίστις χωρὶς ἔργων, vsxpá. Ὁ. 
δὲ νεχρὺὸς βδελυκτὺς, χαὶ πρὸς «dv ὁτιοῦν ἁδόχι- 


uoc 


ΚΕΦΑΛ. B'. 

Σὺ δὲ AdAe: ἃ πρέπει τῇ ὑγιαινούσῃ διδασκα- 
Aíg. K&v ἀπειθεῖς ὥσιν ἐχεῖνοι xal ἀδόχιμοι, ἀλλὰ 
d$ τὰ σαυτοῦ ποίει’ μὴ σιγἠσῃς, xàv ἐχεῖνοι μὴ 
παραδέχωνται. 

Πρεσδύτας, νηφα.ίους εἶναι. Ἐπειδὴ ἑλάττωμα 


Varie lectiones. 


" ἐπαγομένων ο. " ἐπικωλύῃ O0. ” ἀπιθεῖςο. 77 l'o6ásag m. 


157 


EXPOSITIO IN EPIST. AD TITUM. — CAP. Il. 


158 


του Υήρως ἐστὶ τὸ νωθρὸν xoi ληθαργικὸν καὶ A est segnities et oblivio et torpor, propterea dicit, 


δυσχίνητον, διὰ τοῦτό φησι, Νηφά.ιοι ἔστωσαν, 
τουτέστι διεγηγερµένοι, ὀξεῖς. 

Σεμνοὺς, σώφρονας. Τοὺς φρονίµους ὀνομάζει 
σώφρονας, παρὰ τοῦ αώας ἔχειν τὰς φρένας. Els 
χὰρ xai kv γέρουσι µαινόμενοι xal λυττῶντες, xat 
παράφρονςς, οἱ μὲν ὑπὸ olvou, oi δὲ ὑπὸ µιχροφυ- 
χίας. 

“ΥΤιαίγοντας τῇ πίστει, τῇ ἁγάπῃ, τῇ ὑπο- 
µονῇ. Μάλιστα dj ὑπομονὴ ἁρμοδιώτατον Ὑέρονσι 
παράγγελµα, διὰ τὸ ἀχρόχολον αὑτῶν xai µιχρόλυ- 
πον. —— 

Πρεσδύτιδας ὡσαύτως ἂν καταστήµατι ἱερο- 
πρεπεῖς. Τὰς γραΐδας λέγει, ἃς xal ἀπ᾿ αὑτοῦ τοῦ 
σχήματος χαὶ τῆς χαταστολῆς δεῖ χοσµίας φαίνς- 


σθαι. Τινὲς δὲ τὰς ἓν Ἐχκλησίᾳ διαχόνους φασὶν , B 


ἃς xaX ἀπ αὐτῆς τῆς ἀμφιάσεως ἀπαιτεῖ φαίνεσθαι 
ἱεροπρεπεῖς, τουτέστι, ταῖς ἱεραῖς ἐμπρεπούσας 
ὑπηρεσίαις. 

M71 διαδόλους, μὴ οἵνῳ 20449 δεδον.ἑ2ωµένας. 
Ἐπειδὴ γὰρ φυχρὸν τὸ γτρας, ποθεῖ τὸν olvov, εἶτα 
μὴ δυνάµενον ἀντέχειν ὡς ἀσθενὲς, χαταπαλαίεται, 
οὐχ ὑπὸ τοῦ συµµέτρου, ἀλλ ὑπὸ τοῦ πολλοῦ, ix 
τούτου δὲ xai τὸ πρὸς διαθολὰς ἐπιῤῥεπές, 


ΚωοδιδασκάἼλους. Πῶς οὖν ἀλλαχοῦ φησι, Γυ- . 


γαιχὶ διδάσκει» οὐχ ἐπιτρέπω; "Exsl περὶ τῆς ἐν 
Ἐχχλησίᾳ xowvnc διδασκαλίας φησὶν, Ἶτις ἀπείρη- 
«at ταῖς γυναιξὶν, ἐνταῦθα δὲ περὶ τῆς àv οἴχῳ γινο- 
µένης, xal ἰδίᾳ πρὸς vuvaixaq. Ότι δὲ τοῦτο λέγει, 
ἄχουε τῶν ἑξῆς. 

"Ira σωφρονίζωσι τὰς νέας, φι.λάνδρους εἶναι. 
Οὐ τὰς οἰχείας µόνον θυγατέρας, ἀλλὰ χαὶ χαθόλου 
πάσας τὰς νέας. Εκάστη Υὰρ πρεσθυτέρα τὴν νεω- 
τέραν παιδευέτω * xal πρῶτον τὸ χεφάλαιον τῶν Ev 
οἰχίᾳ ἀγαθῶν, τὸν φιλανδρίαν. Τούτου γὰρ ὄντος, 
xaX τὰ λοιπὰ ἕψεται, εὐθηνία ofxou, xal χρημάτων 
περιουσία, ὥσπερ ἀπόντος, πάντα χᾶν παρῶώσιν, 


ἀἁκοῤῥυήσονται, 


Φιλοτέχγους. 'H γὰρ τὴν ῥίζαν ᾖτοι τὸν πατόρα 
ἀγαπῶσα, πολλῷ μᾶλλον xal τοὺς καρποὺς Ίτοι 
τοὺς παῖδας ἀγαπήσει. 


Sobrii sint, hoc est excitati, prompti. 


Pudici, prudentes. Prudentes sppellavit σώφρο- 
νας, 60 quod sanas mentes babeant. Sunt enim 
senes etjam insani, et rabiosi ac dementes: 
οἱ quidem ex vino, alii vero ex pusillanimi- 
tate. 


Sani in fide, dilectione, εἰ patientia. Patientia 
grandioribus natu est commodissimum prazceptum, 
quod facile excandescant, et levi de causa contri- 
stentur. 

Vgns. $5. Anus similiter in ltabitu sancto. Anus 
dicit, quas et ab ipso habitu et ornatu honestas 
videri oportet. Quidam autem diaconissas in Eccle- 
sia hic intelligunt, quas et ipso etiam vestitu 
vult sane ornatasconspici, troc est, sacris ministe- 
riis insignes. 


Non calumniatrices, non mulio vino servientes. 
Quia enim senectus est (rigida, vinum desiderat: 
deinde cum non possit sustinere, utpote imbe- 
.cilla vincitur, non a moderato vino, sed a mul- 
to : ex hoc autem ad calumnias fiunt pro- 
pensiores. 

Bene docentes. Quomodo igitur alio in loco dicit: 
Docere mulieri non permitto ** ? llic de communi 
in Ecclesía doctrina loquitur, quie mulieribus esi 
prohihita : bic autem de domestica, que privatim 
fit ad mulieres. Quod autem hoc dicat, audi cx 


C sequentibus. 


Ut instituant adolescentulas, ut sinf. amantes ma- 
ritorum. Non tantum filias G9) suas, verum in 
universum omues adolescentulas. Quzslibet enim natu 
grandior juniorem puellam erudiat, ac primum 
caput domesticorum bonorum eas doceat, nempe 
ut sint amaptes maritorum. Nam $i hoc affuerit, 
sequentur etiam reliqua, nempeprosperitas domus, 
facultatumque copia : quemadmodum ϱ diverso si 
absit amor maritalis, etiamsi omnia affucrint, dif- 
fluent 3ο pessum ibunt. 

Filios suos diligant. Quse enim radicem seu pa. 
trem diligit, multo magis etiam fructus sive Βίος 
diliget. 


Σώφρονας, ἀγνὰς, olxovpobc, ἀγαθάς. Ἡ γὰρ p — Vans. 5. Ut sint. sobrie, caste, domus curam 


φιλοῦσα τὴν ἄνδρα, xai σώφρων ἔσται χαὶ &vvh, τουτ- 
έστι, xal σώμὰτι xal διανοίᾳ χαθαρὰ ἀπὸ τῆς τῶν 
ἁλλοτρίων xa µίξεως χαὶ ἐπιθυμίας * ἀλλὰ xal olx- 
ουρὸς ἀγαθὴ, τουτέστιν, οἰκονομικχή. ᾿Αγατγῶσα 
γὰρ τὸν ἄνδρα, xai τοῦ οἵχου ἐπιμελεῖται, οὔτε περὶ 
τρυφὴν, οὔτε περὶ σπατάλας '* ἀχαίρους xai χαλ- 


λωπισμοὺς ἀσχολουμένη. Τίνι γὰρ xaY ἄλλῳ' ἀρέσε.. 


ἅπαξ tip ἀγαπητῷ ἀρέσασα;, Σχόπει δὲ πῶς ὁ ἀφι- 
στῶν τῶν βιωτικῶν ὁ Παῦλος, νῦν φροντίδα ποιεῖται 


.α1 Tim. uw, 19. 


habentes , bone. Quse enim maritum suum diligit, 
εἰ sobria erit et casta, hoc est, et corpore et mente 
pura ab omni aliena tam mixtione, quam concu- 
piscentia. Quinetiam bonam domus curam habebit, 
id est, materfamilias erit. Nam qu:e maritum dili- 
gi!, domus etiam curam gerit, neque circa intem- 
pestivas delicias et ornatus occupatur. Cui enim 
alii placebit quae semel dilecto placuit ? Considerá 
autem quomodo Paulus, ille qui a rebus hujus 


Varie lectiones. 


T δαπάνας ο. 





139 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


160 


szculi abducere solet, nune tantam sollicitudinem Α τοσαύτην τῶν κατὰ τὴν Οἰχίχν, ὅτι περ τούτων 


habeat rerum domesticarum : nam his bene ha- 
bentibus, spiritualia etiam bene liabebunt. 

Ut non. blasphemetur verbum Dei. Vides quod 
precipue verbi, non mundanarum rerum curam 
gerat? Si enim fidelis mulier cum infideli marito 


coliabitans, non sit virtute conspicua, vituperatlo,. 


ad fidem transit. 

6. Juvenes similiter hortare ut sint sobrii. Puellis 
junioribus matronas seniores institulrices prfe- 
cit, nimirum feminas feminis; junioribus au- 
tera. viris ipsum Titum, virum viris: decotun 
enim ubique servat. Quid vero est, quod hortari 
vel commonefacere istos debet ? Ui siut sobrii. 
Nam juvenilem οραίειη ignis absurdarum volupta- 
tum mazime interturbat, quem oportet exstinguere 
et od sobrietatem festinare. 

7. Inomnibus teipsum prebensezemplum bonorum 
operum. Doceant sane grandiores natu (omine 
adolescentulas, tu vero ipse minores natu viros. 
Caeterum publica institutio exemplarque virtutis 
μα vitae splendor sit, ceu imago quaedam et vel- 
uli archelypus, omnibus prepositus qui aliquid 
imitari volunt eoruni qu: in ipso bona conspexe- 
rint. 


In doctrina incorruptibilitatem. Wepete, praebens. — 


Ne sint, inquit, corrupta et vana qua (doces, sed 
Pana, et rectz rationis. 


καλῶς kyóvitov, xal τὰ πνευματικὰ εὖ ἕξει. 


"Iva μὴ ὁ Aóyoc τοῦ θεοῦ β.Ἰασφημῆται. 
ὉΟρᾶς, ὅτι προηγουμένως τοῦ χηρύγματος φροντί- 
ζει, οὐχὶ τῶν κοσμιχῶν πραγμάτων; "Av Υὰρ 
πιστὴ γυνὴ ἀπίστῳ αυνοιχοῦσα, μὴ sin ἑνάρετος, f 
βλασφημία ἐπὶ τὴν πίστιν διαδαίνει. 

Νεωτέρους ὡσαύτως παρακάἀει σωφρονεῖγ. 
Toig μὲν νεωτέραις τὰς πρεαθυτέρας διδασχάλους 
ἑπέστησε, γνυναῖχας Ὑνυναιξί *. τοῖς 0b νεωτέροις 
αὐτὸν τὸν Τίτον, ἄνδρα ἀνδράσι * τὸ εὐπρεπὲς yàp 
πανταχοῦ φυλάττει. Τί δὲ δεῖ παραχαλεῖν τούτους 
ἡ νουθετεῖν; Σωφρονεῖν * μάλιστα γὰρ τῇ νὲᾳ ἡλι- 
xlq τὸ πῦρ τῶν ἁτόπων ἡδονῶν ἐνοχλεῖ, ὃ δεῖ σδεν- 
νδει», xal σπεὐᾶσιν σωφρανεῖν. 


Περὶ πάντα σεαυτὸν παρεχόμαγος τύπον xa- 
Jv ἔργων. Διδασκέτωσαν μὲν xal αἱ πρασθύτεραι 
τὰς νεωτέρας, xaY aU δὲ αὐτὸς τοὺς νεωτέρους. 
Ἠλὴν κχοινὸν διδασκαλεῖον xal ὑπόδειγμα ἀρετῆς 
ἡ τοῦ σοῦ βίου λαμπρότης ἕἔστω, οἷόν τις εἰκὼν 
ἀρχέτυπος πᾶτι προχειµένη τοῖς βοὐλομένοις ἑνα 
ποµάξασθαί τι τῶν ἐν αὐτῇ καλῶν. 


Ἐν τῇ διδασκα.λίᾳ ἁδιαφθορίαγ. ἸΑπὸ κοιν». 
τὸ, παρεχόµιβνος, ἵνα μὴ iat, quot, διεφθαρµένα 
καὶ φευδῆ ἃ διδάσχεις, ἀλλ ὑγιῆ, χαὶ τοῦ ὁρῦ5 
λόγου. | 


Gravitatem. Ut nibil juvenile et quod insipientes C Σεµγότητα. "Iva μηδὲν νεώτερον xal διαχἑον 


pre levitate diffundat, contineat doctrina, sed 
omnia sint veneranda dignaque Deo. 

639 YVzns. 8. Verbum sanum, irreprehensibile. 
lloc est, reete fidei, quod nihil reprehensibile ha- 
beat. 

Ut is qui ex adverso est, vereatur, nihil habens 
de nobis dicere mali. Eum qui ex adverso est, vel 
diabolum dicit, vel quemvis ei ministrantem. 

V&Rs. 9. Servos dominis suis subditos esse, in 
omnibus beneplacentes. itaque is qui uxores a. mari- 
tis continentiz praetexta disjungit, servosque ab 
heris deficere facit praetextu pietatis, non est 
irreprehensibilis: multas enim occasiones dat 
omnibus, omniumque ora adversus fidem aperit. 


Ὕεης. 10. Non contradicentes, non. frauda nies, 
sed in omnibus fidem bonam ostendentes. Animad- 
verte quod illa a servisexigit, αι omnium maxi- 
me heros placant, nempe, non contradicere, non 
furari, sed fideles eos esse. lis euim qui mundi ne- 
gotiis sunt addicti hzc maxime sunt cura. 

Ut doctrinam | Salvatoris nostri Dei — ornent 
ín omnibus. Namsi talea se servi gesserint, ad 
gloriam hoc Christianismi cedit, Cum enim Grzcus 
viderit servum suum sic a Christianismo institu- 
íum, quomodo non mirabitur dogma, cui tante 


τοὺς ἄφρονας ἔχη fj διδασκαλία, ἀλλὰ πάντα o:6i- 
σµια xaX ἄξια θεοῦ. 

Λόγον ὑχιῆ, ἁκατάγγωστον. Τουτέστιν, ὁρθύ- 
δοξον, μηδὲν ἐπιλήψιμον ἔχοντα. 


να ὁ ἐξ ἐναντίας ἐγτραπῇ, /ιηδὲν ὄχων περὶ 
ἡμῶν φαῦ.ον «ἰέγει. "EG ἑναντίας, f] τὸν διάθο- 
λόν φησιν, πάντα τὸν αὐτῷ ὑπηρετούμενον, 

Δού.ους ἰδίοιο Σεσπόταις ὑποτάσσεσθαι, &r 
πᾶσυ' εὐαρέστους εἶναι. Ὥστε ὁ τῶν ἀνδρῶν τὰ: 
γυναῖχας διαζευγνὺς προφάσει τῆς ἑγκρατείας, xal 
δούλους δεσποτῶν ἀφιστῶν προσχήµατι εὐσεθείας. 
οὐχ ἔστιν ἁκατάγνωστος. Πολλὰς Υὰρ λαθὰς πᾶσι 
δίδωσι, xaY τὰ πάντων στόµστα χατὰ τῆς πίστεως 


D ἀνλίχει. 


Mi dvtiAéyovrac, μὴ »οσφιζοµένους, ἀλλὰ 
πίστιν πᾶσιν '"* ἑγδεικνυµέγους ἀγαθήγ. "Oga 
ὅτι ἐχεῖνα ἁπαιτεῖ τοὺς δούλους, ἃ μάλιστα πάντων 
ἀναπαύει τοὺς δεσπότας, τὸ μὴ ἀντιλέγειν, τὸ μὴ 
χλέπτει, ἀλλὰ πιστοὺς εἶναι. Toi; γὰρ βιωτικοῖς 
μάλιστα ταῦτα περιαπούδαστα. 

"Iva τὴν διδασκα.ίαν τοῦ Zotnpoc ἡμῶν 8500 
κοσμῶσιν ἐν πᾶσι. Καὶ γὰρ ἐὰν ὧὥσιν οἱ δοῦλοι 
τοιοῦτοι, εἰς δόξαν εἰσὶ τοῦ Χριστιανισμοῦ. "Όταν 
γὰρ ἵδῃ ὁ Ἕλλην «bv δοῦλον αὑτοῦ οὕτως ὑπὸ τοῦ 
Χριστιανισμοῦ παιδευθέντα, πῶς οὐ θαυμάσεται τὸ 


Yarie lectiones. 


** κᾶσα,ς 


i01 


EXPOSITIO IN EPIST. AD TITUM. — CAP. II. 


102 


δόγμα, ὡς τοσαύτην ἰσχὺν ἔχον, ὥστε τοιαύτην du- A vires insint, ut hujusmodi animam in melius revo 


xhv βελτιῶσαι; "Ast γὰρ τὸ δουλιχὸν γένος ἰταμόν 
Tuo; ἐστι χαὶ δυστράπελον, διὰ τὸ μὴ χαλῶς ἀνάγε- 
σθαι, ἁμελούμενον ὑπὸ τῶν δεσποτῶν, μτδὲ ὑπὸ 
λόγων f, συνδιαγωγῆς ἀνδρῶν σπουδαίων ῥυῦ» ἱζε- 
σθαι. Οὐχ ἄρα µάτην ἀλλαχοῦ ἔλεγεν ὁ Παῦλος, 
Ἰὰς τῷ θεῷ δου.εύοντες, xal οὐκ ἀνθρώποις. 
Κἄἂν γὰρ τῷ δεσπότῃ διαχονῆς, ἀλλ ἡ τιμὴ εἰς 
Οεὸν ἀνάτρέχει, ὅτι xal ἀπ) τοῦ φόδου ἐχείνου 
* πρὸς τὸν δεστότην εὔνοια τὴν ἀρχὴν ἔχει. 
Ἐπεφάνη γὰρ ἡ χάρις τοῦ θεοὺ ἡ σωτήριος 
πασυ ἀνθρώποις. Ἐπειδὴ πυλὺ xai µέγα ἀπῄτησε 
παρὰ τῶν οἰχετῶν, φημὶ 6$ τὸ χοσμεῖν τὴν τοῦ 
Κυρίου διδασχαλίαν δ.ὰ τῆς αὐτῶν ἑναρέτου πολι- 
τείζς, δτίχνωσι νῦν ὅτι εἰχότως τούτους τὰ τηλι- 


cet ? Semper enim servorum genus est. improbum 
et moresum, eo quod non liberaliter instituantur, 
utpote a deminis neglecti, neque verbis, neque 
conversatione bonorum virorum rccte. formentur. 
Non igitur frustra alio in loco dixit Paulus: Tan- 
quam Deo servientes, et non hominibus *'. Etsi enim 
hero tuo inservias, honos tamen ad Deum recurrit, 
quoniam a timore illius, qua erga herum cst beuc- 
volentia, principium ducit. 

Vrnas. 11. Apparuit enim gratia Dei salutaris 
omnibus hominibus. Cum multum et magnum a 
servis postulasset, nimirum ut ornent doctrinam 
Domini per honestam suain conversationem, come» 
monstrat nunc quod non ünmerito ab illis tanta 


καῦτα ἀπαιτεῖ. Kal γὰρ xai αὑτοῖς ἡ χάρις ἐπέφα- B postulet: nam et illis gratia upparuit, etiauisi 


νεν, εἰ καὶ δοῦλοί εἰσι. Πᾶσι yàp, φησὶν, ἀγθρώ- 
ποις. Καὶ ἐχαρίσατο χαὶ αὐτοῖς ἄφεσιν πολλῶν 
ἁμαρτημάχων, xai ὀφείλονσι λθιπὸν xal αὐτοὶ πρὸς 
δόξα» τοῦ εὐεργέτου πολιτεύεσθαι. 

Παιδεύονσα ἡμας, ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν dcá- 
όειαν, xal τὰς χοσμικὰς ἐπιθυμίας. Καὶ ἐντεῦθεν 
ἐντρέπει αὐτοὺς. Παιδευτοῦ γὰρ, qmol, τυχόντες 
Θεοῦ, πῶς οὑκ ὀφείλετε ἀξίως αὐτοῦ βιοῦν» Ἡ 
χάρις δὲ, φησὶν, αὕτη οὐκ ἔστιν ἄχρι τῆς ἀφέσεως 
τῶν προγεχονότων χαχῶ,, ἁλλὰ xai πρὸς τὸ μέλλον 
ἡμᾶς ἀσφαλίζεσθα.. Παιδεύει γὰρ ἡμᾶς, ἵνα τοῦ 
λοιποῦ σωφρόνως ζήσωμεν, οἱ πρότερον πάντως 
ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέδειαν xal τὰς χοσμιχὰς ἔπιθυ- 
μίας. À:à μὲν οὖν τοῦ ἀρνήσασθαι τὴν ix διαθέ- 
σεως ὀὁλοφύχου ἀποστροφὴν σηµαίνει ' ἀσέδειαν 
65 τὴν εἰδωλολατρίαν ὀνομάζει 55, χαὶ τὰ πονηρὰ 
δόγματα. Κοσμιχὰς δὲ ἑπιθυμίας, πλεονζδίαν, τρυ- 
φῖν xal τὰς ἄλλας, ὅσαι μὴ διαθαΐνοναιν εἰς τὸν 
οὐρανὸὺν, ἀλλ᾽ ἐν τῷ χόσμῳ τούτῳ χρησιµεύουσ., xat 
αὐτῷ συγκαταλύονται. Διὰ τοῦτο οὖν ἆλθεν ὁ Χρι- 
στὸς, ἵνα ἀρνησώμεῦα xal τὰ ἀσεθῃ δόγµατα, xal 
τὸν ἑναγῇ βίον, μετά τῆς αὑτῖς διαθέσεως ἀμφότερα 
µισήσαντε.. 

Σωφρόνως καὶ δικαίως, καὶ εὐσεδῶς ζήσωμεν. 
Τὸ, σωφρόνως, o2 τὴν ἀποχὴν µόνον τῆς πορνείας 
σηµαίνει, ἀλλὰ xal τὴν τῶν λοιπῶν παθῶν. Καὶ 
χρημάτων γὰρ ἑρῶν, οὗ σωφρονεῖς, μᾶλλον δὲ xal 
ἀχολαστότερος εἶ, ὅσῳ οὐδὲ φυσιχὸν τὸ πάθος 94, 


Καὶ àz)cx, πάντων τῶν ἄλλων παθῶν ἠττώμενός p 


τι;, 00 σώφρων. 
Ἑν τῷ vvv αἰώγι. Οὗτος γὰρ ἔχει τὸν ἀγῶνα" 
ὁ δὲ µέλλων τὰς ἀντιδόσεις. 


Προσδεχόµεγοι τὴν µαχαρίαν ἑ.«λπίδα, xal ἔπι- 
φάνεια» τῆς δόξης τοῦ μεγάΊου θεοὺ, καὶ 
Σωτήρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ᾖ᾿Ἰδου καὶ τὸ 
ἴπαθλον, ἡ δευτέρα ἐπιφάνεια, ἡ ὄντως µαχαρία. 
Καλῶς δὲ εἶπε, τῆς δόξης. Δύο γὰρ ἐπιφανείας 
Ἀέχει, Καὶ ἡ μὲν πρώτη, χαθὼς xal ἀνω:έρω 


*' Ephes. vi, 7. 


servisint. Οπιμίδας enim hominibus, inquit. Atque 
ipsis etiam inultorum peccatorum reinissionem 
donavit; quare parest ut οἱ ipsi in posterum ad 
gloriam benefactoris sui vitau saam instituant. 

Vgas. 12. Erudiens nos, ut abnegautes impieta- 
lem εί sa'cularia desideria, Atque binc cos pudefa- 
cit. lustitutorem enim Deum nacti, quomodo non 
debetis digne eo vivere? Gratia autem ista, inquit, 
non extenditur ad condouationcm tantummodo prze- 
teritorum delictorum, verum de futuro etiam nos 
securos reddit. Erudit enim nos, ut. deinceps so- 
brie vivamus, qui omnino prius abncgavimus 
633 impietatem alque inuidanas. cupiditates. 
ler abnegationem itaque aversionem significat ; 
quae ex animo fjat. totoque mentis affectu. Impie- 
tatem autem idololatriam pravaque dogmata appcl- 
lat. Sacularia autem desideria, avaritiam, delicias, 
el alia quxcunque in ccelum liaud traasei εἰ, {634 
ja mundo hoc suam babent utilitatem, atque cum 
ipeo dissolvuntur. Eam igitur. ob rem venit. Chri- 
sius, ut abnegemus οἱ impia dogmata, ct vitam 
sceleratam, cum eodcm affectu utraque odio pro- 
sequentes. 

Sobrie et juste. et pie vivamus. Sobrie, non tan- 
tum absünentiam a fornicatiene signifleat, sed a 
reliquis etiam affeotibus. Nam si pecunias amas, 
non es sobrius, imo vero ideo intemperantior es, 
quandoquidem a natura non sit hic affectus. Ac 
simpliciter, quisquis ab aliis quibusvis motibus 
vincitur, non est sobrius. 

]n prasenii seculo. Prasens cnim certamen 
habet : futurum autem, przmium et .reiributio- 
nes. 

εις. 19. Exspectantes beatam spem, et adurn- 
lum glorie magni Dei, et Servatoris nostri Jesu 
Christi. En premium, secundus ille advenuis, qui 
revera est beatus. Pulcbre autem dixit, glorie. 
Duorum enim adventuum mentionem facit. S.qui- 
dem primus, quenadnodum supra dictum est, 


Varie lectiones. 
** σημαίνει ο. *! οὐδὲ φυσιχὴν τὸ πάθος ἀρχὴν ἔχει m. : 


199 


THEUPHYLACTI! BULGARLE ARCHBIEP, 


101 


gratiam habebat et remissionem, qui cum mansue- A εἴρηται, χάριν εἶχε xai ἄφεσιν, μετὰ ἐπιειχείας καὶ 


tudine et humilitate contigit : secundus autem re- 
tributionem, cum gloria exhibitus; perinde ac in 
Evangelio dicitur : Quando venerit Filius. hominis 
in gloria sua **. Ubi autem sunt qui Filium immi- 
nuunt, οἱ ne Deum quidem ipsum dicere sustinent ? 
Audiant hic quod et Deus sit, et magnus. Magnus 
autem de Deo dicitur, non per comparationein ad 
alium quemdam parvum, sed absolute, ut qui na- 
tura ipse per sese magnus sit. Si autem nos, cuin 


bostes eramus, servavit, quid non tum daturus est, 


si probatos nos inveniat ? 

Vans. 44. Qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos 
redimeret ab omni iniquitate. lloc etiam potentiae 
ejus signum est, quod dederit semetipsum : non 


quidem ut ab hoc aliquo liberaret, ab alio vero B 


non item ; ezeterum, ab omui iniquitate. Hanc ita- 
que revereamur redemptionem. 

Et mundaret sibi populum acceptabilem. ler la- 
vacrum divini baptismi, operationemque suorum 
mandatorum divinorum purgandique vii bhaben- 
tium. Περιούσιος autem significat, pecularis, sive 
domeslicus, per metaphoram sumptam a famulis, 
qui circa substantiam et facultates domini sui ver- 
santur, quasi dicat, electum, excellentem, uihil 
habentem commune cum reliquis. 

634, Sectatorem bonorum operum. Boc est, cuim 
fervore quodam ad virtutem euntem, zelumque 
ostendentem in omnibus bonis operibus, igui- 
tamque imitationem. Redemptio itaque ipsius 
solius est, opera vero zmulari, nostrum etiam 
est. 

Vgas. 15. Hec loquere, εἰ ezhoriare, εἰ argue 
cum omni imperio. Loquere primum et exhortare, 
hoc es!, cum inansueludine doce : deinde argue : 
neque id simpliciter, sed, cum. omni imperio, hoc 
est, cum severitate, cum auctoritate. Quoniam 
eniin asperis moribus prediti erant, severitatem 
adversus eos utendam suadet. Sunt sane nonnulla 
qua non opus babent severitate, verum adhorta- 
tione et persuasione, ut omnino pecunias contem- 
nere. Sunt autem alia que severitate opus 
habent, ut adulteria, furta, circuinventiones, vene- 
ficia. 

Nemo 1e contemnat. Pro, &azacpoveico, nempe 
omnino opportune perstringentem : nam qui impor- 
tune objurgat, magis contemnitur. 


CAPUT 1. 


Ves. 1. Admone illos principibus εἰ potestatibus 
subditos esse, dicto obedire, ad omne opus bonum 
paratos esse. Ubique fideles vult obtemperare ma- 
gistratibus. Ostendit autem quomodo subjiciantur, 
nempe, sí ad omne opus bonum przeparati fuerint : 
unde manifestum est, quod qui ad mala instructi 


** Matth. xxv, $1. 


εὐτελείας yevogévr* ἡ δὲ δευτέρα, ἀνταπόδοσιν, 
μετὰ δόξης δε,χνυµένη 9* - ὡς καὶ Ev τῷ Εὐαγγελίῳ: 
Όταν δ106ῃ ὁ Yióc toU ἀνθρώπου ἐν τῃ δόξῃ 
αὐτοῦ. Ποῦ δέ εἶσιν οἱ τὸν Υἱὸν ἑλαττοῦντες, xci 
οὐδὲ Θεὸν αὐτὸν ἀνεχόμενοι λέγειν; ᾿᾽Αχουέτωσαν 
ὅτι xal Θεός ἐστι, xal µέγας. Τὸ δὲ, μέγας, ἐπὶ 
θεοῦ λέγεται , οὗ χατὰ σύγκρισιν τὴν πρὸς ἄλλον 
μιχρὸν, ἁλλ᾽ ἀπολελυμένως, ὡς φύσει αὗτομε- 
γάλου ὄντος. Ei δὲ ἐχθροὺς ὄντας ἔσωσε, τί οὐ 
δώσει τότε, εὐδοχιμοῦντας ἡμᾶς εὑρών ; 


"Oc ἔδωκεν ἑωυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα «ἐυζρώση- 
ται ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀνομίας. Καὶ τοῦτο τῆς 
αὐτοῦ ἐξουσίας δεῖγμα, τὸ δυῦναι ἑαυτόν * xal οὐχ 
ἵνα «000: μὲν λυτρώσηται, τοῦδε δὲ o0- ἀλλ ἀπὺ 
πάσης ἁνομίας. "Ὥστε δυσωκηθῶμεν τὴν αύ- 
τρωσιν. 

Καὶ καθαρἰσῃ ἑαυτῷ Jaóv περιούσιον. Διὰ ' 
τοῦ λουτροῦ τοῦ θείου βαπτίσματος, xal τῆς &oya- 
σίας τῶν θείων xal χαθαρτιχῶν ἐντολῶν αὐτοῦ. 
Περιούσιος δὲ, ὁ olxsto;, ἐκ μεταφορᾶς τῶν περὶ 
τὴν οὐσίαν καὶ τὸν πλοῦτον τοῦ δεσπότου στρεφο- 
µένων οἰκετῶν, οἷον , ἔἐξειλεγμένον, ἑἐξαίρετον, 
οὐδὲν ἔχοντα κοινὸν πρὸς τοὺς λοιπούς. 


Ζη.ὰ1ωτὴν χαλῶν ἕἔργωγ. Τουτέστι, μετὰ θερµό- 
τητος ἐπὶ τὴν ἀρετῆν ἰόντα, xal ζῆλον ἑνδειχνύ- 
µενον àv πᾶσι τοῖς χαλοῖς, xai µίμησιν διάπυ,ον. 
Ἡ μὲν οὖν λύτρωσις αὐτοῦ µόνον, τὸ δὲ δηλοῦν τὰ 
ἔργα, χαὶ ἡμῶν. ) 


Ταῦτα AdAsi, xul παραχᾶ.ΐδι, καὶ ΣΕΥΧε μετὰ 
πάσης ἐπιταγῆς. Λάλει πρῶτον xal παραχάλει, 
τουτέστιν ἡμερώτερον δίδασκε. εἶτα ἔλεγχςε ' xo 
οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ, μετὰ πάσης ἑἐπιταγῆς, τουτέστι 
μετὰ ἁἀποτομίας, μετὰ αὐθεντίας. Ἐπειδὴ Ὑὰρ 
σχκληροὶ σαν, τὴν ἀποτομίαν ἐπ᾽ αὐτοὺς εἰσηγεῖται. 
Εἰαὶ μὲν οὖν ἃ οὐ δέονται ἁἀποτομίας, ἀλλὰ παραι- 
νέσεως xai πειθοῦς, ὡς τὸ πάντη χαταφρονεῖν ypq- 
µάτων. Εἰσὶ δὲ ἃ δέονται, ὡς μοιχεῖαι, γλοπαὶ, 
πλεονεξίαι, Υαητεῖαι. 


p ἍἈΜηδείς σου πδριρρογείτω. ᾿Αντὶ τοῦ, καταφρο» 


νείτω, εὐχαίρως πάντως στύφοντος, ὡς ὄγε àxai- 
pex ἐπιπλήῆσσων **, μᾶλλον καταφρονεῖται. 


ΚΕΦΑΛ. I". 


Ὑπομίμγησχε αὑτοὺς dpyaic καὶ ἐξονσίαις 
ὑποτάσσεσθαι, πειθαρχεῖν, πρὸς πᾶν ἔργον 
ἀγαθὸν ἐτοίμους εἶναι. Πανταχοῦ τοὺς πιστοὺς 
ταῖς ἀρχαῖς ὑποτάσσεσθαι βούλεται, Δείχνυσι δὲ 
xoi πῶς ἂν ὑποταγεῖεν, εἰ πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν 
παρεσχευασαένοι ὧσιν. "0θεν ὅπλον, Oct οἱ πρὸ; τὸ 


Varie lectiones. 


5. δεικνυμένην o. |» ἐπιστύφων In. 


Ys 


EXPOSITIO IN EPIST. AD TITUM. — CAP. III. 


160 


xaxà παρεσχευασµένοι, οὗτοι ἀπειθοῦσι ταῖς àp- A suni, illi magistratibus minime porent. Vel parati 


yals. "H xaY ὅτι ἔτοιμο, ἔστωσαν, ἵνα πρὺς τά 
χαλὰ πείθωνται, μὴ πρὸς ἀσέδειαν, 7] ἄλλο τι Ψυχο- 


Βιαξές. 

Μηδένα β.]ασφημεῖ», ἁμάχους εἶναι, ἐπιειχεῖς. 
Kàvw χαχῶς πράττῃ τις, μηδὲ τοῦτον βλασφήμµε:, 
τουτέστι, μὴ λοιδόρει. Καθαρὸν γὰρ εἶναι δεῖ ἡμῶν 
τὸ στύµα ἀπὺ λοιδορίας. Εΐτε γὰρ àXn0f ἐστιν 
abcr, οὐχ ἡμῶν τὸ κρίνειν, εἴτε ψευδής. Ὄρα πόσος 
ὁ κίνδυνος. 

Πᾶσαν ἑνδειχγυμένους πραότητα πρὸς πάντας 
ἀνθρώπους. Καὶ Ἱουδαίους xaX Ἓλληνας, xal po- 
χθηροὺς καὶ ἀδιχοῦντας. 

"Hper ydp ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, 
π.ανώμεγοι, 6ovAsPortec ἐπιθυμίαις καὶ ἡδογαἲς 
ποιχίλαις. Ἐν μὲν τῇ πρὸς Κορινθίους ** ἀπὸ τῶν 
µελλόντων φοδεῖ, ὥστε μὴ xplvetv, λέγων ' Ὁ δο- 
xov ἑστάναι, β.επέτω μὴ πέσῃ ᾽ ἐνταῦθα δὲ 
ἀπὸ τῶν παρελθόντων σωφρονεστέρους ποιεῖ, λέγων’ 
M1 λοιδορῶμεν ἄλλους, ἐπειδὴ xai αὗτοὶ χείρω 
Ἴμδρτομεν πάλαι. "O xal ὁ λῃστὴς πρὸς τὸν ἕτερον 
ληστην Έλεγεν ' "Οτι ἐν τῷ αὑτῷ κρἰματί ἐσμεγ. 
llótz δὲ ἀνόητοι μεν; Πρὺ Χριστοῦ. Πῶς γὰρ οὐκ 
ἀνοησία, «b τοῖς τοιούτοις θεοῖς λατρεύειν; Άνθρω- 
ποθυτεῖν, πῶς οὗ πλάνη μεγίστη; ἀλλά xal ἐπιθυ- 
µίαις ποιχίλαις 3 xal ἡδοναῖς ἐδουλεύομεν. Ἐν- 
ταῦθα ἀῤῥενογαμίας, καὶ µητρογαµίας, χαὶ ἆδελ- 
Φογαμίας νόει, xat τὰς ἄλλας ἀχαθαρσίας * ποικίλως 
γὰρ ἑνέπαιξεν ὁ διάδολος ἡμῖν. 


'Ex κχακίᾳ xol «φθόνγφ διάγοντες στυγητοὶ, C 


μισοῦγτὲς ** d AA Aovc. "Ev καχἰᾳ xal φθόγφῳ 6id- 
Ίσγτες, τουτέστι, μνησιχαχἰᾳ xa* φθόνῳ διατρίθον- 
τες ἀεὶ, xal otov βίον ταῦτα ἔχοντες * ὅθεν xa ἄξιοι 
µίτους μεν, ὧν ἀλλήλους μισοῦντες. Ῥἰχότως " ἀπὸ 
τοῦ φθόνου γὰρ xal τὸ pico;. 


"Ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιαγθρωπία ἐπ- 
épars τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ. "Ote ἑσαρκώθη 
δηλαδη ὁ Μονοχενἠς, xal ἡμῖν coin. 


Οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῃ, ὧν ἐποιήσα- 
μεν ἡμεῖς, ἆ1.ἁ κατὰ τὸν αὐτοῦ ÉJAeor ἔσωσεν 
ἡμᾶς. Ἔσωσεν ἡμᾶς, οὐχ ἐξ ἔργων ὧν ἐποιέσαμεν " 
ὠντὶ τοῦ, οὔτε ἐποιήσαμεν ἔργα δικαιοσύνης 97, οὔτε 
ἐσώθημεν x τούτων, ἀλλὰ τὸ πᾶν ἡ ἀγαθότης αὐτοῦ 
ἁποίησε. 

Διὰ «λουτροῦ παλιγγεγεσίας καὶ ἆνακαιγώσεως 
Πνεύματος dríov, οὗ ἐξέχεεν ἐφ᾽ ἡμᾶς απ Ίουσίως 
διὰ 'Incov Χριστοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. Βαδαλ, 
ὅτι οὕτως Ίμεν ἐν τῇ χακίᾳ βεδαπτισµένοι, ᾧς μηδὲ 
δύνασθαι χαθαρθῆναι, ἀλλ ἀναγεννήσεως δεηθῆναι. 
Τοῦτο γὰρ fj παλιγχενεσία καὶ ἀναχαίνισις, ἡ δευ- 
τέρα Ὑέννησις, καὶ νέα πλάσις. Ὥσπερ γὰρ οἰχίαν 


** | Cor. 1, 12. "* Luc. xxin, 40. 


sint ut ad bona flectantur, non ad impietatem, aut 
aliquod aliud quod anima noceat. 


Vens. 2. Neminem blasphemare, non litigiosos esse, 
sed modestos. Etiamsi quis male faciat, ne. eum 
blasphema, id est, non conviciare. Oportet enim os 
nostrum esse. purum a convicio. Nam sive boc 
verum sit, sive falsum, non est nostrum judicare. 
Vide quantum subsit periculi. 

Omnem ostendentes. mansuetudinem ad. omnes 
homines. Judseos et Greeos, sceleratos et inju- 
rios. 

VgBs. 9. Eramus enim aliquando et nos insipien- 
tes, inobedientes, errantes, servientes desideriis et vo- 


B [uptatibus variis. In Epistola quidem ad Corinthios 


a futuris terret, ut non judicent, inquiens : Qui se 
existimat stare, videat ne cadat ** : hic vero a 
preteritis temperantiores reddit, dicens : Ne eon- 
viciemur aliis, quandoquidem et ipsi nos olim pe- 
jus peccaverimus ; quod et latro ad alterum latro- 
nem dicebat : Quoniam in eadem condemnatione 
sumus '*. Quando autem insipientes eramus ? Ante 
Christum natum. Quomodo enim non stultitia erat 
hujusmodi 635 diis servire ? Nonne maximus erat 
error homines sacrificare? Quinetiam cupiditati- 
bus et variis voluptatibus $erviebamus. Hic ma- 
sculas nuptias, et cum matre et cum sorore connu- 
bia perpetrata intellige, aliasque Impuritates : varie 
namque uobis illusit diabolus. 

In malitia.et invidia agentes, odibiles, odientes 
invicem. 1n malitia εἰ invidia agentes, hoc est, in 
vindict:e cupiditate et invidia commorantes sem - 
per, ac veluti vitam in iis babentez, nde οἱ odio 
digni eramus, quoniam nos invicem udio proseque- 
bamur. Idque non immerito : nam ex invidia odium 
nascitur. 

Vrns. 4. Cum autem benignitas et humaniias ap- 
paruit. Servatoris nostri Dei. Quando incarna- 
tus est videlicet Unigenitus, nobisque assimi- 
latus. 

Vgns. 5. Non ez operibus justitie, qua fecimus 
nos, sed secundum auam misericordiam salvos nos 
fecit. Salvos nos fecit, non ex operibus qua feci- 
mus : hoc es!, neque fecimus opera justitiz, neque 
per hzc conservati sumus, sed bonitas ipsius totum 
operaia est. 

Per lavacrum regenerationis et renovationis Spi- 
ritus sancti, 6. Quem effudit in nos abunde per Je- 
sum Christum Servatorem nostrum. O rem mirabi- 
lem 4! Adeo vitiis eramus immersi, ut ne purgari. 
quidem possemus, sed opus fuit regeneratione. 
Naim regeneratio et renovatio secundam  nativita-, 
tein. novamque formationem significant. Ut enim 


Varie lectiones. 


* Γαλάτοςο. 9 μεγάλαις o. 


5 µισητοὶ dtoToUvteg 0. *' ἔργα ἄξια δ.χαιώσεως m. 


161 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


165 


domum plane veterem non suffulcimus, verom ad A παμπάλαιον οὐχ ὑποστηρίζομεν, ἁλλὰ μέχρι τῶν 


fundamenta usque diruimus, novamque zadifica- 
mus : eonsimilem ad rationem Deus non reconcin- 
navit nos, scd denuo condidit. Quomodo? Per 
Spiritum sanctum, Ne enim quixras modum ; Spiri- 
tus, inquit, totum 4ransegit. Dnde hoc perspicuum? 
Quem effudit, irquit, abunde in nos. Nou enim tan- 
tuminodo per illum refnxit nos, sed large ipsum 
etiam nobis impertiit, ut el illud per hoc monstie- 
tur, Ac merito. Postquam enim mundavit nos, tum 
et Spiritu suo abunde nos implevit, hoc enim est, 
quod ait: Effudit. Quod enim impurum non in- 
greditur. Iiec autein per Jesum conügerunt, siqui- 
dein ipse omnium bonorum ei mediator el largitor 
est. 


Vsns. 7. Uti justificati gratia. ipsius, heredes si. B 


mug secundum spem vitm elerng. Rursus gratia, 
non debito dicit, Hoc autem nos humilitatem docet. 
Non enim ipsi aliquid transegimus. lnsuper nos 
bene sperare facit de futuris bonis. Si euim nos 
adeo desperatos el perditos per gratiam servavit, 
multo magis justificatis ventura bona largietur. 
Ut efficiamur, 636 inquit, baredes zternz vitse, 
perinde ac speramus. Vel quia jam haredes simus, 
quatenus ad spei. 

Vnus. 8. Fidelis serino. Quia de futuris locutus 
erat, autoritatem verbo suo addit. Planum enim cst 
a precedentibus. Nain qui talia dedit, futura etiam 
daturus est. 

Et de his volo te confirmare, ut curent bonis ope- 
ribus preesse qui credunt Deo. Quia Dei bonitatis 
inc(fabilis meutionem fecit, Volo te, inquit, ita de 
istis docere, ut discant fideles non solummodo hu- 
militer sapere, et non conviciari aliis, verum etiam 
misereri. Qui enim secum reputaverit misericor- 
diam quam ipse a Deo sit assecutus, ipse etiam 
miserebitur, Ut curent, inquit, hoc est, ut assi- 
duam dent operam, seduloque adnitantur injuste 
oppressis succurrere : viduis, orphanis, et, ut uno 
verbo dicam, quibusvis indigentibus prospicere : 
lioc enim indieat, bonis operibus preesse : nec ex- 
spectent tantisper dum egentes ad eos pervenerint, 
scd ipsi eorum curam gerant. 

Hoc sunt bona et utilia hominibus. Cura οἱ prze- 
fectura bouorum operum, vel ipsa etiam bona 
opcra. 

VgRs. 9. Siultas aulem — quasliones, et. genealo- 
gias, οἱ conteniiones, et pugvuas legis ἀενίία. Sunt 
enim inutiles et vang. Stllas inutiles vocat, quales 
Judzi fidelibus iuferunt. Genealogias autem, quas 
iidem conficiunt, suam ad patriarchas genealogiam 
referentes, et majoribus illis gloriontes. Derita 
igitur, hoc est, rejice. Neque enim praetermittenda 
sunt necessaria opera, tempusque in vaniloquen- 
tia inutilibusque pugnis consumendum. Quz enim 
conflictus istiusmodi utilitas, ubi nemo ad Chri- 
sium captivus ducitur? Quomodo igitur supra dedit 
in mandatis, ut obstruerel ora contradicentium ? 
Si aliis officiant, tum. sunt compescendi. Ipsorum 


θεμελίων καθαιροῦντες, Ex χαινῆς χτίζοµεν. οὕτω 
καὶ ὁ θεὸς οὐχ ἐπεσχεύασεν ἡμᾶς, ἁλλ' ἄνωθεν χατ- 
εσχεύασε. Io; ; Διὰ Πνεύματος ἁγίου. "Iva γὰρ ph 
ζητῇς τὸν τρόπον, τὸ Πνεῦμα, φησὶ, κατώρβωσε τὸ 
πᾶν. Πόθεν τοῦτο δηλον» “Ο ἐξέχεε, φητὶ, π.Ιουσίως 
ἐν) ἡμᾶς. Οὑ µόνον γὰρ δι αὐτοῦ ἀνέπλασεν, ἀλλὰ 
καὶ δαφιλῶς τούτου µετέδωχεν, ἵνα xàxsTvo δ:ὰ τού- 
του δειχθῇ. Καὶ εἰκότως. Ἐπειδὴ γὰρ ἑχαθάρισε, 
τότε καὶ τοῦ Ηνεύματος ἑπλίρωσεν ἡμᾶς ἀφθόνως. 
Τοῦτο γὰρ τὸ, ἐξέχεεν. El; γὰρ ἀκαθάρτους οὐχ εἰσ- 
έρχεται τὸ xa0apóv. Ταῦτα δὲ διὰ Ἰησοῦ * αὑτὸς 
γὰρ ἡμῖν μεσίτης xal «πρόπενος πάντων τῶν ἀγα- 
Oy. 


"Iva δικαιωθέντες τῇ ἐχείγνου χάριτι, xAnpo- 
νόμοι }εγώμεθα κατ éÀzíóa ζωης αἰωνίου. Ἠάλιν 
τὸ, χάριτι, οὖκ ὀφειλῇ. Τοῦτο δὲ xal ταπεινοφροσύ- 
yn» διδάσχει. Οὐ γὰρ αὐτοῖ τι χατωρθώσαµεν. Καὶ 
εὐέλπιδας ποιεῖ περὶ τῶν µελλόντων. El γὰρ οὕτως 
ἀπεγνωσμένους χάριτι ἔσωσε, πολλῷ μᾶλλον διχαιω- 
θεῖσι τὰ μέλλοντα δώσει. "Iva, Φφησὶ, Χληρονόμο! 
γενώµεθα ζωῆς αἰωνίου, χαθὰ xal ἑλπίζομεν. "H 

τι Ίδη κληρονόμοι ἐσμὲν, ὅσον γε τῇ ἐλπίδι. 


Πιστὺς ὁ «Ἰόγος. Ἐπειδῇ περὶ μελλόντων εἶπε, 
τὸ ἁἀξιόπιστον τῷ λόγῳ προστίθησι. ΔΏλον Υὰρ arb 
τῶν «προλαδόντων * ὁ γὰρ τοσαῦτα δοὺς, xol ταῦτα 
δώσει. 

Καὶ περὶ τούτων βού.Ίομαί σε διαθεδαιουσθα!, 
iva φροντίζυσι xao ἔργων προϊΐστασθαι οἱ πε- 
πιστευχότες θεῷ. Ἐπειδὴ ὑπέμνησε τῖς «οὗ θ«οῦ 
ἀφάτου ἀγαθότητος, φησὶν, Οὕτω βούλομαί s: διδά- 
σχειν περὶ τούτων, ἵνα µάθωσιν οἱ πιστοὶ μὴ µόνον 
ταπεινοφρονεῖν, xai μὴ ὀνειδίζειν ἄλληις, ἀλλὰ xa* 
ἐλεεῖν. 'O γὸρ ἐἑννοῶν τὸν ἔλεον τοῦ θεοῦ οὗ αὐτὸς 
ἔτυχεν, ἑἐλεήσει xal αὑτός. "Iva gportítoct, qnot, 
τουτέστιν, ἔργον xal σπούδασµα διηνεχὲς ἔχωτι 
βοηθεῖν ἀδικουμένοις' χηρῶν, ὀρφανῶν, xat ἁπλῶ;, 
τῶν δεοµένων προνοεῖσθαι " τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὸ, xa- 
1ῶν ἔργων αροΐστασθαι, xat μὴ ἀναμάνωσι τοὺς 
δεοµένους πρὸς αὐτοὺς ἑλθοῖν, ἀλλ) αὐτοὶ περὶ αὐτῶν 
μεριμνῶσι. . 

Ταῦτά ἐστι τὰ wa3JXó καὶ ὠφέ.ιμα τοῖς ἂνθρώ- 


D ποις. Ἡ ςροντὶς *at dj προστασία τῶν γαλῶν ἔρ- 


γων, 7| αὑτὰ τὰ xax ἔργα. 

ΜωΓὰς δὲ ζητήσεις, καὶ γενεαλογίας, xal 
ὅρλις, καὶ µάχας γομικὰς περιῖστασο * εἰσὶ γὰρ 
ἀνωφε.ἒεῖς xal µάταιοι. Μωρὰς τὰς ἀνωφελεῖς qv- 
σιν, οἵας οἱ Ἰουδαῖοι ἐπάγουσι τοῖς πιστοῖς. 1 εντα- 
λογίας δὲ, ἃς οἱ αὐτοὶ ποιοῦνται, τοὺς πατριάρχας 
γενεαλογοῦντες προγόνους αὑτῶν, χαὶ τούτοις ἔγχαν- 
χώμενοι, Περιῖστασο οὗν, ἀντὶ πνοῦ, παραιτοῦ. 0ὐδὲ 
γὰρ δεῖ ἀφιένα: τὰ ἀναγχαῖα ἔργα, χαὶ δαπανζν 
τὸν χαιρὸν el; µαταίολογίας xal µάχας ἀχερδεὶς. 
Tl γὰρ χέρδος µάχεσθαι, ἔνθα 00. μέλλει τις αἰχμα- 
λωτισθῆναι εἰς Χριστέν; Πῶς οὖν ἀνωτέρω παρεχε- 
λεύσατο ἐπιστομίζειν τοὺς ἀνσιλέγοντας; "Όταν irl 
βλάδη ἄλλων ὧσι, τότε δεῖ ἐπιστομίζειν ' γάδιν δὲ 


105 EXPOSITIO IN EPIST. AD TITUM. — CAP. III. 170 
τῆς αὐτῶν ὠφελείας, μηδὲ ἐπιχειρῆσαι ὅλως αὐτοῖς A autem ulilitatis gratia, ne omnino coneris cum 


ὁμιλεῖν, οὐδὲ γὰρ ὠφεληθήσονται, ὡς ἁδιόρθωτοι. 


Αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ µίαν καὶ δευτέραν 
νουθεσίαν παραιτοῦ , εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ 
τοιοῦτος. xal ἁμαρτάνει, àv αὐτοκατάκριτος. 
Πῶς οὖν ἑτέρωθί φησι" Μήποτε δῷ αὐτοῖς ὁ Θεὸς 
µατάνοιαν; Ἐχεῖ μὲν περὶ τῶν ἑἐλπίδα διορθώσεως 
ὑποφαινόντων ἐνταῦθα δὲ τὸν ἁδιόρθωτον λέγει al- 
ρετιχὸν, τὸν πάντα διεστραμµένον, ὃς xat αὐτοχα- 
τἀχριτὸς ἐστιν, τουτέστιν ἀναπολόγητος. O0 γὰρ 
ἔχει εἰπεῖν ὅτι Οὐδεὶς ἐνουθέτησέ µε, οὐδεὶς ἑδίδαξεν. 
"Όταν οὖν μετὰ τὴν παραίνεσιν τοῖς αὐτοῖς ἐπιμένῃ, 
αὑτοχατάχριτός ἐστιν. 


Ὅταν πέμγω Ἀρτεμᾶν πρός σε, à Τυχικὸν, 
σπούδασον ἐλθεῖν πρός µε εἰς Νικόποιιν * ἐχεῖ 
γὰρ κέχριχα παραχειµάσαι. Τίνος ἕνεχεν Ἐκχλη- 
αἰαν τοσαύτην  χαὶ τηλικαύτην νῆσον πιστεύσας 
Τίτῳ, πάλιν πρὸς ἑαυτὸν περιέλχει ἀπὸ τῶν τοῦ Ép- 
129; "lva πλείω ὠφειλήσῃ αὐτὸν, καὶ χαταρτίσῃ ἔτι 
μᾶλλον πρὸς τὸ ἔργον, ἀναχρίνας αὐτὸν ἐφ᾽ οἷς ἔπι- 
στεύθη. 'H δὲ Νικόπολις τῆς θρῴχης ἐστὶ, τῷ Ἵστρρ 
ἐπιχειμένη. 

Ζηνᾶν '' τὸν vogixór, καὶ 'AzoAAó σπουδαίως 
apózaspyor, ἵνα μηδὲν αὐτοῖς Asixm. Τὸν τῶν 
Ἰουδσϊχῶν νόμων ἔμπειρον οὕτω φησί * τοιοῦτος 
γὰρ ν ὁ Τηνᾶς ' 6 δὲ ᾽Απολλὼς λογιώτερος xol 
δυνατὸς ** ἐν ταῖς Γραφαῖς. Οὕὔπω δὲ ἦσαν οὗτοι Ἐκ- 


illis colloqui : nibil enim proficient, ut qui incor- 
rigibiles sint. 

VgRs. 10, 11. Hareticum hominem post unam et 
alteram correptionem devita, sciens quod subversus 
est qui ejusmodi est, et delinquit, cum sit proprio 
judicio condemnatus. Quomodo igitur alio in loco 
ait : Forsan dederit eis Deus penitentiam ?! ? Πίο 
loquitur de iis qui spem emendationis su osten- 
dunt : hic vero incorrigibilem bzreticum dicit, qui 
omnino perversus est, quique a se condemnatus 
est, hoc est, qui defendere sese non valet. Non 
enim dicere potest : Nemo me corripuit, nemo 
docuit. Quando igitur post admonitionem in iis- 
dem permanserit, suo ipse judicio se condemnavit. 

Vgns. 12. Cum misero ad te Arteman aut 637 
Tychicum, festina ad me venire Nicopolin : ibi enim 
statui hyemare, Cujus rei gratia, cum :ot Ecclesias 
et tantam insulam Tito credidisset, eum rursus 
ad seipsum ab operis instituto retrahit ? Ut »l^s 
ei prosit, eumque adhuc magis ad officium suum 
perficiat, ipso exanimato in iis qui ei credita 
erant. Nicopolis autem Thracis urbs est, Istro ad- 
jacens. 

σας, 15. Zenam legisperitum, et Apollo sollicite 
premitte, ut nihil eis. desit. Judaicarum legum pe- 
ritum sic dicit : talis enim erat Zenas. Apollo autem 
eloquentior, et potens erat in Scripturis. Nondum 
autem erant illis Ecclesie eommissse. Quod autem 


χλησίας πιστευθέντες Τὸ δὲ, ἵνα μηδὲν αὐτοῖς ϱ ait, ul nihil eis desit, intelligendum est ita : Cura ut 


Así y, ἀντὶ toU ?!, Ἐν ἀφθονίᾳ πάσῃ αὐτοὺς volet τῶν 
ἀναγχαίων, τροφῆς δηλαδη, xaX ἑνδυμάτων. 


Μανθανέτωσαν δὲκαὶ οἱ ἡμέτεροι κα.ἰῶν ἔργων 
προΐστασθαι εἰς τὰς ἀναγκαίας χρείας, ἵνα μὴ 
ὥσιν' ἄκαρποι. Ὡσανεὶ τοῦτό φησιν » Ἑνῆν pot καὶ 
ἑτέρως ἀνενδεεῖς ποιῆσαι τοὺς ῥηθέντας, ἀλλ' οὗ 
βούλομαι, ὡς ἂν ol ἡμέτεροι, τουτέατιν, οἱ περὶ ob, 
µάθωσιν ἐκ τοῦ τούτους ἐφοδιάσαι, καλῶν ἔργων 
ἁρυΐστασθαι, τουτέστι, χῄήδεαθαι τῶν δεοµένων, 
καὶ iv χρήµασι, xaX ἐν ῥήμασι, καὶ πᾶσι τρόποις ' 
οὐχ ἵνα ol δεόµενοι χερδάνωσι τοσοῦτον, ἀλλ ἵνα 
αὐτοὶ χαρποὺς ἔχωσιν ix τῆς πρὸς τοὺς ὁμογενεῖς 
φιλανθρωπίας. Καὶ γὰρ χαὶ ὁ Κύριος ὁ πενταχισχι- 
Moo; θρέψας, Ἰδύνατο πάντως xal ἑαυτὸν τρέφειν 
iet, xal τοὺς μαθητὰς, ἀλλ᾽ ὅμως ὑπὸ γυναικῶν 
θέλησε τρέφεσθαι, ὡς ἂν ἐχεῖναι χερδάνωαιν. Οὕτω 
καὶ ἐφ᾽ ἡμῖν, οὗ ,τοσοῦτον τοὺς πένητας ὠφελεῖ διὰ 
της ἡμετέρας µεταδόσεως, ὅσον ἡμᾶς δι) ἑχεί- 
vov. ᾿Ἀφέσεως γὰρ ἁμαρτιῶν, xal παῤῥησίας τῆς 
τορὸς θεὺν αἴτιοι ἡμῖν οἱ πένητες. 


᾿Ασπάζονταί σε οἱ μετ ἐμοῦ πάντες. "Ασπα- 
σαι τοὺς φιλοῦντας ἡμᾶς ἐν πίστει. Ἡ τοὺς Qt. 
λοῦντας αὐτὸν πιστῶς καὶ ἁδόλως, 1] τοὺς ἀγαπῶντας 
αὐτὸν πιστοὺς, ftot Χριστιανούς. 

"1! [I Tün. i. 25. 


quibus opus habent, abunde ea subminisirentur 
ipsis, ne quapiam re destituantur, alimento nimi- 
rum, et vestitu. 

Vas. 14. Discant autem εἰ nostri bonis operibus pra-- 
esse ad usus necessarios, ut non sint infructuosi, Perin- 
dequasi diceret : Potuissemyet aliter jam commemo- 
ratis, ne ulla re indigerent, prospicere, sed nolo ; 
ut nostri, hoc est, qui sunt apud te, discant ex hoc 
quod viatico et necessariis ad iter rebus hos in- 
struxeris, bonis operibus praesse, hoc est, rationem 
habere iadigentium, pecuniis, verbis, omuibusque 
modis: non tam ut indigentes inde coumoduim 
accipiant, sed potius ut ipsi humanitatis ευ, qua 
erga congeneres suos usi sunt, fructum percipiant. 
Nanr et Dominus qui quinquies mille aluit, potuis- 
set omnino el seipsum alere semper ac discipulos; 
attamen a. mulierculis ali maluit, ut illa lucrum 
inde consequerentur. Sic et de nobis, non tautam 
affert pauperibus utilitatem per nostram eleemo- 
syuam, quantam nobis per illos. Dimissionis enim 
peccatorum et fiduciz erga Deum pauperes nobis 
Sunt auctores. 

Vkus. 15. Salutant tequi mecum sunt omnes. Saluta 
eos qui n0s amant in fide, Vel amantes ipsum fideliter 
citraque dolum, vel diligentes ipsum fideles, aut 
Christianos, . | 


Varie lectiones. 


55 ἐχχλησίας τοσαύτας, xal τηλικαύτας m. 9 μηνᾶν m. ** δυνάµενος Ο. *! τουτέστι 0. 


PATROL. GR. ΟΧΧΥ, 





nm 


6398 Gratia cum omnibus vobis. Amen. Exoptat ut 
eis conservetur donum Dei, vel ut benevolentia Dei 
cum ipsis sit semper, per gratiam eos conservans. 
O€w:e et nobiseum sit qui maxime ea indigemus, el 
custodiat animas nostras εἰ corpora in Spiritu 
sancto. Cui gloria in s:xeula s:eculorum. Anicn. 








OEOOY A AKTOY 


TIIEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


A 


112 

Ἡ χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν. Ἁμήν. Ἐπεύχς- 
ται φυλάττεσθαι αὐτοῖς την δωρεὰν τοῦ θεοῦ, ἢ ἵνα 
fj φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ μετ αὐτῶν ἀεὶ fj, χάριτι 
αὐτοὺς τηροῦσα. "H καὶ μεθ) ἡμῶν εἴη τῶν μάλιστα 
δεοµένων αὐτῆς, xat φρουρρίη xaX φυχὰς ἡμῶν xat 
σώματα ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, "Q ἡ δόξα εἰς τοὺς αἱῶ- 
va ;. Αμὴν. 


ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ BOYAT'APIAX 


ΤΗΣ 


TOY ATLIOY ΠΑΥΛΟΥ ΠΡΟΣ ΦΙΛΠΜΟΝΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ 


ΕΞΠΓΗΣΙΣ 


THEOPHYLACTI 


BULGARIZE ARCHIEPISCOPI 


EPISTOLJE DIVI PAULI AD PHILEMONEM 
EXPOSITIO. 


639 Argumentum Epistele ad Philemonem. 


Neque servos neque heros αά se accedeutes Chri- 
sfus rejicit : unus. est enim Dominus omnium ipse, 
imo potius Paler : atque id cum ex multis aliis, tum 
vero precipue ex hac Epistola liquet, in qua Phile- 
mcn quidem dominas , | Onesimus autem. servus ; 
slerque, ut. nihil dicam amplius, Paulo dilectus. 
Philemon itaque vir ab ipso principio admirandus 
erat, genere sane Phryz, fidelis autem vita et mori- 
bus, et necessitatibus sanctorum suceurrens, οἱ eleec- 
mosynas [aciens. Onesimus autem primum irans[uga 
erat : nam sublatis ez domo Phileinonis pecuniis au- 
[αφεται. Hic cum Romam venisset, Pauli doctrinam 
audivit, εἰ ab eo dum in vinculis erat, institutus et 
bapiisatus, G/5Q) clarus et admirandus ipse etiam [α- 
ctus est. Non pium itaque ratus Apostolus perturbari 
Philemonem propter Onesimi fraudulentiam et fugam, 
tolensque mundare vulnus cordis ipsius, quod a servo 
acceperat, remittit illum ad ipsum cum Epistola hac 
commendatitia, Asseverant autem nonnulli, non opor - 
tere hanc connumerari reliquis, quippe que sit de re 
vili : verum. expende quanta sint ex hac commoda. 
Primum quidem instituit nos, ut etiam pro. iis qui 


Ὑπόθεσις τῆς πρὸς dutuora Ἐπιστο.ῆς. 

Οὔτε 6ovAor οὔτε δεσπόεην ὁ Χριστὺς προ- 
σιόντας αὐτῷ ἁποδά.Λεται. Εἷς γάρ ἐστιΔεσπό- 
της πάντων αὐτὸς, ud AAor. δὲ πατήρ. Καὶ τοῦτο 
ónAor μὲν καὶ ἐξ ἅ 1]ων zoAAQy, xal ἐκ ταύτης 
δὲ τῆς ᾿Επιστοίῆς, ἐν ᾗ Φιωιήμων μὲν à δεσπό- 
της, Ονήσιμος δὲ ὁ οἰκέτης ᾽ ἀμφότεροι, ἵνα 
μηδὲν εἴπω π.λέο», ἁγαπητοὶ Παύ.ου. 'O μὲν 
οὖν Φιλήμων» καὶ ἐξ ἀρχῆς θαυμαστός εις fv 
ἀνὴρ, Φρὺξ μὲν τὸ Ἰένος, πιστὸς δὲ τὸν ερό- 
πο», καὶ ταῖς χρείαις τῶν ἁγίων κοινωνῶν, καὶ 
ἑεημοσύγας ποιῶν. Ὁνήσιμος δὲ δραπέτης μὲν 
τὰ πρῶτα " καὶ γὰρ κ.έψας χρήματα ἐκ τῆς οἱ- 
χίας '' τοῦ Φιήμονος, ἀπέδρω. Γενόμενος δὲ ἐἑν' 
Ῥώμῃ, διήκουσε llavJAov, καὶ κατηχηθεὶς παρ' 
αὗτον xal βαπτισθεὶς ἐν δεσμοῖς ὄντος, θαυμά- 
σιός τις καὶ αὑτὸς γέγονε». Οὐχ ὅσιον οὖν χρί- 
γας ὁ Απόστολος «Ἰυπεῖσθαι τὸν Φιλήµμονα ἐπὶ 
τῇ τοῦ 'Ürncípov xaxovpyíg τε xai ουγῇ, καὶ 
θέ.1ων καθαρίσαι τὴν π.ληγἠν τῆς καρδίας αὐτοῦ, 
jv ἐπὶ τῷ δού.ῳ ἐδέξατο, ἁποπέμπει τοῦτον 
πρὸς αὐτὸν μετὰ καὶ τῆς Ἐπιστο.-ῆς ταύτης, 
παραθετικὴν αὐτὴν ποιήσας. Φασὶ 86 τυες, μὴ 


Varie lectiones. 


** πρόθατα bx τοῦ o!x2v .Q. 


173 


EXPOSITIO IN EPIST. AD PHILEMONEM. πι 


χρήῆναι ταύτην συναριθμεῖσθαι ταῖς Aovxaic, ἅτε Α nobis videntur esse viles, solliciii simus. « Ne con- 


ὑπὲρ εὐτε]οῦς οὖσαν αι ἀάγµατος * à AA Opa πόσα 
ἐκ ταύτης τὰ χωήσιμα. Πρῶτον μὲν παιδεύει 
ἐμᾶς xal ὑπὲρ τῶν δοχούγτων εὐτε.]ῶν σπουδἀ- 
ἔειν.ε ΜΗ καταφρονῄσατε yàp, φησὶν ὁ Κύριος, Evo 
τῶν μικρῶν.» Δεύτερον δὲ, ὅτι εἰ δοῦ ος οὕτως 
ἱταμὸς καὶ κακοῦργος ὑπέστρεγεν, οὗ χρὴ áxo- 
γινώσκειγ ἑαυτῶν, καὶ μάλιστα ἐν éAsvOeplg 
ὀνατραφέντων **. Τρίτον, ὅτι o0 χρὴ προφάσει 
εὐ,αδείας δούλυυς ἁποσπᾳν τῶν δεσποτῶν μὴ 
βου.Ίομένων. Τέταρτον, ὅτι οὗ xpi] ἡμας ὑπερ- 
gporsiv τῶν δού.1ων ἐναρέτων ὄντω», οὐδὲ ἑπαι- 


temnatis enim, inquit. Dominus, unum ex pusillis 
hisce '*. » Allerum, si servus tam audaz εἰ [raudu- 
lentus. conversus est, non oporiet nos desperare de 
nobisipsis, maxime qui in liberiate educati sumus. 
Tertium, non oportere nos pielatis pretextu servos a 
dominis, ipsis invitis, avellere. Quartum, non esse 
mobis despicatui habendos servos virtute. insignes, 
neque eorum nos pudere oportet, quandoquidem Pau- 
lus filium vocet Onesimum. Quis igitur est qui hanc 
ianta commoditate re[eriam ceteris aunumerare de- 
dignetur ? 


σχύνεσθαι αὐτοὺς, éaóra HlavAoc xaAei téxvor τὸν Ονήσιμον. Τίς γοῦν ἐστι d. ἀπαξιῶν εαύ- 
την ταῖς «λοιπαῖς συναριθμεῖν **, τοσαύτης Ggelelac Téuovoav ; 


"* Matth, xvii, 10. 


Vari& lectiones. 


2» ἀναστραφέντων 0. ** συναριθμεῖΐσίαι m. 





THEOPHYLACTI COMMENTARIUS 


IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM. 


Παῦλος δέσµιος Ἰησοῦ Χριστοῦ. Εὐθέως ix B 9A Vins. 1, Paulus vinctus Jeeu Chrisii. Statim 


προοιµίων παιδεύει τὸν δεσπότην μὴ ἐπαισχύνε- 
σΊαι τὸν δοῦλον, σύνδουλον νῦν γεγονότα. Πάντα γὰρ 
διὰ τὸν Χριστὸν χαλὰ, χαὶ τὰ δεσμὰ, οἷς χαὶ αὐτὸς 
χαίρει, ὥστε xal ὀνομάζεσθαι ἀπ᾿ αὐτῶν. "Άμα δὲ 
χαὶ δυσωπεῖ, δειχνὺς ὅτι δίκαιον τῷ διὰ τὸν Χρι- 
στὸν δεσμουμένῳ 37 δοθΏναι τὴν χάριν. 

Kal Τιμόθεος ὁ dósAgóc. Ὥσπερ οὐχ ἀρχῶν 
αὐτὸς εἰς ἱχεσίαν, συμπαραλαμδάνει καὶ τὸν Τιμό- 
θεον συνιχέτην, ἵνα τὴν τῶν πλειόνων ἰχεσίαν ὃν- 
σωπηθῇ. 

Φιλ ι]μονι τῷ ἁγαπητῷφ καὶ συγεργῳφ ἡμῶν». El 
ἀγαπητὸς, δώσει τὴν χάριν’ εἰ συνεργὸς, οὗ καθέ- 
ξει τὸν δοῦλον, ἀλλὰ πάλιν ἀποστελεῖ πρὸς ύὑπηρε- 
σίαν τοῦ χηρύγµατος, οὗ xal αὑτὸς ἑργάτης Lol. 
Καὶ γὰρ xai τὸ ἔργον τοῦ δεσπότου ἀναπληρώσει, 
ἐὰν αὖθις ἀποδοθῇ. 

Kal 'Agglg τῇ ἁγαπητῃ, καὶ Αρχίππῳτῷ συ- 
στρατιώτῃ ἡμῶν. Ἴσως fj ᾽Απϕία γαμετὴ ἣν, καὶ 
6 “Δρχιππος φίλος. El αυστρατιώτης δὲ, xal iv 
τούτῳ ἀγωνιεῖται. Οὗτος δὲ fjv περὶ οὗ γράφει Ko- 
λασσαεῦσιν Εἴπατε τῷ Ἀρχίαπῳ, Βάέπε τὴν 
διακον/αν fy. παρίέ.Ίαδες. 

Kal τῇ κατ οἶκόνσου Ἐκκλησίᾳ. Ἐκκλησίαν, 
πάντας τοὺς iv τῇ οἰχίᾳ πιστοὺς λέχει, συµπαρα- 
λαθὼν 5 xal δούλους. "Opa δὲ ταπεινοφροσύνην, 
ὅπως xa! τούτους παραχἀλεῖ συλλαδέσθαι αὐτῷ τῆς 
πρεσθεία». 


12 Coloss, 1v, 17. 


ab exordio instituit doninum, ne servi eum pu- 
deat, qui jam conservus ipsius factus sit. Nam 
propter Christum omnia sunt. pulchra, ipsa etiam 
vincula, quibus et ipse gaudet, ita ut ab eis nomi- 
netur. Simul etiam exnrat, ostendens par esse, ut 
sibi propter Christum vincto detur hzec gratia. 

Ac Timotheus frater. Tanquam ipse non sufficiat 
ad supplicationem, assumit etiam Timotheum una 
supplicantem, ut plurium intercessionem vene- 
retur. 

Philemoni dilecto et adjutori nostro. Si dilectus, 
dabit veniam : si cooperator, non retinebit servum, 
sed remittet eum ad ministerium verbi, cujus et 
ipse minister est. Nam opus Domini replebit, si de- 
nuo reddatur. 


Vsns. 9. Et. Apphic dilecte, εἰ Archippo commi- 
litoni nostro. Forsan Appbia uxor erat Philemonis, 
Archippus autem amicus. Quod si commilito est, 
in boc etiam certabit. Iste autem erat de quo scri- 
bit Colossensibus: Dicite Archippo, Vide ministe- 
rium quod accepisti "*. 

aEt Ecclesie qua in domo iua est. Ecclesiam, om- 
nes qui in zdibus ejus erant, fideles appellat , 
complectens etiam servos. Ánimadverte autem bu- 
militatem ejus, quemadmodum hos etiam obsecret, 
ut sibi in intercessionibus opitulentur. 


Varie lectiones. 


*5 5:351 ο. *" συαπαρακαλῶν καὶ τούτους ο. 





Ti 


εἰ Domino Jesu Christo. Quomodo autem erit gra- 
tia Dei in nobis? Si ct nos. debitoribus nostris re- 
mittamus. Qui vero pax? Si et tu. reconcilicris 
servo. 

Vers. 4. Gratias ago Deo meo semper, memoriam 
tui. faciens in orationibus meis. Quoties, inquit, ti 
recordatus fuero, recordor autem semper cum oro, 
toties gratias ago Deo pro tua virtute. Quze autem. 
sit illa, infe:t. 

Vrns. 5. Audiens. charitatem tuam et fidem quam 
habes erga. Dominum et erga omnes sanctos. Hic ve- 
luti misericordem ipsum pradicat. Porro haud e 
"Phrygia Romam usque pervenisset fama de chari. 
tate et fide ejus, uisi maxima fuisset. Quoniam igi. 
tur omnes sanctos, sive fideles dilectione complec- 
teris, dehes etiam. Onesimum pari charitate com- 
plecti, 8442 fidelis enim est, ut et Dominum diligere 
videaris, Vides quantam babeant vim hac depre- 
candi verba ? 

Vens. 0. Ut communicatio fidei tug. eficaz ait in 
agnitione omnis boui quod. in vols est. Gratias, in- 
cuit, ago Deo pro charitate tua, hoc etiam obse- 
€rans, Ut fides tua, quam communem habes nobis- 
cwn, efficax. sit et operativa, 30 veluti vivens, te 
omne bonum opus aanoscente, hoc est, amante οἱ 
peragente. Tum enim fides nostra vivit, cum omne 
epus honum aggredimur ac peragimus : sieut mor- 
10: ον, operibus destituta. Adjecit autem 
est in vobis, nt ostendat. Philemonem ipsum etiam- 
num omne opus bonum in se habere, perinde quasi 
die; annis operia boni, quod etiamnum in vobis, 
hoc est, in teest, Porro cum. dicit, Communicatio 
fei, connectit sibi Philemonem Ipse Paulus, unw- 
418 facit. Communis enim fldes unit ; Quocirca 
Oportet te idem sapere mecum. Vel fldei communi- 
cationem eleemosynam vocat, ut que a mulia fide 
fal. Ait ergo ; Mentionem tui facio in precibus 
PU5, Oràns ui comminicativa liberalisqua tna 
mms numquam cesset, ged omne polius bonum, 
quod in vobis esi, hoc est, quod tibi adest, effundas. 
jn egentes, 























Jn. Christum Jesum, Ad Christum Jesum, inquit, 
refertur quidquid boni egentihus impertieris, max 
m'&jUe Sanctis, Proinde si etiamnum Onesi 
retrperis, mihique lianc gratiam et beneficium im- 
penderis, Christo impendis. 

Vens. 7. Gratiam habemus multam, et consolatio- 
nem in charitate iua. Hoc est, gaudium habemus, 
et non solum gaudium, sed etiam maximam conso- 
lationem in vinculis ob tuam charitatem, id eat, 
ob benignam et liberale animi tui sententiam. 

Quod viscera sanctorum. re[ocillata snnt per te, 
[ruter. Sapientissime rem ip: aggreditur, ad me- 
moriam ei revoeons beneficia quie in alios conti it 
ut eo magis leniat eum, dum reputaverit quod si 
κής vel ignotis det, multo magis pi Lori $uo. 

T'a.lo. Nec simpliciter dixit, Das sanctis : sed, Re- 


















THEOPHYLACTI BULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡ. 
Vus. 3. Gratia vobis el paz a Deo Patre nostro, A Χάρις ἡμῖν καὶ eipiiri da Θεοῦ Πατρὸς ἡμῶν», 


B 


116 


καὶ Kopíov Ἰησοῦ Χριστοῦ. Πῶς δὲ ἔσται ἡ χάρις 
τοῦ θεοῦ iv ἡμῖν: Ἐὰν καὶ ἡμεῖς τοῖς ὀφειλέταις 
χαρ:σώμεῖα. Πῶς δὲ εἰρήνης Ἂν xal σὺ καταλλαγξς. 
τῷ δούλῳ. 

Εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ µου πάντοτε, μνεία» σου 
ποιούµενος ἐπὶ τῶν προσευχῶν pov. 'Ocáxw, 
φπσὶ. μνηαθῶ σου, µιμνήσχομαι δὲ πάντοτε ὅταν 
προαεύχωμαι, τοσαυτάχις εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ ὑπὲρ 
τᾶς σῆς ἀρετῆς. Τίς δὲ αὕτη, ἐπιφέρει. 

Ἀκούων σου τὴν ἀγάπην καὶ τὴν alor dv 
ἔχεις πρὲς τὸν Κύριον καὶ πρὸς πάντας τεῖς 
ἁγίους. Ἐνταῦθα ὡς ἐλεήμονα αὐτὸν ἔπαινεῖ. Οὐκ 
ἂν δὲ ἀπὸ Φρυγίας εἰς ᾿Ῥώμην ἠκούρθη ἡ ἀγάπη καὶ 
ἡ πίστις αὐτοῦ, εἰ μὴ μεγίστη fjv. Ἐπεὶ οὖν πάν- 
τας τοὺς ἀγίους, ἦτοι πιστοὺς ἀγαπᾷς, ὀφείλεις καὶ 
τὸν Ὀνήσιμον ἀγαπῆσαι, πιστὸς γὰρ, ἵνα καὶ τὸν 
Κύριον φανῇς ἀγαπῶν. 'Op3c βίαν νοημάτων ὅνσω»-- 
πητικῶν; 








Ὅπως ἡ κοινωνία τῆς πἰστεώς σου ἑνοργὴς 
Τόνηται ἐν ἐπιγνώσει παντός ἁγαθοῦ τοῦ ἐν 
Spir. Εὐχαρισ-ῶ, gnat, τῷ θεῷ ὑπὲρ τῆς ἀγάττς 
σου, προσευχόµενος καὶ ὑπὲρ τούτου, ἵνα ἡ τί 
σου, ἣν κοινἠν έχεις ἡμῖν, tvepyhs γένηται xo 
ἔμπρακτος, χαὶ olov ζῶσα, lv τῷ ἐπιγινώσκειν os 
πᾶν ἔργον ἀγαθὸν, τουτέστιν, ἀγαπᾷν καὶ µεταχει- 
ρίζεσθαι. Τότε γὰρ ἡ αἴσεις ζῇ, ὅταν πᾶν ἀγαθὸν 
ἔργον μετιρχώμεθα, ὥσπερ xal νεχρά ἐστι χωρὶς 
ἔργων οὖσα. Προσέθηκε ἔλ, τοῦ dv ὑμῖν, ἵνα δείζη 
ὅτι καὶ νῦν ὁ Φιλήμων πᾶν ἀγαθὸν Epyov ἐν lavi 
ἔχει, ὡσανεὶ τοῦτο λέγων * Παντὲς ἀγαθοῦ ἔργου τοῦ 
καὶ νῦν ἐν ὑμῖν, τοντέστιν ἐν σοὶ ὄντος. Ἐν τῷ 
εἰπεῖν δὲ, λοινωνία εῆς πίστεως, συνάπτει τὸν 
Φιλήμονα πρὸς ἐχυτὸν ὁ Παῦλος, καὶ ἐνοποιεῖ. Ἡ 
TÀp xosh πίστις, χαὶ ἑνοποιός ἐστιν « ὥστε Gr σε 
καὶ τὸ ἓν φρονεῖν ἐμοῖ. Ἡ κοινωνία πίστεως τὴν 
Ἐλεημοσύνην καλεῖ, ὡς ἀπὸ πίστεως πολλῆς γενο. 
µένην. Φη2ὴν οὖν ὅτι Μνείαν σου ποιοῦμαι, εὐχόμε- 
wes ἵνα d χονωνικὴ xal εὐμετάδοτός σου γνώμη 
μπδίποτε παύσηται, ἀλλὰ μᾶλλον πᾶν ἀγαθὸν, ὅ 
Pen dv ὑμῖν, τουτέσειν ὅπερ cob πρόσεατιν, bx- 
Χάῃς πρὸς τοὺς δεοµένους. 

Elc Χριστὸν "Incoiv. Els Χριστὸν Ἰησοῦν, φη- 

















D ov. ἀναφέρεται ὃ τι ἂν ἀγαθὸν ποιῇς τοῖς διοµέ- 


vus, χαὶ μάλιστα ἁγίος" ὥστε xii νὃν εἰ τὸν 
Ὀνήσιμον δέξῃ, καὶ χάριν ἐμοὶ ταύτη» καταθέσεις, 
Χριστῷ δίδως αὐτὴν. 

Χάριν ἔχομεν 204A καὶ παράκλησιν ἐπὶ εῇ 
ἁγάπμ σου. Τουτέστι γαρὰν ἔχομεν, καὶ οὗ µόνον 
χαρὰν, ἀλλὰ καὶ παρηγορίαν µεγίστην ἓν τ 
δεσμοῖς ἐπὶ τῇ ἀγάπῃ σου, ὅπερ ἐστι τῇ φιλανθρώ- 
mp καὶ μεταδιτικῇ σου προαιρέσει. 

"Uni τὰ σπ.Ἰάγχνα τῶν ἁγίων ἀναπέπαυται διὰ 
cob, ἀδελρέ. Σοφώτατα τὸ πρᾶγμα µεταχειρίζε- 
ται, ἀναμιμνήσχων αὐτὸν τῶν πρὸς ἄλλους εὑεργε- 
αιῶν, ἵνα μᾶλλον µαλάξῃ, ἐννοήσαντα ὅτι Ei ἄλλοις 
ἀγνοουμένοις Eus, πολλῷ μᾶλλον τῷ. διδασχἁλῳ 
Παύλῳ. Καὶ οὐχ ἁπλῶς εἶτεν ὅτι Δίδως τοῖς dg, 














1 


EXPOSITIO IN ΕΡΙΡΤ. AD PHILEMONEM. 


118 


αλλ ὅτι 'Arazabeic τὸ σπ.1ἆγχνα τῶν ἁ ων, τουτ: Α focillas visceru sanclorum, lioc est, tota anima ra- 


ἐστιν ὁλοφύχως ἁἀποδέχονται τὴν φιλαν)ρωπίαν 
σου, ὡς ἀφθόνως xal θεραπευτικὸς 5 εἰς αὐτοὺς 
γινοµένην. 
Ai0 καὶ zoAlihx à» ΧἈριστῷ παῤῥησίαν ἔχων 
ἐπιτάσσειν σοι τὸ ἀνῆκον, διὰ ** τὴν ἁἀγάπιν 
GA dor παρακα.]ῶ. Ἐπειδῃ, ord, πρὸς πάντας 
ἁγίους τθιρῦτος sl, ὥστε τὰς καρδίας αὐτῶν ἕπανα- 
παὐεσθαί σαι, πολλῷ μᾶλλον ἐγὼ kv Χριστῷ, τουτ- 
ἐστιν ὡς χατὰ Χριστὸν Ὑεννήσας σε, παῤόησίαν 
εἶχον ἐπιτάσσειν get, οὐχ ὧς δεσπόζων σου, ἀλλά 
διὰ την ἀγάπην, fjv χὰγὼ ἔχω πρὸς σὲ, καὶ σὺ πρὸς 
ἐμὲ. TO ἀνῆκου δὲ, 3) ὅτι ἐπιτάσσειν σοι τὸ ἀνῆχον, 
τουτέστι τὸ εἰς χρείαν µου ἐλθὸν, ὡς ἂν αὐτὸ ámo- 
πλτροῖς, $ ὅτι Πάντας θεραπεύεις τοὺς αγίους 
xiyo οὖν κατὰ τὸ àvfxov, τουτέστι τὸ ἑτιδάλλον 
μοι µέρος, παῤῥησίαν εἶχον ἐπιτάσσειν σοι, ἀλλ 
ὅμως παρακολῶ. Οὕτω γὰρ ἔχω ἀναγκαῖον τὸ 
πρᾶγμα, ὥστε δεῖσθαι. 


Τοιοῦτος ὤν ὡς ὁ Παῦ.ος πρεσθύτης, νῦν δὲ 
xal δέσµιος Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τοιοῦτος ὧν, qnot, 
τρεσθευτῆς, xal οὕτως ἄξιος ἀχούεσθαι, ὡς εἰκὸς 
Παῦλον πρεσθύτην, τουτέστι, χαὶ ἀπὸ τοῦ διδασχα- 
:xo9 ἀξιώματος, καὶ τ,ῦ χρόνου τὸ αἰδέσιμον ἔχον- 
τα, Vjv δὲ xol μεῖσον ἄλλο προσλαδόντα, τὸ διὰ 
Ἀριστὸν δεδέσθαι. "Opd; ὅσαι ἀφορμαὶ πρὸς τὸ 
πεῖσαι. 

Hapaxalo obr σε περὶ τοῦ ἐμοῦ τέκνου, ὃν 
ἐγέγγησα ἐν τοῖς δεσμοῖς µου. Οὕπω τοῦ ὀνόμα- 
τος ἐπεμνήσθη τοῦ µεαιτευοµένου. Προκαταλεαίνει 
Υὰρ τὸν Φιλήμονα, ἐγχωμιάζων τὸν οἰχέτην ἐν τῷ 
χαλεῖν αὐτὸν τέχνον. Διὰ τί δὲ αὐτὸν οὕτω χαλεῖς ; 
"Ot ἐγέννησα αὐτὸν, τουτέστι͵ Χατήχησα, xai βαπ- 
τισθηναι ἐποίησα, καὶ ταῦτα iv ἀναγχαίαις ' £v δες- 
μοῖς Ὑάρ. Διὰ τούτων οὖν καταχοιµήσας τὸν θυμὸν 
αὐτοῦ, οὕτω µέμνηται τοῦ ὀνόματος, 

᾿Ογήσιμον εὸν ποτέ σοι ἄχρηστον. Οἶδεν ὅτι ἡ 
τοῦ ἁμαρτήματος ὁμολοχία σθεννύει τὸν θυµόν - διὸ 
καὶ οὕτω φησί. 


Nvri δέ σοι καὶ ἐμοὶ εὔχρηστο». Διότι εὐλαθῆς 
xai ἅγιος véyovev, ἀμφοτέροις ἐστιν εὔχρηστος, 


cipiunt humanitatem tuam, ceu abunde et officiose 
ipsis co:umunicatam. 


Vins. 8, 9. Propter quod muliam fiduciam labens 

in Christo. imperandi tibi quod ad rem pertinet, 
propter charüatem magis obseero. Quia erga om- 
nes, inquit, sanctos talis es, ut corda illorum par 
te. refocillentur, multo magis ego in Christo, lioc 
ext, tanquau qui Secundum 43 Chrisium te ge- 
nuerim, libertatem habebam imperandi tibi, non 
tanquam dominarer in te, sed propter charitatem, 
quaui ego erga te habeo, tuque erga mc, Quod vero 
ait, Quod ad rem pertinet, hoc e.t, vel iujungere 
tibi quod convenia!, id est, ad usum meum veniat, 
ul ipsum repleas ; vel : Oinnium sanuc:orum cu- 
rai) geris, et ego igitur secundum. id quod con- 
veniat, lioc est, quantum ad xe pertinet, liberta- 
tem babebam injungendi tibi ; sed tamen obsecro. 
Adeo enim necessaria mibi res est, ul eliam obse- 
crem. 
Cum talis sim, ul Paulus senex, nuuc aulem et 
vinctus Jesu. Christi. Talis cum sitn, inquit, lega- 
(us, atque it» audiri dignus, ut par est Faulum se- 
nem, hoc est, et a docendi dignitate, et a tempore 
auctoritatem habentem, nunc autem et aliud ma- 
jus adeptum, nimirum, propter Christum ligatum 
esse. Viden' quotas ad persuadenduin occasiones 
sumat? 

Vzns, 10. Obsecro igitur te pro filio meo. quei 
genui in. vinculis meis. Nondum nominis meminit 
ejus pro quo intercedit. Primum enim mitigat ΡΕ: 
lemonem, servum ejus laudando per hoc quod fi- 
lium vocat. Quam ob causam autem ipsum sic ap- 
pellas? Quia genui ipsum, hoc est, in üde Cliristi 
iustitui, effecique ut baptismate mergeretur, idque 
cum in summa necessitale essem, nempe in vin- 
culis. Per hzc igitur consopita indignatione ejus, 
sic tandem nominis meminit. ' 

Vgns. 11. Onesimo qui tibi aliquando inutilis fuit. 
Novit quod peccati confessio iram exstinguit : pro- 
pterea sic dicit, 

Nunc aulem et tibi et. mihi utilis. Quia pius sap- 
clusque factus est, utrique utilis est, inquit. Si 


«Φησίν. El γὰρ Παύλῳ, τῷ τοσαύτην ἀκρίδειαν ἀπαι- D enim Paulo, qui mores tam exactos requirit, utiue 


τοῦντι, δηλονότ, xal Φιλήμονι, "Apa δὲ xal τοῦτο 
αἰνίττεται, ὅτι Εὐχρηστός µοι Gv, αὖθις ἀποσταλήτω 
πρὸς μὲ. 

"Or ἀγέπεμψα. Τουτέστι, col παραδίδωμι τοῦ-. 
τοῦ, ὡς βούλει χρῆσαι αὐτῷ. Διὰ δὲ τοῦ παραδοῦναι, 
μᾶλλον πραῦνει τὴν ὀργίν. 

Σὺ δὲ αὐτὸν, τουτέστει, τὰ ἐμὰ σπ.Ἰάγχνα, 
προσ-αδοῦ. ᾽Αντὶ τοῦ, μετὰ ἀγάπης bita: αὐτὸν, 
μᾶλλον δὲ οὐκ αὑτὸν, ἀλλὰ τὰ ἐμά σπλάγχνα * οὕτω 
γὰρ αὐτὸν ἀγαπῶ, xaX ty τῇ duxi) περιρέρω. 

"Ov ἐγὼ ἠθου.όμην πρὸς ἐμαυτὸν κατέχειν, 


et Philemoni utilis erit. Pariterjautem et hoc adum- 
brat, quod Cum utilis mihi sil, remitlatur ad me, 


Vegas. 12. Quem remisi. Uoc est, tibi trado hunc, 
eo pro arbitratu Luo utere. Quia vero reddit ipsui, 
irocundiam ejus magis demulcet. 

Tu autem ipaum, hoc est, mea viscera suscipe. 
lloc est, cum charitate eum recipe, imo non ipsum, 
sed nea viscera; adeo ipsum diligo, menteque cir- 
cumfero., .. 

εκο. 15. Qu. m cgo volebam apud meipsum deti- 


Varie leetiones. 


9 φιλανθρωπευτικῶς ο. ** ἐπὶ ο. 


119 


THEOPHYLACTI BULCARLE ARCHIEP. 


180 


nere, 8 pro le mihi ministrare in. vinculis Evange- A ἵνα ὑπλρ cob µοι διαχονῇ ἐν τοῖς δεσμοῖς τοῦ 


lii. Animadverte sapientiam, quomodo in heri lo- 
cum propemodum ipsum constituit : nam, wt pro 
te, inquit, mihi ministraret. Ostendit autem se do- 
mini utilitatem velle. Si enim tua interest ut mihi 
servias, ipse autem tui loco istud faciat, lucrum 
certe inde tibi accedit. 

GA VrEns. 14. Sine consilio autem tuo nihil vo- 
[ni facere. Per hoc etiam maxime Philemonem 


, emollit. Res enim erat admodum necessaria : in 


vinculis enim, iisque propter Deum, ipsi ministra- 
turus erat, attamen preter ejus seutentiam facere 
noluit. Quocirca quomodo ei non est donanda hzc 
gratia, qui cum posset vel sine ipso eam sibi usur- 
pore, noluerit tamen? 

Uii ne velut ex necessitate bonum tuum esset, sed 
voluntarium. Non dixit : Ex necessitate, sed, Velut 
ez necessitate ; perinde quasi hoc dicat: Etiamsi 
preter animi tui sententiam eum retinuissem, vere 
quidem te non contristassem. Videbatur tamen 
plerisque quod ex necessitate et te invito istud 
contingeret, Nunc itaque malui ut nulla ratione in- 
voluntarium aliquibus videretur, sed indubio spon- 
tàneum. . 

VEns. 15. Forsitan enim ideo discessit ad horam. 
O sapientiam Pauli! Cum enim Onesimus ex frau- 
dulenta mente fugisset, invertit jam Paulus fugam, 
quasi propter majorem utilitatem facta fuisset. 
l'orsan enim, inquit, ex divina providentia fugit. 


B 


Εὐαγγεξίου. "Opa σοφίαν, πῶς χατὰ μικρὸν εἰς 
τὸν τόπον τοῦ δεσπότου ** αὐτὸν χατέστησεν "Iva 
γὰρ, φησὶν, ὑπὲρ cov poi διακογῃ. Δείχνυσι δὲ xal 
ὅτι τὸ τοῦ δεσπότου συμφέρον βούλεται. El γὰρ σὺ, 
φτὶ, χρεωστεῖς τὸ διαχονεῖν µοι, οὗτος δὲ ἀντὶ σοῦ 
τοῦτο ποιεῖ, σὺ χερδαίνεις. 

Χωρὶς δὲ τῆς σῆς ]}ώμης οὐδὲ ἠθέλησα 
ποιῆσαι. Καὶ διὰ τούτου μάλιστα χαταμαλάσσει τὸν 
Φιλήμονα. Ἡρᾶγμα γὰρ οὕτως &vayxalov* ἓν δεσ- 
μοῖς γὰρ, χαὶ τούτοις ὑπὲρ τοῦ Θεοῦ, ἔμελλε δια- 
κονεῖν, ὅμως παρὰ γνώμην αὐτοῦ ποιῆσαι οὐχ ἠθέ- 
λησεν. "ste πῶς οὗ προσήχει δοῦναι τὴν χάρ.ν τῷ 
δυναμένῳ μὲν xal χωρὶς αὐτοῦ ταύτην χαρποῦ- 
σθαι, μὴ θελήσαντι δὲ. 

"Iva μὴ ὡς κατ ἀνάγχην τὸ ἀγαθόν σου 1], 
dAAà ὡς κατὰ ἐχούσιον. Οὖκ εἶπε, Κατὰ ἀνάγχην, 
ἁλλ', Ὡς κατὰ ἀγ ἀγχηνγ, ὡσανεὶ τοῦτο λέγων, ὅτι 
Καὶ παρὰ γνώμην σου χατέχων τοῦτον, ἀληθῶς μὲν 
οὐχ ἑλόπουν σε; ἑφαίνετο δὲ ὅμως τοῖς πολλοῖς, ὅτι 
Κατὰ ἀνάγχην χαὶ ἄχοντός σου Ὑίνεται, Nov οὖν 
εἱλόμην μᾶλλον τὸ μηδὲ ὅλως cw δοχεῖν touto 
ἀχούσιον, ἀλλ᾽ ἐχούσιον ἀναμφιδόλως. 


Τάχα γὰρ διὰ τοῦτο ἑχωρίσθη πρὸς ὥραν. Ba- 
631 τῆς σοφίας ᾿ ἐπειδὴ γὰρ ᾿Ονῄσιμος ἀπὺ χαχούρ- 
ου γνώμης ἔφυγε, µεταστρέφει Παῦλος τὴν φυγὴν. 
ὡς πρὺς συμφέρον γενομένην. Τάχα γὰρ, φησὶ, xac 
θείαν οἰχονομίαν ἔφυγεν. Εὐφήμως δὲ xa τὴν φυ- 


Leni autem loquendi modo fuyam secessionem ap- C γὴν χωρισμὸν χαλεῖ, ἵνα μὴ τῷ ὀνόματι ττς φυγῆ; 


pellat, ne fuge nomine herum exacerbet. Porro 
eum tempus contrahit, iram etiam sedat. Ad horam 
enim, inquit, secessit. Pariter autem indicat, quod 
quanto tempore cum Paulo fuerat, Philemoni etiam 
servierit. Illo igitur tempore tantum abfuit, quan- 
tum consumpsit priusquam ad Paulum perveniret : 
hoc autem exiguurh erat, ac velut unica hora. 
Proinde si remissus abs te mihi deinceps serviat, 
€ogita illum servire tihi. 

Ut eternum. illum reciperes. Woc est, fruaris co. 


Ύεηδ. 16. Non porro ut servum, sed supra ser- 
eum, fratrem dilectum, mazime mihi, quanto autem 
magis libi εἰ in carne et in Domino ? Ad multa, in- 
quit, profuit fuga : pro hors enim una habes 
ipsum perpetuum. Ae universa quidem vita homi- 
nis respectu :zterni nihil est ; multo autem magis 
fugae tempus ; tum pro servo fratrem, pro inutili 
dilectum : et ín carne, hoc est, mundanis ministe- 
riis dignum qui diligatur, ut qui ea curore possit : 
et in Domino, hoc est in rebus spiritualibus. 


VegnBs. 11. Si ergo habes me socium, suscipe illum. 
sicut me. Hoc est, sí eadem mecum sentire te con- 
flteris, hand secus ac meillum suscipe. Quem non 
in sententiam suam induxisset? quis enim noluisset 
Paulum suscipere ? 


παροξύνῃ τὸν δεσπύτην. Καὶ iv τῷ συστεῖλαι δὲ τὸν 
χρόνον, παύει τὴν ὀργὴν ' Πρὸς ὥραν yàp, φησὶν. 
ἑχωρίσθη. "Άμα δὲ xa δείχνυσιν, ὅτι ὅσον χρόνον 
μετὰ Παύλου fjv, Φιλήμονι συνῆν. "Exetvo οὖν µόνον 
ἀπῆν, ὅσον πρὺ τοῦ συγγενέσθαι τῷ Παύλῳ' τοῦτα 
δὲ ὀλίγον, χαὶ οἷον ὥρα µία. Ὥστε χα) ánb τοῦ νῦν, 
εἰ ἐμοὶ συνέσται ἀποσταλεὶς παρὰ σοῦ, λογίζου ao! 
συνεῖναι αὐτόν. 


"Iva αἰώγιον αὐτὸν ἀπέχῃς. Τουτέστιν, ἆπο- 
λαύῃς. 

Οὐκέτι ὡς δοῦ.ον, àAA' ὑπὲρ δυῦ.1ον, ἀδε1ρὸν 
ἀγαπητὸν, uáAwrca ἐμοὶ, πὀσῳ δὲ pna AAóv. σοι, 
xal àv σαρχὶ καὶ ἐν Κυρίφ. Πρὸς πολλὰ, φησὶν, 
ὠφέλησεν dj φυγή ΄ ἀντὶ γὰρ ὥρας μιᾶς, Lye 
αὐτὸν αἰώνιον. Καὶ ὁ πᾶς μὲν γὰρ βίος τοῦ ἀνθρώ- 
που, ὡς πρὸς τὸν αἱῶνα, οὐδέν ἐστι ' πολλῷ δὲ μᾶλ- 
λον ὁ τῆς φυγῆς χαιρός' xaX ἀντὶ δούλου ἀδελφὸν, 
ἀντὶ ἀχρήστου ἀγαπητόν * καὶ ἐν σαραὶ, τοντέστι, 
xa ty ταῖς χοσμικαῖς ὑπτρεσίαις ἄξιον ἀγακᾶσθαι, 
ὡς θεραπευτιχὸν, καὶ ἐν Κυρίφ, τουτέστι xai bv 
ταῖς πνευματικαῖς. 

El οὖν µε ἔχεις κοινωγὸν, προσἀαδοῦ αὐτὸν 
ὡς àpé. Τουτέστιν, el τὰ αὐτά pot. φρονεῖν ὡμολό- 
γῆσας, ὡς ἐμὸ δέξαι αὐτόν. Τίνα οὐχ ἂν κατεδυσώ- 
πησε; Τίς γὰρ οὖκ ἂν ἐθέλησε Παῦλον προσδέξα- 
σθαι». 


Varie lectiones. 


* τῷ δεσπότη m. 


181 


EXPOSITIO IN EPIST. AD PHILEMONEM. 


182 


El δέ ει ἠδίκησεν, ἢ ὀφεί.ει, ταῦτα ἐμοὶ é..1C- Α Vans. 18. Si autem aliquid nocuit tibi, aul de- 


qui. Οὐκ εἶπεν, "Ex edv, ἀλλ’ εὐφημότερο», ἠδίχκη- 
σεν, ἡ ὀφεί.ει. Ἐἰχὺὸς yàp ἦν αὐτὸν χαταναλῶσαι 
τὰ χλαπέντα. Διό φησιν, Ἐμοὶ si; χρέος τοῦτο λό- 
iom, ἐμὲ Eye ὀφειλέτην. 


Ἐγὼ Παῦ.ιος ἔγραφα τῇ ἐμῇ χειρὶ, ἐγὼ ἆπο- 
τίσω. Χαριέντως ταῦτά φησι ', μετὰ πνευµατιχῆς 
χάριτος γράφων, χαὶ ὥσανεὶ τοῦτο λέγων * Πρὸς 
ἀσφάλειαν πλείονα, Ort ἀποδώσω * τὸ χρέος, ἰδιό- 
χειρά po: τὰ γράμματα. 

"Ira pij Aéro, ὅτι καὶ σεαυτόν µοι προσοφεί.εις. 
Ἵνα μὴ δόξῃ ὥσπερ ὑδρίζειν «bv Φιλήμονα, ὅτι οὐχ 
ἐθάῤόησεν ὑπὲρ χλοπΏς ἑτέρου, οἰχέτου, ἁπλῶς οὗ- 
τως αἰτήάασθαι αὐτὸν, ἀλλὰ xal χειρόγραφον αὖ- 
τῷ Tou * τοῦτο γὰρ ὠμόν τινα xai πρὸς τὸν διδάα- 
χαλον ἄσπλαγχνον ἑδείχνυ τὸν Φιλήμονα, δείκνυσιν 
ju xaX σφόδρα αὐτῷ θαῤῥεϊ. Οὐ µόνον γὰρ, tot, 
τὰ cà, ἀλλὰ πρὸς τούτοις χαὶ σεαυτόν µοι προσο- 
φείλεις. 

Nal, ἀδε.ὲρὲ, ἐγώ συυ ὀναίμην àv Κυρίφ. Ηλθε 
πάλιν ἀπὸ τοῦ χαρίεντος ἐπὶ τὸ σπουδαιότερον, xal 
παραχαλεῖ.« Εγώ σου, φησὶν, ὀναίμην, τουτέστιν͵ 
ἁπολαύσαιμι τῶν σῶν χαρίτων, οὐκ ἐν χοσμικοῖς 
πράγµασιν, ἀλλ ἐν τοῖς κατὰ Κύριον 5. 

Αγ ἀπαυσόν µου τὰ σπ.ἰιάγχνα ἐν Χριστῷ. 
Ανάπανσόν µου, φησὶ, τὴν περὶ σὲ ἀγάπην, fj τὴν 
καρδίαν µου διὰ τὸν Χριστόν, θὐκ ἐμοὶ γὰρ τὴν χά- 
piv δίδως, ἀλλὰ τῷ Χριστῷ. - 

Πεποιθὼς τῇ ὑπακοῇ σου Erpayrd σοι, εἰδὼς, 


ὅει xal ὑπὲρ ὃ «έχω, ποιήσεις. Οὐχ ἐπιτάττων, C 


q73lv, οὐδὲ αὐθαδιαζόμενος ἔγραφά σοι, ἀλλὰ θαῤ- 
fov τῇ ὑπαχοῇ cou. Ilolov σίδηρον ταῦτα οὐχ ἐμά- 
ja&av ; 

"Άμα δὲ xal ἑτοίμαζέ µοι ξενίαν. Ὅπερ ἴσως ἂν 
ὑπξνόησεν ὁ Φιλήμων ὅτι El μὴ διὰ Ὀνήσιμον, οὐδὲ 
λόγου µε t£lou, τοῦτο νῦν θεραπεύει ὅτι Οὐ δι ἐχεζ- 
vov µόνον ἔγραφα, ἁλ)ἁ χαὶ διὰ τοῦτο ἔγραφα, φη- 
oiv, ἵνα ἑτοιμάσῃς µοι ξενίαν ἅμα δὲ xal ὅπως 
φ.δηθῇ, ὅτι ἦξει ὁ ᾿Απόστολος, xai, χαταγνώσεσαι 
αὐτοῦ, εἰ p παραδέξηται τὸν ὈΟνήσιμον. 


Ε.ῑπίζω γὰρ δει διὰ τῶν προσευχών ὑμῶν χα- 
ῥρισθήσοµαι ὑμῖν. Δύο ταῦτα μανθάνοµεν * ἓν μὲν, 
ὅτι πολλὴ ἡ τῶν εὐχῶν δύναμις, εἴγε χαὶ 6 τηλιχοῦ- 
τος Παῦλος δεῖται τῆς ἐχ τούτων βοηθείας * xa ἔτε- 
po» δὲ, ὅτι δεῖ ταπεινοφρονεῖν, εἶγε ὁ Παῦλος τῶν 
εὐχῶν τῶν μαθητῶν χρήζει. 

'Acxáisra! σε Ἐπαρρᾶς ὁ συναιχμάωτός µευ 
ἐν Χρισεῷ "Ing ov. Οὗτος ὁ Ἐπαφρᾶς παρὰ Κολασ- 
σαέων ἣν ἀποσταλεὶς πρὸς Παῦλον ' ὥστε εἶναι δη- 
λον, ὅτι ἀπὸ Κολασσαέων ἦν ὁ Φιλήμων. Συναιχµά- 
λῳτον δὲ αὐτὸν χαλεῖ, δεικνὺς ὅτι χαὶ Ἑπαφρᾶς iv 
πολαῇ θλίψει ἐστὶ, χαὶ διὰ τοῦτο ἑντρέπων «bv ΦΔιλίή- 
pova, εἶγε ἐχεῖνως μὲν xai συγχαχοκαθῇ Παύλω, 
εὐτὸς δὲ οὐδὲ τὴν ἐπὶ Ὀνησίμου χάριν παρέξει αὑ- 


bet, hoc mihi imputa. Non dixit, Furatus est, sed 
quod lenius, nocuit, aut debet. Verisimile namque 
erat ipsum insumpeisse que» sublegerat ; propterea 
645 inquit, Hoc mihi pro debito adscribe, mebsbe 
debitorem. 

Vas. 19. Ego Paulus scripsi mea manu, ego re- 
pendam. Festive bsc dicit, cum spirituali gratia 
scribens, perinde quasi dicat : En, ad majorem se- 
curitatem, quod debitum persolvam, chirógrapham 
meum habes. 

Ut non dicam, quod ei teipsun mihi debes. Ne 
videatur veluti contumelia Phllemonem afficere, 
quod ob furtum a servo commissum sic rogare 
ipsum simpliciter non ausus fuit, nisi chirogra- 


B phum adjiceret, hoc enim crudelem, et nullo clia- 


ritatis affectu erga praeceptorem suum imbutunt 
Pbilenonem indicaret, ostendit jam quod pluri- 
mum ei confidat. Non solum enim tua, inquit, ve- 
rum etiam teipsum insuper mihi debes. 

Vzas. 20. ία, frater, ego te fruar im Domino. À 
festivis verbis jam ad graviora redit, ct übsecrat. 
Ego te, inquit, fruar, hoc est, fae quaso ut tuis 
beneficiis perfruar, non in mundanis rebus, sed in 
lis αυ ad Dominum spectant. 

Refice viscera mea in Christo. Refocilla mcam 
erga le charitatem, inquit, vel cor meum propter 
Christum. Non mihi enim beneficium impertis, scd 
Christo. 

VeRs. 91. Confidens obedientie tue scripsí tibi, 
sciens quod et auper id quod dico, facies. Non tibi 
imperans, inquit, nec mihi quicquam arrogans, hac 
scripsi tibi, sed con(idens obedientize tux. Quole 
ferrum hzc non emollirent ? 

Vrns. 92. Simul autem et para mihi hospitium. 
Quod suspicari potuisset Philemon : Nisi Onesimi 
causa scripsisses, ne verbo quidem me dignatus 
esses ; huic jam medetur, inquiens : Non propter 
llium tantummodo scripsi, sed eam etiam ob rem. 
scripsi, ut pares mihi hospitium ; simul autem ut 
terreatur, quia Apostolus veniet, illumque Γεργο- 
hendet, nisi Onesimum receperit. 

Spero auiem quod per orationes vestras donabor 
vobis. Duo hxc discimus : alterum, quod sit ingens 


p orationum virtus, siquidem Paulus talis tantusquo 


illarum ope indigeat; alterum, quod oporteat nos 
liun;ili esse spiritu, quandoquidem Paulus discipu- 
lorum precibus egeat. 

Vgns. 23. Salutat te Epaphras concaplivus meus 
in Christo Jesu. Iste Epaphras a Culossensibus ad 
Paulum missus erat. Quare planum est Philemo- 
nem Colossensem fuisse. Concaptivum autem ap« 
pellat, ostendens Epaphram etiam in multa affli- 
clione esse, ac propterea ruborem Philemoni inji- 
eit, siquidem is cum Paulo affligitur, ipse autem ne 
Onesimi quidem nomine ei obsequi velit. Couca- 


Varie lectiones. 


Σλέγειο. *ános(ae o. * θιὺν ο, 


195 


'" THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


I4 


Ρένας GAG autem est, inquit, non ob liumanum A τῷ. Συνσιχμάλωτος δέ ἐστι, φποὶν, οὐ διά τ, ἀνθρώ- 


quiddam, sed propter Cliristum Jesum, Evangelii 
nomiue adversa perpetiens. 

VEns. 24. Marcus, Aristarchus, Demas, Lucas, 
adjutores mei, Demas primuin insignis erat, utpote 
cui hoc testimonium bic adscribitur, quod sit 
Pauli adjutor : postea vero ad ignaviam relapsus a 
Paulo descivit, perinde ac in Epistola ad Timo- 
tbeum Paulus scribit, quce procul dubio hac poste- 
11ος est: Demas enim me reliquit, Lucas est solus 
mecum ?**, Qui igitur postremus hic collocatur Lu- 
cas, primus tandem omnium factus est, cum Demas 
defecisset. Adeo non oportet quempiam conf(ldere 
sibi, sod qui stat, videat ne cadat. Cum istos appel- 
lat coadjutores, ostendit quod [sti etiam una me- 
cum rogant, ac Lot tantisque merito gratificari de- 
bes. Animadvertis quantum simus adjuti ex hac 
οὐ brevis et perspicua videbatur Epietola? 
Proinde nullus Scripture locus inexploratus prz- 
tecmittendus est, verum ex omnibus, ut quia per 
Spiritum sint enarrata, spiritualis quidam sensus 
inquirendus est. Paracletus autem qui ista locutus 
est, iis qui recte. querunt quaesitum invenire 
omnino dabit. A quo et nos illuminati, ad divini 
cum verbi tum vitz veritatem semper ducamur, 
Beque vanis opinionibus subditi, neque mendacio 
voluptatis mundane» inescati : οἱ qui servi sumus 
nos ipsos per fidem et virtutem ingenuos redda- 
mus : domini vero, cum servos nostros videanius 
sanctos et apostolos, studeamus non multo ignobi- 
liores illis inveniri in regno Domini, qui propter 
nos eliam servus apparuit, Christi veri Dei nostri. 
Cui gloria, et potestas, et honor nunc et semper, et 
ju secula seculorum. Amen. 


.. 
. ές 


1 | Tim. iv, 9. 


πινον, ἀλλὰ διὰ τὸν Χριστὸν Ἰησηῦν, συγχαχοπα- 
θῶν ὑπὲρ τοῦ Εὐαγγελίου. | 
Μάρκος, ᾿Αρίσταρχος, Δημᾶς, Λουκᾶς, ol cvr- 
&prol µου. Ὁ Δημᾶς τὴν μὲν ἀρχὴν εὐδόχιμος Tv, 
ὡσπεροῦν xal ἐνταῦθα μαρτυρεῖται ὡς Παύλου συν- 
£pyó;* ὕστερον δὲ ῥᾳθυμήσας ἀπέστη τοῦ Παύλου, 
ὥσπερ 5h xat ἐν τῇ πρὸς Τιμόθεον Ἐπιστολῇ ypá- 
qst Παῦλος, ὑστέρᾳ προδήλως ταύτης οὔσῃ' Δημᾶς 
Tdp µε ἑγκατέλιπε, Λουκᾶς ἐστι µόνος μετ poo. 
Ὁ τελευταῖος οὖν ἐνταῦθα ταχθεὶς Λουχᾶς, γέχονε 
πρῶτος πάντως, τοῦ Δημᾶ ἁποστάντος. Οὕτως οὗ 
δεῖ τινα θαῤῥεῖν ἑαυτῷ, ἀλλὰ τὸν ἱστάμενον βλέπειν, 
ph πέοῃ. Zvrepyol δὲ εἰπὼν, δείχνυσιν ὅτι Καὶ οὗ- 
τοι σὺν gol παραχαλοῦσί σε, χαὶ ἄξιος ἂν εἴης δοῦ- 


B ναι τοῖς τοσούτοις τὴν χάριν. "Ορᾷς πόσα ὠφελού- 


µεθα Ex «zc βραχείας ταύτης xal σαφοῦς δοχούσης 
Ἐπιστολῆς»; Οὕτως ἄρα οὐδὲν τῶν τῆς Γραφῆς ávst- 
έταστον δεῖ χαταλιπεῖν, ἁλλ ix πάντων, ὡς Πνεύ- 
µατι λαληθέντων, ἐπιζητεῖν πνευματιχόν τινα νοῦν 
xal ὠφέλιμον. Πάντως δὲ ὁ ταῦτα λαλήσας Παρά- 
χλητος δώσει τοῖς χαλῶς ζητοῦσι τοῦ ζητουμένου τὴν 
εὗρεσιν. Ὑφ' οὗ χαὶ ἡμεῖς φωτιζόµενοε,. ὁδηγοίμεθα 
ἀεὶ πρὸς τὴν ἀλήθειαν τοῦ κατὰ θΘεὸν λόγου χαὶ βίου, 
µήτε ψευδοδοξίαις ὑπαγόμενοι, μήτε τῷ φεύδει τῆς 
τοῦ χόσµου ἡδονῆς δελεαζόµενοι * χαὶ of τε δοῦλοι 
ἑαυτοὺς διὰ τῆς πίστεως xal τῆς ἀρετῆς ἑξευγενί- 


Copy, οἵ τε δεσπόται δούλους ὁρῶντες ἁγίους xai 


ἀποστόλους, σπουδάζοιµεν ph πολλῷ τούτων ἀτιμό- 
τεροι εὑρεθῆναι ἓν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Δεσπότου, xal 
δι) ἡμᾶς δούλου φανέντος, Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ 
ἡμῶν. 'Q ἡ δόξα, καὶ τὸ κράτος, xal fj tud νῦν 
καὶ ἀεὶ, χαὶ eig τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν, 


. 
"m 


EXPOSITIO IN EPIST. ΑΡ HEBR.EOS. 


186 





OEOOCYAAKTOY 
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ 


ΤΗΣ 


ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ 


.. ΗΡΟΣ 


EBPAIOYX 


EIITZTOAHZ 


ΕΞΗΓΗΣΙΣ. 


THEOPHYLACTI 


BULGARLE ARCHIEPISCOPI 


EPISTOL/E DIVI PAULI AD HEBR/EOS 
EXPOSITIO, 


— 


'Υπόθεσις τῆς πρὸς ᾿Εδραίους 'Ezicodnc. 

Ἰθνῶν μὲν ἁπόστο.ος ἦν ὁ μακάριος Παῦ.ος, 
λαθὰ δὴ καὶ αὐτὸς ἐν τῇ πρὸς Ῥωμαίους φησἰ». 
Οὐ γὰρ ἠγέσχοντο ἂν αὐτοῦ ᾿Εδραῖοι κηρύσσον- 
τος αὐτοῖς, ἅτε δὴ ἀπεχθαγόμεγοι αὑτῷ π.1έον 1 
τοῖς ἅ ].οις, óc διὰ τῆς ἀθρόας αὐτοῦ ueta6oAnc 
ὤἅμαχον Ó&ixrürti τἠν τοῦ Χριστοῦ δύναμιν, τὴν 
οὕτω σφοδρὸν διώκτην ἑλκύσασαν. Σηµεῖον γὰρ 
(ιάγα τῆς d An0s(ac τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς κηρύγματος, τὸ 
Πα ῦ.Ίον τὸν 0epuócaror ὅηάωτὴν τοῦ νόµου &£- 
aigvnc Χριστῳ προσε.θεῖν. Διὰ τοῦτο ἐχθύμως 
ἐπο.άμουν αὐτῷ, καὶ οὐδὲ φωνῆς ἂν ἠγέσχοντο. 
Α.11ὰ καὶ οἱ ἐξ Ἑδραίων πιστεύσαντες, οὐδὲ 
οὗτοι πἀνυ τι προσεῖχο» αὐτῷ, ἅτε τοῦ νόµου 
ἁἀπά]ονει xayceAóc, καὶ τὴν περιτομὴν «ύοντι. 
Π.1ἡν εἰ καὶ τοῖς ἔθγεσιν ἀπεστά Λη κήρυξ, ὅμως 
xal πρὸς ᾿Ἑόραίους γράφει. Ὥσπερ γὰρ οὐκ ἐπε- 
τράπη μὲν βαπείζιν, ἐδάπτιζε δὲ ὅμως, οὐδὲ γὰρ 
οὐδὲ ἐχωλύθη;' οὕτω καὶ Ἑδραίοις ἐκ περιουσίας) 
Σπιστέ 1λει. Kal γὰρ σφόδρα αὐτῶν ἐχήδετο, 
ὑπὲρ ὧν καὶ ἂν ἆθεμα γενέσθαι ηὔχετο. Τοῖς àv 
Πα ἰαιστίνῃ δὲ, καὶ ἓν ᾿Περοσολύμοις ἐπιστό. ει. 
Οὗτο: yàp ὑπὸ τῶν ἁἀπίστων Ἑδραίων καὶ τὰ 
ὑπάρχοντα διηρπάγησαν, xal µυρίαις καχώσεσιν 
ὑπεθλήθησαν '. Ὄθεν. xal τῆς πρὸς τούτους 
ἐλεημοσύνης σφόδρα φὠροντίζει, xal Κορινθίους 


Α 


A7 Argumentum Epistole ad H.braos. 


Gentium erat Apostolus divus Paulus, sicul et ipse 
in Epistola ad Romanos affirmat. Hebraei enim eum 
ipsis predicantem non sustinebant, quia majori eum 
odio prosequerentur quam cateros, ut qui per repen- 
tinam suam conversionem, inviclam Christi potentiam 
ostendere, que tam. vehementem. persecutorem. ad 
sese traxerit. Ingens enim argumenium est veritalis 
verbi Evangelii , Paulum ferventissimum legis emu- 
latorem, subito ac derepente Christo aceessisse. Pro- 
pterea ex vehementi iracundia adversus eum pugna- 
bant, adeo ut ne vocem quidem ejus sustinerent. 
Quinetiam qui ez Hebreis crediderant, ne ipsi qui» 
dem illi satis animum advertebant, wipote qui a lege 
omnino abduceret, ac circumcisionem 448 tolleret. 
Atqui etiamsi ad gentes demandatus est. praeco, ad 
Hebraos tamen scribit. Ut enim non erat ei deman- 
datum ut baptizaret, baptizabat tamen, neque enim 
ei velitum erat ; ita etiam Hebraeis ex abundanti 
scribit hanc Epistolam. Nam magna eorum sollicitu- 
dine tangebatur , pro quibus anathema fieri optabat. 
Porro iis qui in Palestina εἰ Hierosolymis erant, 
scribit. Isti enim ab infidelibus Hebreis bonis suis 
spoliati fuerant, innumerisque afflictionibus subjicie- 
bantur. Unde sollicitus est in colligenda ad horum 
suppetias eleemosyna, cum Corinthios Ium Macedo- 


Vario lectiones, 


 περιτομῆς ο. 9 ὑπεθάλλοντο ο, 





181 


THEO: HuYLACTI BULGARI.E ARCHIEP. 


198 


nas ad hcc excitaus. Et quando cum Petro predica- Α καὶ Μακεδόνας εἰς τοῦτο διεγείρων. Kal πρὸ» 


tionem diviserat, fideles Hebreos pauperes. qui 
Hierosolymis erant communes facit. Necessario igi- 
tur istis scribit, ut eos jam animo concidentes conso- 
lctur. Nam afflictionibus α contribulibus suis illatis 
admodum confecti erant, quippe qui suo jure Πἱε- 
rosolymis vivebant, potestate sibi fucla judicandi εἰ 
iu carcerem trahendi quoscunque vellent, Hoc etiam 
ipse indicat, ubi ait ; « Demissas manus et. soluta 
genua erigite **. » Cum enim Judei essent, ac didi- 
cissent majores suos prasentibus bonis es:e usos, 
talde animo concidebant, ut qui nondum assecuti 
essent relazationem. Propterea multa de fide in hac 
Epistola disputut, ac de sanctis qui a condito mundo 
[uerunt, nec tamen bonorum usum sunt adepti, duo 
snue as ruens : unum quidem, omnia quc accidant 
generose [erenda esse ; alterum, omnino exspectan- 
dum esse compensationem. Non enim negliget Deus 
sanctos suos, quos a seculo habuit. ltaque tum vos 
quoque recipietis. Mulla «utem dicit de Veteri et 
Novo Testamento, ostenditque legem non porro esse 
ralam ; nam elsi templum adhuc stabat, indicat ta- 
men quod ad tempus usque aliquod sit duraturum, 
nosiram aulem religionem esse veram. Scribit autem 
Epistolam hanc ex. ltalia. Antiquior autem ista est 
ea quam ad Timotheum scribit. Nam in illa ostendit 
finem sibi vite imminere. « Ego enim, inquit, jam 
delibor, ac lempus resolutionis me:e instat 15. » 
In hac aulem promittit Hebrais quod ipse sit visurus 


τὸν Πέτρον τὸ κήρυγμα OwAdperoc, τοὺς ἐν Ie- 
ρουσαἡμ πιστοὺς ᾿Εδραίους πένητας κοιγοὶς 
ποιβῖται. ᾿Αγαγκαίως οὗν τούτοις γράφει, παρα- 
μυθούµεγος αὐτοὺς καταπίπτοντας * σφόδρα γὰρ 
ἧσαν τεταριχευµέγοι ταῖς παρὰ τῶν ἰδίω» συµ- 
φυ.1ετῶν καχώσεσω, ἅτε καὶ αὐτογομουμέκων ἐν 
Ἱεροσο.]ύμοις, καὶ ἑξουσίαν ἑχόντων xal χρί- 
veu καὶ φυ.]ακίζειν οὓς ἂν ἐθέ]οιεν. Kal τοῦτο 
δὲ αὐτὸς ἐμφαίνει «λέγων * « Τὰς παρειµένας χεῖ- 
ρας-, xal τὰ παραλελυμµένα Ὑόνατα ἀνορθώσατε. » 
"Are γὰρ Ἱουδαῖοι ὄντες, xal µαβόντες ὅτι οἱ 
πατέρες αὐτῶν παρὰ πόδας ἀπεἰάμδέανον * τὰ 
ἀγαθὰ, σφόδρα κατέπιπτον, ὡς µήπω τυχόντες 
ἀνέσεως. Διὸ xal πο..λὰ περὶ πίστεως δια-όγε- 
ται ἐν ταύτῃ τῇ Ἐπιστοῖῇ, καὶ τῶν ἐξ αἰῶνος 
ἁγίων, ὡς µήπω ἀποιαδόγτων τὰ ἀγαθὰ, δΣέο 
κατασχευάζων ὃν μὲν, τὸ δεῖν φέρει’ πάντα 
γεγγαίως τὰ συμπίπτοντα" ἕτερον δὲ, τὸ πάντως 
προσδοκᾷν τὴν ἁμοιδήν. Ob τὰρ περιόψεται 
Κύριος τοὺς ἀπ᾿ αἰῶνος ἁγίους ᾽ ὥστε τότε καὶ 
ὑμεῖς ἀπο.ήνψεσθε. Ποιεῖται δὲ πο.ὺν Aoyor xal 
περὶ τῆς Πα.]αιᾶς, xal περὶ τῆς Kawüc. xal 
δείχκνγυσι τὸν vópgor οὐχέτι cegrór* εἰ γὰρ xal à 
φαὸς ἔτι συνειστήχει, dAA οὗ» αἰγίττεται ὅτι 
ἄχρι καιροῦ ἔσται τινὸς, xal ὅτι τὰ ἡμέτερα 
ἁ.Ἰηθή. Γράφει δὲ τὴν Επιστο.1ὴν ἀπὸ Ἱτα.ίας. 
Πρεσθυτέόρα δὲ αὕτη τῆς πρὸς Τιµόθεον 'Ezx:cto- 
Anc. Ἐν ἐχείνῃ μὲν γὰρ ὀνδείχνυται ὅτι c&Aoc 


«8: Cognoscite enim, inquit, fratrem Timotheum 6 ἔχει αὐτῷ ἡ ζωή. « Ἐγὼ γὰρ fibn, φησὶ, σπἆνδο- 


dimissum : cum quo, si celerius venerit, videbo 
vos "*, Verisimile est autem hoc accidisse. Bieunium 
enim Rome vinctus detentus est, deinde dimissus est , 
quemadmodum et ipse indica dicens : « In prima 
- mea defensione nemo mihi affuit τς » et, « Libe- 
ratus sum ex ore leonis, » Neronis videlicet. Deinde 
in llispanias profectus, illinc fortassis ΠΗεύτσοε 
visit, ac Romam postea rediit, quando et a Nerone 
sublatus. est. 


pat, xal ὁ καιρὸς τῆς ἐμῆς ἀναλύσεως ἐφέσττκεν. ) 
Ἑν ταύτῃ 08 ἑπαγγέ-Ίεται τοῖς ᾿Εδραίοις, ἕτε 
ὄψεται αὐτούς. « Γινώσχετε γάρ, φησὶ, τὸν ἁδελ- 
qbv Τιµόθεον ἀπολελυμένον, μεθ οὗ, ἐὰν τάχιον 
ἔρχηται, ὄψομαι ὑμᾶς. » Elxóc δὲ τοῦτο ἐχδῆναι. 
Καὶ γὰρ δύο μὲν ἔτη ἐποίησεν àv. 'Poug δεδεµέ- 
voc, εἶτα ἀφείθη, ὡσπεροῦν» xal αὐτὸς δη.ὲοἳ, 
Aéyor* « Ἐν τῇ πρώτῃ µου ἀπολογίᾳ οὐδείς pex 
συμπαρεγἑνετο" 2 καὶ, « Ἐῤῥύσθην ix. στόματος 


"2έοντος, » τοῦ Népuvoc δη.αδή. Εἶτα εἰς τὰς Σπανίας ἐθὼν, ἐκεῖθεν ἴσως εἶδε καὶ τοὺς 
᾿Εόραίους, εἶτα εἰς Ρώμην' ἦ.θεν αὖθις, ὅτε καὶ ὑπὸ Néporvoc ἀγῃρέθη. 


5 llebr. χε, 19. 79 ll Tim. iv, 6. 


'* [lebr. χι, 23. 


" [| Tim. iv, 16. 


Varie lectiones. 


6 ἀπέλαθον o. 








THEOPHYLACTI COMMENTARIUS 


IN EPISTOLAM AD HEBR/EOS. 


CAPUT l. 


6/9 V£ns.1. Multifariam, multisque modis olim 
Deus locutus patribus in prophetis. Quia afflicti n:alis 
arbitrabantur se relictos esse a Deo, neque adeo 
se illi cura: esse ut majores ipsoruin fuerant, Pau- 


ΚΕΦΑΛ. A'. 


Πο.υμερῶς xal zo.luzpóxoc xdJat ὁ θεὸς Ja- 
«λήσας τοῖς παεράσυ ἐν τοῖς προφήταις. ᾿Επειδὴ 
ταλαιπωρούμενοι ὑπὸ τῶν χαχῶν, ἡγοῦντο ἑαυτοὺς 
ἐγχαταλελειμμίνους ὑπὸ τοῦ Oo, xal οὐχ ὡς τοὺς 


189 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.EOS. — CAP. I. 


190 


πατἐρας αὐτῶν kTipsielag παρ) ἐχείνου ἀξιουμέ- A lus contrarium ostendit, Majorem, inquiens, gra- 


νους, δείχνυσι τοὐναντίον ὁ Παῦλος, ὅτι Μείζονος 
ἀπελαύσατε χάριτος ὑμεῖς, Ἡ ἐκεῖνοι. Πρὸς ἑχείνους 
piv γὰρ προφήτας ἔπεμφε' πρὸς ὑμᾶς δὲ αὐτὸν τὸν 
Yióv. «Τί δέ ἐστι τὸ ποΔυμερῶς xal zoAvtpóxuc ; 
ἀντὶ τοῦ, διαφόρως xai πολυειδῶς. Ἐγὼ γὰρ, φῖ- 
civ, ὁράσεις ἐπ.Ἰήθυγα, καὶ àv χερσὶ zpogntor 
ὠμοιώθην. Ὥστε ^l δυσχεραΐνετε xal μιχροφυχεῖτε 
τοιούτων ἀξιωθέντες ; 
'Ea' ἑσχάτων τῶν ἡμερῶν τούτων ἐἑλάλησεν 
ἡμῖν ἐν ΥΙΦφ. Καὶ ἐν τούτφἵ αὐτοὺς διανίστησι 
λέγων ὅτι Ἡ συντέλεια ἑγγύς. Ὁ γὰρ ἐν τῷ ἀγῶνι 
χαταμαλαχκισθεὶς, ἐπειδὰν ἀχούσῃ τοῦ ἀγῶνος τὸ 
τέλος, ἀναπνεῖ µιχρόν. Καὶ ἄλλο δέ τι αἰνίττεται 
διὰ τοῦ εἰπεῖν. Ἐκ ἑσχάτων τῶν ἡμερῶν. "Oct 
γὰρ, φησὶν, οὐχέτι ὑπελείπετο χρόνος εἰς διόρθωσιν, 
ἀλλά χολάσεως ἆμεν ὑπεύθννοι, ὅτε ἀπεγνώσθημεν, 
ὅτε ἐπελελοίπει τὰ χαρίσματα, τότε τὸ πλέον ἑσχη- 
Χα μεν. Τὸ δὲ, Ἐν Υἱῷ, ἀντὶ τοῦ, διὰ τοῦ Υἱοῦ 
ἐστι. Καὶ σηµείωσχι τοῦτο πρὸς τοὺς λέγοντας 
ἀποχεχλτρῶσθαι τὴν ἐν, πρόθεσιν τῷ Πνεύματι. 
Διὰ τί δὲ οὐχ εἶπεν, Ἐλάλησεν ἡμῖν ὁ Χριστός; "Apa 
μὲν, διὰ τὸ ἀσθενεῖς εἶναι αὐτοὺς, χαὶ µήπω δύ- 
νασθαι ἀχοῦσαι περὶ τοῦ Χριστοῦ. ἅμα 6k xo 
δειχνύων, ὅτι ἡ Βαλαιὰ χαὶ ἡ Καιν], ἑνός ἔστι χαὶ 
τοῦ αὐτοῦ. "Opa δὲ xal τὸ, ἡμῖν * ἑνοποιεί γὰρ xal 
ἐξισοῖ τοῖς μαθηταῖς xal αὐτοὺς καὶ ἑαυτόν. Καΐτοι 
Ys οὐχ αὐτοῖς ἑλάλησεν, ἀλλὰ τοῖς ἀποστόλοις, xal 
δι) ἐχείνων τοῖς πολλοῖς, ὅμως ἑπαίρει τὸ πρᾶγμα, 
xaX δείχνυσιν ὅτι χαὶ αὐτοῖς ἑλάλησε , xal τοῦτο 
πρὸς παράχλησιν. 


"Or ἔθηκε κ.ηρογόμον πάντων. Τουτέστι τοῦ 
πόσµου παντὸς ἐποίησε Κύριον. Οὐχέτι yàp μερὶς 
Κυρίου ὁ Ἰαχὼδ, ἀλλὰ πάντες. Κληρονόμον δὲ εἶπε, 
ειχνὺς χαὶ τὸ «Ὡς Υἱότητος ὙΥνήσιον, xal τὸ τῆς 
Κυριότητος ἀναπόσπαστον. Πῶς δὲ ἐποίησεν αὐτὸν 
Κύριον; Ἑς ἄνθρωπον, ὡς xal ἓν τῷ δευτέρῳ qnot 
φαλμῷ; Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι E0vn 
τὴν κ.Ίηρονγομίαν cov. Ποίαν δὲ κυριότητα ἑνταῦθά 
φησι; Τὴν τῶν ἐχουσίως ὑποταττομένων, τὴν προαι- 
ρετιχήν. Αὕτη vip ἑδόθη τῷ Yl ὡς ἀνθρώπῳ, 
ἐπιγνόντων αὐτὸν πάντων’ ἐπεὶ τὴν t8 * φυσιχῆν xal 
ἀχόντων, xa0b εἴρηται, Τὰ σύμπαγντα δοῦ.α cá, 
πρὸ πάντων τῶν αἰώνων εἴἶχεν. 
qui inviti obtemperant, secundum quod dictum 
habebat. 

Δι οὗ καὶ τοὺς αἰῶνας ἐποίησεν. Εἰπὼν περὶ 
τῆς σαρχὸς τοῦ Υἱοῦ τῆς χθὲς καὶ πρώην συστάσης, 
ἀνάγει σε λοιπὸν χαὶ ἐπὶ có Udo; τῆς προαιωνίου 
αὐτοῦ θεότητο-. Ποῦ δέ εἰσιν οἱ λέγοντες * "Ην ὅτε 
οὐχ ἣν; Αὐτὸς τοὺς αἰῶνας ἑποίησε, καὶ πῶς Tv 
αἰὼν, ὅτε οὐκ ἣν αὐτός; Ἐπε;δὴ δὲ αἴτιος ὁ ΠατΏρ 
κοῦ Υἱοῦ, εἰχότως xoi τῶν ὑπ αὑτοῦ γενοµένων. 
Διὰ τοῦτό φησι, Δι οὗ. Ὁ Πατὴρ γὰρ Ooxel ποιεῖν, 


7! Osee xii, 1, 7. Psal. 1, 8. 


C 


D 


esl : 


99 Psal. cxviir, 91. 


tiam vos adepti estis, quam illi. Nam ad illos 
prophetas misit, ad vos autem ipsum Filium suum. 
Quid autem est quod ait : Multifariam, multisque 
modis ? pro, diversimode, οἱ multis speciebus. Ego 
enin, inquit, eisiones muliiplicavi , et in manilus 
prophetarum. assimilatus sum "*. Proinde quid agre 
fertis, estisque pusillanimes , talibus tantisque 
donati ? 

ln novissimis diebus hisce locutus est nobis in 
Filio. Etiam per lioc eos excitat, inquiens : Consum- 
matio prope est. Nam in certamine defatigatus, 
simul aique audiverit. certaminis adesse finem, 
respirat paululum. Porro aliud quiddam indicat 
per loc quod sit : Jn novissimis diebus. Quando 
cnim, inquit, non reliquum erat tempus ad emen- 
dationem, sed poenis eramus obnoxii, quando nulla 
spes supererat, quando dona cessaverant ; lune, 
inquit, plura. «zteris babuiwus. Quod outem ait, 
In Filio, est pro, per Filium. Observa etiam hunc 
locum adversus eos qui dicunt praepositionem (iu) 
attributam esse Spiritui. Quare autem non dixit, 
Locutus esi nobis Christus ?* Partim quidem quia 
imbecilles erant, nec poterant adhuc audire de 
Christo : partim vero ut ostendat Vetus et Novum 
Testamentum esse unius et cjusdem. Verum per- 
pende etiam quod ait, nobis: conjungit enim ek 
adzquat discipulis cum ipsos tum sese. Tametsi 
ipsis non est locutus, verum apostolis, et per illos 
multis aliis : aMamen exaggerat rem, indicans 
quod et ipsis locutus sil, atque istud iis est 
solatio. 

Vkgs. 2. Quem constituit heredem universorum. 
Που est, totius muudi fecit Dominum. Non adhue 
enim pars Domini est Jacoh, sed omnes. lleredem 
autem dixit, ostendens eum genuinum esse Filium, 
Dominumque hujusmodi, a quo dominatus avelli 
non possit. Quomodo autem fecit ipsum Dominum ? 
650 Secuudum humanam naturam, proinde ac in 
psalmo secundo ait: Postula a me, εἰ dabo tibi 
gentes hereditatem (παπι ο. Qualem autem hic 
dominatum dicit ? |n eos nempe qui suapte spoute 
obediunt, voluntarium scilicet. Iste enim Filio, 
quatenus homini, datus est, omnibus ipsum agno- 
scentibus : nam naturale quidem imperium in eos. 
Omnia iibi serviunt **, ante omnia secula. 


Per quem ei fecit εαεκία. Cum de carne Filii 
dixisset, qux lieri et nudiustertius coaluit, dein- 
ceps te ad sempiterne divinitatis ejus fastigium 
perducit, Ubi autem sunt ii quidicunt : Erat quan- 
do nonerat ? |pse szcula condidit, et. quomodo 
erat seculum, quando non erat ipse ? Quoniam vero 
Pater est auctor Filii, non immerito auctor etiam 
eorum qua ab ipso Filio facta sunt. Propterca 


Varie lectiones. 
7 ἀντὶ τοῦ δι Υἱοῦ xal ἐν τούτῳ 1. * ἑπὶτῇ ye φυσιχῇ o. 


191 


THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCHIEP. 


12? 


d xit, Per quem, Pater enim videtur facere, ut qui A ὁ τὸν ποιῄσαντα Yiby γεννήσας. Καὶ Σαθέλλιος δὲ 


creantem Filium generavit, Saheltius hinc feritur, 
cum dua hic Personze introducuutur. Paulus etiam 
Samosatensis lethale vulnus accipit, qui recentem 
dicebat Vilium, et ex Maria duxisse principium. 
Praxterea et Arius hoc loco trajicitur, verumtamen 
non usque adeo : apprehendit enim istud, Per 
quem, ceu auxilium quoddam, Filium ministrum 
esse affizmans. At vero quie sequuntur ipsum peri- 
munt. 

Qui cum sit splendor glorie. Ad ipsum fastigium 
eorum qu:e de Filio magnifice praedicantur ascen- 
dit, et glori: splendorem ipsum dicit: ut hoc 
discas, quod «it ex ipso, quod sine passione, quod 
eo non imminuto, quod ejusdem sit substantiz, hoc 
est, lumen ex lumine. Nam animas nostras ille illue 
n: inavit, ac Patrem ipse expressit. Propterea etiam 
dixit : F'go sum [ux mundi*', quoniam simul ab 
wlerno cum ipso lucebat. Nam splendor una cum 
re ipsa quis spleidorem emittit, collueet. Nam 
neque sol sine splendore unquam apparuit, neque 
Pater intelligitur sine Filio. Quando igitur Arianos 
audias dicentes, Si ex Patre Filius, posterior ergo 
est Patre : responde eis , splendorem a sole esse, 
nec tamen eo posteriorem esse : simul enim sol 
cum suo splendore deprehenditur. 

£t figura subsianiiee ejus. Cum dixisset. splendo- 
rem, ac propterea Filium Patri co:xternum, et ejus- 
dem cuni eodem esseniize commonstrasset, rursus, 


ἐντεῦθεν πλήττεται, ἅτε δύο ὑποστάσεων εἰσαγομέ- 
vtov, Καὶ Παῦλος δὲ 6 Σαμοσατεὺς Χαιρίαν λαμέά- 
vet πληγῆν, ὃς πρόσφατον ἔλεγε τὸν Υἱὸν, xai ἐχ 
Μαρίας ἀρξάμενον. Καὶ "Αρειος δὲ σὺν τούτῳ ῥάλ- 
λεται μὲν, πλὴν ἀλλ) οὐ τοσοῦτον, ἐπιδράττεται γὰρ 
τοῦ, Δι οὗ, ὡς βοηθήματός τινος, ὑπουργὸν τὸν 
Υ.ὸν λέγων. Τὰ μέντοι ἐφεξῆς αὐτὸν θαναᾖοῦσιν. 


"Oc ὢν ἁπαύγασμα τῆς δόξης. "Em αὐτὸ τὸ 
Udo; ἀνέθη * τῆς περὶ του Υἱοῦ µεγαληγορίας. xat 
ἀπαύγασμα αὐτὸν λέγει δόξης’ ἵνα τοῦτο µάθης, 
ὅτι ἐξ αὐτοῦ, ὅτι ἁπαθῶς, ὅτι οὗ µειωθέντος, οὐδὲ 
ἑλαττωθέντος, ὅτι τῆς αὐτῆς οὐσίας, τουτέστι͵ qu; 
ix φωτός, Καὶ γὰρ xat τὰς ἡμετέρας φυχὰς ἐφώ- 
τισε, xal τὸν Πατέρα αὐτὸς ἐσήμανε. Aib. xai ἕἔλε- 
γεν Ἐγώ εἶμι τὸ góc τοῦ κόσμου, ὅτι ουναϊδίως 
αὐτῷ συνεμφαιόμενος * xat γὰρ τὸ ἀπαύγασμα τῷ 
ἁπαυγάξοντι συνεµφαίνεται. Οὔτε γὰρ ἥλιος ὠράθη 
ποτὲ χωρὶς ἁπαυγάσματος, οὔτε Πατὴρ νοεῖται χω- 
Qc Υἱοῦ. "Όταν οὖν ἀχούσῃς τῶν ᾿Αρειανῶν )εγόν- 
των ὅτι El ἐκ Πατρὸς ὁ Ylóc, λοιπὸν ὕστερος αὑτοῦ * 
ἀντίθες αὐτοῖς, ὅτι Καὶ τὸ ἀπαύγασμα ix τοῦ ἡλίου, 
καὶ οὑχ ὕστερον αὑτοῦ * ἅμα γὰρ fioc, ἃμα ἁπαύ- 
γασμα. 

Καὶ χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ. Εἰπὼν 
ἀπαύγασμα, xal διὰ τοῦτο τὸ πρὸς τὸν Πατέρα 
ὁμοούσιον xa συναῖδιον δείξας τοῦ Υἱοῦ, αὖθις, 


quia splendor substantia caret, curat jam absurdi- c ἐπειδῃ τὸ ἀπαύγασμα ἀνυπόστατόν 3 ἔστι, θερα- 


tatem qua ab isto exemplo colligi potuit, ne Mar- 
cello et Sabellio hic locus relinquatur, qui dicebant 
mon esse Filium in propria persona et a Patre 
distineta. Dicit ergo : Et fiqura substantia ejus est : 
hoc est, quemsdmodum $5] Pater in sua persona 
£ubsistens, nullius alterius indiget ad sui perfectio- 
nem, sic et Filius. Postquam enim ostenderat ei 
nullam esse dissimilitudinem , proprium etiam 
primi exemplaris characterem esse per hzc demon- 
strat Apostolus. Character enim aliud quiddam est 
ab archetypo, ut qui ipse per se subsistat, sine 
ullo tamen discrimine prototypo similis. Gregorius 
autem Nyssenus ait : Quemadmodum per splendo- 
Tem connexionem ejus indicavit, sic per figuram, 


nature a qualitatem. Qui enim suppositi magnitu- D 


Uinem .animo concepit per visibilem characterem, 
omnino meliebatue ipsum suppositum : neque 
enim suppositum excellit character, ne sit sine sub- 
sistentia, quatenus excellat : neque suppositum 
majus est charactere , alioqui partem illam chara- 
cteris expértem haberet * queniadinodum cum 
alibi dicit Filium in forma Dei esse, hoc ipsum nos 
intelligere velit, nempe per formam quidem, hypa- 
Btasin ; per characterem autem , Dominum qui in 
ipsa cernitur. Commonstrat autem omnino Filium 


*! Joan, viri, 12. 


πεύει τὸ bx. τοῦ ὑποδείγματος ἄτοπον, ἵνα pij λάδη 
χώραν Μάρχελλος xal Σαδέλλιος, ol ἔλεγον, μὴ εἷ- 
ναι τὸν Υἱὸν ἓν ἰδίᾳ ὑποστάσει παρὰ τὸν Πατέρα. 
Φησὶν οὖν ' Καὶ χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὑτοῦ 
ἐστιν, οἷον, ὥσπερ ἐστὶν αὐτὸς ἐνυπόστατος οὗδε- 
νὸς δεόµενος εἰς τελείωσιν, οὕτω xal ὁ Ylóc. Μετά 
γὰρ τὸ δειχνύναι τὸ ἁπαράλλακτον, ἔτι xal τὸν 
ἰδιάζοντα χαραχτῆρα τοῦ πρωτοτύπου δείχνυσι διὰ 
τούτων ὁ Απόστολος. Ὁ Ἱὰρ χαραχτὴρ ἄλλος τις 
ἐστὶ παρὰ τὸ πρωτότυπον, ὡς ὑφεστὼς αὐτὸς ααθ᾽ 
ἑαυτὸν, ἑοικὼί μέν τοι ἁπαραλλάχτως τῷ πρωτο- 
τύπψ. 'O δὲ Νύσσης Γρηγόριος. Ὥσπερ διὰ τοῦ 
ἁπαυγάσματος, φησὶ, τὸ συναφὲς ἔδειξεν, οὕτω διὰ 
τοῦ χαρακτῆρος τὸ ἰσοστάσιον. 'O γὰρ τὸ μέγεθος 
τῆς ὑποστάσεως ἐν vip λαθὼν, τῷ ἐπιφαινομένῳ 
χαρακτῆρι πάντως ἑμέτρει xol τὴν ὑπόσταπν. 
Οὔτε γὰρ ὑπερέχει τῆς ὑποστάσεως ὁ χαρακτὴρ, 
ἵνα μὴ ἀνυπόστατος f], καθὸ ὑπερέχει' οὔτε ἡ ὑπό- 
στασις πλείων ἑστὶ τοῦ χαρακτῆρος. f$ γὰρ ἂν 
ἀχαραχτήριστον ἔχοι Exslvo τὸ µέρος ὡσπεροῦν xal 
ἀλλαχοῦ λέγων, τὸν Ylbv ἐν μορφῇ θὲοῦ ὑπάρχειν, 
αὐτὸ τοῦτο δίδωσιν ἡμῖν ἐννοεῖν, μορφὴν μὲν, τὴν 
ὑπόστασιν, χαρακτΏρα δὲ τὸν Κύριον ἐν αὐτῇ θεω- 
ῥούμενον. Δείχνυσι δὲ πάντως τὸ πρὸς τὸν Πατέρα 
ἱσόμετρον τοῦ Υἱοῦ. Tj, γὰρ μορφῇ ἡ τοῦ Πατρὸς 


Varie lectiones. 


5 ἀναθαίνε, 0. I ἑνυπήτ, 0. 


149 EXPOSITIO IN EPIST. ΑΡ ΗΠΕΡΗΒ Ε0ς. — CAP. I. 194 
µεγαλειότης ἐνθεωρεῖται, οὐδαμοῦ αὐτῖς ὑπερπί- A esse Patri zqualem. In forma enim Patris majesias 


πτουσα: ἡ γὰρ à» ἔμορφον εἴη xol ἀχαλλὲς τὸ ἔδω 
ες μορφῆς πίπτον, ὅπερ ἄτοπην περὶ τοῦ Πατρὸς 
ἐννοεῖν. El δὲ τοσαύτη ἑστὶν ἡ µεγαλειότης τοῦ 
Πατρὸς, ὅση xai ἡ μορφὴ. ὁ δξ χαρακτὴρ ἰσόμετρος 
τῇ μορφῇ " ἔχοι ἂν xal ὁ χαραχτὶρ τοσαύτην τὴν 
µεγαλειότητα, ὅση τῇ μορφῇ τυῦ Θεοῦ ἐνθεωρεῖ- 
ται. 

Φέρων τε τὰ πάντα τῷ ῥήμαει τῆς δυνάμεως 
ahrov. 'O πρώην ὑποδραττόμενος τοῦ, CU οὗ "', 
καὶ ὡς ὑπουργὸν αὐτὸν τιθεὶς, ἄχονε νῦν, εἰ δύνα- 
σαι συνεῖναι, πῶς ἐνταῦθα δίδωσιν à Παῦλος τῷ Υἱῷ 
τὴν αὐθεντίαν. Οὐχ εἶπε δὲ, Φέρων τῇ δυνάµει, 
ἀλλὰ, τῷ ῥήματι τῆς δυνάμεως, τουτέστι, τῷ γέ- 
µοντι δυνάµεως τῷ δυνατὺν αὐτὸν δειχνύντι. Ὡς 
Υὰρ λέγεις καὶ τὸν Πατέρα εἰπεῖν ' Γεγηθήτω qoc, 
καὶ ἐγέγετο φῶς * οὕτω καὶ 2 Υἱὸς ῥήματι φέρει τὰ 
πάντα, τουτέστι, χυθερνᾷ, συγχρατεῖ !*. Μᾶλλον δὲ 
μεῖζον τοῦ παραγαγεῖν τὰ πάντα, τὸ διαστασιάζοντα, 
χαὶ εἰς τὸ μὴ εἶναι μέλλοντα προχωρῆσαι συγχρα- 
πεῖν. Καὶ οὐχ εἶπε, Κυδερνῶν, ἀλλὰ, φέρων, ix 
μεταφορᾶς τῶν δακτύλῳ τι ποιούντων!» χινεῖσθσι 
xa! µεταφἐρεσθαι. Τὸν γὰρ τηλικοῦτον ὄγχον τῆς 
χτίσεως τὸν ὑπέρμεγαν, ὡς οὐδὲν αὐτὸς διαθαστάζει 
xai λόγῳ µόνῳ πάντα δυναμένῳφ. 00 γὰρ φιλὸν ἐπὶ 
θ:οῦ τὸ fua, 0; ἐφ᾽ ἡμῶν. ΒΕἶτα τοσούτων αἱρέσεων 
ἀνατρεπομένων ἐν προοιµἰοις εὐθὺς τῆς Ἐπιστολῆς, 
πὺς τολμῶσί τινες ἀθετεῖν αὐτὴν, ὡς μὴ τῷ Παύλῳ 
προσίκουσαν, τεχμἑρ:ον τὸν χαρακτΏρα τῆς γραφῆς 


ποιούμενοι παρηλλαγμένον τοῦ τῶν ἄλλων Ἐπιστο- 


ÀQv ; Ἔδει γὰρ αὐτοὺς συνιδεῖν, ὅτι τὸ μεγαλεζον '* 
τῶν νοημάτων, xai ἡ ἀναντίῤῥητος "5 αὐτῶν ἰσχὺς, 
τίνος ἄλλου fj Παύλου, τοῦ τὸν Χριστὸν ἔχονυτος λα- 
λοῦντα ἐν ἑαυτῷ ; El δὲ τὸν χαραχτῆρα οχά»δαλον 
τίθενται, µαθέτωσαν ὅτι Παῦλος μὲν Εδθραῖδι γλὠώττῃ 
«hv Ἠπιστολὴν ὑπηγχόρευσεν, ἅτε πρὸς Ἑδθραίους τὸν 
λόγον ποιούµενος * εἰς δὲ τὴν ᾿Ελλάδα µετετέθη, ὡς 
μέν τινες, ὑπὸ Aouxd, ὡς δὲ ἔνιοί φασιν, ὑπὸ Κλή- 
µεντος, οὗ 6h xal μᾶλλον σώζει τὸν χαρακτηρα. 
"Ὅμοιον οὖν τι πλημμελοῦσιν, ὡς εἰπεῖν, οἱ ταύτην 
ἀφαιρούμενοι Παύλον, ὥσπερ ἂν εἰ Παῦλον ἀφῃροῦντο 
Χριστοῦ. 


Δι ἑωυτοῦ καθαρισμὺὸν ποιησάµεγος τῶν 
ἁ[ιαρτιῶν ἡμῶν. Εἰπὼν περὶ τοῦ μεγαλείου τῆς 
θεότητος τοῦ Λόγου, λέγει λοιπὸν xal περὶ τῆς διὰ 
σαρχὸς slg ἀνθρώπους αὐτοῦ χηδεµονἰίας  ὃ πολλῷ 
μεῖζον τοῦ φερειν τὰ πάντα. Δύο δὲ τίθησιν ἐνταῦθα, 
τότε χαθαρίσαι τῶν ἁμαρτιῶν ἡμᾶς, καὶ τὸ, 6v 
ἑαυτοῦ τοῦτο ποιῆσαι" xal πολλαχοῦ ἓν τούτῳ σε- 
μνύνεται τῷ δι αὐτοῦ τοῦ Yloo τοῦτο γενέσθαι, 


Διὰ τοῦ σταυροῦ γὰρ. xal τοῦ θανάτου, οὗ αὐτὸς ΄ 


ὑπέστη, ἐχαθάρισεν ἡμᾶς, οὐ µόνον ὡς ἁποθανὼν 
ὑπὲρ τῆς ἡμῶν ἁμαρτίας ὁ ἀναμάρτητος, χαὶ δοὺς 
δίχην, ἣν οὐκ ὤφειλεν αὑτὺς, xal λύσας thv φύσιν 

πλῶς τῆς ἐπὶ τῇ τοῦ ᾿Αδὰμ ἁμαρτίᾳ χαταδίκης * 


auimadvertitur, nequaquam ipsam exsuperans : alio- 
qui informe esset, et pulchritudine vacaret id quod 
formam excederet, id quod de Patre cogitare absur- 
dum est. Si autem tanta est majestas Potris, quanta 
et fonna est, character autem zqualis est ipsi 
forms : habebit etiam tantam amplitudinem 
character, quanta in Dei forma esse conspicitur. 

Porians omnia verbo potentie sum. Tu qui non 
ita pridem apprehendens istud, Per quem, ipsum 
tanquam ministrum constituebas, audi jam nunc, 
si intelligere potes, quomodo hic Filio auctoritatem 
tribuat." Non dixit autem, Portans potentia, sed, 
verbo potentia, hoc est, quod refertum est potentia, 
quod ipsum potentem esse arguit. Perinde namque 
ut ais Patrem dixisse : Fiat luz, et facta est lux : 
sic et Filius verbo gestat omnia, id est, gubernat, 
continet : imo majus est, dissidentia, et ad non 
esse abitura, continere et conservare, quam omnia 
producere. Nec dixit, Gubernans, sed, poríanms, 
sumpta metaphora ab iis qui digito faciunt ut quid- 
quam moveatur transferaturque. Tale namque 
tantumque pondus creaturarum veluti nihil esset, 
ipse vel solo verbo quod omnia potest, bajulat. Nou 
enim perinde exigua res est in Deo verbum,ut in noe 
bis. At interim cum tot hzreses in exordio sta- 
tim hujus Epistola sint. evers:ze, quomodo nonnulli 
banc Epistolam, tanquam Paulo non convenientem, 
rejicere audent, hujusce rei indicium facientes 
styli characterem, utpote a c:eteris ipsius Epistolis 
diversum ? Istud enim eos considerare oportebat, 
quod conceptuum $54 majestas, ipsorumque robur 
cui contradici non possit, non esse alterius quam 
Pauli, Christum in sese loquentem habentis. 
Quod si omnino hujus Epistole dictione  offen- 
dantur, noverint Epistolam hane a Paulo lle- 
braica lingua concinnatam esse, ut qui Hebrzis in 
bac ipsa loqueretur : in. Graecam vero. linguam 4 
Luca, ut quibusdam placet, translatam ; vel, tt 
alii sentiunt, a Clemente, cujus stylum potius re- 
tinet. Simile igitur quiddam delinquunt, ut ita di- 
cam,.qui hauc Epistolam Paulo auferunt, perinde 
ae si Paulum a Christo divellerent. 

Per seipsum purgationem faciens peccatorum  no- 
strorum. Cui locutus esset de majestate divinita- 
tis Verbi, deinceps de cura ipsius quam in ho- 
mines per carnem gerit, disserit, quod multo 
majus est, quam quod omnia sustineat. Duo au- 
tem hic ponit, tuin quod mundarit nos a peccatis, 
tum quod per seipsum hoc fecerit : et multis locis 
in hoc gloriatur quod per Filium ipsum istud fa- 
ctum sit, Nam per crucem et mortem quam ipse 
sustinuit, purgavit nos, non solum quod mortuus 
sit pro peccato nostro, quum ipse omni pecca'o 
vacaret, quodque poenas luerit quibus ipse non 
erat obnoxius, ac solveret naturam. quie simplioi- 


Varie lectiones. 
** δι) Υἱοῦ, καὶ, τοῦ Υοῦ 0. — !* συγχροτεῖ ο. 33 κινούντων καὶ ποιούντων περιφέρεσθαι ο. '* µέγεθα; o. 


55 ἀγανταγώνιστος 0. 


195 


THEOPHYLACTI RULGARI.E ARCHIEP, 


195 


ter ob Adami peccatum condemnata eral: verum Α ἀλλὰ xal ὡς δοὺς τὸ βάπτισμα ἡμῖν, εἰχόνα τοῦ 


etiam per hoc quod dederit nobis baptisma, ima- 
ginem mortis sux, per quod semper prieteritorum 
peccatorum condonationem nos recipimus qui ba- 
ptizamur, atque potentiam ne posthac adeo facile 
peccatis succumbamus. 

Sedet ad dextram | majestatis in excelsis. Crucis 
mentione lacta, de lesurrectione et. Assumptione 
sermonem infert. Non dixit autem :  Jussus est 
sedere, verum, Sedet, ilque ad dextram, et ju 
excelsis : non quod loco concludatur Deus, verum 
ut equalis cum Paire honoris esse commonstretur. 
Ad ipsum enim Patrium usque tronum pervenit, et 
perinde ac Pater in excelsis cst, sic el ipse. Quod 
si qnis dicat : At vero scriptum est, Dixit Dominus 
Domino meo, Sede ad dexieram * ; primum quidem 
vespondebimus, quod non dixerit , Jussit, verum, 
Dixit. Deinde, ne ipsum principii vel cause exper- 
tem. existimes, eam οὐ causam hzc verba ita 
formata sunt. 

Ὕεας. 4. Tanto melior angelis effectus, quanto 
ercellentius pro ipsis nomen hareditavit. Principio 
quidem prophetis eum comparabat, ob auditorum 
imbecillitatem : jam vero in. procursu vel angelis 
ipsum anteponil, paulatim auditores ad veritatem 
admovens. Effectus autein dixit, pro, demonstra- 
tus, uli. Joannes ait : Qui post me venit, ante me [α- 
ciusest ** , hoc est, lionoratior me demonstratus 
6539 est : aon enim de substantiz2 natura hic lo- 


θανάτου αὑτοῦ δι ob ἑχάστοτε thv ἄφεσιν τῶν 
προγεγονότων ἡμῖν ἆμαρ-ημάτων» λαμθάνομεν οἱ 
βαπτιζόμενοι, xal τὴν πρὸς τὸ ph τοῦ λοιποῦ εὖ- 
χείρωτοι εἶναι τῇ ἁμαρτίᾳ δύναμιν. 


᾿Εχάθισεν &v. δεξιᾷ τῆς μεγαοσύγης ἐν ὑγ- 
η.λοῖς. Μνησθεὶς τοῦ σταυροῦ, τὸν περὶ τῆς 'Ava- 
στάσεως xal τῖς ᾽Αναλίψεως λόγον ἐἑπάγει. Οὐχ 
εἶπε δὲ, ο κελεύσθη χαθίσαι, ἁλλ᾽, ἐκάθισε, xaX ἓν 
ὃξξιᾷ, χαὶ ἐν ὑψφηλοῖς. Οὐχ ὅτι τόπῳ περιχλείεται ὁ 
θεὺς, ἁλλ' ἵνα τὸ ὁμότιμον αὐτοῦ δειχθῇ τὸ πρὸς 
τὸν Πατέρα. Πρὸς αὐτὸν γὰρ ἔφθασε τὸν θρόνον τὸν 
Πατριχὸν, xoY ὥσπερ ὁ Πατὴρ ἐν ὑψηλοῖς, οὕτω xai 
αὐτός. Ei δὲ τις εἴποι ὅτι Καὶ μὴν γέγραπται’ 
Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ µου, Κάθου ἐκ δεξιῶν' 
gov πρῶτον μὲν τοῦτο ἐροῦμεν ὅτι οὐκ εἴπεν ὅτι 
Ἐχέλευσεν, ἁλλ᾽ ὅτι Εἶπεν. Ἔπειτα ἵνα μὴ &vapyov 
αὑτὸν νομἰσῃς xat ἀναίτιον, διὰ τοῦτο οὕτως ἔσχη- 
µάτισται ὁ λόγο». 

Tocoóto κρείστων γενόμενος τῶν dyTéAor, 
ὅσῳ διαβορώτερογ παρ) αὐτοὺς κεκ.ηρονόμηκεν 
ὄνομα. Ἐν ἀρχῇ μὲν πρὸς τοὺς προφῆτας συν» 
έχρινεν αὐτὸν, διὰ τὴν τῶν ἀχουόντων ἀσθένειαν * 
νῦν δὲ προϊὼν xal τῶν ἀγγέλων αὐτὸν ὑπερτίθησιν, 
ἠρέμα προσάγων τῇ ἀληθείᾳ τοὺς ἀχούοντας. Τὸ δὲ, 
γεγόµενος, ἀντὶ τοῦ, ἀποδειχθεὶς, ὥσπερ καὶ ὁ 
Ἰωάννης λέχει" Ὁ ὀπίσω µου ἑρχόμενος, ἔμπρο- 
σθέν µου Téyore* τουτέστιν, ἑντιμότερός µου 


quitur. Carnis autem causa omnino dietum est, ( ἁπεδείχθη. 03 γὰρ δὴ περὶ οὐτιώσεως ἐνταῦθα λέ- 


Hareditavit. Nam. ut Deus Verbum hoc nomen 
sep;per habebat. Hunc ad modum et nos de homine 
οἱ sublimia el humilia loquimur, veluti 8i dicamus, 
Magnum est bou:o, a potiori totum appellamus : 
quaudo vero dicinus : Terra et cinis, a detcriori, 
Consimilem ad modum de Domino quoque loqui- 
mur, alias quidem ab attributis Deitati peculiari- 
bus, 3lias vero nominibus ad carnem spectantibus 
totum appeliamus. 

Cui enim dixit aliquando angelorum : Filius meus 
es Uu, liodie genui te ? Unde, inquit, perspicuum 
est quoJ sil przstantior angelis ? Ex nomine : no- 
men enim, Filius, germanitatem indicat , boc est, 
quo ex ipso sit genitus. Quod sí ex gratia Filius 
esl, minor est angelis. Quod igitur ait : Ego hodie 
genui te, nihil aliud significat, quam quod sit a 
principio, ex quo Pater οδἰ. Quemadmodum enim, 
Qui est, dicitur a presenti tempore, illud enim 
potissimum ipsi convenit : sic et hodie. - Nonnulli 
autem, Hodie genui te, non de seterna, sed. de ca 
quie est secundum carnem nativitate, dictum esse 
acceperunt. Nam et ipsa a supernis fuit : ος Spir.tu 
enim sancto, beneplacito Patris. 

Et rursum : Ego ero ipsi in Patrem, et ipse erit 
nihi in Filium. Hoc propter carnem aperte dictum 
est. Postquam enim banc attigit Paulus, intrepide 
reliqua deinceps loquitur. Assumpta itaque natura, 


*! Psal. cix, 4. ? Joan. v, 15. 


γει. Διὰ δὲ τὴν σάρχα εἴρηται πάντως τὸ, Kexn- 
ρορόµηκεν * ἐπείτοιχε ὡς Geb; Λόγος, τοῦτο τὸ 
ὄνομα ἀεὶ εἶχεν. Οὕτω καὶ ἡμεῖ; φθεγγόµεθα περὶ 
τοῦ ἀνθρώπου xai ταπεινὰ xal ὑγηλά ' οἷον, ὅταν 
εἴπωμεν, Μέγα ἄνθρωπο:, ἀπὸ τοῦ πρείττονος τὸ 
πᾶν χαλοῦμεν' ὅταν δὲ εἴπωμεν, TT; καὶ σποθὸς, 
&zb τοῦ χείρονος. Οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ Κυρίου, moti 
μὲν ἀπὸ τῶν τῆς Θεότητος οἰχείων τὸ πᾶν χαλοῦμεν, 
ποτὲ δὲ ἁ πὸ τῶν τῆς σαρχός. 

Tivi γὰρ εἶπέ ποτε τῶν ἀγγέ-ων' Ylóc µου st 
σὺ, ἐγὼ σήμερον Τεγένγηκά σε; Πόθεν, qol, 
δῖλον ὅτι χρείττων ἑἐστὶ τῶν ἀγγέλων, "Anb τοῦ 
ὀνόματος" τὸ γὰρ Ylóc ὄνομα, τὴν Ὑνησιότητα δηλοῖ, 
τουτέστι, τὸ ἐξ αὐτοῦ εἶναι. Εἰ δὲ χάριτί ἐστιν Υἱὸς, 
ἑλάττων ἑστὶ τῶν ἀγγέλων. Τὸ οὖν ' Ἐγὼ σήμερον 
γεγέγγηκἀ σ8, οὐδὲν ἕτερον δηλοῖ, ἡ ὅτι ἀπ' àp- 
χῆς, ἐξ οὗ ἐστιν ὁ Πατήρ. Ὥσπερ yàp, ὢν, λέγεται 
ἀπὸ τοῦ ἐνεστῶτος χαιροῦ οὗτος yàp μάλιστα &p- 
µόζει αὐτῷ ' οὕτω xal τὸ, σήμερον. Τινὲς δὲ τὸ, 
Σήµερον γεγέννηκά c8, οὐ περὶ τῆς περοαιωνίου» 
ἀλλὰ περὶ τῆς κατὰ σάρχα γεννήσεως τοῦτο εἰρῆσθαι 
ἑξεδέξαντο. Καὶ γὰρ καὶ αὕτη ἄνωθεν ἣν, ix Πνεύ- 
µατος γὰρ ἁγίου, εὐδοχίᾳ Πατρός. 

Καὶ záJiv * ᾿Εγὼ ἔσομαι αὐτῷ εἲς Πατέρα, xal 
abtóc ἔσται µοι clc Υἱόν. Τοῦτο διὰ τὴν σάρχα 
προδήλως εἴρηται. Όταν γὰρ αὐτῆς ἐπιλάδηται, 
λοιπὸν ἀδεῶς ἅπαντα φθέγγεται. Ἡ τοίνυν προσ- 


127 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. T.- 


128 


ληφθεῖσα φύσις τὸ, Υἱὸς, ὄνομα τὸ vvfjavov, ὃ ὁ Α genuinum Filii nomen, quod Verbum ipsi nature 


ἑνωθεὶς αὐτῆ Λόγος εἶχεν, ἐκληρονόμησεν, ἅτε ἓν 
ἐχείνῳ ὑποστᾶσα * χαθ) xal ὁ ἄγγελος εἶπε * Καὶ τὸ 
γεννώμενγον ἅγιον, κ.Ἓηθήσεται Υἱὸς Θεοῦ ' χαὶ 
πάλιν Ἔσται δὲ µέ]ας, καὶ Υἱὸς Ὑγίστου χ.λη- 
θήσεται. Τοῦτο δὲ οὖδεὶς τῶν ἀγγέλων. Et δὲ xal 
φ.νες τῶν δ.καίων υἱοὶ coU , ἀλλὰ χάριτι; ἐπὶ δὲ 
τοῦ Χριστοῦ o0y οὕτως, ἁλλ᾽ ὑποστατιχῇ ταυτότητι 
ἡ ΣϊἸότης τῷ προσλήµμµατι. 


"Οταν δὲ πἀἰυ’ εἰσαγάγῃ τὸν Πρωτότοχον sic 
τὴν οἰἱχουμένην , «Ἰέγει. Ὁ μὲν Χριστὸς τὴν Ev- 
σαρχον αὑτοῦ παρουσίαν ἔξοδον χαλεῖ, ὡς ὅταν λέγει’ 
'E£nJ0sv d σπείρων τοῦ σπείρειν χαὶ πάλιν" 
Εγὼ àx τοῦ Πατρὸς ἐξη.1θον. Καὶ δη εἰχότως. Ἔξω 
γὰρ ἡμεν τοῦ θεοῦ, καὶ ἐξελθὼν πρὸς ἡμᾶς ὡς 
πρέσδυς, xaX ὁμιλήσας, χαὶ χαθαρίσας, ἁποχατήλ- 
λάξε τῷ Βασιλεῖ. Ὁ δὲ Παῦλος εἴσοδον ταύτην νῦν 
ὀνο; det, ἀπὺ μεταφορᾶς τῶν χληρονομούντων xa 
ν”μην παραλαμθανόντων χαὶ χτῆῃσίν τινα. Τὸ γὰρ, 
εἰσαγάγῃ. τοῦτο σηµαῄ[νει, ὅταν ἐγχειρίσῃ τῷ Yip 
thv οἰχουμένην ὁ Πατήρ. Τότε γὰρ ἔχτήσατο αὐτὴν 
ἑκουσίως ὑποταχεῖσαν, ὅτε xaX ἐγνώσθη. Εἰσάγεται 
Ub οὐχ ἄθλως, ἁλλ᾽ bv σαρχἰ. Ὡς γὰρ 6:5; Λόγος ἐν 
4ip χόσμῳ ἦν, xal ὁ χόσµος δι’ αὐτοῦ ἐγένετο. Tov 
Πατέρα δὲ πο͵εῖ εἰσαγαγόντα τὸν Υἱὸν, ἵνα εὑπαρά- 
ὄεχτον ποιῄσῃ τὸν λόγον. '0 δὲ Νύσσης Γρηγόριος, 
χα) ὁ kv ἁγίοις Κύριλλος οὕτως ἑνόησαν τὸ, elc- 
, αγαγεῖν, ὅτι πρὺ μὲν τῖς σαρχώσεως ὀὺδὲν κοινὸν 


unitum habebat, bereditavit, quippe quse. in illo 
subsistat ; quemadmodum et angclus dixit : Et 
quod nascetur. sanctum, vocabitur. Filius Dei** ; et 
jterum : Erit autem magnus, et Filius Altissimi vo- 
cabitur. Hoc autem. nemini angelorum convenit. 
Etiamsi autem justorum. quidam sunt filii Dei, 
gratia tamen sunt; at vero cum Christo sese res 
aliter habet , sed in lypostatica ideutitate, Filii no- 
men carni assumptus inditum est. 

Vens. 6. Hterum autem cum introduzit Primogeni- 
Ium in orbem terre, dicit. Christus sane adventum 
suum in carne exitum vocat, ut cum ait : Eziit 
qui seminat, seminare **, et iterum : Ego a Patre 
ezivi. Idque non immerito : nam extra Deum era- 
mus, àc egressus ad nos veluti legatus, et nobis- 
cum conversatus, nosque mundans, reconcilia vit 
Regi. At vero Paulus eumdem | introitum nunc no- 
minat, per metaphoram sumptam ab iis qui bzre- 
ditatem adeunt, aut dotem aliquam sive posses- 
sionem accipiunt. Hoc enim significat, introduzit, 
quando Pater terrarum orbem Filio tradidit, Tum 
enim ipsum possedit, voluntarie 65/& subjectum, 
quando et agnitus erat. Introducitur autem non ali- 
ter quam in carne. Nam ut Deus Verbum in mundo 
erat, et mundus per ipsum factus est. Patrem autem 
facit introducere Filium , ut gratum faciat sermo- 
nem. Gregorius autem Nysscnus ac. divus Cyrillus 
Sic, introducere, intellexerunt, nempe quod ante in- 


elye πρὸς τὴν κτίσιν, ἅτε Θεὸς Qv ἄταρχος "ὅτε δὲ { carnationem nihi] commune habebat cum creatura, 


ἐσαρχώθη, τότε χοινωνήσας τῇ κτίσει, καθὸ τὸ 
χτιστὸν ἥνωσεν ἑαυτῷ, εἰσαχθῆναι λέγεται εἰς τὴν 
χτίσιν. 


Καὶ πρεσχυγησάτωσαν αὐτῷ πάντες ἄγγεοι 
Ssov. Ti μετὰ σαρχὸς δηλαδή. Δείχνυσι δὲ χἀνταῦθα 
ὅσῳ χρείττων, χαὶ ὅτι ὅσῳ δεσπότης δούλων” ὡς ἂν 
εἴ τις εἰς οἰχίαν εἰσαγαγών τινα, τοὺς προεστῶτας 
αὐτῆς εὐθέως κελεύει προσχυνεῖν αὐτῷ. 


Kal πρὸς μὲν τοὺς ἀγγέΊους «έχει ' Ὁ ποιῶν 
τοὺς dqpryélovc αὑτοῦ πνεύματα, καὶ τοὺς Ast- 
τουργοὺς αὐτοῦ avpóc φιόγα. "lbou 1j μεγίστη 
διαφορὰ, ὅτι οἱ μὲν χτιστοὶ, ὁ δὲ ἄχτιστος. Τὸ γὰρ, 


ut qui Deus esset carne vacans ; quando vero car- 
nem assumpsit, tum communicans creature, qua- 
tenus id quod creatum erat. sibi univit, introdu- 
ctus esse in creaturam dicitur. 

Et adorent eum omnes angeli Dei **. Eum scilicet 
qui carnem assumpsit. Indicat autem bic quanto 
sit ipsis przstantior, quanto videlicet Dominus 
servis est potior: veluti si quis in domum introdu- 
cens quempiam, przsides ejus illico jubeat ado- 
rare ipsum. 

Vans. 7. Et ad angelos. quidem dicit : Qui facit 
angelos swos spiritus, et ministros suos fraanmam 
ignis 57. En maximum discrimen, queniam illi qui- 
dem sunt creati, hic. vero. increatus. Nam quod. 


ποιῶν, τὴν £x τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παραγωγὴν D αι, Qui facit, significat ex non esse ad esse pro- 


ónAot. Οὐ mph; ἀγγέλους δὲ µόνους τὸ ἑξαίρετον. 


ἔχει, ἀλλὰ xal πρὸς πᾶσαν τὴν λειτουργικὴν ὄθναμιν. 
Οὐχ εἶπε δὲ, Ποιῄσας, ἀλλὰ, ποιῶν, τουτέστι, auv- 
τηρῶν τῷ λόγῳ, χαθ᾽ ὃν ἐγένοντο. Τοιοῦτον καὶ τὸ 
παρὰ τῷ Εὐαγχελίῳ; '0 Πατήρ µου ἕως ἄρτι ἐργά- 
(etui, τουτέστι, συνέχει τὰ γεγενηµένα χαὶ ἕἔξειρ- 
γασµένα fbr, xaX φυλάσσει, ὡς ἐξειργάσθησαν. 


Πρὸς δὲ τὸν Ylóv- 'O θρόνος cov, ὁ θεὸς, εἰς 
τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. Οἱ μὲν ἄγγελοι, qnot, x:l- 
σµατα χαὶ ποιῄµατα * περὶ αὐτῶν γὰρ εἴρηται τὸ, 
Ὁ ποιῶν. 0 δὲ, ἱὸς οὐ χτίσµα ἑστίν' οὐδὲ γὰρ 


* Luc. $5. *'kath. xiij, ὂ. 


** Psal, xcvi, 8. Ὁ Psal, cui, 4. 


ductionem. Non autem quoad angelos tantum 
excellentiam habet, verum etiam quoad omnein 
ministrantem virtutem. Non dixit autem : Qui fe- 
cit : sed, Qui facit, hoc est, conservans verbo 
per quod facti sunt. Hujusmodi est quod et in 
Evangelio dicit : Pater meus usque modo opera- 
tur ** , hoc est, continet qux facta sunt, et effecta, 
et custodit perinde ac facta sunt. 

Vgns. 8. Ad Filium autem : Thronus (μπε, Deus, 
in seculum. sa'culi. Angeli quidem, inquit, crea- 
turz sunt ct opera : de ipsis enim dictum est : 
Qui facit. Filius autem non est creatura: non 


*5 Joan. v, 11, 





199 


THEOPHYLACTI BJLGARUI£ ARCHIEP., 


200 


enia! de ipso etiam dietum est: Qui facit, sed, A εἴρηται xaV περὶ αὑτοῦ τὸ, 'O ποιῶν, ἀλλὰ, Βασι- 


hex, Dominus, ac Deus. Thronus enim ei tri- 
Luitur, qui regni est indicium, ac thronus zetcr- 
nus **. Hoc autem est. adversus Paulum Samosa- 
tensem, qui simplicem hominem íntroducit eum 
qui Deus revera sit, Rexque sxternus : et adversus 
Arium. 

Virga eqvitatis, virga regni lui. En rursus aliud 
regni symbolum. 


Vgns. 9. Dilexisti justitiam et, odisti iniquitatem. 
Hac iucarnato Deo Verbo aptantur, ceu carne hu- 
milia recipiente. 


Propterea unxit te, Deus, Deus tuus, oleo exsul- 
tationis pre participibus tuis. Hoc adversus Judzos, 
et Sabellium et Marcellum pugnat, utpote duas 
personas indicans, Deum et Deum : et contra Mar- 
cionistas, qui non putant Filium assumpsisse 
carnem, quoniam divinitas non ungitur, sed huma- 
nitas. Ait igitur : 655 0 Deus, unxit te Deus tuus, 
hoc est, Pater quidem tuus secundum divinitatem, 
Deus vero secundum carnem. Oleo exsultationis, id 
est, Spiritu sancto, prz aliis hominibus. Non enim 
per mensuram Spiritum sanctum accepit Christus, 
neque ut is qui per Spiritum operatur mirifica, 
verum inunctus esl presentia, adeoque toto 
unguento, ac toto inungente. Participes autem 
ejus sunt omnes spirituales, ut. qui ejus participa- 
tione sint sanctificati. Nam et qui in lege perfecti 
οἱ spiritales erant, per fidem in Christum Spiri- 


λεὺς, xal Δεσπότης, xol Θεός. θρόνος γὰρ αὑτῷ 
προσμαρτυρεῖται, ὃ βασιλείας σύμθολον, xal θρόνος 
αἰώνιος. Τοῦτο δὲ κατὰ Παύλου τοῦ Σαµοσατέως, 
ψιλὸν ἄνθρωπον εἰσάγοντος τὸν ὄντως θεὸν xaX Ba- 
σιλέα αἰώνιον * xaX χατὰ Αρείου. 


'Ράόδος εὐθύτητος, ἡ ῥάδδος τῆς βασιλείας 
σου. Ἰδοὺ πάλιν χαὶ ἄλλο βασιλείας σύμδολον. 

᾿Ηγάπησας δικαιοσύνη», xal ἐμίσησας ἀγο- 
µίαν. Ταῦτα ὡς σαρχωθέντι τῷ Θεῷ Λόγῳ προσ- 
άπτονται, ἅτε τῆς ox xb; ἀναδεχομένης τὰ ταπεινά. 


Διὰ τοῦτο Éypicé c8, ὁ θεὸς, 6 θεός σου, ἔ.αιον 
ἁγα..Ίιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους σου. Τοῦτο 
χατλ Ἰουδαίων, xaX Σαθελλίου, χαὶ Μαρχέλλου, ὡς 
δύο πρόσωπα ἐμφαῖΐνον, θΘεὸν καὶ Osóv* xal κατὰ 
Μάαρχιωνιστῶν δὲ, οἰομένων μὴ σάρχα λαθεῖν τὸν 
Υἱὸν, ὅτι θεότης οὐ χρίεται, ἀλλ ἀνθρωπότης. ὥη- 
σὶν οὖν, ὅτι 0 θεὺς, τουτέστιν, ὦ θεὲ, ἔχρισέ σε ὁ 
θεός * τουτέστιν, ὁ Πατὴρ μὲν σου χατὰ τὴν Osó- 
τητα, θεὸς δὲ χατὰ τὴν σάρχα. "EAawo δὲ dya.1- 
«λιάσεως,. τουτέστι τὸ ἅχιον Πνεῦμα, παρὰ τοὺς 
ἄλλους ἀνθρώπους. Οὐ γὰρ ix µέἐτρον ἔλαθεν ὁ 
Χριστὸς τὸ Πνεῦμα, οὐδὲ ὡς ἑνεργούμενος, ἀλλ᾽ 
ἐχρίσθη παρουσἰᾳ χαὶ ὅλου τοῦ χρίσµατος xai ὅλου 
τοῦ χρίοντος. Μέτοχοι δὲ αὐτοῦ οἱ πνευματιχοὶ 
πάντες, ὡς τῇ αὐτῇ µεθέξει ἁγιασθέντες. Καὶ οἱ ἐν 
νόµμῳ γὰρ τέλειοι xal πνευματιχοὶ, τῇ εἰς Χριστὺν 
πίστει τοῦ Πνεύματος ἔτυχον. Διὸ xal Χριστοὶ ἑχ- 


tuin sunt assecuti : ob quam causam et Christi, C λήθησαν * ὡς τὸ, Mij ἅπτεσθε τῶν Χριστῶν µου. 


hoc est, uncti, appellati sunt, ut : Nolite tangere 
Cliristos meos **. Et qui in gratia sunt Evangelii, 
longe apertius Christi sunt participes, ut qui 
mortis ipsius sint facti consortes per baptisma, et 
uncti Spiritu, qui oleum exsultationis dicitur, ut 
qui a peccatorum tristitia nos liberaverit, ac futu- 
rorum bonorum spe nos gaudere fecerit. ;Quod 
vero, Deus, sit pro, O Deus , testis est flde dignus 
hostis Symmachus, qui ita interpretatur : Propte- 
rea unxit te, o Deus, Deus tuus, oleo letitie prze 
sociis tuis. Observa autem quod, ὁ θεὸς, cum arti- 
culo, de Filio dicatur, propter eos qui urgent, 
quod illud, Καὶ θεὸς ἣν ὁ Λόγος, sipe articulo, ipsum 
esse Deum improprie infert. 

Vins. 10. Et, Tu in principio (a), Domine, terram 


[undasii, et opera manuum. tuarum. sunt. celi. Ne. 


cuin supra audiveris quod primogenitum introdu- 
cat in orbem terrarum, existimes tanquam donum 
esse, quod ei postremo datum sit a Patre, com- 
monstrat eum ipsius Conditorem fuisse, non in 


*! Psal. xkiv, 7. ** Psal. civ, 15. 


3 διὰ ο. 


Καὶ o! ἐν τῇ χάριτι δὲ ἐχδηλότερον μέτοχοι Χριστοῦ, 
ὡς χαὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ χοινωνήσαντες ἓν τῷ 
βαπτίσματι, χαὶ χρισθέντες τῷ Πνεύματι, ὃ ἔλαιον 
ἀγαλλιάσεως λέγεται, ὡς τῆς ἐπὶ «alc ἁμαρτίαις 
σχυθρωπότητος ἡμᾶς ῥυσάμενον, καὶ χαίρειν τῇ 
ἐλπίδι τῶν µελλόντων παρασχευάααν. "Οτι δὲ τὸ, 'O 
θεὸς, ἀντὶ τοῦ, ὦ θεὰ ἔστι, µάρτυς ἀξιόπιστος ὅ 
ἐχθρὸς Σύμμαχος , ἐχδοὺς οὕτω: Διὰ τοῦτο ἔχρισέ 
σε, θεὲ, ὁ θεός σου, ἔλαιον χαρᾶς παρὰ ἑταίρους 
σου. Σηµείωσαι δὲ τὸ, ὁ θεὸς, μετὰ !* τοῦ ἄρθρου, 
ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ, διὰ τοὺς λέγοντας, ὅτι, Καὶ Gebc ἣν 6 
Λόγος, χωρὶς τοῦ ἄρθρον ὃν, οὐ χυρίως θεὸν αὐτὸν 
εἰσάγει. 


. Kal Σὺ xat' ἀρχὰς, Πκύριε, ἐθεμε.λίωσας τὴν 
Trü*, καὶ ἔργα τῶν χειρῶνσου εἰσὶν' οἱ οὐραγοί. 
"Iva μὴ ἀχούσας ἀνωτέρω, Οταν εἰσαγάγῃ τὸν Πρω- 
ζότοκον εἰς τὴν οἱκουμένηγ, νομίαῖις ὡς δῶρον εἶναι 
ὕστερων αὐτῷ προσδοθὲν παρὰ τοῦ Πατρὸς, δείχνυσι 
νῦν αὐτὺν Δημιουργὸν αὐτῆς, οὐχ ἐπ᾽ ἑσχάτων, ἀλλ" 


Varie lectiones. 


NOT. 


(a) Nisi verbum hoe in principio exponatur ut in 
Primis verbis Genesis, id est in Filio, frustra quis, 
puto, laborabit in eo ut locum liunc ex psalmo. ci 


referat a4 Filium, cmm nihil preterea in eo sít 
unde Filium quis accipi posse ostendat. 


201 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.EOS. — CAP. I. 


2(9 


ἄνωθεν. Τοῦτο δὲ xaX χατὰ Παύλου τοῦ Σαµοσατέως, A novissimis temporibus, sed jam olim a principio. 


παριστῶν ὡς xat πρὸ τῆς Μαρίας 6 Χριστὸς, ὃς Υε 
xai Δημιουργὸς τῆς κτίσεώς ἐστι * xal χατὰ “Αρείου, 
τοῦ ὑπουργὸν αὐτὸν, μᾶλλον δὲ ὄργανον ποιοῦντος, 
διότι ἀνωτέρω ἐλέχθη: Ac οὗ καὶ τοὺς alorac 
ἐποίησεν. Ἰδοὺ γὰρ ἐνταῦθα αὐτὸς χτίστης εἰσάγε- 
ται. "Opa δὲ πῶς συµπλέχονται ὁ περὶ τῆς ἀχτίστου 
φύσεως λόγος, xaló τῆς οἰχονομίας, xa ποτὲ μὲν 
ὑγηλά δι ἐχείνην, ποτὲ δὲ ταπεινὰ διὰ ταύτην. 


Atque istud etiam est contra Paulum Samosaten- 
sem. Affirmat enim Christum ante Virginem Mariain 
fuisse, quippe qui creature sit Opifex: necnon 
contra Arium, qui ipsum ministrum, vel potius 
instrumentum faciebat, eo quod supra dixerat: 
Per quem et sacula fecit. Ecce enim hic ceu creator 
introducitur. Observa autem quomodo sermo de 
inercata natura, et do dispensatione mutuo com? 


plicetur, atque uti alias sublimia propter divinitatem, alias vero humilia propter humanitatem pro- 


feruntur. 

Αὐτοὶ áxoJoirtai, σὺ δὲ διαµένεις, xal πάντες 
ὡς ἱμάτιον πα.]αιωθήσονται * καὶ ὡσεὶ περιδό- 
Jaw ἑίξεις αὐτοὺς, xal ἆ 1 λαιήσονται', σὺ 
δὲ d αὐτὸς sl, καὶ τὰ ἔτη σου οὐκ ἐχ.1είψονσι. 
Μεϊζόν τι τῆς δημιλυρχίας ἠνίξατο, τὴν µετασχη- 
µάτισιν τοῦ χόσµου. ᾽Άλλαγήσονται γὰρ πάντα ἀπὸ 
τῆς «φθορᾶς εἰς ἀφθαρσίαν, xat οὕτως εὐχόλως, 
ὥσπερ ἂν εἴ τις περιθόλαιον ἑλίξει. El δὲ τὴν ἐπὶ 
τὸ βέλτιον µετασχηµάτισιν χαὶ ἁημιουργίαν οὕτως 
εὐχόλως ἐργάζεται, ἐπὶ τῆς ἑλάττονος δηµιουργία; 
ἑτέρου ἐδεῖτο; Παραμυθία δὲ οὐ µιχρα τοῖς ἐνταῦθα 
χαχουµένοις πιστοῖς, τὸ γνῶναι ὅτι οὐκ ἔσται οὕτω 
τὰ πράγματα, ἀλλά μεταθολὴν λήψεται. Καὶ ὅτι ὑπ 
αὐτῶν» θεραπενόµενος μένει ζῶν xal διαπαντός. Τὰ 
γὰρ ἔτη σου οὐκ ἐκλείγουσι. 


Πρὸς είνα δὲ τῶν dyyéAov εἴρηχά ποτε’. Kd- 
gov éx δεξιῶν µου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου 
ὑποπόδιον τῶν αποδῶν σου; Ἰδοὺ πάλιν αὐτοὺς 
παραθαῤῥύνει * εἴγε μέλλοιεν οἱ ἐχθροὶ αὐτῶν ἧττη- 
θήσεσθαι, xal οἱ ἐχθροὶ αὑτῶν οἱ αὐτοὶ ὧσιν οἱ καὶ 
κατὰ τοῦ Χριστοῦ. Οὐχ ὡς τοῦ Υἱοῦ δὲ ἀδυνατοῦν- 
τος, ὁ Πατὴρ λέγεται ὑποτάττειν τοὺς ἐχθρούς * ὁ 
γὰρ µέλλων ἐκεῖ χρίνειν Υἱὸς, πολλῷ μᾶλλον (5 
ἂν ἀνταπέδωχεν αὑτοῖς * ἁλλ' ἵνα τὴν τιμὴν τοῦ Πα- 
τρὸς πρὸς τὸν Υἱὸν δείξη. Τὸ γὰρ τὸν Πατέρα ὀργί- 
ζεσθαι τοῖς ἐχθροῖς τοῦ Υ]οῦ, πῶς οὗ τιμῆς ; πῶς 
οὗ πολλής πρὸς τὸν 1Ἰὸν ἀγάπης; Βίρηται δὲ xai 
ἐν τῇ πρὸς Κορινθίους πρώτῃ πλατύτερον περὶ 
ταύτης τῆς περικοπῆς * xai ζήτει τὰ ἐχεῖ παραγρα- 
φέντα. 


Οὐχὶ πάγτες εἰσὶ .Ἔειτουργικὰ πνεύματα zpóc! 
διακονίαν, ἀποεστε.ἰᾖόμενα διὰ τοὺς μέ λΊογτας 
xAnporousir σωτηρίαν; Ἐπαίρει τὰ φρονήματα 
τῶν ἀχροατῶν, δειχνὺς πολλὴν περὶ ἡμᾶς τοῦ θεοῦ 
τὴν χηδεμονίαν᾿ εἴχε χαὶ ἀγγέλους τοὺς ὑπερέχοντας 
ἡμῶν ἔταξε διαχονεῖν τὰ πρὸς σωτηρίαν ἡμῶν. Δοχεῖ 
(b xal πρός τινας ἀποτείνεσθαι τοῖς ἀγγέλοις προσ- 
έχοντας * μάλιστα δὲ xal πρὸς αὐτοὺς πάντας τοὺς 
Ἑθραίους, προστετηχότας τῷ δι’ ἀγγέλων δοθέντι 
Vut, xal ταῖς ἐν τούτῳ αὐτῶν διαχονίαις, χαὶ 
προτιθέντας τούτους Χριστοῦ. Mh οὖν προσέχετε 
τούτοις, φησίν΄ αὐτοὶ γὰρ ὁμόδουλοι ἡμῶν εἰσιν. "Opa 


*! Psal. 6ιΣ, 8. 


Vrns. 11, 12. Ipsi peribunt, tu autem Ῥογπιαπος, 
el omnes ut vestimentum  vetrerascent :. εἰ velut 
amiclum vertes eos, et mulabuntur: /u autem idein 
ipse es, et anni tui non deficient. Majus quiddain 
quam sit creatio, hic innuit Apostolus, transfigura- 
tionem videlicet mundi. Mutabuntur enim omnia 
a corruptione in incorruptibilitatem : et adeo 
facile, ut si quis amictum: circumvolvat. Quod si 
permutationem illam in $836 melius, et mundi 
creationem adeo facile operatur, in minori opere 
alterius indigebat? Porro haud parum solaminis 
praebet fidelibus in hoc mundo oppressis, novisse 
res non ita perpetuo duraturas, caeterum acceptu- 
ras mutationem: et quod is quem ipsi colunt, iu 
sempiternum permanet, semperque vivit. Anni 
cnim (ui non deficient. 

Vgns. 15. Ad quem autem angelorum dixit 
aliquando : Sede a dextris meis, quoad usque ponam 
inimicos (uos scabellum pedum tuorum *! ? En rur- 
sus animum illis audit: siquidem futurum erat ut 
ipsorum hostes prosternerentur, et ipsorum hostes 
idem essent qui et Christo adversarentur. At 
vero non tanquam Filius imbecillior csset, ἱάρυ- 
que hoc nou possit, Poster dicitur subjicere 
hostes : Filius enim qui ibi judicaturus est, multo 
magis hic ipsis retribuet, verum ut ostendat quo 
honore Pater Filium prosequatur. Pauem enim 
irasci bostibus Filii, quomodo non cedat in glo- 
riam Filii? quomodo non sit magne in Filium 
dilectionis symbolum ? Dictum autem est fusius 
hac de re in priore ad Corinthios: qua illic ergo 
annotata sunt, require. 

Vzns. 14. Nonne omnes sunt adminiitratorii spi- 
ritus, in ministerium missi propler eos qui here 
ditatem capient salutis? Auditorum mentes erigit, 
ingentem Dei erga nos curam in medium promens : 
quandoquidem angelos nobis excellentiores ordina- 
rit, ul inserviant nobis in rebus ad saluteui nostram 
pertinentibus. Videtur autem quosdam perstrin- 
gere, qui angelis intenti erant, potissimum vero 
ipsos llebreos in universum omnes, qui legi, 
utpote per angelos tradite, eorumque in ista 
miuisteriis inhz:rebaut, adeo ut hos etiam Cliristo 
praeferant, Ne igitur ipsis, inquit, intenti sitis : 


Varie lectiones. 


! elc o. 


PaTnor. GR. CXXV. 





263 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


204 


nam el conservi nostri sunt. Observa porro quo- A δὲ πῶς o) πολλην δίδωσι tol; χτίαµασι διαφοράν * 


modo creaturis non magnam excellentiam tribuit : 
quanquam multum sit discriminis inter angelos et 
bowines, nobis tamen eos proximos statuit: crea- 
turz namque a creaturis parum distant, Ministra- 
runt autem angeli in Veteri Testamento multa, 
atque etiam in. Novo **; Josepho per insomnium 
responsum dant, pastoribus Evangelium annuntiant, 
in monumento sedentes Resurrectionem praedicant; 
etin Ascensione docebant eum sic revergurum, 
quemadmodum ascendisset. Ad Cornelium venit 
angelus **, ad Philippum venit angelus, ad Petrum 
etiam in carcere, ac simpliciter innumera hujus- 
modi. Considera hic angelicum. esse inservire 
saluti mortalium , 
dum. 
657 CAPUT 1. 

Vgns. 1. Propterea abundantius oportet observare 
nos ea qua audivimus. Quia, inquit, tanta est 
excellentia Filii qui locutus est nobis, supra pro- 
phetas et angelos Veteris Testamenti ministros, 
majori cura nobis observanda sunt que dicit, 
quam quz lex loquitur : attamen palam hoc non 
dicit, ne in principio eos feriat; voluit autem ut 
ex consequenti hoc colligeretur. Nec vero Novum 
Testamentum Veteri comparans hzc dicit, absit, 
verum adversus opinionem eorum qui plurimum 
de Veteri gloriabantur, Novum autem contemne- 
bant. 

Ne quando pereffluamus. Hoc est, ne execidamus, 
ne pereamus. Accepit autem dictionem hanc ex 
Paromiis: Fili enim, inquit, ne pereffiuas ** : ut 
ostendat lapsus facilitatem, et interitus gravita- 
tem. Nam quod przterfluit, baud facile redit. 

Vens. 2. Si enim qui per angelos dictus est sermo, 
factus est firmus. En revelat hic voluntatem suam. 
Per sermonem autem per angelos enuntiatum, vel 
decalogus intelligendus est : verisimile enim est 
angelos tum adfuisse, quibus gens Hebrza com- 
missa fuerit, atque illi tubas faciebant, idque 
genus alia, ut ignem, caliginem, perinde ac in 
Epistola ad Galatas, Ordinaia per argelos **; et 
iterum, Accepistis legem per dispositiones angelo- 
, rum"* ; vel per sermonem omnia jussa per angelos 
in Veteri Testamento dispensata, accipienda sunt, 


καἰΐτοι πολὺ τὸ μέσον ἀγγέλων xai ἀνθρώπων , ἀλλ' 
ὅμως ἐγχὺς ἡμῶν τούτους ἕστησε' χτίσματα γὰρ 
κτισμάτων ὀλίγον ὑπερέχει. Διηχόνησαν δὲ ἄγγελοι 
xai ἐν τῇ Παλαιᾷ μὸν πολλὰ, γὰὶ ἓν «fj Καινῇ δὲ. τῷ 
Ἰωσὴφ χρηµατίζοντες, τοῖς ποιµέσιν εὐαγγελινό- 
µενοι, ἓν τῷ µυήµατι καθιζόµενοι, xal τὴν ἀνάστα- 
o: µηνύοντες, xal ἓν τῇ ἀναλήψει διδάσχοντες, ὅτι 
οὕτως ἑλεύσεται. Tip»; τὸν Κορνήλιον ἄγγελος, πρὸς 
τὸν Φίλιππον, πρὸς τὺν Πέτρον ἓν τῇ φυλακῇ, xoi 
ἁπλῶς µυρία τοιαῦτα. Σηµείωσαι δὲ ὅτι ἀγγελιχόν 
ἐστι τὸ ὃ.αχονεῖν σωτηρίᾳ ἀνθρώπων, μᾶλλον δὲ καὶ 
αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ. Ὥστε δεῖ μὴ ἀμελεῖν τῆς τοιαύ- 
τῆς διαχονίας. 


imo ipsius etiam Christi. Proinde ejusmodi ministerium non esi negligen- 


ΚΕΦΑΛ. B. 


Διὰ τοῦτο δεῖ περισσοτέρως ἡμᾶς προσέχει 
τοῖς ἁκουσθεῖσιν 9. Ἐπειδὴ, φησὶ, τοσοῦτον τὸ 
ὑπερέχον τοῦ λαλῄήσαντος ἡμῖν Υἱοῦ, πρός τε τοὺς 
προφῄήτας χαὶ ἀγγέλους τοὺς τῇ Παλαιᾷ διαχονῄσαν. 
τας, δεῖ τοῖς ὑπὸ τούτου λαληθεῖσι προσέχειν περισ- 
σοτέρως τοῦ νόμου. ᾿Αλλὰ φανερῶς μὲν τοῦτο οὖχ 
εἶπεν, ἵνα μὴ πλήξῃ κατ' ἀρχὰς αὑτούς ’ δέδωκε δὲ 
ἐκ τοῦ ἀχολούθου συλλογίζεσθαι τοῦτο. Οὐ συγχρί- 
νων δὲ τὴν Παλαιὰν τῇ Νέᾳ ταῦτά φησι ’ μὴ γένοιτο" 
ἀλλὰ πρὸς τὴν ἐχείνων, ὑπόληψιν μεγάλα δοξαζόντων 
περὶ τῆς Παλαιᾶς, τῆς δὲ Νέας χαταφρονούντων. 


Μήποτε παραῤῥυῶμεν. Τουτέστι, μὴ ἐχπέσωμεν, 
μὴ] ἀπολώμεθα. Ἔλαθε δὲ τὴν λέξιν ἀπὸ τῶν Παροι- 
pity Yi γὰρ, φτοὶ, uf παραῤῥυῆς * tva δείξῃ χαὶ 
τὸ εὔχολον τοῦ ὁλίσθου, καὶ τὸ χαλεπὸν τῆς ἁπωλείας. 
Τὸ γὰρ παραῤῥνὰν, δύσχολον ἐπανελθεῖν. 

El γὰρ à 0v ἀγγδὰων «Ἰα.ηθεὶς Aóroc, ἐγένετο 
Βέδαιος. Ἰδοὺυ ἀποχαλύπτει τὸ βούλημα αὐτοῦ. 
Λόγον δὲ δι’ ἀγγέλων λαληθέντα τοι τὸν δεχάλογον 
νοητέον * xaX γὰρ εἰχὸς ὅτι ἄγγελοι ἂν παρΏσαν τόνε, . 
οἱ τὸ ἔθνος ἐμπεπιστευμένοι, xal αὐτοὶ τὰς σἀάλπιγ- 
γας ἑποίουν, χαὶ τἄλλα, τὸ πῦρ, τὸ Υνόφον, ὡς ἓν 
τῇ πρὸς Γαλάτας  Διαταγεὶς δι ἀγγέλων 1* *. xol 
πάλιν, Ε.1άδετε vópor εἰς διαταγὰς ἀγγό-λων * 1) 
λόγον, πάντα τὰ προστάγµατα τὰ ἐν τῇ Παλαιᾷ διὰ 
τῶν ἀγγέλων οἰχονομηθέντα; οἷον ἐπὶ τοῦ χλανθμῶ- 
vog, ἐπὶ τῶν κριτῶν, ἐπὶ τοῦ Σαμφών. AU) οὐχ εἶπε, 


ut in ploratu, in judicibus, in Sampsone. Eam οὐ D νόμος, ἀλλὰ, λόγος, ἵνα ταῦτα δηλώσῃ. Πάντα οὖν 


rem non dixit, lex, sed, sermo, ut iela indicet. 
Omnia igitur hzc firma, hoc est, vera sunt facta, 
et ad opus interminationes sunt perductz, neque 
quidquam horum excidit 

Et omnis. pravaricatio εἰ inobedientia accepit 
justam mercedis retributionem. Non hzc quidem, 
illa vero non item, s.d omnis, neque quidquam 
inultum permansit, Peenan autem mercedem appcl- 

** Luc. i1, 24. 


* Act, 1, 10. * Eccl. xix, 18. 


*5 αἱ. τς, 19. 


ταῦτα βέδαια, τουτέστιν ἀληθῆ ἐγένοντο, xal εἰ; 
ἔργον ἐξέδησαν al ἀπειλαὶ, καὶ οὐδὲν τούτων διέ- 
πεσε. 


Καὶ πᾶσα παράδασις, xal παρακοή ἔ-αθεν ἕν- 
δικον ** µισθαποδοσἰαν. Οὐχ ἡ μὲν, fj δὲ oO * ἀλλὰ 
πᾶσα, xal οὐδὲν ἀνεχδίχητον ἔμεινεν. Τὴν χόλασιν 
δὲ μισθὸν χαλεῖ, κχαίτοι γε ἐπὶ εὐφήμων τιθεµένου 


36 Act. γή, 53. 


Varie lectiones. 


15 λαληθεῖσιν ο. 


t OU ἀγγέλων ἐν χειρὶ µεαίτου m. 


10 Εχδιχον 0, 








905 EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.£OS.— CAP. II. 906 
τοῦ ὀνόματος, ἀλλ o0 φροντίψει λέξεων ὁ Από- À lat, etsi vocaliulum µισθαποδοσία in bonam partem, 


στολο». 


Πῶς ἡμεῖς ἐκφευξώμεθα, τη λικαύτης ἁμε.λή- 
σαντες σωτηρἰας; Ἐχεῖ λόχος, ἐνταῦθα σωτηρία. 


El δὶ ἐχεῖ σωτηρία, ἀλλ᾽ οὗ µεγάλη * ix. πολεμίων ΄ 


γὰρ διεσώζοντο, xal τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς ἐδέχοντο * 
ἐνταῦθα δὲ σφόδρα µεγάλη. Διὰ τοῦτο εἶπε, τη.ἰι- 
καύτης. Θανάτου γὰρ χατάλυσις, καὶ δαιμόνων 
ἀπώλεια, xai οὐρανῶν βασιλεία, ἅπαντα διὰ τῶν 
ὑπὸ τοῦ Υἱοῦ *! λαλγθέντων ὑμῖν περιγίνεται. 


τις ἀρχὴν Au&ovca «αλεῖσθαι διὰ τοῦ Kv- 
piov, ὑπὸ τῶν ἀκουσάντων εἰς ἡμᾶς ἐδεδαιώθη. 
Τὸ ἀξιόπιστον Ἰπάγων φησ)ν, ὅτι Ἡ σωτηρία αὕτη 
οὗ διὰ προφητῶν ἡ ἀγγέλων ἐλαλήθη, ἀλλ' ὑπ᾿ αὐτοῦ 
τοῦ Δεαπότου πάντων, àx' αὐτῆς τῆς πηγῆς ἔσχε τὴν 
ἀρχήν * εἶτα διεπορθμεύθη xal εἰς ἡμᾶς βεδαίως xat 
πιστῶς δι) αὐτῶν τῶν αὐτοπτῶν τοῦ Λόγου xat ὑπη- 
ρετῶν. Ὁ xal ὁ Aovxd; φησιν. Αὐτοὶ γὰρ βεδαίως 
ἡμᾶς ἐπληροφόρησαν. Πῶς οὖν ἀλλαχοῦ οὐκ ἀπ 
ἀνθρώπων φησὶν ἀχοῦσαι; Διότι ἐχεῖ μὲν µέγα xal 
ἀναγχαῖον fjv τὸ χατεπεῖγον αὐτὸν συστῆσαι, ὅτι 
οὐχ ἀνθρώπων ἑἐστὶ μαθητής. Διεδάλλετο γὰρ ὡς 
μὴ τοῦ Κυρίου ἀχούσας * xal διὰ τοῦτο ἐχινδύνευε 
τὸ αὖ «οὗ χήρυγµα παρὰ τοῖς μαθηταῖς αὑτοῦ ἀπιστη- 
θῆναι. NUv δὲ ob τοσαύτη ypsla τούτου. Οὔτε γὰρ 
Ἑδραίοις ἐχήρυξεν, οὔτε διεδάλλετο πρὸς τούτους, 
ὡς ἀνθρώπων µαθητὴς, καὶ οὐχὶ Χριστοῦ. Ἡ ὅτι 
xal ἐνταῦθα ἑἐπάγων ' Συνεπιμαρτυροῦντος τοῦ 
Θεοῦ σηµείοις καὶ τέρασι, δείχνυσιν ὅτι οὐκ ἀπ᾿ 
ἀνθρώπων, ἀλλ᾽ Ex Θεοῦ παρέἐλαθε ταῦτα. 


Συνεπιμαρτυροῦντος τοῦ Θεοῦ σηµείοις καὶ 
vépaci. Εἰπὼν ὅτι ἐδεδαιώθη, δείχνναι πῶς. "Iva 
γὰρ µήτις εἴπῃ, ὅτι Οἱ ἀκούσαντες ἔπλασαν * Ὁ Geb, 
φηοὶ, συνεπιμαρτυρεῖ: οὐκ ἂν δὲ ἑπεμαρτύρει, el 
πλάσματα σαν. Μαρτυροῦσι, φησὶν, αὐτοὶ, συνεπι- 
μαρτυρεῖ δὲ χαὶ ὁ θεὸς, οὐ φωνὴν ἀφιεὶς, ἀλλὰ διά 
σηµείων καὶ τεράτων βεδαιῶν & λέγουσιν. "ote θεῷ 
πιστεύοµεν, οὐχ ἀνθρώποις. 


accipiatur: at non perinde voeum curam gerit 
Apostolus. 

Vgns. 9. Quomodo nos effugiemus, si tantam 
neglezerimus salutem ? llic. sermo est, hic vero 
salus. Quod si illic salus fuerit, non tamen magna 
erat ; siquidem ab adversariis liberabantur, bona- 
que terr: accipiebant: hic vero magna prorsux 


.est ; propierea dixit, tantam. Mortis enith destruc- 


tio, demonum interitus, ac celorum regnum, 
omnia hasc per ea qua Filius locutus est, nobis 
eveniunt. 

Qum. cum initium — accepisset enarrari— per 
658 Dominum, ab eis qui audierunt, in nos con- 
firmata est. Fidem verbis suis concilians: Salus, 
inquit, h:ec non per proplietas aut angelos est 
promulgata, verum ab ipso omnium Domino, ab 
ipsoque fonte principium sumpsit : deinde transiit 
ad nos.firmiter atque fideliter per eos qui ipsi 
fuere Verbi spectatores et ministri, id quod et Lucas 
ait. Nam ipsi nos certos reddiderunt. Quomodo 
igitur alio iu loco sese non ab hominibus audi- 
visse dicit ? Quia illic arduum erat et necessarium, 
quo urgebatur, nempe, conflrmare se non esse 
hominum discipulum. Calumniabantur enim eum, 
ceu Dominum non audivisset. Quare periculum 
erat ne przedicationi ejus apud discipulos suos nou 
adhiberetur fides. Nunc autem non. est tanta con- 
firmationis necessilas. Neque enim llebreis prze- 
dicavit, neque apad istos male audicbat, tanquam . 
hominum discipulus essct, εἰ non Christi. V«l 
quia hic infert : Contestante Deo signis el. portentis, 
innuit quod non ab hominibus hzc, sed a Deo 
acceperit. 

Vgns. 4. Contesiante Deo signiset portentis. Cum 
dixisset Confirmata est, indicat jam quanam istud 
ratione factum sit. Ne enim dicat aliquis, Qui 
audiverunt, ünxerunt : Deus, inquit, testimonium 
simul reddit. Non enim testimonium daret, si fig- 
menta fuissent. Testantur, inquit, ipsi, Deus vero 
simul testimonium illis exhibet, non vocem ali- , 
quam edens, sed per signa ct prodigia contirmans 
atque stabiliens qua dicunt. Deo itaque credimus, 
non hominibus. 


Καὶ χὸὀιὰ{λαιὸ δυγἆμεσι. Thy ἀφθονίαν τῶν x2. D  Etvariis virtutibus. Charismatum- copiam iudi - 


Ρισμ.άτων δηλῶν, εἶπε τὸ, Χοικ{λαις. Οὐδέποτε γὰρ 
τοσαῦτα σημεῖα xol οὕτω διάφορα ὙΥεγένηνται. 

Ἐπειδὴ χαὶ οἱ γόητες ποιοῦσι πολλὰ, εἶπε τὸ, δυ- 
νἀμεσιν. Ἐχεῖνα γὰρ οὐ δυνάμεις, ἀλλ ἀσθένεια, 
xaX φαντασία, xa διάχενα πράγματα. 

Καὶ Πνεύματος ἁγίου μἐρισμοῖς, κατὰ τὴν αἎ- 
τοῦ θέλήσιν. Καὶ τοῦτο διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν ἑπή- 
yas. Τὰ γὰρ τῶν γοητῶν οὐ Πνεύματος ἁγίου εἰσὶν, 
ἁλλ ἀχαθάρτων δαιμόνων ἁπάται. Αἰνίττεται δέ τί 
καὶ ἕτερον, Εἰχὸς γὰρ μὴ εἶναι πολλοὺς ἐχεῖ χα- 
ῥίόματα ἔχοντας, ἐχλελοιπέναι δὲ ταῦτα διὰ τὴν 


cans, dixit, rariis, Nunquam enim tanta et tam 
varia signa facta sut. Quoniam aulem et prasti - 
giatores multa edunt, adjecit virtutibus. lila enim 
non sunt virtutes, sed imbecillitas, et imaginatio, 
et res inanes. 
Et Spiritus sancii distributionibua , secundum 
suam voluntatem. Atque hoc propter eamdem cau- 
sam intulit. Que enim przstigiatorum . sunt, non 
Spiritus sancti sunt, verum immundorum demo- 
num imposture. Porro, aliud quid. lam. innuit. 
Verisimile enim erat multos esse apud Hebraeos, 


Varie lectiones. 


*! θιοῦ ο. 


z0T 


THEOPHYLACTI BULGARL£ ARCHIEP. 


208 


qui charismata haberent, ista vero defecisse prop- À αὐτῶν νωθρείαν. "Iva τοίνυν παραμυθήσηται αὐτοὺς 


ter eorum torporem. Ut igitur eos in hoc corisole- 
tur : Distiibutiones, inquit, Spiritus juxta ipsius 
volun:atem fact: sunt; ipse novit quid cuique 
conducat, sicque donum suum partitur et gratiam. 
Sxpe ob impuram vitam aliquis non accipit donum; 
ac rursus cui pura est vita, s:epe item non accipit, 
ne atollatur: ideoque bumilibus et simplicibus 
potius dabantur. 

Vens. 5. Non enim angelis subjecit. orbem 
G59 terre futurum, Demonstrans adhuc. Filii 
excellentiam, qua angelos exsuperat : Non his, 
inquit, subjecjt terrarum orbem, vel mundum 
hunc, sed Filio. Futurum autem dicit, quia Filius 
Dei semper erat, orbis vero terrarum  producendus 


erat, qui antea videlicet non fuerat. Quantum B 


igitur attinet ad sempiternam filii essentiam, 
orbis futurus crat, 

De quo loquimur. Hoc est, de quo supra dixi- 
mus, Cum introducit primogenitum in orbem ter- 
re. Ne igitur alium orbeimn inquirat mens tua se- 
dueta. NonnuHi autem per futurum orbem, futu- 
rum mundum intelleserunt ; De quo, inquit, nos 
omnino loquimur. Tum enim angeli ut servi assis- 
tent ; Filius autem ut judex sedebit. 


Vgns. 6, 7. Testificatus est autem quidam alicubi 
dicens : Quid est homo quod memor es ejus? aut Fi- 
lius hominis, quoniam visitas eum ?  Minuisii eum 
paulo minus ab angelis : gloria et honore coronasti 
eum, el omnia subjecisti sub pedibus ejus. Non ex- 
plicat nomen a«ctoris, quia disputat cum Seriptura- 
rum gnaris. Hec autem omnia generalim de uni- 
ver$a humana natura dicta sunt, speciatim tamen 
Christo secundum humanitatem quadrant. Nam 
Filius Dei humanam naturam, quz nlhil erat, vi- 
silavit : qua assumpta, sibique unita, cunctis su- 
perior est demonstratus. 


Vgns. 8. In eo enim quod omnia ei subjecit, nihil di- 
misil non eubjecium ei : nunc autem nondum videmus 
ei omnia subjecta. Quia persecutionibus illi obnoxii 
erant, ac adversa patiebantur, ne objiciant : Qui 
dicis Deum omnia subjecisse, cum nos persecutio- 


xày τούτῳ, φησὶν ὅτι οἱ μερισμοὶ τοῦ Πνεύματος 
κατὰ τὴν αὐτοῦ θέλησιν Ὑγίνονται. Αὐτὸς οἷδε τί 
ἑχάστῳ συμφέρει, καὶ οὕτω καταµερίζει τὴν χάριν. 
Πολλάκις δι ἀκάθαρτον βίον οὗ λαμδάνει τις χάρι- 
cpa* πολλάκις βίον καθαρὸν ἔχων οὐ λαμθάνει, ἵνα 
μη ἐπαρθῇ. Διὸ xaX τοῖς ταπεινοῖς xaX ἀφελέσι μᾶλ- 
λον ἐδίδοντο, 


Οὐ γὰρ ἀγγρέλοις ὑπέταξε τὴ» οἰκουμένη» 
τὴν u£Alovcav. "Et: τὴν πρὸς τοὺς ἁἀγγέλους 
ὑπεροχὴν τοῦ ὙΥἱοῦ δειχνὺς, φησὶν ὃτι οὐ τούτοις 
ὑπέταξε τὴν οἰχουμένην, Ἆτοι τὴν χτίσιν ταύτην, 
ἀλλὰ τῷ Υἱῷ. Μέλλουσαν δὲ αὐτήν quat, δ.ότι ὁ μὲν 
Yib; τοῦ Θεοῦ fv ἀεὶ, αὕτη δὲ ἔμελλε γενέσθαι, μὴ 
οὖσα πρότερον δηλαδη. Όσον οὖν πρὸς τὴν ἀῑδιον 
ὕπαρξιν τοῦ Υἱοῦ, μέλλουσα ἣν ἡ οἰκουμένη. 


Περὶ ἧς Aa.lovper. Τουπέστι, περὶ fic. ἀνωτέρω 
εἴπομεν ὅτι, Ὅταν εἰσαγά]ῃ τὸν πρωτότοκο» εἰς 
τὴν οἰκουμένην». Mà οὖν ἄλλην ἐπιζητείτω dou ὁ 
νοὺς ἁποπλανώμενος. Τινὲς δὲ, µέλλουσαν οἰκουμέ- 
νην, τὸν ἐσόμενον χόσμον ἑνόησαν ' Περὶ οὗ, crois, 
ὁ πᾶς «Ἰόγος ἡμῖν. Τότε γὰρ οἱ μὲν ἄγγελοι ὣς 
δοῦλοι παραστήσονται ' ϐ δὲ Yi; κριτῖς χαθεδεῖ- 
ται. 

Διεμαρτύρατο 68 πού τις, «έχων, Τί ἐστιν 
ἄνθρωπος ὅτι μιμνήσκῃ αὑτοῦ ; ἡ Υἱὸς ἀνθρώ- 
που, ὅτι ἐπισχέπτῃ αὐτόν; Ἡ.άττεωσας αὐτὸν 
Βραχύ τι παρ’ ἀγγέ-λους ' δόξῃ καὶ τιµῇ ἑστεφά- 
γωσας αὑτόν' πάγια ὑπέταξας ὑποκάτω cor 
ποδῶν αὑτοῦ. O9 λέγει τὸ ὄνομα τοῦ εἰπόντος, ἅτε 
πρὸς ἐπιστήμονας τῶν Γραφῶν διαλεγόµενος. Ταῦτα 
δὲ πάντα χαὶ εἰς τὴν χοινὴην μὲν ἀνθρωπότητα εἴρη- 
ται, χυριώτερον δ ὅμως ἁρμόσειεν ἂν τῷ Χριστῷ 
xa:à σάρχα. Καὶ γὰρ ὁ Υἱὸς τοῦ θεοῦ οὐδὲν οὖσαν 
τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν ἐπεσχέφατο, καὶ προσλαδό- 
µενος αὐτὴν, καὶ ἑνώσας ἑαυτῷ, πάντων ἀνώτερος 
ἐδείχθη. 

Ἐν γὰρ τῷ ὑποτάξαι αὑτῷ τὰ πάντα, οὐδὸν' 
ἀφῆκεν αὑτῷ ἀνυπότακτον' νῦν δὲ οὕπω ὁρᾶῶ- 
µεν τὰ πάντα ?** ὑποτεταγμένα. Ἐπειδὴ ἐδιώχοντο 
οὗτοι, xal χαχῶς ἔπασχον, ἵνα μὴ εἴπωσε Πῶς λέ- 
γεις ὅτι πάντα ὑπέταξεν, ὅπου γε ἡμεῖς διωχόµεθα, 


nem patiamur, atque exagitemur misere ab hosti- Ὦ διελαυ»όµεθα παρὰ 33 τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ ; ὥστε οὕπω 


bus ipsius? ltaque nondum subjecti sunt ei, sed 
decipis nos : propterea, inquit, ne tumultoare, ne- 
que pusillanimis esto : futurum est enim ut omnia 
ipsi subjiciantur. Proptereaenim Scriptura dixit quod 
subdiderit, quod omuino eventurum est, etiamsi 
nondum contigerit, quasi jam eveneril, ponens. 
Ne igilur ncreas quasi acerba patiaris : nonduin 
omnia superavit praedicatio, nondum tempus adest 
ut perfectesobjiciantur ; subjicienturtamen omnino. 

Vegns. 9. Eum autem, qui modico quam angeli mino- 
ratus. est, videmus Jesum, propter passionem mortis, 


ὑπετάγησαν, xal ἁπατᾷς ἡμᾶς ' διὰ ταῦτα οὖν quat 
M θορυθοῦ, μηδὲ μικρογύχει’ μέλλει γὰρ ὑποτάτ- 
τεσθαι αὐτῷ τὰ πάντα. Διὰ τοῦτο γὰρ ἡ Γραφὴ εἶπεν, 
ὅτι Ὑπέταξε, τὸ πάντως ἐχθησόμενον, εἰ καὶ µήπω 
ἐγένετο, ὡς ἐμθεθδηχὸς τιθεῖσα. Mi) τοίνυν ἀδημόνει 
ὡς πάσχων χκαχῶς' οὕπω πάντων meptyéyovs τὸ 
κήρυγμα, οὕπω χαιρὸς τέλεον ὑποταγῆναι, ὕποτα- 
γἠσονται μέντοι πάντως. 


Τὸν δὲ βραχύ τι παρ ἀγγέλους ἡλαττωμένον' 
ΑΒ.έπομεν ᾿Ιησοῦ», διὰ τὸ πἀθηµα τοῦ θα του 


Varie lectiones. 


13! ἐρῶμεν αὐτῷ τὰ πάντα m. 


59 EXPOSITIO 1Ν EPIST. AD HEBR.EOS. — CAP. IT. 


510 


δόξῃ xal cipi] ἐστεφανωμένον. Σπουδάνει δςῖξαι Α gloria et honore coronatum. Couatur. ostendere, ea 


τὰ ῥηθέντα τῷ Χριστῷ προσαρµόνοντα, xal φησιν 
ὅτι El χαὶ τὸ, Πάντα ὑπέταξεν, οὕτω δοχεῖ ἁρμό- 
ζειν αὐτῷ, χαίτοι ἐδείζαμεν ὅτι πάντως xal τοῦτο 
ἐχδήσεται. ἸΑλλ’ οὖν τὸ, Βραχύ τι ἠλαττῶσθαι παρ᾽ 
ἀγγέλους, τούτῳ ἁρμόζει ἢ ἡμϊν 5. Καὶ γὰρ ὁ μὲν 
τρεῖς ημέρας γεγονὼς kv τῷ ἄδῃ ὡς ἄνθρωπος, ῥραχὺ 
ἑλάττωται τῶν ἀγγέλων, ἅτε µηδόλως θανάτου ὑπα- 
γοµένων ἐχείνων  ἡμεῖς δὲ ἐπὶ πολὺ φθειρόμενοι, 
οὗ βραχὺ, ἀλλὰ πάμπολν αὐτῶν Ἰλαττύμεθα. Καὶ 
τὸ, Δόξῃ xal tiim ἑστεφανῶσθαι διὰ τὸ πάθος 
ἐχεῖνῳ μᾶλλον ἀρμόνει, ἡμῖν. Πάθηµα δὲ θανάτου 
εἰπὼν, τὸν ἀληθῃη θάνατον ἑδύλωσεν. Οὐὑ φαντασία 
γὰρ θανάτου, ἀλλὰ πάθηµα ἣν ἐνεργόν 35. Ανέμνησε 
6b τοῦ σταυροῦ καὶ τοῦ θανάτου, ἵνα πείσῃ αὑτοὺς 
Ὑενναίως φέρειν τὰς θλίψεις, εἰς τὸν Διδάσχαλον 
ἀφορῶντας. ᾽Αλλὰ χαὶ δόξα, φησὶ, xaX τιμ] ὁ σταν- 
ρὺς ἑκείνῳ γέγονεν ^ obxouv xal ὑμῖν αἱ θλίφεις, 
xai τὰ πάθη. Τί οὖν ἀποπηδᾶτε τῶν στεφανούντων ; 
Ἐχεῖνος ὑπὲρ coU τοῦ δούλου ἔπαθς ' σὺ ὑπὲρ αὐτοῦ 
οὐχ ἀνέχῃ θλιόΏναι τοῦ Δεσπότου; 


"Όπως χάριτι θεοῦ ὑπὲρ παγτὲς γεύσηται 0a- 
γάτου. Οὐ γὰρ ὀφείλων ἡμῖν ὁ θεὺς, ἀλλὰ χάριτι 
ον 1 ὼν αὗτου ἔδωχεν εἰς θάνατον, οὐχ ὑπὲρ τῶν 
πιστῶν δὲ µόνον, ἁλλ᾽ ὑπὲρ τῆς οἰκουμένης ἁπάτης. 
Ei γὰρ χαὶ μὴ πάντες ἐσώθησαν, ἀλλ αὑτός γε τὸ 
αὐτοῦ πεπλήρωχξε. Καλῶς δὲ εἶπε 34, γεύσηται. 


η dicta sunt, Christo convenire, et ait : Etiamsi 
illud, Omnia subjecisti, nondum videatur ipsi qua- 
drare, atqui monstravimus omnino hoc eventurum. 
At vero illud, parum quiddam ab angelis imminu- 
tum esse, buic potius convemit quam nobis : et- 
enim ill triduum 23pud inferos commoratus. ut 
bomo, paululum inferior factus est angelis, quan- 
doquidem 660 illi prorsus non sint obnoxii morti. 
Nos vero qui ut plurimum corruptioni. sumus ob- 
noxii, haud parum certe, sed omnino multum ange- 
lis sumus inferiores. Gloria porro et honore corona- 
ium esse propler passionem, illi magis convenit, 
quam nobis. Dicens autem, passionem mortis, ve- 
ram inortem indicavit. Non enim vana mortis ap- 
paritio fuit, sed passio operosa. Meminit autem 
crucis el mortis, ul persuadeat eis generose ferre 
afflictiones, ad Praceptorem oculos defigendo. 
Quin etiam gloria, inquit, et honor crux illi fuit : 
proinde et vobis srumnz οἱ cruciatus in glosiam 
cedent. Quid igitur resilitis ab his quse coronam 
pariunt? llle pro te servo passus est, tu vero pro 
ipso Domino tuo aflligi non sustines ? 

Ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem, Deus 
enim non ex debito, sed ex gratla Filium suum nobis 
dedit iu. mortem, non pro fidelibus tantum, sed pro 
universo terrarum orbc. Etsi enim omnes nou sunt 
servati, ipse tamen quod sui officii erat implevit. 
Pulchre autem dixit, gustaret. Nam veluti revera 


Ὥσπερ yàp ὄντως ἀπ,γευσάμενος, οὕτω μιχρὸν xal ϱ gustasset, sic, modica iu merte facta mora, proti- 


ἐν τῷ θανάτῳ ποιῄβσας διάστηµα, εὐθέως ἀνέστη. 
"02εν xal χατὰ τοῦτο κρείττων τῶν ἀγγέλων, ὅτι 
ἀνώτερος θανάτου ἐδείχθη. Ὥσπερ yàp ἰατρὸς πα- 
ρεσχευασµένων attítoy ὁρῶν τὸν ἄῤῥωστον δεδιότα 
ἀπογεύσασθαι, αὑτὸς πρότερον ἀπογεύεται, ἵνα πείσῃ 
θαῤῥηδαι τὸν ἄῤῥωστον τὴν μετάληψιν. οὕτω xal 
ὁ Κύριος ὁρῶν ἡμᾶς δεδιότας τὸν θάνατον, ἀπεγεύ- 
cato τούτου, χαίτοι μὴ ἔχων ἀνάγχην. Οὐ γὰρ ὑπ- 
έχει-ο τούτῳ, ἀλλὰ χάρις τὸ ὅλον fjv, ὡς ἂν δείξας 
τὸ μτδὲν ὄντα, πείσῃ χαταθαῤῥεῖν τούτου xat ἡμᾶς. 
Οἱ δὲ Νεστοριανόὶ παραποιοῦντες τὴν Γραφήν φασι; 
Χωρὶς θεοῦ ὑπὲρ παντὸς γεύσηται, ἵνα συστήσωσιν, 
ὅτι ἑσταυρωμένῳ τῷ Χριστῷ οὐ-αυνῆν ἡ θεότης, ἅτε 
μὴ χαθ) ὑπόστασιν αὐτῷ ἠνωμένη, ἀλλὰ κατὰ σχέ- 


ctv. Ἱρὲς οὓς ὀρθόδοξός τις χλευάζων τὴν ἀνοηαίαν D 


αὐτῶν εἶπεν, ὅτι Ἐχέτω, ὥς qase, ἡ l'oagh, καὶ 
οὕτως οὖν ὑπὲρ ἡμῶν ἐστι τὸ λεγόµενον. Χωρὶς γὰρ 
θ:οῦ, ὑπὲρ παντὸς ἄλλου ἀπέθανεν ὁ Κύριος, xal 
ὑπὲρ τῶν ἀγγέλων αὐτῶν, ἵνα λύσῃ τὴν πρὸς ἡμᾶς 
ἔχθραν αὐτῶν, xal χαρὰν αὐτοῖς περιποιἠσηται. 


Ἔπρεπε γὰρ αὐτῷ, δι ὃν τὰ πάντα. Τουτέστι, 
τῷ Πατρί» δι’ αὐτὸν δὲ τὰ πάντα, τουτέστιν͵ αὑτὸς 
αἴτιος πάντων. 

Kal δι οὗ τὰ πάντα. "Opa τὸ, δι οὗ, ἐπὶ Πα- 
τρὸς χείµενον. Οὐχ ἂν δὲ, εἰ ἑλαττώσεως ἣν, xal τῷ 


nus resurrexit. Unde et secundum hoc prsestantier 
est angelis, quoniam superior morte demenstrateus 
est. Perinde enim ac medicus animadverteus segro- 
tum metuentem preeparatos sibi cibos degustare, 
ipse prior degustat, uti sgroto audacter sumere 
persuadeat, hunc ad modum Dominus, videns nos 
metuere mortem, gustavit eam, licet nulla neces- 
sitate urgeretur : non enim illi subditus erat, sed 
totum ex gratia egit, ut cum ostendisset eam nihii 
esse, persuadeat etiam nobis adversus illam con- 
fidere. Nestoriani autem depravantes Scripturam, 
dicunt : Ut.absqne Deo, pro quovis gustaret mortem, 
ut probent crucifixo Christo non adfuisse divinita- 
tem, ut quz secundum personam ei unita non fue- 
rit, sed secundum habitum. Quorum insipientiam 
orihodoxus quispiam ridens : Esto, inquit, ita se 
habeat Scriptura, ut dicitis; pro nobistamen vel sic 
erit quod dicitur. Deo eniin. dempto, pro quovis 
alio mortem obiit Dominus, etiam pro angelis ipsis, 
ut inimicitiam eorum erga nos solveret, ac lztitiam 
ipsis acquireret. 

Vgns. 10. Decebat enim. ipsum, propter quem om- 
nia. lloc est, Patrem : propter ipsum autem'om- 
nia, hoc est, ipse esL auctor omnium. 

Ei per quem omnia. Animadverte, per quem, ad 
Patrem relatum. Nam si imminulionis estet, solique. 


Yarie lectiones. 
δν μᾶλλον f. 3 καὶ Épvoy 0. ?* καλῶς δὲ οὐκ εἶπεν, ἀποθάνῃ, ἀλλὰ γεύσηται 0. 


211 


THEOPHYLACTI BULGARUIE ARCHIEP. 


219 


Filio conveniret, Patri non apponeretur. Disce au- Α Yi T pod; xov μόνῳν τῷ Πατρὶ προσετίθετο. Τί δὲ 


tem quid signi(icat, per quem. Quia dixerat, propter 
quem omnia . ne quisquam absurdum  quid- 
piam intelligeret, 661 quasi omnibus ipse in- 
digeret, quandoquidem et przpositio, propter, 
tale qniddam significet, veluti si dicamus, Pro- 
pter. hominem producta est creatura, intulit, 
per quem, interpretans illud propter quem, sic in- 
telligendum, quasi per ipsum, hoc est, ab ipso 
facta sint omnia. llune ad modum igitur et de Fi- 
lio si dicatur, per quem, accipe pro, a quo. 

Qui multos. filios iu gloriam adduxerat, auctorem 
salutis eorum per passionem consummare. Adhuc il- 
lius, Gloria et honore coronasti eum, *meminit. 
Quod autem ait, est ejusmodi : Quod. benignita- 
tem. suam decuit, id Paler fecit, cum primogeni- 
tum omnium filiorum, qui glori» ejus par- 
ticipes futuri erant, clariorem et splendidiorem 
omnibus commonstravit per passiones, ut ostendat 
etiam aliia quomodo sit certandum. Principem au- 
tem salutis appellat, hoc est, auctorem. Observa au- 
tem quantum sít discrimen : ipse enim Fillus est, et 
nos (ilii sumus : sed ipse quidem salvos facit, nos 
vero salvi effücimur : conjungimur ipsi, et rursus 
separamur. Per illud quod ait, Qui multos filios in 
gloriam adduxerat, ipsi communicamus : per is- 
tud vero, Asctorem salutis ipsorum, distamus ab 
ipso. Observa autem affliciiones esse consummatio- 
nem et causam salutis : et qui pro quopiam pati- 
tur, non. illum solum adjuvat, verum etiam ipse 
clarior redlitur et perfectior. Consummationem 
autem hic intellige gloriam qua glorificatus est : 
atque hane secundum humanitatem intellige. Vel 
quod naturaliter quidem babebat gloriam, czte- 
rum quoad nos inglorius erat, utpote non agnitus. 
At vero cum post crucem cognitus et. glorificatus 
fuerit, accipere dicitur gloriam, quam cum matura 
habebat, certe a nobis delatum ;non habuit. Divus 
autem Cyrillus perfectionem immortalitatem dicit, 
quie quidem Christo, quatenus erat homo, defuit : 
complevit autem hanc ipsi Pater per resurrectio- 
nem. Postquam enim resurrexit, non porro in eum 
mors dominatur. Quin et universam naturam in 
ipso bac perfectione dignatus est. 


Vias. 11. Qui enim sanctificat, et qui santifican- Ὦ 


(ur, ex uno omnes, En rursus indicat nos esse 
fratres Christi, tantoque affectos honore. Qui enim 
sanctificat, hoc est, Christus; et qui sanctificantur, 
loc est, nos, ez uno omnes, lioc est, ex Patre : at 
ille quidem ut germanus Filius, et ex ipsa substan- 
tia Patris : nos autem. veluti creaturz.  Animad- 
verte autem excellentiam quamdam vel in ipsis dic- 
tionibus. llle sauctificat, nos autem sanctificamur. 
Proiude et identitas est et excellentia. 

Propter quam causam non erubescit (ratres eos vo- 
care. Hoc etiam in loco 869 excellentiam observa. 


C ἐνταῦθα νόει, την δόξαν ἣν ἰδοξάσθη ' 


ο Χριστοῦ ἔσμεν, xal οὕτω τετιµήµεθα. 


σηµαίνει τὸ, δι οὗ, µάνθανε. Ἐπειδὴ εἶπε, δὲ ὃν 
τὰ πάντα, ἵνα μὴ τις ἄτοπόν τι ἑννοῄσῃ, ὅτι δεῖται 
τῶν πάντων αὑτός  ἡ γὰρ, διὰ , πρόθεσις xa τοιοῦ- 
τόν τι σηµαίνε:, ὡς ὅταν εἴπωμεν, Διὰ τὸν ἄνθρωπον 
παρήχθη ἡ χτίσις' ἐπήγαγε τὸ, δι) οὗ, ἑρμηνεύων 
ὅτι τὸ, δι ὃν, οὕτω νόει, ὡς δι αὐτοῦ, τουτέστιν, 
ὑπ᾿ αὐτοῦ γενοµένων πάντων. Ὥστε καὶ ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ 
ὅταν λέγηται τὸ, δι οὗ, οὕτω τοῦτο δέχου, ἀντὶ «oU, 
ὑρ' οὗ. 


Πολ Λοὺς υἱοὺς slc δόξαν ἁγα)όντα, τὸν dp- 
χηγὸν τῆς σωτηρίας αὐτῶν διὰ παθηµάτων τε- 
ὰειῶσαι. "Ext τοῦ, Δόξῃ καὶ tuum ἑστεράνωσας, 
ἔχεται. Ὅ δὲ λέγει τοιοῦτόν ἔστιν' "Άξιον τῆς φ:- 
λανθρωπίας 3] αὐτοῦ πεποίηχεν ὁ Tlavhp, τὸν πρω- 
τότοχον πάντων τῶν υἱῶν τῶν μελλόντων ἁπολαῦσαι 
τῆς δόξης αὐτοῦ, λαμκρότερον πάντων ἀποδείξας 
διὰ παθηµάτων, ἵνα δείξῃ xal τοῖς Άλλοις ὅπως δεῖ 
ἀθλεῖν. Tbv ἀρχηγὸν δὲ τῆς σωτηρίας, τουτέστι, τὸν 


αἴτιον. "Opa δὲ ὅσον τὸ μέσον" xal οὗτος Υἱὸς, xal 


ἡμεῖς υἱοί - ἀλλ ὁ μὲν καὶ σώζει, ἡμεῖς δὲ σωζό- 
pt0a* συναπτόµεθα αὐτῷ, xal πάλιν διϊστάμεθα. 
Πο. λοὺς υἱοὺς εἰς δόξαν ἁγαγόντα, τούτῳ χοινω- 
νοῦμεν' Τόν ἀρχηγὸν τῆς σωτηρίας αὑτῶν, τούτῳ 
διιστάμεθα. Σηµείωσαι δὲ, ὅτι τελείωσις τὰ παθή- 
pata, xal αἴτια σωτηρίας ' xal ὅτι ó παθὼν ὑπέρ 
τινος, 00x ἐχεῖνον ὠφελεῖ µόνον, ἀλλὰ xal αὐτὸς 
λαμπρότερος γίνεται καὶ τελειότερος. Τελείωσιν δὲ 
χαὶ ταύτην 
κατὰ τὸ ἀνθρώπινον ἑχδέχου, f| ὅτι φυσικῶς μὲν 
εἶχε τὴν δόξαν, πλὴν ὅσον τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν ἄδοξος ἣν, ἅτε 
ph ἐπιγινωσχόμενος, "En: δὲ μετὰ τὸν σταυρὸν 
ἑγνώσθη xoi ἑδοξάσθη, προσλαθεῖν λέγεται δύδαν, 
ἣν ἔχων φυσιχῶς, παρ ἡμῶν γοῦν οὖκ εἶχε προσ- 
αγομένην ** αὐτῷ. 'O δὲ ἅγιος Κύριλλος, τελείωσιν | 
«hv ἀθανασίαν φηαὶν, Ἆτις ἑνέλειπε μὲν τῷ Χριστῷ 
xa0' ὃ ἄνθρωπος. ἀνεπλίρωσε δὲ ταύτην αὐτῷ ὁ 
Πατὴρ διὰ τῆς ἀναστάσεως. Λναστάντος Υὰρ, 
θάνατος αὐτοῦ οὐχέτι κυριεύει. Καὶ πᾶσαν δὲ 
τὴν φύσιν ἓν αὐτῷ ταύτης τῆς τελειώσεως ἠξίω- 
σεν. 


“0 τε γὰρ ἁγιάζων, xal ol ἁγιαζόμεγοι, 86 ἑγὸς 
πάντες. "bou πάλιν τοῦτο δείχνυσιν, ὅτι ἁδελφοὶ 
"ο τε γὰρ 
ἁγιάζων, φησὶ, τουτέστιν, 6 Χριστὸς, καὶ οἱ ἁγιαζό- 
µενοι, τουτέστιν, ἡμεῖς, ἐξ ἑνὸς πάντες, τουτέστε, 
τοῦ Πατρός. 'AXX ὁ μὲν, ὡς γνήσιος Υἱὸς xai ἐξ 
αὐτῆς τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός ' ἡμεῖς δὲ, κτίσματα. 
"Qpa δὲ tv αὐταῖς ταῖς λέξεσι τὴν ὑπεροχήν. Ἐκεῖνος 
ἁγιάζει, ἡμεῖς δὲ ἁγιαζόμεθα. "Disce xal ταντότης, 
xa ὑπεροχή. 

Avr dv αἰτίαν, οὐκ ἐπαισχύγεται ἀδελφοὺς 
αὐτοὺς καλεῖν. "Opa κἀνταῦθα τὴν ὑπεροχήν. Διὰ 


Vario lectiones. 


57 Φφιλοτιμίας 0. 3’ καταγοµένην ο. 


913 EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBIUBOS. — CAP. IT. 204 


γὰρ τοῦ εἰπεῖν, οὐκ ἐπαισχύνεται, δείχνυσιν ob A Per όο enim quod dicit, mom εγκδεεεῖί, indicat 


4T τοῦ πράγματος φύσεως ὃν τοῦτο, ἀλλὰ τῆς φι- 
λοστοργίας τοῦ μὴ ἐπαισχυνομένου. El γὰρ καὶ ἐξ 
ἐς ἔσμεν, ἀλλὰ πολὺ τὸ μέσον, xal ὅσον Κτίστου 
xai χτισµάτων. 

Λέγων" Ἁπαγγελῶ τὸ ὄγομά σου τοῖς ἀδελφοῖς 
pov* v. µέσῳ Εκκλησίας ὑμνήσω σε. Τὴν γὰρ 
σάρχα ἐνδυσάμενος, ἑνεδύῦσατο χαὶ τὴν ἁδελφότητα, 
xai συνῆλθεν 13:30 ὁμοῦ fj ἁδελφότης. Πλὴν xal πάλιν 
ὑπεροχή. ᾿Απαγγελῶ γὰρ, Φφησὶ, τοῖς ἑσχοτισμένοις, 
τοῖς ἀγνοοῦσιν' ὅμοιον τὸ, Εφαγέρωσά σου τὸ ὄνομα 
toic ἀνθρώποις. 

Καὶ xdAw- 'Εγὼ ἔσομαι πεποιθὼς $x' αὑτῷ. 
Καὶ διὰ τούτου δείχνυσιν, ὅτι ἄνθρωπος, xa ἁδελ- 
qoe ἡμῶν γέγονεν. Ὥσπερ γὰρ ἕκαστος τῶν ἀνθρώ- 
πων, οὕτω χαὶ αὑτὸς πἐποιθεν ἐπ᾽ αὐτῷ, τουτέστι, 
τῷ Πατρί» ἅμα xai δειχνύων ἡμῖν, ἵνα ἐπὶ θεῷ 
µόνῳ πεποιθότες (pev, ὅπου γε xal αὐτὸ: Yl ὧν, 

καὶ ἀνενδεῆς, ὅμως ἐπὶ τῷ Πατρὶ πεποιθέναι qnot. 
Τινὲς δὲ οὕτως ἑξεδέξαντο" Ἐπειδὴ, φασὶν, ἄνω μὲν 
εἶπεν ἀδελφὲν τὸν Χριστὸν, χάτω δὲ πατέρα, ἓν µέσῳφ 
δείχνυσιν, ὅτι ἐχεῖνα μὲν τῆς vx! ἑσχάτων οἰχονομίας 
ὀνόματα " τὸ δὲ προαιώνιον αὐτοῦ ὄνομα, θεός Lati. 
Τίς yàp ἐπὶ ἄλλῳ πέποιθε κυρίως, ἡ ἐπὶ Gi; 

Ὡσανεὶ ἔλεγε' Μὴ ἀχούοντες αὐτὸν ἁδελφὸν xi 
πατέρα, νοµίσητε εἶναι ὄνα τῶν πολλῶν * 8só, ἔστι, 
Οπαὶν, ig! ᾧ χρῆναι πεποιθέναι γέγραπται' ὥστε μὴ 
εἶναι τὸν λόγον, ὥς Éx προσώπου τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ 
τοῦ προφῆτου λέγοντος ὅτι Πεποιθὼς ἔσομαι ἐγὼ 
ὁ προφήτης bm αὐτῷ τῷ Χριστῷ, ὡς θεῷ. Αλλ' οὐκ 
εὐάρμοστος ἡ τοιαύτη ἑχδοχή. 


Καὶ πἀλιν' Ιδοὺ ἐγὼ καὶ τὰ παιδία ü joi ἔδω- 
κεν Ó θεός. Ἐνταῦθα πατέρα μὲν ἡμῶν motel τὸν 
Χριστόν. Τὸ δὲ, ἔδωκε, διὰ την εὐδοχίαν τοῦ Πατρὸς 
τὴν ἐπὶ τῷ σαρχωθῆναι αὐτόν. El μὴ γὰρ εὐδόχησε 
σαρκωθῆναι τὸν ὙΥἱὸν, οὐχ ἂν οὐδὲ παιδία αὐτῷ 
ἧσαν. 

'"Επεί οὖν τὰ παιδία χεκοινώνηκθ σαρκὸς xal 
αἵματος, xdi αὐτὸς παράαπ.1ησίως µετέσχε τῶν 
αὑτῶν. Αἰσχυνέσθωσαν ἐνταῦθα οἱ xatk φαντα. 
clav *! xal δόχησιν λέγοντες αὑτὺν παραγεγενῆσθαι. 
Οὐχ εἶπε γὰρ µόνον, ὅτι µετέσχε capxóc καὶ αἵμα- 


loc non esse nature rei, sed paterni affectus 
ejus qui non erubescit. [Etsi enim ex uno simus, 
multum tamen est intervalli, quantum videlicet in- 
ter Creatorem et creaturas. 

Vgns. 12. Dicens : Nunliabo nomen. tuum [ra- 
tribus meis : — in. medio — Ecclesie laudabo — te *. 
Carne induta, induit simul fraternitatem, ac simul 
colit fraternhas. Rursus autem inde excellentia 
prodit. Denuntiabo enim, inquit, iis qui tenebris 
ign sunt el ignorantibus. Non est dissitnile 

: Nomen tuum hominibus manifestavi **. 

uns. 35. Et iterum : Ego ero fidens in ewm. 
Per hoc itidem indicat se hominem fratremque 
nostrum faclum esse. Perinde enim ac quilibet ho- 
minum, sic et ipse confidit in eum, hoc est, Pa- 
trem : simul monstrans nobis, utsoli Deo confida- 
mus, quandoquidem ipse qui Filius erat εἰ nihil 
indigebat, in Patrem tamen confidere sese dicat. 
Nonnulli vero sic intellexerunt : Quia, inquiunt, 
supra Christum fratrem dixit, infra autem patrem, 
in medio declarat illa quidem esse nomina dispeu- 
sationis postremis temporibus patefactm : sempi- 
ternum autem. nomen ejus, quod omnia secula 
przvessit, Deus est. Qu's enim in. alium proprie 
confidit, quam in Deum? Perinde quasi dicat : Ne, 
cum fratrem et patrem eum esse auditis, existime- 
tis eum esse unum ex vulgo : Deus est, inquit, in 
quem fiduciam esse collocandam Seriptura testa- 
tur : ut sermo non sit ex persona Christi, sed pro- 
phete dicentis : Ego propheta ero fldens in ip- 
sum Christum, ut Deum. At vero ista acceptio non 
quadrat. 


Et iterum. : Ecce ego el pueri, quos mihi dedit. 


Deus. Hic Patrem quidem nostrum facit Christum. 
Dedit autem, est ob beneplacitum Patris quod in 
Filii incarnatione exhibuit, Nisi enim ipsi placuis- 
set ut Filius incarparetur, nequaquam ei liberi 
fuissent. 

VERS. í4. Quia ergo pueri communicaverunt earmi 
εἰ sanguini, εἰ ipse similiter participavi& eisdem. 
Pudelfiant igitur qui asserunt eum per imaginatio - 
nem et apparentiam advenisse. Non solum enim 
dixit quod particeps fuit carnis et sanguinis, sicut 


τος, ὥσπερ τὰ παιδία, τουτέστιν͵ οἱ λοιποὶ ávüpurmot* p pueri, hec est, reliqui homines ; atqui etiamsi hoc 


χαίτοι, εἰ xal τοῦτο εἶπεν, ixavby ἣν παραστῆσα:, 
ὅτι ἀληθῶς ἑσαρκώθη ΄ ἀλλὰ χαὶ τὸ, παραπ.1ησίως, 
προσέθηκε, ἵνα τὴν ἁπαράλλακτον πρὺς ἡμᾶς, xal 
ἀληθινὴν σάρχωσιν παραστῄσῃ. 

"Iva διὰ τοῦ θανάτου καταργήσῃ τὸν τὸ xpá- 
τος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τουτέστι, cóv διἀδο.1ον. 
Τὴν αἰτίαν τίθησι τῆς οἰχονομίας. "Onux, φησλ, διὰ 
τοῦ θανάτου αὑτοῦ, ὃν ἀνεδέξατο, ὡς σαρχὸς xal 
αἵματος δηλαδη μετασχὼν, χαταργἠσῃ τὸν διάδολον, 
ὃς ἐχράτει τοῦ θανάτου. Πῶς; Διὰ τῆς ἁμαρτίας. 


9? Psal. xx1, 22. ** Joan. xvii, 6. 


dixissel, satis fuisset ad confirmandum, quod vere 
incarnalus esset; verum etiam similiter adjecit, ui 
a nostra nihil differentem et veram incarnationeur 
nobis exhibeat. 

Ui per mortem desirueret eum qui habebat mortis 
imperium, hoc est, diabolum. Caugam reddit divine 
dispensationis. Ut per mortem suam, inquit, quan 
suscepit, ut carnis et sanguinis videlicet particeps, 
destrueret diabolum, qui imperium GG3 tenebat 
mortis, Quomodo? per peccatum. Quia enim per 


Varie lectiones. 
179 συνεισῆλθεν ο. 3) συκοφαντίαν καὶ λέγοντες καὶ φλεναφοῦντες κατὰ φ. καὶ Ux. 


|. PN 


215 

primam illam 
fecit, ipse fuit qui mortem condidit, ipsa veluti 
milite ac fortibus armis — adversus humanam 
naturam utens. Hac ipsa igitur Christus etiam 
usus est sdversus illum. Quod revera multe 
potentie ac sapientie fuit,  jugulare hostem 
iis armis, quibus ipse multos jugulabat. Qui- 
dam autem sic intellexerunt : Eum qui habebat 


peccatum, inquiunt, hoc est, diabolum : peccatum 


cnim est fortitudo roburque mortis. 

Vens. 15. Et liberaret eos qui timore mortis per 
tolam vitam obnozii erant servituti.-floc cst, ut 
liberaret homines, qui servi erant mortis, metue- 
lantque sibi ab ea, illique obnoxii erant, hoc est, 
detenti servitute quze sub ipsa eral, ut quze nondum 
erat. destructa : vel quia in timore continuo vive- 
bant prisci mortales, semper sese mox morituros 
exspectantes, ac pro ista formidine nullius vo- 
luptatis. sensum accipere potuerunt. lloc enim 
adumbravit, cum dixit : Per totam vitam. Obnozxii 
itaque erant servituti, hoc est, semper timebant, 
ceu servi dominum asperum, ipsam mortem, nul- 
lam plane voluptatem e re aliqua percipientes. Hinc 
vero collige, quod is qui mortem metuit, expers 
est libertatis omniumque servus. Porro, istud fide- 
' libus afflictis est solatio: siquidem illi acti et 
carceribus mancipati liberius ac jucundius vivunt 
quam ii, qui olim summis in deliciis vitam ducere 
videbantur, quando vigebat mors et vires suas 
obtinebat. Nam illi mortis metu concussi, ser- 
vi erant : vos aujfem ab co metu liberati 
estis. 

Vgns. 16. Nusquam enim angelos apprehendit. 
lioc est, non angelornm naturam assuipsit, ne- 
que eam gestavit. Hoc autem multam erga huma- 
vum genus charitatem Dei indicat. Quod enim 
angelis, inquit, non donavit, hoc M homini- 
bus dedit, ut ex ipsorum natura carnem as- 
sumeret. 

Sed semen Abrahae reprehendit. Non dixit, susce- 
pit, sed apprehendit, ut ostendat quod fugientem 
naturam nostram, et. longius remotam insecutus 
s.t, et. antevertens apprehenderit, complexusque 
sit, sibi uniens, ac sistens ipsam a fuga qua ab 


ipso fugiebat. Non dixit autem, naturam homi- C 


num, sed semen Abraha : partim quidem cupiens 
eos attollere, ac generis ipsorum splendorem 
commonstrare, et quod in boc sint gentibus ex- 
cellentiores, quatenus ex ipsis est Dominus. Sem- 
per enim ipsis, ubi citra offensam licet, grati(l- 
catur : partim vero promissionem eis ad memo- 
riam revocans : Tibi et semini tuo dabo terram 
hanc**. , 

6641 Vrns. 17. Unde debebat per omnia [ratribus 
assimilari, Quia placuit ei semel nostram appre- 


*? Gen. xii, 15. 


THEOPHYLACTI BULGARLE ΑΠΟΗΙΕΡ, 
inobedientiam homines peccare A Ἐπειδὴ yàp ἁμαρτάνειν ἐποίει τοὺς ἀνθρώπους Ex 


:216 


τῆς πρώτης ἑχείνης παραχοῆς, αὐτὸς ἣν ὁ τὸν 
θάνατον δηµιουργήἠσας, ὥσπερ τινὶ στρατιώτῃ αὐτῷ 
καὶ ὅπλῳ ἰσχυρῷ χρώμενος κατὰ τῆς ἀνθρωπίνης 
φύσεως. Τούτῳ οὖν αὐτῷ ὁ Χριστὸς ἐχρήσατο xaz' 
αὐτοῦ. "O xai τῷ ὄντι πολλῆς δυνάµεως xai σο- 
φίας, τὸ σφάξαι τὸν ἐχθρὸν διὰ τοῦ ὅπλου ᾧ ἐχεῖνος 
πολλοὺς ἔσφαττεν,. Τινὲς δὲ οὕτως ἑνόησαν * Tbv 
ἔχοντα ?*, cast, τὴν ἁμαρτίαν, τουτέστι, τὸν δ.ά- 
6ολον, "itt, ἑστὶ χράτος xal ἰσχὺς τοῦ θανάτου. 

Kal ἁπα.1άξῃ τούτους ὅσοι φόδφ θανάτου 
διὰ παντὸς τοῦ ἕῃν ἔγοχοι "av δουλείας. 
Τουτέστιν, ἵνα ἑλευθερώσῃ τοὺς ἀνθρώπους, ὅσοι 
δοῦλοι σαν τοῦ θανάτου, xat ἑφοθοῦντο αὐτὸν, xai 
ἔνοχοι αὑτῷ σαν, τουτέστιν, ἐγχατεχόμενοι τῇ ὑπ) 
αὐτὸν δουλείᾳ, ἅτε µηξέπω κχαταλυθέντι' d: ὅτι 
φόδῳ διηνεχεῖ συνέζων οἳ πάλαι ἄνθρωποι, ἀεὶ 
τεθνήξεσθαι προσδοκῶντες, χαὶ δ.ὰ τὸν φόδον τοῦ- 
των οὐδεμιᾶς ἡδονης αἴσθησιν λαθεῖν ἠδύναντο. 
Τοῦτο yàp ᾖΠνίξατο, διὰ παντὸς τοῦ Civ, εἰπών. 
"Evoyot οὖν σαν δουλείας, τουτέστιν, ἀεὶ ἔτρεμον, 
ὡς δοῦλοι δεσπότην πιχρὸν, τὸν θάνατον, οὐδενὺς 
ἁπολαύοντες τερπνοῦ. Συνάγαγε 35 δὲ ἐντεῦθεν, ὅτι 
ὁ θάνατον δεδοικὼς, ἀνελεύθερος καὶ πάντων δοὺ- 
λος. Ἡαράκλησις xai τοῦτο τοῖς θλιδοµένοις πι- 
στοῖς, εἴγςε οἱ ἐλᾳυνόμενοι νῦν xai δεσμούμµενοι, 
ἐλευθερώτερον δ.άγουσι xal Ίδιον τῶν πάλαι τρυ- 
(dv δοχούντων, ὅτε ἴσχνεν ὁ θάνατος. "Exstivot μὲν 
γὰρ τῷ φόθῳ τοῦ θανάτου κχατασειόµενοι, δοῦλοε 


C σαν ' ὑμεῖς δὲ τούτου ἀπηλλάγητε. 


OD γὰρ δήπου ἀγγέ]ων ῥἐπι]αμδάνεται. 
Τουτέστιν, οὗ τῆς τῶν ἀγγέλων φύσεως ἑδράξατο, 
οὐδὲ ταύτην ἐφόρεσε. Τοῦτο δὲ τὴν πολλὴν πρὶς τὸ 
ἀνθρώπινον γένος ἀγάπην τοῦ Θεοῦ δεἰχννσιν. *O 
Υὰρ ἀγγέλοις, φησὶν, οὐχ ἑχαρίσατο, τοῦτο ἀνθρώποις 
δέδωκε, τὸ, ἐξ αὐτῶν σάρχα προσλαθέσθαι. 


Ἀ.14ὰ σπέρματος ᾿Αέραὰμ ἐπιϊαμδάνεται. 
Οὐχ εἶπεν, ἀνέλαδεν, Αλλ., ἐπιϊαμόάνεται, ἵνα δείξη 
ὅτι φεύγουσαν τὴν φύσιν ἡμῶν , x«i μαχρυνθεῖσαν 
ἐδίωξε * xal φθάσας ἐἑπελάθετο αὐτῆς, xal τεριξ- 
πλάχη ἑνώσας ἑαυτῷ, χαὶ στήσας αὐτὴν τῆς ἀπ' 
αὐτοῦ φυγῆς. Οὐχκ sime δὲ, Φύσεως ἀνθρώπων, 
ἀλλά, σπέρματος ᾿Αδραάμ * ἅμα μὲν βουλόµενος 
αὑτοὺς ἑπᾶραι, xal δεῖξαι τὸ γένος αὐτῶν τίμιον, 
xal ὅτι πλέον ἔχουσι τῶν ἐθνιχῶν ἐν τούτῳ, χαθὸ ** 
ἐξ αὐτῶν ὁ Κύριος ' ἀεὶ γὰρ χαρίζεται αὐτοῖς, ἓν 
οἷς οὐδεὶς βλάπτεται ΄ ἅμα δὲ xal τῆς ἐπαγγελίας 
ἀναμιμνήσχων αὐτοὺς, ὅτι Σοὶ xal τῷ σπέρµατί 
σου δώσω τὴν γην ταύτην. 


"O0cv ὤφειε κατὰ πἀντα τοῖς ἀδεΊλφοῖς όμοι- 
ωθῆναι. Ἐπειδὴ, φησὶν, ἅπαξ χατεδἐξατο τῆς 


Yaric lectiones. 


5’ Moy υ. S σύνες 0. ?* χαθότι o. 


211 


EXPOSITIO ΙΝ EPIST. AD IIEBIU/EOS. — CAP. II. 


218 


ἡμῶν ὁρἀάξασθαι φύσεως, ἀχύλουθον ἦν πάντως xavà A hendere naturam, consequens erat prorsus pe" 


παντα ἡμῖν ὁμριωθῆναι, τουτέατι, τεχθῆναι, τρα- 
φῆναι, αὐξηθῆναι, παρεῖν πάντα ἅπερ ἑχρῆν, τέλος 
θανεῖν * τοῦτο γάρ ἐστι τὸ, κατὰ πάντα ὁμοιωθῆναι. 


"Ira ἑλεήμων γέγηται, xal. πιστὸς Αρχιερεὺς, 
τὰ πρὸς τὸν θεὀν. Δι οὐδὲν ἄλλο, qnot, τὴν σάρχα 
τὴν ἡμετέραν ἔλαδεν, ἢ ἵνα δι αὐτῆς ἑλεήσῃ ἡμᾶς, 
xai ἀναστήσῃ κάτω χειµένους. Πῶς; Αρχιερεὺς 
ἡμῶν γενόμενος, xal προαξνέγχας τὴν cápxa ταύ- 
την, ἣν ἐς ἡμῶν προσείληφεν, ἀντ' ἄλλου τινὸς 
ἱερείου, ἵνα τῶν ἁμαρτιῶν ἡμᾶς κχαθαρίσῃη, xal 
μεσιτεύσῃ ἡμῖ, τὰ πρὺς «bv Θεόν ' ἐχπεπολεμω- 
pívot γὰρ ἡμεν τούτῳ. Πιστὸς δὲ, ἀντὶ τοῦ, ἆληθι- 
νὺς, xal δυνάµενος τὸ ἔργον τοῦ ἀρχιερέως πληροὺν' 


omnia ipsum nobis assimilari, hoc est, ut nasceretur, 
ut aleretur, ut. cresceret, omniaque pateretur quz 
oporteret eum pati, οἱ tandem ut moreretur :. hac 
enim est per omnia assimilari. 

Ut misertcors feret, et fidelis Pontifex in. iis qua 
sunt ad Deum. Nullam aliam ob causam carnem 
nostram accepit, inquit, quam ut nostri miserero- 
tur, ac erigerel depressos. Qua istud ratione? 
Pontifex noster factus, ac. offerens carnem haue 
quam ex nobis assumpsit, loco alterius cujusdam 
sacrificii, uta peccatis nos mundaret, ac media- 
tor noster esset apud Deum. Hostes enim ejus 
eramus. Fidelis autem, pro, verus, et qui possil 
pontificis opus implere : hoc enim est veri pon- 


τοῦτο Υὰρ ἀρχιερέως ἀληθινοῦ, τὸ ἁμαρτιῶν ἁπαλ- D tificis officium, nempe, a peccatis liberare eos quo- 


λάττειν τοὺς ὧν ἐστιν ἀρχιερεύς ' 3) ὅτι εὐπαρά- 
δεχτος τῷ θεῷ ἐν ταῖς πρὸς αὐτὸύ µεσιτείαις. 

Εἰς τὸ ἱλάσκεσθαι τὰς ἁμαρείας τοῦ «ἰαοῦ. 
Ἔδειξε τί ἐστ:, πιστὸς εὰ πρὸς τὸν Θεόν. του- 


τέστιν, ὥστε ἱλάσχεσθαι τὰς ἁμαρτίας τοῦ λαοῦ. . 


Τοῦτο yàp τὸ µέγα δεῖγμα της ἀγάπης αὐτοῦ, ὅτι 
πάντα ἐποίησεν, ὥστε τὰς ἁμαρτίας λῦσαι. Διά τί 
δὃξ οὐχ εἶπε, τὰς ἁμαρτίας τῆς οἰχουμένης, ἀλλὰ, 
τοῦ Àz00 ; "Οτι τέως περὶ τῶν Ἰουδαίων fj» ὁ λόγος 
τῷ Κυρίῳφ, xal διὰ τούτους Ίλθε προηγουμένως, 
ἵνα τούτων σωθέντων, xal οἱ ἄλλοι δι’ αὐτῶν σωθῶ- 
σιν, εἰ καὶ τοὐναντίον γέγονε. Καὶ ὁ ἄγγελος δὲ 
πρὸς τὸν ἹἸωσὴφ, Αὐτὸς, φηὶ , σώσει τὸν Aaór 
αὑτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν. Thy εὐγένειαν οὖν ἓν- 


rum est pontifex : vel quia gratus est Deo im auis 
ad eum intercessionibus. 

Ut repropitiaret delicta populi. Plauum fecit 
quid sit, fidelis in iis que sum ad. Deum : hoc est, 
ut placet atque expiel peccata populi. ld enim | in- 
gens argumentum est cbaritatis sus, quod omnia 
fecit ut peccata tolleret. Cur autem non dixit, pec- 
cata orbis, sed, populi? Quia antea rationem gerc- 
bat Judaeorum Dominus, qui populus ejus eraut , 
propter quos inprimis venerat, ui his conservatis 
et alii salvi fierent ; etiamsi diversum factum sit. 
Unde et angelus ad Joscphum ait : Ipse servabit 
populum suum a peccatis '. Judaicam itaque nobi- 
litatem bíc indicat, etquanto in pretio fuerintapud 


ταῦθα δείχνυσι τὴν Ἰουδαϊκὴν, xai ὅσου λόγου Ίξι- C Dominum. 


οὔῦντο παρὰ τῷ Κυρίῳ. 

Εν ᾧ γὰρ πέπονθεν αὐτὸς πειρασθεὶς, δύνα- 
ται τοῖς πειραζοµένοις βοηθῆσαι. Ταπεινὸν 55 
μὲν τοῦτο xal εὐτελὲς, xai ἀνάξιον θεοῦ δοχεῖ. 
Όταν γὰρ ἐπιλάδηται Παῦλος τῆς σαρχὸς, πάντα 
ταπεινὰ φθέγγεται, πλὴν οὐχ ἀνάξιον τῆς σαρχός * 
xai οὐδὲν θαυμαστόν ' ἐπεὶ xal περὶ τοῦ Πατρὸς, 
τοῦ ph σαρχωθέντος, πολλὰ ἀνθρωποπρεπῆ xai 
ταπεινά φησιν d Γραφή ’ Κύριος éx τοῦ οὐρανοῦ 
διέχυψε, xal εἶδε τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων - καὶ, 
Αφταδὰς δύοµαι  χαὶ µυρία τοιαῦτα. Πολλῷ οὖν 
μᾶλλον περὶ τοῦ Χριστοῦ τοῦ δὲ σαρχωθέντος χαὶ 
παθόντος iv σαρχ), ἄλλως τε xol πρὺς πληροφο- 
ρίαν τῶν ἀχουόντων, xal διὰ τὴν αὐτῶν ἀσθένειαν 
εἴρηται ' xal γὰρ οἱ ἄνθρωποι τὴν πεῖραν πιστοτά- 
pav πάντων Ἠγηνται. Ὅ δὲ λέχει, τοιοῦτόν ἐστιν * 
02, ὡς θεὺς μόνος οἶδεν, ἀλλὰ xal ὡς ἄνθρωπος διὰ 
τῆς πείρας ἔγνω, Κα) fj σὰρξ γὰρ αὐτὴ του Χριστοῦ 
πολλὰ ἔπαθεν - οἶδε τί ἐστι θλίψις, οἵδε τί ἐστι 
πειρασμός ὥστε δύναται βοηθῆσαι, ἀντὶ τοῦ, 
πρόθυμός 5 ἐοτιν εἰς τὸ δοῦναι χεῖρα ουµπα- 
θείας. 


! Matth. 1, 21. * Psal. xi, 2. 


! Gen. xvi, 91. 


VEns. 18. In eo enim in. quo passus. est. ipse et 
tentatus, polest eis * qui tentantur. auziliari. Huwmile 
quidem hoc, et vile, Deoque indignum videtur. 
Cum enim Paulus de carne disserit, omnia humi» 
lia loquitur, verumtamen non est indignum earne, 
Neque hoc mirum cuipiam videri debet : quando- 
quidem et de Patre qui non incarnatus, pleraque 
ad hominem pertinentia et humilia Scriptora !o- 
quatur, ut : Dominus de celo prospexit, et vidit filios 
hominum * ; ac : Descendam εἰ videbo * , innume- 
raque alia hujusmodi. Multo potius igitur de 
Christo incarnato, et in carne passo, presertim ut 
certiores redderentur auditores, et propter ipsorum 
imbecillitatem multa dicta sunt. Etenim homines 
experientiam omnibus aliis certiorem arbitrantur. 
Quod autem dicit, est hujusmodi : Non quatenus 
solus Deus novit, verum etjam quatenus homo novit 
per experientiam, Nam ipsa Christi caro haud 
pauca toleravit : novit quid sii 665 afflictio, 
uovit quid sit tentatio. [taque potest auxiliari, hoc 
est, promptusest ad inanum compassionis afflictis 
porrigendam. 


Varia lcctiones. 


1; πάνν ταπτινὸν τοῦτο O. 354 μετὰ πολλῆς προθυμµίας ὀρέξει x. 


Ll 


919 
CAPUT 1. 

Vas. 1. Unde, fratres sancti, vocationis celestis 
participes. Unde, hoc est, postquam talem ipsum 
Pontificem esse dixi, nimirum fidelem, et qui pro- 
pitius esset. peccatis nostris, et posset. nobis auai- 
liari : considerate isthuc, et invenietis omnino sic 
sese ligbere. Vocationis autem celestis participes, 
dixit, hoc est, illic vocati &umus : nibil ergo 
hie quaeramus : illic merces est, illic retri- 
butio. 

Considerate apostolum et pontificem confessionis 
mostra Jesum Christum, Propter carnem omnia sunt 
humilia, ut sxpius dictum est. Apostolus itaque 
ideo dicitur, quod sit 13blegatus ad oves domus 
]srael. Pontifex autem confessionis nostre, hec est, 
fldei : non enim legalis cultus Pontifex est, sed 
nostre fidei. 


Vkns.2. Qui fidelis est ei qui profecit. illum, 
sicut et Moses in tota domo ejus. Christum Mosi 
autepositurus, pontificatum in medium protulit, 
€i huic et illi populum commissum inquiens , 
majora tamen Clris:0 quam Mosi concredita 
fuisse. Principio tamen statim non indicat eam 
excellentiam, ne resilirent : etiamsi namque fide- 
les erant, omnino tamen adhuc adhzrebant 
Mosi : interim tamen Dominum illi adequat, 
inquiens : Fidelis est ille Patri, qui fecit eum 
pontificem et apostolum. Non enim hic de essentiae 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


290 
KE9AA. T*. 

*Ogev, d8&Agol ἅγιοι, κ.λήσεως éxovparlov 
μέτοχοι. "O0sv, τουτέστιν, ἐπειδὴ τοιοῦτον εἶπον 
αὐτὸν ἀρχιερέα εἶναι πιστὸν, xal ἱλασχήμενον ταῖς 
ἁμαρτίαις ἡμῶν, xat δυνάµενον βοηθεῖν ' σχοπήσατε 
xdi εὑρήσετε πάντως τοῦτο οὕτως ἔχον. Κ.ήσεως 
δὲ, φησὶν, ἑπουραγίου μέζόοχοι ' τουτέστιν, ἐχεῖ 
ἐχλήθημεν, μηδὲν ἐνταῦθα ζητῶμεν * ixel ὁ μισθὸς, 


: kxsT fj ἀνταπόδοσις. 


Κατανοήῄσατε τὸν ἁπόστο.ον xal ἀρχιερέατῆς 
ὁμολοτίας ἡμῶν Ὑησοῦν Χριστόν. Διὰ τὴν σάρχα, 
πάντα ταπτινὰ, ὣς πολλάχις εἴρηται. Απόστολος. 
μὲν οὖν, παρὰ τὸ ἀπεστάλθαι el, τὰ πρόδατα οἴχου 
Ἱσραήγλ. Αρχιερεὺς δὲ τῆς ὁμολογίας ἡμῶν, 


B κουτέστι,͵ τῆς πίστεως" σὺ γὰρ τῆς xatk vópov 


λατρείας ἀρχιερεύς ἐστιν, ἀλλὰ τῆς ἡμετέρας 
πίστεως. 

Πιστὸν ὅντα τῷ ποιῄσαντι αὐτὸν, óc xal 
Μωῦσης ἐν Jo τῷ οἵκφ αὐτοῦ. ἨΜέλλων *! τὸν 
Χριστὸν προτιθέναι τοῦ Μωῦσέως, Ίγαγε μὲν εἰς 
µέσον τὴν ἀρχιερωσύνην, καὶ φησιν, ὅτι Καὶ οὗτος 
κἀκεῖνος λαὸν ἐγχεχείρισται, πλὴν ἀλλ' ἐπὶ µείζο- 
σιν οὗτος. Τέως δὲ ἐν ἀρχῇ οὐ δείχννσι τὴν ὑπερο- 
χην, ἵνα μὴ] ἁποπηδήσωσιν * el γὰρ xaX πιστοὶ σαν, 
ὅμως πάνυ τι προσδ:έχειντο τῷ Μωσεῖ ' ἀλλὰ τέως 
ἐξισοῖ τὸν Κύριον Exslvip, xal φησιν, ὅτι Πιστός 
ἐστι xal οὗτος τῷ Πατρὶ τῷ ποιῄσαντι αὐτὸν ἀρχιε- 
pía xal ἁπόστολον. Οὐ vip περὶ οὐσιώσεως iv- 


ratione sermo est, verum de commissione. Fidelis ᾳ ταῦθα ὁ λόγος, ἀλλά Ἱτερὶ προχειρήσεως Πιστὸς οὔν 


igitur est, hoc est, benevolus, curam gerens eo- 
rum qnz sunt Patris, et non sinens ea corrumpi, 
sed salutem potius corum quarens. Quemadmo- 
dum et Moses in tota domoejus, hoc est, in populo. 
Domum enim popnlum vocat, perinde ac nos con- 
suevimus dicere, llle ex hac domo est. Ceterum, 
Kjus, sive Dci, sive Mosis. Nam et Mosis dicebatur 
populus, ut : Populus tuus peccavit. Tanquam pro- 
curator et economus domus, inquit, sic erat Mosos 
in populo. | 
VeBs. 9, 4. Ampliori enim gloria iste pre Mose 
dignus est. habitus, quanto ampliorem honorem habet 
domo is qui (abricavit illgm. Omnis namque domus 
[abricatur ab aliquo. (ui autem omnia creavit, Deus 


ἐστι, τουτέστιν, εὐνοϊκὸς, Προϊότάμενος τῶν τοῦ 
Πατρὸς, xal οὖχ ἑῶν αὐτὰ φθείρεσθαι, ἀλλὰ τὴν 
σωτηρίαν αὑτοῖς περιποιούµενος. Ὡς xal Μωῦσης 
ἐν OA τῷ olxp αὐτοῦ, τουτέσδτιν, iv τῷ λαῷ. 
Olxov γὰρ τὸν Xabv λέγει 3, ὡς καὶ ἡμεῖς εἰώθαμεν 
λέγειν, 'O δεῖνα τῆσδε τῆς οἰχίας ἑστίν. Αὐτοῦ δὲ, 
fivot τοῦ θεοῦ, 7) τοῦ Μωῦσέως. Kal γὰρ xai τοῦ 
Μωῦσέως ἑλέγεῖο ὁ λαὺς, ὡς τὸ, '0.αός σου ἥμαρ- 
t£v. Ὡς ἐπίτροπος, φησὶ, xal οἰχονόμος οἰχίας, 
οὕτως ἦν Μωσῆς τῷ Aa. 

Π.1είογος γὰρ δόξης οὗτος παρὰ Μωσην ἠξίω- 
ται, καθ ὅσον π.είονγα tuy ἔχει τοῦ olxov d 
κατασκευάσας αὐτόν. Πᾶς γὰρ οἶχος κατασκευ- 
άζεται ὑπό tivoc * ὁ δὲ τὰ πάντα κατασχενάσας. 


&s. Ecce hic est excellentia qua Dominus Mosen D θεός. Ἰδου ἐνταῦθα χαὶ ἡ ὑπεροχὴ, fjv ἔχει ὁ 


exsuperat, Fidelis, inquit,eratet ille in tota domo, 
hoc est, in populo : verumtamen et ipsecrat unus 
ex domo. llomo enim et ipse perinde ac caeteri ; 
etiamsi sanctus erat, et conservusipsiserat : quem- 
admodum in GGG «dibus procuratores, etiamsi 
c:xteros prscellant, aliis tamen conservi sunt. 
Quoniam igitur et ipse pars domus erat, conditus 
est et ipse a quopiam, et qui condidit ipsum, ex- 
cellit eum omnino. Condidit autem eum Filius 
Dei, qui carnem accepit, et pontifex propter ipsum 
audiit : excellit itaque eum. Animadveite itaque 


Vario lectiones. 


* θέωνω. 39 χαλεῖ ο. 3 αὐτὴν o, 


Κύριο; πρὸς Μωῦσην. Φησὶν οὖν, ὅτι Πιστὺς μὲν 
ἣν κἀχεῖνος ἐν ὅλῳ τῷ oUxty, τουτέστιν, ἓν τῷ λαῷ * 
πλὴν xal αὐτὸς eT; ἣν τοῦ οἴχου * ἄνθρωπος γὰρ xat 
αὐτὸς, ὡς χαὶ οἱ λοιποί εἰ xa3 ἅγιος, xat ὁμόδονλος 


. αὐτοῖς. ὡς xal ἓν ταῖς οἰχίαις ol. ἑπίτροποι, εἶ xai 


προέχουσι τῶν λοιπῶν», πλὴν ὁμόδουλοι τοῖς ἄλλοις. 
Ἐπεὶ οὖν xal αὐτὸς µέρος τοῦ oixou Tfjv, ἑχτίσθη 
xai αὗτος ὑπό τινος, xal ὁ χτίσας αὐτὸν ὑπερέχει 
αὐτοῦ πάντως. Ἔχκτισε δὲ αὐτὸν ὁ Υἱὸς τοῦ θεοῦ 
ὁ σάρχα λαθὼν, καὶ Αρχιερεὺς δι αὐτὸν ' χρηµα” 
τίσας" xai ὑπερέχει ἄρα αὐτοῦ. "Opa οὗν πῶς 


921 EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. IIT. 


Ἡρξατο μετὰ τῆς συγκρίσεως ἀπὸ τῆς σαρχὸς, À quomodo comparationem a carne auspicatus est : 


ἀνέδη δὲ εἰς «hv θεότητα, χαὶ 99 ἀσυγχρίτως ὑπερ- 
έχειν τὸν Ποιητὴην τοῦ ποιἡµατος ἔδειξε. 


Καὶ Μωσῆς μὲν πιστὸς £v 64g τῷ οἵκῳ αὐτοῦ, 
ὡς θεράπων., slc μαρεύριον τῶν «Ἰα1ηθησομέγωγ" 
Χρισςὸς δὲ ὡς Yióc. Ἰδοὺυ xoa ἄλλην ὑπεροχὴν 
δείχνυσιν * 6v: ὁ μὲν Μωσῆς πιστὸς fv, ὡς θερά- 
Ttov, διὰ τοῦτο χαταστὰς, ἵνα λαλῇ τὰ τοῦ Δεσπότου 
τοῖς λοιποῖς οἰχέταις. καὶ μάρτυς ᾗ τῷ Θεῷ ἐν τῇ 
χρίσει τῶν λαληθέντων. El vàp καὶ οὐρανὸν χαλεῖ 
μάρτυρα xai γῆν, ὡς τὸ, "Axovs, obpavà, xal 
ἐγωτίζου ἡ Tfj* χαὶ φάραγγας, ὡς τὸ, 'Ακούσατε 
ωάραγγες τὰ θεμέ.ια τῆς Ὑῆς  πολλῷ μᾶλλον 
ἄνθρωπον. 'O δὲ Χριστὸς πιστός ἔστιν, ὡς Yl. 


γνήσιος xal χληρονόμος, τὰ Πατρῷα διοικῶν χατὰ - 


' $9 τοῦ Πατρὸς θέλημα. Πάμπολυ δὲ καὶ ἁσύγ- 
χριτον τὸ μέσον τοιούτου Δεσπότου xal δούλου. 


"Exi εὐν οἶκον αὐτοῦ * ob οἶκός ἐσμεν ἡμεῖς, 
ἑάν περ τὴν παῤῥησίαν καὶ τὸ χαύχηµα τῆς 
ἑἐ 2πίδος ἄχρι τέλους βεδαίαν κατάσχωµεν. Οἶκος 
ἣν τοῦ Μωῦσέως ὁ λαὺς, οὗ µέρος xoi αὐτὸς fv. 
Οἶχον ἔχει xal ὁ Χριστὸὺς, ἡμᾶς ' ἀλλ ἐὰν µέχρι 
τέλους ἑστῶτες ὤμεν, xal μὴ χαταπέσωµεν. Ἑν- 
ταῦθα γὰρ *! προτρέπει αὐτοὺς χαρτερεῖν iv «al; 
θλίψεσι, xal μὴ ἐχλύεσθαι ' οὕτω γὰρ ἑσόμεθα 
οἶχος Θεοῦ, ὥσπερ ἣν Μωσῆς. Ἐγχωμιάζει δὲ αὖ- 
τοὺς, δειχνὺς ὅτι ἤρξαντο μὲν, δεῖ δὲ καὶ τέλος ** 


conscendit autem ad divinitatem, εἰ conditorem 
operibus incomparabiliter prestantiorem esse de- 
monstravit, 

Vgns. 5. Et Mosesquidem fidelis erat in totadomo 
ejus, tanquam famulus, in testimonium eorum que 
dicenda erant : Christus vero tanquam Filius. — En 
aliam hic praestantiam adducit. Moses, inquit, erat 
fidelis veluti minister, propterea constitutus ut 
Domini negotia czeteris famulis explicaret, atque ut 
in judicio Deo testis esset eorum quz dicta erant.Si 
enim colum ac terram vocet testes,quemadmodum 


lllud : Audi celum, et auseulta terra * ; et valles, 


ut in eo loco : Audite valles fundamenta terre* ; 
multo magis hominem. Christus autem fidelis est, 
ut Filius genuinus et hzres, res Paternas admini- 
straus secundum Patris voluntatem. Magnum autem 
et omnino incomparabile discrimen est inter talem 
Dominum ct servum. 

Vens. 6. Indomosha : cujus domus nos sumtus, si β- 
duciam et gloriationem spei ad finem usque firmam re- 
tineamus. Domus Mosis erat populus, cujus et ipse 
pars erat. Christus etiam domum habet, nos τὶς 
delicet : at si ad finem usque persistamus, neque 
decidamus. Hic enim adhortatur eos perseverare 
in afflictionibus, et non labefactari : hae enim ra- 
tione erimus domus Dei, perinde ac erat Moses. 
Laudat autem eos, ostendens quod inceperint 
quidem, oportet autem et finem addere. Pulchre 


προσθεῖναι. Καλῶς δὲ εἶπε, παῤῥησίαν xal καύ- ϱ autem dixit, fiduciam et glorintionem spei. Firmiter 


χηµια ἐῑπίδος. Καὶ γὰρ ἐλπίζων τις βεθαίως, ὅτι 
ἔσται ἀνταπόδοσις, καυχᾶται ἐντεῦθεν Ίδη, ὡς ἐπι- 
γεγενηµένοις τοῖς ἐλπιζομένοις, xat οὗ χαταδύεται, 
ἀλλὰ παῤῥησίαν ἔχει μᾶλλον, ὅταν θλίδηται διὰ 
τὸν ἀγαπώμενον αὐτῷ Χριστόν. 

Διὸ, καθὼς «Ίέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ' Σήµε- 
por ἑὰν τῆς φωνης αὐτοῦ ἀχούόητε, ui). exn- 
ῥρύνητε τὰς καρδίας ὑμῶν, ὡς ἐν τῷ zapazixpa- 
σμῷ, κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ πειρασμοῦ àv τῇ 
ἐρήμφ * οὗ ἐπείρασάν µε οἱ πατέρες ὑμῶν, ἐδο- 
xípacdv µε, καὶ εἶδον τὰ ἔργα µου ceccapd- 
κοντα ἕἔτη. Διὸ προσώχόισα τῇ }γενεᾷ ἐχείνῃ. 
xal εἶπον * Ἆεὶ π.Ίαγῶνται τῇ κχαρδίᾳ αὐτοὶ 
δὲ oix ἔγνωσαν τὰς ὁδούς µου. Ὡς ὤμοσα 


enim quispiam sperans futuram compensationem, 
jam inde gloriatur, ceu quz sperarit, presto sint, 
nec animo dejicitur, sed flduciam potius habet, 
si quando affligatur propter dilectum sibi Chri- 
stum. 

Vzns. 7, 41. Quapropter, sicut dicit Spiritus san- 
cius : Hodie si vocem ejus. audiveritis, nolite obdw- 
rare corda vestra, sicut iu. exacerbatione, secundum 
diem tentationis in deserto, ubi tentacerunt me patrea 
vestri, prebaverunt me, et viderunt opera mea. qua- 
draginta annis. Propter quod in[ensus [ui genera- 
tioni huic, εἰ dixi : Semper errant corde : ip:i au- 
tem non cognoverunt! vias meas. Sicut juravi in. ira 
mea, si introibuut in requiem meam. De spe dispa- 


ἐν tj Óprijj µου, εἰ εἰσελεύσονται εἰς τὴν D tavit, ac quod mercedem aliquam et requiem pro 


xatázavciv pov. Περὶ ἑλπίδος διελέχθη, xal 
ὅτι χρὴ βεδαίως mposboxdv µισθὀν τινα ἑἐχεῖ, 
xai ἀνάπαυσιν ἀντὶ τῶν ἑνταῦθα χαµάτων * 
xaX δείχνυσι τοῦτο ἀπὸ τοῦ προφἠτου λέγοντος, ὅτι 
μέλλουσιν εἰσελθεῖν εἰς χατάπαυσιν ol πιστεύοντες, 
ὡς οἴἵγε ἀπιστοῦντες oüx εἰσελεύσονται, ὥσπερ οὐδὲ 
οἱ πάλαι ἐχεῖνοι. Μετὰ γὰρ τὸ περάσαι τὴν Ἐρυθρὰν 
θάλασσαν ol Ἑδραῖοι, καὶ µυρία λαθεῖν ἐν τῇ ἑρήμῳ 
τῆς τοῦ Θεοῦ περὶ αὐτοὺς χηδεµονίας xaX δυνάµεως 
τεχµήρια, ἐθουλεύσαντο χατασχόπους πἐμψαι διασχε- 


? Deut, xxxi, {. * Mich, v1, 1, 2. 


laboribus quos hic toleramus, illic exspectare opor- 
teat ; atque istud ex propheta G7 ostendit, qui 
dicit, quod ii qui credunt, in requiem introibunt, 
quemadmodum qui non credunt, non ingredientur, 
ut neque olin illi. Nau febrei postquam mare 
Rubrum pertrangissent, ac in deserto innumera Dei 
erga se cure el potentiz indicia accepissent, de- 
creverunt speculatores mittere, qui terre naturam 
explorarent, al quam ingressuri erant. ]sti vero 
qui profecti fuerant, reversi sunt, naturam quidein 


Varie lectiones. 


** i02 ο. "6b o. " 5 πέρας 0. 


231 THEOPHYLACTI B''LGARLE ARCIIIEP. 34 
terrae admirantes, sed asscverantes inexpugnabiles A φοµένους την φύσιν τῆς γῆς, εἷς ἣν ἔμελλον εἰσ- 


esse liomines qui eam terram inhabitarent. Populus 
jgitur, cum debuisset. expendere Dei insuperabilem 
potentiam , consternati po:ius sermonibus hisce, 
murmurabant, atque in. "Egyptum reverti oportere 
. censebant, ludignatus itaque Deus quod adeo ce- 
leriter tot admirabilium operum suorum memoriam 
repulissent, juravit non ingressuram generationem 
illam qui  murmurasse| in (terram promis 
sionis : omnes etiam perierunt in deserto, 
preter Chaleb et Jesum. Quia igitur David post 
geirerationem illam loquens, dixit : llodie si vocem 
ejus audiveritis, non obduretis corda vestra, ne 
eadem patiamini quz imajores vestri, ac orbemini 
requie : videlicet quasi alia quzdam sit. requies 
quam nos obtinere debemus, hzc dicit. Nam si 
revera requiem accepissent, quam ob causam dice- 
et; Hodie ne induretis corda vestra, patrum ve- 
strorum Instar, ne non. ingrediamini in requiem ? 
Qu igitur alia est requies przter regnum ceelorum, 
eujus imago fuit et Sabbatum, οἱ typice factus in- 
gressus in Palestinam per incredula generationis 
filios? Tres enim sunt quietes : prima est Sabbati, 
in quo Deus quievit ab operibus suis, de qua nunc 
Davidem non est loqui verisimile, ut qu: olim sit 
facia. Altera est, ingressus in terram proimissio- 
nis, in quam ingressi Judei cessaturi erant, ac 
quietem habituri a praeliis et errore. Neque de hac 
nunc dicit : Palestina enim omnino tum occupata- 
tur ab Hebrais temporibus Davidis. Quomodo igi- 
tur de hac, tanquam adhuc restaret, locutus est? 
Videtur lgitur alia qux:edam requies esse, in quam 
Jesus fllius Nave non potuit introducere populum. 
Qua sutem ista flet, preter eam qua est in caelis! 
Date ergo operam, ne ab hac excidatis propter 
incredulitatem, perinde ac majores vestri. Hec 
ergo hujus loci sententia est, qua longe extendi- 
tur : at vero singula speCiatim  pertractanda sunt. 
Considera autem, a Deo non esse exigendam ratio- 
nem, sed sive tueatur, sive non tueatur, credendum 
ei. Nam et ideo eos accusat, quod tentarint illum, 
lioc est, noncitra hesitationem in ipsum sperave- 
rint, ut qui omnia posset. 


ελθεῖν. Οἱ δὲ ἁπελθόντες ὑπέστρεψαν, τὴν μὲν φύσιν 
τῆς γῆς") θαυμάζδοντες, ἀνθρώπους μέντοι ἄπροσμα- 
χήτους χατοικεῖν ταύτην λέγοντες. 'O τοίνυν λαὸς 
£oy ὑπολογίσασθαι τὴν τοῦ Θεοῦ ἀχαταμάχητον 
δύναμιν, χαταπλαγέἑντες τοῖς λόγοις τούτοις, ἐγόΥ- 
(υζον ****, χαὶ εἰς Αἴγυπτον ἀποστρέφεσθαι τούτους 
δεῖν ἑνόμιζον. Ὀργισθεὶς οὖν ὁ θεὸς, ὅτι περ οὕτω 
ταχέως τὴν τῶν τοσούτων θαυμασίων μνήμην ἁπώ- 
σαντο, ὤμοσε μὴ εἰσελθεῖν τὴν Υενεὰν ἑχείνην την 
γογγύσασταν εἰς την γῆν τῆς ἐπαγγελίας ' xal 5h 
πάντες ἀπώλοντο Ey τῇ ἐρήμῳ, πλὴν Χαλὲθ καὶ Ἰη- 
coU. Ἐπεὶ οὖν μετὰ τὴν γενεὰν ἐχείνην ὁ ** Δαδὶδ 
διαλεγόµενος ἔλεγεν, ὅτι Σήµερον ἐὰν τῆς φωνῆς 
αὐτοῦ ἀχούσττε, καὶ gh σχληρύνητε τὰς χαρδίας 
ὑμῶν, ἵνα ui] τὰ αὐτὰ πάθητεᾶπερ οἱ πρόγονοιοί ὑμέ- 
τεροι, καὶ ἀπρστερηθῆτε τῆς χαταπαύσεως * δηλον ὅτι 
ὡς οὕσης τινὸς ἑτέρας χαταπαύσεως, ἣν ὀφε[λομεν κατ. 
ασχεῖν, ταῦτα λέγει. "Enel εἰ ἀπειληφότες σαν ὄντως 
τὴν κατάπαυσιν, τίνος Ἐνεχεν λέγει, Σήµερον μὴ σχλη- 
ρύνητε τὰς καρδίας ὑμῶν, ὡς οἱ πατέρες, xal οὗ μὴ 
εἰσέλθητε εἰς τὴν χατάπαυσιν; Tl; οὖν ἐστιν ἄλλη χα- 
τάπανσις, 1] fj βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ἧς εἰχὼν τό τε 
Σάδόατον, xaX ἡ τυπιχκῶς Υενομένη εἰς την Παλαιστί- 
νην εἴσοδος τῶν τέχνων τῆς ἀπιστησάσης ** γενεᾶς ; 
Τρεῖς váp elat χαταπαύσεις * fj τε τοῦ Σαθδάτου, ἓν 
ᾗ κατέπαυσεν ὁ θεὸς ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτοῦ, περὶ T; 
οὐκ ἔοιχε νῦν λέγειν ὁ Δαθὶδ, ἅτε πάλαι γεγενηµέ- 
vnc* καὶ ἡ εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας εἴσοδος, el; 


C ἣν εἰσελθόντες Ἰουδαῖοι, ἔμελλον ἀναπαύσασθαι τῶν 


πολέμων xai τῆς πλάνης. Οὐδὲ περὶ ταύτης vov 
λέγει» ἡ γὰρ Παλαιστίνη τότε χατείχετο τοῖς 
Ἑδραίοις ἐπὶ τῶν χρόνων Δαδίδ. Πῶς οὖν ἔλεχε *' 
περὶ ταύτης, ὡς ὑπολειπομένης; Ἔοιχεν οὖν ἑτέρα 
τις εἶναι χατάπανυσις, εἰς ἣν Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυή 
οὑχ ἡδύνατο εἰσαγαχεῖν τὸν λαόν. Τίς δὲ ἂν sim 
αὕτη, ἢ fj tv οὐρανοῖς; Σπουδάσατε οὖν, ἵνα ταύτης 
μη ἐκπέσητε διὰ τὸ ἀπιστῆσαι, ὡς χαὶ οἱ mp^yovot 
ὑμῶν. Οὗτος μὲν οὖν ὁ νοῦς ὅλου τοῦ χωρίου ἄχρι 
πολλοῦ διἠχων * ἐπεξιτέον 55 xol τοῖς xavà µέρο». 
Ἐννόει δὲ, ὅτι οὐ δεῖ τὸν Ocbv εὐθύνας ἀπαιτεῖν, 
ἀλλ ἄν τε προΐσταται, ἄν τε ph, πιστεύειν αὐτῷ. 
Καὶ γὰρ χἀκείνοις τοῦτο ἐγχαλεῖ, ὅτι ἐπείρασαν αὖ- 


τὸν, τουτέστιν, οὐχ ἁδιακοίτως im αὐτῷ Ἠλπιζον, ὡς πάντα δυναμένῳ. 
668 ει». 12. Videte, fratres, nequando sit in D — BAézece, dóeAgol, µήποτεα ἔσται Bv cori ὑμῶν 


aliquo vestrum cor malum infidelitatis. Perterrefa- 
cientis hoc dictum est. Verisimile eniin. est quos- 
dam fuisse, qui ea quz de retributione dicebantur 
vera esse non credebant, et propterea periculum 
facere cupiebant divine erga se potentie atque 
providentie in ipsos in tentationibus quibus qua« 
tiebantur. Propterea munit eos, ad memoriam eis 
revocans quz olim passi sunt increduli. Futura 
enim pericula plerosque adeo non cohibent, quan- 
tua qux praterierunt, omnibusque jam sunt co- 
gnita. Observa etiam hic, ab incredulitate quem- 
piam devenire, ut prava cogitet, eademque peragat. 


χαρδία xornpà ἀπιστίας. Φοθοῦντός ἐστι τὸ fua. 
Ἔοικε γὰρ ὅτι qoáv τινες ἀπιστοῦντες, ὡς οὐκ Óv- 
πων ἀληθῶν τῶν λεγομένων περὶ ἀνταποδύσεως, xat 
διὰ τοῦτο βουλόμενοι πεῖραν λαθεῖν τῆς τοῦ θεοῦ 
δυνάµεως, xaX τῆς εἰς αὐτοὺς προνοίας &v τοῖς πει" 
ρασμοῖς οἷς εἶχον. Διὰ ταῦτα οὖν ἀσφαλίξεταιαὐτοὺς, 
ἀναμιμνήσχων ὧν ἔπαθον πάλαι οἱ ἀπιστήσαντες. 
00 τοσοῦτον γὰρ τὰ μέλλοντα φοθερὰ συστέλλει τοὺς 
πολλοὺς, ὅσον τὰ παρελθάντα, xaX ἤδη γνώριµα Υε- 
γονότα, "Opa δὲ ὅτι xal ἀπὸ ἀπιστίας ἔρχεταί τις 
εἰς τὸ καὶ λογίζεσθαι πονηρὰ καὶ πράττειν ταῦτα. 


Varic lectiones. 


9$ χώρας 0. **** χατεγύγγυζον ο. 


9 ἐχείντν τὴν γογγύσασαν πι, ** ἀντισιάσηςο. T ἔμελλε λέχειν 0, 


-- 


275 


οὐχ εὑρίσχει mápobov 1d ἀπιστία, εἰ i ἀποστῃ τις 
ἀπὸ Θεοῦ. "Eco; yàp ἂν fj ἐχόμενος τοῦ θεοῦ, xal 
πεποιθὼς ἐπ αὐτῷ, ὡς πάντα δυναµένῳ, οὐδὲν ἡγεῖ- 
ται ἀδύνατον. 


'A4A4à παρακα Λεῖτε ἑαυτοὺς xa0' ἑκάστην ἡμιέ- 
pav, ἄχρις οὗ τὸ σήμερον καεῖται. Τουτέστιν, 
οἰκοδομεῖτε ἀλλήλους, xal ὑποστηρίζετε, ὥστε μὴ 
πεσεῖν. ELE χα) πέσῃ τις, διορθοὺσῆε αὐτὸν ἄχρις 
οὗ Q3 τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὸ, ἄχρις οὗ τὸ σήμερον" 
ἑλπὶς Υάρ ἐστι. Μάλιστα μὲν οὖν, μηδὲ ἔστω χαρλία 
ποντρὰ Év τινι 7 εἰ δὲ xal γένοιτο, μὴ εἷς ἀπόγνωσιν 
πιπτέτω, ἀλλά παρακαλεῖτε αὐτὸν ** χαὶ ἄναλαμ- 
θάνετε. 

"Ira μὴ σχ.Λληρυνθῇ τις ἐξ ὑμῶν ἁπάτῃ τῆς 
ἁμαρτίας. Τουτέστιν, ἵνα μὴ Ex τῆς ἀπογνώσεως 
εἰς πώρωσιν ἔλθῃ, καὶ ἀνίατος μεΐνῃ. Ὥσπερ γὰρ 
τὰ πεπωρωμένα σώματα xal σχληρὰ οὐχ εἴχει ταῖς 
τῶν ἰἱατρῶν χερσίν. οὕτω xal αἱ σχληρυνθεῖσαι 
Φυχαὶ οὐχ εἴχουσι τῷ λόγω τοῦ θεοῦ. ᾽Απάτην δὲ 
ἁμαρτίας xaAet, Ἡ τὴν ἁπάτην τοῦ διαθόλου,- τουτ- 
ἐστι, τὸ pi, ἐλπίζειν ὅτι ἔσται ἀντατόδοσι»ς, f) τὴν 
ἀναλγησίαν. Τὸ γὰρ λέγειν, ὅτι Λοιπὸν ἅπαξ ἦμαρτον, 
o)x ἔχω ἑλπίδας, ἁπάτη ὄντως ἑἐστὶν ἁμαρτία». 
Απατῶσα γὰρ ἡ ἁμαρτία, xal πρὸς ἑαυτὴν ἐπισπω- 
µένη, τοιαῦτα λοχίκεσθαι ποιεῖ, κατὰ τὸ εἰρημένον * 
ἸΑσεδὴς εἰς Báüoc xaxov ἐμπεσὼν, xacagporst. 
Ὁ δὲ χαταφρονῶν, οὐδὲ πιστεύειν ἀνέχεται. EZ 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEDR.EOS, — CAP. III. 
'Ey τῷ dxoc crai ἀπὸ θεοῦ ζῶντος. " Ajo; γὰρ A 


ἁμαρτίας ἄρα ἡ ἀπιστία. Εἶπον γὰρ, φησὶν, ὅτι Ox ( 


ὄψεται Κύριος, οὐδὲ συγἡσει ὁ θεὸς τοῦ "Iaxo6. 
Καὶ πάλιν’ Εἶπε γὰρ ἑν καρδίᾳ αὐτοῦ, Obx ἑκζη- 
τήσει’ καὶ, Ἐπι.4.Ίῃσται ὁ θεός καὶ ὅσα τοι- 
αΌτα. 


Μέτοχοι γὰρ Υεγόναµμεν τοῦ Χριστοῦ. Τουτέστιν, 
Ev ἐγενόμεθα ἡμεῖς xat αὐτός ' χαὶ οὕτω µετέχοµεν 
αὐτοῦ, ὡς σῶμα χεφαλῆς. Ἐνταῦθα δὲ ἑλπίδας αὖ- 
τοῖς ἐντίθησιν, ὡσανεὶ ταῦτα λέγων’ Ὅ οὕτως ἆγα- 
πίσας ἡμᾶς, ὥστε xal σῶμα αὐτοῦ ποιῆσαι, οὐχ 
ἑάσει ἡμᾶς ἀποῤῥαγΏναι αὑτοῦ, ἐὰν µόνον ἡμεῖς 
6€. pev. "Αμα δὲ καὶ ἐχεῖνο αἰνίττεται τὸ εἰρημένον 
ἑτέῥωθι ΄ El ὑπομέγομεν , καὶ συμθασωεύσομεγ. 
Τῶν αὐτῶν γὰρ µετέχοντες νῦν, ὧν καὶ ὁ Χριστὸς, 
τῶν θλίφεων δηλαδη, σπουδάσωµεν xal τότε µετα- 
σχεῖν τῆς δόξης. 


'Eávxep τὴν ἀρχὴν τῆς ὑποστάσεως βεδαίαν 
γατάσχωµεν μέχρὶ τἐ.Ίους. Τουτέστι, τὴν πίστιν" 
bv αὑτῆς Υὰρ ὑπέστημεν xol οὐσιώθημεν τὴν θείαν 
καὶ πνευματιχὴν οὐσίωσιν, xal ἀναγέννησιν. Kal 
ἐνταῦθα δὲ τὸ µέχρι τέλους στῆναι βεθαίως ἓν τῇ 
πίστει ἀπαιτεῖ. 
| Ἐν τῷ «ἰέγεσθαι' Σήµερον ἑὰν τῆς gornc αὐ- 
rob ἀχούσητε, μὴ σκ.1ηρύγητε τὰς καρδίας ὑμῶν, 


5 Prov. xvin, 3... Psal. xcu, 7. 


* Psal. ix, $54. 


976 

Ut deficiat a Deo vivente. Non cnim aliter invenit 
aditum  incredulitas, nisi quis a Deo desciacat. 
Quamdiu enim aliquis Deo adhaserit, atque 
in ipsum spem suam  collocarit, tanquam in 


.eum qui onmia possit, nihil arbitratur impossi- 


bile. 

Vins. 13. Verum adhortamini vosipsos per singu- 
los dies, donec hodie vocatur. Hoc est, :ediflcate vos 
mutuo, et confirmate ac fulcite, ne cadatis. Si 
quis autem ceciderit, corrigite ipsum quoad vixe-- 
rit; hoc enim significat quod ait , Donec hodie vo- 
calur. Spes enim superest. Maxime vero cor pra- 
vum alicui non insit : Sin fuerit, ne cadat propter. 
ea in desperationem, verum adhortamini ipsum et 
suscipite. 

Ut non induretur quis ex vobis fallacia peccati. 
lloc est, ne ex desperatione in exczcatiouem ve- 
niat, et callum inducat, atque insanabilis maneat. 
Quemadmodum enim corpora obdurata et qux 
callum induxerunt, medicorum manibus non 
cedunt : liunc ad modum indurat:e anünz non ce- 
dunt verbo Dei. Fallaciam autem peccati vocat, vel 
deceptionem diaboli, nimirum, non sperare futu- 
ram retributionem, vel indolentiam. Dicere enim , 
Prorsus relapsus suin deinceps in peccatum, nulla 
mihi spes venie : revera est peccati impostuia. 
Peccatum enim dum decipit et ad se pertralit, 
talia. cogitare facit, juxta id quod dictum cst : {μι- 
pius cum ín profundum malorum inciderit, contein- 
nit *. Qui autem contemnit, is neque credere su- 
&linet. Ex peccato igitur incredulitas. .Dixerunt 
enim : Non videbit Dominus, neque. intelliget Deus 
Jacob". Et rursus : Dixit enim in corde suo, Non 
exquirel * : et, Oblitus est Deus, ct quecunque sunt 
hujusmodi. 

Vgns. 14. Pariicipes enim Christi effecti sumus. 
Hoc est, unum facti sumus nos et ipse : et sic par- 
ticipamus ejus, ut corpus capitis. Ilic autem spei 
eis facit, perinde quasi sic dicat : Qui nos adeo 
dilexit, ut nos suum corpus faceret, haud sinet 
nos a se divelli, si modo GG9 nos velimus. Si- 
mul autem et illud tacite indicat, quod alio in loco 
diclum est : Si sustinuerin.us, et conreqnabinus. 
Quandoquidem enim earumdem etiamnuin partici- 
pes sumus, quarum et Christus, afflictionum vide- 
licel, studeamus etiam tum consortes esse glo- 
ris. 

Si tamen. initium substantie ad finem usque fir- 
mum relineamus. lloc esi, fidem. Per ipsam enim 
subsistimus, el divina neenon spirituali essentia 
fundati sumus, atque regeneratione. Hic itaque fir- 
miter ad finem usque in lide persistere exigit a 
nobis. 

Vgns. 15. Dum dicitur, Hodie si vocem ejus au- 
dieritis, nolite obdurare corda vesira, quemad modum 


Vario lectiones. 


43$ έἑαὐτους. 


271 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


238 


in exacerbatione.  Confirmat quomodo dixerit, ad A ὡό ἐν τῷ παβαπικρασμφ. Κατασχευάδει πῶς εἶπε 


ΕΙΝ usque, et hoc significatur, inquit, per, Hodie. 
Nam hodie, semper est ; sicut supra dixit : Ad- 


horiomini vos mutuo, donec hodie vocatur. Vel quod. 


magis probandum est, utpote a divo Chrysostomo 
dictum, byperbaton est : Dum diciiur, Hodie si 
vocem ejus audieritis, elc. timeamus ne quando 
relicta promissione ", εἰ quae deinceps sequun- 
iur. 

Vens, 16. Quidam enim audientes exacerbave- 
runt. Audita, inquit, proibissione Dei, nimirum, 
Dabo vobis terram Chanansorüm, non adhibue- 
'runt ei fidei, caeterum exasperarunt Deum per in- 
credulitatem. Videte igitur ne et vos promissis 
non credatis. Non enim proderit vobis audire so- 


lum, nisi et credideritis : perinde ac neque illis B 


profuit auditus : quin potius ob id justius 
interierunt, quoniam Dei sérmonibus non credi- 
derunt. 


Sed non universi qui profecti sunt ab /Egypto pér 


Moysen. Caleb enim et Jesus non fuerunt incre- 
duli : eam ob causam assecuti sunt promissionem, 
Ingressique sunt in Palaestinam. 

VEns. 47. Quibus autem jn[ensus est quadraginta 
annis ? noune iis qui peccaverant, quorum. cadavera 
prostrata sunt in. deserto ? Per interrogationem 
sermonem texit, quo clarior sit, minusque con- 
wradictionis habeat. . Interrogationes namque in 
confessis 3tque certis ponuntur. Proponit autem οἱ 
ponam. Prostrata sunt enim, inquit, in deserto 
ipsorum χῶλα, hoc est, magna femoris ossa. Α 
parte autem tota corpora signilicavit. 

Vens, 18, 19. Quibus autem juravit non intra- 
έκτου in requiem auam , nisi illis qui increduli 
[werunt? Et videmus quod non potuerunt. introire 
propter. incredulilatem. Paulo ante dixit, iis qui 
peccaverant : nunc autem, iis qui non. crediderunt, 
Videtur igitur indicare fidelibus istis Hebrzis, 


quod in alia etiai peccata non pauci eotum sint 


lapsi, preter pusillanimitatem et futurorum incre- 
dulitatem. $70 Videmus igitur, quod infideles 
non sint ingressi in requiem, hoec est, ob oculos 
nobis posita est et in confesso peccati peena. 


CAPUT 1V. 


σπα». 1. Timeanmus ergo nequando relicta pollici-: 


tatione introeundi in requiem ejus. llic est redditio 
illius, Dum dicitur, Hodie si vocem ejus audieritis, et 


quse sequuntur : metttamus ne ét nobis eadem con- * 


tingant. Ceeterum, Ergo, ideo positum est, quod 


longius sit dilata oratio, priusquam Tedditio seque- - 


retur. 

Videatur aliquis deesse. loc est, ne quo modo de- 
ficial, ac frustretur ingressu "in requiem hanc pro- 
missam. Hilariorem autem et minus molestam ora- 


* Ηεῦ αν, 5. 


τὸ, µόχρι cÉAovc * xal φησιν, ὅτι τοῦτο δηλοῦται ἓν 
τῷ λέγεσθαι, σήμερον. Τὸ γὰρ σήμερον, ἀεί ἐστιν * 
ὥσπερ xaX ἀνωτέρω εἶπε' Παρακα.εῖτε ἆ 1 λή.ους, 
ἄχρις οὗ τὸ σήμερον καἰλεῖται. Ἡ, ὃ καὶ μᾶλλον 
ἑγχριτέον, ὡς παρὰ τοῦ lv. ἁγίοις Ἰωάννου ῥηθὲν, 


καθ) ὑπερδατόν ἐστιν * Ἐν τῷ «1έγεσθαι, Züpspor 


ἑὰν τῆς φωνῆς ἀκούσητε, καὶ τὰ ἑξῆς, φοδηθῶμε» 
µήποτε καταλειποµένης ἐπαγγελίας, καὶ τὰ ἑξῆς. 
Τυωὲς γὰρ ἀκούσαντες παρεπίκραναν. ᾿Αχού- 
σαντες, Φησὶ, τῆς ἐπαγγελίας τοῦ Θεοῦ, ὅτι Δώσω 
ὑμῖν τὴν γῆν τῶν Χαναναίων, Ἡπίστησαν, xal παρ- 
επἰχρανὰν τὸν θεὸν διὰ τὴν ἀπιστίαν. Ἑλέπετε οὖν 
ph καὶ ὑμεῖς ἀπιστήσητε τοῖς ἐπηγγελμένὀις. O0 
γὰρ ὠφελήσει ὑμᾶς τὸ ἀχοῦσαι µόνον, ἐὰν μὴ xal 
πιστεύσητε. Ὥσπερ οὐδὲ ἐχεῖνους ὠφέλησεν ἡ &áxoh, 
ἀλλά μᾶλλον διὰ τοῦτὸ ἁπώλοντο διχαιότερον, ὅτι 
θεοῦ λόγοις ἡπίστησαν. 


Ἀ1 1 οὗ πάντες οἱ ἑξελθόντες ἐξ Αἰγύατου 
διὰ Μωῦύσέως. Ὁ γὰρ Χἀλὶ6 καὶ Ἰησοῦς ox ἠπίσέη- 
σαν. Aib xal ἔτυχον 5’ τῆς ἐἑπαγγελίας, xal εἰσῃηλθον 
εἰς Παλαιστίνην. . 

Τίσι δὲ προσὠχθισεα - cec capáxovta Ec; Οὐχὶ 
τοῖς ἁμαρτήσασιν, àv τὰ xoá ἔπεσον ἐν τῇ 
ἑρήμφ, Κατ’ ἐρώτησιν πὀιεῖται τὸν λόγον, διὰ τὸ 
σαφἑστέρον xaX ἀναντιῤῥητότέρον. Τὰ γὰρ κατ ἐρώ- 
τησιν, ἐπὶ τῶν ὁμολογουμένων τίθενται. Ἡροτίθησι 
δὲ xai τὴν τιµωρίαν. Ἔπεσον γὰρ, φησὶ, τὰ χῶλα 
αὐτῶν ἐν τῇ ἑῤήμῳ, τουτέστι, τὰ μεγάλα καὶ µη- 
ριαῖα ὁστᾶ. 'Arb μέρούς δὲ τὰ ὅλα σώματα übi- 
λωσε. 

Τίσι δὲ ὤμὸσε μὴ εἰδε.Ίεύσεσδῦαι εἰς τῆν xacd- 
παυσιν αὐτοῦ, εἰ μὴ τοῖς ἀπειθήσασι; Καὶ β.14- 
ποµεν ὅτι οὐκ ἡἠδυνήθησαν εἰσελθεῖν διὰ τὴν 
ἀπιστίαν. ᾽Ανωτέρω μὲν, ἁμαρτήσασι», | εἶπε, νῦν 
δὲ. ἀπειθήσασυ». "Εοιχεν οὖν αἰνίττεσθαι τοῖς ἐξ 

'E6paluv τούτοις πιστοῖς, ὅτι χαὶ εἰς ἄλλας ἁμαρτίας 
πολλοὶ αὐτῶν ἐξωλίσθαινον, μετὰ τοῦ xal μιχροόφυ- 
χεῖν καὶ ἀπιστεῖν τοῖς μέλλουσιν. Οἱ τοίνυν ἀπειθή- 
σαντες, βλέπόμεν ὅτι οὐκ εἰσῆλθον * τούτέστε, πρὸ 
ὀφθαλμῶν ἡμῖν ἐστι xo ὠμολογημένον τὸ le 
ἁμαρτίας ἐπιτίμιον. 


ΚΕΦΑΛ. A. 
Φοδηθῶμεν οὖν µήποτε κατα λειπομένης éxaT- 


' TeJíae εἰσελθεῖν sic τὴν κατάπαυσι αὐτοῦ. 


Ἐνταῦθα f, ἁπόδοσις τοῦ, Ἐν τῷ ἀέγέὗθαι, Σήμα- 
pov ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούσητε, xa τὰ ἑξῆης' 
Φοδηθῶμεν μήπως xal ἡμῖν tà αὐτὰ συµδῇ. Τὸ δὲ, 
οὗν, ἑτέθη διὰ τὸ διὰ μακροῦ ἁποδεδόσθαι tbv λόγον, 
ἑπαναλήψεως γενομένης. 

Δοκῇ τις ὑστερηκέναι. Τουτέστι, μήπως ὃστε- 
Γἠσῃ xaY ἀπολειφθῇ τοῦ εἰσελθεῖν εἰς τὴν χατάπου- 


cw ταύτην την ἐπηχγγελμένην. Ιλαβώτερον δὲ xat 


Varia lectiones. 


* ἐπέτυχον 0. 


0 "' 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEDBIUEOS. — CAP. IV. 


230 


ἀνεπαχθέστεριν τὸν λόγον ποιῶν, οὐχ sims: Mi A tionem faciens, non dixit, Ne deliciat ; sed : Ne 


ὑστερήσῃ, ὀλλά, Mi) δοχῇῃῇ ὑστερηκέναι. 
Καὶ γὰρ ἐσμεν εὐηγγεισμένοι χαθάπερ ὀκαινοι' 
ἁ 11 οὐκ ὠφέλησεν ὁ «ἰόγος τῆς ἁκοῆς ἐκείνους. 
Εὐηγγελίσθημεν xaX ἡμεῖς περὶ τῶν µελλόντων 
ἀγαθῶν, ὥσπερ ἐχεῖνοι τυπιχῶς περὶ τῆς γῆς. AMA" 
ἁπλῶς οὖχ ὠφελῆσει ἡμᾶς τοῦτο, ἐὰν μὴ xal πι- 
στεύωµεν, xal πᾶσαν μικροφυχίαγ ἁποθώμεθα, ὥσπερ 
οὐδὲ ἐχείνους d àxoh ὠφέλησεν. "Opa δὲ πῶς ἐφ' 
ἡμῶν μὲν εὐαγγελισμὸν τὸ πρᾶγμα ἐχάλεσεν, ὣς 
ἀληθινῶν ἀγαθῶν ὑπόσχεσιν, xal ὡς ἀπὸ τροπαίου 
xai νίχης διδοµένων * ἐπὶ ἐκείνων δὲ, «Ίόγον ἁκοῆς. 


Mi) συγκεκραµέγους τῇ πίστει τοῖς dxovcact. 
Τουτέστι, μὴ ἑνωθέντας μηδὲ συμφρονήσαντας διά ?* 
τῆς πίστεως τοῖς ἀχούσασιν, ἀλλὰ ἀποῤῥαγέντας 
αὐτῶν. θαυμασίως δὲ οὑχ εἶπε, Mh συµφωνήσαντας, 
ἀλλὰ, M) συγκεχραµένρυς, ἵνα τὴν ἄχραν ἕνωσιν 
δηλώσῃ. ᾽Αχούααντας δὲ ἐνταῦθα λέγει τοὺς πιστεύ- 
σαντας * οὗτοι γὰρ τῷ ὄντι ἀχούσαντες ἂν λέγοιντο. 
Ὅ δὲ ἐν ἁγίοις Ἰωάννη, ph συγχεχραµένους 
ὑνόησε τοὺς περὶ Χαλὶδ χαὶ Ἰησοῦν. Οὗτοι γὰρ 
ἁστασίαστοι ἔμειναν, οὐδὶ συνανεχράθησαν, οὐδὲ 
συνέστησαν xal συνεφθάρησαν τοῖς ἄλλοις στασιά- 
ζούσι, xal µίαν πᾶσι γνώμην σχοῦαι. Τίαι δὲ τού- 
τοις; Tol; ἀχούσασι καὶ μηδὲν ὠφεληθεῖσι. Τοῦτο δὲ 
χατὰ τὴν μεγάλην αὐτοῦ xai βαθεῖαν σοφἰαν ὁ ἅγιος 
οὗτος εἰπὼν, ἐμοὶ γοῦν τῷ ἀναξίῳ οὺκ ἔδωχε γοῆσαι 
πῶς αὐτὸ εἶπεν. 

Εἰσερχόμεθα γὰρ εἷς τὴν κατάπαυση οἱ πι- 
στεύσαντες, καθὼς εἴρηκεν * 'Üc ὤμοσα ἐν τῇ 
ὁργῇ µου, εἰ εἰσελεύσονται εἰς τὴν κατάπαυσἰν 
µου. Πόθεν δῆλον ὅτι εἰσελευσόμεθα εἰς τὴν χατά- 
παυσιν οἱ πιατεύσαντες; Ἐκ τοῦ εἰπεῖν «by θεὸν, ὅτι 
οὐχ εἰσελεύσονται ol. ἀπιστήσαντες. "EE ἀντιδιαστο- 
λῆς γὰρ τοῦτο νοεῖται, xat ὥσπερ τοῖς ἀπιστήσασιν 


ἀντιμισθία τῆς ἀπιστίας τὸ μὴ εἰσελθεῖν' οὕτω xa. 


ἡμεῖς ix τοῦ ἑναντίου πιστεύσαντες, ἁμοιδὴν τῆς 
πίστεως ληφόμεθα «b εἰσελθεῖν. 


Καΐτοι τῶν ἔργων ἀπὸ τῆς καταθολῆς κόσμον 
Τεγηδέγτων. Elpnxs ydp xov περὶ τῆς ἑόδδόμης 
οὕτω * Καὶ κατέπανσεν ὁ θεὺς ἐν εῇ ἡμέρᾳ τῇ 


ἑόδόμῃ ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ. Καὶ ἐν D 


τούτῳ πάν * El εἰσελεάσογται εἰς τὴν κατά. 
παυσίκ µου. Δοχεῖ ἀναχόλονθΏος εἶναι ὁ λόγος, οὐκ 
ἔστι δέ ’ ἀλλά τοῦτό φησιν, ὅτι Οὐχ ἔχει τις εἰπεῖν, 
ὅτι Aa6:b περὶ τῆς χαταπαύσεως λέγει τῆς τοῦ 
Σαθθάτου' πῶς γὰρ, τις πάλαι γεγένητο "5, xal 
ὅτε xat! ἀρχὰς ὁ χόσµος τὴν σύστασιν ἔλαδεν ; ᾽Α)λὰ 
δῆλον ὅτι περὶ ἄλλης τινὸς λέγει ὁ Δαθὶδ χαταπαύ- 
σεως τις χαὶ εἰς τὸν µέλλαντα ἐγχέχλιται, ὡς 
ὀφειλόντων δηλαδή τινων μετὰ ταῦτα εἰσελθεῖν. Καὶ 
ὥσπερ τὸ Σἀόδατον κχατάπανσις λέγεται παρὰ τῇ 
Γραφῇ, xal οὐδὲν ἐχώλυσε χατάπανσιν μετὰ ταῦτα 


videatur deficere. 

Vens. 9. Etenim ei nobis. nuntiatum est, quemad- 
modum et illi, sed non profuit eis -sermo auditus. 
Aununtiatum est, inquit, perinde nobis de futuris 
bonis, atque illis typice de terra : verum id sim- 
pliciteP nobis non proderit, nisi etiam credamus, 
omnemque pusillanimitatem deponamus, ut neque 
illis profoit audiisse. Animadverte autem quo- 
modo de nobis loquens, rem ipsam εὔαγγε- 
λισμὸν appellavit, tanquam verorum bonorum 
pronissionem, ac quz veluti post trophza et victo- 
riai dantur : cuin deillis autem loquitur, sermo- 
nem auditus dixit. . 

Non admixtis fide iis qui audierant. Hoc est, mon 
unitis neque consentientibus per fidem cum iis qui 
audiverant, sed ab ipsis avulsis. Mire autem non 
dixit, consentientibus ; sed, non admixtis, ut snm- 
mam unionem :signifleet. Qui audierant autem, 908 
hic dicit, qui crediderant : isli enim revera audisse 
dici queant. Divus autem Joannes Chrysostomus 
non adiwistos intellexit Caleb et Jesum. Illi enim 
extra seditionem permanserunt, neque czeteris come 
misti sunt, neque simul insurrexerunt et consum- 
pti sunt éum aliis seditiosis, omnibus unam sen- 
tentiam habentibus. Quibus autem his? nimi- 
rumhis qui audierunt, nullamque utilitatem rece« 
perunt, Hoc vero juxta magnam et profundam suam 
sapientiam sanctus iste dixit ; mihi autem indigno non 


6 dedit intellectum | quomodo illud dixerit. 


Vgns. 5. Ingrediemur enim in requiem qui credi- 
mus, quemadmodum dixit : Sicut juravi in ira mea, 
si introibunt in requiem meam. Unde perspicuum 
est quod ingrediemur in requicin. nos qui 871 
credidimus ? ex | eo quia dicit Deus, non inyresst- 
ros eos qui non crediderunt. E contrario enim hoc 
intelligitur, et. quemadmodum iis qui non credi- 
derunt merees incredulitatis erat, quod requiem 
non ingrederentur ; ita econtra. nos qui ere- 
didimus, ceu fldei mercedem introitum .accipie- 
nius. 

Vgas. 5-5. Et quidem. operibus ab instit&tione 
mundi perfectis. Dixit enim in quodam loca de die 
seplima sic. : Et requievit Deus die septima ab omui- 
bus operibus suis. Et in isto rursus : Si introibunt 
in requiem. meam. Videtur oratio hzc esse nou 
adinodunm) consequens, sed secus est : sed boc di- 
cit, quod non possit aliquis affirmare Davidem de 
Sabbati requie loqui. Quf.enim de hac loqueretur, 
cum ea jam olim fuerit, nimirum cu: inundus pri- 
mo conderetur? Sed manifestum est quod de alia 
quapiam quiete David verba faciat, nempe ingres- 
su in regnum celorum ; quod ingrediendi vocabu- 
lum in futuro declinatur, tanquam deberent none 
nulli post. haec ingredi, Ac quemadmodum Saliba- 
tum requies dicitur in Scriptura, et. nibil impedi-. 


Varie lectiones. 


' περὶ 0. "! véyove 0. 


231 


THEOPHYLACTI DULGARLE ARCIHEP. 


232 


vit quominus posthac introitus iu. terram promis- Α.λεχβῆναι 3 χαὶ τὴν εἰς την ynv τῆς ἐπαγγελίας 


sionis etiam diceretur requies : sic jam nihil pro- 
bibet post hanc rursus requiem vocari futuram, 
regnum videlicet coelorum, in quod ii qui non cre- 
diderunt, non ingredientur. 

Vgns. 6 $. Quoniam ergo superest introire quos- 
dam in illam, et ii, quibus prioribus annuntiatum 
est, non introierunt, propter incredulitatem ,. ite- 
rum terminat diem quemdam : Hodie, in David di- 
cendo, posl tautum. temporis, quemadmodum dictum 
est : IHlodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare 
corda vestra. Nam si eis Jesus requiem prastitisset, 
nunquam de alia loquereiur postliac. die. Universum 
hoc conatur ostendere, quod Jesus Filius Nave 
non potuerit introducere in hanc requiem, de qua 


David locutus est, atque nos etiamnum loquimur. B 


Quoniam vero ille non introduxit, David autem 
rursus, post tot annos dicit : Ne induretis corda 
vestra, queinadiodum patres qui propter incredu- 
litatem non sunt ingressi, datque nobis e contra- 
rio intelligere, quod si crediderimus, ingrediemur; 
perspicuum est quod ista requies futura est, atque 
nos exspectat. De Palzestina enim utique non promit- 
(ebat David : eam enim tuac temporis occupabant. 
Sed neque de septimo die locutus est : nam ea a 
constitutione mundi fuerat. Tertia igitur quies est, 
nempe regnum coelorum, in quod verus Jesus nos 
introducit, adeoque fides in ipsum. 


Vgas. 9. liaque relinquitur Sabbatismus populo 
Dei. Non dixit, requies ; sed, Sabbatismus, pro- 
prium nomen ponens, $72 el in quo gaude- 
bant, et ad quod accurrebant. Sic autem appellat 
regnum colorum. Quemadmodum enim in Sabbato 
ab omnibus operibus carnalibus crassis abstinere 
lex jubebat, ac sacerdotes ea sola perficere man- 
dabat quie ad cultum Dei pertinebant, et quxcun- 
que animae commodabant : ita tum omnia spiritua- 
lia erunt ac divina, nihil carnale, nihil laboriosum, 
ubi aufugit dolor, meror, atque gemitus. Audi jam 
quid ipse dicat. 

VgRs. 10. Qui enim ingressus est in requiem 
ejus, eliam ipse requievit ab operibus suis, sicut et a 
suis Deus. Interpretatur quoinodo talem requiem 
Sabbatismum appellavit: Propterea quod, inquit, 


εἴσοδον * οὕτως οὐδὲ νῦν χωλύει μετὰ ταύτην πάλιν 
χατάπαυσιν χληθῆναι τὴν µέλλουσαν, τὴν τῶν οὗ- 
ρανῶν φημι βασιλείαν, εἰς ἣν οἱ ἀπιστήσαντες οὐκ 
εἰσελεύσονται. 

Ἐπεὶ οὗν ἀπο.λείπεταί τινας εἰσεθειν εἰς ab. 
τὴν, xal οἱ πρότερον εὐαγ}γεισθέντες οὐκ εἰἶσ- 
5400» δι ἀπείθειαν., ztáAw: τιγὰ ὁρίζει ἡμέραν, 
Σήµερυ», ἐν Δαθὶδ Aéysov, μετὰ τοσοῦτον ypórov, 
χαθὼς εἴρηται ' Σήµερον ἐὰν τῆς ζωρῆς αὐτοῦ 
ἀκούσητε, μὴ σχ.Ἰηρύγητε τὰς καρδίας ὑμων. 
El γὰρ ἀὐτοὺς ᾿Ιησεῦς χατόέπαυσεν, οὐκ àr περὶ 
ἅ] 1ης ἐλά.ει μετὰ ταῦτα ἡμέρας. Τὸ ὅλον τουτο 
σπεύδει δεῖδαι, ὅτι Ἰησοῦς μὲν ὁ τοῦ Ναυη οὐχ 
ἠδυνήθη εἰσαγαγεῖν εἰς ταύτην τὴν xatázaucw, 
περὶ ἧς καὶ τῷ Δαθὶδ 6 λόγος, χαὶ ἡμῖν vov. Ἔπει- 
δὲ δὲ Σχεῖνος μὲν οὖκ εἰσήγαγεν, ὁ δὲ Δαθὶδ λέχει 
πάλιν μετὰ τοσαῦτα ἕτη * Mij σχληρύνητε τὰς xap- 
δίας ὑμῶν, ὡς οἱ πατέρες, οἱ διὰ τὴν ἀπιστίαν μὴ 
εἰσελθόντες, xat δίδωσιν ἡμῖν νοεῖν ἐκ τοῦ ἑναντίου, 
ὅτι ἐὰν πιστεύωµεν, εἰσελευσέμεθα" δῆλον, ὅτι ἡ 
κατάπαυσις αὕτη µέλλουσά ἔστι, χαὶ περιμένει 
ἡμᾶς. Περὶ γὰρ τῆς Παλαιστίνης οὐκ ἐπηγγέλλετο 
δήπου ὁ Δαθίδ * ταύτην yop xatelyov τότε. ᾽Αλλ’ οὐ- 
δξ περὶ τῆς ἑθδόμης ^ αὕτη γὰρ ἀπὸ χαταθολῆς xó- 
σµου ἣν. "Apa οὖν τρίτη τις ἐστὶν, fj βασιλεία τῶν 
οὐρανῶν, εἰς ἣν ὁ ἀληθινὸς εἰσάγει Ἰησοῦς, xa ἡ 
εἰς αὐτὸν πίστις. 

"Apa ἀπολείπεται Σαέδατισμὺς τῷ JadQ τοῦ 
θεοῦ. Obx εἶπε, Κατάπαυσις, ἁλ)λὰ Σαθδατισμὸς, 
τὸ οἰχεῖον ὄνυμα θεὶς, xal ip ἔχαιρον xal ἑπέτρεχον. 
Οὕτω δὲ καλεῖ τὴν βασιλείαν τῶν οὑρανῶν. "cnp 
γὰρ ἐν τῷ Σαθθάτῳ πάντων μὲν ἔργων σαρχιχὼν 
xai παχέων ἀπέχεσθαι ἐχέλευεν ὁ νόμος, ἐχεῖνα δὲ 
μόνα τελεῖν τοὺς ἱερεῖς, ὅσα πρὸς λατρείαν θεοῦ, 
xaX ὅσα ψυχὴν ὠφελεῖ * οὕτω xal τότε πάντα πνευ- 
µατικἁ καὶ θεῖα ἔσται * οὐδὲν σαρχιχὸν , οὐδὲν Ey- 
χοπον, ἔνθα ἀπέδρα ὀδύνη, λύπη χ1ὶ στεναγµός. 
"Axovs δὲ τί xai αὐτός φησιν. 


Ὁ γὰρ εἰσεῖθὼν sic τὴν α«ατάπαυσιν αὐτοῦ 
καὶ αὐτὺς κατἐέπαυσεγ ἀπὸ τῶν ἔργων αὑτοῦ, 
ὥσπερ ἀπὸ τῶν ἰδίων ὁ Θεός. Ἑρμηνεύει πῶς 
Σαθθατιαμὸν ὠνόμασε τὴν τοιαύτην χατάπανυσιν. 


cessamus et nos ab operibus nostris, quemadmo- p Διότι, φηῃσὶ, καταπαύομµεν καὶ ἡμεῖς ἀπὸ τῶν ἔργων 


dum ei Deus, postquam quievisset ab operibus 
suis in condenda mundi machina, Sabbatum diem 
illam appellavit. Nam hic etiam justis multum la- 
boris οἱ certaminis iinminet, tum propter alia cuin 
propter virtutis sudores : illic vero, ne viriutis qui- 
dem moralis operatio est, sed Dei inexplebilis fruitio. 
Quod igitur audire expetebant, videlicet quod ab 
hujus mundi laboribus liberandi essent, idipsum di- 
xit, ut refocillet eos. 

Vens.. 11. Festinemus ergo ingredi in. illam τε- 
qulem. Postquam ostenderit tertiam quamdam esse 


τῶν ἡμετέρων ὥσπερ xal ὁ θεὺὸς χαταπαύσας ἀπὸ 
τῶν ἔργων τῶν εἰς σύστασιν τοῦ κόσμου, Σάθδατον 
τὴν ἡμέραν ὠνόμασεν ἵὃ, Ἐνταῦθα μὲν γὰρ xa 
τοῖς διχαίοις πολὺς 6 χόπος xal ὁ ἁγὼν, τά τε ἄλλα 
καὶ διὰ τοὺς τῆς ἀρετῆς ἱδρῶτας  ἐκεῖ δὲ οὐδὲ ἀρε- 
της Ἰθιχης ἐστιν ἐργασία, ἀλλὰ θεοῦ ἅπληστος 
ἁ πόλαυσις. Ὅπερ οὖν ἐπεθύμουν ἀχοῦσαι, ὅτι 
ἁπαλλαγήσονται τὸς νῦν ἑργωδίας, τοῦτο εἶπεν ἀνα- 
χτώµενος αὐτούς. 

Σπουδάσωµε» οὖν εἰσελθεῖν εἰς ἑκείνην τὴν 
κατάπαυσιν. Ἐπειδὴ ἀπέδειξς καὶ τρίτην εἶναι χα- 


Vario lectiones. 


15 ῥηθῆναι o. 79 ἐχάλεσεν o. 


353 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.EOS. — CAP. IV. 


231 


τάπαυπιν, λθιπὸν προτρέπεται αὐτοὺς εἰσελθεῖν εἰς A requiem, deinceps hortatur eos, ut in illam in- 


αὐτήν. Καλῶς δὲ εἶπε τὸ, σπουδάσωµεν. O5 γὰρ 1 
πίστις αὐτὴ καθ αὐτὴν ἀρχεῖ εἰσαγαγεῖν cl; ἑχεί- 
νην, εἰ p xal πολιτεία χρηστὴ συµπαρῇ. 

"Ira μὴ ἐν τῷ αὐτῷ τις ὑποδείγμαει πέσῃ τῆς 
ἀπειθείας. "Ev τῷ αὐτῷ τοῖς Ἰσραηλίταις. Ὥσπερ 
γὰρ οὗτοι τὸ πλέον «T. ὁδοῦ ἀνύσαντες καὶ xaxo- 
παθῄσαντες, ὅμως δ:ὰ τὴν ἀπιστίαν ἐξέπεσον * οὕτω 
καὶ Opel; ὅρατε μήπως μετὰ τοσούτους οὓς ὑπ- 
έστητε ἀγῶνας, πέσητε, ὦ; µέχρ: τέλους p ἀνδοι- 

πάµενοι" τοῦτο γάρ ἐστι τὸ ὄντως πεσεῖν. 


Zóv γὰρ d Aóyoc τοῦ θεοῦ καὶ ἐγεργὴς, xal 
τοµώτερος ὑπὲρ πᾶσαν µήχαιραν δἰστοµιον. Ὥσπερ 
τότε, φποὶν, οὗ πόλεμος, οὐ µάχαιρα ἐχείνους ἁπ- 
ώλεσεν, ἁλλ' ὁ τοῦ θεοῦ λόγος * αὑτόματοι γὰρ xaz- 
ἐπιπτον * οὕτω xai ἐφ᾽ ἡμῖν ἔσται. 'Ὁ γὰρ αὐτὸς 
λόγος χαὶ ἐχείνους ἐχόλασε χαὶ ἡμᾶς κχολάσει. Ζῇ 
γὰρ ἀεὶ, καὶ οὐκ ἔσδεσται. Καὶ ἄλλως δὲ εἶπε τὸ, 
ζων * ἵνα y] λόγον ἀχούσας, ῥῆμα ἀνυτόστατον vo- 
planc, Ζῶν ἐστὶ, φηῃσα], τουτέστιν, ὐφεστὼς xai iv- 
εργὴς, xaY εἰς ἣν ἂν ἐμπέσῃ φυχὴν, πληγὰς ἐργάζε- 
ται χαλεπάς. "Opa δὲ συγχα-άδασιν, πῶς µαχαίρας 
χαὶ τομῖΏς bpvfjs0n, τῶν συνἠθων xol ἡμῖν ἔγνω- 
σµένων, ἵνα δείεῃ ámb τούτων τὸ ὑπερέχον τῆς Cuv&- 
μεω;. 


Καὶ διικνούµεγος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς xal 
αγεύµατος. Φοδερύν τι λέγει, 9) ὅτι τὸ πνεῦμα διχι- 
pst ἀπὸ τῆς ψυχῆς, xaX ἑγχαταλιμπάνει αὐτὴν ἔρη- 
pov τῆς Ex τούτου ἁγιωσύνης, fiv ὁ Κύριος ἐν τῷ 
Εὐαγγελέῳ δεχοτοµίαν ὠνόμασεν. Ὥστερ γὰρ βασι- 
λεὺς ἄρχοντὸς ἁμαρτόντος τὴν ζώνην ἀφαιρεῖται, 
xat τὸ ἀξίωιια πρότερον, xal τότε χολάζει ' οὕτω 
χάνταῦθα τοῦ πνευματικοῦ ἀξιώματος στερεῖτα: ὁ 
ἄνθρωπος, etta χολάζεται. Ἡ ὅτι xal τῶν ἁσωμάτων 
αὐτῶν χαθιχνεῖται. Τινὲς δὲ οὕτως ἑἐξιδέξαντο τὸν 
Ἰόγον, ἐμοὶ δοχεῖν, οὐχ ἀκολούθως τῷ ἀποστολικῷ 
σχοπῷ * ὅτι ὁ τοῦ θεοῦ λόγος εἰσελθὼν εἰς την ψυχὴν, 
διαιρεῖ χαὶ µερίνει τὰ ταύτης µέρη, δεχτιχὲν αὐτὴν 
πο.ῶν χαὶ χωρητιχὴν τοῦ μυστηρίου. "Ώσπερ γὰρ 
τὸ βέλος διαιροῦν τὴν σάρχα, οὕτως εἰς αὐτὴν εἰς- 
δύεται’ οὕτω χαὶ ὁ λόγος, ἐὰν ph τὰ συμτφραγμέγνα 
τῆς ψυχῆς µέρη διέλη, οὐκ ἂν εἰς αὐτὴν εἰσέλθοι. 


Αριῶν τε καὶ 8. 1ῶν. "Iva. μὴ τὰ τῆς ψυχῆς D 


ἁἀχούσαντες ῥᾳδυμήῆσωσιν, ὡς ἁδήλου οὔσης τῆς xo- 
λάσεως, προτίθτσι xaX τὰ τοῦ σώματος. Τὰ γὰρ ἐμ- 
Φανέστερα, μᾶλλον χαταπλήττει. 


Καὶ κριτιχὸς ἐνθυμήσεων xal ἐννοιῶν τῆς καρ- 
δίας. Τὴν θεότητα ἐνταῦθα δηλοῖ τοῦ Λόχου. θεοῦ 
9p τὸ ἀναχρίνειν, τουτέατιν͵, ἑτάζειν ἵν xal. εἰδέναι 
τὰς ἐνθυμήσεις. Ετάζων γὰρ, quoi, καρδίας καὶ 
γεωροὺς d θεός. 


3 Psal. vii, 10. 


C 


troeant. Pulchre autem dixit, Festinemus. Fide: 
enim ipsa per se in illam introducere non sufficii, 
nisi et proba conversatio simul adfuerit, 

' Ne in idem quis incidat incredulitatis exemplum. 
[In idem cum Israelitis. Quemadmodum enim illi 
plurimum itineris emensi, et multa sane adversa 
perpessi, propter incredulitatem tamen exeiderunt : 
sic cl vos videte ne quo modo post tot perpessa 
certamina, cadatis, quippe quod ad finem usque 
non vos viros fortes gesseritis. Hoc enim est re- 
vera cadere. 

Vens. 13. Vivus est enim sermo Dei et. efficax, et 
penetrabilior omni gladio ancipiti. Quemadmodum 
tum, inquit, non bellum, non ensis cos perdidit, 
sed Dei verbum : per se cnim, sine vi. extrinsecus 
illata decidebant : sic nobiscum etiam cveniet. 
Idem namqte verbum quod eos punívit, et nos affi. 
ciet supplicio : vivit enim semper, et nunquam 
exstinguitur. Dixit etiam aliam ob rationem, cícus : 
ne cum verbum audis, verbum quod subsistentia 
caret existimes, Vivum est, inquit, hoc est, subsi- 
stit ct efficax est, et in quam inciderit animam, in ca 
gravia vulnera efficit. Ani:madverte autem quomo.o 
δε captui nostro attemperet. Nam ensis et sectionis 
meminit, qua nobis sunt consueta 6379 οἱ cognita, 
ut ex hisce excellentem ejus potentiam demon- 
stret. 

Et perlingens usque ad divisionem anime et spi- 
τί. Horrendum quiddam dicit, vel quod spiritum 
ab anima dividit, illamque istius sanctificatione or- 
batam derelinquit, quam Dominus in Evangelio di- 
visionem nominavit. Perinde namque ut rex prin- 
cipi cuipiam peccanti eingvlum adimit, ae priorem 
dignitatem, tumque punit: hune ad modum hic: 
spirituali primum dignitate privatur homo, deinde 
supplicio afficitur ; vel ctiam quod incorporea Ip:a 
ferit. Nonnulli autem sic aeceperunt hunc setmo- 
nem, sententia cerle, meo judirio, ab spostolico 
scope haud aberrante : verbam Dei simul atqne 
animam ingressum fucrit, partes ejus dividit, ut 
ipsa susceptrix et capax fiat mysterii. Steul. enim 
sagitta carnem dividens, sio in eam ingreditur : ia 
et verbum, nisi communitas anims partes disse- 
cuerit, hsud certe in ipsam ingredietur 

Compaguwm quoque ac medullarum. Ne audientes . 
anima hic mentionem fleri, torpeant, €eu ptenam. 
jncertam esse cogitantes , proponit etiam qua sunt 
corporis. Quse enim manifestiora sunt, magis fe- 
riunt. 

Et discretor cogitationum et intentionum cordis. 
Divinitatem Verbi hic innuit. Dei enim est judicare, 
hoc est, explorare ae novisse cogitationes. Sciw- 
tans enim, inquit, corde el renes Devs. 


Varius lectiones. 


** ἐξετάζειν m. 
Ῥλπποι. Gg. CXXV. 


239 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


33j 


Vegas. 15. Et non est ulla creatura. intisibilis in A Καὶ obx ἔστι κτίσις dparijc ἐνώπιον αὑτοῦ. 


conspeciu ejus. Non solum, inquit, hominum corda 
explorat et scrutatur, verum etianisi angelos dicas 
el archangelos, et Cherubim, et Serapbim, omnia 
illi sunt perspicua. Nilil est quod oculum cjus la- 
iere possit 

Omnia aulem sunt nuda εἰ aperia oculis ejus. Ut 
clarius patefaciat quomodo sint omnia nuda el 
aperta coram Deo Verbo, dictione usus est per me- 
taphoram sumptam ab ovibus quibus pellis est de- 
wracta. Nam sicut illis in cervicem resupinatis, sive 
cultrum per cervicem recipientibus, atque jugula- 
tis, detracta dehinc pelle omnia interiora revelan- 
tur : sie et Deo cuncta sunt perspicua. Quidam au- 
tein, τετραχηλισµένα, ornamenta ex collo, vel potius 
de collo pendentia intellexerunt. Alii autem, τε- 
&pzxnMopéva, pro, humi spectantia, adeoque cer- 
vicem inclinantia acceperunt, eo quod non possent 
figere oculos in gloriam judicis et Dei nostri Jesu 
Christi. Tu vero pr.mum amplectere. 

Ad quem nobis sermo. lpsi, inquit, operum no- 
strorum rationem reddere debemus. Aniimadvertis 
quomodo rem $744 exaggeraverit? Ne enim cum 
audis, [n eodem exemplo incredulitatis, arbitreris 
eamdem poenam esse οἱ nobis et lIsraelitis, ostendit 
per hzc, nostra longe esse horribiliora. 


Vans. 44. Habentes. igitur. Pontificem. magnum, 
qui penetravit celos, Jesum Filium Dei. Quasi ali- 


quis iuterrogaret, Da igitur nobis cousilium, uL ne- 6 


que cacamus, neque despereimus : Poterant, inquit, 
ea qu: dicta sunt erudire nos pre timore, aique 
securiores reddere : verum enimvero preter hac 
magnus egt nobis Pontifex, qui nobis esse auxilio 
queat, si modo teneamus confessionem. Non enim 
est parvus et vulgaris quispiam, sed magnus 
et preclarus : Filius enim Dei est. Nec talis. est, 
qualis Moses. llle enim neque ipse ingressus est 
in requiem, neque populum introduxit; iste autem 
colos pertransiens considet apud Patrem, potestque 
nobis in celos ingressum dare, atque promisse 
quietis bzeredes facere. 

Teneamus confessionem. Non totum pontifici tri- 
buit, verum etiam nostra requirit : potest equidem 
ille, sed $i nos etiam digni fuerimus. Qualem au- 
tem confessionem hic dicit? Quod est resurrectio 
scilicet, quod retributio, quod innumera sint illic 
reposita bona, quod Christus sit Deus. Hanc con- 
fessionem teneamus, neque sinamusa ipsam defluere 
a nobis : verum qua confessi sumus in principio 
fidei, bzec (firmiter retineamus, ac tum omnia terri- 
bilia pessum ibunt. 

Vgns. 15. Non enim habemus pontificem qui non 
possit compati infirmitatibus nostris. Admonens eos 
ut confidant, orationi sus fidem conciliat, inquiens: 
Non est pontifex qui nostra ignoret, quales multi 


O9 µόνον, φησὶν, ἀνθρώπων ἑτάζει χαὶ ἐρευνᾷ χαρ- 
δίας, ἀλλὰ κἂν ἀγγέλους, χᾶν ἀρχαγγέλους "5, xàv 
Χερουθὶμ xal Σερατὶμ, πάντα δηλἆ ἐστιν εἐχείνῳ. 
Οὐδέν ἐστιν ὃ λαθεῖν ἐχείνου τὸν ὀφθαλμὸν δύναται. 


Πάντα δὲ γυμγὰ καὶ τεεραχηᾶισµένα τοῖς 
ὀρθα.ὶμοῖς αὐτοῦ. "Iva ἑναργέστερον δηλώσῃ πὼς 
εἶσι πάντα γυμνὰ xal φανερὰ ἑνώπιον τοῦ Θεοῦ Λό- 
γου, λέξει ἐχρῄσατο ànb μεταφορᾶς τῶν ἑχδερομέ- 
νων προθάτων. "Ὥσπερ γὰρ ἐχείνων τραχηλισθέντων, 
ftot χατὰ τοῦ τραχήλου τὴν µάχαιραν δεξαµένων 
xal σφαγέντων, μετὰ τὸ χαθελκνυσθΏναι τὸ δέρµ: 
πάντα καὶ τὰ Évbov ἐχχαλύπτεται , οὕτω xol τῷ 
Oti πάντα 551a. Τινὲς δὲ, τετραχηλισµένα, τὰ ix 
τοῦ τραχήλου, 7) μᾶλλον χατὰ τοῦ τραχήλου χρε- 
μάμενα ἑνόησαν. "Άλλοι δὲ, τετραχηλισµένα, τὰ χάτω 
χύπτοντα, χαὶ τὸν τράχηλον ὑποχεχλιχότα, διὰ τὸ 
μὴ ἰσχύειν ἀτενίσαι τῇ δόξῃ τοῦ χριτοῦ χαὶ θεοῦ 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Zo δὲ τὸ πρῶτον δέξαι. 

Πρὸς ὃν ἡμῖν d «Ἰόγος. Αὐτῷ, qnoi, μέλλομεν 
δοῦναι τοὺς λόγους xál τὰς εὐθύνας τῶν πεπραγµέ- 
νων. Ὅρας ποῦ ἑχορύφωσε tb πρᾶγμα: "Iva. γὰρ 
ph ἀκούσας, ὅτι "Ev τῷ αὐτῷ ὑποδείγματι cnc 
ἀπειθείας, νομίσῃς τὴν αὐτὴν χόλασιν xai ἡμῖν καὶ 
τοῖ Ἰσραηλίταις εἶναι, δείχνυσι διὰ τούτων, ὡς 
πολλῷ φριχτότερα τὰ ἡμέτερα. 

Ἔχοντες οὗ» ἀρχιερέα µέγαν, διεληλυθότα 
τοὺς οὐρανοὺς, ἸΙησοῦν τὸν Υἱὲν τοῦ θεοῦ. 
"Qonep τινὸς ἐρωτήσαντος, Πῶς οὖν μὴ πέσωµεν, 
μηδὲ ὁλιγοψυχήσωμεν, συµθούλευσαι ἡμῖν  φησὶν 
ὅτι Ἱχανὰ μὲν xai τὰ ῥηθέντα παιδεῦσαι ἡμᾶς τῷ 
φόθῳ, xal ἀσφαλεστέρους ποιῆσαι * πλὴν ἀλλά καὶ 
Αρχιερέα ἔχομεν, δυνάµενον βοηθῆσαι ἡμῖν, µόνον 
ἐὰν χρατῶμεν τῆς ὁμολογίας' οὗ váp ἐστι μιχρὸς 
xai ὁ τυχὼν, ἁλλὰ µέγας ' 6 Χἱὸς γὰρ τοῦ θεοῦ. Kal 
o0 τοιοῦτος, οἷος Μωῦσῆς. Ἐκεῖνος μὲν γὰρ οὔτε αὐ- 
τὸς εἰσῆλθεν εἰς τὴν χατάπαυσιν, οὔτε τὸν λαὺν εἶἰσ» 
ἠγαγεν * οὗτος δὲ διεληλυθὼς τοὺς οὐρανοὺς, συν- 
εδριάζει τῷ Πατρὶ, χαὶ δύναται ἡμῖν τὴν εἰς οὖρα- 
νοὺς εἴσοδον δοῦναι, xal τῖς àv ἐπαγγελίαις χατα” 
παύσεως χληρονόμους ποιῆσαι. 

Κρατῶμεν τῆς ὁμο.ογίας. Οὺ δίδωσι τὸ πᾶν τῷ 
ἀρχιερεῖ, ἀλλὰ καὶ τὰ παρ) ἡμῶν ἐπιξητεῖ. Δύναται 
μὲν γὰρ ἐκεῖνος, ἀλλ ἐὰν xal ἡμεῖς ἄξιοι ὤμεν. 
Ποίαν δὲ ὁμολογίαν ἐνταῦθα λέγει ; "Oct ἀνάστασίς 
ἐστι, ὅτι ἀντίδοσις, ὅτι µυρία ἀγαθὰ ἑχεῖ, ὅτι ὁ 
Χριστὸς θεός ἐστι. Ταύτης τῆς ὁμολογίας χκρατᾶ- 
μεν, μὴ ἰῶμεν αὐτὴν ἀποῤῥυνῆναι ἡμῶν * ἀλλ' ἅπερ 
ὡμολογήσαμεν ἓν ἀρχῇ τῆς πίστεως, ταῦτα βεδαίως 
παραχατέχωµεν, xal πάντα τὰ φοδερὰ οἰχήσεται. 


Ov «γὰρ ἔχομεν ἀρχιεΓέα μὴ δυγἀάµενον συµ- 
παθῆσαι ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν. Παραχαλῶν αἳ - 
τοὺς ὥστε πεποιθέναι͵, ἀξιόπιστον τὸν λόγον ποιεῖ- 
ται, xal φησιν, ὅτι Οὐκ ἔστιν ὁ ἀρχιερεὺς ἀγνοῦν τὰ 


Varie lectiones. 


15 ἀρχαγγέλους εἴπῃς m. 


*« 





501 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBRJEOS. — CAP. V. 


258 


ἡμέτιρα, olov ol. πολλοὶ τῶν ἀρχιερέων, οἳ οὐχ ἴσα- Α sunt. pontifices, qui non noverunt quidnam sit af- 


σιν οὐδὲ ὅ tt ποτέ ἐστι θλίψις * διὸ οὐδὰ πρόθυμοἰ 
εἰσι βοηθεῖν τοῖς θλιδοµένοις * ἀλλὰ πάντα ὑπέστη ὁ 
Ἁμέτερυς Αρχιερεὺς, xal μετὰ τὸ ὑποστηναι τότε 
ἀνέδη, ἵνα δύνηται συμπαθεῖν. 

Πεπειρασμέγνον δὲ χατὰ πάντα καθ ὁμοιόεητα 
χωρὶς ἁμαρτίας. Τουτέστιν, ἑδιώχθη, ἐνεπτύσθη, 
ἐσυχοφαντήθη, ἀπηλάθη. τέλος ἑσταυρώθη. Πάντα 
ταῦτα ὑπέμεννε καθ ὁμοιότητατὴν ἡμετέραν,τουτέστι, 
παραπλησίως ἡμῖν, χωρὶς μέντοι ἁμαρτίας)' οὔτε γὰρ 
᾽ἁπλῶς ἁμαρτίαν εἰργάσατο, οὔτε ὅτε ταῦτα ἔπασχεν 
ἁμαρτητιχόν τι 7] εἶπεν f] ἕδρασεν. Ὥστε δύνασθε xot 
ὑμεῖς ἐν ταῖς θλίψεσι χωρὶς ἁμαρτίας διαγενέσθαι. 
Il; οὖν ἐχλέλυσθε xal παρειµένόι ἐστέ; Τινὲς δὲ 
τὸ, χωρὶς ἁμαρτίας, οὕτως ἑνόησαν, ὅτι οὐχ àpap- 
τιῶν, φασὶ, τιννύων δίχας ταῦτα ἔπασχε. 


Προσερχώμµεθα oov μετὰ παῤῥησίας τῷ Opóro 
τῆς χάριτος. Ἐπειδὴ, φησὶν, ἀναμάρτητον ἔχομεν 
Ἁρχ.ερέα χαταγωνισάµενον τὸν χόαμον * θαῤῥεῖτε 
γὰρ, φησὶν , ἐγὼ »εγίχηκα τὸν κόσμον" ὀφείλομεν 
μετὰ παῤῥησίας προσέρχεσθαι, τουτέστι, μὴ συνει- 
ὃς ἔχοντες πονηρὸν, ἣ μὴ δισιάνοντες, ἀλλὰ πε- 
ποιθότες ἐπὶ τῷ ᾿Αρχιερεῖ. El γὰρ xal ἡμεῖς ἆμαρ- 
τίας ἔχομεν, ἀλλὰ αὐτὸς ἀ»αμάρτητός ἐστιν. ᾽Αλλὰ 
xat ἂρόνος χάριτος, οὐ χρίσεως ' ὥστε δεῖ μετὰ 
παῤῥησίας προσιέναι, θαῤῥοῦντες, ὅτι χαρίσεται 
ἡμῖν ἃ βουλόµεθα. Δύο γὰρ θρόνοι εἰσὶν, ὁ μὲν νῦν 
χάριτος, (p οἱ προσερχόµενοι λαµδάνουσι θείᾳ χάριτι 
τὴν ἀπολύτρωσιν τῶν ἁμαρτιῶν * ὁ δὲ τῆς δευτέ- 
pac παρουσίας θρόνος, οὗ χάριτος, οὐδεὶς γὰρ τότε 
λαμθάνει ἄφεσιν, ἀλλὰ χρίσεως. θρόνου δὲ ἐμνήσθη, 
ἵνα μὴ ἀχούσας ᾿Αρχιερέα, νοµίσῃς ὅτι ἵσταται. El 
γὰρ ὡς ἄνθρωπος λέγετα: Αρχιερεὺς διὰ τὴν πρὸς 
ἡμᾶς χάριν xal συγκατάδασιν, ἀλλ' οὖν καὶ ἐπὶ τοῦ 
θεῖχοῦ θρόνου χάθηται. 


"Ira. «Ἰάδωμεν ὅἆλεον, καὶ χάριν εὕρωμεν εις 
εὔχαιρον βοήθειαν. Νὺν γὰρ ἐὰν προσέλθωµεν, 
ἔλεον εὑρήσομεν xat χάριν’ εὐκαίρως γὰρ προσερχό- 
μεθα” ἂν δὲ τότε, οὐχέτι * οὗ γάρ ἔστι τότε θρόνος 
χάριτος. Nov» κχάθηται χαριζόµενος ὁ βασιλεύς: 
τότε ἑχείρεται εἰς χρίσιν. Ἀγάστα Υὰρ, qnoi, 
ὁ θεὸς , χρίνον τὴν γῆν. 


ΚΕΦΑΛ. Ε.. 

Πᾶς γὰρ ἀρχιερεὺς 2€ ἀνθρώπων Ἰαμδανύμε- 
voc, ὑπὲρ ἀνθρώπων καθίσταται τὰ πρὸς τὸν 
Θεόν. θέλει λοιπὸν δεῖξαι ὅτι πολλῷ βελτίων ἡ Nda 
Δ'αῦηχη τῆς Παλαιᾶς' xai ἄρχεται πρῶτον συγχρί- 
νειν τὰς ἱερωσύνας, τήν τε τῶν παλαιῶν ἱερέων, xal 
τὴν τοῦ Χριστοῦ * χαὶ δείχνυσι πολλὴν τὴν ὑπεροχὴν 
3Πς τοῦ Χριστοῦ. Τέως δ' οὖν ἐπειδὴ ἀντέπιπτεν 
αὐτῷ, ὅτι πολλὰ τῶν τοῖς ἱερεῦσι προσεῖΐναι ὀρειλόν- 
t«v οὐ πρόσεσει τῷ Χριστῷ, οὔτε γὰρ .φυλῆς ἣν 
ἑερατιχῆς, οὔτε ἐπὶ τῆς γῆς ἱερεὺς, οὔτε ὑπὸ ἀνθρώ- 


5 joan. xvi, ὅδ. !* Psal. vins. 3. 


flictio : quare neque proni sunt ad succurrendum 
afflictis : verum Pontifex noster omnia sustinuit : ct 
postquam tolerasset, tunc ascendit, ut posset nobis 
compati. 

Tentatum vero per omnia pro. similitudine absque 
peccato. Hoc est, persecutionem passus est, con- 
sputus est, calumniam sustinuit, actus est, et pul- 
sus, ac tandem crucifixus. Omnia h*c sustinuit 
pro similitudine nostra, boc est, simili nobiscimn 
ratione, citra tamen peccatum. Neque enim omnino 
peccatum fecit, neque tum hzc. pateretur, quid- 
quam fecit vel dixit quod peccatum redoleret. Ita- 
que potestis et vos in afflictionibus sine peccato 
perseverare. Quare igitur soluti ac remissi estis? 
Nonnulli autem, sine peccato, sic iutellexerunt, 
nempe quod h:ee passus sit, non luens peccatorum 
panas. 

Vrns. 16. Adeamus ergo cum | fiducia ad thronum 
675 gratie. Quia, inquit, Pontificem habemus 
peccati expertem, qui ipse mundum debellarit at- 
que deviccrit : Confidite enim, inquit, ego vici mun- 
dum?, debemus cum fiducia accedere, hoc est, non 
pravam habere conscientiam, nec hzsitare, sed in 
Pontiflcem confidere. Etsi enim nos peccatum ha- 
bemus, ipse tamen absque peccato est. Insuper 
thronus est gratie, non judicii; proinde oportet 
nos cum fiducia accedere, confidentes eum datu- 
rum nobis qux cupiainus. Duo enim (hroni sunt, 
presens quidem est gratie, ad quem accedentes 
accipiunt per divinam gratiam a peccatis suis libe- 
rationein; alter autem secundi adventus thronus, 
non est gratie, nemo enim tum accipiet remissio - 
nem, sed judicii. Türoni autem rmaeminit, ne au- 
diens Pontificem, existimes eum stare. Nam etiamsi 
quatenus homo dicatur Pontifex ob gratiam erga 
nos et submissionem, super divino tamen Llirono 
sedet. — 

Ut misericoratam. consequamur, et gratiam inve- 
niamus in auxilio opportuno, Nunc enim si acces- 
serimus, misericordiam inveniemus et gratiam : 
opportune enim accedimus. Si vero tum, non ita : 
tunc enim gratis thronus non est. Nunc sedet ut 
rex clemens, εἰ gratiam impertiens : tum vero ex - 


Ὦ citatur ad judicium. Ait enim : Surge, Deus, judica 


lerram '9. 
CAPUT V. 

VgRs. 1. Omnis enim pontifex ex hominibus assum- 
plus, pro hominibus constituitur in iis que sunt ad 
Deum. Vult deinceps ostendere Novum Testamentum 
esse longe presliantius Veteri. Ac primum orditur 
comparare sacerdotia velerum sacerdotum et Chri- 
sti, et ostendit Chrisil sacerdotium esse longe pr- 
stantius. Interim vero, quia ipsi adversabatur, quod 
multa quz sacerdotibus adesse debent, Christo non 
competerent (neque enim ex tribu sacerdotali erat, 
neque super hanc terram sacerdos, neque ab bomini- 


"i 


99 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


210 


hus electus in. Pontificem, neque, ut semel dicam, Α πων προκεχειρισµένος, obse, ἁπλὼῶς εἰπεῖν, δωµα- 


aliquam. corporalem speciem habebat forma sa- 
cerdotii ejus, veluti tintinnabula οἱ laminas, sed 
omnia spiritualia erant), primum recenset quz eint 
communia Christo cum reliquis pontificibus, deinde 
ponit ca in quibus excellit. Tum enim revera ex- 
cellens per comparationem quispiam ostenditur, 
quando in aliis quidem communicaverit, in aliis 
vero excellentjor fuerit. Ex bominibus itaque as- 
sumi, commune est Christo cum reliquis : nam et 
jpse homo cum esset, faclus est Pontifex. Tum 
quod pro hominibus constituitur in iis que ad Deum 
pertinent, hoc est, ut 676 pro nobis interpellet, 
el isthuc est commune ipsi cum reliquis. 

Ut offerat. munera et sacrificia pro peccatis. ln- 


terpretatus est quid sit, ab hominibus constitui in B 


iis que sunt ad Deum, nempe pro peccatis nosiris 
placare Deum. Et hoc igitur commune est Christo 
cum aliis, sed nun totum : nam ipse seipsum ob- 
tulit, illi vero alia quxdam. Munus autem et sacri- 
ficium quomodo quidem, si exaciam spectes ratio- 
nem, discrepant, in Scripturis autem sine discri- 
mine ponuntur, infra disces. 

Vgns. 9. Qui condolere possit iis qui ignorant et 
errant. Hoc est, qui possit. moderate affici, com- 
pati, condescendere, ac condopare iis qui ex igno- 
rautia peccaut. Ánimadverte autem omne pecca- 
tum ex ignorantia et errore nasci ; nam etiamsi 
videatur quis. novisse quid malum sit, tempore ta- 
men transactionis peceati tenebris circumfusus , 
ignorantia et errore languet, voluptaüs illecebris 
precipitatus. 


Quoniam et ipse circumdatus est infirmitate. Sim- | 


pliciorem ac verjorem sententiam esse hanc opinor, 
propterea videlicel ignorantibus condolere Pontifi- 
cei, quod οἱ ipse infirmitate sit amictus, et huma- 
ns imbecillitatis mensuram ex seipso agnoscens, 


veniam quoque admetitur. Nonnulli tamen sic ac- - 


ceperunt, quod in boc solo discrepat a populo pon- 
tifex, quod condonet : quandoquidein ipse in aliis 
non aliter ac reliqui, inflrmitate circumfusus sit. 


Vgns. 3. Ei propterea debet, quemadmodum pro . 


populo, ita etiam el pro seipso offerre pro peccalis. 


*uxf» τινα φαντασίαν εἶχε τὸ σχῆμα τῆς αὑτοῦ 
ἱερωσύνης, oloy κώδωνας, xal πέταλα, ἀλλὰ πάντα 
πνευματικὰἀ), παταλέχει πρῶτον ἃ χοινά ἐστι τῷ 
Χριστῷ πρὸς τοὺς λοιποὺς ἀρχιερεῖς, εἶτα τίθησι καὶ 
τὰ ἐδαίρετα. Τότε γὰρ ὄντως ἡ κατὰ σύγχρισιν ὑπερ- 
οχἡ τινος Ὑίνεται, ὅταν ἓν μὲν τοῖς Κοινιυνῇ, ἓν δὲ 
τοῖς ὑπερέχῃ. Τὸ τοίννν ἐξ ἀνθρώπων λαμδάνεσθαι, 
κοινὸν τῷ Χριστῷ mob; τοὺς λοιπούς. Καὶ yàp xol 
αὐτὸς ἄνθρωπος ὢν, γέγονεν ᾿Αρχιερεύς. Καὶ τὸ 


, ὑπὲρ ἀνθρώπων «καθίστασθαι τὰ πρὺς τὸν θεὸν, 


τουτέστι, αξεσιτεύειν͵ χαὶ τοῦςο XotvÓy. 


"va προσφέρῃ δῶρά ts καὶ θνσίἰας ὑπὲρ ἆμαρ- 
tir. Ἡρμήνενσε τί ἔστι τὸ, «αθίσεασθαι 
ὑπὲρ ἀνθρώπων πρὸς θΘεὸν, τὸ ὑπὲρ τῶν ἆμαρ- 
τιῶν, φησὶν, ἱλάσχεσθαι τὸν Θεόν. Καὶ τοῦτο δὲ 
κοινὸν τῷ Χριστῷ πρὸς τοὺς ἄλλους, πλὴν οὐχ ὅλον” - 
αὐτὸς μὲν γὰρ ἑαυτὸν προσήνεγχεν’ ἐχεῖνοι δὲ ἄλλα 
τινά. Δῶρον δὲ xal θυσία πῶς χατὰ μὲν τὸν ἀχριδὴ 
λόγον διαφέρουσι, παβὰ δὲ τῇ Γραφῃ ἁδιαφόρως 
χεῖνται, µαθήσῃ κατωτέρω. 

Μετριοπαθεῖν δυνἀάµενος τοῖς ἁἀγγοοῦσι xal 
πιλανγωµέγοις. Τουτέστι συμμετρεῖν, συμπαθεῖν, 
συγχαταθα(νειν, Χαὶ συγγινώσχειν τοῖς ἐξ ἁγνοίας 
ἁμαρτάνουσιν. "Opa δὲ ὅτι πᾶν ἁμάρτημα ἄγνοια 
καὶ πλάνη γεννᾷ. Kav γὰρ box], τις εἰδέναι «b xaxbv, 
ἁλλ' οὖν ἐν τῷ τῆς πράξεως καιρῷ σχοτιζόµενος, 
ἄγνοιαν καὶ πλάνην νοσεῖ, τῷ λείῳ τῆς ἡδονῆς χατα- 
κρημνιζόμενος. 


Ἐπεὶ καὶ αὐτὸς περἰκειται τὴν ἀσθένειαν. ἨἩ 
μὲν ἁπλουστέρα ἑχδοχὴ, οἶμαι δὲ xal ἀληθεστέρα, 
αὕτη ἐστὶν, ὅτι διὰ τοῦτο μετριοπαθεῖ ὁ Αρχιερεὺς 
τοῖς ἀγνοοῦσι, διότι καὶ αὐτὸς ἀσθένειαν περίχειται͵, 
xai εἰδὼς τὸ µέτρον τῆς ἀνθρωπίγης ἀσθενείας ἐφ' 
ἑαυτῷ, ἐπιμετρεῖ χαὶ τὴν συγγνώµην * τινὲς μέντοι 
οὕτως ἐξεδέξαντο ὅτι ἐν τούτῳ µόνῳψ διαφέρει τοῦ 
λαοῦ ὁ ἀρχιερεὺς, bv τῷ σνγγινώσχειν * ἔπεὶ cáye 
ἄλλα xai αὐτὸς ἀσθένειαν ἴσωφ τοῖς πολλοῖς περί- 
κειταν. 

Καὶ διὰ ταύτην ὀφείλοι, καθὼς περὶ τοῦ Aaov, 
οὕτω καὶ περὶ ἑαυτρῦ προσκέρει» ὑπὲρ ἁμαρειῶν. 


Huc oinnia non habet communia Christus cum re- f) Ταῦτα πάντα οὐχέτι xowwà τῷ Χρισσῷ πρὸς τοὺς 


liquis, verum in his excellit. Neque enim Dominus . 


peccatorum infirmitatem habebat, neque pro seipso 
obtulit, sed pro reliquis hominibus. 


VeRs. 4. Nec quisquam sumit. sibi honorem, sed 
qui vocatur a Deo. Aliud pontificis indicium ponit, 
quod perzque Christo convenit, nempe quod non 
ipse ad pontiflcatum assiliat, sed vocetur a Deo, at- 
que ita acceperit. Perstringit «utem bic Judeorum 
tum temporis pontifices, qui ipsi assiliebant ad ho- 
norem, emptitlum istum possidentes, legem cor- 
rumpentes. 

Quemadmodum et Aaron. Etenim Aaron primum a 
Deo per Mosen vocatus, sic functus est sacerdotio, 


λοιποὺς, ἀλλ’ iv τούτοις ὑπερέχει. Οὔτε γὰρ ἁσθέ- 
νειαν εἶχεν ὁ Κύριος, thv. τῶν ἁμαρτιῶν, οὔτε ὑπὲρ 
ἑαυτοῦ προσήνεγχεν, ἁλλ᾽ ὑπὲρ τῶν λοιπῶν àw- 
θρώπων. ) 
Kal οὐχ ἑαυτῷ εις Aap6dysi ch» ruidyy , d42à 


. ὁ xaAoüpsvoc ὁπὸ τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἕτερον γνώ- 


pipa τίθῃσιν ἀρχιερέως , ἐμφαινόμενον καὶ τῷ 
Χριστῷ, τὸ, μὴ ἑαυτὸν ἐπιπηδᾷν τῇ ἱερωσαύνῃ, ἀλλά 
καλούμενον ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, οὕτω ταύτην ἀναδέχεσθαι. 
Αἰνίττεται δὲ ἐνταῦθᾳ τοὺς τότε ἀρχιερεῖς τῶν "Iou- 
δαίων, ot ἐπεπήδων τῇ τιµῇ, ὠνητὴν ταύτην κτώµε; 
νοι, καὶ τὸν νόµον διαφθείροντες. 

Καθάπερ xal 'Aapór. Καὶ γὰρ ᾿Λαρὼν κατ àp- 
χὰς ὑπὸ θεοῦ διὰ Μωαέως αληθεὶς, οὕτως tepsóeaso, 


911 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HERRJEOS, — CAP. V. 


219 


οὐκ αὐτὸς ἐπιπηδήδας. Καὶ ad ὅτε dj ῥάδδος k61á- A neqne ipsa assiliit. Ac rursus quando virga floruit, 


8:536», ἐδείχθη ὅτι θεοπρόθλητος v^ xax ὅτε τὸ πὺρ 
xatígays τοὺς ἐπιπηδήσαντας τῇ ἱερωσύνῃ. 


Οὕτω καὶ ὁ Xpictóc, οὐχ δανεὸν ἑδόξασε re- 
νηθῆναι Αρχιερέα, AAA ὁ λαλήσας πρὸς αὐτόν 
Yióc µου slot, ἐγὼ σήμερον verévrnxá σε. Κα- 
θὰ»; xal ér ἑτέρῳ «έγει. Eb ἱερεὺς elc τὸν αἰῶνα 
κατὰ τὴν τάξυ Με.χισεδέκ. "Ünsp 6 Χριστὸς 
πχντ,χοῦ ἔλεγεν, ὅτι ΑπεστάΊην παρά τοῦ Πα- 
ερὺς, xal áàx' ἐμαυτοῦ οὐκ ἑλήλυθα, τοῦτο χαὶ Παῦ- 
λος νῦν δείχνυσιν, ὅτι ἀπὸ θεοῦ ἀπέσταλται, καὶ 
οὐχ αὐτὸς ἑδόξασεν αὐτὸν, ἀλλ’ ὁ λαλήσας xpbc 
αὐτὸν, τουτέστιν, ἐχεῖνος ἑδόξασεν αὐτόν" τοῦτο γὰρ 
δέξαι χατὰ χοινοῦ. Ἐπεὶ οὖν ὁ μετὰ ᾿Λαρὼν πολλὰ 


commonstratum est quod divinltus missus erat : 
et quamdo ignis devoravit eos qtii sacerdotium per 
se invasissent, 

Vens. 5, 6. Sic et Christus non seipsum glorifica- 
sit ut feret Powtifez, sed qui locutas est ad ipsum : 
Filius meus es. iu, ego hodie genui (6. Quemadmo- 
dum et in 777 alio loco dicit : Tu es Sacerdos in 
elernum secundum — ordinem — Melchisedec. Quod 
Chiristus passim dicebat : Missus sum a Patre, cta 
meipso non veni, hoe et Paulus tunc indicat, quo: 
à Deo missus sit : nec ipse glorificavit seipsum, sed 
qui locutus est ad eum, hoc est, ille glorificavit 
eum : hoc enim est repetendum. Quia igitur Aaron 
mulía indicia sensibilis habebat quod a Deo mis- 


τεχµ]ρ:α αἰσθητὰ εἴχε τοῦ θεοπρόθλήτὀς εἶναι, xa85 Ὦ sus eseet, ut dietum est, Christus autem nihil sen- 


προείρητα:, 6 δὲ Χριστὸς οὐδὲν αἰσθητὸν, ἀλλὰ μᾶχ- 
ον χαὶ οἱ ἐναντιωθέντες αὐτῷ, xal ἀποχτείναντες, 
τέως εὐδοχίμουν, xal πάντα Ίγον xal ἔφερον, δεί- 
χνυσι τὸ μείζον, ἀπὸ προφητείας μαρτυρούμενον 
αὐτὸν ὅτι θεοπρ’θλητός ἐστι. Δοχεῖ δὲ ἀνάρμοστος 
εἶναι fj kx τοῦ δευτέρου φαλμοῦ προφητεία πρὸς τὸ 
mpoxelpsvev. Προῦχειτο μὲν Υὰρ δἠπουθεν ἀπο- 
δειχθῆναι θεοπρόδλητον ἀρχιερέα τὺν Χριατὸν, abcr 
&' ἡ μαρτυρία τὸ ἐχ τοῦ Πατρὸς γεγεννῆσθαι ὃτλοῖ. 
Μάλιστα μὲν οὖν, καὶ τὸ ὑπὸ Θεοῦ γεγεννῆσθαι, 
αροχατασχευἠ ἐστι τοῦ ὑπὸ Θεοῦ χειροτονηθῆναί. 
Ἔπειτα χαὶ τόδε προσλογίζου, ὅτι ἐπειδὴ xal ἐν τῷ 
ἑχατοστῷ ἐννάτῳ Ἡαλμῷ cfonxev* "Ex γαστρὸς πρὺ 
'Ewcoópov γεγέννηκά σε. Elta μετὰ βραχὺ ἑπή- 
y«ys* Eb ἱερεὺς εἰς τὸν aiova κατὰ τὴν τάξιν' 
ΜεΑχισεδέκ ' Ίνωσεν ὁ Παῦλης ἐνταῦθα «X ἐν àp.- 
φοτέροις τοῖς φἀλμοῖς περὶ γεννήσεως λεγόμµένα, 
ὥσανεὶ τοῦτο λέγων Mh ὑπολάδῃς ὅτι περὶ ἄλλου 
εινὸς λέγεται τὸ, Σὺ Ἱερεὺς οἱ εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλ' 
ἡ περὶ τοῦ γεννηθέντος πρὸ Ἑωσφόρου" οὗτος δὲ οὐχ 
ἄλλος ἐστὶν, f ὁ bv τῷ δευτέρῳ ψαλμῷ λεγόμενος 
σήμερον Υ5γγηθῆναι τότε γὰρ, πρὸ Ἑωσφόρου, 
τὸ ἄχρονον δηλοῖ * χαὶ τὸ, σήμερον, τὸ ἁπ᾿ ἀρχῆς, 
τουτέστι, ἀφ᾿ οὗ ὁ Πατήρ. 'O δὲ δεύτερος ψαλμὸς 
πρόδηλον ὅτι πάντα εἰς Χριστὸν ἀναφέρει. Περὶ 
Χριστοῦ ἄρα χαὶ τὸ, Σὺ ᾿Ἱερεὺς εἷς τὸν alova. Ei- 
πάτωσαν δὲ Ἰουδαῖοι, «εἰς ἕτερος ἱερεὺς xavà «hv 
τάξιν Μελχισεδὲν ἐγένετο, sl μὴ ὁ Χριστός. Οὐ πάν- 


τες ὑπὸ νόµον σαν: Οὐ πάντες ἐσαθδάτιξον xal τὰς C 


θυσίας προσέφερον; Προδηλότα:α οὖν εἰς Χριατὸν 
«αῦτα εἴρηται, μόνος γὰρ ὀὗέος ἄρτῳ xax οἵνῳ τὴν 
θυσίαν ἀφωσιώσατο, ὡς xai ὁ Μελχισεδέχ. Πῶς δὲ 
εἶπε τὸ, elc τὸν αἰῶνα. ὅτι καὶ νῦν μετὰ τοῦ σώ- 
µατος, ὃ ὑπὲρ ἡμῶν ἔθυσεν, ἐντυγχάνε. ὑπὲρ ἡμῶν 
τῷ Θεῷ xai ΠἩατρί ' τουτέότιν, αὑτὰ τὰ ὑπὲρ 
ἡμῶν πάθη μεγάλην δνσιυπίαν προδάλλεται, ἁλαλ]- 
τως λαλῶν τῷ Πατρὶ, ὅτι "Ὑπὲρ τῆς ἀνθρωχίνης 
φύσεως ὁ abc Υἱὸς ὑπέστη ταῦτα * ἑλέηόον οὗ» τού- 
τους ὑπὲρ ὧν ἀνεσχόμην ἐγὼ παθεῖν. Ἡ ὅτι fj χαθ᾽ 
ἑχάστην γινοµένη καὶ Ὑενησομένη εἰς τὸν αἰῶνα 
προσφορὰ, διὰ τῶν τοῦ Θεοῦ λειτουργῶν, αὐτὸν ἔχει 
Ἀρχιερέα xat Ἱερέα τὸν Κύριον, χαὶ ἱερεῖον, ἐαυ - 
τὸν ὑπὲρ ἡμῶν ἁγιάζοντα, xal κλώμµενον, xat διδό- 


Sibile haliebat, quin potlus qui adversabantur ei, 
et occidebant, iu pretio tum erant, et pro arbitrio 
agebant, ae versabant omnia : producit jam majus 
testimonium ex prophetia, quod testetur cum a Dco 
vocatum. Videtnr autem inconveniens esse e sc- 
cundo ps:lmo petita prophetia ad institutum. Pro- 
positum enim erat αἱ demonstraretur. Christum 
Pontificem esse a Deo vocatum et. electum : testi- 
monium autem istud a Patre natum asserit. Maxime 
autem a Deo natim esse, praeparatio est ad. hoc, 
ut a Deo etiam ordinatus sit. Insuper et hoc tecum 
reputa, quod postquam in centesimo nono Psalmo 
dixerit : Ex utero ante. Luciferum genui te : deinde 
paulo post intulit : Tu es Sacerdos in eternum 16: 
cundum ordinem Melchisedec : conjunxit hic Pau- 
lus qux in utroque Psa!mo de generatione dicun- 
tur : perinde ac si dicat : Ne existimes de alío 
quopiam dici, Tu es Sacerdos in eternum, uisi de 
eo qui natus est ante Luciferum. ls porro non est 
alius, quam qui in secundo psalmo dicitur, ITodie 
genitus esse. Quod enim ait, ante Luciferum, zter- 
nitatem designat temporis expertem. Ilodie vero, a 
principio significat, hoc est, ex quo Pater erat, 
Porro planum est quod secandus psalinus ad Chri- 
stum omnia referat. De Christo itaque etiam di- 
ctum est, Tu es Sacerdos in eternum, Dicant autem 
Judzi, quisnam fuerit alius sacerdus secundum or- 
dinem Melchisedecli, preter Christum. | Nonne 
omnes sub lege fuerunt? Nonne omnes Sabbatum 
celebrabant, et victimas offerebant ? Mauifestissime 
igitur de Clristo hoe dictum est: solus. euim iile 
pane et vino sacrificium consecravit, periude ac 
Melchísedec. Οἱ vero dixit, ὃν eternum ? Quoniam 
etiamnum una cum corpore quod pro nobis inmo- 
lavit, apud Deum Patrem intercedit, hoc est, ipsas 
quas pro nobis pertulit afflictiones, ut multum com- 
moveat, proponit, sine voce Patri ita loquens : Pro 
humana natura Filius tuus sustinuit hxc : miserere 
igitur horum, pro quibus ego pati et niori sustinui. 
Vel quia quz in singulos dies fit et futura est in 
perpetuum oblatio per Dei ministros, ípsum babct 
Ponüficem et Sacerdotem Dominum, atque 678 
adeo ipsam hostiam, qui $elpsum pro nobis san- . 


211 


THEOPHYLACTI BULGARL£ ARCHIEP. 


244 


ctiflcat, et frangitur, et distribuitur. Quoties enim Α µενον. Ὁσάχις Υὰρ ταῦτα Ὑίνεται, ὁ θάνατος τοῦ 


hxc fiunt, mors Domini annuntiatur. 

Vens. 7. Qui in diebus carnis suc. Per dies car- 
nis suz, tempus quo hie vixit, vel dies quos in 
vita hac carnali transegit, signiflcat: non quod 
nunc carnem deposuerit : nequaquam : retínet 
enim eam, sed incorruptibilem ac superiorem car- 
walibus et inculpabilibus passionibus, nimirum, 
fime, siti, labore, idque genus aliis, Hunc autem 
textum Apostolus a Davide desuinpsit, qui dicit in 
psalmo centesimo decimo quarto : E! in diebus meis 
invocabo *!. T otum enim psalmum ad Christum re- 
fert Apostolus. 

Preces et. supplicationes ad eum qui posset illum 
salvum facere a morte cum clamore valido et lacry- 
mis offerens. Hzc de carne dicta sunt: non enim 
ut Deus precabatur. Esto auiem quod precaretur, 
non tamen cuim clamoreet lacrymis : ista enim non 
sunt Dei : cieterum irrefragabiliter humanz natura 
unius Christi bec tribuenda sunt, partim quidem, 
ul assumpta naturze veritas demonstretur, partim 
vero, ut el cura ipsius erga nos, ac dilectionis ex- 
cellentia indicetur. Pro nobis enim hac orabat, 
quod nostrum est sibi vindicans, ut in scip. o ua- 
ture humane formidinem, qua morteu metuit, ab- 
sumeret. Reputa enim tecum, quod nusquam in 
Evangeliis seriptum sit, quod oraverit pro resur- 
rectione sui, scd contra potius, ex potentia sua 
dixerit aperte : Solvite templum hoc εἰ eacitabo 
ipsum '* ; οἱ Potestatem habeo. sumendi. animam 
meam 13. 

VgRs. 7, 8. Et exauditus pro. reverentia , tam- 
etsi Filius esset. Πυο etiam propter carnem et audi- 
torum imbecillitatem dixit : nondum enim magnam 
de eo opinionem habebant. Quod igitur dicit, est 
hujusmodi : Tanta ipsius est reverentia, ut ejus 
potius opus esset, quam gratize Del, quod exaudi- 
relur ipse; atque ex lac reverentia reveritus est 
cum Deus, et veluti pudore motus exaudivit eum, 
quanquam Filius esset, haberetque erga ipsum na- 
turalem fiduciam : adeo magna erat οἱ pudore 
digna. Ne igitur deaperetis, cum Dominum habea- 
ts, qui a Pátre exaudiatur. Si igitur quidquam 
ipsum petieritis, dahit vobis : quod οἱ ipse.Christus 
discipulis in Evangelio ait : Si diligeretis me, gau- 
deretis utique, quoniam ego ad Patrem meum vado, 
quoniam Pater meus major me est !'*; et, Quecun- 
que petierilis in nomine meo, dabit vobis. 

Didicit ex iis que passus est, obedientiam. Didi- 
cit, inquit, Deo Patri obedire, ex afflictionibus illud 
edoctus, Videtur autem omnino absurdum quod 
679 dicitur. Qut enim didicit obedientiam ex lis 
qua passus est, cum priusquam pateretur, Patri 
csset adeo obediens, ut vel ipsas afflictiones ex 
obedientia susciperet? Factus est enim, inquil, obe- 


*! Ρος]. cuv. 9. !* Joan. x1, 19. 


!3 Joan, x, 18. 


- 


Κυρίου χαταγγέλλεται. 

"Oc ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς capxóc αὑτοῦ. 'Ἡμί- 
pa; τῆς σαρχὸς αὐτοῦ, τὰς kv τῇ σαρχιχῇ αὐτοῦ ζωῇ 
ἡμέρας δηλοῖ’ οὐχ ὅτι νῦν ἀπέθετο τὴν σάρχα’ ἄπαγε" 
ἔχει γὰρ αὐτὴν, εἰ καὶ ἄφθαρτον xal ἀνωτέραν xal 
αὐτῶν τῶν σαρχιχῶν '* χαὶ ἁδιαθλήτων παθῶν, 
πείνης, δίψης, xómou, καὶ τῶν τοιούτων. Ταύτην δὲ 
τὴν χρῆσιν ὁ ᾿Απόστολος ἀπὸ Δαθὶδ ἔλαδε, λέγοντος 
ἐν ἐχατοστῷ τεσσαρεσχαιδεχάτῳ (Mg, Er ταῖς 
ἡμέραις µου ἐπιλαλέσομαι. [ϊάντα γὰρ τὸν φαλμὸν 
εἰς Χριστὸν ἐκλαμδάνει ὁ ᾿Απόστολος. 


Δεήσεις xal ἱκετηρίας πρὸς τὸν ὄνγαμενον ab- 
τὸν σὠᾶιν àx θανάτου μετὰ κραυγῆς ἰσχυρᾶς 
καὶ δαχρύων προσεγέγκας. Ταῦτα περὶ v.g σαρχὸς 
εἴρηται, οὗ γὰρ δη ὡς eb; ἐδεῖτο, “Έστω δὲ ὅτι xal 
ἐδεῖτο, οὗ δήπου xal μετὰ χραυγΏς xat δακρύων ᾿ 
ταῦτα yàp οὐ θεοῦ, ἁλλ᾽ ἀναντιῤῥήτως τῷ άνθρω- 
πίνῳ τοῦ διὸς Χριστοῦ ταῦτα προσαναθετέον * ἅμα 
μὲν ἵνα δειχθῇ τὸ ἆλτθὲς τῆς προσληφθείσης φύσεως, 
ἅμα δὲ ἵνα καὶ τὸ πρὸς ἡμᾶς χηδεμονικὸν, xal τῆς 
ἀγάπης d ὑπερδολὴ φανῇ '* ὑπὲρ γὰρ ἡμῶν ταῦτα 
ηὔχετο, τὸ ἡμέτερον οἰκειούμενος, ἵνα ἓν ἑαυτῷ δὰ- 
πανήσῃ τὴν πρὺς τὸν θάνατον δειλίαν τῆς φύσεως. 
Ἐπεὶ σχόπει ὅτι οὐδαμοῦ Ἱὁ τῶν Εὐαγγελίων γἐ- 
γραπται εὐξάμενος περὶ τοῦ ἀναστήσεαθαι, à» 
τοἠναντίον, xav' ἑξουσίαν ἀποφαίνεται λέγων Αύ- 
cats τὸν ναὲν τοῦτον, xal ἐγερῶ αὐτόν καὶ, 


c 'E£ovciar. ἔχω Aa6siv τὴν ψυχή» µου. 


Kal εἰσακουσθεὶς ἁπὸ τῆς εὐ.αθείας, xaísep 
à» Yióc. Kai τοῦτο διὰ τὴν σάρχα, xai διὰ τὴν 
ἀσθένειαν τῶν ἁχηυόντων * οὕπω γὰρ μεγάλην περὶ 
αὐτοῦ δόξαν εἶχον. "O οὖν λέχει, τοιοῦτόν ἑατιν, ὅτι 
Τοσαύτη αὐτοῦ f, εὐλάδεια, ὥστε αὐτῆς εἶναι κατόρ- 
θωµα μᾶλλον 7| τῆς χάριτος τοῦ cou, τὸ εἰόαχου- 
αθῆναι αὐτόν * xal ἀπὸ ταύτης ἠδέσθη αὐτὸν ὁ θεὸς, 
xa χατεδυσωπήθη, χαἰτοιγᾶ ὄντα xal YUv, xai 
ἔχοντα πρὸς αὐτὸν τὴν quauxhy παῤῥησίαν᾽ οὕτως 
ἣν πολλ] χαὶ ἀξία αἱδοῦς. Ὥστε μὴ ἀλύετε, Δεσπό- 
την ἔχοντες εἰσαχυυόμενον παρὰ τοῦ Πατρός. Ἐὰν 
οὖν τι αἰτήτησθς αὐτὸν, ποιἠσει ὑμῖν. ὅπερ χαὶ αὐ- 
τὸς ὁ Χριστὺς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ qnot τοῖς μαθηταῖς - 


D El ἁγαπᾶτό µε, ἑχάρητε ἂν, ὅτι ἐγὼ πρὸς τὸν 


Πατέρα µου πορεύομαι, ὅτι ὁ Πατήρ µου μείζων 
µου ἐστι" καὶ, Ὅσα ἂν αἰτήσητε àr τῷ ὀνόματί 
pov, δώσει ὑμῖν. 

"Epa0sv, dg' ὧν ἔπαθε, τὴν ὑπακοήν. Ἔμαθε, 
φησὶν, ὑπαχκούειν τῷ θεῷ καὶ Πατρὶ, ἀπὸ τῶν παθη- 
µάτων τοῦτο διδαχθείς. Φαἰνεταιδὲ ἁπλῶς ἄτοπον τὸ 
λεγόμενον. Πῶς γἀρίξμαθε τὴν ὑπαχοὴν ἀφ᾽ ὧν ἕπα- 
θεν, ὃς Υε xal πρὶν παθεῖν, τοσυῦτον ὑπήχοος ἣν τῷ 
Πατρὶ, ὥστε xal αὐτὰ τὰ πάθη διὰ την ὑπαχοῆὴν 
ἀναδέξασθαι; ᾿Εγένετο γὰρ, φησὶν, ὑπήκοος μέχρι 


'5 Joan. xiv, 98. 


Varic lectiones. 


τά φυσικῶνο. ᾖ δειχθῃ ο, 7 οὐδενί o. 


245 


EXPOSITiO IN ΕΡΙΞΤ: AD HEBRJPOS. — CAP. Y. 


916 


θανάτου. Μάνθανε οὖν ὅτι ἐπειδὴ ἀφηνιάζειν οὗτοι A. diens ad mortem nsque. Disce igiter, quod cum isi 


ibóxouv ὡς µιχρύψυχοι, λέγει ταῦτα τὰ ταπεινὰ 
περὶ τοῦ ὙΥοῦ τοῦ Θεοῦ, ἵνα Ex περιουσίας mío 
αὐτοὺς πείθεσθαι xal ὑπαχούειν τῷ τοῦ θεοῦ βου - 
λῆματι, χαὶ μη πρὸς τὰς θλίψεις ἀποδυσπετεῖν, 
ἁλλ᾽ ἀναμένειν thv ἄνωθεν ἐπικουρίαν. Καὶ γὰρ, 
eroi. xai ὁ Υἱὸς ὑπομείνας τὸ πάθος, διὰ thv ὑπ- 
axohv εἰσηχούσθη παρὰ τοῦ Πατρὸς, χαὶ ἐξηρέθη f$ 
ΨΦυχἠ αὑτου ix τοῦ θανάτου. Καὶ ἕκτοτεἔμαθε συν- 
εχῶς ὑπαχούειν τῷ Θ:ῷ, dg πολλᾶ τὶς ὑπαχοης 
δυναµένης. El οὖν ἐχεῖνος ἑχέρδανεν ἀπὸ τῶν παθη- 
µάτων, πολλῷ μᾶλλον ὑμεῖς. Εἶδες πῶς διὰ τὴν 
τῶν ἀχρρατῶν ὠφέλειαν οὕτω συγχατέδη Παῦλος, 
ὥστε xaX ἄτοπά τινα λέγων φαΐνεσθαι. "Axcue δὲ 
xa τῶν ἑξῆς. 


Καὶ τεειυλείς. "Δρα οὖν τελείωσις διὰ τῶν B 


παθηµάτων γίνεται" πῶς οὖν ὑμεῖς δυσχεραίΐνετε ἐπὶ 
ταῖς τελειοποιοῖς θλίψεσιν. 

ἘΕγένετο záci τοῖς ὑπακούουσιν αὑτῷ αἴτιος 
σωτηρίας alurlov. Τουτέστιν, οὗ µόνον αὐτὸς i- 
σώθη, ἀλλὰ καὶ ἑτέροις σωτηρίαν προεξένησε' χα) 
οὗ πρόσχαιρον, otoy Ex. πολέμων, ἀλλ αἰώνιο». Τίσι 
τούτοις; τοῖς ὑπαχούουσι. Πῶς οὖν ὑμεῖς ἀπειθεῖτε 
xai χινδυνεύετε τῆς σωτηρίας ἐχπεσεῖν, 'Opd; ὅτι 
τὸ πᾶν τοῦ λόγου οὕτως ἐσχημάτισται διὰ τὴν τῶν 
ἁχουόντων μιχροψυχίαν; Πλὴν ὅρα κἀνταῦθα τὸ ὁ- 
Ψηλόν. Αἴτιος γὰρ σωτηρίας ἐγένετο, ὅπερ τῆς 
θεότητος. Οὐδεὶς γὰρ ἄλλος, εἰ μὴ θὲὸς, τοιαύτης 
σωτηρίας αἴτιο-. 


Προσαγορευθεὶς ὑπὸ θεοῦ Ἀρχιερεὺς κατὰ τὴν G. 


τάξιν Μελχισεδέκ. Διότι, φησὶν, ἔπαθε, διὰ τοῦτο 
ἀρχιερεὺς προσηγορεύθη, ὣς ἑαυτὸν προσενέγχας. 
Πλὴν εἰ καὶ αἷμα προσῄνεγχεν, ἀλλ᾽ οὖν οὗ χατὰ τὴν 
τάξιν τῶν Ἰουδαϊχῶν ἀρχιερέων, ἀλλὰ χατὰ τὴν τοῦ 
Μελχισεδέχ. "nep yàp ἔχεῖνος οὐχ ὑπὸ ἀνθρώπου 
ἐχρίσθη, οὕτως οὐδὲ ὁ Χριστὸς, ἀλλ ὑπὸ θεοῦ, τῷ 
ὁμοουσίῳ αὐτοῦ Πνεύματι. Ὥσπερ γὰρ ixsivog οὐ 
νομικὰς προσῆγε θυσίας, οὕτως οὐδὲ οὗτος * ἐχεῖνος 
βασιλεὺς, οὕτω xat οὗτος" xal µυρία ἄλλα. 


Περὶ οὗ πο.λὺς ἡμῖν ὁ Aóyoc, καὶ δυσερµήνευ- 
τος «έχει ἐπεὶ νωθροὶ γεγόνγατε ταῖς ἀχοαῖς. 
ἩΜέλλων εἰς τὴν διαφορἀὰν τῆς ἱερωσύνης καθεῖναι 
τὸν λόγον, πρότερον αὐτοῖς ἐπιτιμᾷ, δειχνὺς ὅτι διὰ 
τὸ νηπιῶδες αὐτῶν τοσαῦτα ταπεινὰ ἐφθέγξατο, xai 
τῷ κατὰ sápxa λόγῳ ἑνδιέτριψεν. El γὰρ μὴ ἦσαν 
ἀσθενεῖς, πάλαι ἂν τῶν ὑψηλοτέρων ἐμνήσθη. Διά 
την ὑμετέραν εὖν νωθρείαν, qnot, δυ:ερµηνεντός 
ἐστιν ὁ λόγος ὁ περὶ τοῦ, πῶς ἐστιν ὁ Χριστὸς 'Ap- 
χιερεὺς κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέχ. Καὶ διότι οὐ 
συνίετε ὑμεῖς, διὰ τοῦτο ἐγὼ χαλῶς ἑρμηνεῦσαι οὐ 
δύναµαι. Tot; μὲν οὖν Κορινθίοις, μὴ δύνασθαι δια- 
λσχθῖνα: περὶ πνευματικῶν rai, ἅτε 85 ζήλους 
κ1ἱ ἔρευ ἔχουσι διὸ χαὶ σαρχιχοὺς αὐτοὺς καλεῖ. 
Τωτους δὲ ἐπειδῇ τὸ ἁμαθὲς ἀπὺ τῶν θλίψεων ἐπ- 
εγένετο, οὗ σαρχιχοὺς, ἀλλά νωθροὺς χαλεῖ. Εἰπὼν 
δὲ τὸ, γεγόνατε, δείχν»σιν αὐτοὺς πάλαι ὑγιαίνοντας, 
ὕστερον δὲ τοιούτους γεγονότας. 


pre pusillanimitate repugnare viderentur, σε hg- 
wilia de Filio Dei loquatur, ut ex abundanti per- 
suadeat eis obtemperare voluntati Dei, ncc. statim 
ad tribulationes animum  despondere, sed «u- 
permum auxilium exspectare. Nam et Filius, inquit, 
cum sustinuisset passionem, propter obedientiam 
exauditus est a Patre, alque erepta. est anima 
ipsius ex morte. Atque hinc perpetuo morcm ge- 
rere didicit Deo, quippe quia obedientia multum 
posset. Si igitur ille ex afflictionibus lucratus est,- 
vos multo magis. Vidisti quomodo Pau'us propter 
awditorum utilitatem ita condescenderit, ut absurda 
quxdam dicere videatur. Audi vero qu» scquintur. 


Vens. 9. Et consummalus. 1Consummatio | igitnr 
fit per afflictiones. Quomodo igitur vos gro cstis 
aniwo in malis, qux vos consummatos. reddunt? 

Factus. est. omnibus. obtemperaniibus sibi causa 
salutis eterna. Hoc est, nedum ipse servatus est, 
verumetiam aliis salutem conciliavit : neque eam 
temporariam, perinde ac ος bellis, sed αίεγ- 
nam. Quibus hisce ? obedientibus, Quomodo igitur 
vos inobedientes estis, adeo wt a salute τος exci- 
dere periculum sit * Videsne universam hanc orae 
tionem ità formatam esse propter auditorum pu- 
sillanimitatem ? Attamcn hic rursus sublimitatem 
orationis intuere. Causa, inquit, salutis factus est : 
quod sane divinitatis est. Nemo enim alius hujus- 
modi salutis auctor preter Deum. 

Vgns. 10. Appellatus a Deo Pontifex secundum 
ordinem Melchisedec. Quia passus est, inquit, pro- 
pterea appellatus est Pontifex, veluti semetipse offe- 
rens. Verumtamen etsi sanguinem obtulit, istud 
tamen non fecit juxta ordinem Judaicorum pon- 
tificum, verum secundum ordinem Melchisedec. Ut 
enim illeab homine non est inunctus, sic neque 
Christus, sed a Dco, per ejusdem secum essentia 
Spiritum. Quemadmodum enim ille legis sacrificia 
non obtulit, sic neque iste. Hle Rex erat ; similiter 
et iste, sliaque innumera. 

Vrns.11. De quo multus est nobis sermo,explicatuque 
difficilis ; quoniam segnes facti estis auribus. Perduc- 
turus grationeim ad sacerdotii discrimen, prius ipsos 
objurgat, indicans quod propter infantiam ipsorum 
adeo humilia protulerit, atque immoratus sit in 
oratione de humanitate Christi. Nisi enim iuGrmi 
fuissent, Jamdudura sublimiorum rerum meminisset. 
Ob vestrum igitur torporem, 680 inquit, haud 
facile explicabilis est. sermo de eo, «quouodo 
Christus sit Pontifex secundum ordinem Melchise- 
dec. Et quia non intelligitis, propterea ego com- 
niode interpretari non possum. Certe quidem Co- 
rinthiis ait se non posse loqui de spiritualibus, 
quippe quod zmulationes et contentiones inter se 
foverent : propterea et carnales eos vocat. los 
autem, quia discendi dillicultas ex afllictionibus 
obvenerat, non carnales, verum segnes vocat. Cum 
autem ait, facti estis, ostendi4 ipsos primum bene va- 
luisse, postea vero tales factos. 


οἹ 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


218 


Vcns. 19. Etenim. cum  deberetis esse doctores A Καὶ γὰρ dgsiAoveec εἶναι διδάσκαλοι διὰ τὸν’ 


prepter tempus. Accusationem. encomio miscet, in- 
quiens: Aliorum vos debebatis esse doctores. 
Ostendit enim jam olim illos credidisse, arcanaque 
religionis audiisse. Ambo autem hac laude digna, 
^i modo ad socordiam non essent prolapsi. Tem- 
pus, inquit, fortiores reddit : vos vero dissoluti 
hoc frustra abusi estis. 

Rursus. indigetis ut vos. doceamini que sunt ele- 
menta exordii sermonum Dei. Elementa, ea quae 
»unt de humanitate Christi vocat. Ut. enim in ex- 
ternis litteris prima elementa discenda sunt, hunc 
ad modum hic primum doceri oportet. de hwuma- 
nitate Christi, atque humilibus assuescendum, 
deinde accedendum est ad ea qua sunt Deitatis, 
quz perfectiori intellectus opus habent. Ecce jam 
ab ipso Paulo manifeste didicisti, quam ob cau- 
sam in humilibus sermonibus immoratur, raro 
autem sublime aliquid loquitur, eL quod ob infir- 
mitatem auditorum ista faciat. Ecce igitur et hec 
Epistola humilibus est referta. Si autem aliquid 
sublime babet, lioc paucis transigitur. 

Et (acti estis quibus lacte opus sit, non ssolido 
cibo. Non dixit, Opus habetis, sed, facti estis, hoc 
est, Vosipsi vosipsos eo perduxistis, vestra sponte 
tales facti. Lac autem, humilem orationem  appel- 
lat et hic, et in Epistola ad Corinihios: solidum 
vero cibum, perfectiora et altiora. Non oportebat 
igitur, inquit, nunc introducere legalia, et ab istis 
comparationem facere incomparabilis Christi, ni- 
mirum quod sit Pontifex, quod sacrum fecerit, quod 
cum clamore precatus sil, ac supplicationes fece- 
rit : attamen quia vos hisce alimini, prapono hzc. 
Observa autem quod qux nunc nobis adsunt, ea 
tum alebant illos, et quod verum sunt alimentum 
eloquia Dei. Dabo cnim, inquil, famem illis audiendi 
verbum Domini. 

Vxns. 15. Omnis enim. qui lactis est. particeps, 
inezperius est sermonis justitie : G8 parvulus 
enim est. justitiam, hic vec]. exactam vivendi ra- 
tionem appellat, tanquam hoc diceus, quod im- 
perfectus, inexpertus est superna philosophis, 
nce potest recipere summam et exaciam vitam; 
quod οἱ Cliristus exigebat, dicens : Nisi abunda- 


6 


χρόνον. Ἐγκωμίῳ µίγνυσι τὴν κατηγορίαν, εἰπὼν, 
ὅτι, Καὶ ἄλλοις ἔδει ὑμᾶς «εἶναι διδασχάλους. Δείκ- 
νυσι γὰρ Ex πολλοῦ πεπιστευχότας αὐτοὺς, xai μυ- 
στηρίων ἀκούσαντας ἄμφω δὲ ταῦτα ἐπαίνου ἄξια, 
εἴπερ αὐτοὶ μὴ ἑῤῥᾳθύμησαν, 'O χρόνος, φησ], μᾶλ- 
λον ἰσχυροὺς mote ὑμεῖς δὲ µάτην τούτῳ χατεχρή- 
σασθε ἐχλυθέντες. 

Πά ιν χρείαν ἔχετε τοῦ διδάσκει» ὑμᾶς riva 
τὰ στοιχεῖα τῆς ἀρχῆς τῶν «Ίογίων τοῦ θεοῦ. 
Στοιχεῖα, τὰ περὶ τῆς ἀνθρωπότητος τοῦ Χριστοῦ 
φησιν. Ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τῶν ἔξωθεν γραμμάτων τὰ 
στοιχεῖα πρῶτον δεῖ μαθεῖν, οὕτω δη καὶ ἐνταῦθα 
πρῶτον περὶ τῆς ἀνθρωπότητος ἔδει διδαχθῆναι, xol 
τοῖς ταπεινοῖς ἑνεθισθῆναι, εἶτα τοῖς τῆς θεόσητος 
προσθῆναι, τελειοτέρας διανοίας δεομένοις. Ἰδοὺ ᾱ- 
ρ'δἑλως ἔμαθες παρ' αὐτοῦ τοῦ Παύλου, τίνος ἕνε- 
xtv τοῖς pb» ταπεινοῖς λόγοις ἑνδιατρίθει, σπανιάχις 
δὲ ὑψηλόν τι λέγει, καὶ ὅτι τῆς ἀσθενείας τῶν ἀχου- 
όντω» τοῦτο χάριν ποιεῖ. Ἰδοῦ oSv καὶ αὕτη ἡ 
ἘἘπιστολὴ τῶν μὲν ταπεινῶν γέµει ῖ.. El 66 τι xal 
ὑψηλὸν ἔχει, βραχὺ τοῦτο. 

Kal γεγόγατε χρείαν ἔχοντες }ά.Ίακτος, καὶ οὗ 
στερεᾶς τροφῆς. Οὐκ εἶπεν, ὅτι, Xpslav ἔχετε, ἀλλά, 
γεγόνατε, τουτέστιν, ὑμεῖς αὐτοὶ ἑαυτοὺς εἰς τοῦτο 
κατεστέσατε, ix προαιρέσεως τοιοῦτοι Υεγονότες. 
Γάλα δὲ τὸν ταπεινὸν λόγον χαλεῖ καὶ ἐνταῦθα, xal 
ly τῇ πρὸς Κορινθίους" στερεὰν δὲ τροφὴν. τὰ τε- 
λειότερα xal ὑψηλότερα. Οὐκ ἔδει οὗ», qat, vov ἔπεισ' 
ἀγειν τὰ νομινὰ, χαὶ ἀπὸ τούτων ποιεῖσθαι τὴν σύγ- 
xpiGv) τοῦ ἀσυγχρίτου Χριστοῦ, ὅτι vs Αρχιερεὺς, 
καὶ ὅτι ἔθυσε, καὶ ὅτι μετὰ χραυγῆς ἐδείθη καὶ ἴχε 
τορίας' ἁλλ' ὅμως ἐπειδη τρέφεσθε τούτοις ὑμεῖς, 
προτίθηµι xoi ταῦτα. Σηµείωσαι δὲ ὅτι ἃ 5 ἡμῖν 
προτίσταται νῦν, ἐκείνους τότε *! ἔτρεφε. xai ὃτι 
τροφὴ ἀληθῆς τὰ λόγια τοῦ θεοῦ. Δώσω γὰρ. qno, 
Aui. αὐτοῖς τοῦ ἀκοῦσαι Aóyov Κυρίου. 

Πᾶς γὰρ ὁ µετέχων γάλακτος, ἄπειρος «ότου 
διχαιοσύνης' νήπιος γάρ ἐστι. Δικαιοσύνην Ev- 
ταῦθα 3» τὸν βίον τὸν ἠκριθωμένον Φησὶν, ὡσανεὶ 
τοῦτο λέγων, ὅτι, 'O ἀτελῆς ἄπειρός ἐστι τῆς ἄνω φιλο- 
ποφίας, xai οὗ δύναται παραδἐξασθαι βίον ἄχρον ᾿ 
ὅπερ καὶ ὁ Χριστὸς ἀπῄτει, λέγων ᾿Εὰν μὴ περισ- 
σεύσῃ "p δικαιοσύνη ὑμῶν zAéor τῶν Γραµµα- 


verit justitia vestra plus quam Scribarum ει Phari- D εέων καὶ Φαρισαίων * 1j δικαιοσύνην, τὸν Χριστόκ 


scorum !*; vel justitiam, ipsum Christum vocat, 
hoc diceus ; Qui particeps est humilium de in- 
carnatione sermonum, verba sublimia Christoque 
digna non admittit, utpote qui infans est, otque 
isla capere nequit. 

Vgas. 14. Perfeciorum autem est. solidus cibus. 
Joc est, sublimes inatitutiones de divinitate Chri- 
ati, Vides infantiam alieram qua et in grandz- 
vis eat, mentis videlicet : ac perfectionem, quam et 
juvenes babere nihil impedit. 

Qui prd ipsa consuetudine exercitatos habeni sensus 


15 Matth. v, 90. 


enatv αὐτὸν, τοῦτο λέγων, ὅτι 'O µετέχων τῶν τα” 
πεινῶν xal περὶ τῆς σαρχώσεως λόγων, τοὺς ὑψη- 
λοὺς καὶ ἀξίους Χριστοῦ Ἰόγους οὐ δέχεται, ola vfy- 
πιος καὶ τούτων ἀπαράδεχτος. 


TeAsluv δέ ἐστιν ἡ στερεὰ τροφή. Τουτέστι, 
τὰ ὑψηλὰ δόγµατα, τὰ περὶ τῆς θεότητος τοῦ Xpi- 
στοῦ. 'Opác νηπιότητα ἑτέραν, ἣν καὶ Ὑέροντες 
ἔχουσι, τὴν τῶν φρενῶν ΄ καὶ τελειότητα, ἣν xal 
νέους ἔχειν οὐδὲν ἐμποδίζει. 

Τῶν διὰ τὴν ἕξιν τὰ αἰσθητήρια ἑχόντων' Te- 


Varie lectiones, 


" uéuvntat ο. 5650 ᾖ τοῦτο ϱ. 


219 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. VI. 


250 


γυμγασμένα πρὸς διάκρισιν xaAoU τε xal xaxov. Α ad discretionem boni et mali. Consuetudinem, hie 


Ἓθξιν, την τελειότητα xal παγιότητα τῶν füov φη- 
ctv. 'O τοίνυν πάχιος τὸ ἦθος, οὗτος xal τὰ αἱσθη- 
τήρ.α τῆς Ψυχῆς ἔχει γεγυµνασµένα ταῖς θείαις 
Γραφαῖς, πρὸς διάκρισιν δογμάτων ὑφηλῶν xal τα- 
πεινῶν, ὑγιῶν xat διεφθαρµένων. Οὐ γὰρ περὶ βίου 
ἐνταῦθά φησι ' τοῦτον γὰρ πᾶς διαχρἰνει, xal οἶδεν 
ὅτι φαῦλον ἡ χαχία, xai ἀγαθὸν f) ἀρετή. "Opa δὲ 
ὅτι γυµνασίας χρεία, χαὶ ἀσχήσεως, χαὶ ἐμπειρίας 
τῶν Γραφῶν, εἶ μέλλοιμεν διαχρίνειν τίνα τῶν αἱσε- 
τιχῶν, χαὶ τίνα οὗ * xax ** μὴ ἁπλῶς πᾶσιν ἐχδιδόναι 
*à ὧτα. Λάρυγξ μὲν γὰρ cita γεύεται' φυχὴ δὲ 
δοχὶµάζει λόγους. 


ΚκΕΦΛΛ. G'*. 


Διὸ ἀφέντες τὸν τῆς ἀρχῆς τοῦ Χριστοῦ .1όγον, 
ἐπὶ τὴν τελειότητα φερώμεθα. Ἐἶπεν ἀνωτέρω ὅτι 
νωθροὶ Ὑεγόνατε, xal ὅτι νήπιοι, χαὶ εἰς χρείαν 
χατέατητε τοῦ πάλιν τὰ πρῶτα στοιχεῖα τῆς πίστεως 
µανθάνειν * xal vuv οὖν φησιν, ὅτι, Act ὑμᾶς ὡς τε- 
λείους λοιπὸν φρονεῖν, xaX ὑπερθΏναι τὸν τῆς ἀρχῆς 
τοῦ Χριστοῦ λόγον, τουτέστι, τὰς πρώτας ἀρχὰς τῆς 
πίστεως, xal ἐπὶ τὴν τελειότητα φἐρεσθαι, τουτ- 
έστι, τῶν ὑψτλοτέρων εἶναι δεχτικούς. Ἡ χαὶ οὕτω 
τοῦτο νοίσεις ' ὃτι ἐπειδὴ χωλεύειν περὶ -ἣν πολι- 
velav *1* οὗτοι ἐδόχουν, λέγει νῦν αὐτοῖς περὶ βίου 
ἀνεπιλήπτου, ὡὣσανεὶ τοῦτο λέγω», ὅτι, Οὐ δεῖ 
ὑμᾶς  àsY περὶ τὴν ἀρχὴν στρέφεσθαι, τουτέστι, 
περὶ πίστεως διδάόκεσθαε, ὥσπερ εἰσαγωγικούς 


τινας. ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τὴν τελειότητα φέρεσθαι, τουτ- (. 


έστιν, ἐπὶ τὸν ἄριστον βίον. Ἐέλειος γὰρ ἐχεῖνος, ὃς 
μετὰ τῆς πίστεως xal βίον ἔχει ὁρθόν. "Apyh μὲν 
γὰρ xal θεμέλιος ἡ πίστις, καὶ ἄνευ ταύτης οὐδὲν 
ἑδρασθήσεται, ὥσπερ οὐδὲ ἄνευ στοιχείων Υγένοιτ᾽ ἄν 
τις ἔμπειρος γραμμάτων. Πλὴν οὔτε ἀεὶ περὶ τὰ 
ατοεχεῖα στρέφεσθαι δεῖ, οὔτε ἀεὶ ὡς νηπίους xai 
ἀτελεῖς περὶ πίστεως διδάσκεσθαι. Εἱ δὲ τις 
τὴν μὲν προτέραν ἐχδοχὴν παραδέχοιτο, ταύτην δὲ 
ἀπαδοχιμάζει ὡς ἀναχόλουθον οὖσαν τοῖς προῤῥη- 
θεῖσιν ὑπὸ τοῦ Παύλου, ἑννοείτω ὡς ἔθος αὐτῷ ἐστι 
περὶ ἄλλων λέγοντι εἰς ἄλλα μεταπηδᾷν ' ὥς iv τῇ 
πρὸς Κορινθίους, περὶ τῶν δείπνων λέγων, εἰς τὸν 
περὶ τῶν µνστηρίω» λόγον ἐνέδαλεν. Οὕτως οὖν xal 
νῦν ὀνειδίζων ἐν ἀρχῇ τούτοις νωθρότητα xal ἀσθέ- 


consummationem el firmitatem morum nominat. 
Quiigitur moribus vitaque firmus est, is etiam 
animz sensoria habet exerciiata ia divinis Scri- 
pturis, ad dijudicatjonem humilium et sublimium 
dogmatum, sanorum item et corruptorum. Non 
enim de vita bic loquitur : eam enim unusquisque 
dijudicat, ac novit quod res prava sit malitia, et 
res bona virtus. Animadverte autem opus esse 
exercitatione, et meditatione, et peritia Scriptura- 
rum, si dijudicaturi simus quinam sint haretica, 
et qua non, el non simpliciter omnibus aceom- 
modare aures. Guttur enim cibum gustat ; anima 
vero sermones probot. 


CAPUT VI. 


Β  vins.À, Quapropter Intermittentes inchoationis Chri- 


sli sermonem, ad perfectionem [eramur. Supra dixit : 
Segnes facti estis, et infantes, atque ad eam ada- 
cti estis necessitatem, ut jam sitis in fidei elemen- 
tis instituendi; nunc vero, Oportet, inqvit, vos 
deinceps ceu perfectos sapere, ac transcendere 
sermonem primordii Christi, hoc est, príma fidei 
rudimenta, et ad perfectionem ferri, lioc est, altio- 
rum esse capaces. Vel hunc ad modum hunc locum 
intelligere poteris : Quia illi in vitze conversatione 
claudicare videbantur, verba jam eis facit de vita 
irreprehensibili, perinde quasi hoc dicat : Non opor- 
tet vos semper circa principia versari, hoc est, de 
fide doceri, tanquam novitios quosdam; sed ad per- 
fcctionem etiam est pergendum, hoc est, ad optimam 
vitam, Perfectus enim ille est, qui cum fide vitam 
reciam habet. Nam) principium et fundamenturm 
fides est, citra quam nihil erit solidum, perinde ac 
neque sine elementis quispiam gnarus fiat litterarum. 
682  Atiqui non semper circa elementa nos ver. 
sari oportet, neque semper in fide institui, ut in- 
fantes et impeifectos. Sin vero quisquam priorem 
sententiam recipere malit, hanc vero rejiciat, ut 
quz sit inconsequens iis quae a Paulo pramemo- 
rata sunt, noverit quod ille dum de uno aliquo dis- 
serit, ad alia transilire selet: ut in Epistola ad 
Corinthios, de cenis et conviviis loquens, in ser- 
monem de mysieriis incidit, Hanc ad rationem 
eliam nunc in principio objieiens eis segnitiem et 


νεναν πρὸς τὰ τελειότερα παραδέξασθαι, εἰσδάλλει D imbecillitatem in perfectioribus — recipiendis, in 


εἷς τὸν περὶ τῆς πολιτείας λόγον, ἀτελεῖς χαλῶν 
αὐτοὺς, καὶ διὰ τοῦτο, ὅτι μὴ πίστει τὸν βίον προσ- 
έθεσαν. 

Mi) zdá.uv θεµέάλιον καταδα.1όμενοι µετανοίας 
ἁπὺ vextér ἕργων, καὶ πίστεως ἐπὶ Θεόν. Τουτ- 
ἐστι, μὴ πάλιν d£ ἀρχῆς τοιαῦτα ποιοῦντες, ola 
ἐποιεῖτε ὁπηνίχα ἐμέλλετε βαπτίζεσθαι, οἷον τὴν 
ἀπὸ νεχρῶν ἔργων µετάνοιαν, τοντέστι, τὴν ἁποτα- 
Thv τῶν ἔργων τοῦ Σατανᾶ. ὍὉ yàp προσερχόµενος 
τῷ Χριστῷ, πρόδηλον ὅτι μετανοῶν ἐπὶ τῷ προτέρῳ 


sermonem de moribus et conversatione fertur, im- 
perfectos eos vocans, propterea quod fidei su:e vitam 
non adjecerint. 

Non rursum jacientes (undamentum paonitentim ab 
operibus mor(mis, et fidei ad Deum. Μου est, non ( 
rursus ex integro facientes quz faciebatis quando 
baptismate abluendi eratis, nempe poenitentiam e 
mortuis operibus, hoc est, renuntiationem operum 
Satanz. Qui enim Christo accedit, planum est quod. - 
penitentia prioris dogmatis et vila ductus, sic 


* Varie lectiones. 


5. ἀλλάο. 3” πίστιν 0. 5 ἡμᾶς o. 


251 


THEOPHYELACTI BULGARL£E ARCHTEP. 


2:2 


accedat : nisi enim. condemnarit priorem, quo- A xai δόγµατι xal flt, οὕτω πρόσεισιν ' εἶ μὴ v3p 


modo novam vitam ordietur ? Επι οὐ rem infert, 
et fidei in Deum. Poenitentiam enim a mortuis 
eperibus tides sequitur. Ait itaque, Non oportet 
jam vus in fide institui, tanquam jam primum in- 
cipereiis : jampridem enim credidistis. Per hzc 
nutem innuit, quod concutiebantur, ac propterea 
fuudamento indigebant. 


Vgns. 2. Baptisinum doctrine. Non ceu. multa 
sint baptismata, iu plurali numero loc Paulus di- 
xit ; unum euim est baptisma !* ; sed quod velut 
ex consequenti hoc contingat. Si enim iterum eos 
in primordiis religionis institueret, rursus ba- 
ptizaret ; et postquam lapsi essent baptizaret, at- 
que iterum, per hujusmodi reiterationem necessa- 
rio essent baptismi multi : verum boc est absurdum. 
Non oportet igitur vos reiterare baptisma, sed in 
priori baptismate perseverare. Fortasse autem cL 
jii, ut qui legi adhuc alfixi erant, multos baptismos 
Judaico more etiam sub gratia predicabant. Ob- 
serva autem quod poenftentiam baptismus excipie- 
bat. Quoniam enim ρου] ipsa per 6056 non. 
possit puros reddere, propterea  baptizamur, ut 
universum sit gratie Christi. 

Impositionis quoque manuum. Per quas Spiritum 
accipiebant, ut prophetarent et. miracula ederent. 
Nam cum ímposuisset illis manus Paulus, accepe- 
ruat, inquit, Spiritum sanctum. 


. Et resurreciionis moriuorum, Hoc euim in bapti- 


χαταγνῷ τοῦ προτέρου, πῶς τοῦ δευτέρου ádeta:; 
Διὸ ἐπάχει, καὶ πἰστεως ἐπὶ Θεόν. Μετὰ γὰρ τὴν 
ἐπὶ τοῖς νεχροῖς ἔργοις µετάνοιαν, τότε ἡ πίστις. 
Φησὶν οὖν, ὅτι, Οὐ δεῖ ὑμᾶς περὶ πίστεως διδάσχειν 
ὡς ἀρχομένους' Ίδη γὰρ ἐπιστεύσατε. Αἰνίττεται 
δὲ διὰ τούτων, ὅτι χαὶ Σσαλεύοντο, xal διὰ τοῦτο 
ἐδέωντο θεµελίου, 

Βαπτισιμῶν διδαχῆς. Οὐχ ὥς πολλῶν ὄντων τῶν 
βαπτισμῶν πληθυντιχῶς τοῦτο εἶπεν ὁ Παῦλος ' ἓν 
γάρ ἐστι βάπτισμα * ἀλλ' ὡς Ex τοῦ ἀχολούθου τοῦτο 
συµμθαῖνον, Ei γὰρ πάλιν χατήχει, χαὶ πάλιν ἐθά- 
πτιζε ᾿ xal πάλιν παραπεσόντας ἐθάπτιξε' καὶ πάλιν 
πολλοὶ οἱ βαπτισμοὶ ἀναγχαίως * ἀλλὰ τοῦτο ἄτοπον. 
Οὐχ ἄρα δεῖ ἀναδαπτίζειν ὑμᾶς, ἀλλὰ µένειν ἐπὶ 
τοῦ προτέρου βαπτίαµατος. Ἴσως 53’ δὲ οὗτοι ὡς ἔτι 
τοῦ νόµου ἀντεχόμενοι πολλους βαπτιαμοὺς Ίου- 
δαϊκῶς xal ἓν τῇ χάριτι ἑπρέσθευον. "Opa δὲ ὅτι 
μετὰ τὴν µετάνοιαν τὸ βάπτισμα. Ἐπειδὴ γὰρ d 
μετάνοια αὑτὴ καθ᾽ αὑτὴν οὐχ ἐπίαχυε καθαροὺς 
δεῖξαι, διὰ τοῦτο βαπτιζὀµεθΣ, ἵνα τῆς τοῦ Χριστοῦ 
χάριτος τὸ πᾶν f. 


Επιθέσεώς τε xsipór. Av ὧν τὸ Πνεῦμα ἑλάμ- 
6ανον, ὥστε προφητεύειν, xal θαύματα ποιεῖν. Ἐπι- 
θέντος γὰρ, φησὶν, αὑτοῖς Παύλου τὰς χεῖρας, ἔλα- 
ϐον Πνεύμα ἅγιον. 


Αγαστάσεώς t8 νεχρῶν. Τοῦτο γὰρ xaX ἐν τῷ 


smate efficitur per figuram immersionis in aquam, C βαπτίσµατι γίνεται διὰ τοῦ σχήµατος τῆς ἀναδύ- 


et in confessione confirmatur : confitemur enim cre- 
dere resurrectionem mortuorum. 

: 689 E! judicii eterni. Hoc est, quod sempiter- 
13 sive bona, sive supplicia largitur. liec autem 
dicere videtur, quia verisimile erat eos concuti, 
etiamsi jam olim crediderant, vel minime Chri- 
sliane vivere, ac signiter, Vigilaté, inquiens. Non 
enim aflirmare licet, quod si segniter vivanius, aut 
fide excidamus, rebaptizari nobis dabitur, aut pec- 
cata denuo abluere poterimus, ac eadem consequi 
qui prius. Erratis enim haec existimantes. 


VigRs. 9. Et. hoc faciemus, si quidem permiserit 
Deus. Moc faciemus: quale? Ut ad perfectionem 
feramur, si Deus velit. Hoc autem dixit, nou tan- 
quam Deus hac non permiUeret, verum perinde ac 
dicere solemus : Si Deus velit, hoc faciam. Simul 
autem hinc docet uos, omnem rem ex ipsius volun- 
tate dependere, neque eliam ip «confessis bonis, 
proprio fidere judicio atque potentiz. -Hoc autem 
aperte ipse etiam Judas apostolus admonet. 


Vzns. 4. Impossibile enim est eos qui semel suut illu- 
minati. Non dixit, inutile ac indecorum, seJ, impos- 


'" Ephes. iv, δ. 


σεως, xai àv τῇ ὁμολογίᾳ βεθαιοῦται, ὁμολογοῦμεν 
γὰρ πιστεύειν ἀνάστασιν νεχρῶν. 

Καὶ κχρίσεως ** αἰωγίου. Τουτέστιε, τῆς κρίσεως 
τῆς αἰνώνια διδούσης Ἡ ἀγαθὰ f| κχολάσεις. Ταῦτα 
δοχεῖ λέγειν, ἐπειδὴ εἰχὸς ἣν αὐτοὺς παρασαλεύε- 
σθαι, χαίτοι ἤδη πεπιστευχότας, f) κακῶς βιοῦν, xat 
ῥᾳθύμως, Νήψατε, λέγων. Οὐχ ἔστιν εἶπεῖν, ὅτι 
ἐὰν ῥᾳθύμως.ζήσωμεν, ἢ τῆς πίστεως ἐἑχπέσωμεν, 
πάλιν βαπτισθησόµεθα, πάλιν δυνησόµεθα τὰ ápap- 
τήµατα ἀπολούσασθαι, xal τῶν αὐτῶν τυχεῖν ὧν 
xai πρότερον. Σφάλλεσθε γὰρ, qnoi, ταῦτα νοµί- 
σοντες. 

Καὶ τοῦτο ποιήσοµεν, ἑάν περ ἐπιτρέπῃ ὁ θεός. 
Τοῦτο ποιήσοµεν * ποῖον; τὸ ἐπὶ τὴν τελειότητα φέ- 
ρεσθαι, ἐὰν xat ὁ θεὸς θέλῃ. Τοῦτο δὲ εἶπεν, οὐχ ὡς 
τοῦ Θεοῦ μὴ ἐπιτρέποντος ταῦτα, ἀλλ ὡς εἰώθαμεν 
λέγειν, ότι, Ἐὰν καὶ ὁ Geb; θέλῃ. τόδε βούλομαι 
ποιῆσαι * ἅμα δὲ χαὶ διδάσχει ἡμᾶς ἐντεῦθεν, τὸ πᾶν 
ες ἐκείνου ἑξαρτῷν θελήσεως, xal μηδὲ ἐπὶ τῶν 
ὁμολογουμένως xaXov τῇ οἰχείᾳ θαῤῥεῖν xat χρίσει 
χαὶ δυνάµει. Τοῦτο δὲ ῥητῶς χαὶ ὁ ἀπόστολος Ἰού» 
δας ** παραινεῖ. 

Αδύνατον γὰρ τοὺς ἅπαξ φωεισθέντας. Οὐκ 
εἶπεν ὅτι ἀσύμφορον, f| ἀπρεπὲς, ἀλλὰ, ἀδύνατον, 


Varie lectiones. X: 


ε.. ἱστέον ο. ' χρίµατος ο. €" Ἰάκωθος ο. 


253 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBRJEOS. — CAP. ΤΙ. . 


254 


ὥστε εἰς ἀπόγνωσιν αὐτοὺς ἐμδαλεῖν κοῦ δεύτερον À sibile, οἱ ad desperationem eos irjicist, ne omni- 


ἀλπίζειν λουτρόν. 

Γευσαµένους t8 τῆς δωρεᾶς τῆς éxovparlov. 
Τουτέστι, τΏς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν. Οὐδεὶς γὰρ 
δύναται τοιαῦτα διδόναι, εἰ μὴ εἷς 6 θεός. 

Καὶ μετόχους 1 εγηθέντας Πνεύματος dylov. 
Μετὰ τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν, τότε ἡ μετοχὴ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος ' οὗ γὰρ οἰχεῖ àv σώματι χατα- 
χρέῳ ἁμαρτίαις. Διὰ δὲ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν 
ἑδίδοτο ὡς xal ἀνωτέρω εἴρητα:. 
| Kal xa.lór γευσαµέγους θεοῦ ῥῆμα. Οὺκ εἶπεν 
ἀναχεχαλυμμένως τί ἐστι τοῦτο * δίδυσι 'μέντοι ἡμῖν 
νοεῖν, ὅτι περὶ πάσης πνευματιχῖτς διδασχαλίας 
τοῦτό φησι. 

Δυγάμεις τε μέ Ίοντος alóvoc. "H τὸ θαύματα 
ἐπιτελεῖν οὕτω χαλεῖ, ἡ τὸ Civ ἀγγελιχῶς, τῷ µηδε- 
νὺς δεῖσθαι τῶν παρόντων, ἀλλὰ πρὸς τὰ μέλλοντα 
ἀποθλέπειν, xal Ίδη ἀῤῥαδῶνα ἔχειν τῆς µελλούαης 
ζωής τὴν ἐνταῦθα ἄθλον xal πνευµατιχἠν. 

ial παραπεσόντας πάαϊι' ἀναχαινίζευ εἷς 
µετάνοιαν. Τουτέστι, διὰ µετανοας. Τί οὖν. ἐκδέ- 
6ληται ἡ μετάνοια; Mh γένοιτο" ἁλλ᾽ ὁ διὰ τοῦ δευ- 
τέρου λουτροῦ ἀναχαινισμός. ToU λουτροῦ γὰρ µόνου 
ἐἑστὶ τὸ ἀναχαινίξειν, ὡς xal ὁ προφήτης "Ava- 
καινισθήσεται ὡς ἀετοῦ ἡ γεότης σου, τῆς δὲ 
µετανοίας ἐστλ, τὸ τῆς παλαιότητος ἁπαλλάξαι, xat 
οτεῤῥοὺς ἐργάζεσθαι. El; ἐχείνην μέντοι τὴν λαµ- 
αρότητα ἀναγαχεῖν οὐκ ἔνι. 'Exst γὰρ τὸ ὅλον f 
χάρις fv. Εἰς µετάνοιαν οὖν, φησὶ, τὴν τοῦ Bam. 


nO sperent se denuo baptisma posse consequi. 

Guslaverunt etiam donum celeste. (loc est, remis- 
sionem peccatorum ; nemo enim talia dare potest 
nisi unus Deus. 

Et participes facti sunt Spiritus sancti. Post di- 
missionem peccatorum, tum est participatio Spi- 
ritus sancti : non enim babitat in corpore subdito 
peccatis. Per impositionem autem manuum daba- 
uir, uti supra dictum est. 

γεκο. 5. Gustaverunique bonum Dei verbum. Non 
dixit aperte quid sit hoc : interim tamen nos colli- 
gere facit, se de oni spirituali doelrina loqui. 


Et virtutes futuri seculi. Vel miracula facere sic 


B appellat, vel angelice vivere, ita ut nullo presen- 


tium indigeal, sed ad futura respiciat, ac futurze 
vitae arrham habeat, presentem a materia rebusque 
crassis semotam et spiritualem. 

VRs. 6. Et prolapsi sunt, rursus renovariad po- 
nitentiam. lloe est, per poenitentiam. Quid igitur? 
ejecta est poenitentia ? Haudquaquam, sed per se- 
cundum baptisma renovatio est rejecta. Renovare 
namque solius est lavacri, perinde ac Propheta 
dicit : Renovabitur ut aquila juventus. (κα: poeni- 
lenti autem est, a vetustate liberare, fortesque 
facere: ad illum tamen splendorem ducere nom 
licet : illic enim totum gratia erat. Ad poenitentiam 
igitur dicit, nempe baptismatis. Primum enim quis- 


σµατης. Πρότερον váp τις μετανοεῖ Exi τῷ προτέρῳ C piam ducitur poenitentia ob transactam vitam,68/& 


Bio, εἶτα βαπτίζεται, ὡς xal αὑτὸς προεῖπε, Μετα- 
rolac τῆς ἁπὸ γεκρῶν ἕργων. Δῆλον δὲ xal ἀπὸ 
τῶν ἑξῆς, ὅτι τὸ δεύτερον λουτρὲν ἁπαγερεύων ταῦτά 
φτσιν. 

Αγ ασταυροῦντας ῥαντοῖς τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ. 
Τὸ Ράπτισμα σταυρός ἐστι. Συνγεσταυρώθη γὰρ ὁ 
za.latéc ἡμῶν ἄνθρωπος, καὶ σύμφνυτοι γεγύνα- 
μεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ. Καὶ πάλιν: 
Συγετάφηµεν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος. Ὥσπερ 
γὰρ ἐ χεῖνος ἀπέθανεν ἓν ατανρῷ σαρχὶ, οὕτως ἡμεῖς 
ἐν τῷ βαπτίἰσματι τῇ ἁμαοτίᾳ ἀπεθάνομεν. 'O τοίνυν 
δεύτερον βαπτιζόµενας, ὅσον τὸ ἐφ᾽ ἑαυτῷ, δεύτερον 
σταυροϊ τὸν Χριστόν. Αλλά μὴν τοῦτο ἄτοπον. Απαξ 
γὰρ ἀπέθανε χαὶ ἀνέστη, xaX θάνατος αὐτοῦ οὐχέτε 


deinde boptizatur, sicut et ipse przdixit, Peniten- 
tie ab operibus mortuis. Mauifestum autem cst ex 
sequentibus, quod baptismatis reiterationem prohi- 
bens hzc dicit. 

Rursum crucifigentes sibiipsis Filium Dei. Daptis- 
ma crux est. Simul enim crucifixus est vetus noster 
homo, ac simul insiti sumus — similitudini mortis 
ejus. Et rursus : Consepulti sumus ipsi per baptisma, 
Perinde namque ut mortuus estille in cruce carni, 
sic et nos in baptismate mortui sumus peccato. 
Qvi igitur secunda vice baptizatur, quantum in se 
est, rursus cruci Christum affigit. Atqui hoc ab- 
surdum est: semel enim mortuus est, ei Tesurre- 
xit, et mors in eum porro non dominatur. Non 


xupteUst. Οὐχ ἄρα ἐστὶ δεύτερον βάπτισμα, ὅτι μηδὲ D igitur est secundum baptisma, quandoquideu: neque 


δεύτερος σταυρός. ΤΙ γὰρ χωλύει xai τρίτοι xol 
τέταρτον, xal τοῦτο ἐπ᾽ ἄπειρον; Οὐκ cine δὲ, dva- 
σταυροῦντας, xal Éotr * ἀλλά προσέθηχε, xoi τὸ, 
éavtoic, ἵνα δείξῃη, ὅτι ῥᾳθύμως τὸν χαθ᾽ ἡμᾶς βίον 
οἰχονομοῦντες, ὥσπερ ὄντος ἑτέρου βαπτίσματος, 
οὕτω πάντα διαπραττόµεθα, ὡς ἂν ἐν ἑαυτοῖς πο- 
ντρὰν δόξαν ὑποστησάμενοι. 


Καὶ παραδειγµατίζογτας. Τοντέστι, θριαμθεύ- 
οντας, χαταισχύνοντας τοῦτο δὲ διχῶς νοῄσεις. 1) 
ὅτι τότε οἱ σταυρώσαντες τὸν Κύριον, ἐπὶ αἰσχύνῃ 
αὐτοῦ τοιοῦτον τρόπον θανάτου ἐπενόησαν, τὸν Ent- 


" Psal, cii, 5. 


secunda crux sit. Quid enim prohiberet, si secun- 

dum permitteretur, quominus tertium et. quartum 

concederetur, atque ita in infinitum? Non dixit 

autem, rursum crucifigentes, ac destitit, sed adje- 

cit. sibi ipsis, ut ostendat quod vitam nostrain 

ignave transigentes, quasi aller baptismus esset, Í 
ita omnia perficimus, ceu malam opinionem in no- 
bis ipsis sustinentes. 

Et ostentui habentes. Hoc est, triumphantes, 
ignominia affzientes. Hocautem bifariam intelliges: - 
vel quia qui Lum crucifixerunt Dominum, ad igno- 
miniam ejus talem mortis rationem excogitarunt, 





255 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


56 


maledictam vidclicet et contumeliosam, ac scelera- A χατάρατον xat ἐπονείδιστον ὁηλαδὴ, xai τοῖς χακ- 


tis destinatam : vel quia Christus semel cruci affi- 
xus, immortalis deinceps creditur. Qui igitur 16- 
erucifigit ipsum, mendacium boc facit, quod Christo 
contumeliam affert, quippe qui post mortem suam 
quam semel sustinuit, immottalitatem deinceps gu- 
s'averit. Bifariam itaque rem impossibilem esse 
dicit : primo quidem , quod indignus est qui tantis 
bonis donatus sit, atque omnia profudit, rursus 
iisdem frui : secundo vero quod horribilias est, 
quod impossibile sit Filium Dei rursum crucifigi. 

εκδ. 7. Terra enim. swpe venientem sper se 
bibens imbrem. Terram quidem animam , imbrem 
vero doctrinam vocat, ut alio in loco, Mandabo 
nubibus, inquit Deus, ne pluant imbrem in vineam «8, 
Et rursus : Fluvius Dei impletus est aquis, hoc est, 
qui a Deo ut alios doceat gratia donatus est, im- 
pletus est supernis aquis, sive donis. lunuit autem 
istos et suscepisse et imbibisse sermonem, et cum 
s'epe ipsum essent adepti, ne sic quidem ipsos 
profecisse : quod et supra dixit : Cum deberetis 
esse doctores propter tempus. 


685 E: germinans herbam. opporiunam. Hoe 
est, vitam virtutibus comptam. Nihil enim adeo 
6st opportunum, lioc est, conveniens et aptum, ut 
vit: puritas. 

Jliis, per quos el colitur. Herbam, inquit, hoe 
est, bonam conversationem illis parit ferra, per 


quos colitur, atque illis conveniens est ipsa : nam 6 


ΠΗ ipsi qui virtutem colunt, fruenfur etiam ea. 
Quidam zutem, illis, ad doctores retulerant : 
etenim per illos optima vite conversatio excoli- 
tur, ut qui εἰ ipsi discipulorum suorum virtutis 
sint consortes. 

Accipit ' benedictionem a Deo. lic tacite ferit 
6racos, virtuti lerre— frugum proventum ascri- 
bentes. Neque enim eolonorum manus sunt qua 
fructus faciant, verum totum, inquit, Deo referen- 
dum est acceptum : ipse benedicit terre, ac ferti- 
litatem largitur. 

Vens. 8. Proferens autem spínas et tribulos, Non 
dixit, germinans, ul supra de herba, sed, proferens, 
perinde ac dieat aliquis, ebulliens, ac veluti 


οὖργοις ἀφωρισμένον * f| ὅτι ἅπαξ σταυρωθεὶς ὁ 
Χριστὸς, ἀθάνατος λοιπὸν εἶναι πιστεύεται. Ὁ τοίνυν 
ἀνασταυρῶν αὐτὸν, φεῦδος τοῦτο ποιεῖ. ὅπερ αἱ- 
σχύνην τῷ Χριστῷ φέρει, ὡς γενσαμένῳ ** τὴν μετὰ 
τὸ ἅπαξ ἁποθανεῖν τοῦ λοιποῦ ἀθανασίαν. Avo τοί- 
νυν τρόποις τὸ πρᾶγμα ἀδύνατόν φῆσιν εἶναι: ἑνὶ 
μὲν, ὅτι οὐκ ἄξιός ἔστιν ὁ τοιούτων καταξιυθεὶς, 
xai πάντα προέµενος, αὖθις ἀπολαῦσαι τῶν αὐτῶν,. 
ἑτέρῳ δὲ τῷ φρικωδεστέρῳ, ὅτε ἀδύνατόν ἐστι τὸν 
Υἱὸν τοῦ θεοῦ ἀνασταυροῦσθαι. 

Γή yép ἡ πιοῖσα τὸν àz' αὐτῆς πολλάκις 
ἐρχόμενον ὑετόν. Την μὲν viv ψυχὴν, ὑετὸν δὲ τὴν 
διδασχαλίαν καλεῖ, ὡς καὶ ἀλλαχοῦ, ἘντεΊοῦμαε 
ταῖς vegéAaic, φησὶν ὁ 8ebc, τοῦ μὴ βρέξαι ὑετὸν 


B εἰς τὸν ἀμπελῶνα. Καὶ πάλιν. 'O ποταμὸς τοῦ 


Θεοῦ ἐπ.ηρώθη ὑδάτων, τουτέστιν͵ ὁ ix τοῦ Θεοῦ 
περὶ τὸ διδάσχειν χαριτωθεὶς, ἑπληρώθη τῶν ἄνωθεν 
ὑδάτων, τοι χαρισµάτων. Αἰνίττεται δὲ ἐνταῦθα 
τούτους xai δεξαµένους καὶ συµπίοντας τὸν λόγον, 
xaX πολλάκις τούτου τνχόντας, xa οὐδὲ οὕτως ἆπο- 
ναµένους, ὃ καὶ ἀνωτέρω εἶπεν, Ὁφείαοντες εἶναι 
διδάσκα.οι διὰ τὸγ' χρόνο». 

Καὶ τίκτουσα βοεάνην αὔθετον. Τουτέστι, βίον 
ἑνάρετον. Οὐδὲν γὰρ οὕτως εὔθετον, τουτέστι, προσ- 
Έχον καὶ εὐάρμοστον, ὡς βίου Χαθαρότης. 


Ἐχείνοις δι οὓς καὶ γεωργεῖται. Thy βοτάνην, 
φησὶ, τουτέστι, τὴν ἀγαθὴν πολιτέίαν ἐχείνοις εἶχτει 
ἡ γή, δι οὓς xal γεωργεῖται, χαὶ ὀχείνοις ἐστὶν εὔθε- 
τος αὕτη. Καὶ γὰρ αὐτοὶ ἐχεῖνοι οἱ χαρποφοροῦντες 
τὴν ἀρετὴν, ἁἀπολαύσουσι ταύτης. Τινὲς δὲ τὸ, ὀχεί-- 
νοις, ἀντὶ τοῦ, τοῖς διδασκάλοις, £vóngav* καὶ γὰρ 
xal δι) αὐτοὺς γεωργεῖται dj ἀρίστη πολιτεία, ὡς 
xai αὐτῶν µετεχόντων τῆς τῶν μαθητῶν ἀρετῆς. 

Μεταᾶαμθάνει εὐογίας dxó Θεοῦ. Ἐνταῦθα 
Ἠρέμα πλήττει τοὺς Ἕλληνας, τοὺς τῇ δυνάµει τῆς 
τῆς τὴν τῶν χαρπῶν φορὰν ἐπιγράφοντας. 0ὐδὲ γὰρ 
οὐδὲ γεωργικαὶ χεῖρές εἰσιν αἱ τοὺς χαρποὺς ποιοῦ- 
Gat, ἀλλὰ τὸ πᾶν, φησὶ, τοῦ Θεοῦ ἐστιν’ αὐτὸς εὖ- 
λογεῖ, xaX τὴν εὐφορίαν δίδωσιν. 

'Exgépovca δὲ ἀκάνθας καὶ τριδόΆΊους. Οὐκ 
εἶπε, τίχτουσχ, ὥσπερ ἀνωτέρω ἐπὶ τῆς βοτάνης, 
ἁλλ᾽, ἐχρέρουσα, ὣς ἂν εἶποι τις, ἑχθράσσονσα. xal 


superfluitatem emittens. Spine autem ac tribuli D οἷόν τι περίττωµα ἁποῤῥίπτουσα, "Ακανθαι δὲ xal 


sunt vitz sollicitudines, ac impostura divitiarum, 
ac simpliciter omne peccatum ; sicul et David 
dicit: Conversus sum | in erumna, dum  infigitur 
mihi spina !*. Non enim simpliciter accedit ; sed 
infigitur: et nisi totam evellimus, sed minimum 
quiddam remanserit, cruciat, atque opus est cura 
ac diligentia. Insuper tribulus est: unde Αἱ eam 
relineas, vulnerat, atque omni ex parte injucunda 
est, cum hic ignominiam pariens, tum in futuro 
£3tculo potissimuin. 


- '^ Paal. Lsiv, 40. !* Psal. xxxi. 4. 


ερίδολοε, af τε µέριμναι τοῦ βίου, καὶ fj ἁπάτη τοῦ 
πλούτου, xal ἁπλῶς πᾶσα ἁμαρτία ' ὡς καὶ ὁ Δαδίδ 
φῆσιν' ἙἘστράφην elc τα.λαιπωρίαν ἐν τῷ ápxa- 
γῆναί po: ἄχανθαν. O0 γὰρ ἁπλῶς ἐπέρχεται, ἀλλ 
ἑμπήγνυται: xàv μὴ πᾶσαν ἑξέλωμε", ἀλλὰ µιχρόν 
τι ἑναπομείνῃ, ὁδυνᾷ, xal δεῖ θεραπείας καὶ ἑπιμε- 
λείας. ᾽Αλλὰ xal τρίδολός ἐστιν * 0s» ἂν αὐτὴν 
χατάσχῃς, πλήττει, xal πάντοθἐν ἔστιν ἀηδῆς, xal 
ἐνταῦθα αἰσχόνην φέρουσα, καὶ ἐν τῷ μέλλοντι δὲ 
αἰῶνι μάλιστα. 


Varie lectiones. 


5’ ψευσαμένῳ o. 


90] 


EXPOSITIO IN EPIST. AD'HEBEUEOS. — CAP. VI. 


Αδόχιμος xal xatápac ἑγγύς. Τὴν μὲν ἀγαθὴν Α Reproba δεί, et maledicto prozima. Bonam terram 


γῆν εὐλογεῖσθαι ἔφη ὑπὸ θεοῦ * τὴν δὲ ἄχαρπον, οὖκ 
εἶπεν ἁπλώς ἐπικατάρατον, ἁλλ᾽ ἔγγνς κχατάρας, 
ἵνα μὴ ἀπογινώσχωμεν. Ὁ γὰρ ἐγγὺς χατάρας, 
δυνῄσεται xal μαχκρὰν γενέσθαι. 

"Hc τὸ τέλος elc καῦσι'. Καὶ τοῦτο, ἵνα μὴ 
ἀπογινώσχωμεν. Οὐ γὰρ εἶπεν, fitt; χαταχαήσεται, 
ἁλλ᾽, ἧς τὸ τἐ.Ίος εἰς καῦσιν * τουτέστιν, ἐὰν µέχρι 
τέλους ἐπιμείνῃ τῇ ἀχαρπίᾳ. Ὥστε δύναται ἁποστη- 
ναι τῆς ἀχαρπίας, xal χαταπαῦσαι ' μὲν τὰς ἁχάν- 
θας, δόχιµος δὲ γενέσθαι, χαὶ εὐλογίας μετασχεῖν. 


Πεπείσµεθα δὲ περὶ ὑμῶν, ἀγαπητοὶ, τὰ κρείς- 
torva xal ἑχόμεγα σωτηρίας, εἰ xal οὕτω AaJAoU- 
µεν. Καθαφάμενος αὐτῶν ἱκανῶς καὶ φοθῄσας, 
θεραπεύει πάλιν, ἵνα μὴ πάντη ὑπτίους ἐργάσηται. 
Τὸν γὰρ νωθρὸν ὁ πάνυ πλήττων, νωθρότερον Epyá- 
ζεται. Φησὶν οὖν, ὅτι, Οὐχ ὡς κατεγνωχκὼς ὑμῶν 
ταῦτα λέγω, οὐδὲ ὡς νοµίζων ὑμᾶς ἀχανθῶν πλῃ- 
ρεις, ἀλλὰ δεδοιχὼς ἵνα μὴ τοῦτο γένηται. Καὶ οὐκ 
εἶπε, Π ροσδοχῶμεν περὶ ὑμῶν, ἀλλὰ, Πεπείσμµεθα, 
τουτέστιν, ἐν βεθαιότητί ἐσμεν περὶ ὑμῶν, ὅτι οὐχ 
οὕτως ἔχετε, ἀλλὰ χρειττόνως, xal ὅτι τῆς ἑαυτῶν 
σωτηρίας φροντίζετε, xiv οὕτως ἑλαλίσαμεν π)λ]- 
χτιχῶς. Ἡ οὖν περὶ τῆς πολιτείας αὐτῶν τοῦτό φη- 
ew, ὅτι, Οὐχ ἑστὰ ὑμεῖς τοιοῦτοι ἀχανθώδει;' ἢ περὶ 
ἀντιδόσεως, ὅτι, Οὐχ ἐστὲ χατάρας ἑἐγγὺς, οὐδὲ πρὸς 
καῦσιν, ἀλλά τις ἄλλη ἀντιμισθία ὑμῖν ἀπόχειται, 
ρα δὲ χαὶ τὸ ἐπαγόμενον. 


Ov γὰρ ἄδιχος ὁ θεὸς ἐπιαθέσθαι τοῦ ἔρ]ου 
ὑμῶν. "lót κῶς αὐτοὺς ἀνεχκ-ήσατο xal ἀνέῤῥωσε 
πρὸς τὸ ἑλπίζειν τὰ βελτίω, ἀναμνῆσας αὐτοὺς τῶν 
προτέρων, καὶ τῆς δικαιοσύνης τοῦ θεοῦ ' εἰ yop 
δίχαιας ὁ θεὺὸς, οὐχ ἐπιλήσεται τοῦ, ἔργου ὑμῶν. 
τουτέστι, τῆς εὐαπλαγχνίας, τῆς Φιλαδελφίας, ἀλλ 
ἀντιδώσει ὑμῖν. Ὥτε μὴ μιχροψυχεῖτε, ἁλλὰ πάἀν- 
tug ἑλπίζετε τὰ βελτίω, ἐπειδὴ xal πάντως ὁ θεὺς 
Δίχαιος. Οὐχοῦν περὶ ὑμῶν εἶπον ἃ εἶπον, πληκτ.- 
χῶς᾽ οἶδα γὰρ ὅτι o0 χατάρας ἄξιοι ὑμεῖς. 


Καὶ τοῦ κόπου τῆς ἁγάπης ἧς ἐνεδείξασθε sic 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ, διαχογήσαντες τοῖς dyloic, καὶ 
διακονοῦντες. Μεγάλα αὐτοῖς μαρτυρεῖ * οὐκ ἔργα 
µόνον, ἀλλὰ xoi μετὰ προθυµίας ἔργα. Τὸ γὰρ 
διακονεῖν προθυµίας σηµαντικόν. ᾽Αγάπην xal τὴν 
ἑλεημοσύνην φηαὶν, fjv. ἀπεδείξαντο, οὖκ εἰς τοὺς 
ἀδελφοὺς, ἀλλ᾽ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ. "Opa μεγί- 
ατην παράκλησιν, ὅτι οὐκ ἀνθρώποις ποιοῦμεν, ἀλλὰ 
θεῷ' ὣς καὶ à Χριστὸὺς iv τῷ Εὐαγγελίῳ' "Epol 
ἑποιήσατε, φησίν. 'O γὰρ διὰ τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ 
τημελῶν τὸν ἄδιχον *5, τῷ θεῷ τοῦτο ποιεῖ. Τοῖς 
ἁγίοις δὲ, τουτέστι, τοῖς πιστοῖς. [do γὰρ πιστὸς 
ἅχιος, χἂν χοσμιχὸς M. 'Ηγίασται }ὰρ, φησὶν, ὁ 
ΑνΊρ ὁ ἄπιστος ἐν τῇ Υυγαικὶ, καὶ ἡγίασται ἡ 


benedici dixit a Deo: infrugiferam autem non 
dixit simpliciter  exsecratam , sed ezsecrationi 
vicinam, ut non desperemus. Nam qui prope 
exsecratiouem est, poterit el longe removeri. 

Cujus consummatio in combustionem. Hoc etiam 
adjecit, ne desperemus. Non enim dixit, que com- 
buretur, sed, cujus finis ad combustionem : hoc 
est, si ad finem usque in sterilitate perseverarit. 
Potest itaque desistere a sterilitate, atque spinas 
compescere, probata item reddi, stque benedictio- 
nis particeps. 

Vegas. 9. Confidimus autem de vobis, dilecti, 
meliore, el viciniora saluti, tametsi iia loquimur. 
Cutà 608 abunde salis carpsissel ac perterrefe- 
cissel, rursus medetur, ne omnino supinos laxos- 
que reddat. Nam qui segnem nimis obhjurgat, 
seyniorem reddit. Ait ergo: Ndn quasi vos damna- 
rim isla dico, neque quod vos spinarum plenos 
esse senliain, sed metuens ne hoc flat. Nec dixil, 
De 096 vobis exspectamus: sed, Confidimus, il 
est, cerli ac firmati sumus quod non sic habctis, 
sed melius, et quod vestri ipsorum sluts curam 
geritis, eliansi nus tam aspere locuti sumus. Vel 
igitnr de conversatione ef moribus eorum hzc 
dicit, quod Vos non estis hujusmodi spinosi: vel 
de retributione, quod Non estis exsecrationi proxi.i, 
neque in combustionem, sed alia quedam vobis 
merces tsi reposita, Expende autem quod sequi- 


C tur. 


Vrns. 10. Non enim injustus Deus,ut obliviscatur 
operis vestri. Animadverte quomodo ipsos erexerit 
et confortarit ut sperent meliora, revocans eis ad 
memoriam priora, ae justitiam Dei. Si enim justus 
est Deus, non obliviscetur operis vestri. hoc est, 
misericordie, fraterna dilectionis, sed retribuet 
vobis. Proinde ne despondeatis animum', sed 
omnino meliora sperate, quandoquidem et Deus 
omnino justusest. Non igitur de vobis dizi, quie 
dixi, ut animum vestrum percellam: novi eniin 
quod vos non sitis digni exsecratione. 


Ác dilectionis quam ostendistis in nomine. ejus, 
qui minisirastis sanctis, εἰ minisiratis. Magna eis 


D tribuit, non solum opera, verumetiam opera cum 


alacritate. Ministrare namque prompltitudinis est 
indicium. Per dilectionem autem. eleemosynam 
intelligit, quam impertierunt, non in fratres, sed 
in nomen Dei. Animadverte maximam consolatio- 
nem, quod non bominibus, sed Deo facimus clee- 
mosynam, perinde ac Christus in Evangelio 
inquit : Mihi fecistis. Qui enim propter nomen Dei 
injusto prospicit, Dco istud facit. Sanctis, boc e*t, 
fidelibus. Omris enim fidelis sanclus est, etiams: 
in mundo fuerit, Sanctificatus ess. enim, inquit, 
vir infidelis in uxore, εἰ sanctificata. est uxor infi- 


Varie lectiones. 


V ' χαταχαῦσαι πι. ** ἁδελφόν m. 





259 


TIEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


260 


delis in marito **. Fidesigitur liic sanctificationem A γυνὴ ἡ ἄπιστος ἐν τῷ ἀν Σρι. Ἡ «loti; οὖν ἓν- 


facit. Ne igitur erga eremitas lantummodo curam 
impendamus, tanquam sanctos, verum etiam erga 
mundanos. Sancti enim illi sunt οἱ fide εἰ vita: 
porro ipsi laici sancti sunt in fide, plerique etiam 
in vita. Observa autem Quomodo eos lenial ac 
mitiget. Non. enim dixit, qui ministrastis, et ita 
quievit: verum adjecit, et ministratis, hoc est, 
eadein hodieque facitis, 

Vrns. 11. Cupimus autem unumquemque vestrum 
eamdem ostendere sollicitudinem ad expletionem spei 
usque in finem. Perinde ac si quis 'dicat: Quam 
erge ob causam, o. Paule, hzc dixisti, si noluisti 
nos ferire et increpare? πο dixi, inquit, cupiens 
ntin futurum ctiam recle curratis: non quod 
priora condemnem, verum quod de futuris 
metuam. Nec dixit, Volo, quod erat 6887 przcep- 
tori auctoritatis : sed, Cupio, quod est poterni 
affectus. Non enim verbis tantum hoc desidero, 
sed animus meus pro vobis wstuat. Tale enim 
quiddam iniellige per ἐπιθυμῶ. Νεο simpliciter 
pro vobis, sed, pro unoquoque vestrum : adco 
omnium Sive majorum sive minorum cura tange. 
batur, omnesque norat. Ut sitis solliciti, ad ετρίε- 
lionem spei, hoc est, ut plenam et perfectam fidein 
ostendatis, et non. perturbémini. Observa autem 
quomodo non aperte ferit, neque dicit, Üespera- 
stis, recolligite vos deinceps: verum tantum non 
hoc dicit : Equidem volo te semper sollicitum esse, 
et ut qualis fuisti antehac, talem etiam in poste- 
rum te exhibeas. | 

Vgns. 19. Ut non segnes. efficiamini. lloc itidem 
ad mitigationem eorum dicit: ad futurum enin 
tempus boc ducit. Atqui supra dixit : Quoniam 
scenes. facti estis: sed auditu, ad auditum. enin 
usque segnitiem statuit: Jam vero, inquit, curam 
gero, ne aaimum vestrum segnities ista attingat. 
Ut enim corpus otium et immobilitas lzdit, sic et 
animam a bonis operibus cessatio, supinam magis 
eldelt. 

Verum imitatores eorum qui per. fidem et longa- 
nimitatem promissiones hareditate cupiunt, Supra 
coummonefecit ipsos eorum quai antea ipsi gesse- 
rant, domesticum ipsis exemplum proferens : nuuc 


ταῦθα «by ἁγιασμὸν ποιεῖ. Ὥστε μὴ πρὸς τοὺς ἐν 
ἐρήμῳ µόνους σπουδαῖοι ὤμεν, ὡς ἁγίους, ἀλλὰ xal 
πρὸς τοὺς χοαμικούς * ἅ(ιοι μὲν γὰρ ἐχεῖνοι xal 
πἰστει xai Büp* ἅγιοι δὲ xal οἱ λαϊχοὶ τῇ πίστει, 
πολλοὶ δὲ xal βίῳ. Ὅρα δὲ πῶς θεραπεύει αὐτούς. 
Οὐ γὰρ εἶπε, διαχονἡσαγτες, xaX ἕστη * ἀλλὰ προσ- 
έθηχε, xal διαχονοῦντες ' τουτέστι, xal ἔτι τὸ 
αὑτὸ ποιοῦντες. 

Ἐπιθυμοῦμαν δὲ ἕχαστον ὑμῶν th» αὐτῃῆν' 
ἐνδείκγυσθαι σπουδὴν» «πρὸς τὴν zxAnpogoplae 
τῆς ἐλπίδος dypi τέ.ῖους. Ὥσπερ τινὸς εἰπόντης * 
Τίνος οὖν ἕνεγεν ταῦτα εἶπας, ὦ Παῦλε, εἰ μὴ ἔμελ- 
λες ἡμᾶς πλήττει»; φησὶν, ὅτι, Ταῦτα εἶπον, ἐπιθυ - 
pv ἵνα xoX πρὸς τὸ μέλλον εὑδρομῆτε΄ οὐχ ὧς τῶν 
προτέρων χαταγινώσχων, ἀλλ᾽ ὑπὲρ τῶν µελλόντων 
δεδοικώς. Καὶ οὐκ εἶπε, Θέλω, ὅπερ ἣν διδασχα- 
λικῆς αὐθεντίας 'ἁλλ', Ἐπιθυμῶ, ὃ πατριχῆς ἐστι 
φιλοστοργίας. O5 γὰρ µέχρι ῥημάτων τοῦτο β2ύλο- 
pat, ἀλλ dj Ψυχή µου χαίεται ὑπὲρ ὑμῶν. Τοιοῦτον 
γάρ τι vóet τὸ, ἐπιθυμῶ. Καὶ οὑχ ἁπλῶς ὑπὲρ ὑμῶν, 
ἀλλ) ὑπὲρ ἑνὸς ἑχάστου * οὕτω πάντων ἐχήδετο, xal 
μικοῶν καὶ μεγάλων, χαὶ πάντας Ἡπίστατο. Ὡς ἂν 
σπουδάζητε πρὸς τὴν π.]ηροφορίαν τῆς ἑ-πίδος, 
τουτέστιν, ἵνα πλήρη καὶ τελείαν τὴν ἐλπίδα 3) ἓν- 
δείξησθε, καὶ ph σχυλευθῆτε. "Opa δὲ3 πῶς οὐ 
πλήττει φανερῶς, οὐδὲ λέγει ὅτι, ᾽Απηλπίσατε, xaX 
ἀνακτήσασθς ἑαυτοὺς λοιπὸν, ἁλλ' ὡσανεὶ τοιαῦτα 
λέχει' Θέλω σε σπουδάζειν ἀεὶ, καὶ οἷος fic πρότε- 


6 Ρον, τοιοῦτον εἴναι xal νῦν xal εἰς τὸ μέλλον. 


Ἵνα μὴ κωθροὶ γέγησθε. Καὶ τοῦτο πρὸς θερα- 
πείαν αὐτῶν" εἰς γὰρ τὸν μέλλοντα χρόνον ἐξάγει 
αὐτό. Καΐτοι ἀνωτέρω εἶπεν ' ᾿Επειδὴ νγωθροὶ γε - 
1όνατε, ἀλλὰ ταῖς ἀχοχῖς µέχρι γὰρ τῆς ἀχοῆς 
ἕστησε τὴν νωθρότητα: vov δὲ, φησὶ, προνοοῦμαι 3 
ἵνα μὴ] τῆς φυχῆς ὑμῶν ἄψηται αὕτη. Ὡς γὰρ τὸ 
σῶμα ἡ ἀργία xal ἀχινησία βλάπτει, οὕτω χαὶ τὴν 
φνχὴν fj τῶν ἀγαθῶν ἁργία ὑπτιωτέραν ἐργάξεται. 


Μιμηταὶ δὲ τῶν διὰ πἰστεως καὶ µακχροθυµίας 
λληρονομούγντων τὰς ἐπαγγε.λίας. Ἀνέμνησεν ab- 
τοὺς ἀνωτέρω, ὧν αὑτοὶ κατώὠρθωσαν πρότερον, 
οἴχοθεν αὐτοῖς φέρων τὰ ὑποδείγματα. Νῦν δὲ xal 


vero ad patriarcham eos subvehit. Ne existiment D ἐπὶ τὸν πατριάρχην αὐτοὺς ἀνάγει. Ἵνα γὰρ μὴ 


enim se nullo esse numero dignos, ac veluti con- 
temptos sese a Deo relictos esse, planum facit jam 
quod isthuc níaxime sit fortium virorum, tentari 
scilicel, et quod magnos viros,sic exercuerit 
Deus. Si enim statim daret quod promisisset, fides 
eorum haud demonsttaretur. Nunc autem differt 
dena sua, ui fides ipsorum per patientiam incla- 
rescat. Tum etiam planum (it quempiam credere 
ei qui promisit, quando post multum temporis 
elapsum non acceperil, et tamen se accepturum 


** [ Cor. vi, 14. 


νοµίσωσιν ὅτι ὡς οὐδενὸς ἄξιοι λόγον xataqppovr,- 
θέντες ὑπὺ θεοῦ ἐἑγχατελείφθησαν, δείχνυσιν ὅτι 
μάλιστα τῶν γενναίων ἀνδρῶν τοῦτό ἐστι, τὸ πειρά- 
ζεσθαι, xat ὅτι τοῖς µεγάλοις ἀνδράσιν οὕτω χέχρη- 
ται ὁ θεός. El μὲν γὰρ εὐθὺς ἑδίδου ἃ Σπηγγείλατο, 
οὐχ ἂν ἡ πίστις αὐτῶν διεδείχνντο ' νῦν δὲ ἀναδάλ- 
λεται τὰς δόσεις, ἵνα φανῇ dj πίστις αὐτῶν διὰ τῆς 
ὑπομονῆς. Τότε γάρ τις φαίνεται, ὅτι πιστεύει τῷ 
ἐἑπαγγειλαμένῳ, ὅτε πολλοῦ χαιροῦ διελθόντος μὴ 
λαμβάνων, ὅμως πιστεύει ὅτι λήψεται, xal οὐχ 


Varie lectiones. 


50 πίστιν o. ** σύνεσινο. *! προθυμοῦμαι ο. 


961 EXPOSITIO IN EPIST. AD REBRAEOS. —CAP. VI. 962 


ὁ τοναρκᾷ **. Διὰ τοῦτο οὖν ταῦτα τὰ πληχτικὰ λέγω A credit, et non torp.t. Propterea igitur Ίο objur- 


ὑμῖν, ἵνα διαναστῄσω ὑμᾶς, χαὶ γἐένησθε μιμηταὶ 
τῶν χληρονομησάντων τὰς ἐπαγγελίας διὰ πίστεως 
xal µαχροθυµμίας. Τίνες δέ εἰσιν οὗτοι, μετὰ ταῦτα 
ἐρεῖ. "Opa δὲ πῶς πρῶτον εἶπε thv πίστιν, εἶτα 
µαχροθυμίαν, ὅτι ἀπὸ πίστεως ἡ µαχροθυμία. El 
ph γὰρ πιστεύει τις ὅτι πάντως δώσει ὁ ἐπαγγει- 
λάμενος, οὐδὲ μαχροθυμεῖ, 


TQ γὰρ ᾿Αθραὰμ ἐπα]τειἸάμενος ὁ θεὺς, ἐπεὶ 
xat οὐδενὸς εἶχε µεί(ονος ὁμόσαι, ὤμοσε καθ' 
ἑαυτοῦ «έχων, Ἡ μὴν, εὐλογῶν εὐλογήσω σε, 
xul π. ηθύγων απΙηθυγῶ σε. Πολλῶν ὄντων τῶν 
tX τῆς πίστεως χληρονομησάντων τὰς ἐπαγγελίας, 
τοὺς ἄλλους μὲν τέως vuv παρΏχε, τοῖς ἑξῆης αὐτοὺς 
ταμιεύων, μόνον δὲ τοῦ ᾿Αθραὰμ µέμµνηται, διά τε 
v) ἀξίωμα τοῦ προσώπου, xai ὅτι μάλιστα οὗτος 
xai ἐπαγγελίας ἠξιώθη xal ἑτέτυχε. Καὶ διὰ τοῦτο 
δείχνυσιν ὅτι οὗ δεῖ μιχροφυχεῖν, ἀλλ ἀναμένειν 
τὸν θ:ὸν, ἴθος ἔχοντα μὴ ταχέως ἐπάγειν τὰ ἔτηγ- 
γελμένα, ἀλλὰ διὰ μαχροῦ τοῦ χρόνου. Πότε δὲ 
ipsos καθ) ἑαυτσῦ ὁ θεός; Ἡ ἓν αὐτοὶ; τοῖς λόγοις 
οἷς 6ησιν, ὅτι Κατ ἑμαυτοῦ ὤμοσα * ἴσως δὲ xol 
τὸ, 7b (ιν, εἴποι ἄν τις ὄοχον εἶναι τοῦ θεοῦ χαθ᾽ 
ἑαυτοῦ * τὸ γὰρ ἡ μὴν, αντὶ τοῦ ὄντως μὴν, ση- 
µαίνει. Ὅπερ οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν 7] βεβαιωτιχὸν τῆς 
ἀληθείας ' ἀλήθεια δὲ τίς ἂν εἴη ἄλλος, fj ὁ θεός; 
οὕτω καὶ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ὁ Küpto;, Ἁμὴν, 
ἁμὴν, λέγων, τὸν αὑτὸν ὄρχον ὀμνύει, ἐκ τοῦ μὴ 
ἔχειν χατὰ μείζονος ὁμῶσαι, xa ἑαυτοῦ ὁμνὺς, ὡς 
καὶ ὁ Πατήρ. Καίΐτοι τινὲς xal τῷ ᾿Αθραὰμ αὐτὸν 
τότε τὸν Υἱὸν ὁμιλησαι ἑνόησαν * λέγει γὰρ f; Γρα- 
φἠ, ὅτι, Εἶπε δὴ πρὸς Ἀδραδμι ὁ ἄγγευς. 02 
δήπου δὲ, φασὶν, 6 Πατὴρ εἴη ἂν ἄγγελος, ἀλλ' ὁ 
}ὼς 6 τῆς μεγάλης βουλῆς. 


Kal οὕτω, µακροθυμήσας ἐπέτιιχε τῆς ἐπαγγε- 
ας. Ilo; πρὸς μὲν τῷ τέλει τῆς ᾿Επιστολῆς λέγει, 
ὅτι οὗτοι πάντες οὐχ ἐχομίσαντο τὰς ἑπαγγελίας, 
ἀλλὰ πόῤῥωθεν αὐτὰς εἶδον καὶ Ἱσπάσαντο' vov δέ 
φησιν; ὅτι ὁ ᾿Αθραὰμ ἐπέτυχε τῆς ἐπαγγελλίας; 
Qó περὶ τῶν αὐτῶν λέγει ἐνταῦθα χἀκεῖ, ἀλλ) kv- 
ταῦθα μὲν περὶ τῶν kv τῷ βίῳ τούτῳ ἐπηγγελμένων 
φηδὺν, ὧν ἐπέτυχεν ὁ ᾿Αθραὰμ μετὰ μαχρὸν χρόνον: 


gatoria vobis dico, ut excitem vos, οἱ ul connumc- 
remini inter baxredes promissionis per. fidei οἱ 
longanimitatem. Quinam vero sint illi, posthac 
exponet. Observa autem quomodo primo loco 
fidem collocarit, deiude longanimitatem, quoniam 
ex fide est longanimitas, Nisi enim credat aliquis 
omniro daturum eum qui promisit, nunquam crit 
longanimis. 


Vens. 15, 14. Abrahe namque. promittens Deus 


quoniam neminem habeat per quem jurarel majorem, 
per semetipsum juravit, dicens : Vere benedicens 
benedicam te, el mulitiplicaus multiplicabo te. Cum 
plerique alii es-ent qui per fldem 68$ heredita- 
rint promissiones, alios quidem nunc przteruiisit, 
reponensi eos inter eos qui sequuntur; solius Abra- 
hami autew; meminit, tum ob persone dignitatem, 
tum quod hic prae ceteris. promissione dignatus 
sit, eamque sit consecutus. Per loc pariter indicat 
non esse desperaudum nobis, sed Deum potius 
exspectandum, cui in more est nop statim praestare 
quie promisit, sed post multum temporis. Quando 
autem juravit per scip-um Dcus? Vel ipais verbis 
quibus ait : Per memetipsum juravi. Vorsan autem 
et particulam, ἡ μήν, quispiam dixerit juramen- 
tum Dei per sese. Nam Ἡ μήν, rerera, significat. 
Quod nihil sane est aliud, quam coufirmatio quz- 
dam veritatis. Veritas autem, quisnain alius fuerit 
prater Deum ? Sic et in Evangelio Dominus, Amen, 
amen, dicens, idem Juramentum jurat, cum non 
possit per majorem jurare, per seipsum jurans, 
perfide ac Pater. Nonnulli tamen putarunt. ipsum 
Filium tum cum Abrahamo collocutum : ait enum 
Seriptuia: Dixit autem. αά Abraham. — angelus. 
Νο παν enim, inquiunt, Pater angelus esse 
poterat, sed Filius, magui consilii angelus. 

Vgns. 13. Et sic, longanimiter fereus, assecutus 
est promissionem. Qui igitur in fine Epistolz dicit, 
quod isti omnes non acceperunt promissiones, sed 
eminus cas intuiti sunt et salutaverunt , hic vero 
ait Abralamum consecutum esse "promissionem ? 
Non de iisdem hic et illic loquitur, verum hic de 
jis quae in vita ei promissa erant loquitur, qua 
Abraham sane longo post tempore assecutus est : 


ἐχεῖ δὲ περὶ τῶν οὑρανίων, ὧν οὕπω ἐπέτυχεν. D illic autem de coelestibus, qua nondum crat 


'Apzóctpa μέντοι, xal τὸ ἐπιτυχεῖν αὐτὸν, xal τὸ 
µήπω ἐπιτυχεῖν, εἷς παράἀκλτσἰν ἐστι τοῖς ὁλιγοφύ- 
χοις τὸ μὲν, ὅτι xai ἡμεῖς, ἑὰν µαχροθυµήσωμεν, 
τευξόµεθα”΄ τὸ δὲ, ὅτι ἐχείνου µήπω τυχόντος τοῦ 
«ph τοσούτων ἑτῶν τελειωθέντος, ἀνόητοι ἡμεῖς λοι- 
πὸν οἱ ἀαχάλλοντες, ὅτι οὕτω τυγχάνοµεν, "Opa δὲ 
πῶς εἶπεν, ὅτι µαχροθυµήσας ἑπέτυχε τῆς ἐπαγγε- 
λίας, ἵνα δεἰξῃ μεγάλην "ἣν δύναμιν τῆς µαχροθυ- 
µίας, xai ὅτι οὐχ ἡ ἐπαγγελία μόνη τὸ πᾶν εἰργά- 
cato, ἀλλὰ xal d µαχροθυµία. Ἑνταῦθα δὲ xa! φοδεῖ 
αὐτοὺς, διδοὺς ἐννοεῖν Ex τοῦ ἑναντίου, ὅτι ἑγχόπτε- 


assecutus. Utrumque vero, et quod consecutus 
sit, eL. quod nondum sit consecutus, ad. consola- 
tionem pusillanimibus inserviunt : alterum quidem, 
quod el nos, si patienter exspectamus, assequemur : 
alterum vero, quod si ille nondum est assecutus, 
qui ante tol annos consummatus est, admodum 
insipientes nos sumus, cum zgre ferimus nos nou- 
dum assequi. Observa autem quomodo dixerit, 
per longanimitatem eum consecutum promissio- 
nem, ut ingentem longanimitatis vim atque poten- 
tiam ob oculos pouat, et quod promissio sola 


Varic lectiones. 


7? ἀποναρνᾷ πρὸς τὴν πίστιν m, 


263 


ΤΠΕΟΡΗΥΙΛΟΤΙ BULGARUE ARCHIEP 


264 


totum hoc non effecerit, sed etiam longanimitas. A τα: ἡ ἑπαγγελία δι’ ὁλιγοψυχίας 9. Καὶ τοῦτο συν- 


llic autem etiam terret eos, ex contrario signifi- 
cans promissionem abscindi per pusillanimitatein, 
Atque boc contigit populo olim in deserto, qui in 
pusillanimitatem lapsi, nulla ratione sunt assecuti 
promissionem. Dicat igitur quispiam: Quomodo 
autem sancti etiamsi longanimes fuerunt, non 


έδη τῷ εν τῇ ἑρήμῳ πᾶλαι λαῷ, ot. ὁλιγοφυχῄσαν- 
τες οὐκ ἔτυχον τῆς ἐπαγγελίας ὅλως. Ἐϊποι οὖν ἄν 
τις) Καὶ πῶς οἱ ἅγιοι χαίτοι μαχροθυµμήσαντες οὐχ 
ἔτυχον, ὡς πρὸς τῷ τέλει φησίν; Αλλὰ τεύξονται 
πάντως. Οἱ δὲ τοῦ λαοῦ Yyoyyuctal"* οὔτε ἔτυχον, 
οὔτε τεύξονται. 


' tamen sunt assecuti, ut sub Epistolae finem dicit? At vero assequentur G9 omnino, verum qui ex 
populo imurmurarunt, neque assecuti. sunt, neque assequentur, 


Vgns. 16. Ilomines enim per majorem jurant, εἰ 

onmnis controversie ipsis finis est ad confirmationem 
juramentum. loc est per juramentum solvitur 
omnis contentionis conlroversia. Etenim dicuntur 
quidem multa, et. contradicuntur utrinque, sed 
enim jusjurandum postremo accedens, ac stabi- 
liens, cuncta dubia solvit. 
— Vgns. 11. In quo abundantius volens Deus osten- 
dere pollicitationis heredibus immobilitatem consilii 
sui, juramento slabilivit. Hoc est, propterea quod, 
quandoquidem ita se res habet, ut hominibus jura- 
mentum omnem fidem afferat, ob eam rem Deus 
etiam jurat. Vel, {ή quo, hoc est, quia juravit per 
seipsum Deus, ex abundanti monstravit nobis, quod 
omnino et impermuvtabiliter facturus sit que nobis 
promiserit. Nam Deo ctiam sine juramento fides 
adhibenda erat, propter nos tamen demittit sese, 
nec suam dignitatem contemplatur, verum ut nobis 
persuadeat, indigna etiam de seipso dici patitur. 
Nos euim fideles promissionis sumus haredes, qui 
in semine ejus, qui Christus est, benedicti sumus. 
Animadverte autem quomodo etiam tunt Filium di- 
eal mediatorem Dei et hominum fuisse : per 
ipsum enim tanquam Verbum juravit Deus ct 
Pater, 

Vrns. 18. Ut per duas res immobiles, in quibus 
impossibile mentiri Deum. Quales οἱ cujusmodi? 
Quod simpliciter diceret ac promitteret, tum quod 


jusjurandum promissioni apponeret. Quoniam euin ^ 


apud howines hoc videtur esse firmius, jusjuran- 
dum videlicet, propterea ipse illud apposuit. /n 
quibus, pro, ex quibus his duabus rebus, certissima 
demonstratur promissio, ac impossibile est mentiri 
Deum. Quemadmodum igitur juravit propter aos, 
etsi indignum erat ipso jurare, ita istud, didicit 


c& quibus passus est, intellige. Etenim. homines id p 


existimant esso credibilius et cerlius, quod expe- 
rientia comprobatum cst. 

Fortissimum solatium habeamus, qui confugimus 
ad tenendam propositam spem. Βου est, magnam 
admonitionem et adhortationem. Non enim niagis 
propter Abrahamum, quam propter nos hioc dictum 
est, qui confugimus ad eum, hoc est, speravimus. 


Quorsum autem habemus adhortationem? ad hoc - 


ut teneamus propositam spem, hoc cest, ut ab illis 
qua sunt Abrahamo data, de lis etiam que ad nos 
pertinent certiores reddamur, neque quidquam am- 


"AvÓpusot μὲν γαρ κατὰ τοῦ μείζονος ὁμνύου- 
σι, καὶ πάσης αὐτοῖς ἁγτι]ογίας πἑρας εἰς βε- 
δαίωσιν ὄρκος. Τοντέστιν, Ex τοῦ ὄρχου λύεται 
πάσης ἀντιλογίας ἀμφιοθήτησις. Καὶ γὰρ λέγονται 
μὲν πολλὰ, xal ἀντιλέγονται ἐξ ἑκατέρου μέρους, ὁ 
δὲ ὄρχος τελευταῖς ἐπεισιὼν xai βεθαιῶν, τὰ ἀμφί- 
6ολα Ἀύει πάντα. 

Ἐν ᾧ περισσότερο» βου.Ίόμεγος ὃ θεὺς ἑπιδεί- 
ἔασθαι τοῖς κ«ἀηρογόμοις τῆς ἑπαγγε]ίας τὸ 
ἁμετάθετον τῆς βουᾶῆς αὑτοῦ, ἐθεξαίωσεν " 
ὅρχῳ. Τουτέστι, διὸ, ἐπειδὴ xol τοῖς ἀνθρώποις ὁ 
ὄρχος πᾶσαν πίστιν ἐπιφέρει, διὰ τοῦτο xal ὁ θεὺς 
δ.ιννσιν. "H, év ip, ἀντὶ τοῦ, ἐν τῷ ὁμόσαι, φησὶ, 
καθ᾽ ξαυτοῦ ὁ θεὺς, Ex. περιουσίας ἔδειξεν ἡ μῖν, ὅτι 
πάντως καὶ ἁμεταθέτως molas: ἃ ἐπηγγείλατο. 
Ἔδει μὲν γὰρ καὶ χωρὶς ὄρχου πιστεύεσθαι τὸν 
θεὸν, ἁλλ᾽ ὅμως 5v ἡμᾶς συγχάτεισι, καὶ οὗ τὴν 
αὐτοῦ ἀξίαν οχοπεῖ, ἀλλ᾽ ὅπως ἡμᾶς πείσῃ, ἀνάδια 
περὶ αὑτοῦ ἀνέχεται λέγεσθαι. 'Ἡμεῖς yàp οἱ πιστοὶ 
τῆς ἐπαγγελίας ἑσμὲν χληρονόμοι, οἱ ἓν τῷ σπὲρ- 
ματι αὐτοῦ, ὅς ἐστι Χριστὸς, εὐλογηθέντες. "Opa 
πῶς χαὶ τότε λέχει τὸν Υὢν µεσίτην θεοῦ χαὶ àv- 
θρὠπων γεγονέναι. Δι’ αὐτοῦ γὰρ ὡς Λόγου ἂμνυεν 
ὁ θεὸς χαὶ Πατῇρ. 


να διὰ δύο πραγμάτων ἁμεταθέτων, ἐν οἷς 
ἀδύγατον» ψεύσασθαι Θεόν. Ποίου xai ποίου; ToU 
τε ἁπλῶς εἰπεῖν καὶ ὑποσχέσθαι, καὶ τοῦ ὄρχον προσ’ 
θεῖναι τῇ ὑποσχέσει, Ἐπειδὴ γὰρ παρὰ ἀνθρώποις 
τοῦτο δοχκεῖ πιστότερον, τὸ τοῦ ὄρκου, διὰ τοῦτο xat 
αὐτὸς τοῦτο προσέθηκεν. Ἐν οἷς, ἀντὶ τοῦ, ἐξ ὧν, 
τούτων τῶν δύο, πιστοτάτη δείχνυται ἡ ἑπαγγελία, 
καὶ ἀδύνατον ψεύσασθαι τὸν Θεόν, Ὥσπερ οὖν ὤμνυσε 
δι ἡμᾶς, καίτοι ἀνάξιον αὑτοῦ τὸ ὀμνύναι, οὕτω xol 
τὸ, ἔμαθεν ἐξ ὧν ἔπαθε, νόει. Καὶ γὰρ οἱ ἄνθρυ- 
ποι τοῦτο νοµἰζουσιν ἀξιοπιστότερον, τὸ διὰ τῆς 
πείρας ἑλθεῖν. 


Ἰσχυρὰν παράἀχ.Ίησι» ἔχωμε», οἱ καταφυγόντες 
χρατῆσαι προχειµένης ἐλπίδος. Τουτέστι, παραί- 
νεσιν μεγάλην xal προτροπήν. Οὐ μᾶλλον γὰρ διὸ 
τὸν ᾿Αθραὰμ, f| δι᾽ ἡμᾶς τοῦτο εἴρηται, τοὺς κατα” 
φυγόντας ἐπ᾽ αὐτὸν 5, τουτέστιν, ἠλπιχότας. Ποῦ 
δὲ ἔχομεν τὴν προτροπἠν; Eig τὸ κρατῆσαι τῆς 
προχειµένης ἑλπίδος» τουτέατιν, ἵνα ἀπ᾿ ἑκείνων 
τῶν τῷ ᾿Αδραὰμ δοθέντων, καὶ περὶ τῶν καθ᾽ ἡμᾶς 
πληροφορηθῶμεν, xal μὴ δισκάζωμεν περὶ τῶν 


Varie lectiones. 
* ὁλιγωρίας o. 9) γογυύζοντεςο. 5 ἐμεσίτευσενο, ?' αὐτήν ο. 











9 05 ESPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. VI. οδό 
μεεχλόντων χαὶ οὑρανίων, ἃ ἑλπίζομεν, ἀλλὰ βεθαίως A ὑζρλιιυς de futuris, adeoque coelestibus bonis qu;s 


xai ἀαφαλῶς χρατῶμεν ταύτης τῆς ἑλπίδος, καὶ μὴ 
ἀπολύσωμεν αὐτὴν. Kal yxp dj πρὸς τὸν 'A6gaag 
ἐπαγγελία xal πρὸς ἡμᾶς ἐστι, xal χυρίως πρὸς 
ἡμᾶς τοὺς πιστεύσαντας τῷ Χριστῷ, ὡς ἀνωτέρω 
εἴρηται. 

*Hy ὡς ἄγκυραν ἔχομεν τῆς ψυχῆς ἀσφαλῆ 
καὶ βεθαίαν. "Hv ἑἐλπίδα ἔχομεν ὡς ἄγχυραν. Καὶ 
γὰρ ὥσπερ ἐκείνη τὰ πλαῖα ἓν χαιρῷ ζάλης ἵστησιν 
ἑδραῖα, οὕτω xat ἡ ἐλπὶς τοὺς σαλευοµένους τοῖς 
πειρασμοῖς , ἑδραίους xai ὁτομονητ'ικοὺς εἶναι 
ποιεῖ. Οὐχ ἁπλῶς δὲ εἶπεν, ἄγχυραν, ἀλλὰ "doga.ln 
zal βεδαἰίαν. "στι γὰρ ἄγχυρα μῆ φυλάττουσα τὸ 
σχάφος ἀσάλευτον, f) ὅταν παθρὰ, f| ὅταν ἆἔλαφρο- 
τέρα. Εἰχότως δὲ οὗ θεµελίου ἐμνήσθη, ἀλλ᾽ ἀγχύ- 


speramus, sed firmiter ac tuto retineamus hanc 
spem, nec dimittamus ipsam. 690 Etenim que 
Abrahamo facta est prouissio , ad nos eliam spes 
celat, ac proprie ad nos qui Christo credimus, wt in 
superioribus dictum est. 

Vgns. 19. Quam sicut anchoram habemus anime, 
tulam ac. firmam. Quam spem habemus veluti an- 
choram. Nam perinde ut illa naves teupestatis 
teinpore firmas constituit, consimilem ad ratiouem 
spes agitatos et concussos tentationibus, stabiles ct 
patientes efficit. Non simpliciter autem, anchora, 
dixit, verum, tutam ac firmam. Estenii anchora quie 
non conservet scapbam inconcussam, vel si putrida 
fuerit, vel quando plus z:quo levior. Merito autem 


µας: διότι ὁ [piv ἐπὶ τῶν σφόδρα στεῤῥῶν xal B non fundamenti meminit, sed anchorz, eo quod 


φιλοσόφων τίθεται * ἡ δὲ ἄγχυρα ἐπὶ τῶν ζάλην 
ἑχόντων, οἷοι σαν οὗτοι τοῖς πεῖρασμοῖς χλυδωνι- 
“ζόμενοι. 


Καὶ εἰσερχομέγην elc τὸ ἑσώτερον τοῦ καταπε- 
τάσματος. Εἶπεν ἀνωτέρω ὅτι Αναμείνατε' γενή- 
σεται yàp τὰ ἐλπιζόμενα" νῦν τελεώτερον πληροφο- 
ρῶν, λέγει, ὅτι καὶ Ίδη ἔχομεν αὐτὰ τῇ ἐλπίδι. 
Αὕτη γὰρ εἰσελθοῦσα ἔνδον τοῦ οὐρανοῦ, ἐποίησεν 
ἡμᾶς Ίδη εἶναι Ev τοῖς ἐπαγγελμένοις, χἂν ἔτι κάτω 
ὤμεν, χὰν µήπω *! ἑλάδομεν. Τοσαύτην ἔχει τὴν 
Ισχὸν ἡ ἐλπὶς, ὥστε τοὺς ἐπιγείους οὐρανίους ποιεῖν. 
Ὥσπερ δὲ ἐν τῇ Παλαιᾷ τὸ χαταπέτασµα διεῖργε 
τὸ ἅγιον ἀπὸ της λοιπῆς σχηνῆς οὕτω xal ὁ οὗρα- 
νὸς ἡμῖν χαταπέτασµα, διείργων τὰ χάτω ἀπὸ τῶν 
θειοτέρων xal ὑπερουρανίων. : 

Ὅπου «πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆ-θεν Ἱησοῦς. 
Εἰπὼν ὅτι ἡ ἐλπὶς ἡμῶν εἰς τὸν οὐρανὺν εἰσέρχε- 
ται, βεθαιοῖ τὸ ῥηθὲν, διὰ τῶν πραγμάτων αὐτῶν 
τοῦτο πιστούµενος. Καὶ yàp ὁ Χριστὸς ἐκεῖνος εἰσ- 
$10s* xai οὐχ ἁπλῶς εἰσῆλθεν, ἀλλὰ πρόδρομος 
εἰσῆλθε, τουτέστιν, ὡς xal ἡμῶν ὀφειλόντων εἰσ- 
ελθεῖν. Ὁ γὰρ πρέδροµος, τεινῶν ἐστιν ἀχολουθούντων 
πρόδρομος, xal οὐδὲ πάνυ πολὺ τὸ μέσον τοῦ προ- 
δρόμου καὶ τῶν ἑπομένων, ὥσπερ οὐδὲ Ἰωάννου 
καὶ Χριστοῦ. Mi τοίνυν ἀσχάλλετε' ὅσον οὕπω 
εἰσελευσόμεθα ὅπου ὁ πρόδρομος ἡμῶν. O5x Ἀρχή- 
σθη δὲ εἰπὼν , πρόδρομος, ἀλλὰ προσέθηκε xai τὸ, 


P 


fundamentum in valde solidis ac sapientibus poni- 
tur : anchora vero in iis que tempestate quatiun: 
tur, quales fuerunt-isti qui tentationibus ayitabau- 
tur et fluctuabant. 

Et incedentem usque ad interiora velaminis. In su- 
perioribus dixit, Exspectate: evenient enim qua 
sperantur. Jain perfectius certos faciens, ait quod 
eliamnum ea habemus in spe. lsta namque in- 
gressa in celum fecit jam nos esse in promissis 
bonis, etiamsi adhuc infra in terris simus, etiamsi 
nondum acceperimus. Spes tantas vires habct, ut 
terrestres coelestes faciat. Quemadmodum vero. in 
Veteri Testamento velamen disjunxit Sanctum a re- 
liquo tabernacnlo: ita celum nobis velamen est, 
disjungens inferiora a divinioribus et supcrecelesti- 
bus. 

VkRs. 20. Ubi precursor pro nobis introiit Jesus. 
Cum spem nostram celos ingressam dixerit, con- 
firmat quod dictum est, per res ipsas hoc siabi- 
liens, Etenim Christus ille ingressus est: et non 
simpliciter ingressua est, sed precursor ingressus 
est, hoc est tanquam et nos videlicet debeamus 
ingredi. Pracucsor enim quorumdam sequentium 
est przzcursor, nec valde multum est intervalli in- 
ter praecursorem ac sequentes, quemadmodum ne- 
que inter Joannem et Christum. Ne igitur gre 
ferais : immox ingressuri sumus in eum locum, in 
quo precursor noster est. Nec contentus fuit di- 


ὑπὲρ ἡμῶν, εἰς Ιπλείω πίστωσιν, ὡσανεὶ τοῦτο λέ- f) Cere, precursor : sed apposuit, pro nobis, ad uia- 


q€v * Οὐχ αὐτὸς ἐδεῖτο oU ἐχεῖσε ἐλθεῖν * πῶς γὰρ 
θεὺς (9v ; ἀλλ᾽ ὥσπερ σάρχα δι ἡμᾶς ἔλαδεν, οὕτω 
καὶ δι ἡμᾶς εἰσηλθεν ἑσώτερον τοῦ οὐρανοῦ, ἵνα 
ἡμῖν ἀνοίξῃ τὴν ὁδόν. Ὥστε ἀναγχαίως εἰσελευσό- 
µεθα καὶ αὗτοί. "H τὸ, ᾿Υπὲργἡμῶν, ἀντὶ τοῦ, ἵνα 
ἐντυγχάνῃ ὑπὲρ ἡμῶν τῷ Πατρὶ, ὡς χαὶ ὁ ἀρχιε- 
ρεὺς εἰσῄῇει εἰς τὸ "Άγιον ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ, ἔξιλα- 
σχόµενος ὑπὲρ τοῦ λαοῦ. 

Κατὰ τὴν τάξι' ΜεΛχισεδὲχ, ᾽Αρχιερεὺς Τενό- 
µενυς εἷς τὸν αἰῶνα. Καὶ τοῦτο μεγίστη παρά- 


Varie lectiones. 


1 ἔτι 1.4 0. 
PATROL, GR. CXXV. 


jorem conlirmationem ; perinde quasi hoc dicat: 
Ipse non habebat opus eo ingredi : quomodo enit, 
cum Deus esset? Atenim sicut carnem prop:er 
nos assumpsit, sic el propler nos interius coelum 
subiit, ul nobis paltefaceret iter. Necessario itaque 
ingrediemur et ipsi. Vel, pro nobis, est pro, ut in- 
tercedat pro. nobis ad Patrem, quandoquidem et 
pontifex ingrediebatur in Sanctum semel in anno 
ut pro populo interpellaret. 

Secundum ordinem Melchisedec, Pontifex f[ac*us in 
eiernum, Hac maxima G91 etiam nobis est cou 


P4 


263 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP 


96i 


totum hoc non effecerit, sed etiam longanimilas. A τα: ἡ ἐπαγγελία δι’ ὁλιγοψυχίας 9. Καὶ τοῦτο σων- , 


llic autem etiam lerret eos, ex contrario signifi- 
cans promissionem abscindi per pusillanimitatem., 
Atque boc contigit populo olim in. deserto, qui in 
pusillanimitatem lapsi, nulla ratione sunt assecuti 
promissionem. Dicat igitur quispiam: Quomodo 
autem sancti etiamsi longanimes fuerunt, non 


έδη τῷ εν τῇ ἑρήμῳ πάλαι λαῷ, ot ὁλιγοψυχήσαν- 
τες οὐκ ἔτυχον τῆς ἑπαγγελίας ὅλως. Ἐϊποι οὖν ἄν 
τις Καὶ πῶς οἱ ἅγιοι καἰτοι μακροθυμήσαντες οὐχ 
ἔτυχον, ὡς πρὸς τῷ τέλει qrsiv; ᾽Αλλὰ τεύξονται 
πάντως. Οἱ δὲ τοῦ λαοῦ vyoyyucsal** οὔτε ἔτνχον, 
οὔτε τεύξονται. 


* tamen sunt asseculi, ut sub Epistolae finem dicit? At vero assequentur 689 omnino, verum qui ex 
populo murmurarunt, neque assecuti. sunt, neque assequentur. 


Vgns. 16. Ilomines enim per majorem jurant, et 
omnis controversie ipsis finis est ad confirmationem 
juramentum, lloc est per juramentum solvitur 
omnis contentionis controversia. Etenim dicuntur 
quidem multa, οἱ contradicuntur utrinque, sed 
enim jusjurandum postremo accedens, ac stabi- 
liens, cuncta dubia solvit. 

γεας. 17. In quo abundantius volens Deus osten- 
dere pollicitationis heredibus immobilitatem consilii 
sui, juramento slabilivit. Hoc est, propterea quod, 
quandoquidem ita se res habet, ut hominibus jura- 
mentum omnem fidem afferat, ob eam rem Deus 
eliam jurat. Vel, in quo, hoc est, quia juravit per 
seipsum Deus, ex abundanti monstravit nobis, quod 
omnino et impermvtabiliter facturus sit qua nobis 
promiserit. Nam Deo ctiam sine juramento fides 
adhibenda erat, propter nos tamen demittit sese, 
nec suam dignitatem contemplatur, verum ut nobis 
persuadeat, indigna etiam de seipso dici patitur. 
Nos enim fideles promissionis sumus hzredes, qui 
jn semine ejus, qui Christus est, benedicti sumus. 
Animadverte autem quomodo etiam tunt Filium di- 
eat mediatorem Dei et hominum fuisse : per 
ipsum enim tanquam Verbum juravit Deus et 
Pater. 

Vzns. 18. Ut per duas res immobiles, in quibus 
impossibile mentiri Deum. Quales et. cujusmodi? 
Quod simpliciter diceret ac promitteret, tum quod 


jusjurandum promissioni apponeret. Quoniam enim ' 


apud howines hoe videtur esse firmius, jusjuran- 
dum videlicet, propterea ipse illud apposuit. fn 
quibus, pro, ex quibus his duabus rebus, certissima 
demonstratur promissio, ac impossibile est mentiri 
Deum. Quemadmodum igitur juravit propter Λος, 
elsi indignum erat ipso jurare, ita istud, didicit 


cz quibus passus est, intellige. Etenim homines id p 


existimant esse credibilius el certius, quod expe- 
rientia comprobatum cst. 

Fortissimum solatium habeamus, qui confugimus 
ad tenendam propositam spem. Ἡοο est, magnam 
admonitionem et adhortationem. Non enim magis 
propter Abrahamum, quam propter nos hoc dictum 
est, qui confugimus ad eum, hoc est, speravimus. 


Quorsum autem liabemus adhortationem? ad hoc | 


uL teneauius propositam spem, hoc est, ut ab illis 
que sunt Abrahamo data, de lis etiam que ad nos 
pertinent certiores reddamur, neque quidquam am- 


"Ανθρωποι μὲν γαρ κατὰ τοῦ μείζονος ὀμγύον- 
σι, καὶ πάσης αὐτοῖς ἀγτιλογίας πέρας εἷς £e- 
δαΐίωσιν ὄρκος. Τοντέστιν, Ex τοῦ ὄρκου λύεται 
πάσης ἀντιλογίας ἀμφισδήτησις. Καὶ γὰρ λέγονται 
μὲν πολλὰ, xaX ἀντιλέγονται ἐξ ἑχατέρου μέρους, ὁ 
δὲ ὄρχος τελευταῖς ἐπεισιὼν καὶ βεθαιῶν, τὰ ἀμφί- 
6ολα λύει πάντα. 

"Ev d περισσότερο» βου.Ίόμεγος à θΘεὸς ἐπιδεί- 
ξασθαι τοῖς κ. ηρονόμοις τῆς ἐπαγγεῖίας τὸ 
ἀμετάθετον τῆς βουῆς αὑτοῦ, ἐδεδαίωσεν "' 
ὄρχφ. Τουτέστι, διὸ, ἐπειδὴ xal τοῖς ἀνθρώποις ὁ 
ὄρχος πᾶσαν πίστιν ἐπιφέρει, διὰ τοῦτο xal ὁ θεὺς 
δνυσιν. "H, év i, ἀντὶ τοῦ, ἓν τῷ ὁμόσαι, φησὶ, 
καθ) ἑαυτοῦ ὁ θεὸς, ἐχ περιουσίας ἔδειξεν ἡ μῖν, ὅτι 
πάντως καὶ ἀμεταθέτως ποιᾗσει ἃ ἐπηγγείλατο. 
Ἔδει μὲν γὰρ xol χωρὶς ὄρχου πιστεύεσθαι τὸν 
θ:ὸν, ἁλλ᾽ ὅμως δι ἡμᾶς συγχάτεισι, καὶ οὗ την 
αὑτοῦ ἀξίαν οχοπεῖ, ἀλλ ὅπως ἡμᾶς πείσῃ, ἀνάξ-α 
περὶ αὐτοῦ ἀνέχεται λέγεσθαι. 'Ἡμεῖς yàp οἱ πιστοὶ 
τῆς ἐπαγγελίας ἐσμὲν κληρονόμοι, οἱ &v τῷ σπ:ρ- 
µατι αὐτοῦ, Oz ἐστι Χριστὸς, εὐλογηθέντες, "Ops 
πῶς xal τότε λέγει τὸν Υἱὸν µεαίτην θεοῦ χαὶ àv- 
θρώπων γεγονέναι. Δι) αὐτοῦ γὰρ ὡς Λόχου ὄμννιν 
6 θεὸς xa Πατήρ. 


να διὰ δύο πραγμάτων ἁμεταθέτων, ἐν οἷς 
ἀδύνατον ψεύσασθαι Θεόν. Ποίου xai ποἰου; Tou 
τε ἁπλῶς εἰπεῖν καὶ ὑποσχέσθαι, καὶ τοῦ ὄρχον προσ’ 
θεῖναι τῇ ὑποσχέσει, Ἐπειδὴ γὰρ παρὰ ἀνθρώποις 
τοῦτο δοκεῖ πιστότερον, τὸ τοῦ ὄρκου, διὰ τοῦτο χαὶ 
αὐτὸς τοῦτο προσέθηχεν. Ἐν οἷς, ἀντὶ τοῦ, ἐξ ὧν, 
τούτων τῶν δύο, πιστοτάτη δείχνυται ἡ ἑπαγγελία, 
xa ἀδύνατον ψεύσασθαι τὸν Θεόν. Ὥσπερ οὖν ὤμννόε 
δὲ ἡμᾶς, καίτοι ἀνάξιον αὐτοῦ τὸ ὀμνύναι, οὕτω xol 
τὸ, ἔμαθεν ἐξ ὧν ἔπαθε, νόει. Καὶ γὰρ οἱ ἄνθρω- 
ποι τοῦτο νοµίζουσιν ἀξιοπιστότερον, τὸ διὰ τῆς 
πείρας ἑλθεῖν. 


Ἰσχυρὰν παρἀλ.Ίησιν ἔχωμεγ, οἱ καταφνυγόντες 
χρατῆσαι προχειµένης ἐλπίδος. Τουτέστι, παραί- 
νεσιν μεγάλην xal προτροπήν. Οὐ μᾶλλον γὰρ διὸ 
τὸν ᾿Αθραὰμ, ἢ δι ἡμᾶς τοῦτο εἴρηται, τοὺς κατα" 
φυγόντας ἐπ) αὐτὸν 8, τουτέστιν, Ἰλπιχότας, Ποῦ 
δὲ ἔχομεν τὴν προτροπήν; Eig τὸ κρατῆσαι τῆς 
προχειµένης ἑλπίδος» τουτέατιν, ἵνα ám! ἐκείνων 
τῶν τῷ ᾿Αόραὰμ δοθέντων, xal περὶ τῶν καθ ἡμᾶς 
πληροφορηθῶμεν, xal μὴ διστάζωµεν περὶ τῶν 


Varie lectiones. 
55 ὁλιγωρίας o. Οἱ γογυύζοντες ο. 5 ἐμεσίτευσενο, — *' αὐτὴν o. 


BU 








205 


ESPOSITIO IN EPI3ST. AD HEBR.EOS. — CAP. VI. 


266 


μαεχλόντων xai οὐρανίων, & ἐλπίζομεν, ἀλλὰ βεθαίως Α bigamus de futuris, adeoque celestibus bonis qu.n 


xai ἀσφαλῶς πρατῶμεν ταύτης τῆς ἐλπίδος, καὶ p 
ἀπολύσωμεν αὐτὴν. Καὶ Υὰρ ἡ πρὸς τὸν ᾿Α6ραὰμ 


ἐπαγγελία xal πρὺς ἡμᾶς ἐστι, xai κυρίως πρὸς 
ἡμᾶς τοὺς πιστεύσαντας τῷ Χριστῷ, ὡς ἀνωτέρω 
€: pv, zat. 

"Hv ὡς ἄγκυρα» ἔχομεν τῆς ψυχῆς dcgadü 
xal βεθαίαν. "Hv ἑλπίδα ἔχομεν ὡς ἄγχυραν. Καὶ 
γὰρ ὥσπερ ἑκείνη τὰ πλοῖα ἐν χαιρῷ ζάλης ἵστησιν 
ἑδραῖα, οὕτω χαὶ ἡ ἐλπὶς τοὺς σαλευοµένους τοῖς 
πειρασμοῖς , ἑδραίους xai ὁπομονητ'κοὺς εἶναι 
motel. Οὑχ ἁπλῶς δὲ εἶπεν, ἄγχυραν, ἀλλὰ "dega.tn 
καὶ βεδαίαν. "Ἔστι γὰρ ἄγχυρα μὴ φυλάττουσα τὸ 
σχάφος ἀσάλευτον, f] ὅταν παθρὰ, fj ὅταν ἔλαφρο- 
τἐρα. Εἰχότως δὲ οὐ θεµελίου ἐμνῄσθη, ἀλλ ἀγχύ- 


speramus, scd firmiter ac tulo retineamus hanc 
spem, nec dimittamus ipsam. 690 Etenim que 
Abraliamo facta est promissio , ad nos etiam spe- 
clat, ac proprie ad nos qui Christo credimus, ut iu 
superioribus dictum est. 

Vgns. 19. Quam sicut anchoram habemus anima, 
tulam ac firmam. Quam spem habeinus veluti an- 
choram. Nam perinde ut illa naves tempestatis 
teinpore firmas constituit, consimilem ad rationem 
spes agitatos et concussos tentationibus, $tabilés ct 
patientes efficit. Non simpliciter autem, anchorau, 
dixit, verum, tutam ac firmam. Estenim anchora qu:e 
non conservet scapham inconeussam, vel si putrida 
fuerit, vel quando plus zquo levior. Merito autein 


µας. διότι ὁ [μὲν ἐπὶ τῶν σφόδρα στεῤῥῶν xoi B non fundamenti meminit, sed anchorz, eo quod 


φιλοσόφων τίθεται * ἡ δὲ ἄγχυρα ἐπὶ τῶν ζάλτν 
ἑχόντων, οἷοι σαν οὗτοι τοῖς πεῖρασμοῖς χλυδωνι- 
“ζόμενοι. 


Kal εἰσερχομέγην elc τὸ ἑσώτερον τοῦ καταπε» 


τάσµατος. Εἶπεν ἀνωτέρω ὅτι ᾽Αναμείνατε γενή- 


σεται yàp τὰ ἐλπιζόμενα" νῦν τελεώτερον πληροφο- 
ρῶν, λέγει, ὅτι xal Ίδη ἔχομεν αὐτὰ τῇ ἐλπίδι, 
Δύτη γὰρ εἰσελθοῦσα ἕνδον τοῦ οὑρανοῦ, ἐποίησεν 
ἡμᾶς Ίδη εἶναι ἓν τοῖς ἐἑπαγγελμένοις, xày ἔτι κάτω 
ὤμεν, χὰν µήπω *! ἑλάδομεν. Τοσαύτην ἔχει τὴν 
ἰσχυν f ἑλπὶς, ὥστε τοὺς ἐπιγείους οὐρανίους ποιεῖν. 
Ὥσπερ 55 kv «d Παλαιᾷ τὸ καταπέτασµα διεῖργε 
τὸ ἅγιον ἀπὸ τῆς λοιπῆς σκηνΏς οὕτω xal ὁ οὖρα- 


νὸς ἡμῖν χαταπέτασµα, διείργων τὰ χάτω ἀπὸ τῶν 


θειοτέρων χαὶ ὑπερουρανίων. ἱ 
Ὅπου «πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν slo 40er. Ἰησοῦὺς. 
Ἐἰπὼν ὅτι ἡ ἐλπὶς ἡμῶν εἰς τὸν οὐρανὸν εἰσέρχε- 
ται, βεθαιοῖ τὸ ῥηθὲν, διὰ τῶν πραγμάτων αὐτῶν 
τοῦτο πιστούµενος. Καὶ γὰρ ὁ Χριστὸς ἐκεῖνος εἰσ- 
$j30s* xai οὐχ ἁπλῶς εἰσῆλθεν, ἀλλὰ πρόδρομος 
εἰσῆλθε, τουτέστιν, ὡς χαὶ ἡμῶν ὀφειλόντων εἰσ- 
ελθεῖν. Ὁ γὰρ πρέδροµος, τινῶν ἔστιν ἀχολουθούντων 
πρόδρομος, xal οὐδὲ πάνυ πολὺ τὸ μέσον τοῦ προ- 
δρόμου καὶ τῶν ἑπομένων, ὥσπερ οὐδὲ Ἰωάννου 
καὶ Χριστοῦ. Mh τοίνυν ἀσχάλλετε' ὅσον οὕπω 
εἰσελευσόμεθα ὅπου ὁ πρόδρομος ἡμῶν. Οὐκ ἠρχὴ- 
σθη δὲ εἰπὼν , πρόδρομος, ἀλλὰ προσέθηκε xax τὸ, 


fundamentum in valde solidis ac sapientibus ροιιὶ- 
tur : anchora vero in iis quz: tempestate quatiun 
tur, quales fuerunt.isti qui tentationibus agitaban- 
tur et fluctuabant. 

Et incedentem usque ad interiora velaminis. In su- 
perioribus dixit, Exspectate: evenient enim qua 
sperantur. Jain perfectius certos faciens, ait quod 
etiamnum ea habemus in spe. lsta namque in- 
gressa in celum fecit jam nos esse in promissis 
bonis, etiamsi adhuc infra in terris simus, etiamsi 
nondum acceperimus. Spes tantas vires habet, ut 
terrestres coelestes faciat. Queuadmodum vero. in 
Veteri Testamento velamen disjunxit Sanctum a re- 
liquo tabernaculo: ita colum nobis velamen cs!, 
disjungens inferiora a divinioribus et supcrceelesti- 
bus. 

VgRs. 90. Ubi precursor pro nobis introiit Jesus. 
Cuin spem nostram celos ingressam dixerit, con - 
firmat quod dictum est, per res ipsas hoc siabi- 
liens. Etenim Christus ille ivgressus est: et non 
simp!iciter ingressus est, sed precursor ingressus 
est, hoc est tanquam et nos videlicet. debeamus 
ingredi. Precursor enim quorumdam sequentium 
est precursor, nec valde multum est intervalli {π- 
ter prcursorem ac sequentes, quemadmodum ne- 
que inter Joannem et Cliristum. Ne igitur egre 
feras : mox ingressuri. sumus ín eum locum, in 
quo precursor noster est. Νεο contentus fuit di- 


ὑπὲρ ἡμῶν, εἰς πλείω πίστωσιν, ὡσανεὶ τοῦτο λέ- 1) Cere, precursor : sed apposuit, pro nobis, ad wa- 


γων * Οὐκ αὐτὸς ἐδεῖτο fou ἐχεῖσε ἑλθεῖν * πῶς yàp 
Gs, ὤν; ἀλλ᾽ ὥσπερ σάρχα δι’ ἡμᾶς ἔλαδεν, οὕτω 
xai δι ἡμᾶς εἰσηλθεν ἑσώτερον τοῦ οὐρανοῦ, ἵνα 
ἡμῖν ἀνοίξῃ τὴν ὁδόν. Ὥστε ἀναγχαίως εἰσελευσό- 
µεθα xai αὐτοί. "H τὸ, ᾿Υπὲρἡμῶν, ἀντὶ τοῦ, ἵνα 
ἐντυγχάνῃ ὑπὲρ ἡμῶν τῷ Πατρὶ, ὡς xai ὁ ἀρχιε- 
ρεὺς εἰσήει εἰς τὸ "Άγιον ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ, ἑξιλα- 
σχόµενος ὑπὲρ τοῦ λαοῦ. 


Κατὰ τὴν τάξω' Μελχισεδὲκ, ᾽Αρχιερεὺς ΥεΥό- 
µενυς elc. τὸν αἰῶνα. Καὶ τοῦτο μεγίστη παρά- 


Varie lectiones. 


51 ἔτι pf 0. 
l'ATROL, GR. CXXV. 


jorem conlirimationem ; perinde quasi hoc dicat: 
Ipse non babebat opus eo ingredi : quomodo eniin, 
cum Deus esset? Atenim sicut carnem prop:er 
nos assumpsit, sic el propler nos interius coelum 
subiit, ut nobis patefaceret iter. Necessario itaque 
ingrediemur et ipsi. Vel, pro nobis, est pro, ut in- 
tercedat pro nobis ad Patrem, quandoquidem et 
pontifex ingrediebatur in Sanctum semel in anno 
ut pro populo interpellaret. 

Secundum ordinem Melchisedec, Pontifex fac*us in 
elernum, Hac maxima 91 etiam nobis est cou 


P4 


251 


ac multo przstantior iis qui sunt apud Judzos. 
Primo secundum modum: non enim juxta eoruin 
ordinem, sel secnndum ordinem — Melchisedec. 
Deinde loco et tabernaculo: supra enim in coelis 
est; postea, Testamento: de melioribus enim el 
perfectoribus bonis; item duratione: sempiternus 
enim, et non temporarius. Postremo, persona: Fi- 
lius enim Dei est. Proinde ne langueatis animo. 
]l2c autem omnia propler carnem dicta sunt: se- 
cundum hanc enim factus est Pontifex.* 
CAPUT VII. 

Vens. 1-3. Hic enim Melchisedec, rex Salem, sa- 
cerdos Dei summi, qui obviavit Abrahm regresso a 
cede regum, el benediazit ei. Cui et decimas omnium 
divisit Abraham. Scopus est apostolo, common- 
s:rare discrimen Veteris οἱ Novi Testamenti : 
atque lioc statim in exordio indicavil, cum dice- 
ret, Patribus quidem locutus est Deus per servos, 
prophetas : nobis autem, qui sumus in Novo Testa- 
mento, locutus est per. Filium. Quia vero infirmi 
erant auditores, quippe qui languido essent animo 
in tentationibus, illorum pusillanimitatem interim 
refocillavit, et deinceps, cum abunde eos refe- 
cissel, rursus de excellentia Novi Testamenti, qua 
Vetus exsuperat, iuducit sermonem: Considera vero 
ejus sapientiam. Ostendit Melchisedec, qui erat 
typus Christi, excellentiorem Abrahamo fuisse. 
Nisi enim fuisset preslantior, non benedixissel ei, 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARC H Mp. 


solatio, siquidem Pontifex noster est in supernis, Α Χλησις, εἴγε ἄνω ὁ 


209 
Αρχιερεὺς ἡμῶν, καὶ πολὺ βελ- 
τίων τῶν παρὰ Ἰλυδαίοις. Καὶ τῷ τρόπῳ' οὗ vào 
κατὰ τὴν τάξιν ἐκείνων, ἀλλὰ χατὰ τὴν τάξιν Μελ- 
χισεδἐχ. Kal τῶ τόπῳ xaV τῇ σχηνῇ  ἄνω γὰρ καὶ 
ἐν τῷ οὐρανῷ. Καὶ τῇ Διαθήκῃ ' ἐπὶ γὰρ μµείζοσι 
xai τελειοτέροις, καὶ τῷ μονίμῳ * αἰώνιος γὰρ, xai 
o) πρόσχαιρος * xal τῷ προσώπῳ * Y^; γὰρ cov. 
Ὥστε μὴ ἀθυμεῖτε. Taura δὲ πάντα διὰ την σάρχα 
εἴρηται * χατὰ γὰρ ταύτην ἐγένετο» Αρχιερεύς. 


» 
— 


ΚΕΦΑΛ. 7’. 
Οὗτος γὰρ ὁ Με.χισεδὲκ βασιλεὺς Σαλἡμ, 
ἱερεὺς τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, ὁ συνανγτήσας 
Αόραὰμ ὑποστρέφοντι ἁπὸ τῆς χοπῆς τῶν βασι- 


Β Λέω», καὶ εὐ.λογήσας αὐτόν ᾧ καὶ δεκάτην ἀπὸ 


πάντων ἐμέρισεν ᾿Αδραάμ. Σχόπος τῷ ἁποστόλῳ 
δεῖξαι τὸ διάφορον τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς * καὶ 
τοῦτο εὐθὺς μὲν χαὶ ἓν προοιµίοις 99. ἔδειξεν εἰπὼν, 
ὅτι Τοῖς μὸν πἀ.Ίαι ὠμί.ησε διὰ τῶν δού.Ίωγ à 
«Θεὸς, τῶν προφητῶν ' ἡμῖν δὲ τοῖς &v τῇ Καινῇ, 
ἐν τῷ ΥΙῷ. ᾿ἘΕπεὶ δὲ ἀσθενεῖς σαν oli ἀγούοντες, 
ἅτε ὁλιγοψυχήσαντες Ev τοῖς πειρασμοῖς, ἀνεχτήσατο 
αὐτῶν τὴν ὁλιγοφυχίαν ἐν τῷ μεταξὺ, xal λοιπὸν 
μετὰ τὸ ἱκανῶς αὑτοὺς ἀνακτήσασθαι, πάλιν τὸν 
περὶ τοῦ ὑπερέχειν τὴν Καινὴν τῆς Παλαιᾶς εἰσάγει 
λόγον. Καὶ ὅρα σοφίαν. Δείχνυσι τὸν Μελχισεδὲκ, ὃς 
τύπος ἣν τοῦ Χριστοῦ, ὑπερέχοντα τοῦ ᾿Αθραάμ. 
Ei ph γὰρ ὑπερεῖχεν, obx ἂν εὐλόχει αὐτὸν, xal 


nec decimas ab eo accepisset. Quoniam vero ab (v δεχάτας ἀπ᾿ αὐτοῦ ἐλάμδανεν. Ἐπεὶ δὲ ἀπὺ τοῦ 


Abrahamo deducebaniur sacerdotes legis, istos 
quoque Melchisedec praecellit, quatenus ipsis οἱ 
benedixit, ac decimas ab ipsis aceepit, quandoqui- 
dem et progenilori eorum benedixerit, ac décimas 
suinpserit. Quod si figura Christi Melchisedec tan- 
tum excellit sacerdotes legis, quanto potius ve- 
rus Melchisedec Christus? Hac quidem est sen- 
tentia totius loci. Abbrevians autem narrationem 
de Melchisedec, subinfert contemplationem, my- 
stice εἰ spiritualiter historiam ad allegoriam trans- 
ferens. 

Primum quidem ex interpretatione dicitur rez 
justitie. Declarat hoc loco quanam ratione Mel- 
chisedec sit figura Christi : ac primum quidem ab 
ipso nomine disce exactam rationem. Melchi enim, 
rer; Sedec justitiam valet. Quis antem alius est 
rex justitie, preter Dominum nostrum Jesum Chri- 
stum ? 

Deinde autem et rex Salem, quod est rex pacis. 
Ab urbis nomine, inquit, id etiam planum est. Sa- 
lem enim pacem valet, si interpreleris. Quis autem 
692 alius pacis rex est praeter Christum, qui 
pacifi-avit ea qua sunt in. caelis, et quie super ter- 
rain ? Nulli mortalium convenit, justiti2 pacisque 
esse regem, preterquam uni Christo. 

' Vtns. 9. Sine patre, sine matre, sine. genealogia. 


'A6pap. κατήγοντο οἱ νομιχοὶ ἱερεῖς; δηλονότι xat 
τούτων ὑπερέχει ὁ Μελχισεδὲχ, ὡς καὶ αὐτοὺς εὖλο- 
γῶν xal ἀποδεκατῶν, kv οἷς τὸν προπάτορα αὐτῶν 
εὐλόγει xal ἑδεχάτου. El δὲ ὁ τύπος τοῦ Χριστοῦ ὁ 
Μελχισεδὲχ τοσοῦτον διαφέρει τῶν νομιχῶν ἱερέων», 
πόσῳ μᾶλλον ὁ ἀληθινὸς Μελχισεδὲχ ὁ Χριστός ; Οὗ- 
τος μὲν ὁ vou; ἅπας τοῦ χωρίον. δυντεμὼν «δὲ τῶν 
περὶ τοῦ Μελχισεδὲκ διήγησιν, ἐπιφέρει τὴν θεωρίον 
μυστικῶς καὶ πνευματικῶς ἀλληγορῶν τὴν laro- 
ρίαν. . 


. Jüpocov μὲν ὁρμηγευόμενος Εασιβεὺς δικαιο- 
σύνης. Δείχνυσιν ἐνταῦθα πῶς ὁ Μελχισεδὲχ τύπος 
τοῦ Χριστοῦ. Καὶ πρῶτον ἀλ᾿ αὐτοῦ, φησὶ, τοῦ ὀνό- 


D µατος µάνθανε τὴν ἀχρίδειαν. Μελχὶ μὲν γὰρ, βασι- 


Αεύς ' Σεδὲχ δὲ, διλαιοσύγη. Τίς δὲ ἄλλοι βατιλεὺς * 
διχαιοσύνης, ἀλλ᾽ f| ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ; 


Ἔπειτα δὲ καὶ βασιλεὺς ΣαΛλήμ' ὃ ἔστι βασι- 
«λεὺς εἱρήνης. Καὶ ἀπὺ τῆς πόλεως, φησὶ, τοῦτο 
δηλον. Σαλὴμ γὰρ ἑρμηνεύεταν εἰρήνη. Τίς δὲ ἄλλος 
"βασιλεὺς εἰρήνης fj 6 Χριστὸς, ὁ εἰρηνοποιήσας τὰ 
ἐν τοῖς οὐρανοῖς xal τὰ ἐπὶ τῆς γῆς; Οὐδενὶ ἀνθρώ- 
πων ἁρμόζει τὸ, τῆς δικαιοσύνης xal εἰρήνης βασι- 
λεὺς !, εἰ ui µόνῳ Χριστῷ. 
᾽Απάτωρ, ἁμήτωρ, ἀγεγεα]όγητος. Ἔχεις καὶ 


Varie lectiones. 
** Yéqovsy o. ** ἐκ προοιµίων ο. ! slvat βασιλέα o. 





96) 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBILEOS. — CAP. VIT. 


270 


ἑτέραν ὁμοιότητα. Ὥσπερ γὰρ ὁ Μελχισεδὲχ ἁπάτωρ A Aliamhie similitudinem babes. Quemadmodum erim 


ἐστὶ xal ἁμήτωρ, οὐχ ὅτι οὐκ eTys πατέρα ἣ μητέρα, 
εἶχε Υὰρ καὶ αὐτὸς, ὡς εἷς τῶν ἀνθρώπων, ἀλλ ὅτι 
οὐχ ἐγενεαλογήθη παρὰ τῇ Γραφῇ, οὐδὲ ἐμφαίνεται 
ὄνομα τῶν γονέων αὐτοῦ * οὕτω xal ὁ Χριστὸς ἁπά- 
τωρ ἐστὶ κατὰ τὴν κάτω γέννησιν  ἐἑχ µόνης Υὰρ 
τῆς Παρθένου Μαρίας ἐγεννήθη τὸ xaxà σάρχα ' 
ὁμήτωρ δὲ χατὰ τὴν ἄνω γέννησιν * ἐκ μόνου γὰρ 
τοῦ Πατρὸς πρ) πάντων τῶν αἰώνων ἁῤῥήτως καὶ 
ἀνεπινοήτως γεγέννηται. "AXAX xal ἀγενεαλόγητος. 
Τη» γὰρ γεγεὰν αὐτοῦ tlc διηγήσεεαι, Ἐπεὶ χαὶ 
ὁ ἄνω γεννήσας Hazlo, ἀνερμήνεντος, καὶ αὐτὸς ὁ 
τρόπος τῆς γεννήσεως. Καὶ f) χάτω δὲ γεννῄήσασα 
μέτηρ, λόγῳ οὐχ ὑποπίπτει, χατά γε τὸν τρόπον τῆς 
γεννήσεως, οἷον, πῶς ἑγέννησε παρθένος, πῶς ἄνευ 


Melchisedec sine patre est el sine matre, non quod 
non habuerit patrem aut matrem, habebat enim 
ipse, uti mortalium nnus, sed quia genealogia ejus 
nou exstat in Scriptura, neque parentum ejus no- 
inen apparet : hunc ad modum : Christus sine patro 
est secundum inferiorem generationem : ex sola 
nanque Virgine Maria genitus est, quatenus ad 
carnem attinet: sine matre autem est secundum 
supernam nativitatem : ex solo enim Patr: ante 
omnia szcula ineffabiliter et incomprebensibiliter 
generatus est. Praeterea genealogia etiam vacat. Nam 
generalionem ejus quis enarrabit ? Quandoquidem 
ct qui superne in calis genuil eum Pater, sit etiam 
iuexplicabilis, atque adeo ipse modus gencrationis. 


ὠδίνων, καὶ τὰ τοιαῦτα. 'O μὲν οὖν Χριατὸς ἁλη- p Porro et que inferne in terris eum peperit mater 


(ῶς xai ἁμήτωρ καὶ ἁπάτωρ ὲστίν. Ὁ δὲ Μελχισεδὲχ 
ἁπάτωρ xai ἁμήτωρ, οὐκ ἀληθῶς  ἀνένδεκτον γὰρ 
τοῦτο” ἀλλὰ τῷ μὴ ἐμφέρεσθαι τῇ Γραφῇ τοὺς αὐτοῦ 
γονεῖς, Gave τὸ, ἀγεγεα.]όγητος, ὥσπερ ἔφερμη- 
νευτιχόν ἐστι τοῦ, ἁπάτωρ xal ἁμήτωρ * οἱονεὶ λέ- 
γοντος τοῦ Αποστόλου * Οὕτως εἶπον τὸν Μελχισεδὲχ 
ἁπάτορα xal ἀμήτορα, ὣς ἀγενεαλόγητον, χαὶ ὡς ut 
μνηµονευθείσης τῆς γενεᾶς αὐτοῦ παρά τῇ Γραφῇ. 


»ub rationem non cadit secundum modum genera- 
tionis, nimirum quomodo virgo peperit, quomodo 
sine doloribus, ac similia. Christus igitur revera 
sine patre ac sine matre est: Melclisedec vero et 
sine patre et sine matre , non revera (lieri enim 
lioc non potest), sed quatenus.parentes ejus in Scri- 
piura non exprimuntur. Quare quod ait: sine ge- 
nealogia, veluti interpretatur quid sit, sine patre ac 


sine matre, perinde quasi Apostolus diceret : Hanc ad rationem dixi Melchisedec patre ac matre vacaro 
quod genealogia ejus in Scriptura non exprimatur, nec mentio generis ejus in Scriptura flat. 


Μήτε ἀρχὴν ἡμερῶν, µήτε ζωῆς τέ.ος ἔχων ' 
ἀφωμοιωμέγος δὲ τῷ Υἱῷ τοῦ θεοῦ, µένει ἱερεὺς 
εἰς τὸ διηνεκές. Καὶ τοῦτο οὕτω νοῄσεις ὡς χαὶ 
τὰ προειρηµένα. Ὡς μὲν γὰρ ἄνθρωπος, εἶχεν ὁ 
Μελχισεδὲκ πάντως xal ἀρχὴν ἡμερῶν, χαὶ τέλος 
ζωῆς * πλὴν χαθὸ ἡμεῖς οὐκ ἴσμεν οὔτε πότε ἐγεν- 
νήθη, οὔτε πότε ἑτελεύτησεν, ὡς πρὸς τὴν ἡπετέραν 
γνῶσων, οὔτε ἀρχὴν ἔχει, οὔτε τέλος. 'O μέντοι Χρι- 
στὸς ἀληθῶς, ἅτε θεὺς, οὔτε ἄρχην ἡμερῶν ἔχει" 
ἄναρχος γὰρ χατὰ τὴν ἀπὸ χρόνου ἀρχὴν, εἰ xai τὸν 
Πατέρα ἔχει ἀρχὴν ὡς αἴτιον * οὔτε τέλος * ἀτελεύ- 
τητος γάρ τὸ δὲ σύμπαν εἰπεῖν, ἀῑδιος. Ιοῦ τοίνυν 
ol "Αρειαν.ί; ᾽Ακουέτωσαν ὅτι ὁ Υἱὸς * ἀρχὴν οὐχ 
ἔχε-ι. Οὕτως οὖν δίδωσιν ἡμῖν ὁ Παῦλος λύειν ** xal 
ὅπερ ἂν ἁπορήῆσειέ τις, πῶς ὁ Χριστὸς ipeo; εἰς 
τὸν αἰώνα χατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲχ, ὅπου γε ὁ 
ἹΜελχισεδὲχ ἐἑτεθνήχει, xal οὐχ ἐγένετο εἰς τὸν 
αἰῶνα ἱερεύς. Λύσομεν γὰρ ἐντεῦθεν, τοῦτο λέγον- 
τες, ὅτι ὁ μὲν Χριστὸς αἰώνιος iv xal ἀτελεύτητος, 


Neque inuiwn dierum, neque vita finem habens ; 
assimilatus autem Filio Dei, manet sacerdos in per - 
petuum. lloc. etiam perinde intelliges, ut praeme- 
morata. Quatenus enim homo erat, habebat prorsus 
Melchisedec cum principium dierum, tum &inem 
vit: verum quatenus nos nescimus quando natus 
8it aut mertuus, quod attinet ad nostram cognitio- 
Dem, neque principium neque ünem habet. Chri- 
sius tamen revera, ui Deus, neque initium dierum 
liabet: principio enim caret, juxta principium quod 
a tempore dicitur, etiamsi Patrem habeat priuci- 
pium tanquam causam : neque finem : immortalis 
enim est, atque ut summatim dicam, sempiternus. 
Ubi sunt igitur Ariani? Audiant Filium principium 
non habere. Hanc ad rationem Paulus nos instituit, 
quomodo istud sit diluendum : atque etiam sicubi 
aliquis dubüaverit, quomodo Christus sacerdos 
sit in eternum secundum ordinem Melchisedec, 
quandoquidem Melchisedec mortuus est, nec factus 


àsl ἔστιν ἱερεὺς τῇ ἁληθείᾳ. Καὶ νῦν μὲν γὰρ p €5t sacerdos in sempiternum. 699 Diluemus igitur 


ἑχάστοτε ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν προσφἑρειν πιστεύεται 
δι τῶν λειτουργῶν αὐτοῦ, Ku; τε xal ὡς ὄντυγ- 
᾿χάνων τῷ Πατρὶ ὑπὲρ ἡμῶν * χαὶ τότε δὲ τὰ τελεώ- 
τερα ἱερουργήσει ἡμῖν xol μυστικώτερα, ἑαυτὸν 
ἡμῖν elc βρῶσιν καὶ πόσιν προτιθεὶς χαινῶς xal 
ὑπὲρ πᾶσαν νόησιν. Ὁ δὲ Μελχισεδὲκ ἀτελεύτητον 
λέγεται ἔχειν την ἱερωσύνην, οὐχ 6s, Qj] àsl* ἑτεθνή.- 
χει Yáp * ἀλλὰ xa0b οὐχ ἑἐμφέρεται τῇ Γραφῇ τὸ 
τέλος αὐτοῦ, ἵν' ἐντεῦθεν ἔχοιμεν γινώσχειν, πότε ἡ 
μρωσύνη αὑτοῦ ἐπαύσατο. Ὥσπερ οὖν χαὶ ἓν τοῖς 


hinc, dicentes, Christum, cum Φίθγπις sit et im- 
morlalis, revera semper esse sacerdotem. Nam et 
nunc quidem semper et ubique seipsum pro nobis 
olferre creditur per ministros suos, praesertim cum 
apud Patrem pro nobis intercedit: tum vero per- 
fectiora et magis mystica sacra pro nobis perficiet, 
seipsum nobis in cibum et potum proponens, novo 
quodain modo omnem ingenii captum exsuperante. 
Melchisedec auiem zlernum habere eacerdotiuin 
dicitur, non quod vivat semper, mortuus enim est 


Varie lectiones. 


* Χριστός ο. " λέχειν ο. 


L 
» 


2: THEOPHYLACTI DULGARI.E ARCHIEP. 


272 


verum quia non traditur in Seriptura finis ejus, A ὀνόμασιν, ἐπ᾽ ἐχείνου μὲν προσηγορίαι póvat σαν 


ut inde possimus cognoscere quando sacerdotium 
ejus cessaverit. Quemadmodum igitur nomina in 
jllo sane solze appellationes fuerunt, Melehisedec 
eb rex Salem, in Christo autem rerum verilas ; sic 
el quod ueque principium neque finem libuerit, 
ju illo quidein, quia sacris Litteris non essel inser- 
tum, typus erat: in Christo autem, secundum ve- 
ritatem. Si enim undique futura erat similitudo, 
non jain figura essent ac veritas, verum aut utraque 
!ypus, aut utraque veritas. Nonne autem etl lioe 
in imaginibus 'cernimus? Etenim hic umbratilis 
pictura ad perfectam jam imaginem similitudinem 
quamdam habet, quatenus characterem ejus per 


τὸ, Μελχισεδὲχ, χαὶ τὸ, βασιλευς Σαλὴμ, ἐπὶ δὲ 
Χριστοῦ πραγμάτων ἀλήθεια * οὕτω xal τὸ, μήτε 
ἀρχὴν ἔχειν μήτε τέλος, ἐπ᾽ ἐχείνου μὲν, διὰ τὸ μὴ 
γεγράφθαι, τύπος γὰρ ἣν * ἐπὶ δὲ Χριστοῦ κατ) ἁλή- 
Octav. El γὰρ πανταχοῦ ἔμελλεν εἶναι fj ὁμοιότης, 
οὐχέτι τύπος ἂν ἣν xal ἀλήθεια, ἀλλ fj ἁμφότερα 
τύπο;, !| ἀμφότερα ἀλήῆθεια. Ἡ οὐχὶ xol ἐπὶ τῶν 
ἐχείνου εἰχόνων τοῦτο θεωροῦμεν; Καὶ γὰρ χάνταῦθα 
ἡ σχιαγραφία πρὸς την ἀποτελεσθεῖσαν Ίδη εἰχόνα 
ἔχει καὶ ὅμοιόν τι, χαθὸ ἁποτυποῖ διὰ τῶν γραμμῶν 
ἀμυδρῶς τὸν χαρακτήρα * ἔχει xal ἀνόμοιον, καθὸ f 
εἰχὼν διὰ τῶν χρωμάτων, ἐναργέστερον καὶ ἔχφα- 
νέστερον τὸν χαρἀακτῆρα ἐδέξατο. 


lineas obscure denotat : habet et dissimilitud:nem, quatenus imago per colores magis perspicuam 


necnon evidentiorem formam suscepit. 


VrRs. 4. Intuemini autem quantus sit iste, cuiel Β θΘεωρεῖτε δὲ πηίκος οὗτος, ᾧ xal δεκάτην 


decimas dedit de spoliis Abraham patriarcha. Post- 
eaquam ligzuram veritati adaplaverat, vel qua 
sunt Melchisedec, Christo, confidenter jam dein- 
ceps demonstrat, typum ipsum, hoc est Melchise- 
dec, ipsis apud Judaeos veris sacerdotibus splen- 
didiorem esse : nec ipsis solis, verum etiam ipso 
patriarcha. Si autem typus, multo: potius verus 
Pontifex Christus istis erit prestontior. Videte igi- 
tur, inquit, quantus sit iste, el quahtum excellat, 
cui dona offerebat, non vulgaris certe homo, sed 
Abraham talis tantusque patriarcha : non enin 
citra rationem, Patriarcha, apposuit, verum ut 
efferret personam : et, De spoliis, hoc est, exuviis 
praestantiorum εί honoratiorum. Nec dici potest, 


ΑἈόραὰμ ἔδῳκεν ἐκ τῶν ἀκροθιγίων ὁ πατριάρχης. 
Ἐπειδὴ τὸν τύπον τῇ ἀληθείᾳ ἐφήρμοσεν, Έχουν τὰ 
τοῦ Μελχισεδὲκ τῷ Χρ:στῷ, θαῤῥεϊ λοιπ»ν, χαὶ ἆπο- 
δείχνυσιν ὅτι ὁ τύπος, τουτέστιν, ὁ Μελχισεδὲχ, αὑ- 
τῶν τῶν παρ) Ἰουδαίοις ἁληὐῶν ἱερέων λαμπρότε- 
ος xal οὐχ αὐτῶν µόνον, ἀλλὰ xal τοῦ πατριάρ- 
y^» αὐτοῦ. El δὲ ὁ τύπος, πολλῷ μᾶλλον ὁ ἀληθινὸς 
Αρχιερεὺς Χριστὸς ὑπερέξει τούτων. Ἴδετε οὖν, 
qnot, πηλίχος ἐστὶν οὗτος, xal πήσον ὑπερέχει, ᾧ 
δῶρα προσέφερεν οὐχ ὁ τυχὼν ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ ὁ 
'A6paàp,, ὁ τοσοῦτος ὁ πατριάρχτς' οὐχ ἁλόγως γὰρ 
τὸ, πατριάρχης, πῤοσέθηχεν, ἀλλ ἵνα ἑξάρῃ τὸ 
πρόσωπον ' xal, éx τῶν ἀκροθιίων, τουτέστιν, 
ἐκ τῶν λαφύρων τῶν χρειττόνων χαὶ τιµιωτέρων. 


quod veluti ei qui una bellum gesserit cum eo, ac C Κα’ οὐκ ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι ὡς συστρατευσαμένῳ xal 


auxilia!us sit ei, diviserit compensationem laboris, 
sed domi residenti, Eam enim ob rem et supra 
praedixit, quod occurrerit Abrahamo reverienti a 
cxde regum. Si autem ipso patriarcha major est, 
quod ipsa decimarum datio sane indicat, multo 
magis sacerdotibus legis. 

YERs. 5, 6. Et quidem de filiis Levi sacerdotium 
accipientes, mandatwn habent. decimas. sumere a 
populo secundum legem, hoc G9 est, a fratribus 
suis, quanquam et ipsi exierint de lumbis Abraham. 
Cujus aulem. generatio non annumeratur in eis, de- 
cimas sumpsit ab Abraham. Probat jam quomodo 
Melchisedee sit Abraliamo major, inquiens : Qui ex 
Levitica tribi sacerdotio fungebantur, decimas 
sumebant a populo, utpote qui pr:estantiores atque 
honoratiores essent propter sacerdotii dignitatem. 
Nain propter quid aliud populus ipse, qui laboribus 
et cerumnis affligitur, sacerdotibus non laborantibus 
neque agrum colentibus omnis generis decimas 
offerunt, nisi quia diviniores sunt, majorique operi 
vacant ? Tanta est sacerdotii dignitas, adeoque 
qui eo funguntur subliímiores sunt propriis íra- 
tribus, atque iis qui ex iisdem lumbis sint egressi. 
Quandoquidem igitur Melclisedec &brahamum de- 
cimavit, cum tamen ex eo non denumeraretur ei 
genealogia, id est, cum non essel ex ejus genere, 
alienigena enim erat, potior ipso est et sublimior. 


— 
LI 


$$ --. 


συμπονῄήσαντι ἀπεμέρισέ τινα ἁμοιθὴν τοῦ xapátou, 
ἀλλ᾽ οἴκοι καθηµένῳ. Διὰ τοῦτο γὰρ προεῖπεν ἄνω- 
τέρω, ὅτι συνήντησε τῷ ᾿Αθραὰμ ὑποστρέφοντι 
ἀπὸ τῆς χοπῆς τῶν βασιλέων. El δὲ τοῦ πατριάρχου 
μείζων, xat τοῦτο δηλοῖ ἡ τῆς δεκάτης δόσις, πολλῷ 
μᾶλλον τῶν νομιχῶν ἱερέων. 

Καὶ οἱ μὲν ἐκ τῶν υἱῶν Λευϊ τὴν ἱερωσύνην» 
ἑαμδάνοντες, ἐγτολὴν ἔχουσιν ἁποδεκατοῦν tór 
Jaóv κατὰ τὸν νόµο», τοντέστι, τοὺς ἀδεφοὺς 
αὑτῶν, καίπερ ἑξεληυθότας ἐκ τῆς ὀσφύος 
Ἀόραάμ. 'O δὲ μὴ }εγεα.Ίογούμεγος ἐξ αὐτῶν, 
δεδεκάτωκε τὺν Ἀθραάμ. Νῦν κατασχευάζει πῶς 
µείνων ἐστὶν ὁ Μελχισεδὲκ τοῦ 'A6paáp " xal φησιν, 
ὅτι ὁ Ex τῆς Λευϊτιχῆς φυλῆς ἱερατεύοντες ἐδεχάτουν 
τὸν λαὸν, πρόδηλον ὡς χρείττευς xal Ἰφιμιώτεροι 
ὄντες διὰ τὸ τῆς ἱερωσύνης ἀξίωμα. Τίνος γὰρ ἄλλου 
Evexev οἱ τοῦ λαοῦ χοπτόµενοι αὐτοὶ xal ταλαιπω- 
ρούμενοι, τοῖς ἱερεῦσιν οὐ χοπιῶσιν, οὐδὲ γεωργοῦσι 
προσφέρουσι τὰς Ex παντὸς γένους δεχάτας, 1) náv- 
tux ὡς θειοτέροις, καὶ µείζονι ἔργῳ προσασχολον- 
µένοις ; Τοσοῦτόν ἐστι τὸ τῆς ἱερωσύνης ἀξίωμα, 
καὶ οὕτως of τοῦτο ἔχοντες ὑψηλότεροί εἰσι τῶν 
οἰκείων ἁδελφῶν, καὶ Ex τῆς αὐτῆς ὀσφύος ἔξεληλ)υ» 
θότων. Καὶ ὁ Μελχισεδὲκ τοίνυν ἐπειδὴ δεδεκάτωχε 
τὸν ᾿Αθραὰμ, xal ταῦτα pif Υενεαλογούµενος ἐξ 
αὐτοῦ, τουτέστι, μὴ τοῦ αὐτοῦ ὢν γένους, ἀλλόφυλας 
γὰο ἣν, χρείττων αὐτοῦ ἐστι καὶ ὑψηλότερος. Πῶς 


273 


EXPOSITIO IN EPiST. AD IIEBA.EOS. — CAP, VII. 


274 


ΓὰΛ ἂν ἔξωχεν ἀλλοφύλῳ δεκάτας ὁ ᾿Αθραὰμ, εἰ μὴ Α Quomodo euim alienigense dedisset decimas Abra- 


πολλη ἣν ἡ τιµή; Ei δὲ ὁ Μελχισεδὲχ, ὁ τύπος, ὕπερ- 
έχει, xal ταῦτα τοῦ ᾿Αθραὰμ, πολλῷ μᾶλλον ὁ 
ἀλτθινὸς ᾽Αρχιερεὺς ὑπερέχει τῶν νομιχῶν ἱερέων, 


Καὶ τὺν ὄγχοντα τὰς éxapyeAlac. εὐ.1όγηκεγ. 
Ἐπειδὴ ἄνω xai κάτω τοῦτο ἦν τὸ µεγαλύνον τὸν 
.A6paàp, τὸ τὰς ἐπαγγελίας λαθεῖν παρὰ θεοῦ, 
προστίθηαε τοῦτο νῦν, ὅτι τὸν τοσοῦτον xal τηλιχοῦ- 
tov τῆς ὁμιλίας θείας ἀξιωθέντα, καὶ ἔχοντα ὀφειλέ- 


την τὸν 8sbv, τοῦτον εὐλόγησεν ὁ τύπος τοῦ Χρι-΄ 


στοῦ. 


Χωρὶς δὲ πἀἆσης ἀντιλογίας, τὸ ἔλαττον ὑπὸ 
τοῦ κρείττονος εὐ.)ογεῖται. Εἶπεν ὅτι εὐλόγησεν ὁ 


hamus, ni multo honore ac dignitate floruisset ? 
Quod si Melchisedec, qui typus erat, sublimior est, 
et quidem ipso Abrahamo, multo magis verus Pon- 
tifex excellet sacerdotes legis. 


Et hune, qui habebat repromissiones, benedixit. 
Quia istud ubique el passim Abrahamum magnum 
et sylendidum reddebat, nempe quod promissiones 
a Deo accepisset : apponit hoc nunc, quod tanto 
ac tali, qui divino colloquio dignus fuisset habitus, 
quique baberet debitorem Deum, huic inquam, fi- 
gura Christi benedixit. 


Vens. 7. Sine ulla autem coniradiciione, quod 
minus est, a meliori benedicitur. Dixit. tantum ae 


ελχισεδὲκ τὸν τηλικοῦτον ᾿Αθραάμ. Πάντες δὲ χοι- p talem Abraliamum ab ipso Mslchisedec benedictum 


νῶς xaX ἀναντιῤῥήτως οἴδαμεν, ὅτι ὁ εὑλογῶν κρείτ- 
των ἐστὶ τοῦ εὐλογουμένου ᾽ xpsírtov (pa xai à 
Μελχισεδὲχ, ὁ τὸν Χριστὺν προτυπῶν, τοῦ πα- 
τριάρχου. 

Καὶ ὧδε μὲν δεκάτας ἁποθνήσκοντες ἄνθρωποι 
Λ{αμδάνουσυο * éxsi δὲ μαρτυρούμεγνος ὅτι ζῃ. Καὶ 
ἑτερος λογισμὸς, ἁποδειχνύων μείζονα τῶν τοῦ vó 
pou ἱερέων τὸν Μελχισεδέχ. Οἱ μὲν γὰρ ὧδε, τουτ- 
έστιν͵ ἓν τῷ νόμῳ λαμθάνοντες δεχάτας, ἀποθνῄσχου- 
Gty* éx&t δὲ, τουτέστιν, bv τῷ χατὰ τὸν Μελχισεδὲχ 
πράγματι, ἔλαθε δεχάτας ὁ μαρτυρούμενος παρὰ 
τῆς Γραφῆς, ὅτι ζᾖ. Σὺ γὰρ, φησὶν, ἱερεὺς εἰς τὸν 
alova κατὰ τὴν τάξιν ΜεΛχισεδἐχ. Τὸ δὲ (fv ἀεὶ 
τὸν Μελχισεδὲχ, οὕτω δέξαι, ὡς xal ἀνωτέρω εἴρη- 
ται ΄ τουτέστιν ὡς μὴ μνημονενοµένης τῆς τελευτῆς 
αὐτοῦ παρὰ τῇ Γραφῇ. Τινὲς δὲ τὸ ἀποθνήσχειν μὲν 
εοὺς Λευῖτας, Cfjv δὲ τὸν ἈΠελχισεδὲχ, οὕτω νοοῦσιν " 
ὅτι ὁ μὲν τρόπος τῆς τῶν Λευϊτῶν ἱερωσύνης θνη- 
τὸς ἦν * χατήργηται γάρ” ὁ δὲ τῆς τοῦ Μελχισεδὲκ, 
ἔτοι τῆς χατὰ Χριστὸν [ζωῆς], ζᾖ χαὶ μένει, xax ἔσται 
ἀε[. 

Καὶ, ὡς ἔπος εἰπεῖν, δι Αδραὰμ xal Aevt ὁ 
δεκάτας «αμθάνων δεδεκάτωται. "Iva. μὴ ἔχωσι 
λέγειν οἱ νομιχοὶ iepst; Καὶ τὶ πρὸς ἡμᾶς, εἰ ὁ 
᾿Αδραὰμ δεδεχάτωται; φησὶν ὅτι διὰ µέσου τοῦ 
᾿Αθραὰμ xal Asvt δεδεχάτωται, ὁ ἀρχηγὸς τῆς 
καθ) ἡμᾶς ἱερωσύνης, 6 δεκάτας λαμδάνων. Ἆρα οὖν 
οὐχ ἔστι xai τοῦ Λευϊ κρεΐττων ὁ Μελχισεδὲχ, ὡς 
καὶ παρ) αὐτοῦ δεχάτας λαθεῖν ξοικὼς, διὰ μέσου * 
τοῦ ᾿Αδραάμ., Τὸ δὲ, ὡς ἔπος εἰπεῖν, f) τοῦτο ση- 
µαΐνει, ὅτι xal ἓν συντόμῳ εἰπεῖν, ἡ ἀντὶ τοῦ, ἵνα 
οὕτως εἴπω, Ἐπειδὴ γὰρ τόλµηµα ἑδόκει τὸ εἰπεῖν, 
ὅτι ὁ Λευῖ, µήπω εἰς Υένδσιν παραχθεὶς, ἐδεχατώθη 
παρὰ τοῦ Μελχισεδὲχ, ἑκόλατε τοῦτο. 


Ἔτι γὰρ év τῇ ὁσφῦϊ τοῦ πατρὸς Twv, ὅτε 
συνἠνγτησεν αὐτῷ ὁ Με.χισεδέχ. Κατασνευάζει 
πῶς ὁ Λευῖ ἑδεχατωθη, xal φησιν ὅτι τοῦ mponáto- 
pos δεχατωθέντος, χαὶ αὐτὺς δυνάμει δεδεκάτωται, 
G3 On àv τῇ ὀσφῦι τοῦ ᾿Αθραὰμ Gv, xal ἐκ τοῦ 


(fuisse. Omnes autem palam et sine contradictione 
scimus, quod benedicens cst przstantior eo cui 
benedicitur. £rgo Melchisedec, qui Christum prz(i- 
gurabat, ipso patriarcha major erat. 


Vgns. 8."Et hic quidem decimas morientes homi- 
nes accipiunt, illic autem. testimonium habens quod 
vivat. Aliud est argumentum, quo demonstrat ma- 
jorem sacerdotibus legis Melchisedecum. Hic enim, 
hoc est in lege, decimas accipientes moriuntur : 
illic autem, hoc est in causa. secundum Melchi- 
sedecum, decimas accepit is eui testimonium Seri- 
ptura dicit quod vivat. Tu enim, inquit, sacerdos 
in elernum secundum | ordinem. Melchisedec. Vivere 
autem semper Melchisedecum sic intellige perinde 
ac supra memoratum est, hoc est, quod Scriptura 
non faciat mentionem obitus ejus. Nonnulli vero 
mori Levitas, et vivere Melchisedecum etiam sic 
intelligánt, quod modus quidem sacerdotii Levita- 
rum 695 mortalis erat ; alolitus est enim : ratio 
autem Melchisedeci, sive secundum Christum, vi- 
vit οἱ manet, semperque durabit. 


γεια. 9. Atque, ut ita dicam, per Abrahamum ct 
Levi qui decimas accipit, decimatus est. Ne dicere 
queant legales sacerdotes, Ecquid ad nos si Abra- 
hamua decimatus est ? ait, quod per Abrahamum, 
ut medium, Levi etiam qui sacerdotii nostri prin- 
ceps erat, decimasque accipiebat, deeimas dedit. 
Nonne igitur Levi Melchisedecus est melior, tan- 
quam qui ab ipso etiam decimas accipere visus sit, 
intermediante Abrahamo? Quod autem ait, ὡς 
ἔπος εἰπεῖν, vel hoc signillcat, ut. breviter dicam, 
vel, ui sic dicam. Quia enim audacius dictum vide- 
batur, affirmare quod Levi priuáquam in mundum 
productus esset per nalivitatem, decimas dederit 
Melchbisedeco, correxit hoc. 
r Vgns. 10. Αάῑικε enim in lumbis patris erat, 
quando obviavit ei Melchisedec. Astruit, quanam ra- 
tione Levi decimatus sit, aitque quod cum  proge- 
nitor ejus decimatus esset, ipse potentia pariter 
decimatus est, quippe qui tum in lumhis Abrahami 


Varia lectiones. 


* µεσίτου ο, 


215 


THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 


216 


erat, ac ex. semine ejus naseiturus, etsi nondum A σπέρματος αὐνοῦ µέλλων γενέσθαι, el καὶ μηδέπω 


22lus essel. Nec dixit, Levita, sed, Levi, ut excel- 
lentiam ostendat. Papx ! quantum ausus est ! fo- 
ras ejecit Judaica, eamque ob rem in superioribus 
predixit, Segmes facti estis : quia talia. dicturus 
erat, ne resilirent. Praparatis igitur ipsis atque 
premunitis, uti volebat, sie jam dieit que vult. 
Non enim queniadmodum terra recepto semine au- 
get, ac crescere illud facit, sic anima verbum con- 
tinet et fovet. Illic enim natura est qua stabilita- 
tem habet : hie autem voluntas, res varia et facile 


mutabilis. Quare preceptor multa prastruere de- 
bet. . 


Vgns. 11. Si ergo. consummatio per sacerdotium 
Leviticum erat (populus enim sub ipso legem accepit), 
quid adhuc necessarium  [ust, secundum | ordimem 
Melchisedec alium surgere sacerdotem, εἰ non secun- 
dum ordinem Aaronis dici ? Jam ante Melchise- 
decuim in sacerdotum ordine tum Abrahamo, tum 
* Levi longe prestantíorem fuisse osteudit. Nunc 
rursus aliud argumentum adducit, ostendens quod 
sacerdotium sccundunm Christum longe sit excellen- 
εδ Levitarum sacerdotio, et quod Christi sacer- 
dotium sit perfectum, illorum autem imperfectum. 
Nam si perfectum erat sacerdotium legis, secun- 
dum ordiuea Aaronis oportebat exsurgere saeer- 
dotem : nam Aaron ex tribu Levitica erat. Atqui 
non secundum ordinem Aaroyis, verum secundum 
ovdinem  Melchisedec dieitur exsurgere sacerdos. 


Heliquum est igitur, ut veluti imperfecto illo, aliud C 


quoddam 6996 introducatur. Porro hac particula, 
έτι, maguam liabet eumphaain, propemodum enim 
lioc dicit : Si Christus secundum ordinem Melchi- 
sedeci fuissel ante2, ac deinde lex esset data, non 


immerito quis diceret, quod veluti imperfectum. 


esset Melchisedeci sacerdotium, datum sit sacerdo- 
tium secundum legem, Aaronis nimirum. Nunc au- 
tem posterior est Christus, et aliam sacerdotii for- 
mam accepit. Perspicuum est igitur quod, veluti 
inperfectiore exsistente sacerdotio Aaronis, aliud 
introducitur. Quid autem est, Sub ipso legem acce- 
pit? Hoc est, ngu potest quispiam dicere quod per- 
fectum quidem sit sacerdotium seeundum  Aaro- 
nem.: aliis. vero. datum est, non ipsis Hebraeis : sed 


ἐτέχθη. Καὶ οὐχ εἶπεν, οἱ Λευῖται, ἀλλ ὁ Λευῖ, ἵνα 


δείξη τὴν ὑπεροχήν. Βαθαλ, τί ἑτόλμησεν; "Εῤῥίψεν 


ἔξω τὰ Ἰουδαϊκά. Διὰ τοῦτο προέλεγεν, ὅτι Νωθροὶ 
γεγόνατε, ἐπειδὴ τοιαῦτα ἔμελλεν εἰπεῖν, ἵνα ph 
ἁποσχιρ-ῄαωσι. Προκατασχευάσας οὖν, xai προ- 
καταρτίσας σὐτυὺς ὡς ἠδούλετο, οὕτως Ίδη λέγει ἅ 
βόύλεται. Οὐ γὰρ ὥσπερ di Y παραλαθοῦσα τὸ 
σπέρµα, αὖξει αὐτὸ, οὕτω xal, duyh τὸν λόγον 
κατέχει xal τρέφει. "Exet μὲν γὰρ φύσις ἐστὶν, ἥτις 
τὸ ατάσιμον ἔχει * ἐνταῦθα δὲ προαίρεσις, πολνυτρο- 
πώτατον χρῆμα καὶ εὐμετάπτωτον. Διὸ χρὴ τὸν δι- 
ἑάσχαλον πολλὰ προοικονομεῖν. 


EI μὲν οὖν τελείωσις διὰ τῆς Λευϊτικῆς ἵερω- 


p σύνης ἦν, ὁ Aaóc }ὰρ ἐπ᾽ αὐτῇ νεγοµοθέτητο, 


c/c ἔτι χρεία, κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲκ ἕτερον 
ἀνίστασθαι ἱερέα, καὶ μὴ κατὰ τὴν cái ᾽Ααρὼν 
έγεσθαι; "Ἔδειξεν, ὅτι ὁ Μελχισεδὲχ πολὺ βελτίων 
ἣν καὶ τοῦ ᾿Λθραὰμ, καὶ τοῦ Asut, ἓν τάξει ἱερέων 
αὐτὸς γενόμενος. Nüv αὖθις ἕτερον ἐπιχείρημα sis- 
άγει, δεικνὺς ὅτι ἡ κατὰ Χριστὸν ἱερωσύνη πολλῷ 
ὑπερέχει τῆς τῶν Λευϊτῶν ΄ καὶ ὅτι Ἡ μὲν τοῦ Xpt- 
τοῦ τελεία, ἡ δὲ ἑχείνων ἀτελής. Καὶ γὰρ εἰ fjv τε- 
λεία ἡ νομικὴ ἱερωσύνη, χατὰ τὴν «dS 'Aa piv ἔδει 
ἀναστῆναι ἱερέα * ὁ γὰρ ᾿Λαρὼν τῖς Λευϊτικῆς ἣν 
φυλῆς. ᾽Αλλὰ μῆν οὐ χατὰ τὴν τάξιν ᾽λαρὼν, ἀλλά 
xatà τὴν τἆξιν Μελχισεδὲ» λέγεται ἀνίστασθαι ἱερεύς. 
Λοιπὸν οὖν, ὡς ἀτελοῦς οὕσης ἑχείνης, ἄλλη ἀντεισ- 
ἀγεται. Καὶ τὸ, ἔτι, δὲ πολλὴν την ἔμφασιν Eye 
ὡσανεὶ γὰρ τοῦτο λέγει ὅτι, El μὲν ἣν ὁ Χριστὸς 
χατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲχ πρότερον, εἶτα ὁ νόµος 
ἐδόθη, εἰχότως ἄν τις εἶπεν, ὅτι ὡς ἀτελοῦς οὔσης 
τῆς κατὰ τὸν Μελχισεδὲχ, ἐδόθη ἡ κατὰ τὸν νόμον 
ἑερωσύνη, τουτέστιν ἡ τοῦ ᾿Δαρών. Νῦν δὲ ὕστερός 
ἐστιν ὁ Χριστὸς, xal ἕτερον λαμθάνων τύπον lepo- 
σύνης. Πρόδηλον οὖν, ὅτι ὡς ἀτελεστέρας οὕσης τῆς 
τοῦ ᾿Δαρὼ», ἀντεισάγεται ἑτέρα. Τί δέ ἐστι τὸ, "Es? 
αὐτῇ γἐνοµοθέτητο; Τοῦτ' ἔστιν, οὐχ ἔχει τις εἰπεῖν, 
ὅτι τελεία μέν ἐστιν ἡ χατὰ ᾽Ααρὼν ἱερωσύνη * 
ἄλλοις δὲ ἐδόθη, χαὶ οὐ τοῖς Ἑδραίοις, ἀλλὰ πάντως 
τῷ λαῷ ἐδόθη, xal ἐπ' αὐτῇ ἑνομοθετήθη ὁ λαός * 
τουτέστιν͵ ὡρίσθη, ὥστε κεχρῆσθαι αὐτῇ, xa* ταύτῃ 
στοιχεῖν, καὶ δι’ αὐτῆς ἅπαντα πράττειν. Διὰ τί 
τοίνυν ἐξεθλήθη, f] δηλονότι ὡς ἀνίσχυρος; 


enin omnino populo datum est, atque sub Ipso sacerdotio populus legem accepit : hoc es!, prefL 
nitum erat ut isto uteretur, sicque incederet, atque per ipsum omnia ageret. Cur igitur ejectum est, 


Misi quod invalidum erat? 


Vkns. 19. Translato enim sacerdotio, necesse est D 


ut legis translatio fiat. Ostendit jam legem abolitam 
esse ex consequenti, 40 aliud testamentum surro- 
gatum. Si enim sacerdotium translatum est, necesse 
est legem etiam aliam esse: sacerdos namque 
absque testamento et legibus et preceptis non esl. 
"Tranalatum est autem sacerdotium non solum ritu, 
hoc est, ut non sit porro secundum ordinem Aaro- 
nis, sed secundum ordinem Melchisedeci, veruin 
etiam secundum tribum. Etenim a tribu sacerdotali 
Aaronis ad regiam tribum Jud: est transpositum. 


Μετατιθεµένης γὰρ τῆς ἱερωσύνης, ἐξ ἀνάγκης 
xal νόµου µετάθεσις γἰνεῖαι. Ny δείκνυσι xai τὸν 
νόµον χαταβγούμενον ἀχολούθως, xat ἑτέραν διαθή- 
χην ἀντεισαγομένην. El γὰρ ἡ ἱερωσύνη µετετέθη, 
ἀνάγχη καὶ νόµον ἕτερον εἶναι, ἱερεὺς γὰρ χωρὶς 
διαθήχτς xal νόμων καὶ προσταγµάτων οὐχ ἔστι. 
Μετετέθη δὲ fj ἱερωσύνη οὗ µόνον τῷ τρόπῳ, τουτ- 
έστι, τῷ μὴ κατὰ τὴν τάξιν 'Aapüv εἶναι, κατὰ δὲ 
τὴν τοῦ Μελχισεδὲχ, ἀλλὰ καὶ τῇ quf. Καὶ γὰρ ἀπὸ 
φυλἠς ἑερατιχῆς τῆς ᾿Δαρὼν εἰς βασιλικὴν τὴν τοῦ 
Ἰούδα µετετέθη. Καὶ ἴδε τὸ µυστήριον, Πρῶτον ἂν 


971 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.EOS. — CAP. VII. 


219 


βαυιλικἣ, xoi τότε γέἐγονεν ἱερατιχή» ὡς χαὶ ὁ Α Considera hic mysterium. Primum erat regia, 


Χριατὸς βασιλεὺς μὲν ἀεὶ, ἐπ᾽ ἑσχάτων δὲ ἀρχ- 
εερεὺς, ὅτε τὴν σάρχα ἔλαθεν, ὅτε τὴν θυσίαν προσ-- 
hvevxev. 


Ἑφρ' ὃν γὰρ «Ίέγεαι ταῦτα, φυ-ῆς ἑτέρας 
µετέσχηχδγ. Δείχνυσι πῶς µετετέθη f) ἱἐρωσύνη 
κατὰ τὴν φυλὴ», xal φησιν, ὅτι, Ὁ Χριστὸς, ἐφ᾽ ὃν, 
ἀντὶ τοῦ, περὶ οὗ λέγεται ταῦτα, xat εἰς ὃν ἑξέδη, 
ἱτέρας φυλῆς ἐστι, τῆς τοῦ Ἰούδα.᾽ 


Ἀφ' ἧς οὐδεὶς προσέσχηκε τῷ θυσιαστηρἰφ. 
'Ag' 1; τῆς τοῦ Ἰούδα φυλῆς, οὐδεὶς προσέσχηκε, 
εουτέστι, προσέατη τῷ θυσιαστηβίῳ, καὶ ἐπεμελήθη 
cuv ἱερατιχῶν ἔργων. 

Πρόδη.Ίον yàp, ὅτι ἐξ Ιούδα ἀνατέταΊκεν ὁ 
Κύριος ἡμῶν. Σεμνὴ ἡ λέξις τὸ, ᾽Ανατέτα.κε, καὶ 
ix τῆς τοῦ Βαλαὰμ προφητείας ληφθεῖσα, 'Avacs.tet 
ἄστρον ἐξ Ἰακὼδ, λέγοντος , καὶ Ex τοῦ Μαλαχίου 
δὲ, "Ηλιον δικαιοσύνης ἀποχαλοῦντος αὐτόν. Δι’ ὧν 
δηλοῦται τὸ εἰς φωτισμὸν τοῦ χόσµου «hy παρουσίαν 
coU Κυρίου γενέσθαι. 

Ele dv ου.]ἡν οὐδὲν περὶ ἱερωσύνης Μωσῆς 
$2álnce. Πάντα γὰρ τὰ τῆς ἱερωσύνης εἰς τὴν 
λευϊτικὴν ἀνέθηχε φυλἠν : εἰς δὲ τὴν Ἰούδα, τὰ τῆς 
ἓν πολέμοις ἡγεμονίας. 


Καὶ περισσότερο» ἔτι κατάδη.ἰόν έστω, εἰ 


κατὰ τὴ» ὁμοιότητα Μελχισεδὲχ ἁνίσταται |ε- C 


ρεὺς ἕτερος. Tl ἐστι χατάδηλον; Τὸ μέσον Exact pae 
ἑερωσύνης, fj ὅτι τὸ ἐναλλαγήσεσθαι xal τὴν lepu- 
εύνην καὶ «tv διαθήκην, οὐ µόνον ἐχ τούτου δηλοῦ- 
ται, bx τοῦ ἐξ ἑτέρας φυλῆς εἶναι τὸν ἀνιστάμενον 
ἱερέα, χαὶ µηχέτι Ex τῆς Λευϊτιχῆς, ἀλλὰ καὶ ix 
εούτου οὗ ἐροῦμεν, περισσότερον xazaqalveza: : εἴρε 
χατὰ τὴν ὁμοιότητα Μελχισεδὲκ, xai τὰ ἑξῆς, τουτ- 


ἐστιν, ἐπειδὴ κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲκ ἀνίσταται 
ἱερεύς. 


Ὃς οὐ κατὰ νόµο» ἐντολῆς σαρχικῆς 1έγονεν, 
ἀ.1 ἱὰ κατὰ δύναμιν ζωῆς ἁκατα.Ίύτου. "0;, Μελ- 
χεσεδὲχ, οὐχ ὡς οἱ νομικοὶ ἱερεῖς ἐγένετο" ἐχεῖνοι 
T&p ἐλάμδανον τὴν ἱερωσύνην ἀπὸ νόµου σαρχικὰς 
ἐντολὰς Éyovro;. Περίτεμε γὰρ τὴν σάρκα, καὶ λοῦ - 
σον τὴν σάρχα, xai ἄργησον τῇ σαρχὶ, καὶ τεύξη 
ἀγαθῶν σαρχικῶν. Ὁ δὲ Μελχισεδὲκ οὐχ οὕτως, 
ἀλλὰ δυνάμει θείᾳ, ὥστε ζήν ἀεὶ, xaY ἁκατάλυτον 
εἶναι τὴν ἱερωσύνην αὐτῷ. Τὸ δὲ (fv οὕτω δέξαι, 
ὡς χαὶ ἀνωτέρω, διὰ τὸ ἀγνοεῖσθαι δηλαδὴ τὴν τε- 
λευτῆν αὑτοῦ. "H τὸ, ὃς, περὶ τοῦ ἱερέως δέξαι, 
ὡσεὶ ἔλεγεν - Ὅστις ἱερεὺς ἕτερος, τουτέστιν, ὁ 
Ἀριστὺς, οὐ κατὰ νομιχὴν ἐντολὴν σαρχιχὴν ἔλαδε 
εν ἱερωσύνην, ἀλλὰ διὰ τῆς δυνάµεως τοῦ Πατρὺς, 
fot τῆς οἰκείας αὐτοῦ, καὶ ἁχατάλυτον ἔχει την 
ἱερωσύνην. ᾿Αχόλουθον δὲ ἣν πρὸς τὸ, σαρχικῆς, 
πγευµατιχῆς ἐπαγαγεῖν. πῶς οὖν ἔπίγαγε, κατὰ 


*! Num, xiv, 17. 


D 


deinde facia est sacerdotalis : perinde ac. Christus . 


semper quidem rex, postremo autem Pontifex fa- 
ctus est, quando carnem accepit, quando victimain 
obtulit. 


Vgns. 13. In quem. enim. dicuntur hec, de. alia 
tribu est, Quomodo sacerdetium quoad. tribui 
translatum sit, wounstrat ; Christus, inquiens, in 
quem, hoc est de quo dicuntur lic, et in 
quein evenerunt, alierius est tribus, nempe 
Juda. 


De qua nullus altari presto fuit. De qua. tribu 
Judie nullus praesto fuit, hoc est astitit altari, cu- 
ramque gessil sacerdo!alium operum. 


Vens. 14. Manifesium est enim quod ex Juda or- 
tus est. Dominus noster. lunsignis est dictio, exortus 
est, eL ex Balaami prophetia desumpta dicentis : 
Orietur stella ex Jacob?! : eL ex Malachia, Solem ju- 
stiti& appellante ipsum. Per quz ostenditur ad 
ilustrationem mundi adventum Domini factum 
esse. 


Ad quam tribum nihil de sacerdotio Moses locutus 
est. Omnia enim qux 697 ad sacerdotium perti- 
nebant, ad Leviticam tribum retulit : ad. tribuiu 
vero Jude, qux ad rei bellice imperium specta- 
baut. 


Vrns. 15. Et amplius. adhuc manifestum est, si 
secundum similitudinem | Melchisedec exsurgat alius 
sacerdos. Quid est manifestum ? Diserimen utrius- 
que sacerdotii : vel quod immutabitur sacerdo- 
tium et testamentum, non solum ex hoc indicatur, 
quod ex alia tribu sit qui exsurgat sacerdos, et 
nonex Levitica, verum etiam ex hoc quod dice- 
mus, amplius demonstratur : siquidem juxta simi- 
litudinem Melchisedec, et qus sequuntur, hoc 
est, quandoquidem secundum ordinem Melchisedec 
exsurgit sacerdos, 


& Vens. 10. Qui non secundum legem. mandati car- 
nalis factus est, sed secundum viriuteni vito indisso- 
lubilis. Qui Melchisedec non legalium sacerdotum 
instar factus est : illi enim accipiebant sacerdo- 
tium a'lege carnalia mandata habente. Circumcide 
enim carnem, inquit, et ablue carnem, et otiare 
carni, et consequeris bona carnalia. Melehisedecus 
autem non sic, sed divina virtute factus est sacer- 
dos, ut vivat semper, ac indissolubile sit ei sacer- 
dotium, Vivere autem, ut supra intellige ; nimirum 
quod non sit eognita ejus mors. Vel, qui, de sa- 
cerdote accipe, perinde quasi dicat : Qui sacerdos 
alius, hoc est, Chrístue, non juxta legale mandatum 
carnale accepit sacerdotium, sed per potentiam Pa- 
wis, vel propriam süam, ac indissolubile sacerdo- 
tium retinet, Consectaneum autem erat, in oppo- 
sitione ad carnale, spirituale intulisse : Quomodo 





2; 


THEOPHYLACTI BULGARIAE ARCHIEP. 


23) 


ic tur intulit, Secundum υἱγέμεπι vite indissolubi- Α δύναμιν ζωῆς dxacaA/rov ; Διότι τὸ πρόσκαιρον 


tàs 2 Propterea quod per carnále, temporarium illud 
esse significavit. Et congrue jn oppositiome ad 
temporarium intulit, vite indissolubilis, hoe est, 
propria virtute ac potentia vivit Christus, 

Wrns. 47. Contesta'ur. enim, Tu es sacerdos ia 
maternum secundum. ordinem Melchisedec. Confirmat 
qui dixerit, indissolubilis vite : nempe, quoniam 
Seriptura dicit, in sempiternum eum esse sacerdo- 
tein, Quidam. vero non hoc eum probare putarunt, 
cieterum qui non sit. factus secundum legem man- 
dati carnalis, Nam si secundum legem factus esset, 
oportehat eum secunduin ordinem Aaronis dici sa- 
cerdotem. Nuno vero postquam secundum ordinem 
Melchisedec scriptum est, planum est quod non se- 
cundum legem, sed aliam diviniorem quamdam ra- 
tionem factus sit. 

Vegns. 18, 19. Reprobatio quidem fit praecedentis 
mandali,propter infirmitatem ejus et inutililatem : nihil 
enim ad perfectum adducit lex. Legis translationem 
fieri dixit : quo demonstrato, inquirit deinceps 
698 causam. Nos enim homines tum tandem 
quiescimus, eun causam didicerimus. Αο dicit, 
propter hoc factam esse rejectionem, hoc est. im- 
mutationem et ejectionem  prazcedentis mandati, 
hoc est prioris Testamenti, eo quod inventum sit 
WMfirmum εἰ inutile. Quid igitur ? Nemini profuit 
lex? Profuit quidem : verum ut perfectos faceret, 
non profuit. Infert enim :. Nullum. enim ad perfe- 


ἑδήλωσε διὰ τοῦ σαρχικοῦ. Καὶ εἰκότως πρὺς τὸ 
πρόὀσχαιρον ἐπήγαχε τὸ, ζωῆς ἁκατα.1ύτου' τους- 
έστι, τῇ οἰχείᾳ δυνάμει C3 ὁ Χριστός. 


Μαρτυρεῖται γάρ. Σὺ ἱερεὺς sic τὸν αἰῶνα 
κατὰ τὴν cát Μελχισεδέκ. Κατασχευάζει πῶς 
εἶπε τὸ, ἁκαταλύτου ζωῆς, xal φησιν, ὅτι dj Γραφὴ 
λέγει αὐτὸν εἰς τὸν alia εἶναι ἱερέα. Τινὲς δὲ οὐ 
τοῦτο χατασχενάζειν αὐτὸν ἐνόησαν, ἀλλὰ τὸ, πῶς 
οὗ κατὰ νόµον ἐντολῆς σαρχιχῆς vévovev. Ei γὰρ 
χατὰ τὸν νόµον, φησὶν, ἐγένετο, ἔδει αὐτὸν χατὰ τὴν 
τάξιν ᾽Ααρὼν λέγεσθαι ' νῦν δὲ ἐπειδὴ κατὰ τὴν 
τάξι» Με.Ίχισεδὲκ γέγραπται, 050v. ὡς οὗ κατὰ 


Β τὸν νόμον, ἀλλὰ τινὰ ἕτερον τρόπον θειότερον, 


Ἀθότησις μὲν γὰρ γίνεται προαγούσης évro- 
«τῆς, διὰ τὸ αὐτῆς ἁἀσθεν ἐς καὶ dvogsAéc. Οὐδὲν' 
γὰρ ἐτε.λείωσεν ὁ νόμος. Ἐἶπεν ὅτι νόµου µετάθεσις 
Υίνεται xal ἔδειξε τοῦτο" ζητεῖ λοιπὺν καὶ τὴν αἱ- 
τίαν. Οἱ γὰρ ἄνθρωποι τότε ἀναπαυόμεθα, ὅταν τὴν 
αἰτίαν µάθωμεν. Καὶ φησιν, ὅτι διὰ τοῦτο ἀθέτησις 
ἐγένετο, τουτέστιν ἐναλλαγὴ, καὶ ἐκδολὴ τῆς προ- 
αγούσης ἑντολῆς, τουτέστι, τῆς προλαθούσης Δια- 
θήχης, διότι εὑρέθη ἀνωφελῆς καὶ ἀσθενίς. Τί οὖν; 
Οὐδένα ὠφέλησεν ὁ νόμος; Ὠφέλησε pév* ἀλλὰ πρὸς 
τὸ ποιῆσαι τελείους οὐκ ὠφέλησεν. Ἐπιρέρει γάρ 
Οὐδένα γὰρ ἐτε.Ίείωσε. Πῶς 5k fv ἁσθενής ; Διότι 


ctun adduxit. Quomodo autem erat infirma ?, Quod € γράμματα ἣν μόνα διαγορεύοντα, Τόδε πράττε, xal 


solis. denuntiaret litteris, Hoc fac, istud preter- 
mitte 7 nihil autem. virium submibistrabat, quibus 
mandata nerficerentur, quod nunc contigit nobis 
per Spiritum, At vero insultant hic legem calum- 
(antes hireticj : Ecce, inquiunt, etiam Paulus le- 
6cm reprehendit, Atenim non dixit eam pravam, o 
MSlpientes, verum inutilem et infirmam, ad con- 
Süummandum videlieet. Quemadmodum enim lae 
utile est infanübus pro temporum ratione, adultis 
aUlem et perfectis inutile : haud secus lex imper- 
'eC8 Jüdxis erat. utilis, abducens eos ab idolls, et 
Deo 3dducens, convenieutiaque mandata eis tra- 
dens. Perfoctorui autem indigentibus non ita. 


Carnales. enim precipiebat cup victimas, tum p 


pnrilieationes, quibus spirituales non indigent. 
Propterea nune reprobatà est. Reprobatio autein 
εδὶ Tégnantium reprobatio. Lex itaque regnabat 
oli, eum tempus ei superesset. 

Introductio autem melioris spei, per quam prozi- 
uümus ad Deum, Reprobatum est, inquit, prace- 
ptiin legale : superindueta vero est spes, non qua- 
lis erat Judaiea : sperabant. enim et illi, si Deo 
placereni, se terra potituros, hostibus item supe- 
riores se futuros, adeoque omnino corporalia bona 
sperabant. Nostra vero spes non est ejusmodi, sed 
multo potior : ccelum enim speramus, ac ul vicini 
«imus Deo, atque assistamus ac minis(remus ei una 
eum angelis. In superioribus sane dixit : Ingre- 
dicntem. ín interiora. velaminis : nunc. autcm : Per 


^ 


τόδε, μῇ ' δύναμιν δὲ οὐδεμίαν ἑνετίθει πρὸς τὺ τὰς 
ἐντολὰς χατεργάζεσθαι, ὃ vov γίνεται ἡμῖν διὰ τοῦ 
Πνεύματος. ᾽Αλλ’ ἐπιπηδῶσιν οἱ τὸν νόµον διαθἀλ- 
λοντες αἱρετικοί' Ἰδου, λέγοντες, διαθάλλει xai 
Παῦλος τὸν νόµον. Αλλ’ οὐκ οἶπεν, ἀνόπτοι, αὐτὺν 
πονηρὸν, ἀλλ ἀνωφελῆ xai ἀσθενῆ, ὡς πρλς τὸ τε- 
λειῶσαι δηλαδή. Ὥσπερ γὰρ τὸ γάλα τοῖς μὲν βρέ- 
Φφεσιν ὠφέλιμον κατὰ τοὺς ἑνδεχομένους καιροὺς, 
τοῖς δὲ τελείοις ἀνωφελές ' οὕτω xal ὁ ύόμος τοῖς 
μὲν ἀτελέσιν Ἰουδαίοις ὠφέλιμος, ἐξάγων αὐτοὺς 
ἀπὺ τῶν εἰδώλων, καὶ τῷ θεῷ προσάγων, xat ἑντο- 
λὰς συµµέτρους παραδιδοὺς, τοῖς δὲ «τελειοτέρων 
δεοµένοις, οὐχέτι, Σαρχιχὰς γὰρ ἑνετέλλετο xa 8v- 
σίας καὶ χαθάρσεις, ὧν οἱ πνευματικοὶ οὐ δέοντα:. 
Διὰ τοῦτο Ἠθετήθη νῦν. Ἡ δὲ ἀθέτησις τῶν xpa- 
τούντων ἑἐστὶν ἀθέτησις. Ὥστε ἐκράτει motk ὁ νόµος, 
ὅτε ἣν χαιρὸς αὐτοῦ. 


Ἐπεισαγωγὴ δὲ κρείττογος  ἑἐλπίδος, δι ἧς 
ἑ γίζοµεν τῷ θεῷ. Ἠθετήθη μὲν, φησὶν, ἡ voyaxt 
ἐντολὴ, ἐπεισήχθη, δὲ ἑλπὶς, οὐχ ofa ἡ Ἰευδαϊκὴ * 
εἶχον γὰρ κἀκεῖνοι ἁλπίδα, εὐαρεστοῦντες θεῷ, xpaz- 
«sat τῆς γῆς, ὑπέρεξιν τῶν ἐχθρῶν, καὶ ὅλως σω- 
ματικὰ ἀγαθὰ Ἠλπιζον. "AAXX dj ἡμετέρα ἑλπὶς of 
ποιαύτη, ἀλλὰ κρείττων» οὐρανὸν vào ἑλπίζομεν, 
καὶ τὸ ἐγγὺς εἶναι Θεοῦ, xal παρεστάναι, καὶ Ἆει- 
τουργεῖν αὐτῷ μετ ἀγγέλων. ᾽Ανωτέρω μὲν οὖν 
εἶπεν. Εἰσερχομέγην elc τὸ ἑσώτερον τοῦ xuta- 


πετάσκατοι voy O5. AC ἧς ἐγγίζομεν, qnot, Geo. 


281 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.EOS. — CAP. VII. 


232 


"'H γὰρ ἐλπὶς παρ) αὐτὸν ἡμᾶς ἄγει τὸν θεῖον θρό- À quam appropinquamus Ώεο. Spes enim nos ducit 


^ov, xal μετὰ τῶν Χερουθὶμ ἰστᾷ. 


Καὶ καθόσον ob χωρὶς ὁρχωμοσίας. Ἰδοὺ xal 
ἄλλη διαφορὰ τοῦ *& νέου Ἱερέως πρὸς τοὺς παλαιοὺς, 
χαὶ τῆς Διαθήχης πρὺς τὴν Διαθήχην. Οὁ γὰρ 
ἁπλῶς ἐπήγγελτο dj τοῦ Χριστοῦ ἱερωσύνη, ἁλλὰ 
μετὰ ὄρχον, ἵνα Ex περιουσίας πιστωθῇ ὁ λόγος τοῦ 
Θεοῦ * ὅπερ xaY ἀνωτέρω ἔλεγεν, ὅτι Ὥμοσεν ὁ 8εὸς 
τῷ ᾽λόραλμ, ὑπὲρ πλείονος πληροφορίας. 

Οἱ μὸν γὰρ χωρὶς ópxopocíac ἱερεῖς γεγονότες 
ὁ δὲ μετὰ ὀρχωμοσίας, διὰ τοῦ «Ίέγογτος πρὸς 
αὑτόγ' "Duocs Κύριος, xal οὗ µεταμεεθήσεται * 
Σὺ ἱερεὺς εἷς τὸν αἰῶνα xatà τὴν τάξυ ΜεΊχι- 
σεδἐχ. Οἱ μὲν γὰρ νομιχοὶ, φῇῆαὶν, ἱερεῖς, χωρὶς 
ὀρχωμοσίας καθίστανται. ἐπ) οὐδενὺς γὰρ εὕρηται 
ὁμόσας 6 θεὺς, ὅτι Σὺ ἔσῃ ἱερεὺς χατὰ τὸν νόμον * 
ὁ δὲ Χριστὸς μετὰ ὀρχωμοσίας τῆς γενομένης διὰ 
Θεοῦ τοῦ λέγοντος πρὸς αὐτόν. Σὺ ἱερεὺς, χαινῷ 
τινι τρόπῳ. Οὐ- γὰρ κατὰ τὺν ᾽Δαρὼν, ἀλλὰ χστὰ 
τὸν Μελχισεδέκ. 

Κατὰ τοσοῦτον κρείττογος Διαθήχης γέγχονεν 
ἔγγυος ἹΙησοῦς. Τουτέστι, χαθόσον ὤμοσεν ác 
αὐτὸν ἔσεσθαι ἱερέα' οὐκ ἂν γὰρ ὤμοσεν, εἰ μὴ 
μείζων ἣν. Ὥστς χαὶ ἡ Νέα Διαθήχη τῆς Παλαιᾶς 
μείζων. TU δὲ ἐστι τὸ, ἔγγυος; Ἐγγνητὴῆς, µεσί- 
τη». 

Kal ol μὲν π.λε[ογές εἶσι γεγονότες ἱερεῖς, διὰ 
τὸ θανάτῳ κω.ύεσθαι παραμένειν * ὁ δὲ, διὰ τὸ 
μένει» εἰς τὸν alova, ἁπαρήδατον ἔχει τὴν ἱερω- 


σύνην. Th» ὑπεροχὴν καὶ ἐνταῦθα δείχνυσιν, fiv C 


ἔχει ὁ Χριστὸς πρὸς τοὺς νομιχοὺς ápyiwpslz* xal 
Φῆσιν, ὅτι ἐχεῖ μὲν πολλοί εἶσι, διὰ τὸ θνητοὶ εἶναι" 
ἐνταῦθα δὲ εἷς, διὰ τὸ ἀθάνατος εἶναι. ᾿Απαράδατον 
οὖν ἔχει τὴν ἱερωσύνην, τουτέστιν ἁδιάχοπον, ἁδιά- 
δοχον. "Ορᾶς πόσῳ μείζων ἐστίν; ὅσον τὸ ἀθάνατον 
τοὺ θνητου. 


"O0sv xal σώζει εἰς τὸ παντε.λὲς δύναται τοὺς 
προσερχοµένους δὲ αὑτοῦ τῷ θεῷ. Ἐπειδὴ, φη- 
olv, ἀθάνατός ἔστι, δύναται πάντων προϊατασθαι καὶ 
σώζειν εἰς τὸ παντελές" τουτέστιν, οὐ πρόχαιρον 
σωτηρἰαν διδόναι, ἀλλὰ παντελῆ, xal ἔνταυθα ὅδη- 
λαδὴ, xai bv τῇ μελλούσῃ ζωῇ. ἙἘπὶ μὲν γὰρ τῆς 
Παλαιᾶς, ὁ ἀρχιερεὺς, εἰ καὶ θαυμαστὸς ἦν, µέχρι 
τοῦ καιροῦ ἐχείνου προσέφερε τῷ θΘεῷ, ἐν ᾧ Tv, 
οἷον ὁ Σαμουἡλ xal οἱ τοιοῦτοι * μετὰ δὲ ταῦτα οὐχ- 
ἔτι, τοθνήχασι γάρ. Ἐνταῦθα δὲ αἰώνιος καὶ &cl- 
(wo; ὁ ᾿Αρχιερεύς. Οὐχοῦν xal παντελῶς δύναται 
σώζειν, τουτέστιν ἁῑδίως, τοὺς προσερχοµένους δι᾽ 
αὐτοῦ, τουτέστι διὰ τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως. Ὁ vóp 
εἰς τὸν Υἱὸν πιστεύων, τῷ Πατρὶ προσέρχεται πάν- 
τως " αὐτὸς γάρ ἔστιν ἡ πρὸς τὸν Πατέρα ὁδὺς, xai 
ὁ ταύτης ὁραξάµενος ἐχεῖ χαταλύει. 

Πάντοτε ζῶ» elc τὸ ivcvyydrew ὑπὸρ αὐτῶν. 
Διὰ τὴν σάρχα οὕτω ταπεινῶς τοῦτο εἴρηται. Κατὰ 
Υὰρ τὴν σάρχα ἀρχιερεύς ἐστι δήπου * καθὸ δὲ ἀρχ- 
ιεοεὺςι κατ αὐτὸ ἐντυγχάνειν λέγεται. Ἐπεὶ ὁ 
ἐγείρων τοὺς νεκροὺς, καὶ ζωρποιῶν ὡς 5 Πατῇο, 


ad ipsum divinum thronum, atque cum Cherubim 
collocat. 

Vsns. 20. Et quantum. est non sine. jurejurando. 
Et aliud discrimen novi sacerdotis et veterum, et 
utriusque Testamenti. Non enim simpliciter pro- 
missum est Christi sacerdotium, sed cum jureju- 
rando; utabunde satis verbum Dei ratum et fir- 
mum redderetur ; quod et supra dixit, Juravit 
Deus Abrahamo, ob unajorem certitudinem. 

Vens. 921. Alii enim sine jurejurando sunt. facti 
sacerdotes, hic vero cum iurejurando, per eum qui 
dixit ad illum : Juravit Dominus, et. non penitebit 
eum : Tu es sacerdos ia alernum secundum ordinem 
699 Melchisedec. Sacerdotes, inquit, legis absque 
jurejurando constituuntur. De nullo enim inven- 
tus est jurasse Deus, Tu eris sacerdos secundam 
legem : Christus autem eum jurejurando facto per 
Deum dicentem ad eum : Tu es sacerdos, novo quo- 
dam modo. Non enim secundum Aaronem, sed se- 
cundum Melchisedec. 

ες. 22. In tantum melioris Testamenti sponsor 
factus est Jesus. Hoc est, quatenus juravit semper 
ipsum fore sacerdotem. Non enim  jurasset, nisi 
major esset. Proinde Novum quoque Testamentum 
Veteri est prestantius. Quid autem est Éyyvuo;? 
Fidejussor, mediator. 

VgBs. 95, 94. Ει alii quidem plures facti sunt sa- 
cerdotes, propterea quod morte prohiberentur perma- 
nere : hic autem eo quod maneal'in clernum sem- 
piternum habet sacerdotium, Excellentiam hic etiam 
iudicat, quam Christus habet supra legis pontifi- 
ces ; Illic, iuquiens, multi sunt, eo quod mortales 
sunt; hic vero unus est, eo qued sit immortalis. 
Habet igitur sacerdotium ἁπαράθδατον, hoc est, 
quod non praecidatur, nec successionem recipiat. 
Animadvertis quanto major esi? Nempe quanto 
immortale mortali praestat. 

Vgns. 295. Unde εἰ salvare in perpetuum potest ac- 
cedentes per ipsum ad Deum. Quia, inquit, immor- 
talis est, potest omnibus praeesse ac servare in per- 
petuum, hoc est, non temporariam salutem imper - 
tiri, sed perpetuam, tam hic quam in futura vita. 
Siquidem in Veteri Testamento pontifex, etiamsi 
praeclarus et admirationi esset, illo tamen solum- 
modo tempore offerebat, in quo vixerat, velut Sa- 
muel, et qui illiusnrodi ; posthac autem non item. 
Nam mortui sunt. [lic autem sempiternus, ac nun- 
quam non vivens est Pontifex. Perpetuo itaque, id 
est semper, servare potest eos qui per ipsum ac- 
cedunt, hoc est per fidem in ipsum. ,Nam qui in 
Filium credit, omnino ad Patrem accedit : riam ipse 
est via ad Patrem : quam qui apprehenderit, illic. 
bospitatur. 

Semper vivens ad interpellandum pro ipsis. Pro- 
pter carnem adeo humiliter hoc dictum est : secun- 
dum carnem enim pontifex est sane ; quatenus au- 
tem pontifex est, eatenus intercedere dicitur. Nam 
qui mortuos cxeitat ct vivificat instar Patris, quo- 





233 


THEOPHYLACTI BULGARLUE ARCHIEP. 


284 


modo Jam ubi conservare eum convenit, interpel- Α πῶς ἔνθα σῶσαι δεῖ, ἐντυγχάνει, Ὁ πᾶσαν ἔχων τὴν 


lat? Qui omne judicium habet, quomodo intercedit? 
Qui mandat angelos, ut hos quidem in caminum 
inJiciant, illos vero conservent ? Propter humanam 
jgitur naturam hoc dictum est, quod intercedat. 
Condescendens enim auditoribus Paulus : Ne nie- 
tualis, inquit, neque dicatis : Ne, anat. quidem 
nos, et fiduciam habet 700 apud Patrem, sed non 
semper potest nostri curam gerere. Ne hoc dicatis. 
Vivit enim, et semper pontificium opus pro nobis 
perficere potest. Quando autem humanitatem di- 
xero, non segrego ipsam a divinitate (una enim 
utriusque est persona vel subjectum), sed velim ut 
auditores id intelligant, quod utrique nature con- 
venit. PrzeLerea illud ipsum quod Filius carnem 
fereus Patri assidet, intercessio est pro nobis, tan« 
quam caro pro nobis exoret Patrem, ut. qua ob 
loc ipsum omnino sit assumpta, nimirum ob nos- 
tram salutem. 


VgBs. 26. Talis enim decebat ut nobis esset Pon- 


tifex, sanclus, innocens. Perspicuum est ex bis, 
quod et hec. de carne loquatur, et. quie antehac 
dixit, Quis enim de Deo talia dixerit,'et non eru- 
bescat incomprehensibili illi natura hzec apponere? 
Sanctus igitur eat, qui nihil eorum qua facere de- 
bet omittit : &xaxoc autem, qui dolo et malo caret, 
Non enim inventus est in ore ejus dolus, 

Impollutus. Neque has quispiam dixerit Dei esse 
laudes ; naturam enim habet quz pollui non po- 
test. Atqui perspicuum est quod de humanitate 
unius Christi hee dicat. |«3ax 

Segregatus a peccatoribus, et excelsior calis factus. 
Pontifices legales, inquit, etiamsi in czeteris fuerint 
sancti, ut homines tamen aliquid vitii attrahunt, 
nec omnino sejuncti sunt a peccatoribus. Qui enim 
huc fleri possit, cum οἱ ipsi peccatis sint obnoxii ? 
Preterca, nemo ipsorum in colis fuit : noster 
vero hic Pontifex, preterquam quod plenus sit 
omnis virtutis, et a peccatoribus segregatus, altior 
eliam ipsis ccelis factus est, super paterno solio 
sedens. Cum autem ait, factus, omnibus perspi- 
cuum est quod de Christo loquatur secundum car- 
nem. Naim ut Deus Verbum, semper erat caelis al- 
tior. 


Vgns. 27. Qui non habei necessitatem. quotidie, D 


quemadmodum pontifices, prius pro suis delictis hos- 
tias offerre, deinde pro populi. Cum dixisset, nos- 
trum Pontificem a peccatoribus segregatum esse, 
nunc istud amplificat, aitque : Adeo liber est a pec- 
catis, ut. et. victimam offerens proprium corpus, 
non pro semetipso boc obtulerit, quomodo enim, 
qui peccatum non fecerat? sed pro nobis. Insuper 
et aliud colligitur. Legis Mosaicz pontifices quoti- 
die offerebant, ceu qui *prorsus purificare non po- 
tuissent. Noster autein Pontifex hujusmodi obtu- 
lit sacrificium, quod adeo preclara potuerit, ut 


1. [| Petr. ir, 23, 


Variae lectiones. 


5 προσήχαγχευ. 


xplow, πῶς ἐντυγχάνει, Ὁ ἀποστέλλων τοὺς ἀγ- 
γέλους, ὥστε τοὺς μὲν εἰς χκάµινον ἐμδαλεῖν, τοὺς 
δὲ σῶσαι; Διὰ γοῦν τὴν ἀνθρωπότητα τὸ, ἐντυγχά- 
νειν,. εἶπε. Συγχαταδαίνω» γὰρ τοῖς ἀχούουσιν ὁ 
Παῦλος. Mi δείσητε, qnot, μὴ εἴπητε, Ναὶ, quit 
μὲν ἡμᾶς, xai παῤῥησίαν ἔχει πρὸς τὸν Πατέρα, 
ἀλλ) οὖχ ἀεὶ δύναται προῖστασθαι ἡμῶν. Mh τοῦτο 
εἴπητε. Zfj vàp, καὶ ἀεὶ δύναται τὸ ἀρχιερατικὸν 
ἔργον ποιεῖν ὑπὲρ ἡμῶν. Ὅιαν δὲ ἀνθρωπότητα 
εἴπω, οὗ διαιρῶ αὐτὴν τῖς θεότη-ος (µία γὰρ ὑπό- 
στασις ἀμφοῖν), ἀλλὰ δίδωμι τοῖς. ἀχούουσι τὰ πρέ- 
ποντα περὶ ἑχατέρας φύσεως ἔννοεῖν. Καὶ αὐτὸ δὲ 
τοῦτο, τὸ σάργα φοροῦντα τὸν YUv συγχαθήῆσθαι 
τῷ Πατρὶ, ἕἔντευξίς ἐστιν ὑπὲρ ἡμῶν ᾠσανεὶ τῆς 
σαρχὸς ὑπὲρ ἡμῶν δυσωπούσης τὸν Πατέρα, ὡς 0c 
αὐτὸ τοῦτο προσληφθείσης πάντως, διὰ τὴν ἡμετέ- 
pav awtnplav. 


Τοιοῦτος γὰρ ἡμῖν ἔπρεπεν ἀρχιερεὺς, ὅσιος, 
áxaxoc. ΠἩροφανὲς ix τούτων, ὅτι περὶ τοῦ κατὰ 
σάρχα λέγει τὰ πρὸ τούτων, χαὶ ταῦτα. Τίς γὰρ ἂν 
περὶ Θεοῦ τοιαῦτα εἴποι, καὶ ox αἰσχυνθήσεται τῇ 
ἀχαταλήπτῳ ἑχείνῃ φύσει ταῦτα προσανατιθείς ; 
"Ostog μὲν οὖν ἔστιν, ὁ μηδὲν τῶν ὠφειλημένων αὐτῷ 
παραλιµπάνων * ἄχαχος δὲ, ὁ ἄδολος xal ἀπόνηρος. 
Οὐχ εὑρέθη γὰρ δόλος ἓν τῷ στόµατι αὐτοῦ. 

Ἁμίαντος. Οὐδὰ ταῦτα θεοῦ ἑπαίνους εἴποι ἄν τις" 
φύσιν γὰρ ἔχει μὴ µιαίνεσθαι. ᾽Αλλὰ δῆλον ὅτι περὶ 
τῆς ἀνθρωπότητος τοῦ ἑνὸς Χριστοῦ ταῦτα. 


Κεχωρισµένος ἀπὸ τῶν ἁμαρτω.ών, καὶ óy-n- 
Aóc&poc τῶν οὐρανῶν γενόμενος. Οἱ μὲν νοµικοὶ, 
φησὶν, ἀρχιερεῖς, χᾶν ἅγιοι elev τάτε ἄλλα, ὡς ἄν- 
θρωποι ἐπισύρονταί τι τῆς Χαχίας, καὶ οὐ πάντη 
κεχωρισμµένοι εἰσὶ τῶν ἁμαρτωλῶν. Πῶς γὰρ, οἵγε 
xai αὐτοὶ ἁμαρτίαις ἔνοχοι: Καὶ προσέτι, οὐδεῖς 
αὐτῶν ky οὐρανῷ ἐγένετο ὁ δὲ ἡμέτερος Αρχιερεὺς 
μετὰ τοῦ πάσης ἀρετῆς ὑπερπλήρης εἶναι, καὶ τῶν ΄ 
ἁμαρτωλῶν κχεχωρίσθαι, ἔτι καὶ ὑψηλότερος τῶν 
οὐρανῶν YÉyovev, εἰς αὐτὸν «bv πατριχὸν θρόνον 
καθίσας. Ίὸ δὲ, γενόμενος, δῆλον πᾶσιν, ὅτι περὶ 
τοῦ χατὰ σάρχα. Ὡς yàp θεὸς Λόγος, ἦν ἀεί τῶν 
οὐρανῶν ὑψηλότερος. 

"Oc οὐκ ἔχει καθ ἡμέραν ἀνάγκην, ὥσπερ ol 
ἀρχιερεῖς, πρότερον ὑπὲρ τῶν ἰδίων ἁμαρτιὼν 
θυσίας ἀναφέρειν, ἔπειτα τῶν τοῦ «ἑαοὺ. Εἰπὼν 
ὅτι χεχωρισµένος ἐστὶ τῶν ἁμαρτωλῶν ὁ ἡμέτερος 
᾽Αρχιερεὺς, ἐμπλατύνεται τούτῳ, xal φησιν, ὅτι 
τοτοῦτον ἑλεύθερός ἐστιν ἁμαρτιῶν, ὥστε καὶ θυ- 
σίαν προσενεγκὼν τὸ ἴδιον σῶμα, οὐχ ὑπὲρ ἑαυτοῦ 
τοῦτο προσήνεγχε * πῶς γὰρ, ἁμαρτίαν ud) ποιῄσας; 
à)» ὑπὲρ ἡμῶν. ᾽Αλλὰ xai ἄλλο. Οἱ μὲν νομικοὶ 
ἀρχιερεῖς x30' ἑχάστην προσῄχον, ὡς μὴ δυνάµενοι 
ἅπαξ καθαρίσαε' οὗτος δὲ τοιαύτην θυσίαν προσ- 
ἠνεγχε”, καὶ οὕτω μεγάλα δυναµένην, ὥστε ὅπαξ 


hj 


1δυὺ 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR EOS. — CAP. VIII. 


286 


καθαρίσαι ’ δι’ αὐτῆς τὸν χόσµον. "Apa xal Ev τούτῳ A penitus per ipeum universum mundum purgarit. 


Ἱερέχει ἐχείνων. 

Τοῦτο γὰρ ἐποίησεν ἐφάπαξ, ἑαυτὸν drveréy- 
xac. Ποῖον τοῦτο; Τὸ πρηοσενεγχεῖν ὑπὲρ τῶν τοῦ 
λαοῦ ἁμαρτιῶν, οὐχ ὑπὲρ ἑαυτοῦ. "Απαξ, φησὶν, 
l:p:ósato: μετὰ ταῦτα δὲ χάθηται ὡς Δεσπότης. 
Ἵνα γὰρ μὴ ἀκούων ἱερέα, νοµίσῃης αὐτὸν ἀεὶ ἑστα- 
νὰε, xai λειτουργὸν εἶναι, δείχνυσιν ὅτι χατ᾽ οἶχονο» 
μίαν ἱερεὺς Υέγονε. T5; δὲ οἰχονομίας τελεσθείστς, 
αὖθ.ς τοῦ οἰχείου ὕψους ἐπελάθετο. 


'O »όμος γὰρ ἀγθρώπους καθίστησιν ἀρχιε- 
ρεῖς, ἔχογτας ἀσθένειαν. "Iva. μὴ νοµίαῃς. ὅτι 
ἅπαξ μὲν προσήνεγχε. πλὴν xal ὑπὲρ ἑαυτοῦ" xata- 
σκευάζει νῦν ὅτι οὐχ ὑπὲρ οἰχείων ἁμαρτιῶν mpoa- 


fvevxev. *O μὲν γὰρ νόμος φιλοὺς ἀνθρώπους xa9- b 


(στησιν ἀρχιερεῖς, ἔχοντας ἀσθένειαν, τουτέστι, μὴ 
δυναµένους ἀντιστῆναι ** τῇ ἁμαρτίᾳ, ἀλλὰ καὶ 
σὐτοὺς ὡς ἀσθενεῖς ὑποπίπτοντας πταίσµασιω. Ὁ 
δὲ οὕτως ὢν δυνατὸς ὡς Υἱὸς, πῶς ἂν ἔχοι ἁμαρτίαν; 
μὴ ἔχων δὲ, τίνος ἕνεκεν προσέφερεν ἂν περ) ἑαυτοῦ; 
'AXA' οὐδὲ ὑπὲρ τῶν ἄλλων πολλάχις, ἀλλ᾽ ἅπαξ. 
Δυνατὸς γὰρ ὧν, Ίρχει xal διὰ τοῦ ἅπαξ προσαγα- 
γεῖν τὸ Χἄν ἀνύσαι. Νοήσεις δὲ ἀσθένειαν xal αὐτὴν 
thv ἁμαρτίαν, ὡς πολλαχοῦ φησιν αὐτὸς οὗτος ὁ 
Παῦλος, 3; καὶ τὸν θάνατον. Θνητοὶ yàp ὄντες οἱ 
γομιχοὶ ἀρχιερεῖς, χαὶ ἀσθενεῖς, οὔτε αὐτοὶ ἀναμάρ- 
τητοι σαν, οὔτε ἄλλους ἡδύναντο καθαρίσαι: ὁ δὲ 
ἀθάνατος xal ἰσχυῤός. "Axous δὲ xai τῶν ἑξῆς. 


'O Aóyoc δὸ τῆς ὀρχωμοσίας τῆς μετὰ τὸν 
vóuor, Υἱὸν εἰς τὸν αἰῶνα τετεΛειωμένον. 
"Opa τὰς ἀντιδιαστολάς * ἐχεῖ νόμος, ἐνταῦθα λόγος 
ὀρχωμοσίας, τουτέστι, βεθαιότατος, ἀληθέστατος: 
ἐχεῖ ἄνθρωποι δοῦλοι πάντως, ἐνταῦθα Υἱὸς, Bsomó- 
της δηλαδή * ἐχεῖ ἀσθενεῖς, τουτέστε, προσπταίοντες, 
ἁμαρτ.αν ἔχοντες, θανάτῳ ὑποχείμενοι ' ἐνταῦθα εἰς 
τὸν αἰῶνα τετελειωμένος, τουτέστιν ἁΐδιος, δυνατὸς, 
οὗ νῦν µόνον ἀναμάρτητος, ἀλλ ἀεί. El τοῖνυν τά- 
λειός ἑστιν, εἰ µηδέποτε ἁμαρτάνει, εἰ ἀεὶ Cf, τίνος 
ἕνεχεν προσήνεγχεν ἂν ὑπὲρ ἑαυτοῦ, ἡ ὅλως ὑπὲρ 
ἄλλων *to))ác ' ; 

ΚΕΦΑΛ, H', 


Quare et in hoc excellit illos Christus. 

Hoc enim fecit semel, se offerendo. Quale hoct 
Ut offerret pro populi peccatis, non pro semetipso. 
Semel, inquit, 701 sacrum fecit, postea vero 
ut Dominus sedet. Ne enim cum audis eum esse 
sacerdotem, existimes eum perpetuo stare ac mi- 
nistruin esse, ostendit quod per dispensationem 
factus est sacerdos : dispensatione »utem rans- 
3cla, proprium rursus decus et fastigium rece- 
pit. 

εις. 98. Lex enim hominesconstituit pontifices 
infirmitatem habentes. Ne intelligas, quod semel 
quidem obtulerit, verum et pro semetipso, astruit 
nunc quod non pro propriis peccatià viclimam 
obtulerit. Lex enim nudos homines pontifices facit, 
inlirmitati obnoxios, hoc est, qui non possint ob- 
sistere peccato, sed qui ceu infirmi impingant, et 
in errores et peccata ruant. At vero qui adeo 
potens est ut Filius, quomodo peccatum : habeat ? 
Peccato autem non infectus, cur offerret pro se- 
ipso? Sed neque pro aliis quidem s:epe, sed se- 
mel tantum. Cum enim potens esset, sufticiebat per 
oblationem quie semel fleret, totum perficere. Per 
infirmitatem autem ipsum pariter peccatum in- 
telligcs, perinde ac ss:epenumero ipse Paulus dicit, 
vel ipsam adeo mortem. Nam cum mortales essent 
legales pontifices et infirmi, neque ipsi peccatis 


, carperunt, neque alios ab iis mundare potuerunt. 


Ιδιο vero immortalis est et. fortis. Audi vero qua - 
sequuntur. 

Sermo autem. jurisjurandi quod post legem est, 
Filium in eternum perfectum. Observa contraria, 
Illic lex, hic vero sermo jurisjurandi, lioc est, cer- 
tissimus, verissimus : illic homines servi omnino, 
hic vero Filius, Dominus videlicet : illic infirmi, 
hoc est impingentes, peccatis infecti, morti ob- 
noxii, hic vero in sempiternum perfectus, bot 
est sempiternus, potens, non nunc solumunodo 
jmpeccabilis, sed semper. Si igitur perfectus est, 
si nunquam peccat, si semper vivit, quomodo 
pro seipso obtulit, aut omnino pro aliis frequen- 
tei? ' 

CAPUT Viil. 


KegpdAaiov δὲ ἐπὶ τοῖς «εγομένοις, τοιοῦτον D ΤΕΙ. 1. Capitulum autem super ea qua dicuntur, 


ἔχομεν ἀρχιερέα, ὃς ἐκάθισεν àv δεξιᾷ τοῦ θρό- 
vov τῆς μεγα]ωσύγης Pv τοῖς οὐρανοῖς, Κεφά- 
λαιον ἀεὶ τὸ µέγιστον λέγεται * ὅταν τις ky ὀλίγῳ τὰ 
χυριώτερα παραλαδεῖν µέλλῃ, ἓν χεφαλαίῳ φησὶ 
ποιεῖσθαι τὸν λόγον ' ὥσπερ xol dj χεφαλ] μικρὰ 
οὖσα τὸ χυριώτερόν ἐστι τοῦ σώματος. Φησὶν οὖν 
καὶ νῦν ὁ Απόστολος * Κεφά.αιογ δὲ ἐπὶ τοῖς Je- 
Τριένοις, τουτέστιν, ἵνα εἴπω τὸ µέγιατον xat συν- 
εχτικώτερον, Θεὸν ἔχομεν ᾽Αρχιερέα. Τὸ γὰρ xa05- 
σθαι, οὐδενὸς ἄλλου, Ἡ Θεοῦ. "Opa δὲ πῶς ταπεινὰ 
πολλὰ εἰπὼν, τὸ, ἀρχιερεὺς, τὸ, ἐντυγχάνει, xol 


Talem habemus Pontificem, qui consedit in dexiern se- 
dis majestatis in celis. Capitulum semper quod ma- 
ximum est, dicitur, si quando quispiam quod prz- 
eipuum est, se paucis comprehensurum dicit, in 
summa sese verba facturum dicit : quemadmodum 
caput, licet parvum sit, precipua Jameu corporis 
pars est. Ait igitur etiam nunc Apostolus : Caput 
autem eorum qug dicuntur, hoc est, ut dicam quod 
maximum cst et praecipuum, Deum habemus Ponti- 
ficem. Considere enim nullius est alterius, quam 
Dei. Observa 709 autem quod cum multa humilia 


Vario lectiones. 


* καθάρα: ο. *'&ve6vaco..— " πολλάκις ο. 


287 


THEOPHIYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


23S 


dixisset, qualia sunt, pontifex, intercedere apud A ὅσα τῆς ἀνθρωπότητος, ἐπὶ τὸ ὑψηλὸν ἀνέδη, χαὶ ὃ — 


Patrem, et quecunque ad humanitatem spectabant, 
in altum ascendit, |et ad id quod deitatis est, nempe 
sedere. Facit autem lioc semper, sicut et prace- 
ptor ejes in Evaugelio, ut per humilia quidem manu 
ducat auditorem ut verbum percipiat : alioqui enim 
non assequitur auditor, nisi paulatim ascendat : per 
sublimia vero doceat, quod illa sedemittendo dixe- 
rit. Thronum autem majestatis, patrium dicit, 
'vel quod Pater etiam majestasdicatur : vel quod 
simpliciter thronus majestatis sit. thronus maxi- 
mus. 

γεας. 2. Sanctorum — minister. Quemadmodum 
terreni pontifices ingredientes in Sancta sanctorum 
ministrabant : hunc ad modum et iste revera 
sanctorum ct verorum arcanorum, superccelestium 
nimirum, est minister. Videtur autem sibi ipse hic 
adversari Paulus. In principio enim dixit : Ad 
quem angelorum dixit , Sede? οἱ : Nonne omnes 
administralorii spiritus sunt ?. quasi videlicet ad- 
minister sedere non deberet. Hic vero postca- 
quam asseruisset eum sedere in dextera throni, 
rursus inducit eum ministrum. Qui igitur istud 
dicit, nisi ut omnino indulgeat auditoribus, atquc 
humilia summis permisceat? Nonnulli autem in- 
tellexerunt, minister sanctorum, pro hominum ab 
ipso sanctificatorum. Noster enim, inquit, Pontifex 
eat. ) 

Ac tabernaculi veri quod fixit Deus, et non homo. 


τῆς θεότητός ἐστι. Ποιεῖ δὲ τοῦτο ἀεὶ, ὥσπερ χαὶ ὅ 
διδάσχαλος αὐτοῦ bv τῷ Εὐαγγελίῳ ἵνα διὰ μὲν τῶν 
ταπεινῶν χειραγωγήσῃ τὸν ἀκροατὴν ὥστε παραδέ- 
ξασθαι τὸν ᾿λάγον ἄλλως γὰρ οὐ παραχολουθεῖ ὁ 
ἀχούων, εἰ μὴ xazX μικρὸν ἀναδαίνει ' διὰ δὲ τῶν 
ὑφηλῶν διδάξῃ, ὅτι συγχατάθασις ἦν ἐχεῖνα. Θρί- 
νον δὲ μεγαλωσύνης τὸν πατριχόὀν φησιν, f) ὅτι xol 
ὁ Πατὴρ λεχθείη ἂν abt μεγαλωσύνη” ἣ ὅτι 
ἁπλῶς εὕὔτω θρόνος µεγαλωσύνης ὁ μέγιστος θρό- 
νος. 


Τῶ» ἁγίων «ειτουργός. "Ὥσπερ οἱ κάτω ἀρχις- 
ρεῖς εἰσερχόμενοι εἰς τὰ "Άγια τῶν ἁγίων ἐλειτούρ- 
youv * οὕτω καὶ οὗτος τῶν ὄντως ἁγίων, τῶν ἆληθι- 
νῶν ἁδύτων, τῶν ἑπουρανίων ἑἐστ λειτουργός. 
Φαίνεται δὲ ἐνταῦθα ἐναντιολογεῖν Παῦλος. Ἐν μὲν 
γὰρ προοιμίοις εἴρηχε. Πρὸς είνα τῶν ἀγγέῖων 
εἶπε' Κάθου; Οὐχὶ πάντες εἰσὶ «Δειτουργικὸ 
πνεύματα, ὡς δηλαδη τοῦ λειτουργοῦ μὴ ὀφείλον- 
τος χαθησθαι’ νῦν δὲ εἰπὼν, ὅτι ἐχάθισεν Ev δεξιᾷ 
τοῦ θρόνου, πάλιν εἰσάγει αὐτὸν λειτουργόν. Πῶς 
οὖν τοῦτό φησιν, ἡ πάντως συγχαταδαίνων, xal 
ἀναμιγνὺς τοῖς ὑψηλοῖς τὰ ταπεινά; Τινὲς δὲ τὸ, 
«διτουργὸς τῶν ἁγίων, οὕτως ἑνόησαν, ἀντὶ τοῦ 
τῶν ἡγιασμένων ὑπ αὐτοῦ ἀνθρώπων ἡμῶν γάρ 
ἐστι, φησὶν, ἀρχιερεύς. 


Καὶ τῆς σκηνῆς τῆς ἀ.ηθινῆς, ἣν ἔπηξεν d 


llic excitat eos qui ex Judaeis crediderant. Quia (; Κύριος. καὶ οὐχ ἄνθρωπος. Ἐνταῦθα διανίστησι 


enim verisimile erat eos dubitando dicere : Taber- 
naculum hujusmodi non habemus : En majus, in- 
quit, *abernaculum bic et verum, celum ipsum. 
Vetus namque tabernaculum figura erat hujus; et 
illud quidem homo flxit, vel Beselecl, vel Moses, 
lioc autem Deus. Hinc autem observa secundum 
divum Joannem Cbrysostomum, quod celum neque 
moveatur, neque rotundum sit : utraque enin tollit 
quo ait, fixit. 

Vrns. $9. Omnis enim pontifex ad o[ferendum 
munera εἰ hostias constituitur : unde necesse. esl 
οἱ hunc. habere aliquid quod. offerat. Quia dixerat 
eum sedere, ne imposniram: arbitreris quod sa- 
cerdos dicitur ; etiamsi, inquit, sedeat , propterea 
tamen non desiit esse pontifex. Omnia namque 
qui sunt pontificum, habet, ac queinadmoduin | illi 
offerunt, sic el ipse obtulit semetipsum. Sedere 
cnim dignitatis est ipsius : pontificatu autem fungi, 
multz magnoque est clementiz. Praeterea, quan- 
doquidem nonnulli inquirerent, cur mortem sub- 
lisset, si Filius Dei ac sempiternus erat , diluit 
boc inquiens : Quandoquidem sacerdos erat, sa- 
cerdos autem siue hostia non est, necessarium erat 
habere quiddam et hunc. 703 quod. offerat. Hoc 
autem nihil erat preter ipsius. corpus. Necessario 
itaque mortuus est. Inter autem donum οἱ victi- 


τοὺς ἐξ Ἱουδαίων πεπιστευχότας. Ἐπειδὴ γὰρ 
εἰχὸς ἣν αὐτοὺς ἀπορεῖσθαι, ὅτι σκηνὴν οὐκ ἔχομεν 
τοιαύτην * Ἱδοὺ, nol, μείζων σχηνἡ καὶ ἀληθινὴ, ὁ 
οὑρανός. Ἡ yàp παλαιὰ τύπος ἣν ταύτης ' χάχε(- 
νην μὲν ἄνθρωπος ἔπηξεν, | ὁ Βεζελεὴλ *, ἢ ὁ Μωῦ- 
σῆς, ταύτην δὲ θεός. Ἐντεῦθεν δὲ σηµείωσαι χατὰ 
τὸν µακάριον Ἰωάννην, ὅτι οὔτε χινεῖται ὁ οὐρανὸς, 
οὔτε σφαιροειδἠς ἐστιν τὸ γὰρ, ἔπηξεν, ἁμφότερα 
ἀναιρε]. 

Πᾶς γὰρ ἀρχιερεὺς εἰς τὸ προσφέρει’ δῶρά za 
xal θυσίας καθἰσταται’' ὅθεν ἀναγχαῖον ἔχειν τι 
xal τοῦτον ὃ προσενέγκῃ. Ἐπειδὴ εἶπεν ὅτι χάθ- 
πται, ἵνα μὴ ἁπάτην νοµίσῃς τὸ ἱερέα αὐτὸν εἰρῆ- 
σθαι, φησὶν, ὅτι εἰ xal χάθηται, ἀλλ᾽ οὖν οὐκ &nO- 


D λεσε τὸ ἀρχιερεὺς εἶναι, πάντα γὰρ τὰ τῶν ἀρχιε- 


ρέων ἔχει, καὶ ὥσπερ ἐχεῖνοι προσφέρουσιν, οὕτω 


καὶ αὐτὺς προσήνεγχεν ἑαντόν. Τὸ μὲν γὰρ xa0- 


ἤσθαι, τῆς ἀξίας αὐτοῦ. τὸ δὲ ἀρχιερατεῦσαι, τῆς 
φιλανθρωπίας τῆς πολλῆς. Καὶ ἄλλως δὲ, ἐπειδὴ 
ἓν f; tou v τινὲς, τίνος ἕνεχεν ἀπέθανεν, εἶγε Y lb ἦν, καὶ 
αἰώνιος * λύει τοῦτο, xal φησιν, ὅτι, Ἐπειδὴ ἱερεὺς T, 
ἱερεὺς δὲ χωρὶς θνσίἰας οὐχ ἔστιν, ἀναγχαῖον ἣν ἔχειν 
τι xal τοῦτον, ὃ προσεγέγκῃ᾽ τοῦτο δὲ οὐδὲν ἣν, 
ἁλλ jj τὸ ἑαυτοῦ σῶμα, ἸΑναγχαίως ἄρα ἀπέθανε, 
Δώρου δὲ καὶ θυσίας τῷ μὲν ἀκριθεῖ λόγφ ἑἐστὶ δια- 
φορά. θυσίαι μὲν γάρ εἶσιν αἱ δι) αἵματος καὶ χρεῶ» 


Varie lectiones. 


* Deocet m. 


199 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR,EOS. -- CAP. VIII. 


270 


προσαγωγαί’ f| vóye ἀχριθέστερον, πἆντα τὰ διὰ A mas, si exactam spcctes ralionem, aliquil est 


κυρὸς. θυμιώμενα”' θυσία γὰρ χνρίως παρὰ τὸ 
θύεσθαι, ὅ ἐστι, θυμιᾶσθαι, Δῶρα δὲ, οἷον χαρτοὶ, 
γαὶ ὅσα ἄλλα ἀναίμακτα καὶ ἄπνρα. Ηλὴν xat à5:a- 
εόρως εὑρίσκονται παρὰ τῃ ΤΓραφῇ χείµενα, ὡς τό" 
Ἐπεϊδεν ó θεὸς ἐπὶ "A6c4, καὶ ἐπὶ τοῖς δώροις 
αὐτοῦ, Χαΐτοιγε ἀπὸ τῶν πρωτογεννηµάτων τῶν 
προθάτων σαν. Ἐπὶ δὲ Κάῑν xal ἐπὶ ταῖς θυ- 
σίαις αὐτοῦ οὐ προσέσχε, χαΐτηιγχε ἀπὸ τῶν χαρ- 
&Gy τῆς γῆς Tav. El 56 τις ἑξομαλίσειν τοῦτο 
πειρῷτο ψυχραῖς λύσεσιν, Rc οὐδὲ αὐτοὶ ἀγνοοῦμεν, 
ἀλλά γε ἑαυτὸν οὐχ οἶδα πῶς ἀπολύσει τοῦ ἐπὶ τῇ 
Εχμελεῖ !'* ἀναγνώσει τῶν Γραφῶν ἐγχλήματος, 
Πολλαχοῦ γὰρ ἀλλαχοῦ ἁδισφόρως ταῦτα χεῖνται, 
«αἱ πορεθέµην ἂν µυρία ἐπὶ µυρίοις, el μὴ ἄπειρο- 
χαλίας ἐδόχει τὸ πρᾶγμα. Πλην ἀρχέσει ἡμῖν ὁ αὐτὸς 
οὗτος ἀπόστολος, ἁπλῶς δῶρα πάᾶντα τὰ προσφερό- 
µενα ὀνομάσα; kv τοῖς ἑξῆς. Καὶ ἄχουε. 


discriminis. οι enim. sunt. oblationes per 
sanguinem et caruem facte : vel quod exactius 
est , omnia, qua per ignem sacrificantur. 8u- 
σία enim, id est victima, proprie est a verbo 
θύεσθαι, quod est θυμιᾶσθαι, lioc est, suffitum edere. 
Dona autem suni fructus, et quecunque alia san- 
guine el igne carentia. Verumtamen et indiscri- 
minatim in Scriptura usurpata inveniuntur, ut : 
Respexit Deus ad Abel, et ad dona ejus "*, licetfuc- 
rant ex ovium primogenitia. Ad Cain autem et 
victimas ejus non. attendit, licet a. fructibus terrae 
erant. Sin quisquam hoc frigidis dilutionibus ex- 
planare conetur, quas ne ipsi quidem ignorainus, 
seipsum tamen nescio quomodo absolvet, ne indili- 


B gentis Scripturarum leetionis insimuletur. S.epe 


namque alibi indiscriminatim haec sunt posi!a, 
atque innumeros locos innumeris conferre potui, 


nisi ineptum hoc videretur negotium. Attamen sufficiat nobis hic ipse Apostolus, qui simpliciter 


quacunque offeruntur, munera appellare consuevit 

El μὲν γὰρ ἦν ἐπὶ γῆς, οὐδ' ἂν jv ἱερεὺς, 
ὄντων τῶν lepéor προσφερύγτων xarà τὸν νγόµον 
τὰ δῶρα. Ἔτι ἐχεῖνο χατασχευάζει, ὅτι, εἰ xal 
ph κάτω ἔχει σχηνὴν, ἀλλ' ἄνω ἐστὶν, hype οὗ χω- 
λύεται ἐκ τούτου πρὸς τὸ εἶναι ἱερεύς. Καὶ opa 
σοφἰαν. Ἐξ οὗ μᾶλλον χατασχευάσειεν ἄν τις, ὅτι 
oox ἔστιν ἱερεὺς, φημὶ 0n éx τοῦ μὴ σχεῖν τόπον 
ἐπὶ γῆς bv ᾧ ἱερώσατο, ix τούτου μᾶλλον αὐτὸς 
χατασχενάζει ὅτι ἱερεύς ἐστι’ xal. grow, ὅτι δι) 
αὑτὸ τοῦτο ἱερεῦς ἐστι, διότι ἐπὶ γῆς τόπον οὐκ 
ἔσχεν ' El μὲν γὰρ ἦν ἐπὶ γης, οὐκ ἂν ἦν ἱερεύς. 


in sequentibus. Audi enim. 


ελ». 4. Nam si super lerram esset, non esset 
sacerdos, cum sint sacerdotes qui offerant secundum 
legem munera. Adhuc illud confirmat, quod, licet 
tabernaculum infra non habeat, sed supra, attamen 
hinc non prohibetur quo minus sit sacerdos. 
Animadverle autem ejussapientiam. Ex quo enim 
aliquis magis probaret eum non esse sacerdotem, 
nimirum quod non habeat locum super terram, 
in quo pontificatus munere fungatur , ex hoc ipse 
potius confirmat quod sit sacerdos. Propter hoc 
ipsum, inquil, sacerdos est, quod in terris locum 


σαν γὰρ ἕτεροι, xai ἐπανάστασι; ἂν ἑδόχει τὸ (, non sit nactus. Si enim super terram esset, sacerdos 


πρᾶγμα. Νὺν δὲ τὸν οὐρανὸν ἔχων τόπον, xal ἐχεῖ 
ἀναγαγὼν τὸ οἰχεῖον copa , ἐχεῖ ἐντυγχάνει ὑπὲρ 
ἡμῶν τῷ Πατρἰ. Ὥστε ἐπειδῃ ἄνω ἑἐστὶ, διὰ τοῦτο 
μᾶλλον ἱερεύς ἐστι, 


Οἴτυες ὑποδείγματι καὶ σχιᾷ «Ίατρεύουσι τῶν 
ἐπουρανίων. Ἐνταῦθα τὴν ὑπεροχὴν δείχνυσι τῆς 
χατὰ Χριστὸν ἱερωσύνης, τὴν μὲν παλαιὰν ὑπό- 
δειγµα xal σχκιὰν χαλῶν * τὰ δὲ ἡμέτερα ἐἑπουράνια. 
"Ot:av γὰρ μηδὲν ἐπίχειον, ἀλλὰ πάντα πνευματιχὰ 
kv τοῖς µυστηρίοις τελούμενα, ἕνθα Op. vot ἀγγελιχοὶ, 
ἔνθα κλεῖδες τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, xal ἄφεσις 
ἁμαρτιῶν, καὶ αὗ πάλιν δεσμὰ, ὅταν ἡμῶν τὸ 
πολίτευμα iy οὐρανοῖς ὑπάρχει, πῶς οὐχ ἑπονράνια 
τὰ χαθ᾽ ἡμᾶς ; Τοότων εὖν τύποι σαν xaX ὑποδεί- 
γµατα, τουτέστιν, ἁμυδρὰ δείγµατα, xal οἷον σχιςα- 
γραφήματα , τὰ ἐν τῇ Παλαιᾷ ὑποδειχθέντα τῷ 
ἹΜωσε]. 

Καθὼς κεχρηµάτεισται Μωῦσηῆς, μέ--λων ἐπι- 
τεΊες τὴν σκηνήν. "Opa γὰρ, φησὶ, ποιήσεις 
πάντα κατὰ τὸν τύπον τὸ» δειχθέγτα σοι ἐν τῷ 
ὄρει. Ἐπειδὴ τὰ δι ὀφθαλμῶν ἡμῖν ὀρώμενα μᾶλ- 


*3 Gen. iv, 4. 


non esset, Erant enim alii interris sace:dutes, el 
ad factionem res ista pertinere videretur. J.un 
vero cum ipsum colum habeat locum, et illuc 
corpus suum transtulerit, illic interpellat pro nobis 
apud Patrem. Itaque quiain supernis est, propterea 
magis est sacerdos. 

VEns. 5. Qui exemplari et umbre deserviunt. ca- 
lestium. Hic excellentiam sacerdotii Christi osten- 
dit, Vetus quidem, exemplar et umbram nomi- 
nans; nostra vero, coelestia. Quando enim nibil 
terrestre, sed omnia sint spiritualia quz in my- 
sleriis transiguntur, ubi hymni angelici, ubi cla- 
yes regni celorum, peccatorumque remissio, et 
rursus ligatio ; quando nostra conversatio in 
colis est ; quomodo nostra non sint coelestia 7 
Horum ígitur figure fuerunt εἰ exemplaria, hoc 
est obscure reprzsentationes, 7(M$ ac veluti um- 
bratiles delineationes, quae in Veteri Testamento 
submonstrata sunt Mosi. 

Sicut responsum est Moysi, cum consummaturus 
essel tabernaculum. Vide euim, inquit, omnia facies 
secundum exemplar quod tibi ostensum est in monte. 
Quoniam ea qux oculis nostris cernuntur, magis 


Varie lectiones. 


* θνόμενα ο. !Piupest, ἴσ, ἆ μελεῖ o, 





291 


THEOPIIYLACTI DULGARLE ARCHllgp, 069 


comprehendimus,quam quz per auditum discimus, A λον καταλαμόάνν -μεν, 3] & δι ἀχοῖς µανθάνοµεν, 


propterea Deus Mosi monsiravit omnia, non solum 
constitutionem tabernaculi, verum etiam quae ad 
sacrificia et alium cultum pertinerent. 

Vrns. 0. Nunc cutem. excellentius. assecutus. est 
ministerium. Ab illa sententia bec dependent, ni- 
mirum : Si enim super terram esset, non esset sa- 
cerdos. Jam vero cum super terram non sit, sed 
colum habeat sacerdotio suo locum, excellentius 
asseculus est minisieriwun : hoc est, non est ei 
ministerium tale, quale est pontificum super ter- 
ram , sed celeste, tanquam locum habens proprii 
sacerdotii caelum. 

Quanto el melioris Testamenti est mediator. Cum 
erztulisset Christi sacerdotium, a loco, à sacerdote, 
et victima, deinde Testamenti excellentiam ponit. 
Atqui dixit quidem prius imbecille esse et inutile 
Yetus Testamentum, propter infantiam et imbecil- 
litatem auditorum, sed subito reconciliatus erat. 
Nunc autem hacde re disserendo diutius immo- 
ratur, commonstratque Novum Testamentum esse 
prestautius Veteri : hoc est Evangelium , cujus et 
mediator ac dator est Christus. Ipse namque no- 
bis Evangelii minister factus est, servi forma 
accepta, quemadinodum legis imediator erat Moy- 
ses. 

Quod in melioribus repromissionibus sancitum est. 
Quod potissimum eos qui ex Judzis crediderant 
refocillabat, lioc ponit, nempe quod Testamenti 
nostri promissiones meliores sunt. Non enim ter- 
τῷ bona prolisque felicitas e& liberorum ^abun- 
dantia, sed celorum regnum Evangelium egervan- 
tibus prowissum est. Ne igitur sitis pusilla - 
nimes :; excellentiores sunt Evangelii ρτοιηῖς- 
siones ; stultum est. autem potiora habentes de- 
fatigari. 

Vgns. 7. Si enim primum illud erat "irreprelten- 
sibile, non utique secundi locus inquireretur. Con- 
sidera ordinem. Dixit Christi Testamentum melius 
esse Veteri. Unde {νο planum fit? Quoniam, 
inquit, in melioribus promissionibus soncitum est. 
Nam si potiores sunt promissiones et retributiones, 
perspicuum est quod melius sit. etiam Testomen- 
tum, sc precepta diviniora. Unde autem liquet 
quod prsesstantiores sint promissiones? Quia illud 
«uidem rejectum es!, inquil, hoc vero surroga- 
tum. Propterea enim Nevum Testamentum pri- 
matum obtinet, quia melius et perfectios. Etenim 
si illud 708 «esset irreprebensibile, hoc es!, si 
irreprehensibiles faceret, nequaquam alterum in- 
troduceretur. Quemsdmodum autem proprie dieere 
solemus : Non est irreprehensibilis domus, pro, 
Defectunm habet, vel putredinem : sic et Vetus Te- 


διὰ τοῦτο Θεὸς Τῷ Μωσεῖ ὑπίδειξε πάντα, οὗ µόνον 
τὴν κατασκευὴν τῆς σχηνῆς, ἀλλὰ χαὶ τὰ πεεὶ 
θυσιῶν χαὶ τῆς ἄλλης λατρείας. 

Νυγὶ δὲ διαφορωτέρας τέτυχε «ειτουργίας. 
Ἐχείνου τοῦ νοήµατος ἤρτηται ταῦτα, τοῦ * El μὲν 
γὰρ fiv ἐπὶ γῆς, οὐκ ἂν ἦν ἱερεύς. Now δὲ μὴ 
Qv, φησὶν, ἐπὶ γῆς, ἀλλὰ τὸν οὐρανόν ἔχων ἱερα- 
τεῖον, διαφορωτέρας ἐπέτυχε «λειτουργίας * τουτ- 
ἐστιν, οὐκ ἔστιν αὐτοῇ ἡ λειτουργία τοιαύτη, olx 


ο τῶν ἐπὶ γῆς ἀρχιερέων, ἁλλ' οὐράνιος, ἅτε τόπον 


ἔχουσα τῆς οἰχείας τελετῆς τὸν οὐρανόν. 

Ὅσφῳ xal κρεἰττονός ἐστι Διαλήχης ιεσίτης. 
Ἐπάρας τὴν κατὰ Χριστὸν ἱερωσύνην, ἀπὸ τοῦ 
τόπου, xal τοῦ ἱερέως, xal vfi; θησίας, οὕτω xal τῆς 
Διαθήχης τὸ μέσον τίθησι. Kal τοι εἶπε μὲν xai 
πρότερον, ὅτι ἁσθενῆς ἦν ἡ Παλαιὰ καὶ ἀνωφελῆς, 
διὰ τὸ νηπιῶδες τῶν ἁκουόντων * ἀλλὰ ταχέως 
ἀπηλλάγη. Nüv δὲ ἑνδιατρίθει τῷ περὶ ταύτης 
λόγῳ, καὶ δεἰχνυσιν, ὅτι fj Νέα Διαθήχη ἑχείνης 
κρείττων * τουτέστι, τὸ Εὐαγγέλιον, οὗ µεαίτης xol 
δότης ἐστὶν ὁ Χριστός ' αὐτὸς γὰρ ἡμῖν διάχον.ς 
τοῦ Εὐάγγελίου γέγονε, δούλου μορφὴν λαθὼν, 
ὥσπερ τοῦ νόµου μεσίτης ὁ Μωῦσῆ-. 


"tic ἐπὶ χρείττοσυ’ ἐπαγγελίαις γδνοµοθέτη- 
ται. Ὅ μάλιστα τοὺς ἓξ Ἰουδαίων πιστοὺς ἀνέφυχε, 
τοῦτο τίθησιν, ὅτι ἐπὶ κρείττοσιν ἐπαγγελίαις ἐστὶ, 


C ἡ ἡμετέρα Διαθήχη. Οὐ γὰρ γῆς ἀγαθὰ, καὶ εὖτε- 


πνία χαὶ πολυτεχνία, ἀλλὰ βασιλεία οὐρανῶν ἐπὴγ- 
Ίελται τοῖς τὸ Εὐαγγέλιον τηροῦσι. Μὴ τοίνυν 
μιχροφυχεῖτε * χρείττους εἰσὶν αἱ τοῦ Εὐαγγελίου 
ἐπαγγελίαι ' ἀνόητον δὲ τὸ τὰ χρείττονά ἔχοντας 
ἀποχάμνειν. 


El γὰρ ἡ πρώτη ἐκείγη ἦν ἄμεμπτος, ovx ἂν 
δευτέρας ἀζητεῖτο τόπος. "Opa τάξιν. Εἶπεν 
ὅτι χρείττων ἑστὶν ἡ κατὰ Χριστὺν Διαθήχη τὶς 
Παλαιᾶς. Καὶ πόθεν δῃλον ; Διότι, φησὶν, ἐπὶ χρείτ- 
τοσιν ἑπαγγελίαις νενοµοθέτηται. Εἰ γὰρ αρείτ- 
τους al ἐἑπαγγελίαι καὶ αἱ ἀντιμισθίαι, εὔδηλον ὅτι 
καὶ ἡ Διαθήκη χρεΐίττων, xal τὰ ἐπιτάγματα !! 
θειότερα. «Πόθεν δῆλον, ὅτι χρείττους ab. ἐπαγγε- 
λίαι; Ἐξ ὧν, φησὶν, ἑχείνη μὲν ἐξεδλήθη, stra 
δὲ ἀντεισήχθη. Διὰ γὰρ τοῦτο ἡ Νέα κρατεῖ, 
βελτίων καὶ τελειοτέρα. El yàp ἐκείνη fjv pap: 
πτος, toutéatiy, εἰ ἀμέμπτους ἐποίει, οὐχ ἂν δευ- 
τέρα εἰσήγητο. "Ὥσπερ δὲ Ιδιωτικώτερον εἰώθαμεν 
λέγειν, Οὐκ ἔστινάμεμπτος f) οἰχία, ἀντὶ τοῦ, " 
τωµα ἔχει, σάθρωµα * οὕτω καὶ τὴν Παλαιὰν ἔφη 
μὴ εἶναι ἄμεμπτον, οὐχ ὡς πονηρὰν, ἀλλ ὡ; 
μὴ δυναµένην βελτιῶσαι, οἷα νηπίοις δοθεῖσαν. 


stamentum dicit non esseirrepreheusibile, non quod pravum sit, verum quod meliores reddere non pot- 


sit, ulpote parvulis traditum. 
Vens. 8. Incusans enim eos dicit. Non dixit, in- 


Mepgópsroc γὰρ αὐτοῖς «Ἰόγει. Οὐκ εἴπε, µεμ- 


Yarie lectiones. 


! ἐπαγγέλματα o. 


295 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBIUEOS. — CAP. Υ11. 


274 


φδμενυς αὑτῇ, ἀλλὰ, [εμφόμεγος αὐτοῖς, τοντ- A cusans ipsum, sed : iwcusans eos, hoc est Judaeos, 


ἐστι, τοῖς Ἰουδαίοις, τοῖς μὴ δυναµένοις τελειωθῖναι 
διὰ τῶν vouixov προσταγµάτων. 

"005 , ἡμέεαι ἔρχονται, JAéyec Κύριος , καὶ 
συντε.έσω ἐπὶ τὸν olxov Ισραὴ., καὶ ἐπὶ τὸν 
εἶκον Ἱούδα διαθήκην xao». Τρανώτερον ἓν- 
ταῦθα δείχννσιν, ὅτι ἐχθέόθληται ἡ Παλαιά. Τὸν γὰρ 
θεὸν διὰ τοῦ Ἱερεμίου παράγει λέγοντα, ὅτι éré- 
gar διαθήσοµαι διαθήκη» χαιν ἡ»', τουτέστι, πάντη 
νέαν ' οὐχ ὥσπερ νοοῦσιν οἱ 'Εδθραῖοι, ὅτι ὁ Ἔσδρας 
ἀνεχαίνισε τὴν Γραφἠν. O5 γὰρ xaw Υέγονεν 
i Γραφῇ, ἀλλὰ παλαιὰ ἔμεινεν, εἰ xal ὑπ' ἐχείνου 
ἀπεμντμονεύθη. 

OD κατὰ τὴν» διαθήκη» [di διεθέµη» τοις 
πετράσι» αὐτῶν, ἐν ἡμέρᾳ .ἐπι]αδομένου µου 
τῆς χειρὸς αὐτῶν, ἑξαγαγεῖν αὐτοὺς x γῆς 
Αἱγύπτου. Ἵνα µήτις ὑπολάθῃ ἑχείνης τῆς διαθήχης 
ἐχδολὴν γίνεσθαι τῆς πρὸς τὸν ᾿Αθραὰμ γενομένης, 
πρυσέθηχεν, Ἐν ἡμέρᾳ ἐπιβαδομένου µου τῆς 
χειρὺς αὐτῶν. Tav γὰρ ἐν τῇ "E2600 διαθήχην, 
φησὶν, ἐχθαλεῖν μέλλω Ι3, τὴν ἐν τῷ ὄρει τῷ Σινᾶ 
δοθεῖσαν πρὸς τοὺς µοασχοποιῄσαντας πατέρας 
ὑμῶν, ὡς fjye πρὸς τὸν ᾿Αθραὰμ διαθήχη ἐν Χριστῷ 
τὸ πέρας ἔλαθε). "Ew γὰρ τῷ σπέρµατί cov, 
φησὶν, εὐογηθήσογται πάντα τὰ ἔθν] ὃς ἐστι 
Χριστός. 

"Οτι αὐτοὶ ovx ἐνέμειαν ἐν τῇ διαθήκῃ µου, 
κἀτὼ ἡμέλησα αὐτῶν, «έχει Κύριος. Ορᾷ: πρῶ- 
τον παρ ἡμῶν ἀρχόμενα τὰ xaxà ; Αὐτοὶ, φῆσὶν, 
οὐχ ἐνέμειναν , χαὶ διὰ τοῦτο ἡμέλησα αὐτῷ». 
Τὰ μέντοι ἁγαθὰ , xat αἱ εὐεργεσίαι, παρ αὑτοῦ 
ἄρχονται. Ὡσανεὶ δὲ ἀπολογούμενος τὴν αἰτίαν 
τίθησι, δι’ ἣν ἐγχαταλιμπάνει αὐτούς * ὅτι διὰ τὴν 
Gb tv ἁχαταστασίαν. 

"Οτι αὕτη ἡ διαθήχη "lv διαθήσοµαι τῷ otxo 
Ἱσραὴὶ μετὰ τὰς ἡμέρας ἐχείνας, .Ίέγει Κύριος. 
Μετὰ τὰς ἡμέρας ἐκείγας * ποίας ; Οἱ μὲν λέγουσιε, 
τὰς τῆς ἑἐξόδου, iv al; ἐδόθη ὁ Μωσαϊχὸς νόμος. 
Ἐμοὶ δὲ δοχεί περὶ ἐχείνων τῶν ἡμερῶν λέγειν, 
κερ' ὧν ἀνωτέρω εἶπεν ' Ἴδου, ἡμέραι ἔρχονται. 
MG". à οὖν διέλθωσιν αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι, τοιαύτην 
διαθήκην διαθήσοµαι, olov ἕξης ἀχούσῃ. 

Διδοὺς γόμονς µου slc τὴ διάνοιαν αὐτῶν, 
xal ἐπὶ καρδίας αὐτῶν ἐπιγράψω αὐτούς. Δειξάτω 


qui non pouerunt consummari per legis prit- 
cepta. 

Ecce dies venieut, dicit Dominus, et consummabo 
super domum Israel, et super domum Juda Tesia- 
meum Novum. Apertius h.c demonstrat Vetus 
Tesiamentum esse antiquatum. Deum enim per 
Jeremiam inducit loquentem : Aliud novum [adus 
disponam, hoc est omnino novut * non quemad- 
modum | inteHigunt Hebr:ei, quod Esdras renovarit 
Scripturam. Non enit nova facta est. Scriptura, 
sed rursus vetus mansit, etiamsi ab illo rccollecta 
si. | 

Vkns. 9. Nun secundum testamentum quod [eci pa- 
tribus eorum, in. diebus quibus. apprehendi manum 
eorum, ut educerem illos de lerra /£gypii. Ne quis 
suspicetur foedus illud ejectum esse, quod pepigerit 
Dominus cum Abrahauo, adjecit : 7n die qua αρ- 


prehendi manum eoruin. Faedus enim, inquit, quod 


est in Exodo, cjicere volo, quod datum est in monte 
Sina patribus vestris qui vitulum fecerant : adeo 
ut feosdus cum Abrahamo factum, in Gbris:o con- 
summatum est. Ait enim : Ja semine (uo benedicen- 
iur omnes gentes : iJ est in Christo 3». 


Quoniam ipsi non permanserunt iu testamento neo, 


el ego neglezi eus , dicit Dominus, Viden' primum a 


nobis mala initium ducere ? Ipsi, inquit, non per- 
manseruprt, proplerea πεθἰεχὶ eos. Bona vero et 
beneficià ab ipso ordiuntur et originem ducunt. 
Porro, quasi se defenderent, causam ob quam de- 
relinquit eos ponil Propter ipsorum, inquit, 
inconstantiam. 

Vzns. 10. Quia lioc est tesiamentum quod disponam 


domui Israel post dies illos, dicit Dominus. Post dics 


illos : quales ? Nonnulli dicunt dies exitus, in qui- 
bus data est lex Mosaica. Mihi autem videtur de 
illis diebus loqui, dequibus paulo ante dixit : Ecce 
dies venient. Cum ergo preeterieriot dies illi, hnjug- 
modi testamentum disponam, quale deinceps au- 
dies. 

Dans leges meas in mentem ipsarum , et in corda 
eorum inscribam illas. Octemdat hoc, quao, Judzeus, 


τοῦτο ὁ Ἰουδαῖος, πότε ἄγραφον παρέλαθδε vópov. p) quando legem.sine acriptis acceperit. Etenim 706 


Καὶ γὰρ μετὰ τὴν ix Βαθυλῶνος ἐπάνοδον, ἐν 
γράμμασιν ἐγένετο ὑπὸ τοῦ "Ἔσδρα * ἀλλ’ οἱ ἁπό- 
στολοίι παρέλαδθον γραπτὸν, ἁλλ᾽ ἂν ταῖς χαρδίαις 
ἑδέξαντο τὸν νόµον τοῦ Πνεύματος. Διὸ καὶ ὁ Χρι- 
στὺς ἔλεγεν, ὅτι 'O Παράχ.ητος ἐάθὼν, ἀνα- 
μνήσει ὑμᾶς πάντα, καὶ διδάξει ὑμᾶς πάντα. 

Καὶ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς θεὺν, xal αὐτοὶ ἔσον- 
τα{ po: εἰς αόν. Τοῦτο χατώρθωτο διὰ τοῦ Εὐαγ- 
T6Mou. Οἱ γὰρ πρότερον εἰδωλολατροῦντες , νῦν 
τὸν ἀἆληθη θΘεὸν ἑἐπιγνόντες, λαὸὺς αὐτοῦ γεγό- 
νασι. 


** Gen. xxi, 18. ** Joan. xiv, 26. 


post reditum e captivitate Babylonica literis man- 
data est ab Esdra. Apostoli vero nihil scriptum 
acceperunt, sed in cordibus suis acceperunt legem 
Spiritus. Hinc Christus dixit : Paracletus ubi ve- 
nerit, suggerei vobis omnia, ac docebit vos omnia '*. 

Et ero eis in Deum, et ipsi erunt mihi in populum. 
Hoc effectum est per Evangelium. Qui enim antea 
idola colebant, nunc verum Dcum agnoscentes Γο- 
pulus ejus facti sunt. 


Vorie lecüones. 


13 622.0 ο. 





295 


suum, et unusquisque fratrem suum, dicens : Cogno- 
sce Dominum : quoniam omnes scien me, a parvo 
ipsorum usque ad magnum ipsorum. Doctrinam híc 
laboriosiorem institutionem dicit. Ecce enim palam 
cernimus, quod non muliis verbis apud mentis 
compotes indigeamus, ut persuadeamus eis, ul 
Christo fidem adhibeant. Nam Judaica quidem lex 
in unum angulum conclusa erat, paucique hanc 
norant: apostolorum autem sonus in omnem ter- 
ram est egressus. Preterea, cuin Deus super ter- 
ram in carne versatus esset, naturamque nostram 
per assumptionem deificasset, resplenduit in om- 
nium animis verz cognitionis Dei lumen, ac veluti 
quadam aptitudo insita erat humano ingenio per 
gratiam, ut Deum vere agnosceret. 

Vgas. 19. Quia propitius ero iniquitatibus eorum, 
el pcccatorum eorum et iniquitatum eorum non me- 
sorabo amplius. Per baptisma abluens nos a pre- 
teritorum peccatorum sordibus, non amplius me- 
minit eorum quz antea fuere abluta. 

Vxns. 19. Cum dicit, novum, antiquavit primum. 
Interpretatur propheticum vocabulum, inquiens : 
Hoc ipsum quod omnino novum nominavit, indicio 
est, primum vetus videri. 

Quod autem aniiquatur et senescit, prope interitum 
esti. Àccepta a propheta libertate et fiducia, dein- 


ceps legem taxat, ostendens nostra nunc florere. 


Certe quidem e prophetico" dicto vetustatis voca- 
bulum adeptus est, a seipso autem illud senectutis 
adjecit, ac deinceps necessario intulit obscuratio- 
nem debitam legi : perinde quasi dicat : Non im- 
portune novum vetus cessare fecit, sed propter 
senium, propter vetustatem ejus, hoc est, propter 
imbecillitatem οἱ inutilitatem : perinde ac alio in 
loco dieit : Nam quod impossibile erat legi, in quo 
infirmabatur per carnem **. 
CAPUT IX. 

Vzas. 1. Habebat quidem prius justificationes cul- 
ture. À sacerdote, a sacerdotio, 707 a testamento 
commenstravit quod flnemiillic habiturum esset : jam 
et ab ipsius tabernaculi forma idem commonsirat. 
Tres enim fuerunt loci, exterior quidem omnibus, 
el Judaeis et Grzcis destinatus : deinde erat vela- 
men, intra quod ingrediebantur sacerdotes quotidie 
sacrum facientes. [lic autem locus appellabatur 
sancia : qua typus fuerunt Veteris Testamenti, 
quippe quod sacrificia per sanguinem illic perage- 
bantur. Sancta vero sanctorum nostri mysterii sive 
sacramenti figura fuerunt. Habebat igitur primum, 
boc esi Vetus Testamentum, justificationes, hoc 
est symbola, instituta, legislationes. Atenim tum 
habebat, nunc vero non habet : cessavit enim. 

Et sanctum seculare. Seculare appellabat, quia 
omnibus ad id patebat aditus, eratque locus con- 


1! Vom. vill, 9. 


!3* προαπολνθέντων m. — '? λέγειο. 


TIIEOPHYLACTI BULCARUE ARCU Top. 


Vens. 14. Et non docebunt unusquisque proximum A Καὶ οὐ ril 


206 
(d£uocur Éxacroc τὸν zAuolor 
αὑτοῦ, xal Ex C toc τὸν ἆδελφὸν αὐτοῦ, «έχων 
Γνῶθι τὸν Κύριον ὅτι πάντες εἰδησουσί pa 
ἀπὸ μικροῦ αὐτῶν ἕως μεγάλου αὐτῶν. Διδαχῆν, 
ἐνταῖθα τὴν ἐπιπονωτέραν διδασκαλίαν Ἰέγει. Ἰδου 
γὰρ ὁρῶμεν, ὅτι οὐ πλειόνων λόγων πρὸς τοὺς ὑγι- 
αίνοντας τὸν νοῦν δεόµεθα εἰς τὸ πεῖσαι πιστεύειν 
τῷ Χριστῷ. Ἡ μὲν γὰρ Ἰουδαϊκὴ νοµοθεσία iv 
μιᾷ γωνίᾳ περιεχέχλειστο, xal ὀλίγοι Ίδεσαν ταύ- 
την: τῶν δὲ ἀποστόλων ὁ φθόγγος εἰς πᾶσαν ἑξηλθς 
τὴν γῆν. Καὶ ἄλλως δὲ, τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς γῆς iv 
σαρχὶ διατρίψαντος, καὶ τὴν φύσιν ἡμῶν τῇ προσ" 
Met θεώσαντος, ἔλαμφεν ἐν ταῖς πάντων ψυχαῖς 
τὸ τῆς ἀληθοῦς θεογνωσίας φῶς, xat οἷόν τις ἔπιτη- 
δειότης ἐνετέθη τῇ ἀνθρωπίν, φύσει ὑπὸ τῆς χάρι- 


Ῥ τος, πρὸς τὸ τὸν ὄντως εἰδένὰι Θεόν. 


"Or: ἹἸλεως ἔσομαι ταῖς ἀδικίαις αὐτῶν, καὶ 
τῶν ἁμαρτιων αὐτῶν xal τῶν ἀνομιῶν αὐτῶν ob 
(0) μησθῶ ἔτι. Διὰ τοῦ βαπτίσματος ἁποπλύνων 
ἡμᾶς τοῦ ῥύπου τῶν προγεγχονότων ἁμαρτημάτωνν 
οὐχέτι µέμνηται αὐτῶν τῶν προαποπλυθέντων !t*. 

Ἐν τῷ «1έγευ', xav, πεπα.Ίαίωκε τὴν πρώ: 
τη». Ἑρμηνεύει τὴν προφητιχἠν ῥῆσιν, xal φησιν, 
ὅτι αὐτὸ τοῦτο τὸ ὅλως ὀνομάσαι χαινὴν, ἑνδεικτι- 
xóv ἔστι τοῦ τὴν πρώτην παλαιὰν λοιπὸν δοχεῖν. 

Τὸ δὲ παλαιούμεγον καὶ γηράσκον , ἑἐγγὺς 
ἀφανισμοῦ. Λαθὼν &nb τοῦ προφήτου τὴν παβῥη- 
σίαν, χαθάπτεται λοιπὸν τοῦ νόµον , δειχνὺς ὅτι 
τὰ ἡμέτερα νῦν ἀνθεῖ ' Ex μὲν οὖν τοῦ προφητιχοῦ 
ῥητοῦ ἑπορίσατο τὸ τῆς παλαιᾶς ὄνομα, παρ) ἑαυτοῦ 
δὲ προσέθηχε τὸ τοῦ γήρως, xai λοιπὸν ἀναγχαίως 
ἐπήγαγχεν ὀφειλόμενον τὸν ἀφανισμὸν τῷ vópto* 
ὡσανεὶ τοῦτο λέγων * Οὐχ ἀχαίρως κατέπανσεν id 
νέα τὴν παλαιὰν, ἀλλὰ διὰ «b γῆρας, διὰ τὴν πα- 
λαιότττα αὐτῆς, τουτέστι διὰ τὸ ἀσθενὰς xal &wo-: 
φελές * ὡς xal ἀλλαχοῦ λέχει. Τὸ γὰρ ἀδύνατον 
τοῦ νόµου, ἐκ ᾧ ἠσθένει διὰ τῆς capxóc. 

ΚΕΦΑΛ. 6G. 

Εἶχε μὲν οὖν ἡ πρώτη δικαιώµατα «ατρείας. 
ἝἜδειξεν ἀπὺ τοῦ ἱερέως, ἀπὸ τῆς ἱερωσύνης, ἀπὸ 
τῆς διαθήκης, ὅτι ἔμελλε τέλος ἔχειν ἐχεῖ * δείχννσι 
νῦν xat ἁπ᾿ αὐτοῦ τῆς σχηνῆς τοῦ σχήµατος. Τρεῖς 
γὰρ σαν τόποι. 'O μὲν ἔξω, ἀφωρισμένος πᾶσι, 
καὶ Ἰουδαίοις καὶ Ἕλλησιν *. εἶτα fjv χαταπέτασµα 
οὗ ἔνδον εἰσήρχοντο οἱ ἱερεῖς , τὰς λατρείας) χαθ᾽ 
ἑχάστην ἐπιτελοῦντες. Οὗτος δὲ ὁ τόπος ἐκαλεῖτο 
για ^ ἅτινα τύπος ἦσαν τῆς Παλαιᾶς, ἅτε τῶν δι) 
αἴματος θυσιῶν τελουµένων ἐχεῖ. Τὰ δὲ "Άγια τῶν 
ἁγίων, τύπος σαν τοῦ map ἡμῖν μυστηρίου. Elyz 
μὲν οὖν, φησαὶν, ἡ πρώτη, τουτέστιν ἡ Παλαιὰ Aia 
0;xn, δικαιώµατα, τουτέστι σύμθολα, f) θεσμοὺς 
χαὶ νομοθεσίας * ἀλλὰ τότε εἶχε, νῦν δὲ οὐχ ἔχει ᾿ 
πέπαυται γὰρ. 

Τό τε ἅγιο" κοσµικόν. Κοσμικὸν εἶπεν '', 
ἐπειδῆ πᾶσιν ἐφεῖται ἐπιθαίνειν, καὶ 0110; ἣν τόκος 


Varie lectiones. 


£231 

ἐν τῷ αὐτῷ 
Ν αζαραῖοι, οἱ προσήλυτοι, οἱ Ἕλληνες. Ἐπεὶ οὗν 
κα) Ἕλλησιν ἐπιθατὸν ἣν, χοσμικὺν' αὑτὸ xaA:t. 

Σχηνἡ γὰρ χατεσκευάσθη ἡ πρώτη, ἐν di ἦ τε 
Άυχνία καὶ ἡ τράπεζα, καὶ ἡ πρόθεσις τῶν ἄρ- 
των, ῆτις Aéperai Ἅγια. Πρώτην λέγει ταύτην, ὣς 
πρὸς τὰ "Άγια τῶν ἁγίων, ἐπείτοιγε µέση αὕτη ἣν, 
Πρ» δὲ αὐτῆς ἣν τὸ χαλχοῦν θυσιαστήριον, τὸ τῶν 
ἑλοχαντωμάτων, Ev ὑπαίθρῳ ἱστάμεγον ' εἴτα χατα- 
πετάσµατος τεταµένου, μᾶλλον δὲ ἐπισπάστρου, ἣν 
αὕτη fj µέση, ἐν ᾗ fj τε λυχνία, xal ἡ τράπεζα, xal 
ἡ πρύθεσις vov ἄρτων. : 

Μετὰ δὲ κὸ δεύτερον καταπέτασµα, exnvi ἡ 
Jeyouérq Άγια ἁγίων. Ορᾶς ὅτι ἦν μὲν πρῶτον 
χα"απέτασμα, ὃ ἑπίσπαστρον χαλεῖ fj Γραφὴ, ὡς 
ἐπισπώμενον xai ἐφελχόμενον, ὃ διεῖλε τὴν αὑλὴν 
εἰς fjv εἰσήρχοντο πάντες χοινῶς, ἓν ᾗ xa ἔθυον 
χατὰ τοῦ χαλχκοῦ θυσιαστηρίου ἀπὸ «fc σχηνῆς ἐχά- 
στοτε δξχομένης τοὺς ἱερεῖς τὰς λατρείας ἔπιτε- 
λοῦντας, Μεθ' ὃ δὲ ταύτην διῆλθες, ἣν αὖθις ἔτε- 
pov !! καταπέτασµα, xal ἔσωθεν τούτου σχηνὴ, ἡ 
λεγομένη "Άγια ἁγίων, εἰς fjv οὖδεὶς ἕτερος εἰσῄει 
εἰ μὴ μόνος ὁ ἀρχιερεὺς, χαὶ οὗτος ἅπαξ τοῦ ἔνιαυ- 
τοῦ. Σχη»ἡν δὲ πανταχοῦ χαλεῖ, διὰ τὸ σκηνοῦν 
ἐχεῖ τὸν Θεόν. 

Χρυσοῦν ἔχουσα θυµιατήριον, xal τὴν χιδω- 
τὸν τῆς Διαθήχης περιχεκαλυμμµέγην πάντοθεν 
χρυσίφ. Κιθωτὺν Διαθήχης ταύτην χαλεῖ, ὡς τὰς 
πλάχας ἔχουφαν, αἴτινες τὸν νόµον περιεῖχον. 


Ἐν ᾖ στάµνος χρνσῆ Éxovca τὸ Márra, καὶρ 


ἡ ῥάάδος ᾽Ααρὼν ἡ β.αστήσασα, val αἱ π.]άκες 
τῆς Αιαθήχης. Ταῦτα πάντα τῆς Ἱουδαϊκῆς ἀγνω- 
μοσύνης ἦν ὑπομνήματα. 'H μὲν στάµνος ἔχουσα 
τὸ Mávva, διότι ἐγόγγυσαν τούτω τραφόµενοι χαινο- 
τρόπως, ἵνα καὶ εἰς τοὺς ἐχγόνους παραπεμφθῇ ἡ 
μνήμη xai τῆς τοῦ θεοῦ χρηστότητος χαὶ τῆς αὐτῶν 
πιχρίας. 'H ῥάδδος δὲ ᾿Δαρὼν, διὰ τὴν ἀντιλογίαν 
τὴν γενομένην ἐπ᾽ αὐτῷ. AI π.Ίάχες δὲ τῆς Διαθή- 
χης, διότι χατέσξαν τὰς πρώτας διὰ τῆς εἰξωώλολατ 
τρείας. ζητήσεις δὲ Πῶς ἐν μὲν ταῖς Βασιλείαις γέ- 
γραπται, ὅτι οὐκ ἣν ἄλλο τι ἐν τῇ χιδωτῷ, εἰ μὴ αἱ 
πλάκες, γῦν δὲ χαὶ τὴν στάµνον φησὶν ὁ Απόστολος, 
xai τῆν ῥά6δον ᾿Δαρὼν iv ταύτῃ ἀποτεθεῖσθαι;, 
Ἴσως obv ἅτε ἄριστα παιδευθεὶς τὰ ᾿Εθραϊκὰ ὑπὸ 


EXPOSiTIO IN EPIST. AD HEBRJEOS. — CAP. IX. 
οἴχῳ ἕνθα 33 οἱ Ἱουδαῖοι, ol A spicuus in ea domo, ubi Judxi, Nazarzi, proselyti, 


238 


Graci. Quia igitur et Graci in illud ascendere po- 
terant, seculare appellat. 

VEns. 2. Tabernaculum enim (actum est primum, 
in quo erani candelabra, εί mensa, εἰ propositio 
panum quc dicitur Sancta. Primum appellat lioc, 
resp&ctu ejus loci qui dicitur Sancta sanctorum, 
nam medium crat loc. Ante ipsum autem erat 
cereum altare holocaustorum, sub dio constitutum : 
deinde, velamine extenso , imo vero attractorio po- 
tius, medium hoc erat tabernaculum, in quo eranj 
candelabra, et mensa, et panum propositio. 

Vgns. $5. Post.secundum autem velamen, taberna- 
culum quod dicitur Sancta sanctorum. Animadvertis 
hic primum fu'sse velamen quod attraetorium Scri- 
ptura appellat, veluti quod convolsatur, et attralia- 
tur, quod dirimebat atrium, in quod ingrediebantur 
omnes communiter, et in quo sacrificabant supcr 
ereo altari, a tabernaculo quotidie capiente sacer- 
doles sacra ministeria perflcientes. Hoc ubi trans- 
isses, erat rursus alterum volamen, et intra hoe 
tabernaculum quod dicitur Sanctum sanctorum, in 
quod nemo alins introibat prater solum pontificem, 
alque iste nisi semel in anno. Tabernaculum auten) 
ubique vocat, quod illic Deus habitot. 

VERS. 4. Aureum habens. thuribulum, et. arcam 
Lestamenti circumcontectam ez omni parte auro. Àr- 
com testamenti appellat, ut quz tabulag haberet 
quae legem complectebantur. 

In qua urna aurea habens Manna, et virga Aat on 
que fronduerat, et tabulae Testamenti. Hxc omnia 
Jjudaicz ingratitudínis erant. monumenta. Urna 
quidem qui: Manna continebat, eo quod, cum isto 
cibo mirum in modum alerentur, obmurmurarunt, 
et ut in posteros 708 memoria Dei henignitatis, 
ct illorum armarulentiz transmilteretur. Virga 
gutem Aaronis , propter contradictionem adversus 
illum excitatam. Tabule vero testamenti, quia pri- 
mas confregerant per idololatriam. Queras autem : 
Qui ergo in libris Regum scriptum sit, quod non 
erat aliud quiddam in arca prater tabulas ; nunc 
vero el urnam Apostolus, et virgam Aaronis hic 
repositam asserit ? l'ortassis, utpote qui optinie in- 
stitutus erat in rebus Judaicis a Gamaliele, ex tra- 


τοῦ Γαμαλιὴλ, ix παραδόσεως ἂν εἶχε τοῦτο” ἐπεὶ D ditione hoc habebat : quandoquidem nunc etiam 


xal vuv ol Φαρισαιάζουτες τῶν Ἑδθραίων συντίθενται 
τοῦτο οὕτως ἔχειγ. Π.ἣν οὐχ ἐξ ἀρχῆς, à)" ὅτε 
ἔμελλε χρυθῆναι ἡ Κιθωτὸς ἐπὶ Ἱερεμίου, ἴσως 
ἀπετέθησαν ἄν, φασὶ, καὶ ταῦτα ἓν αὑτῃ. 


"Yzspáro δὲ αὐτῆς. Τουτέστι, τῆς χιθωτοῦ. 

χεροιβὶμ δόξης. Ἡ τὰ ἔνδοξα, f) τὰ λειτουργικά 
τοῦ θεοῦ, xal πρὸς δόξαν αὐτοῦ ὄντα. Ταῦτα δὲ ἐπί- 
τηδες ἑπαίρει, (va δείξῃ μείζονα ὄντα τὰ wa" 
ἡμᾶς. 


Κατασκιάξογτα τὸ .Δαστήριον. Ἱ.ὰαστήριον ἑἐλέ. 


llebrei, qui Phariszos sectantur, istud ita se ha- 
bere assentiuntur. Verumtamen non ab initio ; 
sed quando arca temporibus Jeremi» occultanda 
erat, forsan, inquiunt, et hac tum ibi reposita 
erant. 

VERs. 5. Bupra ipsam autem. Videlicet, arcam. 

Cherubim glorie. Vel quod celebria essent, vel 
quod ministrarent feo, et ad gloriam cjus perti- 
nerent. Hxc autem consulto extollit quo nostra 
ostendat esse majora. 

Obumbrantia propitiatorium. Propitiatorium dice» 


Vari& lectionves. 


δν EvOa οἱ ἱερεῖς ἑστήχεισαν o. 


PATROL. GR. CXNNY, 


19 δεύτερον υ. 


19 





299 


THEOPHYLACTI BULGARLE£ ARCIITED, 


330 


latur operculum arc , ut ex ipsa Seriptura exa- A yero τὸ πῶμα τῆς κχιδωτοῦ, ὡς Ex τῆς Γραφῖς ao- 


ciius disces, et ne quorumdan i sermonibus deceptus, 
a'iud quiddam: esse putes. Sipnificabat autem 
Christum, qui propitiatio lactus est pro peccatis 
nostris. Obsignavit aatem omnia quz erant in Ve- 
teri Tesiauento, atque communivit. 

De quibus non est modo dicendum per singula. In- 
dicat hic non fuisse sola li:ec quz? cernerentur, sed 
vuigmata quadam fuisse, quorum consideratio 
ct explicatio longiori temporis spatio indigent. 

Vrns. 6. His vero ita compositis, in primum qui- 
dem tabernaculum semper. ingrediuntur. sacerdotes 
sacrificorum officia consummantes. Hzc (quidem ita 
erant, inquit : at vero Judei istis non fruebantur, 
quippe quod velamen eos dispescuit. Nobis enim 
jsta servabantur, quibus pradicebantur. 

VeRs. 7. Iu secuudüm autem semel in. anno solus 
pontifex. Observas figuras jam! prazcessisse ? Ne 
enim dicant, Semel tantum per Christum oblata 
est liostia, et quomodo omnes sanctificavit ? com» 
monstrat hoc antea fuisse, quandoquidem sanctior 
erat magisque tremenda, qux in Veteri Testamento 
semel a pontifice oblata erat. 

Non sine sanguine. Quia hostiam appellavit crü- 
cem, neque ignem habentem, neque ligna, neque 
$rpius ublatam , ostendit sacrificium antiquum 
lujusimodi fuisse : semel enim in sanguine offere- 
hatur. Quasiveruut autem. nonnulli, quomodo in 
Exodo scriptum sit : Faciet sufium super aureum 
aliare, quod 709 videlicet in Sanctis sanctorum 
eral, Aaron, ex incenso con[ectionis subtilis mane : 
mane quando apparaverit [ucernas ,. faciet suffi:um 
super ipso : el quando accenderit Aaron lucernas ad 
tesperam, urel thymíama sempiternum ". Proinde 
quolibel die bis iugred;ebatdr, inquiunt, pontifex 
ià Sancta sanctorum, ut faceret suffitum ubi γι 
aureum altare. Quomodo igitur Apostolus lic dicit 
semel in auno ingressum ? Diluunt autem hoc, 
neinpe quod cum sanguine quotannis semel ingre- 
deretur ; cum thymiamale vero, bis in die. Noveris 
tamen quod perperam dubitarunt οἱ inscienter : 
non enim aureo tburibulo bis in die suffitum facie- 
bat Aaron, sed super aureo altari : hoc vero non 
prat in Sanctis sanctorum, verum in medio taber- 


naculo, in quo erant candelabra et. mensa : quan- D 


coquidem cum aureo thuribulo semel ingrediebatur 
η anno in Sancta sanctorum :aliud enim thoribu- 
lum, aliud altare erat. Apposui autem dubitationem, 
me ille qui ἴδια legerit, hanc ab aliis audiens, in 
errorem inducatur, existiinans eam esse sanam. 


Quen offerl pro seipso, et populi ignorautiis. 
Rursus, pro seipso, inquit, pontifex enim legalis 
pro seipso offerebat, Christus autem non pro sei- 
Εως quomodo enim, qui segregaius erat a pecca- 


** Exo. xxs, 7, 8. 


Vari lectiones. 


* ἀπέλα”ον ο. "' θυµιατηρ:ον 0. 


τῆς µαθήσῃ ἀχριθέστερον, xal yj ἀπατῃθεὶς τοῖς 
τινων λόγοις, ἄλλο τι νοῄσης τοῦτο εἶναι. Ἐδηλου 
μέντοι Χριστὸν, ὃς ἱλασμὺς μὲν ἐγένετο τῶν ἡμετέ- 
pow ἁμαρτιῶν. Ἐπεσφράγισε δὲ πάντα τὰ iv τῇ 
Παλαιᾷ, χαὶ ἐπισςαλίσατο. 

Περὶ ὦν οὐκ ἔστι νῦν Aéyetr. κατὰ µέρος. Ἑμ- 
φαίνει ἐνταῦθα, ὅτι οὗ ταῦτα ἣν µόνα τὰ ὀρώμενα, 
ἀλλ αἰνγματά τινα fjv, & τὸ θεωρεῖν xal ἐςηγεῖσθαι 
μακροτέρου δεῖται χρόνον. 

Τυύτων δὲ οὕτω χατεσυκευασµέγωγν, εἰς μὲν τὴν’ 
πρώτη» σχην ην διαπαντὸς εἰσίασιν οἱ ἱερεῖς τὰς 
«λατρείας ἐπιτε]οῦντες. "Hv. μὲν, φησὶ, ταῦτα" οὐχ 
ἀπήλανον '* δὲ τούτων οἱ Ἰουδαῖοι, ἅτε τοῦ χατα- 
πετάσµατος δ.είργοντος αὑτούς. "Hpiv γὰρ ἑτηρεῖτο 


B ταῦτα, οἷς προεφητεύετο. 


Εὶς δὲ τὴν δευτέραν ἅπαξ τοῦ ἐγιαυτοῦ μόνος 
d ἁρχιερεύς. Ορᾶς Ίδη τοὺς τύπους προχαταθε- 
6ληµένους: Ἵνα γὰρ μὴ λέγωσιν, "Anat ἐγένετο d) 
xatà Χρ:στὸν θυσία, καὶ πῶς πάντας ἡγίασςε ; δεῖ- 
χνυσιν αὑτὸ ἄνωθεν ὃν, εἴγε ἁγιωτέρα fjv καὶ epixfr, 
ἡ ἅπαξ προαφεροµένη xal ἓν τῇ Παλαιᾷ ὑπὸ τοῦ 
ἀρχιερέως. 

Οὐ χωρὶς αἵματος.' Ἐπειδὴ θυσίαν ἐχάλεσε τὸν 
σταυρὸν, οὔτε πῦρ ἔχοντα, οὔτε ξύλα, οὔτε πολλάχις 
πρησφερόμενον, δείχνυσιν ὃτι xol ἡ παλαιὰ θυσία 
τοιαύτη ἣν ' ἅπαξ yàp προσεφέρετο bv αἵματι. 
Ἐκ ίτησαν 66 τινες, πῶς ἓν μὲν τῇ Ἐξίδῳ γέγρα- 
πται' Ὅτι θυµιάσει ἐπὶ τοῦ χρυσοὺ θυσιαστη- 


C ρίου 1", ὃ δηλαδη kv τοῖς ᾿Αγίοις τῶν ἁγίων f», 


Ααρὼν θυμίαμα συνθέσεως «επτῆς τὸ πρωῖ 
πρωῖ ὅταν ἐπισχευάζῃ τοὺς «ύχνους, θυμµιάσει 
ἐπ᾽ αὐτοῦ. καὶ ὅταν ἅπτῃ ὁ Ααρὼν τοὺς .ἰύ- 
χνους τὸ ὀψὲ, θυµιάσει θυμίαμα ἐν δελεχισμοῦ ' 
ὥστε ἑκάστην Ἰωμέραν OG εἰσῇε;, φησὶν, ὃ ἀρχιερεὺς 
εἰς τὰ Άγια τῶν ἁγίων θυµιάσων, ἔνθα Tiv τὸ χρυ- 
σοῦν θυσιαστἠριον. Ἡῶς οὖν ἐνταῦθα φησὶν ὁ 'Anó- 
στολος, ἅπαξ ποὺ ἑνιαυτοῦ τοῦτον εἰσιέναι; Καὶ 
ἐπιλύονται, ὅτι μετὰ αἵματος ἅπαξ τοῦ ἔνιαυτου 
εἰσῄει, μετὰ δὲ θυμιάµατος δὶς τῆς ἡμέρας. Πλὲν 
ἴσθι ὅτι χακῶς ἡπόρησαν, χαὶ ἀνεπιστημό.ως * οὐ 
Υὰρ ἐπὶ τοῦ χρισοῦ θυµιατηρίου ἐθυμία ὁ 'Aaptov 
δὶς τῆς ἡμέρας, ἁλλ᾽ ἐπὶ τοῦ χρυαοῦ θυσιαστηρίου - 
τοῦτο δὲ οὐχ ἐν τοῖς ᾽Αγίοις τῶν ἁγίων fjv, ἀλλ᾽ ἐν 
µέσῃ τῇ σχηνῇ, àv. T; f| τε λυχνία χαὶ dj τράπενα. 
Ἐπεὶ µετά γε τοῦ χρυσοῦ θυµιατηρίου ἅπαξ εἰσᾖει 
τοῦ ἐν αυτοῦ εἰς τὰ "Άγια τῶν ἁγίων. ΄Άλλο γὰρ 
θυµιατήριον, xat. ἄλ)ο θυσιαστήριον. Παρεθέμην δὰ 
xa τὴν ἀπορίαν, ἵνα μὴ παρ) ἄλλων ἀχούσας ταύ- 
την, ὁ ἀναγινώσχων ταῦτα πλανηθῇ, ὄύξας αὐτὴν 
ὑγιῶς ἔχειν. 

Ὁ προσφέρει ὑπὲρ ἑαυτοῦ xal τῶν τοῦ JaoU 
ἀγνοημάτων. Καὶ πά)ιν τὸ, Ὑπὲρ ἑαυτοῦ. Ὁ μὲν 
γὰρ νομιχὸς, φησὶν, ἀρχιερεὺς, ὑπὲρ ἑαυτοῦ προσ- 
έφερεν’ ὁ Ἀριστὸς δὲ, οὐχ ὑπὲρ ἑαντοῦ. Πῶς yàp, 


31 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEDR.£EOS. — CAD. IX. 


ερ 


Qus 


ὅστις χεχώρισται τῶν ἁμαρτωλῶν; Ὥστε πάµπολυ A toribus ? [taque magnum est discrimen inter hur.c 


τὸ διάφορον “οὗτου πρὸς ἐχεῖνον. Τῶν kv vor, μάτων 
δὲ εἶπεν, οὐχὶ ἁμαρτημάτων, εἰς πλείω φόδον ἑἐμ- 
θάλλων xai τοὺς πάλαι Ἰουδσίους, xai πάντας, xal 
χαταστέλλων τὸ φρόνημα. El γὰρ χαὶ μὴ Exóv 
ἥμαρτες, ἀλλ ἅκων καὶ ἀγνοίσας, καὶ τού- 
του οὐλείς ἐστι καθαρός. Τινὲς δὲ ἔφησαν ὅτι 
κἀάντεῦθε» τὸ διάφορον δεικνὺς τῆς χατὰ Χριστὸν 
θυσίας xai τῶν νομικῶν, οὕτως εἶπεν. Al μὲν γὰρ 
νομ!χαὶ τὰ b» ἀγνοίᾳ συνεχώρουν πλτμμελήµατα' 
ἡ δὲ τοῦ Χριστοῦ, χαὶ τὰ ἐν εἰδῆσει ἁμαρτήματα 
ἀφίησι, 

Tovro δη.Ἰοῦγτος τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου, 
/ὔ]πω περανερῶσθαι τὴν τῶν ἁγίωγ ὁδὸν, ἔτι τῆς 
πρώτης σχηνἡς ἐχούσης στάσι». "Αρχετα: λοιπὸν 


et illum. Zgnorantiis autem dixit, non peccaUs, in 
majorem metum conjiciens et veteres Judaos, et 
omnes, ac comprimens superbiam. Eisi enim vo- 
luntarie non peccasti, ignorans tamen peccaati, a 
quo nemo est purus. Quidam autem dixerunt quod, 
hinc discrimen ostendens sacrificii Christi ct legis 
oblationum, sic dixerit. Legis enim oblatioucs, de- 
licta ex iguorautia admissa remittebant : Christi 
autem oblatio, peccata etiam scienter conunissa 
condonat. 


Vrns. 8. Hoc significante Spiritu sancto, nondum 
propalatam esse sanctorum viam, primo tabernaculo 
adhuc habente statum. Orditur deinceps magis my- 


ἀναγωγικώτερον θεωρεῖν τὰ περὶ τῶν σκηνῶν, xal B stice contemplari ea qu: de tabernaculis dicuntur, 


9r, ὅτι Ἔπε:δὴ τὰ μὲν "Άγια τῶν ἁγίων ἅδατα $v 
τοῖς ἄλλοις ἱερεῦὺσιν, ἃ τύπος εἰσὶ τοῦ οὐρανοῦ. fj 
μέντοι πρώτη σκηνή, τουτέστιν, ἡ μετὰ τὸ ἔξωθεν 
θυσιαστ{ριον τὸ χαλχοῦν ποώτη εὐθὺς οὖσα, βάσι- 
pos ἦν αὗτοῖς διαπαντὸς, σύμθολον οὖσα τῆς χατὰ 
νόμον λατρείας, ἁδηλοῦτο συμθολικῶς, ὅτι ἕως οὗ 
ἵσταται d σχηνὴ αὕτη, τουτέστιν, ἕως οὗ κρατεῖ ὁ 
νόμος, xai αἱ χατ αὐτὸν λατρεῖαι τελοῦνται, οὐχ 
ἔστι ῥάσιμος ἡ τῶν ἁγίων COS c, τοντέστιν, fj εἰς τὸν 
οὐρανὸν εἴσοδος, τοῖς τὰς τοιαύτας λατρείας ἔπιτε- 
λοῦσιν ^ ἀλλὰ τούτοις μὲν ἀφανής ἐστι, xal ἀποχέ- 
χλεισται, μόνῳφ δὲ τῷ ἓνὶ ᾿Αρχιερεῖ Χριστῷ ἀςωρίσθη 
ἡ ἑδὸς αὔτη. 


τις παραδολὴ εἰς τὸν καιρὸν τὸν ἐνεστη- σ 


xóra , χαθ' ὃν δῶρά τε xal θυσίαι προςφέρογ- 
ται, μὴ δυνγάµεγαι κατὰ συνείδησιν τελειώσαι 
τὸν «Ἰατρεύοντα. Ὅπερ προξίπον, ἐκεῖνο νῦν φησιν 
ὁ Απόστολος, ὅτι ἡ σχηνὴ ἐχείνη, ἐν ᾗ διαπαν - 
τὸς εἰσίρχουτο οἱ ἱερεῖς, παραθολὴ T, τουτέστι, 
τύπος χαὶ σχιαγραφία τοῦ κατὰ τὸν vópov ἕνεστη- 
χότος χαιροῦ, τοῦ Tb τῆς Χριστοῦ παρουσίας ' χαθ) 
ὃν καιρὸν τοιαῦται θωσίαι προσφέρονται, xal οὕτως 
ἀσθενεῖς, ὥστε μὴ δύνασθαι χατὰ συνείδησ.ν, τουτ- 
έστι, κατὰ «Gy ἔσω ἄνθρωπον, τελειῶσαι τοὺς ταύτας 
προσφέροντας. Σωμάτων γὰρ ῥύπους, οὗ ψυχῶν 
ἁμαρτίας ἑκάθαιρον. Ub γρ µοιχείαν, fj φόνον, 1) 
ἑεροσυλίαν ἀφιέναι ἠδύναντο. 

ΛΙόνον ἐπὶ βρώμασι xal πόµασι, χα). διαφόροις 


aitque : Quandoquidem Sancta sanc:orum inacces- 
sibilia erant reliquis sacerdotibus, quz figura sunt 
cceli : at vero primum tabernaculum, hoc est, quod 
post exteriorem zream aram primo statiui occurre- 
bat, perpetuo ipsis quidem patebat, utpote symbo- 
lum cultus legalis, typice significabat, quod quam- 
diu consisteret tabernaculum hoc, loc est, tantis- 
per dum lex floreret, perficerenturque secundum 
eam culturz ct sacra, in Sancta sanctorum non 
pateret aditus, boc est, in cadum ingressus, talia 
sacra perficientibus : verum non conspicuus essct 
hisce, sed ocelusus, soli autem uni Pontiflci Chri- 
5to Ssegregata fuit hzc via. 

710 Vzns. 9. Que est parabola temporis instantis, 
iu quo munera. el hostie offeruntur, qug non nossun: 
juxta conscientiam per[ectum facere servientem. Quod 
ante dixi, illud nurc Apostolus ait : nempe, taberna- 
culum illud, in quod semper ingrediebantur sacer- 
dotes, erat parabola, id est, üigura et adunibratio 
temporis secundum legeu instantis ante adventum 
Christi : quo tempore ejusmodi sacrificia offerun- 
tur, atque adeo imbecillia, ut non possint secun- 
dum conscientiam, hoc est, interiorem hominem, 
consumunare eos qui illa offerebant. Corporum 
enim sordes, non animarum peccata purgabant. 
Non enim adulterium, homicidium, aut sacrilegium 
remittere potuerunt. 

Vins. 10. Tantummodo ἐπ cibis et potibus, et in 


Buazoecpoic, xal δικαιώµασι Cupxóc, μέχρι καιροὺ Ὦ variis baptismatis εἰ justificalionibus carnis, ad 


διορθώσεως ἐπιχείμεγα. Μόνον, φταὶν, ἐπικείμενα 
τοῖς τότε ἀνθρώποις χαὶ ξιαταττόµενα περὶ βρωµά- 
uv xal ποµάτων. Τόδε γὰρ φησὶ, φάγε, καὶ «60: 
ph φάγτς. Πῶς δὲ εἶπε, πόμασι; καΐτοι περὶ πο- 


µάτων διαφορᾶ» οὗ διελάµθανεν ὁ νόµο.. "H τοίνυν 


τοῦτό Qt περὶ τοῦ τὸν ἱερέα μὴ πίνειν οἵνον, ὅταν 
ἔμελλεν εἰσελθεῖν εἰς τὸ "Άγιον" f] xoi περὶ τῶν 
εὐχὰς, τουτέστιν ὑποσχέσεις περὶ ἀποχῆς οἴνου 
ποιωνµένων, ὥσπερ xat οἱ Ναξαραῖοι ' f ἁπλῶν ἓς- 
ευτελίζων τὰ τοιαῦτα διατάγµατα xai διασύρων, 
τοῦτο εἶπε. Δ.άφορο: δὲ βαπτισμοὶ ἦσαν. Καὶ γὰρ 
xiv νεχροῦ ἵφατο, κἂν λεπροῦ, xàv γονοῤῥυϊς byé- 
νετό τις, ἐδαπτίζετο, xal οὕτως ἐδόχει χαθαρίνε- 
σῦαι. Ταῦτα δὲ δικαιώµατα ἦσαν σαρχὸὺς, τουτέστιν 


lempus usque correctionis imposila. Tauntummodo, 
inquit, imposita bominibus qui tum vivebant, et 
injuneta de cibis et petu. Hoc enim, inquit, vescere, 
hoc vero ne vescaris. Quomodo autem dixit, in po- 
tibus? atqui de potuum wuifferentia nihil tradidit 
lex. Vel igitur hoc dicit, quod sacerdos non debuc- 
rit bibere vinum quando ingressurus esset in San- 
cla : vel de his dicit, qui vota, hoc est, prowissio- 
ves faciebaut a vino abstinendi, sicut et Nazargzi : 
vel simpliciter, ut vilescere faciat hujusmodi ordi- 
nationes el ritus, atque yJ eos perstringat, hoc 
dixit. Varii autem baptismi apud eos erant, Nau si 
mortuum attigisset quispiam . vel leprosum, et si 
seminis fluxum pateretur aliquis , abluebalur, ca- 





303 


THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHIED, 


κά 


que ratione vi.'ebatur mundus reddi. [Te autem ju- A ἐντολαὶ cápxiat, θάρχας καθαίρουσαι, xal σαρχικῶς 


stificationes fuerunt. carnis, hoc est, mandata «ar- 
nalia, carnem purganlia, adeoque carnaliter justi- 
ficantia eos qui sccundum carnem impuri cense- 
bantur. Non tamen ad finem usque imponenda 
erant, ecaterum ad lempus correctonis, hoc est, 
ad Christi usque adventum, qui h:ec emendaturus 
erat, ac verum ct spiritualem Dei cultum introduc- 
turus, Quia vero lex gravejugum erot, merito dixit, 
Ππιροείία; perinde ac in Actis memori: proditum 
est : Quid tentatis imponere jugum super cervices 
discipulorum, quod neque patres nostri bajulare pa* 
tuerunt ?* 

Vegas. 11. Christus autem accedens Pontifex futu- 
rorum bonorum. Veteris, inquit, Testamenti cultus 
in celum non introduxit. Christus autem accedens, 
semel ingressus est in Sancta : ibi enim est red- 
ditio sensus. Non dixit autem, factus Pontifex, sed, 
accedens Pontifex, hoc est, in hoc ipsum venieus. 
Non prius accessit, el deinde casu ita eveniente, 
factus est Pontifex : sed scopus cur in terram ve- 
niret, pontificatus erat. Non dixit autem, eorum 
qu: mactantur 711 Pontifex; sed, futurorum 
bonorum : tanquam sermone universum exacte ex- 
primere non valente, simpliciter et. indeflnite bona 


vocavit quie nobis conferuntur. Futura vero hoc 


dixit, respectu temporis legis. Ut enim illud instans 
vocavit, sic ας Christi sunt, futura appellat, ad 
comparationem illius, vcl revelandorum nobis in 
futuro sa culo mysteriorum. 


l'er amplius et per[eciius tabernaculum.  Carnem 
hic dicit, qua majus quidem erat, quatenus et Deus 
Yerbum, et omnis Spiritus operatio demoratur in 
ipsa. Non enim ei ex mensura impertiit Deus Spi- 
rituin, Perfeciius autem, tanquam perfcctiora tran- 
sigens, 

Non manu[actum, id est, non fiujus creationis. 
liic insultaut. lizeretici, dicentes coeleste esse cor- 
pus et :iliereum. Atqui si. caeleste putasset. Apo- 
stolus et. cethercum, quomodo dixisset, non — hujus 
esse creationis? non enim extra creaturas caelum 
est. Quid igitur est quod dicit? Quod vetus taber- 
naculum manus Beseleclis artificum fecerunt, Dci 
autem Verbi tabernaculum Spiritus consiituit. Pro- 
pterea dixit ipsum non esse hujus creationis, id 
est, non barum creaturarum, caeterum spirituale 
et divinum, Creatura enim nulla habet in se Deum 
Verbum secundum substantiam : tabernaculum au- 
tem illud huic hypostatice unitum erat. Secuiudum 
materiam igitur corpus Domini nostro erat simile, 
οἱ ejusdem nobiscum essentize, nempe ex immacu- 
' lato sanguine sanctze Virginis compactum : secun- 
dum modum vero constitutionis supra nos fuit, οἱ 
quia Deo Verbo hypostatice unitum erat, Vel quia 


1. Act. xv, 10. 


δικαιοῦσαι τοὺς χατὰ σάρχα δοχοῦντας ἀχαρθάρτους. 
O5 μέντοι ἄχρι τέλους ἔμελλον ἐπιχεῖσθαι, ἀλλ ἄχρι 
xaipov διορθώσεως, τουτέστιν, ἄχρι τῆς τοῦ Ἆρι- 
στοῦ παρουσίας τοῦ μέλλεντος διορθώσασθαι ταῦτα, 
καὶ τὴν ἀληθινῆν καὶ πνευματικἣν λατρείαν ἔπεισα- 
γαχγεῖν. Ἐπεὶ δὲ ζυγὸς Ἡν ὁ νόμος βαρὺς. εἰχότως 
eine τὸ, ἐπιχείμενα. Ὡς χα) iv ταῖς Πράξεσι γέτ 
γραπται" Τί πειράζετε ἐπιθεῖναι ζυγὸν ἐπὶ τὸν 
τράχη.Ίον τῶν μαθητῶν, ὃν οὔτε οἱ πατέρες ἡμῶν 
éCdccacuv ; 


Χριστὸς δὲ παραγεγόµεγος .Αρχιερεὺς τῶν 
με.Ἰόγτων ἀγαθῶν. Ἡ μὲν Παλαιὰ, qnot , λατρεία 
οὐκ εἰσῆγεν !* εἰς τὸν οὐρανόν ' ὁ δὲ Χριστὸς xa- 
ραγεγόμεγος εἰσηλθεν ἐφάπαξ el; τὰ Άγια” ἐχεῖας 
Υὰρ ἀποδέδοται ἡ ἔννοια,. Οὐχ εἶπε δὲ, γενόμενος 
ἀρχιερεὺς, ἀλλὰ παραγενόµενος Ἀρχιερεὺς, τουτ- 
έστιν εἰς αὐτὸ τοῦτο ἐλθών. Οὐ πρότερον παρεγέ- 
νετο, εἶτα συμθὰν οὕτω, ἐγένετο ᾿Αρχιερεύς * ἀλλ᾽ à 
σχοπὺς τοῦ παραγεγονέναι αὐτὸν sl; τὴν γῆν, ἡ 
ἀρχιερωσύνη ἦν "0. Οὐκ εἶπε δὲ, ᾽Αρχιερεὺς τῶν 
θυοµένων, ἀλλὰ τῶν με..λ]όγτων ἀγαθῶων, ὡς οὖκ 
ἰσχύοντος τοῦ λόγου παραστῆσαι τὸ nv ἀκριθῶς, 
ἁπλῶς χαὶ ἁδιορίστως ἀγαθὰ ἐκάλεσε, τὰ εἰς ἡμᾶς 
γενόµενα. Μέλλοντα δὲ ταῦτα εἶπεν, ὡς πρὸς τὸν 
τοῦ νόµου xatpóv. Ὥσπερ γὰρ ἐχεῖνον ἑνεστηχότα 
ἐχάλεσεν, οὕτω μέλλοντα τὰ χατὰ Χριστὸν ὀνομά- 


σ ζει, ὡς πρὸς σύγχρισιν Exelvou, 9$ καὶ τῶν ἓν τῷ 


µέλλοντι αἰῶνι ἀναχαλυφθησαομένων ἡμῖν µνστη- 
ρίων. 

Διὰ τῆς μείζῶγος καὶ τε.ειοτέρας σχηνῆς. Τὴν 
σάρχα ἐνταῦθα λέγει, μείζονα μὲν οὖσαν, χαθὸ xal 
ὁ θεὸς Λόγος, χαὶ πᾶσα dj τοῦ Πνεύματος ἐγέργεια 
οἰχεῖ tv αὑτῇ. Οὐ γὰρ ix μέτρου δέδωχεν ὁ θεὸς 
τὸ Πνεῦμα. Τε.]ειοτέρας δὲ οὔσης, ὡς τελειότερα 
χατορθούσης. 

OD κχειροποιήτου, τουτέσευ», οὐ ταύτης τῆς 
κτίσεως. Ἐνταῦθα ἐπιπηδῶσιν οἱ αἱρετιχοὶ, λέ- 
γοντες οὑράνιον εἶναι τὸ σῶμα xal αἱθέριον. Καὶ 
μὴν καὶ εἰ οὐράνιον αὐτὸ ἑδόξαζεν 6 Απόστολος xol 
αἱθέριον, πῶς εἶπεν οὗ ταύτης τῆς κείσεως 
εἶναι; O0 γὰρ ἔξω τῶν κτισμάτων ὁ οὐρανός. Τί οὖν 


D ἐστιν ὃ λέγει ; "Οτι τὴν μὲν παλαιὰν σχηνὴν χεῖρες 


τῶν περὶ Βτζελεὴλ τεχνιτῶν ἑἐποίησαν " τὴν δὲ 
τοῦ Θεοῦ Λόγου σχηνὴν, τὸ Πνεῦμα συνεστήῄσατο. 
Ad εἶπεν αὐτὴν μὴ εἶναι ταύτης εῆς κτίσεως, 
τουτέστιν οὐ τούτων τῶν κτισμάτων, ἀλλὰ πνευµαχ- 
«xijv xal θείαν. Τῶν μὲν γὰρ κτισμάτων οὐδὲν ἔχει 
ἐν ἑαυτῷ τὸν θεὸν Λόγον καθ ὑπόστασιν' Exeivr 
ὃξ xaü' ὑπόστασιν ἥνωτο τούτῳ. Κατὰ μὲν οὖν τὴν 
ὕλην, τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου καθ fjud; fjv, καὶ ὁμοού- 
0:07 ἡμῖν, ὡς ἐκ τῶν ἀχράντων αἱμάτων τῆς ἁγίας 
Παρθένου συµπαγέἐν' κατὰ δὲ τὸν τρόπον τῆς συστά- 
σεως, ὑπὲρ ἡμᾶς, xal ὅτι χαθ' ὑπύστασιν Ένωτο τῷ 


Varie lectiones, 
H οὐ c. | 5 -: TN "e 2 -ἳ 79 -” - P - 
iigiidi. ο. Ὁ ἕγουν τὸ 02221; τὺ ἴδιον go ua ὑτΣ2 τῶν ἁμχρτιυν Ἡ κῶν 0. 


305 


EXPOSITIO IN EPIST. AD IIEBR.£OS. — CAP. IX. 


306 


Βεῷ Λόγῳ. Ἡ ἐπειδὴ f; Όλη τῆς παλαιᾶς σχηνῆς $9Xa A materia veteris tabernaculi ligna et pelles fuerunt, 


wai δέρματα σαν, καὶ χρυσὸς, χαὶ ἄργυρος, xa 
χαλυὺς, xal ὑφάσματά τινα, πρὸς ἐχεῖνα ὁρῶν ὁ 
Απόστολος εἶπεν, ὅτι Οὗ ταύτης τῆς χτίσεως, $5; 
ἐδεήθη fj παλαιὰ σκηνἡἠ. Τὸ γὰρ ὅλον συγκριτικῶς 
ἑχφέρει τὸν λόγον, xai δείχνυσι τὴν χατὰ Χριστὸν 
ὑπεροχήν. Καλεῖ δὲ τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου καὶ oxr, viv, 
ὡς ἐνταῦθα, διὰ τὸ τὸν Μονογενη σχηνῶσαι ἐν aoc] 
xai χαταπέἑτασμα, ὡς ἀποχρύπτουσαν τὴν θεότητα. 
Καλεῖ χαὶ τὸν οὐρανὸν τοῖς αὐτοῖς τούτοις ὀνόμασι ' 
᾽σχηνὴν, ὡς ἐχεῖ ὄντος τοῦ ἀρχιερέως' χαταπέτασµα, 
ὡς ἀποτειχ'ζομένων τῶν ἁγίων δι αὐτοῦ. 

Οὐδὲ δι αἵματος τράγων xal µὀσχω», διὰ δὲ 
toU ἰδίου αἴματος. Ἰδου πάντα ἐξηλλαγμένα καὶ 
ὑπεροχὴ. ὅση αἵματος θείου πρὸς τὰ τῶν ζώων, μεθ) 
ὧν ὁ νομιχὸς ἀρχιερεὺς εἰσήρχετο. 


Elon.i?sv ἑφάπαξ εἰς τὰ "Αγια. Τουτέστιν εἰς 
«ὸν οὐρανόν. 

Aloríar «ύτρωσιν" εὑρόμεγος. Οὐ πρόσκαιρυν 
καθαρμὸν 35, ὡς ἐχεῖνοι, ἁλλ᾽ αἰωνίαν ἐλευθερίαν 
ΨΦυχιχῶν ἁμαρτιῶν. "H ὅτι ἅπας εἰσελ)ὼν, διἁ μιᾶς 
εἰσέδνυ ἀῑδιον εὑεργεδίαν ἡμῖν κατέἐθετο. "Upa δὲ 
καὶ τὸ, εὑρόμεγος, ὡς παρὰ προσδοχίαν γενοµένου 
τοῦ πράγματος. οὕτω ταύτῃ τῇ λέξει ἐχρήσατο. 
΄Απορον γὰρ ἣν τὸ τῆς ἐλευθερίας ἡμῖν * ἁλλ᾽ αὐτὸς 
εὗρε τοῦτο. 

El γὰρ τὸ αἷμα ταύρων xal τράγω», καὶ σποδὸς 
ἑαμά.εως. ῥαντίζουσα τοὺς χεκοινωµένους, ἁγιά- 
ζει πρὺς τὴν τής σαρχὸς καθαρότητα. Ἐπειδὴ 
ἀπίθανον ἂν ἴσως ἔδοςξ πολλοῖς, τὸ διὰ μιᾶς θυσία: 
xai αἵματος ἑνὸς, λύτρωσιν αἰωνίαν παρασχεῖν, 
κατασχξνάσει τοῦτο, xal δείχνυσιν πιθανὸν τοῦτο 
ἐχ t5; παρὰ τοῖς Ἰουδαίοις δόξης. El γὰρ ὑμεῖς, 
φηρὶν, ἐπιστεύετε χαθαίρεσθαι ῥαντιζόμενοι τῷ αἷ- 
ματι τῆς δαµάλεως, χαὶ αὖ τῇ σποδῷ ὕδατι φυρυ- 
μένη (ἑτηρεῖτο γὰρ ἡ σποδὸς εἰς χάθαρσι» τῶν 
χΣκοινωµένω», τουτέστ., τῶν µεαιασµμένων) , πῶς 
τὸ τοῦ Χριστοῦ αἷμα οὐ καθαριεῖ τὰς φυχάς; "Opa 
δὲ σύνεσιν. Ox εἶπεν, ὅτι ἑχαθάρισε τὸ αἷμα τῶν 
τράγων, ἀλλ' ἡγίαζεν ' οὐχ ὡς δοξάζων τὰ νομιχὰ, 
ἀλλ᾽ ἵνα χατορθώσῃ à βούλεται. El γὰρ αἷμα τράγου 
ἁγιασμὸν παρεῖχεν, ὡς πιστεύετε, πολλῷ μᾶλλον 
πξισθή τσθέ [παρέχειν ἁγιασμὸν t5 τοῦ Χριστοῦ 
alga. "Οτι γὰρ οὐχ ἵνα ἑπάρῃ τὰ Ἰουδαϊκὰ τοῦτο 
εἶπεν, 6pa πῶς προαέθηχε" Πρὸς ev τῆς σαρκὺς 
καθαρότηζα. "Άγιον γὰρ, φπαὶν, ἣν οὗ πρὸς τὸ τὰς 
«υχὰς καθαίρειν, ἀλλὰ τὴν σάρχα. 

Πόσῳ [ιᾶ1.1ο" τὸ alug τοῦ Χριστοῦ, ὃς διὰ 
Πνεύματος αἰωγίου ἑαυτὸν προσήνεγκεν ἅμωμον 
τῷ θεῷ. Οὐκ ἀρχιερεύς τις ποὀτἠνεγχὸν τὸν Χρι- 
στὸν, ἀλλ αὐτὸς ἑαυτόν ' xal οὐ διὰ πυρὸς, ὡς αἱ 
δαμάλεις, ἀλλὰ διὰ Πνεύματος αἰωνίου, ὥστε χα) 
τὴν χάριν χαὶ τὴν ἀπολύτρωσι» διαιωνίζειν. Καὶ 
ἅμιωμον, τουτέστιν, ἀναμάρτητον. Καὶ γὰρ καὶ ἓν 
τῇ Παλαιᾷ ἡ δάµαλις ἅμωμος ἀπηῃτεῖτο εἶναι. 


el aurum, οἱ argentum, et ον, et textum quidam; 
ad hac respiciens Apostolus dixit, quod uon sit 
hujus creationis, qua indigucrit tabernaculum vc- 
tus. Omnino enim per compárationem profert ora- 
tionem, et Cliristi excellentiam ostendit. Vocat au- 
tem corpus Domini labernaculum, quemadmodum 
in hoc loco, eo quod conimoretur in eo. unigenitus 
Dei Filius : et velamentum, eo quod contegat divi- 
nitatem. Vocat et. coelum iisdem his nominibus : 


Aabernaeulum scilicet, eo quod illic sit. pontifex ; 


velamen autem, eo quod sancti per ipaum comnmuüu- 
niuntur. 

VEns. 12. Neque per sanguinem hircorum aut 
vilulorum, sed per proprium sauguinem. Eu. omuia 


5 sunt diversa, atque istis tanto excellentiora, quanto 


C 


sanguis divinus sanguine animalium, cum quibus 
pontifex sub lege ingrediebatur. 
Introiít semel in. Saucta. lloc est, in coelum. 


719 terna redemptione inventa. Non tempora- 
ria purgatione, ut erat illorum, sed zterna libertate 
animarum a peccalis. Vel quia semel ingressus, 
per unum introitum aternum nobis beneficium 
contulit. Vide autem quod ait, inrenia, ceu prater 
exspectationenmjres facta esset, sic liac dictione usus 
est. Libertas enim nobis dubia eraot, verum ipse 
hauc invenit. 

Vegas. 15. Si enim sauguis (Iaurorum et hirco- 
rum, el cinis vitula aspersus, inquinatos sanclificat 
ad emundalienem carnis. Quia fortasse plerisque 
improbabile videbatur, per oblatienem unam et 
sanguinem unius, redemptionem eternam exhibere: 
confirmal boc, indicans hoc verisiuíle esse ex 
ipsorum Judaorum opinione. Si enim vos, inquit, 
sanguine vilulae conspersi mundari credebatis, ac 
rursus cinere 9418 adinisto, servabatur eniin ci- 
nis iu purificationem profanatorum, hoc est, pol- 
lutorum, quomodo Cbristi sanguis non purgabit 
animas ? Animadverte autein ejus prudentiam. Non 
dixit, quod sanguis hireorum purgavit, sed sancLifi- 
cavit : non ut legalia glorificet, $cd ui efficiat quae 
velit. Si enim sanguis hirci prestiti sauctificatio- 
nem, uti vos creditis; multo potius credere debetis 


D Christi sanguinem sauctificatienem praestare. Quod 


enim hzc non dixerit ut Judaica elferat, vide quo- 
modo apposuerit, Ad emundationem carnis. San- 
ctum enim erat, inquit, nou ut animas purgaret, 
sed carnem. 

Vgns. 14.Quanto magis sanguis Christi, qui per Spi- 
ritum clernum seipsum obtulit immaculatwn Deo. 
Non pontifex quispiam obtulit Christum, sed. ipse 
seipsum : el non per ignem, ut ipsze vitulie, sed 
per Spiritum zeternum, ut jam et gratia et redem- 
ptio sint zeterna. Et immaculatum, hoc est, peccati 
expertem. Nam in Veteri Testamento vitula exige- 
batur, qui omni macula careret. 


Variae lectiones. 


** καθαρισμὀν. 


301 


mortuis. Illic quidem dixit, sanctificat; sed tamen 
addidit, ad emundationem carnis : hic vero cum 
dixisset, Emuhdabit, protinus excellentiam demon- 
stravit. Addit enim quod conscientiam mundabit, 
boc est, interiorem hominem, quod sane ille non 
erat. Et. illic quidem qui attigisset mortuum, tinun- 
dabatur : hie vero puritas datur a mortuis opceri- 
bus, quz? vere coinquinare possunt, et a Deo abdu- 
cere. 

Ad serviendum Deo viventi et vero ? Proinde qui 
mortua opera attingit, non servit Deo viventi et 
vero, sed opera qu:e eligit pro Deo habet. Sic is 
qui ventri deditus cst, ventrem Deum facit : 713 
sic avarus idolorum cultor est. Hujusmodi igitur 
opera mortua sunt, non solum quod a sempiterna 
vita aliena sint, verum etiam quod, dum peragun- 
tur, exsecrabilia sint, atque adeo vana et mendacia, 
wt que nos inescant et suavia videntur, cum mi- 
Rime sint. - 

Vgns. 15. Et ideo Novi Testamenti mediator est. 
Quod non paucos imbecilliorum !urbabat, mors 
videlicet Christi: Si enim mortuus est, inquiunt, 
quomodo dabit qux promisit? huic jam Paulus 
medicinam adhibens, ostendit propter hoc ipsum 
ratum et firmum esse testamentum, quia mortuus 
est: viventium enim testamentum non dicitur. 
£am ob rem, inquit, mortuus est, ut nos mundaret, 
ac in testamento reliquit nobis condonationem, et 
paternorum bonorum fruitionem, mediator factus 
jnter Patrem et nos. Pater enim noluit dimittere 
nobis lizereditatem, sed irascebatur ut filiis contu- 
macibus et abalienatis. Christus itaque mediator 
factus erat, atque ipsum nobis reconciliavit. Quo- 
modo ? Quod nos oportebat. pati, mori enim debuis- 
semus, hoc ipse pro nobis sustinuit, nosque dignos 
testamento reddidit, atque deinceps testamentum 
&labile redditum est per mortem Filii, eo quod 
non ad indignos hzreditatem transmiserat. Etenim 
testamentum quosdam heredes habet :—2audi itaque 
testamentum Christi : Volo ut tbi ego sum, et. illi 
sint*9* :; — alios autem exlizredes : Non pro omnibus 
vero rego, inquit, sed pro iis qui per verbum ipsorum 


. «redunt in me **, Testamentum porro testes habet : D 


Testatur autem de me qui misit me*? ; ac : Paracletus 
testimonium mihi dicet ; et : Vos testes mei estis. 

Ut morte intercedente. in redemptione eorum pra-- 
"4ricationum qua erant sub priori testamento. Ànim- 
advertis Christi mortem ob nostram redemptio- 
nem factam esse? Quomodo igitur eam imbecillita- 
tis esse pulas, cum adeo polens fuerit, ut qua in 
lege erant prevaricationes  sanarit ? Quomodo 
igitur ad legem copfugis, qux adeo est infirma, 
ut neque preevaricationes quas in ipsa fiunt corri- 
rere potuerit? Nonquia prava erat, sed quia infir- 
ma. 

Promissionem accipiant, qui vocati sunt, eterne 


**' Joan. xvit, 24. ** Joan. vini, 90. ?* ibid, 18. 


| THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEF. 
Emwundabit conscientiam nostram. ab. operibus A — KaGapiet τὴν συγείδησιν ἡμῶν ἀπὸ νεκρῶν Ep- 


368 


qur. Ἐκεῖ μὲν εἶπε τὸ, ᾿Αγιάζει ἀλλὰ προσέθηχε 
καὶ τὸ, πρὸς τὴν τῆς σαρκὸς καθαρότητα * ἓν- 
ταῦθα δὲ, Καθαριεῖ, εἰπὼν, ἔδειξεν εὐθὺς τὴν ὑπερ- 
οχἠν. Ἐπάγει Υὰρ, ὅτι τὴν συνείδησιν χαθαριεῖ, 


(τοντέστι, τὸν ἑντὺς ἄνθρωπον, ὅπερ ἐχεῖ οὐκ ἣν. 


Κακεῖ μὲν ὁ ἀφάμενος νεκροῦ, ἑκαθαρίκετο' ἐνταῦθα 
6b ἡ κάθαρσις ἀπὸ νεχρῶν ἔργων τῶν ἀληθῶς μµιαί- 
νειν δνναμένων, xaX ἀπάνειν Θεοῦ. 


Eic τὸ «λατρεύει» θεῷ Core καὶ ἆ.1η0ιγῷ; Ὥστε 
ὁ νεκρῶν ἔργων ἁπτόμενος, οὗ λατρεύει θεῷ ζῶντι 
καὶ ἀληθινῷ, ἀλλὰ τὰ ἔργα ἃ προαιρεῖται ἐχεῖνα 
θεοπριεῖ. Οὕτως ὁ γαστρίµαργος θεοποιεῖ τὴν χοι- 
λίαν ' οὕτως ὁ πλεονέκτης εἰδωλολατρεῖ. Νεχρὰ οὖν 
εἰσι τὰ τοιαῦτα, οὗ µόνον ὡς τῆς αἰωνίου ζωῆς ἀλλό- 
τρια, ἀλλ ὅτι xax £v αὐτῷ τῷ πράττεσθαι βδελυχτά 
εἰσι, xal ψευδή ὃξδ, ὡς δελεάξζοντα ἡμᾶς, χαὶ δο- 
χοῦντα μὲν $6£o, μὴ ὄντα δὲ. 


Καὶ διὰ τοῦτο Διαθήκης Καινῆς μεσίτης ἑστίν. 
Ὅπερ ἑτάραττε πολ]λοὺς τῶν ἀσθενεστέρων, ὁ 0á- 
νατος δηλαδὶ τοῦ Χριστοῦ. El γὰρ ἀπέθανε, qaot, 
πῶς δώσει & ἐπήγγελται; τοῦτο νῦν ὁ Παῦλος θερα- 
πεύων, δἐίχνυσιν ὅτι δι αὐτὸ μὲν οὖν τοῦτο βεβραία 
ἐστὶν ἡ διαθήκη αὑτοῦ, διότι ἀπέθανεν ἐπὶ γὰρ 


«ζώντων διαθήκη οὗ λέγεται. Διὰ τοῦτο, gol, διὰ τὸ 


καθαρἰσαι ἡμᾶς, ἀπέθανε, xal ἂν διαθήκῃ χατέλει- 
Φεν ἡμῖν τὴν ἄφεσιν, xai τὴν ἁπύ)αυσιν τῶν π1- 
τρῴων ἀγαθῶν, μεσίτης Ὑενόµενος τοῦ Πατρὸς vat 
ἡμῶν. 'O γὰρ Πα τὸρ οὐκ ἤθελεν ἀφεῖναι ἡμῖν χλη- 
ρονομίαν , ἀλλ ὠργίζετο ὡς υἱοῖς ἀθετήσασι xal 
ἀπηλλοτριωμένοις. Ὁ οὖν Χριστὺς μεσίτης ἐγένετο, 
καὶ χατήλλαξεν αὑτόν. Καὶ πῶς; "Omco ἔδει ἡμᾶς 
παθεῖν, ἆἁ ποθανεῖν γὰρ ὠφείλομεν, τοῦτο αὐτὺς oko 
ἡμῶν ὑπέστη, καὶ ἔποίησεν ἡμᾶς ἀξίους τῆς διαθἠ» 
Χης, καὶ λοιπὸν dj διαθήχη βεδαία ἐγένετο διὰ τοῦ 
θανάτου tou Υ]οῦ, ὡς οὐχ εἰς ἀναξίους τὴν xXnpovo- 
plav παραπέµφασα. ἈΚαὶ γὰρ ἡ διαθήκη τοὺς μὲν 
Χληρονόμους ἔχει ---- ἄχονε γοῦν τῆς κατὰ Χριστὸν 
διαθήχης' θέλωῖνα ὅπου ἐγώ εἰμι, καὶ obzovócc 
— τοὺς δὲ ἀποχλύρους" Ov περὶ πάντων δὲ ἑρωτῶ, 
ἀ 1.1ὰ περὶ τῶν πιστευόγτων διὰ τοῦ Aóryco αὐτῶν 
elc ἐμά. Ἡ διαθῄῆχη µάρτυρας ἔχει Μαρτυρεῖ 
περὶ ἐμοῦ d πέμνας µε . xaX, Ὁ ΠαράχΊητος καρ- 
τυρήσει περὶ ἐμοῦ καὶ, "Yuste δὲ μαρευρεῖτε. 

"Όπως θανάτου γεγοµένου εἰς ἁπολύτρωσιν 
τῶν ἐπὶ τῇ πρώςῃ διαθήκῃ παραθάσεων. ὈΟρᾷς 
ὅτι ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας ἀπο- 
λντρώσεως ἐγένετο; Πῶς οὖν τοῦτον ἀσθενείας εἶναι 
νομίζεις τὸν οὕτως ἰσχύσαντα, ὥστε xaY τὰς Ev τῷ 
νόµῳ παραθάσεις ἰάσασθαι», Πῶς οὖν προστρέχεις 
τῷ νόμῳ τῷ οὕτως ἁδυνάτῳφ, ὥστε μηδὲ τὰς ἐπ' 
αὐτῷ παραθάσεις δύνασθαι διορθώσασθαι; Οὐχ ὅτι 
πονηρὸς ἣν, ἀλλ᾽ ὅτι ἀσθενῆς, 


ΤΗΝ ἐταγγεῖαν «Ἰάθωσιν οἱ κεχ.ἑημένοι της 


399 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBIUEOS. — CAP. IX. 


310 


αἰωνίου ζωῆς xot x.Agporopiac. Ei γὰρ μὴ 6 θά- Α lreditatis. Nisi enim mors Christi fiberasset nos 


νατος toU Χριστοῦ ἀπήλλαξεν ἡμᾶς τῶν ἁμαρτιῶ», 
δι &; ἑξεπιλεμώσαμεν ἑαυτοῖς τὸν Πατέρα πῶς ἂν 
ἑλάδομεν τὴν οὐράνιον xànpovopgíav ; Τὸ δὲ, xex.Aq- 
prot, τεῦτο Urol, ὅτι παρὰ μὲν τὴν ἀρχὴν πρὸς 
ἡμᾶς, ὡς πατὴρ πρὸς υἱοὺς, διέχειτο ὁ θεὸς, xa 
κεκλημένοι ημεν εἰς τὴν χληρονομίαν) Όστερον 5t, 
αὑτοὶ ἑαυτοὺς διὰ τὸν ἁμαρτιῶν ἀναξίους ἑποιήσα- 
μεν ταύτης. 

Ὅπου γὰρ διαθήκη, θάνατον ἀνάγχη φέρεσθαι 
τοῦ διαθεµέγου. Διαθήχη γὰρ ἐπὶ νεκροῖς βεδαία. 
M τοίνυν ταρασσέτω ὑμᾶς ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ" 
εἰ μὴ γὰρ ἀπέθανεν, οὔτε διαθήχην ἂν ἐποίησεν, 
ὥστε κληρονομῆσαι ἡμᾶς. Αναμφίδολον γὰρ ὅτι ἡ 
διαθήχη μετὰ θάνατον κρατεῖ. οὔτε ὅλως ἄδιοι ἂν 
fus? χληρονοµίας , ὡς τῆς ἔχθρας μὴ λυθείστς. 


Ἐπεὶ µήποτε ἰσχύει, ὅτε ζῇ ὁ διαθέµενος ; 
Ἑρωτηματικῶς τοῦτο xal ἀνάγνωθι xaX νόησον. 

Ὅδθεν οὗδ' ἡ πρώτη χωρὶς αἵματος ἐγκεχαίνι- 
σται. Οὐὑ µόνον ἀπὸ τῆς κοινῆς συνηθείας ἐπιστώ- 
«310 6 ἔλεγεν, ἀλλὰ χαὶ ἀπὸ τῶν tv τῇ Παλαιᾷ 
δυμθάντων , ὃ μᾶλλον τοὺς ὙἙδραίους ὑπήχετο. 
"O0tv, φησὶ, τουτέστι͵ διότι ἀναγχαῖόν ἐστι τὸ θά- 
Υατον προηγεῖσθαι τῆς διαθήκης, διὰ τοῦτο χαὶ ἡ 
πρώτη δ-αθίχη οὗ χωρὶς αἵματος ἐἑνεχαινίσθη, 
Alpa δὲ θανάτου σύμθολον. "AXA' ἐχεῖ μὲν ἀμνοῦ 
αἷμα ' τύπος γὰρ ἣν " ἐνταῦθα δὲ τῆς ἀληθείας λαμ- 
φάσης ὁ Yüg τοῦ θεοῦ σαρχὶ ἀπέθανεν ὑπὲρ ἡμῶν. 
Ti δέ ἐστι τὸ, ἐγχεκαίνισται; Tous. ἔστι, τὴν ἁρ- 
xh» τῆς συστάσεως χαὶ τῆς βεθαιώσεως ἕἔλαδεν. Οὐκ 
ἄλλως γὰρ ἔλαθεν ἀρχὴν τοῦ ἐνεργεῖν, εἰ μὴ alpa- 
τεχχυσία προέδη. 


Λα ληθείσης Τὰρ πάσης ἐντο.ῆς κατὰ τὸν νό- 
Μον ὑπὺ Ἠωῦσέως παντὶ τῷ Aa. Κατὰ τὸν νόµον, 
τουτέστι καθὼς ὁ Geb; ἐνομοθέτησεν, ἵνα λαλτθῶ- 
σιν εἰς τὰ ὦτα παντὸς τοῦ λαοῦ. f| πάτης ἐντολῆς 
τῆς χατὰ τὸν νόµον, τουτέστι τῆς νοµοθετηθείσης. 


Λαθὼν rà αἷμα τῶν µόσχων xal τράγων μετὰ 
ὕδατος καὶ ἑρίου κοκχίνου καὶ ὑσσώπου, αὐτό 


3 peccatis, quibus Patrem hostem nobis fecimus, 
quomodo accepissemus coelestem lizreditatem? Vo- 
cati aulem, hoc significat , quod primum quidein 
erga nos, ul pater erga filios, Deus aflectus erat, 
vocatique eramus ad liredititem: postea vero, 
ipsi nosipsos per peccata ista indignos fecimus. 


Vgns. 16, 17. Ubienim testamenium, mors necesse 
est intercedat testatoris. Testamentum 1 & enim 
in mortuis firmum est. Ne igilur turbet vos mors 
Christi: nisi enim mortuus esset, neque Lestamen- 
tum quidem condidisset, ut nos lieredes essemus, 
est enim extra omnem controversiam, testamen- 
(n post mortem esse rajum, neque omnino digni 
essemus harediiate, utpote inimicitia nondum 5ο- 
luta. 

Alioqui nunquid valet dum vivil qui testatus. est ? 
l'er interrogationem hoc lege et intellige. 

Vins. 18. Unde nec primum quidem sine sanguine 
dedicatum est. Non &olum a communi consuetudine 
ürimnavit quod dixit, verum etiam ab iis quz in Ve- 
teri Testamento contigerunt, id quod llebrzos ma- 
gis suadebat. Unde, inquit, hoc est, quia necessa- 
rium est mortem procedere testamentum, propterea 
primum testamentum non citra sanguinem dedi- 
catum est. Sanguis autem mortis est indicium. 
Sed illic quidem agni sanguis; typus enim erat: 
hic vero, veritate refulgente, Filius Dei mortuus. 
est secundum carnem pro nobis. Quid autem est, 
dedicatum esl ? hoc est, principium constitutiouis 
et confirmationis accepit. Non cnim alias princi- 
pium operandi accepissct, nisi sanguinis effusio 
przecessisset. 

Vgns. 19. Cum enim pronuniialum esset. univer- 
sum mandatum. secundum. (cgem α Moyse omni 
pepulo. Secundum legem, id est, perinde ac Domi- 
nus lege sanxerat, ut mandata ejus propuniiaren- 
tur ad aures universi populi : vel universum man- 
datum secundum legem, hoc est, quod lege cautum. 
fuerat. 

Accepto sanguine  vittlorum — cum aqua εἰ [ana 
coccinea, ei hyssopo, ipsum quoque librum et omnem 


τε τὸ fiGMov καὶ πάντα τὸν «Ἰαὸν ἑῤῥάντισε, D populum aspersit. Quam ob rem liber aspergebatur 


l'ivo; ἕνεχα τὸ βιθλίον ἑῤῥαντίζετο xaló λαός, ^il 
τοῦ τιµίου αἵματος ἄνωθεν σχηµατιζοµένου, δι’ οὗ 
ἑῤῥαντίσθημεν ἡμεῖς χαὶ αἱ καρδία. ἡμῶν * αὗτα, 
(39 εἰσι βιδλία, ὡς xal ἀνωτέρω εἶπε " Διδοὺς vó- 
µους ἐπὶ καρδίᾳ αὐτῶν. Καὶ τὸ ὕδωρ δὲ σύμδολον 
τού βαπτίσματος. Ἑνταῦθα δὲ παραλαμθάνοντα: cb 
αἷμα xal τὸ ὕδωρ, τάχα μὲ» καὶ διὰ τὸ ἐκ τῆς πλευ- 
ρᾶς τοῦ Κυρίου ἀποῤῥνὲν 3! αἷμα xal ὕξωρ' τάχα δὲ 
xai ὅτι τὸ βάπτισμα οὗ τὸ ὕδωρ σύμθολον, τὸν θά- 
νατον τοῦ Kuplou χαταγγἑλλει, οὗ τὸ αἷμα ἑνδειχτι- 
x^v. Τὸ δὲ ὕσσωπον παρξλαμθάνετο ὡς συγκρατη- 


et populus? Vel ut pretiosus sanguis antea prxfi- 
güraretur, quo. nos conspersi sumus, el corda 
nost:3a: jpsa enim sunt libri, perinde ac supra 
dixit, Dans leges meas in corda ipsorum. Aqua au- 
tem. bapiismatis symbolum fuit. Hic autem assu- 
muntur sanguis et aqua, fortasse quidem eo quod 
ex latere Christi profluxerit sanguis et aqua: vel 
fortasse quod haptisma, cujus aqua symbolum ecs!, 
mortem Domini annuntiat, cujus sanguis est indi- 
cium. llyssopum autem assumehbatur ob. vim | reti- 
nendi propter densitatem, ac lana similiter. Vel 


Varie lectiones. 


!" ἀποῤῥεῦσαν wm. 


- 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHEEP. 


312 


quia ovis esset. Christus: ac propterea coccinéa A τιχὸν τυγγάνον διὰ vh» Ππυχνότητα ᾽ καὶ τὸ ἔριον 


era!, ut ipso colore sanguinis pr: se formam fer- 
rt. 


Vsgns, 90. Dicens: Hic est. sanguis testament, 
qtiod mandavit ad vos Deus. Christus vero ait: Hic 
est sanguis NoviTestamenti in remissionem peccato- 
rum: illic autem neque novum est, neque renis- 
sio peccatorum. Observas igitur quomodo 715 
sanguinem testamentum nominaverit ? ut adeo 
necessario mors intelligatur, ubi testamentum dici- 
sur, 

Vgns. 21. Etiam tabernaculum, et omnia vasd 
ministerii, sanguine similiter aspersit. Et hxc sane 
figura fuerunt. Nos enim sumus tabernaculum, 
juxta illud : Inhabitabo in ipsis, et inambulabo 31. 
Et vasa magne domus Dei, alia quidem aurca, 
alia vero argentea. Conspersi itaque sumus vero 
sanguine Christi, sanctificatique sumus in mortem 
]psius per baptismum. 

Vgns. 22. El omnia pene in sanguine secundum 
legem mundaniur, et sine sanguinis effusione non fi 
remissio. Cur Pene apposuit? Quia illa non erant 
perfecta mundatio, neque perfecta remissio. 
Quomodo enim, cum peccata non remitterentur? 

Vgns. 25. Necesse est igitur exemplaria. quidem 
celestium his mundari., Coslestia nostra dicit, adeo - 
que illa que ad Ecclesiam pertinent. Dictum autem 
cst in superioribus, quomodo celum sit. Ecclesia. 
liorum igitur exemplaria et figurz fuerunt res 
Judaice: propterea purgabantur sanguine vitulo- 
tum, ac cinere juvencz, aliisque usque adeo vili- 
lus. 

Ipsa autem celestia. Hoc est, qux sutit Ecclesiz, 
qui nostra sunt. 

Melioribus hostiis quam istis. Quandoquidem 
erii nostra Judaicis tanto meliora sunt, quanto 
cotum terra, siquidem illi bona terrestria expecta- 
bant, nostra vero hzreditas colum est, non imme- 
rito et prastantiori et magniflcentiori sacriflcio 
dignata fuerint, sanguine nimitum Filii Dei, qui 
mundavit nos perfecüius. Mors igitur Christi non 
sofum fuit ut stabiliret. testamentum, verumetiam 
à verom purificationem efficeret, anim: videlicet. 
Hanc autem ob causam mortis beneficiorum memi- 
nit, eo quod multis ignominiosissima videbatur, 
maxime vero mors inu cruce tolerata. 

Vgss. 24. Non enim ini manufacta sancta introiit 
Uhristus, exemplaria verorum, sed. in ipsum celum, 
ui nunc appareat vlltui. Dei pro nobis. Admodum 
superbiebant Templi nomine Jud:i, neque enim 
liujusmodi delubrum in aliis terris erat, quod vel 
pulchritudinis nomine, vel sumptuum magnitudine 
«cum hoc conferri posset. (uia enim rebus corpo- 
ralibus alliciebantur Judzi, precepit Deus magni- 


t | Cor. vi, 16. 


ὡσαύτως * f| διότι πρόθατον 6 Χριστὸς, διὰ τοῦτο 
xai κόκκινου, ἵνα xai τῇ γροιᾶ τύπον (ipt τοῦ 
αἵματυ». 

Λέγων' Τοῦτο τὸ αἷμα τῆς διαθήκης ἧς ἐγετεί- 
Jaco πρὸς ὑμᾶς ὁ θεός. 'O δὲ Χριστός Tovro τὸ 
αἷμα τῆς Διαθήκης Καιγῆς, Τὸ εἰς ágeotv ἁμαρ- 
τιῶν. Ἐχεϊ δὲ, οὔτε χαινη, οὔτε ἄφεσις ἁμαρτιῶν. 
'Opd; οὖν πῶς τὸ αἷμα δ.αθηχην ὠνόμασεν; Ὥστε 
ἀνάγχη θάνατον νοεῖσθα:, ὅπου δ,αθίκη λέγεται. 


Kal τὴν oxnri δὲ, κα) πάντα τὰ σκεύη τῆς 
Λειτουργίας, τῷ αἵματι ὁμοίως ἑῤῥάντισε. Καὶ 
ταῦτνα τύπος σαν, ἡμεῖς γάρ bopsv fj exivit, χατὰ 
τό. Ἐνοιχήσω ἐν αὐτοῖς, καὶ ἑμπδριπατήσω, 
Καὶ σχεύη τῆς μεγάλης οἰχίας τοῦ θεοῦ, τὰ μὲν 
χρυσᾶ, τὰ δὲ ἀργυρᾶ. Ἐῤῥαντίσθημεν οὖν τῷ dà 
θινῷ αἵματι τοῦ Χριστοῦ, καὶ Ἠἡγιάαθημεν εἰς τὶν 
θάνατον αὐτοῦ βαπτισθέντες. 

Καὶ σχεδὸν ἐν αἴματι πάντα κἀθαρίζεται κατὰ 


τὸν νόµο», καὶ χωρὶς αἱματεκχυσίας οὗ Τίνεται 


ἄφεσις. Διὰ τί τὸ, Σχεδὸν, προσέθηχε ; Διότι ἐχεῖνα 
οὐκ ἣν χαθαρισμὸς τέλε'ος, οὐδὲ ἄφεσις τελεία. Πῶς 
γὰρ, ἁμαριιῶν μὴ ἀφιεμένων: 

ἸΑνγάγχη οὗν τὰ μὲν ὑποδείγματα τῶν iv τοις 
οὐρανοῖς, τούτοις καθαρίζεσθαι. Οὐράνια τὰ χαθ) 
ἡμᾶς λέγει, τὰ τῆς Ἐκχλησίας. Εΐρηται δὲ ἀνωτό- 
ρω, πῶς οὐρανὸς dj Ἐπκχκλησία, Τούτων οὖν ὑπο- 
δείγµατα Ίσαν xai τύποι τὰ "loubalxá* διὰ τοῦτο 
xai ἑκαθαρίζοντο αἴματι µόσχων, xal σποδῷ δαµά- 
leue, xaX τοῖς ἄλλοις τοῖς οὕτως εὐτελέσιν. 


Αὐτὰ δὲ tà ἑπουράνια. ῬΤουτέστι, τὰ i5; Ἐκ- 
κ᾿ησίας, τὰ ἡμέτερᾗ. . 

Κρεἰττοσι θυσίαις παρὰ ταῦτα. Ἐπειδῃη xoi 
κρεἰττονἁ elot τῶν ἸΙουδαϊκῶν, xai τοσούτον ὅσον 
γῆς οὐρανὺὸς, εἴγε ἑχείνοις μὲν τὰ ἀγαθὰ viva, ἡμῖν 
δὲ κλήρος οὐρανὸς, εἰκότως xai μείζονος ** καὶ µε- 
γαλοπβεπεστέρας θυσίας Ἠξίωνται, τοῦ αἵματος τοῦ 
χἱοῦ τοῦ 8:00, τοῦ καθαρἰσαντος ἡμᾶς τελεώτερον. 
"Apa οὖν ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ, οὗ µόνον διὰ «5 βε- 
βα.ὥσαι τὴν διαθήκην ἐγένετο, ἀλλὰ xal διὰ τὸ τὸν 
ἀληθινὸν καθαρισμὸν ἀπεργάσασθαι, τὸν τῆς φυχῆς. 


D Διᾶ τοῦτο δὲ τῶν τοῦ θανάτου εὐεργεσιῶν µνημµο- 


νεύει, διότι τοῖς πολλοῖς ἀτιμότατος ἐδόχει, καὶ µά- 
λιστα ὁ διὰ σταυροῦ. 

Ov γὰρ εἰς χειροποίητα ἅγια εἰσῆ-ῖθεν à Χρισ- 
tóc, ἀγείτυπα τῶν dAuüuwor, àAA εἰς αὐτὸν τὲν 
οὐρανέν, νῦν ἐμφαγισθῆναι τῷ προσώπφ τοῦ 
θεοῦ ὑπὲρ ἡμῶν. Μέγα ἐφρόνουν ἐπὶ τῷ vag Ἰων- 
δαῖοι : οὔτε γὰρ ἣν ἀλλαχοῦ γῆς τοιοῦτος ναὺς, οὗ 
χάλλους ἔνεχεν, οὗ πολυτελείας. Ἐπειδη γὰρ τοῖς 
σωματικοῖς ἐφείλχοντο οἱ Ἰουδαῖοι, προσέταξεν ὀ 
θεὸς φιλοτιμµότατα αὐτὸν κατασχευασθῆναι. Διὺ xal 


Varie lectiones. 


ü κρείττονος ο. 


313 


EXPOSITIO IN EPIST. AD IIEBR.EOS. — CAP. IX. 


214 


ἀπὸ τῶν περάτων τῆς Υῆς πρὸς αὐτὸν fjoyovto. Tí A ficeutissime illud apparari. Unde et a finibus orbis 


οὖν ὁ Παῦλος; "Qom:p ἐπὶ τῶν θυσιῶν ἐποίησε xal 
χαθεῖλεν αὐξὰς, ἀντιστῆσας τὸν θάνατον τοῦ Χρισ- 
τὸῦ» οὕτω xai ἐνταῦθα, τῷ ναῷ ἀντίστῤδας τὸν οὗ- 
ρανὸν, δἐίχνυσι τὸ διάφορον. Οἱ μὲν Y&p ἄλλοι áp- 
χιτερεῖς εἰς τὰ χἑιροποίητα ἅγια εἰσίρχοντὀ, ἅτινα 
ἦταν ἀντίτυία τῶν ἁληθινῶν, τουτέστι, τοῦ οὐρανοῦ 
σαν τύπος. Οὗτος γὰρ τὰ ἁληθινὰ ἅγια. Ὁ 6h 
Χριστὸς εἰς αὑτὸν τὸν οὑρανὸν εἰσῆλθε, χαΐτοι τὰ 
πάντα πληροϊ, χαὶ πάρεστι πανταχοῦ ' ἀλλὰ διὰ τὸ 
ἀνθρώπινον ταῦτά φησιν. Οὐ µόνον δὲ διὰ τούῖου 
δείχνυσι τὴν δ.αφορὰν, ἁλλὰ xal διὰ τοῦ δεῖξαι τὸν 
ἥμέτερον ἀρχιερέα ἐγγύτερον γενόµενον τοῦ θεὸῦ. 
Οἱ μὲν γὰρ παλαιοὶ ἀρχιερεῖς διὰ συµδόλων ἑώρων 
τὸν θεὸν, ὃ δὲ Χριστὺς αὐτὸν τὸν Θεὺν ὁρᾷ τῷ προσ- 
cmt αὐτοῦ ἐμφανισθείς. Καὶ τοῦὲο δὲ συγχαταθα- 
τικῶς διὰ τὸ ἀνθρώπινον εἴρηται. Τί ἐλτι τὸ ὑπὲρ 
fiy ;. Μετὰ θυσίας, φησὶν, εἰςῆλθε δυναμέντς ES- 
ελεώσασθαι τὸν Πατέρα, ἀλλὰ xal τοῖς ἀγγέλοις ἀπο- 
καταλλάξαι ἡμᾶς. Καὶ Υὰο κἀχεῖνοι ἁπηχθάνοντο 
ἡμῖν ὡς ἐχθροῖς τοῦ αὐτῶν Δεσπότου. Νῦν οὖν ὑπὲρ 
ἡμῶν ἐμφανίξεται, τοῦτο γὰρ τὸ, ΝΟΥ, ὅτι εἰστλθεν 
ὡς ᾿Αρχιερεύς' διὰ γὰρ τὴν ἡμετέραν χαταλλαγὴν 
εἰσηλθεν. 


Οὐδ' Tra &oAJAdxic προσφέρ]! ἑαυτόν, 0ὐδὲ cl;- 
ηλθε νῦν εἰς τὸν οὐρανὺν, ἵνα xài ἄλλοῖς εἰσέλθῃ 
προσφέρων ἑαυτόν. 

Ὡσάερ ὁ ἀρχιερεὺς εἰσέρχεται εἰς τὰ Άγια 


terrarum ad illud veniebant. Quid igitur Paulus ? 
lidem ut in oblationibus fecit, auferens eas, 
subrogata in eorum loco morte Christi: sic boc 
loci, Templi vice colum statuens, discrimen ob 
oculos ponit. Alii quidem pontifices in manufac!a 
416 sancta ingrediebantur, qux fuerunt exem- 
plaria verorum, hoc est, culi figura fucrunt: illud 
enim vera sancta; Christus autem in ipsum 
celum introiit, etsi omnia implet, et ubique 
adest: sed propter humànam naturam. lizec dicit. 
Noa áutem solum per hoc differentiam demonstrat, 
verum etiam per hoc quod osteriderit. Pontificem 
nostrum Deo viciniorem redditum. Veteres enim 
pontifices per symbola quxdam cernebant Deum : 
Christus autem ipsum Deum videt, ipsius vultui 
apparens. Átque hoc cum demissione propter 
humanam naturam dicitur. Quid autem est, Pro 
nobis ? Cum oblatione, inquit, ingressus cst, qui 
posset placare quilem Patrem, ino et. angelis nos 
reconciliare; siquidem et ipsi infensi nobis erant 
ceu Domini sui hostibus. Nunc igitur pro nobis 
apparet, hoc enim. indicat nune, quod ingressus 
est veluti Pontifex : propter nostram enim recor- 
ciliationem esL ingressus. 

Vrns. 25. Neque ut sepe offerat semetipsum. 
Neque introiit nunc inu ccelum, ut alias postliae 
ingrediatur, seque ipsum offerat. 

Quemadmodum pontifex intrat in Sancta per sih- 


κατ ἁγιαυτόν. "Opa τὴν ὑπεροχὴν. Ἐκεῖνος Xiv gulos annos. Vide Christi excellentiam. Pontifex 


ἐνιαυτὸν, ὁ Χριατὸς ἅπας. 

Ἐν αἵματι dAAocpiq. Καὶ τοῦτο τῆς ὑπεροχῖς. 
Ὅ μὲν γὰρ ἐν αἵματι ἀλλοτρίῳ, ταύρων xal κρά- 
yov * Χριστὸς δὲ ἐν ἰδίῳ, 

Ἐπεὶ ἔδει αὐτὸν Πολλάχις παθεῖν ἀπὸ χαταθολῖς 
xócpou. Ἐπεὶ, εἰ ἔμελλε, φησὶ, πολλάχις προ- 
ενεγχεῖν, ἔδει αὐτὸν χαὶ Λολλᾶχις ἀποθανεῖν, διὰ τὸ 
ἴδιον αἷμα ὀφείλειν προσἀγειν. 


Nir δὲ ἅπαξ ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώγων, slc 
ἀθέτησι ἁμαρτίας, διὰ τῆς θυσίας αὑτοῦ «ε- 
Ῥαγόρωται. Ἐνταῦθά τι xal ἀποχαλύπτει µυστή- 
Ριον, διὰ τί ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων µετὰ πολλὰ 
ἁμαρτήματα 3». El μὲν γὰρ παρὰ τὴν ἀρχὴν ὁ θά- 
νᾶτος αὐτοῦ ἐγένετο, ὅτε οὖκ ἐχύθη οὕτως ἡ ἆμαρ- 
tía, εἶτα οὖδεὶς ἐπίστευσεν, οὐχ ἔδει δὲ δεύτερον 
ἀποθανεῖν, ἀνόνητα ἂν ἣν ἅπαντα. Νὺν δὲ ἐπειδὴ ὕσ- 
*:pov πολλὰ ἣν τὰ ἁμαρτήματα, εἰχότως πεφανέ- 
poat ὁ θεὸς ** ἐπὶ ἀυντελείᾳ τῶν αἰώνων, ἵνα ἆθε- 
tfot, τουτέστι, χαταθάλη, zal ἁπαῤῥδησίαστον ποι- 
{ση τὴν ἁμαρτίαν διὰ τῆς θυσἰας αὐτοῦ, τουτ- 
ἔστι, τοῦ θανάτου τῆς σαρχὸς αὐτοῦ. Τοιοῦτον xal 
ἀλλαχοῦ εἶπεν "Όπου ἐπ. εόνασεν ἡ ἁμαρτία, 
ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις. Πῶς δὲ ἁπαῤῥησίασ- 
τος ἐγένετο fj ἁμαρτία | Καθὺ οἱ ταύτην ἐνεργοῦν- 


** ] Aon. v, 20. 


quotannis ingreditur, Christus vero semel. 

In sanguine alieno. Et hoc ad excellentiam per. 
tinet. llle enim in. sanguine alieno, taurorum el 
hircorum ; Christus autem in proprio. 

Vgns. 26. Alioqui oporlebat eum | [requentius pati 
a éons'itulione mundi. Alioquin, inquit, si Sape 
oblaturus erat seipsum, oportebat eum εἰ szepius 
mori, quandoquidem per proprium sanguiuem 
oblationem facere debuisset. 

Nunc autem semel in. consummatione seculorum, 
ad destitutionem peccati, per liostiam suam appa- 
rkit. Hic arcani quiddam revelat, cur in. consum- 
matione seculorum post multa peccata apparuerit, 
Si enim in. principio mortem subiisset, quando 


D p.ceatum nor perinde diffunderetur, ac tum nemo 


credidisset, hon autem secundo mori oportebat, 
inutilia fuissent omnia. Jam vero postquam  extre- 
mis temporibus ingens peccatorum copía erat, 
merito apparuit Deus in consummatione saeculorum, 
ut destituat, hoc est, dejiciaol peccatum, eique 
fiduciam et potestatem adimat pér hostiam suam, 
hoe est, per mortem carnis suz. Tale quid.lam 
alio in loco dixit: Ubi exuberavit delictum, super» 
exuberavit ἀταιία **. Quomodo autem fiducia et 
potestate orbatum est peccatum? Eo quod qui 


Yarie lectiones: 


15 πεφανέρωταιο. P τῷ θεῷ o. 





315 


TIIEOPHYLACTI BULCARLE ARCHIED, 


316 


illud commiserant, impunes sint. dimissi. Peecati A τες ἀτιμώρητοι ἀφείθησαν, ᾽Αμαρτίας γὰρ παῤλη- 


. enim fiducia et libertas est supplieium adducere. 
Quxsivit etiam Gregorius 'J1'7 Nyssenus in Ser- 
mone Catechetico, et de Natalitio Christi, de hoc 
ipso, quare in consummatione szeculorum incarna- 
tus sit Filius; acin hunc modum diluit : Quemad- 
modum optimi medici, intus adbuc febri corpus 
inflammante et per causas-morbi'eífectrices incen- 
dente, nul'ui adhibent :groto ex cibis auxilium, 
exspectantes tantisper dum malum ad summum 
increverit : sic et nobiscum actum est. Exspectavit 
animarum Medicus, donec universa malitiz zegri- 
tudo panderetur, ut nihil jam abditorum incuratum 
maneret, medico solummodo quod patet visui 
curante. Fusius autem disces qua dicit divinus vir, 
si tibi placuerit ipsas ejus Conciones legere. 

V£ns. 27. Et quemadmodum statutum est. lhomi- 
nibus semel mori, postea avtem judicium. Causam 
jam nune exprimit quare Christus semel sit. mor- 
L:us : nempe quod unius mortis factus sit pretium. 
S:atutum enim erat hominibus semel mori. Semel 
ilaque mortuus est pro. universis, Quid igitur? 
nune ergo non morimur? N:, sed morte non ita 
detinemur, ut anteliac, sed per sp.in resurrectio- 
nis, cujus dux factus est qui pro nobis mortem 
subiit Christus, ne mors quidem est mors ista, 
verum somnus. Quia igitur mors omnes detentura 
erat, propterea mortuus est, ut nos liberaret. Vel 
non hoc nunc voluit indicare Apostolus, quod mor- 
tem qua debebatur nobis insupplicium ipse per- 
S)lveril, verum quia vere homo crat Christus 
p Uter hoc quod Deus esset, sicut. liomines semel 
moriuntur, deinde judicium, sic οἱ ipse semel est 
mortuus, Audi autem quiz sequuntur. 

Vgns. 28. Sic et Cliristus semel oblatus. A. quo? 
lose a seipso. Etiamsi enim pontifex est, cst tamen 
οἱ sacrificium, el victima. 

Ut multorum. offerret peccata. Quemadmodum in 
sacra Liturgia offerimus peccata, dicentes, Sive 
inviti sive voluntaii peccavimus, condona: hoc 
est, meminimus eorum- primum, ac deinde condo- 
nationem petimus!: haud secus ct ipse locutus 
est ad Patrem,: Pro ipsis ego sanctifico meipsum **. 
Vel obtulit peccata, hoc est, abstulit ea ab. homi- 
nibus, et. obtulit Patri, ut. ipsa dimittat. Quare 
autem dixit Multorum et non, Omnium? Quoniam 
non amnes crediderant. Mors enim cjus fuit equi- 
va'eus omnium interitui, ac, quantum in ipso est, 
p*o omnibus mortuus est, Non. omnium autem 
peccata obtulit, eo quod noluerint ipsi. Proinde 
iautilem sibi Filii Dei mortem ipsi fecerunt, quz 
res est sane horrenda. Ilze divi Joannis Chryso- 
& omi est sententia. Repcri autem 718 apud eum 
in bunc Evangelii locum , Ut animam suam in re- 
&cnplionem daret pro muliis **, annotationem quo- 


? Joan. xvii, 19. ?' Matti. xxvi, 28. 


σία, τὸ vtpoplav ἁπάγειν. Ἡπόρησε δὲ xal ὁ Νύσ- 
σης ἕν τε τῷ Κατηχητιχῷ, καὶ τῷ εἰς τὰ τοῦ Xpc 
στοῦ γενέθλια λόγῳ περὶ αὐτοῦ τούτου, Διὰ τί ἐπὶ 
συντελείᾳ τῶν αἰώνων ἑσαρχώθη ὁ Yió; ; Kat ἐπι- 
λύεται, ὅτε, ὥσπερ οἱ ἄριστοι ἰατροὶ, ἕνδοθεν ἔτι 

τοῦ πυρετοῦ τὸ copa ᾿ὑποσμύχοντος, xal διὰ τῶν 
νοσοποιῶν αἰτίων ἑξαπτομένοω, οὐδεμίαν ἑἐπάγουσι 
τῷ ἀσθενοῦντι Ex τῶν σιτίων βοήθειαν, ἀναμένοντὲς 
εἰς ἀχμὴν προσελθεῖν τὸ πάθος’ οὕτω xal ἐφ᾽ ἡμῶν. 
Ανέμεινεν ὁ τῶν ψυχῶν Ἱατρὸς τὴν τῆς χαχίας νό- 
σον πᾶσαν ἐχχαλυφθῆναι, ὡς ἂν μηδὲν τῶν χεχρυµ» 
Μένων ἀθεράπευτον µείνῃ, τοῦ ἱατροῦ µόνον τὸ φα- 
νὲν θεραπεύοντος. Πλατύτερον δὲ µαθήσῃ, & φταιν 
ὁ θεῖος ἀνὴρ, εἴγε σοι βουλομένῳ ἑστὶν ἐντυχεῖν αὐ- 


B τοῖς τοῖς ἐχείνου λόγο:ς. 


Καὶ καθ) ὅσον ἁπόκχειται τοῖς ἀγθρώποις ἅπαξ 
ἀποθανγεῖ», μετὰ δὲ τοῦτο xplcic. Nov xol τῆν 
αἰτίαν λέγει διὰ 35 τί ἅπαξ ἁπόάθανεν ὁ Ἀριστις 
διότι, φηαὶν, ἑνὸς θανάτου ἀντίλυτρον ἐγένετο. 
Απέχειτο γὰρ τοῖς ἀνθρώπνις ἅπαξ ἀποθανεῖν. 
Τοῦτο o)» τὸ ἅπαξ ἀπέθανεν ὑπὲρ πάντων. Τί οὖν; 
Νὺὸν οὐχ ἀποθνήσχομεν; Nal* ἁλλ οὐχ ἐγχρατούρμε]α 
τῷ θανάτῳ, ὥσπερ πρώην, ἀλλὰ διὰ τὴν ἑλπίδα της 
ἀναστάσεως, Tfi; ἀρχηγὸς ἐγένετο ὁ ὑπὲρ ἡμῶν ànc- 
θανὼν Χριστὸὺς, οὐδὲ θάνατός ἐστιν ὁ θάνατος οὗτος, 
ἀλλ) Όπνος. Ἐπεὶ οὖν ἔμελλε πάντας χατέχειν ὁ 
θάνατος, διὰ τοῦτο ἀπέθανεν, ἵνα ἡμᾶς ἁπαλλάξῃ. 
"H οὐ τοῦτο βούλεται νῦν δηλοὺν ὁ ᾿Απόστολος, ὅτι 
τὸν ὀφει)όμενον ἡμῖν εἰς τιµωρίαν θάνατυν αὐτὸς 
ἀπέτισεν, ἀλλ ὅτι ἐπειδὴ ἄνθρωπος ἣν ἀληθῶς ὁ 
Χριστὸς μετὰ τοῦ xai θεὸς εἶναι, ὥσπερ οἱ ἄνθρω, 
vot ἅπας ἀποθνήσχουσιν, εἴτα ἡ Χρίσις, οὔτω xal 
αὐτὸς ἅπαξ ἀπέθανεν. Ἄχουε οὖν xal τῶν ἑξῆς. 

Οὕτω xal ὁ ΧἈρισεὸς ἅπαξ προσεγεχθείς. Ὑπὸ 
τίνος; Αὐτὸς ὑφ᾽ ἑαυτοῦ. El γὰρ xoi ἀρχιερεύς 
ἐστιν, ἀλλὰ xai θυµα, χαὶ ἱερεῖον. 

Εἰς τὸ zoAAov ávsrepyxtiv ἁμαρτίας. "ΩὭσπερ 
ἐπὶ τῆς ἁγίας λειτουργίας ἀναφέρομεν τὰ ἅμαρ- 
τήµατα, xol λέγομεν, Εἶτε ἄχοντες, εἶτε ἑχόντες 
ἡμάρτομεν , συγχώρησον  τοντέατι, μεμν]μεθα 
αὐτῶν πρῶτον, xal τότε τὴν συγχώρησιν αἱτοῦμεν᾽ 
οὕτω xa αὐτὸς εἶπε τῷ Πατρί Ὑπὲρ αὐτῶν ἐγὼ 
ἁγιάζω ἐμαυτόν. Ἡ ἀνήνεγχε τὰ ἁμαρτήματα, 
κουτέστιν, Ἶρεν αὐτὰ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων, καὶ προ7- 
ἦνεγχε τῷ Πατρὶ, ἵνα αὐτὰ ἀφῃ. Τίνος δὲ ἕνεχεν 
εἶπε, IIoc, χαὶ o2, Πάντων; Ἐπειδὴ μὴ τάντες 
ἐπίστευσαν. 'O μὲν γὰρ θάνατος αὐτοῦ ἀντίῤῥοπος 


| $v τῆς πάντων ἀπωλείας, καὶ ὅσον τὸ ἐπ᾽ αὐτῷ, 


ὑπὲρ πάντων ἀπέθανεν * o) πάντων δὲ τὰς ἁμαρτίας 
ἀν/νεγχε, διὰ τὸ μὴ θελῆσαι αὐτούς. Ὥστε ἄχρη- 
στον ἑαυτοῖς τὸν θάνατον τοῦ Υἱοῦ τοῦ θεοῦ ἑποίη- 
σα», ὃ xai φρίχης ἅξιον. Οὕτω μὲ, ὁ µαχάριος 
Ἰωάννης. Εὖρον δὲ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ εἰς τὸ, Καὶ 
δοῦναι τὴν Ψυχὴν αὐτοῦ Aítpor ἀγτὶ πο λῶγ, 


Varie lectiones. 


3* ee ἂν ο. 


37 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR. EOS. — CAP. IX. 


318 


παραγραφἣν ἑκδεχομένην τὸ, zoA Aor, ἀντὶ τοῦ, A rumdam, qui intelligerent multis, pro omnibus: 


πάντων πολλοὶ γὰρ xai οἱ πάντες. 

Ἐκ δευτέρου χωρὶς ἁμαρτείας ὀφθήσεται τοῖς 
αὐτὸν ἀπεκδρχο[ιένοις εἰς σωτηρίαν. Απέθανε 
|:iv, qnoi, βαστάνων τὰ ἁμαρτίματα ἡμῶν, καὶ 
προσφέρων τῷ Πατρὶ , ἵνα αὐτοὺς ἑξαλείνῃ ὑπὲρ 
ὧν xaX ἀπέθανε. Τὸν γὰρ uh γνόντα ἁμαρτίαν, φη- 
οἷν, ἁμαρτίν ἐποίησεν ὁ Πατῆρ, ὡς τὰ ἡμῶν οἱ- 
κειοὐµενον. ᾿Ὀφθήσεται δὲ &x δευτέρου οὐχέτι ἆμαρ- 
«ias ἐπιφερόμενος, οὐδὲ θανάτου δευτέρου δι’ αὐτὰς 
δεόµενος, ἁλλ᾽ ὡς χριτὴς elg σωττρίαν τοῖς αὐτὸν 
ἀπεχδεχομένοις, τονυτέστι, τοῖς πιστεύο»σιν εἰς αὖ- 
τὸν, xai ἑλπίξφουσι τὴν αὐτοῦ παροναίαν πρόδηλον 
δὲ ὅτι xal ἀξίως αὐτῆς Quot. Καΐτοιγε οὗ µόνον 
tic σωτηρίαν Ἶξει, ἀλλὰ xal εἰς τιµωρίαν τῶν 
ἁπίστων xal τῶν ἁμαρτωλῶν' ἀλλ ὅμως τὸ φα.δρὺ» 
ema. 

ΚΕΦΑΛ. l'. 

Σκιὰν γὰρ ἔχων ὁ vópoc τῶν ueAA/vtor ἆγα- 
θῶν. Ἑουτέστι τύπος ὧν τῶν κατὰ τὴν Néav Δια- 
θήχην µελλόντων δίδοσθαι παρὰ Χριστοῦ ἀγαθῶν 
τοῖς ταύτην παραδεξαμένοις. 

Οὐκ αὐτὴν τὴν εἰχόγα τῶν πραγμάτων. Τοντ- 
έστιν, οὐχ αὐτὴν τὴν ἀλήθειαν. Πραγμάτων δὲ 
πορίων» Tho θυσίας, τῆς ἀφέσεως. Σχιαγραφία γὰρ 
ἑῴχεισαν τὰ παλαιὰ, ἀμυδρὰ ὄντα' τὰ δὲ νέα, εἰχόνε, 
σγυτέσου ἀληθείχ, ὡς λεμπρῶς ὑφεστῶτα xxi v:- 
λετιουρ] n9év:a. Οὕτω μὲν οὖν ὁ Ev ἁγίοις Ἰωάννης. 
Οὐχ &y^notov δδ παραλαθεῖν καὶ & ὁ θεολόγος Γρη- 
Υόριος ὑποδάλλει νοεῖν ἐν τῷ τόπῳ. 'Exeivo; yàp 
λέγει xal ἐν ἄλλοις μὲ», πλὴν ἀριδηλότερον ἐν τῷ εἰς 
τὸ Πάσχα λόγῳ ὅτι Τὸ νομιχὺν Πάσχα, τολμῶ xal 
λέγω, τύπου τύπος Tj» ἁμυδρότερος. "ste δίδωσι 
νλεῖν, σχιὰν μὲν τὸν νόμον λέγεσθαι παρὰ τοῦ 'Amo- 
στ À.w* εἰχόνα δὲ, τὰ vuv £v τῇ Εκκλτσίᾳ τελούμε- 
V2, ὡς ἄλλων τελειοτέρων ὄντα ἑμφάσεις, τῶν ἐν τῷ 
μέλλοντι αἰῶνι μεταληφθησομένων τοῖς ἀξίοις' ἃ χαὶ 
πράγµατα χαλεῖ νῦν ὁ Απόστολος. Ὥσπερ οὖν fj 
εἰχὼν ἀπέχει τι τοῦ πρωτοτύπο» πράγματος, οὕτω 
xai τὰ vov µυστέρια τῶν ἐν Ξῷ μέλλοντι κραγµά- 
των τῶν τελειοτέρων * xal ὥσπερ τῆς εἰχόνος ἡ 
σχιαγραφία λείπεται, οὕτω xal ὁ νόμος tf; νέας 
ἀπο)είπεται, 7 


Κατ ἐγιαυτὸν ταῖς αὐταῖς θυσίἰαις, ác προσ- 
gépovcur εἰς τὸ διηνεκὲς,οὐδέποτε δύνανται τοὺς 
προσερχοµένους τελειῶσαι. Ἡ διάνοια τοῦ χωρίου 
τοιαύτη ἐστίν' Εἴπερ ἰσχὺν εἶχον αἱ νομιχαὶ θυσίαι, οὐ κ 
ἂν διηνεχῶς προσεφέροντο’ ἅπαξ γὰρ προσενεχθεῖ- 
σαι, xal ὠφελήσασαι, ἑπαύσαντο ἄν. Nov δὲ ἐπειδὴ 
κατ ἐνιαυτὸν προσεφέροντο εἰς τὸ διηνεχὲς, πρ΄δηλον 
ὅτι ᾖσθένουν τελειῶσαι. Καὶ διὰ τοῦτο μετὰ τὶν 
πρώτην Ουσίαν, δευτέραν, xal ἄλλην μετ) αὐτὴν 
προσέφερον. Ὥσπερ xat τῶν φαρμάκων ἰσχυρὰ μὲν, 
ὅτα ἅπαςξ ἐπιτεθέντα θεραπεύει. τὰ δὲ πολλάχις 
ἐπιτιθέμενα, αὐτόθι δηλοῦνται ἀνίσχυρα. Ζητεῖται 
δὲ, T! οὖν; Οὐχὶ χαὶ ἡρμεῖς ἀεὶ θυσίας ἀναιμάχτους 
προσφέροµεν ; Ναί. ἀλλ' ἀνάμνησιν ποιούμεθα τοῦ 


omnes cnim multi sunt. 

Secundo sine peccato apparebit expectantibus 
ipsum in salutem. Obiit, inquit, bajulang peccata 
nostra, οἱ offerens Patri, ut ea oblitteraret, pro τί» 
bus et mortuus est. Eum enim qui non norat. pec- 
cauim, inquit, peccatum fecit Pater, quia nostra 
sibi vindicabat. Apparebit autem secundo haud 
porro peccatis subjiciendus, neque secundx mortis 
propterea indigus, verum ut judex ad salutem 
expectantibus ipsum, hoc est, credentibus in 
ipsum, οἱ sperantibus cjus adventum : perspicuum 
autem est, quod et digne ipso viventibus. Atqui 
non tantum ad solutem, veniel, verum etiam ad 
supplicium infidelium et peccatorum aderit : atta- 


B men quod graiiosum erat, dixit. 


CAPUT X. 

Vgns. 1. Umbram enim habens lex futurorum bono- 
rum. lloc est, cum sit typus bonorum Novi Testa- 
menti, qux Christus iis qui istud acciperent com : 
municaturus crat. 

Non ipsam imaginem rerum, Hoc est, nan ipsam 
veritatem. llerum autem qualium ? sacrificii , 
remissionis. Umbratili namque picture similia 
erant vetera, utpote obscura : nova vero, imagini, 
hoc est. seritati, ut quz clare subsistant et per- 
fecta sint. Ilunc 3d modum divus Joannes Chry- 
sostomus intelligit, Haud abs re autein fuerit in 
medium proferre quz Gregorius Theologus in bunc 


C locum tradit. Ille enim aliis quidem in locis, mag's 


tamen in concione de Paschate memoriz prodidit, 
nimirum, quod Pascha legale, audacter dico, typo 
typus fuerit obscurior. Dat itaque intelligere, 
umbram quidem legem dici apud Apostolum: ima- 
ginem vero, quz? nunc in Ecclesia perficiuntur, 
ceu que aliorum perfectiorum bonorum signifi- 
cationes sunt, qux in futuro s:culo dignis sunt 
impertienda; qus nunc Apostolus res vocat. 
Perinde igitur ut. imago distat nonnihil a primo 
exemplari, consimilem ad modum  przsentia 
mysteria distant a perfectioribus futuri sxculi 
rebus. Quemadmodum porro prima delineatio est 
inferior imagine ipsa , bunc ad modum Lex Novo 
Testamento est inferior. 

Per singulos annos eisdem ipsis hostiis quas offerunt 
indesinenter, nunquam possunt. accedentes perfectos 
facere. Hujus loci sensus est. hujusmodi : Si roLur 
habuissent 719 victim» legales, non perpetuo of- 
ferrentur : semel enim oblatze, fructu prolato, ces- 
sassent. Jam vero quia quotannis perpetuo offere- 
bantur, planum est quod infirmiores erant, quam. 
ui possent quemquam perfectum reddere. Atque 
hanc ob causam post primam oblationem, secun- 
dam ac tertiam. offerebant. Quemadmodum inter 
pharmaca ea valida habentur, qua vel semel im- 
posita curaut : qux autem  scpius imponuntur, 
hoc ipso ostenduntur esse minus fortia. Suboritur- 


autem hic quaestio : Quid igitur? Nonne εἰ nos lio- 





319 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEp, 


9σ0 


guias incruentas perpetuo offerimus ? Oinnino : sed A θανάτου. Καὶ µία ἐστὶν αὕτη, οὗ πολλαὶ., ἐπειδὴ 


memoriam facimus inortis Domini, Estque ista 
nniea, non multz, quandoquidem semel oblatus est. 
Tam eumdem semper offerinius, imo potius memo- 
riam illius oblationis facimus, qua se ipse obtulit, 
ceu jam nunc facta sit. Proinde unicum est sacri- 
ficium. Nam quod ad quastionem — attinet, :com 
multis in locis offertur, num igitur multi Christi? 
nequaquam : sed unus est ubique, et hic plenus, et 
illie plenus et perfectus, unumque corpus. Quem- 
admodum enim Christus in multis locis oblatus 
unum corpus est, 6ἱ non multa corpora, sic et 
unum sacrificium, Nam illam hostiam offerimus, 
qua tum erat oblata. lllie autem alius erat qui heri 
oblatus erat, agnus fortasse, a victima qux hodie 
of:rtur; nec veluti comimnemoratio erat liesternz 
o)lationis, qui hodie offerebatur agnus, sed ipse 
per seipsum sacrificium perficiebat, Quomodo igi- 
tur hie ait. Apostolus, iisdem sacrificiis? Eadem 
sacrificia fuerunt, quandoquidem ezedenm species of- 
ferebantur, veluti agnus hodie, et in crastinum 
agnus : numero vero diversa. Nonnulli autem eas- 
dem has esse dixerunt mo:lo oblationis; hoc est, 
quod vel per cedem, vel cremnstionem: fieri jube- 
rentur : specie vero diversas, ut eves, boves, tur- 
twres, columbas. Porro etiamsi exemplaria qua- 
dam δύνανται scribant cum v, inveni tamen ad- 
hotationem , verbum [isthuc sine v scribendum 
esse ceusentem : Umbram enim, inquit, habens lex 
futurorum bonorum, nunquam potest accedentes 
perfectos facere. Ac vere quidem, quatenus juxta 
prammatice exactam rationem sie opurteat lunc 
locum habere, ne solccismus emergat. Quia vero 


ὅπαξ προτηνέχθη. Τὸν γὰρ αὐτὸν ἀεὶ προσφέροµεν, 
μᾶλλον δὲ ἀνάμνησιν τῆς προσφορᾶς ἑἐχείνης ποιον - 
μεν, ὡς νῦν Ὑινοµένης. Ὥστε µία ἐστὶν ἡ θυσία. 
Ἐπεὶ ὅσον γε κατὰ τὸ ζητούμενον , ἐπειδὴ πολλα- 
χοῦ προσφέρεται , ἄρα πολλοὶ Χριστοί; Οὐδαμῶς' 
ἀλλ e; πανταχοῦ, καὶ ἐνταῦθα πλήρης (v, xal 
ἐχεῖ πλήρης, ἓν σῶμα, Ὥσπερ οὖν πολλαχοῦ προσ. 
φερόμενος Ev σῶμά ἐστι, καὶ ob πολλὰ σώματα, 
οὕτω xai µία θυσία. Ἐκείνην γὰρ προἸφέρὸμε» τὴν 
τότε προσενεχθεῖσαν,. Ἐκεῖ δὲ ἕτερος Tv, ὁ χθὲς 
προσενεχθεὶς, ἁμνὸς τυχὸν, παρὰ τὸν σήμερον. Καὶ 
οὐχ ὡς ἀνάμνησιν τοῦ χθὲς , προσἠγετο ὁ σήμερον, 
ἁλλ ὡς αὐτὸς xa0' αὐτὸν θυσἰάν τελῶν. Πῶς οὖν ὁ 
Απόστολος λέγει, taic αὐταῖς θυσίαις. Al αὑταὶ 
μὲν οὖν σαν θυσίαι, καθὸ τὰ αὐτὰ εἴδη προσήἠγοντο, 
οἷον ἁμνὸς σήμερον, xaX αὗριον ἀμνός ἑτέραι δὲ τῷ 
ἀριθμῷ. Τινὲς δὲ τὰς αὑτὰς μὲν εἶναι ταύτας τῷ 
τρόπῳ τῆς πρεσαγωγῆς εἶπον ' τουτέστιν, f| διὰ 
σφαγῆς, 7| διὰ ὁλοχαυτώσεως γίνεσθαι πρὀστατ-οµέ- 
vag" τῷ δὲ εἴδει, ἑτέρας ' olov πρόδατα, βόας, τρυ- 
Ὑόνας, περιστεράς. Τὸ δὲ δύγανται, εἰ καὶ τὰ ἀντί- 
γραφα ἔχουσι μετὰ τοῦ, v, ἁλλ' ὅμως εὗρον παρα- 
γραφὴν χωρὶς τοῦ, v, τοῦτο Ὑράφειν ἀξιοῦσαν ' 
Σχιὰν γὰρ ἔχων, φητὶν, ὁ νόμος τῶν µελλόντων 
ἀγαθῶν, οὐδέποτε δύναται τοὺς προπερχοµένους 
τελειῶσαι, Καὶ ἀληθῶς γε, ὅσον χατὰ τὸ τῆς Υραµ- 
ματικῆς ἀχριδείας ἀχόλουθον, οὕτω δεῖ ἔχειν τὴν 
Γραφὴν, ἵνα μὴ σολοικισμὸς ἀναχύψῃ. Ἐπειδὴ δὲ 
τῇ Γραφῇ τεχνολογιῶν οὐδεὶς λόγος, χαὶ οὕτως αὐτὸ 
νοήσωµεν ὡς τὰ ἀντίγραφα ἔχουσιν * Οὐδέποτε γὰρ 
δύνανται, ol προσφέρουτες δηλαδη, τελειῶσαι τοὺς 
προσερχοµένους. 


Scriptura artium  subtilitates non moratur, ita etiam istud intelligamus, sicut. exemplaria habent : 
Nunquam enim possunt (offerentes videlicet) perfectos facere accedentes. 


Vgns. 2, Alivqui non cessassent offerri, quod naul- 
lam haberent ultra. conscientiam peccatorum, culle- 
ves semel purgati. Per interrogationem lege. Si enim 
peccata removissent, nonne etiam hostie desiis- 
sent offerri, quippe iis abunde satis adjutis, 790 
qui earum commoditate indigerent, neque ulla 
porro peccati conscientiam haberent? hoe est, nihil 
s.bi conscii alicujus rei, qua cura opus babeat, 
propterea quod sint sanati, purgati semel. 


Vgns. 9. Sed in ipsis commemoratio peccatorum D 


per singulos annos fit, Nihil aliud, inquit, efficiuut 
victima, quam quod peccatorum tantum comme- 
inorationem faciant, hoc est, indicium. Non enim 
Yemissionem — przstant, sed per assiduam istam 
oblationem ;demomstrant populi peccata non esse 
remissa. Si ením remissa essent peccata, quid opus 
erat sacriflciis? Commemorationem autem dicens, 
dedit tibi intelligere quod victime ἰδί non. ob fu- 
' tra peccata perficiebantur, verum ob przterita, ut 
qux non essent condonata videlicel. Per singulos 
enim annos, ut ita dicam, vituli sanguis pro po- 


"Este οὐχ ἂν ἑπάὑσαντο προσφερόμεναι, διὰ 
to µηδεµίαν ἔχειν ἔτι συνγείδησι ἁμαρτιῶν τοὺς 
JacpsDortac, ἅπαξ χεχαθαρµένους. Κατ ἐρώτη- 
σ.ν ἀνάγνωθι. El γὰρ ἔπανον, φὴσὶν, ἁμαρτίαι, οὗ 
μὴ ἐπαύσαντο xal αὗται προσφερόµεναι, Gre τῶν 
δξομένων τῆς αὐτῶν Ὀὑφελείας ἰκανῶς ὠφεληθέντων, 
χαὶ ᾿μηδεμίαν ἔτι συνείδησιν ἁμαρτιῶν ἑχόντων ; 
τουτέστι, μηδὲν Ert συνειδότων ἑαυτοῖς ἄξιον θερα- 
πείας͵, διὰ τὸ θεραπεύεσθαι ἅπαξ χαθαρθέντας. 

'AAJ' ἐν αὐταῖς ἀγάμγνησις ἁμαρτιῶν xac évite 
αυτόν. Οὐδὲν ἄλλο, qno, χκατὸρθοῦσιν αἱ θυσίαι, εἰ 
μὴ µόνον ἀνάμνησιν ἁμαρτιῶν, τουτέατιν, ἔλεγχον. 
O5 γὰρ ἄφεσιν παρἐχουσιν, ἁλλ' ἀποδειχνύουσι διὰ 
τοῦ ἀεὶ προσφἑρεσθαι, ὅτι ἄλυτοί εἰσιν αἱ ἁμαρτίαι 
τοῦ λαοῦ. Ei γὰρ ἑλύθησαν αἱ ἁμαρτίαι, τί ἔδει θυ- 
σιῶν;, Ἀνάμνησιν δὲ εἰπὼν, δἐδωχέ σοι νοςῖν, ὅτι : 
αἱ θυσία. οὐχ ἐπὶ ἁμαρτίαις ἐπιγινομέναις ?! ἔτε- 
λοῦντο, ἀλλά xal ἐπὶ ταῖς προγεγοννίαις, ὡς μὴ ἄφε- 
θείσαις δηλονότι. Κατ᾽ ἐνιαντὸν γὰρ , φἑρε εἰπεῖν, 
προσήγετο ὑπὲρ τοῦ' λαοῦ τὸ αἷμα τοῦ µόσχου. "Αρα 
οὖν ὡς τῶν αὐτῶν ἁμαρτιῶν οὐσῶν, ἡ αὐτὴ Ovdia 


Varie lectiones. 


* αἷμα ο. '" ἐπαγομέναὶς Οι 


891 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.EOS. — CAP. X. 


3233 


τροαἡγετο. 0ὐδέ που δὲ αἱ ἐπιγεγονυῖαι ἁμαρτίαι αἱ À pulo offerebatur. Ergo quasi cadem peccata essen!, 


αὑταὶ ἦσαν ταῖς προγεγονυίαις. ᾽Αλλὰ πρόδηλον ὅτι 
ἄλυτοι αἱ πρότεραι ἐχεῖναι ἔμενον, χαὶ διὰ τοῦτο 
ἀεὶ ἡ αὐτὴ θυσία. ὥσπερ xal φάρμαχον Τροσαγόμε- 
νου àgt τὸ αὐτὸ, Grot την αὐτὴν νόσον ἀεὶ ἑνοχλεῖν 
τῷ χάµνοντι. 


Ἀδύνατον γὰρ αἷμα ταύρων» καὶ τρἀγων 
ἁφαιρεῖν ἁμαρτίας. Ῥεέαιότερον motel τὸν λόγον 
ἀπὸ τῆς εὐτελείας τῶν προσαγοµένων, xal τοῦ 
μεγέθους τοῦ νοσήµατος. Ὥσπερ ἂν el τις ἔμπειρος 
ἰατρικῆς , ὁρῶν ἐλεφαντιῶντι προσαγοµένην thv 
λινόζωστιν καλουμένην βοτάνην , εἴποι, ΑἈδύνατον 
ἑλέφαντος ἀπαλλάξχι λινόνωστιν, 


Διὸ εἴσερχομενος εἰς τὸν κοσµον «Ίέγει. 0 Ἆρι- 
στὺς εἰς τὸν κόσμον εἱσερχόμενος ἓν σώματι, λέγει 
διὰ τοῦ Δαθίδ. Ὁ δὲ σχοπὺς τῷ ᾿Αποστόλῳ ἐνταῦθα 
τοιοῦτος. Ἐπειδὴ ἔδειξεν ἀσθενεῖς καὶ ἀνωφελεῖς 
τὰς Όνσίας, ἵνα μὴ τις εἴποι abt Πῶς οὖν Ex: 
ἐπιτελοῦσι ταύτας οἱ Ἰουδαῖοι; ἔτι γὰρ τότε ἴστα» 
το ὁ ναὺς αὐτοῖς, χαὶ πάντα ἑτελεῖτο τὰ νόμιμα. 
πὼς δὲ οὐχ ἐπαύσαντο; τοῦτο νῦν δξικνύει , xal 
* φησιν, ὅτι Ἐπαύσαντο μὲν κατὰ τὸ τοῦ 8:05 θέλη- 
pa οἱ δὲ ἹΙουδαῖοι φιλόνειχοι ὄντες, xal dsl τῷ 
ἁγίῳ Πνεύματι ἀντιπίπταντες, ἔτι περιέχονται τού- 
των. Δείχνυσι δὲ χαὶ ὅτι πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως 
τοῦ Κυρίου ἀπεδλήθησαν παρὰ τῷ Oc. Καὶ ὅρα 
ὅτι τοῦτο βούλεται ὁ Απόστολος. Οὐ γὰρ εἶπεν, 
εἰσελθὼν, ἀλλ εἰσερχόμεγος εἰς τὸν κόσµο», ἵνα 
δτίζη ὅτι xal πρὶν εἰσέλθῃ ἐμεμίσητο, 


θυσίαν xal προσφορὰν ovx ἠθέλησας, Τὰς διὰ 
τοῦ νόµου διατεταγµένας δηλονότι. Προσφορὰ δὲ 
πορὰ τὴν θυσίαν ἄλλο τι δηλοῖ ἐνταῦθα, καὶ οἴμαι 
τὰ ἄνευ αἵματος δηλοῦσθαι 6:à τοῦ ὀνόματο:. 

Σῶμα δὲ κατηρτίσω µοι. Τοντέστι τὸ σῶμά µου 
χατηρτισμένην xal τελείαν θυσίαν ἀφώρισα; Υενέ- 
σθαι. 

Ὁ οχαυτώματα καὶ περὶ ἁμαρτίας οὖὑκ εἲδό- 
χησας. Οὔτε ὁλοχαυτώματα ' εὐδόχησας, τουτέστιν 
ἠθέλησας, δεχτὰ ἠγήσω, οὔτε τὰ περὶ ἁμαρτίας 
προσαγόµενα. Διάφορα δὲ ἦσαν ὀνόματα θυσιῶν, 


ilem sacrum offercbutur. Nequaquam autem se- 
quentia peccata eadem erant cum praecedentibus. 
Itaque perspicuum est quod praeterita scelera non 
dimissa perinanebant, eamque ob causam idem 
semper sacrificium : quemadmodum pharmacum 
quod semper idem admovetur, significat eamdem 
assiduo ggritudinem perturbare laborantem. 

Vgns. 4. Impossibile est enim sanguine hircoryn 
tel taurorum. au[erri peccata. Firmierem facit ra- 
tionem suam a vilitate rerum quz offerebantur, et 
a magnitudine morbi. Quemadmodum siquis artis 
medicx peritus, ei qui elephantiasi laborat, herbam 
Mercurialem dictam adhiberi videns, diceret, lmn- 
possibile est, ut herba Mercurialis ab elephantiosi 


liberet, 
VEns. 5. Ideo ingrediens mundum, dicit. Christus 


in mundum ingressurus in corpore, dicit per Da- 
videm. Scopus autem  Apostolg hic est ejusmodi : 
Quia demonstravit infirmas et inutiles esse victi-- 
mas, ne quis ipsi dicat : Quomado crgo eas Ju- 
di adhuc perficiunt? tum enim templum eis adhuc 
stabat, omniaque legalia perficiebantur ; quomodo 
vero non cessarunt? hoc jam indicat, inquiens : 
Cessarunt quidem quantum ad Dei voluntatem ; 
jud»i vero utpote contentiosj, etl nunquam non 
Spiritui sancto repugnantes, adhuc in istis occu- 
pantur, Ostendit pr:terea quod ante etiam Domini 
incarnationem reject? fuerint a Deo. Considera 
autem id Apostolum hic velle. Non enim dixit, in- 
gressus ; sed, ingrediens in. mundum, ut. ostendat 
quod priusquam ingrederetur in terrarum orbem, 
ea oderif. ' 

Hostiam et oblationem noluisti. Per legem vide- 
licet institutas. Oblatio autem ab hostia diversum 
quiddam hic significat : 791 opinor autem per id 
vocis significari exanguia sacra. 

Corpus autem aptasti mihi. ος est, corpus meum 
consummatum et perfectum sacrificium (leri de- 
crevisti. 

Yzns. 6. Holocautomala et pro peccato non pla- 
cuerunt tibi. Neque holocautomata placuerunt tibi, 
hoc est, voluisti, accepia putasti, neque ea qua 
pro peccatis offeruntur. Varia autem | fuerunt no- 


χατὰ διαφόρους δηλαδη αἰτίας. Τὰ μὲν περὶ ἆμαρ- p wina sacrificiorum, juxta varias nimirum causas : 


τίας, τὰ δὲ πλημμελείας, τὰ δὲ σω:ηρίου, τὰ δὲ 
ἱλασμοῦ, τὰ δὲ εὐχῶν, τὰ δὲ καθαρισμοῦ. Πάντα 
οὖν ἀνῃρέθησαν, ἐπειδὴ θυσίαν χαὶ προσφορὰν οὐχ 
{θέλησας. 

Τότε εἶπον: ]δοὺ ἤχω, àv xsgaA(ót βιδ.1ίου 
Τέγραπται περὶ ἐμοῦ, τοῦ ποιῆσαι, ὁ θεὺς, τὸ 
θἐΊημά σου. Ορᾷς ὅτι αἱ θυσίαι ἑξεθέβληντο 33 
καὶ πρὸ τῆς ἑνανθρωπήσεως; Μετὰ γὰρ τὸ ἁπώσα- 
σθαΐέ σε τὰς θυσίας, τότε εἶπον ἐγὼ ὁ Χριστός * 
᾿Ιδοὺ ἤκω ἔνεχεγ τοῦ ποιῆσαι τὸ 06Anyud σου. 
Θέλτμα δὲ τοῦ θεοῦ Πατρὸς, τὸ τὸν Υἱὸν ὑπὲρ τοῦ 


al'a enim pro peccato, alia pro errore, alia salutis, 
alia propitiationis, alia votorum, alia purificationis. 
Ownia igitur sublata sunt, postquam sacrificiuin 
et oblationem nolueris. 
VEns, 7. Tunc dizi: Ecce veuio, in capite libri acri- 
pium est de me, ut faciam, Deus, voluntatem twam, 
Animadvertis hic legis sacrificia ctiam ante incar- 
nationem esse rejecta ? Cum. enim repulisses sacri- 
ficia, tum dixi ego Cliristus : Ecce venio, ut [aciam 
voluntatem tuam, "Voluntas. autem Dei Patris est, 
quod Filius pro mundo immoletur, et ut homines 


Yaris lectiones. 


50 ἐμεμίσητοο, 








32) 


THEOPHYLACTI BULGARL£ ARCHIEP, 


o2f 


justificentur, non in sacrificiis legis, sed iu tuorte Α κόσμου tuüT.va:, χαὶ δικχαιωθῆναι τοὺς ἀνθρώπους, 


Filli sui. Anununtiavi enim, inquit, 'justitiam tuam 
in ecclesia magna. Deinde interponitur : Incapite 
libri scriptum est de me. Sic enim syntaxis est or- 
dinanda. Caput autem libri, legis volumen dicil, 
geu Veteris Testamenti librum. lu ista igitur Seri- 
ptura proditum est meniorize de meo adventu, el 
quomodo sim pro mundo sacrificaudus. Vel caput 
libri, principium Veteris Testau enti librorum di- 
cit. Etenim. in primo Mosis volumine, in Gencsi, 
cum dicit : Faciamus hominem ad imaginem mo- 
»lram ?*, cognitionem divinitatis Cliristi statim pra- 
dicit ac revelat. 


Vgns. 8, 9. Superius dicens : Hostiam et obla- 


tionem | el. holocautomata et pro peccato | noluisti, B 


aec plucitg. sunt tibi. que secundum legem. o[ferun- 
tur, tum dixit : Ecce venio ut faciam, Deus, volun- 
tatem tuam. lpse Paulus interpretatur Davidicum 
dictum. Ainbigere autem. liic possis : Quid. igitur? 
sacrificia secundum legem, nonne fuerunt voluntas 
Dei? Voluntas quidem fuerunt :; czterum duplex 
est voluntatis significatio. Vult enim quis aliquid 
primario, ut Paulus, Volo omnes homines esse ut 
meipsum 35, hoc. est, ca-libes. Vult. etiam quispiam 
quiddam permissu; ul cum Paulus inquit, Volo 
juniores viduas nubere **, hac est voluntas petmis- 
toria et indulgens: ne enim libidinentur adversus 
Christum, propterea obsecundat eis. Hunc ad mo- 
dum Deus primo et przcipuo scopo non vo'uit n:- 
dores εἰ sanguinem ; quia vero videbat Hebr»os 
demonibus sacrum offerre, atque eorum sacriflciis 
supra modum occupari, obsecundando permisit 
eis, αἱ 799 in suum quidem honorem sacrificia 
offerrent. Quam vero ob causam divus Paulus hoc 
testimonium protulit, eum haberet. innumerata 
alia ? Propter impudentiam Judzorum. Quando- 
quidem enim illi veterem rempublicam dicerent 
esse abolitam, non propter imperfectionem ejus, 
sed prupter peccata eoruni qui offerrent sacrificia : 
ac proferrent in medium, quod οἱ lsaias peccata 
ipsorum reprelendat, diceus: Manus vestre san- 
guine plene sunt ὃς tum el David ipse, cum dixis- 
set : Non accipiam ex domo (ua vitulos 15, ac reli- 


οὐχ ἐν θυσίαις, ἁλλ᾽ ἓν τῷ θανάτῳ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ. 
ΕὐηΥγελισάμην Υὰρ, Quot, δικαιοσύνη» ἐν Ἐκ- 
xAncíq p&yáAn. Εἶτα διὰ μέσου: Ἐν x&gaAlót 
βιξ.Ιίου γέγραπται περὶ ἐμοῦ ' οὕτω γὰρ δεῖ συν- 
τάξαι. Κεφαλίδι δὲ βιθλίου, τὸ εἱλιτάριον 3 του 
νόµου, tot τὸ τῆς παλαιᾶς λέγει β.θλίον. "Ev οὖν 
τῷ Γραφῆ ταύτῃ ** γέγραπτα, περὶ τῆς ἐμῆς 
ἐλεύσεως, xal τοῦ μµέλλειν µε τυθῆναι ὑπὲρ τοῦ 
χόσµου, "H χεφαλίδι βιθ)ίου, τὴν ἀρχὴν τῶν τῆς 
παλα:ᾶς βιθλίων λέχει 3. Καὶ γὰρ ἐν τῷ πρώτῳ 
τοῦ Μωῦσέως βιθλίῳ τῷ τῆς Γενέσεως, ὅταν Ἀέγῃ * 
Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ εἰχόνα ἡμετέραν, τὴν 
γνῶσιν τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ 33 προανοίγχε.. 
᾽Αγωτέρω Aéyov, ὅτι θυσἰαν καὶ προσςορὰν 
οὑκ ἠθέλησας, καὶ ὁ.Ἰοκαυτώματα xal περὶ ἁμαρ- 
τίας οὐκ ἠθέλησας, οὐδὲ εὑδόχησας, αἴτωες 
xarà τὸν νόµο» προσφέρονται ' τότε εἴρηκεν' 
Ιδοὺ ἤκω τοῦ ποιῆσαι, ὁ sóc, τὸ 0&1nud σου. 
Αὐτὸς ὁ Παῦλος ἑρμηνεύει τὸ Δανϊῖτιχὸν ῥητόν. Ζτ- 
τίσεις δὲ, Τί οὖν; Al χατὰ vópov θυσίαι οὐχ ἦσαν 
θέληµα τοῦ θεοῦ; θέληµα pév* ἀλλ᾽ fj τοῦ θελ/µα- 
τος σηµασία διττή. θέλει γάρ τις τόδε τι πρρηχου- 
µένως, ὡς ὁ Παῦλος ' θέΊω πάντας ἀγθρώπους 
εἶναι ὡς ἐμαυτὸν, τουτέστιν, ἀγάμους. θέλει τις 


καὶ συγκαταθατικῶς, ὡς ὁ αὐτὸς Παῦλος. Βού.ομα» 


νεωτέρας χήρας }αμεῖν τοῦτο συγχαταθατιχὸν 
θέλημα. "Iva. γὰρ μὴ χαταστρηνιάσωσι τοῦ Χρις-εῦ, 
διὰ τοῦτο συγχατέθη. Οὕτω xal ὁ θεὸς προηγουµέ» 


C ως μὲν οὐκ ἤθελε Χνίσσας xa αἵματα. Ἐτειδὴ δὲ 


ἑώρα, ὡς οἱ Ἑδραῖοι θύοντες δαίµοσι, σφόδρα ai- 
τῶν 6h τῶν θυσιῶν περιέχονται, συγκατέθη αὑτοῖς, 
Ga εἰς τιμὴν αὑτῷ τὴν θυσἰαν προσάγωσι. Τίνος δὲ 
Évexsv ὁ Παῦλος ταύτην «hv μαρτυρίαν προηγα]ει 
µυρίας ἔχων ἑτέρας; Διὰ τὴν ἀναισχυντίαν τῶν 
Ἰουδαίων. Ἐπειδὴ γὰρ Exsivot ἔλεγον, ὅτι fj παλαινὰ 
χαταλέλυται πολιτεία, οὐ ὃ.ὰ τὸ ἀτελὲς αὐτῆς, ἀλλὰ 
διὰ τὰς ἁμαρτίας τῶν προμφερόντων τὰς θυσία; * 
xai προέφερον ὅτι καὶ Ἡσαῖας τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν 
αἰτιᾶται λέγων ᾽ Al χεῖρες ὑμῶν αἵματος π.λἹρεις" 
xai ὁ Δαθὶδ δὲ αὐτὸς, μετὰ τ εἰπεῖν, Ob δέξοµαι 
ἐκ τοῦ olxov σου µόσχους, χαὶ τὰ ἑξῆς, ἐπάγει ' 
TQ δὲ ἁμαρτωῖῷ εἶπεν ὁ Θεός. Ἐπεὶ οὖν ταῦτα 
ἔλεγον οἱ Φιλονεικότεροι τῶν 'E6paluv, παράγει 


qua quic illic sequuntur, infert : Peccatori dixit D μαρτυρίαν ὁ Παῦλος, ἓν 1 aoth xa0' αὐτὴν ἡ παλαιὰ 


Deus ; cum igitur hec loquerentur contentiosiores 
Hehrzi, producit testimonium Paulus, in quo ipsa 
per sese vetus politia, rejectitia apud Deum repu- 
tàtur propter imperfectionem ejus, non propter 
peccata populi. Nusquam enim in trigesimo nono 
psalmo, ex quo testimonium istud depromptum est, 
peccatorum populi mentionein fecit Propheta. Quod 
audi ipsum : 

Au[ert primum. ut secundum statuat. Quale cst 
pzimum hoc ? sacrificia. Quale secundum ? Voluntas 


?* Gen. 1, 90. ** I Cor. vin, 7. 


ὃς τόπος η» τοῦ Χριστοῦ υ. 35 αὐτοῦ ο 


enigm ea3 de causa memorato ἰοβδιιπομίο sit 


?^ [ Timoth. v. 14. 
Vario Jectiones. 
εἰλκτάριον 0. εἰλητήριον m. 39 záon ο. !! τοι γένεσιν, Ev ᾗ ἀναγέγραπται τὰ κατὰ τὺν "Ioaiy, 


πολιτεία ἀπόθλητος λογίζεται τῷ θεῷ διὰ τὸ abt, 
ἀτελὶς, οὗ διὰ τὰς ἁμαρτίας τοῦ λαοῦ. Οὐδαμοῦ γὰρ 
ἐν τῷ τριαχοστῷ xat ἑννάτῳ Ψαλμῷ, i£ οὗ dj µαρτ»- 
ρία αὕτη, ἁμαρτιῶν λαοῦ µέμνηται ὁ Προφήτης. 70: 
γὰρ διὰ ταύτην τὴν αἶτίαν ἐχρήσατο τῇ ῥηθείσῃ µαρ- 
τυρίᾳ, ἄχονε αὐτοῦ 

usus, 


Ἀγαιρεῖ τὸ πρῶτου", tva. τὸ δεύτερον στήσῃ. 
Ποῖόν ἐστι τὸ πρῶτον; Al θυσίαι. Ποῖον τὸ δεύτερον ; 


9: [53, 1, 19. 38 Psal. xLix, 6. 


e 


325 


EXPOSITIO IN EPIST. AD ΗΕΡΒΛΟς. — CAP. X. 


320 


16 θέλημα τοῦ ΠἩατρὸὲς, τουτὲστιν ἡ διὰ σταυροῦ A Patris, lioc est, per crucem corporis Christi sacri- 


τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ θυσία. Ἐνθάλλονται οὗ» 
ἐχεῖναι ἵνα σταθῇ 32 xal βεδαιωθῇ ἡ δίὰ τῇ; τοῦ 
Χριστοῦ σφαγΏς προσφορὰ ἣν ἱθέλησεν ὁ Πατήρ, 
ὍὭστε οὐ διὰ τὰς ἁμαρτίας τῶν προσφερόντων 
ἐχθέθληνται αἱ Ὀναίαι, ἁλ)ὰ διὰ τὸ αὐτῶν ἀτε]ές. 

'Ev ᾧ θελήματι ἡγιασ[ένοι ἐσμὲν, οἱ διὰ τῆς 
προσφορᾶς toU σώματος τοῦ Χριστοῦ ἑφάπαξ, 
Ἐν ᾧ θελήµατι, qnot, τοῦ Πατρὸς ἡγιάσθημεν, οἱ 
ὲιὰ τῆς προσφορᾶς τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ τῆς 
ἑφάπαξ Ὑενομένης, ἁγιασθέντες * τοῦτο γὰρ ἔξωθεν 
προσνυπαχουστέον. Οἱ γὰρ πιστεύσαντες ἁγιασθηναι 
διὰ τῆς προσφορᾶς τοῦ Μονοχενοῦς, Ev τῷ θελήµατι 
τοῦ lla:£5; ἡνιάσθημεν. "dose οὗ τὰ νομιχὰ θελἠ- 
pata τοῦ θεοῦ, à)" ἢ κατὰ Χριστὸν προσφορὰ, xal 
ὁ δ.ὰ ταύτης ἁγιασμός. 

Καὶ πᾶς μὲν ἱερεὺς ἕστηχε καθ) ἡμέραν «ει. 
τουρ]ῶν, καὶ τὰς αὑτὰς πο..]άκις προσφέρωγ 
θυσίας. αἵτιγεο οὐδέπτοτε δύνανται περιε.λεῖγ 
ἁμαρτίας. "Apa τὸ ἑστάναι, coU λειτουργεῖν ση εἷόν 
ἐστι * τὸ δὲ χαθίσαι, ὥσπερ xaX ὁ Χριστὸς, τοῦ λει- 
τουργεῖσθαι. 

Αὐτὸς δὲ μίαν ὑπὲρ ἁμαρτιῶν προσενέγκας 
Ovciar εἰς τὸ διηνεχές. Αὐτὸς δὲ ὁ Χριστὸς µίαν, 
ᾳπσὶ, προσήνεγχε θυσίαν τὸ ἑαυτοῦυ σῶμα, ὑπὲρ τῶν 
Ἰμετέρων ἁμαρτιῶ», εἰς τὸ διηνεχὲς ἀρχοῦσι ἡμῖν, 
ὥστε ᾳ ἣ δΣντέρας δεηθήναι. 

Ἐκάθισεν àv δεξιᾷ τοῦ Πατρός **. Τὸ «Ἰοιπὸν 
ἐχδεχέμεγος, ἕως τεθῶσιν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ 020 
τεὺς πόξας αὐτοῦ. "ote οὐχ ἔστι µόνον Άρχιε- 
ρεὺς, ἀλλὰ xal θεός. Μετὰ γοῦν τὸ πληρῶσαι τὸ 
ἔργον, δι’ ὃ xaX ᾿Αρχιερεὺς ᾠκονόμησε χρηματίσαι, 

᾿ἐχάβισε λοιπὸν ὡς 8cbz, xal ἑχδέχεται ἵνα τεθῶσιν 
οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ ὑπὸ τοὺς πόδας αὑτοῦ. Ἐχθροὶ δὲ 
τούτου, καὶ πάντες μὲν οἱ ἄπιστοι καὶ οἱ δαίμονες, 
€? χαὶ αὐτοὶ ὑποταγήῆσονται ^ τουτέστιν ἀνενέργητος 
ἡ χαχία αὐτῶν µένει τῷ ἀσθέστῳ πυρὶ παραδεδ.- 
µένων. έως δὲ νῦν ὁ Παῦλος ἐξαιρέτως ἐχθροὺς 
2έχει τοὺς ἀπίστους ᾿Εθραίους, παραμνθούµενος 
τοὺς ἐξ Ἰονδαίων πιστοὺς, μµυρία δεινὰ παθόντας 
«ap αὐτῶν. Μη γὰρ μιχροφνχεῖτε, φησὶν, ὑποτα- 
Υήσονται, μᾶλλον δὲ τὸ μεῖζον, χαταπατιθήσονται 
οἱ νῦν ὑμῶν χατεπανιστάµενοι, Καὶ τοῦτο δῆλον 
ἀπὸ τοῦ χαθίσαι τὸν Χριστὸν kx δεξιῶν τοῦ Πατρίς. 


C 


ficium, Ejiciantur itaque illa, ut statuatur et con- 
firmetur per Christi czedem oblatio quam voluit Pa- 
ter. Quocirca non ob peccata offerentium rejecta 
sunt sacrificia, sed propter suam ipsorum imper- 
fectioneim. 

Vrns. 10. In qua voluntate sanctificati sumus, qui 
per oblationem corporis Christi semel. lu qua volun- 
tate Patris sanctifieoti sumus, qui per oblationem 
corporis Christi semel factam sanctiflcati sumus; 
boc enim subaudiendum est. Nos enim qui credi- 
dimus nos esse sanciificatos per oblationem Uni- 
geniti, in voluntate Patris sanctiflcati sumus. Pro- 
inde legalia non sunt voluntas Dei, sed oblatio 
Christi, et quie per hanc est sanctificatio, 


Vrns. 11. Et omnis quidem sacerdos stat quotidie 
ministrans, et easdem sepe offerens hostias, que nun- 
quam possunt auferre peccata. Stare igilur. signum 
servitutis est : sedere autem, perinde ut Christus, 
signum dominatus cui ministerium exhibetur. 


Vgns. 12. Ipse autem una pro. peccatis oblata ho- 
siia in perpetuum. lpse autem Christus unam, in- 
quit, ob!ulit hostiam, nempe corpus suum, pro pec- 
catis nostris, in. perpetuum nobis sufficientein, ut 
secunda non indigeamus. 

Vgns. 15. Sedet in deziera Patris. De cetero ez- 
speciars donec ponantur inimici ejus scabellum pe- 
dum ejus. ltuque non est. 793 tantum Pontifex, 
sed Deus etiam. Completo namque opere, propter 
quod et Poutifex divina quaedam providentia 
est appellatus, sedet deinceps ut Deus, et exspectat 
ub ponantur hostes ejus subter pedes ejus. MHostcs 
autem hujus sunt εἰ ownes infldcles, et diemones, 
qui el ipsi subjicientur : hoc est, inefficax eorum 
malilia manebit, quippe qui inexstinguibili igni 
tradentur.. Interim autem. Paulus pracipue hostes 
dicit infideles Hebreos, consolationem prazbens iis 
qui ex Judcis Christo nomen dederant, atque in- 
numerata mala ab illis paterentur. Ne sitis pusilla- 
nimes, inquit. Subjicientur, imo quod majus cst, 
pedibus protereniur, qui nunc insurgunt adversum 
vos. Àique lioc inde liquet, quod Christus a dex- 


Ἐτεὶ γὰρ τοῦτο γέγονε, κἀκεῖνο γενῄσεται, χατὰ D tris Patris sedeat. Postquam enim hoc factum est, 


τὸ ἓν Ὑαλμοῖς εἰρημένον. Illo; οὖν οὐχ ἑτέθησαν 
εὐθέως ὑπ) τοὺς πόδας, τουτέστιν, οὐκ ix µέσου 
ἐγένοντο; Διὰ τοὺς µέλλοντας 56 αὐτῶν τίχτεαθαι 
πιστούς. 

Μιᾷ γὰρ προσφορᾷ τετελείωκεγ εἰς τὸ διηγεχὲς 
τοὺς ἁγιαζομένους. Τελείως, Φησὶν, ἁμαρτιῶν 
ἀπήλλαξε τοὺς ἁγιαζομένους xai χριοµένουνς τῷ 
αἵματι αὑτοῦ, διὰ τοῦ βαπτισθῆναι εἰς τὸν θάνατον. 
. Πάντας γὰρ οἱ βαπτιζόμενοι, σύμφντοι γενόµενοι τῷ 
ὁμοιώματι τοῦ θανάτον αὐτοῦ, δηλον ὡς τῷ αἴματι 
αὐτοῦ ἁγιάξονται. 


et illud continget, juxta illud quod in. Psalmis di- 
ctum est. Quomodo igitur non statim positi sunt 
sub pedes, hoc est, sublati ex medio?Propter lide- 
les qui ex ipsis procreandi eraut. 

VEns. 14. πα enim oblatione. consummavit. in 
sempiternum. sanctificalos. Perfecte, inquit, a pec- 
catis liberavit sonciilicatos, οἱ a sanguine ipsius 
perunctos, eo quod baptizati sint in mortem ejus. 
O.nnes enim qui bapiizautur, cum simul fiant insiti 
similitudiui mortis ejus, perspicuum est quod in 
sanguine ipsius sancliücantur. 


Yaric lectiones. , 


3 σταθᾳηθῇ ο. ?* θεηῦ o. 





321 


Vgns. 45. Contestalur autem. nos el Spiritus san- À 


ctus. Quid contestatur ?. quod perfecte nos libera- 
verit à peccatis per unau oblationem, ul non opus 
habeamus secunda, 

γεας. 16, 17. Postquam enim dixit : lloc est Te- 
slamentum. quod. 1estabor ad illos post dies illos, 
dicit Dominus, dans leges megs in corda ipsoru, 
el in. mentes eorum. in:cribam eas : Et peccatorum 
eorum el iniquitatum eorum non recordabor amplias, 
Observas testari Deui, quod peccatorum remissio- 
nem dederit? Tunc autem. dedit, quando Novum 
Testamentum dabat. Novum autem Testamentum 
per mortem Filii sui tum dedit, tum stabilivit, sicut 
antea demonstratum est, 

Vens. 18. Ubi autem horum remissio, jam non 
est oblatio pro peccato. Si enim peccatorum remis- 
sio data est per unam hostiam, quid posthac opus 
est alpfera. hostia? Demonstratum est itaque quod 
per unam oblationem Christi consummati simus, 
peccatorum remissione accepta, neque porro indi- 
geamus alia hostia. Judaicze itaque oblationes su- 
pervacanee sunt, et per contentionem  per- 
3gunpur, utpote quz ab iis a quibus peraguntur, 
olim inutiles fuisse coarguerentur. 

Vens, 19, llubentes igitur, fratres, fiduciam, Pon- 
tificis nosti qua veteres exsuperat, 794 ac Testa- 
menti ad Testamentum, oblationis ad oblationem 
excellentia demonstrata, atque eliam oblationis 
Chrisii ad legales hostias, quodque per ipsam a 
peccatis liberati simus, desistit jam a dogmatica 
bujusmodi oratione, auditorem respirare permit- 
tens. Ad moralem autem transit admodum oppor- 
tune. Cum enim proxime mentionem fecisset re- 
missionis peccatorum, adhortatur deinceps nc in 
eadein relaba:nur, inquiens : llabentes igitur fldu- 
ciun ex lioc quod nobis dimissa sint. peccata. Ut 
enin scelus admissum, pudorem  incutit ac 
facit. 

Ad introitum sanctorum, Etenim dimissis nobis 
sceicyibus, fiduciam habemus ut introeamus in San- 
cta, hoc est, in ccelum. 


In sanguiue Jesu. Voc est, per sanguinem. Per 
crucem enim el sanguinem Christi noxae condona- 
tíone donati, fiduciam accepimus. 


VEns. 20. Quam initiavit nobis viam recentem et 
viventem. λά qvem introitum sanctorum ipse nobis 
viam initiavit, lo? est, novam viam fecit, ut qui 
lianc primus orsus sit, adeoque [primus iverit. fe- 
centem porro pro nova dixit, et quie nostris tem- 
poribus apparuerit, Ic autem nobis est. gloriatio, 
quod quibus Abraham non cst dignatus, nes iis 


dignati sumus, nuncque nobis caelum est apertum. | 


Viventem aulem, quod prima via. mortifera era!, 
ad sancta videlicct legis ducens. llla enim aniplius 


THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCÉ p, 


«ag 

Ναρτυρεῖ δὲ ἡμῖν καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Τί 
μαρτυρεῖ; ὅτι τελείως ἡμᾶς ἁμαρτιῶν ἀπήλλαξε 
διὰ «T6 μιᾶς προσφορᾶς, ὥστε ph δεηθηναι δευ- 
τέρας. 

Μετὰ γὰρ có εἰρηχέναι * Αὕτη ἡ διαθήκη ἣν 
διαθήσοµαι πρὸς αὑτοὺς μετὰ τὰς ἡμέρας ἑκείν 
νας..Ίέγει Κύριος, διδοὺς γόµους µου ἐπὶ καρ- 
δίας αὐτῶν, καὶ ἐπὶ τῶν διανοιῶν αὐτῶν» ἐπι- 
γράψω αὐτούς. Καὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν καὶ τῶν 
ἀνομιῶν αὑτῶν οὐ. μὴ μγησθῶξτι. ὈΟρᾷς ὅτι µαρ- 
τυρεῖ ὁ θεὸς, ὡς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἔδωχκεν; Τότε δὲ 
δέδωχεν, ὅτε τὴν Νέαν Αιαθέχην ἐδίδου. Την ὃδ 
Νέαν Διαθήκην διὰ τοῦ θανάτου τοῦ Υἱοῦ αὑτοῦ 
καὶ δέδωιχε χαὶ ἐθεθαίωσξν, ὡς πριαποδἐδ.ιχται. 

Ὅπου δὲ ὄφεσις τούζων , οὐκέτι προσφυρὰ 
περὶ ἁμαρτίας. El Yàp ἐδόθη ἄφεσις ἁμαρτιῶν διὰ 
τῆς μιᾶς θυσίας, εἰσέτι Aor) τίς χρείᾳ θυσίας δευ- 
τέρας; Ὥατε ἀποδέδεικται, ὅτι διὰ τῆς ide mpos- 
φορᾶς τοῦ Χριστοῦ ἑτελειώθημεν, ἄφεσιν ἁμαρτιὺν 
λαθόντες, xai οὐχέτι δτόμεθα ἑτέρας θυσίας. Περ:τ- 
ταὶ ἄρα αἱ Ἱουδαϊκαὶ, καὶ κατά φιλονειχίαν τελο:- 
μεναι, νῦν παρ ὧν τελοῦνται πάλαι ἀχρηστίαν κατα» 
γνωσθεῖσφᾳι, 


"Eyort&c οὗν, ἀδελφοὶ, παῤῥησίαν. Ἐπειδὴ 
ἔδειξε τὴν ὑπεροχὴν τοῦ Αρχιερέως ἡμῶν πρὸς 
τὴν Διαθίκην, καὶ τῆς «οῦ Χριστοῦ προσφορᾶς πρὸς 
τὰς νομικὰς θυσίας, χαὶ ὅτι BU αὐτῆς ἁπηλλάγημεν 
τῶν ἁμαρτ ῶν, ἀναπαύει μὲν τὸν δογματικχὸν λόγον, 


C διδοὺς ἀναπνεῦσαι τῷ ἀχροατῇ "εἰς τὸν Ἠθικὺν δξ 


µεταθαίΐνει εὐχαιρότατα. Προσεχῶς γὰρ: μνησθεὶς 
τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν, λοιπὸν παραινεῖ, ὥστε 
µηχέτι ταῖς αὐτοῖς περιπεσεῖν ' Ἔχοντες οὖν, φησ, 
παῤῥησίαν £x τοῦ ἀφεθΏναι ἡμῖν τὰ ἁμαρτήματ-. 
Ὥσπερ yip ἡ ἁμαρτία αἰσχύνην ἐμποιεῖ, xol τὸ 
ἀπαῤῥησίαστον * οὕτως d; ἄφεσις θαβῥεϊν δίδωσι", 


fiduciam aufert ; sic dimissio noas εοομῄάετο 


Bic τὴν εἴσοδον τῶν ἁγίων. Καὶ yxp ἐπειδὴ 
ἀφείθησαν ἡμῖν τὰ ἁμαρτήματα, παλῥησίαν ἔχομεν 
πρὸς τὸ εἰσέρχεσθαι εἰς τὰ "Άγια, τουτέστιν εἰς «by 
οὐρανόν. 

Ἐν τῷ αἵματι Ιησοῦ. Τουτέστι διὰ τοῦ αἵματος, 


p Διὰ Ὑγὰρ τοῦ σταυροῦ xal τοῦ αἵματος τοῦ Χρι- 


στοῦ τῆς ἀφέσεως ἀξιωθέντες, τὴν παρῤησίαν ἑλά- 
6ομεν. 

Ἡν ἐνεκαίγνισεν ἡμῖν ὁδὲν πρόσφατο» καὶ 
ζῶσαν. Ἠντινα εἴσοδον τῶν ἁγίων αὐτὸς ἡμῖν ὁδὸν 
ἐνεχαίνισε, τουτέστι véav ὁδὺν ἐποίῃσεν 58, αὐτὸς 
ταύτης ἀρξάμενος, καὶ αὐτὸς ταύτην βαδίσας πρῶ- 
τος. Πρόσφατον δὲ, ἀντὶ τοῦ, víav, xa ἐπὶ τῶν 
ἡμετέρων χρόνων φανεῖσαν. Καύχημα δὲ ἡμῖν τοῦτο, 
6v: ὧν ᾿Λθραὰμ οὐκ 1ξιώθη, τούτων ἡμεῖς ἠξιώθη: 
μεν, xal νῦν ἠνοίχθη ἡμῖν ὁ οὑρανός. Ζῶσαν δὲ, 
διότι ἡ πρώτη ὁδὸς θανατηφόρος ἣν, ἡ εἰς τὰ νομικὰ 
ὁπλαδη "Άγια. Οὐχέτι γὰρ χώραν ἔχει ἐχείνη, ἀλλὰ 


e Vario lectioncs. 


nid ivtonolnssv 6. 


329 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.EOS. — CAP. X. 


350 


«ol; αὐτὴν παραδεχοµένοις θανάτου αἰτία χαθίἰστατο. Α locum non habet, sed suscipientibus ipsam niortis 


A921, 55 τοσοῦτον εἰς ζωὴν φέρει, ὅτι καὶ αὐτὴ G3]. xal 
διαιωνίζει. Ἠ τὸ, (car, ὁμοίως νόησον τῷ, πρός- 
φατον, ἀντὶ τοῦ, νέαν xal θάλλουσαν, ὡς πρὸς ἀντι- 
διαστολὴν τῆς εἰς τὰ παλαιὰ ἅγια εἰσόδου» ἐχείνη 
γὰρ νενέχρωται. 

Διὰ τοῦ καταπετάσµατος, τουτέστι τῆς σαρ- 
κὸς αὑτοῦ. Ἐνεχαίνισον ἡμῖν τὴν ὁδὺν ταύτην τὴν 
εἰς οὐ ρανὸν, διὰ τῆς σαρχὸς αὑτοῦ': ὅτε γὰρ Ίρθη ἐν 
τῷ σταυρῷ αὕτη, xai ἀνελήφθη, τότε ἀπεχάλυψεν 
ἡμῖν τὰ οὐράνια. Διὸ xal εὐχαίρως χαταπέτασµα 
αὐτὴν ἐχάλεσε. Τοῦτο γὰρ ἴδιον τοῦ χαταπετάσµα- 
τος, τὸ, ὅταν ἀρθῇ, ἀναχαλύπτειν τὰ ἔνδον. 

Καὶ ἱερέα µέγαν, ἐπὶ τὸν olxov τοῦ Θεοῦ. 
Ἔχοντες δηλαδὴ ἱερέα μὲν τὸν Χριστὺν, οἶχον δὲ, 
ἡμᾶς τοὺς πιστοὺς, χατὰ τό. Ἐνοιχήσω ἐν αὐτοῖς 
καὶ ἐμπεριπατήσω. "Hl ὅπερ οἶμαι μᾶλλον, τὸν οἳ- 
ϱανόν ᾿ ἐχεῖνον γὰρ χαὶ "Άγια χαλεῖ, xai ἐν ἐχείνῳ 
λειτουρχεῖν τὸν ᾽Αρχιερέα λέγει, ὑπὲρ ἡμῶν ἐντυγ- 
χάνοντα. 

Προσερχώμεθα. Τίνι; τῇ πίστει, χαν τῇ πνευµα- 
τιχῇ λατρείᾳ * Ἡ τῷ οὐρανῷ, ἔνθα ὁ Αρχιερεὺς 
ἡμῶν. | 

Μετὰ ἆ.ηδι-ῆης καρδίας. Τουτέστιν ἁδόλου, 
ἀνυποχρίτου πρὸς τοὺς ἁδελφοὺς, f) ἁδιστάκτου, 

μτδὲν ἀμφιθαλλούσης, μηδὲν ἑνδοιαζούσης περὶ τῶν 
μελλόντων, xal διὰ τοῦτο μικροφυχούσης. Ἐπάχει 
οὖν * 

Ἐν απ. ἀηπροφορίᾳ πίστεως. Διδάσχει ἡμᾶς πῶς 


o0 µικροφυχήσοµεν, ἐὰν πληροφορίαν ἔχωμεν πί- C 


στεω», τουτέστι, πίστιν ἀπηρτισμένην xal τελειο- 
τάτην. Ἔστι γὰρ πιστεύειν μὲν, οὐχ ἐν πληροφορίᾳ 
δὲ. Ὥσπερ τινὲ; λέγουσιν, ὅτι ἑνίων μὲν ἔσται ává- 
στασις, τινῶν δὲ οὐχ ἔσται" τοῦτο οὐκ ἔστι πλήρες 
πίστις, ἀλλ᾽ ἁτελῆς. Ἐν πληροφορίᾳ οὖν πίστεως 
προσερχώµεθα. Ἐπειδῇ γὰρ οὐδὲέν ἐστιν ὁρατὸν, 
οὔτε ὁ vab; ὁ οὐρανὸς, οὔτε ὁ ἀρχιερεὺς ὁ Χριστὸς, 
ἀλλὰ χέχρυπται, ὥσπερ xoi τὸ παλαιὺν ὁ ἀρχιερεὺς 
ἀπεχρύπτετο εἰσελθῶν, διὰ τοῦτο δεῖ πίστεως πε- 
πληρωμµένης xaX ἀδιστάχτου. 


Ἑρῤῥαντισμέγοι τὰς καρδίας ἀπὺ συνειδήσεως 
πογν ηρᾶς. Ely περὶ πίστεως, δείχννσι νῦν, ὅτι 


causa exstitit. Πας autem adeo ad vitam ducit, ut 
et ipsa vivat et zelerna sit. Vel, vitentem, perinde 
intellige atque recentem, pro viva et llorente, ad 
discrimen introitus ad yetera sancta : mortuus enim 
ille est. 

Per velamen, hoc est carnem. suam. lInitiavit no- 
bis viam hanc ad celos ducentem, per carnem 
suam. Quando enim in crucem caro sublata erat, 
et in ccelum recepta, tum revelavit nobis celestia. 
Propterea οἱ opportune velanien eam appellavit. 
Istid enim proprium est velamenti, ut cum remo- 
tum fuerit, revelet quze sint intus. 

Vgns. 91. Et sacerdotem. magnum super. domum 
Dei. Habentes videlicet sacerdotem quidem Chri- 
stum ; domum vero, nos fideles, juxta illud : 7n- 
habitabo in ipsis, et inambulabo in^ eis. Vel, quod 
reor esse potius, ccelum : illud enim et sancta ap- 
pellat, et in eo Pontificem ministrare dicit, pro no- 
bis videlicet intercedendo. 

Vgns. 22. Accedamus. Ad quid ? Ad fidem et spi- 
ritualem cultum : vel ad celum, ubi noster est 
Pontifex. 

725 Cum vero corde. Hoc est, experte doli, non 
fucato erga fratres, vel nihil hasitante, nibil 
ambigente, nihil dubitante de futuris, ac pro- 
ptérea in pusillanimitatem recidente. Infert ἰς-- 
tur : 

]n plenitudine fidei. Docct nos quo pacto non 
simus desponsuri animum, nempe, si fidei plenitu- 
dinem habuerimus, hoc est, fldem consummatam 
el perfectissimam. Nam fleri potest ut. quisquam 
credat, non tamen in plenitudine : quemadmodum 
nonnulli dicunt quorumdam futuram resurreciio- 
nem, quorumdam vero non futuram. llec sane 
non est plena fides, sed imperfecta. In plenitudine 
igitur &dei accedamus. Quandoquidem enim nihit 
oculis nostris subjectum est, neque templum 
ipsum ccelum, neque pontifex Christus, sed abdita 
sunt, uti olim pontifex ingressus in sancta occul- 
tabatur ; propterea opus est fide perfecta et iudu-- 
bitata. 

Aspersi corda a conscientia mala. Cum de fide 
locutus esset, nunc ostendit non solam fidem, ve- 


οὗ πίστις µόνη, ἀλλὰ xal βίος ἑνάρετος ζητεῖται, D rum etiam vitam virtutibus ornatam requiri. Judzi 


Ἰουδαῖοι μὲν οὖν «b σῶμα ἑῤῥαντίζοντο, ἡμεῖς δὲ 
τὰς καρδίας, ὥστε μηδὲν ἑαυτοῖς συνειδέναι πονη- 
póv. 'Ῥαντισθησόμεθα δὲ αὐτῇῃ τῇ ἀρετῇ, ἡ χαὶ τῇ 
χάριτι τοῦ Πνεύματος, τοῦ ἀφιέντος ἡμῖν ἐν τῷ 
λουτρῷ τὰς ἁμαρτίας, xaX ἐνισχύσαντος, ὥστε ἐὰν 
σπουξάσωµεν, µηχέτι τοῖς αὐτοῖς περιπίπτειν. 

Καὶ «Ίελουμένοι τὸ σῶμα ὕδατι xata o. To 
τοῦ βαπτίσματος» χαθαρῷ δὲ, f) τῷ καθαροὺς 
ποιοῦντι, 7) τῷ μὴ ἔχοντι αἷμα µεμιγνυμένον, ὡς τὸ 
παλαιὸν τὸ τῆς σποδοῦ. El τάχα γὰρ ἡ iv τῷ λουτρῷ 
χάρις του Πνεύματος xai Φυχὰς χαθαἰρει, ὅμως τὸ 
ὁματὸν τῷ ὁρατῷ ** ἐνταῦθα Παῦλος συνέταξεν. 


quidem corpore conspergebautur, nos vero corde, 
ut nihil mali nobis conscii simus. Conspergemur 
autem οἱ ipsa virtute, vel gratia Spiritus, qui re- 
misit nobis in baptismate peccata, et confortavit 
nos, ut si animum adverterimus, non porro in ea 
recidamus. 

Vuns. 25. Et abluti corpus aqua pura. Baptisma-. 
tis scilicet : pura. vero, vel quod puros facit, vel 
quod non habcat admixtum sanguinem, ut olim 
cinerea illa. Etsi enim gratia Spiritus in baptis- 
mato animas purget, visibile tamen hic visibili 
Paulus conjunxit, Siquidem in ipso usu baptis- 


Varie lectiones. 


ἀοράτῳ ο. 


PATROL. Gà. CXXV. 


11 





331 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


$42 


malis, corporis causa aqua assumitur. Cum A "Eme! καὶ tv αὐτῇ τῇ χρείᾳ τοῦ βαπτίσματος, τοῦ 


enim nos gemini simus, gemina eliam purificatio 
est. 

Teneamus spei confessionem immotam. loc cst, 
quam professi sumus spem, eam relineamus stabi- 
lem. Speravimus enim in principio fidei, quod etl 
ipsi coelum ingressuri simus : et. professi sumus, 
quando /edus fidei feriebamus, resurrectionem 
mortuorum nos eredere, et vitam dzternam. Ilanc 
igitur confessionem retineamus. 


Fidelis enim est qui promisit. Vires nobis largi- 
tur uti spem firmam teneamus ; nempe, si dignita- 
tem cjus qui promisit, animo perpendaimus.. Fide- 
lis enim est, hoc est. verus, ipse Christusqui dixil: 
Ubi ego sum, et minister meus eril. 

Vgns. 24. Et consideremus nos mutuo ad provo- 
cationem charitatis et bonorum operum. Charitatis 
perfectionem | addit. Consideremus' enim, inquit, 
nos mutuo, hoc est, 796 inspiciamus, si quis vir- 
tute insignis, ut hunc imitemur : non ut jinvidea- 
mus ei, sed potius ut incitemur, ut eadem cum 
ipso opera perficiamus. Provocatio autem hac 
cbaritatis est, non invidiz. Ut enim ferrum ferro 
exacuitur : sic anima cum anima commercium ha- 
bens, ad eadem ipsam incitat, verumtamen in 
charitate. Vel conversemini inutuo, quoaccendamini 
ut mutuo diligatis et diligamini. 

Vgns. 95. Non deserentes collectionem | nostram. 
Compertum habet, conventum mutuum dilectionera 
generare : ideo imonet eos ne omittant inter sese 
congregari, neque separationes et conciliabula prava 
moliantur, Ubi enim sunt duo rel tres congre- 
gati, illic sum in medio eorum **, Quin etiam Eccle- 
six* oratio Petrum a vinculis solvit, θἱ a carcere 
liberavit. 

Sicut consueludinis est quibusdam. Hic aecusat cos 
qui ab Ecclesia separantur. 

Sed cousolantes vos ipsos. Hoc est, ut mutuo al- 
ter alteri sitis aolatio, admonentes vos vicissim, 
ac docentes, et consolantes, ac levamen malorum 
impertientes. Frater enim a [ratre adjutus, quasi 
civitas firma M. 

Ac tanio magis, quanto videtis appropinquaniem 
diem. Consummationis nimirum. Propediem enim 
separabimur a mundo hoc, quare ergo nos ipses 
alter ab altero dissociamus ? ld νότο cousolationi 
eis erat, tentationibus nempe defatigatis, perinde 
ac alio in loco dicit : Dominus prope est, nihil sitis 
solliciti. 

Vgns. 96. Voluntarie enim peccantibus nobis. 
Adbortatus est ab his qua utiliora erant, nempe 
quod fiduciam habemus, quod peccatorum condona- 
tione donati sumus : nunc a tristioribus terrorem 
incutit. Observa autein quam propensus est ad ve- 


? Matth. xvu, 20. ** Prov. xviii, 19. 


σώματος ἕνεχα παραλαμθάνεται τὸ ὕδωρ. Διττῶν 
γὰρ ὄντων ἡμῶν, διττῃ xal ἡ κάθαρσις. 

Κατέχωμεν τὴν ὁμο.λογίαν τῆς ἑπίδος ἁκ.λινη. 
Τουτέστι, τὴν ὁμολογτηθεῖσαν ἡμῖν ἑλπίδα, κατέχω- 
μεν αὐτὴν βεθαίαν. Ἡλπίσαμεν γὰρ iv àpy? τῆς 
πίστεως, ὅτι xal αὐτοὶ εἰς τὸν οὐρανὺν εἰσελευσό- 
µεθα. xal ὡμολογήσαμεν ὅτε τὰς συνθἠχας τῆς 
πίστεως ἑἐποιούμεθα, εἰς ἀνάστασιν νεκρὼν πι- 
στεύειν, xal εἰς ζωὴν αἰώνιον. Ταύτην τοίνυν τὴν 
ὁμολογίαν κατἐχωµεν. 

Πιστὸς γὰρ ὁ ἑπαγγειλάμεγος. Δίδωσιν ἰσχυν 
πῶς καθέξοµεν τὴν ἑἐλπίδα βεθαίαν' ἐὰν ἑννοήσω. 
μεν τὸ ἀξιόπιστον τοῦ ἐπαγγειλαμένου. Πιστὸς γὰρ, 
τουτέστιν ἀληθὴς, ὁ Χριστὸς ὁ εἰπών' "Οει ὅπου 


B εἰμὶ ἐγὼ, xal à διάκονος ὁ ἐμὸς ἔαται. 


Καὶ κατανοῶμεν ἆ..ἰήἠ.ους εἰς παροξυσμέν' 
ἁγάπης καὶ κα.ῶν ἔργων. Τὸ τέλειον 37 προστίθησι 
τῆς ἀγάπης. Κατανοῶμεν γὰρ, φησὶν, ἀλλήλους ’ 
τουτέστιν, ἐπισχοπῶμεν εἴ τις ἑνάρετος, ἵνα τοῦτον 
μιμώμεθα οὐχ ἵνα φθονῶμεν, àAX ἵνα παροξυνώ» 
µεθα μᾶλλον εἰς τὸ τὰ αὑτὰ ἑχείνῳ καλά Epya ποιεῖν. 
Ὁ δὲ παροξυσμὸς οὗτος ἀγάπης ἐστὶν, οὐχὶ φθό- 
νου 39, Ὥσπερ γὰρ σἰδηρος σίδηρον ὀξύνει, οὕτω 
καὶ ψυχη πρὸς duyhv ὁμιλοῦσα, παροξύνει αὑτὴν 
εἰς τὰ αὐτὰ, πλην iv ἀγάπῃ. "II xal ὅτι σύνεσθα 
ἀλλήλοις, ὥστε ἐχθερμαίνεσθαι εἰς «b ἀγαπᾷν xal 
ἀγαπᾶτσθαι. 

Mi) ἐγκατα.Ιείποντες τὴ ἐπισυναγωγὴν éav- 
τῶν». Οἴδεν ὅτι τὸ συνέρχεσθαι ἀλλήλοις τὴν ἀγάπην 
γεννᾷ, διὸ παραινεῖ μὴ ἐγχαταλείπειν τὸ ἐπισυν- 
ἀγεσθαι, μηδὲ χωρισμοὺς καὶ παρασυναγωγὰς Ente 
τηδεύειν. Ὅπου γάρ slot δύο ἢ τρεῖς σιυγηγµέ- 
»οι, ἐχεῖ εἰμι ἐν µέσφ αὐτῶν. Καὶ τῆς Ἐκκλησίας 
ἡ προσευχὴ xal Πέτρον ἕλυσε τῶν δεσμῶν, xat τῆν 
φυλαχῆς ἀπέλυσε. 

Καθὼς ἔθος τισίν. Ἐνταῦθα µέμφεται τοῖς χω- 
ριζομένοις. 

'A4J4á παραχαΛλοῦντες ἑαυτούς. Τουτέστιν, ἆλ- 
λήλοις ὄντες εἰς παραμυθίαν, xat elg τὸν ἕνα νου - 
θετοῦντες, xal διδάσκοντες, καὶ παρηγοβοῦντες. 
Ἀδε.1ρὸς γὰρ ὑπὸ ἀδε.1φοῦ βοηθούμενος, ὡς 3ό- 
Atc ὀχυρά. 

Καὶ τοσούτῳ pa Aor, oq β.Ιέπετε ἐγγίζουσαν 


D τὴν ἡμέρα»., Τὴν της συνντελείας. "Όσον γὰρ οὕπω, 


φησὶ, χωριζόμεθα τοῦ χόσµου τούτον, τί ἑαυτοὺς 
ἀλλήλων χωρίζοµεν; Τοῦτο δὲ παραμυθία ἣν αὐτοῖς, 
ἀπειρηχόσιν ὑπὸ τῶν πειρασμῶν, ὡς xal ἀλλαχ.ῦ 
φησιν 'Ο Κύριος ἑἐγὺς, μηδὲν μεριμνᾶτε. 


Εκουσίως γὰρ ἁμαρταγόγτων ἡμῶν. Προετρέ- 
φατο ἀπὸ τῶν χρηστοτέρων, ὅτι παῤῥησίαν ἔχομεν, 
ὅτι ἀφέσεως ἠξιώθημεν, νῦν xal ἀπὸ τῶν σχνθρω- 
ποτέρων φοθεῖ. "Opa δὲ πῶς ἆστι συγγνωµικός. 
Εχουσίως Ὑὰρ ἁμαρταγόντων, φηαίν ὡς ἐὰν 


. Varie lectiones. 


97 ἵσ. τέλος ο. *5 ἀφθόνον o. 


333 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/£OS. — CAP. X. 


334 


ἁκουσίω:, ἑστί τις µετρία συγγνώμη. "Opa δὲ πῶς Α niam dandam. Ait enim, voluntarie peccantibus ; 


οὐχ εἶπεν, ἁμαρτόντων, ἀλλ, ἁμαρτανόντων, tout- 
ἐστιν, ἑμενόντων τῇ ἁμαρτίᾳ ἀἁμετανοήτως. Ὡς idv 
γε ph ἐπιμμένωμεν, ἀλλὰ µετάνοιαν ἑνδειξώμεθα, 
ἔσται συγγνώμη. Hou οὖν οἱ τὴν µξτάνοιαν ἀναιρεῖ- 
σθαι ἐνταῦθα λέγοντες ; 


Μετὰ τὸ «ἰαθεῖν τὴν ἐπίγγωσιω της dAn- 
θεἰαςο. "H τοῦ Χριστοῦ, 7| πάντων τῶν δογµά- 
τῶν. 

Οὐκέτι περὶ ἁμαρτιῶν ἁπο.είπεται θυσία. 00 
thv µετάνοιαν ἀναιρῶν λέγει ταῦτα, Ge τινες παρ- 
. ενόησαν **, ἀλλὰ δείχννσιν, ὅτι οὐχ East. δεύτερον 
βάπτισμα ' διὸ οὐδὲ δεύτερος θάνατος τοῦ Χριστου. 
Ouclay γὰρ τοῦτον χαλεῖ, ὡς xal Ev τοῖς κατόπιν. 
Μιᾷ γὰρ θυσίχ τετελείωχεν εἰς τὸ διηνεχές * τὸ γὰρ 
βάπτισμα ἡμῶν τὸν θάνατον εἰχονίζει τοῦ Χριστοῦ. 
"Doxep οὖν ἐχεῖνος εἷς, οὕτω xal τοῦτο Ev. TI τοί- 
νυν ἁμαρτάνεις οὕτως ἁδεῶς, μὴ οὔσης ἑλπίδος ὅτι 
διὰ τοῦ βαπτίσματος ἀταλαιπώρως ἁπαλείφῃς τὰ 
ἁμαρτήματα; Καλῶν οὖν ἔργων ἀντιποιοῦ. 


Φοδερὰ δέ τις ἑχδοχὴ λρίσεως, xal πυρὸς ἅπ- 
Joc, ἐσθίει uéAAorzcc τοὺς ὑπεγαγτίους. "Opa 
πῶς olov ἑψύχωσε τὸ πῦρ. Καθάπερ yàp θηρἰον 
παροξυνόμενον οὐ παύεται ἕως οὗ λάδῃ τινὰ, xal 
χαταφαγὸν χορέσῃ τὸν θυµόν * οὕτω xàxsivo τὸ πῦρ, 
ζηλοῦν ὑπὲρ τῶν τοῦ Θεοῦ ἐντολῶν τῶν παραθα- 
θεισῶν, xal ἀγριαῖνον ὑπὲρ ἐχείνων, ὃν ἂν συλλάόδῃ, 
τοιοῦτον διαθιδρώσχει ἀεί. Οὐ yàp εἶπε, φαγεῖν 
µέλλον, ἀλλ᾽, ἐσθίειν, ἀῑδίως δηλαδή. Ὑπεναντίους 
δὲ, οὗ µόνον τοὺς ἀπίστους, ἀλλά xal τοὺς πιστοὺς 
μὲν, τὰ ἑναντία δὲ τῶν ἐντολῶν τοῦ θεοῦ ἑργαζομέ- 
νους. 


᾿Αθετήσας τις νόμο» Μωσέως. ᾿Απὸ τοῦ ἑλάτ- 
τονος δείχνυσι διχαίως γενησοµένην τὴν τιµωρίαν, 
ἵνα καὶ μᾶλλον πιστότερος ὁ λόγος f. ἹΝόμον δὲ 
Μωῦσέως λέχει, διότι πολλὰ αὐτὸς διετάξατο. 

Χωρὶς οἰκτιρμῶν, ἐπὶ δυσὶν ἢ τρισὶ µάρτυσιν 
ἀποθνήσκει. 'H -αύνταξις οὕτως ᾿Αθετήσας τις 
νόµον Μωσέως, ἐπὶ δυσὶν ἢ τρισὶ µάρτνσι χωρὶς 
οἰχτιρμῶν ἀποθνήσχει ' τουτέστιν, ἐὰν ὁμολογηθῇ 
ὑπὸ δύο f) τριῶν μαρτύρων, ὅτι παρέδη τὸν νό- 
μον. 

Πόσῳ δοκεῖτε χείρονος ἀξιοῦσθαι τιμωρίας, ὁ 
tóv Ylór τοῦ Θεοῦ κατωπατήσας, xal τὸ αἷμα 
της Διαθήχης κρινὸν ἡγησάμενος;, Τὴν xplatw 
αὐτοῖς ἐπιτρέπει ὅπερ εἰώθαμεν ποιεῖν ἐπὶ τῶν 
σφόδρα ὁμολογουμένων, τοὺς ἀχροατὰς διχαστὰς 
ποιοῦντες. Τί δέ ἔστι τὸ, καταπατήσας; τοῦτ 
ἔστι, χαταφρονῄσας. Ὥσπερ yàp τῶν καταπατου- 
µένων οὐδένα λόγον ἔχομεν, οὕτω χαὶ τοῦ Χριστοῦ 
Μηδένα λόγον ἔχοντες, οὕτως ἐπὶ τὸ ἁμαρτάνειν ἑρ- 
X^ut0a. Kal tó αἷμα τῆς Διαθήκης xowóv ἡγησά- 


adeo ut invito peccantibus facilis parata est venia. 
Considera autem, quod non dixit, lis qui pecca- 
runt, sed, peccantibus, hoc est, in peccato sine re- 
sipiscentia permanentibus. Nam si non permanea- 
mus, sed poenitentiae specimen exhibuerimus, 
venis certe locus erit. Ubi sunt igitur qui hic ρᾳ- 
nitentiam tolli clamant? 

Post acceptam notitiam veritatis, Vel Christi, vel 
omuium doguiatum. 


Jam non relinquitur pro peccatis hostia, Non ut 
poenitentiam auferat, haec dicit, ut quidam perpe- 
rain intellexerunt : sed ostendit non esse locum 
secundo baptismati, ideoque nec secunda morti 


D Christi. Hostiam enim eom appellat, ut posibac vide- 


bimus. Una enim hostia consummavit in perpetuum. 
Nostrum enim baptisma mortem Christi represen- 
tat. Ut igitur mors Christi una, sic et baptisma 
unutn. Quid igitur adeo intrepide 797 peccas, 
cum non sit spes amplius te per baptisma denuo 
sine labore peccata delere posse ? Bona igitur opera 
tibi vendica. 

Vens. 27. Sed terribilis quadam ezpectatio judicii 
et ignis a mulatio, qtue consumptura est adversarios. 
Animadverte quomodo ignem, quasi animatus esset, 
inducit. Perinde enim ut bellua exacerbata non 
desistit. tantisper dum apprehenderit quempiam, 
q'o devorato exsaturet cupiditatem suam : sic et 
ille ignis pro transgressione mandatorum szviens, 
ac propler illa efferatus, quemcunque apprelen- 
derit, devorat semper. Non enim dixit, Manducatu- 
ra, sed, Devoratura, in sempiternum videlicet. 
Adversarios autem, non solos infideles, verum 
ipsos etiam fideles quidem, indigna tamen manda- 
tis Dei patrantes. 

Ὕεας. 28. Irritam | quis faciens legem Mosis. A 
minori ostendit merito futurum supplicium, ut plus 


' fidci orationi sus conciliet. Legem autem Mosis 


dicit, quandoquidem multa eis ipse injunxerit. 
Sine ulla miseratione, duobus aut tribus testibus 
moritur. Constructio est hujusmodi : Si quis 
legem Mosaicam rejecisset, sub duobus aut tribus 
testibus sine ulla miseratione moritur: hoc est, si 


D confessum fuerit a duobus tribusve testibus quod 


pravaricatus sit legem. 

Vgns. 29. Quanio. magis putatis deteriora mereri 
supplicia, qui Filium Dei conculcavefit, εἰ sangui- 
nem Testamenti pollutum. duzerit? lpsis judicium 
permittit: quod in valde apertis facere solemus, 
cum auditores arbitros faciamus. Quid autem est, 
Qui conculcaverit ? hoc. est, qui contempserit. Ut 
enim coneulcatorum nullam rationem habemus, 
ita Christi nulla ratione habita ad peccandum 
venimus. Et sanguinem Testamenti pollutum duxerit, 
hoc est, nihil ab alio cruore differre putavit. Te- 


Varie lectiones. 


50 ὑπενόησαν 0. 


"835 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


336 


stamenti autem, quod testamentum, quod bonorum Α 4&roc* τουτέστι, μηδὲν πλέον ἔχων τῶν λοιπῶν. 


nebis hzreditatem imperlit, ut supra memoravi- 
mus, per ipsum slabilitum est. Hacautem de 
sacramento επ Dominiee dicta sunt. Quando 
enim assumentes impollutum corpus et. sanguinem 
Christi, in ceeno ac luto corporalis impuritatis car- 
nem nostram quae illud assumpsit, volutamus, 
nonne Filium Dei conculeamus ? Lutum enim ter- 
re non adeo indignum est corpore divino, quam 
impuritas. Uteris autem hocloco adversus Nesto- 
rianos. Nam illi merum hominem existimantes 
Christum, sanguinem ejus communem censuerunt, 
neque quidquam a reliquis differre. 

In quo sanctificatus est. Stupiditatem et ingrati- 
tudinem hic ostendit. Oportebat enim, inquit, sanc- 


Διαθήκης δὲ, ὅτι δι’ αὐτῆς ἐθεθαιώθη ἡ πρὸς ἡμᾶς 
διαθήχη, ἡ τὴν χληβονομίαν ἡμῖν διδοῦσα τῶν ἀγα- 
θῶν, ὣς ἀνωτέρω εἴπομεν. Ταῦτα δὲ περὶ τῶν µν- 
στηρίων εἴρηται. "Όταν Y&p µεταλαμθάνοντες τοῦ 
ἀχράντου σώματος xal αἵματος, τῷ βορδόρῳ τῆς 
σωματιχῆς ἀχαθαρσίας τὴν μεταλαδοῦσαν σάρχα 
ἐγχυλίωμεν, ρα οὐ χαταπατοῦμεν τὸν Υἱὸν τοῦ 
θεοῦ; 'U πηλὸς γὰρ τῆς γῆς οὐ τοσοῦτον ἀνάξιος 
τοῦ θείο» σώματος, ὡς fj ἀκαθαρσία. Χρήσῃ δὲ τῷ 
ῥητῷ '* καὶ χατὰ Νεστοριανῶν. Οὗτοι γὰρ ψιλὸν 
ἄνθρωπον οἱόμενοι τὸν Χριστὸν, xal τὸ αἷμα αὐτοῦ 
χοινὸν ofovtat **, χαὶ οὐδὲν τῶν λοιπῶν διαφέρον. 
Ἐν d ἡγιάσθη. Tb ἀναίσθητον xol ἀγνῶμον ἓν- 
ταῦθα δείχνυσιν ἔδει Υὰρ, φησὶ, τὸν ἁγιασμὲν 


tificationem revereri, qua in sanguine donatus est. B δυσωπηθῆναι, οὗ Ἠδιώθη ἐν τῷ αἵματι. 


Et Spiritui gratie contumelium fecerit? "798 
Qui enim beneficium collatam non recte admini- 
gtrarit, injuria afficit eum qui contulit. Fecit te 
filium Dei, tu vero servus efficeris affectuum? 
"Venit ut in te habitaret, tu vero superinducis tibi 
diabolum? Nonne ista est contumelia Spiritus ?, 

VEns. 50. Scimus enim eum qui dixit: Mihi 
vindicta, ego retribuam, dicit Dominus. Εί iterum : 
Dominus judicabit populum suum. Horreudum est 
incidere in. manus Dei viventis, Hac dixit ex con- 
scquenti, ut ostendat. Dominum ultionem sumptu- 
rum de peccatoribus. Nam id per Prophetam dixit. 
Consolatur autem eos, qui ob Judaeorum tentatio- 
nes quibus exercebantur, animo jam concidebant. 
Propemodum enim hzc dicit: Ne despondeatis 
animum, habetis qui vos sit vindicaturus, ac com- 
pensaturus vestros labores, eum qui semper vivit, 
quem illi qui vosaffligunt, nulla ratione effugient. 
Vos quidem in illorum manus incidistis, qui sunt 
homines, ét morti obnoxil : isti vero in manus Dei 
semper viventis, quem propterea effugere non 
poterunt. | 

Vgns. 32. Rememoramini autem  pristinos dies. 
Non ergo frustra diximus, quod istud, Mihi vindic- 
ta, 3d consolationem eorum clam inducit. Ecce 
enim clarius nunc cum illis. disserit, adhortans 
eos ne deficiant a patientia. Proinde ne alios, 
inquit, imitemini, sed ipsi vosmetipsos. Principio 


Καὶ τὸ Πγεῦμα τῆς χάριτος ἐνυξρίσας; Ὁ γὰρ 
τὴν δεδοµένην εὐεργεσίαν μὴ ἀξίως οἰκονομήσας, 
ὕθρισε τὸν παρασχόντα. Ἐποίησέ σε Υὸν θεοῦ, σὺ 
δὲ δοῦλος Υίνῃ παθῶν; "Ηλθεν ἐνοιχῆσαί σοι, σὺ δὲ 
ἐπεισάγεις σαυτῷ τὸν διάδολον; "Apa ταῦτα οὐχ 
ῦθρις τοῦ Πνεύματος; — 

Οἴδαμεν» γὰρ τὸν εἰπόντα * Ἐμοὶ ἑκδίχησις, 
ἐγὼ ἀνταποδώσω, «Ίέγει Κύριος. Καὶ πἀ.ϊιν Κύ- 
ριος xpursi τὸν Aaór αὑτοῦ. Φοδερὸν τὸ ἐμπεσεῖν 
εἷς χεῖρας θεοῦ ζῶντος. Ταῦτα εἴρηχε μὲν χα) 
χατὰ τὸ ἀχόλουθον, πρὸς τὸ ἀποδεῖξαι, ὅτι ἐχδίκησιν 
μέλλει ποιῄσασθαι ἐπὶ τοῖς ἁμαρτανωμένοις 6 Κύ- 
proc. Ele γὰρ τοῦτο διὰ τοῦ προφήτου. Παραμυ- 
θεῖται δὲ "xal αὐτοὺς μικροφυχοῦντας διὰ τοὺς ἐκ 
τῶν θλιθόντων αὐτοὺς Ἰουδαίων πειρααμούς"' ὡσανεὶ 
Υὰρ τοιαῦτά φησι’ Mi καταπίπτετε, ἔχετε τὸν ἐχδι- 
κοῦντα xal ἀνταποδιδόντα, ὅστις ἀεὶ ζή, xol εὖκ 
ἐχφεύξονται αὐτὸν πάντως ol ἑπηρεάζοντες ὑμᾶς. 
Ὑμεῖς μὲν εἰς τὰς ἑχείνων χεῖρας ἔνεπέσατε θνη- 
τῶν ἀνθρώπων ' ἐχείνοι δὲ, εἰς τὰς τοῦ Θεοῦ τοῦ 
ἀεὶ ζῶντος, xal διὰ τοῦτο ἀναποδράστου. 


Ἀγαμιμγήσκχεσθε δὲ τὰς πρότερον’ ἠἡμέρας. 
Οὐκ ἄρα µάτην ἑλέγομεν V ὅτι τό, Ἐμοὶ ἐκδίκησις, 
πρὸς παραμυθίαν αὐτῶν εἰσάγει λεληθότως. ᾿Ἰδοὺ 
γὰρ ἐχδηλότερον αὐτοῖς διαλέγεται, προτρεπόµενος 
ph ἑκστῆναι τῆς ὑπομονῆς. Φησὶν οὖν, ὅτι μὴ ἅλ- 
λους τινὰς µιµήσασθε, ἀλλ᾽ αὐτοὶ ἑαυτούς. Ἐν ἀρχῇ 


enim fidei vestrz certastis: hoc certamen semper D γὰρ τῆς πίστεως ὑμῶν ἠγωνίσασθε' τοῦτον τὸν 


vobiscum expendile : ea qua primum recle cer- 
tando assecuti estis, per socordiam ne amittatis. 
Comtemplare autem hic spiritualem sapientiam. 
Cum antea concussisset illorum mentes per ge- 
henne  commemorationem', nunc per encomia 
lenit, non adulans eis, sed per hzc ipsa eos ex- 
hortans. Facilius enim persuadet, qui cuipiam 
consulit ut seipsum imitetur, in iis operibus quz 
antea perfecit. 

I3 quibus | illumingti, magnum certamen. suiti- 
nuistis afflictionum. Vel de baptismate dicit, illumi- 


ἀγῶνα ἀεὶ ἀναλογίζεσθς * μὴ διὰ ῥᾳθυμίαν ἀπολέ- 
σητε τὰ προηγωνισµένα. "Opa δὲ πνευματιχἣν σο- 
φίαν’ πρότερον Ἱκατασείσας αὐτῶν τὰς Ψυχᾶς, διὰ 
τοῦ τῆς γεέννης ἀναμνῆσαι, νῦν µαλάττει δι’ ἐγχω- 
µίων, οὗ χολαχεύων, ἀλλὰ δι’ αὑλῶν τούτων προτρε- 
πόµενος. ᾿Αξιοπιστότερος Υὰρ ὁ συµθδονυλεύων τινὶ 
ἑαυτὸν µιμῄήσασθαι, καὶ ἃ προειργάσατσ ἔργα. 


'Ev alc φὠτισθέγτες, πο. λὴν ἄθλησυο ὑπ- 
εμείνατε παθημάτων. "H περὶ τοῦ βαπτίἰσματός 


Varie lectiones. 


"4b ῥητόνο, ϱ ἤγηνται ο. 3 ὃ λέγομεν o. 


331 EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBIUEOS. — CAP. X. 343 


φησι τὸ, φωτισθέντες, Ἡ περὶ τῆς ἐπιγνώσεως À nati, vel de cognitione mysterii simpliciter, ac 


ἁπλῶς τοῦ puc-rolou, xai τῶν διαδεξαµένων τοὺς 
πιστοὺς ἀγαθῶν. Φωτισθέντες γὰρ τὴν γνῶσιν τῶν 

ελλόντων, οὕτως ὑπεμείνατε. Οὖκ εἶπε, πειρα- 
σμοὺς, AX, ἆθ.ησω, ὃ γενναιότητος xol χαρτε- 
ρίας ἑνδειχτιχὸν, xal ταύτην πολλἠν. 

Τοῦτο μὲν, ὀγειδισμοῖς τε καὶ θ.1ἱψεσι θεατρι- 
ζόμενον. "Opa ἐγχώμιον. Γενναίας γὰρ τῳόντι δεῖ- 
ται ψυχῆς, τὸ ὑπομεῖναι ὀνειδισμοὺς, ὡς xal ὁ Προ- 
φῆτης μαρτυρεῖ Ἐγδνυγήθη τὰ δἀχρυά µου ἐν τῷ 
έγεσθαί uot, ποὺ ἐστιν Ó 860 c σου; Κα. Εἰ δὲχ- 
θρὸς ὠγείδισέ µε, ὑπήγεγκα ἄν. Καὶ. "Όνειδος 
ἄρρονι ἔδωκάς µε. Καὶ Ἰὼδ ἑδυσχέρανε πρὸς τὸν 
ὀνειδισμὸν, χαίτοι τἄλλα ὡς ἁδάμας καρτερῄσας. El 
δὲ xal παῤῥησίᾳ γίγνοιτο γαὶ ἑνώπιον πολλῶν ὁ ὀνει» 
δισμὲς, ἔτι μᾶλλον χρεία γενναιοτέρας ψυχῆς ' ὃ 
xai ἐνταῦθα ἑδήλωσε, θεατριζόµεγοι, εἰπών. Ἐν- 
νόησον δὰ πῶς σαν μεγάλοι οὗτοι, χαταφρονῄσαν- 
τες μὲν διὰ Χριστὸν xat δόξης xai πλούτου. Ὑδρι- 
ζόμενοι δὲ καὶ θεατριζόµενοι, τουτέστιν, ὥσπερ ἐπὶ 
θέατρον παραδειγµατιζόµενοι, χαὶ ταῦτα τυχὸν παρ) 
εὐτελῶν τινων, xat οὐδαμινῶν, xat ἀνεχόμενοι. 


de bonis qua fideles exceptura sunt. llluminiti 
enim cognitione futurorum bonorum sic sustinui- 
stis. Non dixit, Tentationes, sed, certamen, quod in- 
genuitatis et fortitudinis est indicium ct istud 
quidem magnum. 

Vrns. 33. Partim quidem opprobriis et tribulationi- 
bus spectaculum facti. Vide illorum encomium. 
Generosa enim profecto anima opus est υἱ oppro- 
bria perferas, sicut et Propheta testatur: Pacte 
sunt mihi lacryme mee, cum diceretur mihi; Ubi- 
nam est Deus tuus *! ? Ev: δὲ hostis conviciatus 
esset mihi, austinuissem equidem **. Et : Opprobrium 
iusipienti dedisti 99 me **. Et Job, licet in czete- 
ris adamantis instar sustinuit, opprobrium tamen 
eegro ferebat animo. Quod si aperte palam, adeoque 
coram multis contumelia fiat, eo magis anima 
fortiori opus est : id quod hec in loco significavit, 
cum dicit, Spectaculum fucti. Considera autem 
quam magni fuerint isti, qu! tum gloriam tum 
opes propter Christum contempserint. Porro inju- 
riam passi et spectaculum facii, lioc. est, velut 


in theatro ignominiz expositi, idque fortassis a vilibus ac nullius pretii homuneionlbus, sustine- 


bant tamen idque animo forti, et malorum toleranti. 


Τοῦτο δὲ, χοιγωγοὶ τῶν οὕτως ἁναστρεφομέ- 
vov γενγηθόντες. O0 µόνον, φησὶ, τὰς ὑμετέρας 
θλίφεις, ἀχουσίως δοχούσας ἐπάγεθαι, ὑπεμείνατε, 
ἀλλ᾽ οὕτως Tite γενναῖοι, ὥστε καὶ χοινωνοὶ ἐγένε- 
σθε τῶν ἁποστόλων τῶν οὕτως ἁναστρεφομένων, 
τουτάστιν, ἐν θλίψεσι xal ὀνειδισμοῖς, καὶ ἑχόντες 
ὑπεθήχατε ἑαυτοὺς, ὥστε συγχαχουχεῖσθαι ἐχείνοις, 
xai χοινωνεῖν τῶν αὐτῶν παθηµάτων. Οὐκ εἶπε δὲ, 
ἐμοῦ μόνου, ἀλλὰ, χοινῶς πάντων, ἵνα τὸ ἐγχώμιον 
αὐτῶν αὐξήσῃ. 

Καὶ γὰρ τοῖς δεσμοῖς µου συνεπαθήσατε. 00 
µόναν ἐν τοῖς ὑμετέροις oüx ἐδεήθητε παραχλήσεως, 
ἀλλὰ χαὶ τοῖς ἄλλοις ἐγένεσθε παράχλησις , χαὶ µάρ- 
τυς ἐγώ. 

Kal τὴν ἁρπαγὴν τῶν ὑπαρχόντων ὑμῶν μετὰ 
χαρᾶς προσεδέξασθε. Εἶπεν ἰδιχῶς πῶς τοῖς ἅλ- 
λοις ἐχοιν ώνησαν, νῦν πάλιν λέχει, πῶς xal τὰς εἰς 
αὐτοὺς θλίψεις ὑπέμειναν. Καὶ «b διαρπαγῆναι μὲν 
γὰρ μέγα " διότι γὰρ ἐπιστεύσατε, διὰ τοῦτο διηρ- 
πάγητε. Ἐξην γὰρ πάντως ὑμῖν μὴ πιστεῦσαι. Τὸ 
t καὶ προσδέξασθαι τὴν ἐχουσίαν ὑπομονὴν δηλοῖ, 
καὶ ὅτι εἴλοντο ἀσμένως. Καὶ τὸ, μετὰ χαρᾶς δὲ, 
τ2ῦτο τοῖς ἁποστόλοις ὑμᾶς ἑξισοῖ, οἳ ὑπέστρεψφαν 
χαίροντες ὅτι ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡτιμά- 
οθησαν. 

Γιγώσχοντες ἔχειν ἐν ἑαντοῖς κρείττονα ὕπαρ- 
ξι ἐν οὐρανοῖς xal µάγυυσαν. Καὶ τοῦτο, φησὶν, 
ἐποιεῖτε μετὰ χρίσεως xal λογισμοῦ xal πίστεως. 
Ἐχινώσχετε γὰρ ὅτι χρείττονα Όπαρσιν χαὶ µένουσαν 
ἔχετε, οὐχ ἀπολλυμένην καὶ διαρπαζαµένην, ὡς ταύτην. 

Mt ἁποδά.ητε οὗν τὴν παῤῥησίαν ὑμῶν. Ἐν 
τῷ εἰπεῖν μὴ ἁποθά.-Ίητε, δεἰχνυσιν, ὅτι οὕπω ἑκ- 
πεπτώχασι, δέονται μέντοι, xal βεθαιώσεως. xal 


*! Psal, σε, 4. * Ρε]. Liv, 12. 


Partim vero socii tallter conversantium  effecti* 
Nedum, inquit, vestras afflictiones, qua per vim 
invitis vobis videbantur adduci, susitinuistis, sed 
adeo strenui fuistis, ut et socii facti sitis aposto- 
lorum taliter conversantium, hoc est in calamita- 
tibus et opprobriis, et vestra sponte subjecistis vos 


C ipsos ut una cum illis adversa sustinealis, ac con- 


sortes afllictionum eorum efficiamini. Non dixit 
autem, Mei solius, sed Commuuiter omniuin, quo 
magis eorum laudes adaugeat. 

Vrns. 54. Nam et vinculis meis compassi estis. 
Non solum in vestris calamitatibus non indiguistis 
consolatione, verum etiam aliis faoti estis solatium, 
cujus reí ego sum testis. 

Et rapinam bonorum vestrorum cum gaudio acce- 
pistis. Speciatim dixit quomodo aliorum socii es- 
sent effecti, nunc rursus dieit quomodo afflictiones 
ipsi suas toleraverint. Nam faeultatibus quidem 
spoliari, magnum est. Quia enim credidistis, ideo 
spoliati estis. Nam potuissetis omnine a fide aHeni 
permanere. Quod autem ait, Accepistis, volunta- 


D riam eorum patientiam significat; οἱ quod libenter 


elegerint. Porro, quod-cum gaudio accepistis, id sane 
apostolis vos ad:quat, qui reversi sunt gaudentes 
quod pro nomine Domini contumelia affecti essent. 


Cognoscentes habere. vos meliorem substantium et 
permanentem, Et hoc, inquit, facicbatis cum judi- 
cio, deliberatione ac. fidc. Agnoscebatis enim quod 
meliorem substantiam et manentem habetis, qua 
nec perire nec diripi posset, uti hac. 

* Vens. 35. Ne abjiciatis igitur confidentiam. te- 
stram. Cum dicit, Ne abjiciatis, ostendit quod non- 
dum exciderant, opus tamen haberent conlirma- 


€ Pyal, xxxviull. 6. 


339 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHTÜEP. 


310 


tione et munitione. Fiduciam autem dixit, eo quod A ἀσφαλισμοῦ. Παῤῥησίαν δὲ εἶπε, διότι οἱ τὰ τοιαῦτα 


qui talia propter Deum patienter tulerint, magnam 
habent confidentiam. 

Qua magnam habel remunerationem. Vos. enin 
estis testes, qui agnovistis przstantiora vos bona 
habere in coelis. 

Vgns. 56. Patientia enim vobis necessaria est. 
"730 Nulla re porro indigetis alia, preterquam 
sola patientia: cxiera habetis omnia, neque opus 
est quidquam addere. 

Ut voluntatem Dei facientes, reportetis promissio- 
nem. Voluntas Dei est, ut ad finem usque susti- 
neamus. Qui enim, inquit, perseveraserit adusque 
finem, hic salvus erit **. Ista autem adhortatur Apo- 
&tolus, perinde ac si quis cernens athletam, qui 
omnes adversarios debellaverit, ac certando vice- 
rit, deinde morae impatientem, cum videat eos qui 
viclori& coronas largiuntur, tempus protrahere, 
meditari fugam, eo quod diutius sitim ac sstum 
ferre nolit, eum his verbis alloquatur : Omnia 
gnaviter trausegieli, expecta paulisper, ac referes 
eoronas. Certa etiam adversus ipsam coronarum 
dilationem, hanc quoque patientia vince. 

VEns. 57. Adhuc enim modicum aliquantulumque, 
εἰ qui venturus est veniet, et non tardabit. Producit 
prophetam Habacuc dicentem quod prope sit judex, 
qui redditurus est mercedem. Quod si Haliacuc tunc 
dicebat : Modicum aliquantulum, et. qui venturus est 
veniet : manifestum est quod nunc est vicinior, 
Quod vero ait ócov ὅσον, valde parum significat. 

VenBs. 38. Justus autem ex fide vivet. Quod si sub- 
tratzeril sese, non oblectatur anima mea. in ipso. 
Oportet igitur nos credere, si justi futuri simus. 
Sin autem subtraxerit se justus, id est, ambigui- 
tatem quamdam patiatur vel hzesitationem ; vel sub- 
traxerit, id est tentationibus succubuerit, non habet 
oblectationem in eo anima mea. Cujus autem ani- 
ma mea? Dei, juxta modum loquendi Scripture 
usitatum : ut in eo, Ferias vestras odit anima mea. 
Vel Christi. 

Nos autem non sumus subiractionis in perditio- 
nem, sed fidei in acquisitionem anime. Quia per- 
teirefecerat eos cum diceret : Anima mea non habet 
oblectationem in ipso : asserit jam nos non esse ex 
eorum nuinero qui pereant propter subiractionem 
aut propter acediam vel hzesitlationem, sed eorum 
qui in fide stabiles persistunt, ut acquirant suasa 
ipsorum animas, hoc est possideant, custodiant, et 
servent. Acquisitio enim est possessio, peculium. 

CAPUT XI. 

Est autem. fides. sperandarum substantia rerum. 
Describit nobis posthac fldem, inquiens: Fides 
est essentia eorum qua B9uduu sunt, substantia 
eorum quz non subsistunt : exempli gratia, resur- 
reciio nonduni subsistit, sed flles statuit eam, 
atque ob oculos nobis ponit. 


** Math. x, 22. 


μεθ) ὑπομονῆς ἐνεγχόντες διὰ θεὸν, μεγάλην ἔχουσι 
παῤῥησίαν. 

τις ἔχει µισθαποδοσίαν μεγάλην. Ὑμεῖς γὰρ 
µόρτυρες, ot ἑπέγνωτε χρείττονα ἔχειν ὕπαρξιν ἐν 
οὐρανοῖς. 

Ὑπομονῆς γὰρ ἔχετα ypelav. "Άλλου «vig οὗ 
δεῖ ὑμῖν, ἁλλ᾽ ὑπομονῆς µόνης ' πάντα τἆλλα ἔχετε, 
οὐδὲν δεῖ προσθεῖναι. 


"να τὸ 0£Anya τοῦ θεοῦ ποιήσαντες, xoplon- 
σθε τὴν ἐπαγγείαν. θἐληµα 8:00, τὸ ἄχρι τέλους 
ὑπομεῖναι. 'Ο ὑπυμείνας γὰρ, Φησὶν, εἰς céloc, 
οὗτος σωθήσεται. Παραινεῖ δὲ ταῦτα τούτοις ὁ 
Απόστολος, ὥσπερ ἂν εἴ τις ὁρῶν ἀθλητὴν πάντας 


B μὲν καταγωνισάµενον τοὺς ἀνταγωνιστὰς, εἶτα μὴ 


µένοντα τοὺς στεφανώσαντας βραδύνοντας, ἀλλὰ 
βουλόμενον ὀποδράναι διὰ τὸ µηχέτι φέρειν τὸ δίψος 
καὶ τὸν φλογμὸν, λέγει πρὸς αὐτόν" Πάντα χατώρ- 
θωσας, μιχρὸν ἀνάμεινον χαὶ χοµίση τοὺς στεφά- 
νους. ᾽Ανταγώνισαι xal πρὸς τὴν ἀναθολὴν τῶν στε- 
φάνων, νίχησον χαὶ ταύτην τῇ ὑπομονῇ. 


"Er, γὰρ μικρὸν ὅσον ὅσον d ἑρχόμενος ἢξει, 
καὶ οὗ χρογιεῖ. Παράγει τὸν προφήτην ᾿Αθαχοὺμ 
λέγοντα, ὅτι Ey yog ὁ χριτῆς ὁ µέλλων ἀποδοῦναι. El 
δὲ xal ὁ ᾿Αδαχοὺμ τότε ἔλεχε, μιχρὸν ócov ὅσον ὁ 
ἐρχόμεγος ἤξει, δῖλον ὅτι νῦν ἐγγύτερός ἐστι. Τὸ 
δὲ ὅσογ 650v. τὸ πάνυ μιχρὸν δηλοῖ. 


Ὁ δὲ δίκαιος àx πίστεως ζήσεται' καὶ ἐὰν 
ὑποστείάηται, οὐκ εὐδοκεῖ ἡ ψυχή µου év αὑτῷ. 
Ast οὖν πιστεύειν, εἴγε μέλλοιμεν δίχαιοι εἶναι. Ἐὰν 
δὲ ὑποστείληται ὁ δίχχιος, τουτέστιν, ἀμφιθολίαν 
τινὰ πάθη xal δισταγµόν * ἣ τὸ, ὑποστεί.1ηται, ἀντὶ 
τοῦ, ὑποταπεινωθῇ τοῖς πειρασμοῖς, οὐκ εὐδοχεῖ, 
τουτέστιν, οὔχ εὐαρεστεὶ ἡ Ψυχή µου Ev αὐτῷ. Τίνος 
δὲ ψυχἠ; τοῦ θεοῦ, χατὰ τὸ ἰδίωμα τῆς Τραφῆς 
ὡς τὸ, Τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψυχἠ pov. Ἡ τοῦ 
Χριστοῦ. ' 

'Hysic * δὲ obx ἐσμὲν ** ózoctoAnc εἰς ἁπώ- 
Asiav, dAAà πίστεως εἰς περιποίησι ψυχῆς. 
Ἐπειδὴ ἐφόδησεν ἓν τῷ εἰπεῖν. "Οτι οὐκ εὐδοκεῖ 
ἡ ψυχή µου ' φησὶν ὅτι ἡμεῖς οὐχ ἑσμὲν τῶν ἁπο)- 
λυµένων διὰ τὸ ὑποστέλλεσθαι xol ἀποῤῥαθυμεϊν 1) 
διστάζειν, ἀλλὰ τῶν ἐν τῇ πίστει βεδαίων, ὥστε 
περιποιῆσαι τὰς ἑαυτῶν Φφυχὰς, τουτέστι χτήσσ- 
σθαι, Φυλάξαι, xat σῶσαι. Περιποίησις γὰρ ἡ 
πρόσκτησις, ὁ προσπορισµός. 

ΚΕΦΑΛ. ΙΑ’. 

"Ecti δὲ πίστις ἑλπιζομέγων ὑπόστασις. Λοι- 
Tbv ὑπογράφεται ἡμῖν τὴν πίστιν, Χαΐ φησιν ὅτι 
οὐσίωσίς ἐστι τῶν ply ὄντων xal ὑπόστασις τῶν 
ph ὑφεστώτων * ofoy ἡ ἀνάστασις οὕπω ὑφέστηχεν, 
ἁλλ᾽ f πίστις ὑφιστᾷ αὐτὴν, xal πρὺ ὀφθαλμῶν 
ἡμῖν τίθησι. . 


Vario lectiones, 


M9 'Yud; o. '" ἐστέ o. 


41 


EXPOSITIO 1N EPIST. ΑΡ HEBILEOS- — CAP. XI. 


JA 


Πραγμάτων EAsyryoc οὐ fAcezopérov. Ἔλεγχο, A.— Argumentum non — apparentium. | Argumentum, 


τουτέστι, δεῖξις, φανέρωαις ἁδήλων πραγμάτων. 
Ποιεῖ γὰρ ταῦτα βλέπεσθαι τῷ νῷ ἡμῶν ὡς παρόντα. 
El τοίνυν τοιαῦτα δύναται ἡ πίστις, τί ὑμεῖς βού- 
λεσθε αὐτὰ πρακτικῶς  ἰδεῖν, ἵνα ἐχπέσητε τῆς 
πίστεως» Τοῦτο δὲ οὐδὲν ἄλλο dictio, À ἐχπεσεῖν 
ἀπὸ τοῦ δίχἀιοι εἶναι. Ὁ γὰρ δίχαιος ἐχ πίστεως 
ζἠσεται. 

Ἐν αὐτῃ γὰρ ἐμαρτυρήθησαν οἱ πρεσδύτεροι. 
Τουτέστιν, bv αὐτῇ τῇ πίστει ἐμαρτυρήθησαν παρὰ 
τοῦ Θεοῦ ol παλαιοὶ πάντες' ]ὡμολογήθησαν ὅτι 
ἐθεράπευσαν αὐτόν. 

Πίστει γοοῦμεν κατηρτίσθαι τοὺς αἰῶνας ῥή- 
ματι θεοῦ, εἰς τὸ μὴ ἐκ φαι»οµόνων τὰ β.επό- 
[6*8 γεγονέναι. Ἐπειδὴ fj πίστις διαδάλλεται παρὰ 


431 Ίου οδί, demonstratio et manifestatio rerum 
qui Ronsunt conspicuz. Facit enim ut ista mente 
nostra cernamus, haud secus ac si prasentia es- 
sept. Si igitur talia potest fides, quid vos ea actua- 
liter videre velitis, ut excidatis a flde? Quod saue 
nihil est aliud quam excidere a justitia. Justus 
enim ex fide vivet. 

VkRs, 9. [n ipsa enim testimonium consecuti sunt 
seniores. Hoc est, in ipsa fide testimonium assecuti 
sunt omnes veteres a Deo, ac confessi sunt. quod 
eum coluerint. . 

VgRns. 3. Fide intelligimus aptata esse secula verbo 
Dei, ut ex. invisibilibus visibilia fierent. Quia fides 
reprehenditur ac iis qui potentiam ejus non inicl- 


τοῖς μὴ νοοῦσι τὴν δύναμιν αὐτῆς, πρᾶγμα ἀναπό- B ligunt, qui asseverant eam esse rem indemonstra- 


δεικτον αὐτὴν λέγουσι, xaX ἁπάτην mpóbnAov', δεί- 
χνυσιν, ὅτι τὰ μέγιστα διὰ πίστεως, xat οὐ διὰ λο- 
γισμῶν χατορθοῦται. Καὶ γὰρ ὅτι ὁ θεὸς λόγῳ τὰ 
ὄντα ix μὴ ὄντων ἑποίησε, ποία ἀπόδειξις ἡμῖν 
παρέστησεν; οὐδεμία, ἀλλὰ πίστις μόνη. Πίστει οὖν 
/οοῦμεν κατηρτίσθαι τοὺς αἰῶνας, τουτέστι, γενέ- 
σθαι ῥήματι θεοῦ. Διὰ εἰ πίστει ; διότι ἐκ μὴ φαι- 
νοµένων τὰ βλεπόµενα véyovev * ὅ πίστεως δεῖται. 
Ἡ καὶ οὕτω * Ῥήματι θεοῦ Υενομένῳ διὰ τὸ 
προαχθηναι τὰ ὄντα Ex μὴ ὄντων. Αἱἰῶνας 6b ἀχού- 
ων, καὶ τὰ Σμπεριεχόμενα τούτοις αἰώνια ** νόει, val 
μὲν xai χρόνους καὶ πάντα τὰ ἔγχρονα, καταχρη- 
στιχώτερον τῶν αἰώνων xal τοὺς χρόνους δηλούν- 
των * ἐπεὶ ὁ χνρίως αἰὼν, ἄλλο τι παρὰ τὸν χρόνον, 
χαὶ εἷς, οὐ πολλοἰ. 


Πίστει π.λείονα θυσίαν "Αδε παρὰ Κάῑν προσ- 
ἠνεγκε τῷ θεῷ. Ἐπειδὴ μέγα fj πίστις, xoi Ίγεν- 
ναίας δεῖται φυχῆς, οἱ δὲ 'E6palot πιστοὶ ἐξησθέ- 
νησαν, χαὶ xaz' ἀρχὴν μὲν πίστιν ἑνεδείξαντο, ὕστε- 
pov δὲ ἀπὸ τῆς συνεχείας τῶν θλίψεων ὠλιγογύ- 
χουν, παρεχάλεσε μὲν αὐτοὺς ἀπὸ τῶν χατορθωθέν- 
των αὐτοῖς, χαὶ ἀπὸ τῆς Γραφῆς, εἰπών ' ὌὍτι ὁ δί- 
χαιος ix πίστεως ζήσεται' xal ἀπὺ λογισμῶν, εἰ- 
my: "Έστι δὲ πἰσεις ἑλπιζομέγων ὑπόστασις νῦν 
δὲ ἀπὸ τῶν μεγάλων xal παλαιῶν ἀνδρῶν. Ὅταν γὰρ 
εὔοῃ ὁ ἄνθρωπος χοινωνοὺς παθῶν, ἀναπαύεται xol 
ἀναπνεῖ. Παρόάχει οὖν τὸν "Α6ελ, xal φησιν ὅτι πίστει 
προσήνεγχε θυσίαν πλείονα, τουτέστι, τιµιωτέραν 
παρὰ τὴν τοῦ ἁδελφοῦ. Τίνα γὰρ εἶδεν ἄλλον' πρὸ 
αὐτοῦ ; τὸν πατέρα, ἢ τὴν µητἑρα , xal μὴν προσ- 
έχρουσαν τῷ 8eip* ἀλλὰ τὸν ἁδελφόν ; xal οὗτος ἡτί- 
µασε. Πίστει οὖν µόνῃ ὡδηγήθη εἰς τὸ προσενεγχεῖν 
ὧν εἶχε τὰ κρείττονα, πιστεύσας, ὅτι τὸν μισθὸν 
λήφεται, 

Δι ἧς ἐμαρτυρήθη εἶναι δίκαιος, μαρτυροῦν- 
τος ἐπὶ τοῖς δώροις αὐτοῦ τοῦ θεοῦ. Ὁ γὰρ πρὸς 
τὸν Κάῑν εἰρηχὼς θεὸς, Οὐκχ ἂν ὀρθῶς μὲν προσ- 
εγέγχῃς, ὀρθῶς ὃξ μὴ διέλῃς ' ἐμαρτύρησε τῷ "A68, 


bilem adeoque manifestam imposturam ; ostendit 
quod maxima quaque per (idem trapsigautur, et 
non per ratiocinationes, Nam quod Deus verbo, ea, 
qua sunt, ex iis qua non sunt, creavit, qu.e de- 
monstratio nobis exhibuit? Nulla sane, sed sola 
fides. Fide igitur intelligimus aptata esse secula, 
hoc est, facta esse verbo Dei. Cur fide? quippe 
quod ex invisibilibus, et ex iis qua non videntur, 
facta sint[quz videntur : quod flde opus habet, Vel 
Sic: Verbo Dei, quo faetum est ut producerentu? 
ex iis qux» non sunt, ea quie sunt. Cum autem 
audis, secula, ea simul intellige Φίοτηα qux istis 
continentur, imo vero tempora, adeoque cuncta. 
temporaria, inusitatiore loquendi modo seculis. 


C etiam tempora significantibus. Nam proprie szcu- 


lum aliud quidquam quaui tempus est, et unum, 
non multa. 

VkRs. &. Fide copiosiorem hostiam Abel quam 
Cain obtulit Deo. Quia res magna est fides, et gene- 
rosa anima indiget, Hehrei autem fideles infirmi 
erant, ac primum quidem fidem demonstrarunt,. 
deinceps vero ob afflictionum frequentiam pusilla- 
nimes reddebantur, adhortatus est eos a rebus per 
eos preclare gestis, et a Scriptura, dicens, quod 
justus ex üde sit victurus: et a ratiocinationibus, 
inquiens: Fides est eorum que speratur subsisten- 
lia: nunc vero a magnis εἰ priscis viris etiam ar- 
gumenta profert. Cum enim homo invenerit parti- 
cipes adversitatum, recreatur ac respirat. Producit 
igitur Abelum, inquiens : Fide obtulit victimam ma- 
jorem, hoc est pretiosiorem, quam (rater. Quem 
enim videbat alium anite se ? patremne aut matrem? 
at illi impegerant adversus Deum. At fratrem ? ve- 
rum et is Deum non coluerat. Fide ergo sola per- 
ductus est ut offerret Deo ex melioribus qua ha- 
lebat, credens se niercedem accepturum. 

Per quam testimonium consecutus est, quod. esset 
justus, iestimonium perhibente Deo super donis ejus. 
Cum enim ad 7342 Cainum dixisset Deus : Non 
recte offers, nec recte dividis : testimonium perhi- 


Varie lectiones. 


 πραγματιχῶς ο. | πάντα O. 





343 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


944 


buit Abelo, quod et recte obtalerit, quatenus da- Α ὅτι καὶ ὀρθῶς προσήνεγχε, καθὸ τῷ δόντι προσήγα- 


tori Deo obtulit qux ab illo accepit: ace recte di- 
visit, qualenus meliora ceu Domino suo separavit. 
Fertur etiam quod ignis e ccelis descendens absum- 
p»erit sacrificium, atque inde agnovit Cain sibi an- 
telatum esse Abelum. Unde enim alias habuisset 
compertum? Hinc aliquis eorum qui Hebrea in 
Graecam linguam transtulerunt, sic vertit : Intui- 
(us esl in viclimas Abeli Dominus, et incendit. 

Et per illam defunctus adhuc loquitur. Hoc est, 
per ipsam fidem adhuc loquitur, id est, fides fecit 
eum hodie vivere, ac doctorem omnibus constitui, 
loquentem propemodum : Imitamini me, mortales, 
ac justi facti plaeete Creatori. Loquitur fgitur, hoc 
est, cum glorificatur, cuni praedicatur, eum memo- 
ria ejus instauratur, loquitur: perinde ac ccelum 
loquitur, cum a nobis solummodo cernitur. Non 
enim tantum sermo perficit, quantum illius aíllictio. 
lloc autem dixit, ut ostendat infirmis quod justus 
quadantenus etiam hic fruatur honore: itaque et 
vos fruemini. Nonnulla vero exemplaria λαλεῖται 
habent, non recte, ut opinor. 

VERs. 5. Fide Enoch translatus est, ne. videret 
mortem, et non. inveniebatur, quia transtulerit. eum 
Deus: ante translationem. enim ejus. testimonium 
habuit quod placuerit Deo. lste majorem fidem 
'quam Abel demonstravit. Nam quz Abelo contlge- 
runt, potuerunt ipsi esse scandalo, quod Abel 
justus cum esset, permissus sit occidi a fratre. Quid 
enim prodest punitum esse occisorem ? Quid inde 


commodi retulit Abel, cum jam antea e medio esset . 


sublatus ? Magnam itaque fidem demonstravit 
Enoch, credens Deum retributorem fore in futuro 
saeculo, licet non in presenti, perque eam fidem 
placuit Deo, 4ο beneplacens translatus est. Fide 
igitur translatus est: hoc est, fides in causa fuit 
cur in coelum tiransferretur, per quam placuerat 
Deo. Animadverte autem quomodo Deus per Abe- 
jum mortis sententiam veram esse demonstravit : 
rucsus per Enoch sentehtiam αι temporariam 
esse ostendit, atque abolendam. Proinde quod vi- 


γεν, ἃ ἐξ ἐκείνου εἶχε, xat ὀρθῶς διεῖλε, χαθὺ τὰ 
χρείττω, ὡς δεσπότη. Λέγεται δὲ ὅτι χαὶ πῦρ χατελ-. 
θὺν ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ ἀνῆλωσε τὴν θωσίαν, xal ix 
τούτου καὶ. ὁ Κάῑν ἑπέγνω ὅτι προετιμήθη ὁ "A6:). 
Πῶς γὰρ ἂν ἄλλως; Aib. χαίτις τῶν µεταθεµένων 
τὴν ᾿Εδραῖΐδα εἰς τὴν Ἑλλάδα γλῶτταν, οὕτως ἔθη- 
xsv" ᾿Επέδλεπεν ἐπὶ τὰς θυσίας ᾿Αθε. ὁ Κύριος, 
«καὶ ἐνέπρησε. 

Καὶ δι αὐτῆς ἀποθανὼν ἔτι λα.εῖ. Τουτέστι, xal 
δι) αὐτῆς τῆς πίστεως ἔτι λαλεῖ, τουτέστιν, 1j πίστις 
αὐτὸν ἐποίησεν ἔτι ζᾖν, καὶ διδάσχαλον καθίστασθαι 
πᾶσι λαλοῦντα μονονουχί * Μιμήσασθέ µε, ἄνθρω- 
fot, καὶ εὐαρεστεῖτε,) τῷ πλάσαντι, δίχαιοι γενό- 
µενοι. Λαλεῖ οὖν, τουτέστι, δοξαζόμενος, φημιζόµε- 
voc, μνημονευόµενος λαλεῖ * ὡς xaX ὁ οὐρανὸς λαλεῖ 
ὀρώμενος µόνον. Οὐ τοσοῦτον γὰρ λόγος ἀνύει, ὅσον 
τὸ ἐχείνου πάθος. Τοῦτο δὲ εἶπεν, ἵνα δείξῃ τοῖς ὁλι- 
γογύχοις, ὅτι ἓν µέρει ἀπολαύει τιμῆς καὶ ἐνταῦθα 
ὁ δίχαιος. "ote xa ὑμεῖς ἀπολαύσεσθε. Τινὰ δὲ τῶν 
ἀντιγράφων, λαλεῖται, ἔχουσιν, οὐ χαλῶς οἶμαι, 


Πίστει Ἐγὼχ µετετέθη τοῦ μὴ ἰδεῖν θάνατον, 
«al oix εὑρίσχετο, διότι µετέθηκεν αὐτὸν ὁ θεός ' 
πρὸ yàp τῆς µεταθέσεως αὐτοῦ, μµεμαρτύρηται 
εὐαρεστηκέναι τῷ θεῷ. Οὗτος µείζω πίστιν τοῦ 
"A6c) ἐπεδείξατο. Τὰ γὰρ εἰς τὸν ”Αθελ γενόµενα, 
ἰχανὰ ἣν αὐτὸν σχανδαλίσαι, ὅτι δίκαιο; ὧν συνεχω- 
ρήθη σφαγΏναι ὑπὸ τοῦ ἀδελφοῦ. Τί γὰρ εἰ ἑτιμω- 


6 Ρᾷθη ὁ σφαγεύς; τίς ὠφέλεια ἐκείνῳ ἐκποδῶν Ίδη 


γεγονότι 95, Μεγάλην οὖν πίστιν ἐπεδείξατο, πιστεύ- 
σας ὅτι ἐστὶ µισθαποδότης ὁ θεὸς ἐν τῷ µέλλοντι, εἰ 
καὶ μὴ νῦν * * χαὶ δι) αὐτῆς εὑηρέστησε τῷ θεῷ, xal 
εὐαρεστήσας µετετέθη. Πίστει οὖν µετετέθη, τουτ- 
ἐστιν, ἡ πίστις αὐτὸν µετέθτχε, δι’ ἧς εὐηρέστησεν. 
"Opa δὲ πῶς διὰ μὲν τοῦ "A6&) ἔδειξεν ὁ Octo τὴν 
ἀπόφασιν τὴν περὶ τοῦ θανάτου, ἀληθῆ * διὰ δὲ τοῦ 
Ἐνὼχ πάλιν ἔδειξεν, ὅτι πρόσχαιρος ἡ ἀπόφασις, 
καὶ ἀναιρεθήσεται. Ὅτι μὲν οὖν ζῶν µετετέθη , xat 
ὅτι ἔτι Cf, ἴσμεν ΄ ποῦ δὲ, ἡ πῶς; "Αδηλον, τῆς Γρα- 
φῆς μὴ «εἰπούσης. 


vens translatus sit, e& quod vivat, scimus: ubi autem, aut quomodo, incertum est, Scriptura non pate« 


faciente. 


VEBs. 6. Sine fide autem impossibile est placere. D — Xuplc δὲ πίστεως ἀδύνατον εὐαρεστῆσαι. El 


Nisi enim crediderit quispiám compensationem esse 
Lonorum et malorum, non beneplacebit Deo. Quo- 
modo enim laboriosum virtutis iter ingrediatur, 
non persuasus in futuro saeculo multiplices ac sta- 
biles esse retributiones ? Audi porro sequentia. 
Credere. enim oportet accedentem ad Deum, 7398 
quod sil, et quod inquirentibus se remunerator. su. 
Quod Deus est, et quod remunerator est, per fidem 
tenemus : quidam enim a casu e8se omnes res cen- 
sent : quid vero sit Deus secundum substantiam, 
incomprehensibile prorsus apud moderatiores ha- 
bebatur. Quid vero est, inquirentibus ipsum? hoc 


Υὰρ μὴ πιστεύσῃ τις ἀντίδοσιν εἶναι χαλῶν xat xa- 
κῶν, οὐκ ἂν εὐαρεστήσῃ. Πῶς γὰρ ἂν τὴν ἐπίπονον 
τῆς ἀρετῆς ὁδὺν βαδίσῃ, μὴ πεισθεὶς εἶναι ἐν τῷ 
Μέλλοντι πολλαπλασίας xal µονιµωτέρας τὰς ἁμοι- 
θάς; "Axove 6b καὶ τῶν ἑξῆς. 

Πιστεῦσαι γὰρ δεῖ τὸγ προσερχόµενο» τῷ θεῷ, 
δει ἔστι, καὶ τοῖς ἐκζητοῦσι αὐτὸν µισθαποδό- 
της γίνεται. Τὸ μὲν, ὅτι ἔστι θεὸς, χαὶ µισθαποδό- 
της Ὑίνεται, διὰ πίστεως ἔχομεν ' τινὲς γὰρ αὐτό- 
µατά φασιν εἶναι τὰ ὄντα, τὸ δὲ, εἰ ἐστι χατ οὐσίαν, 
ἀνεπιχείρητον ὅλως τοῖς Ye σωφρονοῦσι. Τί δέ ἐστι, 
τοῖς ἐκζητοῦσιν αὐτόν; τουτέστι, τοῖς διὰ βίου εὖ- 


Varie lectiones. 


*' ἐναρεστεῖν 0. * γενοµένῳ ο. * alvi ἡμῖν ο. 


245 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR.£EOS. — CAP. XI. 


346 


αρεστεῖν αὐτῷ σπεύδουσιν, οὐχὶ τοῖς περιεργαξοµέ- À est, in. vita placere studentibus, non externa sa- 


vou; διὰ τῆς ἔξω σοφίας. "Opa δὲ σοφίαν Παύλου, πῶς 
ὑποσπείρει πανταχοῦ τὸ, µισθαποδότης, διὰ τοὺς ὁλι- 
γοφυχοῦντας Ἑδραίους πιστούς. 

Πίστει χρηματισθεὶς Νῶε περὶ τῶν µηδέπω 
Β.ϊεπομένων, εὐλαθηθεὶς κατεσχεύασε χιδωτὸν» 
εἰς σωτηρίαν τοῦ οἴκου αὐτοῦ. Ὁ Νῶε, φησὶν, 
ἐχρηματίσθη παρὰ τοῦ θεοῦ, τουτέστιν, ἑδιδάχθη 
περὶ ἁδήλων πραγμάτων, xal οὐχ ἠπίστησεν. Αλλά 
xaícot αἱθρίας οὕσης, χαὶ πάντων τρυφώντων, καὶ 
μηδὲν δεινὸν προσδοχώντων οὐδὲ γὰρ ὡρᾶτο οὐδὲν 
τοιουτον᾽ ὅμως αὐτὸς πιοτεύσας τῷ θεῷ, ηὐλαδήθη 
τὸν κατακλυσμὸν, χαὶ χκατεσχεύασε χιδωτὸν, δι fic 
σέσωχεν Ex «cU χατακλυσμοῦ πάντας τοὺς τοῦ οἴχου 
αὑτοῦ. Σηµείωσαι δὲ, ὅτι χρηµατίζει θεὺς, χρηµα- 
teet καὶ τὸ Πνεῦμα"» χατὰ «b γεγραμμµένον περὶ 
τοῦ Σ'µεών ' "Hr abt κεχρησµατισµέγον ὑπὸ 
τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου. θεὺς ἄρα τὸ Πνεῦμα. . 

Δι ἧς xatéxpirs τὸν κὀσμον. Τουτέστιν, ἔδειξεν 
αὐτοὺς ἀξίους χολάσεως, οἴγε οὐδὲ κατασχκευαζηµέ- 
γην ἐν τοσούτῳ χρόνῳ τὴν χιδωτὸν ὁρῶντες εἰς 
συναίσθησιν λθον, 1) ἐπίστευσαν ὅτι ἔσται χατα- 
χλυσμµός. 

Καὶ τῆς κατὰ πίστιν δικαιοσυγης ὀγένετο xAn- 
ῥογόµος. Τουτέστιν, ἑκέρδησε τὸ, δίχαιος φανῆναι 
παρὰ θεῷ, ὅπερ τὸ τῆς δικαιοσύνης, φησὶν, ὄνομα 
αὐτῷ t πίστις Σχαρίσατο 59. 

Πίστει καλούμενος ᾿Αδραὰμ, ὑπήκουσεν ἑξ- 
ε.θεῖν' εἰς τὸν τόπον ὃν ἔμε λε «Ἰαμδάγει εἰς 
x Anporoplar. Ἐπειδὴ πρὸς τοῦτον χαὶ τοὺς λοιποὺς 
πατριάρχας ἀπέθλεπον οἱ àE Ἑδραίων πιστοὶ, ὡς 
µυρίων ἀπολαύσαντας ἀγαθῶν, μέλλει δεῖξαι ὅτι 
οὐδεὶς οὐδέπω οὐδὲν ἐχομίσατο. Φσὶν οὖν ὅτι πίστει 
ὑπήκουσεν ᾿Αδραὰμ, χελευόµενος ἀφεῖναι τὴν πα- 
τρίδα. Tiva γὰρ εἴδεν, ἵνα ζηλώσῃ; Ὁ Tacho αὐτῷ 
εἰδωλολάτρης ἣν, προφητῶν οὐκ Ίκουσεν. "Doce 
πίστεως ν τὸ ὑπαχοῦσαι ὡς ἀληθεύοντι τῷ θεῷ 
περὶ ὧν ὀπισχνεῖτο, καὶ ἀφεῖναι τὰ ἓν yepol. 

Καὶ ἐξῆ.θε μὴ ἐπιστάμενος ποῦ ὄρχεται. Kal- 
"ovre καὶ εἰ Ίδει, τίς ἠνάγχαζεν αὐτὸν χαταλείψαντα 
τὰ ἔτοιμα διώχειν τὰ ἀνέτοιμα; 'O δὲ οὐδὲ δει, τίς 
ἐστιν ἡ γῆ ὅλως ἐχείνη εἰς fjv χαλεῖται. 


Πίστει παρφκησεν εἰς τὴν γῆν τῆς éxayre- 


pentia curiosis. Considera Pauli sapientiam, quo- 
modo subterserat undique Deum esse retributo- 
rem, ob vacillantes fideles llebrzeos. 

Vrens. 7. Fide Noe, responso accepto, de iis que 
nondum videbantur, metuens aptavit arcam in salu- 
tem domus suc. Noe, inquit, a Deo responsum ac- 
cepit, hoc est, edoctus est de rehns obscuris, et 
non fuit incredulus. Sed etai aer serenus erat, et 
omnes voluptatibus ac deliciis indulgerent, neque 
quidquam periculi exspectarent, neque enim ullum 
tale cernebatur, attomen ille credens Deo, metuit 
diluvium, construxitque arcam, qua conservavit 
omnes qui ex sua domo erant. Observa autem, 
quod oraculum edit Deus, et oraculum edit Spiri- 
tus sanctus; perinde ac scriptum est de Simeone : 
Responsum acceperat a Spiritu sancto 35. Deus igi- 
tur est ipse Spiritus. 

Per quam damnatit. mundum. Hoc est, common- 
stravit eos supplicio dignos, utpore qui aream tanto 
temporis spatio fabricatam videntes, neque sic ta- 
nien ad consentiendum adducebantur, aut diluvium 
futurum credebant. 

Ac justitie, qug est per fidem, heres est institu- 
tus. Hoc est, lucratus est, ut justus videretur apul 
Deum : quod justitiae no:ren, inquit, fides ei lat- 
gita est. 

Vgns. 8. Fidevocatus Abraham, obedivit in locum 
exire quem accepturus erat ín. hereditatem. Quia ad 
lunc et ad reliquos patriarchos deflgerent oculos 
Hebraei fideles, tanquam qui innumera bona a Deo 
accepissent, ostensurus est quod nullus unquam 
quidquam mercedis retulerit. Ait ergo : Fide Abra- 
lam obsecutus est, jussus relinquere patriam. Quem 
autem ille conspexerat, ut imitaretur? Paterei idolola- 
tra erat, prophetas non audiverat. Proinde fidei erat, 
obedire Deo ceu vera loquenti de iis qux pollice- 
batur, ac relinquere ea quie in manibus erant. 

Et exiit nesciens quo iret. Atqui etiamsi scivjsset, 
quisnam cogebat eum, ut iis omissis que in 
promptu erant, ea persequeretur quie non essent 
in promptu? At vero ille, quanam omnino erat 
illa terra ad quam vocatur, nescivit. 

Vgns. 9. Fide demoratus est. in terra promissio- 


Jac, ὡς dAlocplarv. Thy γῆν, φησὶν, ἐχείνην fjv p nis, tanquam in aliena. Terram, inquit, illam quam 


ἐπηγγείλατο ὁ Θεὺς δοῦναι αὐτῷ καὶ τῷ απέρµατι 
αὐτοῦ, ταύτην χατῴχει ὡς ἀλλυτρίαν. Πῶς ἄλλο- 
τρίαν; Καὶ γὰρ καὶ τὸν τάφον τῆς “Ῥάῤῥας ἑξωνή- 
σατο, xal ὅμως οὐ διεχρίθη, οὐδὲ εἶπεν: Ἑφεύσατο 
ὁ θεός: ἁλλ ἐπίστευσεν, ὅτι ἀναμφιθόλως δώσει 
ταύτην ὁ εἰπών, 

Er σχηγαῖς κατοιχκήσας. Τοσοῦτον ὡς ἄλλοτ ρίαν 
αὑτην κατῴκει, ὥστε οὐδὲ olxíav εἶχεν, ἀλλ ἐν 
σχηναῖς χατῴχει, ὅπερ τῶν ξένων dot, τῶν ἄλλοτε 
ες ἄλλο µέρος µεταδαινόντων, διὰ τὸ μὴ ἔχειν τι 

tov. 


* Luc. mn , 96, 


promiserat Deus sese daturum illi el semini ejus, 
jncoluit tanquam  aliena:n. Quomodo alienam ? 
Nam 7344 et Sarrhe sepulcrum enit, neque ta- 
men dubitavit, neque dixit : Meutitus est Deus; 
sed credidit quod haud dubie daturus esset lianc 
ie qui promiserat. 

In casulis habitando. Adeo tanquam in aliena 
terra illic habitabat, ut ne propriam quidem do- 
mum haberet, sed in tentoriis habitaret, quod pe- 
regrinorum est alias ad alios fines transeuntium, 
propterea quod nihil proprii possident. 


Varie lectiones. 


" $ χάρις καὶ ἡ ἀλήθεια mm. 





1] 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


343 


Cum Isaac et Jacob coheredibus promissionis A — Merá ᾿Ισαὰκ xal Ἰακὼδ τῶν cvyxnporópor 


ejusdem. 1saac, inquit, et Jacob perinde incolue- 
runt eam, ut alienam. Philisti Isaaco invidebant, 
ei Abimelech puteos ejus auferebat et. conjugem 
ipsam, et subinde ad alium atque alium transibat 
locum. Jacob autem non solum a fratre Esau per- 
seculionem patiens sibi metuebat, verum etiam ex 
Mesopotamia reversus, emit locum, in quo (xit 
tabernaculum. Et jan. quidem in Bethel, jam vero 
jn Ephrata migrabat, nullo loco certus manens, in- 
star advenz. Interim tamen οἱ ipsi promissionis 
ho»redes fuerunt, ut poter. Tibi enim dabo, inquit, 
et semini tuo. Attamen increduli non fuerunt. 


Vgns. 10. Exspectabat enim fundamenta hebentem 
civitatem. Eam. ob rem, inquit, erant advenz, et 
commorabantur in tabernaculis fundamentum non 
habentibus, quod exspectabant ceelestem urbem, quz 
vera fundamenta habeat, quz? semper consistant, 
neque unquam marcida reddàntur. Propterea et 
Deus animadvertens eos aspernari lerrenas pro- 
missiones, distulit eas, majores ipsis praparans 
utpote qui illis digni erant, qu: scilicet de rebus 
terrestribus non erant. Deinde illi promissionem 
terrestrium accipientes, eam contemnebant, ac ϱ08- 
lum expetebant. Vos autem, o fideles, coelesti 
promissione — accepta, terram  expetitis ? ecqui 
non ejus vos pudet ? 


Cujus artifex et. conditor Deus. Papz, quantum 


τῆς éxayryeA(ac τῆς αὐτῆς. Καὶ ὁ Ἰσαάκ, oro, 
καὶ ὁ Ἰαχὼδ οὕτω ταύτην χατώχησαν ὡς ἀἁλλοτρίαν, 
*O μὲν Ἰσαὰκ φθονούμενες ὑπὸ τῶν Φιλισταίων, xat 
ἀφαιρούμενος τὰ φρέατα ὑπὸ τῶν περὶ ᾿Ἀθιμέλεχ, 
καὶ τὴν γυναῖκα αὐτὴν, xol ἄλλοτε εἰς ἄλλον τόπον 
µεταθαίνων. Ὁ δὲ Ἰαχὼδ, οὗ µόνον ὡς ἑλαυνόμενος 
ὑπὸ τοῦ φόθου τοῦ Ἠσαῦ, ἁλλ' ὅτι xal ἀπὸ τῆς 
Μεσοποταμίας ἀνελθὼν, ἐἑξωνήσατο τὸν τόπον, ἕνθα 
ἕστησε τὴν σχηνἠν ' χαὶ νῦν μὲν elc Βαιθὴλ, vov δὲ 
εἰ Ἐφραθὰ µετέθαινεν, ἀστατῶν ὡς πάροιχος. 
Καΐτοιγε xai αὐτοὶ κληρονόμοι σαν τῆς ἐπαγγε- 
λίας, ὡς xai ὁ πατἠρ. Σοὶ yàp δώσω αὐτὴν, xol τῷ 
σπἑρµατί σου. ᾽Α)λ’ ὅμως οὐκ Ἠπίστησαν.. 

Ἐξεδέχετο γὰρ τὴν τοὺς θεµε.ίους ἔχουσαν 
ZA. Διὰ τοῦξο, φηῃσὶ, την ΥΏν παρῴκουν. ἓν σχη- 
ναῖς, ai θεμέλιον οὐκ ἔχουσι 5' , διότι ἐξεδέχοντο τὴν 
οὐράνιον πόλιν, Ἶτις ἀληθινοὺς ἔχει θεµελίους, δν) 
ἑστῶτας, χαὶ µηδέποτε σαθρουµένους. Διὸ καὶ ὁ 
θεὺς ὁρῶν αὐτοὺς χαταφρονοῦντας τῶν γτῖνων Ex- 
αγγελιῶν, ἀνεθάλετο ταύτας, τὰς µείζους αὐτοῖς 53 
ἑτοιμάζων, ὡς ἑχείνων ἀξίοις, οὗ : τῶν τῆς γῆς. 
Εἶτα ἐχεῖνοι γῆς ἐπαγγελίαν λαμθάνοντες, κχατ- 
εφρόνουν, xal τοῦ οὐρανοῦ ἑφίεντο. Ὑμεῖς δὲ, ω 
πιστοὶ, οὐράνιον ἑπαγγελίαν λαθόντες, γῆς ἐπιθυ- 
μεῖτε, xal πῶς οὐχ αἰσχύνεσθε ; 


"Hc τεχνίτης καὶ δημιουργὸς ὁ θεός. Βαθαὶ, 


est urbis istius encomium , architectum habere C olov τὸ τῆς πόλεως ἑκείνης ἐγχώμιον, τὸ ἀρχιτέ- 


Deum! 


Vgnas. 11. Fide et ipsa Sarrha, sterilis cum esset. 
Pudefacere valet, quod ait, Et ipsa Sarrha, per- 
jwde ac si dicat : Femina credidit, et vos non eru- 
bescitis, si muliere in animi magniludiue inferio- 
res deprehendamini? Qui vero credidit quae risit? 
Profecto credidit, etiamsi riserit : postea enim re- 
prehensa perterrefacta est : quod (dei erat indi- 
cium. Planum enim est quod magnum quemdam 
arbitraretur, adeoque supra hominis esse natu- 
ram eum, qui secum loquerelur. 


Virtutem ad. conceptionem. seminis accepit. Hoc 
est, confortata est ut reciperet ac contineret dejec- 


tum in ipsam semen Abrahami. Vel quia istarum D 


rerum studiosi indagatores asserunt, mulierem 
935 etiam veluti semen quoddam a sese con- 
ferre, forsan sic accipiendum est, ad conceptionem 
seminis, pro eo quod est, utet ipsa subministraret 
semen. 

Ac prater etatis tempus peperit. Paulo ante eam 
elerilem dixit : nunc ait quod et preter tempus 
zelatis peperit. Itaque duplicem habebat defectum, 
unum nature, quod sterilis erat : alterum senectu- 
tis. 

Quia fidelem credidit eum qui promiserat. Fide- 


Varie lectiones, 
9 oxclou9ty o. 


5! ϱεµ. οὐχ Σχούσοις ο. 3: ἑκείνοις o. 


Χτονα σχεῖν τὸν θεόν ; 


Πίστει xal αὐτὴ Σάῤῥα στεῖρα οὔυα. Ἐν- 
τρεπτιχόν ἐστι, Καὶ αὐτὴ Σάῤῥα, ὡσανεὶ ἔλεχεν; 
Ἡ γυνὴ ἐπίστευσε, καὶ ὑμεῖς οὐκ αἰσχύνεσθε, εἰ 
γυναιχὸς μικροφψυχότεροι εὑρίσχεσθε ; Πῶς δὲ ἐπί- 
στευσεν d γελάσασα; Ναὶ ἐπίστευσεν, εἰ χαὶ ἐγέ- 
λασεν ΄ xal γὰρ ὕστερον ἐλεγχθεῖσα ἐφοθήθη  ὅπερ 
πίστεως Tv. Δῆλον γὰρ ὅτι µέγαν τινὰ xa ὑπὲρ 
ἄνθρωπον ἐπίστευσεν εἶναι τὸν προσδιαλεγόµενον. 


Δύναμιν εἰς καταδοΊἡην σπέρματος EAuCe. 
Ἐουτέστιν, ἐνεδυναμώθη εἰς τὸ ὑποδέξασθαι xo 
χρατῆσαι τὸ καταθληθὲν εἰς αὐτὴν σπέρμα τοῦ 
᾿Α6θραάμ. Ἡ ἐπειδή φασιν οἱ ταῦτα ἀχριδωσάμενοι, 
xai τὴν γυναῖκα οἷόν τι σπέρµα ào' ἑαυτῖς συνεισ- 
&yew, µήποτε οὕτως ἐχληπτέον τὸ, εἰς καταδο.ἡν 
σπέρµατος, ἀντὶ τοῦ, εἰς τὸ χαταθαλεῖν καὶ αὑτὴ 
σπέρμα. 

Καὶ παρὰ χαιρὸν ἡλιχίας ἔτεκεγ. Ἐἶπεν ἄνω, ὅτι 
στεῖρα ἣν * νῦν λέγει, ὅτι καὶ παρὰ χαιρὸν ἡλιχίας 
ἔτεχεν. Ὥστε διπλην εἶχε πήρωσιν 35, «fj τε ἀπὸ 
φύσεως, ὅτι στεῖρα ἣν, χαὶ τὴν ἀπὸ τοῦ γήρως. 


Ἐπεὶ πιστὸν ἡγήσατο τὸν ἐπαγγειλάμε- 


b 


3.9 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. XI. ΄ 


350 


vor. Πιστὸν, τουτάστιν ἀληθῆ, ἐπηγγείλατο váp* A lem, id est verum ;. promiscrat enim : Circa illud 


Κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον &Asocopgat, καὶ ἔσεαι τῇ 
Σἀῤῥᾳ υἱός. 

Διὸ xal dz' δν ἑνὸς ἐγενγήθησαν, καὶ ταῦτα γε- 
φεχρωµέγου, καθὼς τὰ ἄστρα τοῦ οὗρανοῦ τῷ 
π.1ήθει, xal ὡς ἡ ἄμμος ἡ παρὰ τὸ xsiloc τῆς 
θα.]άσσης, ἡ ἀναρίθμητος. Οὐ τοῦτο µόνον ἐποίη» 
σεν ἡ lotus, τὸ γεννῆσαι, ἀλλ᾽ ὅτι xal τοσούτους, 
ὅσους οὐδὲ αἱ εὔφοροι γυναῖχες. Ὥστε δύο θαύματα. 
llóg ὃδ σαν ἀναρίθμητοι; Ἠριθμήθησαν γὰρ 
πολλάχις. τοι γοῦν ὑπερθδολικῶς τοῦτο εἴρη- 
ται χατὰ τὴν συνήβειαν τῆς Γραφῆς, ὡς τό; 
Ε’δομεν πόλεις ἄχρι τοῦ οὐραν οὗ * f διὰ τοὺς ἀεὶ 
ἐπιγινομένους εἶπε τὸ ἀναρίθμητον. 

Κατὰ πίστι ἀπέθανον οὗτοι £dvtsc, μὴ κο- 
μισάµενοι 5" τὰς ἑπαγγε.λίας. Δύο ἐνταῦθα ζητέεῖ- 
ται ' πῶς εἰπὼν περὶ τοῦ Ἐνῶχ, ὅτι, Μετετόθη τοῦ 
μὴ ἰδεῖν θάνατον νῦν λέγει, Απέθινον οὗτοι 
πάντες; Καὶ πάλιν, πῶς εἶπε νῦν, ὅτι οὐχ ἔλαθον 
τὰς ἐπαγγελίας, χαίτοιγε τὸν "Αδελ ἔτι λαλεῖν εἶπε, 
δ.ὰ τοῦ παρὰ πᾶσι δοξάζεσθαι; Καὶ τὸν Ἑνὼχ 
µετατεθήηναι, τὸν Νῶε μισθὸν λαθεῖν, τὸ σωθῆναι 
μετὰ τοῦ olxou αὑτοῦ, xai τὸ δίχαιον χλιθῆναι» 
xai τὸν ᾽Αδραὰμ παιδοποιῆσαι ἐκ τῆς Σάῤῥας, Τὸ 
μὲ» οὖν" Ἀπέθανον οὗτοι πάντες, δέξαι ἀντὶ τοῦ» 
Οἱ τεθνηχότες, ὑπεξηρημένου δηλαδη τοῦ uh ἱδόντος 
θάνατον. Τὸ δὲ μὴ λαθεῖν τὰς ἐπαγγελίας, ἁἀληθὲς 
περὶ πάντων λεγόμενων. Οὐ γὰρ ἐπὶ τούτοις µόνοις 
ὁ µεγαλόδωρος Gib; διέλυσε τοὺς μισθοὺς τῶν µε- 


tempus. veniam, el erit Sarrha filius. 


Vens. 12. Propter quod εἰ ab. υπο orti sunt, eo- 
que emorluo, lanquam sidera cali in multitudinem, et 
sicul arena que est ad oram maris innumerabilis. Non 
hoc tantum effecit fides ut pariat, verum etiam ut 
tot quot ne fecunda: quidem mulieres. ltaque. duo 
bic sunt. miracula. Quomodo autem fuerunt innu- 
merabiles? Nam haud raro numerabantur. Aut 
igitur hoc hyperbolice dictum est, juxta. Scriptuice 
consuetudinem, ut illud : Vidimus urbes ad celum 
usque eductas "* ; aut. quod semper nascantur 
alii, ideo innumerabile dizit. 

Vras. 15. Juxia fidem defuncti sunt. emnes. isti, 
non acceptis repromissionibus. Duo hic queruntur : 
Quomodo cum de Enoch dixisset : Tranilatus est ne 
videret mortem, nunc dicat, Mortui sunt. isti om- 
nes? Λο rursus, qui dixerit.nunc, eos non accepisse 
promissiones, cum Abelum tamen adhuc loqui af- 
firmarit, quandoquidem apud cunctos celebretur? 
Deinde ipsum Enoch translatum esse, ac Noe mer- 
cedem accepisse, ut conservaretur ipse cum domo 
sua, et ut justus vocaretur : Abrahamum etiam 
liberos procreasse ex Ssrrha. Proinde istud ; Mor- 
tut sunt. isti omnes, accipe pro: Mortui quidem 
sunt, excepto co qui mortem non vidit. Àt vero 
quod non acceperint promissiones, vere de omni- 
bus dictum est. Non enim per hcc tantum munift- 


γάλων χαµάτων τῆς πἰστέως, τῷ μὲν "Α6ελ ἐπὶ τῇ c centisssimus Deus persolvit magnorum tidei laborum 


παρ᾽ ἀνθρώποις δόξτ, τῷ δὲ Ἐνὼχ ἐπὶ τῇ µεταθέσε;, 
τῷ δὲ Noe ἐπὶ τῇ x τοῦ χαταχλυσμοῦ σωτηρία, καὶ 
τῷ 'A6paàp ἐπὶ τῇ παιδοποιῖᾳ : ἁλλὰἁ δῆλον, ὡς 
ταῦτα μὲν γεύματα xai ἁῤῥαθῶνές εἰσι τῶν ἆλτθι- 
viov ἐπαγγελιῶν, διὰ τὸὺς μιχροψφύχους ἡμᾶς τοῖς 
ἁγίοις προδιδόµενα, ἵνα ἀπὸ τούτων xal περι ἑἐχεί- 
νων πιστεύωμεν. "Άλλα δέ τινα μεγάλα, xa ἃ ἐπὶ 
χαρδίἰαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέδη, ἠτοίμασται αὐτοῖς, ἃ 
οὕππω ἔλαδον, ὥσπερ καὶ ὁ Κύριός φησιν ἓν τῷ Εὺ- 
αγγελίῳ, kv τῷ νῦν αἰῶνι ἑχατονταπλασίονα λέψε- 
σθαι τὸν ἀποταξάμενον, xal ἓν τῷ μέλλοντι ζωὴν 
αἰώνιον. 


Α.11ὰ πόὀῤῥωθεν αὑτὰς ἱδόντες καὶ ἁσπασά- 
ἱ6ΥοΙ. Ἐνταῦθα αἰνίττεται αὐτοὺς τὰ περὶ τῆς 
βασιλείας τῶν οὐρανῶν, xal τῆς ἀναστάσεως, xal 
τῶν ἁῤῥήτων ἀγαθῶν µνστήρια xal ἱδόντας xat 
ἁἀσπασαμένους, τουτέστιν ᾖσθέντας, ἀπὸ μεταφορᾶς 
τῶν πλεόντων, καὶ πόῤῥωθεν ὁρώντων πόλεις ποθου- 
µένας, ἃς πρὶν fj εἰσελθεῖν εἰς αὐτὰς, προφθάνοντες 
οἰχειοῦνται τῇ προσρήσει. Ἡ καὶ τοὺς περὶ ᾽Αδριάμ 
φησιν, ὅτι αὑτοὶ μὲν οὐκ ἔλαδον τὰς ἐπαγγελίας τὰς 
περὶ τῆς γῆς, πόῤόωθεν δὲ προεῖδον αὐτὰς, τουτ- 
ἐστι, πρὸ τεσσάρων γενεῶν * ὅτι οἱ ἔχγονοι αὐτῶν ἐξ 
Αἰγύπτου ἀνιόντες χληρονοµήσουαι ταύτας. Αὕτη δὲ 


» Num. xur, 39. " Matth. xix, 29. 


mercedes, Abelo quidem per gloriam apud loni- 
nes, Enoch vero per translationem, tum Noe ipsi 
per conservationem ex diluvio, deinde Abrahz per 
filii procreationem : verum perspicuum est. hxc 
esse veluti gustus quosdam et arrhabones veraruimn 
promissionum, propter pusillanimitatem nostram 
sanctis prius tradita, ut ab his docti, de illis etiam 
in fide firmemur. Alia porro quedam ingentia, et 
que in corhominis non con scenderunt, parata 
sunt eis, quz? nondum acceperunt, sicut et Domi- 
nus dixit in Evangelio, fore ut is qui omnibus re- 
nuntiasset, centaplum in hoc &eculo reciperet V, 
et vitam zeternam in futuro. 

Sed a longe eas aspicientes et salutantes. 736 


D Hic innuit eos de regno colorum, et resurrec- 


tione, et ineffabilibus bonis mysteria tum vidisse 
tum salutasse, hoc est sensisse, sumpta mela- 
phora a navigantibus et procnl cernentibus urbes 
desideratas, quas, priusquam ingrediantur in eas, 
prevénientes familiariter salutant. Vel Abraha- 
mum cum sua sobole sua intelligit, quoniam ipsi 
non acceperunt promissiones de terra, a longe au- 
tem praviderunt eas, hoc est, ante quatuor gene« 
rationes : quod posteri eorum ex Egypto ascen- 
dentes, haereditatem e«rum adirent. Hac autem 


Varie lectiones. 


δι εξ ο. |δ λαθόντες ο. 


351 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


352 


enarratio nou sequitur ea qux diximus ad istud , À ἡ ἐτήγησις οὖκ ἀκολουθεῖ τοῖς εἰρημένοις el; τό; 


leti omnes, ut quz» soli Abrahamo cjusque nepoti- 
bus conveniat. 

Et confessi quod peregrini sint et hospites super 
terram. Non solum in terra. promissa, verum etiam 
in toto terrarum orbe. Propterea haud equum cen- 
sebant istam accipere ; non enim ipsa digni fue- 
runt patres illi, sed ccelo. Posteri autem eorum 
acceperunt eam : illi terra fuerunt .digni. Peregri- 
num autem et advenam se esse Abraliamus apud 
Chetzeos disertis verbis professus est. Quinetiam 
omnes tales fuerunt, ut David testatur, Advena ego 
sum **, dicens, sicut el omnes patres mei. 

VEns. 14, 15, 16. Qui enim ha'c dicuni, significant 
se vatriam inquirere. Et. si quidem ipsius meminis- 
sent, de qua exierunt, habebant utique tempus rever- 
tendi. Nunc. autem. meliorem. appetunt, colestem. 
Confitentes, inquit, seipsos hospites, significant, 
hoc est, indicant se patriam inquirere. Videamus 
igilur qualem patriam inquirant: terrestremne 
quam reliquerant, ut Abraham Mesopotamiam ? At- 
qui licebat ei reverti ad eam. Quoniam vero rever- 
$us non est, manifestum est quod nequeliujus me- 
minerit, neque haec fuerit patria ejus ; ceterum 
aliam  expetebat ineliorem, nempe coelestem, in 
quam nondum opportunum erat ei conscen- 
dere. 

Ideo non confunditur Deus, vocari Deus eorum. 
Ob hujuscemodi, inquit, eorum virtutem Deus adeo 


eos magni facit, ut cum sit totius mundi Deus, tum (1 


invisibilis, tum ejus qui sub visum nostrum cadit, 
non erubescit peculiariter vocari eorum Deus, pe- 
rinde quasi ipsi omnibus creaturis sint equiparandi. 
Vel potius, Deus mundi quidem visibilis Deus dici- 
tur, lanquam Conditor et Dominus ; qua ratione 
eihnicorum etiam est Deus : horum autem veluti 
amicus, quod majus est. 

Pararit enim illis civitatem. Adeo eum illorum 
non pudet, sed familiares eos habet, ut et urbem 
quam illi desiderabant, nempe coelestem, paraverit 
eis. 

Vgns. 17. Fide obtulit Abraham Isaacum, 797 
quum tenlaretur, Major omnibus in fide Abrabamus. 
Mic enim non solum natura pugnabat, sed et ver- 


Οὗτοι zdrrec, ὡς ἁρμόζουσα µόνοις τοῖς περὶ 
Ἀθραάμ. 

Καὶ ὁμοογήσαντες ὅτι ξένοι καὶ xapezlónpot 
εἶσι' ἐπὶ τῆς γῆς. Οὐ µόνον τῆς ἐπηγγελμένης, 
ἀλλὰ πάσης τῆς οἰκουμένης 4. Διὰ τοῦτο οὐδὰ ἡξίουν 
ταύτην λαθεῖν. O0 γὰρ σαν αὐτῆς ἄξιοι, ἀλλὰ τοῦ 
οὐρανοῦ. Οἱ δὲ ἔχγονοι αὐτῶν ἔλαβον ταύτην ἔχεῖνοι 
γὰρ ἦσαν τῆς γῆς ἄξιοι. Ξένος δὲ εἶναι καὶ πάροιχος 
ὡμολόγησεν ὁ ᾽Αθραὰμ πρὸς τοὺς Χετταίους αὐταῖς 
λέξεσι. Πλὴν καὶ πάντες τοιοῦτοι σαν, xal µαρτυ- 
pst Δαθὶδ, Πάροικος ἐγώ εἰμι, λέγων, χαθὼς πάν» 
τες οἱ πατέρες µου. 

Οἱ yàp τοιαῦτα «λέγοντες, ἐμφαγ]ζονσιν ὅτι 
πατρίδα ἐπιζητοῦσι. Καὶ εἰ μὲν &xelync ἐμνημό- 
γευον ág' ἧς, ἐξῆ.1θον, εἶχον ἂν' καιρὸν ἀνακάμ- 
ψαι. Νυνὶ δὲ κρείστογος ὀρέγογται, τουτέστι’ 
ἑπουρανίου. Λέγοντες, φησὶν, ἑαυτοὺς ξένους, ἓμ- 
φανίζουσιν, ἀντὶ τοῦ, δειχνύουσιν, ὅτι πατρίδα ἔπι- 
ζητοῦσιν. Ἴδωμεν οὖν ποταπἣν πατρίδα ἐπιζητοῦσι" 
τὴν vhivov fjv χατέλειφαν, ὡς ᾿Αθραὰμ τὴν Μεσο- 
ποταµίαν; Καὶ μὴν ἑξην αὐτῷ ὑποστρέψαι εἰς ἐχεί- 
νην. Ἐπεὶ δὲ οὐχ ὑπέστρεφε, πρόδηλον ὡς οὔτε 
ταύτης ἐμνημόνευσεν , οὔτε αὕτη ἣν αὐτῷ πατρὶς, 
ἁλλ᾽ ἄλλης ἐἑπεθύμει κρείττονος, τουτέστιν ἔπουρα- 
νίου, εἰς ἣν οὕπω εἶχε χαιρὸν ἀναθηναι. 


Διὸ οὐκ ἀπαισχύνεται αὐτοὺς ὁ θεὺς, θεὺς 
ἐπικα.λεῖσθαι αὐτῶν. Διὰ τὴν τοιαύτην αὐτῶν ὁρε- 
τὴν ὁ Ocbe, φησὶν, οὕτως ἔχει αὐτοὺς μεγάλους, 
ὥστε τοῦ χόσµου παντὸς (oy θεὸς, τοῦ τε ἀοράτου 
καὶ τοῦ ὁρωμένου, οὐκ ἐπαισχύνεται ἰδίως χαλεῖσθαι 
αὐτῶν θεὸς, ὡς ἱσοτίμων ὄντων πάσης τῆς κτίσεως, 
μᾶλλον δὲ τοῦ μὲν ὁρατοῦ κόσμου θεὸς λέγεται ὁ 
θεὸς, ὡς ποιητὴς xai Κύριος" κατὰ τοῦτο δὲ καὶ 
Ἑλλήνων θεός * τούτων δὲ, ὡς φίλος, ὃ μεῖζον. 


Ἡτοίμασε γὰρ αὐτοῖς πόλιν. Τοσοῦτον οὐχ kx- 
αισχύνεται αὐτοὺς, ἀλλ᾽ οἰχείους ἔχει, ὥστε χαὶ 
τὴν πόλιν, ἣν ἐπεθύμουν τὴν ἓν τοῖς οὐρανοῖς, ἠτοί- 
µασεν αὐτοῖς. - 

Πίστει προσενήνοχε» ᾿Αδραὰμ τὸν Ἱσαὰκ 
πειραζόµενος. Μείζων πάντων τῇ πίστει ὁ Αδραάμ. 
Ἐνταῦθα γὰρ οὐ µόνον φύσις ἐμάχετο, ἀλλὰ xal 


bum Dei eum mandato divino. Is enim qui dixerat, D λόγος Θεοῦ θείῳ προστάγµατι. Ὁ yàp εἰπών' Σοὶ 


Tibi et semini tuo dabo terram *, is imperat, Macta 
[ilium ttum. Propterea dicitur tentari Abrahamus, 
non quod Deus opus haberet experiri ejus virtutem, 
verum ut nos experientia ipsa et operibus disca- 
ius virtutem ejus. Observa aute; quod tentatio- 
nes adeo utiles sunt, ut nedum ab aliis Deus per- 
mittat eas superinduci fidelibus, verum ipse etiam 
tentet, ut probatiores ostendat. 


Vens. 17, 18, 19. Et. unigenitum. offerebat, qui 


"5 sal. xxxvir, 15. Gen. xv, xvir. 


xal τῷ σπέρµατἰ σου δώσω τῆν ΤΗ», οὗτος προσ- 
τάσσει, Σφάξον τὸ τέχνον " cov. Διὸ λέγεται 
πειράζεσθαι ᾽Αδραὰμ, οὐχ ὡς τοῦ θεοῦ δεοµένου 
μαθεῖν τὴν αὐτοῦ ἀρετὴν, àXX ἵνα ἡμεῖς τῇ πείρᾷ 
αὐτῇ καὶ τοῖς ἔρτοις µάθωμεν τὴν ἀρετὴν αὐτοῦ. 
Σηµείωσαι δὲ, ὅτι τοσοῦτον ὠφέλιμοι ot πειρασμοὶ, 
ὥστε οὐ µόνον παρ᾽ ἄλλων συγχωρεὶ Gebc ἐπάγεσθαι 
τούτους τοῖς πιστοῖς, ἀλλὰ xal αὐτὸς πειράξει, ἵνα 
δοχιµωτέρους δείξῃ. 

Καὶ τὸν μονογεγῆ προσέφερεν ὁ τὰς ἐπαγγδ- 


γαι lectiones. 


* γῆςο. 37 σπέρμα ο. 


351 


' EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. XI. 


351 


Aiac δεξάµενος **, πρὸς ὃν ἐλαλήθη : Ὅτι àv A promissiones acceperat, ad quem. dictum erat ; In 


Ἱσαὰκ γηθήσεταί σοι σπέρμα Λογισάμενος 
ὅτι xal éx νεκρῶν ἐγείρειν δυνατὸς ὁ θεός. Τοῦτο 
τὸ θαυμαστὸν, ὅτι ἕτερον μὴ ἔχων παῖδα, δ.᾽ οὗ προσ- 
εδόχα την ἐπαγγελίαν ἐχδήσεσθαι, ἀλλὰ τοῦτον pó- 
νοῦ, ὅμως προσήνεγχεν αὑτόν. Ι1όθεν γοῦν ; ἀπὸ πολ- 
An; πίστεως. Ἑπίστευσε γὰρ ὅτι δύναται ὁ θεὸς xal 
μετὰ τὸ σφαγῆναι, Ex νεκρῶν ἐγείρας αὐτὸν, τὴν 
ἐπαγγελίαν πληρῶσαι , καὶ δι αὐτοῦ ἀναθεθιωχότος 
πληθύναι τὸ σπέρµα. Πῶς δὲ μονογενῆς ἣν Ἰσαάκ, 
ὄπουγε xal τὸν Ἰσμαὴλ εἶχε; 'AXY ὅσον κατὰ τὸν 
ἐπαγγελίας λόγον µονογενῆς' οὗτος yàp xal κυρίως 
ατέρµα. Ἐν Ἰσαὰκ γὰρ κ.ηθήσεταί σοι σπέρμα. 


"06εν' αὐτὸν xal ἓν παραδοᾶῖῇ ἐκομίσατο. Τί 
ἐστι τὸ, ἐν παραθοᾶῇ; ἀντὶ τοῦ, Ev τύπῳ, εἰς ἕν-. 
δειξιν μυστηρίου τοῦ κατὰ Χριστόν. Ὥσπερ Υὰρ τότε 
ὁ μὲν Ἰσαὰκ ἀφείθη, à δὲ χριὸς ἐσφάγη ’ οὕτως ὁ εἷς 
Χριστὸς, θεὺς ὧν xal ἄνθρωπος ὁ αὐτὸς, χατὰ μὲν 


«b ἀνθρώπινον ὑπὲρ ἡμῶν ἐτύθη, ἢ δὲ θεότης ἆπα- 


θὴς διέμεινε. Καὶ ἄλλως δὲ, ὁ ᾽Αθραὰμ τύπος Te τοῦ 
Θ.οῦ xoi Πατρὸς, ὁ Ἰσαὰκ τοῦ Υἱοῦ τοῦ θεοῦ ’ 
ἐπειδὴ ἔμελλεν ὁ θεὸς «b μέγα τοῦτο χαὶ ὑπὲρ νοῦν 
µυστήριον οἰκονομῆσαι, xal δοῦναι τὸν Ylàv αὐτοῦ 
ὑπὲρ ἡμῶν, σφόδρα φιλάνθρωπος (ovy οὐδὲ τοῦτο 
Ἰδουλήθη ὡς χάριν αὐτοῦ ἰδίαν δοῦναι, ἀλλ ὡς ὀφει- 
λὴην ἀποδοῦναι. Ὡσανεὶ τοιαῦτα λέγων * Οὐδὲν χαι- 
νὸν δίδωµι τῇ ἀνθρωπίντ φύσει ὑπὲρ αὐτῆς τὸν Υἱόν 
µου θύων. Ὁ γὰρ ᾿Αθραὰμ τὸν Ylby αὐτοῦ ἀνήνεγχεν 


Isaac vocabitur tibi semen. Arbitrans quod eta mor- 
tuis suscitare potens sit Deus. [Πο sane valde est 
admirandum, quod cum alium non haberet filium, 
per quem promissionem evenire speraret, preter 
hunc solum, eum tamenobtulerit. Unde scilicet ? 
ex multa et ingenti fide. Credidit enim quod possit 
Deus post cz:edero, a mortuis ipso suscitato, com- 
plere promissionem, ac per ipsum redivivum mul- 
tiplicare semen. Quomodo autem unigenitus erat 
]saac, eum et lsmaelem haberet? At quatenus. ad 
promissionem pertinet, unigenitus erat : ille namque 
proprie semeu erat. ]n Isaac enim vocabitur tibi 
semen. | 

Unde et ipsum in parabola accepit. Quid est quod 
ail, Iu parabola ? id est, in. figara, ad deaionstra- 
tionem mysterii quod in Christo erat. Ut. enim 
tuin Isaac dimissus est, aries autem casus : sic 
unus Christus, qui et Deus est οἱ homo, secundum 
humanam naturam, pro nobis immolatus est, Deitas 
vero expers passionis permanebat. Qoin etiam 
Abraham fuit typus Dei Patris, Isaac vero Filil 
Dei : quandoquidem Deus ceu supra modum cle- 
mens el benignus, magnuin hoc et humani ingenii 
captum exsuperans mysterium dispensaturus esset, 
ac Filium suum pro nobis daturus; neque hoc vo- 
luit ceu donum suum proprium ex gratia dare, 
sed veluti debitum reddere. Perinde quasi dicat : 
Nihil novi humanz naturze impertio, Filium meum 


ὑπὲρ ἐμοῦ σφαγιάσαι. Ὥστε τὴν ὀφειλὴν ἀποδίδωμι, c pro ipsa immolans. Abraham enim pro me et in 


ob χάριν δίδωµι. "H τὸ, ἐν παραδο.ῇ, ἀντὶ τοῦ, tv 
τῷ χριῷ ἑχοβίσατο αὐτὸν ὁ ᾿Αδραὰμ, τουτέστιν͵, ἓν 
τῇ ἀντιδόσει τοῦ κριοῦ” ὃς χριὸς τύπος fjv τοῦ Ἰσαὰν, 
τουτέστιν, ἀντίτυπος τοῦ Ἰσαὰκ ἑσφάγη. 


ΗΠίστει περὶ με..Ἰόγτων εὐ.1ὄ]ησεν "Icaóx tiv 
'Iuxó6 καὶ τὸν Ἡσαῦ. Πόθεν γὰρ ἐπηγγέλετο τοῖς 
υἱοῖς αὐτοῦ τοσαῦτα ἀγαθὰ αὐτὸς bv ξένῳ "* χαθή- 
μενος, εἰ pd] ἐπίστευσεν, ὅτι ὁ θεὺς δώσει τὰ ἔπηγ- 
γελμένα; Τί δέ ἐστι, περὶ με.Ίόγτων; "H ὅτι τῶν ἐν 
τῷ μέλλοντι alvi, τὴν γὰρ ἀνάστασιν Ίδεσαν, xol 
νοηταὶ σαν αἱ εὐλογίαι, ἢ περὶ τῶν Ev τῇ vf ἀγα- 
θῶν, ὧν ἔμελλον αὑτοὶ λαμθάνειν, f| οἱ ἐξ αὐτῶν 
τεχθησόµενοι. Προτάττει δὲ τὸν 'Iaxi6 τοῦ Ἡσαῦ, 


iei gratiam filium suum immolare sustinuit. Itaque 
debitum reddo, non gratiam do. Vel, in similitudine 
hoc est, in ariete obtulit ipsum Abraham, hoc est 
in permutatione arietis : qui aries typus erat Isaaci, 
hoc est, figura Isaaci czsa erat. 

ες. 90. Fide de futuris benedixit Isaac Jacob 
el Esau. Unde enim promisisset flliis suis tanta 
boua, ipse in peregrina terra considens, nisi Deum 
proinissa daturum 738 credidisset ? Quid vero est 
quod ait, de futuris? Vel de iis que contingent in 
futuro saculo, resurrectionem enim norant, οί 
spirituales fuerunt promissiones, vel de terrz bonis 
qua ipsi accepturi erant, vel ex ipsis oriundi. 
Prafert autem Jacob ipsi Esau, ceueum qui virtute 


ὥς ἐνάρετον, xaX ὡς τὰ πρὠτοτόχια εἱληφότα, χαὶ &v Ὦ claruerit, et qui jus primogeniturze acceperit, ac in 


πᾶσιν ἄξ.ον προτάττεσθαι. 

Πίστει 'laxó6 ἁποθνήσχων ἕκαστον τῶν Ylor 
"loch εὐ.Ἰόγησε, καὶ προσεκύγησεν ἐπὶ tó 
ἄχρον τῆς ῥάδδου αὐτοῦ. Υἱοὶ Ἰωσὴφ, 6 Μανασ- 
or; χαὶ ὁ Ἑφραῖμ' καὶ ὁ μὲν Μανασσῆς πρῶτος 6’ 
ὁ δὲ Ἐφραῖμ, ὕστερος * ὅμως Ἰαχὼθ εὐλόγησε τὸν 
Ἐφραῖμ µείζοσιν εὐλογίαις, xaX τῇ τῆς δεξιᾶς χει- 
phe ἐναλλάγδην ἐπιθέσει, xal τοσοῦτον ἐπίστευσεν 
ὅτι ἐχθήσονται αἱ εὐλογίαι, καὶ βασιλεύσει ἡ τοῦ 
.ἘἜφραῖμ φυλ], ὥστε xa τοῖς ἔργοις αὐτοῖς ἔδειξε. 
Προσεχύνησε γὰρ τῷ Ἰωσὴφ, τὴν παντὸς τοῦ λαοῦ 


omnibus dignus erat qui przferretur4 


Vrns. 21. Fide Jacob moriens singulos filiorum 
Joseph benedixit, et adoravit ad (astigium virga ejus. 
Filii Joseph, Manasses et Ephraim : Manasses qui- 
dem prior erat, Ephraim vero posterior * attamen 
Ephraim Jacob majoribus benedictionibus benedi- 
xit, dextraque manus per trausversum impositione, 
ac in tantum credidit eventuras benedictiones, et 
quod tribus Ephraim regnatura erat; ut et operibus 
ipsis commonstraverit. Adoravit enim Josephum, 
totius populi adorationem denuntians. Quomodo 


Varie lectiones. 


7?! ἀναδεξ.ο. 5) ἓν GEv Πῃ. *? πρότερος m. 


359 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


356 


autem adoravit? ad summitatem virgz ejus, hoc A προσχύνησιν δηλῶὼν. Πῶς δὲ npossxóvnosv; rV τὸ 


est, innixus virge ob ^seneotutem. Nonnulli 
vero inquiunt, ad summitatem " virg Joseph ado- 
ravit, regni sceplrum per virgam adorandum 
significans. 


γεμς. 92. Fide Joseph moriens de exitu filiorum 
Israel memoratus est, ac de ossibus suis mandat. 
Adeo, inquit, credidit Israelitas ex Agypto libe- 
randos, ut et. adjurarit ipsos ut ossa sua secum 
asportarent, Hoc autem fecit, non quod sepulcri 
cura duceretur, qui enim adeo sapiens ignorasset 
Domini esse terram ? verum ut perfectam certitu- 
dinem populo daret, quod promissio Dei omnino 
eveniet, atque egredientur : et quod tantopere Deo 


ἄχρον τῆς ῥάθδου αὐτοῦ 1, τουτέστιν, ἑπερεισθεὶς 
τῇ ῥά6δδῳ διὰ τὸ γΏρας. Τινὲς δὲ, ἐπὶ τὸ ἄκρον εῆς 
ῥάδδου τοῦ Ιωσήφ. φασὶ, προσεχύνησε, σηµαίνων 
τὸ τῆς βασιλείας σχΏπτρον διὰ τῆς ῥάθδου προσχυ:- 
νηθήσεσθαι µέλλον, 

Πίστει Ιωσὴφ τεΛλευτῶν περὶ τῆς ἑἐξόδου τῶν' 
vlox 'IcpaiA ἐμνημόνευσε, xal περὶ τῶν ὁστέων 
αὑτοῦ ὁετεί.Ίατο. 1 οσοῦτον, φησὶν, ἑπίστευσεν ὅτι 
ἐλευθερωθήσονται οἱ Ἱσραηλῖται τῆς Αἰγύπτου, ὥστε 
xai ὥρχωσεν αὐτοὺς, ἵνα τὰ ὁστᾶ αὑτοῦ συναν- 
ενέγχωσι. Τοῦτο δὲ ἐποίησεν, οὐχ ὅτι μνημείων ἑἐφρόν- 
vite" πῶς γὰρ ὁ οὕτω αοφὸς οὐκ ᾖδει ὅτι τοῦ Κυρίου 
ἡ γη” ἁλλ ἵνα τελείαν πληροφορίαν τῷ λαῷ δῷ, ὅτι 
πάντως ἡ ἐπαγγελία τοῦ Θεοῦ ἐχθήσεται, καὶ ἕξ- 


placeat, quod in /Egypto ipsi nen permaneant B ελεύσονται. Καὶ ὅτι τοσοῦτόν ἐστι θεάρεστον τὸ μὴ 


propter loci impietatem, ut ne ipsi quidem 
placuerit ut vel ossa ejus in /Egypto reconde- 
rentur. 

VgRs. 25. Fide Moses natus, occultatus est men- 
sibus (ribus a parentibus suis, eo quod vidissent 
elegantem infantem, et non timuerunt regis edictum. 
Enumeratis magnis viris qui fide transegerint ea 
quz fecerint, de parentibus etiam Mosis obscuris 
quibusdam loquitur, ruborem  eliciens infirmis 
illis, et pusillo animo imbutis, quandoquidem hu- 
jusmodi viris inferiores sint. In progressu score 
torum eliam mentionem {οί ut pudorem majo- 
rem inducat. Ait igitur : Quam ob causam abdide- 
runt eum ad trimestre spatium, cum mandatum 
regis publicatum esset, niaseulos Hebrzos e medio 
tollendos? Quare non inetuerunt ? Planum sane 
est credidisse eosa Domino puerum conservan- 
dum. Unde vero crediderunt quod servandus erat ? 
Quoniam conspexerunt puerum elegantem, ος 
4239 est pulcbrum, aspectu gratiosum, credide- 
runtque eum ista amabilitate ab ipsis statim in- 


ἐναπομεῖναι αὐτοὺς τῇ Αἰγύπτῳ διὰ τὴν ἐχεῖ ἀσέ- 
θειαν, ὥστε οὐδὲ αὐτῷ ἀρεστὴ ἡ ἐν Αἰγύπτῳ τῶν 
ὁστῶν κατάθεσις. 

Πίστει Μωσῆς Υε}Υηθεὶς ἐκρύδη τρίµηγον ὑπὸ 
τῶν πατέρων αὑτοῦ, διόει εἶδον ἀστεῖον τὸ παι- 
δίον, καὶ οὐὑκ ἐἑφοδήθησαν τὸ διάταγμα tov βασι- 
Aéuc. Καταλέξας ἄνδρας μεγάλους, πίστει ἐργασα- 
µέναυς ἃ ἑποίησαν, λέγει καὶ περὶ τῶν Ὑονέων τοῦ 
Μωῦσέως, ἀσήμων τινῶν, ἑντρέπων τοὺς ὀλιγοψυ- 
χαῦντας ἐκείνους, εἶγε τηιούτων ἀνδρῶν τὰ δεύτερα 
φέρονται. Προϊὼν δὲ, xal πόρνας el; μέσον παρά- 
γει 5, ἵνα πλέον ἐντρέφῃ. Φησὶν οὖν, τίνος ἕνεχεν 
ἔχρυφαν τρίµηνον, xot ταῦτα, προστάγµατος ὄντος τὰ 
ἄῤῥενα φονεύεσθαι; Πῶς οὐκ ἐφοθήθησαν» "H δυλον, 
ὡς ἐπίστευσαν ὅτι σωθήσεται. Πόθεν δὲ ἑπίστευσαν 
ὅτι σωθήσεται; ὅτι εἴδον τὸ παιδίον ἁστεῖον, τουτ- 
ἐστιν ὡραῖον, τῇ ὄψει χαρίεν, xat ἑπίστευσαν ὅτι ὁ 
θεὸὺς ἐχαρίτωσεν αὐτὸ εὐθὺς àv σπαργάνοις. Φασὶ 
Y&p τοι, ὅτι xaX ἔμελλον ῥίφαι αὐτὸ, ἀλλὰ προσµει- 
διάσαν μετὰ χάριτος ἀφηκαν, οὕτως ἦσαν αὐτῷ θεῖα 
πάντα. 


cunabilis a Deo donatum. Nam, ut aiunt, abjecturi eum erani ; cxterum cum blande arrisisset, dimi- 


serunt : adeo omnia ipsi divina erant. 

Vgns. 35. Fide Moses grandis (acius, negavit 
se esse filium filie Pharaonis, magiseligens potius 
affligi cum populo Dei, quam temporariam peccati 
habere jucunditatem, Pervenit ad exemplum ipsis 
familiarissimum, Mosen videlicet: propterea iui- 
moratur, fusius illud tractans. Constructio autem 


Πίστει Μωσῆς μέγας Tevóusvoc, 9)pricaco 
λέγρσθαι Υἱὸς θυγατρὸς Φαραὼ, naAAcv &Adpa- 
voc συγκαχουχεῖσθαι τῷ «Ἰαῷ τοῦ θεοῦ, f) πρόσ- 
χαιρον ἔχειν ἁμαρτίας ἀπό λαυσυ". Ηλθεν ἐπὶ τὸ 
μάλιστα οἰκειότατον αὑτοῖς ὑπόδειγμα τὸν Most, 
διὸ καὶ ἐπιμένει πλατύνιυν τὰ τούτου. Ἡ δὲ σύνταξις 


est hujusmodi : Fide Moses renuit dici filius filie D οὕτω" Πίστει Μωσῆς Ἡρνήσατο λέγεσθαι Υἱὸς θυγα- 


Pharaonis. Quando? magnusíactus, hoc est, cum 
in virum jam crevisset. Perspicuum enim est eum 
majora expectasse accepturum sese. Verbum autem, 
negavit , intensum odium significat, ac proper- 
sam ejus a regia Pharaonis abelienationem. Ani- 
madverte vero, quomodo peccatum nominarit, non 
affligi una cum fratribus. Hoc per prophetas objicit 
Deus: Nihil patiebaniur super contritione Jose- 
phi "*,et rursus : Non est egressa ad. plangendum 


5 Amos vi, 6. 


τρὸς Φαραώ. Πότε; Μέγας Ὑενόμενος, τουτέστιν 
ἀνδρωθεὶς ἤδη. Πρόδηλον γὰρ ὅτι μείζονά τινα προσ- 
εδόχα ἀντιλαθεῖν. Τὸ δὲ, ἠρνήσατο, τὸ ἀπιτεταμένον 
μῖσος δηλοῖ, χαὶ τὴν ἑνδιάθετον πρὸς τὰ βασίλεια 
ἀλλοτρίωσιν. "Opa δὲ πῶς ἁμαρτίαν ὀνομάζει τὸ μὴ 
συγκακουχεϊῖσθαι τοῖς ἁδελφοῖς. Τοῦτο καὶ διὰ 
τῶν προφητῶν ὀνειδίζει ὁ θεός * Obx ἕπασχον οὐ- 
δὲν ἐπὶ τῇ συντριδῃ τοῦ Ἰωσήφ. Καὶ πάλιν * Οὐκ 
ἐξῆ-θεν ἀγακόψασθαι οἶκον ἑχόμεγον αὐτῆς. Καὶ 


Varie lectiones. 


ει τοῦ Ἰωσήφ o. ** παράξει o. 


351 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBRJBOS. — CAP. XT. 


353 


ἐπὶ μὲν τοὺς χαταστενάζοντας ἐν τῷ Ἰεζεχι]λ δίδο- A vicinam domum. Λο super ingemiscentes in Eze- 


ται τὸ σημεῖον * τοὺό δὲ μηδὲν τοιοῦτον πάσχοντας 
χόπτειν χελεύονται ol ἄγγελοι. EL δὲ οἱ μὴ συγχα- 
κουχούµενοι ἑχόντες τοῖς χαχοπαθοῦσιν, ἁμαρτά- 
vouct, τί λογιστέον περὶ τῶν γχαχουχούντων xal 
χαχοποιούντων» Πρόσχαιρον οὗ» ἁμαρτίας ànó- 
λαυσιν τὴν τῆς βασιλείας τρυφῆς µετουσίαν Grot, 


Μείζυνα π.1οῦτον ἡγησάμεγος τῶν Αἱγύπτου 
θησαυρῶν τὴν ὀνειδισμὸν τοῦ Χριστοῦ. Ox εἶπε, 
τὰ ky οὐρανοῖς ἀποχείμενα ἀγαθά, ἀλλὰ καὶ την ἀρε- 
τὴν ἐκείνου δειχνὺς, xat αὐτοὺς ἀνακτώμενος, τὸν 
ὀνειδισμὸν τοῦ Χριστοῦ εἶπεν. Ὥσπερ γὰρ Ὀστα- 
pov τὸν Ἀριστὸν ὠνείδιζον οἱ παρ' αὐτοῦ εὐεργετού- 
µενοι, xal ταλευταῖον ἑσταύρωσαν * οὕτω xal πρότε- 


pov Μωσῆν οἱ παρ᾽ αὐτοῦ εὐεργετούμενοι. "U γὰρ ix. — 


τοῦ Αἰγυπτίου ῥυσθεὶς ὑπὸ Μωσέως Ἑδραῖος, αὐτὸ» 
ἐχεῖνος αΌριον εἶπεν αὑτῷ» Τίς σε κατέστησεν áp- 
χοντα καὶ δικαστὴν ἐφ᾽ ἡμᾶς; μὴ ἀγεἰεῖν µε σὺ 
θέλεις, ὃν τρόπον ἀγεῖλες τὸν Αἱγύπτιον; Καθ. 
όλου γὰρ τὸ παρὰ τῶν οἰχείων xaX εὐεργετουμένων 
ὀνειδίζεσθαι fj χαχουχεῖσθαι, ὀνειδισμός ἐστι τοῦ 
Χριστοῦ. Καὶ πᾶς ὁ διὰ τὸ καλὸν χατὰ τοῦ πράττον- 
τος αὐτὸ γινόµενος ὀνειδισμὸς, xal ἁπλῶς ἡ µάτην 
ἑπίθεσις, ὀνειδισμός ἐστι τοῦ Χριστοῦ. Οὕτω γὰρ xal 
& Κύριος ἐδυσφημεῖτο, φίλος τελώνων ἀχούων, διὰ 
τὸ συνεσθίειν ἐχείνοις ἐπὶ σωτηρίᾳ αὐτῶν. Ὥσπερ 
οὖν ἡ ἄνεσις, τῆς ἁμαρτίας ἐστιν, οὕτως ὁ ὀνειδι- 
σμὸς τοῦ Χριστοῦ. Mh τοίνυν ἀγανακτεῖτε ὑμεῖς παρὰ 
τῶν συμφυλετῶν θλιδόµενοι, πρὸς τὸν Μωσῆν τὸν 
οὕτως ἔνδοξον ἀποθλέποντες, xal τὸ μεῖζον, τὸν 
Χριστόν. Ὄνε.δισμὸς τοῦ Χριστοῦ xal ὁ ἐπὶ τῇ πέ- 
"pq χατὰ Μωσέως Ὑογγυσµός. ριστὺς vàp** fjv ἡ 
πέτρᾗ. 


Απέδ.ιεπε γὰρ εἰς tv µισθαποδοσἰαν». Tol; 
τῆς πίστεως ὅηλαδὴ ὀφθαλμοῖς. 

Πίστει χκατἐλιπεγ Αἴγνπτον, μὴ φοθηθεὶς τὸν 
θυμὸν τοῦ βασιλέως. Τί λέχεις; καὶ μὴν iv τῇ 
Ἐξέδῳ γέγραπται: Ἐφοδήθη δὲ Μωσῆς, ὅτι ἐμφα- 
yéc ἐγένετο τὸ ῥῆμα. ᾽Αλλὰ τὸ, μὴ φοδηθεὶς, ἓν- 
ταῦθα δέξαι, ὡς πρὸς τὸ πάλιν ἐπιστῆναι τῇ Αἰγύ- 
«ttp, καὶ ἀναδέξασθαι τὴν ἡγεμονίαν τῶν Ἑβραίων. 
Φοδουμένου μὲν γὰρ ἣν τὸ µτδόλως ὑποστρέφαι, 
μηδὲ ἐγχειρίσαι οἷς xa πρώην. Ἐτεὶ δὲ πάλιν ὑπ- 
έστρεφεν, ἔδειξεν ὅτι πιστεύει τῷ θεῷ. Πῶς οὖν οὐχ 
ἔμεινεν ἐν Αἰγύπτῳ, ἀλλὰ χατέλιπε τὴν Αἴγυπτον. 
εἴγε οὐχ ἐφοθεῖτο; "Oct τὸ εἰς πρόοπτον χίνδυνον 
ἐπιῤῥίπτειν ἑαυτὸν, καὶ λέγειν, εἰ ἄρα σώσει µε ὁ 
Osb; , ἐχπειράζοντός ἐστι τὸν θεὺν, xal διαθολικόν * 
"Ὥσπερ χαὶ ὁ διάδολος τῷ Κυρίῳ ἔλεγε"' Βάλε σεαυ- 
τὸν κάτω. Ἡ τὸ, OU φοθηθεὶς τὸν θυμὸν τοῦ βα- 
σι.λέως, οὕτω νόησον, ὅτι ἔφυγε πιστεύσας, ὅτι δια- 
δράσει, xal οὐχ ἐπιδιώξεται αὐτὸν ὁ βασιλεὺς, ὡς 
θυμούμενος xat' αὐτοῦ, οὐδὲ εἰ χαὶ ἐπιδιώξει, χατα- 


*! Exod. n, 14. '* Matth. iv, 6. 


chiele datum est signum: eos vero qui nihil hu- 
jusmodi paterentur, angcli jubentur exscindere. 
Quod si ii qui voluntarie una cum afflictis non 
affliguntur, peccant ; quid, quxso, de iis cogitan- 
dum esf, qui male tractant alios, εἰ ipsi male 
faciunt ? Ergo per temporariam peccati jucundila- 
tem regiarum deliciarum participationem signi- 
ficat. 

VEns. 96. Majores divitias existimans /Egypti 
thesauris impropeiium Christi, Non dixit, quz in 
colis reposita sunt bona, verum virtutem ejus 
demonstrans, et illos refovens atque erigens, im- 
properium Christi, dixit. Quemadmodum enim pos- 
tea Christum contumelia afficiebant, qui ab eo be- 
neficia acceperant, ac tandem cruci affixerunt: sic 
et antea Mosen ignominia notabant ii in quos 
beneficia contulerat. Qui enim ab AEgyptio perMo- 
sen liberatus erat Hebraeus, ille ipse postero die 
dixit ei : Quis te constituit principem et judicem su- 
per nos? numquid me occidere vis, perinde ac in- 
terfecisti Agyptium *1* Omnino enima domesticis 
et beneficio affectis contumelia affici vel aflligi, 
Christi est opprobrium. Quinetiam omnis contu- 
melia adversus eum qui bonum facit, ac simplici- 
ter molitio frustra suscepta, Christi est opprobrium. 
Sic enim et Dominus diffamabatur, dicebaturque 
publicanorum amicus, quod cum illis cibum cape- 
ret propter eorum salutem. Ut igitur deliciae 
sunt peccati, sic improperium est Christi. Ne igi- 
tur egre feratis vos, si. a contribulibus affligamini, 
ad Mosen virum tam celebrem et inclytum respi- 
Cjentes, et quod majus est, in ipsum 740 Chri- 
stum. Sic contumelia erat Christi murmur apud 
petram contra Mosen factum. Nam petra erat Chii- 
stus. 

Aspiciebat enim ad remunerationem. Fidei nimirum 
oculis. 

Vzns. 27. Fide reliquit Egyptum, non veritus in- 
dignationem regis. Ecquid ais? In Exodo tamen 
scriptum est : Perlerrefactus est autem Moses, quia 
res isthec patefacta erat. Caeterum, non veritus, hic 
accipe, quasi dixisset, JEgypio rursus proesse, 
atque Hebreorum prefecturam suscipere. Nain 
non omnino reverti neque ea qux prius aggredi, 
metuentis erat. Quia vero reversus est, indicavit 
se fidem adhibere Deo. Quare igitur non mansit in 
JEgypto, sed reliquit eam si non metuebat? Quo- 
niam in manifestum periculum seipsum conjicere, 
ac dicere, Fortasse me servabit Deus, tentantis 
est Deum, ac plane diabolicum : sicut et Satanas 
Domino dicebat : Mitte te deorsum **. Vel, non 
veritus indignationem regis, hunc ad modum in- 
tellige, nempe quod fugerit credens quod sit 
evasurus, neque persecuturum  regein, lanquam 
succensentem ipai, nec etiamsi persequeretur, ap- 


Varie lectiones. 


99 λέγει ο. δν δξο. 





359 
preheusurum. llujus autem rei signum est, 
in vicinia morari selegerit, atque ibi latuerit. 
Proinde fidei el hoc est. 

Invisibilem enim tanquam videns, sustinuit. Per- 
inde enim quasi videret Deum secum conversau- 
tem, sic omnia constanter tolerabat. Plurimum 
enim ad palientiam confert, habere semper in 
mente Deum, perinde ac David iuquit : Pro- 
videbam Dominum in conspectu meo 55, et qua 
sequuntur. 

VEns. 98, Fide celebravit Pascha et effusionem 
sanguinis, ne qui vastabat primogenita, tangeret eos. 
Paulus ubique obiter mysterium interponit, quem- 
admodum hoc in loco inter consolandum Paschatis 
sacramenti meminit, Effusio enim sanguinis illius, 
hoc est, inunctio postium, Dominici sanguinis 
effusionem significabat , quo pceruncti, fugimus 
in nocle vite. hujus exterminantem non perun- 
celorum primogenita. Moses igitur cum tum credi- 
disset sanguinis inunctiopem conservaluram pri- 
mogenita, demandabat populo hoc facere. Atqui 
ille agni sanguis erat. Attamen quatenus sangui- 
nis Christi figura erat, tantam vim et virtutem de- 
muonsirabat. Vos autem vero. sanguine peruacti, 
non confiditis isto communiri ? Imo certe. Porro, 
Pascha celebravit, hoc est, esum agni, etl azymo- 
rum, ei lactucarum agrestium, et credidit populuim 
ex /Egypto egressum conservatum jri. Erat au- 
tem ratio «η illius egressui ipsorum  accoimn- 
moda. 

Vkns. 99. Fide transierunt ^mare Rubrum, tan- 
quam J/41 per aridam. Ne dicant, Ut quid profers 
jn medium viros inimitabiles ? protulitet populum 
in exemplum. lmitamini enim, inquit, istos saltem 
e vulgo, qui crediderunt sese liaud submergendos 
aqua, sicque ausi (uerunt, confidentes Deo quod 
veluti peraridam siut pertransituri : adeo quae[sunt 
impossibilia, fides possibilia efficit. Quare itaque 
vos difflditis? 

Quod experti /Egyptii, devorati sunt, Λε nemo, 
inquit, dicere potest, quod imaginarium erat, aqua 
non erat. Nam quod mare erat, ZEgyptii sunt indi- 
cio, utpote qui ingredi quidein tentabant , absorpti 
vero sunt ab eo, toto simul contra eos permoto, 
quod in transitu. Hebrzorum instar murj erectum 
constiterat : perinde ac postea flamma adversum 
tres pueros parata, commonstravit quod flamma 
erat, cum Babylonios devorarit : itidem Danielis 
leones, qui delatores ejus dilaniarunt. 

Vgns. 50. Fide muri Jericho corruerunt, circum- 
daii ad septem dies. Fide : Deo enim istud mandante, 
neque Josue neque populus h:zsitabant, nec dixe- 
runt, Ecquid hoc est ? Num tubarum sonitus natu- 
ram habet doejiciendi lapides et munitiones ? Scd 
enim crediderunt eic fore, et sic factum est. 


53 Psal. xv, 8. 


THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCHIEP, 
quod A λέψεται. Τούτου δὲ σημεῖον, ὅτι xal Ex γειτόνων δια- 


36) 
τρίθειν εἴλετο xal ἔλαθεν. "Dave τῆς πίστεως τοῦτο, 


Tóv γὰρ ἀόρατον ὡς ὁρῶν ἑκαρτέρησεν. Ὥσαν- 
εἰ γὰρ ὁρῶν τὸν θεὺν σὐνόντα αὐτῷ, οὕτως ἑχαρτέ- 
pec πάντα. Μεγάλης γὰρ ὑπομονῆς ποιητιχὸν τὸ ἔχειν 
ἀεὶ Ev νῷ τὸν Θεόν * ὡς καὶ ὁ Δαβίδ φησι. Προωρώ- 
μην τὸν Κύριον ἑώπισν µου * xaX τὰ ἑξῆς. 


Πίστει zexolnxs τὸ Πάσχα, καὶ τὴν πρόσχισυ’ 
τοῦ αἵματος, ἵνα μὴ ὁ ὁ Ἰοδρεύων τὰ πρωτήτοκα, 
0/30 αὐτῶν. Πανταχοῦ ὁ *5 Παῦλος ἐν παρόδῳ παρ- 
εµθάλλει µυστήριον, ὥσπερ οὖν χαὶ.ἐνταῦθα Ev τά- 
ξει παραχλήσεως τὸ τοῦ Πᾶδχα µυστήβιον καταλέ- 
χει. Ἡ γὰρ πρόσχυσις αἵματος ἐχείνου, τουτέστιν f 
χρίαις τῶν φλιῶν, τὸν τοῦ δεσποτιχοῦ αἵματος ἑδή- 
λου, δι) οὗ χριόµενοι, φεύγομεν τὴν ἐν τῇ νυκτὶ τοῦ 
βίου τούτου ὁλοθρεύοντα τὰ πρωτότοχα τῶν μὴ χε- 
χρισµένων. Ὁ Μωσῆς τοίνυν τότε πιστεύσας, ὅτι τοῦ 
αἵματος ἡ χρίσις φυλάξει τὰ πρωτότοχα, παρἠγχειλε 
τῷ λαῷ τοῦτο ποιῆσαι. Καΐτοι ἐχεῖνο ἀμνοῦ αἷμα 
ἣν. ἀλλ ὅμως, χαθὺ ἑτύπον τὸ τοῦ Χριστοῦ αἷμα, 
ποσαύτην ἰσχὺν ἔδειξεν. Ὑμεῖς δὲ τῷ ἁἀληθινῷ αἴ- 
pac χρ.σθέντες, οὗ θαῤῥεῖτε τούτῳ τειχἰζεσθαι; 
Ναὶ μήν. Καὶ τὸ Πάσχα ἑτέλεσε, τουτέστι τὴν Bpu- 
σιν τοῦ ἀμνοῦ, καὶ τῶν ἀζύμων, xal τῶν πιχρίδων, 
καὶ ἐπίστευσεν ὅτι ὁ λαὺς ἐξελθὼν τῆς Αἰγύπτου δια- 
σωθήστται. Ἐδόδιος γὰρ ἣν ὁ τρόπος τοῦ δείπνου 
ἐχείνου. 

Πίστει διέδησαν τὴν ᾿Ερυθρὰν θάλασσαν, ὡς 
διὰ δὲ ξηρᾶς. Ἵνα μὴ Auct, τί φέρεις εἰς μέσον 
ἀμιμήτους ἄνδρας; Ίνεγχε xa λαὸν el; ὑπόδειγμα. 
Μιμήσασθε γὰρ, φησὶ , τούτους Υοῦν τοὺς τοῦ TÀÍ- 
θους, ot ἐπίστευσαν ὡς οὐκ ἐπικλύσει αὐτοὺς τὸ 
ὕδωρ, καὶ οὕτω χατετόλµησαν, θαῤῥήσαντες τῷ 
θεῷ, ὅτι ὡς διὰ ξηρᾶς ἑλεύσονται * οὕτω τὰ ἀδύνατα 
δυνατὰ motel ἡ πίστις * xal πῶς ὑμεῖς ἀπιστεῖτε, 


*Hc πεῖραν «Ἰαδόντες Αἱἰγύαπτιοι, κατεχόθησα»ν. 
Καὶ οὐκ ἔχει τις εἰπεῖν, φησὶν, ὅτι κατὰ φαντασίαν 
fv; Ὕδωρ οὐχ ἣν, ὅτι γὰρ θάλασσα ἣν, ἔδειξαν οἱ 
Αἰγύπτιοι, πειράσαντες μὲν εἰσελθεῖν, χαταποθέντες 
δὲ ὑπ αὑτῆς, ἀθρόας κχινηθείσης xav' αὐτῶν, τῆς 


D ἐν τῇ διαθάσει τῶν Ἑθραίων ὡς τεῖχος ἱσταμένης ’ 


ὥσπερ xal ὕστερον fj χατὰ τοὺς τρεῖς παΐῖδας φλὸξ, 
ἔδειξε φλὸξ οὖσα, ὅτε τοὺς Βαθυλωνίους διεθοσχἠθη᾽ 
καὶ οἱ χατὰ τὸν Δανι]λ λέοντες τοὺς χατηγόρους 
αὐτοῦ λαφύξαντες. 

Πίστει τὰ τείχη Ἱεριχὼ. ἔπεσε, χυκλωθέντα 
ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρας. Ηίστει' τοῦ γὰρ θεοῦ προστάξαν- 
τος, οὐ διεχρίθησαν ὃ τε Ἰησοὺς xal ὁ λαὺς, xol 
εἶπον, Τί τοῦτο; Σαλπίγγων Ἴχος φύσιν ἔχει χατα- 
θάλλειν λίθους xaX ἐπάλξεις; ἀλλ ἐπίστενσαν ὅτι 
ἔσται, καὶ ἐγένετο. 


Varie lectiones. 


95 πολλαχοῦ καὶ ὁ ο. 6 ἐπὶ ο. 


361 

Πιστει 
ἀπειβήσασι, δεξαµένη τοὺς κατασχόπους μετ᾽ 
εἰρήνης *. Ἰδοὺ, ὅπερ xaX ἀνωτέρω εἶπον, ἁἀτιμό- 
τατον πρόσωπον παράχει, ἵνα ἑντρέφῃ xai διὰ τού- 
του εἴγε τοιαύτης γυναιχὸς ἤττους φαίνοιντο, xal 
ἅμα δείξη wal τὴν δύναμιν τῆς πίστεως μεγάλην 
02524, εἴγε xal iv τοῖς χατεγνωσµένοις τοιαῦτα 
χατορθοῖ. Πίστιν οὖν ἑνεδείξατο χαὶ αὕτη, χρύφασα 
τοὺς ἄνδρας ζητουμµένους ὡς κατασχόπους. Οὐχ ἂν 
δὲ ἔκρυφεν, el μη ἐπίστευσεν ὅτι ἁλώσεται ἡ πόλις. 
Οὕτω γὰρ ἔση * Ἐπίσταμαι ὅτι 1ήψεσθε τὴν χώ- 
(αν ταύτην * ἠχούσαμιεν γὰρ τὰ ἔρ]α ὑμῶν. Καὶ 
αὐτὴ μὲν τοῖς ἀχουσθεῖσιν ἐπίστευσεν ' οἱ δὲ μὴ 
πιστεύσαντες τοῖς τοῦ θεοῦ θαυμασίοις, ἀπώλοντο. 

Καὶ τί ἔτι Aéyo ; Καταλύσας τὸν λόγον εἰς τὴν 
πόρνην, xai ὶκανῶς δυσωπᾖσας αὐτοὺς ἀπὺ τῆς τοῦ 
προσώπου ποιότητος, λοιπὸν αυντοµίας χάριν κατὰ 
µέρος μὲν πᾶσιν οὖκ ἐπεξέρχεται, ἵνα μὴ ἀπειρόχα- 
λος δόξη ' πλὴν οὔτε πάντη ἀποσιωπᾷ, ἀλλὰ δοκῶν 
παραλείπειν, οὗ παραλείπει xal οὕτως οὔτε τὸν 
ἀκροατῖν ἀποχναίει, xai οὐδὲν ἧττον χατασχευάζει 
διὰ πλειόνων ὃ βούλεται. 

Ἐπιείψει Ἰάρ 8 διηγούµεγο» ὁ χρόνος. 
Ποῖο:; ἡ ὁ πᾶς * εἴρηται δὲ τουτο, ὡς σύνηθες fplv 
λέγειν, ὑπερθολικῶς * 1] ὁ τῇ Ἐπιστολῇ σύμμετρο». 


Περὶ Γεδεὼν, Βαράκ τε, καὶ Σαμγὠὼν, καὶ 
Ἱεφθάε, Δαθίδ τε, καὶ ZapoviiA, xal τῶν προφη- 
€ov. Ζητοῦσί τινες, τίνας ἔνεχεν Ἰεφθάε καὶ Σαµ- 
φὼν xal Bapáx τίθησιν ἐνταῦθα, Τί λέχεις; Τὴν 
πόρνην θεὶς, τούτους οὗ θήσει; Mi] áp pot τὸν 
ἄλλον αὐτῶν εἶποις βίον, ἁλλ᾽ εἰ μῇ ἔλαμψαν ἐν τῇ 
πίστει, τοῦτο σχόπει. Οὐ γὰρ βίων ἐξέτασιν ποιεῖ- 
ται, ἀλλὰ πίστεως ἕνδειξιν. 

Oi διὰ πίστεως κατηγωνγίσατο βασιλείας. Οἱ 
περὶ τὸν Γεδεών. 

Εἱργάσαντο δικαιοσύνη». Τίνες; αὑτοὶ οὗτοι 
xaX ó Σαμφών. Καὶ γὰρ τοὺς ἀχθροὺς τῶν συγγενῶν 
xai ὁμοφύλων ἠμύναντο, τοῖς μὲν οἰκείοις φιλάν- 
θρωποι Φφανέντες, τοῖς δὲ ἀδιχοῦσιν ἐχθροῖς ἔπεξελ- 

θόντες. Ἰοῦτο δὲ δικαιοσύνης, τὸ ἑχάστῳ ἀπονέμειν 
τὸ χατ᾽ ἀξίαν. 

᾿Επέτυχον ἐπαγγε.ιῶν. Οἷον ὁ Δαθίδ. "Quoca 
γὰρ, φῆσὶ, Κύριος τῷ Δαδίδ' "Ex καρποῦ τῆς xoi- 


JAíac ὅου θἠήσομαι ἐπὶ τοῦ θρὀγου σου. "Όπερ D 


αἰσθητῶς μὲν εἰς Σολομῶντα ἀπέβδη, νοητῶς δὲ, εἰς 
τὸν Κύριον Ἰησοῦν τὸν ὄντως Σολομῶντα, τὸν slpn- 
νιχὸν, τὸν εἰρήνην αὑὐτόχρημα. Τοῦτο τρ ἑρμηνεύε- 
ται Σολομῶν, εἰρηνιχός. 

"Εφραξαν στόµατα λόντων. 'O Aavt καὶ ὁ 
Σαμφών. 

"Ecóscar δύναμιν’ xupác. Οἱ «pet; παῖδες. Οὐκ 
εἶπε δὲ. "Eo6eaav κΌρ, ἀλλὰ, Δύναμιν πυρὸς, 6 καὶ 
μεῖζον * ἑξαπτόμενον γὰρ, ὅλως δύναμιν τοῦ χα[ειν 
οὐκ εἶχε κατ᾽ αὐτῶν. 


1.1 Psal. cxxui, 11. * 


EXPOSITIO IN EPIST AD IIEDIUEOS. — CAP. XI. 
'Paá6 ἡ πόργη οὗ συγαπὠλετο τοῖς À 


362 

γεῃς. 31. Fide Ruha^ meretrix non periit cum | in- 
obedientibus, excipiens exploratores in pace. Ecce, 
quod el supra dixi, contumeliosissimam personam 
producit, ut. pudefaciat eos, cum tali muliercula., 
inferiores esse videantur, ac simul ut fidei poten- 
liam n agnam esse ostendal, cum vel in reprobis 
talia efficiat. Fidem igitur ipsa subinonstravit, cum 
abderet viros qui quarebantur ceu exploratores. 
Non occuluisset autem, nisi credidisset urbem esse 
intercipiendam. Sic enim dixit: Compertum habeo 
quod capietis hunc locum : audivimus enim opera 
vestra. Et ipsa quidem auditis credidit : qui vero 
Dei mirandis rebus gestis non adhibuerunt fidem, 
perierunt, 

Vens. 33. Ecquid adhuc dicam 2 Postquam ser- 


Ώ monem in meretricem [iniisset, ac abunde satis eis 


a personz qualitate pudorem induxisset, deinceps 
compendii gratia sigillatim omnes alios non expli- 
cat, ne ineptus esse videatur : verum nec omnino 
lamen reticet, sed visus praetermittere, non prater- 
mittit. Sic neque auditorem tedio afficit, ac nibilo- 
minus quz? vult pluribus conficit. 

Deficiet enim me tempus renarrantem. Quale tem- 
pus ? Vel universum : dictum autem est istud ut 
solemus nos loqui, hyperbolice : vel tempus quud 
Epistol:e convenit. 

De Gedeon, Barac, Sampson et Jephtle, David, 
Samuel, et prophetis. 499 Qusrunt nonnulli, qua 
de causa Jepthe et Sampson et Barac hiec ponat. 
Quid ais ? Qui scortum posuit, hos pretermitteret ? 
Nec enim est quod reliquam eorum vitam mihi re- 
censeas ; sed num in flde resplenduerint, hoc tecum 
reputa. Non enim vitarum explorationem facit, sed 
fidei indicationem. 

Vens. 339. Qui per fidem vicerunt regna. Hi scili- 
cet qui cum Gedeone militarunt. 

Operati sunt. justitiam. Quinam ? Illi ipsi, et 
Sampson. Etenim hostes congenerum et contribu- 
lium suorum ulti sunt, domesticis et amicis suis 
clementes visi : adversus autem vim inferentes 
hostes, insurgentes. Justitie porro istud munus 
est, unicuique pro merito tribuere. | 

Adepti sunt promissiones.: UL David. Juravit enim, 
inquit, Dominus Davidi : De fructu ventris tui po- 
nam super sedem tuam 52. Quod sensibiliter quidem 
in Salomone evenit, spiritualiter autem in Domino 
Jesu qui vere Salomen, pacificus, ac reipsa pax 
est, ld enim Salomon valet, si interpreteris, paci- 
ficus videlicet. 

Obiuraverunt ora leonum. Daniel et Sampson. 


VERs. 94. Ezxstinzerunt. impetum | ignis. Tres 
pueri. Non dixit autem, Exstinxerunt ignem, sed, 
Vim ignis, quod majus est. Etiamsi enim accen- 
deretur, virtutem tamen urendi adversum ipsos 
non habebat. 


Varie lectiones. 


€! ἐν ε)ρή»ῃ o. 


PaTROL. GR. CXXV. 


12 


3623 


k[fugerunt. aciem glud.i, Hi quoque tres. pueri, A 


vel ut magis propric dicamus, Elias gladium Jeza- 
belis, et ipse David Sauli. 

Con[ortati sunt ab infirmitate. Ex captivitate Ba- 
bylonis reversi : nibil enim ab ossibus mortuorum 
differebant, ut apud Ezechielem dictum est. Quii:- 
etiam Ezechias sgrotans, vitz: appendicem  ac- 
cepit. 


Fortes facti suntin bello, castra verterunt extero- ' 


rum, [ας οἱ 11116 ipsis a Babylone reversis quadrant. 
Nam finitimas gentes semper inviderntes eis, ac 
insurgentes tum magis quam antea, Dei tamen vir- 
tuti confidentes, per fidem debellarunt. Conveniunt 
etiam Sampsoni potissimum. 


Vgns. 55. Acceperuni mulieres ex resurrectione 
moriuos δ1ἱ05. Sareptana per Eliam et Sunamitis per 
Eliszeum. 

Alii autem distenti sunt. Hoc est, decollati sunt, 
ut Joaunes, ut Jacobus, filius Zebedaei. Quidam 
aulem distendi, pro fustibus verberari, accepe- 
runt. 

Non suscipientes redemptionem. loc est, potuis- 
sent non reprehendere quos 72449 reprehendebant, 
ac liberari ab eo quod ipsis inferebatur supplicio, 
verum noluerunt hoc. 

Ut meliorem resurrectionem assequerentur. Melio- 
rein, nón talem, qualem pueri mulierum : vel me- 
liopez respectu aliorum mortalium. Sancti enim 
ad occursum Domini splendidi in nubes attollentur, 


quod alio in loco ἐξανάστασιν vocat. Preterea et in C 


vitam ztternam, Reliqui autem infra manebunt, et 
ad supplicium eternum ipsis erit resurrectio. 

VrEns. 26. Alii vero (udibria. Quemadmodum 
Eliszeus illusus a pueris, vel Sampson ab alienige- 
nis, postquam effodissent ei oculos. 

Et verbera experti. Et multi prophetarum, et Petrus 
postea, et Joannes. 

Jusuper vincula et carcerem. Ut Jeremias, Michzas, 
et apostoli postea. 

Vgns. 91. Lapidati sunt. Ut Nabuthe, ος Steplia- 
nus postea. . 

Secli sunt. igaias a Manasse, quem et lignea 
Serra aiunL sectum esse, ut eo tristius οἱ acerbius 
esset supplicium, cum ila supra modum crucia- 
relur. 

In occisione gladii mortui sunt. Ut Michazas, et 
Zacharias, et Joannes, εἰ Jacobus. Animadverte 
autem quomodo alii quidem per fidem ora gladii 
evaserint, alii vero in occisione gladii mortem ob- 
ierint. Hujusmodi enim res fides est, quzxe et magna 
perficit, et magna patitur, οἱ nihil lamen pati se zesti- 
mat. Qui igitur vos nibil adhuc tale passi, moeretis 
ac tristes estis ? 

Circumierunt in. melotis, in pellibus caprinis. Ut 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHÍEp, 


964 

"Ezvyor στόµατα µαχαίρας. Καὶ οἱ τρεῖς mai- 
δες, ἡ ὁ Ηλίας, οἰχειότερον εἰπεῖν, «t; Ἱεζάδεὶ, xal 
Aa615 δὲ αὐτὸς τῆς τοῦ Σαούλ, 

Ἐνεδυγαμώθησαν ἀπὸ ἀσθεγείας. Καὶ oi às: 
Βαδυλῶνος ἑπανελθόντες * νεχρὼν γὰρ ὁστέων οὐδὲν 
διέφερον, ὡς παρὰ τῷ Ἰεζεκιηλ εἴρηται. AMA 
μὲν xal Ἐζεχίας ἀσθενῆσας, προσθήχην ζωῆς 
ἔλαθεν. 

Ἑγενήθησαν ἱσχυροὶ ér. πολέμῳ παρεμδο.]ὰς 
Ex Away ἆ..λοτρίων. Ταῦτα καὶ αὐτοῖς μὲν τούτοις 
τοῖς ἀπὸ Βαθυλῶνος ἑπανελθόσιν ἁρμόττει. Καὶ γὰρ 
τὰ x póo^ixa ἔθνη ἀεὶ διαφθονοῦντα αὐτοῖς, καὶ ἐπ.τι- 
θέμενα μᾶλλον τότε, θαῤῥοῦντες ὅμως τῇ τοῦ Θεου 
δυνάµει, διὰ πίστεως κατεπολέµησαν **.. ᾿Άρμόστει 
δὲ καὶ τῷ Σαμψὼν μάλιστα. 

"Ελαδον γυναῖχες ἐξ ἁναστάσεως τοὺς γεκροὺς 
αὐτῶν. Ἡ Σαραφθία διὰ τοῦ Ἠλιοὺ, καὶ fj Zouva- 
μῖτις διὰ τοῦ Ἑλισαίου. 

Α..οι δὲ ἐτυμπανίσθησαν. Τουτέστιν ἀπετμῆ- 
θησαν, ὡς Ἰωάννης, ὡς Ἰάκωδος, ὁ Ζεθεδαἰου. Τι- 
vb; δὲ τὸ, τυµπανισθήναι, ῥοπάλοις τυφθῆνα: 
εἴπον. 

Οὐ προσδεξάµεγν οι τὴν ἀπυλύτρωσι». Ἐονυτέστιν, 
ἡδύναντο μὴ ἑλέγχειν οὓς ἤλεγχον, xal λυτρωθῆναι 
«τῆς ἑπαγομένης αὐτοῖς τιμωρίας, ἀλλ᾽ οὐχ ἠθέλησαν 
τούτο. 

"Iva κρεἰττονος ἀναστάσεως τύχωσι. Ἐρείττο- 
yog, οὗ τοιαύτης, οἵας τὰ παιδία τῶν γυναικῶν ΄ fj 
κπρείττονος παρὰ τὴν τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων. Οἱ μὲν 
γὰρ ἅγιοι εἰς ἀπάντησιν τοῦ Κυρίου λαμπροὶ ἐν 
νεφέλαις ἀρθήσονται, ὅπερ ἀλλαχοῦ ἑξανάστασιν - 
ὀνομάζει. Καὶ ἄλλως, ὅτι εἰς ζωὴν αἰώνιον. Οἱ δὲ 
λοιποὶ χάτω τε μενοῦσι, χαὶ εἰς χόλασιν αἰώνιον ἡ 
ἀνάστασις αὑτοῖς. 

Ἕτεροι δὲ ἐμπαιγμῶ»ν. Ὡς ὁ Ἑλισσαῖος παιζό- 
µενος ὑπὸ τῶν παιδαρίων, f] ὁ Σαμψὼν ὑπὸ τῶν ἆλ- 
λοφύλων, μετὰ τὸ ἐχχοπῆναι, τοὺς ὀφθαλμούς. 

Καὶ µαστίγων πεῖραν ÉAaCoy. Καὶ πολλοὶ τῶν 
προφητῶν, xat Πέτρος ὕστερον, xai Ἰωάννης. 

"Ert δὲ δεσμῶν καὶ φ«υΊακῆς. Ὡς Ἱερεμίας xol 
᾿Μιχαίας, καὶ οἱ ἁπόστολοι ὕστερον. 

᾿Ειθάσθησαν. Ὡς ὁ Ναδουθαὶ, xal ὁ Στέφανος 
δὲ ὕστερον. 

Ἐπρίσθησαν. "Qv 6 Ἡσαῖΐας ὑπὸ Μανασσῆ, ὃν 
xaX ξυλίνῳ πρἰονἰ φασι πρισθῄναι , ἵνα ἀλγεινοτέρα 
αὐτῷ εἴη ἡ τιμωρία ἐπὶ πλεῖον κολαζομένῳ. 


Ἐν φόνῳ µαχαίρας ἀπέθανον. Ὡς Μιχαίας, xat 
Ζαχαρίας, καὶ Ἰωάννης, καὶ Ἰάχωδος. "Opa δὲ πῶ; 
οἱ μὲν ἀπὸ πἰστεως στόµατα µαχαίρας ἔφνγον, oi δὲ 
ἐν φόνῳ µαχαίρας ἀπέθανον. Τοιοῦτον γὰρ fj πίστις 
xal ἀνύει μεγάλα, xal πάσχει μεγάλα, xal οὐδὲν 
οἵεται πάαχειν. Ἠῶς οὖν ὑμεῖς µήπω μηδὲν τοιοῦ- 
τον παθόντες, ἆδη μονεῖτε; 


Περιῆ.]θον ἓν μη.ὶωταῖς, ἓν αἰγείοις δέρµαύιν’. 


Varie lectiones. 


€ χατετόλµησαν o. 


365 . 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEDBILEOS. — CAP. XI. 


306 


Ὡς οἱ περὶ Ἠλίαν, οὕτως ἦσαν ἀχτήμονες. Ἐπειδὴη A Elias, et qui cum eo erant ; adeo rerum possessione 


γὰρ οὕπω τοσαύτην εἶχον ὑπόληψιν περὶ τῶν ἆπο- 
στόλων, μετὰ τὸ ἐκείνων µνγσθηναι, ἐπὶ τὸν προ- 
φίτην τὸν ἕἔνδοξον xaX ἀναληφθέντα fxev. Τὸ δὲ, 
Περιη.16ον, τὸ διώχεσθαι αὐτοὺς δηλοῖ xal ἁστα- 
τεῖν. Μηλωτὴ δὲ, τὸ τοῦ ιή.ῖου, ftot τοῦ προδάτου 
δέρµα. 


'Ὑστερούμενοι. Ὡς αὐτὸς οὗτος Ἠλίας χα) Ἐλισ. 
σαῖος. Γυναῖχες Υὰρ αὐτοὺς ἔτρεφον. 

Θ.Ιιδόμεγοι, κακουγού/ιεγοι. O0. μικρὰ γὰρ 
Ἠλίαν Ἱεάδελ ἔθλιδθε διώκουσα. 

"Qv οὐκ ἦν ἄξιες ὁ κόσμος. Οὺκ ἔχετε, qnot, 
εἰπεῖν ὅτι ἁμαρτωλοὶ ὄντες, τοιαῦτα ** ἔπασχον, 
ἀλλά τοιοῦτοι, οἷοι xal τοῦ χόσµου αὐτοῦ τ'μιώτε- 
pot εἶναι. Κόσμον δὲ, xaX τὸ πληθας καὶ τὴν χτίσιν 
αὐτὴν φησιν ἡ Γραφή. Κάνταῦθα οὖν ἀμφότερα. 
Ἐὰν πᾶσαν οὖν, φποὶ, την χτίσιν μετὰ τῶν ἐν αὐτῇ 
ἀνθρώπων ἀντ'στήσῃ; τούτοις, οὐδὲν ἀντάξιον εὑρή- 
σεις τούτων. Ἐνταῦθα δὲ διανίστησιν αὐτῶν τὰς 
χαρδίας, ὥστε μτδὲν ζητεῖν τῶν &v τῷ χόσµῳ, εἴγε 
ó κόσμος οὐχ ἔστιν ἄξιος τῶν ἁγίων. Ὕδρις γάρ 
σου ἐστὶν, ἐὰν ἐνταῦθα λάθῃς τὸν µισθὀν' ἔδειξας 
γὰρ σαυτὺν οὐδαμινῶν ὕντα ἄξιον. El xdg ὁ χόσµος 
οὐχ ἔστιν ἄξιος ἑνὸς ἁγίου, τί pépoc ζητεῖς ; 


Ἐν ἐρημίαις π.Ἰαγώμεγνοι, xal. ὄρεσι, καὶ σπη- 
οαίοις, xal ταῖς ὁπαῖς τῆς γῆς. Ὡς Ἠλίας, xat οἱ 


προφῆται δὲ οἱ ὑπὸ ᾿Αβδίου τρεφόµενοι κρύβδην C 


ἓν τῷ σπηλαίῳ.0Οὐδὲ τὴν ἑρημίαν, gnat, μετὰ ἁδείας 
οἰχεῖν συνεχωροῦντο, ἀλλὰ χκἀχεῖθεν ἠλαύνοντο τῷ 
ςόδῳ, χαὶ ἄλλοτε ἀλλαχοῦ ἐπλανῶντο. 'AXÀ' ὅμως 
ἐπίστευον παράχλησιν αἰώνιον λήψεσθαι παρὰ θεοῦ, 
xal ὑπέμενον ταῦτα. 

Καὶ οὗτοι πάντες, µαρτυρηθέντες διὰ τῆς 
πίστεως οὐκ éxoulcavto τὴν ἑφαγγελίαν. Τί, 
quot μιχροψυχεῖτε, ὅτι àv τῷ ἁγῶνι ὄντες οὕπω 
τὰς ἁμοιδὰς ἐδέξασθε; Οἱ εἰρημένοι πάντες ἅγιοι, 
καίτοι ἤδη µαρτυρηθέντες διὰ τῆς πίστεως εὐηρεστη- 
xévat, οὕπω τετυχήχασι τῶν kv οὐρανοῖς ἔπαγγε- 
λιῶν. Tov yàp κάτω τινὲς ἐἑπέτυχον ἐπαγγελιῶν, 
vx ὁ Δαθίδ. 'AXA' οὗ τοῦτο τὸ ζητούμµενον τὰ δὲ ἐν 
οὐρανοῖς, ταῦτά claty ὄντως ἐπαγγελίαι. 


Τοῦ Θεοῦ περὶ ἡμῶν xpsicrór τι &po6Aeyapgé- 
vov, Tra μὴ χωρὶς ἡμῶν τελειωθὼσω". Κρεϊττόν 
τι, τουτέστι, πρὸς τιμ]ν ἡμῶν. "Iva γὰρ yh δοκῶσι 
πλεονεχτεῖν ἡμῶν τῷ πρώτους στεφανοῦσθαι, ἕνα 
πᾶσι χαιρὸν ὥρισε τῶν στεφάνων. Καὶ οὐκ εἶπεν, 
"να pt) στεφανωθῶσιν, ἀλλ, Ira μὴ τεἀειωθῶσο. 
Ὥστε καὶ τέλειοι τότε φαίνονται. "Άλλως τε νῦν 
ὁῤῥαθῶνας ἔχουσι τῆς τιμῆς. Πόθεν γὰρ αὐτοῖς fj 
εἰς τὸ βοηθεῖν τοῖς ἐπικαλουμένοις αὐτὸὺς δύναμις ; 
πύθεν τὸ παῤῥησίαν ἔχειν εἰς τὸ πρεσδεύειν ; τὸ δὲ 


carebant. Quia enim. nondum tantam de apostolis 
opinionem conceperunt, postquam illorum men- 
tionem fecisset, ad inclytum prophetam qui in cc- 
lum subfatus, venit. Quod autem ait * Círcumierunt, 
f0S perseculionem esse passos indicat, et in uno 
loco non potuisse morari : Melote autem, ovis vcl 
pecudis est pe'lis. 

Egentes. Ut ille ipse Elias et Eliseus. Mulieres 
enim eos alebant. 

Angustiati, afflicti. Tlaud parum enim Eliam 
Jezalel persecutione sua afflixit. 

V£gns. 358. Quibus dignus non erat mundus. Non 
potestis dicere, inquit, quod peccatores cum essent, 
hac sint passi : verum tales fuerunt, ut. et ipso 
mundo honoratiores essent. Mundum autem ct 
hominum multitudinem , et mundi structuram 
Scriptura appellat. Utraque autem liic accipiuntur. 
Si itaque universam, inquit, mundi structuram cum 
hominibus qui in eo sunt cum istis conferas, nihil 
invenies quod illis dignitate respondeat. [lic autem 
excitat eorum "7/4/& corda, ut nihil mundanum 
quaerant : siquidem mundus est indignus 'sanctis. 
Iujuria enim tua est, si hic acceperis mercedei, 
Monstrasti enim teipsum nullius esse pretii. Si 
universus mundus non est dignus uno sanclo, quid 
partem quzritas ? 

]n solitudinibus errantes, el montibus, et speluncis 
el cavernis terre, Ut Elias, et prophetze, qui clan- 
culum ab Ábdia in spelunca alebantur. Neque soli- 
tudinem, inquit, sine timore incolere permitteban- 
tur, verum inde etiam metu abigebantur, et nunc 
hic, nunc illic oberrabant. Attamen credebant sese 
consolationem eternam accepturos a Deo, ideoque 
hzc patiebantur. 

V&Rs. 39. Et hi omnes, testimonio fidei probati,non 
acceperunt repromissionem. Quid, inquit, pusillani- 
mes estis, quod cum in certamine sitis, noudum 
acceperitis praemium ? Pradicti omnes sancti , 
etiamsi testimunium haberent quod Deo per filem 
plaechiant, nondum tamen assecuti sunt cae'cstium 
bonorum prornissiones. Inferas quidem a2dcoquc 
terrestres. promissiones nonnulli adepti sun!, ui 
David. Caeterum id non erat quod quazrebatur : 


D sed quie in colis sunt, isla revera sunt proumissio- 


nes. 

Vrns. 40. Deo de nobis melius aliquid providente, 
ut non sine nobis consummarentur. Melius aliquid, 
hoc est, ad honorem nostrum. Ne videantur enim 
nobis esse potiores si primi coronarentur, unum 
omnibus coronarum tempus statuit. Nec dixit, Ut 
non coronarentur, sed, Ui non consummorentur. 

Proinde tunc perfecti videbuntur. Praterea, jam 
nunc arrhabonem et pignus honoris babent. Unde 
enim eis potestas auxiliandi invocantibus se? 
Unde ipsis fiducia intercedendi ? Perfectionem au- 


Varie lectiones. 


90 ταῦτα O. 


3961 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEp, 


38 


tem et consummationem tum accipient. Nonne igi- A τέλειον τότε ἀπολήβουται. ρα οὖν οὐχ ἀδικεῖ ὁ 


tur injustus est illis Deus, si nos anteverterint 
laboribus, in coronis autem nos exspectent ? Mini- 
me : nam οἱ illis hoc gratum est, ut cum fratribus 
consummentur. Corpus unum omnes sumus. Majo- 
rem igitur corpori voluptatem pr:ebet, si commu- 
niter secundum omnia membra aua coronetur. 
Deus est Pater liberorum amantissimus, qui varios 
habet filios ; alii quidem, perfectis operibus suis, 
ex agris celerius redeunt, alii vero laborantes ad- 
hucibi persistunt. Dedit iis qui primum laborarunt, 
pregustationem quamdam, dicens ac mandans eis, 
ut ad perfectum usque convivium fratres exspe- 
ctent : qui, humani cum sint, lxi exspeciant, ut 
in commune exhilarentur. 
CAPUT XII. 

"45 VEns. 1, Ideoque et nos tantam habentes cir- 
'cumpositam nubem testium. Nou dixit, elevatam super 
nos, sed, circeumpositam, hocest, undique nos am- 
bientem. Testes autem non eostantum vocatlquisunt 
in Novo Testamento, sed qui in Veteri etiarn. Nam 
et ipsi testimonium praebuerunt Dei magnificentiz, 
uti tres pueri, Daniel et omnes prophetz. Non 
dixit autem, Multitudinem, sed JVubem, proprio 
maxime usus vocabulo ad presens argumentuirm. 
Quoniam enim ipsi afflictionum zxstu premebantur, 
Testium, inquit, memoria instar nubecule cujusdam 
undique ambientis vos refocillabit. 

Deponentes omne pondus. Hoc est, terrestrium 
negotiorum sarcinam, et curas illis admistas. Nibil 
enim áliud .sunt quam vana sarcina. Quid igitur 
wgre fertis ab istis liberari ? - 


ΕΙ facile circeumstans peccatum. Vel quod facile 
nos circumstet, vel quod facile devictionem pati 
possit : facile enim est, si modo velimus, vincere 
peccatum, Vel propter quod facile quisquam in pe- 
ricula incidit : nihil enim adeo periculosum ut pec- 
catum. 

Per patientiam curramus propositum nobis certa. 
Amen. Non dixit, Pugilatum exerceamus aut lucte- 
mur, sed quod omnium facillimum erat, quod ad 
cursum «pectet, istud in medium profert. Neque 
dixit : Addamus cursui; verum, In illo ipso perma- 


θεὸς ἐχείνους, eU;& προέλαδον μὲν Ev τοῖς xapázor;. 
ἐν δὲ τοῖς στεφάνοις ἡμᾶς περιμένουσιν ; ἀλλὰ xX- 
χείνοις τοῦτο ἄσπαστον, τὸ μετὰ τῶν ἁδελφῶν τε- 
λειωθῆναι. Σῶμα ἓν οἱ πάντε; ἐσμέν' μείζων τῷ 
σώματι ἡδονὴ ὅταν χοινῇ στεφανῶται. Πατὴρ φιλό- 
στοργος ὁ θεὸς, διαφόρους ἔχων νἱούς' οἱ μὲν Exav- 
700v. ἐκ τῶν ἀγρῶν τάχιον, τὰ ἔργα ἀνύσαντες, οἱ 
δὲ ἔτι µένουσιν ἑχεῖ ἐργαζόμενοι, Δέδωκε τοῖς mp»- 
χαμοῦσι πρόγευµά τι, εἰπὼν περιµένειν εἰς τὴν 
τελείαν εὐωχίαν τοὺς ἁδελφοὺς ’ οἱ δὲ φιλάνθρωπο: '* 
ὄντες χαίροντες ἀναμένουσιν, ἵνα χαὶ χοινῇ εύφραν- 
θῶςσι. 


ΚΕΦΑΛ. IB. 

Τοιγαροῦν καὶ ἡμεῖς τοσοῦτον ἔχοντες ἄερι- 
κείµενον νέφος µαρτύρω». Οὺκ εἶπεν, ὑπεραι- 
ρούμενον ἡμων , ἀλλὰ , περιχέίµενον, τουτέστι, 
πάντοθεν ἡμᾶς περιἐχον. Μάρτυρας δὲ, οὗ τοὺς iv 
τῇ Κιινῇ καλεῖ µόνον, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐν τῇ Παλαιᾷ. 
Καὶ γὰρ χαὶ αὐτοὶ ἑμαρτύρησαν τῇ τοῦ Θεοῦ µεγα- 
λειότητι, ὡς οἱ τρεῖς παῖδες, xal Δανι]λ, καὶ πάντες 
οἱ προφΏται. Οὐκ εἶπε δὲ, πλῆθος, ἀλλὰ, νέφος, 
οἰχειότατα πρὸς τὴν παροῦσαν ὑπόθεσιν. Ἐπεὶ γὰρ 
καύσωνα εἶχον αὐτοὶ τῶν θλίφεων, ὥσπερ τις νε- 
φέλη, φησὶν, fj μνήμη τῶν μαρτύρων ἀναψύξει 
Op; πάντοθεν περιέχουσα. 

"Oyxov ἀποθέμεγοι πάντα. Ἰουτέστι, τὸ βάρος 
τῶν γηῖνων πραγμάτων xal τῶν ἐπ᾽ αὐτοῖς φροντί- 
δων. Οὐδὲν γὰρ, φησὶν, ἄλλο εἰσὶν 3] ὄγχος pá- 
ταιος. Tl οὖν ἐπὶ τῇ ἁπαλλαγῇ τούτων δνσχε- 
ῥαΐνετε ; 

Καὶ τὴ» εὐπερίστατον ἁμαρτίαν. "H. τὴν εὐχό- 
λως περιιόταµένην ἡμᾶς, ἢ τὴν εὐχόλως περίστασι» 
παθεῖν δυναµένην. Ῥάδιον γὰρ, ἐὰν θέλωµεν, περι- 
γενέσθαι τῆς ἁμαρτίας. Ἡ δι ἣν εὐχόλως τις εἰς 
περιστάσεις ἐμπίπτει, οὐδὲν γὰρ οὕτω κχινδυνῶδες 
ὡς ἁμαρτία. 

Δι ὑπομονῆς τρέχωµεν» τὸν προσκείµενον 
ἡμῖ' ἀγῶνα. Οὐκ εἶπε, Πυκτεύωμεν, οὐδὲ παλαί- 
ωµεν, ἀλλ᾽ ὃ πάντων κουφότερον ἣν τὸ τοῦ δρόμου, 
τοῦτο εἰς µέσον τέθειχεν. 00ὐδὲ εἶπε, Προσθῶμεν 
τῷ δρόµῳ, ἁλλ', "Ev αὐτῷ τούτῳ ὑπομείνωμεν.᾿ Άλλοι 


neamus. Alii enim per continentiam, alii per elee- p μὲν γὰρ δι ἐγχρατείας , ἄλλοι δι ἑλεημοαύνης, 


mosynam, alii per aliam virtutem currere debent ; 
Ν08 vero per patientiam : vobis enim istbac opus 
£st, uli supra dictum est. 

Wens. 2. Aspicienles in. auctorem fidei εἰ consum- 
eatorem Jesum. Hoc est, si velimus discere quo- 
niodo per patientiam sit currendum, ad Christum 
respiciamus, quemadmodum qui artes discunt, 
proceptores guos intuentur, quod ct ipse dixit: 
Discite a me** ; et rursus : Quod. si patrem[familias 
Beelzebub appellarunt, quanto potius vos domesticos 


5 Matth. xi, 99. 


ἄλλοι δι ἄλλης ἀρετῆς ὀφείλουσι τρέχειν  ὑμεῖς 
6b δι ὑπομονῆς. Ταύτης γὰρ ὑμῖν χρεία, ὡς καὶ 
ἀνωτέρω προείρηται. 

Ἀφορῶντες εἰς τὸν τῆς πίστεως ἀρχηγὺν xal 
τελειωτὴν Ἰησοῦν. Τουτέστιν, ἐὰν θέλωµεν μαθεῖν 
τὸ τρέχειν 19 δι ὑπομονῖῆς, πρὸς τὸν Χριστὸν ἀφορῦ- 
μεν, ὥσπερ οἱ τέχνας µανθάνοντες πρὸς τοὺς διδα- 
αχάλους . ὅπερ οὖν καὶ αὐτὸς ἔλεγε ' Μάθετε dz 
ἐμοῦ * καὶ πάλιν El τὸν οἱἰκοδεσπότην Βεελζε- 
€obA éxdAscar, πόσῳ püAAov τοὺς οἰκιακοὺς 


Varie lectiones. 


39 φιλάδελφοι m. — "! φἐρειν m. 


3:9 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/£OS. — CAP. XII. 


2] 


αὐτοῦ; καὶ, Οὑκ ἔστι µαθητἠς ὑπὲρ τὸν διδά- Α ipsius "5? et Non est discipulus supra magistrum ὃν, 


σχα ον. Ti 56 ἔστιν, ἀρχηγὸν xal τε]ειωτήν:; 
τουτέστιν Λὐτὸς xal τὴν πίστιν ἡμῖν ἐξ ἀρχῆς ἓν- 
ἐθηχεν '--Οὐ }ὰρ ὑμεῖς µε, φησὶν, ἐξε.λέξασθε, AT 
ἑγὼ ἐξελεξύμην ὑμᾶς * --χαὶ τὸ τέλος αὐτὺς ἔπι - 
θήσει, ὡς τελειοτάτην αὐτὴν ἔχειν ὑμᾶς. 

"Oc ἀντὶ τῆς προχειµένης αὐτῷ χαρᾶς, ὑπ- 
ἐμευε σταυρὸν, αἰσχύνης χαταφρογήσας. 'E£rv 
γὰρ αὑτῷ μὴ παθεῖν, μὴ ἀποθανεῖν * ἀναμάρτητος 
γὰρ iv, θανάτῳ οὐχ ὑπέχειτο - ὃ xal αὐτὸς λέγει " 
Ἔρχεται ὁ τοῦ κόσμου ἄρχων, xal év ἐμοὶ οὐκ 
ἔχει οὐδέν. El οὖν οὐκ ἤθελεν, οὐχ ἂν ἑσταυρώθη’ 
ὃ χαὶ αὑτὸς ἔλεγεν ' Ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι τὴν yrv- 
gir µου. AX ὅμως σταυρὺν ὑπέμεινε, τουτέστιν͵ 
οὐχ ἁλῶς θάνατον , ἀλλὰ τὸν ἐπονείδιστον, xal 
χαταφρόνησε τῆς ἐπὶ τοιούτου θανάτου αἰσχύνης, 
Οὐκ εἶπε δὲ, Λύπης χαταφρονῄσας * οὐδὲ γὰρ μετὰ 
λύπης ταῦτα ἔφερεν. 

"Ev δεξιᾷ τε τοῦ θρόνου τοῦ θεοῦ κεκάθιχε». 
Ὁρᾷς τὸ τέλος τῆς ὑπομονῆς ποῦ ἀναδιδάζει ; ὃ xal 
ἀλλαχοῦ φησι * Διὸ xal ὁ θεὸς αὐτὸν ὑπερύγωσε, 
τὸ κατὰ σάρχα λέγων. ὝὭστε δύναται καὶ ὑμᾶς 
ἀμείφασθαι ὑπὲρ τῶν δι αὐτὸν θλίψεων. Ἡ γὰρ 
tv δεξιᾷ χκαθἐδρα, τὸ πρὸς τὸν Πατέρα ἰσότ.μον 
oret. 

'AvaJoyícac8s γὰρ τὸὀγ τοιαύτην ὑπομεμενη- 
κότα ὑπὲρ τῶν ἁμαρτω1ῶν εἰς αὐτὸν ἀν τιΛΊογίαν. 
Καΐτοι &l xol ὁμοδούλων πάθη ἀναλογίζεταί τις, 
ἰχανῶς παραμυθεῖται, πόσῳ μᾶλλον τὰ τοῦ Δεσπό- 


Quid autem est quod ait, auctorem el consumma- 
torem ? lloc. est, Ipse fidem nobis ab initio impo- 
suit,—Non enim vos me, inquit, elegistis, sed ego vos 
elegi ' , — ac finem etiam et cousummationem ipse. 
appouet, ut vos eam perfectissimain habeatis. 

Qui pro proposito sibi gaudio sustinuit crucem, 
ignominia contempta. iLicebat enim ipsi non pati, 
nou mori, Cum enim peccati omnis expers esset, 
morti non subjiciebatur : quod et ipse ait : 746 
Venit mundi princeps , εί in. me non habet quid- 
quam **, Si igitur noluisset, non esset crucifixus : 
quod et ipse dixit : Potestatem habeo ponendi ani- 
mam meam 59, Attamen crucem sustinuit, hoc est, 
non simpliciter mortem, sed contumeliosam, asper- 
natusque est ignominiam inde provenientem. Nun 
autem dixit, Tristitia contempta : neque enim cui 
tristitia ista ferebat. 

Atque in dezlera sedis Dei sedet. Vides finem pa- 
tientizz, quo perducit? id quod alibi dixit : Propter- 
ea Deus eiiam superexaliavit eum '** : de carne lo- 
quens. Potest itaque vobis mercedem rependere 
pro afflictionibus suo nomine toleraüis. Cathedra 
enin οἱ sessio ad dextram, zqualitatem cum Patre 
significat. 

Vens. 9. Recogitate enin eum qui talem sustinuit 
a peccatoribus adversum se contradictionem. Quod 
si quis conserverum suorum afllictiones repulaus, 
abunde se consolatur, quanto magis si Domini sui, 


του τοῦ τοιαύτην ἀντιλογίαν ὑπομείναντος ; ὅ ἐστι, ϱ qui tantam contradictionem pertulit, afflictiones 


γέλωτας, χλευασίας, ὀνείδη, κατὰ πρόσωπον πλη- 
γὰς, ὅσα ἀντέλεγον ταῖς διδασκαλίαις αὐτοῦ, τὰς 
ἐπὶ Πιλάτου χραυγὰάς, τελευταῖον σταυρό». Ἐμφαν- 
τιχὸν γὰρ τὸ, τοσαύτην, τουτέστιν, ἄχρι θανάτου, 
φέρουσαν, xal ταῦτα, τοῦ μετὰ λῃστῶν, xat ταῦτα 
ὑπὸ ἁμαρτωλῶν, τῶν ἐθνικῶν δηλαδη, f| χαὶ αὐτῶν 
τῶν Ἰουδχίων. 

"Iva μὴ κάµητε ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν ἐκ 2νόμενοι. 
Τὸ γὰρ ἀναλογίσασθαι τὸν Χριστὸν, τονώσει ὑμῶν 
τὰς ψυχὰς χαὶ νευρώσει, xal οὐχ ἑάσει ἐχλελύσθαι 
χα) ἁπαγορεῦσαι πρὸς τὰς θλίψεις. 

Οὕπω µέχρις αἵματος ἀντιχατέστητε. Δύο 
εἴδη παραχλήσεως ἀλλήλοις εἰσὶν ἑναντία * Bv μὲν, 
ὅταν πρός τινα λέγῃ τις, ὅτι Μεγάλα πέἐπονθας. 


secum expeudat? hoc est, risus, subsannationes, 
convicia, in faciem verbera, quacunque contra do- 
cirinam ejus dicebant, clamores apud Pilatum, po- 
$tremo crucem ipsam. Emphatica enim est ista 
dictio, Talem, hoc est, ad mortem usque perdu- 
centem, idque una cum latronibus, idque a pecca- 
toribus, ethnicis videlicet, sive ipsis δις. 

Ne de(atigemini animabus vestris. deficientes. 
Christum enim in animo versare, animabus vestris 
et vires ac nervos addet, nec sinet deficere, nec in 
afflictionibus desperare. 

Vgns. 4. Nondum ad sanguinem usque reatitistia. 
Dus sunt adhortationis et consolationis species in- 
ler se contrariz : altera quidem, cum quis alicui 


ἀναμνήσθητι ἐχείνων * ἕτερον δὲ, ὅταν λέγῃ * Οὐ- D dicat: Magna quidem passus es, memento illorum ; 


ó:v péya οὕπω πέπονθας. Τὸ μὲν γὰρ χάμνουσαν 
ἆ αχτᾶται τὴν duyhv, ἔχουσαν πολλοὺς συνίστορας 
τῶν παθηµάτων αὑτῆς ' τὸ δὲ φυσᾶσθαι µέλλουσαν 
χατασπᾷ, xai ῥᾳθυμοῦσαν διεγείρει. Τούτοις τοῖς 
673: χρῆται Παῦλος vov πρὸς Ἑδθραίους, Εἰπὼν γὰρ 
ἀνωτέρω, ὅτι Πολλὴν ἄθλησιν ὑπεμείνατε παθηµά- 
των, xal προτρεφάµενος µιµῄήσασθαι ἑαυτοὺς, νῦν 
τὸ ἑναντίον, δείχνυσιν αὐτοὺς µήπω μηδὲν ἀξιόλογον 
ὑποστάντας, ὡς ἂν μὴ ἐπαρθῶσ.. Καὶ ὃρα σοφίαν. 
M:0' 8 ἐμνήσθη τῶν ἀρχαίων ἁγίων τῶν μεγάλα 
ὑποστάντων, καὶ αὑτοῦ τοῦ Κυρίου, τότε δείχνυσι 
τὰ αὐτῶν οὐδὲν ὄντα. Οὕπω γὰρ, φησὶν, ἄχρι θανάτου 


.. Matth. x. 25. ολ). 94. 


*' Joan. xv, 16. 
*** |lcbr. x, 33. 


altera -vero, cum dicat : Nihildum ardui passus es. 
Hlud enim animam fatiscentem refócillat, duu 
multos afflictionum suarum testes habet. Istud vero 
intumescentem deducit, et languentem emxcilat. 
Hisce duabus nunc utitur Paulus ad Hebraos. Cuin 
enim supra dixisset : Magnum certamen sustinui- 
Blis passionum ***, adhortatusque esset ut. seipsos 
imitarentur, nunc e contra ostendit. eos nondum 
quidquam zstimatione dignum sustinuisse, ne eífe- 
rantur. Ac vide ejus sapientiam. Posteaquam pri- 
scorum sanctoruu, qui magna sustinuerant, atque 
adeo Domini ipsius meminisset, tunc ostendi eo- 


8€ Joan. xiv, 50. 5 Joan, x, 19. ** Philipp. r1 9. 


311 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCIIJ ÉP. 


31! 


rum afflictiones nullas esse. Nondum enim ad mor- Α ἐφθάσατε, ἀλλὰ ἄχρι δ.ωγμῶν, ἄχρις ἁρπαγΏς ' ὁ 


tem usque, inquit, pervenistis, sed ad persecutiones 
usque, et usque ad rapinas : Christus autem usque 
ad mortem venit. Porro cum ait, resiitislis, osten- 
dit peccatum vehemens quiddam spirare, esseque cis 
oppositum, ipsos autem stantes ct cortranitentes, 
"757 nondum tamen in letbalibus, verum in levio- 
ribus. 

Adversus peccatum repugnantes. Contra diabolum, 
qui est peccatum ipsum, utpote primus inventor 
ejus et przceptor. Vel contra ipsum peccatum, 
ejusque ignominiosos affectus, nobis inimicos et 
perniciosos. 

VEns. 5. Et obliti estis adhortationis. Adeo, in- 
quit, remissi estis et in segnitiem resoluti, ut ad- 
hortantium vos ad fortitulinem sermonum sitis 
obliti, etsi nóndum magni quidquam passi estis. 
Ingentes enim ac digna ratione aliqua afflictiones, 


oblivionem szpenumero incutiunt rerum necessa- ^ 


riarum. 

Que vobis táànquam filiis loquitur : Fili mi, noli 
negligere disciplinam Domini *'. Non. enim propriis 
filiis loquebatur Salomon, sed omnibus qui audire 
poterant, et. vobis omnino : propterea, tanquam, 
apponitur. 

Neque defatigeris dum ab eo arqueris. A Deo igi- 
tur tentationes adducuntur : quod si a Deo, ad 
commoditatem omnino nobis cedent. Aut enim ipsi 
imprimis placet ut nos tentemur, quo a peccatis 


δὲ Χριστὸς ἄχρι θανάτου f30cv.. ᾿Ανγτικατέστη δὲ, 
εἰπὼν, δείχνυσι καὶ τὴν ἁμαρτίαν σφοδρόν τι πνέ- 
ουσαν, χαὶ ἀντιχειμένην, xal αὐτοὺς δὲ ἑστώτας 
xai ἀγωνιζομένους, οὕπω μέντοι Ev τοῖς Χαιριωτέ - 
ροις, ἀλλὰ τοῖς χουφοτέροις. 


Πρὸς ἁμαρτίαν ἀνταγωνιζόμενοι. Πρὸς τὸν διά- 
6ολον τὸν αὑτόχρημα ἁμαρτίαν, ὡς εὑρετῆν αὐτῆς 
xai διδάσχαλον * Ἡ πρὸς αὐτὴν τὴν ἁμαρτίαν xai 
τὰ αὐτῆς ἅτιμα πάθη, τὰ πολέμια ἡμῖν xal ὁλέ- 
θρια. . 

Kal ἐκλέλησθε τῆς παρακ.ήσεως. Τοσοῦτον 
παρείθητε xal ἐξελύθητε, ὥστε xal τῶν παραχα- 
λούντων εἰς ἀνδρείαν λόγων ἐπελάθεσθε , χαῖτοι 
µήπω παθόντες τι μέγα. Τὰ γὰρ μεγάλα xal 
ἀξιόλογα πάθη λήθην ἐμποιοῦσι πολλάχις τῶν ἀναγ- 
xaluv. 


"H«c ὑμῖν ὡς υἱοῖς δια λέγετοι"' Ylé pov, μὴ 
ὁλιχώρει παιδείας Κυρίου. Οὐ γὰρ ἰδίοις νἱοῖς ὁ 
Σ2λομῶν ἑλάλει, ἀλλὰ πᾶσι τοῖς ἀχούειν ὄυνα- 
μένοις, καὶ ὑμῖν δὲ πάντως * διὰ τοῦτο τὸ, ὡς, 
χεἶται. 

Μὴἡ ἐχ.ύου ὑπ' αὐτοῦ ἐ.εγχόμενος. "Apa οὖν 
παρὰ Θεοῦ ol πειρασμοὶ ἑπάγονται * οἱ δὲ παρὰ 
θεοῦ, πρὸς ὠφέλειαν ἡμῶν πάντως. Αὐτὸς γὰρ 1| 
προηγουμένως εὐδοχεῖ ἡμᾶς πειράνέαθαι πρὺς 


liberemur : aut nos tentari permittit, ad probatio- C ἀπόθεσιν ἁμαρτιῶν, f) παραχωρεῖ πρὸς δοχιµασίαν 


nem, utque plures consequamur coronas. 

Vens. 6. Quem enim diligit Dominus, castigat : 
flagellat autem omnem filium quem recipit. Fieri non 
potest ut quispiam inveniatur dilectus Deo citra af- 
flictiones. Nonne igitur latrones et fures flagris cz- 
duntur? filiine et illi sunt? Minime gentium. Non 
enim dixit, Quisquis flagellatur, est filius, sed, 
Omnis fllius flagellatur. Latrones igitur non tllio- 
rum instar flagellantur, verum ut scelerati puniun- 
tur. Hic autem cum prius dixisset, Castigat , intu- 
lit postea, Flagellat : ut non veluti sceleris vltio- 
nem, sed veluti eruditionem intelligas flagellatio- 
nem filii, Quem recipit, hoc est, quem admiitit, 
quem pr: calterís assumit, et familiarem amicum 
sibi conciliat. 

Vens. 7. Si castigationem sustinetis, (tanquam fi- 
liis offert sq vobis Deus. Quis enim est filius quem 
non castigat pater? Quod si extra disciplinam estis, 
cujus participes facti sunt omnes, ergo adulterini, et 
non filii estis. Ex quibus illi putabant sese 3 Deo 
derelictos, ex iis ostendit eis quod Deo cura fue- 
rint. Si enim, inquit, afflictionibus caruissetis, no- 
thi fuissetis, illegitimique fllii, et non genuini. Cui 
enim parentum nothorum institutio curz est ? Quia 
vero affligimini, exhinc autem' obvenit vobis , ut 
ornate atque moderate vivatis, perinde ac omnes 
prememorati, videlicet justi, qui et fllii Dei vocati 


ο: Prov. in, 11 


xaX στεφάνους πλείους. 

*Ov γὰρ ἁγαπᾷ Κύριος, παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ 
πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται. ᾿Αδύνατον γὰρ εὑρεῖν 
τινα τῶν ἀγαπωμένων τῷ Κυρίῳ χωβρὶς θλέγεων. 


"Apa οὖν οὐ μαστιχοῦνται καὶ λῃσταὶ xal χλέπται; 


ΥἸοὶ οὖν xa οὗτοι ; Οὐχί. Οὐ γὰρ εἶπεν, ὅτι πᾶς à 
µαστιγούμενος, vibe, ἀλλὰ πᾶς υἱὸς μαστιγοῦται. 
Λῃσταὶ μὲν οὖν οὐχ ὡς υἱοὶ μαστιγοῦνται, ἆλλ ὡς 
χαχοὶ κολάξονται. Ἐνταῦθα 65 προειπὼν, ὅτι παι- 
δεύει, τότε ἐπήγαγε τὸ, μαστιγοῖ, ἵνα p ὡς xa- 
xlag ἔχτισιν, ἀλλ) ὡς παίδευσιν νοῄσῃς τὴν µαστί- 
γωσιν τοῦ υἱοῦ. "Ον δὲ παραδέχεται, τουτέστιν, 
ὃν ἀποδέχεται, ὃν προσλαμθάνεται πλέον τῶν ἄλλων, 
ὃν οἰχειοῦται. 


El παιδείαν ὑπομέγετε, ὡς νἱοῖς ὑμῖν προσφέ- 
ρεται ὁ θεός. Tíc γάρ ἐστιν υἱὸς ὃν οὐ παιδεύει 
πατήρ; El δὲ χωρίς ἐστε παιδείας, ἧς μέτοχοι 
γεγένασι πάντες, dpa νόθοι ἐστὲ, καὶ οὐχ vici. 
Αφ’ ὧν ἑνόμιζον αὐτοὶ ἐγχαταλελεῖφθαι ὑπὸ θεοῦ, 
ἀπὸ τούτων δείχνυσιν αὐτοὺς µεμελημένους τῷ 
Θεῷ. El μὲν γὰρ ἑχτὸς θλίψεων five, ἑφαίνεσθε 
ἂν ὅτι νόθὀι Boch [xal οὐχ υἱοί. Τίς γὰρ πατ]ρ 
φροντίσει παιδεύσεως νόθων υἱῶν, χαὶ χοσµιότητος; 
Ἐπεὶ δὲ θλίθεσθε, ἐχ δὲ τούτου περιγίνεται ὑμῖν τὸ 
χοσµίως καὶ κατεσταλµένως ζᾖν, ὥσπερ χαὶ πάντες 
ol προῤῥηθέντες, δηλαδη δίκαιοι, of xai υἱοὶ Θεοῦ 


313 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBIUEOS. — CAP. XII. 


Ji4- 


ἐχρημάσισαν * πρὀδηλον xa ἀναντίῤῥητον, ὅτι ὡς A sunt: planum estet irrefragabile quod vobis ut fi- 


νἱοῖς ὑμῖν προσφέρεται ὁ θεὸς, xal διὰ φροντίδος 
ὑμᾶς ἔχει, ἵνα uj ἀπαίδευτοι ἀποθῆτε, "xal ix τού: 
του ἀποχλήρους ὑμᾶς ἑξωθήσῃ. 

Elra τοὺς μὲν τῆς σαρκὸς ἡμῶν πατέρας 
εἴχοιιδν παιδεντὰς, καὶ ἐγετρεχόμεθα. OO xoAAQ 
püAAor ὑποταγησόμεθα τῷ πατρὶ τῶν πνευμά- 
ζω», xal ζήσομεν. 'Ex τῶν xav αὑτοὺς πάλιν 
ἀποδείχνυσιν ὅτι δεῖ ὑπομένειν. El γὰρ ὅταν οἱ 
σαρχικοὶ πατέρες ἐπαίδευον ἡμᾶς, οὐχ ἑτολμῶμεν 
ἀποπηδῆσαι, ἀλλ' ἑνετρεπόμεθα xal ὑπεμένομεν, 
ὅσα ἂν ἱπέφερον - πόσῳ μᾶλλον νῦν τοῦ θεοῦ παι- 
δεύοντος; "Opa δὶ, οὐκ εἶπε Πόσῳ μᾶλλον ύπομε- 
νοῦμεν, ἀλλ᾽, ὑποταγησόμεθα * δεικνὺς ὅτι ἀντι- 
στάτου ἔστι xat ἀντιθέου, τὸ μὴ ὑπομένειν θλίψιν. 
Πατέρα δὲ πνευμάτων, 3) τῶν χαρισµάτων, f) τῶν 
ἀσωμάτων δυνάμεων, 1j, ὅπερ xal οἰχειότερον, τῶν 
Ψυχῶν. Πρὸς yàp ἀντιδιαστολὴν τῶν σαρχιχῶν 
πατέρων, εἶπε 4b πνευµατικόν. Καὶ ζήσομαν δὲ 
προσέθηχεν, ἵνα δείξῃ, ὅτι ὁ ἀνυπότακτος οὐδὲ (f. 
Ἔξυ γάρ ἐστι τοῦ θεοῦ, ὅς ἔστι ζωή. 


Ol μὲν γὰρ πρὸς ὀλίγας ἡμέρας. Οὔτε γὰρ 
ἰσχύουσι δι᾽ ὅλου παιδεύειν ἡμᾶς , ἵνα Ἠτελείους 
ἐργάσωνται. "H γὰρ θάνατος τοῦ πατρὸς, f) αὔξησις, 
? σχληρότης τοῦ παιδὸς, ἵστησι τὴν παιδείαν * ὁ 
ὃὲξ θεὸς ἀεὶ παιδεύων», δύναται τελείους ποιεῖν. 


Κατὰ τὸ δοχοῦν αὐτοῖς, &xalósvor. Οὖ πάντως 
δὲ τὸ δοχοῦν τῷ πατρὶ λυσιτελεῖ τῷ vlip* πολλοὶ 
γὰρ xal αἰσχρὰς διδάσχονσι τέχνας. 


'0 δὲ ἐπὶ τὸ συμφέρον, πρὸς τὸ µετα.αμόά- 
ειν Ἱ τῆς ἁγιότητος αὐτοῦ. Ὁ δὲ θεὺς πρὸς τὸ 
συμφέρον ἡμῖν ἑπάγει τὴν παιδείαν *. οὐχ ἵνα λάδῃ 
τι παρ) ἡμῶν, ἀλλ' ἵνα μεταδῷ μᾶλλον τῆς ἁγιότη- 
τος, τουτέστι, τῆς καθαρότητος αὐτοῦ * ὥστε, «ποαὶ, 
γενέσθαι ἡμᾶς δεχτιχοὺς τῶν αὐτοῦ ἀγαθῶν. "Apa 
ον ἡ παιδεία µετάληψις ἁγιότητός ἐστι ^ xal εἰχό- 
τως  σοστρέφει γὰρ τὴν φυχὴν πρὸς τὸν ἅγιον 
θεὸν, μὴ ἑῶσα αὐτὴν πρὸς ἀνθρώπινόν τι ῥέμόδε- 
σθαι. 

Πᾶσα δὲ παιδεία πρὸς μὲν τὸ παρὸν οὐ δοχεῖ 
χαρᾶς εἶναι, ἀ 1.1ὰ Ἀύπης. Πάλιν ἀπὸ τῆς χοινῆς 
ἑννοίας τὰς ἀφορμὰς ἔλαθε τῆς παραινέσεως, xal 
φησι Πᾶσα δὲ παιδεία, καὶ θεία χαὶ ἀνθρωπίνη, 
ob δοκεῖ χαρᾶς εἶναι, ἁ 1.ὰ Aízmqc. Καλῶ: τὸ, 
Aox&i* οὗ γὰρ ἁληθῶς ἐστι λύπης. Πῶς γὰρ ἂν el 
χυρίως λύπης, εὑφροσύνης οὖσα µήτηρ; 'AXX ὡς 
πρὸς ἡμᾶς τοὺς δνσχεραίνοντας πρὸς τὰς παιδείας 
τὸ, Δοκεῖ, εἴρηται. 

Ὕστερον δὲ χαρπὸν εἰρηγικὸν τοῖς δι αὐ- 
της γεγυμγασμέγοις ἁποδίδωσι δικαιοσύνης. T! 
ἐστιν, &lpnrixór ; τοῦτ) ἔστιν, ἁτάραχον, sov, 
ἡδύν. 'O μὲν γὰρ λυπούμενος ταράττεται ' ὁ δὲ 
χαίρων λειότητά τινα ἔχει xal γαλήνην. 'O δὲ χαρ- 
Tbe οὗτος διχαιοσύνης kot), διότι δίχαιος ὢν 12 ὁ 


. Deo nos castigante? Animadverte aulem : 


C 


D 


liis sese offerat Deus, atque vestri curam gerat, 
7/448 ne discipline expertes evadatis, atquc hinc 
vos hzreditate abdicet. 

Vgns. 9. Deinde patres quidem carnis nostro ha- 
buimus eruditores, et reverebamur eos : non mullo 
magis obtemperabimus patri spirituum, εἰ vivemus ? 
Ex rebus eorum demonstrat rursus quod oporicat 
eos patientes esse. Si enim cum carnales paucs 
nos castigabapnt, non audebamus resilire, sed pu- 
dore suffundebamur, et patienter austinebamus 
quicunque nobis inferebant , quanto polius nunc 
non 
dixit, Quanto magis sufferemus, sed, obtemperabi- 
mus, ostendens quod sit contranitentis et adver- 
santis Deo, non sustinerc afflictionem. Patrem au- 
tem spirituum, vel donorum, vel incorporearum 
virtutum dixit, vel, quod magis proprium est, ani- 
marum. Ad discrimen enim carnalium parentum, 
spiritaale posuit. Porro addidit, et vivemus, ut sub- 
monstret inobedientem non vivere : alienus enim 
esi a Deo, qui est vita. 

Vgns. 10. Et illi quidem tempore paucorum die- 
rum. Neque enim possunt omnino nos erudire, ita 
ut perfectos reddant. Aut enim obitus patris, vel 
eias proveciior, vel duriues filii institutionem si- 
slit : at vero Deus, utpote qui semper erudit, per- 
fectos efficere polest. 

Secundum voluntatem suam erudiebant nos. Non 
autem omnino quod pairi visum est, utile est 
etiam filio : plerique enim turpes etiam docent 
artes. 

Hic vero ad id quod utile est in. recipiendo sancii- 
ficationem ejus. Deus autem ad commoditatem no- 
stram *castigationem inducit, non ut quidquam a 
nobis accipiat, verum ul impertiat nobis potius 
sanctitatem, hoc est, puritatem suam, ut simus. 
inquit, nos capaces bonorum ejus. Disciplina igiwr 
est participatio sanctitatis : nec immerito: conver- 
tiL enim animam ad Deum sanctum, non sinens cam 
ad humanum quiddam devolvi. 


Vgns. 11. Omnis autem. disciplina in prasenté 
quidem non videtur esse. gaudii, sed marroris. Rui- 
sus a vulgari opinione, adhortationis occasionem 
accepit, et ait : Omnis disciplina, tam divina quam 
humana, non videtur esse gaudii, sed maroris. Pul- 
chre autem dicit : Videtur : non enim vere est 
maororis ; quomodo enim proprie fuerit inceroris, 
cum sit letitia mater? Sed nostri respectu, qui 
egre ferimus disciplinam, Videtur, dictum est. 

Postea vero fructum pacatum  exercitatis per eam 
reddit justitim. Quid est, pacatum ? Hoc est, turba 
vacantem, levem, suavem. Qui enim contristatur, 
conturbatur : qui vero l:tatur, levorem queindam 
habet, ac tranquillitatem. 69 Fructus autem ille 
justi. est, nempe quod Deus, cum sit justus, in 


Varie lectiones. 


7 μεταλαθεῖν o. "* ἐστιν o. 








315 


THEOPHYLACTI BULGARIA ΛΠΟΗΙΕΡ. 


315 


hoc ezeculo turbatos illic refocillat. Observa autem, A θεὸς, τοὺς ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ λυπηθέντας "*. ἐγεῖ 


quod exercitationem vocet disciplinam, quippe qua 
confortet fideles, aec velut quosdam athletas et ro- 
bustiores faciat. Quid igitur eam aversamini quae 
animas vestras confirmat ? 

Vens. 12. Propterea remissas manus ac dissoluta 
genua erigite. Veluti ad pugiles quosdam et ceria- 
tores disserit. Ex Isaia autem hunc sibi desum- 
psit locum, indicans per metaphoram przceipuarum 
partium, quod toti sint soluti animo. Manus enim 
operationis, pedes vero motionis sunt symbolum. 
Morentis igitur, imprimis anim:z, instrumenta, 
deinde et corporis ex consequenti sunt remissa. 


Vens. 15. Et gressus. rectos facite pedibus vestris, 
wl ne quod claudum est aberret, magis autem sa- 
netur. Hic veluti ad cursores disserit, perinde ac 
in superioribus dictum est : Per patientiam cur- 
ramus. Ait ergo, Gressus rectos facite. Τροχιὰ vero, 
est vel vestigium ro!z currus, quod terr: impri- 
mitur, vel locus currentium pedibus subjectus. 
Sint igitur, inquit, orbitz:e, vel vie vestre leves, 
planz et zquales, hoc est, nihil asperum, vel triste, 
va inzquale sit in animabus vestris : verum zequa- 
liter et plane et citra morrorem currite, ut non 
claudicantes, hoc est, natura pusillanimes, Jud:eo- 
rum in morem : bujus : odi enim gens est Hebrza, 
vel etiam claudieantes cirea fidem futurorum, 
adhuc offendatis, aberrentque pedes vestri, hoc est, 
omnino perversi fiant. Qui enim naturali, ac qux 
principio ei accidit, puslllanimilate impellitur, non 
cohibens seipsum, sed dedens potius, cla: in de- 
speralionis priecipitium omnino incidit, adeo ut 
inde vix revocari possit. Date autem potius operam, 
ut quod in vobis claudum est, curetur : hoc est, 
etiamsi hactenus incredulitatis nonnihil habuistis, 
corrigite potius : ubinam enim esset in paliente 
incredulitas ? Animadverte autem quomodo mani- 
feste inducat poenitentiam, atque istud observa 
propter Novatiauos. 

VEns. 14. Pacem persequimini cum omnibus. Quod 
supra dixit : Non deserentes collationem nostram, 
id nunc etiam agit, ad dilectionem congregans : 
nec solum erga aiicos ac familiares, verum ctiam 


ἀναπαύει. "Opa δὲ ὅτι γυμνασίαν χαλεῖ τὴν παι- 
δείαν, ῥωνῦύουσαν τοὺς πιστοὺς, καὶ οἷόν τινας 
ἀθλητὰς, xal εὐτονωτέρους ποιοῦσαν. Ti οὖν ἆπο- 
φεύγετε τὴν ἐνισχύουσαν τὰς ψυχὰς ὑμῶν ; 

Διὸ τὰς παρειµένας χεῖρας καὶ τὰ xapaAeAv- 
μένα γόνατα ἀνορθώσατθ. Ὡς πρὺς πύχτας τινὰς 
καὶ ἀγωνιστὰς διαλέγεται. "Amb τῆς Γραφῆς δὲ τοῦ 
Ἡσαῖου τοῦτο ἔλαδε, δεικνύων ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν 
κυριωτέρων μερῶν, ὅτι ὅλοι παρειµένοι εἰσὶ τῇ 
oyfj. AL μὲν γὰρ χεῖρες, ἑνεργείας * οἱ δὲ πόδες 
κινήσεως σύμθολον. Τοῦ οὖν ἀθυμοῦντος, xai τά 
Ψυχικὰ μὲν ὄργανα προηγουμένως, xai τὰ σωμα” 
τικὰ ἀχολούθως παρεῖναι. 

Καὶ τροχιὰς ὀρθὰς ποιήσατε τοῖς ποσὶν ὑμων, 


B Ίνα μὴ τὸ χω.ὸν ἐκτραπῇ, ἰαθῇ δὲ paüAAov. Ἐν- 


ταῦθα ὡς πρὸς δρομεῖς διαλέγεται, χαθὼς xat ἀνω- 
τέρω εἴρηχε * Ac ὑπομονῆς τρέχωµεν. not οὖν, 
Ποιήσατε τροχιὰς ὀρθάς. Τροχιὰ δέ ἐστιν ἡ *b 
ἴχνος τοῦ ἁρματείου τροχοῦ, ὃ κατὰ τῆς γῆς χαράτ- 
τεται, ἡ dj ὑποκειμένη χώρα τοῖς τῶν τρεχόντων 
ποσίν. Ἔστωσαν οὖν, qni. αἱ τροχιαὶ ὑμῶν, 
ἤγουν αἱ ὁδοὶ ὑμῶν λεῖαι καὶ ὁμαλαὶ, τουτέστι, 
μηδὲν τραχὺ καὶ λυπηρὸὺν xal ἀνώμαλον ἐν ταῖς 
ὑμετέραις φυχαῖς τω, ἀλλ ὁμαλῶς xal ἁλύπως 
καὶ λείως τρέχετε, ἵνα μὴ χωλοὶ ὕντες , τονυτέστι 
φύσει µικροφυχότερον διακείµενοι, ἅτε Ἰουδαῖοι * 
τοιοῦτον γὰρ τὸ ἔθνος * f) xal χωλεύοντες περὶ τὸ 
πιστεύειν τοῖς µέλλουσιν, ἔτι προσπλαγῆτε "5, xal 
ἐχτραπῶσιν οἱ πόδες ὑμῶν, κουτέστι παντελῶς 
στρεθλοὶ γένωνται. Ὁ γὰρ τῇ qua, 1| τῇ ἓδ àp- 
χῆς προσπεσούτῃ μικροψυχίᾳ συνεπαγόµενος, xal 
ph ἀνέχων ἑαυτὸν, ἀλλ᾽ ἑνδιδοὺς, λανθάνει παντά- 
πασιν ἐχπίπτων εἰς τὸν τῆς ἀπογνώσεως χρη- 
μνὸν 11χαὶ δυσανάκλιτος ἐχεῖθεν ὤν. ᾽Αλλὰ μᾶλλον 
σπουδάσατε, ἵνα ἰαθῇ τὸ ἓν ὑμῖν χωλεῦον, τουτέστι 
x&v τινα ἀπιστίαν ἔχητε µέχρι τοῦ νῦν, διορθώθητε 
μᾶλλον. Ποῦ γὰρ ἐν τῷ ὑπομένοντι ἀπιστία ; "Upa 
δὲ πῶς εἰσάγει φανερῶς τὴν µετάνοιαν, καὶ σηµείω- 
σαι τοῦτο διὰ τοὺς Ναυατιανούς. 

Εἱρήνη» διώκετε μετὰ πάντων. "Όπερ ἀνωτέρω 
εἶπε. Mi) ἐγκαταλείποντες τὴν ἐπισυναγωγὴν 
ἑαυτῶν, τοῦτο καὶ νῦν motel, εἰς ἀγάπην συνἀάγων. 
Καὶ οὐ µόνον πρὸς τοὺς οἰκείους, ἀλλὰ καὶ πρὺς 


erga hostes pacem habere ac sectari admonet. [) τοὺς ἐχθροὺς εἰρηνεύειν παραινεῖ. Μετὰ πάντων 


Cum. omnibus enim, inquit, et Grecis, et Judxis, 
et hostibus. Quantum enim, inquit, in vobis est, 
cum omnibus homini*bus pacem habete **. Si hu]us- 
modi propositum habueritis, non eritis pusillanimes 
in afflictione. Reputa etiam quod 750 dixit : 
Persequimini, hoc est, pacem, etiam quae procul est, 
studete comprehendere, eam ad vos ipsos attra- 
hentes. 

Et sanctimoniam. Hoc est, puritatem : si quidem 
innuptus quispiam est, virginitatem ; si autem 


*! Rom. xii, 8. 


γὰρ, qnoi, καὶ Ἑλλήνων, καὶ Ἰουδαίων, xai τῶν 
ἐχθρῶν. Όσον yàp, φησὶ, ἐφ᾽ ὑμῖν, μετὰ πάντων 
ἀνθρώπων εἰρηνεύετε. Εὰν δὲ τοιαύτην πρόὀθεσιν 
ἔχητε, οὐδὲν µικροψυχήσετε ἐπηρεαζόμενοι. "Opa 
δὲ καὶ. τὸ, Διώχετε, τουτέστι xaX πόῤῥω οὖσαν τὴν 
εἰρήνην σπουδάζετε καταλαδεῖν, πρὸς ἑαυτοὺς ἑφέλ- 
πηντες. 


Καὶ τὸν ἁγιασμόν. Τουτέστι, τὴν καθαρότητα - 
εἰ μὲν ἄγαμός ἐστέ τις, φυλάττων τὴν παρθενίαν * 


Varie lectiones. 
1 ἀνιαθέντας ἐχεῖ ἀναπαύων ο. ἵὃ προσπληγῆτε m. "* βνθὸν ο, 


311 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. XII. 





378 


el δὲ ἓν vápup, τὴν σωφροσύνην * οὐχ ὅτι ἁγιασμός A matrimonio junctus est, sobrietatem custodiens : 


ἐστιν ὁ γάµος, ἀλλ’ ὅτι τηρεῖ «bv ἀπὸ τοῦ βαπτί- 
σµατος ἁγιασμὸν ἀναπόθλητον διὰ τῆς νοµ΄µου pl- 
εως. Τίμιος μὲν γὰρ ὁ Υάμος, οὐχ ἅγιος 5:, ἁλ)ὰ 
τοῦ ἁγιασμοῦ φύλαξ. 


Οὗ χωρὶς οὐδεὶς ὄψεται τὸν Κύριον. Οὔτε γὰρ 
πόρνοι, οὔτε μοιχοὶ, οὔτε µαλαχοὶ, οὔτε ἁρσενοχοϊ- 
ται, βασιλείαν θεοῦ χληρονοµήσουσι. Καὶ ὁ Κύρις 
δὲ ky τῷ Εὐαγγελίῳ * Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ xap- 
δίᾳ, ὅτι αὐτοὶ ὄψονται τὸν θεόν. 

᾿Επισχοποῦντες µή τις ὑστερῶν ἀπὸ τῆς χάρι- 
τος toU θεοῦ. Καθάπερ ὁδόν τινα μαχρὰν ὁδευόν- 
των αὐτῶν ἓν συνοδίᾳ πολλῇ, φησί ' Βέπετε μή τις 
ἀπέμεωεν. Οὐ γὰρ τοῦτο ζητῶ µόνον, ἵνα ὑμεῖς 
παραγένησθε, ἀλλ᾽ ἵνα καὶ τοὺς ἄλλους ἐπισχοπῆτε, 
τουτέστι ἐπισχέπτησθς , χαταλαμθάνητε, χαταµαν- 
θάνητε, ὅπερ ἐστιν ἐπὶ τῶν ἀσθενῶν * xàv εἷς ᾗ ὁ 
ὑστερῶν, μηδὲ τούτου χαταµελήσητε. Χάριν δὲ θεοῦ 
τὴν πίστιν qnot, xal τὴν ἀρίστην πολιτείαν, xol 
τὰ μέλλοντα ἀγαθά. Πάντα γὰρ ταῦτα, τῆς τοῦ Θεοῦ 
ἐστι χάριτος. 

Μήτις ῥίζα πικρίας ἄνω φύουσα évoxAn. Τοῦτο 
ἐν τῷ Αευτερονομίῳ χεῖται. Ἔλαδε δὲ αὐτὸ ἀπὸ 
μεταφορᾶς τῶν φυτῶν. "O 6b ἀλλαχοῦ Υράφει, 
Μικρὰ ζύμη δ.Ίον τὸ «ύραμα ζυμοῖ, τοῦτο καὶ 
ἐνταῦθά φησι, Μή τις πονηρὸς εἰς λύμην πλειόνων 
εἶναι συγχωρείσθω  ἔχχοπτε τὴν τῆς πιχρίας ῥί- 
αν, τουτέστι͵ τῆς ἁμαρτίας, ἵνα μὴ βλαστοὺς ἑνέγχῃ, 
τουτέστι μὴ ἄλλους τοιούτους ποιἠσῃ. "Οτι δὲ πικρὰ 
ἡ ἁμαρτία, μᾶλλον δὲ οὐδὲν πιχκρότερον αὐτῆς, 
ἴσασιν οἱ μετὰ τὸ πρᾶξαι ὑπὸ τοῦ συνε!δότος τηχό- 
µενοι. "Opa δὲ, οὐκ εἶπεν ὅτι πικρὰ ῥίζα, ἀλλὰ 
πεχρίας ῥίζα * τὴν μὲν γὰρ πικρὰν ῥίζαν ἔστι xap- 
ποὺς γλυχεῖς '! προσξνεγχεῖν * την δὲ πινρ΄'ας ῥίζαν, 
τουτέστι τὴν πηγην xai ὑπόθεσιν, οὖκ ἔνι ποτὲ 
γλυχὺν ἐνεγχεῖν καρπὀν. 


Καὶ διὰ ταύτης μιανθῶσι zx0AAol. Too; γὰρ ἆσε- 
θεῖς ὁρῶντες, εἰς ζῆλον αὐτῶν ἕἔρχονται οἱ ῥάθυ- 
pot '*, xaX µιαίνονται τὰς Ψυχάς. Ἐχχοπτέσθωσαν 
οὖν al τοιαῦται ῥίζαι. 

Μή τις πόρνος, f$) βέἐδη.ῖος, ὡς '᾿Ησαῦ, ὃς ἀν τὶ 
βρώσεως μιᾶς ἀπέδοιο τὰ πρωτοτόκια αὐτοῦ. 
Uó τοῦτό φησιν, ὃτι πόρνος ἣν ᾿Ἡσαῦ, ἀλλ ἄχρις 
αὐτοῦ στῆσον, Μή τις πόρνος ἐν ὑμῖν τω. Αἱ- 
ν:ττέται γὰρ τινας παρ) αὗτοῖς τοιούτους, οὗ μέν- 
τοι βούλεται ἐλέγχειν αὐτοὺς, ἁλλὰ προσποἴται 
ἄγνοιαν, ὡς ἂν διορθώσωνται. Elra ἀπ᾿ ἄλλης ἀρχῆς 
tint, Μηδὲ gé6nAoc ὡς ᾿Ησαῦ, τουτέστι Ὑαστρί- 
µαργος, κχοσμιχὸς, τὰ πνευματικὰ βεθηλὼν xol 
χαταπατῶν. Τὴν γὰρ παρὰ θεοῦ δοθεῖσαν τιμὴν τῶν 
πρωτοτοχίων ἀπέδοτο, xai ταῦτα βρώσεως μιᾶς. 
Touco δέ ἐστι βεθήλωσις, ἡ χαταφρόνησις τῶν θείων. 
Ἐνταῦθα δείχνυσιν αὐτοῖς πόσον καχὸν ἡ ῥᾳθυμία, 


» 


nonu quod nuptix sint sanctificatio, sed quia san- 
ctificationem a baptismate partam, per legitiinum 
coitum, inviolatam servant. llonorabile quippe 
connubium, non autem sanctum, sed sanctifica- 
tionis custos, 

Sine qua nemo videbit Dominum. Neque enim for- 
nicatores, neque machi, neque molles, neque nia- 
&Culorum concubitores regnum Dei hzxreditabunt *!*. 
Ac Dominus in Evangelio : Beati, inquit, mundi 
corde, quoniam ipsi Deum videbunt *. 

VEns. 15. Considerantes ne quis desit gratie Dci. 
Perinle quasi longum iter cum multo comitatu 
emensi sint, dicit ; Videte ne quis remanserit. 
Non enim hoc quaro solum, ut vos accedatis : 


B sed ut alios ctiam consideretis, hoc est, visitetis, 


cognoscalis, perdiscatis ; quod est de infirmis : 
et 8i vel unus tantummodo posterior fuerit, ne hune 
quidem neglexeritis. Gratiam autem Dei, fldem 
dicit, eL optimam vitz rationem, adeoque futura 
bona. Πας enim omnia sunt Dei gratiz. 


Ne qua radix amaritudinis sursum germinans 
inturbet. Hoc in Deuteronomio habetur. Est autem 
melaphora a plantis sumpta, Quod vero alio ia 
loco scribit : Modicum fermenti totam massam fer- 
meniat ** ; istud et hic dicit, Ne quis pravus ad 
plurimum perniciem permittatur, exscinde amaritu- 
dinis radicem, hoc est peccati, ne germina pro- 
ferat, hoc est, ne alios tales faciat. Quod autem 
amarum sit peccatum, imo vero nihil ipso amaru - 


: lentius, ii. noverunt qui post commissum flagitium 


** | Cor. iv, 9, 10. 9 Math. v, 8. * Gal. v, 9. 
Varie lectioncs. 


"7 χαλοὺς o. 79 ῥαθυμώτεροι 0. 


conscientia macerantur. Observa autem quod non 
dixerit radicem esse amaram, sed amaritudinis 
radicem : potest enim amara radix fructus dulces 
proferre. Amarulenti: autem radicem, hoc est, 
foutein, et causam, non est possibile dulcem pro- 
ferre fructum. 

Et per. illam inquinentur multi. Segniores enim, 
cum impios vident, ad eoruin :mulationem deve- 
niunt, ipsorumque animi inquinantur. Itaque hu- 
jusmodi radices exscindantur. 

VEens. 16. Ne quis fornicator, aut. profanus ut 
Esau, qui propter unam escam vendidit primitiva 
sua. Non hoc dicit, quod Esau fornicator fuerit, 
sed lic siste ad, Ne quis [ornicator in vobis sit. 
Innuit enim tales apud eos quosdam fuisse, non 
tamen eos vult. palam arguere, sed 751 igno- 
rantiam simulat, ut. emendentur. Deinde ab alio 
principio dic : Neque profanus st Esau, hoc est, 
gastrimargus, helluo, vorax, mundanus, spiritualia 
profanans et conculcans. Datum enim a Deo 
honorem primogeniture vendidit, idque pro una 
esca. llec vero est profanatio, coutemptus 
nimirum divinarum rerum. Hic ipsis ostendit 





319 


TI EOPHYLACTI BULGARLE ARCIHED, 


380 


quantum malum sit segnities : nempe, quoJ prior, A ὅτι ὁ πρῶτος, ὕστερος Υέγονεν ὁλιγοφυχήσας, xal 


pusillanimis redditus, neque adversus cibi cupi- 
ditatem resistens, posterior factus est. 

V£Bs. 17. Novistis enim, quod et postea cupiens 
hareditare/ benedictionem, reprobatus sit. Wepro- 
batus est a patre dicente ei : Si ipsum dominum 
tuum feci, tibi vero quid faciam, fili **' * Quidam au- 
tem, reprobatus est a Deo, dixerunt. Primum igitur 
3 Deo reprobatus est. Deus enim in causa fuit cur 
deceptus 1s»ac Jacobo benedixerit. Quod vero 
postbac cum benedictionem quzreret, rejectus sit, 
de patre est iutelligendum , vel tum etiam ab utris- 
que: planum est enim, quod et pater secundum 
Deum ipsum reprobarit. 

Non enim invenit puenitentig locum, quanquam 


cum lacrymis inquisisset eam (a). Numquid igitur D 


rejicit. hic panitentiam Paulus ? Haudquaquam. 
Q.:0modo igitur dicit quod penitentix locum non 
Invenerit, etiainsi cum lacrymis eam  inquisierit ? 
Primum igitur hoc accipe, quod per, eam, non 
poenitentiam oporteat intelligere, sed benedictio- 
nem. Ponitur autem. per parenthesin, Poniteniia 
enin locum non invenit, Deinde et poenitentiam 
quzsivil quidem, non tamen ut oportet. Quomodo 
enim panitenti: est dicere, Appropinquent dies 
lucius patris mei, et occidam (ratrem meum ? Itaque 
propter hoc non invenit poenitentiam, quia non ut 
oportuit eam quasivit, Etiamsi enim lacrymas ha- 
beret, non fuere tamen penitentie lacrymae, sed 
invidi: et amarulentie ejus, qui non sustineret, 
neque  reprobationem libenter amplecteretur, 
Quemadmodum neque moror Caini, peenitentize u:ce- 
ror erat, sed invidiae, et indicavit etiam czedes fratris 
eamdem. Aut igitur hoc est quod dixi, aut quod 
sapientissime Paulus eos qui nondum exciderunt, 
perterrefacit, inquiens magnis peccatis non esse re- 
lictum penitentie locum , ex industria hoc fac'ens, 
ui per metum conservet eos ne cadant. Cum vero 
nonnullos cecidisse censpexerit, iterum eos revocat, 
ut non desperent : quemadmodum ad Galatas : Filioli 
inei, inquit, quos iterum parturio, donec [ormetur in 
vobis Christus **. Non igitur rejicit hic peenltentiam 
Paulus, sed munit eos qui ex Hebrzis crediderant, 
ut non cadant. 

Vegns. 18. Non enim accessistis ad montem tracta- 
bilem, 59 et accensum ignem, et turbinem, et caligi- 
nem, el procellam, et tubo sonum. Ob oculos ponit, 
eos majoribus esse obnoxios malis si non sustinue- 


^* Gen xxvi, 57. 5 Galat. iv, 19. 


ph ἀντιστὰς πρλς τὴν τῆς βρώσεως ἐπιθυμίαν. 


Ἴστε γὰρ ὅτι καὶ µετέπειεα θέων xAnporo- 
[mca τὴν εὐ.]ο]ίαν, ἀπεδοκιμάσθη. Απιδοχιμά- 
σῦη παρὰ τοῦ πατρὸς εἰπόντος πρὺς αὐτόν - Ei 
κύριον αὐτὸν ἑἐποίησάᾶ cov, col δὲ τί ποιήσω, 
τέχνον ; Τινὲς 63, ἀπεδοχιμάσθη παρὰ τοῦ θεοῦ, 
εἶπον. Τὸ μὲν οὖν πρῶτον, παρὰ τοῦ θεοῦ ἀπεδοκι- 
µάσθη. 'O γὰρ θεὺς αἴτιος τοῦ, τὸν Ἰσαὰκ ἅἁπατη- 
θέντα εὐλογῆσαι τὸν Ἰακώθ. Τὸ δὲ μετὰ ταῦτα τὴν 
εὐλογίαν ζητοῦντα ἀποδοχιμασθῆναι, παρὰ τοῦ 
πατρὸς νοητέον, ἢ xai τότε παρ᾽ ἀμφοτέρων * 670v 
γὰρ ὅτι χαὶ ὁ πατὴρ κατὰ θεὺν ἀπεδοχίμᾶσεν αὐτόν. 

Μετανοίας γὰρ τόπον οὐχ εὗρε, καἰτοι μετὰ 
δακρύων ἑἐκζητήσας αὑτήν. "Αρα yh ἐχθάλλει τὴν 
µετάνοιαν ἐνταῦθα Παῦλος ; Mh γένοιτο. Πῶς οὖν 
φησιν, ὅτι µετανοίας τόπον οὐχ εὗρε, χαΐτοι µετά 
δαχρύων ἐχζητήσας αὑτήν ; Πρῶτον μὲν οὖν τοῦτο 
δέξαι, ὅτι, αὐτὴν, οὗ τὴν µετάνοιαν δεῖ νοεῖν, ἀλλὰ 
την εὐλογίαν * διὰ μέσου δὲ τὸ, Μετανοίας γὰρ 
τόπον οὐχ εὕρεγ. Ἔπειτα xai τὴν µετάνοιαν ἑζή- 
τησε μὲν, οὐχ ὡς δεῖ δὲ. Πῶς γὰρ µετανοίας τὸ 
λέχειν *. Εγγισάτωσαν αἱ ἡμέραι τοῦ πένθους 
τοῦ πατρός µου, xal ἀποκτενῶ τὸν ἀδελκόν 
µου; Ἔστε διὰ τοῦτο οὐχ εὗρε τὴν µετάνοιανν 
bns μὴ ὡς ἐχρῆν, αὐτὴν ἐξήτησεν. El γὰρ xai 
δάχρνα εἶχεν, ὅμως οὐ µετανοίας τὰ δάχρνα, ἀλλὰ 
φθόνου xal πικρίας, uf] ἀνεχομένου μηδὲ στέργοντ 
τὴν παρευδοχἰµησιν. Ὥσπερ οὐδὲ dj λύπη τοῦ Κάῑν 
fv µετανοίας, ἀλλὰ φθόνου, χαὶ ἑδήλωσεν ὁ φόνος. 
Ἠ οὖν τοῦτο ἔστιν ὃ ἔφην, f| ὅτι σοφώτατα Παῦλος, 
τοὺς μὲν µήπω πεσόντας φοθεῖ λέγων, ὅτι ἐπὶ τοῖς 
µεγάλοις ἁμαρτήμασι τόπος µετανοίας οὐκ ἔστιν * 
οἰκονομιχᾶς τοῦτο ποιῶν, ὡς ἂν τῷ φόδῳ συντηρήσῃ 
αὐτοὺς, ὥστε μὴ πεσεῖν. Όταν δὲ ἵδῃ τινὰς πε- 
σόντας, πάλιν ἀνακαλεῖται, ἵνα μὴ ἀπογνῶσιν" 
ὥσπερ πρὺς Γαλάτας ' Texvia µου, φησὶν, οὓς 
πάλιν ὠδίνω, ἄχρις οὗ µορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμιν. 
Οὐ τοίνυν ἐχδάλλει ἐνταῦθα ὁ Παῦλος µετάνοιαν, 
ἀλλ ἀσφαλίξεται τοὺς && Ἑδραίων πιστοὺς, πρὸς "* 
τὸ μὴ πεσεῖν. 


D οὐ Τὰρ προσεληΊύθατε γηΑαφωμέγῳ δρει καὶ 


κεχαυµμένῳ πυρὶ, xal TrógQ, xal σκότῳ, xal 
0véAAq, xal σἀ Ίπιγγος fiyq.. Δείχνυσιν ὅτι peu ó- 
νων εἰσὶν ὑπεύθυνοι, ἐὰν μὴ ὑπομένωσιν, ἀλλὰ ἀπι- 


. Varie lectiones. 


? ὥστε μὴ o. 


Nota. 


(a) Si poenitentia in nobis ipsis sita est eo modo 
quo Deum placamus, et cujus gratia nobis remit- 
tuntor peccata, qui fleri polest ut eam quis cum 
lacrymis inquirat, nec inveniat ? Esau igitur non 
suam paenitenliam quzsivit, sed patris sui Isaac. 
Qua-ivit enim benedictionem primogeniti quam 
fraudulenter przripeerat Jacob (ita volente Deo) ; 
sed ipsam a patre impetrare non potuit quanquam 


cum lacrymis eum obsecrasset, Isaac. igitur poeni- 
tere non voluit benedictionis date Jacob. « Bene- 
dixi eum, inquit, et erit ille benedictus. » Non est 
ergo aliter exponendus hic locus, quia poenitentia 
scmper impetrat a. Deo veniam, modo vera sit ; 
nisi ubi a Deo ipso aliter certó de(nitum sit, ut in 
Plaraonc. LAriNUs LaiNIUs. 


961 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBRUEOS. — CAP. XII. 


382 


στῶσι τῷ ἐπαγγειλαμένῳ, f) ol àv τῇ Παλαιᾷ. Καὶ A rint, sed diffidant ei qui promisit, quam qui Veteris 


ὅρα τῶς ποιεῖται τὴν σύγχρισιν. Me0' ὃ ἔδειξε τὴν 
ὑπεροχὴν τῆς Νέας πρὸς τὴν Παλαιὰν διὰ πλειόνων, 
ὡς ἔγνωσται, τίθτσι νῦν xal τὰ μεγάλα παρὰ τοῖς 
πάλαι χαὶ θαυμαστὰ, τὰ £v τῷ Σινᾷ ὄρει vevópeva, 
xai ἀποφαίνει ταῦτα μιχρὰ ὄντα, χαὶ οὐχ ἀξιόλογα 
πρὸς τὰ τῆς Νέας. Ἐχεῖ μὲν γὰρ, φησὶ, φαντασία 
πολλὴ πρὺς ἔκπληξιν τοῦ νηπιώδους ἐκείνου λαοῦ. 
Καὶ γὰρ τὸ mup, ἵνα δηλωθῃῇ τὸ χολαστικὸν τοῦ 
νοµοθέτου, προσετέθη. xai φοθερὰς εὐθὺς φανῃ. 'O 
γνόφας xal ὁ σχότος, ἑδήλουν τὸ συνεσχιασµένον τῆς 
Παλαΐῖας. Ei γὰρ ἐχείνη τύπος ἂν, δῆλον ὅτι ἕως οὗ 
Πλθεν ἡ ἀλήθεια, ἀσαφεῖς ἦσαν οἱ τύποι, μὴ γινω- 
σχόµσενοι τί δηλοῦσι. Καὶ τὸ ἁόρατων δὲ τοῦ θεοῦ 
ἐδηλοῦτο διὰ τούτων. Γνόφος Υὰρ, φησὶν, ὑπὸ εοὺς 
πόδας αὐτοῦ. Ἡ δὲ θύελλα ῥᾳθύμους ὄντας τοὺς 
Ἑδθραίους διήγειρεν, ὥστε προσέχειν. Αἱ δὲ σάλπιγ- 
γες, ὡς παρόντος βασιλέως. Τοῦτο γὰρ xai ἐν τῇ 
δευτέρᾳ παρουσίᾳ ἔσται. 

braeos, utpote socordes, ad attentionem excitavit. 
secundo Christi adventu aderit. 

Kal φωνῃ ῥημάτων, ἧς οἱ ἀκούσαντες παρ- 
ητήσαντο μὴ προστεθηγναι αὐτοῖς Aóror. 'O γὰρ 
θεὸς ἠκούετο λαλῶν, ἵνα ἀβδιόπιστος fj νοµοθεσία 
γένηται, xal μὴ δόξωσι Μωσέως εἶναι τὰ ῥήματα. 
Πάντως δὲ fj μὲν τοῦ 8:00 φωνὴ φοθερὰ, ἡ δὲ τοῦ 
Μωσέως ἰσχνή. Διὸ παρῃτήσαντο ἐχεῖνοι τὸν θεὸν, 
εἰπόύντες Μωσεῖ * Λά:ῑει πρὸς ἡμᾶς σὺ, xal μὴ Ja- 
Asíto ἡμῖν ὁ θεός. 

Oi» Ézspov γὰρ τὸ διαστε..λόμενον. Τουτέστι 
τὺ διαλαλούμενον 30 παρὰ τοῦ θεοὺῦ οὐχ ἠδύναντο 
τοῖς ὡσὶ στέχειν, ὧν φοθερὀν. "Apa αὐτοὶ γεγόνα- 
σιν αἴτιοι τοῦ διὰ ααρχὸς φανΏναι τὸν θεὸν, ὡς ἂν 
χωρητὸς αὐτοῖς γένηται. 

Κὰν θηρίον 0lry τοῦ ὅρους, «Σιθοδο.ηθήσεται. 
Καὶ οὕτω φοδερὸν ἦν τὸ φαγταζόµενον. Δείχνυσι 
xaX ἓν τούτῳ τὴν ὑπεροχὴν τής Νέας. Ἡ μὸν γὰρ 
Παλαιὰ καίτοι μηδὲν ἔχουσα μέγα, xai olov ἡ Kawh, 
φοβερά τις fv, καὶ οὔτε θηρίον τοῦ ὄρους ἅπτεσθαι 
&Env* τουτέστι γτῆνός τι ἐξ ὧν ὁ λαὸς εἶχεν. Ἡ δὲ 
Νέα, πάντα τέλεια ἔχουσα, οὐδὲν ἑνδεέχνυται φοθε. 
pv, ἀλλά πάντα fma. 

Μωσῆς εἶπεν ' "Εμφοδός εἰμι xal ἔντρομος. 
Ei δὲ Μωσῆς οὕτως ὁ εἰσελθὼν εἰς τὸν γνόφον ὁ 
μέγας, ὁ λαὺς πόσον ; 


'AA4à spocsAnAU0ats. Ἐκχεϊνοι οὗ προσΏλθον, D 


ἀλλὰ πόῤῥωθεν εἰστήχεισαν * ὑμεῖς δὲ προσεληλύ- 


θατε. Ορᾷς τὴν ὑπεροχήν ; 

Eur δρει xal πὀ.Ίει 8500 ζῶντος “Ἱερουσα.]μι 
ἑπουραγίφ. ᾽Αντὶ τοῦ Σινᾶ, ἔχομεν Σιὼν ὄρος von- 
τὸν, xal πόλιν νοητὴν Ἱερουσαλὴμ' τουτέστιν αὖ- 
τὸν τὸν obpavbv, οὖκ ἔρημον, ὡς ἐκεῖνοι. 


Καὶ uvpidciv ἀγγέλων παγηγύρει. ᾽Αντὶ τοῦ 


*5 Exod. xx, 19. 


Testamenti tempore vixerint. Expende vero qua 
ratione comparationem faciat. Posteaquam ostendit 
excellentiam Novi Testamenti supra Vetus inultis 
nominibus, uti notum est, nunc res magnas et 
admirandas a priscis illis gestas proponit, nempe 
quae in monte Sina contigerunl, atque ostendit 
ea esse eiigua, nec babere rationem vel pondes 
quo Novo adzequari queant. llic cnim multe erant 
rerum imagines in terrorem puerilis istius populi. 
Ignis enim additus est, ut significaretur punitio 
quam illaturus erat legislator, et ut tremendus pro- 
tinus videretur. Turbo et caligo significabant ad- 
umbrationem Veteris Instrumenti. Si enim figura 
esset Vetus illud, perspicuum est quod donec 
advenisset veritas, obscuri sane typi exstiterunt, 
cum non cognosceretur quidnam signiflcarent. In- 
visibile autem Dei indicabatur per hzc. Cal:go 
€nim, inquit, sub pedibus ejus. Procella autem He- 


Tubs autem, veluti presente rege. ld enim et in 


VEns. 19. Et vocem verborum, quam qui audie- 
runt excusaveruni se ne iis fieret verbum. Deus enim 
audiebatur loqui, ut auctoritas legislationi. conci- 
lietur, neque existiment Mosis esse verba. Omnino 
autem Dei vox terribilis erat, Mosis vero cxilis. 
Unde recusabant illi Deum, dicentes Mosi : Lo- 
quere tu ad nos, et ne loquatur nobis Deus **. 


Vgns. 20. Non enim portabant quod dicebatu:. 
Hoc est, quod a Deo «dicebatur, non potuerunt 
auribus suis ferre, adeo terribile erat. Proinde ipsi 
fuerunt in causa cur Deus per carnem apparuerit, 
ut possent cum capere. 

Vegas. 21. EI si bestia tetigerit montem, lapidabitur. 
Et ita terribile erat quod videbatur. Per hoc quoque 
Novi Testamenti excellentiam indicat. Vetus enim, 
etsi nihil adeo magnum haberet ac Novum, terribile 
erat, neque belluam montem attingere licebat, hac 
est, jumentum aliquod eorum quz? populus habebat. 
Novum autem omnia perfecta habens, nihil terrifi- 
cum prz se fert, sed omnia blanda. 

Vens. 22. Moses dixit : Exterritus sum et treme- 
bundus. Si Moses autem qui caliginem eral in- 
gressus, adeo magnus et mirificus, metu ita pcer- 
culsus est, quanto magis populus ? 

Sed accessistis. llli non accesserunt, sed procul 
steterunt: vos vero accessistis. Viden' excellen- 
tiam ? 

9533 Ad montem Sion, et civitatem Dei viventis, 
Jerusalem caelestem. Pro Sina habemus Sion mon- 
tem spiritualem, et urbem spiritualem ferusalem, 
hoc est, ipsum coelum, non solitudinem, illorum 
instar. 

Et ad innumerum angelorum. conventum. Pro 


Varie lectiones. 


5. τὸ ἐντελλούμενον xal διαλαλούμενον m. 


383 


THEOPHYLACTI BULGARL£ ARCHIEP. 


9:4 


populo, inquit, babemus nos angelorum myriadas, Α λαοῦ ἔχομεν ἡμεῖς ἀγγέλων µυριάδας, ἀντὶ τοῦ ϱύ- 


adeoque pro pavore gaudium : hoc enim per, Con- 
sentum, significatur. Ubi enim panegyris, ibi est 
letitia. Panegyris igitur ista in myriadibus angelo- 
Tum consistit. 

Vgns. 25. Et ad Ecclesiam primogenitorum qui 
conscripli sunt in celis. Primogenitos appellat fide- 
les, consecratos Deo ac sanctificatos, quorum no- 
mina sunt in libro vitz, perinde ac Dominus etiam 
discipulis dicebat : Vestra autem. nomina scripta 
sunt in celis 57. Quoniam vero Deus est commu- 
nis omnium Pater, omnes quidem homines sunt 
filii ejus communiter : horum vero primogeniti sunt 
li leles, adeoque digni adoptione filiorum, qua est 
secundum propositum. Vel simpliciter omnes qui- 
oem credentes, filii sunt; primogeniti autem, qui 
Deo bene placent, οἱ in. verbo vitaeque couversa- 
tione legationibus apud Deum diguati sunt. 

Et judicem. Deum omnium. Hic quoque perterre - 
facit eos. Omnium enim, non Judzorum lantum, 
czterum et fidelium judex est. Illum ergo timete. 
Ostendit autem quomodo illi veteribus excellentio- 
rcs sunt, siquidem illi ne nuda quidem verba sus- 
tinebant, neque monü quidem appropinquare 
audebant : vos autem ipsum judicem adiistis, id 
e:t, Christum, Pater enim non judicat quemquam, 
sed judicium omne dedit Filio **. 

Et ad spiritus justorum perfectorum. Hoc est, ad 
animas eorum qui clari et perfecti visi sunt apud 
Dcum, per fidem videlicet, uti demonstravit : qui- 
bus etiam adjungendi estis, si modo illos fueritis 
imitati. 

VEns. 24. Ac Testamenti Novi mediatorem Jesum. 
Non servum Mosen adiistis, sed Jesum Dominum 
nostrum. 

Et sanguinem aspersionis. Woc est, purificationis. 
Sanguis enim Christi conspersus super nos, purga- 
vit nos et sanctificavit. 


Melius. loquentem, quam Abel. Sanguis igitur 
Abelis locutus est? Omnino. Vox enim, inquit, san- 
guinis fratris sui clamat ad me **. Vel quod supra 
diclum est, loquitur nune, cum celebratur οἱ de- 
cantatur apud omnes mortales. At Christi sanguis 
splendidiorem vocem edit ct significantiorem, et 


6ου χαρὰν, τοῦτο γὰρ ληλοῦται διὰ τοῦ, Dlavnrüper. 
Ἔνθα γὰρ πανήγυρις, ἐχεῖ χαρά. Ἡ πανήγνρις οὖν 
αὕτη iv µνυριάσιν ἀγγέλων συνίσταται. 


Kal Ἐκκ.ησίᾳ πρωτοτόκων» ἁπογεγραμμένων 
ἐν οὐραγοῖς. ΠἩρωτοτόχους χαλεῖ τοὺς πιστοὺς, τοὺς 
ἀφιερωμένους θεῷ, τοὺς ἡγιασμένους, ὧν τὰ óvó- 
µατα ἐν βίθλῳ ζωῦς, χαθὰ χαὶ ὁ Κύριος τοῖς µαθῃ- 
ταῖς ἔλεγεν, 'Υμῶν δὲ τὰ ὀνόματα ἐγράφη ἐν τοῖς 
οὐρανοῖς. Ἐπειδὴ δὲ κοινός ἐστι Πατὶῆρ πάντων ὁ 
Θεὸς, πάντες μὲν ἄνθρωποι υἱοί εἶσιν αὐτοῦ xot 
νῶς ' πρωτότοχοι δὲ τούτων, οἱ πιστεύσαντες, xal 
ἄξιοι τῆς χατὰ πρόθεσιν *! υἱοθεσίας. Ἡ χαὶ máv- 
τες μὲν ἁπλῶς οἱ πιστεύοντες, υἱοί * πρωτότοχοι δὲ 


D οἱ εὐάρεστοι, xaX τῶν πρεαθειῶν ἓν λόγῳ xal πολι- 


τείᾳ Ἠξιωμένοι παρὰ θεῷ. 


Καὶ κχριτῇ θεῷ πάντων. Ἐνταῦθα καὶ φοθεῖ αὖ - 
τούς. Πάντων γὰρ, οὐχὶ Ἰουδαίων µόνον, ἀλλὰ xat 
πιστῶν ἔστι χριτής. Φοθήθητε οὖν τοῦτον. Atbxvust 
δὲ ἅμα xoi τὴν ὑπεροχὴν αὐτῶν, τὴν πρὸς τοὺς πἀ- 
Àat, εἶγε ἐχεῖνοι μὲν οὐδὲ ῥημάτων φιλῶν Ἠνείχοντο, 
οὐδὲ ἑτόλμων ἐγγίσαι οὐδὲ τῷ bpec ὑμεῖς δὲ xax αὑ- 
τῷ τῷ κριτῇ προσεληλύθατε, τουτέστι Χριστῷ. Οὐ 
γὰρ Πατὴρ κρίνει οὐδένα, ἆ 1.λὰ τὴν κρίσυ πᾶ- 
σαν δέδωκε τῷ ΥἸῷ. 

Καὶ πγεύμασι δικαίω» cere Ascopév wr. Τουτέστι, 
ταῖς φυχαῖς τῶν εὐδοχιμησάντων xal τελείων φανέν- 
των παρὰ θεῷ, διὰ τῆς πίστεως δηλαδη, ὡς ἁπ- 
έδειξεν' οἷς µέλλετε συντα/(ῆναι, ἐὰν ζηλώσητε 
τούτους. 

Καὶ Διαθήκης Νέας µεσίτῃ Ἰησοῦ. Οὐχὶ Μω- 
σῇ τῷ δούλῳ, ἀλλά Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν. 


Kal αἵματι ῥαντισμοῦ. Τουτέστι χαθαρισμοῦ. 
Τὸ γὰρ αἷμα τοῦ Χριστοῦ ῥαντισθὲν ἐφ᾽ ἡμᾶς, ἑχά- 
θαρε καὶ ἡγίασε. 

Kpsittov AaAoUrct παρὰ τὸ "A684. Τὸ γὰρ τοῦ 
"A6:À ἑἐλάλησε; Ναί. Φωγὴ γὰρ, φησὶν, αἴμωτος 
τοῦ ἁδε.φοῦ σου βοᾷ πρὀς pe. "II ὅπερ xal ἄνω- 
τέρω εἴρηται, ὅτι λαλεῖ xal νῦν φημιζόμενον xal 
ἀδόμενον παρὰ πᾶσιν. ᾽Λλλά τὸ τοῦ Χριστοῦ λαμ- 
προτέραν φωνὴν ἀφίησι xal εὐσημοτέραν, διὰ τῶν 


c'ariorem, per res ipsas clamans, quod omnes D πραγμάτων βοῶνι ὅτί πάντας ἡγίασε. Καὶ ἄλλως δὲ 


sanctificavit. Quin et alias loquitur : ubi invenerit 
jynentem sinceram, excitat eam, et facit 3544 loqui. 
Spiritus enim loquitur gemitibus inenarrabilibus '*. 
Divus autem Cyrillus sic intellexit, quod san- 
guis Abelis  clamaverit adversus occisorem : Chri- 


sti autem sanguis pro nobis loquitur ad Patrem 


suum. 
Ὑεμς. 95. Videte πε recusetis loquentem. Eo 
quod non creditis ejus promissionibus, sed despe- 
*' Joan. v, 93. 


5 Lue. Χ, 33. ** Gen. iv, 10. 


λαλεῖ * ἕνθα εὕρῃ διάνοιαν εἰλιχρινῆ, ὃδ.ανίστησιν 
αὑτῆν, xai ποιεῖ λαλεῖν. Τὸ γὰρ Πγεῦμα AaAst àr 
στεγαγμοῖς ἁ-α.ήτοις. Καὶ ὁ ἅγιος δὲ Κύριλλος 
οὕτω πως ἑδέξατο, ὅτι τὸ μὲν αἷμα τοῦ "A66, χατέ- 
xpaye τοῦ φονευτοῦ 9* * τὸ δὲ τοῦ Χριστοῦ, ὑπὲρ 
ἡμῶν λαλεῖ πρὸς τὸν αὐτοῦ Ἡατέρα. 


Βέποτε uh παραιτήσησθε τὸν AaAoUrra. Διὰ 
τοῦ ἀπιστῆσαι ταῖς αὐτοῦ ἑἐπαγγελίαις, xal àme- 


το Rom. viii, 20. 


Varie lectiones. 


*! προαίρεσιν ο. 39 ἀδελφοῦ ο. 


385 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. XII. 


Pd 


υνῶναι. Τίς δὲ ὁ λαλῶν, ἡ ὁ Χριστός; Ei γὰρ «b αἷ- A ratis. Quis autem est qui loquitur, nisi Christus ? 


μα αὐτοῦ λαλεῖ, πολλῷ μᾶλλον αὑτὸς Qf. 


. El γὰρ ἐχεῖνοι οὐκ ἔφυγον, τὸν ἐπὶ γῆς παρ- 
αιτησάµενοι χρηµατίζοντα. Tl οὐχ ἔφυγον; Thy τι- 
μωρίαν, τὴν ἀπώλειαν». Ἐπὶ γῆς δὲ χρηµατίζοντα, 
τὸν Μωσην λέχει, * χαὶ τὸν θεὸν, τὸν ἀπ᾿ οὐρανοῦ 
μὲν χαταθάντα, ἐπὶ γῆς δὲ ὅμως χρηµατίζοντα διὰ 
Μωσέως. Ἐν γὰρ τῷ δρει τῷ Σινᾷ ἐχρημάτισε, 
τουτέστιν ὠμίλησε, διελέχθη, διετάξατο. 


Πο..1ῷ μ7.11ον ἡμεῖς, οἱ τὸν da" οὐρανῶν απο- 
στρεζόµεγοι. Ἰουτέστι τὸν Χριστὸν τὸν ἀπ᾿ o3pa- 
νῶν χρηνατίζουτα᾽ τουτέστι τὸν μετὰ τὸ ἀναλη- 
φ)ῆναι τὸν νόµον ἡμῖν δόντα διὰ τοῦ Πνεύματος. Οὐχ 
ὡς ἄλλου δὲ ὄντος τότε xal ἄλλου νῦν, τοῦτο εἶπεν, 
ἀλλ ὁ τρόπος τῆς νομοθεσίας διαφέρει. Τότε μὲν 
γὰρ ἐπὶ τῆς γῆς χρηµατίζων, ἔδωχε τὸν vópov* νῦν 
δὲ ἀναληρθεὶς, ὡς εἴρηται. Ὥστε φοθδερώτερος ἂν 
εἴη. "Οτι γὰρ οὖχ ἄλλος fjv τότε, xal ἄλλος νῦν, 
ἄχρυξ αὑτοῦ 5 τούτου ἐφεξῆς. 

Οὗ ἡ φωνὴ τὴν γῆν ἐσά.ευσε τότε. ᾿Ορᾷς 
ὅτι xai τότε ὁ λαλῶν αὐτὸς hv, ὁ vuv ἀπ' οὐρανοῦ 
χριηματίκων ἡμῖν. Ἡ γὰρ quvt αὐτοῦ τότε ἐν τῷ 
τῆς νοµοδοσίας χαιρῷ, τὴν ΥΏν ἔσεισε. 


Nov δὲ ἐπήγγεται «ένων Ἔει ἄ.σιξ ἐγὼ 
σείω, οὗ µόνον τὴν viv, dAAá xal τὸν οὐραγόν. 
Δύο σξιμοὺς ἔχομεν ἀπὸ τῆς Γραφῆς yz "μένους * 
πρότερον μὲν τὸν ἐπὶ τῆς 5) Xwd νομοθεσίας» Γή 
vàp, Φησὶν ὁ Δαθὶδ, ἐσείσθη * δεύτερον δὲ «bv ἐπὶ 
της ἐν σαρχὶ ἐπιδημίας. Ἐσείσθη Υὰρ, φησὶ, πᾶ- 
σα 'Ieyovcadüpg * χαὶ, Σεισθήσειται τὰ χειρο- 
ποίητα τῆς Αἱἰγύπτον. Ἐσείσθησαν γὰρ, τουτέστι 
τῖς τοῦ πλανᾶν τοὺς ταῦτα σεθοµένους στάσεως 
ἀπεχινήθησαν, xai χατεθλ/θη d ἰσχὺς αὐτῶν. Τὸ 
00v, "Ett ἅπαξ, τρίτον σεισμὸν δηλοῖ, τὸν μετὰ τὸν 
ὃ:ύτερον συµμθησόµενον, ἤγουν τὴν ἐπὶ τῇ συντε- 
λεἰᾷ τοῦ χόσµου χαινοτοµίαν, ὅτε µεταστήσονται τὰ 
πάντα, ἀπὸ τῆς φθορᾶς εἰς ἀφθαρσίαν ἑἐναλλαττό- 
μενα. ᾽Αγγαίου  üg τὸ ῥητόν. 


Τὺ δὲ, Ἔτι ἅπαξ, δη.λοἳ τῶν ύαλενομµένων τὴν 
µετάθεσυ, ὡς πεποιηµένγων. Τουτέστι, τῆς φῦαρ- 
τῆς τίσεως τὴν µετάθξσιν, τῆς ἐχούσης φύσιν σα- 
λεύεσθαι, ἅτε δη πεποιηµέγης, τουτέστιν, ἀρχὴῆν λα- 
βοῦστις τοῦ εἶναι, καὶ ἀναγχαίω:ς δηλαδῃ χαὶ τέλος 
ἐχοωύσης. Πᾶν γὰρ τὸ ποιπθὲν, Ἡρξατο, χαὶ διὰ τοῦ- 
το, ὅσον Ys τῇ οἰχείᾳᾷ φύσει χαὶ τελευτὴν ἔχει. Καὶ 
Υὰρ xaX οἱ ἄγγελοι χατὰ φύσιν μὲν οὐκ ἀτελεύτητοι, 
ἐπειδὴ οὐδὲ ἄναρχοι’ χάριτ: δὲ θείᾳ τὸ ἀτελεύτητου 
ἔλαθον. 


"Ίνα µένῃ τὰ μὴ σα.ευόμεγα. Τουτέστι τὰ 


" Peal. 1xxv, 9. "* Mattb. 15, 3. 


15 [53, xix, 1. 


Quod si sanguis ejus loquitur, multo potius ipse 
vivit. 

Si enim illi non effugerunt, recusantes eum qui su- 
per terram loquebatur. Quid non effugerunt ? Sup- 
plicium, perniciem. Per eum autem qui super ter- 
ram oraculum reddebat, Mosen intelligit, vel Deuin, 
qui e celis quidem descendebat, super terram 1a- 
men oraculum edebat per Mosen. Ín monte namque 
Sina ἐχρημάτισε, hoc est, locutus est, disseruit, 
ordinavit. 

Multo potius nos, qui de celis loquentem nobis 
averlimus. lloc est, Christum e coelis laquentem, 
jd es!, qui post assumptionem suam, legem nobis 
dedit per Spiritum. Non auteui veluti alius git nunc, 


B alius vero tunc, hoc dixit, sed modus legislatio- 


nis differt. Tum enim super terram agens, et res 
ordinans, legem sancivit : nunc vero in ccelum as- 
sumptus, uti dictum est. Proinde terribilior esset. 
Quod enim haud alius fuerit tunc, alius vero nunc, 
audi hune ipsum in sequentibus. 

V£ns. 96. Cujus voz terram (unc movit. Animad- 
vertis eum tum quoque fuisse qui loqueretur, qui 
hodie e coelis nobis responsa edit. Vox enim 
ejus fum legislationis tempore lerram concus- 
sit. 

Nunc autem promisit dicens: Adhuc semel ego 
conculio non solum terram, sed εί calum. Duos 
motus fuisse ex Scriptura tenemus. Prior erat, cum 
in monte Sina lex sanciretur. Terra enim, inquit 


C David, mola est '. Alter, cum in carnem Christus 


venisset. Mota est enim, inquit, universa Jerusa- 
lem "* : et, Concutientur idola manufacta Agypti **. 
Concussa sunt enim, hoc est, a statione sua sublata 
sunt, ne $uos fallant cultores, ac dejectum est ro- 
bur ipsorum. Quod ergo ait, Adhuc semel, tcrtiam 
coneussionem significat, qua post secundam est 
eventura : vel eam, qui in mundi consunimatione 
futura esi, innovationem, quando cuncta. immu- 
tabuntur, a corruptibilitate ad incorruptionem 
alleranda. Aggei autem prophete hoc dictum 
est. 

Vins. 97. Quod autem, Adhuc semel, dicit, decla- 
rai mobilium translationem, tanquam (actorum. Hoc 
est, corruptibilis creature trausmutationem, cui 
natura est ut moveatur, ut quie facta sit, id est, 
principium acceperit essentiz, ac necessario etiam 
finem habeat. Omne enim 7585 quod factum est, 
exordium habuit : unde quatenus ad naturam ejus 
attinet, finem etiam habiturum est. Nam angeli se- 


, cundum naturam quidem non carent fine, quando- 


qu.dem ne principio quidem carent : gratia autem 
divina, quod fine careant, sintque immortales, ac- 
ceperunt. 


Ut maneant ea que sunt immobilia. lloc est, fu- 


Varie lectiones. 


55 -ὢν ἔφεξ. ο. " γῆς ἓν S. v. o. " αὐτοὶ o. 





331 


wura bona. Cum eoim mutata fuerint hxc corru- Α 


püibilia, emnia tum justis. eventura incorruptibilia 
erunt et inconcussa, nulli seu translationi seu per- 
mutationi obnoxia. 

Vrns. 98. Jtaque. regnum immobile suscipientes, 
habeamus gratiam. Quandoquidem, inquit, talibus 
ornandi simus bonis, immutabilibus scilicet el in- 
concussis, 9c tale tantumque regnum accipiemus, 
hine jam arrham ejus sumentes, spiritualia chari- 
smata, habeamus gratiam : hoc est, non' dolea- 
mus, neque decidamus animo, $ed gratias 
agamus ei qui talia cum dedil, tum daturus 
est. 

Per quam servimus, placentes Deo. Per quam , 
gratiarum actionem scilicet. Si enim grati fueri- 
mus, tum Deo íta inservimus, ut bene ei placea- 
mus, ac veluti scientes qualem Dominum habea- 
mus. Nisi enim et pro tranquillitate εἰ pro 
afflictionibus grati sumus, neque eun) ita coliuius, 
ut ei gratum sit. Quis enim servus, qui murmuret 
adversus dominum (murmurat enim, qui ei prout 
decel, non servit) gratuin. lero exhibet. ministe- 
rinm? Propterea et hic ipse alio in loco dicit, No- 
lite murmurare '** ; et iterum : Ownia, facite sine 
runt, ut murmuratores. 

Cum reverentia el religione. Που est, nihil iupu- 
dens loquamur, nihil inverecundum, sed vel ha- 
bitus externus verecundiam habeat erga homines, 
et religionem erga Deum. 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


383 
μέλλοντα áya0á. Ἐπειδὰν γὰρ ἀλλαγῇ ταῦτα τὰ 
φθαρτὰ, πάντα τὰ τότε τοῖς δικαίοις ἑσόμενα ἔσται 
ἄφθαρτα χαὶ ἀσάλευτα, μηδεμίαν µετάθεσ'ν ἡ ἔναλ- 
λαγτν ὑφιστάμενα. 

Διὸ βασιλείαν ἁσά.Ίευτο"ν παραλαμδάνοντες, 
ἔχωμεν χάριν 55. Ἐπειδὴ, quot, τοιούτων μέλλομεν 
ἀξιοῆσθαι ἀγαθῶν, ἀμεταθέτων xal ἀσαλεύτων, xal 
τοιαύτην βασιλείαν παραλαμθάνοµεν, ἐντεύθεν ἤδη — 
ἀῤῥαθῶνας αὐτῆς δεχόµενοι τὰ πνευματικὰ χαρί- 
αµατα, ἔχωμεν χάριν * τουτέστι, μὴ ἀλγῶμεν, prot 
ἀποδυσπετῶμεν, ἀλλ᾽ εὐχαριστῶμεν τῷ τοιαῦτα xal 
ἤδη δόντι, καὶ μέλλοντι δώσειν. 


Δι ἧς Ἰατρεύομεν εὐαρέστως τῷ θεῷ. ÀC fic, εὖχα- 
ριστίας. Ἐὰν γὰρ ὤμεν εὐχάριστοι, τότε χαὶλατρε-ὀ- 
μεν εὐαρέστως, xai ὡς εἰδότες ποῖον Δεσπότην ἔχομεν. 
Ἐὰν γὰρ μὴ εὐχαριστοῦμεν xal ὑπὲρ ἀνέσεων χαὶ 
ὑπὲρ θλίψεως, οὐδὸ λατρεύομεν εὐαρέστως. T5 γὰρ 
δοῦλος γοΥγγύζων κατὰ τοῦ δεσκότου (Υογγύσει γὰρ ὁ 
μὴ ὡς δεῖ τούτῳ ἑουλεύων), δουλεύει εὐαρέστως: 
Διὸ καὶ αὐτὸς οὗτος ἀλλαχοῦ φησι, M?) 1ογγύζετε * 
καὶ αὖθις, Πάντα ποιεῖτα χωρὶς vorrvo por. Καὶ 
Ἱσραηλῖται δὲ ἔπεσον ἐν τῇ ἑρήμῳ, ὡς γογγυσταί. 


mnurmuralionibus '*. Israelitz:e vero in. deserto cecide- 


Μειὰ αἰδοῦς *' καὶ εὐλαθείας. Τουτέοτ. μηδὶν 
ἱταμὸν φθεγγώµεθα, μηδὲν ἀναίσχυντον, ἀλλὰ xal 
τὸ ἔξω σχῆμα albo ἑχέτω πρὺς ἀνθρώπους, xal 
εὐλάδειαν πρὸς θεόν. 


Vins. 29. Etenim Deus noster ignis consumens est. 0 Καὶ γὰρό θεὸς ἡμῶν zvp xacavaAloxoy. Ἔπει- 


Quoniam Veteris Testamenti res terribiles fuisse 
ostendit, Novi vero nihil hujusmodi habere; ne 
illarum mansuetudinem despicatui habeant, ait: 
Cum reverentia εἰ religione gratias agamus Deo. 
Anima enim qua in afflictionibus desperat, pudo- 
rem abjicit. Vel quia servitus nostra cum reveren- 
tia et religione fieri solet. Nam Deus noster ignis 
est, ac oportet religiosos essc nos, ne veluli con- 
temptores ac negligentes consumamur. Reveren- 
tes euin, inquit, facite filios Israel. Porro istud 
consolationem eis przbet , siquidem ejusmodi ha- 
beamus Deum, qui possit adversarios nostros con- 
Sui nere, 


7:58 CAPUT ΧΙΙ. 


6h τὰ μὲν τῆς Παλαιᾶς φοθερὰ ἔδειξε, τὰ δὲ τῆς 
Καινῆς οὐδὲν ἔχοντα τοιοῦτον * ἵνα ph xavagpovt,- 
σωσι τῆς πραότητος, φησί. Μετὰ αἰδοῦς καὶ eoJa- 
6slac εὐχαριστῶμεγ τῷ θεῷ. Ὑνχὴ γὰρ ἐν ταῖς 
θλίψεσιν ἀπαναισχυντεῖ ἀπογινώσχουσα. "H ὅτι ἡ 
λατρεία ἡμῶν μετὰ αἰδοῦς xal εὐλαδείας πέφυχε 
γίνεσθαι. Καὶ yàp ὁ θεὺς ἡμῶν mop ἔστι, xal δεῖ 
εὐλαθεῖς εἶναι ἡμᾶ;, ἵνα ufj καταναλωθῶμεν ὡς 
χαταφρονηταὶ xal ἁδιάφοροι. Εὐ.]αξεῖς γὰρ, qnot, 
ποιήσατε τοὺς υἱοὺς Ἱσραή.. Τοῦτο δὲ xa πα- 
ράχλησιν αὑτοῖς φἐρει, εἴγς τοιοῦτον ἔχομεν θεὸν, 
δυνάµενον τοὺς ὑπεναντίους ἡμῶν χαταναλῶσαι. 


ΚΕΦΑΛ. II". 


Vrns. 1, 2. Charitas fraternitatis maneat, Horpi- D — 'H φωαδελφία µεγέτω. Τῆς φιλοξενίας μὴ ἐπι. 


tlalitatis ne obliviscamini. Non dixit, Comparate 
fratrum charitatem et hospitalitatem : habebant 
enim lias, ut. videtut : verum, quia ob frequentes 
afflictiones periculum erat ne circa has virtutes 
flaccescerent, Charitas, inquit, fraterna. maneat, 
stabilis consistat, ne einatis eam effugere vos. Ac 
hospitalitatis, inquit, ne obliviscamini. Tanquam 
enim spoliat essent facultatibus suis, fortasse 
parcius se gerebant. Vel in futurum eos mu- 
nit. 


" 1 Cor. x, 10. 1 Philipp. n, 14. 


Ἰαγθάγεσθε. Οὐκ εἶπεν, ὅτι Χτήσασθε φιλαδελ- 
φίαν xat φ.λοξενίαν * εἶχον γὰρ ταύτας, ὡς ἔοιχεν 
ἀλλ' ἐπειδῇ ἐχ τῶν συνεχῶν θλίφεων ἐκινδύνενον 
περὶ ταύτας τὰς ἀρετὰς ἀποῤῥᾳθυμῆσαι, φησὶν, 
ὅτι Μενέτω ἡ φιαδεΊφία, ἑδραία ἔστω, μὴ ἑάσητε 


. αὑτὴν ἀποφυγεῖν ὑμᾶς. Καὶ Τῆς φιλοξεγίας, φησὶ, 


μὴ ἐπιλανθάνεσθε **, Ὡς γὰρ διηρπασμένοι τὰ ὄντα, 


ἴσως φειδοµένως ἂν διἐχειντο. "H xai εἰς τὸ µέλλον 
ἀσφαλίδεται. 


Yaris lectiones. 


^6 χάριν * ἡ γὰρ βασιλεία, τοῦτ' ἔστιν ἡ τῶν διχαίων ἁπόλαυσις αἰώνιος χαὶ ἀπέραντος m. Gratiam : 


Regnim enim, lioc est justorum felicitas, eternum est ac infinitum, 


51 δέους o. ** — θάνεσθαι σπουδάσετε 0. 


339 


EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBR/EOS. — CAP. XIII. 


399 


Διὰ ταύτης γὰρ Elaüór τινες ξενίσαντες áy- Α — Per hanc eum latuerunt quidam angelis hospitio 


qyéAovc. Οὕτω µέγα ἡ φιλοξενία, xai τὸ πάντας 
ἁπλῶς ὑποδέχεσθαι, xal μὴ «φυλοκρινεῖν 5, ὥστε 
χαὶ τῷ ᾿Αθραὰμ xai τῷ Λὼτ πρόφασις ἐγένετο αὕτη 
πρὸς τὸ ὑποδέξασθαι ἀγγέλους. Τὸ δὲ, "EJAa0ov, ἀντὶ 
τοῦ, ἠγνόησαν ὅτι ἄγγελοι ἦσαν οἱ ξενιζόµενοι, xat 
ὅμως φιλοτίμως αὑτοὺς ἐξένισαν ' ὃ καὶ μεγάλους 
αὑτοὺυς ποιεῖ, ὡς εἴγε δεισαν, οὐδὲν μέγα ἑποίουν. 


Μιιν ήσχεσθε τῶν δεσµίων, oc συνδεδεμένοι. 
"0 γὰρ συνδεδεµένος τινὶ, κἂν θάλῃ ἐπιλαθέσθαι, 
ου δύναται. 

Tov χακουχουµέγων, ὡς καὶ αὐτοὶ ὄντες iv 
σώματι. Τῶν καχουχουµένων f| Ev φυλαχαῖς, fj iv 
λιμῷ, 3| ἄλλῃ θλίψει, Ὁ γὰρ λογιζόμενος, ὅτι xal 
αὐτὸς ὁμοιοπαθὲς περίχειται σῶμα, ἀντιποιήσεται 
τούτων, διά τε τὴν συµπάθειαν, καὶ διὰ τὸ q^6n07;- 
ναι, uh xa αὐτὸς τοῖς ὁμοίοις περιπεσεῖν συγχω- 
ρπθῇ διὰ τὸ ἀφιλάνθρωπον. 

Τίµιος ὁ γάμος íy πᾶσι, καὶ ἡ κοίτη ἁμαντος. 
"Opa πόσος περὶ σωφροσύνης αὑτῷ λόγος. Καὶ. γὰρ 
καὶ ἀνωτέρω ἁγιασμοῦ μνημµονεύων, περὶ ταύτης 
ἔλεγε, χα) πάλιν μετὰ ταῦτα ἑἐρεῖ περὶ πόρνων καὶ 
μοιχῶν. Βν παᾶσι οὖν, ph tv τοῖς προθεδηχόσι 
μὲν, àv. δὲ τοῖς νέοις o6 * ἁλλ ἐν πᾶσιν. Ἡ xav ἐν 
πᾶσι τρόπο:ς, xal àv πᾶσι χαιροῖς. Mi àv θλίφει 
μὲν, ἐν ἀνέσει δὲ ob * μὴ iv τούτῳ μὲν τῷ µέρει 
τίµιος, ἐν ἅλλῳ δὲ οὗ » ἀλλ) ὅλος δι ὅλου τίμιος 
ἕστω. Ἐνταῦθα δὲ ἑντρέπονται οἱ τὸν vápov δια- 
θάλλοντες αἱρετιχοί. Ἰδου γὰρ τίµιος ὀνομάζεται, 
ὅτι ἓν σωφροσύνῃ τηρεῖ. 


receptis. Adeo preclara res est hospitalitas, ac 
quosvis simpliciter suscipere, nec curiose de qua 
quispiam familia sit explorare, ut et Abrahamo ct 
Lot ea fuit occasio ut angelos exceperint hospitio. 
Latuerunt autem, est pro, Nesciverunt eos angelos 
esse, quos hospitio receper»nt, attamen aman- 
ter et honorifice eos tractarunt. Que res ma- 
gnos cos facit. Nam si scivissent, nihil magni fecis- 
sent. 

Ῥενς. 3. Mementote vinctorum, tanquam. simul 
vincti. Qui enim alicui alligatus est, etiamsi obli- 
visci velit, haud potest. 

Afflictorum, tanquam et ipsi in corpore morantes. 
Afflictorum, vel carcere, vel fame, vel alia quap'a:u 


B calamitate. Qui enim secum reputat, 66 vestitum 


esse corpore iisdem afflictionibus obnoxio, illos 
defendet, tum quod condolescat, tum quod metuat, 
ne et ipse in similia mala incidere permittstur pro- 
pter inbumauitatem suam. 

VknRs. 4. llonorabile connubium in omnibus, et 
lhorus. immaculatus. Expende quanta sit ei ratio 
temperantiz εἰ continentize. Nam supra sanctimo- 
nie mentionem faciens, de hac dicebat, ac rursus 
post hec de fornicatoribus et mechis dicet. In 
omnibus igitur ; non in solis provectioris aatis lio- 
minibus, in juvenibus autem non item, verum in 
omnibus. Vel ompibus modis ac omni tempore : 
non in afflictione quidem, in tranquillitate autem 


C non item : non in hac quidem parte pretiosum et 


bonoratum, in illa vero secus ; sed totum per om- 
nia pretiosum sit. Hic pudeflunt heretici, qui 


matrimonium ecalumniantur. Ecce enim honorabile dieitur, eo quod in temperantia hominem con- 


servet. 

Πόργους δὲ xal μοιχοὺς xpuvsi ὁ θεός. Καὶ 
ἐνταῦθα μετὰ ἐπιτιμίων dj ἀπαγόρευσις τῆς πορ- 
γείας. Κρινεῖ γὰρ ὁ θεὺὸς, ἀντὶ τοῦ, χαταχρινεῖ. 
Καὶ εἰχότως. El γὰρ ὁ γάμος συγκεχώρηται, δι- 
χαίως ὁ πόρνος xat ὁ μοιχὸς κολάζονται. 


Αφιλάργυρος ὁ τρόπος. Οὐκ εἶπε, Μηδὲν xé- 
κτησθς *5, ἀλλὰ, Kv ἔχητε, μη τε δεδουλωμµένοι, 
ἁλλ᾽ ἐλευθερίως ταῦτα ἔχετε, ὥστε κἄν ποτε ἑχπέ- 
οητε τούτων, pij δυσχεραίνει»΄ ὅπερ xai ἀνωτέρω 
εἶπεν, ὅτι Tiv ἁρπαγὴν τῶν ὑπαρχόντων ὑμῶν 
μετὰ χαρᾶς προσεδέξασθε. Καὶ ἄλλως δὲ, ἐπειδὴ 
πολλοὶ μετὰ τὸ χενῶσαι τὰ ὑπάρχοντα, σπουδάζου- 
σιν ἀναχτᾶσθα, πάλιν, προφάσει τοῦ δεῖν ἑλεεῖν, 
φησίν' ᾿Αφι.λ]άργυρος ὁ τρόπος. Διὸ καὶ ἐπάχει' 


Ἀρκούμενοι τοῖς παροῦσιν. Δείκνυσι πῶς ἂν 
ἀφιλάργυροι εἴημεν. Ἐὰν ἀρχούμεθα τοῖς παροῦσιν, 
ἐὰν μηδὲν πλέον ζητῶμεν τῆς χρείας xal τῶν ἀναγ- 
χαΐων. 'O γὰρ πλέον ὧν ἔχει, ζητῶν, πρόδηλον ὡς 
φιλάργυρος. 

Αὐτὸς Τὰρ εἴρηκεν * OD. µή σε dro, οὐδὲ οὗ 


Fornicalores autem et machos judicabit Deus. 
llic etiam cum adjuncta multa, fornicationis est 
prohibitio. Judicabit enim Deus, hoc est, condem- 
nabit. Nec iunneriio : αἱ enim. matrimonium 757 
est permissum, fornicator et meechus merito pu- 
niuntur. 

VEas. 5. ΔίΝέ mores sine avaritia. Non dixit, 
Nihil possideatis ; sed, Si habueritis facultates, ne 
redigamini in earum servitutem, sed libere eas 


D hahete, ut si quando contingat vos eas auittere, 


non sgro animo feratis: quod et supra dixit: 
Rapinam possessionum vestrarum cum letitia exce- 
pistis. Deinde quia haud pauci postuam. res suas 


' amiserint, eas recuperare moliuntur, pratextu 


eleemosynze in alios conferendz, dicit: Sin mores 
sine avaritia, Propterea etiam infert : 

Contenti prasentibus. Ostendit. quemadmodum 
ab avaritia alieni esse possimus, nempe, si con- 
tenti simus presentibus, si nihil praeter. usum el 
necessitatem inquiramus. Qui enim plura quam 
habet quaerit, planum est eum avarum esse. 

Ipse enim dizit: Non ie deseram, neque te dere- 


Varie lectiones. 


50 φιλοκρινεῖν ο. ** ἔχοντες ο. 





991 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


393 


liuquam "*. Quia verisimile eral nonnullos dictu- À µή σε éyxacaA( xo. Ἐπε:δῆῇ εἰχὸς T,» τινας εἰπεῖν 


vos : At quid faciemus, si necessaria nobis non 
suppetant? Hoc, inquit, nullo modo fieri potest. 
Deus enim per lsaiam dicit: Nen te deseram, 
neque quidquam mentitur. Sed ct illos ipsos 
Jud:eos verisimile erat dicere : Et quibus pr:esenti- 
bus contenti erimus? Nos facultatibus | nostris 
spoliati sumus, et nihil nobis superest. Dicit igitur, 
Potestis lis qu: supersunt, quantumvis pauca 
fuerint, contenti esse: Deus enim dixit: Non te 
deseram, hoe est, non te omittam. Λο etiauisi 
Apostolus fortasse de rebus necessariis acceperit, 
tu vero de omni negotio accipies hoc Dei dic- 
tum. 

Vgns. 6. Ut confidentes dicamus : Dominus mihi 
adjutor, non timebo quid faciat mihi homo. Quan- 
doquidem hzc Deus dixit, certa ownino sunt. 
Deinceps igitur confidenter dicamus, quod diripien- 
tes bona nostra, nos in angustias non proiru- 
dent. 

Vrns. 7. Mementote prepositorun vestrorum, qui 
locuti sunt vobis verbum Dei. Ad hoc Thessaloni- 
censes quoque adliortabatur, ut. eos abundantius 
honore afficerent. Ac quemadniodum illi verbum 
impertiunt, sic illi, si fleri possit, suecurrant eis 
in externis corporis necessitatibus. Hoc enim 
innuit per, Mementote. Vel ad. imitationem eorum 
istos excitat. 

Quorum intuentes exitum conversationis, imita- 


Τί οὖν ἂν οὐδὲ τὰ ἀναγκαῖα ἔχωμεν ; qnatv* Oox 
ἔστι τοῦτο, οὐκ ἔστιν. Ὁ γὰρ θεὺς διὰ τοῦ Ἡσαῖου 
λέγει, ὃτ:. OU ya] σε àv * xaX οὗ ψεύδεται πάντως. 
᾽Αλλὰ xal αὐτοὺς ὃξ τούτ.υς τοὺς ἐξ Ἰουδαίων 
εἰχὸς ἦν εἰπεῖν, ὅτι Ποίοις παροῦσιν ἀρκεσθησόμεθα ; 
Ἡμεῖς ὃ.ηρπάγηµεν, οὐδὲν ἔχομεν λοιπόν. Φπησὶν 
οὖν ὅτι Δύνασθε τοῖς ὑπολειφθεῖσ', x&v βραχέα εἴεν, 
ἀρκεῖσθαι. 'O vxp 8&5; εἴρηχεν' OD µή σε ἁνῶ, τουτ- 
έστιν Οὐ µή σε ἑάσω. El τάχα δὲ καὶ ὁ ᾽Απόστο- 
λος περὶ τῶν χρειωδῶν ἐξεδέξατο τοῦτο, ἀλλὰ au vs 
χαὶ ἐπὶ παντὺς πράγματος δέξαι τοῦτο ῥηθὲν ὑπὸ 
θευὈ. 


"Deve θαῤῥοῦγτας ἡμᾶς «λέγευ * Κύμιός µοι 
βοηθὸς, καὶ οὐ φοδηθήσοµαι τί ποιήσει uoi dr- 
θρωπος. Ἐπεὶ ταῦτα εἶπεν ὁ θεὸς, πιστὰ πάντως 
εἰσί. Λοιπὸν οὖν θαῤῥοῦντες λέγωμεν, ὅτι οἱ διαρπά- 
ζοντεξ τὰ ὑπάρχοντα ἡμῶν, οὐ στενώσουσιν ἡμᾶς. 


Μνημονεύετε τῶν ἡγουμένων ὑμῶν, οἵτινες 
ἐλάλησαν ὑμῖν τὸν «Ίόγον τοῦ Θεοῦ. Τοῦτο xa: 
θεσσαλονικεῦσι παρῄνει, ὥστε ἔχειν αὐτοὺς kv τιμῇ 
ὑπερεχπερισσοῦ. Καὶ ὥσπερ ἐχεῖνοι τοῦ λόγου µε- 
ταδιδόασιν͵, οὕτως, εἰ ἕνεστι βοηθεῖν αὐτοῖς kv ταῖς 
σωματιχαϊῖς χρείαις. Τοῦτο γὰρ αἰνίττεται διὰ τοῦ, 
Μνημονεύετε. "H xal πρὸς μίμµησιν αὐτῶν ἐπαλεί- 
φει τούτους. 

Των ἀν ἀθεωροῦντες τὴν ἔχδασυ τῆς dvaotpo- 


mini fidem. Hoc est, exaciius considerantes. Αὸ  φῆς, μιμεῖσθε τὴν πἰστιν. Τουτέστιν, ἀχριδέστε- 


quemadmodum discipuli pictoris ad primum 
exemplar, sic et vos nunquam non defigentes 
oculós ad exitum, hoc est, ad flnem ipsorum con- 
versalionis, id est, morum et vitze, quod bonum 
finem nacta sit, imitamini ipsorum fldem. Ex fide 
enim vita pura nascitur. Si enim futuris fidemn 
"58 non adhiberent, sed dubitarent, conversa- 
tionein irreprehensibilem non ostendissent. Rursus 
autem pusillanimitatem eorum curat; vel fidem 
dogmatum dicit. Infert igitur: 

Vgns. 8. Jesus Christus heri et hodie idem, el in 
secula, Nonnulli enim «uti videtur , exstiterunt 
fidem adulterantes, et dicentes : Alius veniet, 
quem hodie usque exspectant Judzi. Ait igitur: 
ldem est Christus heri, id est, omni preterito 
tempore, et hodie, hoc est, presenti tempore, et in 
sccula, futura scilicet, adeoque infinita, nec 
veniel alius. Ne erretis igitur. Vel : Quemadmodum 
prapositos vestros non deseruit, sed in omnibus 
adjuvit eos, hunc ad modum et vobis auxiliabi- 
tur. Idem enim est. 


Vrns. 9. Doctrinis variis εἰ peregrinis ne cir- 
cumferamini. Variis, id est, nunc his, nunc illis, 
et aliquando ab istis, aliquando ab illis. Preterea, 


16 Jos. 1, 5. 


pov ἀνασκοποῦντες. Καὶ ὥσπερ μαθηταὶ ζωγράφου 
πρὸς τὸ ἀρχέτυπον, οὕτως Opel; dsl βλέποντες "! 
πρὸς τὴν ἔχδασιν, τουτέστι τὸ τέλος τῆς αὐτῶν 
ἀναστροφῆς, ὃ ἐστι πολιτείας, ὅτι χρηστὸν τέλος 
ἔσχε, μιμεῖσθε αὐτῶν τὴν πίστιν. 'Amb γὰρ τῆς 
πίστεως ὁ βίος ὁ χαθαρός. El μὴ γὰρ ἐπίστευον τοῖς 
µέλλουσιν, ἀλλὰ ἑδίσταξζον, οὐκ ἂν ἐπεδείξαντο πο- 
λιτείαν ἄμεμπτον. Πάλιν δὲ τὸ µιχρόφυχον αὐτῶν 
θεραπεύει’ f| πίστιν τὴν τῶν δογμάτων λέγει. "Ená- 
χει οὖν " 

Ι]ησοῦς Χριστὸς χθὲς xal σήμερον ὁ αὐτὸς, 
καὶ elc τοὺς αἰῶνας. Ὡς ἔοιχε γὰρ, ησάν τινες 
«ταραχαράττοντες τὴν πίστιν, xal λέγοντες, ὅτι 
ἛἜτερος Ίξει, ὃν καὶ µέχρι τοῦ νῦν προαδοχῶσιν 


D 'Εδραϊοι. Φποὶν οὖν ὅτι Αὐτός ἐστι Χριατὸς χθὲς, 


τουτέατι, τὸν παρελθόντα πάντα χρόνον, xal σήµε- 
pov, τουτέστι, χατὰ τὸν ἑνεστῶτα, καὶ εἰς τοὺς 
αἰῶνας, τοὺς µέλλοντας xal ἀπεράντους, καὶ οὐχ 
ἠξει ἕτερος. Μὴῆ τοίνυν πλανᾶσθε. "H ὅτι ὥσπερ 
τοὺς ἡγουμένους ὑμῶν οὐ χατέλιπεν, à) ἓν πᾶσιν 
ἀντελαμθδάνετο αὐτῶν, οὕτω χαὶ ὑμῶν ἀντιλήψεται, 
'O αὐτὸς γάρ ἔστι. 

Διδαχαῖς ποικἰ-ῖαις καὶ ξέναις μὴ περιφἐρεσόε. 
Ποιλίλαις, ταῖς ἄλλοτε ἄλλαις, καὶ παρ᾽ ἄλλων xoi 
ἄλλων, ἀλλὰ χαὶ ξέναις τοῦ ὀρθοῦ δόγµατος. Ἔστι 


Vario lectiones. 


"À ἁπωθλέπουτες O. 


393 


καὶ Φ.ὰ τρῦτο οὐκ ἁδόχιμον. "Όταν δὲ xal ποικίλᾳ:, 
τουςέφτι, παρὰ τοῦδε τόδε, xol τοῦδε τόδε : χαὶ ξέ- 
v:t, foytégitw, ἀλλότριᾳ: τῆς ἀληθείας, τότε dsl 


φυλάττεαθα!. Ἡ γὰρ ἀλήθειφ µονοειδἠς, xai πρὸς 


£v ἀφορῶσα. "Opa δὶ τὸ, Περικέρεσθε, ὡς ἐπὶ τις 
viv χούφων, xal ἐνταῦθα χἀχεῖ P2549; περιαγο - 
μέγων, ' 


Κάάλὸν γὰρ χάριτι βεδαιοῦσθαι τὴν «αρδίαγ, οὐ 
ῥρώμασιν, ἐν olc οὖν ὠφε.ιήθησαν οἱ περιφἀτή- 
σαντες. Λύται αἱ ξέναι διδασκαλίαι. Αἰνίττεται γὰρ 
soU; τὴν "loybaixhv παρατήρησιν τῶν βρωµόσων 
εἰσάγοντας. duel, οὖν, Get Τῇ xdyit;, τρυσέστι, τῇ 
πίστει βεδαιοῦσθαι (sl. ἡμᾶς, xai τληροφορεῖσθαι, 
ὅτι οὐδὲν ἀχάθαρτον, ἀλλὰ πάντα τῷ πιστεύοντι xg- 
θᾳρἀ. Πίστεως οὖν δεῖ, οὐ βρωμάτων παρατηρή- 
9t-9;. Οἱ γὰρ iv τοῖς βρώμασι περιπατήσαγτες, τους. 
έστι, τῇ τῶν βρωμάτων παρατηρήσει σφο:χἠήσαγτες 
ῥ.απαντὺς, οὐδὶν εἰ; φυχὴν ὦλελήθησαν, ὡς τῆς 
φίστεως ἔξω ὄντες, xol τῷ νόμῳ τῷ ἀνωφελεῖ δου- 
λεύοντες. Καὶ ἄλλως δὲ, «l ὠφελοῦντο ἀπὸ τῆς πα- 
ῥρατηρῄσεως, φπαὶν, ὅπουγε οὕτως ? ἦσαν µιχρῷ, 
ὥστε uj δύνασθαι µετέχειν τῶν θνσμὺν; 

΄Ἔχομεν θνσιασζήριον ἐξ οὗ φαγεῖν ϱὑκ ἔχρι- 
gu ἐξουσίαν οἱ τῇ σχη»ῇ «Ἰατρεύοντες. Ἐπειδὴ 
εἶπεν ὅτι φὺ δεῖ π; ρᾳτηρε]σθαι βρώματᾳ, ἵνα μὴ 
δόξη εὐχφταφρόνητα εἶναι τὰ ἡμέτερα διὰ τὸ &ma- 
ῥατήρητον 54, φησὶν ὅτι, Καὶ ἡμεῖς ἔχομεν παρα; 


EXPOSITIO IN EPIST, AD HEBR/EOS. — CAP. XIII. 
Yàp ποιχίλην μὲν εἶναι διδασχαλίαν͵, μὴ ξένην δέ: A peregrinis, a recta doctrina nimirum. 


354 
Potest gpim 
yaria esse doctring, qug tomen non sit peregrina, 
ac propterea ne rejicienda quidem. Quando autem 
ej varie [nerint, hoc est, ut ab ἱιωρ illud fgcea- 
jur, && ab illo aJiud : et peregrinz, hoc est, ajicnze 
8 veritgte, tum pecessum est ut precavegmus 
Λουί. Veritas enim simpleg est, et ad ypnuin 
respicit. ()bserya autem, Circumferaipi, ceu de 
quibusdam Jevibus, qui farile hyc illuc gireymfe- 
Tntur 
Bonum ρεί enim gratig. siabilirj cor, mon 8scia, 
gum non profuerunt ambylgntibys in ris. H2 sunt 
peregring doctrinz. Latenter enim carpit gos qui 
judaicam observationem eiborum iatroducebant. 
Áit igitur, Cratig, hoc es; fide, stabiliri nos opor- 


B tei, ac certos redii, quod nihil sit. immpndum, 


sed omgia eredenti sunt munda. Fide igitur, non 
ciborum opbservajione opus est. In cihis epim obam- 
bulantes, hpe est, in ciborum observatione yersan- 
je$ semper, apnimze su: nihjl commodarunj, quippe 
quia extra fjdem, ipsique legi inutili inservientes, 
Ádhzre, quid emolumenti habebant, inguit, e 
£iborum observatione, quandoquidem adeo polluti 
fuerint, ut. ne participes gujdem esse Doluerint 
sacrificiorum ? 

VEgps. 10. Habgmus aligre, de Νο non habent 
edendi polesiatem, qui tabernaculo serviunt, Post - 
408: digeraj ngn esse observandos cibos, ne 
videgntur nostra despicatui habenda, quod obser- 
vatione  careaut: Nos, inquit, observationem 


ςἡρησιν, ἀλλ οὐχ ! ἐπὶ Βρώμασι τομούτφις, ἀλλ C habemus, verum baud eam qua sit in hujusmodi 


ἐπὶ τῷ θνσιαστηρίῳ, τοι τῇ ἀναιμάκτῳ Ovo[a τοῦ 
ζωοποιοῦ σώματος. Ταύτης γὰρ οὐδὲ τοῖς νομιχοῖς 
ἀρχιερεῦσι µεταλαξεῖγ ἔξεστιν, ἕως ἃγ λατρεύωφι τῇ 
σχηνῇ, τουτέστι͵ τοῖς νομιχαῖρ τύποις, τοῖς παρρδις 
Χοῖς, τοῖς κατᾳλνοµένοις, τοιοῦτον γὰρ ἡ σχηνἡ, 
3| τῷ χόσµῳ τούτῳ, ὥσπερ τῶγ Ννρμικῶγ 0Ογσιῶν οὗ 
µετεῖχον αἱ λαφὶ 3, jo; ἀνάξιο, — 


"Qr ràp slogépsgat ὄύων τὸ αἷμα περὶ dpap- 
τ/ας εἰς τὰ "Aqua διὰ τοῦ ἀρχιερέως, τούτων τὰ 
σώματα καταχαίεται ἔξω τῆς παρεμδο.ῆς. Διὸ 
καὶ Ιησοῦς. ἴγα ἁγιάσῃ διὰ τοῦ ἰδίου αἴματος 
τὸν Jaóv, ito rüc πύ]ῃς ἔπαθε, Δείχννσι τὰ 
παρ Ἰουδαίοις αεμνὰ τύπους ὄντα τῶν ἡμετέρων, 
καί φησι», ὅτι, Οὐδὲγ ἦσαν ἐχεῖναι gl θψσίᾳι͵ ὧν ἐκμ- 
Ἀύφντο µετέχειν οἱ τοῦ λαοῦ - τῆς δὲ ἡμετέρας Ov- 
σίας οὐδὲ οἱ τοῦ vóuoy ἀρχιερεῖς µετέχουσι. Ταύτην 
γὰρ ἐχεῖγναι ἐτύπουν. Ὥσπερ γὰρ τῶν ζώωγ τῶν 
ὑπὲρ ἁμαρτίας τοῦ λαοῦ προσφεροµέγων, τὸ μὲν 
αἷμᾳ εἰς τὰ "Άγια εἰσηγεν ὁ ἀρχιερεὺς, τὰ δὲ σώ- 
µατα ἔξω τοῦ στρατοπέδου κατεχα[ετο * οὕτω xal ὁ 
Ἆριστὸς, ὑπὲρ τῶγ ἁμαρφιῶν τοῦ Ἀῤσμου παθὼγ, «b 
μὲν αἷμα αὐτοῦ εἰς τὰ "Άγια εἰσεχόμισε τῷ Πατρὶ ὡς 
Ἀρχιερεὺς, €) δὲ σῶμα ἀνεσκολοπίσθη ἔξω τῆς παρ- 
εμθ2λῆς. ᾿Ανάμνησιν οὖν «ze θυσίας ἐχείνης τε- 


cibis, sed super allari, sive incruenta hostia vivi- 
fici corporis. Hujus enim ut sin) parlicipes, ne 
p^nüiticibus quidem legalibus permittitur, tanjig- 
per dum tabernaculo inserviunt , hoc 79 egt, 
legalibus umbris ei figuris qux» lranseunt ac ᾖἱφ- 
solvuntur, tale quiddam enim Igbernaculum erat, 
vel mundg buic, perinde ac legalium sacrificiorum 
vulgus, utpote indignum, haud erat particeps. 
Vgns. 11-19, Quorum. enim animalium sanguis 
infertur pro peccato in Sancig per pontificem, horum 
corpora cremanlyr exira casira. Propter quod et 
Jesus, ut sanctificarel per suum sangyingm popylum, 
£xlra ppriam pnsaus est. Demonstrat, ea quae pra- 
clara 3pud Judaeos fuerunt, rerum nostrarum 
[]guras exstitisse : nu]lius asserens pretij fuisse ca 
Sacra, quorum non potuerit esse consors popilus, 
ΛΙ nostri gacrificii ne legis quidem pontifices con- 
8$orles e&se possuni; siquidem nostri Sacri ille 
oblafiones typus erant. Dt enim eorum gnimalium 
que pro populj peccatis offerebantur sanguinem 
guidem intulit jn Sancta Pontifex, corpora vero 
exira castra cremabantur : hunc. ad mpdum Chri- 
stus pro mpndi peccatis passus, Sanguinem quidem 
suum jp Sancta intulit Patri tanquam Pontifex, 
rorpus auiem palo aílixum esp etra castra. Memo- 


Varig lectiones. 


"^ τοιοῦτοι 0. 09 ἀπαραίτητυν ϱ. 3 o) τῶν ἐν ο. 3" λαϊκοί in. 


Ραταυι. Οκ. CXXY. 


13 





385 


THEOPHYLACTI BULGARUE ΑΒΟΠΙΕΡ, 


396 


riam: itaque iftius sscrificii perficientes nostri pon- A λοῦντες ot παρ" ἡμῖν ἀρχισραῖς, τὸ αἷμα τοῦ Κωρίου 


tifices, sanguinem Domini in. nostra sancta. et ad 
altare, lanquam in. celum ferunt, Hane oh rem 
legis pontificibus non licet ex hoc altari cdere, 
tanquam alienigenis, et qui supra mundum  diunc 
non sapiant: nos autem sectis. 

VEns. 19. Exeamus igitur ad ewm extra castra, 
improperium ejus portantes. Quia extra purtam 
Christus passus est, egrediamur et uos sd ipsuin 
extra portam, hoc est, extra mundum, improperium 
ejus ferentes, hoc est, cadem «um ipso patientes. 
lpse instar condemnati ac latronis, cruci cst 
allizus foris : nos itaque e mumdo ejusque rebus 
splendidis exire non pudeat, etiamsi ignominia hoc 
videatur. liursus autem eos adhbortatur ca ferre 


εἰς τὰ παρ ἡμῖν ἅγια, καὶ εἰς τὸ θὐσιαστῆριον cla- 
χομίζουσιν, ὡς εἰς οὐρανόν. Atb τοῖς νομιχοῖς ἀρχ- 
ερεῦσιν οὐκ ἔξεστιν ix. τούτου τοῦ θυσιαστηρίου 


᾿φαγεῖν, ὣς ἄλλογενέσι, χαὶ ὡς μὴ ὑπὲρ τὸν χόσμον 


τοῦτον φρονοῦσι». ἡμεῖς δξ οὐχ οὕτως. 

'σοίνν» ἐξερχώμεθα xpóc αὐτὸν ἔξω τῆς παρ: 
ειιξοΆῆς, τὸν ἀνειδισμὸν αὐτοῦ φέροντες. Ἐπεν 
ἔξω τῆς πύλης Ἔπαθεν ὁ Χριστὸς, ἑξερχώμεθα καὶ 
ἡμεῖς πρὸς αὐτὸν ἔξω τῆς πύλης, τουτὲστι, τοῦ x/a- 
poo, tór ὀνειδισμὸν» αὐτοῦ φέροντες, τουτέστι, 
τὰ αὐτὰ αὑτῷ πάσχοντες. Ἐχεῖνος ὡς χατάδικος καὶ 
λῃηστὴς ἑσταυρώθη ἔξω' ph τοίνυν μηδὲ fpe; 
αἰσχυνθῶμεν ἑξιέναι ἔξω τοῦ χόσµου xal τῶν τούτου 
λαμπρῶν, xày ἀτιμία δοχῇᾗ τοῦτο. Πάλιν δὲ προτρέ- 


qua a Jud:eis inferuntur ipsis, sive injurixe, sive D πεται αὐτοὺς φέρειν τὰ παρὰ τῶν Ἰουδαίων i-- 


rapinze fuerint. 

Vgns. 14. Non enim habemus hic manentem εἰτὶ- 
tatem, sed. futuram — inquirimus.  Confirmat hic 
necessarium esse ut egrediamur extra portam, hoc 
est mundum. Non habemus enim participationem 
aliquam in: hoc. mundo, quandoquidem neque 
maueat, Debemus igitur fugere extra hunc, et ad 
futuram urbem accurrere, hoc est ad celum. 

VEgna. 15. Per ipsum igitur offeramus hostiam 
laudis semper Deo, id est, (ructus labiorum confi- 
tentium nomini ejus. Per ipsum ceu per Pontilicem 
secundum carnem, offerimus Patri hostiam laudis, 
hoc est. gratiarum actionem. Gratiss enim agimus 
Patri, quia Filium suum dederi pro sanctifica- 
tione nostra: hoc autem propter infirmos. Nam 
quod Filii sit 70 gratia, planum est ex eo quod 
sit xqualis ei cum Patre lionos, Ut enim omnes, 
inquit, Filius. honorent, quemadmodum honorant 
Patrem. Ista. igitur gratiarum actio, fructus est 
lahioruin confitentium, hoc est, laudantium nomen 
ejus. ltaque neque hujus sacrificii possunt esse 
participes legis pontifices. Non possunt enim gra- 
tias agere pro sanguine Christi, qui non omnino 
per ipsum sanctificati sunt, eo quod permaneant in 
incredulitate. Aniniadverte autem, quf rursus eog 
ad gratiarum actionem impellat, uti neque murmu- 
rent, neque asperum quiddam ac temerarium 
loquantur prz pusillanimitate aut desperatione. 

Vins. 16. Beneficentig vero et. communicationis 
nolíte oblivisci. Ubi sunt ii qui prietexentes egesta- 
tem, ejus nomine nihil impertire volunt ? Audiant 
hic, quod pauperrimos, nempe quibus facultates 
direpLe erant, adhortetur Paulus ne. eleemosyn:z 
obliviscantur. Hanc autem — communicationein 
nominal ; quam vero ob causam, sepe diximus. 

Talibus enim hostiis promeretur Deus. Gratiarum 
aclionis, et beuefleentie. Qui enim gratus δεῖ, 
planum est eum ad impertiendum propeusum 
esse, ut qui sciat quantis bonis sit donatus. 

' VeBs. 17. Obedite praepositis vestris. Episcopos 
hic intelligit. Cum autem prius eos laudibus 
evcxisset, fideles eos appellando, ac dignos quos 
imitarentur ii qui eos contemplarentur, ei ob ocu- 


αγόµενα αὐτοῖς, κἂν Όδρεις elev, x&v ἁρπαγαί. 

Ov yàp ἔχομεν ὧδε µένουσαν πὀ.ιν, ἁνὶ 1ὰ τὴν 
[(éAAovcav ἐπιζητοῦμεν. Τὸ δεῖν ἐξέρχεσθαι ἔφω 
τῆς πύλης, τουτέστι τοῦ κόσμον, χατασχευάζει. 
Obx ἔχομεν γὰρ µετοχήν τινα Ev τῷ χύσμῳ τούτῳ, 
ἐπεὶ οὐδὲ μένει. Ὀφείλομεν οὖν φεῦύχειν Ex τούτου, 
χαὶ πρὸς τὴν μὲλλουσαν πόλιν τρέχειν, τουτέστι τὸν 
οὑρανόν. - 

Δι αὐτοῦ obr ἀγαρέρωμεν θυσίαν aivéceoc 
διαπαντὸς τῷ θεῷ, εουτέστει, xapzóy χει λέων 
ὁμο.Ἰογούνζων τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. Δι αὐτοῦ, ὃς 
6; Αρχερέως τὸ κατὰ σάρχα, ἀναφέρομεν Πατρὶ 
θυσίαν αἱνέσεως, τουτέστιν, εὐχαριοτίαν. Εὐχαρ.- 
στοῦμεν γὰρ τῷ Πατρὶ, ὡς τὸν Υἱὸν αὐτοῦ δόντι ὑπὲρ 


C τοῦ ἁγιάσαι ἡμᾶς. Τοῦτο δὲ διὰ τοὺς ἀσθενεῖς. Ἐπεὶ 


ὅτι τοῦ YloU fj χάρις, δῆλον Ex τοῦ ἴσην εἶναι τὴν 
τιμήν. "Iva γὰρ, quoi, ειμῶσι πάντες τὸν Yióv, 
Δαθὼς τιμῶσι τὸν Πατέρα. Αὕτη οὖν 1] εὐχαριστία 
Χαρπόὀς ἐστι χειλέων ὁμολογούντων, τουτέστιν, ἑἐξ- 
Ὁμολογαυμένων τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. "Love οὐδὲ ταύτης 
τῆς θυσίας ἔξεστι μεταλαθεῖν τοῖς νομιχοῖς &pyiz- 
ρ8ῦσιν. Οὐ γὰρ δύνανται εὐχαριστῆσαι ὑπὲρ τοῦ 
αἵματος τοῦ Χριστοῦ, οἱ µηδόλως αὐτῷ ἁγιαάθέντες, 
διὰ τὸ ἀπομεῖναι ἓν αὐτῇ τῇ ἀπιστίᾳ. "Opa δὲ «πῶς 
πάλιν οἷς τὸ εὐχαριστεῖν «ὐτοὺς συνωθεῖ, xal μὴ 
ΥοΥΎνζειν, μηδὲ θρασύ τι xal τολμηρὺν φίἐγγεσἒαι 
ἀπὺ µικροψυχίας. 


Τῆς δὲ εὐποιῖας xal κοινωνίας μὴ ἐπι.λανθάνε- 
σθε. Ιοῦ οἱ προφασιξόμενυι πενίαν, xal διὰ τοῦτο 
μὴ µεταδιδόντες; Ἀκουσάτωσαν ὅτι τοῖς πενεστάτοις, 
τοῖν διαρπαγεῖσι παραινεῖ Παῦλος ph ἐπιλανθά- 
νεσθαι τῆς ἑλεημοσύνης. Ταύτην δὲ χοινωνίαν Óvo- 
µάνει, δι ἣν πολλαχοῦ αἰτίαν εἴπομεν. 


Τοιαύταις yàp θυσἰαις εὑαρεστεῖται ὁ θεός. 
Ταὶς τῆς εὐχαριστίας xal τῆς εὐποιῖας. Ὁ γὰρ εὓ- 
χάριστος, πρόδηλον ὅτι xal εὐμετάδοτός ἐστιν, ἅτε 
εἰδὼς τίνων ἡδίωται, 

Πείθεσύε τοῖς ἡγουμέγοις ὑμῶν. Περὶ ἐπισχό - 
πων λέγει. Πρότερον δὲ ἐπαινέσας αὐτοὺς ἐν τῷ 
εἰπεῖν, πιστοὺς καὶ ἀξίους τοῦ ῥηλοῦσθχι παρὰ τὼν 
ἀναδεωρούντων :ὑὐτοὺς, τότε ἐπάγει΄ Πεί)εσθε. TL 


397 


"EXPOSITIO IN EPIST. AD HEBRJEOS. — (AP. XLI. 


298 


οὖν; Παντὶ ἄρχοντι πείθεσθαι δεῖ, xàv xaxhc ᾗ; A los ponerent, tunc infert : Obedite. Quid ergo ? :um- 


Πῶς λέχεις τὸ, xaxóc; Ἐὰν phy περὶ τὴν πίστιν, 
φεῦγε αὐτὸν, xiv ἄγγελος Ex τοῦ οὐρανοῦ Tl. Ἐὰν 
δὲ xe! τὸν βίον ᾗ χακὸς, πείθου αὐτῷ. Πάντα γὰρ 
ὅσα ἂν «Ίέγωσιν ὑμῖν ποιεῖν, ποιβῖτθ' xarà δὲ 
τὰ ἔργα αὐτῶν μὴ ποεῖτε. Περὶ ἐξ τῶν κατὰ πίστιν 
δι:φθαρµένων λέχει’ Αιδαχαῖς xoulAaic καὶ ξέναις 
μὴ περιφέρεσθε. Τί δήποτε; "Ότι ὁ μὲν χαχῶς 
ποιῶν 99, οὐχ ἂν χαχῶς βιαῦν συ μθουλεύσῃ τοῖς ἅλ- 
Ἆοις * καὶ Ὑὰρ xaY αὐτὸς ταῦτα πράττων αἰσχύνεται * 
χαὶ δῆλον ix τοῦ μηχανᾶσθαι πἀντᾳ τρὀτον χρύ- 
πτειν ἃ πράττει” ὁ δὲ περὶ τὴν πίστιν καχὶς, xai τῷ 
λαῷ ἂν χηρύξει «5 αὑτοῦ φρόνημα. 


Καὶ ὑπείκετε. Thv ἐπιτεταμένην πειθὼ διὰ τοῦ, 
Φπείκεςε, δηλοῖ, ὥστε xat δι’ ἔργων αὐτοῖς δουλεύειν, 
εἰ δεῄᾗσει. 

Αὐτοὶ γὰρ ἁγρυπνοῦσιν ὑπὲρ τῶν yrvxoy ὑμῶν, 
ὡς «2όγον ἁποδφσοντες. ᾽Αχουέτωσᾳν οἱ ἡγούμε- 
vot, ὅτι ὥσπερ τὸν λαὸὺν πειθήνιον εἶναι χρὴ, οὕτω 
καὶ τὸν ἱερέα ἄγρυπνον ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, ὡς μέλλοντα 
Φοῦναι λόγον ὑπὲρ ὧν αὑτοὶ ἁμαρτάνονσιν. 

"Iva μετὰ χαρᾶς τοῦτο ποιῶσι, καὶ μὴ ecard- 
ἔοντες' dAvoita déc γὰρ ὑμῖν τοῦτο. Ἐὰν μὲν ὑπ- 
εἰχῃς, Φησὶ, xal θεραπεύῃς τὸν ἡγούμενόν σου, τὸ 
βάρος τῆς ὑπὲρ coU φροντίδος χοῦφον ποιεῖς αὐτῷ, 
ἅτε χαίροντι ἐπὶ τῷ ὑποτάσσεσθαί σε. Ἐὰν δὲ ἁπ- 
αναισχυντῇς, αὐτὸς μὲν xal οὕτως ἀγρυπνήσει ὑπὲρ 


quid omni magistratui obtemperandum est, licet 
malus fuerit? Quomodo dicis, malus ? Si circa 
fidem, fuge cum, etiansi angc]jus de ccelo fuerit. 
Si autem in moribus malus sit, chjempera ci. 
Omnia enim. quecunque dixerint. vobis ut. facia:is, 
facite : secundum autem opera eorum nolite facere", 
De iig autem qui circa fidem sunt corrupti, ait: 
Doctrinis variis et peregrinis nolite circumagi. Quid 
ita? Nam male agens, liaud aliis consulct ut male 
vivant. Nam et ipse talia perpetrans, rubore 
suffunditur; quod velinde liquet, quia conglur 
omni ratione occultare quod perpcetrat, Qui verp in 
fide perversus fuerit, populo etiam suam opipio- 
nem promulgare cupit. 


Et subjacete eis. Intensam hic. obedien.iam per 
verbuin, ὑπείχετε, indicat, adeo ut etiam ig ppe- 
ribus serviamus iis, 5j res exigit. 


Jpsi enim vigilant pro animabus vestris, tanquam 
ΦαΗοκεπι reddituri. Audiont hic prepositi, quod 
perinde ut populum morigerum esse convenit, sic 
sacerdotem esse excubitorem pro populo, ut. qui 
rationem sit pro peccatis eorum regdditurus, 

Ut cum gaudio hoc faciant, et non gemgntes : 
7] hoc enim non expedit vobis, Si cesseris, 
inquit, et morem gesseris preposito $uo, onus 
quod ex cura tui ille gerit, ei leve reddis αρ facile, 
uL qui gaudeat propter obedientiam | tam. Sin 
impudens.sis et inobediens, ipse quidem etiam 


τῆς σῆς ψυχῆς' πλὴν, ἐὰν μὴ διορθώαῃ τὸ ἀνυπό» C. sic vigilabit pro anima tua: nisi tamen correxeris 


τακτον, ατενάξει.χατὰ σαῦ πρὸς τὸν Θεόν’ ὅπερ 
ἀλυσιτελές σοι, "Opa δὲ, οὐχ ἐπιτρέπει τῷ Ίχου- 
μένῳ ἄλλως ἀμύνασθαι, εἰ μὴ àà στεναγμοῦ. Τοῦτο 
«δὲ αὐτῷ μὲν πραὐπάθειαν ἐγκαθιοτᾷ' τῷ μέντοι 
ἁδιορθώτῳ ἐκείνῳ, μείζονα τὴν πυρὰν τῆς χολάσεως 
ὑπανάπτει, αὐστηρότερον χολαστὴν παρακινοῦντι τὸν 
Βεόν. Ὥστε μὴ ἐπειδὴ στεναγµός ἐστι, χαταφρον/- 
σῃς, Ó τῷ ἡγουμένῳ ἀπειθῶν, ἀλλὰ πλέον φοθήθηςι, 
ὅτι τῷ θεῷ σε παραδίδωαι. 


Προαεύχεσθε περὶ ἡμῶν * πεποίθαµε» γὰρ óc 
κα λὴν συνείδησιν ἔχομεν ἐν πᾶσιν. Ἐπειδή τινες 
διέθαλλον τὸν ᾿Απόστολον, ὡς ἁποστασίαν ix τοῦ 
νόµου διδάσχοντα, διὰ τοῦτο ἀπεχθῶς εἶχον πολλοὶ 
τῶν Ἑθραίων ** πρὸς αὐτόν. Διὸ οὔτε τὸ ὄνομα αὐ- 
του ἐν ἀρχῇ τῆς Ἐπιστολῆς τέθειχεν, ὡς μὴ ἄνεχο- 
Μένων αὐτῶν μηδὲ τοῦτο ἀχοῦσαι. ᾽Απολογούμενος 
οὖν νῦν πρὸς αὐτοὺς, πρῶτον μὲν ἀξιοῖ αὐτοὺς sÜ- 
χεσθαι ὑπὲρ αὐτοῦ, ὃ παρὰ τῶν φιλούντων εἰώθαμεν 
αἰτεῖσθαι ' ἔπειτα xal δείχνυσιν αὑτὸν ἀθῶον. "Ev 
πᾶσι γὰρ, οὐ µόνον τοῖς ἐθνικοῖς, ἀλλὰ xat ὑμῖν, οὐ- 
δὲν μετὰ ὑποκρίσεως πεποιῄχαμεν, ἀλλὰ τὸ συνει- 
ὃς ἡμῶν xata póv ἐστι, xal οὐ ουνοΐδαµεν ἑαυτοῖς 


7 Maub. xxii, S. 


inobedientiam 1usm, ingemiscet adversus te ad 
Deum : quod sane 4ibi inutile futurum est, Expende 
autew, quod preposito non aliter vindictam per- 
mittat, quam per gemitum. Istud autem mansue- 
iudinem in ipso operatur : ille vero qui vits» sue 
mores in melius non mutat, mejorem supplicii 
pyram accendit, utpote qui Deum severiorem vin- 
dicem exeitat. Quocirca tu qui praeposito immori- 
gerus es, noli eum contemnere quia gemitus 
tantum edi: quin potius metue, quia Deo te 
tradit. 

Vens. 18. Orate pro nobis : confidimus enim quod 
bonam conscientiam habemus in omnibus, Cum non- 
nulli Apostolum calumniabantur, ceu defectionem 
a lege doceret, eam ob rem plerique ex Hebrzis 
erga illum infenso erant animo. Hanc ob rem ne 
nomen quidem suum in Epistole hujus principio 
posuit, quandoquidem illud aures ipsorum non fer- 
rent. Nune ergo sese excusans apud eos, primum 
quidem rogat, ut ipsi pro se ad Deum preces fun- 
dant : id quod ab amicis nostris solemus efflagita- 
re :deinde se innocentem monstrat, In omnibus 
enim, non solum apud gentes, scd ne apud vos 
quidem quidquam per simulationem aut fucum 


Varie lectiones. 


9? βιῶν ϱ. ?* τῶν πιστῶν Ἑδραίων m. 





302 


egimus, sed-consciemia mostra pura est: nec Su* Á 


mus conscii nobis quod insidias vobis struximus, 
aut mali quidquam | adversum vos perpetravimus, 
aut vos calumaniati sumus. 

Bene volentes xcouversari. lloc cst, cupientes citra 
offendiculum vitam ducere, citraque scandalum. 
Etenim hoc ipsum quod dico, legem abrogatam 08” 
se, non est inimici neque hostis. Namqüe lcgis 
completionem potius induco, adcoque adumbratio- 
nem illam ecnsummationemn jam tandem accepisse 
estende. Quouodo igitur. defectionem hanc dice- 
tis? ecqui non potius ego benefactor vester judicor, 
ad perfectionem vos totos ducens, ac omniuo trans- 
ferens vos ab umbra, et infantili affectu ? 

Vgas. 19. Amplius autein deprecor vos loc facere, 
quo celerius restituar vobis. Woc valde amantis est 
ipsorum, quod ita ardenter et ex animo pro sese 
illos precari cupiat, ut celerius restituatur ipsis. 
Simul autem ostendit sese conscientize sux. fidere, 
ac eam ob rem ad eos accurrere : quod sane liaud 
lecisset, 762 si sibi alicujus mali fuissel con- 
: cius. 

ΥΕῃς, 90. Deus autem. pacis. Cum primum ab 
ipsis petisset. orationes, cosque hac in re houore 
allecisset, pro ipsis etiam deinceps hoc modo preces 
ad Deum ipse fundit. Quandoquidem, inquit, Deus 
pacis est, non oportet vos dissidere à. me, idque 
propter rumorem solum. 

Qui reduxit ex mortuis pastorem ovium illum 
viagnun, Sermonem de. lesurrectiore apud. ipsos 
contirp.at, ex lsaiz vaticinio locum adducens. Ται- 
quau vero et alii pastores quidem sint, sed parvi, 
magnum, dixit. Multi namque Propbeta doctores 
geni; sed unus preceptor omnium Christus. 

1n. «anguine. Testamenti eterni, Dominum πο 
sirum Jesum. Hoc est, excitavit ipsum ex mortuis 
qui mortuus fuerat, et sanguinem suum effuderat, 
ut daret nobis Testamentum, non, ut legale illud, 
dissolvendum, rerum quod in sempiternum duret. 
Vel hunc ad nodum intelligas : Excitavit ipsum ex 
mortuis cum sanguine testámenti aterni. Excitato 
enim ipso, sanguis ejus nobis donatus est in testa- 
mentum. Nisi enim excitatug esset, sanguis ejus in 
tegtamentum nobis baud obiigisset. 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHTÉP. 


400 
ὅτι ἐπεδωωλεύόαμεν ὑμῖν, ἣ πονηρόν τι καθ᾽ ὑμῶν 
εἰργασάμεῦα, 1] διεθάλλοµεν ὑμᾶς. 


Καῶς θἐὲλογτες ἀναστρέφεσθαι. Τουτέστιν, 
ἁπροσχόπως 35 διάγειν σπουδάζοντες xal ἀσχανδαλί- 
στως. Καὶ γὰρ τοῦτο αὐτὸ ὃ λέγω, ὅτι χατήργηται 
6 νόμος, οὐχ ἐχθροῦ οὐδὲ πολεµίου ἑστί. Πλήρωσιν ^ 
γὰρ μᾶλλον εἰσάγω τοῦ νόµου, καὶ τὴν σχιαγραφίαν' 
δείκνυ κι τὸ τέλειον λαθοῦσαν. Πῶς οὖν &roccaoís. 
τοῦτο; Ili δὲ οὐκ εὑεργέτης ὑμῶν ἐγὼ, ἐπὶ τὸ τέ- 
λειον ὅλους ἅγων, xol πάντη ἀφιστῶν τῆς σχιᾶς. 
xaX τῆς νηπιώδους διαθέσεως. 


Περισσοτέρως δὲ zapaxado τοῦτο κοιῆσαι, 
ἵνα τἆχιον ἁποχατασταδῶ ὑμῖν. Τοῦτο σφύδρα 
φιλοῦντος fjv ἀὐτοὺς, τὸ θέλειν οὕτως εὔξασθαι αὖ- 
τοὺς θερμῶς xal μετὰ πάσης απονδῆς, ὥστε τἆχιον 
ἀποχατασταθῆναι αὐτοῖς. "Apa δὲ καὶ δείχνυσιν ὅτι 
θαβῥεῖ τῷ συνειδότι, χαὶ διὰ τοῦτο προστρέχει αὖ- 
τοῖς: ὅπερ οὐχ ἂν ἐποίησεν, εἴπερ συνῇδει ἑαυτῷ 
πονηρόν τι. 

'0 8à θεὸς εῆς εἰρήνης. Ἡρῶτον παρ) αὐτῶν 
αἰτήσας τὰς εὐχὰς, xa τιµήσας κάν soU, οὕτως 
ἤδη xoi αὐτὸ» ἐπεύχεται αὐποῖς. Ἐπειδὴ, qnot, 
θεὸς εἰρήνης ἑστὶν, οὐ δεῖ ὑμᾶς διαστασιάξειν πρὺς 
ἐμὲ, xal ταῦτα ám) ἀχοῆς ψιλῆς. 


'0 ἀνα}αγὼν ἐκ νεκρῶν zór ποιμένα τῶν προ- 
decor τὸν µέγραν. Τὸν περὶ ἀναστάσεως αὖὐτ.ῖς 
Be6atot λόγον, &x τῆς "Hoatou προφητείας τὴν χρῖ- 
otv λαθών. Ὡς ὄντων δὲ xal ἄλλων ποιμένων μὲν, 
μικρῶν δὲ, εἶπε τὸ, µέγαν» Πολλοὶ Υὰρ προφΏται 
διδάσχαλοι, ἀλλ' el; χαθηγητὴς ὁ Χριστός. 

Ἐν αἵματι Διαθήκής αἰωνίου, εὐν Κύριον ἡμῶν 
ησοῦν. Τοντέστιν, Ίγειρεν αὐτὸν bx. νεχρῶν ἆπο- 
θανόντα καὶ ἐχχέαντα τὸ αἷμα αὑτοῦ, ὥστε δρῦναι 
ἡμῖν Διαθήχην 34, οὐ καταλνοµένην, ὡς fj vopgtxh, 
ἀλλὰ διαιωνίζουσα». Ἡ xai οὕτως. "Hyetpev αὐτὸν 
ix νεχρῶν σὺν αἵματι Διαθήκης αἰωνίον. Ἔγερ- 
θέντος Υὰρ, τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐχαρίσθη ἡμῖν εἰς διαθή- 
xv. Ei μὴ γὰρ ἑἐγήχερτο, οὐκ ἂν ἣν ἡμῖν τὸ αἷμα 
αὐτοῦ εἰς διαθήχην. 


VERS. 94. Ρειβοίαι vos in omni opese bono. In- ϱ Καταρτίσαι ὑμᾶς ἐν παγτὶ ἔργῳ ἁἀγαθῷ: Asíxvo- 


nuit quod opera quidem bona θἷπὶ exorsi, opus 
autem habebant in ipsis consummari : id quod o- 
ptat ipsis evenire. llie expende primum oportere 
uos ordiri, deinde consummationem ipsam a Deo 
petere. 

Ut faciatis voluntatem. ejus, Nam qui .& omni 
opere bono consunimatus est, ille facit voluntatem 
Dei, non qui ex dimidia parte boni particeps est. 


Faciens in vobis quod placeat corum se, per Jesum 
Christum. Cui gloria in secula saeculorum. Amen. 


σιν ὅτι fjp£avro τῶν ἀγαθῶν ἔργων, ἑδέοντο δὲ τοῦ 
τελειωθῆναι ἐν αὐτοῖς * ὃ xal ἐπεύχεται αὐτοῖς' 
Ὅρα 6h ὅτι δεῖ ἡμᾶς πρότερον ἄρχεσθαι, καὶ τότε 
αἰτεῖσθαι 37 τὸ τέλος παρὰ τοῦ θεοῦ. 


Elc τὸ ποιῆσαι τὸ 0&Anpa αὐτοῦ. Ὁ yàp ἐν 
παντὶ ἔργῳ ἀγαθῷ τελειωθεὶς, , ἐπεῖνος ποιεῖ tb 
θέλημα τοῦ θεοῦ, οὐχ ὁ ἐδ ἡμισείας τὸ χαλὸν µε- 
πιών. 

Ποιῶν ἐν ὑμῖν τὸ εὐάρεστον ἑνώπιον αὐτοῦ, 
διὰ ᾿[ησοῦ Χριστοῦ. Ὦ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας 


Yarie lectiones. 


5 ϱὐδοχίμως m. 34 χληρονομίαν m. 


3! ce)ctoO at αἱτεῖν. 0. 


401 


EXPOSITIO'IN ETIST. AD HEDBAS.EOS. — CAP. ΧΙ: 


4C2 


τῶν αἰώνων. Ἁμήν., Ὥστε ὅταν ποιῶμεν ἡμεῖς τὸ Α ltaque quando fecerimus quod bonum:est, Deus [4- 


καλὸν, ὁ θεὸς ποιεῖ τοῦτο iv ἡμῖν διὰ Ἰησοῦ Χρι- 
στοῦ, τουτέστ', µεσίτῃ xal ἑνεργῷ ἑκείνφ χρωμµε- 
voc. 'O Υὰρ τὴν σωτηρίαν ἡμῶν ἐξ ἀρχῆς ἑνεργή- 
σας, τί θαυμαστὸν εἰ xol kv τῇ ἑργασίᾳ τῶν ἀρετὸν 
μεσίτης γίνεται, xal τὸ Πατριχὺν θέληµα kv. ἡμῖν 
πληροϊ αὐτὸς ἐνισχύων ἡμᾶς xaX ἑνδυναμῶν πρὸς 
τὰς ἀγαθὰς πράξεις; Επὼν δὲ τὸ, εὐάρεστον, προσ- 
έθηχε τὸ, ἐνώπιον αὐτοῦ. Τότε γὰρ ὄντως εὗαρ- 
εστοῦμεν, ὅταν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ χαλοὶ φαινώμεθα, 
οὐχ ὅταν ἑνώπιον τῶν ἀνθρώπων. "O xax ὁ Δαθιδ 

έχει’ Κατὰ τὴν καθαριότητα τῶν χειρῶν [rov 


ἐνώπιον τῶν ὀφθα.ιμῶν αὑτοῦ. Καὶ ὁ 'Hoata;*. 


᾽ΑΦέ.εσθε τὰς πογηρίας ἀπέναντι τῶν ὀρθα.λκῶν 
μου. 


Tov τῆς παραχ.1ήσεως. '"Opi;;9 urbs ἐπέσταλ- 
χε, τοῦτο τοῦτοις Σπιστέλλει. Ον λέγει bk, τῆς παρ- 


αινέσεως, ἀλλὰ, τῆς παραχ.λήσεως, τουτέστι, τῆς 


παραµυθίας, τῆς εἷς τὸ ὑπομένειν προτροπῆς, διὰ 
τὸ πρὸς τοὺς θλιβοµένους εἶναι αὑτῷ τὸν λόγον. 

Καὶ γὰρ διὰ βραχέων ἐπέστει.λ8 ὑμῖν. Τοσαῦτα 
εἰπὼν, ὅμως βραχέα ταῦτά φησιν, ὅσον πρὸς à 
ἐπεθύμει λέγειν. "Doavel δὲ τοῦτο λέγει αὐτοῖς El 
χαὶ ὁλιγοψυχεῖτε, ἀνέχεσθά µου, o5 γὰρ ἔχει τις 
t^e μῆχος τῶν λεχθέντω» ἁπαγορεῦσαι  ὃ »aX ἐν 
τοῖς ὁλιγοψύχοις ὀρῶμεν γινόµενον. TOv γὰρ τοιούτων 
ἐστὶ τὸ μὴ ἀνέχεσθαι λόγου μακροῦ. 

Γινώσκεεα τὸ» dós.lgór Τιμύθευν dxoAs.lvpé- 


Παραχα.1ῶ δὲ ὑμᾶς, ἆδελφοὶ, ἀγέχεσθε τοῦ Ad- 5 


cit hoe in nobis per Jesum Cliristum, lrocest, illo 
mediatore atque operatore usus. Qui enim in prin- 
cipio nobis salutem est operotus, quid mirum si in 
opcratione etiam virtutum  inediator sit; ac Pater- 
nam in nobis voluntatem impleat ipse nos confor- 
tans, οἱ robur inspirans ad bonorum operum trans- 
actiones? Porro, cum dixisset, quod placeat, adje- 
cit, coram se. Tum enim revera-ei placemus, cum 
eoram Deo boni apparemus, non quando eoram 
hominibus. Quod ct Propheta David inquit : Secun- 
dum puritatem manuum mearum coram oculis ejus ** : 
et Isaias : Auferte malum e conspectu oculortm meo- 
rum 9», 


763 Vtns. 22. llogo autem vos, fratres, sustinete 
werbwm consolationis. Viden' ? quod nemini seripsit, 
hoc istis seribit.. Non dicit autem, admonitionis, sed 
παρακλήσεως, hoeest consolationis, ad tolerantiam 
adhortationis, eo quod ad afflictes loquebatur. 


Etenim paucis scripsi vobis. Cum tot dixisset, bre- 
via tamen dicit, respectu eorum qu: dieere cupi- 
vit. Propemodum autem hioc eis dicit : Etsi pusil- 
lanimes estis, sustinete me: non enim quisquam 
de prolixitate dictorum conqueri potcst, quod in 
despondentibus animum fieri cernimus. Tales enim 
prolizum sermonem non ferunt. 
€ Vans. 95. Cognoscite fratrem Timotheum absolu- 


yov. Μᾶλλον πρὸς τὸν Τιμόθεον οὐχ εἶχον ἀπεχθῶς, C (μι. Erga Timotheum non adeo erant infenso ani- 


διὸ καὶ αὐτὸν προεστήδατο. ᾽Απολελυμένον δὲ πὀθεν; 
"H ἐν φυλαχῇ ἦν, xaX ἀπελύθη - f) ἐξ ᾿Αθηνῶν ἁπ- 
ε,έλυτυ * ἐχεῖ γὰρ fv. 

Μεθ᾽ οὗ, ἑάν εἀχιον ἔρχηται, ὄψομαι ὑμᾶς. 
Καὶ τοῦτο ἱχανὺν αὑτοὺς πεῖσαι χαθυφεῖναι τῆς πρὸς 
αὐτὸν ἀπεχθείας, εἴγε ἔτοιμής ἔστιν ἑλθεῖν μετὰ 
τοῦ μαθητοῦ. Ἴσως δὲ εἰκὸς τοῦτο ἐχδῆναι, χαὶ 
ἀπελθεῖν elg τὴν Ἱουδαίαν ἀπὸ 'Ῥώμης. ᾽Απελύθη 
γὰρ τὴν πρώτην ὑπὸ Νέρωνος, χαθὰ xai ἐν προοι- 
plo τῆς Ἐπιστολῆς εἴπομεν. 

Αυπάσασθε πάντας τοὺς ἡγουμένους ὑμῶν, 
xal πάντας τοὺς ἁγίους. "Opa πῶς αὑτοὺς τιμᾷ, 
εἴγε δι αὐτῶν τοὺς ἠγουμένους προσαγορξύε:’ μᾶλ- 
λον γὰρ ἔδει τοῖς ἡγουμένοις ἐπιστεῖλαι, καὶ δι 
ἐχείνων τοὺς ἀρχομένους προσαγορεῦσαι * ὁ δὲ σο- 
φώτατα τοὺς ἀσθενεστέρους ἐκθεραπεύει. 

᾽Ασπάζονται ὑμᾶς οἱ ἀπὸ τῆς "ItaA(ac. Οὕτως 


ῥμῶν περιέχοµαι, ὥστε (4j μύνος ἐγὼ ἁἀσπάζεσθαι 


ὁμᾶς, ἁλιὰ χαὶ ἄλλοις ἐγχαταστῆσαι τὸν πρὸς ὑμᾶς 
πόθον τοσοῦτον, ὥστε xal ἀπὸ τοσηύτου διαστήματος 
ἐρᾶν ἐχείνους ὑμῶν, χαὶ διὰ τοῦτο ἀσπάζεσθαι. 

'H χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν. Ἁμήν. Ἐπειδὴ 
χοινόν τι ἐστὶν ἡ χάρις, χοινῇ ταύτην πᾶσι χαὶ ἡγου- 
µένοις xe ἀρχομένοις ἐπεύχεται. Ti, δέ bac à 
χάρις; Ἡ ἄφεσις τῶν ἁμαρτιῶν, ἡ κάθαρσις, 1) τοῦ 
Πνεύματος µετάληψι;. Tog δ' ἂν εἴη με ὑμῶν; 
Ἐὰν ph ὑδρίζητε ταύτην, ἐὰν ph ἀναξίως αὐτῆς 


** Ds3l, xvii, 22." Isa. 1, 10, 


mo, propterea ipsum primum produxit. Dimissum 
autem, unde ? Yel in carcere erat, ac dimissus est : 
vel Atlienis dimissus est : illic enim erat. 

Cum quo, si celerius venerit, videbo vos. lloc satis 
est ut persuadeat eis quo desistant ab hostili adver. 
sus ipsum animo, siquidem paratus est venire cum 
discipulo. Forsan autem verisimile est hoc ita con - 
tigisse, illumquea lema in Judzam profectum essc. 
Absolutus est enim primo sub Nerone, perinde ac 
in hujus Epistolze przfatione diximus. 

Vgns. 24. Salutate omnes praepositos vestros et sanc- 
tos. Expeude bic quanto eos honore afficiat, siqui- 


dem per ipsos, prapositos salutat : magis enim . 


eonvenicbat, ut przpositis scriberet, et per illos 


D eorum subditos salutaret : ipse vero prudentissime 


imbecilliores curat ac fovet. 

Salutant vos qui sunt ab Italia. Adeo, inquit, 
amore vestricgo teneor, ut non solus ego salutem 
vobis impertiam, verum et aliis inseram tantum 
vestri desiderium, ut tanto a vobis dissiti interv:llo, 
vos illi ament, et propterea salvere vos jubeant. 

Vgas. 25. Gratia cum omnibus vobis. Amea, Quia 
commune quiddam est gratia, communiter haue 
ipsam et praepositis et subditis exoptat. Que au- 
tem est illa gratia ? Remissio peccatorum, puritica- 
tio, Spiritus participatio. Quomodo autem fuerit 
vobiscum ? Si cam injuria non affeceritis, si non 


403 


THEOPHYLACTI EXPOSITIO IN EPIST. AD ΠΕΡΗ. 


404 


indigne eá vivátis. Perseverat enim apud mos, À πολιτεύσησΏε, Παραμένει μὲν γὰρ, ὅταν ἔργα χρη: 


quando opera bona habemus : avolat autem a: no- 
bis, quandosecundum mandata éjus qui hanc no- 
bis imper!iit, non vivimus. Faxit autem Christus, 


ut gratia:n illam et quanta per illam acceperiimus, 


nos agnoscentes, non cum injuría ejus qui tánta 
nobis bona largitus est, vivamus : sed per bona 
Gpera glorificantes illum, adeoque 76/4 common- 
Slrantes quod non in ingralos ac beneficii imme- 
mores gratiam istam reposuerit, teneamus haud- 
quaquam diminütam in animabus nostris, in ipso 
Christo benefactore apimarum nostrarum. Cum 
quoPatri sit gloria, una cum sancto Spiritu, nunc 
tt semper, et in ssecula seculorum. &men. 


στὰ Eyopev* ἀφίπταται δὲ, ὅταν ph χατὰ τὴν kvxo- 
λην *6 τοῦ. ταύτην διδόντος ἡμῖν ζῶμεν. "AXAX γέ- 
νοιτη ἐπιγινώσχδνῖας ἡμᾶς ταύτην, καὶ ὅσα δι αὖ- 
τῆς ἑλάδομέν, ph ἐπὶ ὕδρει τοῦ τοσαῦτα ἀγαθὰ 
{ρισαμένον ἡμῖν ἠολιτεύεσθαι ' ἀλλὰ διὰ τῶν ἀγα- 
θῶν ἔργων δοξάνοντας ἐχεῖνον, xal δειχνύντας ὡς 
οὐχ El; ἀχαοίστους xai ἀγνώμονας τὴν χάριν ταύτην 
κατέθετο, ἔχειν ταύτην ἀνελάττωτον Ev ταῖς φυχαῖς 
ἡμῶν, ἓν αὐτῷ τῷ Χριστῷ τῷ εὐεργέτῃ τῶν ἡμετέ- 
pov ψυχῶν. ΜΕθ᾽ οὗ τῷ Πατρὶ δόξα, ἅμα τῷ ἁγίῳ 
Πνεύματι, νῦν xai ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς. αἰῶνας τῶν. 
αἰώνων. ᾽Αμὴνι 


Varie lectiones. 


$5 «ic ἐντολάς m. te 











------ αρ. -- € —: 


BONXF"ACI ΕΙΝΕΤΤΙ 


ORDINIS ΡΗΑΡΙΟΛΤΟΒΕΝΜ 


IN TERTIUM TOMUM' THEOPHYLACTI 
PRJEFATIO. 


f. Cum viri gravissimi; quorum auctoritale commoveri me equissimum erat, impense 
oplare se mihi significassent, vt tertii hujus edendi tomi in me curan reciperem, laborem 
hunc delrectandum mihi minime censui, presertim cum ii, qui suo me pene imperio 
compellere potuissent, pro eximia humanitate sua ad id muneris subeundum persuadere 
ralione maluerint ; neminem. aientes id magis decere, quam me, qui inedita Theophbylacti 
Opera, quibus tomi istius pars maxima constat, Latine vertenda suscepissem. Cum igitur 
ad id, quod sine piaculo recusare vix poteram, aggrediendum animum appulissem, facile 
intellexi, assumpti partem operis esse nonnulla in tomum eumdem prefari, quibus ope- 
rum, qua conlinet, laborisque; quem in eodem insumpsi, rationem aliquam lectoribus 
redderem. Qua in re illud omnium primo purgandum videretur, quod tertius iste Theoph: 
lacti tomus malto fortasse serius, quam spes facta fuisset, in lucem nunc demum profera- 
lur; nisi quee dicenda inferius mihi sunt, labore me isto levarent. Ex iis enim planum 
compertumque fiet, nullius incuria, sed rei melius gerende studio moram tantam injectam 
fuisse. Cum namque pleraque opera quc volumen istud complectitur, aut admodum rara, 
aut plane inedita forent, ac quaxlam etiam delecta recentissime, in iis colligendis (quod 
nonnisi aliena opera praestari poterat), in eisdemque ad prelum parandis plus temporis 
insumi oportuit quam putabatur. Necesse itaque fuit ceptam tomi hujus impressionem 
aliquandiu intermittere. Verum ne interim res omnino et undequaque suspensa maneret, 
εἰ ne plus equo studiosorum hominum exspectatio. produceretur, solertes editienis hujus 
curatores tomum quartum, qui et ultimus erit, prelo subjiciendum curarunt, ut quo se- 
rius studiosi terlium istum accipiunt, eo maturius sint tomum ultimum .accepturi : cujus 
cum impressio multum progressa jam sit, polliceri certo possumus, eum paucis posthac 
mensibus proditurum in lucem. Quam sane brevem dilationem eo eequiore animo tolera- 
bit benevolus lector, quo majorem est ex hujus voluminis lectione voluptatem perceptu- 
rus cam ob eximiam operum in eo eontentorum prestantiam, tum propter insignem 
eorumdem varietatem,. qua presertim iis, qui jam editi sunt, tomus iste precellit. Cum 
enim ezegetica illi tantum opera exbibeant, bic οἱ exegetica, et oratoria, eL sacra, et pro- 
fana, εἰ historica, et politica, et dogmatica haud injucunda sane permislione complectitur, 
ut patet ex ipsorum operum catalogo, qui sequens est. l. Commentarius in Acta apostolo- 
rum, editus olim a Sifano. Il. Alter in eadem Acta Commentarius recens erutus ex biblio- 
theca Vaticana. HI. Commentarius in Epistolas. Catholicue. 1V. Oratio in adorationem cru- 
cis. V. Oratio in prasentationem B. Marie Virginis. Vl. Martyrium quindecim martyrum, 
qui passi sunt imperante Juliano Apostata. VII. Allocutio de iis in quibus Latini reprehen- 
duntur a Grecis. VI. Institutio regia ad Constantinum Porphyrogenitum. IX. Encomium 
in. imperatorem Alexium Comnenum. X. Epistola viginti recens erute ex bibliotheca Vati- 
cana. XI. Extrema pars hamilie undecime in Resurrectionem. ΧΙ. Commentarius in Ácta 
apostolorum ex bibliotheca Florentino Medicea. ΧΙ. Epistole a Meursio et Lamio edita. 
Quoniam vero de omnibus his aliqua premonenda sunt, quo quisque ad eorum lectioneim 
accedat paratior, Preffationem hanc in totidem quot partes tomi hujus sunt, dividam sec- 


* Editionis Venet:e quam sequimur. 





141 BONIFACH FINETTI PR/EFATIO 108 
tidnes, cum majofis claritetis gratia, tum ut quisque, quai ad singüle promonentur opera, 
teperire prg libito possit. 
SÉCTIÓ 1. 
De Commentatio it. Acta üpostolofum edito a Sifano. 


fi. Operüm omnium, qu& hoc volumine continéntur, ágmen ducit Commentafíus ín Áctà 
dpostolofum, Latine versus edilusqu& a Láurentio Sifano Prünsfeldio, J. U. doctore, Colos 
hib apud heredes Arnoldi Birckmanni antio 1857. Qua illl occasio hujus edendi operis 
foerit, quodve cohsiliam, qua in eo Latine vertendo usus sit diligentiá, duid demum àd 
cjus perfectionem preesliterit; ipse declarat cnfn in nuficupatotia Epistolà ad Fuggeros fra- 
(tes; tutn in alterd ád Joannem Sámbucum ; duas idctrco lídc in editione prétermittend:s 
hon duti. Versio satis aécuratà ac fitida est. Αι dolendüm, quod, cutn Griecum, quo usti3 
sl; le&tum corrüaptum maütilumve identidem detexisset, aut saltem dubitasset, id sclum 
üd margitlem adnotare contentus, fofutém, ünde illa manavit Expositio; nempe Mágni Chry: 
Sostomi in Acta apostolorum JIofnilias, consulere et ekpendere vel neglekerit, tel ei it 
tnentem non teheril ; hand ehim dubito, quin bàe ratione plerique textus sui loca sareire 
ác emendare potuisset. Hoc sàáne feliciter à me prtestitum esse, ex Commehtario, qui ses 
quitur, lector cláre perspiciet. Quin; cum periculum fecerim de aliquibus locis, quaxcor- 
Ρυρί8 vel mulilatà merito süspicàtus est ipse Sifánus, facile comperi, eorumdem defectum 
liajüscemodi collatione repatari enmmode potuisse. Sed cur, inquies; ego ipse non pre&- 
still, quod a Sifano fleti debuisse putabam ? Quia scilicet in alienum opus manum immit« 
lére nolüi. Uhicum tefo lócum; quem edito in textu Greco non codicis, ut ego puto, de- 
feclu, reque Sifani culpa, sed mera typographi ihicuria, lined integrá inutilatum deptehendi, 
6x Chrysostomi fonte sarcivi : ut videre potes peg. 11. Commehtarium igitur istum, ut d 
lüudto Sifano editus est, ipse recudendum curavi : nisl quod ex usu lectorum esse cen» 
5tii, Yetsicülorüm capitamque numcerós, quorum alteri nullo modo, alteri rarius, et ad 
thárginem tántum adnotati erant, accurate suis in locis ascribere. Pauca etiam ex margilie 
expunxl, ne quid esset, quod vel teneriores quorumdám animos offendere utcunque 
posset. 

Ill. Án Commentarius verb isle gehuitius Theophylácti noslri sit itus, neque Bifanus, 
héqueé quisquám a&liüs, quem viderim, in dubium hactenus revocavit. Omnes scilicet in- 
dübidm illias, uhde eiscriplus est, codicis epigraphe, qua Theophylacto ascribitur, fidem 
prestitere. Attatnen mihl, ut primum oculos In ipsum eohjeci, dübium hàác de re aliquod 
Sübortdm est, quod a Theophylacti genio ejusqu& cotnment&ndi r&tione pàu!o longius 
ibesse tiderétur. Cum enim In alils, quos edidit, Commentariis, n&mpe ἐν Etangelia, et 
' ín Epistolas divi Pauli, magistrum suum Chrysostomum compendio colligat, et si quid 
ex aliis décebpat Petribus, id, eorum suppressisnominibus, brevi oratione sübnectat; aurtot 
hujus Comnmehtarii ità plerumque prolitüs est, üt Chrysostomum ipsum, moralibus ilius 
subduclis par&nesibtis, superet) tametsi in epJgraphe bfrevittts et tontiifo ipsius jacte- 
lur (a) : dc pre&itereà dd márginem, pluriüm Patrüm scriptorumve nomina, ut ín eo Com- 
mentoriotum genere, qui Calehe vulgo appellantur, fieri solet, ascribàt. Quamvis tametfi 
ista mibi aliquem injicerent scrupulum; tamen à communi opinione minime ebducebant, 
quod probe tiossem, auctores hon semper eodem scribehdi gehere uti, etiam ih rebus noli 
üíssimilibüs; ét majorem vel minorem prolixilatem in májorem vel minorem malerie, 
que parata sit; coplam refundi posse : homiba vero Patrum, cum fere solum in margine 
appáreant, üb alio Tortasse &djubgi pothissey éaque tion satis esse, ut Catena potius dicetur 
quam Coimmentdfius ; priesertitin cum verba Patrum ita Ihvicem connexe siht, ut contineh* 
lem expositionem conliciant : solüm idcir&o ex his inferri posse Tlicophylácti lucubra- 
tioni aliqua ab aliis addita esse. Id vero hon imirüm in hujus rationis opere, quod, cum 
totum férme ek alienis dictis contextum sit, eruditus quisque arbitreri poterat, ea sibi 
omnia adjungere licere, que ex usu esse putaret, His ipse mihi obortum scrupulum, 


(α) Nempe in ea habetur, χατὰ αυντομίον συλλεγεῖσαι (supplendum, ut puto. ἐξηγήσεις) quod 
Bifanus vertit, concise ac breviter collecte, 


109 IN SÉQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. 410 
5in omnino sustuli, saltem ut^unque sopivi, Quid eum excitaverit denuo, ex mox dieendis 
perspiciium flet. 
SECTIO If. 
De Üommehiarío in Acta apostolorum recens eruto ez billiothecá f'atícatia. 


]V. Precedentis Commentarii impressio ad umbilicbm ferme pervenerat, eum Roma 
blista sunt tría folià allerius Commentarii in eadem apostolorum Acta, qui in codice bi- 
bliotheee Vaticani Theophylactum pre&fert auctorem. Facta collatione deprehendimus, 
Romenum a Sifaniano cum in aliis, tum presertim brevitate discrepare. Hoc vero nedum 
priorem dubitationem cirea genuinum illius Commentarii auctorem denuo excitavit, sed 
eliam animum eo inclinavit, ut crederem, hunc potius recens detectum, quam illum 
Theophylacto auctori ascribenduth esse * priesertim quod brevior multo sit, adeoque ad 
Theopliylácteam eommentandi r&tionem propius accedere videatur. Nonnulla alia subinde 
Roma accepta folia non solum hanc míhi suspicionem firmarunt, sed ctiam editionis hujus 
curatoribus consilium injecerunt, hunc quoque Commentarium in lucem emittendi ; ut 
quem &qualis, unius nempe codicis, auctoritas velut Theophylacti foetum. commendaret, 
15 etiam iequali publics& lucis honore frueretur. Cousilio huic, quanquam ipse auctor esse 
noluerim, répugnandum ἰδπιθῃ mihi esse non censui, quippe qui perspectum haberem, 
eruditos homines nedum certa, sed el dubia opera eodem volumine edere consuevisse. 
Hec quidem opera ad calcem voluminis plerumque rojiciuntur : at quod hoc istum locum 
teneret, in causa fuit jam absoluta Commentarii precedentis impressio. Censuerunt enim 
editores, Commentarios, qui círea eamdem versarentur materiem, eodemque ferme dubio 
laborarent, loco sejungendos non 6559. Hinc, cieteris interim preetermissis, qu&/ pre mani- 
bus habebam, hujus Latine vertendi laborem aggressus sum. Quod dum exsequor, et 
Commentarium Ípsum propius attehtiusque perspicio, in prioribus quidem sex capitibus 
et sejtimi dimidia ferme parte perpauca esse deprehendo, qu& in Commenterio Sifaniano 
non inessent, ac ferme solum in eo discrepare, quod ille multo prolixior sit, seu multo 
plura contineat. Insuper fere omnia qu& utrique communia sunt, adeo cum verbis Chry- 
sostomi congruere, ut definiri vix aut omnino non queat, utrum qua Vaticanus Commen- 
tarius in predictis capitibus habet, ex Sifaniano, vel simili aliquo exemplari, àn imme- 
diate ex ipso Chrysostomo desumpta fuerint. lllud certam videtur, ea in parteadco purum 
putum exhiberi Chrgsostomum, ut hic illi tivualus merito aptari posset : Scholia in Acta 
üpostolorum éx Chrysostomo. Alia perpauca, que ei insunt ex alio penu deprompla, Com- 
mentario jam confecto superaddi aliena manu potuere. - 

V. Sed illud hoc l6co animadvertendum est, quod, cum Chrysostomus in qualibet ex 
1.]is homiliíis propositum Lucte textum bis percurrat ; seu post primam, eamque brevem 
verborum explanationem, aliam teque brevem et quandoque breviorem, his aut similibus 
verbis premissis, subneetat : 'AXX' ἴδωμεν ἄνωθεν ck εἰρημένα, sed. superius dicta repetamus: 
auctor istius, quisquis demum ille fuerit, Commentarii modo ex prima, modo ex altera 
Explanatione verba depromit; et quidem plerumque ut in textu Chrysostomi jacent: 
solum mutatis, additis, vel demptis, majorís claritatis vel brevitatis gratia, quibusdam 
quandoque verbis, ut qui non tam de verbis, quam de sensu Chrysostomi laboraret. Qua 
lamen in re, si, quod mihi videor comperisse, candíde fateri liceat, non semper satis feli- 
citer suo ille defonetus est munere : interdum enim aut supprimit verba, quae perficiendo 
sensui necessária erant : aut superflua, que sensum interturbent potius quam clariorem 
reddant, adjungit; vel ín scholiorum delectu preterit meliora. Quam ob rem Commenta- 
rius iste Theophylacto, viro doctrína et judicii maturitate praestanti, abjudicandus videri 
jure posset, nisi hac omnia tn subsequentium librariorum oscitantiam, vel imperitiam, 
46 stepius temeritatem refundere priestaret. Illud mihi exploratum,.exemplar, quod Latine 
vertendum accepi, mendis aliisque defectibus esse respersum : cujus rei culpa non ei qui 
ipsum exaravit, qui satis diligentie pre sefert, sed Vaticano codici tribuenda videtur. 
Quidquid vero hac de re sit, eo certe major mihi in Latina concinnanda versione impen- 
dendus fuit labor, quo frequentius necesse l'aebui cum Chrysostomi fonte illud conferre; 





3I ". . BONIFACITI FINETTI PR/EFATIO A2 


ut et ejus menda corrigerem, et, ubi deesset alrjuiJ, supplerem. in iis vero, qui es alio 
fonte hausta sunt, cum Sifaniano Commentario, et apographo Florentino, de quo inferius, 
eumdem in finem contuli : plura enim singulis Hisce commentariis communia sunt, adeo 
ut alius ex alio emendari quandoque possit, atque suppleri. Quantum hujusmedi collatio- 
nibus Commentarii, quo de loquor, textum ego perfecerim, compertum, exploratumquo 
lector habebit, st advertat, verba a me ex dictis fontibus addita hisce signis [. ] inclusa 
esse. Ad marginem vero lateralem ascriptas reperiet variantes lectiones, non tamen om- 
nes ; cum superftuum et inutile visum miht fuerit, quoties manifestum aliquod mendum 
expungendum fuit, toties nota aliqua marginali Lectorem mouere, ut alias fecit Sifanus : 
ob quam rcm tamen eum reprehendendum non puto, cum non ad diligentiam vel peritiam 
suam ostentandam, sed ad omnem infidelitatis amovendam susricionem id egisse facile 
credam. 


VI. Hunc conferendi laborem, exemplaris emendandi supplendive causa, non solum in 
prioribus, ut jam innui, capitibus, sed in qualibet ipsius parte subivi. Chrysostomus ta- 
men non ita frequenter adire opus mihi fuit, cum a medio circiter seplimo capite a Chry- 
sostomo magis discedere, et Commentario in Acta apostolorum sub nomine OE£cumenii 
je dudum vulgato ad amussim fere convenire deprehenderim. Eo tamen multo est bre- 
vior, quia plures longioresque in illo contenlas expositiones, qua fortasse mera addita- 
menta sunt, preetermittit. Séd me fortasse híc quisquam interpellabit rog&ns : Tune igitur 
GEcumenii Commentarium in Theophylacti editione nobis exhibes? Minime vero. Sed 
Commentarium Theophylacto ereptum, Vaticano cedice sententiem pro illo ferente, eidem 
Theophylacto restituo; quod in alio ejusdem commentarío centigit (a). Neque quisquam 
hie milii ducentorum cireiter 3nnorum possessionem pro OEcumenio obtrudat. Nam prorn- 
ptum est regerere, eam quidem ad lites de prediorum possessione, non vero de auctorum 
germanitate dirimendas valere. Si enim legitimus alicujus operis auctor vetusti codicis 
auctoritate detegatur, illi profecto restituendum quod proprium ipsius esse cognoscitur, 
nulla habita ratione temporis vel possessionis; presertim si heec sine justo, ut dici solet, 
titulo acquisita sít, ut in presentia arbitrer contigisse. Nam Donatus Veronensis, qui 
Commentarium illum OEcumenio inscriptum, Grace tantum, vulgavit omnium primus, 
nullum, cur ei tribuendus sit, fundameptum aut titulum affert; Hentenius vero, qui 
eumdem Latine in lucem emisit, in OEcumenii favorein solam affert styli similitudinem 
cum alio Commentario quem OEcumenii esse jure dubitari non potest. Sed hoc argumenu- 
tum, cum plerumque imbecillum, tum in hoc operum genere nullius plane roboris e:4 : 
hec enim, cum alienis plerumque contexta sint verbis, unum eumdeinque stylum conli- 
nenter pre se ferre non possunt. Et sane in hoc Commentario pleraque ex Chrysostomo, i!- 
lius quoque verbis plerumque retenlis, mutuata sunt; alia ex aliis Patribus . quod, qui- 
dem constat ex eo quod plura in Grecorum Catenis, ut aiunt, eisdem verbis expressa le- 
gantur. Ubinam ergo OÉcumenii stylus? Cum hic non de auclore, sed de collectore agatur 
ad alia, si que& sint, argumenta confugere oportet. At nulla suppetunt pro OEcumeni: 
Donatus quidem Veronensis supra laudatus in Greca ad leetorem Epistola editioni su: 
praefixa multa in id argumenta, πολλὰ τεκμήρια in promptu se habere affirmat : que tamen 
subdit, non affero, ne in specie Epistole, plus quam deceret, prolizus essem, ἵνα μὴ tv σχἡµατι 
Ἐπιστολῆς πέραν τοῦ δέοντος µακρολογἠσω. At ego quidem lubenter illius prolixitatem epistole 
tulissem, ut hujusmodi argumenta, seu conjectures in aperto poneret : quin et simplici 
ejus testimonio fidem non detrectarem, nisi Vaticani codicis auctoritas ab ejus me senten- 
tia avocaret. Quanquam, ne quid dissimulem, diminutum nonnihil sit Vaticani codicis hac 
de re testimonium. Non enim simpliciter hoc opus, ut fert consuetudo, inscribitur : θεοφυ- 
λάκτου Ἐρμηνεία, Theophylacti Commentarius, vel Interpretatio; sed : Ἑρμηνεία ἀπὸ τῆς φωνῆς 
θεοφυλάκτου, x, v. λ., Commentarius vel Interpretatio ex voce. Theophylacti, etc. At quid ex 
hujusmodi inscriptionis diversitate colligi queat, haud intelligo, nisi, vel hunc Commena- 


(a) Commentarius — Thcophylacti in Epistolas Pauli primo editus est a Porsena sub. nomine Λία: 
nasn. . 


M3 IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. £4 
tarium ex ore ipsius Theophylacti, dum Acta apostolorum populo suo explanaret, a tachy- 
grapho aliquo exceptum esse; vel ex alio fusiore ejusdem Commentario depromptum. Sed 
neutrum ex his contigisse, quanquam allerutrum ad eum Theophylacto adjudicandum 
sufficeret, argumento est similis mscriptio profixa Procmio Commentarii ejusdem in 
quatuor Evangelia, quod exstat in bibliotheca Cesareo-Vindobonensi codice 971, que hoc 
modo se habet : Ἑρμηνεία τῶν τεσσάρων Εὐαγγελιῶν ἀπὸ φωνῆς Θεοφυλάκτου ἀρχιεπισκόπου 
Βουλγαρίας, Interpretatio quatuor Evangeliorum ex voce Theophylacti archiepiscopi Bulgarie : 
et tamen quod ibidem sequitar Proemium in quatuor Etangelia est illud idem quod codi- 
ces ii. praeferunt, qui eonsueta prenotantur epigraphe, nimirum : θεοφυλάχτου Ἑρμηνεία εἰς 
τέσσαρα Εὐαγγέλια, Theophylücti Interpretatio in quatuor Evangeliu; quamvis ipse Commen- 
tarius in citato codice, nescio qua de causa, non exstel : est quippe Procmium ab ipsins 
Commentarii corpore avalsum. Fortasse iis, qui ita Inscripseré, eov, voz, perinde est ac 
Expositio ; quo etiam in sensu γλώσσα, lingua interdum usurpatur. Hec aliquanto fusius 
persecutus sum, non n! hunc Commentarium οὔγίο vindicem Theophylacto, quod nec fieri 
posse cognosco, cum alius codet teque, sih magis, vetustus alium diversamque Commen- 
tarium in eadem apostolorum Acta Theoph ylacto diserte tribuat, is nempe, qui a Sifano 
est editus; sed ut eorum sententiam minime improbandam ostenderem, qui eum in ter- 
tio hujus editionis volumine Tocum habere voluerunt, tametsi matsima ex parte jampridem 
sub OÉcumenii nomine prodiisset. Sed et eo magis mihi hic disserenda putavi, quod 
OEcumenio etiam Commentarius insequens eripiatur. Quo jure paulo post demonstrabo, 
ubi primum absolvero ea que de hocee Commentario mihi adhuc dicenda supersunt. 

VH. Ubi Commentarium hunc cum OEcumeniano, ita eum appello, qul ejus nomine in- 
scriptus prodiit, modo supra dicto congruere animadverti, quoties meüm exemplar men- 
dosum aut mutilum esse, quod frequenter contigit, suspicabar, ipsum adii, ut detectis 
medicinam vulneribus reperirem; quod plerumque feliciter succedebat: siquidem ille 
ex nitidiore magisque integro codice desumptus esse videtur. Interdum tamen textus 
uterque corruptus mihi visus est, quod neuter congruum sensum mihi funderet. Tum vero 
vel ad Sifanianum Commentarium, vel ad apographum Florentinum, vel ad precipuuti 
omnium fontem Chrysostomum, et quandoque ad omnes illos confugiebam. Nonnulla hu- 
jus rei exempla in inferiore margine paginarum adnotate lector observare poterit. Cum 
vero recte se habebat sensus, etsi viderem Chrysostomum, aut aliquem ex memoralis Cou:- 
mentariis vel verbis, vel ordine discrepare, nihil in exemplari meo immutandum censui : 
non enim alios quoscunque Commentarios, quantumvis interdum vel copia, vel con- 
einnitate preferendos, sed hunc duntaxat Vaticanum edere mihi constitutum erat: quam- 
obrem de illo tantummodo corrigendo et a librarioruun injuriis vindicando mihi labo- 
randum existimavi. Hinc etiam ita illum excudendum curavi, ut quo propíus fieri posset, 
Vaticanum ipsum codicem representaret. Quam ob causam, cum in Vaticano codice sacra 
Scripture texlus in varias, que a Grecis in sacre liturgia, Paschali tempore, perleguntur, 
lectiones dispertitus primo exhibeatur, et quo queque die ab eisdem recitanda sil, adno. 
tetur ; ac preterea integer Actuum apostolorum liber non 1n octo supra viginti, ut apud 
nos Grecosque communiter, sed in quadraginta capita dividatur; hoc totum ipse reli- 
nendum pulavi. Attamen ut studiosorum commodo et utilitati consulerem, cum ad latera- 
lem marginem, tum in fronte paginarum eorumdem capitum numerum juxta nobis Gre- 
cisque consuetam partitionem adjunxi. Quia vero predicte» lectiones non sese sine medio 
excipiunt, sed modo plura, modo pauciora, qus in sacra liturgia perlegi nequaquam $0- 
lent, interjecta identidem sunt, ideo qui Vaticanum codicem oxaravit, ad earumdem ini- 
tium terminumque indicandum, in margine, veletiam intra pagine corpus apposuit has 
voces : ἀρχὴ, initium, εέλος, finis. Et quia omnes iste lectiones, quemadmodum in nostra, 
ita in Grecorum liturgia incipiunt his verbis : Ἐν ἐχείναις ἡμέραις, In diebus. illis; sepe 
eliam aliqua verba ad clariorem sensus inchoationem adduntur vel repeluntur: heec quo- 
que librarius e regione ascripsit in margine. Verum cum hec minus necessaria forent, 
imo aliquam parere confusionem lectoribus possent, ex alia vero parte non satis accurato 
adnotata reperissem, satius duxi ea prorsus omittere: presertim, cum ex ecclesiastico 





415 BONIFACH FINETT] PRAEFATIO 416 
Grecorum libro, qui Apostolus vulgo dicitur, quisque facile rescire possit, quid a Graecis 
ex Actibus apostolicis perlegi in sacra liturgia soleat, ac quo capite quove capitis versu sin- 
gule ille lectiones aut incipiant aut desinant. Sed hic antequam ultra progredior, animad - 
vertere prestat pag. 216 mendum irrepsisse in designanda Dominica, ad quam pertinet 
lectio, quee ibi sequitur : nam pro Dominica secunda post Pascha, legendum est, Domínica 
secunda Pascha (u). Ceterum, posito, ut diximus, Scripture textu, sequitur in codjce no- 
stro Commentarius, isque vel omnino solus, hocest, prorsus omissis textus verbis, vel 
lis tantummodo compellatis, quie respondentem iuchoant versum. Hoc cum incommodum 
lectori futurum animadverterem, quod binc Commentarii sensus obscurior interdum τοι] - 
deretur, ego sin semper, frequenter tamen, intacto quidem Greco textu, in versione La- 
tina paucailla Scripture verba addidi, ques ad faciliorem Commentarii intelligentiam ne- 
cessaria videbantur. Nonnunquam eliam unam vel alteram particulam, vel voculam, quam 
textus Grecus non haberet, inserui, quo commodior de una ad alteram commentationis 
partem transitus fleret. Et hec quidem de hocce Commentario, meoque in illum labore. 

VII. Perpauca nunc de Vaticano codice, in quo ille continetur, dicenda manent. Co- 
dex ille, ut tipse, qui Commentariuu descripsit, certiorem me fecit, inter Vaticanos est 
ordine sexcentesimus quinquagesimus secundus, in folio minore, inítialibus litteris opti- 
me figuratis et pictis ornatus. Nota temporis, quo scriptus fuit, caret ; sed decimo quarto 
circiter saeculo exaratus ex characteris ratione conjicitur. Preter alia, continet primo 
Commentarium, quem edimus, in Acta apostolorum : cui premittitur Index capitum istius 
libri, ejusque Argumentum, cujusmodi exstant, ille quidem ante Sifanianum, hoc ante 
O£cumenianum Commentarium. Exhibet praeterea Peregrinationes Pauli, prout in Millia- 
na Novi Testamenti editione, et apud OEcumenium habentur; hoc est paulo aliter ac in 


Sifani editione,leguntur, et a nobis lic post ipsius Sifani Epistolas et hypothesin libri 
Actuum proferuntur (D). 


SECTIO 111. 
De Commentario in. Epistolas Catholicus. 


IX. Diu multumque ab hujus editionis curatoribus laboratum est, priusquam de liocce 
Commentario emittendo in lucem decernerent, aut decernere 50 jure posse arbitrarentur. 
Polliciti quidem illi erant, sese inter cetera etiam ineditum Theophylacti in. Epistolas 
Catholicas Commentarium esse daturos : idque jure optimo polliceri poterant, cum jam 
possiderent Grecum Commentaríuni ex codíce celeberrime bibliothecte Cesareo-Vindobo- 
nensis descriptum, quem 61. Lambecius in Commentariis ejusdem bibtiothece ad codicem 
220, quemadmodum etiam Nesselius ejusdem abbreviator ita Theophylacto tribuunt, ut 
nullam de genuino ejus auctore ingerant suspicionem, nullamque cuiiibet dubitandi an- 
sam suppeditent. Verum, cum illud apographum Latinitate donandum mihi traditum esset, 
versione vix inchoata, de ipsiusauctore haud exigua mihi est oborta suspicio : tantumque 
ea progressu versionis excrevít, ut paucis foliis Latine redditis, in eam sententiam deve- 
nerim, Commentarium illum vix ac ne vix quidem esse Theophylacto adjudicandum; 
adeo ab ejus genio atque a vera consuetaquo commentandi ratione mihi vísus est ablicr- 
rere. Verumtamen ne penitus opinioni huic adhererem, ín causa erat inaudisse me, endi- 
cem, ex quo depromptum fuerat apographum, vetustale usuque adeo attritum esse, ac 
perdifficili etiam charactere exaratum, ut ἃ peritissimo quoque vix legi. integre posset. 
Quamobrem quidquid in eo dissonum minusque consentaneum occurreret, id in ama&uuen- 
sis imperitiam vel infidelitatem refundi posse arbitrabar. Ut hunc mihi scrupulum exime- 
rem, ab iis, quorum intererat, impetravi, ut saltem pauca folia abaliquo peritissimo viro ex 
eodem codice denuo exscribenda curarent. Quod pro eximio suo in sacras litteras studio 
prestare voluit vir clarissimus et linguarum orientalium peritissimus Adamus Franciscus 


(a) Ea scilicet qux: a nobis Dominica in Albis — hebdomada Pascbali mediante, respondeat. 
appellatur, Graeci cam vocant. Κυριαχὴν τοῦ 'Avti- (b) Vide infra num. XLY, ubi de Commentario 
πάσχα, Dominicam Antipasche. seu Contrapascla; — in Acta. apostolorum ex bibliotheca Mediceo-Flo- 
qu0d, u& puto, sancto diei Pasche; e regione, — rentinia ergto, 


ATT . IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. 418 


de Kollar, laudate bibliothece custos meritissimus. Idem vero ei describenti, quod milii 
interpretanti, incidit dubium. Sed ille, quod mihi summopere cupienti facere non licebat, 
exsecutioni mandavit. Consuluit scilicet codicem 222, in quo pariter Theophylacti in 
Epistolas Catho:icas Commentarium contineri Lambecius et Nesselius affirmant, ut hae 
utriusque codicis contentione detegeret, an idem vel diversus in utroque Commentarius 
esset. Reperit autem non sine admiratione diversum; et prseterea talem, qui taulo rnagis 
Theophylacti genium, indolem, ordinem, stylum, suo judicio, pre se ferret, quanto alter 
ab his omnibus videbatur sibi magis alienus. Neque vero hic substitit vir publici boni 
amantissimus: sed tria posterioris hujus Commentarii folia, quem speciminis loco essent, 
exscribendi laborem ultro suscepit ; eisdemque foliis cum aliis duobus ex priore Commen- 
tario ad editores transmissis, de sua dubitatione certiores eos fecit, operamque suam in 
rem publicam humanissime obtulit. Illi, re diligenter perpensa, priorem Commentarium 
ab hac editione rejiciendum esse, confestim decreverunt : priesertim cum interea dete- 
ctum a me essel, euni nihilaliud esse, quam meram Grecorum quorumdam Patrum in eas 
Epistolas Catenam, plane similem illi que exstat Qxonii in bibliotheca Collegii Novi co- 
dice 58, ex qua- nonnulla selegit et protulit Christianus Wolfius tom. III Anecdotorum 
Gracorum a pag. 92, et tom. IV, a pag. 1. Facta namque collatione, ea omnia in predicto 
apographo verbotenus exstare compereram, eo solo discrimine, quod in Oxoniensi codice 
nowina Patrum, quorum verba referuntur, accurate essent adnotata ; in Vindobonensi 
vero, uno tantum, vel altero excepto, sint penitus pretermissa : que res interpretantem 
me valde torquebat; quia sublatis nominibus illis, neque ullo inter ca que dicerentur nexu 
apparente, non Commentarius aliquis, sed soope dissutee, et arena sine calce, ut dici solet, 
viderentur. Verum, si ita est, inquies, quomodo el. Lambecius Commentarium ejusmodi 
Theophylacto indubitanter ascripsit? Eadem nempe ratione, respondeo, qua et duos in 
easdem Epistolas Commentarios, tametsi diversos, uni eidemque tribuit auctori. Scilicet 
eos Commentarios ipse non legit, neque de eorum statuendis auctoribus adlaboravit; sed 
notis in fronte codicum repertis, fidem sine ullo examine prestitit. Cum igitur illi Commen- 
tario manu Tegnagnelii, sui in custodia Cesaree bibliothece precessoris, prenotatum 
legissel : Commentarius Theophylacti, ut et ipse cum ea in urbe versárer, vidi, hoc satis. 
esse dizit, ut eum inter Theophylacti Opera percenseret. Et tamen liquido constat, Te- 
gnagnelium non alia ratione, ea sane infirmissima, Commentarium hujusmodi Tlieophy- 
Jacto adjudicasse, quam quod eodem in codice certis quibusdam Theophyleoti Commen- 
lariis esset adjunctus, eademque manu exaratus videretur. 

X. Predicto ilaque Commentario a germanis Theophylacti Operibus omnino rejecto, eu- 
ratores hujus editionis opportinum esse duxerunt, alium, qui, οἱ. Kollario judice, Theo- 
phylacti genium 80 stylum pre se fert, in illius loeum subrogare; in eumquefinem mihi La- 
line reddendum tradidere. Antequam vero ipse hujusmodi versioni manum admoverem, 
pauca illa foíiia, qua speciminis gratia huc Vindobona transmissa dixi, cum OEcumen.i 
Commentario conferre mihi placuit, presertim, cum primüm perlegens folium, simile 
quidpiam jam in alio auctore, qui tui in mentem non incidebat, legisse mihi viderer. Col- 
latis itaque iis foliis, comperi alterum Commentarium ita cum altero convenire, ut Vindo- 
bonensem et OEcumenianuim unum eumdemque esse perspicerem : non quidem, quod 
plane et undequaque congruerent; sed quia qualiscunque inesset diversitas, ea facileposset 
in codicum varietatem refundi. Hoc cum rescissent editionis curatores, omnia primo co- 
nanda sibi constituerunt, ut [germanum aliquem et ab OEeumeniano diversum in Epistolas 
Catholicas Commentarium detegerent; sin vero id minus ex voto succederet, inquirenr- 
dum, num satis valida argumenta presto essenl, quibus OEcumenjanus ipse Commenta- 
rius in hanc editionem sequo jure ascisceretur, ac Theophylacli nomine inscriptus ede- 
retur in lucem, Spe prima panlo posi dejecti ex inexspeciatissima morte Ignatii Inici Ca- 
jaccioli, pontificii ad Hispaniarum regem legati, cujus ope duntaxat se consequi posse spe- 
rahant apographum illius Comgentarii Theophylacto inscripti in Epistolas Catholicas. 
quiin celeberrima Escorialensi bibliotheca asservari dicitur, quique unus supererat con. 
sulendus, ad alteram animum operamque suaui converterunt : cujus compotes evasisse 








419 BONIFACII FINETTI PR.EFATIO 420 
sese, jure meritoque arbitrati sunt. Cum enim juxta effatum evangelicum : In ore duo- 
rum , vel trium stet omne verbum, seu duobus, vel tribus testibus setis veritas queque fir. 
metur, nos ad ejusmodi Commentarium Theophylacto vindicandum totidem nacti sumus 
testimonia : primo scilicet laudatum codicem GCesareo-Vindobonensem 'Theophylacto 
Commentarium illum diserte ascribentem ; alium preterea codicem ejusdem biblio- 
thece signatum n. 928, qui solum quidem eontinet Commentarios Theophylacto 
inscriptos in quatuor postremas Epistolas Catholicas; sed .cum illi plane consentiant 
cum Commentariis in easdem Epistolas memorati codicis, quemadmodum ipse cum Vienna 
degerem, inita collatione.certo deprehendi, illud sane testimonium, etiam pro reliquis 
.Coihmentariis, nempe in Jacobum, et Petrum, Theophylacto adjudicandis inservit; cum 
par omnino catio sit omnium et singulorum. Denique huic plane simile est, quod ex. co- 
.dice Vaticano nüm. 227 depromitur. Nam.:etiste continet Commentarios in quatuor postre- 
.mas Catholicas Epistolas, hac primissa epigraphe: θεοφυλάκτου &&fynaw ἀκριθὴῆς τῶν Ἐπιστολὼν 
ποῦ Ἠγαπημένου Ἰωάννου τοῦ θερλόγον, Ιούδα τοῦ ἁποστόλου, xai τοῦ Ὀεσπεσίου xal οὐρανοφοίτου Παύλοι, 
Theophylacti Expositio accurata Epistolarum dilecti Joannis theologi, Jude apostoli, et 
divini celumque petentis Pauli ; sed he postremo eo in codice desunt : at vero priores ali- 
quot linee ex singulis illis Commentariis Roma, 1ne petente, transmissee, satis ostendunt, 
eos à nostris minime discrepare. Porro tria h&c testimonia (a) satis nobis fundamenti pre- 
bere existimavimus, quo integer iste in septem Epistolas Catholicas Commentarius ceete- 
ris recens detectis Theophylacti operibus adjungi merilo possef. Et ego quidem neminem 
futurum .arbitror, libratis presertim iis qua superiore numero dicta 8 me sunt, qui hoc 
consilium reprehendat ob eam rationem, quod hujusmodi Commentarius jamdudum sub 
OEcumenii nomine publica luce fruatur, quousque saltem vel unicus codex jin medium 
proferri possit, qui in fronte hujus Commentarii nomen OEcumenii tanquam auctoris 
prefixum gerat. Cujusmodi nullum esse, facile quisque sibi persuaserit, cum neque Do- 
naius Veronensis, qui eum primo Greceedid&t, neque Hentenius, qui Latine transtulit, 
neque Parisienses editores, qui Grece Latineque recudendum curarunt, ullum omnino 
protulerint, aut aliculi exstare indicarint, 


XI. Quanquam vero Commentarius codicis Vindobonensis ita cum OEcumeniano con- 
venial, ut idem quoad substantiam haberi possit 8ο debeat; quia tamen et brevior est, οἱ 
in pluribus differt, atque etiam non pauca, quibus caret ille, complectitur, ideo curatores 
i»tius editionis non ut exstat in OEcumenii editione, quod multo facilius fieri potuisset, 
sed omnino ut est in codice Vindobonensi edendum existimarunt : quod iste duntaxet 
Theophylacti preferat nomen; ac proinde que in GEcumeniano redundant, aut discrepan!, 
aliena manu inserta fuisse censeri possint. Quamobrem me Vindobonam per id temporis 
eontendentem rogarunt, ut eumdem Commentarium a perito aliquo amangensi quam 
accuratissime ezscribi curarem, cum ipse in me tantum laboris suscipere nullatenus 
possem. Eo itaque .appulsus nihil antiquius habui, quam vt negotium jstud absolverem. 
Verum post varios mullipbcesque conatus reperire poteram neminem, qui et esset ad id 
idoneus, et qui equa pecunia conductus hoc onus in se assumere vellet. Cum yero hac de 
causa haud parum anxius hewrerem, et ferme conciderem animo, dominus de Kollar, 
quein honoris causa nomino, ad litterarie reipublice, imo, quod et ipse aiebat, Ecclesim 
beneficium, Jaborem istum, studiis aliis gravissimis, quibus detinebatur, intermissis, sub- 
ire sponte voluit. Quam ob causam cum ceteri omues sacrarum litterarum cultores plu- 
rimum illi debent, tum vero ipse me illi summe obstrictum profiteor, cum in mei quoque 
graliam tam gravem molestiam sibi duxerit perferendam. Venetias igitur cum apographo 
redux, cum jam tempus instaret illius imprimendi, primo quidem Hentenianam versionem 


(a) Quartum hjs simile lestimonium me habitu- 
rum sperabam ex publica Lugduni Datavorum Ρἱ- 
bliotheca. Cam enim in ejus Catalogo legissem, in 
v odice 1927, Commentarios, de quibus agimus re- 
periri; rogavi per litteras cl. Abrabamum Grono- 
vium, ejusdem bibliotheez custodem meritissi- 


mum, ut certiorem facere me vellet, quemnam 
illiusmodi Commentarij preferrent auctorem. Αι 
ille humanissime ac promptissime respondit, equi- 
dem in prima illius codicis pagina jactari ejusmodi 
Commentarios ; re ramcn ipsa in eo codice ncqua- 
quam exstare. 





43] . IN SEQUENTIA THEOPHTLACTI SCRIPTA. 42. 
in quibus cum OEcumeniano Comnrientarius iste.consentit (consentit autem ut plurimum), 
mibi retinendam existimabaim. Sed facto rei pericuto, cum ob 4requentem rerum ordi- 
nisque varielatem, atque etiam ob ea que in alterutro vel prretermissa essent, vel addita, 
pluriroum mihi laberis ac taadii subeundum viderem, ac preterea versio ipsa Henteniana 
non mihi ubique probaretur, mutato consilio, novam integramq&e hujus Commentarii 
versionem «dornare constitui, ut saltem osset illa ubique sibi consenliens, ac non pro 
varietate partium varia et quasi versioolor appareret. Versionem aggressus statim 
ahimadverti, mihi cum codice mendoso ac frequenter multilo luctandum esse : quod 
'amen novum ininime accidit, quippe qui jam scirem, eumdem codicem esse, ex quo Sifanus 
suum injJActa apostolorum Commentarium deprompsit ; utrumque proinde eisdem subes:e 
defectibus eportere. Illius cerruptionem, menda, defectus agnovit, adnotavitque in mar- 
gine ipse Sifanus. Sed illud mihi pres Sifsno commodius, magisque opportunum obtigi!, 
quod Commentarius isle sub alius, nempe O£cumenii, nomine, maxima sallem ex parte 
editus esset ex codice magis integro.et.emendato; ex quo proinde quamplura sarcire et 
corrigere mihi licuit, ingenti tamen et apprime molesto labore : nam eam ob causam fre- 
quentissime ac ferme perpetuo alterum cum altero conferre necesse fuit. Quanquam vero 
multa in OEcumeniano sint, que in Vindobonensi Commentario desiderantur, ego tamen 
nonnisi e& quee perficiendo mei apographi sensui visa sunt necessaria, verba plerumque 
desumpsi; eaque, ut in Commentario prtecedente, signis, queis distinguerentur, inclusi. 
Correctiones majoris momenti, ac variantes lectiones eque in hoc, atque in illo ad u:ar- 
&inem adnotavi. Ubi vero prepositum videris hoc compendium ἴσ., seu ἴσως, fortasse, 
scias velim, ea me ex sola conjectura apposuisse. Menda notiora el magis obvia sustuli, 
hiulla addita admonitione. Notas aliquas, de quibus sub ἤπθπι hujus Preefationis pauca 
dicam, ad calcem paginarum adjunxi. Codex Casareo-Vindobonensis, qui hunc continet 
Commenterium, chartaceus est in fulio minore, et eleganti quidem, sed minutiore cha» 
18clere exaratus. A Lambecio vetustissimus ac prestantissimus dicitur : sed mihi in eum 
altente intuenti nec pervetustus, neque adeo preestans esse videtur ob defectus superius 
indicatos. Et sane, tamelsi, nota temporis deflciente, certo definire non liceat qua setate 
fuerit exaratus, nihilominus onte seculum xiv vix crediderim eum fuisse conscriptum, Id 
tamen satis mihi videtur ad conciliandam testimonio istius codicis auctoritetem in eo 
quod Theophylactus istiusmodi Commentarii auctor dicatur. Sed jam de ipso Commen- 
tario nonnulla addere praestat. 

Xll. Is, mea quidem sententia, satis prelarus est. Litterelem plerumque sensum 
optime explicat, et occasione data, si qua occurrit dubitatio, opportune discutit breviterque 
resolvit. Nonnulla tamen velut extranea, aut non omnino consona veritati, quaeque 
eruditum commoentatorem dedecent, reperiuntur. Sed hac scioli alicujus adjecta manu 
fuisse, vix dubito. Commentario sub OEcumenii nomine edito brevior plerumque est, 
quo ad Theophylacti indolem propius aecedit, quippe qui nomnulla prorsus omittit; alia 
vero magis contrabit atque restringit. Quam vero ob caussam verba sensui necessaria 
ge penumero omittantur, ignoro. Illud certum videtur, non primi auctoris, sed cujuspiam 
librarii culpa id accidisse ; quemadmodum longiora quadam ac genio Theophylacti minus 
consentanea, ab aliquo videntur intrusa. Nomina auctorum, si Chrysostomum et Cyrillum 
excipias, nulla afferuntur : attamen diciis veterum Patrum plerumque in compendium 
redactis sin omnia, plurima sallem in eo contexi, argumentum est, quod mibi sepe eadem 
prorsus occurrerint, quz in Catena Vindobonensi, de qua supra, perlegeram ; adeoque ejus 
ope Commentarii hujus textum emendere nonnunquam potui : quare non omnipno inutilis 
ea Catena nobis fuit. Hic vero, antequam de hoc Commentario preefari desino, animad- 
vertere prestat, primo lextum sacre Scripture in hoc codice non semper ita divisum 
digestumque esse, ut Scripturae verba immediate excipiat expositio Theophylacti ; sed heec 
aliquando praecedit, aliquando simul praecedit subsequiturque. Quamobrem qui cujuspiam 
textus explanationem exquirit, nedum subsequenlia, sed ct proxime antecedentia legat, 
necease est. Quia vero in apographo meo quandoque reperi exposiuionem ab ipso textu ila 
distantem, ut vix dignosci posset quibusnam verbis responderet, ideo ad difficultatem de 





49) πονίσλο FINETTI PRJRFATIO 421 
medio tollen.lam alterum ex bis praestiti : vel aliqua Scripture verba, Greeco texiu prorsus 
jntaeto, in versione iterato posui; vel, si id confusioni tollenda minus sufliceret, ipsum 
fReriptare textum alio transtuli, e& Commentarii sedem paulo inverti. Confusam banc et 
minus aptam sacri textus collocationem non in hoc solum, sed etiam in aliis aliorum 
ecriptorum, io et Theophylacii Commentariis identidem animadver(i. Qui preepostera 
dispositio ex eo orta videjur, quod nop suo queque textui subjecta principio fuerit 
expositio; sed in margine lajeralj ab agctoribus vel collectorjbus posita interdum e 
regione, interdum etiam inferius, cvjus rei multa supersunt erempia; deinde vero 9 
librariis textui sacro ad libMum vel ex imperitia djssecto supposita fueril. Certum saltem 
videtur, eam, quse in diversis codicibns inest, varietatem, vel in nno eodemque coJice 
confusionem, potuisse ex hoc capite oriri; ut mirari proinde nemo debest, si aliter hic 
aque in OEsumeniano Commentario dispositus Scripture textus divisusque cernatur : 
quamvis etiam Hentenius aliquam ib* mutationem 1ngezerit, ut ipsemet, allata mutationis 
ratione, fatetgr. Alterug, de quo Lectorem premonitum velim, est, in codice Vindobonensi 
singulis quidem Epistolis uniuscujusque argumentum premitti; sed Epistolas ipsas et 
Commentarios illarum non interrupto filo absque. versiculorum aut capitum distinctione 
esse digesta. Hac addenda censui majoris commodi gratia juxta consuetam Lafinorum 
Grecorumque numerandi rationem. Argamenta vero Epistolarum eodem modo reliqui quo 
in codice sunt, ne me aliquis arguat infidelitatis, unaque lector agnoscat, quot in capita 
Auctor Commentarii, vel alius quicunque fuerit, Epistolas singulas secari voluerit : nam 
plura in unaquaque enumerat capita, quam enumerari communiter soleant. Ea eopitum 
enumeralio, qus in editione OEcumeniana, exhibetur etiam in Commentariis, Insuper ad 
£alcem cujuslibet commentarii notatur numerus versiculorum, quos Epistola in eo exposita 
commentario complectitur : qui numerus multo major est, presertim in posterioribus 
numero consueto. Menda, quie in ejusmodi numeros fortasse irrepserunt, corrigere nolui, 
yatus fieri potuisse, ut auctor, sicuti plura capita, ita et plures enuperarit yersicnlos, licef 
rpgi hujusce cagsam urorsus ignorem, Sed de hoc opere satis. 


BECTIO iV, 


De oratione ip Adorationem S. erucis. 

ΧΙΙ, Exegeticerum Theophylacti operum in Novi Testementi 8cripturam, quo&d' mihi 
constat, numerum claudit Commentarius in Epistolas Catholieas. In sequenti volumine 
quarto alios ejusdem Commentarios in Vetus Testamentum invenies. In hoc vero varia 
'Tbeophylacti opuscula subjiciuntur, queis magna ex parte tomus iste conflatur. Primum 
esi Oratio in adorationem S. crucis; qui quidem oratio Grece Latineque edita fuit jam 
pridem 8 doctissimo Socie!atis Jesu theologo Jacobo f3retsero, tomo secundo De S. cruce: 
.Nos tamen textum Grecum non ex eodem Gretsero, sed ex codice Cpsareo-Vindobonensi 
descriptum exbibemus. Suum: ille deprompsit ex codice Bavarico-Monachiensi. Sed quoad 
eolligere licuit ex aecurata utrinsqne textus collaljione, deprehendi vel alteram ex altero 
vel utrumque ex uno eodemque codice fuisse deseriptum. Ita enim conveniunt inter sese, 
ut ne variantes quidem Jectiones, sj unam, vel alteram excipias, suppeditarit ista colletio. 
Quodque majus est, lacunulas duas, quarum alteram ex conjectura ipse supplevi, eodem 
in loco eodemque modo hebet nterque. Versionem Latinam, quam Gretserns (Grfecte 
lingum peritissimys adornavit, snbjicio. Panculas in fine pretionis notas adjecit ille; ex 
quibus duas, que alicujus momenti vise spnt, selegimus, suoque in loco collocavimus, 
nempe pagina &58, Nos nnam, vel alteram, cui aliqua codicum varielas ansam prgbnit, 
addidimus. Ceterum egregia est istheec oratio, et Theophylacto maxime digna, ejusque 
genium ac stylum, meo quidem judicio, pre se fert: quamobrem nulla esse debet de illius 
auctore suspicio. Medio Jejuniorum tempore, ut ex ejus titulo constat, habita est, die 
scilicet aliquo l'ebdomade quarte Quadragesime, quae a Grecis µεσονήστιµος, medii jejunii 
vocatur, quia nempe ex septem hebdomadis, quas jejunium Quadragesimale apud Grecos 
complectitur integras, quarta [medium sibi vindicat locum. Tota. hac hebdomada crux 
populo adoranda a sacerdote solemniter exhibetur. Quocirca Dominica tertia, qua insequens 





MEER 
i25 .. IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. £26 
inchoatur hebdomada, Κυριαχὴ σταυροπροσχυνῄσεως, Dominica adorationis crucis à Grecis 
dicitur. Preter hanc. Theophylacti homiliam exstant alie plures ab antiquioribus Grecis 
Patribus habite in hao ipsa solemnitate, quas prelaudatus Grelserus accuratissime collegit 
ediditque in predicto opere De cruce. Ex quibus illud saltem efficitur, Grecam cum Latina 


Ecclesiam in hoc dogmate de crucis adoratione seu veneratione planissime consentire; et 
hoc potissimum est, quod exinde petitur, emolumentum. 


SECTIO V. 
De oratione in Prasentationem B. Marie Virginis in templo. 


- XIV. Orationem hanc Latine reddidit ediditque Franciscus Combefisius ordinis 
Predicatorum, quam inseruit Bibliothece sue concionatorie tom. VIII. Cam Grecus ejus- 
dem textus ex codice bibliothece Regie Parisiensis exseripfus in manus meas incidisset, 
cum Latine Combefisii versione contuli : que licet satis accurata, mihi paulo visa est 
obscurior; adeoque clariorem aliam ac nitidiorem efficere conatus sum. Quod utrum sim 
assecutus, illorum judicium esto, qui conferre utramque voluerint. Interim cum cl. Previe 
Dissertationis auctor orationem hanc cum nova jpsius versione enuntiaverit prodituram, 
eam, qualis demum cunque sit, in lucem emitto, Si quis alteram malit, predictam adeat 
Bibliothecam. Versione hac a me jamdiu absoluta, aliud ejusdem orationis exemplar ex 
codice 15 Seldeniano celeberrimee bibliothece Bodleiane descriptum, mihi allatum Oxonio 
est. Utramque conferens sua in utroque menda detexi, atque alterum alteri pro locorum 
diversitate prestare. Quamvis vero Oxoniensi Parisiense nonnihil concedere videretur, nihi- 
lomiuus ad Parisiense exemplar hanc editiopem exigere malui,tum quod primo illud 
Latipe translatum a Combefisio editum esset, tum quod ex ipso pariter meam ego versionem 
elicuissem. Verumtamen variantes codicis Barocciani lectiones (quarum alique dicende 
potius sunt correctiones) ad inferiorem murginem diligentissime adnotavi; que loco ipsius 
codicis haberi merito possunt. Quoad ipsam attinet orationem, adeo prestans visa est 
Combefisio, ut asserere non dubitarit, Theophylactum et in hac oratione sapientissimum 
ostendi : nec immerito quidem, cum multiplex eloquentie, eruditionis et vividioris inge- 
bli in ea lumen effulgeat. Severiores tamen critici fortasse non probabunt in eo, quod 
Marice Virginis deductionem in templum, aliaque his affinia minutim adeo describat, ac si 
suismet oculis lustrasset omnia. Sed facile scriptori Greco danda venia ést, utpote qui, 
traditionem suis in regionibus jam receptam secutus, ea sibi omnis nedum referenda, 
sed etiam oratorio stylo exornanda putavit. lliud certe iíí Theophylacto suscipiendum, 
quod cum probe cognosceret, quid potissimum adversaretur suemet narrationi (estque 
illud idem, quod aliquos recentium criticorum in contrariam sententiam impulit), strenue 
allaboravit in eo de medio tollendo, reique universe concilianda probabilitate : ne de 
moralibus documentis, que exinde sapienter elicit, verba faciam. 


SECTIO VI. 
De martyrio quindecím martyrum Tíiberiopoli, imperante Juliano Apostata. 


XV. H»c Theophylacti Oratio (sic enim ipse lucubrationem istam appellat) non. modo 
typis exeusa hucusque nunquam fuit, sed ita etiam fugit eruditorum notitiam, ut ex 
omnibus iis qui vel data opera de Theophylacto ejusque operibus scripsere, hujus men- 
tionem fecerit omnino nullus. Ea Oxonii in celeberrima bibliotheca Bodleiana inter mss. 
Baroccianos latebat in codice qui varia alia auctorum opuscula complectitur. Neque vero 

. illius forte notitia ad nos pervenisset unquam; nisi vehemens desiderium hujus editionis 

| curatorum nihil omnino pretermittendi quod Theophylactum haberet auctorem, nobis sti- 
mulos addidisset, ut inter alios etiam Catalogum librorum mss. Anglie et Hibernie, Oxonii. 

editum an. 1697 in hunc finem evolveremus. In hoc itaque incumbentes incidimus pag. 

98, tom. I, num. 197, in hujusmodi titulum: Martyrium XV martyrum sub Juliano. impe- 

ratore, auctore Theophylacto. Hac de re certior factus hujus editionis fautor summus (de 

quo nonnulla habes in Previa Dissertat,, nuin. 109) pro eximio suo in sacras litteras 

PaTROL. Ga. CXXV. 14 


42] BONIFACII FINETTI PRJEFATIO 423 


studio, nihil cunetandum est ratus, quin per Venetum ablegatum ad regem Anglis illud 
exscribendum curaret. Transmissum Oxonio apographum mihi traditum est Latine ver- 
tendum; quod quidem pluribus de causis gratum fuit: quia scilicet et prestantissia:o 
senatori rem gratam me esse facturum intelligerem; et benemeritis editionis hujus cura- 
toribus officium hoc exhiberem; ac denique qualemcumque laborem operamque meam stu- 
diosis sacrarum litterarum accommodarem. Ut vero primum oculos in apographum conjeci, 
fuit equidem quod majori me afficeret voluptate, nimirum hujus opusculi utilitas atque 
prestantia; sed fuit etiam, quod mihi plurimum displiceret, nempe summa apographi aó 
pene incredibilis vitiositas. Sed de hac posteriore alias; nunc [de priore. Orationis hujus 
prestantiam utilitatemque nemo, ut arbitror, inficiabitur, qui perspectum exploratumque 
habeat illius argumentum et rem in ipso contentam. Nempe continet historiam satis iglo- 
tam martyrii quindecim martyrum, qui sub Juliano imperatore apostata Tiberiopoli san- 
guinem fuderunt pro Christo: tum illorum corporum translationem jussu Michaelis, pria;i 
Bulgarorum regis Christiani, peractam; deinde varia ac prorsus insignia cum ante, tum 
post translationem illam a Deo patrata eorumdem martyrum intercessione, miracula. Huic 
vero narrationi premittuntur aliqua de Christians fidei triumpho sub Constantino M. et 
filiis illius tribus: sed multo plura narrantur de iis qua Juliano Apostata imperante per- 
pessi sunt Christi fideles. Que quidem omnia ox historie ecclesiastice penu deprompta 
haud inconcinne, cujusdam procmii loco, hic exhibentur, et quemadmodum ipse. loquitur 
Theophylactus, ut hec Oratio caput haberet, et esset membris omnibus perfecta. Preterea 
texitur longa narratio de Cinamonis cujusdam Adrianopolitani a Bulgaris in captivitatem 
abducti invicta in fide constantia; deque Enrabota, Bulgarici regis fratre, opera ejusdem 
Cinamonis ad fidem converso, obitoque pro eadem fide martyrio. In hac igitur oratione 
continentur pauca quidem, sed plurimi facienda ecclesiastice historie monumenta, ad 
quam maxime pertinet, acta SS. martyrum, aliaque cum iis connexa, posterorum menrorie 
commendare. Quid vero, si profane etiam historie quidpiam illa afferat emolumenti? 
Atqui nonnulla reperies in ea de Bulgarie regibus, quie alibi frustra perquiras. Alia vero, 
queis confirmari emendarive possunt (ut ex subjeclis notis constabit) que ab aliis dicta 
fuere: proinde jure ac merito dictum a principio sit, hujusmodi opusculum satis utile ao 
praostans esse, dignumque ut tandem aliquando emittatur in lucem. 

XVI. Verumenimvero haud mediocriter illius decresceret pretium, si vel de genuino 
ejusdem auctore, vel de historie quam continet veritate jure ambigi posset. At. neutrum, 
ut mihi quidem videtur, in dubium quis revocaverit. Non primum; quia coder, quera 
supra laudavimus, Theophylacto, Bulgarie archiepiscopo, diserte illud ascribit : neque liaec 
epigraphe aliis codicibus redarguitur; imo nullus omnino est (quod nobis innotuit) qui 
eamdem orationem exhibeat. Neque vero quod i in unico exstare codice deprehendatur, 
prudens de illius auctore dubium ingerere cuiquam debet; cum plane constet, plurium 
auctorum opera uno codice fuisse servata; quin tamen in dubium revocent eruditi an au- 
etoris illius sit quem codex ipse pra se fert. Et neabipsius Theophylacti operibusrecedamus. 
unicum quod sciam, in bibliotheca Bavarico-Monachiensi exstat exemplar Encomii in 
Alexium Comnenum imperatorem : unicumque fortasse in bibliotheca Cesareo- Vindobo- 
nensi (nam quod aliud in Scorialensi Hispaniarum regis bibliotheca servetur exemplar, ul 
aliqui ferunt, nobis incertum) ejusdem ia Epistolas Catholicas Commentarii. Ex alia vero 
parte nihil hec in sermone legitur, quod auctori Theophylaeto non congruat. Quidquid 
in eo narratur, precessit sane etatem ipsius. Stylum pariter a Theophylacti genio nequa- 
quam abludere, nemo, ut arbitror, inficias iverit, quí in legendis auctoris hujus operibus 
tantisper versatus sit, Duplex enim (quoad comperisse mihi videor) in eo styli genus 
Occurrit : alterum, quo usus est in Scripturarum Commentariis conscribendis; 
alterum, quo epistolas, et peculiaria quedam opuscula, sive sermones ' oratio- 
nesque digessit. 1n iis prioribus  perficiendis pellucido planissimoque usus est 
s(ylo; seu quod in eo scribendi genere hunc ceteris antefereudum existimaret ; 
seu quod aliorum, quorum Commentarios in compendium .redigeret, ac presertim 
Chrysostomi , plerumque verba usurparit. Quocirca ex istiusmodi Commentariis 





429 IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. 430 
proprium Theophylacti stylum deprehendi non posse, reor. At in aliis operibus, ubi 
ex suo veluti penu et sensa et verba depromit, altiori difficiliorique e* minus pervio utitur 
stylo; qui stylus perquam simillimus illi est quo plerique seriptores Greci illius cvi a 
majorum simplicitate et puritate dicendi recedentes, uti solebant. In hisitaque Theophy. 
lactus sepe sepius metaphoris, allegoriis aliisque vividioribus tropis sive figuris, et proli- 
xiore periodo, ac demum solutiore, seu magis implicata utitur phrasi. Passim etiam inter- 
serit Scripture verba non ea tantum de causa, ut illius auctoritate sua sensa confirmet; 
sed etiam ul ea verbis exprimat Scripturarum. Hoc dicendi genere constat preesens oratio : 
sed quia plerumque versatur in rebus historicis, ideo paulo etiam clarior planiorque vide- 
tur esse hic quam alibi. Ceterum: nonnullae dicendi phrases Theophylacto (ut alias obser- 
vavimus) familiares identidem hic quoque recurrunt. Preeter styli rationem nonnulle etiam 
Theopbylacto favent sententie, seu dicta, que auctorem in Bulgaria scribentem preesefe- 
runt : üt cum quindecim marlyres Bulgarie i1haurmeturgos appellat ἁγίους τοὺς καθ 
ἡμᾶς, sanctos nostros, vel qui apud nos sunt. Bulgarum quoque, seu Bulgarie incolam, ni 
fallor, se esse subindicat, dum singulari quadam inceredibilique letitia ob Bulgarorum ad 
fldem catholicam conversionem exsultat, eosdemque jam fidelibus aggregatos summis 
laudibus effert ; atque etiam dum peculiares Bulgarorum consuetudines sibi perspectas 
esse patefacit ; ut cum ex. g. refert, Bulgaros facere consuesse tante magnitudinis panes, 
ut eorum quilibet decem saturendis horbinibus satis esset. Quanquam enim hac alii cui- 
que in Bulgaria seribenti non convenire non possint ; quia tamen nemo alius istius auctor 
opusculi effertur, ideo Theophylactum illius esse parentem, haud leviter, meo quidem ju. 
dicio, confirrbant. ^ — 

XVII. Jam vero si Theophylactus hujus sermonis auctor habeatur, ut habendum esse 
censeo, prudens sane dubium nemini subesse poterit, quin historica illius narratio cum 
veritate plane consentiat : neque enim simile vero est, gravem illum eruditumque virum 
putidam adoptasse fabellam, eamque venditare aliis voluisse. Sed quidquid in hac sua 
oratione narrat, illud facile poterat vel ex aliquo monumento in Bulgarie tabulariis exsi- 
stente, vel ex certa perennique incolarum traditione perspectum babere. Et saue, tametsi 
horum martyrum passio multo ante contigerit, hoc est quarto declinante Ecclesi 
seculo, Juliano Apostata imperante, translatio tamen illorum corporum non adeo remoia 
fuerat a Theophylacti etate, ut certa ei suppetere monumenta non possent : solum quippe 
precessit duobus circiter seculis (ut ex dicendis infra constabit) illius in Bulgaria episco- 
patum. Ex quo nemo non vide!, quam facile hoc temporis intervallo servari possit, ac 
soleat rei alicujus, que magni momenti sit, recordatio, tametsi nullum visibile monumen- 
tum supersit. Quod vero ad predictos attinet martyres, adhuc Theophylacti tempore stabat 
(ut ex sermone ipso colligi posse videtur) templum in eorumdem martyram honorem ex- 
structum; exstabant et arce quibus occlusi cineres erant, ac demum marmore tabule que 
illorum urnas principio contexerant. Ex his vero, utpote quibus singulorum martyrum 
nomina inscripta erant, et vitee.genus, et dignitas, etofficium, ut Theophylactus ipse testa- - 
tur, haurire facile potuit, que multoante, nimirum sub Juliano contigerant, eaque Πηεπιο- 
rite hominum sempiterne sermone hoc commendare. Quocirca non video cur huic histo- 
rise (tametsi ab alio quopiam minoris Theophylacto auctoritatis conscripta esset) fidesintegra 
habenda non sit; nisi forte videatur obesse altum de re hac ceterorum scriptorum silen- 
tium; ac quod neque in Grecorum Meneis, neque in Ruthenorum aut Moschborum Μοπο- 
logiis predicti martyres commemorentur.Verum quoad primum, quis certo asserere queat, 
hunc, de quo agimus, duntaxat auctorem consignasse litteris horum XV martyrum cum 
passionis, tum eorum translationis historiam. cum notum exploratumque sit, permulta 
veterum scriptorum opera penitus intercidisse? Deinde quot habentur ut certa tum in ec- 
clesiastica, tum etiam in profana historia, que unius tantum scriptoris auctoritate ac 
testimonio nituntur? Presertim vite ac gesta sanctorum aliquando unius etiam anonymj 
narratione innotescunt. At peculiaris in casu nostro potuit subesse ?atio, cur non ab aliis 
memorie proditum sit eorumdem martyrium. Si enim et loci, et temporis, quo id aecidit, 
ralio habeatur, quisque statim intelliget, rei hanc facillime illius &vi scriptores fugere 


431 BONIFACII1 FINETTI PRJEFATIO 432 
potuisse. Etenim eo tempore martyrii palmam sunt adepti, quoJulianus Apostata labentem 
idololatrie cultum erigere atque in pristinum honorem restituere adnitebatur ; adeoque res 
Christianorum iniquissimo loco erant : et plerique illorum vel miseram in ezrsilio vitam 
degebant, vel per solitudines montesque sponte.sua errabant. Locus vero ubi martvres 
occubuere,, magis impervius abdilusque esse vix poterat, nimirum urbs perexigua, sive 
oppidulum quoddam in altissimo montis Hi&mi cacumine positum : talis enim eo tempore 
Tiberiopolis erat, ut infra ostendemus. Quid itaque mirum, si-intra illius limites diu per- 
stitit prestantissimi hujus triumphi netitia? Quod si res ita se habuit, ne illud quidem 
mirum videbitur, quod in Greeorum Mensis eorumdem mentio desideretur, atque adeo 
in Menologiis Ruthenorum atqueMoschorum, utpote que ex Graecis desumpta translata- 
que sunt. Quod si in his posterioribus quorumdam fiat commemoratio sanctorum, de 
quibus nulla apud Grecos est mentio, ex iis illi sunt quorum memoria celebratur in uni- 
versa Ruthenorum Ecclesia, ΠΟΠ ex eorum numero, quorum festivitas alicujus loci vel 
regionis sit propria ; cujusmodi videtur essé horum XV martyrum, de quibus in presentia 
est sermo. Hujus enim generis sanctorum memoria non in communibus Meneis, sed in 
peculiaribus loci, ubi cultus eorum viget, tabulis consignata esse solet : qualem memoriam 
ne hisce quidem martyribus deesse, inferius ostendemus. Verum etsi nulla omnino alibi 
mentio de eisdem occurreret, nihil inde auctoritatis et pretii huic orationi detractum 
esset : imo presstantius vel ex hoc ipso judicandum videretur, nobisque impensius gralu- 
landum, quod tandem aliquando prodeat in lucem ; et plurium martyrum thaumaturgo- 
rumque memoria ab omnimoda oblivione et tenebris vindicetur. | 
XVIII. Talis ac tanta orationis hujus utilitas atque prestantia levem mihi imoet jucun- 
dum interpretandi reddidisset laborem, nisi apographi summa, ut initio dixi, viliositas 
haud exiguam, imo valde magnam mihi molestiam ereasset. Erat quippe talis ac tanta, ut 
mendosius quidquam seribi potuisse vix putem. Nam passim et litterarum variatio, et 
plurium copulatio dictionum, et.e contrario unius ejusdemque divisio in eo identidem 
occurrebat. Presertim vero in vocalibus peccatum maxime est.: nam vocales atque di- 
phthongi , quee eodem nunc $ono pronuntiaütur a Gre&eis, nempe $,:, v, st, ot, &, 
at, o, ω, indiscriminatim posit sunt. Ex quo facile colligas, amanuensern, qui codicem unde 
desumptum apographum est, exaravit (in scriptorem nostri apographi hanc cülpam non 
cadere aliunde scio), ignorasse penitus Grece gramrcaticm, leges; pretereaque non ex 
ipso exemplari oculis supposito (sic enim litteras, que erant transcribende, perspiciens 
rarius aberrasset), sed dictante aliquo, et juxta hodiernum Grecorum morem litteras pro- 
nuntiante, senum auribus perceptum Graecis utcunque litteris consignasse. Ex quo factum 
est, ut in dictione dissyllaba, vel trissyllaba quatuor vel quinque menda (presertim si et 
Spirituum et aceentuum habeatur ratio) non infrequenter occurrerent. Quantam vero hec 
vilia pariant perturbationem, quantamque interpretanti molestiam, cum omnes intelligere 
possint, tum ij presertim qui Greci idiomatis [non sunt ignari. Prius igitur quam Lati- 
Ó5nam versionem aggrederer, et menda de medio tollere, et textum sue vert leclioni 
restituere opus fuit. Ratio autem, quam in hoc munere obeundo institui, heec est : errata 
quie certo et absque ulla dubitatione detexi, in ipso textu emendavi, nulla ad marginem 
adnotatione posita; slioquin totum fere marginem iis oppleri fuisset opus. Αί ubi incertus 
eram, an zliqua vox in mendo cubaret;.vel etiamsi id certo deprehenderem, nihilominus 
A cem, que substituenda esset, certa aliqua conjectura assequi non poteram; eam cujus- 
modi in apographo erat, in textu reliqui, vocemque que conjectanti mihi legenda vide- 
batur, in inferiori margine apposui, premisso tc. seu ἴσως, fortasse; ut felicioribus aliorum 
conjecturis locam ansamque preberem. Nonnulla tamen eisdem adjeci, de quorum vera 
germanaque correetione levissimum vel plane nullum mihi inerat dubium, ut ex iis speci- 
minis loco peritus lector colligat ingentia errata quibus ipsum exemplar in qualibet fere 
parte scatebat. €um vero adeo indiligenter exscriptus codex ille sit, ut diximus, illud etiàm 
suspicari licet, integras quandoque dictiones pre oscitantia pretermissas fuisse : qua qui- 
dem suspicio interpretanti mihi haud semel oborta est. Loca, ubi apographum nedum 
£endosum, sed ei mutilum visum mihi est, in notis aliqua indicabo; alia per sese fector 





a5 IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. 434 
fortasse.deprehendet. Verum de apographi quálitate jam satis. Nunc de Ioco ac tempore 
quo et passi marlyres sunt, et eorum translata corpora, adjungere pauca lubet, que res in 
hac oratione narratas aliquo modo illustrabunt contfirmabuntque. 


XIX. De.loco primum et tempore quo SS. martyres pertulere marlyrium, vix ulla esse 
potest difficulias, cum utrumque satis diserte exprimat auctor inquiens, Tiberiopolim lo- 
cum, tempus vero illud fuisse quo impius Julianus summam imperii tenebat. Neque solum 
urbis, in qua passi sunt, nomen patefacit; sed situm etiam designat inquiens, eam positam 
esse ad septentrionalem plagam  Thessalonices, κατ &py&c τῆς χώρας Ἰλλυρίδος, in principio 
Jlilyrici. In órationis epigraphe adjungitur, vocari eam Bulgarice Strumitzam : sed haic. 
postrema verba ab aliquo deinde librario adjecta fuisse, pro certo habeo :tum quud in 
oratione tota civitas illa perpetuo Tiberiopolis, nunquam Strumitza nuncupetur; tumquod 
ea verba alieno sita loco cernantur : neque enim vetusto Tiberiopolis nomini, ut congruum 
eret, adberescunt ; sed post ea verba, passi sunt, minus apte translata sunt. Accedit fuisse 
in codice vitiosam constructionem (quam ego in edito emendavi); cum enim Τιδε- 
ῥριουπόλει jn casu essel, ut. inquiunt, dativo, sequebatur, interjecta voce µαρτυρησάντων, in 
genitivo éxovopatopévne Στρουµίτζης. Quisquis tamen ea addiderit verba, eo illum consilio 
addidisse arbitror, ut Lector in ipso statim exordio Tiberiopolim, in qua illi subiere marty- 
rium, a. cieteris ejusdem nominis civitatibus distinguendam esse intelligeret. Nam et alia. 
Tiberiopolis fuit in ea Phrygiae majoris parte, que dicitur Pacatiana; alia in insula Cypro, 
alia denique in Europa ad Pontum Euxinum; si quidem ea que nunc Βαγπα vel Varna vo- 
catur (estque haud ignobilis urbs, utpote archlepiscopaliaucta dignitate), fuerit olim, ut 
multi sentiunt, Tíberiopolis appellata. Alii tamen in ea sunt opinione, quod Farna idem 
80 prisca Dionysiopolis sit; alii vero Odyssus, vel Odessus. Ab omnibus his ea fortasse 
diversa est, solumque ob loci propinquitatem modo pro una, modo pro alia vetustarum 
urbium sumpta. Certumillud videtur, omnine decipi eos qui Tiberiopolim, nunc Strumit- 
zam (de qua hic loquimur), cum Varna seu Barna confundunt ; nam quantum Tiberiopolis 
Strumitziana (si elaritatis gratia ita loqui licet) a Pontodistet Euxino, constat ex dictis: 
Quis enim, nisi geographite prersus ignarus, dixerit, Varnam esse ad septentrionalem pla- 
gam Thessalonices ín principio Illyridis, quemadmodum Theophylactus asseruit de Tiberio- 
poli? 'Ex hac porro descriptione manifestum videtur, hnjus Tiberiopolis locum intralimites 
Macedonie fuisse ea in parte que proxime spectat Messiam superiorem (nunc Serviam vo- 
eant), αυ Macedonis pars aliquandiu paruit Bulgarorum imperio : quippe quod, regnante 
Crubo, Thessalonicam usque protendebatur, ut Theophylactus 1n hac ipsa oratiene lesta- 
tur. Situs vero iste Tiberiopoleos optime congruit cum Strumitze situ, ut colligilur ex 
Nicephoro Gregora, qui eam ingressus est, dum Byzantio una cum legatis od Cralem, seu 
regemn Servis illac transiens Scupios proficisceretur. Nonnulla verba, quibus iter ille 
suum describit, juvat hic in medium proferre; quippe que peropportuna videntur conf(ir- 
mandis iis que de Tiberiopolis seu Strumitzee situ exiguitateque supra diximus. Postcram 
(inquit ille Histor. Byzant lib. vu, cap. f&, num. 6) a transitu. Strymonis fluvii diem in 
itinere totam. consumpsimus, et ad oppidulum (πολίχνιον, parculam civitatem) devenimus» 
quod pene supra nubes eminet (Strumitza ab incolis vocatur), adeo prerupto et excelso monti 
impositum, ut. homines in propugnaculis sedentes e valle suspicientibus avicularum similes 
viderentur.... Tertio inde die ad oppidulum, πολίχνιον, Scoptorum divertimus, ipsos jam 
Triballorum fines ingressi, ac preterlabentem vidimus ÁAxium fluvium, etc. Quibus ex verbis 
perspicuum eflicitur: 1. Strumitzam inter fluvios Strymonem et Axium fuisse interjectam, 
ej a priore unius circiter diei itinere dissitam, ab alio vero, ubi Scupios presterlabitur 
(proinde etab ipsis Scupiis), trium dierum intervallo distantem. 2. Eam, si ad Thessalonicam 
referatur, septentrionalem fuisse, cujusmodi et Tiberiopolis erat Theophylacto teste. 3. 
Civitatem fuisse parvulam, sive etiam oppidulum uni ex. prealtis Heemi montis verticibus 
insidens; quippe mons iste Macedoniam dividit ab utraque Mosia (a). Hec omnia per- 


(a) Cum his omnibus consentit. deseriptie huj niensis in sua. Geographia παλαίᾳ καὶ véq, vetere οἱ 
uibis, quam cxhipet Meletius archiepiscopus Athc- — uova, que edita est bic Venetiis Grace αμα 


435 BONIFACII FINETTI PRJEFATIO 476 
Spicua sunt, nisi mea me fallit opinio. Verum illud obscurius, qua nempe ratione Theo- 
phylactus hane Tiberiopolis urbem, seu Strumitzam, affirmare potuerit esse κατ ἀρχὰς τῆς 
χώρας Ἰλλυρίδος, proxime in principio regionis Illyridis seu Illyrici, cam ablIllyride proprte 
sumpta, quam Drinus fluvius a Macedonia disterminat, procul esset quorumdam inter- 
vallo dierum :et Illyrici latius accepti medium fere teneret, cujus pars orientalis, seu ll!y- 
ricum, ut vocabant, Orientale, Macedoniam unacum Daciis ac Mossiis suo ambito com- 
plectebatar. Verum difficultas evanescit omnis, si ita intelligantur Theophylacti 
verba, quemadmodum intelligenda esse persuasissimum mihi est, videlicet Ἱλλύριδος 
χώρας, lilyridis nomine hic significari tractum omnem terrarum, quem Bulgari lllyrica, seu 
Slavicalingua utentes (ut et modo utuntur) occupabant, atque in suam redegerant potesta- 
tem; el quem tum etiam incolebant, cum imperatori Constantinopolitano (ut tempore 
Theophylacti) parebant. Jam vero lllyridis sic accepte prima que occurrit civitas ex Gree- 
cia, ac potissimum Thessalonica, venientibus bac est, de qua loquimur, Strumit2a; idque 
constat ex eo, quod et alihi animadvertimus, nimirum Bulgaros usque ad Thessalonicte 
fines suum protulisse imperium ; atque etiam ex eo quod subindicat Nicephorus Gregoras, 
sacra paschalia, quibus ille interfuit, Bulgarica seu Slavoniea lingua fuisse Strumitze ce- 
lebrata. Ex quo plane consequens est, tum eam habitasse Bulgaros, seu gentem .lilyricam. 
Sed ipsum referre Gregoram prestat, qui satis lepide describit cantam quo Bulgari Stru- 
mitziani paschalem solemnitatem celebrabant. Ibi Pascha (ait loco supra citato) moleste c£ - 
preter veterem nostram consuetudinem, sed. tamen celebravimus. Ibi enim omnis doctrina, 
rhythmi et sacre hymnodia musica pronugis habentur : quippeoppidani barbara fere lingua 
utantur, et iis sint moribus qui aratrum et ligonem in primis deceant. Neque enim eum sonum 
edebant, qui, etsi semibarbarus, tamen modulatus foret, et aliquis ipse quoque esse censeretur, 
ut semilydius, et. €i fas dicere, semiphrygius: sed belluinum plane et montanum sonabant : 
quo ritu nomades ipsi canerent gregibus suis praeuntes ad juga et sylvas vere. &ovo, cum 
cymbia lacte exundant. Hec hyperbolica scribendi ratio Greco homini , principisque civi- 
tatis cultui assueto condonari potest. Interim vero ex illa colligi videtur, incolas Strumi- 
lzjanos neque natione Grecos, neque Graeca in sacris lingua usos fuisse ; adeoque vel Bul- 
garos, vel Servios, vel certe aliquem ος Iilyrico populum. Neque enim lingua, qua Stru- 
mitziani sacra peragebant, alia fuisse videtur preter Schlavonicam (a). Quid quod Gregoras 
ipse precedenti. num. monet, loci illius (Ium vero adhuc aberat Strumitza fere integrum 
itineris diem) incolas plerosque Mysorum (seu Masorum) colonos fuisse. Persuasum veto 
habeo, Mysorum, seu Mesorum nomine hic Bulgaros significari, vel Servios (uterque est 
Schlavonicus populus) qui utramque Masiam jamdiu incolebant. Ex quibus, ni fallor, - 
satis est exploretum, non immerito Theophylactum asserere potuisse, Strumitzam, seu 
Tiberiopolim fuisse proxime in principio regionis Illyrico. 

XX. Sed alicui fortasse scrupulum ingeret, quod nemo veterum scriptorum memorave- 
rit ullam Tiberiopolis urbem eo loci, ubi postmodum Strumitza foit, exsistentem. Sane 
Cellarius, antique geographie solertissimus investigator, |Tiberiopolim ibi nullam agno- 
scit. Neque etiam in sex Notitiis Grecis Patriarchatuum et sedium episcopalium, qua refe- 
runtur ad calcem Codini De officiis in Corpore historie Byzantine, ulla fit mentio de 
episcopatu Tiberiopolitano vel Strumitziano. ln Expositione quidem Andronici Paleologi 
senioris metropolibus annumeratur ipsa etiam Tiberiopolis urbs, diciturque ex LXIII 
facta LXXV. Sed hujusmodi Tiberiopolim urbem haud esse Strumitzam in principio llly« 


an. 1728. Ejus verba sunt : Στρούµιτζα πόλις τῶν 
Τριδθαλλῶν εἰς τὰ πέρατα τῆς Μακεδονίας μεταξὺ 
τοῦ Στρύμονος xai του ᾽Αξίου ποταμῶν εὑρισχομέν 
εἰς χρημνῶδες xaY ἁπότομον ὄρος, ἀπέχον ἀπὸ «dU 
Σχιοῦπι τριῶν ἡμερῶν δρόµον... Αὕτη ἡ Στρούμιτζα 
ἐχαλεῖτο τὸ πούτον Τιθεριούπολις. Srrumitza urbs 
Triballorum iuter fluvios Strymonen et Axium ad 
fines. Macedonie reperitur, in. procipiti et. abrupto 
monte : distatque Scupiis trium dierum itinere. Hec 
rbs primum vocabatur Tiberiopolis. Caeterum cum 
regoras, tum Meletius de veteri Strumitza, in qua 


passi sunt XV martyreg, et quz vere in monte erat, 
loquuntur. At hodiernam, qus et Nova dici potest, 
Strumitzam ad pedem ejusdem montis exstare, ve- 
terisque tantummodo ruinas superesse, inaudivi a 
viro locorum illorum perito. 

(a) Hoc ut meram conjecturam propono. Alias 
inaudivi, illie nnnc sacra celebrari lingua Graeca, 
Fortasse etiam solum Grzcz linguse corruptionem 
notare voluit Gregoras, cum ait, illos barbara fere 
lingua usos esse. 





431 IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. 433 
Iici sitam, $ed potius Varnam ad Pontum Euxinum, eo loei diserte affirmatur. Sed haec, 
quamvis vera, movere lamen neminem debent. Neque enim omuia omnino loea vel cognita 
8 veleribus geograpbis sunt, vel memorie tradita posterorum ; sed vel aliqua ignorata, 
vel pre sua exiguitale prexermissa. Scriptores vero reliqui nonnisi opportunitate data, 
mentionem facere consueverunt civitatum aliorumque locorum. Quamobrem Cellarius, 
tametsi diligentissimus, locos aliquos prextermisit; presertim vero (quod facit in rem 
nostram) nullam ad Pontum Euxinum Tiberiopolim memorat, quam tamen exstitisse dubi- 
tari vix potest. In Grecis quoque Notiliis que adhuc supersunt, episcopatus faere aliquot 
prextermissi, ut eruditi jampridem adnotavere. Ceterum ex eo etiam oriri potuit silentium 
episcopatus Tiberiopolitani, quod | haec.civitas, quandiu nomen istud retinuit, unum for- 
tasse, vel alterum habuerit episcopum ; cum haud multo post martyrium Theodori, primi 
ejusdem civitatis episcopi, vastata fuerit primo quidem ab Ombris, deindea Bulgaris, ut 
salis indicat vel istius auctor opusculi. Quod veronequealio subnomine, nimirum Strumitze, 
4nnumerata sedibus episcopalibus inveniatur, illud videtur in causa fuisse quod archi- 
episcopo αὐτοεφάλῳ, sui juris, seu nullius sub patriarche ditione constituto, subesset (nam 
in predictis Notitiis solummodo recensentur sedes episcopales que quinque suberant 
patriarchis ) : nisi dicere malis, urbem hanc non Strumitse nomine (quippe quod Bulga- 
ricum est) sed Greeco alio vocabulo in eisdem Notitiis designari : aut demum idco Strumi- 
izam Bon recenseri, quia sedis episcopalis honorem aut nimis sero sit adepta, aut cito. 
nimis amiserit, aut solum certis temporum intervallis ea dignitate fuerit insignita (quem- 
admodum et aliis contigit parvulis civitatibus), adeoque tum potuit hac preerogativa ca- 
rere, cum episcopalium sedium catalogi qui ad nos usque pervenerunt conscriberentur. 
Ceterum illud saltem videtur in dubium revocari non posse, episcopum fuisse Strumitzee, 
dum in vivis ageret Theophylactus : quippe qui epistola 32 juxta Meursii editionern testa- 
tur, se Pelagonio (seu Pelagonia) καὶ πρὸς τὸν Στροµδίτζης, et Strombitze, εἰ Malesobe epi- 
-9copis scripsisse. Strombitxam enim idem ac Strumitzam esse, ipsa nominis similitudo 
aflinitasque dubitare non sinit : presertim cum supra demonstraverimus, Strumitzam (de 
qua hic sermo) parum a Pelagonia distasse; atque ctiam, ut ipse arbitror, a Malesoba : 
Theophylactus vero ad. episcopos illos tres, utpote finitimos, suas misisse epistolas videa- 
tur, Neque vero Theophylactus duntaxat ipsum Strumitze nomen paululum immutavit ; 
sed et Cedrenus eam Στρούμπιζαν et. Στρούπιτζαν, Strumpitzan et Strapitzan | (nisi in alter- 
uirum locum irrepserit mendum typographicum) vocat. Et quidem eo loci Cedrenum de- 
&trumitza, de qua nos loquimur, sermonem habere, comperlum ex eo est quod Basilii 
imperatoris iter Serris $copía sive Scupos describens, eumdem referat Strumpitza appro- 
pinquasse : quo illum Strumpitze situm designat, quem nos Strumitzae constituimus Nice- 
phori Gregore verbis innixi. Alii minure adhuc diversitate eamdem Strumnitzam nuncu- 
pant, ut Ananias ejusdem episcopus, qui anuo 1565 synodo Constantinopoli celebrate 
' (qua synodo dejectus ob simonie crimen e throno patriarchico est Joasaphus illius urbis 
archiepiseopus) subscripsit his verbis : Ego humilis episcopus Strumnitze Ananias volens 
seo consilio subscripsi, ut ecclesiastica seu patriarchica refert historia Emmanuelis Malazi, 
Peloponnesii ; quam Martinus Crusius, Academics Tubingensis professor, Latine reddidit, 
diditque lib. n Turco-Grecie. Ex quo consequitur, Strumitzam nedum seculo, quo 
vivepet Thophylactus, undecimo, sed etiam decimo sexto episcopali sede ornatam fuisse. 
Sedem hanc etiam.nune temporis superesse; imo et metropolíitica dignitate fuisse auctam, 
testatus mihi est Jacobus Nicolai, hieromonachus Olympiota, seu ex monasterio montis 
Olympi, quem paucis ante diebus, quam hac typis mandarentur, ad hanc urbem appul- 
sum, ut deinde in Transylvaniam pergeret, sacerdotis munere apud sua gentis homines 
ibidem functurus, semel et iterum allocutus sum. Hic me in primis certiorem fecit, fere 
integrum mensem se Strumitze moratum esse. Tum mihi de quindecim hisce martyribus 
sciscitanti respondit, non modo illorum memoriam ea in urbe vígere ; sed etiam a sacer- 
dotibus eo loci celebrantibus commemorationem quotidie fieri : quotannis vero solemnem 
celebrari eorumdem martyrum fe:stivitatein : quin et peculiare officium et lectiones de 
ipsorum martyrio haberi : eaque omnia contineri peculiari quodam libello impresso Bo- 


439 BONIFACII FINETTI PRAEFATIO 440 
scopoli, vel, ut communiter pronuntiant Greci, Voscopoli, inzMacedonia, in qua urbe paucis 
abhinc annis instituta est typographia. Notitia liec, quam mihi diu inultumque inquirenti ex 
hoc uno sacro monacho haurire licuit, egregie confirmat historie, qua in bac Theoph ylacti 
oratione describitur, veritatem : presertim cum omnia, qua& ipse referrem ex predicta 
oratione, ille se legisse affirmarit in memorato. libello. Solum hoc non satis memoria ille 
tenobat, an martyres illi sub Juliano Apostata martyrium subiisse eo in libello dicantur. 
Et hec de loco, ubi passi sunt martyres, ejusque occasione sint dicta 

XXI. Tempus vero quo id contigit definiri facile potest. Nam ex epigraphe ípsaque 
oratione innotescit, eos imperante Juliano Apostata sanguinem pro Christo fudisse. Cum 
autem perbrevi tempore moderatus ille imperium sit (nimirum a mense Novembri anni 
361 ad diem usque 26 Junii anni 363), perspicuum est, nos in definiendo martyrii tem- 
pore vix posse aono integro a vero aberrare. Ex historia siquidem ecclesiastica constat 
eum aliquanto post initum imperium persecutionem inchoasse contra Christianos ; atque 
in hoc ipso opusculo legimus, martyres, de quibus hic sermo, post fugam primum qui- 
dem ex urbe jNicea, deinde ex Thessalonica, aliquandiu commoratos esse Tiberiopoli, 
ejusque cives, et finitimorum locorum incolas qua preedicatione, qua miraculis ad Christi 
fidem perduxisse : in quo temporis spetium aliquod illudque non adeo exiguum insum- 
ptum esse oportet. Hinc vero magna probabilitate deducitur, paucis ante Juliani obitum 
mensibus, adeoque circa anni 363 initium, aut eerte sub finem anni 362, eos martyrium 
subiisse. Neque hac de re plura : tantummodo animadvertendum martyrit diem in hoc 
ipso opusculo poni sub die 28 Novembris. 

XXII. Diligentius inquirendum videtur lempus etlocus quo horum martyrum corpora 
solemni pompa translata fuere. At nemo tamen híc annum hujus translationis proprium a 
nobis postulet designari : id enim fieri nullatenus potest, cum nullibi adnotatus occurrat. 
Quare tempora proximiora utcunque indicare sufficiet. Id vero. pendet à tempore quo Bul- 
garica gens amplexa est Christi Domini -fidem : nam sub primo Bulgarorum rege Chri- 
stiano translationem illam fuisse peractam, diserte asseritur in lioc sermone. Qua de re 
nonnulla diximus in Notis, quas in inferiore hujus orationis margine, ac presertim pag. 
$91 apposuimus, Neque opus esse arbitror, eam rem fusius hic persequi aut accuratius 
. investigare ; cum scriptores omnes qui hanc historie ecclesiastice partem attigere, con- 
versionem Bulgarorum nono seculo accidisse consentiant ; solumque viginti annorum 
spatio citius alii, alii serius autumant evenisse. Nam scriptores Greci eam fere ad annum 
octingentesimum quadragesimum sextum revocare videntur. Anastasius vero Bibliotheca- 
rius in Vita Nicolai I ea tradit, ex quibus colligere pronum est,-nationem Bulgaricam 
Christiane religioni nomen non dedisse ante annum ejusdem seculi sexagesimum sextum. 
ln ao etiam omnes fere consentiunt, quod rex Bulgarorum primus Christiane religioni 
addictus ante baptismum Bogoris (Theophylactus in hac oratione Borísim scribit, voce 
. paululum immutata), postmodum vero Michael fuerit appellatus. Sed rursum ii valde 
discrepant in assignanda causa, qua inductus ille fuerit ad Christianam fidem amplecten- 
dam. Alii enim sororis sue adhortationibus, que dum Constantinopoli moraretur, Cliri- 
stianis erat imbuta mysteriis, permotum fuisse tradunt ; alii bellorum famisque. calamita- 


apu — 


tibus impulsum : àlii vivida futurorum cruciatuum imagine, quam hauserat ex insigui , 
picture, perculsum divinitus infuse luci oculos aperuisse, narrant. Sed bec enucleare 


nostra non interest. Satis mihi est, Bogorim, sive Βογίείπι quamcunque demum ob cau- 
sam, et sive una, sive multiplex fuerit, nonnisi circa dimidium seculi noni religionis 
Christiane mysteriis fuisse initiatum: inde enim compertum efficitur exploratamque SS. 
martyram, de quibus nune sermo est, translationem eodem inclinante jam seculo con!i- 
gisse ; adeoque Theophylacti etatem duobus circiter seculis precessisse, ut superius 
innuimus. 

XXIII. Verum quo clarius. innotescit tempus saltem proximum istiusmodi translationis, 
eo nobis obscurior est locus ad quem delata sacra pignora sunt. .Auctor quidem orationis 
hunc sspenumero vocat Βραγαληνίιζαν, Bragalinitzan (vel si β pronuntietur recentium 
more Grecorum, Vragalinitzan) eamque οἱ πόλιν, urbein, οἱ ἐπαρχίαν, provinciam, seu me- 


-— 


ui IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. i42 
iropolim nuncupat. Sed quanam et.quo 10c0 posila sil, vel oiim fuerit civitas heec, nondum 
wmihi inquirenti satis detegere licuit,.cum neque in geographicis mappis adnoltatam, neque 
ab alio aliquo auctore memoratam repererim. Cum vero ex indole lingue Slavonica, haud 
mibi prorsus {ρποίδ, atque ex similibus que passim occurrunt, etiam apud Theophylactum, 
exemplis compertum haberem, hoc vocabulum Bulgarica, que lingua Slavice seu Slavo- 
nice» dialectus est, terminatione desinere, illud statim perquirere copi, utrum,. detracta 
saltem terminatione {έκα, vel nitza, hujus. similisve nominis urbs in Bulgaria esset, vel in 
atia regione, cujus incole lingua uterentur Bulgarica, cujusmodi fuit Bragalinitza, ut ex 
ipsa oratione constet. Verum non aliam urbem offendi, que aliqua ratione cum illa con 
gruere videretur, quam Bargala pertinens ad Macedoniam secundam orientalis Illyrici 
pariem : nam Jargale nomen, quod dempta terminatione Bulgarica, remanet, cum illa 
fere consensit; neque a Tiberiopoli multum abesse videtur. Quocirca credibile est, intra 
Bulgariei fines imperii eam tum exstitisse, adeoque et Bulgariceo lingue Y in,ea usum tune 
temporis viguisse. 

XXIV. Huc usque scripseram, cum supra laudatus monachus Ol ympiota c certiorem me 
fecit, exstare etiamnum in secunda Macedonia urbem Bragalinitzam, seu, ut ipse effe- 
rebat, Bragarinitzàm ; sed e magna urbe ad pagi conditionem redactam, habitarique a 
Turcis, paucis immistis.Christianis : distare vero a Strumitza quinque circiter horarum 
itinere : ac in ea non solum de peracta ad ipsam sanctorum martyrum translatione memo. 
riam vigere ; sed etiam se, cum illac transiret, propriis vidisse oculis fundamenta templi 
quod in eornm honorem olim exstructum dicebatur. Plura de hisce sanctis mihi dicenda 
non suppetunt. Ceterum élarissimi et de Christiana republica optime meriti Bollandi 
continuatores suo tempore totam hanc historiam accuratissime, summaque, ut assolent, 
eruditionis vi discutient, illustrebunt, expedient. Interim haud inflma' laus hujus editio- 
nis erit, ansam prebuisse prelarissimis viris negotium hoc perficiendi : ut reipsa pre- 
bitara videtur ; quandoquidem ex. illis unus, vir omnigena eruditione clarus, Joannes 
Siltingius, quem hac dere per litteras ipse consului, solita humanitate respondit, se horum 
martyrum acta non vidisse. 


| SECTIO VIIJ. 
De Allocutione ad Familiarem circa ea quorum incusantur Latini. 


XXV. Alloeutio hec, quam alii Epistolam ad Nicolaum diaconum et canstrisium vocant 
(a) tune etiam celebris erat, cam adhuc in quibusdam insignioribus hjihliothecis inedita 
latitaret. Non modo enim de ea mentionem fecerant ii omnes qui de Theophylacti operibus 
dissetuere ; sed aliqua etiam ejusdem fragmenta tum in Jure Greco-Romano, quod Leun- 
clavius vulgavit, inserta, tum in Grecia Orthodoza ab Allatio edita, obvia omnibus persta- 
bant. Htec vero ita acuerant eruditorum animos, ut summopere exoptarent, ex ipso fonte 
detegere, quanam auctori satis vetusto, doctissimoque et celebri archiepiscopo. mens 
insedisset quoad ea que Grecam a Latina Ecclesiam infando schismate diremptam jam 
dudum tenent. Primus (quem equidem uoverim) qui justissimis his litteratorum- hominum 
votis explendis serio adjecerit animum, fuit editionis hujus fautor amplissimus, de quo 
jam diximus supra, quique jam ab anno 4755 dedit operam, ut ex codice Crisareo-Vindo- 
bonensi exscriberetur, ut huic tertio volumini Operum Theophylacti, velut non mediocre 
ipsius ornamentum, insereretur. Insequenti anno eam ipse Latinitate donavi : ex qua cl. 
previe BDissertationis auctor particulas aliquas in rem suam excerpsit.'Quod ea in hac 
editione publici juris facienda esset, admoniti sunt eruditi cum in Dissertatione predicta, 
tuin etiam in Declaratione Greco-Latina, qua simul cum tomo primo emissa in lucem est 
anno 1754. Sed cum voluminis hujus impressio ob eam, quam memoravimus, causam 
longius produceretur, vir doctissimus Joannes Aloysius Mingarellius, canonicus regularis 
$. Augustini congregationis Rhenane , fortasse ut aliquanto maturius eruditorum exple- 


(α) Vide Dissertationem tomo 1 prefixam, num. LIV. 





443 BONIFACIL FINETTI PRAEFATIO μί 
ret vola, suo Anecdotorum Fasciculo, quem edidit an. 4166, inserendam existimavit. 
Quod quidem tametsi editionis bujus fautoribus .paulo injueundius aeciderit, eo quoJ 
exinde prereptum ei aliquid laudis suspicarentur, mihi tamen percommodum cessit : 
sic enim collationem, quam cum Bononiensi textu facere meditabar, eo jam edito, multo 
facilius exsequi potui. Ceterum Mingarellius Greco textui Latinam versionem adjunrit 
sane accuratam et nitidam : quam propterea, ut in hanc editionem asciseerem, animo diu 
multumque propendi. Sed tandem nil esse ratus, cur. versionem meam eo jure privarem» 
quod ratione temporis acquisierat, et postquam haud mediocri nisu eluciata ex exemplari 
esset pluribus de causis perarduo, eam innoxiam tenebris damnarem perpetuis, ipsam 
hic apponendam censui. Ceterum cum Bononiensis codex codice Ceesareo-Vindobonensi, 
qui haud ita magnam redolet antiquitatem, mihi aliquando nitidior visus sii, emendatior- 
que, illius ope nonnulla mei exemplaris corrigere menda (prius quidem sola coojectura 
plura sustuleram), indeque et versionem meam aliquantulum perficere mihi licuit : ut pro- 
inde non omnino suo exciderit voto presstantissimus Mingarellius, qui ea pre ceteris ad 
evulgandam Allocutionem hanc ratione se induetum fuisse monet, ut Theophylacté Ope- 
rum editio magis magisque perfici possit. At et codicem Bononiensem, tametsi plerumque 
Vindobonensi nitidiorem, vicissim posse, imo et debere in aliquibus corrigi et ipse co- 
dice Vindobonensi, perspiciet facile lector ex variantibus lectionibus, quas ad paginarum 
ealcem adtexui.'Et sanelectionem Vindobonensem in quibusdam anteferendam esse Bono- 
niensi, nemo, ut puto, inficiabitur, qui pauculas, quas adjecimus, notas expendere velit. 
Variantes quoque lectionés, que it Chomateni excerptis occurrunt, addidimus, non qui- 
dem omnes, sed eas tantum que alicujus esse momenti viste sunt. Sed jam-de ipsamet 
Allocutione nonnulla dicamus. 


XXVI. Erunt fortasse qui hanc Theophylacti opellam nonnisi Photii sectátoribus in 
suo schismate ob(irmandis usui esse posse erbitrantes, eam a nobis in publicam efferri 
lucem, segre ferant, Aut saltem demirentur. Sed nos ab eorum qui ita sentiont opinione 
&deo procul absumus, ut non modo nullum ín ea edenda periculum subesse suspicemur, 
sed fructum etiam multiplicem exinde nobis obventurum confidamus : 1 scilicet, ut 
integerrima in evulgandis Theophylacti Operibus fides nostra omnibus explorata fiat : 
deinde ut Latini nominis hostes perspiciant, ita nos equitati cause nostre confidere, ut 
que contra afferuntur argumenta in medium producere non vereamur : denique ut 
Photianí (ita eos appellare lubet, qui ex Greecis schismati adbeerent, ut ab inclyta eorum 
natione, quam magnopere diligo, et, ut decet, colo, secernam) aliquando discant equius de 
Latina Eoclesia sentire, animosque capiant moderatiores. Quod ita quidem eventurum 
confido, si sedato passionum estu, ac preejudiciis paulisper sepositis, ad Theophylacti 
placita (quem alias magni, nec iminerito, faciunt) animum mentemque suau) exigere 
velint. Hoc si prestiterint, fatebuntur sane, neque (a) multos esse Latinorum errores, neque 
tales, qui ad discindendas Ecclesias sint idonei, eorumque nullum ad fidei caput pertinere, 
Fatebuntur ejusmodi, ut ipsi putant, errores ultra rationem omnem et inodum a fervidioribus 
quibusdam (b) orthodorice selatoribus amplificari; aliquosque nullius, alios vero mediocris 
emendationis indigere, ità ut non magni intersit. Ecclesie, si ea perficiatur. Fatebuntur 
omnem ferme dissensionis Grecos inter ac Latínos causam revocandam esse ad particulam 
Filioque Symbolo adjectam (c), adeoque nec propter azyma, neque propter jejunia (d, 
multo vero minus propter reliqua, pacem esse cum.Latina Ecclesia turbandam. Fatebun!ur 
multa, qu&p ipsis errores suf, meras. consuetudines (e) esse, quasdam quidem ez pietate, 
alias ez provida dispositione introductas,. Fatebuntur denique, ex solo charitatis defectu, 
ambitione ac superbia (f), ex zelo non secundum scientiam, ez ceco sui amore (g)tol congeri 


a) Verba iheophylacti Alloc, num. J, pag. 519. — enim (raterne suscipimus, ete. ; (um que babet 
(0) N Num. num. XVI, ubi graphice describit quorumdam ες 
( 


/ Ib. et wp. HI. euis popularibus ὑδεριχὸν ὄγχον , hydropicum (imo- 
Num. X 
| Ibid. . M^ Num. ΧΙ in finc. 


I) Huc spectant verba qux habet num. T : Non 


κου 


Let IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. M6 
Latinorum errores, eosque tanta acerbitate improperari. Kaque legant et perlegant, accura- 
tiusque perpendant, que magnus illorum doctor, nullstenus oerte Latinis addictus, 
eontra nimium immodicumque, atque a ratione prorsus alienum Photianorum sui 
temporis zelum in hac sua Allocutione conscripsit ; nec velint ipsi limites ab eodem pre- 
stitutos adeo enormiter transilire. Cogitent etiam, atque etiam, quid esset ille scripturus, 
si in heec incidisset tempora, quibus eorum zelus, seu potius odium in Latinam Ecclesiam 
ad furorem usque exarsit. Et sane, quo nunc animo esset, aut quid, amabo, conscriheret, 
si in Patriarcharum Historia ἃ Dositheo conscripta, auctsque a Chrysantho, et Buchereste 
in Valachia edita anno presentis seculi decimo tertio, es omnia in Romanam Ecclesiam 
congesta deprehenderet genera calumniarum, quas vel infensissimi illius hostes commenti 
usquam fuere? Quid si in Theophylaeti manus ineideret libellus ante biennium Constanti- 
nopoli editus, qui encyclieam Eugenii scholarche in Monte sancto epistolam continet, in 
qua preconcepti Latinorum errores quamplurimi, innumerabilesque dicuntur, et mirum in 
modum armplificantur, "Ecc δὲ περιέχει τὸ, Πάτερ ἡμῶν, επιτηθείως ὅλον ἁρμοσθὲν ὑπὸ σοφοῦ τινος lt» 
ρέως εἰς τὸν πάπαν 6; Λατίνων Byte Βεόν, atque eliam Orationem Dominicam exhibet totam a 
docto quodam sacerdote concinne in papam, tanquam Latinorum Deum,aptatam, O preclarum 
sane doctissimi sacerdotis inventum (a)! Quid si Theophylactus vel obiter percurreret 
Pseudoevangelicam illam Maearii eujusdam Tubam, anno.1'755 furlivis in hac urbe typis 
impressam (cujus proinde exemplaria auctoritate publica flammis addicta fuere), eo 
presertim ἤηθ conflatam et inflatam, ut loco Christiane dilectionis, majorem in modum 
popuN odium incenderet inflammaretque : cuique prtemissa preefatio est a Greeco homine 
Ephraimoipsimet operi apprime respondens, ubi summa incredibilique impudentia scribit, 
Latinos ἀληθῶς πνευματοµάχους εἶναι, ἀντιχρίστους καὶ ἀντιθέους, ὡς λατρεύοντας τῇ χτίσει ἡγοῦν τῷ 
ἴδίῳ πάπᾳ, παρὰ τὸν Κτίσαντα, esse revera pneumatomachos, antichristos et antitheos, seu. Dei 
adverearios ; quippe qui adorant creaturam, nempe suum papam, loco Creatoris; ac Romanum 
ipsum ponticem non modo ait, ἀναιρεῖν τὴν Σξουσίαν τοῦ Κυρίου ἐπὶ τῆς yc, destruere pote- 
statem Domini super. terram, καὶ περιχλεῖν «bv Χριστὸν εἰς obpavbv µόνον, διὰ νὰ φαίνεται ἐπίγειος 
θεός, et concludere Christum solo colo, ut ipse terrenus Deus appareat; sed elLeum non 
amplius χειροτονεῖσθαι προσευχῇ καὶ ἐπικλήσει Ἠνεύματος, ordinari oratione εί invocatione Spi- 
ritus sancii ; verum τῇ τῶν µορίων θεωρἰᾳ χαὶ ψηλαφήσει, que verba naturalis pudor vetat 
interpretari. Quid demum, si dictum illud satanicum (utor Theophylacteo verbo, neque 
enim hicaptiusullum oceurrit), si illud, inquam, inaudiret, quod terere dicitur Photianorum 
vulgus, simplicique plebecule altius inculcari, videlicet, Κρεῖττον Μουαμεδισμὸς 1) Λατινισμός, 
Muhamedismus melior Latinismo est? Nonne haec inaudiens summo animi dolore atque 
indignatione correptus exclamaret : 


Quie furor, o cives, qua tanta licentia lingua (b) * 
Verumenimvero illud vereor, ne nune temporis Theophylacto accidat, quod suamet setate 


(a) Titulus istius libelli ita se habet : Βιθλιάριον 
κατὰ Λατίνων, ἔχον ὄνομα, Ἐγχύχλιος ᾿Ἐπιστολὴ 
γραφεῖσα παρὰ τοῦ σοφωτάτου χυρίου Εὐγενίου δι- 
δασχάλου. τῆς δη συγχροτηθείσης ἐν τῷ ἁγιωνύμῳ 
"Opet σχολής, συντόμως ἀπαριθμοῦσα τὰς τῶν 
Λατίνων μίαν πρὸς µίαν καινοτομίας ἑχπομπεύει. 
Hoc est : Libellus contra Latinos, cui nomen est: 
Epistola Encyclica , conscripta a sapientissimo do- 
mino Eugenio magistro schol jam institute in Mon- 
te, qui "Sanctus cognominatur, qua breviter pandit 
omnes Latinorum innovationes, eas singillatim enu- 
merans. Editor hujus libelli est Christophorus ie- 
romonachus, qui eum patriarchz» Cyrillo dedicavit, 
ac prolixum procmium agjecit, In eo auctor tri- 
ginta Latinorum χαινοτοµίας, innovationes, velut in 
aliarum innumerabilium specimen nominatim re- 
censet; nempe quidquid a receptis inter Graccos 
sententiis. vel ab eorum moribus abhorret. In his 
magnamillam χαινοτοµ/αν, fnnovationem, de barbe 
clericorum tonsione non praierit; sed his verbis 
proponit. àv εὐταξίαν χαὶ σεμνοπρέπειαν ἔπεχρά- 


τησεν ἔθος ἐπαινετὸν οἱ ἐκχλησιαστικοὶ νὰ τρέφωσι 
χαὶ τῆς xegaMis τὴν χόµην, xal τοῦ προσώπου τὸν 
πώγωνα ὅθεν ὁ θεῖος Κλήμης ὁ. Αλεξανδρεὺς ἱερὸν 
κόσμον τοῦτον ὠνόμασε: xal αὐτοὶ οἱ Λατίνοι, xal 
ἱερεῖςι καὶ ἀρχιερεῖς ξυρίζουσιν ὁμοῦ μὲ αὐτὰ xai 
τὸν µύστανα, καὶ παραστήχονσιν εἰς ἡμᾶς τῃν χεφα” 
λὴν τῆς Λατινικῆς Ἐκκλησίας ἐξυρημένην. Decoris 
et gravitatis gralia invaluit. laudabilis consuetudo, 
wut ecclesiastici et capitis cesariem et faciei barbam 
nulriant ; quocirca sacrum ornatum rem hauc appel- 
lat Clemens Alezaudrinws. At ipsi (Latini) sive 
presbyteri sint, sioe episcopi radunt cum ipsis ettam 
pilos labii suverioris (vulgo la busetta, vel propius 
2d Graecam voeem µύσταχα, mystaca, i mostacchi), 
el nobis opponunt capul Ecclesie Latine rasum. 
Hem ! Siccine amittitur ecclesiasticus decor et gra- 
vitas si abjioiatur, quod brutis etiam quibusdam 
convenit ? .. 

(b) Ex Lucano lib. 1, v. 8, mutata voce ferri in 
lingua. 





447 'BONIFACII FINETTI PR/EFATIO 43 
verebatur ille eventurum sibi, nempe quod nonnulli ex fereidioribus Photianis, legentes 
quam acriter in sua hac opella perstringat eorumdem immoderantiam | zeli, charitatis 
defectum, ambitionem atque hydropicuim tumorem, estimatione in contemptum versa, euri 
condemnent inscitia crassiorisque in rebus sacris judicii, ecl. incurim, imo εί orientaliuin 
dogmatum proditionis. Alii tamen, sperare juvat, gravissimi hujus viri auctoritate permoti 
sibi facile persuadebunt, nec multos esse Latinorum errores, neque tales qui ad discindenda* 
Ecclesias sint idonei ; nec ullum qui ad fidei caput pertineat. At ii ipsi fortasse ejusdem 
auctoritate freti contendent, se jure a Latinorum communione abborrere, quippe qui illud 
Symbolo addiderint, quo Spiritum sanctum et a Filio procedere enuntiatur. Hos igitur 
amice et fraterne, utque verbis utar Theophylacti, sümpliciter et. capdide, atque. ut. pigca- 
torum discipulum omnino decet, nunc paucis alloqui Jubet. 

XXVII. Ac primo quidem eos, quoad presens atiinet, premonitos velim, potius animi 
dispositionem quam verba esse in Theophylacto speclanda ; deinde quicunque ejus mens 
fuerit, non magni esse faciendam illius hae in re auctoritatem. Quoad primum atinet; 
pro certo habeo, ita eum fuisse animo comparatum, ut si quo tempore vixit, per aliquod 
concilium ex Grecis Latinisque coactum ad examen vocata ac definita fuissel processio 
Spiritus sancti etiam a Filio, procul dubio concilii judicio ac sententie stetisset : 
quemadmodum plurimi sanctilate ac doctrina prestantissimi Patres stelere synodo, 
Florentine, eique perpetuo et constantissime adheserunt. Hac fuisse Theophylactum 
animi dispositione affectum, ipse colligo ex eximio ejus pacis unionisque amore, qui 
cum in aliis operibus, tum potissimum in hac ipsa Allocutione luculenter se prodit. Verum 
cum ante floruerit quam controversia hac definita esset in aliqua ccumenica synodo 
(primo enim definita est in concilio generali Lugdunensi n, an. 1275), cumque per id 
tempus dissidii et scbismatis aestus primum excitatus a Photio, tum a Michaele Cerulario 
non ità pridem renovatus, fervere quam vehementissime, haud valde mirandum si et 
Theophylactus se quoque abripi passus utcunque sit. At quia tamen ob eam, quam supra 
memoravimus, causam ignotum nobis est, an illius fervor ad hereticam usque pertinaciam 
excreverit, ideo neque illum hereseos, neque formalis, ut aiunt, schismatis condeu- 
namus (a) quin neé sancti viri appellationem, qua vulgo ab Orientalibus insignitur, nos 
ullatenus ipsi invidemus. | 


XXVII. Verum hocipsum quod Theophjlacto ab his criminibus purgando, siveexcusando 
deservit, ad minuendam quoque hac in parte illius auctoritatem quam maxime facit Cuin 
enim controversia hec in concilio ex Grecis Latinisque. coaclo nondum data opera 
communique consensu subjecta esset examini, quod primo factum est in predicta generali 
synodo, ignorare is facile potuit quibus niteretur fundamentis Latinorunr sententia, vel 
quo in.sensu assererent hi , Spiritum sanctum etiam a Filio procedere, et quam legitima 
ratio seu causa eis fuerit, ut particulam Filioque in sustunet usum Ecclesie Symbolo fidei 
adjiciendam putarint. Hac reipsa ab Theophylacto ignorata fuisse, dubitari vix potest, si 
argumenta queis suam ipse causam propugnat, paulo attentius expendantur. Anne enim 
usus unquam verbis illis evangelicis fuisset * Ostende nobis Patrem (qui nempe doceat 
Spiritum sanctum a Filio procedere), et sufficit nobis (b), si cognovisset, tot esse Patres, et 
probatissimos quidem, et non modo Latinos, qui floruere ante dissensionis initium (quibus 
proinde probatorum Patrum et nomen et gradum nemo sane, qui recte sentiat, abjudicaril), 
sed etiam Graecos, qui nostram tradidere sententiam? Hic vero, antequam ultra progredior, 
cohibere me non possum, quin vehementer querar expostulenique de apertissima injuria 
quam Greci nostre hujus etatis non Latine tantum, sed et universe Ecclesie inferre 
haud reformidant, dum controversiam hanc fidei ad Grecos tantum exigendani esse 
Patres, ex eorumque placitis definiendain ?sse contendunt. Quid enim? An catholica 


(a) lTac ratione eum excusarunt auctores edij- locutus fuerit de Spiritus sancti processione), guia 
tionum ann. 1521, 1542 et 1554, quas videre mihi — minime tunc ab. Ecclesia universali definitum erat, 
licuit. Enarrationum ipsius in quatuor Evangelia. — eum ab utroque procedere. : 
Verbia illorum ad calcem Joannis bzec'sunt : Propter- (b) Num ΠΠ. 
ea reprehendeudus non est Theophylacius (quod. ita 





419 IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. — 450 
Ecclesia intra solius: Greecie vel Orientis fines eliam primis Ecclesia smcu/is eonclusa 
erat? Aut divina traditio, cojus propria dos est, semper et ubique vigere, ex Orientali 
tantum Ecclesia haurienda pensandaque est? Ecquis hac prerogativa Orientales donavit? 
An Christus, qui Evangelium in universo mundo. predicanduni edixit? An apostoli, qui 
illud annuntiaruat ubique terrarum ; eorumque corypheus Petrus Romam cum doctrine 
su&, tum etiam potestatis sedem constituit? ubi eliam Paulus doctoris munere functus 
biennio est : ut de ceteris sileam apostolis, quorum aliqui per seipsos, alii per discipulos 
ab se institutos in varias Occidentis provincias ac regna doctrinam evangelicam dissemi- 
narunt. Quamvis igitur nullum ex Grecis Patribus afferri posset pro Latino dogmate 
testimonium, nonne satis esset unanimis Latinorum Patrum sententia, ut nedum eb 
omnis suspicione erroris absolveretur, sed etiam ut apostolis ipsis referretue acceptum? Et 
sane si Theophylactum non latuit isthaec Latinorum consensio Patrum, qua ratione ausus 
est affirmare, a. nullo ex probatis Patribus id edoceri, provoeareque nos evangelicis 
verbis : Ostende nobis Patrem? An non probati Patres Cyprianus et Ambrosius, quorum 
utitur testimoniis tertia synodus ccumenica, sive Ephesina? Nonne probatissimus Pater 
Leo Magnus, 'cujus scripta quarta synodus στήλην ὀρθοδοξίας, columnam orthodozxice appel- 
lavit. Nonne probatus Pater Augustinus, quem sexta synodus summis prosecuta est 
laudibus eque ac ipsum Ambrosium.atque Leonem? Si vero hoc ille ignoravit, consequens 
est, multo breviorem ecelesiastice eruditionis supellectilem illi fuisse, quam decuisset 
tantu nominis archiepiscopum : adeoque illius auctoritatem, ad hoc quod attinet, non esse 
magnopere faciendam. Quod vero magis displicet, est illud quod subdit : Sí enim 
probatus est, non dixit; et si dizit, probatus non est. Que verba hereticum spiritum 
redolere videntur : heeretici enim ex opinione propria Petrum auctoritatem metiri solent, 
de eaque judicium ferre : dumque ab eisdem dissentiunt, eos flocci ac nihili faciunt. Sed 
mitius sentire prestat de Theophylacto, atque ea verba benigne interpre!ari, velut non eo 
spiritu sensuque prolata; sed quia sibi nimium blandiretur, atque confideret, ex Grecis 
illustrioribus Patrem reperiri. neminem posse, nam de Latinis nihil sollicitus fuisse 
videtur, qui Spiritum sanctum etiam a Filio proeedere docuisset. Pretium igitur opere 
est, accuratius investigare, quibus ille et quam validis fundamentis innixus tantopere 
sibi ipsi preffüderet. Sed paulo post videtur et ipse sibi non satis tutus, cum subdat : 
Deinde etsi hoc daremus, non utique quod rarius est, in argumentum trahendum. Quid 
vero, si non pauci rarique sint, nedum Latini, sed Greci etiam Patres, qui dogma nostrum 
tradiderint vel disertis vel equivalentibus verbis? 

XXIX. Sed antequam id demonsteo, jure omni abs Theophylacto et Photiani schismatis 
propugnatoribus postulo, ut ex eorum probatis Patribus vel unum nobis ostendant, qui 
ante Photiana tempora inficiatus fuerit, Spiritum sanctum a Filio procedere. Sed quamvis 
diu multumque fatigentur, indicare ne unicum quidem possunt (Damascenum eniio, quem 
solum specie aliqua veri opponere valent, a nobis minime dissidere postea demonstra- 
bimus). Alias vero dogmati nostro censendi minime sunt adversari, qui vel hac de re peni- 
tus silent, vel solum aiunt, Spiritum a Patre procedere, Quis enim ignorat, rem esse 
plane diversam non asserere, Spiritum sanctum procedere a Filio, atque id negare? aliud 
pariter affirmare, eum a Patre procedere, aliud a solo Patre? Quare nullatenus intelligere 
valeo, quomodo Theophylactus omnesque Photiani nos veluti Christo Patribusque adver- 
santes traducant, eo quod simpliciter ii asserant, Spiritum sanctum a Paíre procedere, atque 
a nobis fieri χαινοτοµίαν, seu innovationem in fide contendant, dum eumdem asserimus etiam 
: & Filio procedere; ea solum ratione qued Christus tantummodo dixit, a Patre. Verum si 
quid addere est innovare, cur et ipsi quidpiam addunt dicentes, a solo Patre? Ubinam 
Christus, ubi Patres id (sallem ante Photii tempora) asseruere? Quid enim? An nobis 
exprimere vetitum, quod Christus Dominus non expressit; illis limitare liceat, quod a 
Christo limitatum non est? Si ille non dixit, Spiritum sanctum a Filio, loc est.a seipso 
precedere, neque id etiam negavit. Cur itaque Photiani.-negant?-Et si quidem tantummodo 
non assererent, ferendum eorum silentium essel ; verum et negant, et eos qui asserunt 
condemnant dirisque omnibus devovent; tritum illud (in quod etiam Theophylactus ab 


451 ΒΟΝΙΕΑΟΙΙ ΕΙΝΕΤΤΙ PEFUEFATIO 452 
iniquitate cause suce praeceps est actus), ac puerile argumentum usurpantes: St Spiritus 
sanctus etiam ex Filio procedit (a), quid prohibuit ne ita Christus loqueretur: Qui ex Patre 
et ex me procedit? Sed mihi subdere liceat: Si a solo Patre procedit, quid prohibuit, ne 
id Christus exprimerel; presertim eum ipse jam prenovisset quot et quanta ex illius 
vocula preeteritione oritura aliquando essent dissidia? Quid ad hec Photiani respondeant, 
nibil habent; at nobis ia. promptu est, quid eontra eos regeramus : videlicet, Christum 
.sin eo, saltern aliis in locis; sin expressis, saltem s&quivoelentibus verbis, docuisse Spi- 
Titum etiam a seipso procedere: quod quidem nostri homines millies demonslrarunt, ei ex 
eo quod Christus Dominus ait Joan. x, 30, Ego et Pater unum sumus; ex quo inferunt 
unum eliam esse Filium cum Patre quoad rationem principii Spiritus sancti. Et ex eo 
(Joan. xvi, 15), Omnia quecunque habet Pater, mea sunt : ergo, inquiunt et virtus produ-. 
cendi Spiritum sanctum est Fílii, seu convenit Filio. Et ex illo (ibidem 15) : Ille me 
clarificabit, quia de meo accipiet. Quid enim, aiunt, Spiritus sanctus accipere a Filio potest, 

nisi ipsum esse? Et ax eo demum quod Joan. xv, 26, ait se missurum Spiritum sanctum : 
cum missio in divinis nil aliud esse aut intelligi possit, quam processio s&terna cum 
ordine ad quidpiam extrinsecus producendum. Quid quod et ipsis verbis, quibus tantópere 
fidunt adversarii, videlicet, qui a Patre procedit, docet implicite, etiam a seipso procedere. 
Nam quidquid in Scripturis .de una persona dicitur, etiam de alia oportet intelligi, nisi 
repugnet proprietati personali ipsius, ut verissimum effert theologorum eum S. Tbum. 1v 
cap. Gen., cap. 25, axioma, ea retione nixum, quod tres divine persone unum idemque 
sunt omnes, iis tantum exceptis que ad personalem pertinent proprietatem. Quod adeo 
certum est ut, etiamsi Christus eo loci dixisset, Qui a Patre solo procedit, non inde tamen 
abdicanda ei esset Spiritus sancti productio. Fortene mirantur vel hoc negant Phbotiani, 

Ergo pariter negent Patrem a Spiritu sancto cognosci, vel etiam mosse seipsum, propterea 
quod dixerij Christus Matth. xi, 92, Nemo novit Patrem, nisi Filius; vel negent cum 
Socinianis, Filium ipsum esse verum Deum, quia ipse Patrem alloquens ait. (Joan. xvi, 3), 
. Ut cognoscant te solum verum Deum. 

XXX. En quo tandem abit argumentum a Photianis adeo decantatum : a Photianis, 
inquam, qui et tritum illud ei per sese luculentissimum ignorare videntuc : Qui unum 
asserit, aliud non negat, nisi ei quod asserit repugnet. Nam probaruntne unquam, eut 
aliquando probaturi sunt, ullam in eo esse repugnantiam, quod Filius una cum Patre sit 
principium Spiritus sancti? Quid enim? Anne aliquid «virtutis, que insit Patri, deesse 
Filio putandum erit? Vel rationi Filii τθρΏμηδί producere aliam a seipso personam? Vel 
demum quod habet principium, nequit esse principium alterius? Nihil horum profecto. 
Cur igitur ovantes adeo argumentum istud obtrudunt : Evangelium Christi ore clare docet 
fideles, Spiritum sanctum a Patre procedere; at ipsi angeli tenebrarum (Latini) predicant, 
etiam a Filio : ergo Evangelio contraria docent. Ita sane post innumeros alios Eugenius 
in citato libello, cujus Greca verba sunt hec: Τὸ Εὐαγγέλιον διὰ avópacoc τοῦ Χριστοῦ εὐαγγελί- 
etat elg τοὺς πιστοὺς φανερὰ ὅτι Πνεῦμα παρὰ Πατρὸς ἐκπορεύεται, xal αὐτοὶ οἱ ἄγγελοι σχότους 
εὐαγγελίζονται, καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Ο preclaram scholarche Montis "Αγιονύμου ratiocinatio] Sic, 
cine? Procedit a Patre; non igiiur a Filio : cut potius dicendum foret : Procedit a 
Patre, ergo et a Filio, ob indicatas rationes. Sed et ipse Theophylaetus male fame sua 
consulft, dum predictum argumentum simplicem vocat absolutamque rationem (b), addi- 
ditque, alium nobis esse querendum doclorem preter unum magistrum nostrum Christum, 
si huie dogmati adherere velimus. At vero, si Christus aiendo : qui a Patre procedit, 
nobis nullatenus adversatur, muito minus censendi sumt nobis contrarii esse quicunque ex 
Grecis Patribus docent solummodo, affirmantque Spiritum sanctum a Patre procedere. 
Cum igiiur Grecorum nemo inflcietur eumdem et a Filio procedere, nonnulli autem ex 
illis una cum Latinis omnibus affirment, profecto illud negare prefracte velle, imo et 
heswreseos nos condemnare quia id asserimus, res illorum est [verba regero que habet 
Theophylactus (ο)] qui spiritu erroris pleni sun. 


(a) Num. 1l. (c) Ibidem. » 
(b) Ibidem. 





453 .. 1N SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. A54 
XXXI. Séd jam age proferamns in medium Grecos, eosque probatos, imo et pro- 
betiesimos Patres, qui nobiscum in hoc dogmate sentiunt; ut qui sapiunt, inde perspiciant 


quam inconsulte Theophylaetus nos provocarit iis verbis : Ostende nobis Patrem, etc, 


Probati sane sc probatissimi Patres sunt Athanasius, Epiphanius, Gregorius Nyssenus, 
Cyrillus Alexandrinus, Basilius, quibus addendus est Didymus summa saltem venerabilis 
antiquitate. Porro satis aperte hi omnes docent Spiritum sanctum procedere a Filio. 
Quanquam enim, ut candide quod est, fatear, Grecorum nemo prior Symeone Meta- 
phraste voce ipsa ἐχπορεύεσθαι ad id exprimendum utatur, tamen vocabula et phrases 
ejusdem omnino valoris adhibent, ut προῖέναι, progredi; προχεῖσθαι, profundi, emanare; 
εἶναι, 6336, ὑπάρχειν exsistere; Όπαρξιν ἔχειν, exsistentiam habere, et similia , quibus eternam 
Spiritus sancti productionem a Filio signiQcari, nemo inficias ierit, qui; in defendendo 
errore penitus obfirmatus non fuerit. Et sane phrases εἶναι, esse, ὑπάρχειν, exsistere . 
Ünap&v ἔχειν, ezsistentiam habere, per sese ad id quod intendimás, significandum clare 
sunt : verbo autem προϊένι, progredi vel profluere utitur etiam Theophylactus ad 
substantialem Spiritus sancti processionem indicandam, dum in Allocutione num. 1V 
explicans, cur Spiritus Christi ipse dicatur, non, inquit, ὡς ἐξ £xelvoo προϊὸν, quod ex. ipso 
proffuat; sed, eic. Cur itaque bodierni Graeci legentes in suis Patribus Spiritum sanctum 
προϊέναι, pro[Iuere, seu progredi ez Filio, id ad temporaneam ejusdem Spiritus missionem 
seu diffusionem referendum contendunt ? Profecto peri ratione et illud Christi Domini 
ὃς xapà Πατρὸς ἐχκορεύεται, qui ex Patre procedit, posset quis de temporanea missione expli. 
care ; adeoque c&lternam ejus etiam & Patre productionem seu processionem inficiari. Sed 
jaur ipsa Patrum Grecorum testimonia ob eculos ponenda sunt. 

XXXII. Igitur 4. S. Epiphanius, ut ab iis qui clarius sese exprimunt, incipiam, in 
Απεογαίο, n. 67 : Χριστὸς, ait, àx τοῦ Παερὸς πιστεύσται θεὸὺς ἐκ 8502, xal τὸ Πνεῦμα Ex τοῦ Χριστοῦ 
ᾗ παρ &uyotépuv, Christus ex. Patre ereditur. esse. Deus de Deo, εἰ Spiritus sanctus ex 
Christo, sive ab ambobus (a). Et n.  : θεὸς Υν καλεῖ τὸν ἐξ αὐτοῦ, τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα τὸ παρ" 
ἁμφοτέρων. Et preced. n. 8 ait Spiritum sanctum esse ἐν µέσῳ Πατρὸς xoi Υἱοῦ, ἐκ Πατρὸς xai 
Υιοῦ, τρίτον τῇ ὀνομασίᾳ, in medío Patris et Filii; ex Patre et Filio, tertium appellatione. Et 
n. precedente, esse ἐχ τῆς αὐτῆς οὗσίας παρὰ Πατρὸς xot Υἱοῦ Πνεύμα ἅγιον, ex ipsa substantia 
Patris et Filii Spiritum sanctum. Et heresi "1, n. 8, εἶναι φῶς τρίτον παρὰ Πατρὸς xai Υἱοῦ, 
esse lumen tertium a Patre et Filio. Esse etiam παρὰ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ, a Patre et Filio, bis 
repetit n. 9. Et antea ibidem n. Ἴ dixerat,-esse τὸ ἅγιον Πνεῦμα παρ) ἀμφοτέρων, Spiritum 
sanctum, ab ambobus. Similia habet n. 10, et heresi 62, n; 4. Ut, proinde nemo fortasse ex 
Latinis Patribus aut clarius aut frequentius hac de re locutus fuerit. 

- 9. 8. Gregorius Nyssenus .lib. 1 Contra Eunomium duo presertim ait, ex quibus 
ineluctabiliter sequitur, Spiritum sanctum a Filio procedere. Primum est, Filium babere 
rationem cause seu principii relate ad Spiritum sanctum, et hac sola ratione ipsi pre- 
intelligi, quemadmodum se habet Pater respectu Filii, Verba ejus sunt : Ὡς συνάττεται 
Πατρὶ ὁ Υἱὸς, καὶ τὸ ἐξ αὐτοῦ εἶναι ἔχων οὐχ ὑστερίζει χατὰ την ὕπαρξιν' οὕτω πάλιν xal τοῦ Μονογενοὺς 
ἔχεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἐπινοίᾳ µάνῃ χατὰ τὸν τῆς αἴτίας λόγον προθεωρουµἑνου τῆς τοῦ Πνεύματος 
ὑποστάσεως, Quemadmodum Patrí copulatur Filius, et 6 ipso habens. esse, posterior tamen 
exsistentia non est; sic fursus Spiritus sanctus proxime heret Unigenito, qui sola conside- 
ratione secundum rationem causa (seu principii) , preintelligitur persone Spiritus sancti. 
Est igitur Filius αἰτία, causa, seu. gríncipium Spiritus sancti; igiturhic ab illo procedit. 
Dictum alterum Nysseni est, Τοῦ-λόγου τῆς αἰτίας ὑπεξῃρημένου, ἓν μηδενὶ τὴν ἁγίαν Τριάδα πρὸς 
ἑαυτὴν ἀσυμφώνως ἔχειν, Subtracta ratione principii, nulla re sanctam Trinitatem a. se ipsa 
dissidere; hoc est nullam esse inter sanctissime Trinitatis personas distinctionem nisi 
ex ratione principii. Cum igitur Filius et Spíritus sanctus sint ab invicem realiter distincli, 


(a) Non tantum Epiphanius asserit Spiritum esse — immediate subdit: Ὡς φησὶν ὁ Χριστός" "O0 παρὰ 
ex Christo seu Filio, et quidem eodem modo quo τοῦ Πατρὸς ἐχπορεύεται, καὶ, Οὗτος ἐκ τοῦ ὁμοῦ 
Christus est ex Deo Patre, hoc est, substantialiter; «ἑήψεται. Ut Christus asserit (Joan. xv, 26). « Qui 
sed etiam probat esse ex ttroque iisdem verbis — a Patre procedit ; » et (xvi, 24). « Hic de meo acei- 
evangelicis, quibus nos idem probamus; ita enim  piet.»  .. 





4^5 . BONIFACII ΕΙΝΕΤΤΙ PRJEFATIO Abt 
, oportet ut inter eos intercedat ratio principii, adeoque, ut hic ab illo procedat. Principium 
idem clarius et ἐμφατικοτέρως proponit in epistola ad Ablabium his precipue verbis : Tip 
κατὰ τὸ αἴτιον xa αἰτιατὸν διαφορὰν οὐχ ἀρνοήμεθα (osse in Deo), ᾧ µόνῳ διακρίνεσθαι «b ἕτερον 
τοῦ ἑτέρου καταλαμθάνοµεν, τῷ τὸ μὲν αἴτιον πιστεύειν εἶναι, τὸ δὲ ἐχ φοῦ αἰτίου, Diversitatem  se- 
cundum rationem cause et causati (seu juxta rationem principii) e£ ejus quod est a principio 
(in Deo) non negamus : quo solo alterum ab altero secerni comprelendimus , quatenus unum 
quidem principium esse .credimus, alterum ο "principio. Que cum ait Nyssenus, quis 
neget eum credidisse Spiritum sanctum esse a Filio tanquam. ἐχ τοῦ αἰτίου, cum ab ipso 
distingui non dubitaverit? | - 

3. Didymus, libro i. De Spiritu sancto Christum rationem afferentem inducit, cur de 
Spiritu sancto dixerit Joan. xvr, 13: Non. enim loquetur a semetipso his verbis : Quia non 
ez se, sed ex Patre et me est; hoc enim ipsum quod subsistit, ex Patre εί me illi est. 
Clarissima vero sunt verba, que ibidem pàuois interpositis, habet : Neque quid aliud est 
Filius exceptis iis qua ei dantur a. Patre ; sic neque alia substantia est. Spiritus. sanctus 
preter id quod datur ei a Filio. Igitur Spiritus sanctus accipit substantiam a Filio : ergo 
&b eo subsiantialiter procedit. 


&. Cyrillus Alexandrinus, lib. 1, De adorat., Ἔστι τοῦ Θεοῦ, ait, καὶ Πατρὸς, καὶ μὴν καὶ τοῦ 
Υἱοῦ τὸ οὐσιωδῶς ἐξ ἀμφοῖν, εἴτουν ἐκ Πατρὸς δι Yloo Πνεῦμα, est. em Deo, et Patre, et Filio ille, 
qui substantialiter ez ambobus, seu ex Patre per Filium profluit Spiritus. Anne vero istum 
substantialem Spiritus sancti ex utroque effluzum de donorum ejus, atque charismatun 
effusione interpretabuntur Photiani? Sed ridendi sunt, non confutandi, st eo usque insa- 
niant : presertim cum idem in Comment. in Joel. cap. n, satis indicet Spiritum sanctum 
eodem modo esse ex Filio sieuli est in ipso, hoc est substantialiter : absolnte enim ait : 
Ἴδιον αὐτοῦ (YloU) τε, xal ἓν αὐτῷ, καὶ ἐξ αὑτοῦ τὸ Πνεῦμά ἐστι, proprius est et ipsius (Filii), e£ in 
ipso, et ez ipso est Spiritus. Sed quomodo, beatissime Cyrille, Spiritus sanctus est in Fi- 
lio? Καθάπερ, respondet, ἀμέλει χαὶ ἐπ᾿ αὐτοῦ vocivat τοῦ Θεοῦ xal Πατρός, quemadmodum vide- 
licet in. ipso intelligitur Deo ac Patre. Bt in responsione ad Orientalium obiecta, ad Ana- 
thematismum 9, Filius, inquit, ἴδιον ἔχων τὸ ἐξ αὐτοῦ, καὶ οὐσιωδῶς ἐμπεφυχὸς αὐτῷ Πνεῦμα 
ἅγιον, proprium habet eum, qui ex. ipso esi, et. substantialiter ei inest, Spiritum sanctum. 
Pari modo lib. xxxiv Thesauri de eodem Spiritu sancto ait : Πρόεισι δὸ ἐκ Πατρὸς xai 
χιοῦ. Progreditur autem ex Patre εί Filio; et ne quis de progressione tem porali hoc in- 
telligat, subdit eum τῆς θείας εἶναι οὐσίας, οὐσιωδῶς tv αὐτῇ καὶ ἐξ αὐτῆς προϊόν, Divino esse sub- 
stantie, it. ipsa et ex ipsa progredientem : ut perinde Cyrillo sit esse ex Patre et Filio, ac 
ex substantia Patris et Filii. Quis sane mentis hoc ad temporariai Spiritus sancti effu- 
sionem trahat ? Par huic est quod eodem libro ait : Ἐν αὐτῷ (Χρίσιῳ) xai ἓξ αὐτοῦ φυσιχῶς 
ὑπάρχον τὸ Πνεῦμα, ín ipso (Christo) et ez ipso naturaliter exsistit Spiritus sanctus ;et : ᾽Ανάγ- 
x» τὸ Πνεῦμα τῆς οὐσίας ὁμολογεῖν τοῦ Υἱοῦ, ὡς γὰρ ἐξ αὐτοῦ χατὰ φύσιν ὑπάρχον, necesse est [α- 
teri Spiritum sanctum esse ejusdem cum Filio substantie : náàm ut. ez ipso naturaliter exsi- 
stens, etc. (a) Similia babet dialogo 1, De Trin. Et in Comment, in Joannem ait, eum a Filio 
κατὰ φύσιν προχεῖσθαι, secundum naturum, seu naturaliter profundi. Denique ut cetera que 
multa sunt, testimonia preteream, peremptorium videtur esse illud quod habet Com- , 
ment. lib. x, in Joannem, ubi postquam dixit de Spiritu sancto, Ἔστι πνεῦμα Χριστοῦ xal νοῦς 
αὐτοῦ, est spiritus Christi et mens ipsius (que vel sola verba satis esse deberent ad astruen-- 
dam ejusdem a Filio processionem : quomodo enim mens ejus est, si-ab ipso non est?), 
paulo post subdit : Ὡς πνεῦμα αὐτοῦ, χαθάπερ ἀἁρτίως εἰρήκαμεν, καὶ εἰδὼς ἀδιδάχτως πάντα τὰ 
(αὐτοῦ) ἐξ οὗ καὶ ἐν ᾧᾠπέρ ἐστι, τὰ θεῖα τοῖς ἁγίοις ἀποχαλύπτει µνστήρια, tanquam Spiritus ipsius, 
uti modo dicebamus, et ut cognoscens, nemine docente, omnia qua sunt. ejus, ex quo et in quo 
est, divina sanctis mysteria. patefacit. Audin', Pholiane, ἐξ οὗ καὶ àv ᾧπέρ ἐστι, ez quo el in 
quo est ; ét adhuc sustinebis ex eo non esse, seu non procedere? 


(a) Quam recta Cyrillo adversatur Theophyla- τοῦ, συγγενὲς γάρ. Dicitur Spiritus Chriati , non 
ctus, dum num. 1V ait : Λέγεται Πνεῦμα Χριστοῦ, — quia ez ipso prcfluit ; sed quia proprius illius est, 
«ἀλλ οὐχ ὡς ἐξ ἐχείνου mpotby, ἁλλ᾽ ὡς οἰχεῖον αὖ - cognatus enim est. 


- 


451 IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. ÁLR 

5$. Sanctus Basilius "hac habet lib. i11 contra. Eunomium :. ἸΑξιώματι μὲν δευτερεύειν (τὸ 
Πνεῦμα) τοῦ -Ylou, παρ αὐτοῦ τὸ εἶναι ἔχον, xai παρ᾽ αὐτοῦ AapÓ6ávov, xal ἀναγγέλλον ἡμῖν καὶ ὅλως 
τῆς αἰτίας Σχείνης ἐξημμένον παραδίδωσιν ἴσως ὁ εὐσεθείας λόγος, Spiritum sanctum dignitate se- 
cundum esse a Filio, ut qui esse ab illo habeat, et ab ipso accipiat, et omnino ez illa causa 
pendeat, pietatis sermo fortasse tradit. Enquam clare Magnus Basilius dogma Latinorum tra- 
dit. Equidem Marcus Ephesinus in concilio Florentino, cum non aliud quod ad evidens hoc 
responderet testimonium, illi suppeteret, magna contentione sustinuit, textum hunc fal- 
satum et interpolatum esse. Sed quanta injuria! Nam, ut Joannes Niger, qui illud attule- 
rat, regessit, codex unde depromptus est, optimae nola erat, Constantinopoli & cardinali 
Cusano advectus, in membranis, sexcentis ante concilium Florentinum annis, adeoque anto 
exortum Graecos inter ac Latinos hac de re dissidium, exaratus. Unde ergo corruptionis 
suspicio ? Sed plures codices ita non habent, opponebat Ephesinus. Quid inde, si vetustio- 
res et ante schisma conscripti textum ut attulimus exhibeant? Alii vero, quocunque uu- 
mero sint, a Photianis poliusdataopera corrupti dicendi sunt, eo majore fundamento, quod 
sunt omnes post exortum schisma confecti, et in nonnullis vecba dogmati nostro faventia 
cultro erasa deprehensa sunt. Adde, textum hunc, prout a nobis affertur, nihil continere 
quod cum reliquis Magni Basilii dictis pugnet : pugnat autem, ut a Photianis legitur. lta 
enim legunt illi, ut consequens foret, eum dubium hesisse, an Spiritus sanctus dicendus 
sit secundus dignitate a Filio et a Patre tertius: cum tamen exploratum sit, ipsum hac de 
re dubitasse nunquam ; quandoquidem cum aliis in locis, tum presertim in &ine epistole 
trecentesime, ad canonicas, ait nefas esse, Spiritumsancturn ante Filium collocare, aut aliter 
quam ordine tertium a Patre : quod et alii Patres docuerunt. Insititium igitur est illud 
Isux, fortasse, quod post παραδίδωσιν, tradit, ipsi legunt. Sed si hoc ratum habeatur, ut baberi 
procul dubio debet, vel ex hoc solum verosiiilius fit, controversa verba eum addidisse ; 
cum vel ex hoc solo invicte demonstretur ejus sententia fuisse Spiritum sanctum item a 
Filio procedere : non enim ulla divina persona esse potest secunda vel tertia τάξει, or- 
dine,vel ἀξιώματι, dignitate, ab alia, nisi ab ipsa procedat : sane non alium ordinem in di- 
vinis agnoscunt catholici doctores et Patres. 

6. S. Athanasius inlibro De humana natura suscepta ait, Filium esse «rhv τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος, fontem. Spiritus. sancti. Sie et alii Patres Greci. Cerlum autem est apud Patres 
«nyhy, fontem, perinde esse ac αἴτιον, principium. Quare et Athanasius ipse orat. i1, contra 
Arianos Pairem vocal vxzyhv, fontem Filii ; et Basilius eumdem Patrem esse dicit ῥίζαν καὶ 
πηγὴν, radicem et fontem, Spiritus sancti. Idem S. Pater in epist. ad Serapionem, ait Spiri- 
tum sanctuin ἴδιον εἶναι χατ᾽ οὐσίαν τοῦ Υἱοῦ, proprium esse secundum substantiam Filü; ex quo 
plane consequitur, eum nostro dogmati adhessisse, siquidem oratione i1 (juxta aliquos 1) 
contra Arianos hac ratione probat Filium esse ex Deo (Patre), et in Deo. Verba ejus sunt : 
Ἐπειδὴ yàp ὁ Aóyo; ἑστὶν ἰδιος φύσει τῆς οὐσίας τοῦ θεοῦ, ἐξ αὐτοῦ vé ἐστι, xal ἓν αὐτῷ. Quoniam 
igitur Verbum proprium est nutura substantie Dei, el ex ipso est, etin ipso. Sed Athanasii 
mens adhuc clarius perspicitur ex eo quod homilia & (juxta Graecos 3) contra Arianos ait : 
Λὐτὸς (YR) γὰρ, ὥσπερ εἴρηται, τὸ Πνεῦμα δίδωσι * xal ὅσα ἔχει τὸ Πνεῦμα, ταῦτα παρὰ τοῦ Λόγου 
ἔχει, ipse enim (Filius), wt dictum est, dat Spiritum sunctum; et quecunque habet Spiritus 
sanctus, ea a Verbo uccipit. Cum vero Spiritus sanctus in primis habeat naturam at 
essentiam, quis dubitare potest quin Athanasius senserit, hanc eum a Filio rece- 
pisse? 

1. S. Joannes Chrysostomus, seu alius vetustus auctor homilise De incarnatione Domini, 
quam Chrysostomo tribuit Photius cod. 277, Ὁ Χριστὸς, inquit, ἔδωκεν ἡμῖν τὸ ἐξ αὐτοῦ 
Πνεῦμα, Christus dedit nobis Spiritum sanctum, qui ex ipso est. Anastasius Sinaita, Antio- 
chenus episcopus, in primo De rectis dogmatibus : Καὶ μὴν 6 Κύριος δειχνὺς αὐτὸ ἐξ αὐτοῦ ὑπάρ- 
χειν, ἐμφυσῶν τοῖς μαθηταῖς Deve, Λάδετε IIvebya ἅγιον. ÁL vero. Dominus ostendens εκ semet- 
ipso Spiritum exsistere, insu[flans discipulis dizit : « Accipite Spiritum sanctum. » Demum 
9. Symeon Metaphrastes in Martyrio S. Dionysii: Τὸ ἐκπορευόμενον αὐτοῦ Πνεῦμα ἐπὶ τῇ τῶν 
ἀπίστων ἐθνῶν καταπέµπει τοῖς μαθηταῖς ὁδηγίᾳα, Christus procedentem a se Spiritum ad infideles 
deducendas gentes, in discipulos immittit. 

PATROL. GR. CXXV. Nu 15 


-- - - - ------ 


19 BONHFACII FINETTI PR/EFATIO 460 


XXXIII. Alia plura Grecorum Palrum testimonia hic sane congerere possem, quo con- 
stans eorumdem Patrum de Spiritu sancto a Filio procedente sententia magis magisque 
elucesceret. Sed ex superius allatis satis superque compertum esse arbitror, quam temere 
imprudenterque protulerit Theophylactus ea verba : Ostende nobis Patrem, etc. Nos multo 
potiori jure et ipsum Theophylactum et nostre etatis Photianos provocare possumus, at- 
que iterum iterumque repetere : Ostendite nobis Patres, etiam ex Grecis, qui ante Photiana 
tempora diserte negaverint Spiritum sanctum à Filio procedere. Verum etiamsi diu mul- 
tumque fatigentur, non alios profecto, specie aliqua, producere queunt, quam Theodoretum 
et Damascenum : quorum alter hac saltem in re probatus procul dubio non est; cum verba 
nobis objeeta in eo exstent libello quem pro Nestorio edidit contra Cyrillum, quique pro- 
pterea tanquam hereticus ab Eeclesia proscriptus in quinta synodo est (preterquam quod 
non solum ez Filio, sed etiam per Filium esse, inficiatur) : alter vero, tametsi doctus et 
pius, cum floruerit seculo duntaxat octavo, nullatenus est cum Athanasiis, Basiliis, Epi- 
phaniis, Cyrillis aliisque Patribus, qui dogmati nostro aperte favent, auctoritale compa- 
randus. Quid vero, si ne ille quidem nobis reipsa adversetur ? Equidem lib. 1, De fide or- 
thodoxa, cap. 11, haec habet : Τὸν δὲ Υἱὸν αἴτιον οὐ λέγοµεν, Filium vero non dicimus auctorem 
seu principium. Et paulo post: 'Ex τοῦ Υἱοῦ τὸ Πνεῦμα οὐ λέγομεν, Πνεῦμα δὲ Υἱοῦ ὀνομάζομεν, € 
Filio autem Spiritum ποπ dicimus (a), sed eum Filii Spiritum nominamus. Et cap. 13: Καὶ 
Χιου δὲ τὸ Π,εὔμα οὐχ ὡς ἐξ αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ὡς δι αὐτοῦ ix τοῦ Πατρὸς ἐχπορευόμενον * uóvog γὰρ αἴτιος 5 
Πατήρ. Sed et Filii Spiritus est; non tanquam ez ipso, sed quod per ipsum ex Patre procedat : 
s0lus enim Pater auctor seu principium est. 


XXXIV. Non negaverim, verba hiec nobis in speciem esse contraria : pro certo tamen 
habemus, Damasceni mentein a dogmaté quod tuemur minime esse alienam. Nam juxta 
diversam nolionem et ideam, que subjicitur particule ἐξ, ez, et nomini αἴτιος, principium, 
vel affirmari potest, vel etiam negari, cum Spiritum sanctum esse ex Filio, tum Filium 
αἴτιον, principium esse Spiritus sancti. Nam si vim istiusce vocis inspicias, duo heec signifi- 
cat, scilicet esse primum, et esse causam alterius, cujuscunque sit generis causa. Sed et «^ 
primum spectari duplicitor potest ; vel absolute, cum nihil in eo genere prius esse intelli- 
gitur; vel relative, nimirum in ordine ad aliud, quod ex illo promanat. Duplex etiam est 
αἰτία, causa : altera primordialis, seu primigenia, que producendi vim ab a]jia non recipit, 
sed habet a se; eamque Greci appellitant προχαταρκτικἠν; alia vero secunda, que causam 
principi subjecta est, utpote ex qua agendi vim obtinet, et quacum operatur et agit quid- 
quid agit. Ut priorem illam exprimant Greci, frequentius utuntur particula ἐξ, ez; ut vero 
.ndicent posteriorem, plerumque adhibent particulam διά, per. Et he quidem particule ac 
commodatiores tali sensui fundendo sunt: nam particula i£, ez, nihil per se indicat aut 
supponit anterius : verum particula διὰ, per, ita cause seu principii rationem erprimit, ut 
priorem aliam et quidem principem causam menti exhibeat. Verumtamen islarum usuin 
particularum non ita Greci coarctant, quin et particula ἐξ, ez, cause secunde, et particula 
à, per, primordialis, seu προχαταρκτικῆς significande gratia interdum utantur; quoties ni- 
mirum in illis solum inspiciunt signi(icationem illam, in qua ambe conveniunt, nempe 
cause qualiscunque rationem ; adeoque ad causarum discrimen, cui significando vel in- 
nuendo magis videntur idonee, minime attendunt. Hinc vero perspicuum exploratumque 
(fit, juxta diversam barum particularum notionem affirmari posse, Spiritum sanctum esse ez 
Filio, et non esse ex Filio, esse ex Patre per Filium, et esse per Patrem et. Filium. Reipsa 
multiplices has loquendi rationes in Grecis Patribus reperiri, ex eorum textibus, quos at- 
tulimus supra, exploratum est. Sic itaque et Damasceni verba nobis objecta explicare par 
est, quod nempe inficietur, Spiritum dici, aut. esse ex Filio, tanquam t6 αἰτίας προχαταρ” 
χτικῆς, ἃ causa primigenia ac primordiali principio, quod non ab alio producendi virlutem 
acceperit; atque hac ratione solum Patrem esse αἴτιον, auctorem sive principium (quod et 
nos lubentissime asserimus ac probamus) : non autem neget, Spiritum esse ex Filio tan- 


(a) Mirum, quod proferre hoc potuerit Damascenus, cum tam multi Patres ante eum dixerint, esse 
ex Filio, ut vidimus. ' 


Κέι IN ΘΕΟ ΙΕΝΤΙΑ THEOPHYLACTI SCRIPTA, 482 
quam ex causa, seu principio secundario, quod simu! cum Palre operetur, et qui- 
dem eadem Patris virtute sibi communicala, et in se, quatenus est. utum cum Patre, Γ8- 
cepta, producat. 

XXXV. Ab hoc iuficiando alienus adeo censendus est Damascenus, ut polius id asse- 
rere intelligendus sit eo ipso quod subdat, Spiritum sanctum esse per Filium. Quid enim 
Damasceno, quid cateris Patribus qui hac loquendi formula usi fuere, significet aliud, aut 
significare queat τὸ per Filium, neque ego, neque elius quispiam intelliget. Cum enim 
particula διὰ, per, tria valeat indicare, nempe causam efficientem, presertim qua agat vir- 
tute ab alio recepta; insuper solum ins(rumentum inanime; ac demum vehiculum iners 
nulla praeditum energia; primum solummodo potest ab omni imperfectione sejuügi, reli- 
qua duo manifestam imperfectionem involvunt. Ex quo consequens est, particulam illan, 
nonnisi in sensu priore posse in divinis de Filio enuntiari. Ita igitur Damascenus in- 
tellexerit oportet, Spiritum sanctum procedere, seu esse per Filium, sicut omnes Catho- 

fici intelligunt ea Scripture verba, Omnia per ipsum facta sunt : et qua ratione ait etiani 
Cyrillus, eum procedere per Patrem, ut nempe Filius nullateuus exeludatur a prodootione 
Spiritus sancti, adeoque sic statuenda res est : Paler primo et principaliter, seu primor- 
dialiter, προχαταρκτικῶς producit Spiritum sanctum quatenus suapte virtute 4 nullo alio 
recepta producit; adeoque primum omnino est, nullumque presuppouit anterius, ae. vere 
προχαταρκτικὴ αἰτία Spiritus sancti. Producit etiam per Filium, quatenus virtus illa produ- 
ctrix una eademque est cum divina natura Filio communicata et in ipso recepta. Quare 
producit etiam Filius vi et actione a Patre recepta; nou producit vero virtute propria et 
primigenia, seu quam non receperit ab ipsomet Petre, neque actione diversa et distincta 
ab actione Patris. Hinc si virtus et actio illa, qua producitur Spiritus sanctus, spectetur ut 
8 Patre recepta, propriissime dicitur Spiritus procedere a Patre per Filium; &t si eadem 
virtus et actio consideretur ut facta jam propria Filii, adeoque Filium afficiens, eumque 
eonstiluens actorem, sic dici jure optimo potest, Spiritum etiam procedere ez, vel a Filio : 
ita tamen ut si porticulo ez illigetur significalio primigenü, seu primi omnino principii, 
προχαταρκτικῆς αἰτίας, &quo jure negari possit, Spiritum procedere ex Filio. Ut igitur pax 
et consensio nos inter el Graecos, quoad prriesens caput attinet, redintegretur, non aliud ab 
eis postulamus quam ut equissime huic conditioni acquiescant. Nos cum Damasceno 
ob λέξοµεν, minime dicemus, imo etiam, si malint, negabimus, Spirilum sanctum esse a Filio, 
tanquam scilicet ex primordiali principio, ἓκ προκαταρχτικῆς αἰτίας, quodque operetur virtute 
et actione diversa a virtute et actione Patris, et non &b eodem Patre recepta. lili contra 
fateantur, Spiritum a Filio esse, tanquam a secundaria causa, sive principio Patri sub- 
jecto, virtuteque ab ipsomet Patre recepta operante, imo et eadem Patris.aetione sibi com- 
municata una cum natura divina. 

XXXVI. Nil porro impedimento esse merito potest, quominus sie, amota dissidii causa» 
(andem aliquando invicem redeamus in gratiam. Quid enim, aut quam ob rem Photiani 
pugnant contra Latinos ? pro simplicine voce ἐξ, ex, an pro re siguificata per vocem ? Si 
primum, nihil indignius, quodque magis dedeceat inclytam nationem Grecorum; si aMe- 
ium, quaso igitur explicent, qua ratione Pater per Filium produeat Spiritum sanctum, 
absque eo quod operetur et Filius ad productionem Spiritus sancti, adeoque reipsa pro- 
ducat ; id enim nullo mentis conatu intelligi potest. Praeterea si Filius productriceim Patris 
actionem vel solum deferat tanquam vehiculum, vel in se tanquam instrumentum recipiat, 
explicent nobis quomodo non summam id afferat imperfectionem Filio. Quomodo etiam 
Pater propriam Filio naturam, seu essentiam indivise communicans, non eidem commu- 
nicet fecunditatem et actionem spirandi, que minime pugnat cum ralione hypostetica Fi- 
lii. Explicent, quomodo Spiritus sanctus sit persona a Filio distincta, si, Nysseno (cujus 
verba supra retulimus) teste, subtracta ratione principii, nulla est in Trinitate distinclio. 
Explicent quomodo Filius mittat Spiritum sanctum, quin mittens sit misso superior, et mis- 
sus miltenti ministerium exhibeat, si missio eternam productionem non exprimat aut in- 
cludat ; quemadmodum Pater hac ipsa ratione misisse dicilur Filium in mundum. Expli- 
eent quomodo Spiritus vel audiat a Filio, vel de suo accipiat, nempe quod est ipsius Filii. 
quin vel discipuli rationem subeat, vel indigentis, si id non signiflcet, habere essentiam 


463 ' BONIFACII FINETTI PRJEFATÍO 464 
et naturam a Filio. Cum igitur omnia hac explicare nullatenus valeant, tandem fateantur 
nobiscum, Spiritum esse et procedere a Filio εἰ per Filium. Sed jam ad Theophylactum 
nostra revertatur oratio. 

XXXVII. Quam infeliciter illi cesserit illud : Ostende nobis Patrem, jam constat ex 
dictis. Nunc mihi demonstrandum foret, quam imbecilla sint, tantoque indigna doctore ar- 
gumenta, queis Latinum dogma refellere aggreditur, nisi cum plures alii, tum nuperrime 
cl. previe Dissertationis auctor ἃ num. 75 cumulate id prastitisset. Perpauca tamen adji- 
cere liceat, ut magis magisque infringatur illius vis argumenti, quod petitur ex duobus 
principiis, que in productione Spiritus sancli a nobis admitti arbitratur, vel saltem neces- 
sario consequi ex dogmate quod propugnamus. Mirum sane, quod vir praestanti ingenio 
preeditus in crassissimum hunc errorem impegerit ; sed nullo modo ferendum, quod Pho- 
tiani hunc ipsum errorem nobis adhuc objicere et exprobrare non desinant, postquam et 
centies, et millies, et luculentissime quidem hec a nostris contrita objectio est. Quid vero 
dicendum de Ephraimo jam alibi memorato, qui in prefatione predicta, non modo jacti- 
tat, nos ἐμπεσεῖν εἰς τὸ βάραθρον τῆς δυαρχἰας, incidere in. barathrum duplicis principii; sed 
etiam, ut majorem nobis conflet invidiam, effutit, Latinos asserere, Spiritum sanctum ez 
Filio esse ὡςδῆθεν μὴ ἔχον, ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐχπορευθὲν, τὴν τελειότητα, quia scilicet non habet, qua- 
tenus a Patre procedit, perfectionem ; adeoque ὡς ἀτελὲς, ut imperfectum procedere etiam a 
Filio ἵνα τὸ τέλειον προσλάδῃ, ut perfectionem recipiat. Verum, o bone, si ex sententia nostra 
consequitur, Spiritum sanctum a Patre imperfecte procedere, quia juxta nos procedit etiam 
8 Filio, nonne consequens erit juxta vos, Patrem imperfecte producere universum, quia 
^onab una, sed abomnibus singulisque personis producitur? Et sinos Spiritum sanctum a dua- 
-bus personis esse docentes, in δυαρχίας, duorum principiorum errorem prolabimur, vos ergo 
ja barauhrum τριαρχίας, trium principiorum inciditis, cum nemo aliquis vestrum inficietur, 
aut inficiari queat, fuisse mundum a tribus personis ex nihilo eductum. Quidquid igitur 
ad propugnandam in creatione universi µοναρχίαν, unitatem principii dictum a vobis fuerit, 
id ipsum asseremus et nos ad tollendam in productione Spiritus sancti τῆς δυαρχίας, duorum 
principiorum exstantiam. Quid enim vobis aliud suppetit dicendum, nisi ad multiplicanda 
creationis principia salis minime esse, quod plures operentur persone; sed insuper, 
oportere, quod et virtute, et actione diversa, et absque unius ab altera dependentia, sub- 
ordinatione vel ordine operentur et agant? Eodem. igitur pacto et nos respondemus, Pa- 
trem et Filium non duplex, sed unum esse principium Spiritus sancti, quia sicut est 
eadem utriusque natura et essentia, ità et eadem numerica virtus, ei actio individua 
utriusque : seu quia Filius nonnisi virtute actioneque a Patre recepla producit : et non 
qualenus refertur ad Patrem ab eoque distinguitur; sed quatenus unum idemque cum illo 
est. Quemadmodum igitur ob ratiohem allatam omnes et singule Trinitatis persone sunt 
«unum creationis principium, unusque cerum omnium χτιστῆς, creator; ita et eamdem ob 
causam Pater et Filius sunt unicum Spiritus sancti principium, unicusque προδολεὺς, ερίγα- 
tor simplicissimus. Res sane perspicua et cuique pervia est. Quare nos minime asseri- 
mus, ideo Spiritum sanctum etiam a Filio procedere, quia imperfectus seu imperfecto modo 
procedat a Patre (quod absit); sed quia hoc ipso, quod a Patre procedit, a Filio quoque 
procedere necessum est; cum una eademque virlus et actio, qua Pater producit, exstet 
etiam in Filio communicata ab ipsomet Patre : quemadmodum res create, eo ipso quod 
producuntur a Patre, etiam a Filio el a Spiritu sancto producantur oportet, cum neuter, ad 
hoc quod attinet, secernatur a Patre. Mirandum sane iterumque mirandum, quod rem 
adeo perspieuam Theophylactus non viderit, sicque argumentationem instituat num. VI : 
E! μὲν οὖν ὁ Υϊὸς τοῦ Πνεύματος αἶτιος, δύο ἀρχαὶ τοῦ ἑνός. Si itaque Filius auctor est etiam Spiri- 
tus sancti, duo. sunt. unius persona principia. At quem in transversum non 5gant firmata 
jam presjudicia, et canss, qua propugnaltur, iniquitas? Est vero perridiculum (pace tanti 
viri dixerim) quod subdit : Quod autem pluribus principiis opus habet ad exsistendum, vel 
majus erit eo qued ez wno principio habet esse, vel equale, vel swinus. Sed. equale ^esse non 
fotest, alioquin esset id quoque ex uno principio. Restat igitur ut majus seit aub mimus, ]gi- 
tur etiam Spiruus sanctus aut major Filio erit... aut minor. Que argumentandi ratio non 


405 IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. 466 
solum peccat in eo quod Patrem et Filium duo esse principia Spiritus sancti jam presup- 
ponat, sed in eo potissimum, quod non satis animadverterit Theophylactus, processionem 
Spiritus sancti e duabus personis non ex aliqua illius indigentia proficisci, sed ex unitate 
atque identitate virtutis et actionis spirantis, que in utraque persona est; quam ob rem 
oriri non potest a Patre quin simul oriatur a Filio, quemadmodum creari inundus a Patre 
non potuit quin et alie persons concurrerent in creationem. Sed piget in his, quee vel 
ipsis theologie tironibus explorata sunt, diutius immorari. 

XXXVIH. Quemadmodum porro nihili facienda est, ad hoc quod attinet, auctoritas 
Theoph ylacti, utpote infirmissimis argumentis innixi, ita probanda illius animi modera- 
tio, quod a censura qualibet disputando abstinuerit; cum ex Photianis aliqui tanquam 
hereticam, alii ut blasphemam in Spiritum sanctum traducere Latinorum sententiam, atque 
adeo dogma catholicum, non vereantur, ut furibundus ille sycophanta Ephremus. Theo- 
phylactus contra videtur ut falsam tantummodo opinionem queis potest argumentis refel- 
lere. Hine num. ΠΠ τὸ µέγιστον Λατίνων σφάλμα, marimum Latinorum errorem docet esse non 
ipsam, quam tuemur, sententiam, sed τὴν tv τῷ πίστεως Συµδόλῳ χαινοτοµίαν, invectam in 
fidei Symbolum innovationem, seu additionem particule, Filioque; ot num. XIII in placitis 
Latinorum velut τὴν πατρίχην πίστιν σαλεῦον, fidem. concutiens SS. Patrum, solum affert τὸ ἐν 
τῷ Συμδόλῳ περὶ τοῦ "Αγίου Πνεύματος προστιθέµενον, id, quod deSpiritu sancto adjectum est Sym- 
bolo. Ad huncautem errorem Latinorum maximum profligandum non alio utitur argu- 
mento, quam hoc : Aet δὲ εἶναι τοῦ πιστοῦ τὸ σύμδολον πάσης ἁπηλαγμένον περιποιῄσεως, Oportet 
enim fidelis symbolum immune esse ab omni adulteratione et corruptiene. Sed ad hoc facilis 
responsio est, neque Theophylactum, licet aeri ingenio preditum, probasse, neque alium 
quempiam esse unquam probaturum, falsam esse Latinorum doctrinam quoad Spiritus 
sancti etiam a Filio processionem. Quo igitur jure per additionem. vocis Filioque dici po- 
terit Symbolum adulteratum sive corruptum? Ceterum de Ephesine synodi interdicto, 
quod adeo jactitant Photiani, et pro quo tam altos clamores cient, quo nempe vetitum ρα” 
tant, ne quidquam Symbolo vel majoris tantüm explicat;onis gratia adderetur (quasi vero 
vel hac solum de causa rejicienda esset ut impia alque illegitima mnemorate particule ad- 
ditio), nullum Theophylactus verbum facit; quod mihi argumento luculentissimo est, per- 
suasum illi fuisse, interdictum Ephesinum esse aliter, atque a Photianis assolet, intelligen- 
dum : adeoque nullatenus improbare additionem, in quam illi adeo conclamant. Sed de 
hac celebri Allocutione ne plura. Quidquid enim Theophylactus adjungit vel contra legiti- 
mum azymorum usum in Eucharistie confectione, vel contra Latinorum jejunium in Sab- 
bato, abunde refutata jam habes in previa Dissertatione: preterquam quod Theophylactus 
ipse fatetur, duo hec tanti momenti non esse, ut Latinos inter et Grecos dissidia parere 
debeant, multoque minus unius Ecclesie ab altera separationem. 


SECTIO VIII. . 


De institutione regia, ad Constantinum Porphyrogenitum. 


XXXIX. Allocutionem de iis, quos Greci Latinis affingunt, erroribus excipit Institutio 
regia ad Constantinum Porphyrogenitum, imperatoris Ducee IV, et Marice ex Iberie regibus 
prognaue filium. Egregium sane opus, et Theophylacti ingenio, eruditione ac sapientia di- 
gnum. Divisum est in partes du8s; quarum altera in Marie imperatricis eximiisanimi do- 
tibus, regiique pueri cum animi, tum etiam corporis exponendis extollendisqüe preroga- 
tivis tota est. Altera vero multa, eaque sapientissima precepta. complectitur, queis Theo- 
phylactus ipse Constantinum, cujus preceptor erat, ad bene feliciterque imperandum 
instituit. Et sane in hac parte absolutissime functus suo munere est : quemadmodum in 
alia priore diserti oratoris, fortasse et periti aulici partes solerter explevit. Libellum hunc 
ex bibliotheca Florentino-Medicea primus eruit doctissimus Graeceeque linguee peritissimus 
Petrus Possinus, inclyte Societatis Jesu alumnus et ornamentum ; eumque libellui epi- 
stola data Rome anno (ut vulgodicitur) sancto 1650, Ludovico XIV, Gallie et Navarre regi, 
tum adhuc adolescenti, et sub matris tutela regnum administranti, nuncupavit, ea preeser- 
lim (ut ipse testatur) ratione ductus, quod in hac opella describi ad amussim et graphice 





t6] BONIFACII FINETTI PIUEFATIO 108 


videretur ipsemet Ludovicus, et qualis tunc esset quoad corporis animique dotes, et qualis 
cliam futurus progressu temporis esset aut esse deberet. Etsi vero epistola nuncupatoria 
scripta sit Rome anno, ut diximus, 1650, editio tamen nonnisi anno insequente 1651, ea- 
que non Rome, sed Parisiis secuta est typis regiis, volumine, ut aiunt, in-quarto. Inserta 
ipostmodum est corpori Bvzàntina historie, tomo, juxta Venetam editionem, X X ; inde vero 
iu hoc translata volumen est. Tempus, quo hanc Theophylactus opellam verosimilius elu- 
cubravit, videsis in previe Disserlationis n. VIII. Greco textui versionem addidit elegantis- 
simam ab se elaboratam idem Possinus; quam tamen propterea nonnulli reprehendendam 
censent, quia nitidiori puriorique stylo intentus a Theophylacti verbis paulo liberius quan- 
doque vagatur. Sed ego sin omuino probandum, salilem excusandum censeo Possinum, 
dum eloquentiae sut, qua maxime praestabat, flumine raptus, intra rigidioris versionis li- 
mites sese cohibere non potuit ; maluitque sensa reddere aucloris u£ orator, quam ut in- 
terpres : quod idem in versione Demosthenis presstitisse se aliquando Tullius ipse testa- 
tur. Mihi petius admirationem ingerit, quod in epigraphe istius operis Theophylactum τοῦ 
ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν, S. Patris nosiri titulo condecorarit. Valde enim dubito, uirum in eo, 
«uo usus est, codice elogium hujusmodi revera exstet : quandoquidem in codicibus, quos - 
mihi inspicere licuit, nulli ipsius operi id prefixum reperiatur. Alias vero Possinus in 
Theophylacti laudes paulo liberalior videtur, utpote qui etiam in Epistola nuncupatoria 
eumdem non sapientissimum modo ac eenerabilem archiepiscopum, verum etiam Ecclesie 
doctorem appellat ; quod quidem absolute et sine aliqua limitaetione de eo recte dici posse 
nop pulo. 


SECTIO IX. 
De Encomio in imperatorem Alexium Comnenum. 


XL. Theophylacti operum nunquam hactenus editorum unum est etiam, quod sequitur, 
elegantissimum Encomium in imperatorem Alexium Comnenum. Dominus de OEfeld (quem 
honoris causa nomino), celeberrims& serenissimi ducis atque electoris Bavarie biblio- 
theci prefectus meritissimus, illud propria manu descriptum ex velusto codice biblio- 
thece predicte editionis hujus fautoribus humanissime suppeditavit; quo sane beneficio 
sese Obstrictos fatebuntur ii omnes qui eximii hujus opusculi perjucunda lectione fruen- 
tur. Quo illud tempore Theophylactus scripserit ac recitarit, in Dissertatione previa num. 
LVI solerter et eruditeexpeditum jam habes. Sed hic forte percontaberis, quo potissimum 
fundamento Encomium istud Theophylacto, cujus opera in hoc eduntur volumine, tribua- 
tur. Responsio in promptu est, illud Theophylacto ascriptum tn vetusto codice reperiri, 
quin ullus sit codex qui repugnet. Per id vero temporis alium aliquem Theophylactum, 
preterquam Bulgarie archiepiscopum, floruisse non constat. Stylus a stylo Theophylact 
nostri minime abhorret, tametsi pro ratione encomiastice orationis paulo floridior sit, ma- 
jorique profana eruditione refertus. Demum bibliographi quique magna consensione illud 
adjudicant Theophylacto, Bulgarorum antistiti. 

XL!. Attamen, ut candide fatear quod sentio, liaec nili argumenta haud satis esse vi- 
dentur ad dubitationem omnem hac de re &unovendam. Predicte siquidem orationi insunt 
nonnulla que Theophylacto nostro minus videntur congruere. Et primo quidem mirum 
cst, quod cum cetera Theoph ylacti opera (quoad mihi videre licuit) illius nomini adjun- 
ctam ejus dignitatem preferant, Encomii hujus epigraphe solum putumque Zheophylacti 
nomen exhibeat. Ecquis autem asserere certo possit, non alium eo tempore in regia urbe 
Theophylactum fuisse, qui Encomio liuic concinnando esset idoneus? Deinde si istius in- 
timam veluti formam structuramque paulo aceuratius quis expendere velit, gravitatem il- 
Jam et zelum, qui provecie jam etatis archiepiscopum deceat, vix, ac ne vix quidem in 
jilo deprehendet. Et sane archiepiscopumne et non potius sophistam)llud pre seferre vide- 
tur, quod in tanta imperatoris letitia non ecclesiasticum quidpiam, seu Ecclesie utilita- 
teni respiciens, sed sophisticen tantum, hoc est, oratoriam ac philologiam semel iterumque 
«ommendet ? Sophista igitur, seu professor rhetorices, qui tum floruerit Constantinopoli, 
hojus auctor Encomii esse videtur. Equidem si a Theophylacto nostro adhuc juvene ha- 





469 IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. 410 


bita fuisset istheec oratio, que supra attulimus, nullum negotium facesserent : nam ali- 
quando eo munere functum, cum ex aliis monumentis, tum presertim ex secunda ex epi- 
stolis illis viginti, quas nunc primum in lucem emittimus, satis exploraia res est (a). At 
Theophylacto jam senescenti, et a pluribus annis amplissimes Ecclesie regimini addieto 
quam parum ista conveniant, nemo non videt. Alias vero Encomii hujus auctorem sophi- 
εία et scholarche munus eodem tempore, quo illud publice recitavit, exercuisse, aperto 
colligitur (nisi mea me fallit opinio) ex verbis illius postremis, quibus suos ita discipulos 
ipsum, ut videtur, circumstantes alloquitur : At vero ego quidem, o pueri, debite impera- 
tori nostro (auste precationis ac laudis tele stamen jam posui ; vos subtegmen adjicite. Ego 
vobis arlem monstravi, qua elegantius picta atque perfectior tela fiat. Ceterum elsi heec 
omnia suspicionem aliquam ingerere possint de germano orationis hujus auctore, jure 
tamen impedimento nobis esse non debent, quominus in hoc volumine una cum aliis 
Theophylacti operibus edatur : malumus enim incertum illi fetum 'tribuere quam forte 
legitimum detrahere. 


SECTIO X. 


De Epistolis viginti recens erutis ex bibliotheca Vaticana. 


ΧΙ. Solertissimi editionis hujus curatores cum epistolas quasdam ineditas Theopby- 
lacti nostri in bibliotheca Vaticana latere inaudissent, eas sibi procurandas omnino puta- 
runt, ne ulla ex parte imminuta prodiret presens editio. Voti compotes effecti fuere hu- 
manitate summa celeberrimi viri Josephi Evodii Assemani, ejusdem biblinthece prefecti, 
qui viginti epistolas ex pluribus collectas codicibus, atque optimo charactere exaratas huc 
misil, ut a nobis producerentur in lucem. Eas reipsa fuisse a Theophylacto conscriptas, 
nullus esse videtur ambigendi locus; cum et diserte preferant Theophylacti nomen, et 
eumdem stylum easdemque ferme res, quas alie jam edite, contineant. Quare nil dubito 
quominus future sint Lectori gratissime. Peculiari tamen voluptate eum auguror affi- 
ciendum ex epistolis decima septima, decima octava, et decima nona, que eamdem conti- 
nuare seriem videntur cum tricesima secunda ex editis a Meursio : ubi et Theophylactum 
perspicies auctoritatem suam in episcopum Triaditze exercentem, cum humanitate tamen, 
qu& Ecclesie antistitem decet, conjunctam. Ex secunda vero inscripta Joanni Sebasto Αν” 
guste fratri, deprehendet, haud certum esse (ut aliqui putant) Theophylactum patria 
Constantinopolitanum fuisse. 1n ea siquidem consanguineos cet affines suos, qui in Euripo 
sunt, principi viro commendans, non obscure significat, se quoque ex loco eodem, pro:n- 
deque ex Eubea oriundum esse ; quod colligitur etiam ex versibus, quos Patávinus S. Ju- 
stinae codex vetustissimus continet ; quosque Latine redditos supra (tom. I, col. 497) appo- 
nendos ipse curavi. [n aliis epistolis rudes agrestesque Bulgarorum mores, qui tum vige- 
bant, graphice lepideque descriptos a Tbeophylacto Lector offendet : qui et querulo seni 
hyperbolicis quandoque phrasibus cum hac in re, tum in aliis calamitatibus deplorandis 
utenti veniam, ut arbitror, dabit. Quoad primam vero attinet adnotare hic lubet, quod 
postejus impressionem accuratiore collatione deprehendi, nempe eam partem posteriorem 
facere epistole secunde ex editis a Joanne Lami, que inscripta est Magno domestico. 
Arimadvertenda vero est varians lectio unius vocis, qus exstat in Lamiana editione : ubi 
pro νῖχος, tictoria, quod legitur in predicta prima epistola, inibi habetur νεῖκος, contentio : 
quam lectionem alteri preferendam, imo solam veram esse puto: quippe qua& sensum 
multo meliorem aptioremque fundit. Ceterum etiam Lamiana editio ex illa alia corrigi et 
suppleri aliquatenus potest, ut conferenti patebit. 

XLIII. An epistole alie ejusdem auctoris inedite adhuc lalitent in bibliothecis, nobis 
plane inceompertum. Hoc jure oplimo asserere possumus, nulli parcitum esse labori, ut, 
8i que essent, producerentur in lucem. Quare cum in librorum mss. catalogo bibliothecme 
 vubliee Augustane legissem, ibi codicem reperiri Theophylacti epistolas continentem, 


(a) Hzc enim eo loci verha habet: Tí; δ ἄν pot ἐπλήρωσα ; Quis mihi rhetorum aajunxerit. chorum, * 
ῥητόρων χορὸν ουνεχρότησεν, ἵνα τούτων χορυφαῖος μι illorum. coryphaeus (actus, ut olim eram... una 


Y»vóuevoe, ὅπερ fjv τότε... κοινῇ τὸν λογικὴν yoptía) — cum eis choream oratoriam versolvam. 


"vil BONIFACiI ΕΙΝΕΤΤΙ pn AF Aro V2 
carumque penultimam ut ineditam notari, eonfestim SCFIPSI aq ο]. virum ac dicte biblio- 
theca custodem diguissimum Gotfridum Heckingium, /O83ns ut de ea epistola notitiam 
inihi aliquam submitteret. At ille non modo absque ΠΙΟΓᾶ perquam humane rescripsit, sed 
ipsam etiam epistolam, de qua certior fieri exoptabam, 3cCurate nitideque descriptam ad 
nos transmisit. Vix ea accepta deprehendi, non à Theophylacto Bulgarorum episcopo, sed 
ab alio Theophylacto fuisse eonseriptam, cui Simocate cognomen crat; quique alias quam- 
plures in suorum forte discipulorum usum (erat quippe professione sophista, seu prece- 
ptor rhetorices) elucubravit. Hanc utpote ineditam, et alioqui brevissimam, veniam lector 
optimus dabit, si velut parergon hoc loci apposuero una cum versione Latina in gratiam 
eorum qui ejusmodi studiis delectantur. Est vero : 


Daemodocus Antigono. Δαιμόδοχος "Aytuycv. 

Si vitze pignora Socrates non possidet, pzdago- Ei μὴ Blou Σωκράτης ἑνέχνρα xéxtrtat, παιδα- 
gus lilii tui non constituatur. Pignorá vite intelli- Ὑγωγὸς τοῦ coU uh προχειριζέσθω παιδός. Ἐκόχν- 
gantur filii. Quem enim esse patrem natura docuit, — pa δὲ βίου παϊΐδες νοεῖσθωσαν. "Ov γὰρ εἶναι πα- 
hunc p:dagogum esse, eonsentaneum est: quippe µτέρα φύσις ἐδίδαξε, τοῦτον xal παιδαγωγόν ἐστιν 
qui, experientia novit generationis affectionem et ἀξιόπιστον, πείραν μανθάνοντα xaX γενέσεως σχέσιν 
amoris dolores. xoi στοργῖς ἀλγλδόνας, 


| SECTIO XI. 
De postrema parte homilie undecima, In resurrectionem. 


XLIV. Que de hac postrema parte homilie Theophylacti dicenda hic mihi forent, in 
Dissertationis previe num. L jam preoccupata fuere. Quare Πίο solum admoneo, me 
quidquid ex historia Eusebii derivatum in eam.est, eum ipsomet fonte contulisse, eoque 
inet exemplaris supplesse defectus, atque etiam variantes lectiones pauculas addidisse. 
Codex Cesareo-Vindobonensis, unde hec homilise undecime pars desumpta est, integrum 
continet Homiliarium, seu in tetius anni Evangelia decerptas ex variis Patribus homilias. 
Ex quo mihi valde verosimile fit, eum, qui predictum concinnavit Homiliarium, postro- 
mam hanc homilie undecime partem suo addidisse arbitratu, ut errorem vulgi in patria 
sua nimis forle vigentem de Joanne in vita adhuc superstite, omnino tolleret et eliminaret. 
Ideo autem nunc editur hec homilie pars, quia constitutum nobis est, nihil in hac editione 
quod Tbeopbhylacti nomine inscriptum sit, preterire. 


SECTIO XII. 
De Commentario in Acta apostolorum ex bibliotheca Florentino-Medicea. 


XLV. Theophylacti Commentarius in. Acta apostolorum a Sifano editus adeo rarus eva- 
sit, ut cum editionis hujus curatores eum diu quesivissent, invenire nullibi venalem po- 
tuerint. Quod si eurn aliquando nacti sunt, ex Grecia duplici editionis bujus corpore 
commutandum receperunt. Interea dum jamdiu supervacaneam eidem quomodolibet com- 
parande navassent operam, deque exitu negotii hujus hererent incerti, iu eam sententiam 
ventum est, ut ejus apographum, qui in Florentino codice reperitur bibliothecis Mediceo- 
Laurentiane, quemque Theophylacto ascribit Montefalconius in sua Bibliotheca bibliothe- 
carum, sibi procurandum existimarint, rati, eumdem omnino esse cum eo qui editus a Si- 
fano esi : atque adeo, quidquid demum accidisset, variantes saltem lectiones, atque etiam 
correclionum subsidia suppeditaturum.. Át non ita res cessit. Eo eniu apographo Floren- 
tia nobis allato, primum turbati sumus nullam in eo invenientes epigraphen, qua Theo- 
phylacto Bulgarorum archiepiscopo ascriberetur, deinde eum nobis evolventibus nullum 
apparuit indicium, cur tribuendus Theophylacto esset : adeoque mirari cepimus, a Mon- 
tefalcenio indubitanter fuisse Tbeophylacto adjudicatum. Tandem vix ulla superfuit dubi-- 
tatio, eum esse ab legitimis Theophylacti operibus expungendum, cum inter aliorum no- 
mina Patrum, quee citantur in margine, etiam semel θεοφ., Theoph., seu ut legendum vi- 
debatur, θεοφρύλακτος, Theophylactus occurrisset ; ac pressertim postquam inspeximus verba 
ibidem allata exstare iu Commentario edito a Sifano. Hinc enim plane consequens videba- 
tur, opus, in quo Theophylactus ipse citatur, ejusque commentarius aliis aliorum Patrum 


ΤΡὰ IN SEQUENTIA THEOPHYLACTI SCRIPTA. /KÀÓÁL 
commentariis annumeratur, nullatenus ipsi esse adjudicandum. Verum hoc argumentum 
vim pene omnem amittere visum est, postquam ex Catena Oxoniensi (de qua superius) 
intellexi, expositionem illam Theodori Heracleensis esse, utpote qui diserle citatur pa- 
gina 58 ejus codicis, eujus exemplar, ut rei hujus certior fierem, postulavi et obtinui. 
Hine enim suborta mihi suspicio est, oscitantia veteris 8ut recentioris amanuensis scri- 
ptam in codice Florentino, vel nostro exemyjlari fuisse Θεοφ., Theoph., pro 8:o5., Theod. 
Sed quomodocunque res ista se habeat, ut certum puto, Montefalconium non alio niti fun- 
damento potuisse ad Commentarium hunc Theophylaeto asserendum, quam quod, dum 
raptim illum evolveret, in aliqua inciderit loca continentia illud idem quod ante in Sifa- 
niano Commentario perlegisset. Mihi saltem non aliud animo fundamentum occurrit. 14 
vero quam sit imbecillum in Commentariis, qui vel puram Catenee rationem habent, vel 
ad illam proxime accedunt, quisquis facile intelligit. 

XLVI. Verum si res ita se habet, cur igitur hic a nobis in lucem emittitur ? Cur etiam 
Grece duntaxat? In lucem hic emitti respondeo, primum, quod viro sane doctissimo visus 
fuerit esse Theophylacti; neque certo aliquo perspicuoque argumento refelli possit ist- 
hec opinio. 9. Quia equum non censui, apographum istud omnino interire ; quippe quod 
esse fortasse poterit alicui posteris usui, quemadmodum mihi non inutile fuit, ut Com- 
mentarii Vaticani (de quo dictum est supra) exemplar emendarem atque supplerem. Et 
quidem quoad ejus attinet usum, breviter patefaciam, quod mihi eum percurrenti venit in 
inentem : nimirum ex tribus hisce in Acta apostolica Commentariis, quos volumen istud 
complectitur (presertim si Chrysostomi fontis omnium precipui adnotationes addantur) 
perfectum confici posse, absolutumque in eadem Acta Commentarium; cum singuli ceete- 
roquin haud parum procul sint a debita perfectione. Poterit igitur quispiam ex singulis ea 
qui; ad rem maxime faciunt, seligendi curam laboremque suscipere : quem forte egomet 
suscepissem, nisi ali», quibus distrahor, cure et valetudinis imbecillitas inhibuissent. En 
igitur ratio, cur illum ediderim. Grece autem tantum edidi, quia ex una parte levissimum 
cst fundamentum Commentarii hujus Theophylacto adjudicandi : ex altera vero exposi- 
tiones ejus plereque in alterutro ex iis, qui voluminis hujus initio impressi sunt, Sifa- 
niano scilicet, et Vaticano, non modo quoad sensum, sed etiam quoad verba sepenumero 
insunt. Hinc pretium opere minime esse censui, novum hunc subire laborem, et aliquo- 
rum accessione foliorum nulla propemodum vtilitate volumen hoc onerare. 

XLVII. Quamvis autem Commentarium hunc Latine non verterim, non ideo tamen ab 
omni in eo edendo labore me absolvi. Lacunas enim, quibus apographum frequenter hia- 
bat (preesertim sub ejus initium) explere pro viribus studui. Et initio quidem, ubi spis- 
siores lacune erant, mihi in banc rem incumbenti percommodum fuit Catene Oxoniensis 
in eadem Acta primum, quod habebam pre manibus, folium : cum ipsa quippe Catena 
apographum meum sic inibi convenire deprehendi, ut idem esse opus videretur, nisi ex 
postrema illius parte, atque ex duobus aliis, que mihi cernere licuit, ejus foliis omnino 
cognovissem, Catenam Oxoniensem multa complecti, qua in Florentino Cotamentario de- 
sideranlur. Posterior iste fortasse excerptus est ex illa priore. Ad sarviendas vero, qua 
occurrerent in progressu, lacunas alterutro ex Commentariis praedictis, Sifaniano scilicet, 
et Vaticano, sed omnium frequentissime magno Chrysostomo usus sum; et ea quidem fe- 
licitate, ut ex plurimis, que inerant antea, lacunis una tantum, vel altera inexpleta mihi. 
remanserit. Verba a nobis addita ex signis, quibus uti in similibus solemus, Lector 
agnoscet. Ad calcem Commentarii, ne integra pagina omnino vacua remaneret, ab eo 1960 
pag. 629, col. 2, Ἐστὶν οὖν ὁ πᾶς χρόνος, rogatu typographi adjeci verba, quibus Catena Oxo- 
niensis absolvitur. Neque id Lectori injucundum fore confido : sic enim predicte Catene, 
quam prestantissimam appellat Fabricius in Bibl. Greca, initium tenebit et finem. 

SECTIO XIII. 
De Epistolis a Meursio' editis, et a Lamio. 

XLVIII. Forte mirabitur Lector, quod iste epistole ab aliis viginti sejuncte huic 
editioni fuerint insert, cum nemo non videat, naturalem ordinem postulasse ut con- 
junetim ederentur omnes. Consilii itaque nostri hauc rationem habeto, .Principio fuerat 


115 BONIFACII .FINETTI PR/EFATIO. &16 
constitutum, [ut viginti duntaxat Theophylacti epistola hoc in volumine sedem haberent; 
qu& nondum publicam lucem aspexerant; cum ex taatum huic tertio volumini, quod 
ineditis Theophylacti operibus excipiendis destinatum in primis erat, explendo satis esse 
viderentur, adjectis tamen duobus operibus adhuc ineditis, quorum alterum Parisiis, 
alterum Florentia prestolabamur. Sed primum illud sepe promissum, nunquam perlatum 
ad nos est. Alterum quidem accepimus; sed illud perpendentibus nobis non suspi .:io 
duntaxat, sed certa persuasio insedit, ad Theophylactum nullatenus pertinere. Nos vero 
iu errorem perduxerat, que apud Montefalconium legitur in Biblioth. bibliothecarum 
t: I, pag. 35, imminuta inscriptio, quae sequitur : TArenodia super beat& | memorie ciro 
D. Theophylacto. Scilicet ejusmodi titulus nos erexerat in spem, Threnodium, de qua hic 
'sermo, genus aliquod orationis funebris esse in Theophylaectum jam mortuum, que huic 
volumini ea ratione inseri posset, quod aliqua ex gestis virtatibusque (ut in hujusmodi 
orationibus accidere solet) illius celebris archiepiscopi complecteretur. At sola lectio 
epigraphes exemplaris ad nos transmissi ab omni omnino spe et preconcepta nos 
opinione dejecit; ita enim se habel: θρηνῴδη ἐπὶ τῷ µαχαρίτῳ χύρῳ θεοφυλάκτῳ τῷ Βελισσα- 
gli, Lamentatio super felicis memorie viro domino Theophylacto Belissarito. Porro vel 
ipsum Belissariti cognomen satis procul dubio fuisset, ut Theophylactum hunc ἃ Bul- 
garorum archiepiscopo secerneremus, etiamsi qua continentur in hac oratione lugubri 
aliquo modo fuissent ambigua. Sed etres in ipsa contente Theophylactum exhibent a 
nostro plane diversum : tota enim impenditur in deplorando immaturo juvenis cujusdam 
nobilis interitu, qui cum generis nobilitate, tum virtutum ornamento presstabat : quique 
dum Athenis studio operam daret, faucibus angina interclusis, migravit e vita, datis ante 
pluribus pietatis indiciis. Eum ig'tur solum ex hoc opusculo fructum referre potuerunt 
curatores isliusce editionis, ut magis magisque perspectam omnibus testata:que redderent 
diligentiam, qua usi sunt, maximam in conquirendis undique, nulla sumptus ratione 
habita, operibus ad Theophylactum nostrum quomodolibet pertinentibus. Cum igitur 
hujus alteriusque defectu operis non pauca deessent folia ad prestitutam hujus voluminis 
molem, curatores predicti, impressis jam epistolis viginti, et Greco Commentario 
insequente, consilium capessivere (sd alium tomum reservato opere, quod Parisiis 
prasstolantur) adjiciendi etiam epistolas a Meursio et Lamio edilas, ne tomus iste aquo 
brevior evaderet; simulque celeritate summa curandi ipsius impressionem, ne erudi- 
lorum vota diutius fatigarentur. Hinc vero hoc solum incommodi accidit (quod enim 
ejusmodi epistole ab aliis sejuncle prodeant, pro nibilo habendum esse a viris pruden- 
tibus puto) quod Marineriane versionis emendationem, quam aggredi ac perficere stato 
tempore constitueram, capto a curatoribus novo inopinaloque consilio, et re maxime 
jroperata, prestare non potuerim. At versionem illam tolerabilem ad minus esse, vel ex 
co mihi persuadeo, quod Lamius, vir doctissimus, Grecique idiomatis peritissimus, in 
celebri editione Meursiana, cui preest, eam collocare non dubitarit. Nullam igitur in his 
edendis epistolis ipse operam posui, adeoque nihil de iisdem superest mihi dicendum. 
t hec quoad singulas hujus voluminis partes. Nunc pauca de versione mea, additisque 
nolis, antequam Prefationem absolvo, adjicere lubet. 


XLIX. Usus sum liberiore versionis genere; non quidem, ut eam redderem elegan- 
dorem, sed ut clariorem magisque perspicuam. Etenim in ea semper sententia fui, eum 
haud perfecte fungi inferpretis munere, qui accurate quidem verba transferre satagit, 
auctoris vero sensum obscurum relinquit. Hujus siquidem explicationem potissimum ad 
interpretem pertinere, patet vel ex eo quod ii etiam qui cujuspiam auctoris sensum 
tametsi in. eadem lingua, clariorem reddunt, soleant in£erpretes appellari. Plerumque 
igitur in id tantummodo laboravi, ut sensum quem auctoris verba diligentius expensa 
continere censui, phrasi, quoad potui, clariore, verbisque equivalentibus exlhiberem. 
Sicubi vero auctoris mens minus certa explorataque mihi visa est, tum pressius herere 
verbis consultius existimavi, acuto Lectori potestatem ut facerem ea ut sibi probabilius 
videretur interpretandi. In hujusmodi scopulos seme) et ilerum incidi dum verterem 
Epistolas, quee mihi ubique difliciles, alicubi vise sunt etiam salis obscure. Fortasse 





A71 LAURENTII SJFANI PRJEFATIO. 8 
Theophylactus in eis conscribendis clariore stylo usus non est, quia ad familiares et 
domesticos scribens, clarius sese explicare aut neglexit aut noluit. In variis tomi hujus 
operibus a me Latine redditis diversitatem aliquam in ipsa versione fortasse Lector 
uffendet, ita ut modo magis, modo minus elaborata ei videatur atque expolita; quandoque 
etiam magis, auandoque minus Theophylacti verbis astricta. Cujus diversitatis eam 
causam esse sciat, quod ego non continenter, sed per varia temporis intervalla, adeoque 
et varia ulens corporis valetudine, variisque curis plus minusve distentus, versiones 
hujusmodi elucubrarim ; unde aliquam styli atque interpretationis diversitatem oriri 
nccesse fuit. Quoad notas attinet, noverit Lector, me minime id muneris mihi sumpsisse, 
ut notis de more subjectis Theophylacti opera illustrarem : neque enim necesse id erat, 
neque per occupationes meas et corporis valetudinem prestare id mihi licuisset. Solum 
igitur notas aliquas operibus a me translatis hac illaeque aspersi, ubi vel major aliqua 
urg: re necessitas videbatur, vel promptum omnino erat, quod adnotarem. lllud postremo 
loco monendum superest, sacre Scripture textus juxta versionem Vulgatam attulisse me, 
ut Catholicorum qui οἱ assueti sunt, commodo presertim inservirem; atque non Novi 
duntaxat, sed etiam Veleris Testamenti verba aíferendo : licet Théophylactus, utpote 
Grecus auctor, quoad secundum, utalur versione Τῶν LXX. Cum vero Vulgate verba 
adeo differrent a verbis per Theophylactum allatis, ut ejus fini minime consentanea vide- 
rentur, tunc pressius ea vertere necessarium omnino visum est. 

L. Jam vero, lector optime, habes omnium, que tomus iste complectitur, operum 
laborisque a me in eo insumpti rationem. Quoad duplicem enim Indicem, Grecum unum, 
alterumque Latinum, quos postremo loco adjeci, nihil habeo, quod dicam, nisi me in eo 
spectasse delectum potius quam copiam. Nihil etiam de impressionis accurata correction 
dicar; quippe qua ad me non spectat, sed ad eum qui specimina correxit. Solum igitur 
nunc superest, ut te etiam atque etiam rogem, meum hunc qualemcunque laborem 
ut si probare omnino non possis, conatum saltem meum equo gratoque animo excipere 
velis. 





Nobilibus, generosis atque maguificis viris D. Marco et Joanni FuccEnrs fratribus, Antoníi 
filiis, Kirchpergs οἱ Weissenhorni baronibus, ete., dominis suis charissimis et amicis 
summis, Laurentius SIFANUS, Prunsfeldius, J. U. Doctor, S. P. D. 


Cum abhinc triennium, viri generosi, Arnoldus Bircomannus, Agrippinensis bibliopola, hoc opus 
scholiorum in Acta apostolica divi Lucze, ex Austria a clarissimo viro D. Joanne Sambuco ad se mis- 
sum, mihi exhibuisset : quod erat exemplar obsoletum, ct compendio litteraram adeo intricatum atqne 
obscuratum, ut ab admodum paucis Co:oniz legi posset, mecum agere ccpit, ut susciperem ejus descri- 
bendi laborem. Haud enim ignorabat me olim Lutetiz? ejusmodi describendis vetustis codicibus Graecis 
exercitatum, haud multum in lectione esse laboraturum. Fgo vero cum intelligerem eum opus illud 
Graece simul et Latine divulgare in animo habere, cupiebam quidem et illi pro amicitia morem gerere 
el publice utilitati consulere ; sed deterrebat me cum scriptura exilitas oculis iuimica, tum exemplum 
minus emendatum, presertim eum deesset aliud apographuin unde corrigi hujus atque emendari vitia 
yossent. |:2que, quanquam mgre, concessi tamen petenti, el. rem suscepi : et cum vitanda pestiferze 
contagionis causa me in patriam ex urbe recepissem, apud Jacobum Panhlusium abbatem cenobii Stein- 
veldii, virum et litteris, et pietate, et prudentia ornatissimum, hoc opus haud sine maximo labore ac 
lesione oculorum deseripsi ; quod ubi transcriptum Bircomanno tradidi. Ille porro mecum agere cepit, 
ut quod descripseram, ctiam converterem in sermonem Latinum. Ego vero (quod haud ignorabam quan- 
topere mihi z::stuandum atque sudandum esset in opere, cujus unum duntaxat exstaret exemplum, idque 
multis in locis mutilum atque depravatum), aliquantisper euuctatus, tandem Ecclesiz, in tam utili prae 
sertim ac pio opere, jàóvands studio, atque etiam tolerabili a Bircomanno proposita conditione, rein 
aggressus sum : ac vix tandem absolvi. Nam s:z:penumero, dum in loca mulila atque corrupta incide- 
bam, tzdio laboris frequenter irriti, ac propemodum desperatione rei feliciter absolvende ( cum nee 
semper otium esset), ab opere cessavi, quod plerumque etiam facere soleo, ubi mihi ipse non satisfacio; 
neo enim mihi persuadere possum, ab aliis probatum iri, quod mihimetipsi displiceat. Haqne eum perpe- 


ν]θ EAURENTII SIFANI PRJEFATIO. 480 


taum in convertendo morem servare soleo, ut non ante pergam opere instituto, quam prioris diei labores 
Tecognovero, el usque 60 correxero, ut animo meo aliquo modo satisfiat. Ac quanquam mibi non ubique 
satisfeci; (qui enim potuissem in iis locis, ubi corrupto penitus ac mutilato apographo conjecturas sequi 
necesse habui ?), malui tamen re suscepta fidem meam liberare, nec hominum exspectationem frustrari. 
et aliquid potius in parte operis, quod aliquando sarciatur, minus probari, quam totum opus diu desi- 
derari. Habetis simul consilium meum in suscipienda re, et re suscepta, causam cur tam sero opus ab- 
solutum atque perfectum prodeat in lucem. Cum igitur operi jam propemodum flnis impositus esset, 
atque ego mecum deliberarem atque consultarem quem his laboribus meis potissimum deligerem patro- 
uum, amicis aliis alios, eosque amplissimos quidem viros, sed quibuscum mihi nulla propemodum notitia 
intercederet, proponentibus : ego cum ineptum et importunum esse judicabam, magnoruo virorum 
corumque ignotorum, et ad quos nullum quis aditum habeat, amicitigs appetere, ac sese non modo ser- 
viliter, verum etiam impudenter insinuare : tum mes nature atque ingenio videbam rem esse maxime 
adversam et inimicam. Atque haud ignorabam eos, quibus ignotis ejusmodi honos habetur, non absque 
causa suspicari solere suam ab hominibus importunis muniflceutiam atque liberalitatem sollicitari : sed 
si quis beneficio affectus animi sui gratitudinem declarare studeat, eum non modo non offendere, verum 
etiam laudem, si nihil aliud proficiat, ab hominibus ferre solere. Qua cum animo ogitarem, atque perple- 
xus hzrerem cui hos meos labores absque offensione atque obtrectatione cujusquam dedicarem (non 
cnim convenire nec expedire videbatur, librum absque patrono atque defensore judicium hominum subire. 
praesertim cujus auctor etiam nunc superesset : quippe cum vivi magis quam mortui invidiz obnoxii 
simus et obtrectantibus opportuni), vos mihi in primis, ut par est, in mentem venistis, quibus non modo 
propter vetera, verum etiam ob recentia merita, imo vero propter perpetuam erga me beneflcentiam 
atque liberalitate, omnium longe pluriinum deberem. Non ime praterit, auribus vestris ingratam et 
injucundam esse iminodicam ac nimiam liberalitatis vestre: praedicationem : verum date, quzso, hanc 
veuiam mihi, cui nihil unquam petenti denegastis, sed plurima non petenti tribuistis, ut summatim sal- 
*em in me collata beueflcia vestra percurram. Nam patris vestri, amplissimi atque optimi viri, in. me 
suinma collata beneficia, alio loco abunde satis commemoravi, quo vita defuncto, vos non modo facul- 
tatum et opum illius harredes exstitistis, verum etiam virtutum et liberalitatis in primis imitatores fui- 
stis : quze tanta exstitit erga me, ut illius mortui liberalitatem atque munificentiam haud magnopere 
, desiderarim. Nam, ut superiora preteream, quz frequentia atque ingentia fuerunt, primum vos ante 
biennium, cum in hoc opere versarer, nihii tale non modo petenti, verum etiam ne cogitanti quidem 
bonam pecunie summam mihi suppeditari ac subministrari curastis : dcinde, cum jam liberalitatem 
vestram citius fatigatam esse suspicatus fuissem, quam aliquid ejusmodi sperare, nedum petere, ausus 
.€ssem, anté paucos menses prateritos teque magna atque biennio ante me summa pecunix donastis. Quo 
benelicio tempore oppor&unissimo a vobis accepto, cum videlicet deliberarem quem potissimum buic 
partui meo tutorem ac defensorem pararem, omnis dubitatio cunctatioque mihi propemodum exempta 
et : nam restabat etiam nunc scrupulus unus. Quoniam etiam sciebam, quo minus appetitis, eo plures 
vobis honores deferri, ac multos homines doctos vobis suos labores atque lucubrationes dedicasse, subverebar 
ne an:mos vestros talibus epulis satiatos atque repletos intempestiva benevolentia offenderem citius quam 
hoc genere officii gratiam a vobis inirem. Sed tamen cum liber absque patrono omnino non divulgandus, 
nec hominum judicio objiciendus esse videretur, et non satis pie nec recte me facturum esse judicarem, 
8i vobis preteritis alios mihi patronos qu:ererem (non enim caterorum hominum eadem quz vestra sunt 
udicia) malui in hanc partem peccare, quam cuiquam minus prudenti non satis gratus videri. Non enim video 
nec sperare possum fore aliquando tempus, quo alio officii genere atque hoc, vestra beneficia remunerari 
possim, quippe cum nihil mihi suppetat preter voluntatem. Huc accedit quod videbam haud facile 
alios ex numero amicorum przter vos me reperire posse, qui cum propter utriusque linguz peritiam 
haud vulgarem optime de hujusmodi scripts judicare possent, tum candide atque sincere judicaturi 
essent. Quamobrem a vobis pro vestra in te perpetua ac maxima benevolentia majorem in modum peto 
qu&soque, ut hunc parvum et exiguum partum, quem vobis in clientelam et fidem commendo, ab invidig 
omni ope Lueri, a calumniatoribus et obtreetatoribus omnibus viribus defendere velitis : qui si a vobia 
dignus judicatus fuerit quem awplectamiuj, quem in familiam vestram recipiatis atque foveatis, si 
hominibus piis οἱ studiosis aliquando utilis fuerit, nihil mihi istic vindicabo, in vos omnes meum jus 
transfero, quorum opibus adjutus et sustentatus, hunc feetum produxi : qui sicubi deformior minusve 
perfectus οἱ in aliqua parte sui mutilus ac depravatus apparuerit, hoc partim vitiia matris Greece, quee 
mihi haud incorrupta conciliata est, attribuitote : partim mez inbecillitati assignatole, a quo, superaute 
malo vires et ingenium artificis, omnia corrigi et emendari non potuerunt. Nam οἱ quis iniquior et 
malignior judex hxc, qux: de matris Graeca vitiis dico, minus sincera atque integra fide α me proferri 
suspicabitur, producat eorum quie dico locupletissimum testem, clarissimum doctissiuumque virum 
D. Joannem Sambucum Pannonium :. in ejus enim. potestate matris istius parentes sunt, οἱ clarissima, 


481 LAURENTII SIFANI PRJEFATIO. 483 
gravissima firmissimaque exstant eorum, quie dico, signa atque documenta. Hzc vos. idcirco monendos 
esse judicavi, ut instructiores sitis adversus eos qui istum fetum voluerint impugnare, nam quantum 
in me fuit, nulli nec labori nec diligenti: in eo fingendo atque formando unquam peperci. Quid przsti- 
terhn quidve assecutus sim, quoniam exstant documenta Grece atque Latine, atque adeo czte- 
rorum hominum utriusque lingue peritorum, si vitiorum modo memorate matris Grece rationem babue- 
ritis, judicio permitto. 

Quod attinet ad rationem temporum, quibus vixerit Theophylactus Bulgaris archiepiscopus, nondum 
mihi satis constare potuit : ut enim conjicere possum, plures hoc nomine fuerunt. Nam Nicephoru:, 
Ecclesiasticee Historie lib. xvv, cap. 39, ubi de translatione aliquot episcoporum agit, Basilio Porphyro- 
yenneta Constantinopoli imperante, Theopbylactum quemdam Sebastie episcopum: Rosiam translatum 
esse scribit. Wilhelmus Lindanus, sacre theologize professor Lovaniensis, in chronologia quam ad fron- 
tem δι Panoplie apposuit, Theophylactum quemdam, quem in illa sua Panoplia inter ceteros auctorem 
seculus sit, anno a nativitate Domini septingentesimo vixisse significat, sed cujus civitatis cpiscopus 
fuerit, nan adjicit. Est autem verisimile, quoniam nullius alterius, quod equidem sciam, scripta exstant, 
hunc archiepiscopum Bulgariz ab illo significari, quem etiam Erasmus Chrysostomi abbreviatorem esse 
dixit, et titulus hujus operis hoc prz se fert. Nam non solum ex Joanne Chrysostomo, verum etiam ex 
Basilio, Cyrillo, Severo, et nonnullis aliis, quae ad propositum et rem institutam pertinere viderentur, 
desumpsit et in unum corpus contraxit : quàm rem non modo genus dicendi, si quis animum attendat, 
verum etiam nomina auctorum in margine annotata significant atque declarant. Joannes OEcolampadius, 
gn praefatione quam apposuit Theophylacti quatuor Evangeliorum explication.bus ab sese conversis, nih.l 
aliud quam illum inter Gracos theologos recentiorem fuissesignificat, sed haud falsis eum laudibus ornat, 
quas si quis requirit, ne ab aliis vene dicta mihi cum fastidio legentium repetere necesse sit, illinc petat, 
atque eliam ex przfatione Nicolai Beraldi, qux przposita est Commentariis illius in Epistolas divi Pauli, 
a Christophoro Porsena, Romano, in Latinum sermonem conversis : qui ( quod praeterire non. possum ) 
« Unum hoc, inquit, satis constat, in his Commentariis pia esse omnia et orthodoxa longeque ab iis 
dissidentia quz theologorum vulgus quotidie magno supercilio indoclz plebis auribus inculcat. Ubique 
enim apostolicum pectus non modo explicat operis hujus auctor, sed etiam refert, sapit ac spirat, id 
quod quam paucis merito tribuendum sit, facile intelliget, qui novitios theologos antiquis illis, cum - 
Latinis tum Graecis, composuerit. » Hzc Beraldus. OEcolampadius prolixius ac singulatim Theophylacti 
virtutes persequitur atque recenset, Christophorus Porsena, in sua Praefatione ad Sixtum IV pontificem 
Romanum, Theophylacti temporum nullam (acit mentionem. Misit ad nos D. Joannes Sambucus 
orationem Grzcam hac inscriptione : 8eoguldxtou λόγος εἰς τὸν αὑτοχρατορα χύριον Αλέξιον τὸν Ko- 
μνηνόν. Quod si is est noster Theophylactus, nempe archiepiscopus Bulgarie, jam non amplius dubium 
esse polest quo tempore vixerit. Nihil aliud ego neque de vita neque de temporibus hujus postri Theophy- 
laci diligenter scrutando atque inquirendo potui invenire. Quod reliquum est, vos etiam atque etiam 
rogo ac vehementer peto, ut hoc exiguum atque adeo tenuissimum munusculum, vobis licet indignum 
vestrisque in me summis benellciis ac meritis impar, :»qui tainen facere bonique consulere, et ut ab ani- 
mi benevolentia atque gratitudine profectum, hilari vultu lztaque fronte accipere velitis. Που si a vobis 
. Consecutus fuero, abunde satis magnos Jaborum me fructus cepisse existimabo. Dene valete, viri 
amplissimi. 


Ex monasterio Steinweldio xii Kalendas Sep'!embris, anno Domini 1567. 





 — HER 


Clarissimo excellentissimoque viro, D. Joanni SamBuco, Pannonio, Cesarem Majesiatis 
medico et hisloriographo, Laurentius SIFANUS, Prunsfeldius, J. U. Doctor, S. P. D. 


En prodit tandem in publicum, vir clarissime, Theophylactus tuus Grecus a me factua. Latinus : tuuin 
dico, quo careremus, nisi tu quod separatim habere tibi proprium licebat, commune ac publicum bonum 
esse maluisses. Causa cur tam sero prodeat, ut etiam librarii culpam recipiam in me, hzc est, quod 
dum ille de me Latine, cgo de illo Grace discere nitebamur, ubi alter alterum minus | intelligebamus, 
cum interpres utrique deesset, atque haud incorruptis ministris uteremur, conjecturis quibus alter a!te- 
rius sensa assequeremur, multis in locis uti babuimus necesse, Cujus rei quoniam clara documenta 
sunt in promptu, ne inepta prolixitate verborum typograpbo festinanti sim in mora, te etiam atque eliam 
rego, ut haec ipsa qux dico documenta scrutando atque examinando, equum te mihi judicem atque fa- 
ventem prebere, et istam operam quam prestiti equi bonique facere velis. Qnod reliquum est, magnas 
tibi et agimus et habemus gratias, qui istud mancipium publice utilitatis inservire, quam domi privatum 


483 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCIIIEP. 48À 


habere maluisti: ac te hortamur, ut deinceps macta ista virtute sis, et ea qug etiam nunc penes te 
habes ejusdem generis, atque etiam divers:z nationis mancipia manumittere ac bono publico dicare ve- 
lis. lllud quad pene przterieram, te adimonitum velim, me in iis locis, ubi lectio scripti exempli prorsus 
non tolerari nec excusari posse videbatur, ad marginem e regione posuisse illam ipsam lectionem quam 
correxi, adjecto videlicet verbo habetur aut habebatur : ut si (quod alicubi fleri potuit) errassem, lectoris 
judicium integrum esset,utram lectionem sequi mallet, Sed ubi dubitavi de lectione (scis enim unico 
me duntaxat tuo usum esse apographo), ibi in margine apposui aliam lectionem, quam conjecturas se- 
cutus veram esse aut esse debere puto, adjecta videlicet dictione ἴσως, Atque hoc ut admonerem s!udicsos, 
quibus ea facultas est, ut adhibitis correctioribus exemplaribus, ipsi sibi juxta ac reipublicz consulant 
in istiusmodi locis, ubi boc ad intelligendum melius explicationem Theophylacti conducere videbatur, in 
scholiis repetivi verba divi Lucze, atque etiam iterata inserui exemplari Graeco ; quod collatione facta cum 
lvo mapuscripto propemodum necessarium fuisse videbis in multis locis, quz a minus prudenti lectore 
parum intellecta preteriri potuissent, 


Bene vale. Raptim ex monasterio Steinweldio x Kalendas Septembris, anno Domini 1567. 


In Theophylacti in Acta apostolorum Explicationes a Laurentio Sifano Latine factas, 
Petri Kempensis Epigramma. 


Betula cur geminos diffundit vertice ramos, Permittis coelo liberiore frui ? 

Quz viret his scriptis, docte Sifane, tuis? Et Latii spirare fidem, Latiumque nitorem 
Qvorum hos populeis docta insitione videmus, Dum subiit cultus lingua Pelasga novos ? 

Atque illos lauri luxuriare comis. Cum Herculeus labor hic, pietas et Apolline digna, 
Necnon Argolicos simili ambitione lepores, Magna venit meritis gratia danda tuis. 

Ambas spirare et Ausonias Veneres. Propterea ipse suas Tirynthius explicat umbras, 
Esse quid hoc dicam ? nundquod tua scripta columnis limplicet ut meritum lecta corona caput. 

Graiis et Latiis discriminata nitent? Καὶ οοῦ, Λαυρέντι, χροτάφρους περίδησεν Απόλλων 
Queis satis ostendis linguz tibi gloria quanta, Κοριχίοις δάφνης πλέγμασι χρυσοχόµου, 

Dum versas Latio Graia scripta stylo. "Isoy ὅτ᾽ ἀμφοτέρων σοφίῃ, γλώττῃ τ΄ ὑπερέχεις, 
An potius qua pressa diu latuere sub alto, Δείγματα μειλιχίης ἀμφοτέρου χάριτος. 

Nomina neglectu, et squalidiore situ, loc pretium studii vigilatorumque laborum, 
Incepere tuis tandem juvenescere chartis, Hic studiis partus te comitatur honos. 

Et tleri voto splendidiora tuo? Te merito bzc igitur conitatur gloria lauri, 
Scriptaque Grajugenis tantum celebrata Lyezis Famaque per nullos interitura dies. 


LAURENTII1 SIFANI ADMONITIUNCULA AD LECTOREM. 


Admonendus Lector, ubi diversa in margine translatio apposita est, per V. Vulgatam versionem significari: 
diversam ab hoc meam esse. ()uod attinet ad. diversam lectionem Graecam, ubi in margine appositum est, 
babebatur aut habetur, illic a me correctam esse procul dubio corruptam in manuscripto lectionem ; sed ubi 


ascriplum est ad Graecam in margine positam diversam lectiónem, ἴσως, id est, forsitan, ibi me conjecturis 
usum iia leyeudum esse putare. 


/I-PNENUEENENEEN UNE EE LIt£tAi'dZe ^I —————————————————————'Áà MM" URP 
ΥΗΟΘΕΣΙΣ ΤΗΣ ΒΙΒΛΟΥ TON IIPAEEON 


ΣΥΝ ΤΟΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΙΣ AYTON. 


ARGUMENTUM LIBRI ACTORUM 


' UNA CUM CAPITULIS EORUM. 
ν 


Λεία apostelorum liber hie vocatur, quoniam Πράξεις ἁποστόλων τὸ βιθλίον καλεῖται, , ἐπειδὴ 
s!mul continet acta. apostolorum : qui autem hec — «à; πράξεις ὁμοῦ τῶν ἁποστόλων περιέχει, Ὁ δὲ 








195 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM, 





486 


διηγούµενος ταύτας, ἐστὶ λουχᾶς ὁ εὐαγγε)ιστῆς, 6 A exponit, Lucas est evangelista, qui et librum con- 


χαὶ τὸ βιδλίἰον συγγράφων * Αντιοχεὺς Y&p οὗτος 
ὑπάρχων τὸ γένος, ἱατρός τε την ἐπιστήμτν, συν- 
απεδήµει γὰρ * τοῖς τε ἄλλοις ἁποστόλοις, xat µάλι- 
στα τῷ Πχύλῳ, καὶ εἰδὼς ἀχριθῶς γράφει. Διηγεῖ- 
ται δὲ by αὐτῷ , πῶς ἀγγέλων ὑπολαδθόντων ἀνελή- 
φθη ὁ Κύριος. Καὶ την τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἔχχνσιν 
γενομένην ἐν τῇ Πενττκοστῇ ἑπ[τετους ἀποστόλους 3 
καὶ πάντας τοὺς τότε παρόντας, τήν τε χατάστα- 
στασιν τοῦ Ματθία 3 ἀντὶ Ἰούδα τοῦ Ππροδότου. xal 
thv χατάστασιν τῶν ἑπτὰ Διαχόνων ^ xal τὴν ἐχλο- 
γὴν τοῦ Πχύλου ' xal ὅσα ἔπαθε᾽ xal ὅσα ol ἁπό- 
στολο; δ.ὰ προσευχΏς καὶ τῆς εἰς αὐτὸν τὸν Ἆρι- 
στὸν πίστεως ἐθαυματούργησαν. Καὶ τέλος τὴν εἰς 
Ρώμην ἀποδημίαν αὐτοῦ. Toy δὲ ἁποστόλων τὰς 
πράξεις, χαὶ τὰ σημεῖα τὰ παρ) αὐτῶν γενόµενα 


ταῦτα" 

α’. Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἐθεράπευσαν ἓν τῷ ὀνό- 
µατι τοῦ Κυρίου τὸν ἐκ γεννητῆς χωλὸν, τὸν ἐν τῇ 
Ὡραίᾳ πύλῃ χαθήµενον. 

B'. Πέτρος ᾿Ανανίαν χαὶ Σαπφείραν ^h» γυναῖχα 
αὑτοῦ Ίλεγξε νοσφισαµένους ἀπὺ τῆς ἐπαγγελίας 
τῆς εἰς Θεόν ΄ xal γεγόνασι παραχρῖμα vexpol. 

Y'. Πέτρος τὸν παράλυτον Ἐνέαν * ἀνέστησεν. 


ὃ. Πέτρος ἓν Ἱόππῃ τὴν ἀποθανοῦσαν νεκρὰν Aop- 
xába εὐξάμενος Ίγειρε. 

ε’. Πέτρος τὸ ἐχ τοῦ οὐρανοῦ καθιέµενον σχεῦος 
πλῆρες παντὸς ζώου ἑώραχε. 

€". Πέτρου ἡ σχιὰ ἐρχομένη ἐπὶ τοὺς ἁσθενοῦν- 
τας, ἐθεράπενεν αὑτούς. 

C. Πέτρας τηρούμενος καὶ δεδεµένος ἓν τῇ φυ- 
λακῇ, ὑπὸ ἀγγέλου ἀπελύθη, μὴ εἱδότων τῶν στρα- 
τιωτῶν ' καὶ ἨἩρώδης σχωληχόδρωτος Ὑενόμενος 
ἑξέφυξε. 

η’. Στέφανος ἐποίει τέρατα xal σηµεια. 

ϐ’, Φίλιππος ἐν Σαµαρίᾳ πολλὰ πνεύματα ἑξέδα- 
λε ' καὶ χωλοὶ xal παρἀλελυμένοι ἐθεραπεύθηααν 
ὑπ᾿ αὑτοῦ. 

V. Παῦλος ἐγγίζων τῇ Δαμασχῷ, εἶδεν ὁπτασίαν. 
καὶ εὐθὺς γέγονεν εὐαγγελιστής. 

τα’. Ὁ αὐτὸς Φίλιππος τὸν εὐνοῦχον ὑπήντησεν 
ἀναγινώσχοντα xal ἐβάπτισε, 


tB. Παῦλος tv Λύστροις χωλὸν ἐκ Υγεννητῆς ὄντα D 


ἐθεράπενσεν kv τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου. 
ιΥ’. Παῦλος ἀπὸ ὁπτασίας εἰς Μαχεδονίαν ἐχλήθη. 


ιδ. Παῦλος γυναῖχα τὴν ἔχουσαν πνεῦμα Πύ- 
θωνος ἐκαθάρισεν 5 àv. Φιλίπποις. 

t. Παῦλος xoi Σίλας εἰς φυλακὴν ἐθλήθησαν * 
καὶ ἠσφαλισμένους εἶχον τοὺς πόδας ἐν τῷ ξύλῳ. Ἐν 
δὲ τῷ μεσοννκτίῳ σεισμὸς — véqovs χαὶ λέλυνται 
αὐτῶν τὰ δεσμά. 

ες’. ᾽Απὺ τοῦ χρωτὸὺς Παύλου ἀπέφερον σουδάρια 


scripsit. llic enim patria Antiochenus, arte medi- 
cvs, peregrinabatur tum. una cum cateris aposto- 
lis, tum maximam partem una eum Paulo : atque 
ea scribit, qux» plene comperta habebat. Narrat au- 
tem in eo, quemadmodum, angelis suscipientibus, 
Doninus assumptus est : et ut Spiritus.sanctus in 
die Pentecostes, cum super apostolos, tnm super 
omnes, qui tunc aderant, effusus sit : adhzc nt 
Matthias in locum Jude proditoris substitutus sit ; 
describit item creationem septem diaconorum, et 
electionem Pauli, qurque passus sit ; przterea mi- 
racula, quae per orationem οἱ fidem in Christum 
apostoli fecerunt, et ut tandem Paulus Romam pe:- 
venerit. Apostolorum autem acta, et sigua ab iis 


D facta, Lucas exponit. Signa vero, quz ab ille nar- 
διγγεῖται Λιυκᾶς *. xaX ἔστιν ἃ χαὶ ἐξηγεῖτα, σημεῖα 


rantur, sunt bze : 


1. Petrus et Joannes per nomen Domini, eum, 
qui claudus natus ad portam Puleliram sedebat 
(mendicans), curaverunt. 

2. Peuus Ananian et Sappleiran ejus uxorem de 
pretio, quod Deo promiserant, seposuisse convi- 
cit, et e vestigio mortui sunt. 

9. Petrus. /Enean, qui parelysi laborabat, exci- 
tavit. 

4. Petrus Joppz vita defnnctam Dorcada per ora- 
tionem a morte exci!avit. 

9. Petrus vidit vas, quod refertum omni genero 
animalium de celo demittebatur. 

6. Petri umbra, sj ad agrotantes perüneret, eos 
sanabat. 

7. Petrus cum vinctus in carcere asservaretur, 
insciis militibus, ah angelo solutus et dimissus est: 
el llerodes a vermibus erosus exspiravit. 


8. Stepbanus prodigia atque miracula faciebat. 

9. Philippus (Diaconus) in Samaria multos spi- 
ritus ejecit. Claudi ilem ac paralytici ab eo curati 
sunt. 

10. Paulus appropinquans Damasco, vidit visio- 
nem, et statim factus est. Evangelii praedicator. 

41. ldem Pbilippus obviam processit. eunucho, 
cumque baptizavit. 

19. Paulus Lystris per nomen Domini claudum 
natum curavit. 

13. Paulus per visionem in Macedoniam vocatus 
est. . 

14. Paulus mulierem habentem spiritum Pythonis 
Philippis curavit. D . 

45. Paulus et Silas in carcerem conjecti, eorum- 
que pedes ligno constricti erant : nocle vero 
media ierremolius factus est, et. eorum vincula 
soluta fuerunt. 

16. A corpore Pauli deferebant sudaria super 


Varie lectiones. 
1 locus videtur corruptus, * τῶν ἁποστόλων habebatur. 2Ματθίας 'habebatur. * Αἰνέαν et Alvalav, habe. 


batur in excusis. " ἐχαθαίρησεν, erat. 


481 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


488 


zgrotos, et daemoniis correptos : quo facto cura- Α ἐπὶ τοὺς ἀσθενοῦντας χαὶ δαιμονιῶντας * xal ἔθερα- 


bantur. 

47. Paulus Troade de fenestra delapsum et mor- 
tuum Eutychum excitavit, dicens : Anima ejus in 
co est. 

48. Paulus in Cypro increpuit Elyman magum : 
atque ipse magus «ους evasit. 

19. Paulus dum Romam navigaret, tempestate 
jactatus est, el ipse , εἰ omnes, qui erant 
in navi ad dies et nocles quatuordecim. Omnibus 
autem mortem exspectantibus, cum Dominus Paulo 
astaret, dixit ei : l'ropter te vitam his concessi : et 
Salvi evaserunt omnes. 

20. Egressum Paulum e navi, vipera momordit, 
atque omnes putabant fore ut. moreretur : ut au- 


πεύοντο. 

v. Παῦλος àv Τρῳάδι πεσόντα Ἐὔῦτνχον ἀπὸ τῆς 
θυρίδο;, xa ἁποθανόντα Ίγειρε λέγων Ἡ doy; σὐτοῦ 
ἐν αὐτῷ ἐστι. 

t'. Παῦλος iv Κύπρῳ ἐπετίμησε τῷ µάγῳ Ἐλύ- 
μα ' καὶ ἐγένετο τυφλὸς abb, ὁ μάγος. 

V. Παῦλος ὡς ἔπλεεν ἐν Ῥώμῃ *, ἐχειμάσθησαν 
αὐτός τε xaX πάντες οἱ &v τῷ πλοίῳ ἐπὶ νυχθήµερα 
t. Πάντων δὲ προσδοχώντων ἀποθανεῖν, ἐπιστὰς ὁ 
Κύριος εἶπεν αὐτῷ τῷ Παύλῳ, ὅτι Διὰ σὲ χεχάρισµι 
τούτοις τὸ (fiv * xal ἐσώθησαν πάντες. 


! x". Ἐξελθόντα τὸν Παῦλον ἀπὸ τοῦ πλοίου, Urs 
ἔδαχε * xaX οἱ μὲν πάντες ἑνόμιζον αὐτὸν γίνεσθαι 


tem mansit integer et incolumis, putabant eum B vsxpóv. Ὡς δὲ ἁπαθὴς ἔμεινεν, ἑνόμισαν αὐτὸν εἷ- 


esse deum. , 

91. Principem insule Publium dysenteria cor- 
reptum, impositis manibus Paulus sanavit : multos 
item alios aegrotos curavit. 


Peregrinationes sancti Pauli aposto. 


Ab Damasco exorsus est, et ascendit Hierosoly - 
main : inde Tarsum :. atque illinc Antiochiam et 
rursus iterum Hierosolymam profcetus est : et rur- 
sus iterum Antiochiam : atque illinc una cum Bar- 
nala destinatus apostolatui, descendit Seleuciam : 
deinde in Cyprum: ubi et Paulus cepit vocari : post 
hec Pergam, εἰ Antiochiam Pisidize : deinde [οο- 
wium et Lystram et Derbam Lycaoniz : postea ín 


ναι θεόν. 

χα’. Τὸν πρῶτον Πούπλιον ἐν τῇ νήσῳ δυσεντερία 
συνεχόµενον, χειροθετήσας, lásazo ὁ Παῦλος * xai 
ἄλλους πολλοὺς ἀσθενοῦντας ἐθεράπευσεν. 

Περίοδοι τοῦ ἁγίου ἁἀποστόλου Παύ.ου. 

Απὸ Δαμασκοῦ ἤρξατο, χαὶ ἦλθεν elc Ἱερονσαλέμ 
ἐχεῖθεν εἰς Tapaóv  χἀχεῖθεν εἰς ᾿Αντιόχειαν, xat 
πἀλιν δεύτερον εἰς Ἱερουσαλήμ * xal πάλιν δεύτε- 
pov slg ᾽Αντιόχειαν, χἀχεῖθεν ἀφορισθεὶς μετὰ Bap- 
vá6a εἰς τὴν ἁποστολὴν, χατηλθεν εἰς Σελεύχειαν " 
εἶτα εἰς Κύπρον ΄ Év0a. xai Παῦλος ἤρξατο καλεῖ- 
σθαι’ εἶτα εἰς Πέργην * 5 εἰς ᾿Αντιόχειαν τῆς Πισι- 
δίας: εἶτα εἰς "Ixóvtov * εἶτα εἰς Λύστραν xal Δέρ- 


Pamphyliam : deinde rursus Pergam ; postea Atta- C 6ην καὶ Auxaov(av * * εἶτα εἰς ΠἩαμφυλίαν . εἶτα 


liam : deinde rursus tertium Antiochiam Syria : po- 
slea rursus tertium Hierosolymam propter circum- 
cisionem : deinde rursus quartum Antiochiam : 
postea peragravit Syriam et Ciliciam: deinde rur- 
δρ iterum Derbam et Lystram : ubi Timotheum 
circumcidit : posthzee profectus cst in Phrygiam et 
Galaticam regionem: deinde in Mysiam : postea 
Troadem : atque illinc Neapolim : deinde Philip- 
pos Macedonis urbem : postea, peragrata Amphipo:i 
et Apollonia, venit Thessalonicain ; deinde Berrhoeam 
- et Athenas : postea*Corinthum et Ephesum : inde 
Czsaream : postheec ilerum Antiochiam Pisidic : 
. iyye in Galaticam regionem et Phrygiam : posth:zc 
iteruht-reversus est Ephesum. Deinde, peragrata 
'Macedonia, venit in Greciam; aique inde Ρο). 
agrata Macedonia, iterum reversus esi l'hilippos, a 
Philippis Troadem rursus profectus est : ubi etiam 
Eutychum lapsum excitavit : deinde Asson profectus 
est et Mitylenen; mox ad loca sita e regione Chii: 
p9stea Samum : atque inde Miletum. Unde, accer- 
sitis ad se Ephesiis, sermocinatus est ac valedixit: 
postea venit in Coum : mox Rliodum : inde Patara 
deinde Tyrum : postea Ptolemaida : atque inde Cze- 
saream : unde rursus quartum ascendit llierosoly- 


πάλιν εἰς Πέργην * εἶτα εἰς ᾽Αττάλιαν ' εἶτα πάλιν 
τρίτον εἰς ᾽Αντιόχειαν τῆς Συρίας ' sla. πᾶλιν τρί - 
τον εἷς Ἱερουσαλὴμ, διὰ τὴν περιτοµἠν. Εἶτα πᾶλιν 
τέταρτον εἰς ᾽Αντιόχειαν."» Εἶτα πάλιν δεύτερον εἰς 
Δέρθην καὶ Λύστραν, ἔνθα xbv Τιμόθεον περιέτεµεν * 
εἶτα εἰς τὴν Φρυγίαν χαὶ Γαλατιχὴν χώραν » εἶτα εἰς 
Mucíav* εἶτα εἰς Τρωάδα * χάχεῖθεν εἰς Νεάπολιν * 
εἶτα εἰς Φιλίππους τῆς ἹΜακεδονίας * εἶτα, διελθὼν 
τὴν ᾽Αμϕίπολιν καὶ τὴν Απολλωνίαν, ἆλθεν εἰς 
θιεασαλονίχην " εἶτα ei; Βέῤῥοιαν, εἶτα εἰς ᾿Αθή- 


ενας * εἶτα εἰς Κόρινθον * alza εἰς Ἔφεσον, εἶτα εἰς 


Καισάρειαν ΄ εἶτα δεύτερον εἰς ᾽Αντιόχειαν τῆς Πι- 
σιδίας * εἶτα εἰς τὴν Γαλατικὴν χώραν καὶ Φρυγίαν' 
εἶτα πάλιν δεύτερον εἰς "Eqgtcov* sita, διελθὼν 


D τὴν Μακεδονίαν,' ὖλθε πάλιν δεύτερον εἰς Φιλία: 


πους. Καὶ ἀπὸ Φιλίππων '" πἀλιν εἰς Τρωάδα ' ἕνθα 
x3 τὸν Εὔτυχον Άγειρε πεσόντα * εἶτα εἰς τὴν ᾿Ασ. 
σον. εἶτα el; Μιτυ)ήνην " εἶτα !* ἀντικρὺ Χίου. 
Εἶτα εἰς Σάμον, κἀχεῖθεν εἰς Μήλητον ' ἐχεῖθεν, 
εἰσπεμφάμενος !* τοὺς ἓν Ἐφέσῳ, ὠμίλησεν αὐτοῖς * 
εἶτα εἰς Χῶν * εἶτα εἰς "Póbov * χἀχεῖθεν εἰς Πά- 
ταρα * χἀχεῖθεν εἰς Τύρον * εἶτα εἰς Πτολεμαῖδα * 
κἀχεῖθεν εἰς Καισάρειαν ' χἀχεῖθεν πάλιν τέταρτον 
ἀνῆλθεν εἰς Ἱερουσαλήμ * χἀχεῖθεν παρεπέµφθη εἰς 


Varie lectiones οἱ nol&e. 


* lo. εἰς Ῥώμην. " 5p. ἀνΆλθεν. 


"EXAóbe * xàxsiÓ&y διελθὼν τὴ» Μαχεδονίαν. 
μεταπεμφάἀάµενος. 


— tati e. 


C . . * ἀλλαχοῦ προστίθεται τὸ εἶτα. 
ται ἀλλαχοῦ, εἶτα, διηλθε τὴν Συρίαν χατὰ (Ic. καὶ) τὴν Κιλιχίαν. 
" Φιλίπποις, habebatur. 


* γρ. τῆς Λυχαονίας. ''* κροστίθη- 
'' Αάάῑία h&c sunt in excuso : ᾖλθεν εἰς 
5 }ρ. εἰς τὰ ἀντικρύ. CI Ίρ: 


3 


- « «σας 


489 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. 


490 


Καισάρειαν. Καὶ λοιπὸν δέσµιος ἐπὶ Ῥώμην. O0coc!! A mam : atque inde Cxesaream, ac deinceps Romam 


ἀπὸ Καισαρείας Ίλθεν εἰς Σιδῶνα *. χἀχεῖθεν εἰς 
Μύρα τῆς Λυχίας * εἶτα εἰς Κνίδον * χἀχεῖθεν πολλὰ 
παθὼν ᾖλθεν εἰς τὴν νησον. Ἔνθα ἡ ἔχιδνα χαθή- 
daro τῆς χειρὸς αὐτοῦ καὶ ἔμεινεν ἁθλαθήῆς * εἶτα 
εἰς Συραχούσας * sica εἰς 'Ῥήγιον τῆς Καλαθρίας ’ 
εἶτα εἰς Ποτιόλους.» κἀχεῖθεν πεζὸς ἀντλθεν εἰς Ῥώ- 
µην, ἁπαντησάντων αὐτῷ τῶν ἁἀδελφῶν εἰς ᾽Αππίου 
φόρον καὶ τριῶν Ταδερνῶν !*. Καὶ λοιπὸν εἰσελθὼν 
εἰς Ῥώμιν , χαὶ διδάξας χρόνον ἱκανὺν, ὕστερον Ev 
αὐτῇ τῇ ᾿ΡῬώμη ἐμαρτύρησεν, αὐτόθι τὸν ἀγῶνα τὸν 
χαλὸν ἁγινισάμενος, })ωμαῖοι δὲ περιχαλλέσιν οἴχοις 
xai βασιλείηις τὰ λείψανα τούτου χκαθήρξαντες !! 
ἐπέτειον αὐτῷ ἡμέραν µνίµης πανηγυρίζονσι τὴν 
πρ» τριῶν Καλανδῶν Ἰουλίων !9. Πολλὰς δὲ χαὶ πρὸ 
τούτου Ίδη παραινέσεις ὑπὲρ τοῦ βίου xal ἀρετῆς ὁ 
µαχάριος ἐποιῄσατυ, χαὶ πολλὰ περὶ τῶν πρακτέων 
vol; ἀνθρώποις εἰσηγήῆσατο. Ἔτι δὲ ὅλως xa διὰ 
της ὑφῃῆς τῶν δεκατεσσάρων ᾿Επιστολῶν αὐτοῦ τὴν 
ὅλην ἀνθρώποις διέγραψε πολιτείαν. 


Τὰ Κεφά.αια τῶν Πράξεων τῶν ἁγίων ἀποστό.ων. 


a. Περὶ τῆς ἐξ ἀἁγαστάσεως διδασκα.ϊἰας Χρι- 
στοῦ, xal ὁπταυίας πρὸς τοὺς μαθητὰς, xal 
περὶ ἑπαγγελίας τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
δωρεᾶς' θέας τε καὶ τρόπου τῆς ἀναλήψεως 
τοῦ Κυρίου * xal περὶ τῆς ἐγδόξου δευτέρας 
αὐτοῦ παρουσίας 

β’. Πέτρου διά.Ίογος πρὸς τοὺς µαθητευθέντας, 
περὶ θανάτου καὶ ἀποθοἽῆς Ιούδα τοῦ προ- 
δότου. - 

Y. Περὶ θείας τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπιροιτή- 
σεως ἐν ἡμέρᾳ τῆς Πεγτηκοστῆς γεγοµέγης εἰς 
τοὺς πιστεύσαντας. 

δ. Περὶ τῆς ér Χριστῷ θεραπείας τοῦ ἐκ γεν- 
γητῆς xcov, Πέτρου τε κατηχήσεως ἐλεητι- 
x"nc, συμθουΔδευτικῆς, συµπαθητικής πρὸς 
σωτηρίαγ' 


ε’. Περὶ ἆμοψύχου καὶ καθολικῆς xoworlae τῶν 
Ἀιστευσάγτω». 

ς’. "Ότι τοὺς: ἀποστόΊους ἐμόδ.ηθέντας ἐν τῷ 
δεσμωτηρίφ ἄγγελος τοῦ θεοῦ νύχτωρ ἐξέω- 
σεν, ἐπιτρέψας ἁκω.ύτως χηρύσσειν τὸν ἸΊη- 
σοῦν 

C. Περὶ χειροτογίας τῶν ἑπτὰ διαχκόγω»ν. 


1. Ἰουδαίων ἑπανάστασις xal συχοφαντία κατὰ 
Στεφάνου, αὐτοῦ δὲ δηµηγορἰα περὶ τῆς πρὸς 
A6paáp διαθήκης τοῦ θεοῦ, xal περὶ τῶν ιβ 
πατριαρχῶ». 

0. Περὶ διωγμοῦ τῆς Ἐκκλησίας, xal ταφῆς 
Στεφάνου. 


vinctus transmissus est. Ita a Cesarea venit Sido- 
nem : atque inde Myra Lyci:e urbem : mox 1n Cni- 
dum : atque inde multa passus, venit in insulam , 
ubi vipera manum ejus invasit, et mansit integer οἱ 
incolumis. Postea venit Syracusas: deinde Rhe- 
gium Calabriz urbem : deinceps Puteolos: atque 
inde pedes Romam ascendit , obviam ei progres- 
sis fratribus ad Appii usque forum et tres Ta- 
bernas : ac deinceps Romam ingressus, cum multo 
leu:pore docuisset in. ipsa urbe Ho:ua, imnartyrium 
subiit, οἱ inibi pulchrum illud certamen peregit. 
Romani autem reliquias ejus przpulchra zde atque 
basilica cinxerunt, memoriam cjus οἱ maityrii fe- 
rias, tertio Kalendas Julias, nempe sexto mense 
totius anui celebrantes, Sed jam antea quoque bea- 
tus ille multas pro vitze honestate atque virtute 
composuerat admonitiones, ac de officiis inulta 
edidit bominibus precepta : praterea vero sum- 
matim etiam per contextum suarum quatuordecim 
Epistolarum, totam hominibus viti? degendz ratio- 
nem descripsit. 


Capita Actorum sanctorum apostolorum. 


1. De doctrina Christi post resurrectionem, el quem- 
admodum se conspiciendum prwbuerit discipulis, 
et de promisso dono Spiritus sancti : atque specta- 
culo et modo Domini assumptionis : ac deglorioso 
ejus adventu secundo. 


9. Petri sermocinatio cwn discipulis de morte el re- 
jectione Jude proditoris. 


9. De divino appulsu et accessu — sancti. Spiritus, 
qui accidit ad eos qui crediderant, in die Penie- 
costes. 

4. De curato in nomine Christi eo, qui claudus na- 
tus erat, de doctrina item Petri propensa ad mi- 
sericordiam et condolentiam, qua consilium suum 
exponit , quemadmodum ad salutem perveniri 
possit. 

δ. De unanimi εἰ universali eorum, qui crediderant, 
communione. 

6. Ut apostolos in carcerem conjectos. angelus Dei 

octu eduxerit, atque preceperit, ut palam ac li- 
bere Jesum pradicarent. 


7. De electione, creatione atque ordinatione septem 
diaconorum. 

8. Importunus adversus Stephanum. impetus atque 
calumnia Judeorum : ejus item concio de testa- 
mento ac federe Dei cum. Abrahamo : adhec de 
duodecim patriarchis. 

9. De persecutione Ecclesie οἱ sepultwra — Ste- 
phani. 


Varie lectiones et nola. 


!5 οὗτος habebatur. 
Er τοῦτο μαρτύριον ἑορτάζοντε», 


PaTROL. Ga. ΟΝΧΝΥ, 


hi τρεῖς Ταδερνάς. — !! vp. καθείρεαντες. 1$ προσετέθη ἀλλαχοῦ: "Exztp τῶν ὅλων 


16 





431 


TIIEOPHYLACTI BULGARUE ARCITIEP. 423 


49. De Simone mage, qui crediderat, et una cum A v. Περὶ Zígtoroc τοῦ μάγον πιστεύσαγτος καὶ τοῦ 


aliis plufibus baptizatus est. 


44. Quod non yreiio neque hypocritis, sed sancus ^ 


per fidem detur participatio atque communio Spi- 


ritus saucti. . 
12. Quod bonis ac fidelibus Deus largiatur salutem, 


exemplo videlicet eunuchi. 


15. De Paulo a Deo celitus vocato ad. apostolatum 
Chrisii. 

14. De Έπεα paralytico Lydie per. Petrum sa- 
nalo. 

15. De Cornelio : ut angelus ad eum venerit ;. item- 
que de iis, que Petro coelitus de vocatione gentium 
dicta sunt, 


βαπτισθέγτος σὺν ἑτέροις za Aeloctr 


ια’. Οτι οἵκ ἁργυρίου, οὐδὲ ὑποκριταῖς, ἆ.11ὰ 


ἁγίοις διὰ πίστεως ἡ μετοχὴ τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος διδοταε 

ιβ’. "Οτι τοῖς ἁγαθοῖς καὶ πιστοῖς εὐοδοῖ d. Θεὸς 
τὴν curnplar, 6Aor ἐκ τῆς κατὰ τὸν εὐνοῦχον 
ὑποθέσεως. 

εγ’. Περὶ τῆς οὑρανόθεν θείας κ. ἠσεως ἹΠαύ.]ου 
εἰς ἀποστο.1ὴν Χριστοῦ. 

ιδ. Περὶ 'Eraia '* παραυτικοῦ ἰαθέγτος ἐν Λιι- 
δίᾳ ?" διὰ Πέτρου. 

ιε’. Περὶ KopvnAlov, ὅτε 3 «10e πρὺς αὑτὸν ὁ 
dyy&Aoc. καὶ ὅσα πά.ἰι’ Πέτρου ** οὐρανύθεν 
περὶ κ.ήσεως ἐθνγῶν ἐῤῥήθη. 


45. Quomodo Peirus, cum prophetia sua in. disce- B τς’. Ὡς Πέτρος καθεξῆς ἕκαστα τῶν γεγονότων» 


ptationem cenisset, ordine singula, que [acta erant, 
apostolis exposuerit : el ut tunc Barnabas. missus 
sit ad fratres qui erant Antiochi. 

11. Prophetia Agabi de [ame per totumorbem terra- 
rum [ulura : munus. item ac. subsidium, quod 
missum est ad (ratres qui erant in Judea. 

18. Jacobi apostoli cedes, ac Petri liberatio * : ubi 
eliam de supplicio custodum, | ac postea de acerba 
atque calamitosa morte impii Herodis. 


49. De Barnaba et Saulo a divino Spiritu | missis 
in Cyprum : qua item egerint in nomine Christi, de 
Elyma mago. 


διηγεῖται τοῖς ἁποστόλοις διακριθεῖσι προφη- 
τείας Ἱ αὐτοῦ, τὸ τηγικαῦτα δὲ Βαργάδαν 
ἐκχπέμγαι πρὸς τοὺς ἐν Αγτιοχείᾳ ἁδε.λφούς. 

ιζ. Προφητεία Ἁγάδου περὶ «ιμοῦ οἰκουμεγι- 
xov * **' καὶ χαρποφορία zpóc τοὺς ἐν Ἅντιο- 
χείᾳ 35 ἀδε1φούς. 

wj. Ἱαχώδου ἁποστόᾶου κατασφαγή. ** Ἐν d 
καὶ περὶ τῆς τῶν gvAdxov κοΛάσεως καὶ µετέ- 
πειτα τῆς τοῦ ἁσεδοὺς "Ηρώδου πικρᾶς καὶ 
ὀ,Ἱεθρίου χαταστροφηῆς. 

ιθ’. ᾽Αποστολὴ Bagyd6a καὶ Σαύΐου παρὰ τοῦ 
βείου Πνεύματος clc Κύπρον’ ὅσα τε εἱργά- 
σαγτο év ὀγόματι Χριστοῦ περὶ Εύμα τοῦ 
Μάγου. 


20. Pauli tum ex lege, tum deinceps ex prophetis lu- C «e. Ha4ov εὐθα1ἡᾗς Διδασκαλία εἰς Χριστὸν, 


culenta historica εἰ evangelica de Christo doc- 
trina. 

24. Ut apostoli cum Iconii Christum pradicassent, 
ac multi credidissent, vi qua parabatur adver- 
&us eos provisa, ex urbe pro(ugere coacii siut. 

92. Deeo qui Lystris claudus natus per apostolos 
sanatus. est. Quamobrem et dii esse, et ad loci 
incolas accessisse visi sunt, ubi nimirum Paulus 
eliam lapidatur. 

30. ()uod non oporteret eos qui ex gentibus credi- 
dissenl, circumcidi. Decreta apostolorum εἰ usus 
eorum. 

94 De institutione Timothei, ac de eo qui, revela- 


Éx τε τοῦ νόµου καὶ χαθεξῆς τῶν προφητῶν 
ἱστορικὴ καὶ εὐαγγε.ική. 

Χα’. "Οπως ἐν Ἱκογίῳ αηρύξαντες τόν Χριστὸν 
zoAAov τε πιστευσάντων ἑδιώχθησα» οἱ ἁπ.- 
στο.ῖοι. 

χβ. Περὶ τοῦ év Αύστροις ἐκ γεγγητῆς χω.]οῦ 
ἰαθέντος διὰ τῶν ἁἀπουτόων ' διόπερ εἶναι 
t€ θεοὶ, καὶ παρεῖγαι ἔδοξαν τοῖς ἐγχωρίοις, 
ἔνθα δὴ xal «ιθάξεται ὁ Παῦ.ος. 


ΧΥ. "Οτι οὐ δεῖ περιτέµνεσθαι τοὺς ἐξ ἐθνῶν. 
Aórpaca καὶ γὐήσεις τῶν dxootóAor. 


Χδ. Περὶ κατηχήσεως Τιµοθέου, xal εῆς κατὰ 


tione intercedente, accidit, adventu. Pauli in Ma-  ἁποκάλυψιν ἀφίξεως Παύ.]ου &lc Μακεδογίαν. 


cedo iiam. 

25. De seditione mota Thessalonice propter predi- 
cationem : et ut. fugerit Paulus. Berrheam atque 
inde Athenas. 

26. De inscriptione qu& Athenis in ara insculpta 


. 


κε’. *! Περὶ στάσεως γενομένης ἐν 8sccadoríxq 
τοῦ κηρύγματος Érexsy * φυγῆς τε τοῦ Παύὐ.ου 
εἰς Βἐῤῥοιαν, κἀκεῖθεν elc ᾿Αθήνας. 

κς Περὶ τῆς Αθήνας ** ἐπιδωμίου γραφῆς, φι.]ο- 


WVerice lectiones et note 


" Aly£a.— 1*A266a, ἴσως. *! ἴσως, ὅπως. ** Πέτρω, ἴσως. 33 ἴσως, διακριθείσης τῆς προφυτείας. ** λοι" 
μοῦ, habebat, et οἰχουμενικῆς. 3) ἴσως, Ev τῇ Ἰουδαία. ** Desiderari videiur, Πέτρου ἁπαλλαγή. 3 H.c 
umplius dimidii capitis decimi sexti, historia de Lydia εἰ puella habente spiritum  Pythonis, eurata, «4 
in carcerem ob id [actum conjeciis. apostolis et. divinitus liberalis, et. converso ad. fidem carceris custode, 


preleritnr..— ** ioc, Αθήναις. 


* 
΄ 


a [σε aut similia in Greco desiderata, pretermittenda visa. non sunt. 


493 


ὰου. 

xs. Περὶ ᾽Ακύ.α καὶ Πρισκ{λ.Ίης, καὶ τῆς Κορίνθου 
ἀπειθίας 13. τῆς τε κατὰ πρόγγωσυ ἐπ αὑ- 
τοὺς εὐδοχίας ἁποκα.1υφθείσης τῷ Ilav.lo. 


xn. Περὶ βαπτίσματος. xal τῆς τοῦ ἁγίου Πγεύ- 
µατος δωρεᾶς δοθείσης διὰ προσευχῆς Παύ- 
Ίου τοῖς ἐν ᾿Ἑφέσῳ πιστεύσασι, xal πὲρὶ ἰἱά- 
σεως Παύ.λου. 

xt. Περίοδος Παύ.Ίου éx τῆς περὶ θανάτου καὶ 
ἀνακλήσεως Εὐτυχοῦ διὰ προσευχῆς ἐν Τρω- 
άδι, παραίνεσἰς τε ποιμαντικἡὴ πρὸς τοὺς éy 
᾿Εφέσφ πρεσδυτέρους. 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. 
σόφου τε κηρύγματος καὶ εὐσεδείας vov. Παύ- A 


κά 

εταί, philosophicaque praedicatione ac — pietate 
Pali. 

97. DcAquila ac Priscilla, atque Corinthiorum 
propensa ad credendum voluntate ; ilenique de 
propensa adversus eos voluntate Dei , qum ex 
prescientiu alque providentia divina profecta, 
Paulo revelata est». 

98. De baptismate ac dono sancti Spiritus, per pre- 
ces Pauli dalo iis qui Ephesi crediderant ; et ut 
per Paulum egroti et infirmi curati sint c. 


29. Peragratio Pauli in qua {ε Eutycho Troade per 
preces a morte revocato, adhec admonitio pasto- 
ralis, qua usus est apud presbyteros Ephesios. 


Χ. ᾽Αγάδου προφητεία περὶ τῶν συμδησοµένων B 60. Prophetia Agabi de iis que Paulo in Hierusa- 


τῷ HavAo ἐν ᾿ἱερουσαήμ. 
λα’. Παραίνεσις ᾿Ιακώδου αρὸς IlaUAov, περὶ tov 
μὴ δοκεῖν κω.1ύει' ᾿Εδραίους περιτέμγεσθαι. 


Ag. Περὶ τῆς ἐν ᾿Ἱερυσαλὴμ κατὰ Παύλου 


χιγηθείσης ἀταξίας, ὅπως τε αὐτὸν ὁ χι]ίαρ- ᾿ 


χος τοῦ π.1ήδους ἑξαιρεῖται 55. 

λΥ "Oca ὁ Παῦ.ος καταθὰς elc τὸ συγἑδριογ 
ἔπαθε xal εἶπε καὶ εὑθυδόΛως ἔπραξε 

2δ.. Περὶ àziÉovAnc psAscopgérnc κατὰ τοῦ Παύ- 
Ίου ὑπὸ Ιουδαίων, καὶ µηγύσεως αὐτοῦ zpóc 
Αυσία». 

λε’. Τερτύ.1.Ίου περὶ Παύ.ου κατηγορία, xal ἆπο- 
Aoy(a αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ ἡγεμόνος. 

λς᾽. Περὶ Φή.ιχκος διαδόχου , καὶ τῆς Φήστου 
προαχγωγῆς, τἐΊος τα ἐπ αὐτοῦ διακρίσεως 
Παύ.Ίου xal ἐφέσεως . 
)E. Αγρίππα καὶ Βεργίκης παρουσία’ xal πεῦ- 
Cic τῶν κατὰ Παὔ.ον. : 
à-. Π.1οὺς Παύλου ἐπὶ "Ρώμης κχιγδύγων τε 
π.λείσεων 3! καὶ µεγίσζων ἔμπ-αεως. 

λθ’. Ὅπως ἀπὸ Με.ίτης slc 'Ρώμην κατήντησεν ὁ 
Παῦ.ος. 

μ’, Περὶ δια.Ίέξεως Παύ.ῖου τῆς πρὸς τοὺς ἐν 'Po- 
pn Ιουδαίους. 


lem essent eventura. 

91. Verba Jacobi ad Paulum, quibus eum admonuit, 
ut daret operam, ne videretur Judaos circumcidi 
prohibere. 

59. De eo, qui in Jerusalem | adversus. Paulum con- 
cilatus est tumultus : et ut eum tribunus ex mul- 
litudine exemerit. 

93. Que Paulus, cum descendisset in concilium, pas- 
sus sil, ac dixerit, el recte fecerit. 

24. De insidiis qug Paulo parabantyr ab. Judais, 
εἰ uLem Lysic tribuno indicate sint. 


55. Ut Tertullus Paulum coram praeside accusaverit, 
el illese defenderit- 

36. Ut Felix Festum successorem acceperit, et ut 
ille Paulum produzerit, ac tandem hinc coram eo 
causam dixerit et appellaverit. 

$7. Agrippe et Bernices adventus, atque cognitio 
caus Pauli. 

38. Pauli Romam versus navigatio plurimorum ac 
maximorum plena periculorum. 

29. Ut a Melita Paulus Romam pervenerit. 


40. De sermocinatione Pauli, εἰ collocutione cum 
Judais qui Rome erant. 


Varie lectiones et note. 
** ἴσως, εὐπειθίας. 3 ἑξερεῖται habebatur, — 9! πλῄήστων, licbebatur. 


b Et hic plusquam dimidium caput decimum octavum, de Judeorum calumnia coram  Gallione : ac de 
vriori ad Ephesum adventu et peregrinatione Pauli, deque Apollo, praeritur. ο Et hic reliqua capitis de- 
cini noni de filiis Scmva exorcistis, εἰ seditione Ephest per Demetrium, pratereuntur. 





£35 


€—€——— M — —uá( 
rr MÁ € Q€ «------σμωα» -- 





THEOPHYLACTI BULGARLE ΛΕΟΗΙΕΡ. 


αμ —À e m eee —À 





496 


EK TON EZHFHTIKON 


TOY ATIOY ΙΩΑΝΝΟΥ TOY ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΚΑΙ ΤΙΝΩΝ EK ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ 


EZHIHEEIX ΕΙΣ TAX ΠΡΑΞΕΙΣ 


ΚΑΤΑ ΣΥΝΤΟΜΙΑΝ ZYAAETEIZAI 


M ΠΑΡΑ TOY 


MAKAPIOTATOY 


Ld 


OEOSYAAKTOY 


ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ. 


EX S. JOANNIS CHRYSOSTOMI EXEGETICIS 


ET NONNULLORUM PATRUM 


EXPOSITIONES IN. ACTA APOSTOLORUM 


CONCISE AC BREVITER  COLLECT;E 


A BEATISSIMO THEOPHYLACTO 


BULGARUE ARCHIEPISCOPO. 


Sencti Patris nostri Joannis Chrysostomi Com- A ToU ἐν' ἁγίοι Πατρὸς ἡμῶν '"Iodrrov τοῦ Xpv- 


menlarius in Αεία sanctorum apostolorum. 


Ἱ Multis hic liber, non uni soli, nec ipse, nec 
qui scripsit atque composuit eum, notus est. Quam- 
obrem eliam necessario statui me demittere in 
hanc commentalionem ; ut el ignorantes doceaim, 
nec sinam tantum latere et occuljum esse thesau- 
rum. Nec euim minus, quam ipsa. Evangelia, pro- 
desse nobis poterit, si tanta philosophia rectisque 
sententiis, ac maxime scienlia earum rerum qua 
a Spiritu reprasentatae sunt, fuerimus repleti. Ne 
igitur pretereamus eum : sed cum omni cura 
ac 9 diligentia scrutemur. Etenim —przdictio- 
nes, quas Christus in Evangeliis przsignificaverat, 


cocctógou ὑπό a) 

Prio M À» Tóurna &lc τὰς Πράξεις τῶν 

Πολλοῖς τουτὶ τὸ βιθλ{ον͵οὐδ' ὅτι ἑνὶ γνώριµόν ἐστιν, 
οὔτε αὐτὸ, οὔτε ὁ γράψας αὐτὸ χαὶ συνθείς. Διὸ xal 
ἀναγκαίως eic ««αύτην ἐμαυτὸν ἔχρινα καθεῖναι τὴν 
πραγµατείαν ' ὥστε χαὶ τοὺς ἁγνοοῦντας διδάξαι͵ 
καὶ μὴ ἀφεῖναι τοσοῦτον λανθάνειν καὶ ἀποχρύ- 
πτεσθαι θησαυρὀν. Οὐ δὲ γὰρ ἕλαττον αὐτῶν τῶν 
Εὐαγγελίων ἡμᾶς !! ὠφελῆσαι δυνῄσεται τοσαύτης 
ἐμπεπληῆσθαι φιλοσοφίας καὶ δογμάτων ὀρθότητος, 
xai μάλιστα τῶν παρὰ τοῦ Πνεύματος εἰργασμένων. 
ΜΗ δη παρατρέχωμεν αὐτὸ, ἀλλὰ μετὰ ἀκριθείας 
πάσης ἐξετάσωμεν' xal γὰρ τὰς προῤῥέσεις, ἃς ἓν 
τοῖς Εὐαγγελίοις ὁ Χριστὸς προαναφωνεῖ, ταύτας 


has reipsa evenisse ac przstilas esse, et in ipsis B el; ἔργον ἐξελθούσας ἐνταῦθα ἔστιν ἰδεῖν, καὶ ἐπ' 


negotiis veritatem resplendentem, hic possumus 
videre. Adlize magna discipulorum in melius com- 
mutatio, que a Spiritu eis ingenerabatur videri, 
praterea cert; stabilesque hic inveniri sententiz 
possunt : qua, nisi hic liber exstaret, nemini ita 
plane not: essent: sed caput et summa nosira 
salutis abscondita jaceret, et nonnulla, quz et ad 
vitam et ad certas stabilesque de fide sententias 
perünent, incognita et incerta essent. 


αὐτῶν τῶν πραγμάτων διαλάµπουσαν τὴν ἀλήθειαν, 
καὶ πολλὴν τῶν μαθητῶν τὴν ἐπὶ τὸ βέλτιον µετα- 
θολὴν, τὴν ἀπὸ τοῦ Πνεύματος αὐτοῖς ἐγγινομένην 
ἔστιν ἰδεῖν, ἔτι τε καὶ δόγµατα ἐνταῦθα εὑρεῖν, 
ἅπερ, εἰ μὴ τοῦτο ἣν τὸ βιθλίον, οὐδενὶ σαφῶς οὕτω 
γνώριµα Tjv* ἀλλὰ τὸ κεφάλαιον τῆς σωτηρίας ἡμῶν 
ἀπεχρύπτετο xal ἄδηλα ?! fv xai βίου καὶ δεγµά- 
των ἔνια **. 


Varite lectiones et note. 


?* ἡμῶν, erat correctum et substitutum pro vetustate obsoleto. ?* Hic. littere evanuerant, atque is. qai 
emendare ac restituere eas cona'us est, magis rem obscuravit quam correzit. Ego sicuti posui ezisttaio legen- 


dum. ὃν Eyaa, crat. 


i91 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. 


498 


T5 δὲ πλέον τῶν ἐνταῦθα ἐγχειμένων, Παύλου A — Porro major pars corum, quz lie continentur, 


πράξεις εἰσὶ , τοῦ περισσότερον πάντων χοπιάσαν- 
τος. Τὸ δὲ αἴτιον, αὑτοῦ φοιτητῆς ἣν ὁ τὸ β.δλίον 
«οῦτο συνθεὶς, Λουχᾶς ὁ µαχάριος οὗ τὴν ἀρετὴν 
πολλαχόθεν μὲν χαὶ ἀλλαχόθεν ἔστιν ἰδεῖν' μάλιστα 
μὲν 15 ix τοῦ πρὸς τὸν διδάσχαλον ἁδιασπάστως 
ἔχειν, χαὶ διὰ παντὸς αὐτῷ παρακολουθεῖν. "O τε 
γοῦν Δημᾶς xo Ἑρμογένης αὐτὸν ἑγχατέλιπον’ ὁ 
μὲν εἰς Γαλατίαν, 6 δὲ εἰς Δαλματίαν ἀπελθών. 
"Αχουσον, τί φησι περὶ τούτου * Λουκᾶς ἐστι μόνος 
μετ ἐμοῦ. Καὶ Κορινθίοις δὲ ἐπιστέλλων, περὶ αὖ- 
τοῦ φησιν’ O6 ἔπαινος ἓν τῷ Εὐαγγελίῳ διὰ πασῶν 
τῶν Ἐκκλησιῶν. Καὶ ὅταν λέγῃ, ὅτι Ὥφθη Κηφᾷ, 
εἶτα τοῖς δώδεχα" xal χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον ὃ παρ- 
ελάδετε, τὸ τούτου λέγει. Ὥστε οὐχ ἄν τις ἁμάρτοι 
την πραγµατείαν ταύτην αὐτῷ ἀναθείς * ὅταν δὲ 
εἴπῳ τούτῳ, τῷ Χριστῷ λέχω. 


El δέ τις λέγει’ Καὶ τί δήποτε οὐχὶ πάντα áv- 
έγραφε µέχρι τέλους ὢν μετ) αὐτοῦ» Ἐκεῖνο ἂν 
εἴποιμεν, ὅτι xal ταῦτα ἀρχοῦντα fjv τοῖς βουλοµέ- 
γοις προσέχειν΄ xal ὅτι πρὸς τὰ χατεπείγοντα ἀεὶ 
ἵστατο" καὶ ὅτι οὐχ ἓν τῷ λογογραφεῖν ἣν αὐτοῖς f 
σπουδἠ’ πολλὰ γὰρ xal ἀγράφῳ παραδόσει παρέδω- 
xav. Πάντα μὲν οὖν ἄξια θαύματος, τὰ ἐν τῷ βιδλίφ 
τούτῳ κείµενα’ μάλιστα δὲ τῶν ἁποστόλων f) συγ- 
χατάθασις, ἣν χαὶ τὸ Πνεῦμα αὐτοῖς ὑπέδαλε, πα» 
ῥρασχευάζων αὐτοὺς τῷ τῆς οἰχονομίας ἑνδιατρίδειν 
Aóyu* διὰ δᾗ τοῦτο, τοσαῦτα περὶ αὐτοῦ διαλεχθέν- 


Pauli sunt acta, qui amplius quam omnes labora- 
vit. Ejus autem rei causa est, quod discipulus il- 
lius erat is, qui hune librum composuit, nempe 
beatus Lucas : cujus virtus cum ex multis quidem 
rebus aliis, tum vero maxime ex eo, quod a ma- 
gistro non potuit divelli, sed continenter eum as- 
sectatus est, videri potest. Nam Demaset  [lermo- 
genes eum deseruerunt, hiequidem in Gallogrzciam, 
ille in Dalmatiam profectus. Audi quid dicat de 
hoc : Lucas mecum est solus. Atque etiam Corin- 
tliis scribens de eo dicit : Cujus laus est in Evan- 
gelio per omnes Ecclesias : et. eum dicit : Visus 
est Cephz,, deinde illis duodecim : et secundum 
Evangelium quod accepistis, hujus dicit Evange- 
lium. Itaque nemo erraverit, hunc commentariutn 
huic acceptum ferens: cum autem, huic, dico, 
Christo dico. 

Quod si quis dicat ; Et'cur tandem non omnia 
litteris mandavit, cum usque ad flnem esset una cum 
illo? huic responderim, quod etiam hxc abunde 
satis multa sint iis, qui attendere velint : et quod 
ad ea, αυ urgebant, semper consisterent : quod 
non in libris scribendis studium suum collocarent, 
nam multa etiam viva voce, quz scripta non ex- 
Btant, tradebant. Átque cum omnia quidem, quz in 
hoc libro continentur, admiratione digna sunt: 
tum vero maxime apostolorum συγχατάδασις, id 
est, ea virlus, qua 8e accommodabant ad tempora 


τες, ὀλίγα περὶ τῆς θεότητος αὐτοῦ εἰρήχασι. Τὰ ( atque personas, et quasi una cuin iilis condescen- 


δὲ πλέονα περὶ τῆς ἑνανθρωπότητος διελέγοντο, 
xai τοῦ πάθους, xal τῆς ἀναστάσεως, xal τῆς ἄνα- 
θάσεως. Τὸ γὰρ ζητούμενον τέως, τοῦτο Tv, τὸ 
πιστευθηναι ὅτι ἀνέστη, xal ἀνέθη εἰς τοὺς obpa- 
ναύς. Ὥσπερ οὖν αὐτὸς ὁ Χριστὺς μάλιστα πάντων 
ἑσπούδαζε δεῖξαι, ὅτι παρὰ τοῦ Πατρὸς χει, οὕτω 
καὶ οὗτος, ὅτι ἀνέστη, xal ἀνελήφθη , xal πρὸς 
αὐτὸν ἀπῆλθε, καὶ παρ) αὐτοῦ ἀφίχετο. El γὰρ ph 
τοῦτο ἐπιστεύθη πρότερον, πολλῷ μᾶλλον, τῆς 
προσθῄχης γενομένης, τῆς χατὰ την ἀνάστασιν xol 
τὴν ἀνάληψιν, ἄπιστον ἅπαν τὸ δόγµα τοῖς Ἰουδαίοις 
ἔδοξεν εἶναι. Aib ἠρέμα xal κατὰ μιχρὺν αὐτοὺς ἐπὶ 
τὰ ὑψηλότερα ἀνάγει: ἓν δὲ ᾿Αθήναις xol ἄνθρωπον 
αὐτὸν ἁπλῶς ὁ Παῦλος χαλεῖ, οὐδὲν πλέον εἰπὼν, 
εἰκότως. El γὰρ αὑτὸν τὸν Χριστὸν, διαλεγόµενον 
περὶ τῆς εἰς τὸν Πατέρα ἰσότητος, λιθάσαι πολλάκις 
ἐπεχείρησαν, καὶ βλάσφημον διὰ τοῦτο ἐχάλουν.' 
Σχολῇ γοῦν παρὰ τῶν ἁλιέων τοῦτον τὸν λόγον ἐδέ- 
ξαντο, xal ταῦτα τοῦ σταυροῦ προχωρήσαντος. 

Paulus etiam simpliciter bominem 


ipsum verba facientem de sua cum Patre zqualitate parique conditione, 


debant ac sese demittebant : quam virtutem Spiri- 
tus eis suggerebat, aptos et idoneos eos efficiens 
ad hoc, ut incumberent in rationem dispositionis et 
administrationis. ldcirco nimirum tam multa de 
Christo locuti, pauca de divinitate ejus dixerunt : 
majorem autem partem de humane nature 45. 
sumptione, de passione, de resurrectione et ascen- 
sione loquebantur. Nam hoc erat, quod tunc ini- 
tio requirebatur, ut crederetur resurrexisse et in 
celos ascendisse. Quemadmodum igitur ipse Chri- 
stus omnium maxime studebat ostendere, sea Patre 
venire : sic etiam hic demonstrare 8 conatur eui 
resurrexisse et assumptum esse, et ad illum abiisse, 
et ab illo venisse. Nisi enim illud prius creditum 
fuisset, multo magis adjectione facta earum rerum, 
qui: circa resurrectionem et assumptionem  acci- 
derunt, incredibilis esse fidei universa dectrina 
Judzis visa fuisset : quamobrem sensim ac paula- 
tim eos ad altiora subducft, atque Athenis illum 


vocat, nulla re amplius adjecta, ac merito. Nam si Christum 


lapidibus ebruere szpc- 


numero tentaverunt, et blasphemum, id est, lese majestatis divinze reum, idcirco vocabant : profecto 
vix eam orationem piscatoribus proferentibus probassent, presertim cum crux pracessisset. 


Καὶ τί δεῖ λέγειν τοὺς Ἰουδαίους, ὅπου xai αὐτοὶ 
πολλάκις οἱ μαθηταὶ τῶν ὑφηλοτέρων ἀχούοντες δογ- 
µάτων, ἐθορυθοῦντο χαὶ ἑσχανδαλίζοντο ; Διὰ τοῦτο 


Et quid attinet dicere de Judzis 7 quandoquidem 
etiam ipsi szepenumero discipuli de altioribus sen- 
tentiis loquentem Christum audientes, turbaban- 


Varie lectiones et note. 


1, μέντοι ἴσ. 


499 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


500 


tur et offendcbantur ; propterea etiam dicebat : Multa Α καὶ ἔλεγε' Πολλά ἔχω λέγειν ὑμῖν, ἀλλ οὗ δύνασθε 


habeo, qu: dicam voLis, sed non potestis portare 
nuuc. Quod si illi non poterant, qui tanto tempore 
una cum eo vixerant, qui tot arcanarum rerum parti- 
cipes fuerant, qui tot miracula viderant : qui potuis- 
sent illi, qui abaltaribus et simulacris οἱ victimis, et 
felibus et crocodilis : talia enim erant ea, quz pro 
numinibus a Grecis et paganis colebantur : et 
aliis malis tunc primum avulsi erant, de sublimibus 
sententiis verba repente unoque momento probas- 
sent?Qui- item Judzi quoque, qui quotidie dis- 
cunt, quorumque aures his vocibus legis undique 
circumsonant : Audi Israel : Dominus Deus tuus, 
unus est, ac preter eum non est alius : qui item 
jn cruce clavis affixum illum conspexerant : ma- 


βαστάζειν ἄρτι, El δὲ ἐχεῖνοι o2x Ἠδύναντο, οἱ συΥ- 
γενόµενοι χρόνον τοσοῦτον αὐτῷ, καὶ τοσούτων xot- 
νωνήσαντες ἀποῤῥήτων , xal τοσαῦτα θεασάµενοι 
θαύματα , πῶς ἂν οἱ ἀπὺ βωμῶν χαὶ εἰδώλων χαὶ 
θυσ'ῶν καὶ αἱλούρων xa κροχοδείλων * τοιαῦτα và 
ἦν τῶν Ἑλλήνων τὰ σεθάσµατα΄ χαὶ τῶν ἄλλων 
καχῶν τότε πρῶτον 39 ἁποσπασθέντες, ἀθρόον τοὺς 
ὑψηλοὺς τῶν δογμάτων ἑἐδέξαντο λόχους; Πῶς δ' ἂν 
καὶ Ἰουδαῖοι, οἱ καθ) ἑχάστην ἡμέραν µανθάνοντες 
καὶ ἐνηχούμενοι ὑπὸ τοῦ νόμου τὸ, ΄Άχουε, Ἱσραήλ' 
Κύριος ὁ Θεός σου εἷς ἐστι, καὶ πλην αὐτοῦ οὖκ 
ἔστιν ἄλλος' χαὶ ἐν τῷ σταυρῷ ἰδόντες αὐτὸν mpoa- 
ηλωμένον, μάλιστα δὲ xal σταυρώσαντες xot θάψαν- 
τες χαὶ οὐδὲ ἁἀναστάντα ἱδόντες, ἀχούοντες ὅτι 


ximo vero qui etiam illum cruciüxerant et sepe- B θεός ἐστιν αὐτὸς οὗτος καὶ τῷ Πατρὶ ἴσος, οὐκ ἂν 


liverant ac ne resurrexisse quidem eum viderant, 
audientes bunc ipsum Deum esse ac Patri qualem, 
noB omnium maxime resiluissent, et abrupti es- 
sent? Quamobrem paulatim ac sensim illos ad 
hoc adducunt, ac multa quidem condescensionis 
el accommodationis ratione et administratione 
utuntur, largiore autem Spiritus gratia potiuntur : 
ac majora quam ipse Christus fecerat, illius no- 
mine gerunt: ut utroque modo illos humi ja- 
centeg excitarent, ac fldem facerent orationi de 
resurrectione. Etenim id potissimum est hic liber, 
nempe demonstratio documentumque  resurrec- 
tionis : bujus namque rei fide facta, reliqua quo- 
que prospere succedebant. Et argumentum qui- 


μάλιστα πάντων ἀπεπῄδησάν τε καὶ ἀπεῤῥάγησαν ; 
Διὰ τοῦτο ἠρέμα xai κατὰ μικρὸν αὐτοὺς προθιθά- 
ζουσι, καὶ πολλῇ μὲν χέχρηνται τῇ τῆς συγχατα- 
θάσεως οἰκονομίᾳ, δαψιλεστέρας τε 3' ἁἀπολαύουσι 
τῆς τοῦ Πνεύματος χάριτος: xol μείζονα ὧν αὐτλς 
πεπο[ηχεν ἑργάζονται τῷ αὐτοῦ ὀνόματι' ἵνα Exa- 
τέρωθεν αὐτοὺς χαμαὶ χειµένους ἀναστήσωσι, xal 
τὸν περὶ τῆς ἀναστάσεως πιστώσωνται λόγον, xa 
γὰρ τοῦτο μάλιστά ἐστι τουτὶ τὸ βιθλίον ἀναστά- 
σεως ἀπόδειδις. τούτου γὰρ πιστευθέντος, ὁδῷ xal 
τὰ ἅλλα προὔθαινεν. Ἡ μὲν οὖν ὑπόθεσις xai ὁ τοῦ 
Βιθλίου σχοπὺς ἅπας, ὡς ἄν τις παχυμερῶς συλλα- 
θὼν εἴποι, οὗτος 38 μάλιστά ἐστιν ἀχούσωμεν δὲ 
λοιπὸν αὐτῶν τῶν προοιµίων. 


dem atque propositum libri universum, ut aliquis re crassius comprehensa dixerit, μού potissimum 


est : audiamus autem deinceps ipsa principia. 
CAPUT 1. 


Vgns. 1. Prinum quidem librum confeci, o Theo- 
phile, de omnibus. 

Commonefacit Theophilum Evangelii, ut exquisi- 
tam et accuratam suam diligentiam ostendat. Ete- 
nim in initio illius operis : Visum est, inquit, etiam 
mihi, qui omnia a capite diligenter investigavi, 
. deinceps tibi scribere ; non simpliciter autem, sed 
quemadmodum tradiderunt nobis qui ab initio 
spectatores et ministri Verbi fuerunt. Mentionem 
igitur facit illius commentarii, diligentiam, qua 
usus est illic, ei redigens in memoriam. Diligen- 
tie autem illum commonefacit, υἱ illam ipsam, et 
eam, qua usus est in hoclibro mente atque memoria 
tenens, ad ea quz scribuntur, maxime animum at- 
tendat. Quamobrem ne opus quidem hic habuit alia 
commendatione. Nam qui idoneus ac gravis scriptor 
habitus sit, 40 fidem fecerit earum rerum, qua 


audivit, huic ea, quz non ab aliis accepit, sed ipse : 


vidit, componenti longe mojor fides haberi debebit. 
Idcirco non dicit : Primum quidem Evangelium, 
quod couscripsi : sed, Primum quidem librum seu 
commentarium : non enim erat vanus, et inauis 


ΚΕΦΑΛ. A'. 


Tór μὲν πρῶτον Aóyor ἑποιησάμη» περὶ πάν- 
ζω», ὦ Θεόφιήε. 

ΑἈναμιμνήσχει τὸν θΘεόφιλον τοῦ Εὐαγγελίου, 
ὥστε τὴν olxslay ἀκρίδειαν ἑνδείξασθαι:' xoY γὰρ 
ἀρχόμενος 5) ἐχείνης τῆς πραγµατείας., φησίν. "Ἔδουξε 
x&pol παραχολουθηχότι ἄνωθεν πᾶσιν ἀχριθῶς 
καθεξῆς σοι Ὑράψαι, οὐχ ἁπλῶς δὲ, ἀλλὰ χαθὼς 
παρέδοσαν Ὁ ἡμῖν ol. ἀπαρχης αὐτόπται χαὶ ὑπη» 
ρέται γενόµενοι τοῦ Λόγου. Μέμνηται οὖν τῆς πραγ- 
µατείας ἑχείνης, τῆς ἐχεῖσε ἀναμιμνήσχων ἀχριθείας 
τῆς ἀχριθείας δὲ ἀναμιμνήσχει, ἵνα τὸν αὐτὴν ταύτην 
καὶ τὴν τοῦ παρόντος βιθλίου κατέχων ταῖς διανοἰαις, 
προσέχῃ 9 μάλιστα τοῖς γραφοµένοις’ Διὸ οὐδὲ 
ἐδεήθην 3 ἐνταῦθα ἑτέρας συστάσεως. Ὁ 5 γὰρ 


D ἅπερ Ίχουσεν, ἀξιόπιστος γενόμενος Υράψαι xai 
. πιστευθεὶς, πολλῷ μᾶλλον, ἃ μὴ παρ) ἑτέρων Ίχου- 


σεν, ἁλλ᾽ αὐτὸς εἶδε, ταῦτα συντιθεὶς, δίχαιος ἂν 
εἴη πιστεύεσθαι. Auk τοῦτο οὐ λέγε, Τὸ μὲν πρῶτον 
Εὐαγγέλιον, ὃ εὐηγγελισάμην, ἀλλὰ, Τὸν μὲν πρὸ- 
τον λόγον, διὰ τὸ ἄτυφον αὐτὸν εἶναι χαὶ µετριό- 
Φρονα, xal μείζονα ἑαυτοῦ νοµίζειν εἶναι τοῦ 
Εὐαγγελίου τὴν προσηγορίἰαν᾿ χαἰτοι γε ὁ ἁπόστολος 


Vario lectiones et note. 


δὲ πρώτοις erat. 37 pro, τὸ, lego δέ, 
εται. 3 Ic, ἐδεήθη, 


35 οὕτως. erat. 3 ἀογόμενον, erat. 
9? & eral in apographo ; existimo scribendum, 6. 


€ παρέδωσαν, erat, δὲ προσέχε:, 


5n] 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. I. 


902 


αὐτὸν ἐντεῦθεν χοσμεῖ, OO 6 ἔπαινος, λέγων, kv τῷ A glori: cupidus : sed moderate de se sentiebat, ac 


Εὐαγγελίῳ. 


majorem esse putabat Evangelii appellationem, 


quam quod ab se sumi deberet, quanquam Apostolus eum hinc ornat, Cujus laus est, inquiens, iu 


Evangelio. 

Τῷ δὲ, Περὶ πάντων, εἰπεῖν, δοκεῖ ἐναντιοῦσθαι 
τῷ εὐαγγελιστῇ Ἰωάννη * e£. γε ὁ μὲν φησίν’ Οὐκ 
ἦν πάντα γράψαι' 6 δὲ Περὶ πάντων τὸν λόγον ms. 
πυιῆσθαι 9 ἀπ &pyrc µέχρι τῆς ἀναλήψεως. Τί 
οὖν φαµεν; Ὅτι, Περὶ πάντων, οὗτός φησὶ, τῶν συν- 
εχόντων xdi κατεπειγόντων μηδὲν παραλιπεῖν, ἐξ 
ὧν fj τοῦ κηρύγματος θειότης xal ἀλήθεια χατα- 
λαμθάνεται. ταῦτα γὰρ & δι ὧν ἔστι χαταμαθεῖν 
τὴν τοῦ χηρύγµατος θειότητα xai ἀλήθειαν, καὶ ὁ 
Λουχᾶς xai ἕχαστος τῶν εὐαγγελιστῶν τῷ ἰδίῳ 
λόγῳ χεφαλαιωδῶς, xal ὡς àv ὑπυτυπώσει ἀκριθῶς 


Porro quod, de omnibus dixit, hoc verbo vide- 
tut Joanni evangeliste alversari : siquidem ille 
dicit, non potuisse omnia scribi, hic vero, sese 
de omnibus scripsisse a principio usque ad as- 
sumptionem. Quid igitur dicimus ? nempe hunc, 
quod dicit, de omnibus, significare se ex iis, qui- 
bus res nitebatur, qurve in primis requireban- 
tur, ex quibus divinitas przdicationis et veritas 
deprehenditur, nihil pretermisisse. Nam illa, per 
qu: divinitas et veritas preedicationis cognosci 
potest, cum Lucas, tum evangelistarum quis- 


&yxavévatav: καὶ αὐτὸς δὲ ὁμοίως ὁ θεολόγος Ἰωάν- p que in suum librum summatim, ac quasi per deli- 


νης περὶ πάντων τούτων διέἐλαδεν. Οὐ γὰρ ἑνέλιπόν 
tt, δι ὧν f, τε χατὰ σάρχα τοῦ Λόγου οἰχονομία 
πιστεύεταί τε xal ἐπιγινώσχεται, xal ἡ κατὰ 
τὴν θεότητα αὐτοῦ µεγαλειότης διχλάµπει τε xal 
ἑμφανίξεται. Mh χωρῆσαι μέν τοι τὰ γραφόμενα 
βιθλία τὸν χόσμον ὁ Ἰωάννης φησὶν, εἰ κατὰ 
µέρος xal ἐπὶ λεπτῷ πάντα Ὑράφοιο, ἆ ὁ 
Δεσπότης εἶπέ τε xal ἑποίησε' μάλιστα δὲ εἰ xal 
τοὺς λόγους τῶν πραγμάτων xal εἱρημένων ἐπιζη- 
τῶν τις συντάττειν βούλοιτο τῇ Γραφῇ. Οἱ γὰρ τού. 
των λόγοι χαὶ τὰ αἴτια, χαθ᾽ ἃ ἑνῆργει καὶ ἔλεγεν, 
οὔτε λογισμοῖς ἀνθρωπίνοις ληπτοὶ, οὔτε γνωστοὶ, 
πλὴν ὅτι ὡς ὁ θεὸς ἔπραττεν, ἃ ἔπραττε, χαὶ τὴν 
ἀνθρωπίνην φύσιν πιστούµενος οὔτε λόγῳ ῥηθῆναι 


neationem industrie diligenterque retulerunt, at- 
que ipse similiter Joannes ille Theologus ac Dei- 
tatis przeco de his omnibus commentatus est at- 
que tractavit, Non enim aliquid earum rerum 
pretermiserunt, per quas tum ea, qui& ἵπ carne 
contigit, administratio Verbi creditur atque cogno- 
scitur, tum ea quz in deitate ejus est, majestas elu- 
cet atque declaratur. At Joannes mundum ait non 
eapturum ea, qua exararentur volumina, si par- 
ticulatim ae minutatim omnia scriberentur, qua 
Dominus et dixit et fecit : maxime verosi quisetiam 
rationes factorum atque dictorum requirens Ὦ scrip- 
tura persequi atque complecti velit. Illorum enim ra- 
tiones et cause propter quae aliquod vel dicebat vel 


δυνατοὶ, à)À' οὐδὲ γραφῇ παραδοῦναι ywpntol* C faciebat eogitationibus humanis neque percipi, ue- 


ἅλλως τε δὲ χαὶ τὸ, οἶμαι, προστεθὰν, τὴν ὑπερθο- 
λἣν κολάζει τοῦ λόγου, xal οὐχ ἐξάπαντος δείχνυσι 
διατεινόμένον μὴ χωρᾶσαι 


que cegnosci, neque oratione explicari possui!, 
preter quid quod tanquam Deus agebat, quod 
agebat, etiam bumauam interim naturam pra se 


ferens : atque adeo ne scripture quidem mandari atque comprehendi possunt, et alioquin etiam 
verbum, opinor, appositum exsuperationem et superlationem corrigit orationis et ostendit eum nou 
contendentem et asseverantem, muadum prorsus ac penitus capturum non fuisse. 


“Εστι δὲ xal τοῦτο εἰπεῖν, ὅτι οὗτος ὁ εὔαγγε- 
λιστῆς, ἐπεὶ μᾶλλον τῶν ἄλλων τῇ θεωρία ἑνδιατρί- 
θει, εἰχότως ἅπαντα αὐτοῦ τὰ ἔργα xal now pasa 
γινώσχει, οὐ µόνον ἃ μετὰ σαρχὸς ἐπεδείξατο, ἀλλὰ 
xai ἅπερ ἐξ αἰῶνος ἐδημιούργησεν ἀσώματά τε καὶ 
μετὰ σώματος) ὧν τῆς οὐσίας πέρας xal τῆς προσ- 
αγωγῆς καὶ τῆς διαφορᾶς xol τῆς ὑπάρξεως, xal 
τῶν ἄλλων, eU τις γράφειν xa0' ἕκαστον ἐπιχειρρίη, 
οὖτ ἂν, εἴ τις χαὶ δοίη τοῦτο χατὰ συγχώρησιν, 
δυνατὸν εἴη τὸν χόσµον τὰ γραφόμενα βιθλίἰα χωρη- 
σαι. El δέ-τις καὶ χόσμον ἐνταῦθα οὗ τὸν χόσµον 
ἁπλῶς, ἀλλὰ τὺν ἐπὶ πονηρῷ χείµενον ἄνθρωπον xal 
τὰ τοῦ χόσµου καὶ τὰ τῆς σαρχὸς ἑχλάδοι φρονοῦντα’ 
πολ)αχοῦ Ὑὰρ χαὶ οὕτως εἴλήπται τῆς Γραφῆς' εἰ- 
χότως λέγει ὁ Ἰωάννης, ὅτι El πάντα * τὰ θαυμα- 
τουργηθέντα παρὰ τοῦ Χριστοῦ θελήσει τις άνα- 
γράφειν, οὐκ ἂν χωρήσαιεν οἱ τοιοῦτοι, τῷ πλήθει 
τῶν ἔργων xal τῇ µεγαλειότητι εἰς ἀπιατίαν μᾶλλον, 
ἠ εἰς πίστιν φιλοῦντες ὑπάγεσθαι. Καὶ γὰρ διά 


Potest autem hoc quoque dici, bune evangeli- 
stam, quia magis quam ceteri speculationi insistit, 
merito universa illius opera ac facta intelligere, 
non ea modo qus cum carne przslitit, verum 
etiam ea qua a seculo effecit incorporea corpo- 
reaque: quorum nature (luem et productionis et 
differentig et substantia csterorumque si quis 
singulatim scribere aggrediatur, ne, si quis eliam 


D hoc det per concessionem, fieri quidem possel, ut 


mundus caperet volumina , qus scriberentur. 
Quodsi quia etiam mundum hic, nen mundum 
simpliciter, &ed eum, qui improbitate obsitus ac 
praeditus est, hominem, ac mundana atque carnalia 
animo agitantem accipiat: in multis enim locis 
Scripture etiam sic accipitur : recte dicit Joannes, 
Quod si quis omnia, qux a Christo mirabiliter 
faeta sunt, litteris mandare velit, capere non posse 
eos, qui tales sunt, multitudine ac magnificentia 
operum ad incredulitatem soliti adduci. Etenim 


Varie lectiones et note. 


όπεποιεῖσθαι, εναί.  návtsg, erat. 





562 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. TU 


idcirco multis in locis evangelista, ac szepenumero Α. τοῦτο πολλαχοῦ ol εὐαγγελισταὶ καὶ πολλάχις δῆμον 


t013S catervág eorum, qui sanati. fucrunt, silen- 
tio practermittunt, ac multa. miracula transeunt: 
tantummodo significantes, multos a variis morbis 
liberatos, et multa facta esse miracula, et hujus- 
modi, narrationem autem non exponunt. Plurium 
enim particularis narratio crassioribus et errore 
praeoecupatis, incredulitatem potius atque detrec- 
tationem οἱ aversationem auscultationis, quam 
fidem et alacritatem ad auscultandum solet iugene- 
rare. 

Que Jesus cepit tam facere, quam docere. 

Miracula atque doctrinam dicit: non solum au- 
tem hoc, verum ctiam, quod faciendo doceret. 
Non enim verbis quidem houinibus mandabat, ut 
facerent, ipse vero non faciebat, sed perea, quae 
ipse faciebat, etiam homines admonebat, ut ad sui 
"imitationem et studium virtutis sese Lransferrent. 
Sciendum est autem Tlieophilum unum fuisse de 
numero piorum, qui ab ipso Luca ad pietatem 
erant instituti. Ác ne mireris, si unius hominis 
gratia adeo sollicitus fuit, eumque tanti ϐ fecit, ut 
integros libros atque tractatus scriberet. Servabat 
enim Dominicam vocem, qua dicit : Non est. vo- 
luntas Patris mel, ut pereat unus de parvis his. 
Sod cur uni cum scriberet Theophilo, non unum 
librum fecit, sed in duas partes divisit argumenta ? 
Propter perspicuitatem, et ut reflceret auditorem, 
atque etiam argumento divisi tractatus erant, ita- 


ὅλον ἰαθέντων παρατρέχουσι, χαὶ πολλὰ τῶν θαυμα- 
τουργηµάτων ὑπερθαίνουσι, µόνον ἐπισημαινόμενο:, 
ὅτι πολλοὶ ἐκ ποικίλων παθῶν ἀπηλλάγησαν ' xo 
πολλὰ ἐγένοντο θαύματα, xaY τοιαῦτα" τὴν δὲ ἑξήγη- 
σιν 62 ποιοῦνται. Toy γὰρ πλειόνων dj xatk µέρος 
διἠγησις τοῖς παχυτέροις xal τῇ πλάνη προχατεσχη- 
μένεις, ἀπιστίαν μᾶλλον χαὶ ὄχνον τῆς ἀχροάσεως, 
ἡ πίστιν καὶ προθυµίαν εἰς τὴν ἀχρόασιν ἐμποιεῖν 
εἴωθεν. 


*Qv ἤρξατο à Ἰησοῦς ποιεῖν τε καὶ διδάσκειν. 

Τὰ θαύματα xal τὰς διδασκαλίας φησίν * οὗ τοῦτο 
δὲ µόνον, ἀλλ ὅτι καὶ ἓν τῷ ποιεῖν ἐδίδασχεν ' οὗ 
γὰρ λόγῳ μὲν ἑἐπέτρεπε τοῖς ἄλλοις " πράττειν, 
αὑτὸς δὲ οὐκ ἔπραττεν , ἀλλὰ δι’ ὧν αὐτὸς ἔπραττε, 
διὰ τούτων πχρῄνει xal τοὺς ἀνθρώπους εἰς µίμµησιν 
ἑαυτοῦ xal ἀρετῆς ἐπιμέλειαν µετατίθεσθαι. Ἱστέον 
δὲ ὅτι ὁ θεόφιλος εἷς ἣν τῶν εὐσεθῶν, τῶν κατη- 
χηθέντων ὑπ᾿ αὐτοῦ τὴν εὐσέθδειαν. Καὶ μὴ θᾳυμάσῃς 
εἰ Évexsy ἀνδρὲς ἑνὸς τοσαύτην φροντίδα κατεθάλετο, 
ὡς δύο αὐτῷ γρἆάγαι πραγµατείας ὀλοχλήρους, zal 
γὰρ φύλαξ ἣν τῆς Δεσποτιχῆς φωνῆς, τῆς λεγούτης * 
Οὐχ ἔστι θέληµα τοῦ Πατρός µου, ἵνα ἀπόληται εἷς 
τῶν μιχρῶν τούτων. Τίνος δὲ Évexsy Ev γράφων τῷ 
θεοφίλῳ, οὐχ ἓν βιδλίον ἐποίησεν, ἁλλ' εἰς δύο 
διεῖλε τὰς ὑποθέσεις; Ῥαφηνείας Evextv, χσὶ τοῦ δια- 
ναπαῦσαι τὸν ἀχροατήν ' ἔτι xal ὑποθέσει διηρηµέ- 
ναι σαν αἱ πραγματεῖαι' xaX εἰχότως χαὶ αὐτὸς εἰς 


que recte ipse quoque hzc opera in duas partes δύο διεῖλε ταύτας τὰς πραγµατείας. 


divisit. 

Ύεβθ, 2. Usque ad eum diem, quo posteaquam 
mandata dedit apostolis per Spiritum sanctum, quos 
elegerat, assumptus et. subvectus est. 

Posteaquam per Spiritum sanctum mandata 
dedit: id est, posteaquam locutus est ad eos 
spiritualia verba. Nibil hoc sit humanum, quod 
per Spiritum eis mandavit ; quemadmodum etiam 
ipse Dominus humilius et ad dispositionem et ad- 
ministrationem accommodatius loquens dicebat: 
Sin autem per Spiritum Dei ego daemonia ejicio. 
Aut :Per Spiritum ubi mandata dedit, dicit, non 
quod Filius Spiritu indiguerít : sed quod ubi (quid) 
Filius conficit et exsequitur, illic etiam Spiritus, 


"Axpi ἧς ἠἡμέρας ἐντειλάμεγος τοῖς ἁποστό- 


Ίοις διὰ Πνεύματος ἁγίου, οὓς ἐξε.λέξατο, ἀνε- 


1ἡφθη. 

Διὰ Πνεύματος ἐντειλάμενος, τουτέστι͵ πνευματικὰ 
πρὸς αὐτοὺς εἰπὼν ῥήματα: οὐδὲν ἀνθρώπινον ᾗ 
τοῦτο, ὅτι àv Πνεύματι αὐτοῖς ΟΙ ἑνετείλατο, χαθὼς 
καὶ αὐτὸς ὁ Δεσπότης ταπεινότερον χαὶ οἰχονομικώ- 
τερον φάσχων ἔλεγεν' EL δὲ ἐν Πνεύματι θεοῦ ἐγὼ 
ἐχθάλλω * τὰ δαιμόνια" 9, Διὰ Ηνεύματος, φπησὶν, 
ἐντειλάμενος, οὐχ ὅτι ὁ Υἱὸς ἐδεήθη τοῦ Πνεύματος, 
ἁλλ᾽ ὅτι ἔνθα ἂν ὁ Υἱὸς διαπράττηται, ἐχεῖ xal τὸ 
Πνεῦμα, ὡς ὁμοφυὲς, xai ἐνεργεῖ xal συµπάρεσιι. 
T( δὲ ἐνετείλατο ; Παρευθέντες μαθητεύσατε πάντα 


utpote ejusdem eum eo naturz atque conditionis, D τὰ ἔθνη’, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα του Πα» 


el in opere versatur, et una adest. Sed quid 
mandavit? ]te, docete omnes nationes, eosque 
baptizate in nomine Patris, et Filii, εἰ Spiritus 
sancti : ac docete eos servare quecunque mandavi 
vobis. Posteaquam mandata dedit, inquit, in subli- 
me exceptus οἱ subvectus est. Non dixit, Ascendit ; 
sed adhuc tanquam de homine loquitur. Hinc au- 
tem intelligimus, quod etiam post resurrectionem, 
docebat discipulos. Sed tempus hoc nemo plene et 


τρὸς, xat τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, δι- 
δάσχοντες αὑτοὺς τηρεῖν πάντα, ὅσα ἐνετειλάμην 
ὑμῖν, Ἐντειλάμενος, φησὶν, ἀνελήφθη: οὖχ εἶπεν, 
ἸΛνέδη' ἀλλ' ἔτι ὡς περὶ ἀνθρώπου διαλέγεται. Ἐν- 
τεῦθεν δὲ µανθάνοµεν ὅτι xal μετὰ τὴν ἀνάστασιν 
ἑδίδασχε τοὺς µαθητάς, ἀλλὰ τὸν χρόνον τοῦτον οὐδεὶς 
εἶπε μετὰ ἀχριθείας ἀλλ ἑἐγχρονίζει μὲν aiti ὁ 
Ἰωάννης τῶν ἄλλων πάντων!) ' πάντα δὲ ca qux 
οὖὐδεὶς ἀπήγγειλε' πρὸς γὰρ ἕτερον Ἠπείγοντο. 


exacte descripsit; sed Joannes quidem magis quam ezteri omnes immoratur ineo: ommia au- 
tem nemo plane exposuit : ad aliud enim festinabant. 


Varia lectiones et note. 


* fc. ἀνθρώποις. αὐτοὺς, crat. ** ἐκχβάλω, erat. 


V [g. πλέον. 


05 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. T. 


506 


Οἷς xal παρέστησεν ἑαυτὸν (uvra μετὰ τὸ Α Vens. 5. Quibus etiam, posteaquam supplicio fuis- 


παθεῖν αὐτὸν ér zoAAotc τεχµηρίοις δι ἡμερῶν' 
τεσσαράἀκογτα. 

Εἰπὼν περὶ τῆς ἀναλήψεως πρότερον, λέγει xa 
περὶ) τῆς ἁἀναστάσεως, 'Ἐπειδὴ Ίχουσας ὅτι ἀνελί- 
φθη, ἵνα uf νοµίσῃς ὑφ' ἑτέρων αὐτὸν ἀνειληφθαι, 
ἐπήγαγεν' OT; καὶ παρέστησεν ἑαυτὸν ζῶντα. El γὰρ 
£v τῷ µείζονι ἑφυτὸν παρέστησε. πολλῷ μᾶλλον iv 
τῷ ἑλάττονι, δι ἡμερῶν τεσσαράχοντα, ἁλλ᾽ οὐχ Ev 
ἡμέραις τεσσαράχοντα. O0 γὰρ ῶσπερ πρὸ τῆς ἀνα- 
στάσεως συνεχῶς αὐτοῖς συνΏν, οὕτω καὶ τότε, ἀλλ) 
ἑφίστατο xal ἁφίστατο πάλιν, ἀνάγων αὐτῶν τὰς 
διανοίας, χαὶ οὐχέτι συγχωρῶν ὁμοίως πρὸς αὐτὸν 
διαχεῖσθαι, ὥσπ:ρ καὶ ἔμπροσθεν * ἀλλ ἑκάτερα 
μετὰ πολλτς σοφίας χαὶ ἀχριθείας χατεσχεύαζε, 
καὶ τὸ πιστευθῆναι τὴν ἁνάστασιν, xal τὸ μείζονα 
αὐτὸν νοµιαθῆναι λοιπὸν, 3) γατὰ ἄνθρωπον, xaítot 
γε ταῦτα ἑναντία ἣν. Ὑπὲρ γὰρ τοῦ πιστευθῆναι 
τὴν ἀνάστασιν, πολλὰ ἂν ἀνθρώπινα ἔδει γενέσθαι , 
ὑπὲρ δὲ θατἐρου, τοὐναντίον, ᾽Αλλ' ὅμως ἀμφότερα 
γέγονε μετὰ τοῦ προσήκηντος χαιροῦ. δι ἡμερῶν 
γὰρ τεσσαράκοντα τῶν ἀπὺ τῆς ἀναστάσεως µέχρι 
τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀνόδου, ἓν αἷς καὶ συνέφαγε xal 
συνέπιεν αὐτοῖς, δεικνὺς ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ σταυρω- 
θεὶς xal ταφεὶς xal ἀναστὰς Ex νεχρῶν. Tívo; δὲ 
ἕνσχεν οὐ πᾶσιν, ἀλλὰ τοῖς ἁποστόλοις 9 ἐφάνης "Οτι 
φάντασμα ἂν ἔδοξε τοῖς πολλοῖς, οὐχ εἰδόσι τὸ ἁπόῥ- 
ῥητον τοῦ μυστηρίου. El Υὰρ καὶ αὐτοὶ οἱ μαθηταὶ 
ἠπίστουν τὴν ἀρχὴν xal ἐθορυθοῦντο, καὶ ἀφῆς ἑδεή- 
θησαν, τῆς διά χειρὸς καὶ τραπέζης, τί τοὺς πολλοὺς 
εἰχὸς ἣν παθεῖν; Διά τοι τοῦτο Ex. τῶν σηµείων ὧν 
ἔλαδον χάριν ποιεῖν οἱ ἁ πόστολοι, ἀναμφίδολον ποιεῖ 
τῆς ἁναστάσεως τὴν ἀπόδειδιν καὶ χοινην. ὥστε μὴ 
tol, τότε µόνον, ὅπερ ἐκ τῆς ὄψεως ἔμελλε γίνεσθαι, 
ἀλλὰ χαὶ πᾶσι τοῖς μετὰ ταῦτα φανερὰν γενέσθαι 
τὴν ἀνάστασιν. 
ztque communem, ut non iis duntaxat, qui tunc 
omnibus, quí postea fuerunt, manifesta resurrectio 

ΟΟπτανόμεγος αὐτοῖς, καὶ Aéyer τὰ περὶ τῆς 
βασιἁείας τοῦ θεοῦ- 

Μαἱσυγα λιζόμενος παρήγγειεν αὗὐτοῖις ἀπὸ 1ε- 
ροσοΛύμων μὴ χωρίᾷσθαι, dAAà περιµένειν cir 
ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς, ἣν ἠκούὐσατέ µου. 


Βασιλείαν αὐτὸς ὁ Κύριος ἐκάλεσε τοῦ Πατρὸς 


καθ' ὃν "5 ἐπηγγείλατο τοῖς μαθηταῖς τὸ χαινὸν D 


συµπίνειν ποτήριον " xatvhv πόσιν καλῶν, ἣν μετὰ 
τὴν ἀνάστασιν ἑαυτοῦ συνέπιεν αὐτοῖς. Καὶ xatvhv 
βρῶσιν συνέφαγχεν, οὗ κατὰ τὴν προτέραν τάκιν, ἣν 
συνῄσθιεν αὐτοῖς xal συνέπινε πρὸ τῆς ἀναστάσεως. 
Τότε γὰρ χατὰ πάντα, χωρὶς ἁμαρτίας, ὁμοιωθεὶς 
ἡμῖν, αθιε κα. ἔπινε χαθάπερ ἡμεῖς, ἑκὼν ἐνδιδοὺς 
τῇ σαρχὶ τὴν τῆς τροφῃς χρείαν ἐπιξητεῖν' διὸ καὶ vb 
τῆς πείνης βουλόμενος προσήἠχατο πάθος ' μετὰ δὲ 
γε τὴν ἀνάστασιν οὐχέτι χατὰ χρείαν ἔφαγέ «a xai 
ἔπιεν, ἀλλὰ µόνον πιστούµενος ἅπασι τὴν ἀληθή 


sel. affectus, multis argumentis et signis viventem 
sese per dies quadraginta prebuit. 

Postquam dixil de assumptione prius, dicit 
etiam de resurrectione. Quandoquidem audivisti, 
assumptus est, ne putes eum ab aliis assume» 
ptum esse, subjunxit : Quibus etiam exhibuit 
sese viventem. Nam si in majori sese exhibuit, 
multo magis in minori. Per dies, sive intra dies 
quadraginta, et non in diebus quadraginta. Non 
enim, sicut ante resurrectionem continenter una 
cum eis erat, ita etlam tunc: sed accedebat. οἱ 
rursus discedebat, sursum erigens eorum mentes, 
et non amplius concedens, ut similiter atque su- 
periore tempore adversus sese affecti essent, sed 


B utraque cum magna sapientia atque cautione age- 


bat, ut et resurrectio crederetur, et ipse major 
posthae, quam pro homine 7 haberetur, quan- 
quam hzc sane contraria erant, Nam pro hioc, ut 
resurrectio crederetur, multa humana fieri oporte- 
bat: pro altero vero, contrarium. Verumtamen 
utraque couvenienti tempore facta. sunt : videlicet 
intra dies quadraginta, qui intercesserunt a resur- 
rectione usque ad ascensionem et reditum in 
colum, in quibus etiam una cum iis comedit ac 
bibit, ostendens interim, quod ipse esset is, qui 
crucifixus, qui sepultus esset, qui a mortu's 
resurrexisset. Sed quare non omnibus, sed solis 
apostolis apparuit ? Quia vulgo hominum, qui arca- 
num niysterium non noverant, spectrum esse visum 
fuisset. Nam si etiam ipsi discipuli initio fidem 
non habebant, sed turbabantur, et tactu manus et 
mensa opus babebant: qualem verisimile est vulgi 
affectum futurum fuisse? Idcirco per signa, qux 
faciendi causa acceperuut apostoli, non ambiguam, 
sed certam efficit. resurrectionis demonstrationem 


erant : quod ex aspectu fleri debebat: verum etiam 
facta sit. 


Vrns. 5. Dum conspicitur ab eis, ac loquitur ea 
quc perlinent ad regnum Dei. ) 
VEns. 4. Et una cum eis. vescens, procepit. illis, 


ne discederent — Hierosolymis, sed — exspectarent 
promissum Patris, quam, — inquit, — audivistis 
ex me. 


Regnum Patris Dominus ipse vocavit, ifi qvo 
novum una cum eis poculum discipulis promiser:zt 
bibiturum : novum potum vocans, quem una cum illis 
bibit post resurrectionem : atque eliam novum una 
cum illis cibum comedit, non quemadmodum prius 
jnstituerat, cum una cum eis comedebat οἱ bibebat 
antequam resurrexisset. Tunc enim, excepto peccato, 
omnino nobis assimilatus, comedebat οἱ bibebat 
quemadmodum nos, uliro carni indulgens, ut 
requireret necessarium usum cibi. Quamobrem 
famis quoque affectum volens admisit : sed post 
resurrectionem sane non amplius necessario co- 


Varie lectiones et nota. 


5ο desiderari videtur, µόνοις. 5 lo. καθ) fv. 





507 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


$503 


medit et bibit, sed solummodo ut.universis fldem A φύσιν τοῦ σώματος ὅτι xal πέπονθεν ἐχὼν, xal ἀνέστη 


faceret το” corporis nature, quod et supplicio 
volens affectus esset et divinitus resurrexisset, 
Hunc igiiur novum cibum et potum vocavit, 
quibus una cum discipulis post resurrectionem, 
non quemadmodum prius consueverat, usus est. 
Etenim in quadraginta diebus, inquit, συν- 
ηλίδετο, id est, una cum eis vescebatur, videlicet 
communi utens sale eL mensa. Sed quomodo, no- 
strum non est dicere. Haecenim non solito more, 
sed magis admirabili modo acciderunt : non quod 
natura deinceps cibis indigeret, sed quod conde- 
scensio atque accommodatio fieret ad demonstran- 
dam resurrectionem, Et patefaciens & regni myste- 
ria, przecepit, etc. Cur tandem hoc eis ut facerent, 


mandavit ? Nam primum quidem eos metu percul- B 


809 alque trementes in Galilaam eduxit, et securi 
ea, qua diceret, audirent : parati enim erant ad 
locum et munus suum deserendum ; deinde post- 
eaquam  audiverant, ac quadraginta dies una 
conversaii erant, mandavit ne ab Hierosolymis 
discederent. Cur tandem? Quia quemadmodum nii- 
lites, siqui multitudini objiciendi sunt, nemo ante- 
quam sese armaverint, exire sinit : neque ex carce- 
ribus equos prosilire antequam aurigam accepe- 
rint : ita nimirum etiam illos, antequam Spiritus 
descendisset, ne a multitudine facile capi ac subigi 
possent, in acie conspici non sinebat ; non solum 
Autem idcirco, sed quod multi etiam illic credituri 
erant. Atque etiam tertia causa est, ne qui dice- 
rent, eos, notis reliciis, ad peregrinos ostentoatum 
ei jaclatum sese venisse, idcirco apud illos ipsos, 
qui czdem fecerant, qui cruciflzerant, qui sepeli- 
verant, in ipsa urbe, in qua nefarium facinus 
committere ausí erant, argumenta ac signa profe- 
runt, que non poterant refelli. Sed quando audi- 
verunt illum promittentem ? Quando dicebat : 
Expedlt vobis ut. ego abeam.Nisi enim ego abiero, 
Paracletus ille non veniet ad vos. Et rursus, Rogabo 
Patrem, et alium Paracletum mittet vobis. Sed cur 
non illo presente, neque digresso statim advenit , 
Sed post octo aut. novem dies, sive cum comple- 
rentur dies Pentecostes sivo quinquagesimz ? ac 
praeterea, quomodo, si wondum Spiritus advene- 


rat, dicebat : Accipite Spiritum sanctum ? Potest p 


jyitur dici hoc idcjrco ab illo dictum esse, quod 
vellet eos capaces maximeque idoneos efficere atque 
suficientes ad Spiritum recipiendum : acceperunt 
autem illum, cum ad eos descendit : aut, quod 
de futuro, tanquam de re jam przsente et instau- 
te locutus sit : ut cum dicit : Calcate super ser- 
pentes et scorpiones et super omnes copias inimici. 


θεοπρεπῶς. Ταύτην οὖν χαινην βρῶσιν καὶ πόσιεν Exá- 
λετε, τὴν μετὰ τὴν ἀνάστασιν γεγενημένην αὑτῷ μετά 
τῶν μαθητῶν, οὗ κατὰ τὴν προτέραν auvfiÜstav* xax 
γὰρ,φησὶν, ἓν τεσσαράκοντα ἡμέραις αὐτοῖς συνηλίζε- 
τὸ 9, τουτέστι,͵ κοινωνῶν ἁλῶν, xal χοι ωνῶν τραπέ- 
Cre. Τὸ δὲ πῶς, οὐχ ἡμέτερον εἰπεῖν. Τρόπῳ γάρτινι 
παρλδοξοτἐρῳ ταῦτα ἐγένετο ' οὐχ ὡς τῆς φύσεως 
δεοµένης βρωμάτων λοιπὸν, ἀλλὰ συγχαταθάσεως 
γενομένης πρὸς ἁπόδειξιν τῆς ἁναστάσέως. Καὶ τὰ 
περὶ τῆς βασιλείας ἁποκαλύπτων µνστήρια 3». Τί 
δήποτε παρήγγειλεν αὐτοῖς τοῦτο ποιεῖν, Ἡρῶτον 
μὲν οὖν αὐτοὺς δεδοιχότας καὶ τρέµοντας εἰς τὴν 
Γαλιλαίαν ἐξήγαγεν, ἵνα μετὰ ἁἀδείας ἀχούσωσι τῶν 
λεγομένων * ἔτοιμοι γὰρ Ίσαν εἰς τὸ λειποτακτῆσαε’ 
εἶτα ἐπειδὴ Έχουσαν xoY τεσσαράκοντα διἐτριφαν 
ἡμέρας, παρήγγειλεν ἀπὸ Ἱεροσολύμων p χωρί- 
ζεσθαι. Τί δήποτε; "Uxt χαθάπερ τινὰς στρατιώτας 
μέλλοντας εἰς πλῆθος ἐμπίπτειν, οὐδεὶς ἀφίησιν 
ἐξελθεῖν ἕως ἂν ὁπλίσωνται, οὐδὲ ἵππους προπηδᾶν 
τῆς βαλθίδος, ἕως ἂν τὸν ἠνίοχον λάδωσιν * οὕτω 
δὴ xo αὐτοὺς mpb τῆς τοῦ Πνεύματος χαθόδου φα- 
νηναι ἐπὶ τῆς παρατάξεως obx ἀφίει, ὥστε μὴ Υ5- 
νέσθαι εὐχειρώτους καὶ ἁλωσίμους τοῖς πολλοῖς * οὗ 
διὰ τοῦτο δὲ µόνον, ἀλλ᾽ ὅτι xal πολλοὶ σαν οἱ μέλ- 
λοντες πιστεύειν αὐτόθι ' xal τρίτον, ἵνα prf) τινες 
λέγωσιν, ὅτι τοὺς γνωρίµμους ἀφέντες, παρὰ τοῖς 
ξένοις 5) ἦλθον χομπᾶσαι, τούτου χάριν παρ) αὐτοῖς 
τοῖς πεφονευχόσι παρέχουσι τὰ τεχμ{ρια’ παρ) αὑ- 
τοῖς τοῖς ἑσταυρωχόσι, τοῖς θάψασιν, bv αὑτῇ τῇ πόλεν, 
ἐν f| τὸ παράνοµον ἐτολμήθη. Πότε δὲ ἤχουσαν τὴν 
ἐπαγγελίαν; "Uxe eye: Συμφέρει ὑμῖν, ἵνα ἐγὼ 
ἀπέλθω * ἐὰν γὰρ ἐγὼ μὴ ἀπέλθω, 6 Παράκλητος 
οὐχ ἑλεύσεται πρὸς ὑμᾶς * χαὶ πάλιν, Ερωτήῆσω τὸν 
Πατέρα, xaX ἄλλον Πα ράχλητον πέµψει 55 ὑμῖν. Τίνος 
δὲ ἕνεχεν οὐχὶ παρόντος αὐτοῦ, οὐδὲ ἁπελθόντος εὖ- 
θέως παρεγένετο, ἀλλὰ μετὰ ὀχτὼ f| ἑννέα ἡμέρας, 
ἤτοι ἓν τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν τῆς Πεντη- 
κοστῆς; Ἔτι δὲ πῶς, εἰ µηδέπω τὸ Πνεῦμα παρεγε- 
γόνει, ἔλεγε,Λλάθετε Πνεῦμα ἅγιον; Ἔστιν οὖν εἰπεῖν, 
ὅτι τοῦτο μὲν ἔλεγε, δεχτιχοὺς αὐτοὺς xal ἐπιτηδειο- 
τάτους παρασχενάζων xai ἀρχοῦντας εἰς τὴν ὑπο- 
δοχΏν τοῦ Πνεύματος ἔλαδον δὲ, ὅτε χατῆλθεν ἐπ᾽ 
αὐτούς» Ἡ, ὅτι τὸ μέλλον ἔσεσθαι. ὡς Ίδη παρὺν 
xai ἑνεστηχὸς, εἴρηχεν, ὡς ὅταν λέγη. Πατεῖτε 
ἑπάνω ὄφεων χαὶ σχορπίων, xal ἐπὶ πᾶσαν thv 
δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ. "Ἔστι δὲ xat ἄλλως εἰπεῖν, ὅτι 
τοῦ Πνεύματος ἡ δόσις ποιχἰλη τίς ἐστι καὶ πολυ- 
µερὴς * ἡ μὲν γὰρ καθαρτιχὴ, fj δὲ τελειωτιχή * xat 
ἡ μὲν ἁγιάτουσα, ἡ δὲ ἁγιαστικοὺς δημιουργοῦσα * 
ἡ μὲν γλωσσῶν ποριστικὴ, fj δὲ προφητείας' ἡ μὲν 
τερατουργηµάτων, f) δὲ ἁρμηνείας παρεχτική ᾽ xal 


Varic lectiones et note. 


"^  Erponit dictionem, συναλιζόµενος, quam Erasmus vertit, « congregans. » Same dictto sim- 
plez ἁλίζω alias significa!, « congrego » et « accumulo; « unde ἅλις, « abunde, cumulate : » ahas 
€ in pulvere volutor, pulcre inquinor, in. pulvere luctor; ». unde ἡ ἅλως, et fj ἁλὼν, « area, » in qua spice 
conservantur et. voluiantur. Significat item, « sale conspergo, » et « condio. » Hiuc compositum συναλίζο- 
μαι, € sinu utor sale, eadem uti mensa, » quod vetus. interpres « convesci » dixit ? quem, utpote propius 


accedentem ad interpretationem Theophylacti, ego quoque sequor. 
** Ig, τοὺς 5iívoug, 9 πέµψῃ erat. 


snierpres supplevit. 


9 Addendum forle παρήγγειλεν, quod 


909 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. I. 


510 


μυρία ἄλλα. Οὐδὲν οὖν χωλύει κατὰ τὴν ποιχίλην καὶ Α Potest autem. aliter quoque dici, donationem vi- 


πολυμερῆτοῦ Πνεύματος διανομὴν, διαφόρως αὐτοὺς 
καὶ τὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος χάριν δέξασθαι. ἡ 
µέντοι τελεία xal τελειοποιὸς, ὥστε xal ἑτέρους 
τελειοποιεῖν τοῦ Πνεύματος τοῖς ἁπηστόλοις ἐπιφοί- 
τῆσις, χατὰ τὸν xatpby τῆς Πεντηχοστῆς γέγονεν᾿ 
ὅτε xal ἐν εἶδει γλωσσῶν αὐτοῖς πυρίνων ἐπιφανὲ», 
ὅλης αὑτοῦ τῆς ἑνεργείας ἑνέπλησε. Διὰ τοῦτο δὲ 
αὐτὸς ἀπέστη, xai ἐχεῖνο τότε ἦλθε * xal τότε, οὐδὰ 
εὐθέως ’ ἵνα ἐν ἐπιθυμίᾳ Ὑγενόµενοι, οὕτω λάθωσι 
τὴν χάριν. El δὲ παρόντος ἐχείνου τὸ Πνεῦμα ἐπέ- 
στη ' xal ὁ μὲν ἀπῆλθε, τὸ δὲ ἔμεινεν, oüx fjv τοσ- 
οὕτον τῆς παραµυθίας. Καὶ γὰρ σφόδρα αὐτοῦ 
δυσαποσπάστως εἶχον' διὸ ἄνεισι καὶ οὐδὲ εὐθέως 
ἐπεφοιτᾷ τὸ Πνεῦμα " ἵνα xal μικρὸν ἀθυμήσαντες, 
xaX ty ἐπιθυμίᾳ χαὶ χρείαᾳ τῆς ἐπαγγελίας xata- 
στάντες, χαθαρὰν καὶ ἀπηρτισμένην δέξωνται τὴν 
ἐπὶ τῇ παρουσἰᾳ ἡδονὴν. "Άλλως δὲ, ἔδει ἓν οὑρανῷ 
ΦφανΏναι τὴν ἡμετέραν φύσιν xal τὰς καταλλαγὰς 
γενέσθαι ἀπηρτισμένας, xal τότε ἑλθεῖν τὸ Πνεῦμα. 
Σχόπει δὲ, ἠλίχην αὐτοῖς ἀνάγχην ἐπέθηχεν Ev. Ἱε- 
θοσολύμοις μένειν διὰ τοῦ ὑποσχέσθαι ' ἵνα γὰρ má- 
λιν μετὰ τὴν ἀνάληψιν μὴ φύγωσι, τῇ προτδοχίἰᾳ 
42011], χαθάπερ τινὶ δεσμῷ, χατέχει πάντας αὐτοὺς 
ἐχεῖσξ, διὰ τῶν χρηστοτέρων ἑἐλπίδων κεχηνέναι 
ποιῶν αὐτοὺς τῷ ἁδήλῳ τῶν ἑπηρτημένων ἑλπίδων. 
Obx ἂν δέ τις ἁμάρτοι, xal τότε εἰληφέναι αὐτοὺς 
λέγων ἑξουσίαν τινὰ xal χάριν πνευματιχἠν οὐχ 
ὥστε νεχροὺς ἐγείρειν, ἀλλ ὥστε ἀφιέναι ἁμαρτή- 


delicet Spiritus variam quamdam multasque in 
portes esse distributam.. Nam alia quidem vii ha- 
bet expiandi, alia vero facultatem consummandi : 
alquealia quidem consecrat, alia vero consecrandi 


vi preeditos efficit : alia quidem linguas suppeditat, 


alia vero prophetiam : alia. quidem miraculorum 
efficientiam, alia vero interpretationem  przbet : 
3tque alia sexcenta. Nihil igitur velat, prout varia 
est ac in multas partes divisa largitio Spiritus, 
etiam diversis modis illos gratiam sancti Spiritus 
accepisse. Perfectus tamen ille, ac perfectorum 
elfector, qui etiam alios perfectos reddere poterat, 
ad apostolos Spiritus sancti appulsus et accessus 
accidit in tempore Pentecostes: quando etiam in 
9 specie linguarum ignearum cum eis apparuisset, 
tota sua illos efficientia replevit. ldcircu autem 
discessit, et ille tunc venit : οἱ tunc, non autem 
Statim, ut cupidi effecti, ila tandem gratiam acci- 
perent. Quod si presente illo Spiritus superve- 
nisset, et. ille quidem abiisset, hic vero mansisset, 
non tanta consolatio fuisset. Etenim. admodum ab 
illo inviti divellebantur, idcireo ascendit, ac nec 
pretinus advenit Spirilus, ut et parumper cuntri- 
Stati, et cupidi facli atque promissionis egentes, 
puro atque perfecto propter przsentiam Spiritus 
gaudio fruerentur. Atque alioquin etiam in coelo 
mostram naturam apparere, reconciliationesque 
perfectas fleri, a€ tunc venire Spiritum oportebat. 


µατα. Διὸ xal ἐπήγαγεν * "Lv ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ϱ Vide quantam, :es Hierosolymis manendi per pro- 


ἀφίενται αὐτοῖς , xaX τὰ ἑξῆς, δειχνὺς ὁποῖον εἶδος 
ἑνεργείας δίδωσι. Nov μὲν γὰρ ταύτῃ περιθάλλει τῇ 
δυνἆάµει ΄ μετὰ δὲ «εεσσαράκοντα ἡμέρας τὴν τῶν 
σηµείων ἑνέργειαν παρέχει. Διό φησι’ Λήψεσθε δύ- 
vapty, xat τὰ ἑξτς. 


missionem imposueril necessitatem. Nam nerursus 
fugerent post assumptionem, hac exspectatione, 
quasi vinculo quodam omnes eos detinet illic 
per spem rerum commodiorum, incertz spei rerum 
suspensarum eos faciens inbiare. Citerum ΠΟΠ 


peccaverit, si quis dicat, etiam (unc illos accepisse quamdam potestatem ac gratiam spiritualem 2 
non ut mortuos resuscitarent, sed ut peccata remitterent. Quamobrem etiam subjunxit : Quorum remi- 


seritis peccata, remittuntur eis, elc., nempe ostendens, 


tunc quidem 


quam speciem efficientie daret. Nam 


eos illa potestate przditos efficit, sed pest quadraginta dies signorum efficien. 


tiam przebet. Quamobrem dicit : Accipietis virtutem, etc. 


"Uti Ἰωάννης μὲν ἐθάνότισεν ὕδατ.' ὑμεῖς δὲ 
βαπτισθήσεσθε ἐν Πγεύματι ἁγίῳ, οὐ μετὰ πο.ῖ- 
Aüc ταύτας ἡμέρας. 


Vgns. 5. Quoniam Joannes quidem aqua baptizavit. 
v0s autem baptizabimini Spiritu sancto post hosce dies 
haud. multos.. | 


Εἰπὼν περιµένειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς, D — Cum dixisset, ut exspectarent promissum Patris, 


"Hv txoósatí pou, ἐπήγαχεν, ὅτι Ἰωάννης μὲν 
ἐδάπτισεν ὕδατι, χαὶ τὰ ἑξῆς ' xaX δείχνυσι λοιπὸν 
τὸ μέσον αὐτοῦ τε χαὶ τοῦ Ἰωάννου φανερῶς, xal 
οὐχέτι, ὡς πρὸ τούτου συνεσχιασµένως, ὡς ὅτε ἕλε- 
γεν” Ὁ δὲ µιχρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὑρανῶν 
μείζων αὐτοῦ ἐστι " νῦν δὲ φανερῶς φησιν’ Ἰωάν- 


νης μὲν ἐδάπτισεν ὕδατι * ὑμεῖς δὲ βαπτ:σθήσεσθε 


ἓν Πνεύματι ἁγίῳ ' xal δείχνυσιν αὑτους ἤδη ust- 
(ou; γεγενηµένους Ἰωάννου, εἶγε καὶ αὐτοὶ ἔμελλον 
βαπτίζειν ἓν Πνεύματι ἁγίῳ. Οὐχ εἶπε δὲ, Βαπτίσω 
ὑμᾶς tv Πνεύματι áylip* ἀλλά, Βαπτισθήσεσθε, 
πανταχοὺ τῆς ταπεινοφροσύνης µέτρα xal τύπους 
χαταλιµπάνων ἡμῖν ' τοῦτο yàp λοιπὸν ἀπὺ τῆς 
μαρτυρίας Ἰωάννου δῆλον ἣν, ὅτι αὐτὺς ἣν ὁ βαπτί- 


de quo ex ipsoaudissent, subjunxit : Nam Joannes 
quidem aqua baptizavit ; elc. ac deiuceps, quid 
inter ipsum οἱ Joannem interesset, aperle de. 
moustrat, et non amplius, ut antehac, tecle et quasi 
sub umbra : quemadmodum cum diceret : Sed 
qui minor est in regno celorum, major est illo, 
Nunc autem aperte dicit : Joaunes quidem a1u3 
baptizavit : vos. autem  baptizabimini Spiritu san- 
cto ; el ostendit illos jam majores evasisse Joanne , 
si quidem ipsi quoque baptizaturi erant Spiritu 
sancto, Non dixit autem, Baptizaho vos Spiritu 
sancto ; sed, Daptizabimint, ubique animi demissi 
modestiam et exemplum nobis relinquens. Nam 
id, jam tunc deinceps ex Joanuis testimonio con - 


511 


THEOPHYLAECTI BULUARLE ARCHIEP. 


512 


stabat et liquebat, ipsum videlicet esse, qui bap- A ζων * αὐτὸς Υὰρ ἡμᾶς βαπτίσει Ev Πνεύματι ἁγίῳ 


tizaret : Ipse enim nos baptizabit Spiritu sancto 
et igne. Sed qui dixit, Baptizamini, seu perfun- 
demini, cum aqua in ccenaculo non esset ? Quia 
majore vi ac potestate Spiritus praeditus est: 
per quem etiam aqua operatur, quemadmodum 
nimirum eliam ipse dicitur unctus esse, cum nus- 
quam oleo unctus sit, sed Spiritum acceperit : atque 
alioquin 10 etiam aqua baptizari illos in diversis 
temporibus reperiri potest : nam in nobis utraque 
sub unum temporis articulum cadere possint ; 
tune vero diversis etiam temporibus ac separatim ; 
nam initio apostoli aqua baptizati sunt ab Joanne, 
sed postea etiam Spiritu sancto. Sed cur Dominus 
non etiam declaravit, quando Spiritus superventu- 
rus esset : sed solummodo ait, Post dies hosce non 
multos ? Ac Post haud multos quidem ait idcirco 
ne inciderent in desperationem : sed tempore sta- 
tuto, quando, non dixit, ut semper vigilarent ex- 
spectantes. Quid igitur admiraris, si pacem con- 
summationis sxculi non przsignificat eis? quando- 
quidem etiam hoc praestitutum tempus, quod adeo 
propinquum erat, propter eam, quam diximus 
causam, noluit facere manifestum. Dictio baptizari, 
id est, immergi, tingi, perfundi, et prolui, abun- 
dantiam et quasi divitias communicationis et par- 
ticipationis sancli Spiritus signifleat : quemadmo- 
dum etiam in eo, quod sensu percipitur, se habet 
aliquo modo is, qui baptizatur, id est, perfunditur 


aqua, dum toto corpore madefit, cum is, qui sumit C 


aquam simpliciter, non penitus ex omnibus 1ocis 
humectetur. Non sunt igitur contraria divinis 
Evangeliis ea, qui nunc dicta sunt. Significatur 
enim quod si etiam dictum erat ad apostolos, 
posteaquam Christus a mortuis resurrexerat : Ac- 
cipite Spiritum sauctum, etiam illos accepisse : 
sed illic quidem eos accepisse Spiritum sancitum 


xai πυρί. Πῶς δὲ εἶπε, Βαπτισθήσεσθε, ὕδατος oox 
ὄντος ἐν τῳ ὑπερῴφῳ; "Occ χυριώτερον τὸ Πνεῦμά 
ἐστι * δι οὗ καὶ τὸ ὕδωρ ἐνεργεῖ, ὥσπερ οὖν xal 
αὐτὸς κεχρίσθαι λέγεται, οὐδαμοῦ χρισάµενος ἑλαίῳ, 
ἀλλὰ Πνεῦμα δεξάµενος * ἄλλως δὲ xal Όδατι βαττι- 
ζομµένους αὐτοὺς ἔστιν εὑρεῖν ἐν διαφόροις χαιροῖς * 
ἐφ ἡμῖν γὰρ ἄμφω ὑφ' Ev. γένηταε, τότε δὲ xal 
διεσπαρµένως' παρὰ γὰρ τὴν ἀρχὴν οἱ ἁπόστολοι 
ὑπὸ Ἰωάννου ὕδατι ἐθαπτίσθησαν, μετὰ ταῦτα δὲ 
xai ἁγίῳ Πνεύματι. Διὰ τί δὲ οὐχ ἑδήλωσεν ὁ Δε- 
σπότης , πότε ἐπελεύσεται xal τὸ Πνεῦμα , ἀλλὰ 
µόνον φησὶν, Οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας; τὸ 
μὲν οὖν, Οὐ μετὰ πολλὰςι φησὶν, ἵνα μὴ εἰς ἆθυμίαν 
ἐμπέσωσιν ^ ὡρισμένως δὲ πότε 9, οὐκ εἶπεν, ἵνα 
ἀεὶ ἐγρηγορῶσιν ἐχδεχόμενοι. T( τοίνυν θαυμάζεις, 
εἰ τὴν εἰρήνην τῆς συντελείας μὴ λέγει αὐτοῖ: ; 
ὅπου γε xa ταύτην τὴν οὕτως ἐγγὺς οὔσαν προ)ε- 
σµίαν oüx Ἠθέλησε, δι ἣν εἴπομεν αἰτίαν, ποιησαι 
κατάδηλον. Ἡ ΒαπτισθΏναι λέξις τὴν δαφίλειαν, 
καὶ οἱονεὶ τὸν πλοῦτον τῆς µετουσίας τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος σηµαίνει ' ὡς xaX ἐπὶ τοῦ αἱσθητοῦ ἔχει 
τι ὁ βαπτιζόµενος Ev Ὁδατι, ὅλον τὸ σῶμα βρέχων, 
τοῦ λαμθάνοντος ἁπλῶς Όδωρ, οὗ πάντως ὑγραινο- 
µένου ἐξ ὅλων τῶν τόπων * οὐχ ἔστιν οὖν &nevav- 
τίας ἔχοντα τοῖς θείοις Εὐαγγελίοις τὰ νῦν εἰρημένα. 
Δηλοῦται γὰρ ὡς εἰ xal εἴρητο πρὸς τοὺς ἁποστόλους 
μετὰ τὴν ἓκ νεχρῶν ἀνάστασιν τοῦ Χριστοῦ τὸ, 
Λάδετε Πνεῦμα ἅγιον * xai ἔλαδον * ἀλλ ἐχεῖ μὲν 
εἱληφέναι Πνεῦμα ἅγιον εἴρηται, ἐνταῦθα δὲ, Ba- 
πτισθήσεσθε * ὅπερ τὴν ἐπίχυσιν xal τὸν πλοῦτον 
τῆς χορηγίας σηµαίνει * fj; δέδωχεν αὐτοῖς ἀνελθὼν 
πρὸς τὸν Πατέρα. Ὥσπερ γὰρ ἔχοντες πίστιν προσ- 
Έλθον λέγοντες, Ἡρόσθες ἡμῖν πίστιν» οὕτω 65 xal 
ἐνταῦθα, πρὸς ἣν ἤδη εἶχον χοινωνίαν τοῦ Πνεύμα- 
τος, προσθήῄχην ἐπιτεταμένης µετουσίας ἑλάμδα- 
voy ἐπελθούσης 37 αὐτοῖς τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 


dictum est: hic vero, Baptizabimini, sjve perfundemini ac proluemini: quod verbum effusionem ac' divitias 
muneris significat, quod dedit illis posteaquam ad Patrem asceudit. Ut enim cum fidem habere»t, 
accedentes diseruunt : Adde nobis fidem : ita nimirum etiam hic praeter eam, quam jam babebant, 
Spiritus communicationem, additamentum adaucie participationis Spiritus sancti, qui eis supervenit, 


accipiebant. 

Vens. 6. Atque illi quidem cum convenissent scisci- 
tantes ab eo dicebant : Domine, an inhoc tempore ra- 
slituis regnum lsraeli ? 

Vens. 7. At ille ad eos, Non est vestrum, inquit, 
nosse tempora, aut. articulos temporum quos. Puter 
13 sua poteslate posuit ; 

Vzns. 8. Sed accipietis virtutem supervenientis in 
tos Spiritus sancti. 

Cum sciscitaturi essent, simul accedunt,-ut mul- 
ütüdine moverent eum et exorarent. Sciebant 
enim, id quod ante dictum est, summoventis et 
non ignoraniis, sed rejicientis illam fuisse respon- 
sionem, videlicet : Nemo novit diem : idcirco rursus 
interrogant.Quandoquidem enim audiverant, se Spi- 


Οἱ μὲν οὖν cvveA00vcec. ἐπηρώτων abcór. Aé- 
γοντες * Βύριε, εἰ ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ ἁποχαθι- 
στάνεις τὴν βασιλείαν τῷ Ἱασραή ; 

Εἶπε δὲ πρὸς αὐὑτούς * Obx ὑμῶν ἐστι γγῶγαι 
χρόνους f| καιρούς οὓς ὁ Πατὴρ ἔθετο ἐν τῇ 
ἰδίᾳ ἑξουσίᾳ * 

'A44ó «ήγεσθε δύναμιν ἐπελθόντος τοῦ ἁγίου 
Πγεύματος ἐᾳφ᾽ ὑμᾶς. 

Ὅταν µέλλωσιν ἐρωτᾷν, ὁμοῦ προσέρχονται. ἵνα 
τῷ πλήθει δυσωπήσωσιν * ῄδεισαν γὰρ ὅτι τὸ πρώην 
εἰρημένον, διακρουοµένου xal οὐχ ἀγνοοῦντος, ἁλλ' 
ἀναδαλλομένου τὴν ἀπόχρισιν' ofov, Οὐδεὶς οἵδε τὴν 
ἡμέραν ' διὰ τοῦτο πάλιν ἑρωτῶσιν. ᾿Ἐπειδὴ γὰρ 
Ίχουσαν, ὅτι τὸ Πνεῦμα «έλλονσι λαμθάνειν, ὡς 


Varie lectiones et nota. 


9 δέ ross. erat, P! lc, , ἑπελθόντος. 


513 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. I. 


514 


ἄξιοι λοιπὸν ἤθελον μαθεῖν καὶ ἁπαλλαγΏναι τῶν A ritum esse accepturos,tanquam digni deinceps scire 


δυσχερῶν ἐπεθύμουν' οὐ yàp ἐθούλον:ο πάλιν εἰς 
τοὺς ἑσχάτους ἑαυτοὺς γχαθεῖναι κινδύνους. Οὐχ 
Πρώτων δὲ, Πότε; ἀλλ', El ἐν τῷ ypóvtp τούτῳ ἆπο- 
χαθιστάνεις τὴν βασιλείαν τῷ 'lopaf ; El νῦν, 
φησίν 55: οὕτως ἐπεθύμουν τὴν ἡμέραν. Ἐμοὶ 
6b δοχεῖ, οὐδὲ τετρανῶσθαι "9 πῶς * αὑτοῖς, τίς 
ποτε ἣν ἡ βασιλεία. οὕπω γὰρ Tv τὸ Πνεῦμα διδά- 
ξαν αὐτούς. Οὐκ εἶπον δὲ, Πότε ἐστὶν, ἀλλ', El ἆπο- 
καθιστάνεις αὑτός - οὕτω λοιπὸν μείζονα περὶ αὑτοῦ 
ἑφανιάζοντο. Διὰ τοῦτο xol αὐτὸς ἀνειμένως *! 
αὐτοῖς διαλέγεται * οὐχέτι γὰρ λέγει, ὅτι οὐδὲ ὁ 
Yl οἶδε τὴν ἡμέραν. ἀλλὰ τί; Οὐχ ὑμῶν ἐστι 
γνῶναι χρόνους ἡ καιρούς. O0 γὰρ ἁγνοὼν αὐτὸ» 
τῶν χρόνων τὸ συμπέρασμα, τῷ Πατρὶ τὴν εἴδησιν 


παρέπεμψεν * ἀλλ ἐπειδὴ περιττή τις ὑπτρχεν ἡ B 


ἐρώτησις, συµφερόντως παρεσιώπησε. Σκοπὸὺς γὰρ 
ἣν αὐτῷ τὴν εἰς τοῦτο πολυπραγμοσύνην ἀναχόψαι 
τῶν μαθητῶν. Κηρύττειν γὰρ αὐτοὺς ἀπέστειλε 
τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, o2 τὴν ποσότητα τῶν 
χρόνων χατασημαἰνειν. Οὐ λέχει δὲ αὐτοῖς τὸν χαι- 
ρὺν, τὰ πολλῷ µείζω διδάξας * ἵνα, ὡς πολλάχις 
ἔφαμεν, ἑγρηγορότες ὥσι ' xal ὅτι οὐδὲν ἐδλάπτοντο 
μὴ εἰδότες ' ἐπεὶ πολλῷ μείζονα τούτου ἑδίδαξεν * 
ὅτι Υἱός ἐστι τοῦ θεοῦ , xaX ὅτι ὁμότιμος τῷ Πατρί * 
ὅτι ἀνέστη, ὅτι ἀνάστασις ἔσται, ὅτι χρίσις, ὅτι 
ἐχάθισεν iv δεξιᾷ τοῦ Πατρός. Τί γὰρ, εἰπέ µοι, 
μεῖζον ; τὸ μαθεῖν ὅτι βασιλεύσει, f τὸ πότε; 
Ἔμαθε Παῦλος ἃ οὐχ ἑξὸν ἀνθρώπῳ λαλεῖν * xal 
Μωῦσῆς ἔμαθε τὴν ἀρχὴν τοῦ χόσµου ' xal πότε: 
xaX πρὸ πόσων χρόνων * xai ἀριθμεῖ τὰ ἔτη * xal- 
τοι fj ἆρχη -οῦ τέλους εἷς γνῶσιν, ὡς ἐπίπαν, δυσ- 
χολώτερον". ἄλλως δὲ, ἐχεῖνοι οὐδὲ περὶ τῆς χα- 
θόλου αὑτὸν Πρώτων συντελείας' ἀλλ᾽, El τῷ χρόνῳ 
τούτῳ ἀποχαθιστάνεις τὴν βασιλείαν τῷ Ἱσραήλ; 
Ὅ δὲ οὐδξ τοῦτο αὐτοῖς ἐξεχάλυψεν * ἀλλ' ὥσπερ 
ἐχεῖ ἀπεχρίνατο ἀπάγων αὑτοὺς τοῦ νοµίζειν τὴν 
ἁπαλλαγὴν τῶν δυσχερῶν εἶναι πληαίον * ἀλλ' ὅτι 
χαὶ Tolo; περιπεσοῦνται χινδύνοις, οὕτω χαὶ ἐν- 
ταῦθα, πλην ἡμερώτεςον * ἀλλὰ, Λήφεσθε δύναμιν. 
Εἶτα, ἵνα pf) πἀλιν αὐτὸν ἐἑρωτῶσιν, εὐθέως ἀνελή- 
φθη. Εἶτα, [ἵνα μὴ εἴπωσι, Διατί ἐπαίρεις τὸ πρᾶγ- 
pz ; φη]οὶν 6 Yióg* Οὓς ὁ Πατὴρ ἔθετο ἐν τῇ ἰδίᾳ 
ἐξουσίχ * ἡ δὲ τοῦ Πατρὸς ἑξουσία, δηλονότι xai τοῦ 


Υ]ηῦ * ὥσπερ γὰρ ὁ Πατὴρ ἐγείρει τοὺς νεχροὺς xat D quam 


ζωοποιεῖ, οὕτω καὶ ὁ Υἱὸς, οὓς θέλει, ζωοποιεῖ. Ei δὲ 
ἔνθα ἐργάσασθαι δεῖ τὰ φριχώδη καὶ ἀπόῤῥητα μετὰ 
τῆς ἑξουσίας ὁ **. ὁ Πατὴρ ** ἑργάζεται, πολλῷ 
μᾶλλον, ἔνθα δεῖ εἰδέναι. Πολλῷ γὰρ μεῖζον τὸ 55 
νεχροὺς ἐγείρειν μετὰ τῆς long xal τῆς αὐτῆς 
ἐξοναίας τῷ Πατρὶ, ἢ «hv ἡμέραν εἰδέναι, Aix τί 


volebant, 11 et ab z:rumnis et molestiis liberari 
atque defungi cupiebant. Non enim rursus volebant 
sese extremis periculis offerre. Non sciscitabantur 
autem, Quando? sed, An in hoc tempore restituis 
regnum Israeli ? An nunc, inquiunt : adeo diem 
scire cupiebant. Mihi autem videtur, ne tunc 
quidem adhuc planum factum illis fuisse, quod- 
nam regnum tandem esset : nondum enim erat 
Spiritus, qui doceret illos. Non dixerunt autem, 
Quando erit : sed, An restituis ipse. Adeo majora 
deinceps de-illo imaginabantur et animo conci- 
piebaut. Idcirco etiam ipse placide et leniter cum 
illis sermocinatur. Non enim jam amplius dicit : 
Ne Filius quidem diem novit : sed quid ? Non est 
vestrum scire tempora et momenta temporum. Non 
enim, quia ipse ignoraret temporum consummatio- 
nem ad Patrem scientiam rejicit : sed quoniam 
supervacua quidam erat interrogatio, utiliter reti- - 
cuit. Nam id agebat, ut ejus rei curiosam discipu- 
lorum scrutationem reprimeret atque inhiberet. 
Mittebat enim eos, ut predicarent regnum celorun, 
non ut rationem temporum notarent. Non edit 
autem illis articulum temporis, cum multo majora 
docuisset, ut, quemadmodum s:epe dixit, vigilantes 
essent ; et quod nihil eis illa ignorantia noceret, 
quoniam longe majora, quam hzc res erat, do- 
cuerat, quod Filins Dei esset, qued Patri 
equalis, quod resurrexisset : quod resurrectio, 
quod judicium futura sint : quod sedebat ad dexte- 
ram Patris. Quid enim, dic mihi, msjus? scire 
quod regnaturus sit, an, quando? Didicerat Pau- 
lus, quz homini loqui non licebat, et Moyses didi- 
cerat initium mundi : et, quando : et, ante quam 
multa tempora: et numerat annos: atqui princi- 
pium in universum cognitu difficilius est quam 
finis. Atque aliter : Illi nec de universali quidem 
consummatione eum interrogabant : sed, An in hoc 
tempore restituis regnum Israeli ? At ille ne hoc 
quidem eis patefecit: sed quemadmodum illic 
ita respondit, ut abduceret eos ab ilia opinione, ne 
putarent finem molestiarum et serumnarum appro- 
pinquare, sed futurum esse, ut in multa deinceps 
etiam pericula inciderent : ita etiam hic, prater- 
quod mitius : Sed accipietis virtutem. 
Deinde ne rursus eum iuterrogarent statim assum- 
ptus est. Praeterea, ne rursus dicerent : Cur rem 
differs et suspendis? Filius, Quos Pater, inquit, . 
posuit in sua potestate. Patris autem potestas 
videlicet etiam Filii potestas est. Quemadmodum 
enim Pater, ita etiam Filius, quos vult resuscitat 


Varie lectiones et nota. 


9! [g., φασιν. "* τρανῶσθαί πως, erat. 
hendi, wi posui. 
Yibg χαὶ ὁ Πατὴρ, 1; ὡς ὁ Πατήρ. —** τόν erat. 

* Verba bec uncinulis conclusa desunt in edi- 
tione Siphani. Ea procul dubio typographi incuria 
exciderunt. Nos, quibus codicem, unde ea manavit 
edilio. inspicere non licet, ea ex Chrysostonio 


** [g.. πω. 
*! Erat enim ejusmodi nola, quoniai non, poteram | assequi. nisi conjectura. 


* ἀνιγμένως, erat : in margine correcium. depre- 


restituimus : nam ex Latina interpretatione, et ex 
iis qu:€ sequuntur, patet, Theophylactum, hoc loco, 
sicut in plerisque aliis, ipsa Chrysostomi verba 
usurpasse. Editor Venelus. , 


515 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


516 


mortuos et vivificat. Quod si, ubi efficere cum po- A δξ μη πρὸς & ὀρώτησαν ol μαθηταὶ, ἀπεχρίθη 6 


testate oportet borrenda atque arcana, sicut Pater 
operatur: multo magis, ubi oportet scire. Longe enim 
majus est, mortuos excitare cum 12 pari et eadem 
cum Patre poteslate, quam diem scire. Sed cur ad 
ea, quz discipuli interrogabant, Christusnon respon- 
dit, sed dixit : Accipietis virtutem ? Respondens dixe- 
rat : Non est vestrum scire, et tunc subjunxit : sed 
accipietis virlutem. Etenim hzc dictio accessum 
quemdam, el, ut ita dicam, affluentiam Spiritus 
significat. Dicendum igitur de secta Phrygum, qui 
putant post. ducentos fere annos ab assumptione 
Christi Paracletum missum esse in mulieres, quas 
putant esse prophetissas, Priscillam et Maximillam, 
el in eum, qui eodem cum illis furore correptus 


Χριστὸς, ἀλλ' ἔφη , ὅτι, Λέψεσθε δύναμιν; Ἂπε- 
κρίθη εἰπών ΄ Οὐχ ὑμῶν ἐστι γνῶναι' xal τότε ἑπή- 
γαγεν, ἀλλὰ, Λήψεσθε δύναμιν. Καὶ αὕτη γὰρ d 
λέξις ἐπέλευσίν τινα, καὶ ἵν οὕτως εἴπω, ἐπίῤῥοιαν 
τοῦ Πνεύματος δηλοῖ. Λεκτέον οὖν τῶν Φρυγῶν τὴν 
αἴρεσιν οἱομένων που μετὰ διαχόσια ἕτη τῆς áva- 
λήψεως τοῦ Χριστοῦ πεπἐµφθαι τὸν Παράχλητον tv 
ταῖς γυναιβὶν, ἃς οἵονται προφήτιδας εἶναι, Πρι- 
σχίλλη καὶ Μαξιμίλλῃ, καὶ £v τῷ συμμανέντι ἀὐταῖς 
Μοντανῷ » τότε γὰρ λέγουσι πεπληρῶσθαι τὴν, 
Πέμφω ἡμῖν τὸν Παράκλητον, ἐπαγγελίαν. Διὰ τί 
δὲ, ὃ οὐχ Ἱρώτησαν, διδάσκει, ὅτι, Λήψεσθε δύναμιν; 
ὅτι διδἀσχαλός ἐστιν, ὁ μὴ, ἃ βούλεται ὁ μαθητὴς, 

ἁλλὰ συμφέρει μαθεῖν, διδάσχων. 5 


fuit, Montanum. Tunc enim aiunt przstitum esse illud promissum : Mittam vobis Paracletum. Sed 
cur id, quod sciscitati non eraut, docet, videlicet : Accipietis virtutem. Quia magister est, qui nou, 


qu: vult d.scipulus, sed, quie expedit scire, docet. 


Et eritis mihi testes et in. Hierusalem, et in tota B. Kal Σσεσθἐ po μάρτυρες Ev τε Ἱερουσααὴμ 


Judea Samariaque, et usque ad extremos fines 
lerra. 

Quoniam antea dixerat d : In viam gentium ne 
abieritis, el in civitatem Samaritanorum ne ingre- 
diamini, quia primum Judais verbum yrzdicari 
volebat, sed nuncin universum orbem terrarum 
predicationem diffundi oportebat : idcirco recte 
sane adjicit, et ait, Et in Judea οἱ Samaria ; de- 
inde, Et usque ad extremos fines terrae. Porro quod 
dicit : Eritis mihi testes, simul et adhortatio est, 
ellirma certaque prophetia : nam Usque ad οσίτθ- 
mos fines terrz przedicationem testatam reliquerunt. 

Vgns. 9. Atque hoc locutus, inspectaniibus illis, 
sublevalus est, εἰ nubes illum oculis eorum subduzil : 


Vens. 10. Et ut. abeunte. illo intentis oculis εα- 
lum contuebautur. 

lnspectantibus illis non surrexit, sed Inspectan- 
tibus illis sublevatus est, quoniam ne hic quidem 
quidquid res postulabat inspectio poterat prastare. 
Etenim resurrectionis finem quidem viderunt, 
priacipium autem non viderunt : et assumptionis 
principium quidem viderunt, fluem vero non vide- 
runt Quare ? Quia illic, cum ipse, qui resurrexerat, 
coram presens adesset, atque adeo loqueretur, et 
monumentum declararet eum non ibi esse, superva- 
. Cáàneum erat, principium videre : hic vero opus erat 
eliam scire finem. Non enim oculi assequi atque 
prestare poterant, ut ostenderent altitudinem at- 
que docerent, utrum in ipsum colum ascendisset, 
an etiam aliquatenus subvectus restitisset. Idcirco 
. angeli assistentes docent ea, quz per inspectionem 


non poterant comprehendi. Nubes autem excepit . 


eum : quia hzc signum est Dominicum, atque 
divinzx potestatis : nusquam enim aliqua alia pote- 
sias in nube apparet. Quamobrem etiam David de 
Patre dicit : 13 Qui ponit nubes ambulationem et 


4 Math. x, 5. 


καὶ ἐν πάσῃ τῇ Ἱουδαίᾳ καὶ Zapapsig, xal ἕως 
ἑσχάτου τῆς γῆς. 

Ἐπειδὴῇ ἔμπροσθεν ἔλεγεν * Εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ 
ἀπέλθητε, καὶ εἰς πόλιν Σαμαρειτῶν μὴ εἰσέλθητε, 
βουλόμενος πρῶτον τοῖς Ἰουδαίοις τὸν λόγον χηρυ- 
χθῆναι, vov δὲ λοιπὺν εἰς τὴν οἰχουμένην ἔδει τὸ 
xüpuypa χύθηναι , εὐλόγως οὖν προστίθησι xal 
φησι * "Ev τε Ἴουδαίᾳ xai Σαμαρείᾳ * εἶτα, Καὶ ἕως 
ἑσχάτου τῆς γῆς. Τὸ δὲ, Ἔσεσθέ pot µάρτυρες, ἅμα 
xai προτροπή ἔστι xal ἁδιάπτωτος προφητεία * 
Ἔως Υὰρ ἑσχάτου τῆς γῆς τὸ χήρυγµα διεμαρτύ- 
pavto. 

Καὶ ταῦτα εἰπὼν, β.λεπόγτων αὐτῶν ἐπήρθη 
xal vsgéAn ὑπέλαδεν αὑτὸν ἀπὸ τῶν óg0aAyor 
αὐτῶν. 

Καὶ ὡς ἁτενίζογτες ἧσαν, εἰς τὸν οὗρανὸν 
πορευοµέγου αὐτοῦ. 

Ἑλεπόντων αὐτῶν οὐχ ἀνέστη ^ Βλεπόντων δὲ 
αὐτῶν ἐπήρθη * Enel οὐδὲ ἐνταῦθα ἡ «ὄψις «b πᾶν 
ἴσχνσε * xai γὰρ τῆς ἀναστάσεως τὸ μὲν τέλος εἴδον, 
τὴν δὲ ἀρχὴν οὖκ εἶδον. xal τῆς ἀναλήψεως civ 
μὲν ἀρχὴν εἶδον, τὸ δὲ τέλος οὐχ εἶδον, διὰ τί»; "Oct 
ἐχεῖ παρέλχον ἣν τὴν ἀρχὴν ἰδεῖν, αὐτοῦ τοῦ &va- 
στάντος παρόντος, xol ταῦτα φθεγγοµένου καὶ τοῦ 
μνήματος δηλοῦντος, ὅτι οὐχ ἔστιν ἐχεῖ. Ἐνταῦθα 
δὲ χρεία μαθεῖν xal τὸ τέλος * οὗ γὰρ ἐξήρχουν οἱ 
ὀφθαλμοὶ δεἶξαι τὸ ὄψος, οὐδὲ διδάξαι πότερον εἰς 
αὐτὸν ἀνῆλθε τὸν οὑρανὸν, f| xal μέχρι τινὸς ἕστη. 
Διὰ τοῦτο ἄγγελοι ἐπιστάντες διδάσκουσιν, ἃ χατα- 
λαθεῖν οὐχ ἑνην διὰ τῆς ὄψεως. Νεφέλη δὲ αὐτὸν 
ὑπέλαδεν, ὅτι σὐμδολόν ἐστιν αὕτη Δεσποτιχὸν, xal 
θείας δυνάµεως * οὐδαμοὺ γὰρ ἄλλη τις δύναµις ἐπὶ 
νεφέλης φαίνεται. Διὸ xaX ὁ Δαθὶδ περὶ τοῦ Πατρὸς 
λέχει" 'O τιθεὶς νόφη τὴν ἐπίόδασυ αὐτοῦ; xol 
ἄλλως * * Ἐπὶ vspéAnc χούφης ὁ θεὸς κάθηται; 
xa µυρία ἄλλα. "Άλλως οὐδὲ τοῦτο εἰχῆ χαὶ ἁπλῶς 
πεποίηκεν. Εἰδὼς γὰρ ὁ Κύριος ὅτι ἐὰν ἁοράτων 


Varie lectiones et note. 


9$ (go. ἆλλοῦι. 


* 


511 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM.— CAP. I. 


518 


αὐτοῖς ἀναβῇ, ὡς xai κατέδη , μᾶλλον 6b, ὡς συγ- Α ascensionem suam, alque alibi : Super nubem levem 


κατέθη, οὔτε φαινομένου τοῦ Πνεύματος πιστεύεται, 
ὡς αὐτὸ ἐχεῖνό ἐστιν, Ó πρὺ ὀλίγων τούτων τῶν 
ἡμερῶν ἐπηγγείλατο αὐτοῖς πέμψειν * xol ἑαυτὸν 
οὐχ ἀπὸ τῶν οὐρανῶν ἐληλυθότα παρασχευάξειν 
ὑπονοεῖσθαι, xal ὅτι οὖτ' ἂν μετὰ ταῦτα ἄνωθεν 
χαλέσῃ Παῦλον * oUv' àv ἐχεῖθεν ἁἀποστείλῃ τὴν 
ἀχειρότευχτον Πέτρῳ σινδόνα, πιστεύοιτο, ὅτι αὐτὸς 
ταῦτα μετὰ τὴν ἀποφοίτησιν ποιεῖ τὴν σωματινὴν, 
ἀνέδη, Βλεπόντων αὐτῶν * ἀπὸ νεφέλης δὲ τῆς Παρ- 
θένου εἰς νεφέλην Ίλθε xal διἁ νεφέλης ἀνῆηλθεν, 
ὅποῦ Tfjv τὸ πρότερον. Τὸ δὲ, ὅπου fjv, μὴ τυπιχῶς 
ἐχδέχου, μήτε τὴν σάρχα ἀποθέμενον, ἄσαρχον 
ἔχειν, ὡς τὸ πρὶν, τὴν ἑαυτοῦ σαρχωθεῖσαν θεότητα, 


τώσεως ἐν τῇ αωματώσει, εἰς τὴν µεγαλοπρέπειαν 
τῆς ἀσαρχώσεως ἓν τῇ σαρχώσει * εἰς τὴν αὐτοῦπ- 
αρχτον τῆς ἀναλλοιώσεως αἐσαρχωμένης αὐτοῦ 


ἀξίαν, τῆς ἑχουσίου αὐτοῦ ταπεινώσεως * elg τὸ 


µηχέτι ἀνθρώποις συναναστρἐφεσθαι ὀφθαλμοφα- 
«ie, f συνανλίζεσθαι. 

ab se initium et subsistentiam habet  alterationis 
ejus atque spontanea 


cum iis atque contubernio utatur. 

Kal ἰδοὺ ἄνδρες δύο παρειστήκεισαν αὐτοῖς 
ἐν ἐσθητι ἀευχῇι 

Οἳ καὶ εἶπον * Αγδρες Γα.ιΛαΐοι, τί ἑστήκατε 
β.Ιέποντες"' εἰς τὸν οὐρανόν; οὗτος ὁ Incobvc, 
ὁ ἀνα.1ηφθεὶς dg' ἡμῶν εἰς τὸν ovparór, οὕτως 
ἐλεύσεται 0v cpóxor ἐθεάσασθε αὑτὸν πορευό- 
µεγον εἰς cóv obpavrór. 

Δειχτικῶς ἐχρήσαντο τῇ λέξει εἰπόντες * Οὗτος ὁ 
᾿Ἱησοῦς, ὁ ἀναληφθεὶς ἀφ᾽ ὑμῶν sl; τὸν οὐρανὸν, 
οὕτως ἐλεύσεται, ὃν τρόπον ἐθεάσασθε αὐτὸν mo- 
. ρενόμενον εἰς τὸν οὗρανόν. Οὐκ εἶπε *' δὲ, Ἀναλαμ- 
θανόμενον, οὐδὲ βαστακόµενον, ἀλλὰ, Πορευόμενον' 
εἰ γὰρ πρὸ τοῦ σταυροῦ ἐπὶ τῶν ὑδάτων ἑφέρετο, 
παθητιχὸν ἔτι xal βαρὺ περιχείµενος σῶμα ' μηδεὶς 
ἀπορείτω, εἰ μετὰ τὸ ἄφθαρτον αὐτὸ λαδεῖν, τὸν 
ἀέρα ἔτεμεν. Ἑλεύσεται δὲ, φησὶν, οὗ, Πεμφθήσεται. 
Οὕτως ἑλεύσετχι ’ τουτέστι μετὰ σώματος’ ὃ ἐπό- 
θουν ἀχοῦσαι' xal ὅτι πάλιν οὗτος «9 ἤξει ἓν τῇ 
χρίσει ἐπὶ νεφέλῃης. "Ανδρας δὲ αὐτοὺς χαλεῖ, τὸ 


ἀλλὰ τὸ, ὅπου ἣν, νόει pot, εἰς τὸ ῦψος τῆς ἆσωμα-. 


ac tewuem sedet. Deus, ac sexcenta alia. Alioqui 
ne hoc quidem liemere ac simpliciter fecit. Nam 
cum sciret Dominus, quod si non inspectantibus 
illis ascendisset, quemadmodum etiam descendi!, 
imo vero condescendit, fore, ut neque apparente 
Spiritu crederetur illum ipsum esse Spiritum, quem 
ante paucos illos dies eis promisisset se csse 
missurum : et occasionem suspicandi prebitum 
iri se non de ccelis descendisse : futurum item, 
ui neque si postea superne Paulum  vocasset, 
neque si illinc Petro sindonem non mauu factam 
misisset, crederclur ipsum hac post corporalem 
habitationem facere : ascendit, Inspectantibus illis. 
À nube autem Virginis in nubem venit, ac per 
nubem ascendit, ubi erat prius. Verbum autem, 
ubi erat, ne de loco accipias : neque, ut intelligas, 
illum deposita carne, carne carentem, ut prius, 
habere suam incarnatam deitatem : sed verbum, 
ubi erat, intellige mihi : In sublimitatem incorpo- 
ralitatis in. corporalitate : in eam, quas per se et 
carentiam, | incarnata illius dignitate, voluntaria 


humiliatione atque demissione ; in eam conditionem et statum, ut non 
ampiius (quod oculis apparere et judicari possit) cum omnibus conversetur, 


aut eodem domicilio 
Et ecce viri duo iis astiterunt. in vestibus albis. 


Vgns, 11. Qui etiam dixerunt : Viri Galilei, 
quid statis. celum coniuentes ? Hic Jesus, qui rece- 


c ptus est a vobis in celum, ita veniet, quemadmodum 


spectastis eum abeuntem in colum. 


Demonstrative usi sunt dictione, cum dicerent : 
Hic Jesus, qui receptus est a vobis in ccelum, ita 
veniet, quemadmodum spectavistis illum abeuntein 
in coelum. Non dixerunt autem, eum, qui recipitur, 
aut eum, qui portatur et vebitur : sed Abeuntem. 
Nam si ante crucem ferebatur super aquas, pati- 
bili etiam nunc et gravi obsitus corpore : nemo 
dubitet, an, posteaquam incorruptibile illud (corpus) 
accepit, aerem secuerit. Veniet autem, dixit : non, 
mittetur. Ita veniet : id est, cum corpore, quod 
audire desiderabant : et quod rursus sic venturus 
sit in judicio super nube. Viros autem illos vocat, 


ἑναργὲς τῆς ὄψεως δηλῶν * xal Yàp xal εἰς ἄνδρας D claram et evidentem significans inspectionem. Et- 


ἑαυτοὺς ol ἄγγελοι ἀχριδῶς ἑναπετύπωσαν, ὥστε 
ph πτοῆσαι. Δύο δὲ παρέστησαν ἄνδρες, ὅτι ἐπὶ δύο 
ἡ τριῶν μαρτύρων στόματος πᾶν ῥῆμα σταθῄσεται. 
Εἰπόντες δὲ, Tl ἑστήχατε βλέποντες εἰς τὸν οὐρανὸν, 
οὐχέτι εἴασαν αὐτοὺς προσκαρτερεῖν τῷ τόπῳ, xal 
προσδοχᾷν αὐτὸν ὄφεσθαι πάλιν ' ἀλλ ἐπέστρεφαν 
αὐτοὺς ἀπὸ τῆς θέας ἑχείνης ἐπὶ τὴν Ἱερουσαλὴμ, 
ἐπὶ τὸν τοῦ κτρύγµατος λοιπὸν σχοπὺν xal λόγον. 
Πανταχοῦ δὲ ἄγγελοι ὡς Δεσπότη ὑπηρετοῦσι, xal 
ἐν τῇ γεννήσει, καὶ ἐν τῇ ἀναστάσει, val ἓν τῇ 
ἀναλίψει ' χαὶ πρό γε τούτων, ὅτε ἐπιδημεῖν ἔμελλε 


enim figuras virorum angeli quoque absolutas sibi 
sumpserant et induerant, ne perterrefacerent. Cze- 
terum duo viri astiterunt : quoniam in ore duorum 
aut trium testium omne verbum consisteret. Porro 
cum dicerent, Quid statis coelum. intuentes, non 
amplius 144 sinebant eos in illo loco permanere, 
et sperare se rursus illum esse visuros : sed ab 
illo spectaculo Hierosolymam ad predicationis 
deinceps institutum ac rationem illos converterunt. 
Ubique autem angeli tanquam Domino ministrant, 
el in nativitate, et in resurrectione, et in assum- 


Varie lectiones et noto. 
** Codices vulgati habent, ἑμθλέποντες. 0 ἴσ. εἶπον. ** ἴσ. οὕτως. 





919 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


520 


Gone : et quidem antea, eum in mundum per car- A τῷ χόσμῳ διὰ σαρχός. Οὕτω δὲ ἐφαίνοντο ol ἄγγελοι, 


nem proditurus et versaturus esset. lta autem 
angeli apporebant, quemadmodum fieri poterat, ut 


illi ab hominibus viderentur. Porro, In vestibus ; 


Albis, quod dicit, aut puritatem angelorum signili- 
cat : aul eam, quam sancti apostoli accepturi 
erant, illuminalionem. Atque aliler ad. dictionem, 
Inspectantibus. Quoniain sciebat Douiinus corrupta 
mente preditos homines fore, qui se opponerent, 
ac dicerent, neque de caelo illum esse vel venisse , 
neque assumptum, in colum esse receptum , sed 
procul in aliquem locum situm extra orbem terra- 


ὡς δυνατὸν ἣν τοὺς ἀνθρώπους ἰδεῖν. Τὸ δὲ, 'Ev 
ἐσθῆτι λευχῆ, ἢ τὸ καθαρὺν τῶν ἀγγέλων σηµαίνει, 
ἢ τὸν μέλλοντα δοθήσεσθαι €* xol; ἁγίοις ἁποστόλοις 
φωτισμόν ' χαὶ ἅλλως εἰς τὸ, Βλεπόντων. Εϊδὼς ὁ 
Κύριος ὅτι ἑνστήσονται ἄνθρωποι πεφθαρµένοι τὸν 
νοῦν, λέγοντες µήτε ἀπ᾿ οὐρανοῦ εἶναι f| ἐληλνθέ- 
ναι Τὸ αὐτὸν, μήτε ἀναληφθέντα , el; οὐρανὰν ἀνα- 
ληφθήναι, ἆἁλλ 7! ἀπεχτοπίσθη εἴς τινα ἔξω τῆς 
οἰχουμένης τόπον, ὧν εἰσι xal οἱ τῆς Βιταλίου αἱ - 
ρέσεως ' κατ ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἀτενιζόντων αὐτῶν 
εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνελήλυθε. 


rum translatum : quorum de numero sunt qui Vitalis secte adlisrent : in conspectu illorum, cq 


lum oculis intentis contuentibus ipsis, ascendit. 

VERs. 19. Tunc reversi. sunt. Hierosolymam a 
monte, qui. vocatur Oliveti : qui prope ab Ilierusa- 
lem abest, iter (videlicet) Sabbati. 

Tunc, quando ? Cum audissent. Non enim susti- 
nuissent, nisi in alium illos adventum rejecissent. 
Videntur autem mihi hac etiam in Sabbato acci- 
disse : non enim ita δρα (μι, quod | intercedebat, 
edidisset : a monte, qui vocalur Oliveti, qui prope 
ab llierusalem abest iter Sabbati. Etenim definita 
erat longitudo itineris, quod in die Sabbati Judzis 
facere licebat. Nam Josephus quoque in vicesimo 
libro rerum antiquarum tradit ab Hierosolymis 
abesse stadia septem, atque etiam Origenes in 
quinto volumine, Iter Sabbati, inquit *, vium cu- 
bitorum erat. Ίππο vero. tabernaculum sanctum et 
arca tantum intervallum preoccupabat ac prace- 
debat ante castra, et ab tanto spatio collocabatur : 
quod spatium adorantibus tabernaculum sanctum: 
pedibus conlicere in Sabbato licebat, quod est 
milliare unum. 

εμας. 13. Et cum ingressi. essent, ascenderunt 
ἐπ cenaculum, ubi manere solebant Petrus et Jaco- 
bus, et Joannes εἰ Andreas, Philipgus οἱ Thomas, 
Bartholomeus εἰ Matheus, Jacobus Alphai εἰ 
Simon zeloles, et Judas Jacobi. 

Vrns. 44. Hi omnes unanimiter. perseverabani in 
precatione el oratione una cum mulieribus el 
Maria Maire Jesu, et una cum [ratribus illius. 


Recte mentionem fecit discipulorum : quoniam 
alius quidem prodiderat : alius 15 autem abne- 
gaverat : alius item non crediderat. Sed ostendit, 
quod, preterquam proditor, omnes erant salvi. 
Qui ergo dixit, Una cum Matre Jesu ? atqui dixit 
Joannes : Et ex illo tempore recepit eam discipulus 
in domum suam? Nequaquam contrarium est. 
Nam si ipse quoque discipulus una erat, nihil erat 
]uid vetaret etiam illam una adesse. Qui ergo Jose- 
phi mentionem hic non facit ? Quia mortuus erat. 
Nam si fratres crediderant, et aderant, qui ante 
saá:penumero non crediderant, multo magis ille, 


Τότε ὑπέστρεν'αν εἰς "IepovcaAtju ἀπὸ ὅρους 
τοῦ xa lovuévov 'EAauovoc* ὃ ἔστιν ἑγγὺς Ἱερου- 


B cadi Σαθθάτου ἔχον ὁδόν. 


Τότε, πότε, "Ότε fixoucav. Οὐ γὰρ ἂν ἠνέσχοντο, 


"εἰ μὴ εἰς ἑτέραν αὐτοὺς παρουσίαν ὑπερέθεντο. 


Δοχεῖ Bé pot xa ἓν Σαθδάτῳ γεγονέναι ταῦτα * οὗ 
γὰρ ἂν οὕτω τὸ διάστηµα εἶπεν ᾽Απὸ ὅρους, τοῦ xa- 
λουμένου Ἐλαιῶνος. 6 ἔστιν ἐγγὺς Ἱερουσαλὴμ * 
Σαθθάτου ἔχον ὁδόν. Καὶ γὰρ ὡρισμένον τὸ µΏχος 
τῆς ὁδοιπορίας ἣν, ὃ ἑξην βαδίζειν τοῖς Ἰουδαίοις 
ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Σαδθάτου. Ἱστορεῖ δὲ xai Ἰώσητ- 
πος ἐν τῷ εἰχοστῷ λόγῳ τῆς ἀρχαιολογίας, ἀπέχειν 
ἀπὸ Ἱεροσολύμων στάδια ἑπτά. Καὶ 'Opty£vr δέ 
φησιν iv τῷ πἐέμπτῳ στρώµατι  ἡ τοῦ Σαθθάτου 
60h; τριῶν πηχῶν ὑπῆρχε. Καὶ μᾶλλον dà ἁγία 
Σκηνὴ xai ἡ Κιθωτὸς τοσοῦτον διάστηµα προελάμ- 
6ανε τὴν παρεμθολῖν καὶ ἀπὸ τοσούτου δ.αστήµατος 
ἐἑσχήνου  ὃ διάστηµα ἑξῆν τοῖς προσχυνοῦσι τὴν 
ἁγίαν σχηνην βαδίξειν ἐν Za663:p* ὃ ἔστι µί- 
λιον ἓν. 

Καὶ ὅτε εἰση.ϊθον, dvééncar εἰς τὸ ὑπερῷο», 
οὗ ἧσαν καταµένοντες ὁ Πέτροςϊ" καὶ Ἰάχωδος, 
xal Ἰωάννης xal 'Ar?péac, Φίλιππος καὶ θωμᾶς, 
Βαρθο.ϊομαῖος xal Ματθαῖος, ᾽Ιάκωδος 'Adgalov 
καὶ Σίμων ὁ ζηαλωτής, xal ᾿Ιούδας Ιακώβου. 

Οὗτοι πάντες ἦσαν προσκαρτεροῦντες όμοθνυ- 
μαδὺν τῇ εὐχῃ * xal τῇ δεήσει, σὺν }υναιξὶ καὶ 


:Μαρίᾳ τῇ Μητρὶ τοῦ Ἰησοῦ, καὶ σὺν τοῖς dóg4- 


φοῖς αὐτοῦ. . 
Καλῶς ἐμνημόνευσε τῶν μαθητῶν * ἐπειδὴ ὁ μὲν 
προὔδωχεν ὁ δὲ ἠρνήσατο * 6 δὲ ἠπίστησε. Δ:ἴχνυσι 


D δὲ ὅτι, πλὴν τοῦ προδότου, πάντες σαν σῶοι. Πῶς 


οὖν λέγει, Σὺν τῇ Μητρὶ τοῦ Ἰησοῦ; χαίτοι sims * 
xal ἀπὸ τότε ἔλαδεν αὐτὴν ὁ μαθητὴς εἰς τὰ ἴδια ; 
οὐδαμῶς ἐστιν ἑναντίον * εἰ γὰρ χαὶ αὐτὸς ὁ μαθητὴς 
συνΏν, οὐδὲν ἣν τὸ χωλύον καὶ αὐτὴν συμπαρεῖναι. 
Πῶς οὖν τοῦ Ἰωσὴφ ἐνταῦθα οὐ μνημονεύει; "Ost 
τετελευτηκὼς ἣν. El γὰρ οἱ ἀδελφοὶ ἐπίστευσαν xal 
παρῄσαν, οἱ πολλάχις διαπιστήσαντες πρότερον, 
πολλῷ μᾶλλον ἐχεῖνος, εἰ ἔτι ἣν ἐν βίῳ, xol ἔπεπι- 
στεύχει, καὶ τοῖς τοιαύτης οὐχ ἀπελιμπάνετο 


Varic lectiones et note. 
** δοηῄσεται, erat, '* Ἠληλυθέναιιργαι, "! Videtur desiderari dictio, οὖν. "* In Vulgatis es^ 6 τε Πέτρος. 


7! [n vulgatis est, ^T, προσευχῇ. 


* Locus procul dubio corruptus. 


, 


531 
χηρείας 7^, 
δειάσας. 


ὁ µηδέπατε 


Καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις ἀγαστὰς Πέτρος 
ír µέσῳ τῶν μαθητῶν, εἶπεν ' Tv τε ὄχ.ος ὀνο- 
(ιάσζων ἐπὶ τὸ αὐτὸ, ὡς ἑκατὸν εἴκοσιγ' 

"Αγδρες dósAgol, ἔδει π.Ἰηρωθῆναι τὴν 1ρα- 
φὴν ταύτην, ἣν zposixs τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, 
ξιὰ στόματος Δαθὶδ περὶ Ιούδα, τοῦ }ενυµέγου 
ὁδηγοῦ τοῖς σν.1.λαθοῦσι τὸν "Incovr. 

'"Ότι κατηριθµηµέγνος ἦν σὺν ἡμῖν, xal δ.Ίαχε 
τὸν xAnpor τῆς διακονίἰας ταύτης. 

Ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις, tal; πρὺ τῆς Πεν- 
τηχοστῆς δηλονότι, ἀναστὰς Πέτρος, ὡς θερμὸς, 
χαὶ ὡς ἐμπιστευθεὶς παρὰ τοῦ Χριστοῦ ^iv ποί- 
zv, xal ὡς xopugalo;. "Opa δὲ αὐτὸν ἅπαντα 
μετὰ χοινῆς ποιοῦντα γνώμης, οὐδὲν αὔθεντι- 
κῶς, οὐδ' ἀπ᾿ ἐξουσίας * παραμνθεῖται δὲ αὐτοὺς καὶ 
ἀπὸ τῆς προῤῥήσεως, xal οὗ λέχει, ἣν Δαδὶδ 


; εἶπεν * ἀλλὰ, τὸ Ἱνεῦμα τὸ ἅχιον διὰ στόµατος 


Δαβίδ» εἶτα περὶ Ἰούδα τοῦ γενοµένου ὁδηγοῦ τοῖς 
συλλαθοῦσι τὸν Ἰησοῦν. "Opa xaX ἐνταῦθα τὸ φιλό- 
σοφον τοῦ ἀνδρὸς, πῶς διηγούµενος οὐχ ὑθρίξεε, 
οὐδὲ λέγει, τοῦ μιαροῦ καὶ παμμµιάρου * ἀλλ' ἁπλῶς 
τὸ γενόµενον δηλοῖ. Καὶ οὗ λέγει, ὅτι Ἰουδαῖοι ix- 
τήσαντο, ἁλλ', αὐτὸς ἐχτήσατο. εἰχότως. 'O γὰρ 
τίµηµα κχαταθδαλὼν, εἰ καὶ ἕτεροι οἱ Ἡγοραχότες 
εἴησαν ἵ5, αὐτὸς ἂν εἴη δίχαιος λογίζεσθαι χύριος 
αὐτοῦ yàp ἣν τὸ τίµηµα ' ἄχουε γάρ. 


Οὗτος μὲν οὖν ἐκτήσατο χωρίον àx μισθοῦ τῆς 
ἀδιχίας * καὶ πρηνὴς 16νόμενος Ἱ., ἐλάκισε ué- 
σως "! * xal ἐξεχύθη '* τὰ σπἈάγχνα αὐτοῦ. 

Kal γγωστὺν ἐγέγετο πᾶσι τοῖς κατοιχοῦσιν 
Ἱερονσαλήμ. 

Περὶ τῆς παρούσης δίχης, fjv ἔδωχεν Ἰούδας, 
ἀλλ) οὗ περὶ τῆς μελλούσης διαλέγεται ΄ τῶν γὰρ 
ἀσθενεστέρων αἱ φυχαὶ οὐχ οὕτω πρὸς τὰ μέλλοντα 
ἑώρων, ὡς πρὸς τὰ παρόντα. "Opa δὲ ὅτι οὐχ àv τῷ 
ἁμαρτήματε, ἀλλ ἐν τῇ τιµωρίᾳ τὸν λόγον ἐπῆρεν' 
o0 γὰρ ἑναπέθανε τῇ ἁγχόνῃ ὁ Ἰούδας, ἀλλ ἐπεδίω 
καθαιρεθεὶς πρὺ τοῦ ἀποπνιγῆναι. Καὶ τοῦτο σαφέ- 
στερον ἱοτορεῖ Παπίας ὁ Ἰωάννου μαθητὴς ἐν τῷ 
τετάρτῳ τῆς Ἐξηγήσεως τῶν Κυριαχῶν λόγων, λέγων 
οὕτω: Μέγα δὲ ἀσεθείας ὑπόδειγμα ἓν τούτῳ τῷ 
Χχόσμῳ περιεπάτησεν ὁ Ἰούδας, πρησθεὶς ἐπὶ τος- 
οὔτον thv cápxa, ὥστε μηδὲ ὁπύθεν ἅμαξα ῥᾳδίως 
διέρχεται, ἐχεῖνον δύνασθαι διελθεῖν * ἀλλὰ μηδὲ 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. I. 


922 


μηξαμοῦ «φανεὶς àv A si. adliuc in vita fuisset, el credidisset, et a tali 


cou non abfuisset, qui nunquam uspiam visus 
esL dubitasse. 

Vas. 15. Ei iu diebus illis cum surrexisset Petrus 
in medio discipulorum : et erat simul numerus capi- 
tum fere centum viginti : 

Vgns. 16. Viri frutres, inquit, oportet. impleri 
Scripturam hanc, quam praedixit Spiritus sanctus 
per os Davidis de Juda, qui (uit dux itineris iis, qui 
comprehenderunt Jesum : 

VgRs. 17. Quia in. numerum nostrum cooptatus, 
et adeptus erat sortem hujus ministerii. 

In diebus illis, videlicet, qui fuerunt ante Pen- 
tecostem, cum surrexisset Petrus : utpote ardens 
et anímosus : ut qui a Christo gregein fidei. sux 
commissum haberet, et tauquam 'princeps. Vide 
autem illum cuncta de communi sententia facicn- 
tem, nihil cum auctoritate atque potestate. Conso- 
latur autem illos ctiam 4 predictione : ac non di- 
cit, quam David locutus est, sed, Bpiritws 
Sanctus per os Davidis: deinde de Juda, qui fu. 
itineris dux iis, qui comprehenderunt Jesum. Vide 
etiam hie humanitatem et moderationem viri : ut 
rem narraus contumeliosis verbis non insultat , 
neque dicit, illo impuro, et omnibus modis impu 
TO : sed simpliciter id, quod ecciderat, exponit. 
Ας non dicit : Judei possederunt, sed : Ipse possc- 
dit, et recte, Nam qui pretium  depromit, etianisi 
alii mercati sint, equum fuerit, ut is dominus re- 


C putetur : ejus enim erat pretium. Audi enim : 


VERs. 18. Atque hic quidem possedit fundum ne- 
faria οί justa. mercede comparatup, et. suspensus, 
rupi! medius, el effusa sunt viscera ejus. 

Vgns. 19. Et notum factum est omnibus incolen- 
tibus Jerosolymam. 

De poa, quam in presenti szculo Judas susti- 
nuit, non de futura loquitur. Animi enim infirmio- 
rum non perinde futura atque prasentia specta- 
bant. Considera autem illum non a peccato, sed a 
pana occasione sumpta, orationem tollere et am- 
plificare. Non enim in laqueo 16 Judas mortuus 
est, sed supervixit demptus antequam suffocaretur. 
Atque id apertius tradit Papias discipulus Joannis 
in quarto libro ÉExpositionis Dominicorum verbo- 
rum, ubi ita dicit : Magnum exemplum impietatis 
in boe mundo Judas versatus est, cujus caro in- 
flammata adeo intumuit, ut ne qua plaustrum qui- 
dem facile traducitur, ille potuerit transire : at nc 


Varie lectiones et not&. 


1 Locu£ corruptus. Liueraadeo est obscurata. vetustate, ut miki constare non possit, utrum χηρείας, ut posui, 
an χορείας, quod magis mihi placet, scriptum sit, Nam si χηρείας velis legere, pro τῖς τοιαύτης, τῆς ταύτη: 
legere convenientus (uerit. '* εἴην, erat; ἴσ., εἶεν. '* Ita habet et vulgata, ei aliorum versio quos auclores, 

ui et auc interpretationis ez Mateo sumpseruntoccasionem. (ubi de Juda scriptum. exstat, καὶ ἀπελθὼν 

xfjy&ato, hoc cst, el ui recessit, laqueo se suspendit), ego quoque sequor, elsi haud ignoro dictionem πρηνὴς 
γενόμενος id apud bonos scriptores Grecos non solere significare ; nam πρηνῆς Ὑενόμενος, potius « pracipi- 
talus » significal quam suspensus. Utcunque sit ettam. hujus. scholii auctor significat, illum laqueo suspen- 
sum fuisse. '* Insulgatis est, &Váxnos, ab λαχέω, quod interpretes. secuti. ε« crepuit ». verterunt, Exem- 
plum, quo ego sum usus, admodum vetustum, ἑλάχισεν, liabet, ab λακίζω: quam lectionem atque. scripttt- 
ram ego »equor.. "* In vulgatis adjectum est, πάντα. 


l'ATRoL, Ga. CXXY. 17 


523 


THEUPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


*91 


ipsa quidem capitis illius moles solà. Nam palpebras A αὐτὸν µόνον τὸν τῆς χεφαλῆς ὄγχον αὑτοῦ. Τά μὲν 


oculorum illius in tantum intumuisse ferunt, ut ipse 
quidem lucem prorsus non videret, oculi vero ejus 
ne. per medici qui'em dioptram cerni possent : 
tanta altitudine ab externa superficie introrsus abs- 
cesserant : pudenda vero illius quavis re deformi 
fediora atque injucundiora ac majora appareront, 
per quiz& vermes sanie commisti ex Lolo corpore 
confluentes per ipsas solas, nimirum, necessarias 
partes corporis elaberentur. Post multas autem 
poenas εἰ eruciatus in. suo predio aiunt illum mor- 
tuum esse : atque ab. iis, qui juxta illam viam ha- 
bitant atque vereantur, fundum illum usque ad 
lioc tempus desertum, οἱ ab incolis vacuum esse : 
ad ne hodiernum quidem usque diem quemquam 
per illum locum posse transire, nigi nares manibus 
obturet, Tantus per carnem illius etiam in terram 
fluxus delatus est. Iloc solatium apostolis afferebat. 
Quemadmodum autem duds, ita Arii quoque hz- 
retiei inlestina diffusa suut. 

Adeo Νί appellalus sit. fundus ille lingua eorum 
vernacula, Aceldama, hoc est, predium sanguinis. 


Vgns. 90. Scriptum est enim in libro psalmorum: 
Fiat villa illius deserta, et non sit, qui habitel in ea, 
et pre[ecturam ejus accipiat alter. 


f Atque Judzi quidem hac appellatione ac notine 
vocaverunt illum fuudum, non propter hoc, sed 
propter Judam. Hic autem ad hoc traduxit eum, 
inimicos per nomen quod posuerunt, testes produ- 
cens. Porro illud membrum orationis : Fiat villa 
ejus deserta, de fundo hoc, et casa illius dictum 
est. lllud vero : Episcopatum, seu przfecturain il- 
lius accipiat alter, hoc est, principatum sacerdo- 
tii, Fiat villa illius deserta. Ecquid fuerit magis de- 
serium, quam sepulcrum, et sepulcrum commune? 
quod fundus ille evasit. 

Vkns. 21. Oportet igitur unum eorum virorum, 
qui nobiscum versali sunt omni tempore, quo Domi- 
nus Jesus ingressus et egressus est inler nos, 

Vgns. 22. Exorsus a baptismate Joannis ad eum 
usque diem, quo receptus est a nobis, una nobiscum 
testem fieri resurrectionis illius. 


Communicat (rem) cum illis, ne in 17 coniro- 
versiam deduceretur, et incidereut in contentionem. 
Idcirco etiam in exordio concionis dicebat : Viri 
fratres, oportet eligere ex vobis ; his verbis imulti- 
tudini judicium permiltens, simulque eos, qui cli- 
gerentur, venerabiles efficiens, el ipse evitans alio- 
rum ollensionem. Ac quod quidem fieri oporteret, 
quod proponebat, cuim ipse dicit, tum prophetam 
Lesdem prodacit. Ex quibua autem oportet ? Ex iis, 


150 βλέφαρα τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ φασι τοσοῦτον 
ἐξοιδῆσει, ὡς αὐτὸν μὲν χαθόλου τὸ qu μὴ βλέπειν’ 
τοὺς ὀφθαλμοὺς δὲ αὐτοῦ μηδὲ ὑπὸ ἰατροῦ διόπτρας ἵν 
ὁρθῆναι δύνασθαι ' τοσοῦτον βάθος εἶχον ἀπὸ τῖς 
ἔξωθεν ἐπιφανείας * τὸ δὲ αἶδοῖον αὐτοῦ πάσης μὲν 
ἀσχημοσύνης ἁηδέστερον xal μεῖζον φα[νεσθαι * φέ- 
ρεσθαι δὲ δι᾽ αὐτοῦ τοὺς ἐξ ἅπαντος ἳὸ τοῦ σώματος 
συῤῥέοντας ἰχῶράς τε xal σχώληχας εἰς ὕδριν δὺ 
αὐτῶν µόνον τῶν ἀναγχαίων. Μετὰ πολλὰς δὲ βασά - 
νους καὶ τιμωρίας, ἐν ἰδίῳ φασὶ χωρίῳφ τελευτή- 
σαντα, xal τοῖς ἐπὶ τῆς δ' ὁδοῦ, ἔρημον χαὶ ἀοίχητον 
τ) χωρίον μέχρι τῆς νῦν γενέσθαι ’ ἀλλ οὐδὲ µέχρ, 
τῆς σήμερον δύνασθαί τινα Exelvoy τὸν τόπον παρ. 
ελθεῖν, ἐὰν μὴ τὰς ῥῖνας ταῖς χερσὶν ἐπιφράξη 
τοσαύτη διὰ τῆς σαρχὸς αὐτοῦ xal ἐπὶ γῆς ἔχρυσις 
ἐχώρηδε. Τοῦτο παραμνθίαν τοῖς ἁποστόλοις ἔφερεν. 
Ὥσπερ δὲ διεχύθη τὰ ἔγχατα τοῦ Ἰούδα, οὕτω καὶ 
Δρείου τοῦ αἱρετιχοῦ. 


"ors κ.2ηθήγαι có χωρίον ἐχεῖνο τῇ ἰδίᾳ δια- 
AéxrQ αὐτῶν ᾿᾽Ακελδαμᾶ ἶι, τουτέσει χωρίον al. 
paroc. 

Γόγρααται yàp ἐν Bi6Aq ** VaAjor ' l'ey ηθήτω 
ἡ £xavAtc αὐτοῦ ἔρημος xàl μὴ ἔστω ὁ κατοικῶν 
ἐν αὐτῇ' xul τὴν ἐπισκοπχὴ» αὐτοῦ οάόμ " 
ἕτερος. 

Οἱ μὲν οὖν Ἰουδαῖοι «αύτῃ τῇ πρισηγορίφ 
ἐκάλεσαν αὐτὸ, οὗ διὰ τοῦτο, ἀλλὰ διὰ τὸν Ιούδαν ’ 
οὗτος δὲ εἰς τοῦτο αὐτὸ µετήγαχε, µάρτυρας φέρων 
τοὺς ἐχθροὺς δι᾽ ὧν ὠνόμασαν. Τὸ δὲ, Γενηθήτω ἡ 
ἔπαυλις αὑτοῦ ἔρημος , περὶ τοῦ χωρίου τούτου χαὶ 
τῆς οἰχίας αὐτοῦ εἴρηται. Τὸ δὲ, Thv ἐπισχκοπὴν 
αὐτοῦ λάδῃ ἕτερος, τοῦτο ἔστι, τὴν ἀρχὴν τῆς ἐς- 
poivre. Γενηθήτω fj ἔπανλις αὐτοῦ ἔρυμος. Tt 5c 
ἂν en ἐρημότερον τάφου , xal τάφου χοινοῦ ; ὃ τὸ 
χωρίον ἐχεῖνο Υέγονδ. 


Asi οὖν τῶν cvursA0órtor ἡμῖν ἀγδρῶν iv 
zuytl χρόνῳ, ἐν ᾧ εἰσῆ.θε καὶ ἐξῆ.1θεν ἐφ᾽ ἡμᾶς 
ὁ Κύριος Ἰησοῦς, 

᾽Αρξάμενος ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος ᾿]ωάννου, 
ἕως τῆς ἡμέρας, ἧς ἀνεήφθη dg' ἡμῶν, µάρευ, a 
τῆς ἀγαστάσεως αὑτοῦ γεγέσθαι σὺν ἡμῖν «ἕἔνω 
τούζω». 

Ἀνακοινοῦται αὐτοῖς, ἵνα μὴ τὸ πρᾶγμα τερι- 
µάχητον γένηται, xal εἰς φιλονειχίαν ἐμπέσωσι. 
Διὰ τοῦτο xal ἀρχόμενος τῆς δηµηγορίας ἔλεχεν, 
"Ανδρες ἁδελφολ, δεῖ ἐχλέξασθαι ἐξ ὑμῶν, τῷ πλἠθει 
την κρίσιν ἁπιτρέπων ' ἅμα τε τοὺς ἐκλεγομένους 
αἱδξσίμους ποιῶν, καὶ αὐτὸς ἁπαλλασσόμενος τῆς 
πρὸς ἄλλους ἀπεχθείας. Καὶ ὅτι μὲν ἔδει γενέσθαι, 
αὑτός τε λέγει, καὶ τὸν προρήτην εἰσάγει μάρτυρα. 
'Ex τίνων δὲ δεῖ; "Ex τῶν συνελθόντων duly àv 


αγ] lectiones et nota. 


Y9 6, ὅπτρας, scriptum erat. 
gatis est βιδλἰῳ. ** In. vulgatis, λάδο.. 


! Videtur locus esse mutilus. 


96 ἑξάπαντα, erüt..— *! τοῖς, erat. 9* In vuigalisest, ἀχελδαμά. — * Im vul- 


5825 


- 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. I. 


526 


mavit. χρόνῳ"' τοῦτο yàp ἀναγκαίως xai ὤφειλεν A qui. nobiscum in omni 4empore converasti sunt. 


εἶναι. Καὶ οὐχ εἶπεν, àx. τῶν ἐπιεικῶν τῶν σὺν 
ἡμῖν ' τοὺς ἄλλους γὰρ ἂν οὕτως ἰδόχει ὑδρίξειν * 
νῦν δὲ νῷ χρόνῳ 35 τὸ πρᾶγμα ἐπέτρεφε. Μάρτυρα 
&"c ἀναστάσεως αὐτοῦ γενέσθαι σὺν ἡμῖν ' ἵνα μὴ 
ἀχροτηριασμένος ᾗ ὁ τῶν μαθητῶν χορός. Τῆς &va- 
στάσεώς «noi: Ὑενέσθαι, οὗ τῶν ἄλλων μάρτυρα. 
Καὶ γὰρ ὁ ταῦτα ἀξιόπιστος φανεὶς μαρτυρεῖν, ὅτι 
ἐχεῖνος, ὁ φαγὼν χαὶ πιὼν ps0" ἡμῶν, καὶ στανρω- 
θεὶς, αὐτὸς ἀνέστη. εὐπαράδεκτος ἂν εἴη, ** πολλῷ 
xoi περὶ τῶν ἄλλων μαρτνρεῖν. Τὸ γὰρ ζητούμενον, 
fj ἀνάστασις Ἡν' λάβρα γὰρ αὕτη viyovs: τὰ δ' 
ἄλλα δήλα ἦν. 


Nam hoc fieri etiam necessario debebat. Ac nor 
dixit : Ex viris bonis ac probis, qui una nobiscum 
sunt. Nam ita visus esset alios afficere contumelia : 
nunc vero tempori rem permisit. Una nobiscum 
testem feri resurrectionis illius. Ne qua parte ca- 
reret, ei quasi mutilatus esset discipulorum cho- 
rus. Resurrectionis, non aliarum rerum gestarum 
fieri testem dicit oportere. Etenim si fides illius in 


. dubium non venerit, qui hzc pro testimonio dicat, 


Ille ipse qui nobiscum bibit et comedit, atque adeo 
crucifixus est, surrexit ; multo magis etiam de 
aliis testimonium dicens admittt atque probori de- 


bct. Nam id. quod quzrebatur'et in dubium veniebat, resurrectio erat. Clam enim acciderat: re- . 


liqua vero aperta et clara erant. 


Kal ἔστησαν δύο, Ἰωσὴφ, tóv xadobgervov ῃ 


ΛΒαρσαδθᾶν, ὃς ἐπεκ.]ήθη Ιοῦστος, xal Ματθίαν *', 


Kal προσευξάµενοι, εἶτον ' Zo, Κύριε, καρ- 
διογγῶστα πάντων, ἀνάδειξον ὃν ἑἐξελέξω ἐκ 
τούτων τῶν δύο. 

"Era Aa6siv τὸν wAüporv τῆς διακονίας ται- 
της xal ἁποστολῆς, ἐξ qc παρέδη Ἰούδας, πο- 
ρευθήναι εἰς τὸν τόπον τὸν ἴδιον. 

Kal ἔδωκαν xAnpovc ἀὐτῶν * καὶ ἔπεσεν ὁ 
κ.λῆρος ἐπὶ Ματθίαν * xal συγκατεγηφίσθη j6cà 
τῶν ὄνδεχα ἀποστόλων. 

Καὶ ἕστησαν δύο. Αιὰ τί μὴ πολλούς; "Iva. μὴ 
μείζων 35 ᾗ ἀθυμία Ὑένηται, μηδὲ εἰς πολλοὺς 
περιστῇ. Εὐχαίρως δὲ νῦν εὐχόμενοι Καρδιογνώστην 


Vrns 23. Et statuerunt duos, Josephum, qui το: 
cabatur Barsabas, qui cognominatus est Justus, et 
Matthiam. 

VgRs. 24. Et in. huic modum precati sunt Τα, 
Domine, qui corda omnium cognita habes, de;igna, 
uirum elegeris ex his duobus. 

Vkns. 25. Ul alteruter accipiat sortem et condi- 
tionem ministerii hujus et apostolatus : ex quo pre- 
tergressus excidit Judas, ut abiret in locum suum, 

VEgs. 20. Ei dederunt sortes eorum : et cecidit 
sors super Malthiam, et additus et ad numerum un- 
decim apostolorum. , 

Et statuerunt duos. Cur non multos? Ne major 
animorum consteruatio exsisterel, neu ad multos 
res redigeretur. Opportune autem nunc precantes 


καλοῦσιν. Εἶτα οὗ λἐγουσιν, "Εχλεξαι’ ἀλλ᾽, ᾿Ανάδει- C. Cardiognosten, id est cognitorem et censorem cor- 


ξον τὸν ἐχλεγέντα, εἰδύτες ὅτι πάντα παρὰ τῷ θεῷ 
xai «pb τῆς τῶν ἀνθρώπων ἑνθνμήσεως ὥρισται. 
Κλἢρον δὲ αὐτὸν πανταχοῦ χαλεῖ * ξειχνὺς τῆς τοῦ 
Θεοῦ φιλανθρωπίας τὸ πᾶν ὃν 57 καὶ τῆς ἐχλογῆς 99. 
xai ἀναμιμνήσχων αὐτοὺς τῶν παλαιῶν; ὅτι χα- 
θάπερ τοὺς Λευῖτας, οὕτω καὶ αὐτοὺς ἑαυτῷ ἔχλη- 
po3210*!, Τίνες δὲ ᾖσαν οἱ ἄνδρες ; Ἴαως τῶν μετὰ 
τῶν δώδεχα οἱ ἑδδομήχοντα, xal τῶν ἄλλων τῶν 
πιστευσάντων οἱ θερµότεροι καὶ ἐπιειχέστεροι * 
οἷος ἦν ἐξ αὐτῶν xat ὁ Ἰωσὴφ xat ὁ Ματθίας. Καλεῖ 
δὲ τὸν Ἰωσὴφ καὶ Βαρσαθᾶν καὶ Ἰοῦστον, ἴσως μὲν 
χαὶ διὰ τὰς bv αὐτοῖς ὁμωννμίας ' ἄλλως 6k καὶ 
μεταθολῆς βίου " ἴσως δὲ xal προαιρέσεως 1| ὀνο- 
µασία Tv. Τίνος δὲ ἕνεχεν Ἰάχωθδος τὴν ἐν Ἱεροσο- 
λύμοις ἐπισχοπὴν λαθὼν, οὐχ ἀπάρχεται τοῦ λόχου, 
ἀλλὰ Πέτρῳ παραχωρεῖ τὴν ὄτμηγορίαν;, "Oct ἐπι- 
ειχΏς fv: ὅτι οὐδὲν ἀνθρώπινον ἐφρόνουν, ἀλλὰ τὸ 
κοινῇ λναιτελοῦν ἑσχόπουν * xal γὰρ κἀχεῖνοι διὰ 
τὴν αὑτὴν αἰτίαν παραχωροῦσιν αὐτῷ τοῦ θρόνου * 
xai οὗ φιλονειχοῦσιν οὐδὲ ἐρίζονσι πρὸς αὐτόν. 
Πορευθῆναι εἰς τὸν τόπον τὸν ἴδιον. "Ίδιον τόπον 
καλεῖ, ὃν ἔμελλεν ἀξίως ὁ Ματθίας χατέχειν, Ὥσπερ 
γὰρ τοῦ Ἰούδα ἀλλότριος Υέγονε χαὶ πρὶν 3) ἐκεῖθεν 
ἐἑκπέσῃ, &q' οὗ τὰ τῆς Φφιλαργυρίας καὶ προδοσίας 


dis (Deum) vocant. Deinde non dicunt, Elige : sed, 
Designa electum, quia noverant omnia apud Deum 
eliam ante cogitationem horainum destinata esse. 
Sortem autein eam ubique vocat, ostendens totum 
negotium pendere ab humanitate Dei, et eumdem | 
auctorem esse electionis : simul commonefaciens 
eos rerum antiquarum, quod quemadinoduin. Le- 
vitas, ita hos quoque sibi sortitus sit, Quinam au- 
tem erant illi viri? Fortasse ex illis, qui cum duo- 
decim fuerunt septuaginta, et ex aliis, qui credi- 
derant, cateris ardentiores ac probiores, qualis 
erat ex illis etiam Joseph οἱ Matthias. 18 Vocat 
autem Josephuin etiam et Barsaban et Justin. For- 
tasse quidem eiiam propter ea, quie inler illos 
erant communia nomina : atque aliter etiam causa 
vite mutationis : [ortassis autem etiam instiluli erat 
illa nomenclatio, Sed cur Jacobus, quod episcopa- 
tum Hierosolymitanum acceperat, orationem non 
exorditur, sed Petro concionem permittit? Quia 
vir probus et modestus erat. Quia nihil humanum 
cogitabant et curabant, sed comimnunem utilitatem 
propositam habebant, JEtenim etiam illi propter 
eamdem ;causam ei solium concedebant, ct non 
contendebant, neque decertabant adversus illun. 


Varie lectiones et note. 


85 fg... τῷ κλήρῳ, sorti. ** Desiderari videtur. dictio, μᾶλλον, aut aliud quid. — ** In vulgatis, Μαθίαν. 
οὐ μεῖνον, erat. "* Io. fv. ** Locus mutilus videlur, «uem conjectura ductus φετιο. *' ἐκληρώσαντο, eral. 


o- 
5 


THEOPHYLACTI BUÜLGARLE ARCHIEP. 


523 


Ut abirct iu locum suum. Suum seu proprium lo- Α ἐνόσησεν, οὕτως ** ἴδιος Υέγονε τοῦ Ματθίου, καὶ 


cum vocat, quem Matthias ita, ut dignum el zquuim 
erat, obtentu:us erat. Quemadmodum enim Judas 
aliehus fuit, etiam prius, quam illinc excidissel, ex 
quo morbo, nimirum, ανα] atque proditionis 
laborare cepit : ita proprius fuit Matthize etiam 
prius quam illum obtinvisset, ex quo dignum sese 
prestitit tanto munere. Cur sortito potius cele- 
brant electionem ? Quia. nondum sese dignos exi- 
stimabant, qui per aliquod signum certiores fie- 
rent. Quin ctiam Spiritus nondum supervenerat in 
illos, neque opus erat, quia tantumdem valuit 
sors. Nani si, ubi neque precatio przcesserat, ne- 
que alicujus pretii homines erant, tantum valuit 
sors, propterea quod ex recto animo accidisset in 
Jona : longe potius bic. Atque aliter : Locum pro- 
prium. Unusquisque factis suis aut bonum sibi, aut 
malum conciliat ac parat locum. lloc igitur dicit, 
quod Judas abierit in illum locum malum, quem 
prodito Jesu sibi zificaverat. Non enim  nátura 
nobis loci aut boni aut mali sunt, sed factis nostris 
locum nobis exstruimus. lia obstetrices quoque 
Hebrzeorum Deum timentes, sibi domicilia sdifi- 
caverunt. [ta etiam impii audient : Ite in. lumen 
ignis vestri, et flammam quam excitastis. Voca- 
bulum locus multa signiflcat, atque inter cxtera 
etiam ordinem quemdam significat. Ita enim dici- 
mus locum episcopi, atque eliam prssbyteri scu 
Scnioris, atque etiam in contrario idem potest spe- 


πρὶν Ἡ τοῦτον χατασχεῖν, ào' οὗ ἄξιον αὐτὺν τῆς 
τηλικαύτης δωρεᾶς παρεσχεύασε. Τίνος ἕνεχεν xi- 
p^ue ** μᾶλλον τὴν ἐχλογὴν ποιοῦνται; "Orc οὕπω 
ἀξίους ἡγοῦντο ἑαυτοὺς εἶναι τοῦ διά τινος σηµείου 
μαθεῖν ' οὐ μὴν οὐδὲ τὸ Πνεῦμα ἣν ἐπελθὸν αὐτοῖς 
οὕπω. Οὐ δεῖ ** δὲ, ὅτι τοσοῦτον ἴσχυσε χλῆρος. Ei 
γὰρ ἔνθα οὔτε εὐχὴ, οὔτε ἀξιύλογοι. ἄνδρες, χληρος 
τοσοῦτον ἴσχυσε διὰ τὸ ἐξ ὀρθῆς γενέσθαι γνώμης 
ἐπὶ τοῦ Ἰωνᾶ, πολλῷ μᾶλλον ἐνταῦθα. Καὶ ἄλλως. 
Τὸν τόπον τὸν ἴδιον * ἕχαστος ἀφ' ὧν πράττει ἡ 
χαλὺν ἑαυτῷ, f] χαχὸν προξενεῖ τόπον. Τοῦτο οὖν 
φησιν ὅτι ἐπορεύθη Ἰούδας εἰς ἐχεῖνον τὸν τόπο". 
τὸν πονηρόν * ὃν τῇ προδοσἰᾳ τοῦ. Ἰησοῦ ἑαυτῷ ᾧχο- 
δόμησεν. Οὐ γὰρ χατὰ φύσιν ἡμῖν οἱ τόποι ἢ καλα 
f| xaxol * ἀλλ ἀφ' ὧν ποιοῦμεν, τόπον ἑαυτοῖς ἐγεί- 
ροµεν. Οὕτω χα) αἱ pata τῶν Ἑδραίων φοθηθεῖσαι 
τὸν Gzbv, ᾠκοδόμησαν ἑαυταῖς οἰχίας 35. οὕτω xal 
οἱ ἀσεθεῖς ἀχούουσι * Πορεύεσθε τῷ φωτὶ τοῦ πυρὸς 
ὑμῶν, καὶ τῇ φλογὶ f| ἐξεχαύσατε. [AIAYMOTY.] 
Ἡ τόπος φωνὴ πολλὰ σηµαίνει. Δηλοῖ πρὸς ἑτέροις 
xai τάξιν τινά ' οὕτω γὰρ λέγομεν τόπον ἐπισχόπου, 
ἁλλὰ xat πρεσθυτέρου * χαὶ ἐπὶ τὸ ἑναντίον τὸ αὐ.ὸ 
ἔστι σχοπεῖν , ἑκάστου bU ὧν πράττει τόπον ἴδιον 
ἑαυτοῦ ποιοῦντος. Οὕτω γοῦν τόπον τις ψευδοδιδα- 
σκά)λου xaV φευδαποστόλου σχἠσει, ἀλλὰ wai τυ- 
pÀv»ou χαὶ τῶν ἄλλων φαύλων. Ἐπεὶ νῦν xat Ἰούδας 
πύθῳ τῷ πρὸς ἀργύρια προαιρετικῷ συναρπαχεὶς, 
τὴν πρηδότου τάξιν εἴλετο, εἰχότως εἰς τὸν ἴδιον 


ctari, unoquoque actis suis locum sibi proprium et 6 τόπον πορεύεσθαι εἴρηται. ᾽Απολέσας ** γὰρ δι’ ὧν 


suum faciente. Sic igitur aliquis locum falsi ἆυ- 
ctoris et falsi apostoli adipiscetur, quinetiam ty- 


ἔπραξε τὸ εἶναι μετὰ τῶν ἁποστόλων, συνέταξεν 
ἑαυτῷ ἴδιον τόπον. 


rauni, et aliarum rerum malarum. Quoniam nune etiam Judas sponie sua desiderio pecunie atque 


avaritia 


ccrreptus, proditoris ordinem ac partes suscepit, recte in locum suum abire dictus est, 


Cum enim factis suis amisieset locum, ut esset una cum apostolis, construxit sibi proprium locum. 


19 CAPUT ii. 
Vzgns. 1. 
erant omnes simul in eo:ein loco. 


VERS. 2. Et factus est repente de coto sonus tan- 
quam ruentis flatus vehementis: el replevit totam 
comum ubi considebant. 

Vgns. 8. Et vise sunt. illis lingue quasi igneem, 
cua dispertiebantur, conseditque super unumquem- 
que eorum. . 

Vgns. 4. Et repleti sunt omnes Spiritu sancto, et 
ceperunt loqui diversis linguis, prout Spiritus dabat 
illis, ut cloquerentur. 

Quare, cum compleretur dics Pentecostes? Quia, 
quando falcem in messem iumwitiere oportebat , 
quando fruges colligere conveniebat, tunc falcem 
sermonis quoque adhibere cportebat : quemadmo. 
dum ctiam loco falcis Spiritus sanctus acutus 
advolabat. Et Cliristus ait : Messis quidem multa 
est: operarii autem pauei sunt, et alibi , Videte, 
inquit, agros : quia jam alii sunt ad messem. 


El cum compleretur. dies Pentecostes, 


ΚΕΦΑΛ. B'. 

Καὶ ἐν t cvpyzAnpovc0n( τὴν ἡμέραν τῆς 
Πεγτηκοστῆς, ἦσαν ἅπαντες ὁμοθυμαδὸν ἐπὶ 
τὸ αὐτό. 

Καὶ ἐγένετο ἄφνω éx τοῦ οὑρανοῦ xoc, 
ὥσπερ gepouévnc £vonc βιαίας * καὶ ἐπ.ήρωσεν 
ÓAor τὸν olxov, οὗ ἧσαν καθήµενοι. 

Καὶ ὤφθησαν αὐτοῖς διαµεριζόµεγαι vy Accca:, 
ὡσεὶ πυρὸς, ἑκάθισέ t€ ég' ἕνα ἕκαστον αὐτῶν. 


Καὶ ἐπ.1ἠσθησαν ἅπαντες Πνεύματος ἁγίου : 
xal fjpbavro JaJsiv ἑτέραις γώσσαις, καθὲς 
vo Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι. 

Διὰ τί ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν tic 
Πεντηχοστῆς ; "Oct, ὅτε τὸ δρέπανον ἐπιβάλλειν ἔδει 
τῷ ἀμητῷ, ὅτε τοὺς χαρποὺς συνάγειν ἐχρῆν, τότε 
xai τὸ δρέπανον ἐπιθάλλειν ἔδει τοῦ λόγου. Καθάπερ 
γὰρ " ἀντὶ δρεπάνου τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἑκονημένον 
ἐφίπτατο, Kal φησιν ὁ Χριστός" Ὁ μὲν θερισμὸς 
πολὺς, οἱ δὲ ἐργάται ὀλίγοι xal ἀλλαχοῦ * θεάσασθε 
τὰς χώρας, ὅτι λευχαί εἰσι πρὸς θερ.σμὸν ἤδη. Τὴν δὲ 


Varie lectiones «t noto. 


93 οὗτος, erat, 9* ἴσ. χληρω-ἡν.  ** fo. οὐδ ἔδει, 35 οἰκίαις, erat. 9* ἁπωλέσας, erat. " ἶσ. xal. 


522 


EXPOSITIO JN ACTA APO3TOLORUM. — CAP. IT. 


$20 


ἀπαρχὴν λαδὼν, αὐτὸς ἀνήγαγε πρότερος: αὑτὸς À Porro primitias acceptas ipse obtulit primus: ipso 


ἐπίδα)λε τὸ δρέπανον πρότερος. Auk τί δὲ Ev τῷ συµ- 
π)ηραῦσθαι; Ὅτι ἑορτῆς πάλιν οὔσης, ἔδει ταῦτα ve- 
νέσθαι: ἵνα οἱ παρόντες τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ, οὗτοι 
καὶ ταῦτα ἴδωσι. [ΣΕΥΗΡΟΥ.] Διαμεριζόμεναι γλῶσ- 
σαι ὦτεὶ πυρός. Παθὼν γὰρ ὁ θεὸς σαρχὶ τὸ ἐχούσιον 
πάθος, xal ἀναστὰς £x νεχρῶν, συνανέστησεν ἑαυτῷ 
τοὺς τῇ ἁμαρτίᾳ νενεχρωµένους ἡμᾶς, χαὶ τὸ τοῦ δια- 
62.00 κράτος κατέλυσε. Διὰ τοῦτο µέχοι τῆς Πεντη- 
κοστῆς, εἰς γην οὗ χλινόµεθα προσευχόµενοι , κατὰ 
τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν φάλλοντες * Αὐτοὶ συνεποδίσθησαν ** 
x.Y ἔπεσον * ἡμεῖς δὲ ἀνέστημεν xal ἀνωρθώθημεν. 
Ἐν 65 πυρίναις γλώσσαις τοῦ Πνεύματος ἐπιφανέν- 
τος ἡμῖν, γόνυ κάμπτομεν, τῆν θέαν οὗ φέροντες * 
καὶ δηλοῦντες ὅτι διὰ τοῦ Πνεύματος τὴν ἐν Τριάδι 


faleem immisit primus. Quare, eum conpleretur 
dies Pentecostes ? Quia, cum rursus essel dies 
festus, hzc fieri oportebat: ut, qui adfüerant 
cruci Christi, illi etiam hzc viderent. Lingug 
quasi igneze, qux dividerentur. Nam cum Christus 
carne passus esset voluntarium supplicium, οἱ a 
mortuis resurrexisset, una secum nos, qui peccato 
quasi mortificati et morti destinati eramus, exei- 
tavit, et imperium diaboli evertit. Idcirco usque ad 
Pentecosten, precantes humi non procumbimus 
adversus inimicos nostros psallentes: lili irretiti 
sunt et occubuerunt ; nos autem excitati sumus 
οἱ erecti. Sed posteaquam igneis linguis Spiritus 
nolis apparuit, genuflectimus, spectaculum non 


τελείαν προσχύνησιν µεμαθήχαμεν. Πνεῦμα γὰρ ὁ B ferentes, atque significantes per Spiritum. perfe- 


Ocó;* καὶ τοὺς προσχννοῦντας αὐτὸν bv πνρεύματι 
γαὶ ἀληθείᾳᾷ δεῖ προσχυνεΐν, [ZETHPIANOY.] Ἐν 
τῇ ἡμέρᾳ τῆς Πεντηχοστῆς f) τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἐπιροίτησις γέγονε διὰ τήνὸς τὴν αἰτίαν, Ἐν τῇ 
ἡμέρᾳ τῆς Πεντηκοστῆς, κατὰ τὴν Παλα:ὰν Διαθῆκην, 
ἐδόθη νόμος. Ἐχρῆν οὖν καθ fjv ἡμέραν ἐδόθη νόμος 
διὰ πλαχῶν, xav' αὐτὴν δοθΏναι τὴν νοµοθεσίαν τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος, οὐκ ἐν πλαξὶν, ἀλλ᾽ ἓν χαρδίαις 
γραφοµένη». Tf ἡμέρᾳ τῆς Πεντηχοστῆς 6 Aa 
ἑδέξατο νόμον ἐν τῇ ἐρήμῳ Σινᾶ * τῇ ιδ γὰρ ἡμέρᾳ 
τοῦ πρὠτου μηνὺς, τοῦ χατὰ σελήνην ἀριθμουμένου, 
ἐξήλθον οἱ υἱοὶ Ἰσραἡλ ἐξ Αἰγύπτου, ὅτε τὸ "AQu- 
pov ἐπετέλησαν καὶ τὸ τοῦ Πάσχα µυστήριον. 'Anb 
τῆς ιδ’ φήφισον τὸ τοῦ μηνὸς ἀναπλήρωμα, τουτέστιν 
ἡμέρας ιζ τοῦ δευτέρου μηνὸς τοῦ τρίτου, fj Πεν. 
τηχοστὴ "* τῇ ἑορτῇ τῶν ᾿Αξζύμων τοῦ Πάσχα. 
Απὺ οὖν τῆς 4 ἕως τῆς Υ’ τοῦ τρίτου μηνὺς γἱ- 
νονται ἡμέραι v. Διὰ τοῦτο λέχει * Καὶ ἐγίνετο ἐν 
τῷ τρίτῳ μηνὶ, ἐξελθόντων αὐτῶν ἐκ τῆς Αἰγύπτον, 
εἶπε Κύριος πρὸς Μωσῆν ' Κατάδηθι, ἁγίασον τὸν 
λαὸν σήμερον xax αὕριον * τῇ νεοµηνίᾳ αὐτῶν λαλεῖ, 
χαὶ τῇ Υ’, φησὶ, φανῄσεται Κύριος ἐπὶ τὸ ὄρος Σινᾶ. 
"δει οὖν γαθ᾽ ἣν ημέραν ἐδόθη ὁ παλαιὸς νόμος, 
γατ᾽ αὐτὴν δοθηναι xal τὴν τοῦ Πνεύματος χάριν. 
Ὥστερ γὰρ  Σωτὴρ µέλλων ἐπιτελεῖν τὸ ἅγιον 
πάθος xai οὐκ ἠνέσχετο ἄλλῳ χαιρῷ ἑαυτὸν ἐχδοῦναι 
τῷ πάθει, ἀλλὰ καθ) ὃν καιρὸν ἐθύετο τὸ πρόδατον , 
ἵνα αὐτῷ τῷ τύπῳ συνάΨῃ τὴν ἀλήθειαν, οὕτω καὶ 
1j τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου ἑπιροίτησις ούχ Ἠνέσχετο 
ἄλλῳ xatpip δοθῆναι, f| καθ) ὃν καιρὸν ἑδόθη νόµος * 
ἵνα δειχθῇ ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον καὶ τότε ἐνομο- 
0£znos, καὶ νῦν νομοθετεῖ. Ἐδόθη μὲν οὖν νόµος iv 
τῇ Παλαιᾷ κατὰ τὴν ἡμέραν τὴν ν, μετὰ δὲ τὸ ἑλ- 
θεῖν αὐτοὺς εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας, τοῦτο ἣν αὖ- 
τοῖς τῆς ἑορτῆς σύμθολον’ ἁπαρχῆς τῶν νέων χαρπῶν 
xai δραγµάτων νέων σταχύων προσεφἑρετο τῷ θεῷ. 
"Hy δὲ ἐχεῖνο σύμδολον ταύτης τῆς ἑορτῆς. Ἐπεὶ γὰρ 
ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς Πεντηχοστῆς τῶν νέων καρπῶν 
ὁράγµα ! συνήγετο, χαὶ ὑπὸ µίαν ὅψιν συνῄρχοντο 
ὃ Ππρηµένοι, ἔμθλλε δὲ xazà τὴν ἡμέραν ταύτην ἀπὸ 


ctam et absolutam nos didicisse Trinitatis αἀογοιίο-- 
nem. Spiritus enim Deus est: οἱ adorantes illum 
in Spiritu οἱ veritate oportet adorare. In die Pen- 
tecosles accessus sancti Spiritus accidit. ob liauc 
causam, [n die Pentecostes, ut babetur in γειοτὸ 
Testunento, lex data est. Conveniebat igitur, quo. 
die data est lex in tabulis lapideis, eodem die 
sancü Spiritus legem promulgari', quz non in 
tabulis lapideis, sed in cordibus scribitur. In dio 
Pentecostes populus accepit legem in deserto Sina, 
Nam decimo quarto die primi mensis, cujus nuine- 
rus juxta cursum lun: inibotur, egressi sunt filii 
Israel ex Egypto, cum infermentato pane usi 
essent, et mysterium Pascha celebrassent. 90 Ab 
decimo quarto die numera mensis completionem, 
id est, dies decem et septem: secundi mensis dies 


Ariginta : deinde treis mensis tertii. Pentecoste 


die festo azymorum Paschie. Igitur a deciuio quarto 


' usque ad tertium tertii. mensis, exsistunt. dies 


quinquaginta. Idcirco dicit : Et accidit in. meuse 
tertio, egressis illis ex Egypto, dixit Dominus ad 
Mosen: Descende , sanctifica populum hodie ct 
cras: de novilunio illorum dicit: et die tertio, 
inquit, apparebit Dominus in monte Sina. Oporte- 
lat igitur quo die dala est vetus lex, eo dari Spi- 
ritus quoque gratiam. Quemadmodum enim etiam 
Servator sanctum supplicium subiturus, non alio 
tempore sustinu:t sese dedere ad supplicium, quam 
quo tempore anni agnus immolabatur, ut ipsi 
figura conjunger?t veritatem: ita Spiritus quoque 
sancti accessus non alia tempestate dari voluit, 
quam qua tempestate dala est lex , ut ostendatur,. 
Spiritum sanctum et. tunc legem tulisse, et nunc 
legem ferre. Atque in Veteri quidem Testamento. 
lex data est die quinquagesimo: sed postquam 
vencrunt iu terram promissam, hoc erat eis feria- 


, rum signum. De primitiis novorum fructuum, ct 


de manipulis novarum spicarum Deo fiebat oblatio. 
Erat autem. illul signum hujus diei festi. Nam 
quoniam in die Pentecostes novorum (fructuum 


Vario lectiones et nota. 7 


*! συνεποδίστησαν erat. ** Locus corruptus videtur et mutilus. 


! Tg. , δράγµατα. 


531 


THEOPHYLACTI BULGARL£E ARCHIEP. 


932 


manipali eogebantur, εἰ sub unum aspectum con- A παντὸς ἔθνους τῶν * ὑπὸ τὸν οὐρανὸν ἐκ διαφόρων 


veniebant divisi atque dlversi, futurumque erat, 
ut hoc die ex omni natione diversarum gentium, 
quz sub colo sunt, in unum manipulum pietatis 
conventus fieret, qui per apostolicam orationem 
Deo offerretur : pro futuri figura instituit manipu- 
tuni spicarum, ut. presiguificaret manipulos ani- 
maermn, qui οχ diversis quidem regionibus sume- 
rentur, una autem in primitias Deo offerrentur. 
Quare non sine signis, quz? sensu percipiuntur, 
Spiritus accidit accessus ? quia, si boc etiam facto 
dicebant, Vino repleti sunt: si hoc factum non 
esset, quid non dixissent? Non simpliciter autem 
sonitus factus est, sed de calo, atque etiam 
repentinus, quo magis excitarentur, tanquam 


ἐθνῶν εἰς Bv δράγµα εὑσεθείας δσυνέρχεσθαι ' χαὶ 
διὰ τοῦ ἀποστολικοῦ λόγου τῷ Βεῷ προσαγαγέσθαι 5, 
προετύπωσε τὸ δράγµα τῶν ἁσταχύων * fva προερ- 
μηνεύσῃ τὰ δράγµατα τῶν φυχῶν, τῶν Ex διαφόρων 
μὲν χωρῶν ἐχλαμθδανομένων, tl; µίαν 65 ἀπαρχην 
σταχύων τῷ Oc προσαγοµένων. Mà τί μὴ χωρὶς 
συµθόλων αἰσθητῶν ἡ τοῦ Πνεύματος Υέγονεν ἐπι- 
φοίτησις; "Οτι, εἰ χαὶ τούτου γενοµένου ἔλεγον, 
ὅτι ΤΓλεύχους µεμεστωμένοι εἰσίν' εἰ pt τοῦτο 
ἐγένετο, τί οὐκ ἂν εἶπον ; Οὐχ ἁπλῶς δὲ χος Υέγο- 
νεν, ἀλλ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, χαὶ τὸ αἰφνίδιον δὲ, εἰς 
τὸ μᾶλλον δ.αναστῆναι αὐτοὺς, ὥσπερ φεροµένης 
πνοῆς βιαίας. Πολλὴν xat σφοδρὰν τὴν ῥύμην λέγδι 
τοῦ Πνεύματος * xal πᾶντας ἐχεῖσε συνδραμεῖν xax 


ruentis et ingruentis flatus violenti. Magnum οἱ D συνελθεῖν ἑποίησε. Καὶ ἐπλήρωσεν ὅλον τὸν oixov. 


vehementem impetum Spiritus dicit : qui efficit, ut 
omnes illa concurrerent et convenirent. Et reple- 
vit, etc. Totam domum replebat, ut ostenderetur 
donum non quibusdam particulariter ac speciali- 
ter, sed toti corpori Ecclesi: datum esse. Domus 
enim mundi signum erat, quemadmodum € etiani 
piscina fuit aquas, hoc autem affluentie et vehe- 
mentia signum. Νου ignis autem domum replevit. 
Metu namque perculsos fngasset. Sed, quod mira- 
bilius est, ipse lingus dividux bh, qus super 
unumquenique consederunt. Pulchre autem dicit, 
dispertita, 911 ut scias, eamdem esse efficientiam, 
«qus a Paracleto missa est. Pulebre sane dicit, 
quasi ignes, ct, tanquam flatus, ne quid, quod 
sensu percipi possit, de Spirita cogites ct imagi- 
neris. Non igitur simpliciter ventus crat, aut 
ignis, sed Spiritus sanctus, qui illic apparebat. 
Vide autem, quod quando Joanni quidem oporte- 
bat Spiritum notum fieri, conveniebat tanquam 
ignem. Conseditque super unumquemque eorum. 
Id est, mansit apud illos, et requievit super illos. 
Sedere enim stabilitlatis et manendi significatio- 
nem habet. Super quos autem Spiritus sedit? 
Super duodecim apostolos duntaxat, an super illos 
centum viginti? videlicet super omnes. Non enim 


simpliciter ac temere Petrus prophetam produxit, 


cum diceret : Et eril in extremis diebus, effundam 
de Spiritu meo super omnem carnem. Et non sim- 
pliciter aeceperunt, sed repleti sunt. Et, omnes, 
inquit. non apostoli soli. Observa autem : ,cum 
incumberent orationi ac precationi : cum dilectione 
preediti essent : tunc Spiritus accedit. Sed cur in 
specie ignis apparuit? Ut ostenderct se ejusdem 
esse naturae cum illo, qui super rubum visus est 
in specie ignis. Ac sedit quidem super caput, verum 
totus homo repletus est. Videbatur enim super 
eaput illorum ignis, non comburens, sed sanctiíl- 


Tbv οἶχον ὅλον ἐπλήρου, ἵν ἡ δωρεὰ δεδομένη δξιχθῇ 
ph μεριχῶς τίς ἐστιν *, &XX Op τῷ τῆς Ἐκκλη- 
cla; πληρώματι. Ἡ οἰχία γὰρ τοῦ χόσµου αὔύμθολον 
ἣν, καθάπερ γὰρ 9 χολυµδήθρα γέἐγονεν ὕδατος * τῆς 
δαψιλείας δὲ τοῦτο τεχµήριον καὶ τῆς σφοδρότητος. 02 
τὸ πῦρ δὲ τὸν olxoy ἑπλήρωσεν ' ἐξέστησε γὰρ àj- 
ἀλλ', 6 τι θαυμασιώτερον, τὸ διαµερισθΏναι καὶ ἐφ᾽ 
ἕνα ἕκαστον αὐτῶν ἐπικαθίσαι. Καλῶς δὲ φησι, δια» 
µεμερισμέναι. ἵνα µάθῃς, ὅτι ἑνέργειά ἐστιν ἡ 
αὐτὴ ἀπὸ τοῦ Παραχκλήτου πεμφθεῖσα. Καλῶς οὖν 
φησι, ὡσεὶ πυρός ' xai χαθάπερ mvonc* (va ph 
αἰσθητόν τι περὶ τοῦ Πνεύματος νοῄσῃς. Οὐχ ἄρα 
ἁπλῶς ἄνεμος jv, οὐδὲ πῦρ, ἀλλὰ τὸ ἅγιον Πνεῦμα 
ἐνταῦθα ἐπιφαινόμενον. Σκήπει δὲ ὅτι ὅτε μὲν Ἰωάννη 
ἔδει * τὸ Πνεῦμα γνωρισθῆναι, ἐχρην, ὡσεὶ mop Ἱ. 
Ἐκάθισέ τε ἐφ᾽ ἕνα ἔχαστον αὐτῶν. Τοὐτόστι' παρ- 
ἐμεινεν, ἑπάνεπαύσατο. Tb γὰρ καθίσαι τοῦ ἑδραίου 
σημαντιχὺν xal τοῦ μεῖναι. Ἐπὶ τίνας δὲ ἐχάθισε 
*b Πνεῦμα, ἐπὶ τοὺς ιβ µόνον, & ἐπὶ τοὺς px'; 
Δηλονότι ἐπὶ πάντας. Οὐ γὰρ ἂν ἁπλῶς παρήγαγε 
τὸν προφήτην ὁ Πέτρος λέγων : Kal ἔσται ἐν ταῖς 
ἔσχάταις ἡμέραις , ἐχχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός µου 


Emi πᾶσαν σάρχα. Kal οὐχ ἁπλῶς ἔλαδον, ἁλλ᾽, 


ἐπλήσθησαν ' xal ἅπαντες, φησί» ' οὐχ οἱ ἁ πόστολοι 
µόνον. Σχόπει δὲ, ὅταν προσχαρτερὼσι τῇ προσευχῇ 
καὶ τῇ δεήσει, ὅταν ἀγάπην ἔχωσι, τότε τὸ Πνεῦμα 
παραγἰνεται. Διὰ cL δὲ ἐν εἴδει πυρὸς ὤφθη ; Ἵνα 
δείξη. ὅτι τῆς αὐτῆς ἐστιν οὐσίας τοῦ ὀφθέντος * ἐπ 


D τῆς βάτου ἐν εἶδει πυρός. Καὶ ἑἐχάθισε μὲν ἐπὶ τὴν 


κεφαλὴν, ἀπὸ δὲ τῆς χεφαλῆς ἐἑπληρώθη ὁ ἄνθρωπος 
ὅλος ' ἣν γὰρ ἰδεῖν ὑπὲρ τῆς χεφαλῆς αὐτῶν πῦρ, οὗ 
καΐον, ἀλλ ἁγιάζον καὶ χαταλάμπον. Διὰ τί δὲ τὰς 
γλώσσας οὐκ ἐπὶ τοῦ στόματος, ἀλλ ἐπὶ τῆς χεφα- 
λῆς ἑδέξαντο; Obx εἰς τὴν γλῶσσαν, τουτέστιν εἰς 
τὸ τῆς φύσεως ὄργανον ἐδόθη τὸ Πνεῦμα ' ἵνα μὴ νο- 
μισθῶσιν ix. τῶν ἰδίων λαγόνων xal ἐκ τοῦ ἰδίου 
στόματος προφέρειν à μὴ εἶχον ' ἁλλ' ὥσπερ εἰς 


Varia lectiones et note. 


! την, erai. 


3 «ροσαγαγέσθαι erat, * ἴσ., ctolv.- 5 ἴσ., xat. 


6[σ. εἶδε. 7? Locus valde corruptus et 


mulilus. Hoc enim velle dicere vidétur : « Quando Joannes quidem vidit Spiritum, vidit tanquam columbam : 


apcstolis autem illum. apparere oportebat in specie ignis ; » atque ita multa defuerint. 


aut, τῇ τοῦ ὀφθέντος. 


6 Locus corruptus valde οἱ mutiíus. 


6 [σ. τῷ óg061^1 


h {ουκ item. corrup'us. 





933 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. II. 


δέ 


οὐρανὺν τὰ ὕδατα λαµθανόµενα, τὰς κορυφὰς τῶν A cans et illuminans. Cur item linguas won in ore, 


ὀρέων καταλαμθάνουσι , xal ἀπὸ τῶν ὑψωμάτων ἐπὶ 
τὰς φάραγγας χαταφέρονται ' οὕτω τὴν κορυφὴν, 
ὡς ὅρος χαταλαμθάνουσα fj τοῦ Πνεύματος χάρις, 
ἐπεχορήγησε λοιπὸν ἀπὸ τῆς χορυφῆς τῷ ἐγχεφάλῳ, 
εἶτα τῷ στόματὶ xal τῇ xapbla, xai ὅλον δι ὅλου 
τὸν ἄνθρωπον ἐπλήρωσεν àmb τῆς κεφαλῆς. Διὰ τί 
6: πάλιν ἐπὶ τὴν χεφαλήν; Ἐπειδὴ οἱ ἀπόστολοι 
ἐχειροτονοῦντο τῆς οἰχουμένης διδάσχαλοι. Χέιρο- 
τονία δὲ ἁπλῶς οὐ Υίνεται, εἰ μὴ ἐν τῇ χεφαλῇ. 
Τὸ οὖν τὰς γλώσσας ἐπὶ τῶν κεφαλῶν εἶναι δείχνυόε 
χειροτονίας σχῆμα. Ὑπὲρ τῆς χεφαλῆς γὰρ τίθεται 
ἡ χειροτονία. καθὼς xal ἕως νῦν ἐκράτησε τὸ 
πρᾶγμα. Ἐπειδὴ yàp ἁόρατός ἐστιν Ἡ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος ἐπιφοίτησις, ἐπιτίθεται τῇ χεφαλῇ τοῦ 
μέλλοντος χειροτονεῖσθαι ἀρχιερέως τὸ Εὐαγγέλιον, 
καὶ ὅταν ἐπιτεθῇ, οὐδὲν ἄλλο ἔστιν ἰδεῖν, f] γλῶσ- 
σαν πυρὸς, ὀπικειμέάνην τῇ χεφαλῇ γλῶσσαν, διὰ τὸ 
χήρυγμα nube, διὰ τὸν λέγοντα ' Πῦρ ᾖ.1θον βα.1εἴν 
ἐπὶ τὴν γῆν. 00x εἶπε δὲ, ἠδράσθη, fj κατήντησεν, 
ἀλλ᾽, ἐχάθισεν, οὐδὲ, ἐπεπόλασεν, ἆλλ᾽, ἐχάθισεν ἐπ- 
άνω” ἵνα δείξῃ ὅτι πᾶς ἀν]ρ δεχόμενος λειτουργίαν, 
θρόνος ἑἐστὶ θ:οῦ. Καὶ ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώ:- 
σαις. Ἡ τοῦ θεοῦ χάρις ᾠχονόμησεν ἀπ᾿ ἀρχῆς τοῖς 
&zostólot; ἔμπρακτον εἶναι «5v λόγον. Τίς γὰρ χρεία 
ἦν xnpóxtv, τῶν ἀχουόντων οὐκ ὄντων; Ἐπεὶ οὖν 
ἐχρην τὴν ἀπαρχὴν τῶν ἐθνῶν ἐξ αὐτῶν τῶν προοι” 
µίων τάξιν λαθεῖν, ἑπάχει ὁ συγγραφεὺς, Καὶ ἤρξαντο 
λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις. Τίνος δὰ ἔνεχεν, πρ) «àv 
ἄλλων χαρισµάτων, τὸ τῶν γλωσσῶν ἔλαδον οἱ ἀπό- 
στολοι; Ἐπειδὴῆ πανταχοῦ διέρχεσθαι ἔμελλον, καὶ 
ὥσπερ Éy τῷ χαιρῷ τῆς πυρχοποιίας ἡ µία γλῶττα 
el; πολλὰς διετέµνετο, οὕτω τότε αἱ πολλαὶ γλῶασαι 
cl; ἕνα ἄνθρωπον físcav, xai ὁ αὐτὸς χαὶ τῇ Περ- 
σῶν, xal τῇ Ῥωμαίων, xai τῇ ἸΙνδῶν, xai Exépatz 
πολλαὶῖς διελέγετο γλώσσαις, τοῦ Πνεύματος ἐνηχοῦν- 
τος αὑτφ. Καὶ τὸ χάρισμα ἐκαλεῖτο χάρισμα γλωτ- 
τῶν, ἐπειδὴ πολλαῖς ἀθρόον ἡδύναντο λαλεῖν qu- 
ναῖς, καθὼς τὸ Πνεῦμα ἑἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι. 
Οὗ γὰρ ἀφ᾽ ἑαυτῶν ἐφθέγγοντο, ἀλλ ἀπὸ τοῦ ἁγίου 
Ἡγεύματος ἀπεφθέγγοντο προφητεύοντες, χουν, 
συνιέντες χαὶ λέγοντες τὰ διὰ τῶν ἁγίων προφητῶν 
ἐπὶ Χριστῷ μαρτύρια. 


scd in capite acceperunt ? Non in linguam, hoc est, 
in illud instrumentum naturze. datus est. Spiritus : 
ne existimarentur ex . suig lateribus et ex suo ore 
proferre, quz non habebant, sed quemadmodum in 
coelum, cum aqua suscipiuntur montium vertices 
eccupant, età. summilatibus deferuntur in con- 
valles : eodem modo gratia Spiritus verticem, ut 
montem occupans, de vertice deinceps cerebro 
suppeditavit, deinde ori et cordi, et totum penitus 
bominem a capite replevit. Sed cur, inquam, super 
caput ? Quia apostoli orbis terrarum doctores desi- 
gnabantur et ordinabantur. Designatio autem, seu 
ordinatio simpliciter non fi!, nisi in capitc. Igitur 
per hoc, quod lingus erant super capita, ostendi- 


D tur figura. ordinationis. Super caput. enim manu 


extensa posita ordinatio fit. Quemadmodum etiam 
ad boc usque tempus res obtinuit. Quandoquidem 
enim invisibilis est sancti Spiritus accessus, im- 
ponitur capiti ordinandi pontificis Evangelium : 
quod cum fuerit. impositum, nihil aliud videtur, 
quam liugua ignea insidens capiti : lingua, propter 
predicationem : ignea propter eum, qui dicebat: 
« Ignem veni ut mittam inlterram.» Non dixit auteni, 
Fundatus seu eollocatus est : aut, Descendit et pcr- 
venit : sed, Consedit, neque in superflcie exstitit, 
et quasi emicuit, sed sedit supra: 99 ut ostende- 
ret, quemvis hominem, qui alicujus muncris ct 
operis administrationeur atque sanclionem susci- 


ο Dit, esse solium Dei. Et ceperunt loqui diversis 


linguis. Divina gratia ab initio disposuit et ordina- 
vit, ut apostolorum sermo efficax esset. Quis enim 
usus esset praconum, si desint qui audiant ? Quo- 
niam igilur oportebat primitias gentium ab ipsis 
principiis ordinem et locum accipere, subjungit 
scriptor : Et cceperunt loqui diversis linguis. Sed 
cujus rei gratia ante εδίογα dona donum lingua- 
rum Aposioli acceperunt ? quia omnes partes pera- 
graturi erani: ac quemadmodum quo tempore 
turris exstruebatur, una lingua in multas disseca- 
batur, ita tunc multz lingue in unum hominem 
coibant : et ille idcm et Persarum, et Romanorum, 
et Indorum, et aliis diversis multis linguis Joque- 


patur, Spiritu nimirum illi insonante οί insusurrante. Ác donum, vocabatur donum linguarum, 
Quandoquidem multis repente et in uno temporis momento poterant loqsi linguis: quemadmodum 
Spiritus dabat illis, ut. eloquerentur. Non enim ab semetipsis loquebantur, sed a sancto Spiritu elo- 
quebantur, prophetantes, sive intelligentes et dicentes ca, quie per sanclos prophetas prodita 


sunt testimonia de Christo. 


"Ἠσαν δὲ ἐν “Ἱερουσαλὴμ κατοικοῦντες Ίου- Ὁ Vs. δ. Erant autem. Hierosolymis. inquilini 


δωῖοι, ἄνδρες εὐ.αδεῖς ἀπὸ παγτὲς ἔθγους τῶν 
ὑπὸ τὸν οὐρανόν. 

Γενομµέγης δὲ τῆς φωγνῆς ταύσης, evrri40s có 
s4n0oc καὶ συγεχύθη ὅτι ἤκουον εἷς ἕκαστος τῇ 
ἰδίᾳ δια Ί1έχτῳ «ἑαλούντων αὐτῶ». 

Ἄγδρες εὐ.αδεῖς. Καὶ αὐτὸ τὸ χατοιχεῖν ἐχεῖ χα- 
ταλιπόντας πατρίδας, εὐλαδείας fv σημεῖον, μάλιστά 
Υε Ex διαφόρων ἐθνῶν ἁπάραντας, καὶ ἀφέντας οἰχίας 3 


Judei homines religiosi ex omni natione eorum, qui 
sub colo sunt. 

Vzns. 6. Igitur hac re divulgata, convenit mu'ti- 
tudo, εἰ confusa est, quod audirent. unusquisque 
sua propria lingua illos utentes. 

Viri religiosi. Atque id ipsum, quod relicta patria 
ilie habitabant, signum erat religionis, maxime 
cerle, quod ex diversis nationibus profecti, domo, 


Varie lectiones et noto. 


* lg. οἰκείους. 


ton 


THEOPHYLACLI BULGARL/E ARCHIEP. 


536 


propinquis, familiaribus, necessariis atquecoguatis Λ xai συγγενεῖς, ἓν Ἱερουσαλὴμ xatotxetv. T» δὲ, à: 


relictis, in Jerusalem habitabant. Ex omni autem 
natione dixit pro, ex multis nationibus. Dictionem 
enim, emni, pro, multis, ὑπερθολικῶς, id est 
incredibiliter tollendo, Scriptura sumit et usur- 
pat. Ita ctiam, ὑθερθολιχῶς nimirum, dictum est 
illud : Effundam de Spiritu meo super omnem .car- 
»em; et. illud : Omnes ea, que sua, non qug Jesu 
Christi sunt, querunt: et illud : Non est justus, ne 
snus quidem. Per universale enim ac generale 
mitos significat. Deinde hac re divulgata, con- 
fiuxit. multitudo, et cenfusa est, id est, turbata 
est, mirata est. Quando quidem enim in adibus 
factum erat, quod accidit, foris nimirum, multi- 
tudo concurrebat. Quod audirent quisque propria 


παντὸς ἔθνους, ἀντὶ τοῦ, ἀπὸ πολλῶν ἐθνῶν. Τὸ γὰρ, 
παντὸς, ἐπὶ πολλῶν ἐχλαμδάνει fj T pag ὑπερθολιχῶς 
χρωµένη. Οὕτως εἴρηταικαὶτό: Ἐχχεῶ ἁπὸ τοῦ Irev- 
patóc µου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα: xaX τό" Οἱ πάντες 
τὰ ἑαυτῶν ζητοῦσυ”, οὐ τὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ: 
xai «6 - Οὐκ ἔστι δίκαιος οὐδὲ clc * ἀπὺ τοῦ καθό- 
λου τοὺς πολλοὺς σηµαίνουσα. Εἶτα γενομένης τῆς 
φωνῆς, συνῆλθε τὸ πλῆθος xai συνεχύθη, Ώγουν 
ἑταράχθη, ἐθαύμασεν' ἐπειδὴ γὰρ kv οἰκίᾳ ἐγένετο 
τὸ Ὑενόµενον, εἰχότως ἔξδωθεν συνέδραµε, ὅτι 
ἤχουον ἕχαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέχτῳψ. "Ἠδεισαν γὰρ ὅτι 
Γαλωαῖοι ὄντες, xai μάλιστα ol ἁἀπόστολοι ' πρὸς 
γὰρ ἐχείνους μᾶλλον ἑώρων. τὰς µνυρίας ἑκχείνας 
ἑλάλουν γλώσσας. Συνεχύθη δὲ τὸ πλῆθος, εἰκότως" 


sua lingua. Sciebaut enim, quod cum Galilei D ἑνόμιζον γὰρ αὐτοῖς παρέχειν πράγµατα διὰ τὴν 


essent, ei maxime apostoli (illos enim magis, 
quam ceteros spectabant), 93 sexcentis illis lin- 
gnis utebantur, Confusa est autem multitudo 
haud iinmerito. Existimabant enim illos sibi mole- 
stiam exhibituros esse propter temerarium adver- 
$us Christum facinus commissum : et conscientia 
onimos eorum concutiebat, cum manibus cades 
cliamnune teneretur: et omnia illos terrebant. 
Sed id apostolos corroborabat, quod ab auditori- 
lus etiam donum mirificum esse discebant. Nam 
quod Parthice, verbi gratia, dicebatur ipsi nescie- 
bant , sed ab illis discebant. Meminit autem natio- 
nui, qua illis erant hostiles et inimicz 


: Cretensium, Arabum et aliorum: atque hoc 


γενοµένην τόλμαν κατὰ τοῦ Χριστοῦ ’ καὶ τὸ συν- 
ειδὸς χατέσειεν αὐτῶν τὰς φυχὰς, ἐν χερσὶν οὔσης 
ἔτι τῆς σφαγῆς * xal πάντα αὐτοὺς ἑπτόει. Τοῦτο δὲ 
τοὺς ἁποστόλους ἐνεύρου, ὅτι χαὶ παρὰ τῶν ἄκροα- 
τῶν ἐμάνθανον τοῦ θαύματος τὴν χάριν ' ὅτι γὰρ ἂν 
τυχὸν Παρθιστὶ, αὐτοὶ οὐκ ᾖδεισαν, ἀλλὰ παρ᾽ ἐχεί- 
νων ἐμάνθανον. Ἐθνῶν δὲ µέμνηται πολεµίων αὖ- 
τοῖς, Κρητῶν, ᾿Αράδων καὶ τῶν ἄλλων ' καὶ τοῦτο 
σύμθολον ἣν ὅτι πάντων κρατήσουσιν, Ἐχεῖ δὲ ἐν 
αἰχμαλωσίᾳ σαν πολλοί. Πάντοθεν τοίνυν ἡ µαρ- 
τυρία παρὰ πολιτῶν, παρὰ ξένων, παρὰ προσ- 
Ἠλύτωγ. 

signum 


Crit, quod omnium victores erant futuri. lllic autem multi erant in captivitate. Ex omnibus 
igitur partibus, testimonium perbibetur a civibus, ab peregrinis, a proselytis, id est advenis Judais- 


mum professis. 


Vgns. 7. Perculsi autem et attoniti stabant omnes, C 


c! admirantes aliud ad alium dicebant : Annon ecce 
onues isti, qui loquuntur, Galilei sunt? 

VEns. 8. Et qui fit nos audiamus eos propria quis- 
que lingua sua, in qua nati sumus, utentes ? 

VsRs. 9. Parthi et Medi, et Elamite, et qui inco- 
limus Mesopotamiam, Judgam et Cappadociam, Pon- 
ium et Asiam, 

Vgns. 10. Phrygiam εἰ Pamphyliam, Egyptum 
et partes Libye, qua pertinet ad Cyrenas, et adve- 
ue liomani, Judei atque proselyti, 


Vgns. 11. Cretenses el Arabes audimus eos nostris 
liuguis loquentes magnifica opera Dei. 


Vens. 12. Itaque. attoniti atque. perculsi stabant 
omnes et ambigentes, causamque alius ex alio que - 
rentes dicebant : Quid hoc sibi vult? 

VERs. 15. Alii cavillantes dicebant : Musto repleti 
sunt. 

Ubique virtuti nequitia adjuncta est. Hi quidem 
mirabantur , illi vero cavillabantur οἱ irridebant. 
Revera illi religiosi erant. Etenim idcirco habita- 


'E£locavto δὲ πάντες xal ἐθαύμαζον, Aéyortec 
πρὸς dAAdAovc * Obx ἰδοὺ πάντες οὗτοί εἶσιν οἱ 
ἑα.λοῦντες Γα.λιλαῖοι ; 

Kal πῶς "sic ἁχούυμεν ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ δια- 
έκτῳ ἡμῶν, à ᾗ ἐγεννήθημεν; 

Πάρθοι καὶ Μῆδοι, καὶ Ἐ Ἀαμίται, xal οἱ κχατοι- 
κοῦντες τὴν Μεσοποταμίαν !? τε καὶ Καππαδο- 
xlav, Πόντον καὶ τὴν Ἀσίαν, 

Φρυγίαν τε καὶ Παμφρυ.ίαν, Αἴγυπτον xal τὰ 
µέρη τῆς Λιδύης, τῆς κατὰ Κυρήνη», xal οἱ ὁπι- 
δημοῦντες Ῥωμαῖοι, Ἱουδαῖοί τα καὶ προσ. 
?4vtot. — 

Κρῆτες xal "Αῤῥαδες !'* ἀχούομεν AJAaJdobrcov 
αὐτῶν ταῖς ἡμετόραις γλώσσαις τὰ μεγελεῖα τοῦ 
65ov. 

Ἑξίσταντο δὲ πάντες xal διηπόρουν, πρὲς dA- 
ἀή.λους !* Aéyortsc* ΤΙ ἂν θ6.οι τοῦτο εἶναι; 


Ἔτεροι δὲ x Agvdiortec ἔλεγον, ὅτι 1 ἀεύκους 
µεμεστωμένοι εἰσί. 

Πανταχοῦ μετὰ τῆς ἀρετῆς ἡ µοχθηρία. Οἱ μὲν 
ἐθαύμαζον , ol. δὲ ἐχλεύαζον» ὄντες !* εὐλαθεῖς 
ἐχεῖνοι σαν xai γὰρ διὰ τοῦτο (pxouv ἐκεῖ, ἵνα 


Varie lectiones et nota. 


9 In vulgatis hic interpositum. est, Ἰουδαίαν. 
ἄλλον.  "!*[c., ὄντως. " d 


! In vulgatis "Αραθες, 


" [n vulgatia. est, ἄλλος πρὸς 


oti 
531 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. If. 


5583 


ὲξῇ αὗτοῖς κατὰ τὸν νόµον τρὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ φαίνε- À bant illic, ut liceret sibi juxta legis prascriptuu 


σθαι iv τῷ vaip. Ὅρα δὲ τῶν ἄλλων τὴν ἀπύνοιαν. 
Γλεύχους, φησὶν µεμεστωμένοι elo! * χαίτοι οὐδὲ ναι- 
ρὺς ἣν τοιοῦτος, Πεντηκοστὴ vàp ἣν, χαὶ ὥρᾳ τρίτῃ 
ἀλλ᾽ οὐδὲν ὀχνεῖ fj οἰχία 19. Τὸ δὲ δεινότερον, ὅτι 
ἐχείνων θαυμαζόντων καὶ ὁμολογούντων Ἰουδαίων 
ὄντων, Ῥωμαίων ὄντων, προσηλύτων ὄντων, τῶν 
σταυρωσάντων ἴσως, EE ἐθνῶν σχεδὸν ἁπάντων, 
τούτων κηρυττόντων ὅτι ταῖς γλώσσαις αὐτῶν λα- 
λοῦσιν, εὑρέθησαν ὅμως τινὲς χλευάζοντες. Πότερον 
δὲ οἱ χλευάζοντες συνίεσαν λαλούντων γλώσσαις τῶν 
ἁποστόλων, ἢ obyl; El μὲν γὰρ οὐ συνίεσαν, πῶς 
πάσαις γλὠσσαις ἑλάλουν οἱ ἁἀπόστολο:; Ei 05 συν- 
ίεσαν, πῶς ἱθάῤῥησαν µέθην αἰτιάσασθαι, παρὰ 
πόδας ἔχοντες τοὺς ἑλέγχους, αὐτοὺς τοὺς ἀχούοντας 
χαὶ συνιέντας ὅτι γλὠώσσαις λαλοῦσι καὶ οὗ µεθύου- 
σιν; Οὕτω μὲν ἄν τις διαπορήσειεν, Εγὼ δὲ τούναν- 
tiov φημὶ, ὡς εἰ μὴ συνίεσαν, οὐδ' ἂν εἰς µέθην τὸ 
θαῦμα διέθαλλον’ τί γὰρ ἄν τις χαὶ διαθάλλειν ἐπι- 
χειροίη, ὅπερ υὐδὲν αὐτὸν παραλυπεῖ, Διὸ καὶ ὁ 
Λουκᾶς, χλευάζοντες, φησὶν, olov διασύροντες, ἔνδια- 
θάλλοντες. Διέθαλλον οὖν ὡς συνιέντες μὲν, μὴ 
ἀρεσχόμενοι δὲ τοῖς λεγομένοις) τὰ Υὰρ μεγαλεῖα 
ἔλεγον ἐχεῖνοι τοῦ θερῦ. Ilo; οὖν συνιέντες εἰς 
µέθην ἀνέφερον τὰ λεγόμενα» 'Amb πολλῆς ἆπο- 
νυία-, ἐξ ὑπερθαλλούσης ὠμότητος. "ἜΕθος γάρ 
bati τοῖς πολλοῖς, ἂν μὴ ἀρέσχωνται !9 τοῖς λεγο- 
µένοις, δαιμονᾷν Ἡ παραπα[ειν ἡγεῖσθαι τὸν λέ- 
γοντα, fj µέθην αἰτιᾶσθαι χαὶ μὴ συνιέναι ἃ λέγει; 
χαΐτοι κἀχείνου ἀτφαλῶς φθεγγοµένου, καὶ τοῦ 
χλευάξοντος αἰτιωμέν:υ ὅμως ἀχούοντος χαὶ συν- 
ιέντος. Ἐκεῖνοι δὲ xai μᾶλλον ἐθάῤῥουν ἑγχαλεῖν 
µέθην , ὅτι καὶ τῇ lia γλώσσῃ ἀχούοντες, xal τοὺς 
ἄλλους μλσυνιέναι νοµἰκοντες, ἅτε 6t ἑτερογλώσσους 
ὄντας. Αὐτοὶ μὲν γὰρ συνίεσαν τὰ λεγόμενα ' τοὺς 
δὲ λοιποὺς , δι᾽ οὓς xal µέθην ἐχλεύαζον, τὸ θαῦμα 
οὖχ ἑνόμιξον συνιέναι. "Ὥσπερ γὰρ ὅτε ἑξέδαλεν ὁ 
Δεσπότης τὰ δαιμόνια, συνίεσαν μὲν χαὶ ἔθλεπον τὰ 
νερατουργήµατα., δέἑον δὲ ὑμνεῖν, εἰς Βεελζεδοὺλ 
ἑνδιέσυορον, καὶ νήσους πᾶσας xai πάθη ὁρῶντες 
θεραπευόµενα, τὰς θαυματουργίας φθόνου καὶ συχο- 
φαντίας xaX φόνου Όλην ἐποιοῦντο. Οὕτω καὶ νῦν, 
ὀρνήσασθαι μὴ ἔχοντες τὸ παράλοξον καὶ ὑπέρφυὲς 
τῶν γλωσσῶν, ὅμως εἰς µέθην τὸ θαῦμα ὅ.ασύρειν 


ἀπετόλμησαν. "Opa δὲ xa χαχουργίαν. Ἐπειδὴ Ὁ 


ἀπίθανον ἣν τὸ μεθύειν &v ὥραᾳ τοιαύτῃ, xal μάλιστα 
ἀνθρώπους kv χινδύνοις xal φόδοις ἐξεταζομένους, τῇ 
ποιότητι τὸ πᾶν ἐπιγράφουσι, Γλεύχους, λέγοντες, 
μεμεστωμένοι εἰσίν. Ἔνθα γὰρ ἱταμότης, ἓν ζητεῖ 
μόνον εἰπεῖν, ὅτι δᾳποτε, οὐχ ὅπως τι λόγου ἐχόμε- 
νον εἶποι * διὰ τοῦτο xal ὃ δοχοῦσι περιεσχιασµένως 
εἰπεῖν, πολλῆς ἀνοίας γέμει xol μανίας. "Opa δὲ 
τὴν xaxíav χαὶ ἀπὸ τοῦ χρόνου xa τῆς ὥρας ἑλεγ- 
χοµένην. Ἐν τῇ Πεντηχοστῇ πόθεν γλεῦχος; Γλεῦ- 
κος Y&p λέγεται ὁ νέος οἵνος. Εἶτα μέθη διαφόρους 
γλώσσας δίδωσιν, ἢ καὶ τὴν o0sav!* ἀφανίζει, "Opa 


ter quo!annis comparere in templo. Vide autem 
aliorum dementiam. Musio inquiunt, repleti sunt; 
at.;ui ne tempus quidem annui tale erat. Pentecoste 
cnim erat, et hora tertia. Sed nihil non audet ne- 
quitia. Et quod gravius erat, illis mirantibus et 
confitentibus, qui Judzi erant, qui Romani erant, 
qui proselyti erant, qui fortasse crucifixerant, qui 
ex omnibus fere nationibus erant : illis przedican- 
tibus, quod eorum lingua loquerentur , exstiterunt 
tamen nonnulli, qui cavillarentur ct irriderent, 
Utrumautem illi, qui cavillabantur, 9A intelligebant 
linguis loquentes apostolos, annon? Nam siquidem 
non intelligebant, qui linguis omnibus utebantur 
apostoli? Sin autem intelligebant, qua confidentia 
audebant in ebrietatem causam conferre, cum ad 
pedes haberent eos a quibus refutarentur et con- 
vincerentur, nempe illos, qui audiebant et intelli- 
gebaut, quod linguis loquerentur et non ebrii es- 
sent? Atque ita quidem aliquis disceptrando quzesi- 
verit. Ego vero contrarium dico. Nam siquidem 
non intelligebant, nec ebrietatem quidem objicien- 
tes miraculo detrahebant. Nam cur etiam aliquis 
calumnietur, a quo nulla molestia afficiatur? Quam- 
obrem etiam Lucas, cavillantes, inquit, quasi 
oltrectantes, criminantes. Calumniabantur igilur 
quasi intelligentes quidem, sed ea , quae diceban- 
tur, non probantes. magnifica namque opera Dei 
illi exponebant. Qui ergo cum intelligerent, in ebrie- 


C tatem conferebant ea, qux dicebantur? Permagma 


amentia : propter ingentem crudelitatem. Mos est 
enim multitudini, ut, si non probel ea, quie dicun- 
tur, demonio correptum esse el insanire atque de- 
lirare putet dicentem, aut in ebrictatem causam 
conferat, et se» non intelligere simulet, quz dican- 
tur ο tametsi et ille recte et integre loquitur, ct 
cavillator ctiamsi criminetur, tamen audiat et in- 
telligat. llli vero magis etiam audebant ebrietatem 
objicere, quod el sua lingua audiebant, et alios, ut 
homines nimirum diversze linguz, non intelligere 
putabant. Nam ipsi quidem intelligebant ea qu:e 
dicebantur: reliquos autem, propler quos eliam 
ebrietatem cavillantes (apostolis) objiciebant, mira- 
culum intelligere non putabant. Quemadmodum 
enim, euin. Dominus ejiceret. daemonia, intellige- 
bant quidem et videbant prodigia, qu:e fiebant, sed 
cum laudare deberent, Beelzebul illi objiciebant, 
morbos item omnes et affectiones cum curari vi- 
derent, ex mirilleis operibus invidi& et calumniz 
et czedis materiam sumebant. lta etiam nunc, et- 
si non poterant negare inopinatum illud, quodque 
naturam superabat donum linguarum, tamen cebrie- 
tatem objicientes miraculo obtrectare audebaut. 
Animadverte autem etiam  snalitiam, Quoniam 
enim dicta absurdum et non probabile erat in tali 
hora ebrios esse, presertim homines, quos in pe- 


Varie lectiones et nota. 


* [c, ἡ χαχία. !* àpiaxsa0a:, erat. 


!5 o8, erat. 


^39 THEOPIHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 510 
riculo ac elu versari constaret, qualitati rem A δὲ τί χατασχευάζει θεός * εἰ ph ὑπενοήθη ἠχλεύην 
omnem ascribunt: Musto, inquiunt, repleti sunt. — raprtoovto οἱ Ἰουδαῖοι εἰσελθεῖν xai áxoucat. 
. Ubicunque enim petulantia est, unum duntaxat — Xov:yopnosv ὁ θεὸὺς, (va ἡ χλεύη πολλοὺς συν- 
quarit quod dicat, quodcun jue tandem fuerit: non. αγάγη. 

ut aliquid dicat, quod ratione nitatur : propterea etiam id quod videntur obumbrate ac lecte dixisse, 
multe amentice atque. adeo furoris plenum est. Vide autem malitiam, qu: et a tempore anni, et ab hora 
convincitur 95 et refutatur. In die Pentecostes unde mustum? Mustum enim dicilur movum vi- 
num. Deiude ebrietas utrum diversas linguas largitur, an etiam eam, quis suppetit, corrumpit οι 
labefactat? Vide autem. quid moliatur Deus, Nisi cavillatio suspecta fuisset, Jud:wi recusassent in. 


tare et audire. Permisit Deus, ut cavillatio multos eongregaret. 


Vgns. 14. Stans autem Petrus una cum illis unde- 
cim, alla vore dixit ad eos : Viri Judei, et universi 
habitatores Hierosolymorum, hoc vobis notum sit, 
et auribus percipite verba mea. 


Vrns. 15. Nam isti non, ut vos suspicamini, ebrii 
sunt: est enim hora diei tertia. 


Vidisti illie providentiam et sollicitudinem : vide . 


item. fortitudinem hic. Nam si omnes auditores 
admirantes habuissel, annon etiam sic miranda res 
fuisset, si homo litteraruni imperitus et idiota in 
tanta multitudine vocem rupisset ? Sed cum etiam 
irridentes et ad czxdem propensos haberet audito- 
TC$, qui potuit res non esse super humanam con- 
ditionem? Sed vide, ut statim simul ac vocem edi- 
dit, calumniam refutet, et ostendens illos non ebrios 
esse, ac ne aliendta quidem esse mente, quemad- 


modum furiosi.| Quid est autem, una cum illis « 


undecim? Communem proposuit sententiam et vo- 
.cem : et omnium ipse orator erat. Ássistebant au- 
tem reliqui undecim, ea qu:xe dicebantur, testimo - 
nio $uo comprobantes..Quod autem dicit, alta voce, 
id est, cum multa fiducia : ut statim in initio scirent 
gratiam Spiritus. Qui enim non sustinuerat interro- 
gationem vilis puelle, hic in medio multitudinum 
ad ezdem inclinatarum cum tanta fiducia verba fa- 
cit. Antequam accepisset donum linguarum, Petrus 
cum ab una puella interrogaretur, territus est, 
ac dixit: Non novi hominem. Illic una puella atque 
timiditas inulta ; hie infinna multitudo, et vox in- 
trepida atque. flduci:e plena. Non dixit autem , ut 
vos cavillauini, isti ebrii non sunt: scd, ut suspi- 
cauini; mitius enim loquebatur , ct nolebat osten- 
dere, dedita opera atque maligue illos hoc dicere : 
sed initio ignorantiam illis attribuit, non improbi- 
Latis arguit, viam premuniens illis ad conversio- 
nem. Et quid hoc est, non solent homines ebrii 


Σταθεὶς δὲ Πέτρος σὺν τοῖς ἔνδεκα, ἐπῆρε τὴν 
φωνὴν αὐτοῦ, καὶ ἀπεφθέγξατο abtotc* "Arüpec 
Ἰουδαῖοι καὶ οἱ κατοικοῦντες Ἱερουσαἡὴμ dzar- 


B τες, τοῦτο ὑμῖν }γωστὸν ἕἔστω , xal ἑνωτίσασθε 


τὰ ῥήματά µου. 

Ob γὰρ, ὡς ὑμεῖς ὑπολαμθάνετε, οὗτοι µεθύου- 
Ci* * ἔστι }ὰρ ὥρα τρίτη τῆς ἡμέρας. 

Εἶδες ἐχεῖ χηδεμονίαν' ὅρα δὲ τὴν ἀνδρείαν ἓν- 
ταῦθα. El γὰρ θαυμάζοντας εἶχε τοὺς ἀχρηοατὰς 
πάντας, οὐχὶ καὶ οὕτω θαυμαστὺν ἦν μεταξὺ τοσ- 
οὕτων ῥῆξαι φωνὴν ἄνθρωπον ἀγράμματον χαὶ 
ἰδιώτην ; ὅτε δὲ καὶ γελῶντας xal φανῶντας 'Ἱ, πῶς 
οὐχὶ ὑπὲρ ἄνθρωπον; 'AXX ὅρα, εὐθέως ἀπὸ τῆς 
φωνῆς ἑλέγχει τὴν συχοφανξίαν, ὅτι o0 µεθύουσιγ 
Άλλ' οὐδὲ ὅτι ἐξεστήχασι, χαθάπερ οἱ µανέντες. Τί 
δέ ἐστι, σὺν τοῖς ἔνδεχα; Kowhv προεθάλετο γνώµην 
χαὶ φωνήν καὶ πάντων αὐτὸς ἣν τὸ στόµα. Παρ- 
ειστήχεισαν δὲ οἱ ἕἔνδεχα, τοῖς λεγομένοις µαρτυ- 
ροῦντες. Τὸ -δὲ, ἐπῆρε τὴν quvhv αὑτοῦ, τουτέστι, 
μετὰ πολλῆς παῤῥησίας, ἵνα εὐθέως ἀρχομένον, 
µάθωσι τοῦ ἩἨνεύματος τὴν χάριν. Ὁ γὰρ μὴ 
ἐνεγχὼν ἐρώτησιν κορασίου εὐτελοῦς, οὗτος ἐν µέσῳ 
δήμων φονώντων μετὰ τοσαύτης διαλέγδται παῤῥη- 
σίας. [ZEYHPIANOY,] Πρὸ τοῦ δἐξασθαι τὰς γλὠσ- 
σας, ὁ Πέτρος ὑπὸ pid; παιδίσχης ἐρωτώμενος 5 
ἐφοθήθη, καὶ λέγει Οὐχ οἶδα τὸν ἄνθρωπον. 
Ἐχεῖ µία παιδίσχη καὶ δειλία πολλή ' ὧδε «A100; 
ἄπειρον, καὶ φωνὴ εὐπαῤῥησίαστος. Ox εἶπε δὲ !”, 
Ὡς ὑμεῖς χλευάζετε, οὗτοι µεθύουσιν * ἁλλ', ὡς ὑπο- | 
λαμθάνετε, ἐπιεικέστερον φθεγγόµενος, καὶ οὐχ 
ἐπίτηδες ἀπὸ χαχουργίας βουλόμενος ** αὐτοὺς δεῖξαι 
τοῦτο ᾿ λέγοντας, ἀλλὰ τέως περιτίθησιν αὐτοῖς 


p ἄγνοιαν, οὐ πονηρίἰας ἔγχλημα, προοδοποιῶν αὐτοῖς 


τὴν ἐπιστροφήν. Καὶ τέ τοῦτο, 02x ἔνι (pg. τρἰτῃ 
μεθύειν; λλλ' οὐχ ἔσται ** πρὺς τοῦτο" οὐδὲ yàp 
ἐχεῖνοι οὕτως εἶχον περὶ αὐτῶν ἀλλὰ διασύροντες 
χαὶ χλευάζοντες οὕτως ἔλεγον. 


esse hora tertia? Sed in hoc non immoratur. Neque enim illi ita sentiebant de iis: sed obtrectantes e! 


C,villantes ita dicebant. 
Vens. 16, Sed hoc est, quod dictum est per. pro- 
phetam Joelem : 


Vegas. 17. Et accidet in extremis diebus, dicit Do- 
minus, effundam de Spiritu meo super omnem caruem : 
j? prophetabunt filii vestri, et filie vestre, et Juvenes 


'AA4à τοῦτό ἐστι τὸ εἰρηιιένον διὰ τοῦ προ" 
φήτου "Iona: 
Καὶ ἔσται ἐν ταῖς ἑσχάταις ἡμόραις, «Ἰέγει ὁ 
θεὺς, ἐχχεῶ ἀπὸ τοῦ Πγεύματός µου ἐπὶ πᾶσαν 
σάρκα, xal προφητεύσουσι» οἱ viol ὑμῶν καὶ αἱ 


Τατ lectiones et note. 


" φωνῶντας, erat. 


15 ἐρωτωρένως, erat. 
στη. 


9? Videtur. desiderari, οὐχ. 


*?? βαλόμενος, crat. 3 To. 


Al EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLI.ORUM. — CAP. II. 519 
üvyatépec ὑμῶν, xal ol γεαγἰσχοι ὑμῶν ὁράσεις A vestri QG visiones videbunt, el seniores vestri som - 
ὄψονται, xal ol πρεσθύτεροι ὑμῶν ἐνύπγνια — niis occupabuntur i. 

ἐνυαπγιασθήσογται. 

Kal γε **-* ἐπὶ τοὺς CoUdovc µου καὶ ἐπὶ τὰς — E; Vens. 18. Et quidem super servos meos. ei super 
δού.ας µου ἐν ταῖς ἡμέραις ἐχείγαις éxyeo ἀπὸ — ancillas meas. in diebus illis effundam de Spiritu 
τοῦ Πγεύματός µου , xal προφητεύσουσιγ. meo, εἰ prophetabunt. 

Οὐδαμοῦ τέως ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, οὐδὲ Enay ye)la Nusquam interi nomen Christi, neque promis- 
αὐτοῦ, ἀλλὰ τοῦ Πατρὸς ἡ ἐπαγγελία. "Opa δὲ cóv- sum illius, sed Patris promis:um. Vide autei 
εσιν. Οὐ παρΏλθε χαὶ εἶπεν εὐθέως τὰ χατὰ Χρι prudentiam. Non prodiit ac statim dixit "a, 
στὸν, ὅτι Ἐχεῖνος ἡμῖν μετὰ τὸ σταυρωθήναι ταῦτα qua ad Cliistum pertinebant, nempc: Ille nobis 
ἐπηγγείλατο. "H γὰρ ἂν οὕτως εἰπὼν, πάντα ἀνέ- ex quo crucifixus est, baec promisit. Nam 
τοεψε" καίπερ ἱκανὰ Tiv δεῖξαι αὐτοῦ τὴν θεότητα, profecto, si ita dixisset, omnia evertisset, quam- 
ἀλλὰ ἀπιστούμενα. Τὸ δὲ ζητούµενον, πιστευθῆναι — quam suíficientia erant. ad. demonstrandum illius 
ἦν. ph πιστευόµενα δὲ, καταλευσθῆναι ἂν αὐτοὺς — Deitatemn, sed non. credebantur. Porro, quo. desi- 
ἑποίησε. Τὰς ἀπορίας ἄλλο οὗ λύει, Ἡ μαρτυρία | derabatur, hoc erat nimirum, utfides haberetur, 
προφητική. "Όταν οὖν ἀνακύπτη τι τῶν ἁπόρων " et crederentur esse vera, qua dicebantur. Quol 
ζητημάτων, μὴ χαταφεύγῃς ἐπὶ τοὺς λογισμούς. si vera esse non crederentur, fieri potuisset, ut 
Ἐνθυμήσεις Yàp λογισμῶν xal ἀνατρέπονται xal — Japidibus obruerentur. Ambigituates nihil aliud, 
συνίστανται, Θεοῦ δὲ φωνὴν εἰς λύει;, Λογισμὸς — solvit, quam testimonium propheticum. Cum igitur 
Aóstat* Γραφὴ ob λύεται. Oóx εἶπεν, Ἐκχεῶ τὸ — exsistit aliqua quzstio inexplicabilis, ne confugias 
Πνεῦμά µου, &)3' ἀπὸ τοῦ Ἠνεύματός µου. Οὐ τὸ — ad rationes. Rationes enim excogitate lam evcr- 
Πνεῦμα ἐκχχεῖται, ἀλλ fj δωρεὰ τοῦ Πνεύματος, ἐπὶ — tuntur, quam approbantur, sed Dei vocem quis 
πᾶσαν cápxa, δηλαδὴ τὴν πιστεύσασαν, τουτέστιν, — solvit? Ratio solvitur: Scriptura non solvitur. Non 
ἐπὶ τὰ ἔθνη - ἀλλ' οὑὐδέπω τέως ἀποκαλύπτει αὐτοὶς — dixit: Effundam Spiritum meum, sed, de Spiritu 
τοῦτο, Τὸ δὲ, ἐπὶ πᾶσαν σάρχα, δίδωσι xol αὐτοῖς — meo. Spiritus non effunditur, sed donum Spiritus. 
"ἐλπίδας χρηστάς. Καὶ οὐχ ἀφίησιν ἴδιον αὐτῶν µόνον — Super omnem carnem , videlicet quie crediderit, 
εἶναι τὸ πλεονέκτημα, ταύτῃ xal τὸν φθόνον ὑπο- — hoc est, super gentes : sed interim nondum detegit 
τεµνόµενος. "Opa δὲ πῶς διάφορος fj τοῦ ἁγίου Πνεύ- — illis hóc. Hoc autem, quod dicit, Super omnem car- 
µατος ἀποχάλυψις. 'O μὲν προφητεύει, ἔχων τοῦ — nein, ctiam ipsis bonam spem facit, οἱ non sinit 
Πνεύματος τὴν χάριν * ἄλλος ἀτονῶν πρὸς τὸ ὑπηρε- c. ipsorum duntaxat proprium esse commodum, hoc 
τήσασθαι τοιούτῳ πράγματι, λαμθάνε, τὸ τῶν ópá- — modo etiám invidiam pr:ecidens. Vide autem quam 
σεων * ὡς εἶδεν ἔχτῃ ὥρα τὴν εἰχόνα ὁ Πέτρος: ὡς — diversa ac veria sit sancti Spiritus revelatio. Hic 
6 Κορνήλίος ἐννάτῃ ὥρα εἶδε τὸν ἄγγελον. Τὸ ἐν xfj quidem adeptus gratiam Spiritus, prophetat ; alius, 
xaxp6ía οὗ λέγεται ὅραμα, ἀλλ᾽ ὅρασις. "Άλλως, βλέ- — cui vires non suppetunt, ut tali ministerio funga- 
zit τις ὅρασιν, ὥς φησιν ὁ ὁρῶν' Βάδ.ζε, ἄλλως δὲ, — tur, accipit donum visionum: ut vidit hora sexta 
οὗ τῇ ὄψει θευρῶν xb. θεώρηµα, ἄλλως, ὅταν ἑνύ- — Petrus imaginem lintei : ut Cornelius hora nona 
πν-ον τῇ φαντασἰᾳ παιδεύηται. vidit angelum. Quod est iu corde, nou dicitur 
ópapa, id est visum, sive aspectus, sei ὅρασις, id est visio. Aliter, videt quis visionem: ut inquit, 
qni videbat: Vade; aliter autem, non visu speculans οἱ contemplans speculamentum, seu rem con- 
templandam: aliter, cum quis In summo per imaginationem eruditur atque docetur. 


Καὶ δώσω τέρατα ἐν τῷ οὗρανῷ dro, καὶ ση- γεια. 19. Et eadem prodigia in calo supra, et 
[teta ἐπὶ τῆς Τῆς κάτω, αἷμα, xal zbp, xal ἀτμίδα — signa in lerra subter sanguinem et igneum et vaporem 
καπγοῦ. . fumi. 

Ὁ ijdioc µειαστραφήσεται εἰς σκότος, xal ἡ γεῃς. 90. Sol convertitur in tenebras, et [una in 
csAivn elc αἷμα, πρὶν 1| &AO0str civ ἡμέραν Κυ- — sanguinem, antequam veniat dies Domini ille magnus 
p'ov, τὴν μεγάλην xal ἐπιρφανῆ. D ei illustris. 

Καὶ ἔσται, πᾶς ὃς ἂν ** ἐπικα.1έσηται τὸ ὄνομα Vgns. 21. Et futurum est, ut omnis quicungue in- 
Πιυρίου, σωθήσεται. vocawrit nomen Domini, servetur. 

Ταῦτα xai περὶ τῆς µελλούσης χρίσεως᾽, xai περὶ Hacetde futuro judicio, et de Hierosolymis, 


τῶν Ἱεροσολύμων xal τῆς τότε αἰχμαλωσίας, καὶ — eaque, quae tunc Judaeis accidit, captivitate, et ea, 
, τὰ ἐπὶ τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ yevraóusva, προδι- — quae propter 97 crucem Christi futura erant, ante 

ὁάσχει σαγῶς, xol τὰ δι᾽ αὐτὸν τοῖς Ἰουδαίοις συµ- — docent aperte : et ea, quae propter illum Judzis per 
θαΐνοντα διὰ τοῦ Ῥωμαίων πολέμου αἵματος μὲν — bellum Romarígrum acciderunt, cum sanguis qui- 
ὑπὸ τούτων πλείστου ἐχχεομένου χατὰ τὴν Ἰουδαίαν, dem ab illis plurimus per Judaam effuuderetur, 
καπνοῦ Ob ἐγγινομένου, τῶν πόλεων xal τῶν χωμῶν — fumus item ingeneraretur, oppidis et vicis iacen- 


Varie lectiones et nota. 
1133 καΐτοι in vulgatis. ὃν In vulgatis est, ἐάν. 


! Vulg. somnia somniabunt., 


- 


5:3 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


9015 


sis, poenas in Christum petulantize pendentibus Ju- A ἐμπιπραμένων ' Σίχην τιννυόντων τῶν Ἰουδαίων της 


d:eis ; quam petulantiam cum nec ipse quidem sol 
sustineret, oculum suum, illuminatricem scilicet 
vim, contrahebat, et luna in ruborem argenteam 
suam speciem convertebat. Átque etiam ex affe- 
c'ione patientium id accidit. Dicuntur tamen etiam 
multa talia facta esse in ccelo circa tempus capti- 
vitatis οἱ excidii Hierosolymorum, ut Josephus 
testatur. Atque alioquin eo, quod ait lunam in san- 
guinem esse conversam, immoderatam et inexsu- 
perabilem  mactationis atrocitatem declarat. Sed 
cur hzc fiunt hora tertia ? Quia tunc claritas ignis 
ostenditur, cum clara est dies, cum omnes sunt in 


foro. Át scriptor hymnorum aliter accipit hoc di- . 


ctum : sanguinem, pro incarnatione : ignem, pro 
deitate : vaporem autem fumi, pro Spiritu sancto, 
qui superne venit in Virginem, et mundum odoris 
suavitate replevit : diem autem Domini, diem re- 
srrectionis intelligit. Deus autem est, qui dicit : 
Eifundam de Spiritu meo priusquam veniat dies 
Domini. Dic Judzo : Si una. persona est, et unum 
Dei nomen, et ipse loquitur de sese, cur non di- 
xit, priusquam veniat dies meus? Cum, inquit, 
impune nunc peccatis, ne idcirco animo obmisso 
atque. fiducia praedii sitis. Ἠσε enim principia 
sunt magni cujusdam et acerbi gravisque dici. 
Deinde cum his verbis concussisset ac perterrefe- 
cisset corda illorum, permittit eis, ut respirent et 
habeant bonam spem. Et futurum est, ut omnis 


€i; Χριστὸν παροινίας 15. ἣν οὐδ' αὑτὸς ὁ fto 
ἀνασχόμενος, τὸν ἴδιον ὀφθαλμὸν, τὴν φωτιστιχῖν 
δύναμιν συνέστελλε * καὶ dj σελήνη εἰς ἑρύθημα τὴν 
ἀργυροειδή µετέθαλεν αὐτῆς ἰδέαν. Καὶ ἀπὸ της 
διαθέσεως δὲ τῶν πασχόντων τοῦτο γίνεται ' λέγεται 
μέντοι χαὶ πολλὰ τοιαῦτα γεγενησθαι Ev τῷ οὑρανῷ 
χατὰ τὸν τῆς ἁλώσεως χαιρὸν, ὡς Ἰώσητος µαρ- 
τυρεῖ. "Άλλως τε xay τῷ τὴν σελἠνην μεταστραφῆναι 
εἰς αἷμα φάσκειν, τῆς σφαγΏς δηλοῖ τὴν ὑπερβολήν. 
Διὰ τί δὲ Ey τρίτῃ ὥρᾳ ταῦτα γίνεται; "Oct τότε τὸ 
λαμπρὸν τοῦ πυρὸς δείχνυται, ὅτε λαμπρὰ dj ἡμέρα. 

ὅτε πάντες εἰσὶν ἐπ ἀγορᾶς. Ὁ δὲ ὑμνογράφος 
ἄλλως τὸ ῥητὸν ἑχλαμθάνει τοῦτο" αἷμα, τὴν Σάρ- 
χωσιν * πῦρ, τὴν θεότητα᾽ ἀτμίδα δὲ χαπνοῦ, τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ ἐπελθὸν τῇ Παρθένῳ γχαὶ xó- 
σµον εὐωδιάσαν * ἡμέραν δὲ Κυρίου, τῆς ἁναστάσεως 

φησί. 0:6; δὲ ἐστιν ὁ λέγων Ἐκχεῷ ἀπὸ τοῦ Πνεύ- 

µατός pou πρὶν f| ἐλθεῖν την ἡμέραν Κυρίου. Εἰπὲ 

τῷ Ἱουδαίῳ' El ἓν πρὀσωπὀν ἐστι, καὶ ἓν θεῖχόν 
ἔστιν ὄνομα ' καὶ αὐτὸς λαλεῖ περὶ ἑανυτοῦ ’ διὰ τί 
μὴ εἶπε' Πρὶν fj ἑλθεῖν τὴν ἡμέραν τὴν ἐμήν; 
Mh ἐπειδὴ, φησὶν, ἀτιμωρητὶ νῦν ἁμαρτάνετε, 
θαρσεῖτε ᾽ ταῦτα γὰρ προοἰμιά ἐστι μεγάλης τινὸς 
ἡμέρας καὶ χαλεπῆς. Εἶτα χατασείσας αὐτῶν τούτοις 
καὶ ἐχφοθήσας τὰς καρδίας, δίδωσιν ἀναπνεῦσαι καὶ 
ἐλπίδας ἔχειν χρηστάς. Καὶ ἔσται, πᾶ- ὃς ἂν ἔπι- 
χαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθήσεται "", χᾶν δοῦ- 
λος, κἂν ἐλεύθερος, κἂν ἱερεὺς, κἂν "Έλλην, xiv 


quicunque invocaverit nomen Domini, servetur,  Ἰουδαῖος, "Ev Χριστῷ Ἰησοῦ οὐχ ἄρσεν, οὗ θῇλυ, 


Sive servus, sive liber, sive sacerdos, sive. Graocus 
et ethnicus, sive Judaeus fuerit. Quod enim attinet 
ad Christum Jesum, non est masculinum, non fe- 
mininum genus, non servus, non liber. Invocave- 
Ti autem. Non simpliciter videlicet. Non enim 
omnis, inquit, qui dicit mihi, Domine, Domine, etc. 
S^d eum affectione, cum optima vita. Ipse vero in 
presentia levem reddit orationem, rationem fidei 


jntroducens : nempe per invocationem homines 
$10 quidem dictum est, quemadmodum Paulus 
velare. 


Vrns. 99. Viri Israelite, audite verba hec. Je- 
sum Nasarenum, virum a Deo. ostentatum inter vos 
virtutibus et. prodigiis ac signis, quae per illum 
fecit Deus in medio vestrum, sicut. εἰ ipsi no- 
stis : 

98 Vrns. 93. Ilunc certo destinatoque consilio 
atque. providentia prajudicioque Dei deditum cum 


accepissetis, per manus sceleratorum affizum sustu- 
listis : 


VEns. 24. Quem Deus solutis cruciatibus mortis - 


exsuscitavit. 

Non est id, quod dicit, adulatio, sed postquam 
illos vehementer reprehendit et objurgavit, mitigat 
et excitat eos, et redigi! illis in memoriam generis 
auctores, adhortans eos, ut illorum fldem imiten- 


οὐ δοῦλος, οὖχ ἐλεύθερος. Ἐπιχαλέσετα: 37 δὲ, οὐχ 
ἁπλῶς δηλονότι’ Οὐ γὰρ πᾶς, φησὶν, ὁ λέγων µοι, 
Κύριε, Κύριε. ἀλλὰ μετὰ διαθέσεως, μετὰ βίου 
ἁρίστου. Αὐτὸς 0$ τέως χοῦφον «otl τὸν λόγον, τὸ 
τῆς πίστεως εἰσάγων , ὅτι ἓν ἐπικλήσει ἡ σωτηρία. 
Τὸ δὲ ὄνομα Κυρίου εἴρηται μὲν παρὰ 3 τοῦ Χρι- 
στοῦ, καθὼς Παῦλος διατρανοῖ ' οὗτος 0h τέως οὗ 
τεθάῤῥηχεν αὐτοῖς ἀποχαλύψαι τοῦτο. 


consequi salutem. Nomen autem. Domini de Chri- 
explanat : sed hic illis hoc tunc nou ausus est re- 


"Avópec "ogpanAizat, ἀκούσατε τοὺς «Ἰόγους 
τυύτους. ᾿Ι]ησοῦν τὸν Ναζωραϊῖον, ἄνδρα ἀπὸ τοῦ 


p θεοῦ ὑποδεδειγμένον ** εἰς ὑμᾶς δυνάἆµεσι, καὶ 


τέρασι, καὶ σηµείοις, οἷς ἐποίησε δι αὐτοῦ ὁ 
θεὲς ἐν µέσῳ ὑμῶν, καθὼς xal αὐτοὶ οἵδατε” 

Τοῦτον τῇ ὡρισμένῃ βου.ϊῇ καὶ προγγώσει τοῦ 
θεοῦ ἔκδοτον .Ἰαδόντες διὰ χειρῶν ἀνόμων προσ- 
πήξανγτες ἀγεί.ετα * 


"Ov ὁ θεὸς ἀνέστησε «Ἰὖσας τὰς ὠδῖγας τοῦ 
θανάτου. 

Οὐκ ἔστι κολαχεία τὸ (nua: ἀλλ ἐπειδὴ καῦ- 
{φατο αὐτῶν σφοδρῶς, ἀνίησιν 3 αὐτοὺς, xal 
ἀναμιμνήσχει τοὺς προπάτορας, προτρεπόµενος 
αὐτοῖς 3 τούτων μεμνῆσθαι 3 τὴν πίστιν» xai 


Vari: lectiones et notae. 
15 zacoiwolac,erat. 3 σωθήσεε. erat. ἐπικαλέσεσται, eral, 3 To, περὶ. 3 In valgatis est, ἆποδε- 


δειγµένεν. 39 ἀνύησωυ, ογα!. ?! ἴσ., αὗτους. 


9! fg. μιμεῖσθαι. 





515 


EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. — CAP. IH. 


516 


πάλιν ἀπὸ προοιµίου &pyszat, ἵνα μὴ Oogu6n0cotv* Α tur, ac rursus. incipit a proumio, ne tumultuen- 


ἐπειδὴ ἔμελλεν αὐτοὺς τοῦ Ἰησοῦ ἀναμιμνῆσχειν. 
Ανωτέρω μὲν γὰρ οὐχ ἂν ἐθορ.δἠθησαν τοῦ Προ- 
ςήτου ἀχούοντες 3. Καὶ ὅρα πῶς οὐδὲν λέγει τῶν 
ὑψηλῶν , ἀλλ’ ἀπὸ τῶν σφόδρα ταπεινῶν ἄρχεται. 
Tov Ναζωραῖον, φησίν' ἀπὸ τῆς πατρίδος ὀνομάζων, 
ft; εὐτελῆὴς ἑδόχει εἶναι. ΄Ὥσπερ Υὰρ ὁ Χριστὸς 
6v ἂν λέγηται δύναμις θεοῦ, χαὶ Θεοῦ σορία, περὶ 
τῆς θεότητος αὑτοῦ τὰ λεγόμενα ἐχλαμθάνομεν, 
οὕτως, ὅταν λέγηται ἀνὶρ xal τεθνηχὼς ὑπὲρ τῶν 
ἁμαρτιῶν ἡμῶν, περὶ τῆς gapxb; αὑτοῦ τὸ λεγό- 
µενον ἐχλαμθάνομεν. "Opa Υὰρ χαὶ αὐτὸν ποτὲ μὲν 
λέγοντα᾽ Ζητεϊτέ µε ἁἀποχκτεῖναι ἄνθρωπον, ὃς τὴν 
ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληχκα΄ ποτὲ δὲ, Ἐγὼ χαὶ ὁ Πατὴρ 
Év ἔσμεν. Ἐντεῦθεν µανέντες οἱ ἀπὸ ᾽Αρτεμᾶ of 
Ἰχολούθησαν χαὶ οἱ àv Σαµοσάτων, οἵονται ?* φιλὸν 
ἄνθρωπον τὸν Ἰησοῦν, διὰ τὴν προχειµένην τάξιν. 
Αυνάμεσι xaY τέρασι xal σηµείοις. Πρὸς ταύτην 5 
Th» διάνοιαν τείνει καὶ τὸ εἰρημένον ἐν τῇ πρὸς 
Ῥωμαίους Ἐπιστολῇ ᾿ τοῦ ὁρισθέντος Ylou τοῦ θεοῦ 
ἐν δυνάµει’ τουτέστι, τοῦ διὰ τῶν ἔργων ἁπ.δειχθέν- 
τος xaX τῆς δυνάµεως τῶν θαυμάτων ' ὡς ἔστιν 
ἁληθῶς Υἱὸς τοῦ Πατρός. Κατ οὐδὲν γὰρ διαφέρει 
τὸ εἰπεῖν, ὁρισθτναι αὐτὸν Υἱὸν θεοῦ ἐν δυνάµει, 
καὶ τὸ εἰπεῖν, ἁπ,δειχθῆναι αὐτὸν δυνάµεσι, xal 
τέρασι, xal σηµείοιςς, oi, ἑποίησαε δι αὑτοῦ ὁ 
cb; ἐν µέσῳ ἡμῶν. Τέως ὁ cb; χαθάπερ δι Υἱοῦ. 
Δι αὗτου γὰρ θεοπρε-ῶς xal τοὺς αἰῶνας ἑποίησε. 
Διὰ δὲ τοῦ Ἐν µέσῳ ὑμῶν, μάρτυρας αὐτοὺς! τῶν 
λεγομένων χαλεῖ "5 o) λάθρα, οὐδὲ Ev γωνίφ. Εἶτα 
ἐμτ:σὼν εἰς τὸ τόλµηµα αὐτῶν, πειρᾶται αὐτοὺς 
ἁπαλλάττειν αὐτοῦ, xal qnot: Tf ὡρισμένῃ βουλῇ, 
δειχνὺς ὅτι οὐ τῇ αὐτῶν ἱσχύῖ ἔπραξαν ὅπερ ἑτόλμη- 
σαν, àAX ὅτι ἑχόντος ἐχείνου , xal ὅτι ἄνωθεν ὡρι- 
σµένον ἣν. Elsa, ἵνα μὴ πάλιν ἀθῶοι δόξωσιν * εἰ 
γὰρ xa ὡρισμένον, ὅμως οὐδὲν ἧττον ἐχεῖνοι ἂν- 
ἐροφόνοι 37 ἦσαν, ἐπάχει΄ Acá χειρῶν ἀνόμων * ἦτοι 
δ:ὰ του παραδόντος Ἰούδα * ἡ διὰ τῶν σταιρωσάντων 
στρατιωτῶν. El δὲ ἄνομοι οἱ προσπίξαντες, χαὶ οἱ 
ἀνελόντες δῆλον τέως δὲ συνεσχιασµένως αὐτὸ 
λέγει, ἵνα μὴ αὑτοὺς εἰς ἀπόγνωσιν ἐμδάλῃ. "Ov 6 
8:5; ἀνέστησε. Βαθαὶ οἷον ἑτόλμησεν εἰπεῖν μεταξὺ 
τῶν φονώντων, ὅτι ἀνέστη. To δὲ ἐγηγέρθαι αὐτὸν 
ὑπὸ τοῦ Πατρὸς λέγεσθαι, διὰ τῶν ἀχουόντων τὸ 
ἁἀσθενές iv τίνι γὰρ ὁ Πατὴρ ἐνεργεῖ; Ἐν τῇ 
οἰκείᾳ δυνάµει δηλονότι ' δύναμις δὲ τοῦ Πατρὸς, ὁ 
Χριστός. Oüxouv ἑαυτὸν ἀνέστησε, xai ὑπὸ -οὺ 
Πατρὸ»ς ἐγηγέρθαι λεγόμενος. Λύσας τὰς ὠδῖνσς τοῦ 
θανάτον. Δείχνυσιν ὅτι xal ὁ θάνατος ὥδινε xaxéyuv 
αὑτὸν xal τὰ δεινὰ ἕἔπασχε. Ὠδίνα γὰρ θανάτου ἡ 
παλαιὰ κίνδυνον xal συμφοοάν φησιν. 'O ὠδίνων 
οὐ χατέχει τὸ χατεχόµενον, οὐδὲ ὁδρᾷ , ἀλλά πάσχει 
xal ῥίφαι σπεύδει. EQ δὲ λύσιν ὠδίνων τοῦ θανάτου 
τὴν ἀνάστασιν προσηγόρενσεν, ἵνα εἴπῃ' 'Ἔῤῥηξε 
xal ἀνέῤῥηξε τὴν ἔγκυον 35 xal ὀγχωμένην xai 


C 


D 


tur, quoniam de Jesu illos commonefacturus erat, 
Nam paulo ante, cum prophetam audirent, nullaic 
causam habuerunt, cur tumultuarentur.. Ac vide, 
ut nihil dicat excelsum, sed a vehementer huuili- 
bus exorditur. Nazarenum dicit, cognomen sumens 
a patria, qu: vilis esse videbatur. Quemadmodum 
enim, cum Christus dicitur potentia Dei et Dei 
sapientia, de deitate illius ea verba accipimus : 
ita quando dicitur, vir ac mortuus pro peccatis no- 
stris, de carne illius quod dicitur, accipimus. 
Vide enim etiam illum ipsum alias quidem dicen- 
tein : Conamini me occidere hominem, qui 
veritatem vobis dixi : alias autem : Ego et Pater 
unum sumus. Hinc iusanientes qui ab Artema 
profecti sunt (quos. Samosatenses quoque sequun- 
Ur), nudum hominem esse putant. Jesum, propter 
propositum locum. Virtutibus, et prodigiis, ct signis. 
Ad lianc sententiam pertinet etiam illud dictum in 
Epistola ad Romanos, declarato Filio ei per poten- 
tiam, hoc est, per opera atque facultatem mira 

culorum demonstrato, ut est revera Filius Patris. 
Nam nulla ratione diversum est, sive quis dicat, 
illum declaratum esse Filium Dei per polentiam , 
sive demonstratum esse illum virtutibus seu facul- 
tatibus et prodigiis ac signis, qu:e per illum fecit 
Deus in medio vestrum. ltevera Deus tanquam per 
Filium. Per illum enim divinitus ctiam sxcula fecit. 
Porro per id, quod dieit : in medio vestri, testes 
illosmet ipsos appellat eorum, qu: dicit. In medio : 
non clam, neque in angulo. Deinde cum incidisset 
in temerarium illud facinus eorum, conatur eos ah 
illo absolvere atque liberare, el ait : destinato 
certoque consilio : et ostendit illos non suis ipso- 
rum viribus egisse, quod ausi sunt, sed illo vo- 
lente, ct quod antiquitus ita destinatum οἱ con- 
siitutum erat. Po:tea, ne rursus  innocenteg 
viderentur : nam etiamsi statutum ac. destinatum 
eiat, nihilominus illi homicida erant, subjungit : 
per manus sceleratorum : sive per proditorem Ju- 
dam, aut per milites, qui crucifixerunt. Quod si 
scelerati sunt, qui affixerunt, nemo dubitabit, quin 
etiam illi, qui sustulerunt et ioterfecerunt. Atque 
id interim 99 in initio tecte dicit, ne illos injiciat 
in desperationem. Quem Deus exsuscitavit. Pap, 
quale verbum inter caedis avidos ausus esL pro- 
ferre, illum videlicet resurrexisse. Porro quod di- 
citur a Patre exsuscitatus esse, id fit propter au- 
dientium infirmitatem. Per quem enim Pater 
opcratur ? Per propriam videlicet potentiam. Porro 
potentia Patris est. Christus. lgitur seipsum exci- 
taiit, etiamsi a Paire exsuscitatus esse dicatur. 
Solutis cruciatibus mortis. Ostendit etiam mortem, 
cum illum detineret, quasi parturiiase et. 3cerbos 
dolores sustinuisse. Parturam enim, seu dolorem 


Varie lectiones et note. 


33 ἀχούοντο;, erat. 3 οἷόν τε, εγα!. " ταῦτα, erat, 3 fortasse repeterdum, ἓν µέσῳ ὑμῶν. ὉἹ ávbpo- 


φόνιο., εγω. 9 ἔγχυον, erat. 





541 THEOPHYLACTI BULGCARLI/E ARCHIEP. B 5hÁS 


9 . 9 ο 1. - . " - ο] - 
mortis parturientis Vetus Testamentum periculum A ὠδίνονσαν Υαστέρα τον θανάτου ὥσπερ Ex xoi. ta 


et calamitatem appellat. Qui. parturit, non detinet 


id, quod detinetur, neque agit, sed patitur, et 
ejicere festinat. Recte autem. solutionem — mortis 
parturieutis dolorum — resurrectionem appellavit , 
ul dieat : Rupit ct erupit ex gravido οἱ tumido 


τινὸς ὡδινούσης, Qr pt Of] τῶν τοῦ θανάτου δσσμῶν xat 
τῶν τοῦ (bou μυχῶν , ἀναδύντος τοῦ Σωτηρος Xpt- 
στοῦ, xal προελθόντος ὡς ix χοκετοῦ ξένου της 
ἀναστάσεως. Ταύτῃ τοι καὶ ὠνόμασται πρωτύτοχος 
ἐκ νεχοῶν. 


atque parturiente ventre mortis, tanquam ex utero quodam parturiente, Intelligendum — puto nimirum, | 
ex vinculis mortis et Orci recessibus ac penctralibus  Servatore Christo emergente ac prodeunte, 
tanquam ex partu peregrino resurrectionis. Idcirco nimirum etiam vocatus est primogenitus ex  MOr- 


tuis. 

Propterea quod fieri non poterat, ult Jcneretur ab 
illa. 

Vrns. 95. David enim dicit de co : Prospiciebam 
Dominum ante me semper : quouiam a dextris. est 
1. ihi, ne couculiar. 

VEns. 96. Idcirco lweiatum est cor meum, et ex- 
sultavit lingua mea. Preterea vero caro quoque mea 
acquiescel in spe. 

Wgns. 27. ()uia nonderelinques animam meam in 
inferno, nec comumiltes, ul. sauctus tuus videal cor- 
ruptionem. 

VEns. 28. Notas fecisti mihi vias vita : replebis me 
letitia cum facie tua. 

Propterea quod fieri non poterat. Athlete. si un- 
gantur, ab adversariis prehendi et capi nou pos- 
sunt : et incantatores uncti, ita muniti οἱ tuti. eva- 
dunt, ut a dentibus scrpeutis nec appelantur 
nec allingantur; itidem cum ad Christum, qui 
suo Spiritu unctus cum piorte. conflixit ac. pest-m 


illam subegit, adversarius accessisset, fractus est. C 


Porro, quod dicit, propterea quod fieri non pote- 
rat, etc. intelligendum niwmirum est, quatenus in- 
ventus est Deus ex Deo natus, et is, qui nullius 
capax esset mutationis, sive in deterius traductio- 
nis: et quod ita surrexit, ut qui amplius posthac 
moriturus non sit. Deinde producit Davidem, qui 
tollit omnein rationem humanam. Talis enim res 
est. prophetia, et ait : David eniin dicit de illo, non 
de seipso. Ae rursus 40 ab lumilioribus: exordi- 
jur, Nam etianisi nunc, inquit, factum cst, ztiameg 
antiquum est, et ab initio Deus hxc volebat, et ita 
dispositum οἱ constitutum erat. Prospiciebam Do- 
aninum ante me seu per. Douiüinum suum | Paotrein 
wocat, propterea quod ipse sumpsit formau servi. 
Porre quod dicitur Pater stare unc a dextris Filii, 
atque alias. rursus a dextris Patris Filius scdere, 
aequalitatem ac parem significat conditionem. Prz- 
(crea vero caro quoque inea acquiescel in spe. 
Quam Jesus, tunc cum nmiortem sustinuit, carneui, 
quam juxta dispositionem sumpsera!, deposuit, ut 
Tureus eam a morte excitaret : recte hanc carazeu 
euam aiLin spe acquievisee, propter exspectatio- 
«em resurrectionis. lllud autem : Non dorclinques 
Δι acam apud Orcum. Etsi nounulli ex p:t- 
sona Davidis dictum esse id accipiunt, etsi demon- 


Καθότι οὐκ ἦν δυγατὸν κρατεῖσθαι αὑτὸν 6x 
ἀὐτοῦ. 

Δαυῖδ γὰρ «Ίέ)ει εἰς αὑτόν' Προωρώμµην τὲν 
Κύριον» ἑνώπιόν µου διαπανγτός: ὅτι ἐκ δεξιων 


p μού ἐστιν ?*, ἵνα μὴ caAsvOo. 


Διὰ τοῦτο εὐφράνθη ἡ καρδία µου, xal 1jraA- 
ιάσατο ἡ }λῶσσά µου ' ἔτι δὲ καὶ ἡ σἀρξ µου 
κατασκηγώσει ἐπ ἑλπίδι. 

Ὅτι οὐκ ἐγχατα.]είψεις τὴν νυχἠν µου elc 
ᾷδην "9: οὐδὲ δώσεις τὸν ὃσιόν σου ἰδεῖν δια- 
φθορά». 

Ἐγγώρισάς μοι ὁδοὺς ζωῆς” πληρώσεις µθ 
εὐφροσύγης μετὰ τοῦ προσώπου σου. 

Καθότι οὐκ ἦν δυνατόν. Οἱ ἀθληταὶ ἀλειφό- 
µενοι, ὅληπτοί εἰσι τοῖς ἀντιπάλοις ' xal οἱ ἐπα- 
θιδοὶ ἠλειμμένοι, ἄθικτοι γίνονται χαὶ ànpoa- 
πέλαστοι τοῖς ὁδοῦσι τοῦ ὄφεος τῷ δὲ Χριστῷ 
Ἠλειμμένῳ μυστιχῶς τῷ ἑαυτοῦ Πνεύματι συµ- 
πλαχέντι τῷ θανάτῳ καὶ ὑποτάξαντι «by ἁλά- 
στορα, προσελθὼν ὁ ἀντίπαλος χατεάγη. Τὸ δὲ, xa- 
0ότι, κατὰ τὸ εὑρεθηναι αὐτὸν Ocby ἐκ Θεοῦ Υε- 
γενημένον *, καὶ ἁνεπίδεχτον " πάσης τροπῖς i| 
ἀλλοιώσεως * xat ὅτι οὕτως ἀνέστη, ὡς µηγέτι &mo- 
θανεῖν µέλλων. Εἶτα παράχει τὸν Δαυῖδ, πάντα λο- 
γισμὸν ἀνθρώπινον &vatpouvta * τοιοῦτον Υὰρ ἡ 
πραρητεία, καὶ φησι Aavtó γὰρ λέγει εἰς αὐτὸν, 
οὐκ εἰς ἑαυτόν. Καὶ πάλιν ἄρχεται 5 ἀπὸ ταπεινο- 
τέρων. El γὰρ xal vov, orat, véyvov:v, ἁλλὰ παλαιόν 
ἀστι. Καὶ ἄνωθεν ταῦτα ὁ θεὸς ἐθούλετο χαὶ οὕτω 
διετετύπωτο 9). Προωρώμην τὸν Κύριον ἐνώπιόν µου 
διαπαντός. Κύριον αὐτοῦ τὸν Πατέρα καλεῖ, διὰ τὸ 
λαθεῖν αὐτὸν δούλου µορφή». Τὸ δὲ Ex δεξιῶν ἑστᾶ- 
ναι τὸν Πατέρα λέγεσθαι τοῦ Υἱοῦ vov, «oti δν 
πάλιν ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς καθέξεσθαι τὸν Ylov, 
«ἣν ἰσότητα σηµαῄνει. "Ext δὰ χαὶ fj οάρξ µου χατα- 
σχηνώσει ἐπ᾽ ἐλπίδι. Ἄπεὶ Ἰησοῦς, xa0b ἑνεδέξατο 
θάνατον, ἀπέθετο ἣν χατ οἰχονομίαν ἔλαδε c$pxx 
ἐπὶ τὸ πάλιν ἀναστῆσα, αὑτὴν ἀπὸ τοῦ θανάτου’ 
εἰκότως τὴν sápxa ταύτην οὖσαν ἑαυτοῦ Uv ἑ ιπίδ 
χατεσχηνωχένα. δ.ὰ vh» προσδοχίαν τῆς ἀναστά: 
σεως * Τὸ δὲ, Οὐκ ἐγχαταλείφεις τἣν φυχἠν pov εἰς 
ἆδου, εἰ καὶ τινες ἐχ προσώπου τοῦ Δαυῖὸ εἰρῆσθαι 
αὐτὸ ἐχλαμδάνουαι, εἰ xal μὴ οἷοί τέ εἰσι παριστᾷν 
ὃ φρονοῦσιν, ἀλλ᾽ οὖν εὑσεθῶς δ.άχεινται͵ φάσχοντες 
τὴν σάρκα ἀνίστασθαι ἐπὶ τὸ εἶναι ἄφθαρτον xai 


Varite lectiones οἱ notae. 
*9 Scholiastes videtur hic legere, pro, ἐστὶν, ἕστη, id. est, stetit, vel suabat. Vide in[ra in scholio, προωρώ- 


ην τὸν Κύριον ἐνώπιόν µου διαπαντός» **. In vulgatis est, εἰς ἅλου, 
** δι τύπωτο, erat ; Ic. διε.υτώσατο. 


intov, εται. 3 ἔρχεται, erat. 


* 1σ. γεγεννηµένον. ** ἀνεπι- 


EN 


149 

πνευματικὸν σώμα. 
τὴν ἔγερσιν πνευματικὸν xat ἄφθαρτον σῶμά ἐστιν. 
Ὁδοὺς δὲ ζωῆς φησιν, X; αἱ φυχαὶ τῶν δικαίων 
μετὰ τοῦ Σωτῆρος ix τῶν χάτω χωρίων ἔτριψαν 
ἀνλθαίνουσαι. Τὸ δὲ, Πληρώσεις µε εὐροοσύνης 5 
μετὰ τοῦ προσώπου σου, πρόσωπον Κυρίου νοητέον, 
τὴν θεοπρεπεστάτην θεοφάνειαν, καὶ τὴν ἡμετέραν 
ἐπισχοπὴν, ἣν ἡμᾶς v5 τελειότερον ἐπισκέφηται. 
cie tua, per faciem Domini intelligenda est, 


EXPI'OSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. II. 
Ἡ γὰρ ἑγειρομένη σὰρξ μετὰ A strare non possunt id, quod sentiunt, attamen 


900 


animo pio praediti sunt, cum dicunt carnem resur- 
gere, ut sit corpus incorruptibile atque spirituale. 
Nam caro, quz resurgit, post. resurrectionem spi- 
rituale et. incorruptibile corpus exsistit. Vias au- 
tem vitze. dicit, quas animse justorum una cüm 
Sersatore ex inferis locis ascendentes triverunt, 
Cs»terum quod dicit: Replebis me lztitia cum fa- 


divinam majestatem maxime decens apparitio Dei, 


nostrique inspectio, qua nos perfectius et absolulius visitaturus et inspecturus est. 


"Av6psc dósAgol, ἐξὸν εἰπεῖν μετὰ παῤῥησίας 
zpóc ὑμᾶς περὶ τοῦ πατριάρχου Δαυῖδ, ὅτι καὶ 
ἐτελεύτησε καὶ ἑτάφη xal τὸ μ)ῆμα αὐτοῦ ἑστιν' 
ἐν ἡμιν, ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτης. 

Προφήτης οὖν ὑπάρχων, καὶ εἰδὼς ὅτι ὄρχῳ 
ὤμοσενκ ** αὑτῷ ὁ θεὸς, éx χκαρποῦ τῆς ὀσφύος 
αὑτοῦ, τὸ κατὰ σάρκα, ἀγαστήσειν τὸν Χριστὸν, 
χαθίσαι ἀπὶ θρόνου " αὐτοῦ, 

Προϊδὼν ἑἐ.1ά.ησε περὶ τῆς ἀγαστάσεως τοῦ 
Χριστοῦ, ὅτι obx ἐγκατε.είφθη ἡ qvx?) αὐτοῦ 
εἰς δου, οὐδὲ 1) σὰρξ αὐτοῦ εἶδε διαφθοράν. 

Πληρώσας τὴν τοῦ Δανῖδ µαρτυρίαν, ἐπάγι ; 
"Ανδρες ἁδελφοί. "Όταν µέλλῃ 95 τι λέγειν μέγα, 
τούτῳ κέχρηται τῷ προοιµίῳ, διεγείρων αὐτοὺς xal 
οἰχειούμενος * ἔνθα δὲ οὐδὲν ἔδλαπτε, πολλῇ χέχρη: 
ται τῇ μµετριοφροσύνῃ. Ei γὰρ εἶπεν οὕτως ἁπλῶς 
ὅτι Ταῦτα εἴρηται περὰ ** τοῦ Δαυῖδ, τραχὺς ἂν 
ἔδοξε xal εἰς ὀργὴν αὐτοὺς ἀναχινῶν, 9 πειθηνίους 
ποιῶν. Tjj δὲ πολλῇ περὶ τὸν µαχάριον Δαυῖδ tup, 


Vrns. 29. Viri fratres, licitum sit libere apud ves 
loqui de patriarcha Davide. Nam et mortuus. el se- 
pultus est, et monumentum illius apud nos est usque 
ad hunc diem. 

VEns. 90. Cum igilur prophela esset, ac sciret, 
quod Deus sibi jurejurando affirmasset, fore wt de 
[ruciu lumborum ejus, quod at.inet ad carnem, ex- 
citaret Christum, qui sederet in solio illius, 

Vens. 51. fle previsa locutus est de resurrectione 
Christi, quod anima ejus non derelicta sit in. inferno, 
neque caro illius viderit corruptionem. 

Edito atque exposito testimonio Davidis, sub- 
jungit : Viri fratres. Magnum aliquid dicturus hoc 
utitur principio, excitans illos ct concilians. Naju 
ubi uihil nocebat, magna usus est. animi modera- 
Hone. Nam si dixisset ita simpliciter : Hzec a Da- 
vide dicta sunt, asper esse, et ad. iram concitare 
niigis, quam obsequentes illos reddere velle visus 
essct. Magno autem, quo beatum Davidem prose- 


εὐπαράδεχτον περὶ τοῦ Χριστοῦ εἰρῆσθαι τὴν προ- C quitur, honore, effecit, ut facile admittatur. atque 


φητείαν χατασκευάζει’ xal ὅλος ὁ λόγος αὐτοῦ οὗ- 
τος ᾠχονόμηται οὕτως. Εἰπὼν γὰρ, ὅτι Καὶ ἑτελεύ- 
τῃησε xal ἐτάφη, οὐχ εἶπε, Καὶ ἀνέστη" ἀλλὰ, Καὶ τὸ 
μνῆμα αὐτοῦ bv ἡμῖν ἐστιν ὅπερ ἴσον ἑστὶ τῷ 59, 
Οὐχ ἀνέστη. |Eito. οὐδὲ οὕτως Ἴλθεν εἰς τὸν Χριστόν" 
ἀλλά πάλιν ἐγχωμιάζεται 9! ὁ Δαυϊδ, xal διὰ τῶν 
εἰς ἐχεῖνον ἐγχωμίων πρόεισιν ὁ σχοπός * xal γὰρ 
διὰ τοῦτο ταῦτα λέγει, ἵνα διὰ τὴν εἰς ἐχεῖνον τιμὴν 
καὶ τὸ Ὑένος δέξωνται τὸν περὶ τῆς ἀναστάσεως 
λόγον» ὡς xal τῆς προφητείας βλαπτοµένης, el μὴ 
τοῦτο εἴη, xol τῆς εἰς αὐτοὺς τιμῆς διαφθειροµένης. 
Ὄρχῳ ὤμοσεν αὐτῷ ὁ θεός. Oüx εἶπεν, ἐπηνγεί- 
λατο, ἀλλ᾽ ὤμοσε, τὸ ἁπαράθατον τῆς ὑποσχέσεως 
παμιστῶν. Καθίσαι ἐπὶ θράνου αὑτοῦ. Ἑν πολλοῖς 
τὖποις τῆς θείας Γραφῆς, ἀντὶ βασιλείας, ὁ θρόνος 
ὀνομάξεται. ὡς xal ἐνταῦθα” xal ἐν τῷ, 'O θρόνος 
σου, ὁ θεὸς, εἰς τὸν αἱῶνα τοῦ αἱῶνος, Τὸ δὲ χατὰ 
σάρχα ἁναστήῆσειν τὸν Χριστόν. Τὸ χατὰ σάρχα, 


φησίν ' τὸ γὰρ κατὰ τὴν θεότητα, σύνεστιν ἀῑδίως - 


συνεδριάζων τῷ Πατρί. Πάντα δὲ ἀνατίθησι τῷ Πα- 
τρὶ, ἵνα παραδέξωνται τέως τὰ λεγόμενα. ᾽Αλλὰ πῶς 
ἐχάθισεν ἐπὶ θρόνου Δαθίδ; "Οτι βασιλεύει xat Ἰου- 
δχίων χαὶ πολλῷ μᾶλλον τῶν σταυρωσάντων. 


. dilur quo oratio spectabat. 


probetur, de Christo dictam SY esso illam pro- 
phetiam. Ac tota hec illius orstie disposita est 
hac ratione. Nam cum dixisset, Et mortuus est, et 
sepultus est : non dixit: Et resurrexit : eed, Mo- 
numentum illius est apud nos. Quod perinde est, 
ac si dixisset: Nou resurrexit. Deinde ne sic qui- 
dem venit ad Christum : sed rursus David lauda- 
tur, ac per laudes, quibus illum celebrat, progre- 
Etenim idcirco hec 
dicit, ut propter. illius honorem et genus probent 
orationem de resurrectione : quasi et prophetia 
ledatur, nisi hoc esset, et illorum honor labefa- 
cletur. Jurejurando confirinasset ei Deus. Non di- 
xit, promisisset, sed, jurasset, promissum signifi- 
cans, in quo fallere ac frustrari fas non esset. Qui 
sederet in solio illius. In multis locis diving Scri- 
pture, pro regno solium accipitur : ut etiam in 
hoc loco, et in illo : Solium tuum, Deus, in οι. 
lum saeculi ; illud autem, quod ad carnem attinet, 
excitaret Christum : Quod ad carnem atiinet, in- 
quit, Nam quod attinel ad deitatem, una cum 
Patre est a sempiternis s2culis sedens. Patri au- 
tem oninia attribuit, ut admittant ac probent inte- 


rim qua dicebantur. Sed quomodo sedit in solio Davidis ? Quia rex est Judzorum, et multo. magis 


eorum qui crucifixerunt, 


Vari& lectiones et note. 


5 tr εὐφροσύνης, erat. 
εται. " τὸ, erat, 5ἱ ἐγχωμιάζηται, erat. 


** ὤμωσεν, arat. 9! In vulgatis, ἐπ' τοῦ θ(ὀνου. 


M µέλλειν, erat, sept 


-- 


551 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


552 


Vgns. 79. [lunc Jesum. resuscitavit Dens, cujus A — ToUcor. τὸν "Incoty. ἀἁνέστησεν ὁ θεὸς οὗ 


Onmmes nos sumus lestes, 

Vgns. 55. Dextera igitur Dei exallatus, ac pro- 
missum Spiritum sanctum α Patre consecutus, effu- 
dit hoc, quod vos nunc videlis et auditis. 


Vens. 54. Non enimDavid ascendil in conos : sed 
ipse oit, Dixit Dominus Domino meo, Sede a deziris 
qiei$, 

Vus. 35. Quoad effecero X inimicos tuos scabellum 
pedum tuorum. 

Vgns. 56. Certo sciat ergo tota domus Israelis εί 
Dominum et Christum a Deo [actum | esse liunc ipsum 
Jesum, quem vos cruci affixistis. 


πάντες ἡμεῖς écuer µάρτυες. 

Τῇ δεξιᾷ οὖν τοῦ θεοῦ ὑνγωθεὶς, τήν τε ἑπαγ- 
yeAlavr τοῦ ἁγίου Πνεύματος «ἰαδῶν παρὰ του 
Πατρὸς, ἐξέχεε τοῦτο, ὃ νῦν ὑμεῖς βλέπετε καὶ 
ἀκούετε. 

Οὔ γὰρ Aavió ἀγέδη εἰς τοὺς οὐραγοὺς, λέγει 
δὲ αὐτός ' Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίφ µου) Κάθου 
ἐκ δεξιῶν µου, ,᾿ 

"Eoc ἂν 00 τοὺς ἐχθρούς cov ὑποπόδιον tor 
ποδῶν σου. 

«Ασφα.ὼς οὖν γινωσχέτω πᾶς οἶκος Ἱσραὴ., 
ὅτι xal Ἱἱύριο καὶ Χριστὸ» αὐτὸν ὁ θεὶς 
ἐποίησε τοῦτον τὸν Ἰησοῦ», ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώ- 
Cata. 


Rursus ad Patrem confugit, quanquam satis erat Ὁ ἍἨΠάλιν ἐπὶ τὸν Πατέρα καταφεύγει, xalsot γε 


dixisse prius : sed noverat, quantam hoc auditoribus 
afferret. utilitatem ad susceptionem et approba- 
tionem earum rerum, qua urgebant et in primis 
requirebantur aique necessarie erant. Porro 
per dictionem, ὑψωθεὶ:, id est exaltatus, tecte 
significat, illum et in sublime evectum esse, et 
in collis versari, sed ne hoc quidem tunc in ini- 
tio aperte. Vide autem, ut in initio orationis 
non dixerit Christum dewisisse Spiritum, sed Pa- 
trem, quando etiam Joelem prophetam testem pro- 
ducebat. Posteaquam autem mentionem fecit et 
siguorum ejus, et illarum rerum, qux? in 39 ipsum 
facie sunt, ac de resurrectione locutus est, coufi- 
denter deinceps ait illum effudisse Spiritum. Itaque 
de illo. propheta dicebat : Et accidet in extremis 


ciebus. Promissum autem dicit, vel id nimirum, 


quod nobis apostolis promiserat , vel quod promise- 
rat illi Pater antequam crucilgeretur et supplicio 
afüiceretur. Cum enim magnum quiddam atque 
sublime dicturus erat, nempe Christum effudisse 
Spiritum, velat ac tegit id dicendo, Patrem illi bunc 
promisisse. Qued enim aliquis dixerit, nisi utilem 
exitum ac finem Labuerit, temere ac frustra dicit. 
Ostendit autem, quod crux et humiliorem non modo 
reddiderit, verum etiam splendidiorem effecerit : si 
tune quidem promisit, prout Joaunes dicit : Ipse vos 
baptizabit Spiritu saneto et igne : nunc autein post 
crucem dedit. Sed ipse ait : Dixit Dominus Domino 
meo. llic non amplius cum reformidatione ac re- 
pressione loquitur, sumpta nimirum fiducia ab iis, 
qux dicta erant, Sed quid dixit Dominus Domine 
1,e0 ? Quod si David Dominum illum vocat, multo 
magis illi non despicient el. indignum reputabunt. 
Per id autem, quod dicit : Donec effecero inimicos 
4uos, metuinillis incussit, fore videlicet, u! vincan» 
tur et subjugentur. Ne autem sibi fides derogetur, 
Paui dictum tribuit et ascribit. Quoniam autem 
magna quoque locutus erat, rursus ad hunilia de- 
ducit orationem. Sede a dextris meis. Per hoc, quod 


Ίρχει εἰπεῖν τὸ πρότερον ἁλλ' οἶδεν ὅσον τοῖς 
ἀχροαταῖς el; ttv παραδοχην τῶν χατεπειγόντων 
τοῦτο χρησιμεύει. Τὸ δὲ, ὑφωθεὶς, xal περὶ τῆς 
ἀναλήψεως ἡνίξατο 53, xai ὅτι bv τοῖς οὐρανοῖς kate 
ἀλλ᾽ οὐδὲ τοῦτο τέως φανερῶς. "Opa δὲ, πῶς ἀρχό- 
µενος τοῦ λόγου, οὐχὶ τὸν Χριστὸν ἔλεγε χαταπε- 
ποµφέναι τὸ Πνεῦμα, ἀλλὰ τὸν Πατέρα; ὅτε καὶ τὸν 
προφήτην Ἰωὴλ παρῆγεν εἰς µαρτυρίαν. Ἐπειδὴ δὲ 
ἐμνήσθη xat τῶν σημείων αὐτοῦ, xal τῶν εἰς αὐτὸν 
γεγενηµένων, xat περὶ τῆς ἀναστάσεως διελέχθη 
θαρσῶν, λοιπόν φησιν αὐτὸν ἐἑχχέαι τὸ Πνεῦμα ὥστε 
περὶ αὐτοῦ ὁ προφήτης ἔλεγε' Καὶ ἔσται ἐν ταῖς 
ἐσχάεαις ἡμόραις. Ἐπαγγελίαν δέ φησιν, f ἣν 
ἡμῖν τοῖς ἀποστόλοις ἐἑπηγγείλατο, f| ἣν ἐπηγγείλατο 
αὑτῷ ὁ Πατῆρ πρὸ τοῦ σταυροῦ xal πρὸ τοῦ παθεὶν. 
Ἐπεὶ γὰρ µέγα xal ὑψηλὸν ἔμελλεν εἰπεῖν τὸ ἐχ- 
χέαι τὸν Χριστὸ» τὸ Πνεῦμα, συσχιάζει αὑτὸ τῷ el- 
πεῖν, ὅτι ὁ Πατῆρ αὐτῷ ἐπηγγείλατο τοῦτο, "O γὰρ 
ἂν εἴπῃ τις, εἰ μὴ εἰς τὸ συμφέρον τελευτήσει, εἰχῆ 
χαὶ µάτην λέγει. Καὶ δείχνυσιν, ὅτι ὁ σταυρὺς οὐ 
µόνον αὑτὸν οὐχ ἡἠλάττωσεν, ἀλλὰ καὶ λαμπρότερον 
εἰργάσατο, εἴγε τότε pv ἐπηγγεβλατο χατὰ τὴν τοῦ 
Ἰωάννου φωνήν' Λὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύ- 
ματι ἁγίῳ καὶ πυρί ' νῦν δὲ μετὰ τὸν σταυρὺν ἔδωχε. 
Λέγει δὲ αὐτός Εἶπεν ὁ Κύὐρις τῷ Κυρίῳ µου. 
Ἐνταῦθα οὐκ ἔτι μεθ) ὑποστολῆς λέγει, ἔχων τὸ ἀπὸ 
τῶν εἱρημένων θάρσο;:, ἀλλὰ τί εἶπεν ὁ Κύριος 
τῷ Kuply pov; Εὶδὲ Δαυῖδ Κύριον αὐτὸν xai, 
πολλῷ μᾶλλον αὑτοὶ οὐχ ἁἀπαξιώσουσι. ἁιὰ δὲ τοῦ" 
Ἔως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου, qéó6ov ἐπέσεισεν 
αὐτοῖς, «ἣν αὐτῶν ἐπικράτηαιν. "Iva δὲ μὴ ἀπιστῆ- 
ται 53 τῷ Πατρὶ ἀνατίθησιν. Ἐπεὶ δὲ χαὶ μεγάλα 
ἐφθέγξατο, πάλιν ἐπὶ τὰ ταπεινὰ * χκχτάχει τὸν }ό- 
γον. Κάθου ἐκ δεξιῶγ µου. Διὰ τοῦ, Κάθου ἐκ δε- 
ξιῶν' µου, τὸ ἱσότιμον Υἱοῦ xa Πατρὸς νουῦμε». 
Ἑπὶ μὲν γὰρ τῆς ἀσωμάτου οὐσίας, οὗ δυνατὸν 
νοξῖσθαι! δεξιὸν f) ἁριστεκόν. Τίένες 55 δὲ «sv οἱ 
ἐχθροὶ, ὁ ᾽Απόστολος δηλοῖ βοῶν Ὅταν χαταργήση 
πᾶσαν ἐξουσίαν, ἔσχατος ἐχθρὸς καταρχεῖται ὁ 03” 


Varie lectiones οἱ noUe. 


** 1 yol£210, erat... ἀπιστῆτε, erat. 


| V. hunc, quem. & V. Donce. pouum. 


"5 τους t25:1/0):, cal. 


95 τινές, crat. 


553 


EXPOSITIO 1Ν ACTA APOSTOLORUM. — CAP. II. 


551 


vato; (vt xal Κύριον αὐτὺν καὶ Χριστὸν ὁ Gsb; A dicil, Sede a dextris meis, :equalitatem intelligimus, 


krolnas. Τὸ, ἐποίησεν, ἀντι τοῦ, χατέστησεν. Οὐ γάρ 
ἐστιν, οὐχ ἔστι περὶ οὐσιώσεως χαὶ ὑποστάσεώς τις 


λόγος. Εἶτα οὕπω τῶν ταπεινῶν ἀφίσταται. Δέον yàp. 


ἐπαγαγεῖν * ἀσφαλῶς γινωσχέτω πᾶς οἴχος Ἱσραὴλ, 
ὅτι ἐχ δεξιῶν χάθηται ' τοῦτο γὰρ ix τῶν εἱρημένων 
συνεπεραίνετ» οὗ τοῦτό φησιν ' ἀλλὰ τὸ πολὺ ταπει- 
νότερον ' ὅτι xal Κύριον καὶ Χριστὺν αὐτὸν ὁ θεὺς 
κατέστησε ' τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὸ, ἐποίησεν. Οὕτω χρῆ 
πανταχοῦ σχοπεῖν, δι ὧν τοῖς ἀχροαταῖς ὠφέλεια 
γίνεται. 


Deinde nondum humilibus supersedet atque desistit. Nam cum oporteret subjuugere : 


el parem Filii ex Patris conditionem, Nam in in- 
corporea natura non potest intelligi dextrum aut 
sinistrum. Quinam autem siut inimici, Apostolus. 
significat ubi clamat : Cum aboleverit omnem prin- 
cipatum el omnem potestatem, ultimus inimicus 
aboletur mors. Et Dominum, οἱ Cliristum a Dco 
factum, «556 hunc ipsum, Factum esse, pro eo» 
quod est constitutum esse. Nullus enim prorsus cst 
sermo «de usiosi, id est de substantialione seu 
essenlistione οἱ hypostasi, id est, subsistentia. 
Certo sciat tola 


domus Israclis, illum a. dextris. sedere : hoc enim ex antedictis colligebatur : non hoc ait, sed quod 
multo bumilius et abjectius est, nempe Dominum illum et Christum a Deo constitutum esse : lioc 
enim significat verbum, factum esse. lta oportet. ubique dispicere atque considerare, qua ratione 
auditores capiant utilitatem. 

Αχούσαντες δὲ xacerüóyncav ** τῇ xapüg,p VERS. 97. Ilis autem illi auditis, corde. compuncii 


εἶπόν τε πρὸς τὸν Πέτρον xal τοὺς «οιποὺς 
ἁποστό.ους ' Ti ποιήσομεν, ἄγδρες dósAol; 

Πέτρος δὲ " ἔφη αρὸς αὐτούς' Μεταγοήσατε, 
xal βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματι 

"Incov Χριστοῦ, εἰς ἄφεσι' ἁμαρτιῶν' καὶ «λή- 
γεσύε τὴ» δωρεὰν τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 

ὙΥμῦ’ γάρ écciw ἡ éxayyeA(a, καὶ τοῖς τέχνοις 
ὑμῶν, καὶ πᾶσι τοῖς εἰς μακρὰν, ὅσους ἂν προσ- 
καλέσηται Κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν. 

Ετέροις τε «Ἰόγοις π.Ίείοσι διειαρτύρατο”., 
xal παρεκἀ.ει Aéjxy- Σώθητεῖ ἀπὸ tnc γεγεᾶς 
τῆς σχκο.ιᾶς ταύτης. 


Ὁρᾶς ὅσον ἐστιν ἐπιείκεια" ὡς αὕτη μᾶλλον τῆς 
σςοδρότητος τὰς χαρδίας τῶν ἀνθρώπων καταχεντᾶ 
xal µαλάττει ' xal γὰρ ἐνταῦθα ὁ µαχάριος Πέτρος 
ἀνέμνησε μὲν αὐτοὺς τῶν οἰχείων τολµηµάτων, ἁλλὰ 
πράως, χαὶ οὐδὲν τιμωρίας προσέθηκεν. Ἡδέσθησαν 
οὖν τοῦ Πέτρού τὴν ἐπιείχειαν, ὅτι τοῖς τὸν Δεσπότην 
αὐτοῦ θανάτῳ παραδεδωκόσι ' καὶ ἔτι χατ αὐτῶν 
ἐχείνων φονῶσι xal ἀνελεῖν ἐπιθυμοῦσιν, αὐτὸς ὅμως 
ἓν τάξει πατρὸς xaY διδασχάλου χηδεμονιχῶς αὐτοῖς 
διελέγετο. Κατενύγησαν γὰρ, φησίν' Oy ἁπλῶς ἐπεί- 
σθησαν, ἀλλὰ χαταγνόντες ἑαυτῶν. Καὶ γάρ φησι, 
Ti ποιήσοµεν, ἀδελφοί; ὡς ἁποροῦντε;, ὡς ἐναγώνιοι 
ὄντες ὑπὲρ ὧν τετολμήἠκασιν. Οὓς δὲ πλάνους ἑκά- 
λουν, ἀδελφοὺς χαλοῦσι, xai τοῦτο οὐχὶ 59 παῤῥησια- 
ῥόμενοι αὐτοὶς διὰ τῆς τοιαύτης χλήσεωώς, ἀλλὰ τὴν 
φ:λοστοργίαν, xal ὅσον πρὸς αὐτοὺς ᾠχειώθησαν 
ἐνδειχνύμενο:. Διότι xal αὐτοὶ οἱ ἀπόστολοι οὕτως 
αὐτοὺς ἑχάλεσαν, ἀρχομένου τῆς δηµηγορίας Πέ- 
«pov. Πάντων δὲ ἐρωτηθέντων, πάλιν ὁ Ηέτρος ἀπο- 
κρίνεται. Αὐτοῦ ** γὰρ αὐτοι προὐθάλλοντο στόµα, 
xal φησι  Μετανοῄσατε, xal βαπτισθήτω ἕκαστος 
ὑμῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ. O0 μάχεται 
δὲ τοῦτο τῷ, Βαπτίζοντες αὑτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ 
Πατρὸς xoi τοῦ Υἱοῦ xai τοῦ ἁγίου Πνεύματος ' 


sunt, dizerunique ad Peirum et ad. reliquos. aposto- 
los : Quid agemus, viri fratres ? 

33 VEns. 38. At Peirus ad illos : Delictorum vos, 
inquit, paeniteat, εἰ baptizelur unusquisque vestrum 
in nomine Jesu Christi iu remissionem peccatorum : 
et accipietis donum Spiritus sancti. 


Vgns. 39. Ad vos enim et ad liberos vestros pertinet 
promissio, εἰ ad omnes longinquos quoscunque advo- 
caverit Dominus Deus noster. 


Vrns. 40. Ilis ille aliisque verbis compluribus eos 
quasi prolestans admonebat εἰ cohortabatur. Serca- 
mini εί evadite, inquiens, ex isto hominum genere 
praeo. 


Vides quanta res sit humanitas et animo 
moderato magis, quam asperitas et acerbitas, ut 
hzc corda hominum compungat et molliat. Etenim 
in hoc loco Leatus Petrus redegit quidem illis 
ipsorum facinora in memoriam, sed hoc leniter 
fecit, ac nullam penz mentionem adjecit. Reveriti 
sunL igitur humanitatem et lenitatem Petri, qui 
cum ijs, qui Dominum ad mortem uadiderant, 
atque etiam illorum adeo ipsorum eadem appete- 
bant, ac de medio tollere eos cupiebant, tanquam 
pater ac magister, et. illorum studiosus et curam 
gerens, serinocinaretur, Coripuncti sunt enim, iu- 
quit : nop simpliciter orstioneu dicentis probarunt, 
sed tum demum, cum seipsos damnassent. Eieniu, 
Quid, inquiunt, agemus, Iratres ? quasi hzesitantes 


p et animo fluctuantesatque perplexi, tanquam solli- 


citi et laborantes pro suis facinoribus. Quos autem 
antea iupostores  vocaverant, nunc fratres vocant, 
et id faciunt non aperte ac libere ad eos tali ap- 
pellatione utentes, sed amorei benevolentiamque, 
ac quantopere conciliati ae. bene affecii essent crga 
illos, ostendentes. Nam etiam ipsi apostoli, Petro 
concionem exordiente, ita illos vocaverant. Porro 
cum omnes interrogarentur, Petrus rursus respon- 


Varia lectiones et note. 


** xavr,vóvnoav, erat. "' {μ vulgatis non eit δὲ. ** In vulgatis. est, διεμαρτύρετο. 


€^ οὐχ, εΓαι. ** αὐτὸν, etat. 


Parnot. Gs. CXXV. 


9 σύνθητε, crat, 


18 


555 


THEOPHYLACTI BULGARLE 4RCHIEP. 


556 


dei; cjus enim ore illi se tueri volebant ; et ait : A ἁδιαίρετον γὰρ ἡ Ἐ κχλησία vost τὴν ἁγίαν Τριάδα, 


Belictorum vos poeuilcat, et ad sanitatem redite, 
baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu 
Christi. Νου pugnat auleu boc cum illo : Bapti- 
zantes eos in nomine Patris οἱ Filii et Spiritus sancti. 
Individuam enim intelligit Ecclesia sanctam Triui- 
tatem, adeo ut, propter unitionem consubstantialem, 
sive uuitatem ejusdem essenlie alque naturz in 
tribus lypostasibus sive personis, is, qui baptizatur 
in noaine Christi, in Trinitatem baptizcetur, quippe 
cum non separentur alius ab alio, nce dividantur 
iuter sese Pater et. Filius οἱ Spiritus sanctus. Nisi 
cnim nomen Patris esset Deus: et nomen Filii, 
Deus ; et nomen Spiritus sancti, Deus ; oporteret 
dicere : in nomen Dei Jesu : aut etiam, in Filium 
duntaxat. Verum, in nomine Jesu Cliristi, ait, quia 
non ignorabat nomen Jesu Deum esse, quemad- 
modum 944 etiam Patris et Spiritus sancti nomen, 
Deus est. Et consequemini donum sancti Spnitus. 
Vide, ut uuum esse donum ostendat Christi et. san- 
eti Spiritus, quippe cum una sil dignitas : quod 
supra verba faciens, (dixerat promissum. Deinde, 
etiam l;beris vestris. Majus enii) donum est, cum 


ὡς διὰ τὴν ἔνωσιν τὴν ὁμοούσιον Ev τριαὶν ὑποστὰ- 
σεσι, tbv βαπτιζόµενον εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ» 
εἰς Τριάδα βαπτίζεσθαι, οὖχ ἀπομεριζουμένον τοῦ 
Πατρὸς xai τοῦ Υἱοῦ xai τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Et 
γὰρ μὴ ἣν τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὺὸς, 8zó;* xai τοῦ Υἱοῦ, 
θεὸς, χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, θεὺς, ἐχρην εἰπεῖν, 
Eig τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ: ἢ καὶ, εἰς 
τὸν Υἱὸν µόνον. ᾽Αλλ', el; τὸ ὄνομα Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
φησὶν, εἰδὼς ὅτι τὸ ὄνομα Ἰησοῦ, ὁ θεός ἔστιν " 
ὥσπερ xai τοῦ Πατρὸ:, χαὶ τοῦ Πνεύματος. Καὶ 
λήψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ὅρα vw; 
μίαν δωρεὰν ἀνέδειξε τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Πνεύμα- 
τος, ὡς μιᾶς οὔσης τῆς ἀξίας * ἣν εἶπεν ἑπαγγελίαν 

ἄνω διαλεγόµενος. Εἶτα xa τοῖς τέχνοις ὑμῶν. 
Μείζων γὰρ dj ἑωρεὰ, ὅταν καὶ κληρονόμους ἔχωει 
τῶν ἀγαθῶν. Καὶ πᾶσι τοῖς εἰς μακράν. Εἰ δὲ τοῖς 

εἰς μακρᾶν, πολλῷ μᾶλλον ὑμῖν τοῖς ἐγγύς. "Opa δὲ 

πότε τὴν κλῆσιν τῶν ἐθνῶν αὑτὴν 53 ἠνίξατο διὰ 

τοῦ εἰπεῖν, τοῖς εἰς μακράν. Πότε; "τε εὗρεν αὐτοὺς 
χατανενυγµένους xal χατεγνωχότας ἑαυτῶν. Ἑυχῆ 
γὰρ ὅταν ἑαυτὴν χαταδιχάσῃ, οὐχέτι φθονεῖν δύνα- 
ται. 


babeant etiam hzredes bonorum. ο ommibus longinquis. Quud si longinquis, mulio magis vobis» 
propiuquis. Vide autem, quando vocationem — gentium illis vecte siguificet per id, quod dicit, lou* 
ginquis. Quando ? quando comperiebat eos compunctos esse ac semetipsos damnasse. Cum enim 


animus seipsum condemnaverit, non eiiam nunc amplius invidere potest. 


Vgns. 41. Atque illi haud cunctanter, probata ejus 
oratione, baptizati sunl, et adjuncta eunt in die illo 
anima circiter. ler mille. 

Vgas. 49. Vacabant autem οἱ assiduam. operam 
dabant doctring apostolorim 1, commun:oni, fractio- 
ni panis ac precatiouibus. 

Vrns. 45. Atque omnim lio.ninum. animos timor 
invasit : multaque prodigia εἰ signa per apostolos 
edebantur. - 

VEgna. dd. Ünmnes autem qui credebant una eraut, 
omniaque communia habebant. 

ΥΕΑ». 45. Et pradia facullatesque suas vendebant 
ac distribuebant omnibus ea, μτοιί cuique. opus 
erat. 

Vgns. 46. Ac quotidie assidue in templo * unani- 
ud.er versanles, ? acin ede panem frangentes, sume- 
bunt cibum, cum ex.uliautone et animi integritate at - 
aue candore laudantes Deum, 

Vrns. 47. Et apud omnem plebem — gratia. pol- 
len:e5.. Dominus autem quotidie Ecclesie qui serva- 
rentur, adJiciebat. 

Mic inmipletur prophetia, qua dicit : Quis audivit 
tale ? ecquis vidit tale sic ? an partiurivit terra in 
uno die ? an etiam nata est gens seuiel ? quia. par- 
tu, ivit et peperit Sion. parvos liberos suos. Atque 
oinnium bominum animos timor invasit, Non enuu 


Οἱ μὲν cor ἀσμένως ὑποδεξάμεγνοι 03 τὸν Ἰόγον' 
αὐτοῦ ἐθαπτίσθησαν, xal προσετέθησαν τῇ 
ἡμέρᾳ ** ἐκείνῃ νψυχαὶ ὡσεὶ τρισχἰ.ιαι. 

”μσαν δὲ προσχαρτεροῦντες τῇ διδαχῇ cor 
ἁἀποστό.]ω», καὶ τῇ xowwrig, καὶ τῇ κ.λάσει τοῦ 
ἄρτου, καὶ ταῖς προσευχαῖς. 

Ἐγέγετο δὲ πάσῃ Ψυχῇ φόθος. zoJAJd τε τέ- 
pata καὶ σηµεῖα διὰ τῶν ἁποστόλων ἐγίγετο *". 


Πάντες δὲ οἱ πιστεύοντες ἧσαν ἐπὶ có αἰτὸ, 
καὶ εἶχον ἅπαντα κου ἆ. 

Καὶ τὰ κτήματα xal τὰς ὑπάρξεις éxixpaaxor, 
xal διεµέριζον αὐτὰ πᾶσι, καθ Ó ει ἄν τις ypeluv 
εἶχδ. 

Καθ᾽ ἡμέραν» τε προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὺν' 
ἐν τῷ ἱερῷ, xAortég, τε κατ) οἶκο» ἄρτον, µεῖ- 
εἰάμόανον τροφῆςν ἓν ἁγα.ί λιάσει xal ἀφε.Ιότητι 
χέρδιας, 

Alrevrcec τὸν 50v, xal ἔχοντες χάρι’ πρὸς 
ὅ ον τὸν Aaór* ὁ δὲ Κύριος πρυσετίθει τοὺς σω- 
ζομένους καθ’ ἡμέραν τῇ Εκκλησίᾳ. 

Ἐγταῦθα πληροῦται dj τροφητεία , à λέγυυσα 
Τίς ἤχουσε τοιοῦτον, καὶ τίς ἑώραχε τοιοῦτον οὔ- 
τως; El ὥδινε γη ἐν pad ἡμέραᾳ ; El χαὶ ἐτέχθη ἔθν.ς 
εἰς àna£ ; "Or: ὥδίνε xal ἔτεχε Σιὼν τὰ παιδία a3- 
τῆς. Ἐγένετο ὃξ πάσῃ Ψυχᾖ φόθος. Οὐ γὰρ ὡς τυ- 


Varie lectiones et nota. 


*! pro. αὐτὴν lego αὑτοῖς. 
tulguiis est, ὀγένξτο. 


$3 In vulgatis est, ἁποδεξά svot. 


* In. vulgatis est, ἓν τῇ ἡμέρα. —** [n 


LN. Erant cutem. perseveraites in doctrina. apostolorum." V,.— Perdurantes. unanimiter. in templa. 
5 [loc luco sc,uor. interpretationem qua! subjicitur prex mo scholio. 


951 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. 11. 


558 


χόντων κατεφρόνουν. Ἐπειδὴ γὰρ ἔνωθεν ἣν πολὺς A tanquam viles despiciebant. Quoniam enim superne 


ῥέων 6 Πέτρος, xax ἑδείχνυ τὰς ἐπαγγελίας xoi τὰ 
μέλλοντα, εἰκότως ἑξέστησαν τῷ φόέῳ" ἔμαρτνρει 
γὰρ τοῖς λεγοµένοις xal τὰ τελούμενα τέρατα καὶ 
σημεῖα. Καθάπερ γὰς ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ, πρότερον 
οημεῖα, εἶτα διδασκαλία, εἶτα θαύματα" οὕτω xat 
νῦν. Πάντες δὲ οἱ πιστεύοντες σαν ἐπὶ τὸ αὑτό - οὐ 
τότῳ. ἁ)λἀ διαθέσει καὶ γνώµη, xol τῇ πρὸς ἀλλη- 
Aou, ἁδιαστάτιω ὑμονοίᾳ χαὶ στοργ}. Tu δὲ, καθ) à 
ἄν τις χρείαν εἶχεν , οὐχ ἁπλῶς φησιν, ἀλλ᾽ olxovopt- 
κῶς" τοῦτο γὰρ, καθ) ὃ ἄν τις χρείας εἶχεν. O0 
χαθάπερ δὲ οἱ map Ἕλλησι σοφοί. οἱ μὲν ἀνῆχαν 
την γην, οἱ ck εἰς θάλασσαν ἔῤῥιφαν πολὺ χρυσίον. 
Toz«o δὲ ἦν οὐχ ὑπεροφία χρημάτων, ἀλλὰ µωρία 
καὶ ἄνοια. Ἑ σπούδασε γὰρ ὁ διάδολος τοῦ Θεοῦ τὰ 
κτίσματα διαθάλλειν, οὐ χενὸν ** χαλῶς χρήσασθαι 
χρίκασι. Καθ ἡμέραν τε προσκαρτεροῦντες ' οὗ 
μίαν ἡμέραν, f; δύο, f| τρεῖς , ἀλλὰ καθ᾽ ἡμέραν; xal 
ὀκοθυμαδὸν, ὡς ἐν pid φυχῃ. Σχόπει δὲ πῶς οὐδὲν 
ἕτερον ἐποίουν οἱ Ἰουδαῖοι οἱ πιστεύοντες, ἀλλὰ τῷ 
ἓερῷ προσῄδρευον * Rr: δη σπουδαιότεροι γεγενη- 
µένοι, xal περὶ τὸν τόπον εὑλάδειαν πλείονα εἶχον. 
Καὶ ol ἁπόστολοι οὐχ ἀπέσπων 57 αὐτοὺς τέω; ἐχεῖ - 
εν ὥστε μὴ βλάψαι. Κλωντες κατ olxov ἄρτον : 
οἶχον τὸ ἱερὺν xat νῦν λέγει. Ἐν αὐτῷ γὰρ ἤσθιον, 
Τὸ δὲ, χλῶντες ἄρτον, τὴν πολλην αὐτῶν ἐγχράτειαν 
χα) λιτότητα δηλοῖ τῆς spoon. Μετελάμθανον γὰρ, 
φησὶ, τροφῃς, ἀλλ᾽ obx ἐτρύφων. Οὕτω xal τὸν βίον 
&nb της πίστεως ἐπὶ τὸ χρεῖττον μετερυθµίκοντο **, 


Πῶς δὲ εἶχον.χάριν πρὸς ὅλον τὸν λαόν; Λέγει γἀρ' σ 


Καὶ ἔχοντες χάριν πρὸς ὅλον τὸν λαόν. Πῶς; Δι àv 
ἔπραττον  Διὰ τῖς ἑ)λεημοσύνης * διὰ τῆς καθαρᾶς 
ἀναστροφῆς. El γὰρ καὶ ἱερεῖς ἀπὸ φθόνου xal 
ῥασχανίας ἐπέστισαν αὐτοῖς, ἀλλὰ πρὸς τὸν λαὸν 
χάριν εἶχον. 


magna gratia Petrus abundabat, et ostendebat pzo- 
missiones οἱ res futuras , baud immerito metu por- 
culsi sunt. Nam et signa atque prodigia, quz ede- 
bantur, dicta comprobabant. Quemadmodum cnim 
tempore Christi, prius signa cdebantur, deinde 
doctrina, postea miracula consecuta sunt ; ita etjam 
vunc. Omues autem, qui credebant, una. erant : - 
non loco , sed affectu οἱ animo continuaque inter 
ipsos concordia atque amore ac benevolentia. lilud 
aulem, prout cuique opus erat, non simpliciter - 
djcit, sed adhibita ratiore administrandi ae dispen- 
saudi : hoc enim est, prout quisque opus habebat : 
35 non autem quemadmodum sapientes. Gra:co- 
rum, alii quidem terram reliquerunt οἱ agros colere 


b destiterunt , alii vero magnam vim auri ín mare 


projecerunt. lloc vero non erat contenptus pez1i- 
niarum, sed stultitia atque amentia. Conatus cst 
enim diabolus creaturas Dei calumniari et invisas 
reddere. Non enim est res vana beue pecuniis uti. 
Ac quotidie assidue versantes, non unum diem, aut 
duos, aut tres, sed quotidie, et unanimiter, quasi 
uno animo. Considera autem, ut nihil aliud facie— 
bant Jud:ri, quia credebant, nisi ut. assidui versa- 
rentur in templo, ut qui nimirum studiosiores eva- 
sisscnt, etiam erga locui illum majori religione 
tenebantur. Atque apostoli íllos in initio illinc non 
avellebaut et avocabant, ne illis nocerent οἱ iin- 
commodarent. In z:de panem fraugentes. Azdem 
templum nunc quoque dic.t. In illo enum comede- 
bant. Miud autem, Panem frangentes, uagnam 
illorum tetnperantiam significat et victus tenuitatem. 
Sumebant enim, inquit, cibum, non autem delicate 
vivebant, ac genio indulgebaut. Adeo etiam vitam 
4 suscepta fide in melius emendabant et eorrigezant. 


Sed qui gratia valebaut apud omnem plebem ? dicit enim : Et gratia pollentes apud omnem plebem : 
quo pacto ? Propter ea, qui agebant: propter eleemosynam, propter puram conversationem, Naim 
eiiamsi sacerdotes, invidia atque znulatione moti, illos oppresserunt et invaserunt, attamen apud 


plebeii gratia pollebant. 
ΚΕΦΑΛ. ΙΤ”. 

Ἐπὶ τὸ αὐτὸ δὲ Πέτρος καὶ Ιωάννης ἀγέδαι- 
«ον εἰς τὸ ἱερὸν ἐπὶ τὴν ὥρα» τῆς προσευχῆς 
τὴν exvdcq»**. 

Kal τις ἆἩρ χω.ὸς ἐκ κοιλίας μητρὲς αὐτοῦ 
ὑπάρχων ἐθαστάζετο. ὃν ἐτίθουν καθ ἡμέραν 
πρὸς τὴν θὗραν τοῦ ἱεροῦ, τὴν Aeyopérny Ὡραίαν, 
τοῦ αἰτει ἑεημοσύντηῃν παρὰ τῶν εἴσπορευοιιέ- 
γω εἷς τὸ lepór. 

"Oc ἰδῶὼ»' Πέτρον καὶ ἹἸωάνγην [ιέἍ.1οντας sic- 
ιέἔναι εἰς τὸ ἱερύν, ἠρώτα ἐλεημεσύνην **. 

Ἁτεγίσας δὲ Πέτρος elc aicór σὺν τῷ "Iudr- 
vp, εἶπον ''* Β.έψον εἰς ἡμᾶς. 

'Ο δὲ ἐπεῖχεν αὐτοῖς, προσδοκῶν τι παρ αὐτῶν» 
λαθεῖν. 

Εἶκε δὲ Πέτρος: ApTqU tor καὶ χρισίον οὐχ 


CAPUT ή. 
Vgns. 4. Una auteis Peirus οἱ Joannes ascendcbant 
in templum ad horam vrecationis nonam ο 


Vzns. 2. Et vir quidam, qui ex quo editus erat ex 
utero matris sue, claudus. manserat, portari ας 
collocari quotidie solebat ad portam. templi, que 
dicitur Speciosa, ut peteret etecinosyuam αὐ iis qui 
iniroirent in. templum : 

VrRs. 9. Qui couspicatus. Petrum οἱ Joannem 
iigressuros in templum, rogabat eleemo;gnam. 

Vgns. 4. Iutuitus autem Petrus in eum una. cum 
Joanne dixit : Aspice ad nos. 

Vrns. 5. At ille intendebat oculos iu. eos, sperans 
se aliquid accepiurum ab eis. 

Vrns. 6. Petrus autem dixit : Árgentum. et aurum 


Varie lectiones ct noto. 


€* γὰρ desiderari videlur, 9! ἀπέσπουν, crul. 
vulgatis udditur, λαεῖν. ?! εἶπε, eol tui ο ω. ες ο 


6 μετερυθμίξετο, eral. 


** ἐννάτην esl in vulgatis, — '* 18 


559 


THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 


560 


mihi nom. euppetit :. sed quod habeo, hoc. tibi do. In  ὑπάρχει μοι" ὃ δὲ ἔχω, τοῦτό σοι δίδωµι ' ἐν τῷ 


nomine Jesu Christi lNazareni surge εἰ ambula. 


Vens. 7. Et apprehensa. ejus dextra , illum ere- 
ail. 

Ubique valde isti videntur inter sese esse con- 
cordes : huic inuuit Petrus, una ad sepulcrum 
venerznt, de lioc ait 36 Christo: llic autem quid »'? 
Atque alia quidem signa auctor libri singulatim 
exponere preiermittit: sed illud signum, quo 
. 9mnes moti sunt, non pretermittendum duxit. 
Ascendebant autem in. templum, cur? nunquid 
adhuc more Judaico vivebant * absit. Nam utiliter, 
el ad hiomiuein se captum accommodantes, ac quasi 
condescendentes hoc faciebant. Vide autem, ut 


ὀνόματι "IncoU Χριστοῦ τοῦ Natupaiov ἔγειραι 
xal περιπάτει. 
Καὶ zidcac* αὐτὸν τῆς δεξιᾶς χειρὸς ἤγειρο. 


Πανταχοῦ φαίνονται οὗτοι πολλὴην τὴν ὀμόνοιαν 
ἔχαντες. Τούτῳ νεύει ὁ Πέτρος ' ὁμοῦ εἰς τὸν τάφον 
ᾖλθον : περὶ αὐτοῦ φησι τῷ Χριστῷ' Οὗτος δὲ τί; 
Τὰ piv οὖν ἄλλα σημεῖα παρατρέχει xas' ἔπος εἰ- 
πεῖν ὅτι τὸ βιθλίον 15 γράφων ' ἐχεῖνο δὲ λέγει τὸ 
σγμεῖον, ἀφ᾽ οὗ πάντες ἐχινήθησαν. "Avfssav δὲ εἰς 
τὸ ἱερόν' Διὰ τί; ρα ἔτι Ἰουδαικῶς ἔζων; Mi 
γένοιτο. ᾽Αλλὰ χρησίµως xaX συγκαταθατικῶς τοὺτ 
ἐποίουν. "Opa δὲ πῶς ταῖς προσευχαῖς προσεχκαρτέ- 
pouv, καὶ τὴν ἑννάτην (pav ὁμοῦ ἐχεῖ πῦχοντο, 


assidue precibus vacabant: οἱ bora nona simul D Μέμνηται δὲ xai τοῦ τόπου xai χρόνου ἀκριθδῶς, 


illic precabantur. Meminit autem accurate etiam 
loci et temporis, demonstrans ea, qua scribit. Qui 
fit igitur, ul nou edat nomen claudi? quia nec 
ipsi quidem apostoli noverant illud. Prorsus enim 
ille homo ipsis erat ignotus, atque hoc fortasse, 
ne gratificari οἱ ex affectione sanare viderent: 
neu quis suspicionem aliquam simulationis, vel ab 
impudeutissinis exciperct, nonnullos videlicet ex 
iis qui apostolis noli essent, in graliam corum 
sanaliones in sese factas esse fingere alque simu- 
Jare. Qui [íi igitur, ut post sanationeiu nomen 
uon sciscitati sint? Quia nou erat illis otium, ut in 
rebus nihil utilitatis οἱ commodi allaturis occupa- 
rentur. Mihi vero ne vulgus quidem nomen viri 
scivizse videtur, sed a vitio clauduin illum dunta- 
xat vocabant, Adeo nanique notum et insigne vi- 
tiur universis erat, ut simulatque aliquis claudum 
nominari audivisset : etsi forlasse etiam alii claudi 
erant : statim huuc acciperet. Unde ergo sciebant, 
Mlum, ex «quo de utero mairis editus erat, elauduui 
mansisse? Àb communi omnium voce ac fama : ab 
omnium Lestimunio  conmuni: omnibus enim 
notus erat, ex eo quod templo assidere eonsuevc- 
rat : quin etiam ab illo ipso, qui sanatus erat, id 
resciscere polerant. Qui ergo illum ad Christuin 
son adduxeranit, ut. sanarelur? Forsitan. increduli 
quidam erant, qui templo assidere solebant : quau- 
doquideiw nec ad apostolos quidem illum adduxerunt, 
cum viderent illos introeuntes, et miracula talia 
lecisse illos haud ignorarent. Argentum el aurum 
mihi non est. Non dixit: Non habeo hic : qualia 
nos dicere solemus : sed, prorsus non babeo. Vide 
aute, ul Joannes ubique laceat: Petrus. vero 
etiam pro illo loquatur. Quid ergo? Negligis atque 
aversiris supplicem, quod non. habeas pecuniaui ? 
Nou : sed quod habeo, inquit, boc do. Jta Christus 
quoque faciebat, szepenumero verbo solo curans, 


ἔλεγχον διζοὺς ὧν γράφε:. Ι]ῶς oov οὗ φησι τὸ ὄνομα 
τοῦ χωλοῦ»; "Ott οὐδὲ ἀπόστολο: ᾖδεισαν αὑτό " παν- 
πελῶς yàp ὁ ἄνθρωπος ἄγνωστος ἣν αὐτοῖς” χαὶ 
τοῦτο ἴσως μήτε Ἰν χαριζόμενοι φαίνωνται 75 xoi 
χατὰ προσπάθειαν ποιούµενοι τὰς ἰάσεις, μήτε τις 
ὑπόνοιαν ὑποχρίσεως μηδὲ παρὰ τῶν αἰσχυντοτά- 
των '* ὑπολαμθάνηται ὅτι πρὺς χάριν τινὲς τῶν 
ἁποστόλων ix τῶν αὑτοῖς γνωρίμων τὰς περὶ αὐ- 
τοὺς ἰάσεις ὑπεχρίνοντο. Πῶς οὖν οὐχ ἔμαθον μετὰ 
τὴν ἴασιν τὸ ὄνομα; "Οτι οὐκ ἣν αὐτοῖς σχολὴ περὶ τὰ 
μηδὲν λυσιτελοῦντα κατασχολεῖσθαι. 'Εμοὶ δὲ δοχεῖ, 
μηδὲ τοὺς πολλοὺς οἰδέναι τὸ ὄνομα τοῦ ἀνδρός " 
ἀλλὰ χωλὸν µόνον αὐτὸν ἑχάλουν, ἀπὸ τοῦ πάθου». 
O2: γὰρ ἣν ἐπίσημον xal ἐγνωσμένον τὸ νόστµα 
ἅπασιν, ὥστε ἐπειδάν τις χωλὸν Ίκχουσε, χαίτοι χ:ὶ 
ἄλλων ἴσως ὄἕντων, εὐθέως ἑἐχεῖνο "" ἑνενόει. Πόθεν 
οὖν ᾖδεισαν, ὅτι Ex κοιλίας μητρὸς χωλὸς ἦν ; "Amb 
τῆς πάντων φωνῆς ἀπὸ τῆς πάντων μαρτυρίας. 
Πάντες γὰρ αὐτὸν ἐγίνωσχον ἀπὸ τῆς Ev τῷ ἱερῷ 
προσεδρείας, ἀλλὰ xal &m' αὐτοῦ ἐχείνον τοῦ ἰαθέν- 
τος. Πῶς οὖν αὐτὸν o9 προσήγαχον ἰαθῆναι τῷ Χρι- 
ατῷ; Ἴσως τινὰς σαν ἄπιστοι οἱ πρ,σεδρεύοντες 
τῷ ἱερῷ ' ὄπουγε οὐδὲ τοῖς ἀποστόλοις αὐτὸν προσ- 
ἠγαγον, ἱδόντες αὐτοὺς εἰσιόντας, xal θαύματα πε- 
ποιηχότας τοιαῦτα. Αργύριον xal χρυσίον οὐχ ὑπὸρ- 
χει pot. Οὐκ εἶπεν ' Οὐκ ἔχω ἐνταῦθα" ofa ἡμεῖς 
λέγομεν ' ἀλλὰ ὅλως οὑκ ἔχω. "Opa δὲ πῶς ὁ Ἰωάν- : 
ws πανταχοῦ σιγᾷ ’ ὁ 6b Πέτρος xal ὑπὲρ αὐτοῦ 


D ἀπολογεῖται. Τί οὖν; Παρορᾷς τὸν ἱχέτην ''* ἀργύ- 


piov ph ἔχων; Οὐχί: ἁλλ ὃ ἔχω, τοῦτο δΐδωμι, 
φπαί. Οὕτω xal ὁ Χριστὸς ἐποίει, πολλάχις λόγῳ 
µόνῳ θεραπεύων’ πολλάχις χα. ἁπτόμενος, Eva 
κατὰ τὴν πίστιν ἀσθενέστεροι ἐτύγχανον ΄ ἵνα μὴ 
δόξῃ ἀπὸ ταυτοµάτου Ὑίνεσθαι τὰ Ὑενόμενα. Καὶ 
πιάσας Τ1'' αὐτὸν, φησὶ, τοῦτον Ἠχειρε. Τοῦτο ἐποίησε 
δήλην τὴν ἀνάστασιν. ᾿Αναστάσεως Υὰρ εἰχὼν ἣν τὸ 
γ'νόµενον. 


supe ctiam tangens, sicubi forte flde imbecilliores essent, ne fortuito Π6ι] viderentur, quae flebant. E 


Varia lectiones et notee. 


** [n vulgatis est, xpaxisas. 
9; φχίνοντα, erat. "* lo, ἀναισχυντοτάτων 


»' Juan rui, 24. 


" [g. ὁ τὸ βιθλίον, fj, ὁ τοῦτο τὸ βιθλίον. 
1 [g, ἐχεῖνον 


Ἱν ἵνα uite, Tc. µέπως, ler. 


T!* οἰχέτην, erat, "* πιστεύσας, erat. 


561 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. III. 902 


apprehensa manu ejus dextra, inquit: Excitavit illum. Hoc manifestam fecit resurrectionem. Nam 
id quod. per Petrum flebat, resurrectionis erat imago. 


Παραχρῆμα δὲ αὐτοῦ ἐστερεώθησαν αἱ βάσεις A — 97 Ac protinus. confirmati sunt. pedes. ejus et 


xal «à σφυρά. 

Καὶ ἑξα..Ἰόμενος ἕστη xal περιεπάτει' καὶ 
εἰση.10ε σὺν αὑτοῖς εἰς τὸ ἱερὸν περιπατῶν xal 
ὁ 2.ἱόμεγος, xal airov córv θεόν. 

Καὶ εἶδεν αὐτὸν πᾶς ὁ Jaóc περιχατοῦντα καὶ 
alvovrca τὸν θεό». 

Ἐπεγίνωσκόν τε αὐτὸν, ὅτι οὗτος ἦν ὁ πρὸς 
τὴν ἐλεημοσύνην καθήµενος ἐπὶ τῇ üpalo aUAmn 
τοῦ ἱεροῦ * xai ἐπ.ήσθησαν 0dp6ovc xal ἑχστά- 
σεως ἐπὶ τῷ evytt6nxóccabtQ 18, 


Περιπατῶν χαὶ ἀλλόμενος, πειράζων ἑαυτὸν xa 
πλείονα τὴν βάσανον ποιούμενος, εἰ ἄρα ἀληθῶς 
ἀνωρθώθη καὶ γὰρ διὰ τὸ παράδοξον xal ἀνέλπι- 


ατον εἰχὸς fjv xal αὐτὸν ἀμφιθάλλειν περὶ ἑαυτοῦ. B 


Ῥινὲς δέ φησιν 79, ὅτι καὶ ἠἡγνόει περιπατεῖν « διὰ 
*^éto xal ὥσπερ ἀλλόμενος ἐποιεῖτο «hv διὰ τῶν πο- 
δῶν χίνησιν. "Opa δὲ πῶς οὐκ ἠρέμει: τοῦτο μὲν 
ἀπὸ τῆς ἡδονῆς " τοῦτο δὲ ἐπιστομίζων αὐτοὺς, ἵνα 
μὴ vopio97] ὑπόκρισις. Διὰ τοῦτο ἤλλετο: ὡς xol 
ἀγνοουμένου λοιπὸν σχεδὸν ἀπὸ τοῦ πράγμα- 
τος 0, Ταύτῃ γὰρ τῇ λέξει χεχρήµεθα ἐπὶ τῶν µό- 
Ἆνς Υνωριζομένων. Απὸ δὲ τῆς εὐνοίας τῆς εἰς 
αὐτοὺς χαὶ τῆς στοργῆς οὐκ ἐχωρίζετο αὑτῶν  ἴσως 
εὐχαριστῶν αὐτοῖς xal δι εὐθυμίας ἄγων αὐτούς. 
Ἐν τῷ ἱερῷ δὲ τὸ θαῦμα γίνεται * εἰς πλειόνων σω- 
τηρίαν χαὶ ὠφέλειαν. 


Πρατουντος δὲ τοῦ ἰαθέντος χὼλοῦ τὸν Πέτρον' 
xal Ἱωάννην, cvréópaus πρὸς αὐτοὺς xüc ὁ 
Jaóc ἐπὶ τῇ στοᾷ, τῇ καλουμένῃ Σολομῶν- 
voc?! ἔχθαμόοι. 

Ιδὼν δὲ Πέτρος ἀπεκρίνατο πρὶς εὐν Aaór * 
΄Ἄγδρερ Ἰσραη.ἒῖται' τἰ θαυµάζετε ἐπὶ τούτῳ ; Ll 
ἡμιν itl ἀτενίζετε, ὡς ἰδίᾳ δυγἀάµει ἢ εὐσεδείᾳ 
πεποιηκόσι τοῦ περιπατεῖν αὐτόν ; 

0 Θεὸς ᾿Αδραὰμ xal Ἰσαὰν καὶ Ἰακὼδ, ὁ 
Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν ἑἐδόξασε τὸν. Παῖδα 
αὑτοῦ Ἰησοῦν ὃν ὑμεῖς μὲν 53 παρεδώχατε καὶ 
ἡρ- ήσθητε *! αὐτὸν πατὰ απρόσωπον Πιλάτου, 
χρίναντος ἐχείνου ἁἀπο.λύειν. 

'Υμεῖς δὲ τὸν ἅγιον καὶ δίκαιον ἠρνήσασθε, 
καὶ ἠτήσασθε ἄνδρα Φονέα χαρισθῆναι ὑμῖν. 


tali. 

Vgns. 8. Ft ersiliens stabat et incedebat, ingredie- 
baturque cum. illis in templum, ambulans et saliens 
Deumque laudans. 

Vgns. 9. Et vidit ilfum cunctus populus inceden- 
tem, Deumque laudantem ; 

Vens. 10. Et agnovit illum. esse eum, qui eleemo- 
sync petenda causa sedere solitus erat ad Speciosam 
portam templi : et repleti sunt stupore εἰ extasi, id 
est mentis alienatione, propter id, quod acciderat 
illi. 

Ambulans et saliens : tentans seipsum, majus- 
que periculam faciens, an vere videlicet sauatus 
et restitutus esset. Etenim propter rei, qux preter 
spem acciderat, novitatem, credibile est, etiam il- 
lum ipsum de sese dubitasse. Nonnulli autem di- 
cunt illum etiam nescivisse incedere, atque idcirco 
tanquam salientem pedum motum fecisse. Vide au- 
tem, ut non quiescat, partim quidem prz gaudio 
atque letitia, partim autem illis os obturans, ne si- 
mulatio esse putaretur, Idcirco saliebat, quasi qui 
deinceps etiam propemodum ignotus essel propter 
rem gestam. Hac enim dictione utimur de illis, qui 
vix agnoscuntur. Propter benevolentiam autem, 
qua illus prosequebatur et amorem, non discede- 
bat ab illis, gratias eis forsitan agens, οἱ exhila- 
rans ipsos. In templo autem miraculum 4: : ad 
complurium videlicet salutem et utilitatem. 

Vens. 14. Cum teneret autem. Petrum et Joannem 
is, qui claudus sanatus erat, concurrit ad eos in por- 
ticu, que vocatur Salomonis, cuncta plebs, attoniti el 
admiratione obstupefacti. 

Vens. 19. Quod conspicatus Petrus , ad plebem ita 
locutus est : Viri Israelite, cur hec res vobis est 
admirationi ? aut nos cur intuemini, quasi nostra 
virtute aut pietate effecerimus, u! hic incedat ? 

Vgns. 13. Deus Abrahami et Isaaci et Jacobi, 
Deus patrum majorumque nostrorum illustravit 9 Fi- 
lium suum Jesum : quem vos quidem prodidistis et 
abnegastis coram Pilato, cum i!le judicasset eum esse 
absolvendum ; 

Vens, 14. Sed vos sanctum el justum repudiastis P, 
et ut virum. hemicidam vobis condonaret, petiistis. 


Τὸν δὲ ἀρχηγὸν τῆς ζωῆς ἀπεκτείνατε:. ὃν ὁ p — Vgns. 15. Auctorem autem vite inter[ecisiis : quem 


Θεὺς ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν " οὗ ἡμεῖς µἀρτυρές 
ἑσμεγ. 

' Kal ἐπὶ τῇ πίστει τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ τοῦτον», ὃ»' 
θεωρεῖτε xai οἴδατε, ἑστερέωσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ * 
καὶ ἡ πίστι ἡ δι αὐτοῦ ἔδωκεν αὐτῷ τὴν 
éloxAnpíar ταύτην ἀπέναντι πάντων ὑμῶν. 


Deus suscitavit επ mor(uis, cujus rei nos leles su- 
mus : 

Vgns. 16. Et propter fidem. nominis ejus, hunc, 
quem videtis e nostis consolidavit 4, ac restituit, 
inquam, nomen illius, εἰ fides, que per eum pradi- 
caia. est, dedit ei integram istam coram omuibus ve- 
bis sanitatem. 


Varie lectiones et note. 


7 Hec perperam infra posila in exemplari, ante ópa δὰ πῶς, huc (ransposui in sum, ut. existimo 
locum. "*[c., φασιν. ** Videtur hic aliquid desiderari. δἳ [n vulgatis est, Σολομῶνος. "' μὲν, mon est 


in vulgatis. * ἠρνήσασθε, est in vulgatis , et melius. 


* Y. glorificavit. — P V. nega.tis. 


4 V. confirmavit. 


SES 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


564 


2398 Quid sibi vult id, quod dicit : Cum teneret λ T(àcti τὸ, Κρατοῦντος τοῦ ἰαθέντος χωλοῦ τὸν 


is, qui claudus cum fuissct, sanatus. ac restitutus 
e1at, Petrum et Joannem ? Metuebat, ne avelleretur 
ab illis. Arbitrabatur enim tantisper se vitio illo 
liberatum esse, dum illos detinerct et contingeret : 
ilcireo maxime quoJ etiam Petrus quoque cum 
apprehendisset et erexisset illum, ita demum sana- 
verat. [n porticu quz vocatur, etc. H:ec. sola. por- 
ticus restabat de structura Salomonis. Nabuchodo- 
nosur enim templum incenderat, quod Cyrus rex 
Persarum vestitnerat, Viri Israclit:e, cur hiec res 
vobis est admirationi ? Majori referta est hiec con- 
cio dicendi libertate : non quod in prima metue- 
ret, sed qu'a illi, utpote cavillatores ac petulan- 
tes, nondum ferrc eam libertatem potuissent. Ι4- 
que illam concionem exordiens, statim eos in prin- 
cipio reddit attentos his verbis : {ος vobis notum 
sif, el auribus percipite verba mea; hie vero non 
opus habct lioc artificio. Non enim torpebant, nec 
segniter et oscitonter auscultabant : sed quoniam 
signum universos eos converterat et attentos red - 
diderat, etiam pleni timoris erant et animi con- 
slernationis. Vide autem, ut existimationem de se 
rejiciat atque propulset. Nihil enim tam prodest au- 
ditoribus, quam, si is, qui dicit, non modo nihil de 
se magnifleum dicat, verum etiam dicere volentem 
prohibeat. Atque lij spreta gloria, quam ab liomini- 
bus consequi poterant, majorem sibi gloriam pe- 
pererunt : cum osteudissent id, quod factum erat, 
non esse beneficium bumanum, sed divinum. Deus 
patrum nostrorum illustravit Filium suum Jesum, 
Adhuc humilioribus insistit, facinus tamen illorum 
exaggerat, non, ut prius, obvolvit. Id autem facit, 
quo magis illos alliciat et adducat. Quanto enim 
inagis illos crimini obnoxios et. suntes ostendebat, 
tanto magis id eveniebat. Quem vos prodidistis et 
abnegastis coram Pilato, euin ille judicasset eum 
esse absolvendum. Duo crimina proponuntur : Pi- 
latus homo Grzcus et gentilis, qui nullum viderat 
signum, qui neminem prophelarum cognoverat, 
absolvere ei dimittere volebat; et vos, quod estis 
ad tzedium usque assuefacti, qui in prophetiis de 
Christo occupamini, illo absolvere volente, vos no- 
luistis. Sanctum et justuin repudiastis, et postula- 


Πέτρον xaX Ἰωάννην; Ἐδεδοίχει  ámcumacÜrvat 
αὐτῶν. Ἑνόμιζε γὰρ µέχρι τούτου ἑαυτὸν ἀπηλ- 
λάγθαι τοῦ πάθους, μέχρις ἂν xatéyn αὐτοὺς καὶ 
ἐφάπτητα: αὐτῶν * μάλιστα ὅτι καὶ ὁ Πέτρος xpa- 
τήσας αὑτὸν xal ἀναστήσας, οὕτως ἰάσατο. Ἐν τῇ 

vod 54. AU: µόνη ἡ στοὰ ἵστατο ἀπὸ τῆς 
χατασχενῆς τοῦ Σολομῶντος. Ἐνέπρησε γὰρ τὸ 
ἱερὸν ὁ Νανουχοδονόσορ, καὶ ᾠχοδόμησε Εῦρος à 
Πέρσης. Ανδρες Ἱσραηλῖται, τί θαυμάζετε ἐπὶ 
τούτῳ; Πλείονος αὕτη γέµει παῤῥησίας dj Ónpmyo- 
pia: οὐκ ἐπειδὴ ἐν τῇ mpotípa ἐφοθεῖτο, ἀλλ' 
ἐπειδὴ οὐδέπω ἤνεγχονν ἂν ἐχεῖνο, χλευασταὶ ὄντες 
xai ἱταμοί. "Oücv ἐχείνης μὲν ἀρχόμενος xal ἔπι- 
στρέφει αὐτοὺς διὰ τοῦ προοιµίου λέγων ᾿ Τοῦτο 
ὑμῖν γνωστὸν ἔστω * καὶ ἐνωτίσασθε τὰ ῥήματά 
µου" Ἐνταῦθα δὲ οὐ δεῖται ταύτης τῆς χατασκευῆς. 
Ob γὰρ ἑἐραθύμουν ΄ ἀλλ᾽ ἐπεὶ τὸ σημεῖον αὑτοὺς 
ἑπέστρεψεν ἅπαντας, καὶ δέους καὶ ἑκπλήδεως ἦσαν 
µεστοί. "Opa δὲ πῶς διακρούεται τὴν δόξαν τὴν περὶ 
αὐτῶν. Οὐδὲν γὰρ οὕτως ὠφελεῖ τοὺς ἀπχούοντας, 
ὥστε 95 μηδὲν περὶ ἑαυτοῦ λέγειν μέγα, ἀλλὰ χαὶ 
«by βουλόμενον λέγειν χωλύειν. Καιαφρονήσαντες 
δὲ οὗτοι τῆς παρὰ τῶν ἀνθρώπων δόξης, μᾶλλον 
ἑαυτοὺς ἑδόξασαν * δείξαντες οὐκ ἀνθρώπινον, ἀλλά 
θεῖον τὸ γεγονός. Ὁ θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν ἐδό- 
ἔασε τὸν παῖδα αὐτοῦ Ἰηαοῦν. "Est τῶν ταπεινοτέ - 
pov ἔχεται, ὅμως τὸ τόλµηµα αὐτῶν ἑπαίρει, οὐχ 
ὡς πρότερον συσχιάζει. Ποιεῖ δὲ τοῦτο μᾶλλον αὖ- 
τοὺς ἐπαγαγέσθαι βουλόμενως. "Octp vp ἑδείκνν 
ὑπευθύνους, τοσούτῳ μᾶλλον τοῦτο ἑγίνετο. "Ov 
ὑμεῖς παρεδώχατε χαὶ ἠρνήσασθε αὐτὸν κατὰ πρύσ- 
ωπον Πιλάτου κρίναντος ἑχείνου ἀπολύειν. Δύο τὰ 
ἐγκλήματα: ὅτι Πιλάτος ἤθελεν ἀπολύειν, ἄνθρωπος 
Ἕλλην, μηδὲν σημεῖον ἰδὼν, µηδένα τῶν προφητῶν. 
ἐἑγνωκώς :χαὶ ὅτι ὑμεῖς, Ἰουδαῖοι ὄντες, τοῖς σηµείοις 
ἐγχατατριβέντὲς, ταῖς τοῦ Χριατοῦ προφητείαις ἕνα- 
σχολούμεναι,ἐχείνου θέλαντος ἀπολύςιν, οὐχ ἐθελῆσατε. 
Tv ἅγιον καὶ δίκαιον ἠρνήσασθε, xaX ᾖ-ήσασθε ἄνδρα 
φονέα * εἰπὼν δὲ, ὅτι Αντ αὐτοῦ λῃστὴν ἠτήσασθε, 
σφόδρα ἑδήλωσε τὸ πρᾶγμα * Δείχνυσι γὰρ ὅξι xal 
ἑδύναντο ἀπολύειν. E! 2p τὸν λῃστὴν, πολλῷ μᾶλ- 
λον τὸν ἀναίτιον' οἱ δὲ τὸν καχοῦργον µόνον Ἠθώουν * 
τὸν δὲ εὑεργέτην ἀπέκτειναν. Tov γὰρ *' ἀρχηγὸν 


etis virum homicidam. Cum dixisset antein : Pro D τῆς ζωῆς. El γὰρ ἀρχηγὸς τῆς ζωῆς, αὐτὸς ἑαυτὸν 


illo homicidam petiistis, rem clare patefecit. Osten- 
dit enim, etiam potuisse illos absolvere ; nam si 
latronem, multo magis insontem : at. illi maleficum 
solum liberarunt, benefactorem autem interfece- 
runt. Auctorem autem vitze. Si enim auctor est vi- 
&e, ipse sese resuscitavit, quippe in sese vitam el 
vite causam habens, Cujus rei nos testes. 99 su- 
mus. Non, sicut prius, ad prophetiam confugit : 
sed, quoniam ei jam fidem habebant, coetum apo- 
stolorum testes producit : Cujus rei nos, inquit, 
&umus (estes. Confirmavit ac restituit, inquan, no- 


ἀνέστησεν, ὡς ὲν ἑαυτῷ ἔχων τὴν Quy χαὶ τὸν αἰτίαν 
τῆς ζωῆς. Οὗ ἡμεῖς μάρτυρές ἑσμεν. Οὐχέτι ὥσπερ 
πρότερον εἰς προφητείαν καταφεύγει ᾿ à) ἐπειδὴ 
ἀξ.όπιστος αὑτοῖς ἣν, τὸν χορὺν παράγει vuv ἀπο- 
ατόλων * οὗ ἡμεῖς, «ησὶν, ἐσμὲν μάρτυρες’ Ἔστε- 
ρέωσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Εἰπὼν, ἐπὶ τῇ πίστει του 
ὀνόματος αὐτοῦ * ἐπειδὴ οὕτω πιστεύσας ἣν ὁ ὁρ- 
θωθεὶς, ἐπιδιορθούμενος τὸν λόγον qns, τὸ ὄνομα 
αὐτοῦ ἑστερέωσεν αὑτόν. Τουτέστι, τὶ λέγω ὅτι πι- 
στεύσας ἐπὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἑστερεώθη ; Καὶ πρὶν 
ἢ πιστεύσας ὃ τὸ ὄνομα μόνον ἐπικληθὲν ἑστερέ- 


Varie lectioaes et note. 


»* fca ὡς 35. ὃν ἴσ., ὃς. 


(7 σισ έν τη 


t. nC. 


935 


τὴν χέριν. Καὶ ἡ πίστις 4 δι αὑτοῦ. Τίς δέ ἐστιν ἡ 
πίστις, ἡ δι αὐτὸν χηρυχθεῖσα, αὑτὸς ἑρμηνεύει * 
ἵνα γινώσχωα[ σε τὸν µόνον ἀληθινὸν θεόν ^. xal à» 
ἀπέστειλας "Incouv. "Iva γὰρ μὴ τις εἴπῃ ' οὐκοῦν 
xiv ἄπιστος ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα αὐτοῦ, χἂν ἐπὶ 
θεραπείᾳ ἁἀπίστους 33 οὐδὲν Ίττον (ami; προχωρή- 
σει, εἴπερ tj ἐπίχλησις μόνη τοῦ ὀνόματος ἑατερέω- 
σον. ἵνα οὖν pf] τις τοῦτο εἴπῃ, ἐπήγαχε, xal ἡ πί- 
στις ἡ δι) αὑτοῦ, τουτέστι ' μέγα μέν ἐστι τὸ ὄνομα 
xaX φοδερὸν xai Boost ὶάσεις ' ἀλλὰ δεῖται xal ᾧυ- 
χῶν δυναμένων ἀξιωθῆναι τῆς χάριτος, xal πρεσδευ- 
τῶν ἱχανῶν ἑλεώσασθαι τὸν χορηγὸν τῶν ἰάσεων. 
Απίστου γὰρ μέλλοντος µένειν τοῦ τῆς ἰάσεως 
ὀξ]μένου, οὐκ ἂν οὕτως ἁπλῶς ἴασις ἔσται. xal 
ὑπὸ ἀπίστων τὸ ὄνομα ἐπικαλούμενον, οὐκ ἂν τὸ 
olxsiov ἑνεργήσῃ ΄ xal μὴν οἱ υἱοὶ Σχευᾶ οὐ µόνον 
ἄλλους obx ὠφέλησαν, ἀλλὰ καὶ ἑαυτοὺς ἐζημίωσαν. 
Οὕτω μὲν ἡμεῖς. Ἔτεροι δὲ οὕτως ἐξηγήσαντο ' 
Καὶ μὴν ἡ πίστις ἡ αὐτὴ ἐστιν ἡ τοῦτο ἑργασαμένη; 
οὗ γὰρ εἶπε, Διὰ τοῦ ὀνόματος, ἀλλ) ἐν τῷ ὀνόματι - 
ἀλλ οὕπω ἐθάῤῥουν εἰπεῖν Ἡ εἰ; αὐτὸν πίστις " 
ἵνα 6k μὴ τὸ, δι αὐτοῦ, παντελῶς ᾗ ταπεινὺν, ἐπ- 

ἵαγε" xai τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἑστερέωσεν αὑτόν. Ἐπειδὴ 
δὲ χαὶ τοῦτο πάλιν ὑψηλὸν χαὶ τέλειον Ἶν, ἐχύρω- 
σεν αὐτὸ ἐπαγαγών ' Kal ἡ πίστις 9) δι αὐτοῦ, 
ταπεινὰ ὑφηλοῖς ἀναμιγνύς * τὰ μὲν τῇ φύσει *? νέ- 
Wo? τον πράγματος, τὰ δὲ τῇ διαθέσει καὶ τῇ δυ- 
νάµει τῶν ἀχροατῶν. Ταπεινὸν μὲν γὰρ τὸ, ἐπὶ τῇ 
πίστει τοῦ ὀνόματος αὑτοῦ * xal τὸ, ἡ πίστις ἡ δι 
αὑτοῦ ' ὑφηλὸν δὲ xai τέλειον τὸ εἰπεῖν ' Τὸ 
ὄνομα αὐτοῦ ἑστερέωσεν αὑτόν * ὅπερ γυμνὸν ῥηθὲν 
ἑτράχυνεν ἂν τοὺς Ἱουδαίους * τοῖς δὲ ἄλλοις συν- 
ταγὲν xal παρατεθὲν εὐπαράδεχτον κατέστη. 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. III. 


ωσεν αὐτόν. Τοσαύτην ἔχει τὴν ἰσχὺν xaX πηγάξει A men illius. Cum dixisset, 


συ 


ο0δ 
Propter. fidem. ncnminis 
ejus : quia. ita. erediderat is, qui restitutus. erat, 
corrigens orationem, Nomen, inquit, illiua confir- 
mavit, et restituit eum. [loc est : Quid dico : pro- 
pterea quod (idem et fiduciam babuerit in nomine 
illius, eum restitutum esse? eliam antequam fi- 
dem habuisset ct fiduciam cepisset, solum nomen 
invocatum eum con(irmarit. Tantas habet vires 
tantaque gratia ac beneficio redundat. Etfidles 
qua per eum praedicata est, etc. Quxnam autem 
sit fides, quz per illum prsdicata est, ipse inter- 
pretatur : Ut cognoscant te, inquiens, qui solus vc- 
rus es Deus, et quem misisti Jesum. Nam ne quis 
dicat : Ergo, etiam si infidelis invocaverit. nowen 
illius, etiamsi propter curationem alterius inlide- 
lis, nihilo minus sanatío prospere succedet, si 
quidem nominis invocotio sola confirmavit eum : 
ne quis igitur hoc dicat, subjunxit : Et fides, que 
per eum predicata est : hoc est : Magnum quidem 
nomen ac formidabile est, et abundat sanationibus, 
sed opus babet et auimis, qui possint eo beneltlcio 
digni censeri, et deprecatoribus idoneis ad exorau- 
dum sanationum suppeditatorem. Nam si inlidelis 
mansurus sit is, qui sanationis indiget, non ita 
simpliciter sanatio procedet : itemque si ab infide- 
libus nomen invocetur, suo munere. non fungetur. 
Enimvero filii Scevze non modo aliis non profue- 
runt, verum etiam sibi ipsis nocverunt. Sic qui- 
dem nos : alii vero sic exposuerunt. Atqui fides 
eadem est, quz hoc effecit. Non enim dixerat : Per 
nomen : sed, ín nomine. Sed nondum audebent 
dicere : Fides seu fiducia in illum. Ne autem illud 
dictum : quax per illum preedicata est, prorsus hu. 
mile esset, subjunxit : Et nomen illius confirmavit 


eum. Sed. quoniam etiam hoc sublime ac perfectum erat, confirmat id subjiciens : Et fides, que 
per eum predicata est, humilia sublimibus invicem commiscens : alia quidem rei nature tribuens : alia 


vero affectioni et viribus auditorum. 


Iltmile enim erat illud quidem : Propter fidem nominis ejus, ct 


idud : Fides que per illum praicata est : sublime autem atque perfectum id quod dixit : Nomen il- 
lius eun. confirinavit, ac resti:ult : quod si nudum prolatum fuisset, exasperassel Judaeos : aliis vero 
conjuuctum el appositum, acceptum fuit et facile admissum atque approbatum. 


Kal νῦν, áósAgzol, οἶδιι ὅτικατὰ ἄγγοιαν ἐπρά- 
£ar& ὥσπερ καὶ οἱ ἄρχοντες ὑμῶν. - 

“0 δὲ θεὺς ἅ προκατήγγει.ε διὰ στόματος πάν- 
των προφητῶν αὐτοῦ, παθεῖν τὸν Χριστὲν, ἐπ.λή- 
ῥωσεγ οὕτως. 

Ἐτειδὴ σφόδρα αὑτῶν χαθήψατο, πάλιν ἀνίέησι 9 
ἑιβοὺς αὐτοῖς ἐξουσίαν µετανοίας * χαὶ µίαν μὲν 
αὑτοῖς ἀπολογίας ἀφορμὴν χαρίζεται, τὴν ἄγνοιαν * 
δευτέραν δὲ, ὅτι καὶ προχατηγγελµένα σαν τὰ λε- 
χθέντα᾽ πῶς δὲ οὗ τίθησι περ" τῆς σταυρώσεως αὑτοῦ 
µαρτυρίαν Γραφιχήν, ἀλλά xaY ἔμπροσθεν μέ) 
qr6:, τῇ ὠρισμένη βουλῇ καὶ προγνώσει ἔχδοτον λα- 
θόντες. Καὶ νῦν δὲ πλατύτερον ἐχτίθεται λέγων * "A 
τροχκατ{Υγγειλεδιὰ στόµατο; πάντων τῶν προφητῶν 


εις. 17. Et nunc, [ratres, scio vos imprudentes 
hoc commisisse, sicul el magistratus et principes ve- 
stros. 

Vrns. 18. Sed Deus, que peros omnium prophe- 
tarum A) suorum prosignificaverat *, fore videlicet 
ut Christus supplicio afficeretur, hioc modo implevit. 

Posteaquam eos vehementer reprehenderat, rur- 
sus mitigat, dans eis potestatem resipiscendi, at- 
que unum iis defensionis subsidium largitur, igno- 
rantiam : alterum item, quod ea quas dixerat prz- 
significata essent. Sed qui fit, ut non ponat de 
crucifisione ejus testimonium Scripture ? verum et 
ante quidem dixerat : certo consilio et prescientia 
deditum cum accepissetis : et nunc item id latius 
exponit, dum dicit : qux per os omnium suoruui 


Varie lectiones οἱ note. 


9 [σ. ἀπίστου. —"* qo, erat. " ἀνύησι, erat, 


Fr V. pramuntiaverat. 





5^7 


THEOPIYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


568 


prephetarum  presgnificaverat. Non ponit autem A αὐτοῦ. Οὗ τίθησι δὲ οὕτω dm» τὴν uaptzuptav: 


iia nudum testimoniun : quia unumquodque illo- 
rum cum miultis criminibus ac poenis adversus 
illos statutis prolatum est : sicut et Ίου: Et dabo 
improbos pro sepultura ejus, el divites pro morte 
ejus. Consolans autem eos : Non vestrum, inquil, 
[acinus est : sed Deus ita voluit : ac simul etiam 
verbis illis oceurrens, ας etiam exprobrantes in 
cruce pendenti dicebant : Si vult. eum, servet eum, 
et : Si Filius Dei est, descendat de cruce, et similia 
lantum mon dicens : Nugz ista erant, o stulti. Nam 
si ita fleri oportebat, atque omnes id svo testi- 
monio propletze comprobant : perspievum est eum 
non propter infirmitatem condescendisse, sed po- 
tius propter. ineffabilem potentiam atque excellen- 
tem potestatem et innumerabilem liumanitatem. 


Vgns. 19. Resipiscite igitur, οἱ redite ad sanitatem, 
quo peccala vestra deleantur, ul. si venerint tempora 
recrealionis a conspectu Domini ; 


ες. 90, E! miserit eum, qui vobis reprasentatus 
est Christum Jesum : 


Vgns.. 21. (Quem oportet celum quidem capere, 
wsque ad tempora restitutionis et consummalionis om- 
nium, quw locutus est Deus per os. omnium sauncto- 
rum suorum a seculo prophetarum. 


Quo peceata vestra, etc. Non dc eo loquitur pec- 
cato, quod in cruce Domini committere ausi erant, 
nam supra dixerat : Et. nunc scio vos. imprudentes 
et inscienles loc commisisse, sicul et principes vestri. 
Quid autem erat, qued dixit illic : Et nunc. scio? 
Nunc scio, inquit. Ita dicere expedit, ut lucrifaciam 
vestram salutem. Aut : Nunc scio, vos imprudentes 
fecisse, quia multos ex vebis video ad sanitatem re- 
dire atque servari. Nam , nt verisimile est, ad eos, 
qui jam ex illis ad sanilatem reverterant atque 
crediderant, hoc ait. Sed qui hoc imprudentes 
commiserant? Nam quod latronem sibi condo- 
nari postulaverunt ; quod enm qui judicio Pilati 
absolvi debebat, accipere noluerunt: quod illum 
A&l ipsum insuper interficere voluerunt : cu- 
jusnam ignorantiz est ? Verum ita dicebat ut ape- 
riret eis januam  resipiscentiv€ οἱ ad sanitatem re- 
versionis. Idcirco non dicit : Resipiscile, ac poeni- 
1cat vos corum, quz in cruce comniittere ausi eslis : 
sed ut aboleantur interim alia vestra peccata. Resi- 
piscite igitur, inquit, ut veniant tempora recreatio- 
nis atque refocillationis. Ostendit autem hic zru- 
mnis ac miseriis multis eos esse confllictaturos ; 
nam hic sermo cum eo, qui in fletu ac. luctu futu- 
TU3 sil, et consolationis nonnihil desideret, recte 
baberi possit. Vide autem, ut via quadam certa 


ὅτι ἑκάστη αὑτῶν μετὰ πολλῶν ἑγχλὴμάτων xai 
τῆς κρλάσεως τῆς χατ αὑτῶν εἴρηται. ὥσπερ 
καὶ αὕτη' Καὶ δώσω τοὺς πονηροὺς ἀἁντὶ τῆς 
ταφῆς αὑτοῦ , καὶ τοὺς π.Ίὂουσίους ἀνγτὶ tov 0a- 
vácov αὐτοῦ, Παραμυθούμενος δὲ αὐτοὺς. φησὶν, 
ὃτι Οὐχ ὑμῶν γέγονε có. τόᾶµηµα * dA ἠδου- 
ήθη ὁ Θεὸς οὕτω". ἅμα δὲ καὶ mob; τὰ ῥή-' 
µατα ἁπαντῶν. "Α καὶ ῥὀνειδίροντες ἔἐπι τοῦ 
σταυροὺ ἔλεγον El θέ.1ει αὐτὸν, σωσάτω αὐτόν. 
καὶ, El Ylóc ἐστι τοῦ Θεοῦ, λαταθάζω ἀπὸ τοῦ 
σταυροῦ, xal τὰ ὅμοια", μονηνουχὶ λέγων * ὅτι 
Ληρος tv, ὦ ἀνόητοι, ταῦτα * εἰ γὰρ οὕτω γενέσθαι 
ἔδει: χαὶ πάντες οἱ προφΏται τοῦτο μαρτυροῦσι» 
φανερὸν ὅτι οὗ παρὰ ἀσθένειαν συγχατέθη, ἁλλὰ 


B μᾶλλον παρὰ δύναμιν ἄφατον xal ἐξουαίαν ὑπερ- 


θάλλουσαν καὶ φιλανθρωπίαν ἀναρίθμητον. 


Μετανοήσατ»ε οὖν xal ἑπιστρέψφατε εἰς τὸ 
ἐξα.ειφθῆναι ὑμῶν τὰς ἁμαρτίας * ὅπως ἂν E1- 
θωσι καιροὶ àvasróteoc, ἀπὸ προσώπου τοῦ 
Πυρίου * 

Καὶ ἁποστεί.ῃ τὸν προχεχειρισμένον *! ὑμῖν 
Χριστὸν Ἱησοῦν * 

*Ov δεῖ οὗρανὸν μὲν δἐξασῦθαι ἄχρι χρόνων 
ἁἀποκαταστάσεως πάν ζω», ὧν ἑλάϊησεν ὁ θεὺς 
διὰ στόματος πάντων τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητὸν 
dx αἰῶγνος. 

O0 λέγει τὴν ἐν {ῷ σταυρῷ τετολμημένην 30, 
ἐπειδὴ προεῖπεν ἄνω * Καὶ νῦν οἶδα ὅτι κατὰ dy 
νοιαν éxpátace, ὥσπερ καὶ ol ἄρχοντες ὑμῶν. 
ΤΙδὲ ἣν ὃ εἶπεν ἐχεῖ. Καὶ νῦν οἶδα * Νῦν οἵδα, 
φησίν οὕτω συμφέρον εἰπεῖν, ἵνα χερδήσω ctv σω- 
τηοίαν ὑμῶν f| ὅτι Νῦν otóa, ὅτι χατὰ ἄγνοιαν 
ἑπράξατε * ἐξ ὧν ὁρῷ πολλοὺς ὑμῶν ἐπιατρέφοντας 
xa: σωζοµένους. Εἰχὺς γὰρ mob; τοὺς ἐπ.στρέψαν- 
τας Άδη ἐξ αὐτῶν xal πιστεύσαντας 1001) φησι. 
llo; δὲ χατὰ ἄγνοιαν Empatav ; T6 γὰρ λ]- 
στὴν αἰτῆσαι, τὸ ph λαθεῖν «bv κχριθέντα àmo- 
λυθῆναι, τὸ xal θελῆσαι ἀνελεῖν, ποίας ἀγνοίας ; 
Ἰλλλ' οὕτως ἔφη, θύραν αὐτοῖς ἀνοίγων ἔπι- 
στροφῆς' διὰ τοῦτο 00 λένει ' Μετανοβσατε περὶ 
τῶν ἓν τῳ σταυρῷ τετολµηµένων ὑμῖν. ἁλλ', cl; 
τὸ ἐξαλειφθῆναι τέως τὰς ἑτέρας ὑμῶν ἁμαρτίας. 
Μετανοησατε ouv, φΦῆσιν, ὅπως ἂν ἕλθωσι χαιροὶ 


D ἀναφύξεως. Δείχνυσι δὲ ἐνταῦθα ταλαιπωρίαις πολ- 


λαῖς µέλλοντας αὐτοὺς περιπίπτειν πρὸς yàp τὸν 
μέλλοντα χλαίειν καὶ παραμνυθίας τινὸς ἐπιθυμοῦντα'᾽ 
ὁ λόγος ἂν οὗτος ἁρμόσειεν. "Opa δὲ πῶς ὁδῷ προ- 
θαΐνει. Ἑν μὲν τῇ πρώτῃ δηµηγορίᾳ τὴν ἀνάπανσιν * 
καὶ τὴν εἰς οὐρανοὺς ᾖνίξατο χάθισιν * ἐνταῦθα 6i 
xai τὴν ἑμφανῆ παρουσίαν. "Hv καιρὸν, φησὶν, àva- 
ψύξεως, τένες γὰρ οἷεν οἱ xatpol τῆς ἀναψύξεως * 1| 
οἱ τῆς ἀναστάσαεως ; Οὓς χαὶ Παῦλος ἐπιξητεῖ λέγων / 


Varie lectiones ct noto. 


9t In vu'gatis plerisque est, προχεκηρυγµένον.  Deesse aliquid videtur orationi. sapplendum : nempe, 
« possitis iutrepidi el cum fiducia bene vobis conscii stare ante tribunal Christi, » aut simile quid. Erasmus : 


« Ut cum venerint », ete. Ego malim, « ut veniant, » ut etiam inscholio transtuli. 


5. Ic, τὰ τετολμηµένα, 


ἢ τὴν τετολµηµένην, ὄτλονότι, ἁδικία,. 33 ἴσ., ἁνάστασιν. 


569 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. III. 


το 


Καὶ ἡμεῖς οἱ ἓν τῷ axfjvet τούτῳ στενάσοµεν βαρού Α progrediatnr. In prima quidem concione resurre- 


µενοι. El δέ τις χα) μετὰ τὴν ἅλωαιν λέγει χαιροὺς 
ἀναφύξεως, οὐδὲν χωλύε;. Καὶ γὰρ τοὺς τῆς χαχώ- 
σεως αὐτῶν xal αἰχμαλωσίας διὰ τοὺς ἐχλεχτοὺς 
ἐχολόδωσεν ὁ θεός" ἵνα οἱ πιστεύσαντες εὕρωσιν 
ἀνάφυδιν, καὶ διασωθῶσιν ἀπὸ τῆς σφοδρᾶς ἑχείνης 
ἀνόγχης. Kal ἀποστείλῃ τὸν προχεχειρισμένον ὑμῖν 
Χριστὸν Ἰησοῦν. 'Avtl τοῦ, ᾿᾽Ανάγχη ἐστὶ δέξᾳσθαι 
αὐτὸν, ἅτε δη θεὸν ὑπάρχοντα, xal συνεδριάσειν 
&st ὀφείλοντα τῷ Πατρ[. "Ov δεῖ οὗρανὸν μὲν δέξα- 
σθαι ἄχρι χρόνων. Thv αἰτίαν δηλοῖ, διὰ τί vov οὐχ 
ἔρχεται. Αποχαταστῆναι δεῖ, nol, καὶ εἰς πἐρας ἑλ» 
θ:ῖν ἅπαντα, xal τότε ἑλεύσεται. ᾽Αλλὰ πῶς φησιν 
&vto * "Ov δεῖ οὐρανὸν μὲν δέξασθαι. "Apa οὕπω ἣν 
αὑτὸν δεξἆάμενος; Καὶ πἀνυ. Πῶς οὖν οὐχ εἴπεν, ὃν 
οὑρανὸς ἑδέξατο ' τοῦτο, ὡς περὶ τῶν ἄνω χρόνων 
διαλεγόµενος, φησί. Τὸ δὲ ἄχρι, καὶ τὸ, ἕως, παρὰ 
«τῇ θεἰᾳ Γραφῃ. οὐ χρόνου ἐστὶ συµθατιχὀν. Ἐπεὶ ?* 
γὰρ νοττέον τὸ εἰρημένον πρὸς τὸν θεὸν, ἕως τοῦ 
αἰῶνος σὺ sl; "Εστιν οὖν ὁ νοῦς τοῦ προχειμένου * 
Πολλά, φησὶ, εἶπον oi. προφῆται Ὑίνεσθαι, ἃ οὔτε 
Πάντα πεπλήρωται * ἀλλ) ἔτι γίνονται xat γενῆσον- 
ται ἕως τῆς συντελείας. ᾿Αναληςθεὶς γὰρ ὁ Χριστὺς 
εἰς οὐρανοὺς, µένει ἐχεῖ ἕως τῆς τοῦ χόσµου συντε- 
λείας, ἑλευσόμενος τότε μετὰ δυνάμεως, ἀποχατα- 
“στάντων πάντων λοιπὸν ὧν προεθέσπισαν ol προφῆ- 
ται’ τοι ὅταν τὸ τέλος ἑνστῇ, xol παύσηται τὰ 
αἰσθττὰ, τότε 6 Χριστὸς ἔσται τῶν οὑρανῶν ὑψπηλό» 
τερος. 


clionem el in coelis sessionem latenter indicavit : 
hic etiam illustrem adventum, quem tempus recrea- 
tionis esse dicit, Nam quinam fuerint. tempora 
recreationis alia atque resurrectionis? qux Paulus 
etiam requirit, ubi dicit : Et nas, qui versamur in 
hoc tabernaculo, ingemiscimus, dum gravamur. 
Quod si quis etiam dicat ea tempora esse recrea- 
lionis que expugnationem  Jerosolymorum conse- 
cula sunt, nibil vetat. Etenim tempora afflictionis 
et captivitatis eorum propter electos Deus con- 
traxit et abbreviavit : ut illi qui crediderint, adi- 
piscantur recreationem, ac serventur ab illa vehe- 
menti necessitate. Et mittat eum, qui vobis repre- 
sentatus est, Christum Jesum. Pro eo, quod est : 


B Necesse est, ut. capiat eum, quippe nimirum qui 


Deus sit, et una cum Patre semper debeat sedere. 
Quem oportet cclim quidem capere usque ad tem- 
pora. Causam declarat, cur nunc non veniat : fte- 
stitui, inquit, oportet, et ad finem perduci universa, 
et tunc veniet. Sed quo modo, supra dicit : Quem 
oportet ccelum quidem capere. ΑΠ nondum recepe- 
rat eum? Mazime. Qui fit igitur, ut non dicat : 
quem ccelum recepit? Hoc, tanquam de superiori- 
bus temporibus verba faciens, dicit. AL dictiones 
ἄχρ:, id est usque ad, ἕως, id est donec, in divina 
Scriptura certi temporis signi(icativie non sunt. 
Nam qui intelligendum fuerit illud dictum ad 
Deum : Usque in szculum tu es? Est igitur scnten- 


tia propositi loci : Multa, inquit, prophetz; dixerunt esse futura : qua nondum omnia evenerunt 
et impleta sunt: sed etiam nunc fiunt, et fient usque ad rerum consummationem. Sursum enim 
in eclos Christus exceptus, manet illic usque ad mundi consummationem; tunc venturus cum copiis 


validis, restitutis postea omnibus, qua  przedixerunt prophete: videlicet. cum 


finis exstiterit, et 


linem habuerint ea, qua sensibus percipiuntur, tunc Christus erit sublimior ccelis. 
Μωσῆς ** μὲν γὰρ πρὸς τοὺς πατέρας εἶπεν, — Vens. 22. Nam Moyses quidem ad patres. dizit : 


ὅτι Προφήτη» ἡμῖν ** ἀναστήσει Κύριος ὁ θεὺς 
ἡμων ἐκ τῶν dóslper ἡμῶν, ὡς ἐμέ. αὑτοῦ 
dxovsoc08* πατὰ zárra, ὅσα ἂν «ἰαήσῃ πρὸς 
ὑμᾶς. 

Ἔσται δὲ, πᾶσα γυχἡὴ. ῆτις ἑὰν ** μὴ ἀχούσῃ 
τοῦ προφήτου ἐχείνου, ἐξοοθρευθήσεται éx τοῦ 
' Aaov. ΄ 

Kal πάντες καὶ οἱ προφῆται ἁπὸ Eapovi|A, xal 
τῶν καθεξῆς, ὅσοι ἐλάλησαν, καὶ κατήγγειλαν 
τὰς ἡμέρας ταύτας. 

Ὑμεῖς ἐστε υἱοὶ τῶν προφητῶ»ν, xal τῆς δια- 
θήχης, ἧς διέθετο ὁ Θεὸς πρὸς τοὺς πατέρας 
ὑμῶν, «Ἰάγων πρὸς Ἀδόραάμ ᾽ Kal iv τῷ σπέρµα- 
vi σου ἐνευλογηθήσονται 3) πᾶσαι αἱ πατριαὶ 
τῆς γῆς. 

'"Ypir πρῶτον ὁ θεὸς ἀναστήσας tóv παϊῖδα 
αὑτοῦ 'Incovr, ἀπέστειλεν! εὐλογοῦντα ὑμᾶς, 
ἐν tQ ἁποστρέφει ἕκαστον ἀπὸ τῶν πογηρῶν 
ὑμῶν *, 


Prophetam nobis excitabit Dominus Deus noster de 
fratribus nostris, ut me. IQ) Ei dicto audientes catote 
in omnibus, quaecunque dixerit ad vos. 


VEns. 95. Futurum est enim, ut omnis. anima 
quecunque non obediverit illi propheta de populo tol-. 
latur *. 

Vrns. 24. Et omnes item prophete a. Samuele ac 
deinceps quotquot vaticinali sunt, etiam hos dies an- 
nuntiaverunt. 

Vgns. 93. Vos estis filii prophetarum et testa- 
menti, quod ordinavit Deus cum patribus noatri« 
dum dizit ad Abrahamum : Et per semen tuum bene- 
diceniur omnes familie terra. 


Vens. 90. Vobis primum Deus resuscitatum Filium 
suum Jesum mísit, qui benediceret vobis, ita ut con- 
vertat se unusquisque vestrum ab improbitate * sua. 


Varie lectiones et note. 


9 fg., πῶς. ?* In vulgatis est, Μωῦσης. 


*6 ὑμῖν, est in vulgatis, et mox ὑμῶν. 


* ]n vulgatis est, 


ἀχούσεσθε. 5 ἂν, est in vulgatis. — * εὐλογηθήσονται, est in vulgatis, — * αὐτὸν hic insertum est ín vulgatis. 


* ἡμῶν, erat. 


s Y. exierminetur.. * V. nequitia. 


511 THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 512 


Dixit, ctc. Prophetam ut me. Cseterum quod di- Α [KYPIAAOY.] Eixóv, * Upogitnv ὡς àpué- τὸ δὲ. 
cit, ut me, ncn de natura, sed de actione accipien- ὡς ἐμὲ, οὐκ ἐπὶ τῆς φύσεως, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῆς πράξεως 
dum et intelligendum est. Non igitur natura, sed ἐχληπτέον. Οὐ τῆς οὐσίας οὖν, ἀλλὰ τοῖς" mpávpastu- 
rebus gestis. Nam si essentia atque natura, dixis- εἰ γὰρ, τῇ οὐσίᾳ, ἔφη, ὡς Byk, οὐχ εἷς ἀνέστη, ἀλλὰ 
set, ut me: non unus sirrexisset, sed mu'ti. Ῥ,ο- Ἀπολλοί. Προρήτην ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος. Ἡρο- 
phetam  excilabit vobis Dominus, etc. Propheta πο- φήτης ὠνόμασται διὰ τὸ ἀνθρώπινον ὁ Ἐμμανουὴλ, 
minatus est Emmanuel propter humanam naturam;  ὁ ὡς ἐν τάξει Μωῦσέως 5 µεσίτης θεοῦ xo ἀνθρώ- 
qui tanquam loco Moysis Dei et hominum mediator — zov* φαῖην γὰρ ἂν αὐτὸν χαὶ Μωσέα" Μωῦτῆην Ey 
et intercessor est. Dixerim enim eum etiam Moysen  παραθολῇ συγκρινόµενον, τῇ oxid ἡ ἀλέθεια. Γεν- 
cum Moyse * per similitudinem comparatum: cum — vázat γὰρ ἐν Βηθλεὲμ ὁ Χριστὸς, ὡς ὁ Μωσῆς iv 
umbra videlicet veritatem. Nascitur enim Christus Αγύπτῳ: Ἱσραηλίτης ἐχεῖνος. οὗτος τὺ χατὰ σἁρ. 
in Bethleem, sicuti Moyses in /Egypto ; Israelita κα, &x γένους δὲ ἱερατικοῦ, οὗτος ἐκ Δαθὶδ διὰ τὴν 
ile fuit, etiam hie quod attinet ad carnem ; de Παρθένον. Φαραὼ ἐπ᾽ ἐχείνου, Ἡρώδης ἐπὶ τούτου: 
genere autem ille sacerdotali, hic de Davide oriun- βρέφη φονεύει ἐκεῖνος, βρέφη οὗτος àvatpst: ἀῤῥε- 
dus propter Virginem ; Pharao regnavit illius zelate, || νικὰ ἐχεῖνος, ἁῤῥσνικὰ καὶ οὗτος * διὰ μητρὸς σύζε- 
luj*s flerodes; infantes ille tollit , hic infantes in- ^ cat ἐχεῖνος, διὰ μητρὸς ἐσώθη xaY μετὰ μητρὸς ϱὗ- 
terficit ; masculos ille, masculos οἱ hic; per matrem τος. Ἑξολοθβρευθήσεται ἐκ τοῦ λαοῦ. [ΔΙΔΥΜΟΥ.] 


ille servatur; per matremet una cum matre serva- Αθάνατος οὖσα τοῦ ἀνθρώπου ἡ juyh, οὗ χαθάπαξ - 


tus est etiam hic. Tolletur de populo. Cum immor- ἐξολοθρεύεται, ἁλλ' Éx τινος τάγματος ἀγαθοῦ, ὅπου 
talis sit anima hominis, non prorsus ac plane tol- ἣν τεταγµένη πρότερον. Οὕτω xal Ἰούδας ἔξωλο- 
litur ac disperit, sed ex bono quodam ordine ac Οαεύθη ἐκ τοῦ χοροῦ τῶν ἁποστόλων. Ἐπεὶ οὖν 
loco, ubi [prius] erat collocata, [ejicitur]. Sic etiam ἀθάνατός ἐστιν ἡ duy, ἐξολόθρευσιν αὐτῆς νουῦμεν 
Judas ejectus et motus. est ordine et ca! aposto- τὸ ἔξω γενέσθαι τῶν ἀγαθῶν, ὧν ἔμελλεν ἀπολαύειν, 
lorum. Quoniam igitur immortalis est anima, per εἴγε θεοπρεπῶς ἐπολιτεύσατο. Ὑμεῖς ἐστε vio! τῶν 


exterminationem et ejectionem cjus intelligimus, προφητῶν. Προφητῶν λέγει, ἀντὶ τοῦ, pif πτοεῖσθς, 


eam excidere atque privari bonis, quibus futurum μηδὲ νομίζετε 5 δεῖ ἀλλοτριῶσθαι ἑαυτοὺς τῶν ἔπαγ- 
erat, ut. frueretur, si modo, ut Deus praescripsit, — yeXtv. Ὑμεῖς ἔστε υἱοὶ τῶν προφητῶν ὥστε ὑμῖν 
vitam transegisset. Vos estis filii prophetarum. Pro- ἔλεγον, καὶ δι᾽ ὑμᾶς ταῦτα γέγονε. Τί ἐστιν, υἱ.ὶ τῆς 
phetarum dicit, pro eo quod est: Non animo con-  διαθήχης; Αντὶ τοῦ, κληρονόμοι’ κληρονόμοι δὲ, οὗ 
αἰογπαγί *, neque existimare oportet. vos alienos ϱ προσφάτως ἐγγραφέντες, ἆλλ᾽ ὡς υἱοὶ, ἄλλως τε δὲ 
factos esse promissionum. Vos estis filii proplie- — tva δξίξῃ ὅτι ὅσον ἀπὸ τῆς υἱοθεσίας, Ei &pa xai 
tarum, Jtaque vobis dicebant, ac propter vos hzec— αὐτοὶ βούλεσθε, Χληρονόμοι ἐστέ. Διὰ τοῦτό φησιν, 
facta sunt. Quid cst, filii testamenti ? pro eo, quod Ὑμεῖς ἐστε υἱοὶ τῶν προφητῶν zaY τῆς διαθήχης. 
est limredes, hzredes autem, non recens. ac modo ἹἸησοῦν ὃν ἀπέστειλεν εὐλογοῦντα ὑμᾶς. ᾽Απέστειλε 
scripti ; sed tanquam filii, atque alioquin, ut osten- μὲν γὰρ ἑτέροις, ἀλλ’ ὑμῖν πρότερον τοῖς σταυρώ- 
dat, quatenus jure adoptionis. Quasi diceret : Si σασι xai ἀποχτείνασι. Καὶ πότε; "Amb τοῦ σταυροῦ 
igitur et vos ipsi vultis, hzeredes estis, Idcirco vos μόνου; ἀλλὰ καὶ μετὰ ταῦτα xal μετὰ τὴν ἀνάστα- 
estis, A3 inquit, filii prophetarum et testamenti, — ev. Kat γὰρ, φησὶν, ὑμῖν πρῶτον ἀναστήσας ἀπέ- 
Jesum misit, qui benediccret vobis. Misit quidem στειλε, τὶ πο:ησαι; Εὐλογῆσα: ὑμᾶς xai σῶσαι, ἂν 
ctiam aliis, sed prius vobis, qui crucifixistis et in- — &pa xal αὐτοὶ ἕλοισθε ἀποστρέψαι ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν 
terfecistis. Ecquando? an ex eruce duntaxat? quin ὑμῶν. 

etiam postea, postque resurrectionem. Etenim — vobis primum, inquit, resuscitatum — misit : quid ut 
faceret? ut benediceret vobis, uL servaret vos, si utique etiam ipsi volueritis desistere a peccatis 
vestris. 

CAPUT IV. D ΚΕΦΑΛ. Δ’. 

Vgns. 1. Facientes autem illos ad populum hac Aa.oovtur δὲ αὐτῶν πρὸς cor Aaóy Ἱ τὰ ῥή- 
verba, subito ínlerventu. suo oppresserunt εἰ Ιπίε- µατα ταῦτα ἐπέστησαν αὑτοῖς ol ἱερες καὶ ὁ 
p«llaverunt sacerdotes cum proasidio templi, et δωά- “τρατὸς "τοῦ ἱεροῦ καὶ οἱ Σαδδουκαῖοε, 
ducmi, 


VEns. 9. Offensi propterea quod illi populum do- Διαπογούμεγοι διὰ cà διδάσχειν αὑτοὺς τὐν' 
rerent *, et annuntiarent per Jesum resurrectionem — Aaóv, καὶ καταγγέλει ἓν τῷ ᾿Ιησοῦ τὴν ἁγά- 
riortuorum : στασιν τῶν νεκρῶν *. 

VERS. 3. Qui injecerunt. illis manus, et tradide- Kal éxé£6aAorv αὐτοῖς τὰς xsipac, xal ὄθεντο 


. 


Varie lectiones et note. 


? εἶπεν, ἵσ. * Locus corruptus. * Μωῦσέος, erat. * Ic. πτοεῖσθαι μηδὲ νοµίζεσθαι δεῖ. ἢ, νοµίνητε; 
55. f, δεῖν ἀλλοτριοῦσθαι, ἀναγνωστέου. ἵ Ista desiderantur in vulgatis. *'0 στρατηγὸς, est in. vulgatis. 
* In vulgatis est, την ἐκ νεκρῶν. 


3 Lecus correptus. * Leevs corruptus. — * V. dolentes, quod docerent. 


0. 


513 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLOLUM — CAP. IV. 571 


&lc τἡρησιν &lc τὴ» abpiov. ἦν γὰρ ἑστέρα A ruat asservandos vinclos Y us;ue in crasinum.. Erat 


ἤδη. 

Οὕπω τῶν προτέρων ἀναπνεύσαντες πειρασμῶν, 
εἰς ἑτέρους ἀνέθαινον. Καὶ ópa πῶς οἰχονηωμεῖται 
τὰ πράνµατα. Πρῶτον ἐχλευάσθησαν πάντες ὁμοῦ ' 
ὀτύτερον εἰς χενδύνους ἐμθδαίνουαιν * ἁλλ᾽ οὖν ἐφεξῆς. 
᾽Αλλὰ πρότερον εὐδηχιμήααντας iv ταῖς ἔτμηγο- 
ρίαις' χαὶ θαῦμα ἑργασάμενοι pst) ταῦτα μέγα, 
οὕτω δῆ λοιπὸν μετὰ τὸ θαῤῥῆσαι θεοὺ, συγχωρῇ- 
σαντος, τῶν ἀγώνων ἅπτονται. Σὺ δέ po: τὴν ἐπὶ 
πονηρία xat ἱταμότητι ποοκοπὴν τῶν Ἰουδαίων θέα” 
ὅτι ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ τὸν παραδώσοντα ζπητοῦντες, 
ἐνταῦθα λοιπὸν αὐτοὶ τὰς ysloa; ἐπ'θἀάλληυσι" θρα- 
σύτεροι γεγονότες xal ἀναισχυντύτεροι μετὰ τὸν 
σταυρὀν. Σὺν αὐτοῖς δὲ, φταὶ, xal ὁ στρατηγὸς τοῦ 
lzpoo* ἵνα πάλιν δηµύσιον ἔγχλημα περιθῶσι τοῖς 
γεγενγµένοις, χαὶ μὴ ὡς ἰδιωτικὸν ἐχδ.κῶσιν ' ὅπερ 
πανταχοῦ, φησὶ, σπουδάζουσι ποιεῖν. Κα) ἔθεντο εἰς 
τὗρησιν el; τὴν αὗριον. Ἐχεῖνοι μὲν οὖν ῥουλόμενοι 
µαλάξαι αὐτοὺς, τοῦτο ἑποίουν xal ἐφύλαττον ' τοὺς 
δὲ ἁπαστόλους ἡ ἀναθολὴ τοῦ χρόνου θαρσαλεωτέρους 
εἱρνἀξετο. 


Πο.].1οἱ δὲ τῶν ἁχουσάντων τὸν Aóyov. ἑπίστευ- 
cav* xal ἐγενήδη ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀν δρῶν ὡσεὶ 
χιαιάδες πόντε. 

Ti τοῦτο; Μη γὰρ εὐδοχιμέσαντας !* εἴδον τοὺς 
ἁποστόλους, ἀλλ οὐχ) δεθέντας; Πῶς οὖν ἐπίστευ- 
σαν; ὈΟρᾶς ἑνέργειαν θξίαν φανεράν; Καὶ μὴν ἔδει 
xai τοὺς Ίδη πιστεύσαντας ἀσθεναστέρους γενέσθαι; 
ἀλλ' fj Πέτρου δηµηγορία θείῳ πνεύµατι ou xgozov- 
µένη εἰς τὸ βάθος τῆς διανοίας τὰ σπέρµατα χατ- 
έδαλε, xal αὐτῆς τῆς φυχῆς αὐτῶν ἠφατο. Ἑνώπιον 
δὲ ἐχεῖνοι τοῦ πλήθους τοὺς ἁποστόλους ἐδέσμευσαν, 

ενα xal αὐτοὺς ὁρῶντας δειλοτέρους ἑργάσωνται:. Τὸ 
δὲ ἑναντίον ἐγένετο, xaX χατ ἰδίαν δὲ αὐτοὺς ἑξετά- 
ζουσιν ' ἵνα ph ἀπὸ τῆς πχῤῥησίας αὑτῶν οἱ ἀχοῦ- 
οντες χερδήσωσιν. 


Ετόνετο δὲ ἐπὶ τὴν αὕριογ συνγαχθῆναι αὐτῶν 
τοὺς ἄρχοντας καὶ πρεσδυτέρους xal Γραμματείς 
εἷς Ἱεροισα.]ἡήμ, 

Καὶ "Αγγαν τὸν ἀρχιερέα, καὶ Καϊάφαν. xal 
Ἱωάνγη», καὶ ᾿Α.έξανδρον , καὶ ὅσοι ἦσαν ἐκ 
γένους ἀρχιερατικοῦ. 


το, ἐν ποίᾳ δυνάμει, d) ἐν πο΄͵φ. ὀνγόματι ἑτοιή- 
Cate tovto ὑμεῖς ; 

Τότε '' ὁ Πέτρος π.λησθεὶς Πνεύματος ἁγίου, 
εἶπε πρὸς αὐτούς' "Λρχοντες τοῦ AaoU καὶ πρεν 
σθύτεροι τοῦ Ἱσραή.1. 

Ei ἡμεῖς σήμερον ἁνγακρινόμεθα ἐπὶ εὐεργεσίᾳ 
ἀγθρώπου ἀσθενοῦς, ἐν τἰγιοῦτος σέσωσται ; 


enim jam vesper. 

Cum nondum a prioribus tentationibus respiras- 
sent, aliis occurrunt. Ac. vide ul res disponantur, 
Primum irrisi sunt simul omnes : deinde in peri- 
cula incidunt ; sed που continenter atque cos Juncte, 
Nam cum prius in concionibus prosperos stuccessus 
habuissent, ac rein. bene gessissent, miraculums- 
que magnun) postca effecissent, ita demum fiduciam 
cum deinceps sumpsissent, promissu Dei certamina 
capessunt. ΑΙ tn. mibi Jud:orum in improbitate at- 
que audaci impudentia progressum οἱ profectum 
specta. Nam qui in Christo, qui eum traderet, re 
quirebant, nunc deinceps ipsi manus ixjiciunt, post 
crucem audaciores et impiudentiores effecti, Cum 
eis autem ait eliam fuisse .lempli presidii przfe- 
ctim, ut rursus publicum crimen actis circunda- 
rent, ac non tanquam privatum vindicareut ; quod 
ubique, ut inquit, facere student. Et tradiderunt 
asservandos vinctos in. crastinum. Ataue illi qui- 
dem hoc faciebant ut vinctos eos asservarent , quia 
volebant animos eorum mollire. Sed apostolos mora 
temporis interjecta confidentiores effecit, 

Vgns. 4. Porro multi eorum, qui concioni inter- 
[terant, crediderunt : ac redactus est mumerus viro- 
rum ferme millia quinque, 

Quid hoc esi? Nunquid prospero succcssu rei 
commendatos atque probatos, οἱ non. vinctos vide- 
rant spostolos? (wi igitur crediderunt ? Videsne 
eflicientiam et operationem Dei manifestam? Atqui 
oportebat etiam eos, qui jam crediderant, fleri in- 
firmiores, sed Petri concio divino Spiritu compo- 
sita in altitudinem mentis semina dejeccrat, ct in 
ipsam animam corum pencetraverat. In. conspectu 
autem multitudinis illi apostolos vinxerunt : AA ut 
et eos, qui viderent, timidiores efficerent, sed con- 
trarium evenit. Privatim item remotisque arbitris 
eos examipant, ne quid lucri ex illorum libertate 
sermonis caperent qui audirent. 

Vrns. 5. Accidit. autem postridie, ut cogerentur 
principes eorum et seniores ei Scribe Jerosolymam. 


Vens. 6. Et Annas pontifex et Caiphas et Joan- 
nes et Alexander, et quotquot erani de genere ponti- 


n ficali : 
Καὶ στήσαντες αὐτοὺς ἓν' '* µέσῳ, &xvv0dvor- 


Vrns. 7. Eosque in medium adductos | interroga- 
banr, qua facultate ae vi *, cujusve nomine fecistis 
hoc vos? 

Vgns. 8. Tunc Petrus repletus Spiritu. sancto, 
dixit ad eos : Principes populi et seniores Israclis : 


Vrns. 9. Si nos hodie interrogamur * propter be- 
neficium collatum in hominem debilem, qua ratione 
iste sanatus sit b, 


Varie lectiones et not». 


9 Ἑὐδοχιμήσαντες, erat. 


V. et posuerunt eos. in. custodiam. 
&c rus facius. 


! In vulgatis additur, τῷ. 


* E. qua virtute. 


! [n vulgatis dcest,6. 


a E. examinamur. V. dijudicamur. — b V 


571 


cit, ut me, non de natura, sed de actione accipien- 
dum et intelligendum est. Non igitur natura, sed 
rebus gestis. Nam si essentia. atque natura, dixis- 
$et, ut me : non unus surrexisset, sed mu'ti. P.o- 
phetam excitabit vobis Dominus, etc. l'ropheta no- 
minatus est Emmanuel propter humanam naturam, 
qui tanquam loco Moysis Dei et hominum mediator 
et intercessor est. Dixerim cnim eum etiam Moysen 
cum Moyse " per similitudinem comparatum: cum 
umbra videlicet veritatem. Nascitur enim Christus 
in Dethleem, sicuti Moyses in /Egypto ; Israelita 
ile fuit, etiam hic quod attinet ad. carnem ; de 
genere autem ille sacerdotali, hic de Davide oriun- 
dus propter Virginem ; Pharao regnavit illius zelate, 
huj*s llerodes ; infantes ille tollit , hic infantes in- 
terlicit ; masculos ille, masculos et hic; per matrem 
ille servatur; per matrem et una cum matre. serva- 
tus est etiam hic, Tolletur de populo. Cum immor- 
talis sit anima hominis, non prorsus ac plane tol- 
litur ac disperit, sed ex bono quodam ordine ac 
loco, ubi [prius] erat collocata, [ejicitur]. Sic ctiam 
Judas cjectns et motus. est ordine et cocti. aposto- 
lorum. Quoniam igitur immortalis est anima, per 
exlermina!'ionem et cjectionem cjus intelligimus, 
eam excidere atque privari bonis, quibus futurum 
erat, ut. fruerctur, si modo, ut Deus praescripsit, 
vitam transegissct. Vos estis filii prophetarum. Pro- 
phetarum dicit, pro eo quod est : Non animo con- 


slernari *, neque existimare oportet vos alienos Q. 


factos esse promissiontim, Vos es!is filii prophe- 
tarum, Itaque vobis dicebant, ac propter vos h:ec 
facta sunt. Quid cst, filii testamenti ? pro eo, quod 
est lmredes, h:eredes autem, non recens. ac modo 
scripti : sed tanquam filii, atque alioquin, uL osten- 
dat, quatenus jure adoptionis. Quasi diceret : Si 
igilur et vos ipsi vultis, heredes estis. Idcirco vos 
estis, A3 inquit, filii prophetarum et testamenti, 
Jesum misit, qui benediceret vobis. Misit quidem 
ctiam aliis, sed prius vobis, qui crucifixistis οἱ in- 
terfecistis. Ecquando? an ex eruce duntaxat? quin 
etiam postea, postque resurrectionem. Etenim 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


Dixit, ctc. Prophetam ut me. Caterum quod di- A 


vobis primum, inquit, resuscitatum 


512 
[KYPIAAOY.] Eixóv,?* Hpoziütnx ὡς àué* τὸ δὲ. 
ὡς ἐμὲ, οὖκ ἐπὶ τῆς φύσεως, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῆς πράξεως 
ἐχληπτέον. 05 τῆς οὐσίας οὔν, ἀλλὰ τοῖς» πράγµασιν; 
εἰ Υὰρ, τῇ οὐσίᾳ, ἔφη, ὡς Epub, οὐχ eT; ἀνέστη, ἀλλὰ 
πολλο!. Προφήτη» ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος. Προ- 
φήτης ὠνόμασται διὰ τὸ ἀνθρώπινον ὁ Ἑμμανουὴλ, 
ὁ ὡς i» τάξει Μωῦσέως 3 μεσίτης θεοῦ xol ἀνθρώ- 
πων ' φαίην γὰρ ἂν αὑτὸν xal Μωσέα᾽ Μωῦσην Ev 
παραθολῇ συγκρινόµενον, τῇ σχιᾷ ἡ ἀλίθεια. T'ev- 
γᾶται yàp iv Βηθλεὲμ ὁ Χριστὸς, ὡς ὁ Μωσῆς ἓν 
Λἰγύπτῳ Ἱσραπλίτης ἐχεῖνος, οὗτος vb κατὰ σάρ- 
xz, Ex γένους δὲ ἱερατιχοῦ, οὗτος Ex Δαθὶὸ διὰ τὴν 
Παρθένον. Φαραὼ ἐπ᾽ ἐχείνου, Ἡρώδης ἐπὶ τούτου: 
βρέφη φονεύει ἐκεῖνος, βρέφη οὗτος ἀναιρεῖ: ἀῤῥε- 
νικὰ ἐχεῖνος, ἁῤῥεονικὰ καὶ οὗτος * διὰ μητρ»ς σὺζξ- 
ται ἐχεῖνος, διὰ μητρὸς ἐσώθη καὶ μετὰ μητρὸς οὗ- 
τος. Ἑξολοθρευθήσεται ἐχ τοῦ λαοῦ. [ΔΙΔΥΜΟΥ.] 
Αθάνατος οὖσα τοῦ ἀνθρώπου ἡ φυχἠη, οὗ χαθάπαξ - 
ἑξολοθρεύεται, ἀλλ) Ex τινος τάγματος ἀναθοῦ, ὅπου 
ἓν τεταγµένη πρότερον. Οὕτω χαὶ Ἰούδας ἑξωλο- 
ἠμεύθη ἐκ τοῦ χοροῦ τῶν ἁποστόλων. Ἐτεὶ οὖν 
ἀθάνατός ἐστιν ἡ doy, ἐξολόθρευσιν αὐτῆς νοοῦμεν 
τὸ ἔξω γενέσθαι τῶν ἀγαθῶν, ὧν ἔμελλεν ἀπολαύειν, 
εἴγε θεοπρεπῶς ἐπολιτεύσατο. Ὑμεῖς ἑἐστε υἱο) τῶν 
προφητῶν. Προφητῶν Ἀέχει, ἀντὶ τοῦ, pt πτοεῖσθς, 
μηδὲ νομίζετε * δεῖ ἀλλοτριῶσθαι ἑαυτοὺς τῶν ἔπαγ- 
γελιῶν. Ὑ μεῖς ἔστε υἱοὶ τῶν προφητῶν ΄ ὥστε ὑμῖν 
ἔλεγον, xat δι ύμᾶς ταῦτα vévove. Τί ἐστιν, u-Y τῆς 
διαθήχης; ᾿Αντὶ τοῦ, κληρονόμοι’ κληρονόμοι δὲ, οὗ 
προσφάτως ἐγγραφέντες, ἆλλ᾽ ὡς υἱοὶ, ἄλλως τε δὲ 
ἵνα δείξῃ ὅτι ὅσον ἀπὸ τῆς υἱοθεσίας, El ἄρα xai 
αὐτοὶ βούλεσθε, κληρονόμοι ἐστέ. Auk τοῦτό φησιν, 
Ὑμεῖς ἐστε viol τῶν προφητῶν καὶ τῆς διαθήχης. 
Ἰησοῦν ὃν ἀπέστειλεν εὐλογοῦντα ὑμᾶς. ᾽Απέστειλ:ς 
μὲν γὰρ ἑτέροις, ἀλλ' ὑμῖν πρότερον τοῖς σταυρώ- 
σασι χαὶ ἀποχτείνασι. Καὶ πότε; ᾽Απὸ τοῦ σταυροὺ 
μόνου; ἀλλὰ καὶ μετὰ ταῦτα xal μετὰ τὴν ἀνάστα- 
σιν. Καὶ γὰρ, φησὶν, ὑμῖν πρῶτον ἀναστήσας ἁπέ- 
στειλε, τί πο'σαι; Εὐλογῆσα: ὑμᾶς xaX σῶσαι, ἂν 
ἄρα xaX αὐτοὶ ἕλοισθε ἁποστρέφαι ἀπὸ τῶν ἁμαρτιὼν 
ὑμῶν. 
misit : quid ut 


faceret? ut. benediceret vobis, ni servaret vos, si utique etiam ipsi volueritis desistere a peccatis 


vestris. 
CAPUT IV. 

Vgns. {. Facientes autem illos ad populum hac 
verba, subito interventu. suo oppresserunt. et inter- 
p«llaverunt sacerdotes cum presidio templi, et Sud- 
έπος, 

VEns. 9. Offensi propterea quod illi populum do- 
rerent *, et annuntiarent per Jesum resurrectionem 
riortuorum : 

VERS. 9. Qui injecerunt. illis manus, et tradide- 


ΚΕΦΑΛ. A. 
Λα. Ἰούγτω» δὲ αὐτῶν πρὲς τὺν Jaw ' τὰ ῥή- 
µατα ταῦτα ἐπέστησαν αὑτοῖς ol ἱερες xal à 
“τρατὸς *to) ἱεροῦ xal οἱ Σαδδουκαϊῖοε, 


Διαιπογούμενοι διὰ τὸ διδάσχειν αὐτοὺς τὺν 
Aaóv, xal καταγγέ1ει ἐν τῷ ᾿Ιησοῦ τὴν árá- 
στασιν τῶν γεχρῶ» Ὁ. 

Καὶ ἐπέδα.Ίον αὐτοῖς τὰς χειρας, καὶ ἔθεντο 


Varie lectiones et nota. 


» εἶπεν, Ic. * Locus corruptus. 


5 Μωῦσέος, erat. 


6 ἴσ. πτοεῖσθαι μηδὲ νοµίζεσθαι δεῖ. 2), νοµίνητε ; 


55. ἢ. δεῖν ἀλλοτριοῦσθαι, ἂναγνωστέον. — Ista desiderantur in vulgatis. 3 Ὁ στρατηγὸς, est in. vulgatis. 


* In vulgatis est, την &x. νεχρῶν. 


à Lecus correptus. [ους correptus. 


* V, dolentes, qued docerent. 


913 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLOELUM. — CAP. IV. 5:4 


εἰς cüpneir εἷς τὴ» αὔριο" ^ dr γὰρ ἑυπέρα Α runt asserzandos vinclos Y uszue in crasinwm.. Erat 


ἤδη. 

Οὕπω τῶν προτέρων ἀναπνεύσαντες πειοασμῶν, 
£i; ἑτέρους ἀνέδαινον. Καὶ ὅρα τῶς olxovonsizat 
τὰ πράνµατα. Πρῶτον ἐχλευάσθησαν πάντες ὁμοῦ " 
δεύτερον εἰς κινδύνους ἐμθαίνουσιν * ἀλλ᾽ οὐχ ἐφεξῆς. 
᾽λλλὰ πρότερον εὐδοχιμήααντες Ev ταῖς ὄπτμηγο- 
ρίαις χαὶ θαύμα ἐἑργασάμενοι μετὸ ταῦτα μέγα, 
οὕτω 5h λοιπὸν μετὰ τὸ θαῤῥῆσα: Ozoo, συγχωρῇ- 
σαντος, τῶν ἀγώνων ἄπτονται. Σὺ δέ po: τὴν iz 
«ovnplz xax ἱταμότητι προποπὴν τῶν Ἰουδαίων θέα" 
ὅτι ἐπὶ vou Χριστοῦ τὸν παραδώσον-α ῥητοῦντες, 
ἐνταῦθα λο.πὸν αὐτοὶ τὰς χεῖρας ἐπ'θάλλουσι" θρα- 
σαύτεροι Υεγονότες xal ἀναισχυντότεροι μετὰ τὸν 
σταυρό». Σὺν αὑτοῖς δὲ, φτσὶ, xal ὁ στρατηγὸς τοῦ 
ἱεροῦ. ἵνα πάλιν δηµόσιον ἔνχλημα περιθῶσι τοῖς 
γεγεντµένοις, ναὶ pi ὣς ἰδιωτικὸν ἐχδ.χῶσιν ' ὅπερ 
πχνταχοῦ, φησὶ, σπουδάζουσι ποιεῖν. Καὶ ἔθεντο εἰς 
cf o9: εἰς τὴν αΌριον. Ἐχεῖνοι μὲν οὖν ῥουλόμενοι 
µαλάξαι αὐτοὺς, τοῦτο ἐποίουν καὶ ἐφύλαττον " τοὺς 
δὲ ἁπαστόλους ἡ ἀναθολὴ τοῦ χρόνου θαρσαλεωτέρους 
εἰρνάζετο. 


Hc.14o! δὲ τῶν ἀχουσάντων τὸγ «1όγον ἑπίστευ- 
σαν" xul ἐφενήθη ὁ ἀριθμὸς cor ávópov ὡσεὶ 
χι«ιάδες πέντε. 

Τί τοῦτο; Μη (Xp εὐδοχιμήσαντας !* εἴδον τοὺς 
ἀποστόλους, ἀλλ’ οὐχ) δεθέντας;, Πῶς οὖν ἐπίστευ- 
δαν; Ορᾶς ἑνέργειαν Ozlav φανεράν; Καὶ μὴν ἔδει 
χαὶ τοὺς ἤδη πιστεύσαντας ἀσθενξστέρους γενέσθαι" 
ἁλλ᾽ ἡ Πέτρου δηµηγορία θείῳ πνεύµατι σ,Υχροτου- 
µένη εἰς τὸ βάθος τῆς διανοίας τὰ σπέρµατα χατ- 
έδαλε, χαὶ αὑτῆς τῆς ψυχῆς αὐτῶν ἤφατο. Ἐνώπιον 
δὲ ἐχεῖνοι τοῦ πλήθους τοὺς ἁποστόλους ἐδέσμευσαν, 

«ἵνα χαὶ αὐτοὺς ὁρῶντας δειλοτέρους ἑργάσωντα,. Τὸ 
δὲ ἑναντίον ἐγένετο, χαὶ χατ ἰδίαν Gk αὐτοὺς ἑξετά- 
ζουσιν' ἵνα μὴ ἀπὸ τῆς πᾳῤῥησίας αὐτῶν οἱ ἀχού- 
οντες χερδήσωσιν. 


Ἐτγένετο δὲ ἐπὶ τὴν αὔριον συναχθηναι αὐτῶν 
τοὺς ἄρχοντας xal πρεσέυτέρους καὶ Γραμµατεῖς 
elc Ἱερουσα«ήμ, 

Καὶ "Α7Ύαν τὸν ἁρχιερέα, καὶ Καϊάςαν. xal 
Ἱωάνγην, καὶ 'AAé£arópor , καὶ ὅσοι ἧσαν ἐκ 
γένους ἀρχιερατικχοῦ. 


to, &v ποίᾳ Óvrdysi, 1) ἐν πο φ. ὀνόματι ἑποιή- 
σατε τοῦτο ὑμεῖς » 

Τότε ** ὁ Πέτρος π.λησθεὶς Πνεύματος ἁγίου, 
εἶπε zpóc αὐτούς' ΄Αρχοντες τοῦ «ὶαοῦ καὶ πρεν 
σθύτεροι τοῦ Ισραή.ἲ. 

Ei ἡμεῖς σήμερον ἀνακριγὀμεῦα ἐπὶ εὐεργεσίᾳ 
ἀνθρώπου ἀσθενοῦς, ἐν εἰνιοῦτος σέσωσται; 


enim jam vesper. 

Cum nondum a prioribus tentationibus respiras- 
sent, aliis occurrunt. Ac. vide ut res disponantur, 
Primum irrisi sunt simul omnes : deinde inu peri- 
cula incidunt ; sed nou continenter atque co:Juncte. 
Nam cum prius in concionibus prosperos successus 
habuissent, ac rei bene gessissent, miraculum 
que magnum postca effecissent, ita demum fiduciam 
cui deinceps sumpsissent, promissu Dei certamina 
capessunt. ΑΙ tu. mibi Judszeorum in improbitate at- 
que audaci impudentia progressum οἱ profectum 
specta. Nam qui in Christo, qui eum traderet, rc - 
quirebant, nunc deinceps ipsi manus ixjiciunt, post 
crucem audaciores et impudentiores effecti, Cum 
eis autem ait eliam fuisse .templi priesidii przfe- 
ctum, ut rursus publicum, erimen actis cireumda- 
rent, ac non tanquam privatum vindicarent ; quod 
ubique, ut inquit, facere student. Et tradiderunt 
assetvandos vinctos in crastinum. Atue illi qui- 
dem hoc faciebant ut viuctos eos asservarent , quia 
volebant animos eorum mollire. Sed apostolos mora 
temporis interjecta confidentiores effecit, 

Vgns. 4. Porro multi eorum, qui concioni inter- 
[terant, crediderunt : ac redactus est numerus viro- 
rum ferme millia quinque. 

Quid hoc est? Nunquid prospero successu rei 
couimendaltos atque probatos, et non. vinctos vide- 
rant spostolos? (i igitur crediderunt ? Videsne 
ellicientiam et operationem Dei manifestam ? Atqui 
oportebat eliam eos, qui jam crediderant, fleri in- 
firmiores, sed Petri concio divino Spiritu compo- 
sita in altitudinem mentis semina dejecerat, ct in 
ipsam animam eorum penetraverat. In. conspectu 
autem multitudinis illi apostolos vinxerunt : AA, ut 
et eos, qui viderent, timidiores efficerent, sed con- 
trarium evenit. Privatim item remotisque arbitris 
cos examipant, ne quid lucri ex illorum libertate 
sermonis caperent qui audirent. 

Vrns. 5. Accidit. autem. postridie, ut cogarentur 
principes eorum et seniores ei Scribe Jerosolymam. 


VEns. 6. Et Annas pontifex. et Caiphas et Joan- 
nes et Alexander, et quotquot erant de genere ponti- 


D ficali : 
Καὶ στήσαντες αὐτοὺς ἐν !! µέσῳ, ἐπυν θάνον- 


Vrns. 7. Εοεφιε in medium adductos. interroga- 
bant, qua facultate ac vi *, cujusve nomine fecistis 
hoc vos? | 

Vgns. 8. Tunc. Petrus repletus Spiritu. sancto, 
dixit ad eos : Principes populi el seniores Israclis : 


Vrns. 9. Si nos hodie interrogamur * propter be- 
ne[icium collatum in hominem debilem, qua ratione 
iste sanatus sit b, 


Varie lectiones οἱ note. 


10 Ἑὐδοχιμήσαντες, erat. 


y V. et posuerunt eos. in. custodiam. 
&ntus factus. 


'! In vulgatis additur, τῷ. 


ΣΕ. qua virtute. 


!* [n vulgatis dcest, ὁ. 


α EK. examinamur. V. dijudicamur. — b V 








515 


THEOPHYLACTi BULGARLE ARCHIEP. - 


516 


Vems. 10. Notum omnibus vobis et toti plebi & Γνωστὸν Ecco πᾶσιν ὑμῖν καὶ παγτὶ τῷ !* Tc- 


Israeliticee esto, per nomen Jesu Christi Nazareni, 
quem. vos cruci affizistis, quem Deus excitavit a mor- 
tuis, per illum, inquam, hunc coram vobis sanum 
astare, 

Prxter alia mala atque incommoda, ne legis qui- 
dem ab illis instituta servabantur. Vide enim mul- 
titudinem pontificum, cum unus duntaxat. quoad 
viveret, esse deberet. Formam autem judicii etiain 
hiv rei, que agebatur, circumdant, ut injusti ju- 
dicii rei et. obnoxii flerent. Seiscitabantur qua vi 
ac facultate, quove nomine. Atqui sciebant. Dolen- 
tes enim illos per Jesum annuntiare resurrectio- 
nem, detinebant eos. Cur ergo interrogant? Quia 
sperabant eos metu judicii ac multitudinis inficia- 
turos, atque ἵνα putabant torum negotium recte ab 
sese compositum iri. Vide enim quam vafrc et 
astute interrogent. Quo nomine, inquit, fecisiis ? 
Malebant enim apostolos suum opus illud esse con- 
(iteri, quam Christi potestatis atque virtutis. Vide 
autem ut reprimebantur, quia ne nominare quidem 
volebant claudi sanationem. Nam cur non dicunt, 
quale id esset: sed ita, fecistis, inquiunt, hoc? 
Principes populi, et seniores Israelis. Vide philo- 
sophiam : considera item, ut, ubi usus postulat, 
eiiam vehementer eos reprehendat. Nowinavit qui- 
dem eos honorifice : sed posteaquam ad rem per- 
veni!, non prztermittit convenientem reprekensio- 


nem *, latenter eis in memoriam redigens, quod prop-- 


ter talia semper et in judicio disceptarent et offende- 
rentur. Porro quod dicit, ejusmodi cst: Maxime 
quidem decebat nos eoronari ob has res, et tan- 
quam benefaetores proclamari : sed quoniam in 
judicium vocamur et. causam dicimus, notum sit 
omnibus vobis el toti plebi Israelitice, quod ma- 
xime eos male habebat : id autem est, 5 quod et 
Christus eis dicebat : Quod in aurem autivistis, 
predicate in tectis. Per nomen J:su Christi Naza- 
reni. Ne putetis, inquit, nos patriam celare. Quin 
etiam hanc edimus : atque adco cum supplicium 
confitemur, tum praedicamus resurrectionem. Quem 
vos cruciflxistis. Redegit eis in memoriam verbum, 
quod satis eos poterat terrere. Qualia enim illos 
putas his verbis accepisse vulnera ? 

VEns. 11. Hic est ille lapis, qui 4 rejectus esta 
vobis edificantibus, qui redactus est ad caput anguli. 


Vens. 12. Nec est in alio quoque salus : nec enim no- 
men est aliud, quod datum sit, inter. homines, per 
quod nos oporteat 9 servari 1. 

Hic est lapis, id est, veliementer . probatus at- 
que spectatus : qui factus est. caput. coagmenta- 
torum per cum in unum zdificium Leclesis duo- 
rum illorum populorum: nempe  Judaici, qui 


pa^4, ὅτι àv τῷ ὀνόματι "Incov Χριστοῦ, του 
Νιζωραίου, ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε, b» ὁ Θεὸς 
ἤγειρεν ἐκ γεκρῶν, ἐν τούτῳ οὗτος παρέστηκεν 
ἐνγώπιον ὑμῶν ὑγιής. 

Μετὰ τῶν ἄλλων αὐτοῖς χαχῶν, οὐδὲ τὰ τοῦ νόµου 
ἐφυλάττετο. "Opa yàp xal πλῖθος ἀρχιερέων * ἑνὸς 
διὰ βίου ὀφείλοντος εἶναι. Σχῆμα δὲ δικαστηρίῳ κάν- 
ταῦθα τῷ πράγματι περιτιθέασιν' ἵνα ὑπεύθνυνοι τῇ 
ἀδίχῳ χρίσει γένωνται. Ἐπυνθάνοντο £v πρίᾳ ὃυ- 
νάμει f| ἓν ποίῳ ὀνόματι, Καὶ μὴν Ίδεισαν. Διαπο- 
νούμενοι γὰρ ἐν τῷ καταγγέλλειν ἐν τῷ Ἰησοῦ τὴν 
ἀνάστασιν, χατεῖχον !* αὐτούς. Τίνος οὖν ἕνεχεν 
ἐρωτῶσι ; Προσδοχῶντες αὑτοὺς τὸ δικαστήριον xa 
τὸ πλῆθος φοθηθέντας, ἐξάρνους γενέσθαι» χαὶ τὸ 
πᾶν διὰ τοῦτο νοµίζοντες κατορθωγέναι. "Opa γὰρ 
πῶς καχούργως ἑἐρωτῶσιν. "Ev ποίῳ ὀνόματι, φησὶν, 
ἔπο.ήσατε; Μᾶλλον γὰρ ἐδούλοντο τοὺς ἁποστόλους 
ἑαυτῶν εἶναι τὸ ἔργον ὁμολοχεῖν, fj τῆς δυνάμεως 
τοῦ Χριστοῦ. "Opa δὲ πῶς ἀπεπνίγοντο" ὅτι οὐδὲ 
ὀνομάααι θελον τὴν θεραπείαν τοῦ χωλοῦ. Διὰ ci γὰρ 
μὴ λέγουσι ποῖον; Αλλ' οὕτω, φασὶν, ἑποίησατετοῦτο, 
"λρχοντες τοῦ λαοῦ καὶ πρεσθύτεροι τοῦ Ἱσραίλ. 
"Opa φιλοσοφίαν' σχόπει δὲ ἕνθα ἡ χρεία καλεῖ, πῶς 
xaY σφόδρα αὑτῶν χαθάπτεται. Ὠνόμασε γὰρ αὑτοὺς 
μετὰ τιμῆς ' ἐπειδὴ δὲ εἰς τὸ πρᾶγμα ἀνέδη, οὐχ 
ἀφίσταται τοῦ πρέποντος ἑλέγχου, λεληθότως &va- 
μιμνήσχων , ὅτι ἐπὶ τοῖς τοιούτοις αὑτοὶ xal ἔχρινον 
καὶ ἑδυσχέραινον ἀεί. Ὁ δὲ λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν 
ὅτι μάλιστα μὲν ἐχρῆν στεφανοῦσθαι ἡμᾶς ἐπὶ τοῦ- 
τοις, καὶ ὡς εὐεργέτας ἀναχηρύττεσθαι: ἐπειδὴ 5$ 
κρινόµεθα, γνωστὸν ἔστω πᾶσιν ὑμῖν καὶ παντὶ τῷ 
λαῷ Ἰσραὴλ, ὃ μάλιστα αὐτοὺς ἑλύπει ' τοῦτο δέ ἐστι 
xa ὃ ἔλεγεν αὐτοῖς ὁ Χριστός "O ἠχούσατε cl; τὸ 
οὓς, κηρύξατε ἐπὶ τῶν δωµάτων "Ev τῷ ὀνόματι In- 
coU Χριστοῦ, τοῦ Ναζωραίου. Mt νοµίσητε, φησὶν, 
ὅτι χρύπτομεν τὴν πατρίδα. ἀλλὰ xaX ταύτην λέγο- 
μεν ναὶ 6h xaX τὸ πάθος ὁμολογοῦμεν, xat κηρύτ- 
τοµεν τὴν ἀνάστασιν. "Ov ὑμεῖς ἑσταυρώσατε. 'Av- 
ἐμνησεν αὐτοὺς καὶ ῥήματος, ἰχανοῦ φοθῆσαι’ ποίας 
γὰρ ofsv λαμθάνειν αὐτοὺς τούτοις τοῖς λόγοις πλτ- 
γάς; 


p Οὗτος !* à AlBoc à ἐξουθενηθεὶς ὑφ᾽ ὑμῶν τῶν 


οἰκοδομούγτων, ὁ γενόμενος εἰς κεφα.ἡν γω- 
γίας. | 

Kal οὖκ Écti àv dA Ag οὐδενὶ ἡ σωτηρία’ οὔτε 
yàp ὄνομά ἐστι ἔτερον τὸ δεδοµένον ἓν drOpa- 
ποις, ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς. 

Οὗτος ὁ λίῆος, τουτέστιν ὁ σφόδρα δόχιµας, ὃς 
ἐγένετο χεραλὴ τῶν συναρµοσθέντων δι’ αὑτοῦ εἰς 
μίαν οἰχοδομήν ᾿Εκχκλησίας τῶν δύο λαῶν' τοντέστ. 
τοῦ Ἰουδαϊκοῦ τοῦ πεπιστευχότος, χαὶ παντὸς τοῦ 


Varie lectiones οἱ note. 


[n vulgatis adjecium est, λαῷ. 


€ Non supersedet convenienti repreheusione. 


'* Κατέχον, erat. 


15 In vulgatis adjectum est, ἑστίν. 


d V.reprobaius. 9 per quod servandi simus. * V. salto: fieri. 


5TT EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. IV. 518 
ἐξ ἐθνῶν, xal οὖχ ἔστιν ἐν ἄλλῳ o20: ἡ σωτηρία. A crediderit, οἱ cujuslibet ex geitibus. Nec est in 


'Eva90a xoi ὑφτλὰ φθέγγεται. "Οτι '* μὲν γὰρ 
ξιδάξαι ἐχρῆν, xal προφητείας παράγχονσιν ' ὅτι δὲ 
παῤῥησιάσασθαι, µόνον ἀποφαίνονται. Όταν yàp 
μὴ ᾗ τι "7 χατορθῶσαι, ἀλλὰ παῤῥησίᾳ ἑνδςίξασθαι, 
οὗ φείδεται. Οὐ γὰρ ἐδεδοίχει vov. μὴ πλῆδαι ὡς Ev 
ἄλλοις ποιεῖ. πρὸς Thy τῶν ἀκουόντων σωτηρίαν τοὺς 
λόγους οἰχονομούμευος. Πᾶσι δῆλον, φησὶ, ὅτι οὐχ 
ἡμῖν µόνοις ἐδόθη τὸ ὄνομα, ἀλλὰ xal πᾷσιν, ὅτι, 
(Tot, καὶ οἱ Ἰουδαῖοι ἑνόμιξον ἀνάστασιν * ἀλλὰ 
Φυχρὰν χαὶ µειραχιώδη. 


alio quoquam salus. Hie etiam sublimia loqui- 
tur. Nam ubi docere quidem oportebat, etiam 
prophetias producunt : ubi vero libere loqui, 
solummodo sententiam suam exponunt. Cum enim 
nulla esset occasio rei bene gerendo et lucri 
faciendi, sed libere indieandi, non parcebat. Nam 
nune non metuebat, ης perterrefaceret et. vulne- 
raret, sicut in aliis facit ad auditorum salutem 
verba adaptans atque. disponens, Oinnibus perspi- 
cuu: est, inquit, non nobis solia datum esse 


nomen, verum eliam omnibus, quia etiam Judzi 5, inquit, resurreclionóm — esse  putabaut, 


Bed frigidam ac puerilein, 

θεωροῦντες δὲ τὴν τοῦ Πέτρου παῤῥησίαν 
xul Ἰωάνγου, xal καταΛαδόμεγνοι ὅτι ἄνθρωποι 
ἀγράμματοί εἰσι xal ἰδιῶται, ἐθαύμαζον. ἐπεγί- 
φωσκόν τε αὐτοῖς, ὅτι σὺν» τῷ ᾿]ησοῦ ἦσαν. 


Τὸν δὲ ἄνθρωπον β.λέποντες σὺν αὐτοῖς ἑστῶ- 
τα τὸν τεθεραπευµέγο», οὐδὲν εἶχον ἀντειαεῖν. 


"Ἔστι γὰρ xoY ἀγράμματον εἶναι, καὶ μὴ ἰδιώτην' 
χαὶ ἰδιώτην, χαὶ μὴ ἀγράμματον, ἐνταῦθα δὲ τὰ δύο 
συνέδραµον΄ διὸ χαὶ ἐθαύμαζον, λεγόντων xal xq- 
ταῤῥητορευόντων αὐτῶν. Πόθεν δὲ χατελάδοντο: EZ 
αὐτῶν ἑἐχείνων ἐξ ὧν ἔλεγον, Οὐχ ἁπλῶς δὲ τοῦτο 
φτσ. τὸ, ᾿Επιγίνωσχόν τε αὐτούς' ἀλλά σὺν τῷ Ἰησοῦ 
ἦσαν bv τῷ πάθει οὗτοι γὰρ τότε µύνυι σαν σὺν 
αὐτῷ * καὶ ἑώρων αὐτοὺς ταπεινοὺς xal συνεσταλ- 
µένους τότε, xal τοῦτο αὐτοὺς ἑἐξένιξε μάλιστα ἡ 
ἀθρόα µεταθολἠ. 'O Υγὸρ τότε μηδὲ παιδίσχης 
δ.ερωτώσης ἀντισχὼν, νῦν εἰς αὐτοὺς µέσους τοὺς 
ἀρχιερεῖς περιελθὼν χαὶ τὸ συνέδριον, μετὰ παῤ- 
ῥησίας φθέγγεται. 


Κε]εύσαντες δὲ αὐτοὺς ἔξω τοῦ συγεδρἰου 
ἀπε.θεῖν, συγέθα.1.1ον 15 πρὺς ἀ.λλή.ους, 

Λέγοντες' Τί ποιήσωµεν |, τοῖς ἀνθρώποις 
τούτοις; "Οτι μὲν γὰρ Υγωστὸν σημεῖον yéyore 
δι αὐτῶν, πᾶσι τοῖς κατοικοῦσιν Ἱερουσαἑὴμ 
garspór : xal οὗ δυγἀἆμεθα ἀρνήσασθαι. 

'AJA' ἵνα μὴ ἐπὶ π.Ίεῖον διανγεμηθῇ εἰς τὸν 
Jaóv, ἀπει]ῇ ἀπειλησώμεθα ** αὐτοῖς µηκέτι 
JaJetr. ἐπὶ τῷ ὀνόματι τούτῳ μηδενὶ ἀνθρώπῳφ'. 


Vrns. 13. Videntes autem. liberam in. dicendo 
contumaciam bh Petri et Joannis, et homines |illit- 
leratos εἰ idiolas eos esse compertum habentes admi- 


p abantur, εἰ recoguoscenies eos. Jesu. comites 


[visse ; 

Vgns. 14. Honinemque, qui sanatus fuerat, una 
cum eis εἰαπίευι videntes, nihil poterant. covtradi- 
cere. 

Pulest enim quis esse illitteratus, et non idiota : 
et idiota, et non illitteratus. Sed hic utraque con- 
currebant, Quamobrem etiam mirabantur, se ab 
ialibus eloquentia vique dicendi coufutari atque 
convinci. Sed unde compertum labuerunt (eos 
esse 4ales)? Ex ils, qua dicebant. Non simpliciler 
autem hoc dicit, EL recognoveruut eos ; sed quod 
cum Jesu essent tempore passionis atque supplicii, 
Nam hi tunc soli erant cum illo, ac. viderant eos 
tunc esse anime demisso atque contracto : atque 
repentina illa mutatio maxima admiratione eos 
afliciebat. Nom qui tunc. ne ancillulam quidem 
interrogantem sustinuerat, nunc iu medium ipso- 
ium pontificum atque concilii progressus, 46 lo- 
quitur confidenter atque constanter. 

VEns. 15. Jussis igitur illis. egredi exira. conci- 
lium, communicabaut à iuter sese, 

YVgns. 16. Dicentes :. Quid. faciemus. hominibus 
his? Nam signum quidem illustre] per eos editum 
esse, omnibus incolentibus Hieroselymam | manife- 
sium est, εἰ mon possumus negare - 

Vzns. 17. Sed ne (atius apargatur. ac. divulgetur 
in populum, minaciter. interdicamus eis k, ne post- 
hac amplius homini cuiquam loquantur in. nomine 
hoc. 


Kal καἰέσαντες αὐτοὺς, xapnyrectav αυτοῖς, p — Vins. 18. Et vocatis eis preceperunt, ne prorsus 


τὸ καθόλου ** μὴ φθέγγεσθαι, μηδὲ διδάσκειν 
ἐπὶ t ὀνόμαει τοῦ Ἰησοῦ. 

0 δὲ Πέερος καὶ "Iudyrnc ἁποκριθέντες πρὸς 
αὐτοὺς εἶπον ' El δίκαιόν ἐστι ἑνώπιον τοῦ 
θεοῦ, ὑμῶν ἀκούει μᾶ-.λον 7) τοῦ θεοῦ, xpl- 
ντε. 


loquerentur, neu docereni in nomine Jesu. 


Vgns. 19. At Petrus. et Joannes respondentes 
dixerunt αἆ eos : Án justum sit coram Deo, vobis 
potius obedire quam Deo, judicate. 


Variee leetiones et note. 


!* le, ὅτε, hicet πο. "1 Ἡ τι, erat. ?*. In. vulgatis est, αυνέδαλον. — !* In vulgatis esi, moctaoptv. 
9 In vulgatis est, ἀπειλησόμεθα. 3 ἀνθρώπων, est in vulgatis, ** Τὸ, καθόλου, in. vulgatis deest. 


6 Videtur locus esse mulilus. ^ V. comsiantiam, — 1. V. cou[erebant. |). V. conspicuum, — k V. com- 


suinemur eis. 


519 


Vens. 20. Non enim possumus nos, que vidimus 4 


e: audivimus non loqui. 

Vrns. 94. [ili autem. vehementius iutcrini .ati 
dimiserunt eos, nihil inveuientes cur animadverlerent 
in ilos, ctiam per po, ulum id sibi facere non licere 
videntes ; quia omnes propler id, σος acciderat, 
Deum yglorificabant. 

VEns. 22. Nam is homo, erga quem ! editum fue- 
ral siqnum illud sanationis, annos natus erat amplius 
quai quadraginta. 

Cur eos non ducunt ad Pilatum, sed ipsi per se 
judicant ?. quia erubescebant et pudebat — eus 
eoruin, qui prius comiiscerant, ac verebantur, ue 
illorum quoque noinine reprehendcrentur et incu- 
sarentur. 


Vgns. 23. Dimissi autem. apostoli venerunt. ad b 


5105, ac nuntiaverunt quacunque dixerant ad eos 
pontifices el scniores. 

Vens. 24. (uibus illi auditis, unaniumiter | ad 
Deum vocem exiulerunt ac dixerunt : Domine, tu cs 
Deus, qui fecisti celum et terram, et mare, et omnia, 
qua in eis sunt. 

VEns. 25. Qui per. os Davidis pueri tui. dixisti : 
(uare (remuerunt geutes, εἰ populi meditati sunt 
inania, 

VEns. 26. Astiterunt reges (ρα, et principes 
convenerunt iu unum adversus Dominum, ei adversus 
Christum e'us. 

VEns. 97. Coierunt αν enim r.veru adversus san- 
cium Filium tuum Jesum, quem unzisti, εἰ llerodes 
εἰ Pon ius. Pilatus. cun. gentibus, οἱ populus 
Israel, 

VEns. 98. Ut facerent que manus. tua. δι cousi- 
lium tuum 1 fierent predestinaverat. 

A Ei renuntiaverunt. Non. ambitionis causa 
nàariaut, sed ul oáatenderent gratia: Christi. certa 
argumenta. Tu es Deus, qui fecisti. Vide aulem ut 
exquisile, acula et absolutz sint preces. eoruin, 
Nam cum sibi designari orarent. eum, qui iduucus 
«Lap:us essct ad apostolatum : Tu, Domine, qui 
omnium corda nosti, precantes dicunt; sed postea- 
quam hic adveisariurum ora obturari. oportebat : 
Domine, implorantes dicunt, tw es Deus, qui fecisti 
celum et. terram, Multi autem hbareticorunm divi- 
dunt Deitatem, dicentes alium esse Deum µια 
factorem; οἱ alium, Patrem Cliristi. Unde etiam 
Scripturam -dividentes, vetus quidem foedus οἱ 
testamentum, mundi factoris: novum vero, Patris 
Cbristi esse dicunt: ae, quod ipsorum impix 
epinioni conveniens οἱ consentancum est : con- 
trarios inter sese los Deos esse dicunt. cl Scriptu- 
1 às eorum ; ut qui eonfugiunt ad Dominum, mundi 
[αι υγ] inimici sint, ei meliores quam ille; 
quemadmodum niuirum etiam. homines mundi 


TIIEOPHYLACTI DULGARI.E ARCIILEP. 


580 

C5 δυ»άµεθα γὰρ ἡμεῖς d εἴδομεν καὶ ἠχού- 
σαμεν, ui] JAudsiv. 

Οἱ δὲ zpccazencápsvot, àzé.lvcay αὐτοὺς, 
pnr εὑρίσκοντες τὸ πῶς 3" xodácorcai αὐτοὺς 
διὰ cov Ίαόν: ὅτι πάντες ἐδόξαζον τὸν Θεὸ» ἐπὶ 
τῷ γεγονότι. 


Ἐτῶν γὰρ ἦν π.1ειόνων τεσσαράκοντα ὁ ár- 
0puxoc, ép' ὃν ἐγεγόνει τὸ σημεῖον τοῦτο τὴς 
ἰάσεως. 

Διὰ τί οὖκ ἄγουσιν αὐτοὺς mob; Πιλᾶτον, ἁλλ' 
αὐτοὶ δι ἑαυτοὺς xplvouctv; ᾿Αἰσχυνόμενοι xal ἐρυ- 
θριῶντες τὰ πρότερα᾿ μὴ xal ὑπὲρ ἐχείνων ἔγχλη- 
θῶσιν. 


᾽᾿Αποιυθέντες δὲ οἱ ** ἁπόστεο.ῖοι ᾖδον πρὸς 
τοὺς ἰδίους, καὶ ἀν ἡγγει.Ίαν ?** ἔσα αρὸς αὐτοὺς 
οἱ ἀρχιερεῖς xal οἱ πρεσθύτεροι εἶπον. 

Οι δὲ ἀκεύσαντες, ὁμοθυμαδὸν ἧραν goriy 
πρὸς tór θεὺν, χαὶ εἶπον' Δέσποτα, σὺ εἶ 15 ὁ 
Θεός, ὁ ποιήσας ccv οὐρανὸν xal τὴν γῆν 
καὶ τὴν» θάλασσαν, καὶ πάντα τὰ ἓν αὐτοῖς, 

Ὁ διὰ στόματος Δαθὶδ, παιδός cov εἰπών' "Ira 
tí ἐφρύαξαν ἔθνη, καὶ Aaol ἐμε.έτησαν κενά; 


IHiupéctncav οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ οἱ ἄρ- 
χοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατὰ τοῦ Κυ- 
ρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ. 

Συγήἠχθησαν γὰρ ἐπ) ἀηθείας ἐπὶ τν ἅγιον 
παϊδἁ σου ᾿Ιησοῦν , ὃν ἔχρισας, Ἡρώδης τε 
xal ΙΠόρτιος Πιώάτος σὺν ἔὔνεσι καὶ «Ἰαὸς 
"Icgana, 

ΗΠοιῆσαι ὅσα ἡ χείρ σου xal ἡ Sov.ti] cov afc- 
ώρισε γερέσθαι. 

Οὐχὶ φιλοτιµίας ἕνεχεν διηγοῦνται, ἀλλὰ τῆς τοῦ 
Ἄριστοῦ χάριτος τὰ τεχµήρια ἐπιδειχνύντες. "Upa 
δὲ πῶς εἰσιν ἠκριδωμέναι αὐτῶν αἱ εὐχαί. "Oe μὲν 
γὰρ τὸν !! ἄξιον εἰς ἀποστολὴν ἠξίουν αὑτοῖς áva- 
δειχθῆναι' Σὺ, Kip, λαρδιογγῶστα πάντων, εἴ- 
χονται  προγνώσεως γὰρ ἣν ixst χρεία΄ ἐπειδὴ δὲ 
ἐντανθα τοὺς ἑναντίους ἐπιστομισθῆναι ἐχριν, 
Δέσποτα, ἐπιθοῶνται, σὺ, el ὁ θεὸς, ὁ zoujcac 
τὸν οὗραν ὃν καὶ τὴν }ῆν. Ηολλοὶ 35 δὲ τῶν ἀπὸ 
αἱρέσεων διαιροῦσι τὴν Θεότητα λέγοντες ἄλλον 


D εἶναι θεὸὺν τὸν κοσμυποιὸν, xal ἄλλον τὸν Πατέρα 


Χριστοῦ. "0θεν xal τὴν Γραφὴν διαιρήσαντες, τὴν 
μὲν Παλαιὰν Διαθήχην τοῦ χοσμοποιοῦ, τὴν δὲ Και- 
νην τοῦ Πατρὸς Χριστοῦ λέγουσιν εἶναι. Ἑπόμενυν 
δὲ τῇ δυσσεθεῖ γνώμῃ αὐτῶν, ἀπεναντίως ἔχειν λέ- 
Υουσι πρὺς ἑαντοὺς, τοὺς Θεοὺς τούτους" xal τὰς 
}ραφὰς αὐτῶν, ὡς τοὺς προσφεύγοντας τῷ Κωυρίψ, 
ἐχθροὺς εἶναι τοῦ κοσμοποιοῦ καὶ βελτίονας αὐτοῦ 
τυγχάνειν * ὥσπερ οὖν οἱ τοῦ χοσμοποιοῦ ἄνθρωποι 
διαθεθληµένοι εἰσὶ πρὸς τὸν Χριστὸν xa τὴν διδα- 


Vario lectiones et ποιο. 
33 εὑρίσχοντες, τὸ, πῶς, eil in vulgatis. ** Non sunt hac in vulgatis. ἂν ἀπήγγειλαν, est in vulgatis. In 


apoegrupho crat, ἀνίγγειλον. 15 cl desideratur in vulgatis. — ** λαοῖς est in vu gatis. 


καὶ, erat. 


| V. in quo. * V. coutenerunt. 


V «5 eral. ** πολ- 


981 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. IV. 


589 


σχαλίαν aítoU* τούτου χάριν οἱ ἅγιοι ἀπόστολοι τῶν À factoris apud Christum atque cjus doctrinam 


cip:gtv ταύτην ἑχχόπτοντες, διὰ τῆς εὐχης παρ- 
εστῶσιν , ὡς αὑτός ἐστι θεὺς κοσμοποιὸς χαὶ latro 
τοῦ Σωτηρης ὑπάρχων' χαθ᾽ ὅτι παρ) αὑτοῦ δέδονται 
ἀμφότεραι αἱ διαθΏχαι. Ὁ διὰ στόματος Δαθὶδ τεῦ 
παιδός σου εἰπών' ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη; Καθόπερ 
συνύήκσς ἀπαιτοῦντες τὸν θεὸν, τὴν προφητείαν cis 
μέσον ἄγουσιν΄ ἅμα xal ἑαυτοὺς παραμνθυύμενοι, 
ὅτι εἰχῃ ταῦτα μελετῶσιν οἱ ἐχθροί. 


Kal τὰ viv, Κύριε, ἔπιδε ἐπὶ τὰς ἀπει.]ὰς αἎ- 
τῶν ' καὶ δὸς τοῖς δούλοις σου μετὰ πἀῤῥησίας 
πάσης AaAeir τὸν Adyor σου. 

Ἐν τῷ τὴ» yeipd. σου éxceirew σε εἰς lacur 
xal σημεῖα xal τέρατα γενέσθαι ?* διὰ τοῦ ὁνό- 
κίατος τοῦ dylov παιδός ὅου "Incov. 

Καὶ δεηύέντων αὐτῶν, ἐσαλεύθη d τέπος, ἐν' 
ᾧ ἦσαν συνηγµένοι καὶ ἐπήσθησαν ἅπαντες 
Πνεύματος dyíov* καὶ &táAlovr τὸν JAóyor τοῦ 
θεοῦ μετὰ παῤῥησίας. 

Ποιῆσαι ὅσα dj χείρ σου χαὶ dj βουλή σου προ- 
ὡρισε. Τουτέστιν, Οὐκ αὐτοὶ ἴσχυσαν ' ἀλλὰ σὺ cl 
ὁ τὸ πᾶν ἐπιτρέγας, xal εἰς πἐρας ἁγαγών' ὁ εὖ- 
µήχανος xal σοφός" ó τοῖς ἐχθροῖς εἰς τὸ βούλημά 
σου χρησάµενος. Συνῆλθον μὲν γὰρ ἐχεῖνοι ὡς 
ἐχθροὶ, Exolouv δὲ & συ ἐθούλου. Τί δέ ἐστιν, ἡ χείρ 
σου; Ἐνταῦθα τοῦτό pot 3 δοχεῖ λέγειν δύναμι» 
xai βουλἠν’ ὅτι ἀρχεῖ βουληθηναἰ σε µόνον. Οὐδεὶς 
γὰρ δυνάµει προορίζει’ τουτέστιν, ὅσα διέταξας. 
"Opa, οὐχ εἶπον, ῥώξον 3' αὐτοὺς xal βάλε αὑτούς' 
ἀλλὰ τί, Ἔπιδε ἐπὶ τὰς ἀπειλὰς αὐτῶν xal δὺς τοῖς 
δούλοις σον μετὰ παῤῥησίας λαλεῖν τὸν λόγον σου. 
Καὶ δετθέντων αὐτῶν, ἐσαλεύθη ὁ τόπος αὐτῶν, ἐν 
ᾧ ἧσαν συνηγµένοι. Τοῦ ἀκουσθῆνα: αὐτοὺςν xal 
της ἐπ.σχέφεως τοῦτο τεχμήριον γέγονε. Ποτὲ μὲν 
γὰρ ὀργῆς kott τοῦτο) ποτὲ. δὲ ἐπισχέψὲως. Ι1ῦχοντο 
δὲ οἱ ἀπόστολοι" οὐχὶ αὐτοὶ παρχιτούµενοι δυσχερές 
τι παθεῖν ' ἀλλὰ περὶ τοῦ χηρύγμµατο;. Διὰ τί δὲ 
ἔσεισεν ὁ Geb; τὸν οἶχον; φοθῶν μὲν τοὺς ἀπει- 
λοῦντας" εἰς θάρσος δὲ ἀνάγων 53 τοὺς ἁποστόλους, 
ἐπειδὴ ἀρχὴ fv, καὶ, αἰσθητοῦ ἑδέοντο σημείου. 
Ἑοαλεύθη οὖν ὁ τόπος xoi μᾶλλον ἑστερέωσεν αἎ- 
τούς. Καὶ ἐπλήσύησαν ἅπαντες ΗἨνεύματος ἁγίου" 


male audiuut, et obirectationi sunt apud Christum 
ejusque doctrinam. Idcirco sancti apostoli bape 
haresim et sectam exscindentes intelligendum 
pribent, eumdem esse Deum, qui et mundi. factor 
et Pater Servatoris sit, quoniam ab illo datum est 
utrumque testamcntum, Qui per os Davidis pueri 
tui dixisti: Quare fremuerunt. gentes ? Tanquam 
feedus et pacta 4 Deo postulantes, prophetiam in 
medium adducunt : simul etiam seipsos consolan- 
tes, quod lic frustra meditarentur inimici. 

VEns. 29. Ei nunc, Domine, aspice ad minas 
eorum: εἰ da servis (uis, ut. cum omni fiducia 
loquantur sermonem tuum, 

ΕΠΑ. 90. Manum tuam extendendo ad sanc'ioncs 
εί sigua atque ;rodigia facienda per nomen sancti 
Filii tui Jesu. 

Yrns. 21. Et finitis precibus eorum, motus et 
coucussus est locus, ubi erant congregati: οἱ repleti 
suni omnes. Spiriiu sancto, εἰ libere ^ sermonem 
Dei eloquebantur. 

Ut facerent quecunque manus (ua οἱ consilium 
tuum prastituerat ac. predestinaverat. Hoc cst : 
Νου ipsi potuerunt : sed tu es is, qui quidquid 
accidit, fieri permisisti, et ad finem perduxisti : 
qui facile rem quamque expedire et explicare scis, 
qui sapiens et solers es, qui inimicorum tuoruin, 
in iis que decreveras, opera usus cs. Coierunt 
enim illi, ut inimici: faciebant autem, qua tu γοῖς- 
bas. Quid autem. est id, quod dicit, Quacunque 
manus tua. llic mihi rem camdem dicere videtur 
per potentiam el voluntatem, quia sufficit te dun- 
taxat voluisse. Nemo enim viribus atque potentia 
AS prazsituit atque predestinat. ld est. quacun- 
que constituisti atque decrevisti. ft aunc aspice. 
Animnadverte, non dixit, disrumpe cos, οἱ feri 
atque prosterne cos, sed quid? Aspice minas 
eorum, οἱ da servis tuis libere eloqui verbum 
tuum. £t fluitis precibus eorum, motus cst locus, 
inquo erant congregati. lloc significabatur eoa 
exouditos eL 4 Deo visitatos esse. Nam id οἱ 
quidem ir», noniunquam etiam visitationis est 
siguum. Orabant autem apostoli, non recusantes 
ac deprecantes, ne quid ipsis accideret incoin- 


τουτέστιν, ἀνεζωπυρήθησαν, καὶ àvexalovro ἐν p) modi: scd laborabant de praedicatione. Sed cur 


αὑτοῖς τὸ χάρισμα. 


Deus concussit domum? ut. terreret. quidem inini- 


tabundos : ad animi vero przsentiam atque fiduciam reduceret apostolos, quoniam principium erat, et 


signo, quod sensu perciperetur, opus 


accendebantur. 

Tov δὲ π.1ήθους τῶν πιστευσάντων qv ἡ xap- 
δία xal ἡ ψυχη µία xal οὐδὲ εἷς τι τῶν ὑπαρ- 
2όγτων αὐτοῖς 3 ἔ1εγεν ἴδιον εἶναι ἀνλ ἦν 
avtoic ἅπαντα κοινά. 


habebant. 
vit. Et repleti sunt ouines Spiritu sancto, hoc est, excitati 


Concussus est ergo locus, εἰ magis eos confirma. 


ac recreatài sunl: el intra sese gratia 

Vras. 29, Porro multitudinis eorum qui credide- 
rant erat cor unum εἰ anima una; nec. quisquam 
suorum bonorum quicquam suum esse dicebat: sed 
erant eis omnia communia, 


Varie lectiones et nola. 


5? l'fve3Qat, est. in. vulgatis. 


n V. cum fiducia. 


9 [g, ταὺτό pot. 
αὐτῷ. In apographo erat. scriptura adeo obsoleta, ut discernere non. possem, 


$5 CPatoy, Dg. 9? Ἀνάχει, erat. In vulgatis est, 


αὑτοῖς, csset, απ αὐτῶν. 


583 


THEOPHYLACTI BULCARLE ARCHIEP. 


584 


Wgns. 52. Αὲ magna virtute. alque. constantia λ Kal peydAng δυνάµει ἀπεδίδουν οἱ dxcetoAoc 


apostoli testimonium reddebant resurrectionis Do- 


mini Jesu : magnaque gratia  praditi erant 
omnes. 
VEns. 54. Neque enim ullus egenus erat. inter 


illos. Quotquot enim erant domini fundorum ? aut 
e dium, eas vendebant, εί allata pretia rerum ven- 
ditarum 

Vens. $5. Ponebani juxta pedes apostolorum. 
Distribuebatur autem. singulis, prout quisque opus 
habebat. 

Cor unum, eic, Cor et anima idem significant 
hic. Ac magna virtute reddebant testimonium 
resurrectionis. Tanquam concreditum ac fideicoin- 
missum aliquid habentes eos ostendit: ac quasi de 
debito dicit, hoc cst, quod dicit: Testimonium 
reddebant. Neque enim egens ullus crat. ldcirco 
gratia: quia nullus erat egens, loc est, propter 
magnam alacritatem et animi promptitudinem 
eorum, qui contribuebant ac largiebantur, nullus 
erat egenus. Non enim partim quidem dabant, 
parim vero reservabant : nec omuia quidem da- 
bant: sed tanquam sua. Verum cuncti qui cre- 
debant quasi de una domo alebantur. Et allata 
pretia rerum. venditarum ponebant, etc. Hoc. wma- 
guum honorem εἰ reverentiam  religionemque 
apportantium significat: quod nein manus qui- 
dein tradere audebant: sed juxta pedes ponebant, 
iNos doniinos ac dispensatores efficientes, ul tan- 
quam de communibus expenderentur, non tanquam 


τὸ μαρτύριον τῆς ἁναστάσεως τοῦ Κυρίου Ἱη- 
cov, χάρις τε μεγά.λη ἦν ἐπὶ πάντας αὐτούς. 


Ο0ὐδὲ γὰρ ἐνδεής τις ὑπηρχεν ἐν αὐτοῖς' ὅσοι 
γὰρ κτήτορες χωρίων 7| οἰκιῶν ὑπῆρχον , πω- 
«λοῦντες ἔφερογ τὰς τιμὰς τῶν πιπρασκοµένων, 


Καὶ ἐτίθουν παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἁποστό]ων. 
Διεδίδοζο δὲ ἑκάστῳ, καθ) ὅτι ἂν τις χρείαν 
εἶχε». 

Καρδία χαὶ duyh, τὸ αὐτὸ δηλοῖ ἐνταῦθα. Καὶ 
μεγάλῃ δυνάµει ἀπεδίδουν τὸ μαρτύρ'ον τῆς àva- 
στάσεως' χαθάπερ ἐγχειριαθέντας αὐτούς τι 35 δεί- 
χνυσ:' καὶ ὡς περὶ ὀφλήματος λέγει τοῦτο ἕστιτὸ, 


B Μαρτύριον ἀπεδίδουν. 0ὐδὲ γὰρ ἑνδεής τις ὑπῆρχε. 


Διὰ τοῦτο ἡ γάρις, ὅτι οὐδεὶς ἦν ἑνδεής' vous" ἔστιν, 
ἀπὸ τῆς πολλῆς προθυµίας τῶν ἐπιδιδόντων οὐδεὶς 
ἦν ἑνδεῆς. Οὐ γὰρ µέρη μὲν ἑδίδοσαν, µέρη δὲ 
ἐταμιεύοντο' οὐδὲ πάντα μὲν, ὡς ἴδια δὲ. ἀλλ 
σαν οἱ πιστεύοντες ἅπαντες ὡς ἀπὸ μιᾶς οἰχίας 
τρεφόμενο.. Πω.λυῦγτες ἔφερον τὰς tuidc. Τοῦτο 
την πολλὴν τιμὴν xai εὐλάδειαν τῶν προσαγόντων 
δηλοῖ ὅτι οὐδὲ cl; τὰς χεῖρας ἑτόλμων δοῦναι' ἀλλὰ 
παρὰ τοὺς πόδας ἑτίθουν' αὐτοὺς χυρίους καὶ οἶχο- 
νόμους ποιοῦντες, ἵνα ὡς ἐκ χοινῶν ἀναλέσχωνται 5", 
μὴ ὡς ἐξ ἰδίων * τοῦτο δὲ xal τοὺς διδόντας xsvolo- 
Gia; ἀπήλλαττε , xal τοῖς λαμθάνουσι  διπλην 
παρεῖχε τὴν εὐφροσύνην, τὴν τε ἀπορίαν παραµν- 
θούμενον, xat αἰσχύνης ἐλενθέρους ποιούμενον. 


de propriis atque.privatis: hoc autem etiam illos, qui dabant, a vana gloria A49) liberabat, εἰ acci- 
pientibus duplex gaudium praebebat, cum et inopiam levaret, et a pudore liberos priestaret. 


VERs. 36. Joses P. autem, qui cognominatus est C 


Barnabas ab apostolis, quod est, si interpreteris, filius 
consolationis, Levita, Cyprius | natione, 

Vkas. 97. Cum haberet fundum, vendidit, et 
attulit pecuniam 4, ei. posuit ad pedes αροείο- 
lorum. 


CAPUT V. 
VgRs. 1. Sed. vir quidam womine Ananias cum 


Sapphira uxoresug, venditopradio, 
VegRS. 2. Partem. pretii amotam sibi reserva- 


verat , conscia etiam — uxore sua, et allatam 
purtem reliquam — posuit juxta — pedes — apostolo - 
rum. 


Vgns. 9. Diait autem Peius. ad. eum : Anania, 
cur implevit Satanas cor. (usum, ut. mentiendo [udi- 
ficareris Spiritum sanctum , et. amoceres de pretio 
[undi ? 

VgnRs. 4. Nonue cum mon. alienatus maneret, tibi 
suanebat ? el. cum. esset. veuundatus, nonne in. tua 


lveoqc?^ δὲ d éxixAn0slc ἈΒαρνάδας ἀπὸ 33 
τῶν ἁποστόλων, ὃ ἐστι [μεθερμηγευόµενον ** |, 
υἱὸς zapaxAnosuc, Asvitnc, Κύπριος τῷ γένει. 

Ὑπάρχοντος αὐτῷ ἁἀγροῦ, πωλήσας ἤνεγκε 
τὸ χρῆμα, xal ἔθηκε πρὸς"' τοὺς «πόδας τῶν. 
ἀποστόωγ. 


ΚΕΦΑΛ. E. 
Ariüp 96 tic Αγανίας ὀγόμαει σὺν Σαπφείρῃ 
τῇ γυναικὶ αὑτοῦ ἐπώλησε κτῆμα. ; 
Kal érvocgicato àaó τῆς τιμῆς, συγειδυίας 
καὶ τῆς Τυναικὸς αὑτοῦ, καὶ ἐγέγχας µέρος ti, 
παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἁἀποστοάων ἔθηκεαν. 


Εἶπε δὲ Πέτρος [πρὸς αὐτὸν "], Ανανία, διὰ 


D τί ἐπ.]ήρωσεν ó Σατανᾶς τὴν καρδίαν cov, νεύ- 


σασθαί σε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, xal voogícacóat 
σε ἀπὸ τῆς timc τοῦ χωρίου; 

Οὐχὶ µένο», col ἔμεινε 3", καὶ πραθὲν, ἐπὶ τῇ 
cj" ἐξουσίᾳ ὑπῆρχε; τί ὅτε ἔθου ἐν τῇ καρδία 


Vaiie lectiones et note. 


** [n vulgato, ἀπεδίδουν τὸ μαρτύριον οἱ ἁπόστολοι τῆς ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. 3: Τί crat. 


* ἀγαλίχονται, erat. 3 τους λαμθάνοντας, erat. 
(ur in vulgato." παρὰ, est. in vulg 
est in vulgato. "Ev τῇ οὗ est in vulgato. 


* V. possessores agrorum, | P V. Joseph. 


5 "luct, erat. 
ato. *' Desiderantur item iste duc. dictiones in. vulgato. 35 Ἔμενε, 


ὑπὸ, est in tulgato. *, Desidera- 


q V. pretium. 


535 
ἀ 1.1ὰ cq. 66Q. 


Ἀκούων δὲ ὁ  'Avaviac τοὺς ἑἑόγους τούτους, 
πεσὼν ἑἐξέψυξε ' καὶ ἐγένετο φόδος μέγας ἐπὶ 
πάντας τοὺς ἀκούοντας ταῦτα. 

"Aracrárcec δὲ οἱ νεώτεροι, συνέστει.ῖαν aü- 
tór, xal ἐξεγέγκαντες Eüavrav. 


03 δοχεῖ µοι οὗτος ἐχεῖνος εἶναι, 6 μετὰ Ματθ:ου. 
'Exeivo; γὰρ xai Ἰοῦστος ἑλέκετο. οὗτος δὲ Βαρ- 
νάθδας, ὃ ἔστιν υἱὸς παρακλήσεως. Δοχεῖ δέ µοι xal 
ἁπτὸ τῆς ἀρετῆς τὸ ὄνομα εἱληφέναι. Πῶς δὲ xoi 
Λευίτης ἣν καὶ Κύπριος; "Οτι ὁ νόμος ἤδη &napa- 
φυλάκτως ὀἐλύετο" xal λοιπὸν xal µετῴχουν χα) 
ἐχρημάτιζον Λευῖται. Μέλλων δὲ διηγεῖσθαι τὸ χατὰ 
᾿Ανανίαν καὶ Σάπφειραν, καὶ θέλων δεῖξαι αὐτοὺς 
ἡμαρτηχότας, πρῶτον µέμνηται τοῦ χατορθωχότος: 
ὅτι τοσούτου πλήθους ὄντος τοῦ ταῦτα ποιοῦντος, 
ποσούτων σημείων, τοταύττς χάριτος, ὑπ οὐδενὸς 
τούτων παιδευθεὶς τὸν ὄλεθρον ἑαυτῷ ἐπλγαγε. Τὸ 
δὲ δεινὸν, ὅτι μετὰ τῆς συγχαταθέσεως ἡ ἁμαρτία, 
xa: οὐδεὶς ἕτερος εἷδ: τὸ γενόµενον’ ὅθεν ἐπῆλθε τῷ 
ἁθλίφ τοῦτο ἑργάσασθαι. Φααί τινες ὅτι εἰ ὁ Σχτανᾶς 
ἐπλήρωσε τὴν χαρδίαν τοῦ ἸΑνανίου, τί τὴν τιµω- 
ρίαν ὕπεσχεν Exeivoz ; "Οτι αὐτὸς ἐγένετο αἴτιος, ὁ 
εὐτρεπίσας ἑαυτὸν εἰς τὸ δέξασθαι «hv ἐνέργειαν 
αὐτοῦ καὶ πληρωθῆναι. Οὐχὶ µένον, aot ἔμεινε ; ΜΗ 
Υὰρ ἀνάγλης ἣν βία; Mh γὰρ ἄχοντας ὑμᾶς ἕλκο- 


μεν; Τί ὅτι ἔθου ἐν τῇ καρδίἰᾳ σου τὸ πρᾶγμα C 


τοῦτο; Τρία ἓν τῷ αὐτῷ σημεῖα * «b τὰ λάθρα vYeyo- 
νότα εἰδέναι:' τὸ τὰ ἐν τῇ διανοίᾳ µελετηθέντα μὴ 
ἀγνοῖισαι' xal τρίτον, τὸ xal προστάγµατι ἀνελεῖν. 
Ηολλοὶ τῶν ἀμελῶν ντὰ περὶ Ανανίαν xoi Σόπ- 
Φειραν προθαλλόμενοι, φόνου γράφονται τὸν Κορυ- 
φαΐῖον τῶν ἁποστόλων. Ἡ δὲ χατηγορία οὐ τοῦ 
Πέτρου , μᾶλλον δὲ τοῦ Πνεύματος ἅπτεται τοῦ ἁγίου, 
τοῦ τὴν φῆφον xaz' αὐτῶν ἑξοίσαντος διχαίως. Ὁ 
γὰρ Πέτρος Ίλεγξε µόνον τὸ ψεῦδος - τὸ 5: Πνεῦμα 
ἐξουσίαν ἔχον τῆς ζωῆς xal τοῦ θανάτου τοὺς 
εἰς αὐτὸ ἁμαρτήσαντας ἀνεῖλε. Τὸ δ' αὐτὸ xol 
περὶ Σαπφεἰρας ἔστιν εἰπεῖν * ὅτι οὐχ ὁ Πέτρος ἀνεῖ- 
λεν αὐτήν' ἀλλ ἐπεὶ τῶν δύο γέγονε τὸ παράπτωμα, 
ὁ χριτῆς ἁμφοτέρους ἑπίσης κατεδίχασε. Διὸ xal 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. Y. 


σου τὸ xparp* τοῦτο; Obx ἑνψεύσω ἀνθρώποις, A erat potestate? 


9t 6 
Quare hoc facere in animum 
luum — iuduxisti *? Non es mentitus hominibus, 
sed Deo. 

VERs. 8. Quibus verbis Ananias auditis, col'apsus 
es! el exspiravit. Magnusque metus invasit omnes,qui 
hec audicbant. 

VEns. 6. Porro cum  surrexissent juniores, 
correplum  consirinzerunt. eum. *, ei elatum sepe- 
liverunt. 

Joseph autem. Non videtur mihi hic esse ille, 
qui cum Matthia fuit comparatus. Nam | ille etiam 
Justus dicebatur : hie vero, Barnabas, quod esi 
filius consolationis. Videtur autem mibi etiam 
propter virtutem nomen nactus esse. Sed qui et 
Levita erat et. Cyprius? Quia lex jam non servata 
solvebatur. Itaque etiam ad exteros migrabant, 
et inter eos liabitantes negoliabantur Levitz.. Porro 
cum narraturus essel id, quod acciderat Ananiz et 
Sappheir», et ostendere. vellet. illos peccasse , 
prius mentionem facit ejus, qui recte fecerat. Nam 
cum tanta multitudo esset, qui hac faceret : cum 
tot signa ederentur : cum tania gratia esset * a 
nulla harum rerum emendatus et ad sanitatem 
reversus perniciem et exitium sibi ascivit. Mirum 
item, quod cum consensu peccatum commissum 
crat, et nullus alius viderat id, quod factum erat. 
Unde arcidit, ut miser hoc facere in animum in- 
duceret. Cur implevit Satanas. Aiunt nonnulli . 
Quod si Satanas impleverat cor Ananie, cur 
ponam ille sustinuit ? Quia ille (uit in causa, qui 
sese paraverat ad recipiendum efficaciam et vim 


- illius occultam, qua impleretur. Nonne cum nou- 


dum alienatus B) maueret, tibi manebat ? Nun- 
quid enim necessitatis vis erat? Nunquid invitos 
vos trahimus ? Quare hoc agere in animum tuum 
induxisti? Tria exsistebant in eadem re signa : quod 
ea, qui clam facta erant, noverat : quod ea, quz in 
animo habita atque meditata erant, haud. ignorabat: 
-ei tertium, quod mandato et edicto  interficiebat, 
Multi. homines incultli ea qux» cirea Ananiam et 
Sappheiram acta sunt prxferentes, cadis accusani 
principem apostolorum. Verum accusatio non ad 
Petrum, sed potius pertinet ad Spiritum sanctum, 
qui juste adversus illos sententiam tulerat. Nam 


touto μὴ ἀγνοήσας ὁ Πέτρος, 6 διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύ- D Petrus mendacium duntaxat arguit : at Spiritus, 


patoQ mavtayoU φθεγγόµενο:, ταύτην παρ᾽ αὐτοῦ 
δετάµενο, ἐφθέγξατο τὴν φωνἠν. 


qui vite necisque potestatem habet, eos qui in sese 
peccaverapt interficit, Atque idem eliam de Sap- 


pheira dici potest : nempe, Petrumnon interfecisse illam: sed quoniam amborum fuerat delictuu, 
judex vtrumque zqualiter. condemnavit. ldcireo etiam Peirus, cum hoc non ignorasset, ut qui 
per Spiritum sanctum ubique loquebatur, banc vocem ab illo acceptam elocutus est. 


Ἐγένετο δὲ ὡς ὡρῶν τριῶν διάστηµα, xal " 
Tuvi] αὐτοῦ μὴ εἰδυῖα τὸ reporóc, slo iAOev. 


Απεχρίθη δὲ αὐτῇ à Πέτρος ' Εἰπέ yov εἰ τοσ- 


Vgns. 7. lntercesserat autem spatium ferme trium 
horarum, cum uxor ejus ignorans quod viro ejus ac- 
ciderat, ingressa est. ' 

Vrns. 8. Ad quam Peirus, Dic mihi, inquit : 


Varie lectiones et note. 


*5 6, desideratur in. vulgato. 9 ἀμελῶν, ἶσ. 


* Verbum pro verbo redditum sonat : « Quid est, quod hoc factum posuisti incorde (uo ? ». * V, amo- 


veruni eum. 


PaTROL. Ga. CXXV. 


19 








581 


an (anti. fundum. ven lidistis? lla respondit : Πα, Α 


t antt. 
Vrns. 9. Peirus autem dixit ad illam: Cur inter 


ros convenit, ut lentarelis Spiritum Domini? Ecce 
p. des eorum, qui sepelierun virum tuum, sunl prie 
foribus, et e[ferent te. 

Vins. 10. Ac statim collapsa est juxta pedes ejus, 
ei exspiravit. Ingressi autem juvenes, invenerunt. eam 
mortuam, quam elatam — sepelierunt juxta. virum 
snum. 


Vins. 11. Et magnus terror invasit totam. Eccle- 
siam,el omnes, qui audiebant hac. 


Trium borarum spatium praterierat : necdum 
uxor resciverat, neque quisquam ex iis, tqui inter- 
fuerant, rem protulerat : metuebant enim. ου igi- 
tur scriptor admirans, utrumque posuit , et bora- 
r mi ferme trium spatium intercessisse, οἱ ignaram 
rei, qua acciderat, mulierem introiisse. Porro anim- 
adverte, Petrus non vocat eam, sed exspectat potius, 
wt. illa, quando vellet, intraret : spatium ei. dans, 
ui, οἱ vellet, eam paeniteret. ac resipisceret. Non 
ausus est autem quisquam ei rem gestam enun- 
tiare ; hoc fiebat partim quod metuerint magistrum, 
partim quod ei obtemperarent εἰ obedirent. Ρίο 
wihi, an tanti. fundum  vendidistis ? lianc volebat 
servare : ille enim auctor fuerat. peccati : idcirco 
liuic dat cerium spatium sui delendendi ac. poeui- 
tendi, Dic mihi, inquiens, an tauti ? Forsitan. au- 
tem. quispiam dixerit, a Petro illos aspere. atque 


acerbe tractatos fuisse. Sed qualis asperitas 51 C 
ca fuit ? SI quis contra legem ligna collegit, la-, 


pidatur ; tu!to potius sacrilegus : nam ille pecuniae 
sacrae erant, Collapsa est juxia pedes ejus. Qui ου]- 
lapsa est juxta pedes ejus ? quia prope eum stete- 
rat. l'rope se aulem eam slatuerat, ut si vellet 
resipiscere et con(iteri, non vereretur alios, tan- 
quam augituros. Ingressi autem — juvenes, inveue- 
fun! gam mortuam : ei elatam seyeliverunt. Aniu.- 
adverte illos posthac non amplius jux!a legis pra- 
scriptum cavere, ne immunda contingant : sed 
simpliciter et absque qualicunque observatione 
mortuos attingebant. Nota porro etiam loc, nempe 
in domesticis quidem illos esse vehementes el 
acres :in alienis vero poena atque supplicio non 
uruntur, ujrumque recie atque convenienter : hoc 
quidem, ne videren!ur etiam homines invitos metu 
pom vi cogere ut accederent. ad fldem ; illud au- 
iem. ideireo , quod eos, qui semel accegsissenl, 
et digni habiti essent, qui doctrinam ac gratiam 
Spirilualem consequerentur, contemptores alque 


TIHEOPHYLACTI BULGAD£ ARCITIEP. 


558 
ούτου τὸ χωρίον ἠπέδυσθε; Π δὲεἶπε' Nal, too- 
ούτου. Ν 

Ὁ δὲ Πέτρος εἶπε πρὸς αὐτὴν, τί ὅτι συνεφω- 
ήθη ὑμῖν πειρᾶσαι τὸ Πγεῦμα Κυρίου; Ιδοὺ ot 
πόὀδες τῶν θαψάντων τὸν dv2pa σου ἐπὶ τῇ 
θύρᾳ, xal ἑξοίσουσί σε. 

Ἔπεσε δὰ παραχρῆμα παρὰ τοὺς πόδας avrov 
xal ἐξένυξεν. Εἰσελθόντες δὲ οἱ γεανίσκοι, s- 
pov αὐτ]ν νεχράν. καὶ ἐξενέγκαντες ἔθιψαν 
πρὸς τὺν ἄγδρα αὐτῆς. 

Καὶ ἐγένετο «έδος péyac ép! CAny τὴν "ExxAn- 
σίαν, καὶ ἐπὶ πάντας τοὺς ἀκούσαγτας ταῦτα. 

Τριῶν ὡρῶν διηλθε διάστηµα ᾽ xal οὖχ ἔμαθεν f 
Yuvh, οὐδὲ ἐξεῖπε τις τῶν παρόντων * ἐφοθοῦντο 


p yáp. Τοῦτο γοῦν θασυµάκων ὁ συγγραφεὺς, ἄμφω 


τέθειχε * xal τὸ) ὡς ὡρῶν τρ'ῶν διάστηµα , xat ὅτι 
µη εἰδυῖχ τὸ γεγονὸς, εἰσηλθεν. "Opa δὲ ὅτι οὗ κα; εἴ 
αὐτὴν 6 Πέτρος: ἀλλ᾽ ἀναμένει μᾶλλον, ὥστε ἐχείντν 
ὅτε βούλοι-» " εἰσελθεῖν. διδοὺς εἴπερ ἤθελε µετα- 
µεληθτΏναι. Οὐχ ἑτόλμησε δέ τις αὑτῇ τὸ γεγονὸς 
ἐξειπεῖν. Τοῦτο φόβος διδαᾳσχάλου , τοῦτο ÜTtaxot., 
Ein£ pot, εἰ τοσούτου τὸ χωρίον ἀπέδοσθε; Ταύτην 
ἐβούλετο σῶσαι ' ἑχεῖνος γὰρ fv 6 ἀρχηγὸς τῆς 
ἁμαρτίας. Διὰ τοῦτο αὐτῃ δίδωσι προθεσµίαν ἆπο- 
λογίας xa* µείαμέλειαν, λέγων, εἰπέ µοι, εἶ τοσού- 
του; "lato; δὲ εἴποι τις, ὅτι πιχρῶς αὑτοῖς ἐχρή- 
σατο. Αλλὰ mola πικρία ; El ξύλα τις συλλέξας 
παρὰ τὸν νόμων γαταλεύεται * πολλῷ μᾶλλον ὁ ἰε- 
ρόσυλος ταῦτα γὰρ ἱερὰ τὰ χρήματα ἦν. Πὼς παρὰ 
τοὺς πόδας αὐτοῦ ἔπετεν; "Oct πλησίον αὑτοῦ εἰστί- 
xit. Πλησίον δὲ αὐτοῦ ἕστηχεν 5, ἵνα εἰ βούλοιτα 
μετανοῆσαι xal ὁμολογῆσαι, pH αἰσχύνοιτο τοὺς 
ἄλλους ὡς ἀχούοντας. Εὗρον 68 αὐτὴν νεκράν' καὶ 
ἐξενό]χαντες ἔθαψαν. Σχόλει ὅτι οὐχέτι λοιπὸν 
ἀχαθάρτων ἅπτεσθαι xavÀ τὸν νόμον ἐφυλάττοντο * 
ἁλλ ἁπλῶ; καὶ χωρὶς τῆς οἱασοῦν παραττρίσξως 
Ἡπτοντο νεχρῶν. "Opa δὲ χαὶ τοῦτο, ὅτι Ev μὲν τοῖς 
οἰχείοις εἰσὶ σφοδροί ΄ ἐν δὲ τοῖς ἀλλοτρίοις οὗ xt- 
Xpnvtat τιµωρίᾳ’ ἑκάτερον οἰχείως ' τὸ μὲν, ἵνα μὴ 
δύζωσι xal μὴ θέλοντας τοὺς ἀνθρώπους φόδῳ τι- 
µωρίας ἐχθιάνεσθαι αὐτοὺς προσέρχεσθαι «3 πίστει" 
τὸ δὲ, ὃὅτ. τοὺς ἅπας προσελθόντας xai ἀξιωθέντας 
διδασχαλίας καὶ χάριτος πνευματιχκῖς, οὐκ àg- 
Ίχαν 9) xa:agpovrtà; xai ἱεροσύλους * χαὶ μάλιστα 


D £y τῇ 3p,7. Τοῦτο γὰρ εἷς διαθολὴν ἐγεχόνει ἂν τοῦ 


χτρύγµατος. Καὶ ἐγένετο φόθος µέγας &q' ὅλην τῶν 
Ἐκκλησίαν. Ἐκεῖιοι ἑτιμωρήθησαν , καὶ ἄλλοι 
ἑχέρδησαν. Καΐτοι πρότερον xal σημεῖα ἐγένουτο” 
ἁλλ ojx ἣν φόδος τοιοῦτος. ᾿Αληθὲς οὖν ἐστιν ὅτι 
Γι ὠώσχεται Κύριος χρίµατα ποιῶ». 


sacrilegos esse non sinebant : idque maxime in principio. Hoc enim calumniandi pradicationem 
priebere potuisset. occasionem. Et magnus terror invasit totam Ecclesiam. lli penas dederunt : et 
»Jij lucrum fecerunt. Atqui prius etiam signa edita erant, sed non erat tantus terror. Verum est igitur, 


quod dicitur : Coynoscitur. Dominus 
VEns. 19. Per manus autem apostolorum edita sunt 


dum judicia facit. 


Aià δὲ τῶν χειρῶν τῶν ἁποστόλων émérsro** 


. Vari lectiones et noto. 


M ἐθούλοιτο, erap,— 39 ἔστηχτν, erat, 9 ágnixs, erat, 9! ἐγίνετο, est in vulgato. 


--- 


58) 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. V. 


$00 


σημεῖα xal τέραια ἐν τῷ .Ίαῷ xo.LUld. Kal fjcav A in populo signa et prodigia multa, Et erant cuncu 


ὁμοθυμαδὸν ἅπαντες àv εῇ στοᾷ Σολομῶν- 
τος "'. 

Tov δὲ .1οιπῶν οὐδεὶς ἑτόΊμα xoAJAac 0a: αὐ- 
τοῖς" dAA' ἐμεγάυνεν αὐτοὺς ὁ Aaóc. 

MàAAox ' δὲ προσετίθεντο!ῖ πιστεύοντες τῷ 

Kvp!q π.1ήθη ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν. 


"Dots κατὰ τὰς π.Ίατείας ἑκφέρες τοὺς ἀσθε- 
γεῖς, xal τιθέναι ἐπὶ κ.λινῶν xal κραθέάτων, 
ἐρχομένου Πέτρου κἂν ἡ σκιὰ ἐπισκιάσῃ til 
αὐτῶν. 

Συνήρχετο δὲ xal τὸ π.1ῆθος τῶν πέριξ πόλεων 
εἰο Ἱερουσα.ἡμ, φέρογτες ἀσθεγεῖς καὶ óyAov- 
ιένους ὑπὸ απγευμάτων ἀκαθάρεων , οἵτινες 
ἐθεραπεύογτο ἅπαντες. 

Μετὰ τὸ γενέσθαι τὸν φόθον αὐτῶν, πλείονα ση- 
μεῖα ἐποίει αὐτὸς καὶ οἱ λο.ποἰ. σαν δὲ ἐν τῇ 
στοᾷ Σο.ομῶντος. Οὐχέτι Ev οἰχίᾳ, ἀλλ᾽ ἐν τῷ ἱερῷ 
διέτριδον. Ἐπειδὴ εἶπεν, év τῇ στοᾷ ΣοΛομῶντος, 
ἵνα μὴ θαυμάσῃς πῶς συνεγώρουν οἱ ὄχλοι, φησὶν, 
Ὅτι οὐδεὶς αὐτοῖς προσεγγίσαι ἑτόλμα * ἀλλ' ἐμεγά- 
Àuv& τοὺς ἁποστόλους ὁ Ἰουδαϊχὸς λαός. ἜὭστε κατὰ 
τὰς πλατείας ἐχφέρειν τοὺς ἀσθενεῖς. Τοῦτο ἐπὶ 
Χριστοῦ οὗ véyovzv, ἵνα διὰ τῶν πλατειῶν xal τῆς 
σχιᾶς ἕλχωσι τὰς ἰάσεις οἱ νοσοῦντες, xal µηδένα 
τολμᾷν προσεγγίζειν. Πῶς οὖν ἐνταῦθα γίνεται ; 
τι αὐτοῦ ην Épyov, τοῦ εἰπόντος"' 'O πιστεύω» 
εἰς ἐμὲ, τὰ ἔργα, d ποιῶ ἐγὼ, κἀχεῖνος ποιήσει’ 


unanimiter in porticu Salomonis. 


VEns. 15. Ac nemo ceterorum | audebat se eis ad- 
jungere : sed populus eos magnificiebat. 

Vrns. 14. Accedebal autem major in dies Do- 
mino credentium εἰ virorum et feminarum mulii- 
tudo. 

VgRs. 15. Adeo ut per plateas | exporlarent 
egrotos et ponerent in lectis εἰ grabbatis, ut 
transeuntis | Petri vel umbra quempiam obumbraret 
eorum. 


ΥΕ», 16. Confluebat i:em ez vicinis quoqueoppidis 
llierosolymam multitudo hominum portaniium egro- 
tos el eos, qui vexabantur a spiritibus immundis : qui 
sanabaniur universi. 


Posteaquam cepissent honiánes eos metuere, 
plura signa cum ipse Petrus tum reliqui apostoli 
faciebant. Et erani in porticu Solomonis. Non jam 
amplius posthac domi, sed in templo versabantur. 
Cum dixit : in porticu Solomonis : ne mireris ut 
hoc turbze permitterent : nullus, inquit, ad eos 
propius accedere audebat : sed populus Judaicus 
apostolos magnifaciebat. Adeo ut vicatim efferrent 
sgrotos. Hoc tempore Christi non accidit, ut per 
plateas οἱ $2. umbram traherent sgroti ganationes, 
neu quisquam proprius accedere auderet. Qui igi- 
tur hic fit ? Quia illius erat opus, qui dixerat : Qui 
credit in me, opera, qua ego facio, eiiam ille [aciet * 


xal μείζονα τούτων ποιήσει. Πανταχόθεν δὲ αὖ- ϱ et majora quam. hec [aciet. Ab omnibus autem 


«ol; ηὔξανε τὸ θαῦμα * ἀπὸ τῶν πιστευσάντων ἀπὸ 
τῶν» θεραπευθέντων' ἀπὸ τῶν χολασθέντων ' ἀπὸ 
τῆς πρὸς τὸ χήρυγµα παῤῥησίας. Καὶ ἀπὸ τῆς ἄλλης 
ἀρετῆς xal ἐπιμελείας τῆς χατὰ τὸν βίον. Οὐ γὰρ 
δὴ τῶν σηµείων µόνον ἣν τὸ γενόμενον” ἀλλά xal 
6 βίος καὶ fj ἀρετῃ τῶν ἀνδρῶν πολλὴ ἣν, χαὶ ἆλη- 
θὼς ἀποστολιχ{, 


Α’αστὰς δὲ ὁ ἄρχιερεὺς xal πάντες οἱ σὺν 
αὐτῷ, ἡ οὖσα αἴρεσις τῶν Σαδδουκαίων. ἐπ.λή- 
σθησαν ζή.Ίου. 

Καὶ ἐπέδα.ον τὰς χεῖρας "3 ἐπὶ τοὺς ἁποστό. 
Aovc" καὶ ἔθεγτο αὐτοὺς ἐν τηρήσει δηµοσἰᾳ. 

"ArreAoc δὲ Κυρίου διὰ τῆς νυκτὸς ἦνοιξε 
τὰς θύρας τῆς φυ.Ίακῆς, ἐξαγαγών τε αὐτοὺς 
εἶπε: 

Πορεύεσθε, καὶ σταθέντες .«Ία.εῖτε ἐν τῷ ἱερῷ 
τῷ Jod πάντα τὰ ῥήματα τῆς ζωῆς ταύτης. 

Αχούσαντες δὲ εἰση.Ίθον ὑπὸ τὸν ὄρθρον εἰς 
tó ἱερὸν, καὶ ἑδίδασχκον. Παραγεγόμεγος δὲ ὁ 

 ἀρχιερεὺς καὶ οἱ σὺν αὐτῷ, συγεχἀ.εσαν τὸ συν- 
ἑδριο», xal zacav τὴν Tepovc(av τῶν υἱῶν 
Ἱσραὴ., xal ἀπέστει.Ίαν εἰς τὸ δεσιιωτήριον συγ- 
ayénrai** αὐτούς. 


partibus eis miraculum crescebat : ab iis, qui 
crediderant : ab jis, qui curati erant : ab ils, 
qui puniti erant : ab eo, quod confidenter opus 
praedicationis capessebant : ab alia item virtute 
ac vite honestioris cura aique exercitatjone. Non 
enim signorum solummodo nimirum erat id, quod 
factum est : sed et vita et virtus virorum magna 
erat et vere apostolica. 

Vgns. 17. ltaque surgens pontifex. cum omnibus 
suis quc est secta ac factio Sadduceorum , invidi 
pleni, 


Vgns. 18. Manus apostolis injecerunt, ei eos. in 
custodiam publicam tradiderunt. 

Vgns. 19. Sed angelus Domini noctu fores carceris 
aperuit : eductisque illis, 


V&ns. 20. Ite, inquit, ei e'antes in templo loquimini 
populo omnia verba vite hujus. 


Vgns. 91. Quibus illi auditis sub. diluculum in 
templum ingressi docebant. Cum venisset autem pon- 
lifex cum suis, convocarerunt concilium, εἰ omnem 
seniorum ordinem Israelitarum, miseruntque in car- 
cerem qui illos simul adducerent. 


Varie lectiones et nota. 


8! Ἑολομῶνος, est in vvlgato. 
$* ἀχθῆναι, est. in vulgato. 


5, προσετίθωντο, erat. 


55 [n vulgato post, χεῖρας, adjectum | est. αὐτῶνι 





591 


TIIEOPIHYLACTI BULGARLE AIUCHLEP. 539 


VEns. 99. Quo cum ministri venissenl, nec eos in A. Οἱ δὲ ὑπηρέται zapayevóyerot, οὐχ εὕρον 


(4γεσγο invenissentl, reverterunt. 


Vgns. 30. Ac carcerem quidem summa diligentia 
atque caulione clausum custodesque pro [oribus stan- 
tes sese reperisse, sed apertis. foribus. neminem sese 
intus invenisse renuntiaverunt. 

Vgns. 24. Utaulem hec verba audiverunt,et sum- 
mus ponti[ez el templi presidii pre[ectus, ceterique 
pontifices, solliciti ambigebant de illis, quidnam rei 
hoc esse potuisset. 

Vgns. 95. Adveniens autem quidam ad eos, Ecce, 
inquit, viri, quos tradideratis in custodiam, stant in 
templo ac populum docent. 


αὐτοὺς ἐν τῇ gudavij" ἀναστρέψαντες δὲ ἁπήγ- 
1 ειλάν, 

Λέγοντες, ὅτι τὸ μὲν δεσμωτήριον εὕρομεν xe- 
xAswérovr ἐν πάσῃ ἀσφο.ἒείᾳ, καὶ τοὺς φύλα- 
χας δν ἑστῶτας πρὸ τῶν θυρῶν ' ἀγοίξαντες 66, 
ἔσω οὐδέγα εὕρομεν. 

Ὡς δὲ ἤκχυιυσαν τεὺς «Ἰόγους τούτους Ó τα 
ἀρχιερεὺς "* xol ὁ στρατηγὸς τοῦ ἱεροῦ, καὶ ol 
ἀρχιερεῖς , διῃποροῦγτο περὶ αὐτῶν, τί ἂν γἐνοιτο 
tovto. 

Παραγεγόµενος 066 tic. dzüjyrecler. αὐτοῖς. ὅτι 
lóob οἱ ἄνδρες, οὓς ἔθεσθε &r τῇ pvJaxm. εἷ- 
civ àv τῷ ἱερῷ ἑστῶτες καὶ διδάσκοντες τὸν 
Aur. 


Quid, est, quod dicit, surgens ? excitatus , motus B T( ἐστιν, ἀναστάς; διεγερθεὶς , κινηθεὶς ἐπὶ τοῖς 


ob ea que dicebantur. Αο nunc vehementius el 
acrius eos aggrediuntur, sed non statiin eos addu- 
cunt in judicium : quia putabant se magis eos 
perterrefacturos esse publica custodia. Anim- 
adverte autem mihi, ut apostolorum vita pertexere- 
tur. Primum propter sublationem Christi animi 
couslernDatio atque mearor fuit : deinde propter 
Spiritus descensum animi tranquillitas atque leti- 
tia : rursus tristitia propter eos, a quibus derideban- 
iur : deinde l:titia 59 propter tlJeles et signum : 
rursus tristitia propterea, quod detinerentur in 
custodia : deiude letitia propter defensionem : rur- 
sus hic propter splendurem et sigua, lxtitia : sed 
ab summo pontifice el iis a quibus comprehensi 
sunt, morore affecti sunt. Nam eos, qui juxta Dei 
praecepta vivunt, ita tractari et exereeri reperire 


λεγομένοις. Nuv δὲ σφοδρότερον αὐτοῖς ἐπιτίδεντα:, 
οὐχ εὐθέω; δὲ αὐτοὺς χρίνουσι, νοµίζοντες μᾶλλον 
τῇ δηµοσίᾳ χαταπλήξειν φρουρᾷ. "Opa δέ µοι πως 
ὁ τῶν ἀποστύλων ὑφαίνετο βίος. ᾽Αθνμία πρῶτον 
Υέγο76, διὰ την ἀνάληψιν τοῦ Χριστοῦ! εἶτα εὐθυμία 
διὰ τὴν τοῦ Ηνεύματος χάθοδον ΄ πάλιν ἀθυμία διὰ 
τοὺς χλε,άζοντας * εἴτα εὐθυμία διὰ τοὺς πιστοὺς 
xaX τὸ ang:tovy* πάλιν dupla διὰ τὸ χατασχεθῆναι ’ 
εἴτα εὐθυμία διὰ τῆς &noloy(a; * πάλιν ἐνταῦθα, 


. διὰ τῖς λαμπρό:ητος xol τῶν σημείων, εὐθυμία * 


ἀπὺ δὲ τοῦ ἀρχιερέως xal τῶν συλλαθόντων, ἀθυμία. 
Ὅσοι γὰρ χατὰ θεὲν ζῶδιν, οὕτως εὕροι τις ἂν 
αὐτοὺς ἔχοντας. "Άγγελος δὲ Κυρίου διὰ τῆς vuxtà; 
Ἡνοιξε τὰς θύρας τῆς φυλαχῆς. "Αγγελος ἐξάχει 
αὑτοῦς * xai εἰς αὑτῶν παραμυθίαν, xai εἰς ὠψέ- 
)stav τῶν Ἰουδαίων. 


quis posset. Sed angelus Domini noctu fores carceris. spernit. Angelus illos educit, et ad ipsorum 


consolationem, et ad. commodum Judaeorum. 


ΥΕΑ». 26, Tunc is, qui templi prasidio pre[ectus 
erat, eo profectus cum ministris adduzii illos, nulla 
adhibita vi. Metuebant enim populum, ne lapidarentur 
(ab eo). 

Ὕεβς, 27. Addmctosque eos statuerunt in concilio: 
quos &utimus pontifex his verbis interrogavit : 

Vrns. 28. Nonne eliam. atque etiam pracepimus 
robis el interdiximus, ne in. nomine isto doceretis ? 
Et ecce replevistis. Hierosolymam — vestra doctrina, 
οἱ vultis inducere super nos sanguinem — hominis 
15tius. 

VgRs. 99. flespondens autem. Peirus. ei. apo- 
styli dixerunt : Obtemperare oportet Deo magis quam 
hominibus. 

VrRs. 50. Deus patrum nostrorum suscitavit Jestm: 
quem vos interfecisiis suspensum in ligno. 


VgBs. 91. Hunc Deus principem et Servatorem dea- 
tera sua exaltavit ad dandam penitentiam Israeli et 
re.iissionem peccatorum. 


Τότε ánsA0üv ὁ στρατηγὸς σὺν τοῖς ὑππρέ- 
ταις γαγεν αὐτοὺς, οὗ μετὰ βίας ' ἔφυ- 
θοῦντο γὰρ τὸν Aaór * ἵνα ui] ἀιθασθῶσιν. 


Αγαγόντεες δὲ αὐτοὺς ἔστησαν ὃν τῷ cvr- 
δδρίῳφ; xal ἐπηκώτησεν αὐτοὺς ὁ ἀρχιερεύς, 

Λέγων * οὗ παραγ]εἰἒίᾳ παρη}γείαμεν ὑμῖν, 
μὴ διδάσχειν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τούτῳ ; Καὶ i&ov 
πεπ.ηρώχατε τὴν Ἱερουσαϊὴμ τῆς διδαχῆς 


U ὑμᾶν ' καὶ βού.Ίεσθε ἑπαγανεῖν ἑἐρ᾽ ἡμᾶς τὸ 


aljia τοῦ ἀγθρώπου τούτου. 

'Azoxpiüslc δὲ ὁ Πέτεος καὶ οἱ ἁἀπέστο.οι 
εἶπον * Πειθαρχεῖν δεῖ 8eQ μᾶλλον, ἢ dr- 
θρώποις. 

0 θΘεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν ἤγειρεν ἸΙησοῦν, 
ὃν ὑμεῖς διεχειρἰσασθε κρεµάσαντες 3 ἐπὶ 
ξὐ.ὶου. 

Τυυτον ὁ Θεὺς üpynyév καὶ Σωτῆρα ὕψωσε 
τῃ δεξιᾷ αὐτοῦ δοῦγαί µετάνοιαν τῷ Ἱσρα]μ, 
xal ἄγεσιν ἁμαρειῶ». 


Varia lectiónes et nota, 


55 [οεί, φ΄λαχας, in vulgato adjectum — est, ἔξω. 


* V, ut adducereniur, 


** [n vulgato, ἱερεὺς, est. 


** χρεμµάσαντες, erat. 





n 


Kal ἡμεῖς ἐσμεν αὑτοῦ µάρευρες τῶν ῥη[ιάτων A 


τούτων, xal τὸ Πνεῦμα δὲ τὸ ἅγιον, ὃ ἔδωκεν à 
θεὺς τοῖς πειθαρχοῦσιν αὑτφ. 

Δέον μετὰ τὸ 35 τὸν θεὺν «οθηθῆναι, τὸν χαθάπερ 
πτηνοὺς ἀεὶ τῶν χειρῶν ἑξαρπάνοντα τῶν ἑκείνων. 
Καΐτοι fj ασφάλεια τῆς φυλαχΏς διπλη ἣν ' xal fj 
σφραγ]ς, καὶ οἱ ἄνθρωποι * xai ἅπαντα ἱχανὰ ἣν 
δυσωπῆσαι, θείαν ἑνέργειαν εἶναι τὰ γινόμενα * ol 
δὲ, οὗ παραγγελἰᾳ, φησὶ, παρηγ γείλαµεν; Τί δὲ, al 
καὶ παρηγγείλατε; Ei μὲν οὖν xai αὐτοὶ ἐπείσθη- 
σαν τότε χαὶ συνέθεντο ὑπαχούειν, χαλῶς νῦν εὐθύ- 
v&vs * E]. δὲ εἶπον ph] πεισθήσεσθαι, ποῖαι νῦν εὖ- 
θῦναι; Καὶ βούλεσθε ἐπαγαγεῖν ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ αἷμα 
τοῦ ἀνθρώπου τούτου. Ἔτι αὐτοῖς dc ἄνθρωπος 
εἶναι δοχεῖ. Τοῦτο δέ φασι θέλοντες δηθεν δεῖξαι, 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. V. 


594. 

Vgns. 32. Et nos ei testessumus horum verborum , 
itemque Spiritus sanctus, quem dedit Deus ob:empe- 
rantibus sibi. 

Nonne eiiam atque. etiam. interdizimus ? Cum 
posthae Deum timere oporteret qui tanquam vo- 
lucres semper raperet de manibus illorum. Atqui 
munitio custodie duplex erat : οἱ sigillum, et ho- 
mines. Quibus omnibus satis eis persuaderi po- 
tuisset latente vi quadam divina effectum esse id 
quod acciderat. At illi, Nonne, inquiunt, etiam 
alque etiam vobis interdiximus ?* Quid autem ad 
rem facit, etiamsi interdixistia ? Nom si et illi 
tunc. quidem paruissent et constituissent obedire, 
recte nunc questionem exerceretis, et actorum ra- 
tionem reposceretis ; sin autem dixerunt, * se non 


ὅτι ávayxala αὐτοῖς ἡ παρακέλευσις YéYove, xol B obtemperaturos, quales nunc vestre quzstiones 


φειδοῖ τῆς οἰχείας σωτηρίας ταῦτα ἐπιτάττουσιν * 
ἵνα δὲ μᾶλλον τραχύνωσι χατ αὐτῶν τὸ πλῆθος, 
ταῦτα ἔλεγον. Πειθαρχεῖν δεῖ θεῷ μᾶλλον, f| àv- 
θρώποις. Οὐ θρατέως ἀποχρίνονται οἱ ἀπόστολοι. 
Διδάσκαλοι γὰρ σαν ' οὐδὸ γὰρ ὠργίζοντο, ἀλλ) 
ἡλέουν αὐτοὺς, χαὶ ἑσχόπουν ὅπως αὐτοὺς ἁπαλλά- 
ξωσι τῆ; πλάνης xal τοῦ θυμοῦ. Καὶ ἡμεῖς &o uer 
αὐτοῦ μάρτυρες τῶν ῥημάτων τούτων. Ποίων ς 
ὅτι ἄφεσιν καὶ µετάνοιαν ἑἐπηγγείλατο. Ἡ γὰρ 
ἀνάστασις ἣν λοιπὺν ἤδη ὁμολογουμένη. "Οτι ἄφε- 
σιν δίδωσι, xal ἡμεῖς μαρτυροῦμεν xal τὸ Πνεῦμα 
τὸ ἅγιον. "O οὐκ ἂν ἐπῆλθεν, εἰ p] πρότερον αἱ 
ἁμαρτίαι ἑλέλυντο. Καὶ ὅρα πῶς μντμονεύοντες 
τοῦ τολµήµατος, ἐπάγουσι τὴν ἄφεσιν, δειχνῦντες 
ὅτι τὰ μὲν γεγενηµένα ἄξια θανάτου, τὰ δὲ διδό- 
μενα, ὡς .εὐεργέτου ἑἐδίδοντο. Εἶπε 52 δὲ, Τοῦτον 
ὁ «θεὸς ἀρχηγὸν καὶ Σωτήρα, ἀνατιθέντε τῷ 
Πατρὶ τὸ πᾶν, ἵνα μὴ δόξη ἁλλότριος εἶναι τοῦ IIa- 
τρός. Διὰ τἰ δὲ εὐθέως oüx ἔμαθον, ὅτι ἐξηλθον τῆς 
φυλαχῆς ; Ἵνα πρότεραν àv ἀπορίᾳ  vevóusvot, el 
θέλοιεν καταλήφωνται ** xal παιδευθῶσι θείαν εἶναι 
τὴν δύναμιν. Καὶ τὸ Πνεῦμα δὲ τὸ ἅγιον, ὃ ἔδωχεν 
ὁ θεὺς τοῖς πειθαρχοῦσιν αὐτῷ. Καὶ οὐχ εἶπεν *!, ὅ 
ἔδωχεν ὁ θεὸς ἡμῖν, ἀλλὰ τοῖς πειθοµένοις' ἅμα 
μὲν xoi µετριάζοντες , ἅμα δὲ xaX μέγα δειχνῦντες * 
ἔτι 65. xal δηλοῦντες ὅτι xal αὐτοὶ ἑδύναντο 53 λα- 
θεῖν. Καὶ γὰρ διὰ τοῦτο αυνεχώρει ὁ θεὸς ἄγεσθαι 
τοὺς ἁποστόλους εἰς δικαστἠριον, ἵνα ἐχεῖνοι παι- 


οἱ postulationes ? Et. vultis inducere super nos san- 
guinem hoininis istius. Etiam nunc nudus illis liomo 
esse videtur. lloc autem dicunt volentes videlicet 
osteudere, necessarium sibi fuisse interdictum : 
seque ea piacipere, ut saluti ac vitae suz parcant. 
Hxc autem dicebant magis adversus 008 exacer- 
banda multitudinis causa. Oh^temperare magis 
oportet Deo, quam hominibus. Non ferociter et . 
54$ contumaciter apostoli respoudent. Nam docto- 
re» erant ; nec enim irascebantur, sed miseraban- 
tur illos, et consilerabant qua ratione 906 ab 
errore deducerent, οἱ ab illa perturbatione 1 be- 
rarent. Et nos ei (estes sumus. horum verborum. 
Quorum ? Quod remissionem ac poni:entiaip. pro- 
miserit. Nam de resurrectione jam deinceps nulla- 
erat in posterum controversia. Remissionem illum 
dare ei nos testificamur et Spiritus sanctus , qui- 
non supervenisset, nisi prius peccata fuissent re- 
missa. Α0 vide tu facinoris mentionem facientes 
subjungunt remissionem : ostendentes facinoraqui- 
dem morte digna fuisse , sed ea, qux» donata sint, 
tanquam a benefactore condonata fuisse. Dixit 
autem: Hunc Deus principem εἰ Servatorem : ραιτὶ 
videlicet totum  tribuentes, ne videatur a Patre 
esse alienus. Sed curstatim non resciverunt cos . 
exisse de carcere? Ut prius eo redacti, ut quod 
dicerent quamve causam rei gesta afferreut, niliil 
excogitare possent, si vellent, deprebhenderent ac 


δεύωνται, xal εἰς παῤῥησίαν ἀλείφωνται, xat πάντες p) discerent potentiam ac vim esse divinam. Itemque- 


µανθάνωσιν. 


Spiritus sanetus, quem dedit Deus obtemperanti- 


bus sibi. Ac non dixit : Quod Deus dedit nobis : sed, obedientibus, simul et modeste ae verecunde lo- 
quentes : simul et magnam esse rem ipsam ostendentes : propterea autem etiam significantes illos . 
quoque ipsos accipere potuisse. Etenim idcirco perinittebat Deus apostolos in judicium duci, ut illi . 
erudirentur : et * hi ad libere et ingenue loquendum exercerentur : et omnes discerent. 


Οἱ δὲ ἀκούσαντες Ouzplorco, xal &6ovAevorco 
áre&Asix αὐτούς. 


V&gns. 559. His auditis disrumpebantur x, ac. de iis . 
interficiendis consuliabant. 





γελιο. 94. Sed cum surrexisset in concilio quidam. : 
Phariseus nomine Gamaliel legis doctor in honore-- 


᾿Αγαστὰς δέ τις àr. τῷ συγεδρίφ dapicetoc 
ὀνόματι l'ayadatjA, γομοδιδάσκα.ος εἰµιος παγτὶ 


Varie lectiones et noto. 


5* 1σ. τοῦτο, ἢ ταῦτα, ἢ Aelaet τι. "* εἶπον, To. {9 χαταλήφονται, εταί. *'! ἴσ. εἶπων. 3 δυναν- 


$bv, erat. 


*sup. c, 1v. " Aliquid hoc loco desiderari videtur. — x V. dissecabantus. 


595 


THEOPHYLACTI BULGARLE AUCHIEP, 


59.3 


habitus ab omni populo, jussit ut apostoli [oras A τῷ Aad, éxé41evcey ἔξω τοὺς ἁἀποστόλους βραχύ 


paululum sunmoverentur, 

εις. $5. Ác dixit ad illos. : Viri Israelite, etiam 
atque eliam apud vos deliberate, quid hominibus istis 
factufti sitis 7. 

Vens. 30. Nam ante hos dies exstitit Theudas, 
dicens se esse nescio quem : cum quo se conjunzit 
tumerus hominum ferme quadringentorum : qui oc- 
cisus est, eLomnes, qul parebant * ei, dissipati et ad 
nihilum redacti sunt. | 


Illi quidem alii audientes, animo compungeban- 
(ur : hi vero disrumpebantur, et deliberabaut de 
eis intcrficiendis. Porro Gamaliel hic Pauli ma- 
gister erat : ac mirari operz pretium est, qui fa- 
etum sií, u£ cum et legisperitus esset, εἰ animi 
judicio praeditus, nondum crederet : quia necdum 
Paulus-quidem crediderat. Etiam atque etiam apud 
vos deliberate, quid hominibus istis, etc. 555 
Ánimadverte prudentem orationem, ut eis statim 
terrorem incutís( : 4ο ne ipse auspectus esset, 
üt qui sentiret cum illis tanquam cum ejusdem 
secum sententiz hominibus, sermocinatu?, et non 
magna utitur vehementia , sed ita : Etiam atque 
etiam, inquit, vobiscum deliberate, quid sitis fa- 
cíuri. Nam ante hos dies. Duo ponit exempla, ac 
Veterü non commemorat, sed nova exempla, quia 
hac ad persuadendum plus roboris babent. Quam- 
obrem etiam ille de his signiflcare volens dicebat : 
anteho$ paucos dies. Ac cum etiam alia proferre 
posset, his contentus fuit. In duobus enim testi- 
bus consistet omne verbum. Non dicit autem, a 
quibus illi sint occisi : sed eos hic dicit dissipatos 
fuisse. De Theuda mentionein facit etiam Josephus 
in decimo nono libro Antiquitatum, ut ait Eusebius 
in secundo libro Ecclesiasticz historie his verbis: 
Cum Fadus esset Judzze procurator, vir quidam ini- 
postor, nomine Theudas, persuadet turbz, ut sub- 
latis suis facultatibus, sequerentureum ad flumen 
KFordanem. Prophetam enim se esse dicebat, et 
jussu suo flumense scissurum , atque ita. facilem 
transitum przebiturum : aemultos decepit, At Fadus 
eos non passus est sua amentia frui : sed adversus 
eos equitum turmam emisit, qua: multos interfecit 
et vivos cepitex illis. Atqueipsius Theuda caput 
amputatum Hierosolymam portant. 

VznsS. $7. Post hunc exstitit Judas Galileus in 
diebus pro[essionis, ac satis multos homines ad se 
traduzit ο. Hle quoqne periit: et omnes, qui ei pare- 
bant, dissipati sunt. 

Vgns. 98. Et nunc dico vobis : abstinete ab homi- 
nibus istis, οἱ missos facite illos. Nam si humanum 
fuerit hoc eonsilium aut hec opas, labefactabitur. 


C vox ἀνηρέθησαν, ἁλλ' ὅτι 


τι ποιῆσαι 93. 

Εἶπό τε πρὸς αὐτούς ' Ἂγνδρες ]σραη.ῖῖταε, 
προσέχετε ἑαυτοῖς ἐπὶ τοῖς ἀγθρώποις τούτοις εί 
μέλετε πράσσευ. 

Πρὸ γὰρ τούτων τῶν ἡμερῶν ἀνέστη θευδᾶς, 
Ίέγων εἶναί τινα ἑαυτόν * ᾧ ἄροσεκο-λήθη ἁρι- - 
θμὸς ἀνδρῶν ὡσεὶ τετρακοσίων * ὃς ἀνηρέθη, 
xal πάντες ὅσοι ἐπείθοντο αὑτῷ , διε1ύθησαν' 
xal ἐγένοντο εἰς οὐδέν. 


Οἱ μὲν ἄλλοι ἀχούοντες χατενύγησαν, οὗτοι δὲ 
διεπρίοντο xaX ἐθουλεύοντο ἀνελεῖν αὑτούς. 'O δὲ 
Γαμαλιλλ οὗτος 6 Παὔλου διδάσχαλος fv * xal θαυ- 
µάσαι ἄξιον, πῶς καὶ νομόμαθῆς iv, xai τὰς κατὰ 
νοῦν χρίσεις ἔχων, οὑδέπω ἑπίστευδεν * ἐπεὶ οὐδὲ 
Παῦλος, Προσέχετε ἑαυτοῖς ἐπὶ τοῖς ἀνθρώποις 
τούτοις τί µέλλετε πράσσειν. "Opa «hv σύνεσιν τῆς 
δηµηγορίας, πῶς αὐτοὺς εὐθέως εἰς φόθον ἑνέδαλς, 
xaY ὥστε μὴ ὑποπτευθῆναι αὐτὸν ὡς τὰ ἑχείνων 
φρονοῦντα, ὡς πρὸς ὁμογνώμονας διαλέγεται, χαὶ 
οὐ πολλῇ τῇ σφοδρότητι χέχρηται * ἀλλ οὕτω φησὶ, 
προσέχετε ἑαυτοῖς τὶ µέλλετε πράσσειν. Ἡρὸ γὰρ 
τούτων τῶν ἡμερῶν. Δύο τίθησι παραδείγµατα, καὶ - 


οὐ μνημονεύει παλαιῶν , ἀλλὰ νέων παραδειγµά» 


τω», ὅτι τὰ τοιαῦτά ἔστιν Ev τῷ πείθειν δννατώτερα. 
Ad xai ἐχεῖνος τούτων αἰνιττόμενος ἔλεγε, πρὸ 
ὀλίγων τούτων τῶν ἡμερῶν. "Eyov δὲ καὶ ἄλλα 
εἰπεῖν, Ἱρκέσθη τούτοις. "Eni δύο γὰρ μαρτύρων 
πᾶν ῥῆμα σταθἠσεται. Οὐκ εἶπε δὲ ὑπὸ τίνων ἐχεῖ- 
ἐνταῦθα διελύθησαν. Περὶ 
θευδᾶ µέμνηται xaY Ἰώσηπος ἐν τῷ ιθ’ βιθλίῳ τῆς 
Αρχαιολογίας, (0; φησιν Εὐσέδιος ἓν τῷ δευτέρφ 
τῆς Ἐχγλησιαστικῆς Ἱστορίας οὕτω" Φάδον δὲ τῆς 
Ἰουδαίας ἐπιτροπεύοντος, Ὑόης τις ἀνὴρ θευδᾶς 
ὀνόματι, πείθει τὸν ὄχλον, ἀναλαθόντας τὰς κτήσεις 
αὑτῶν, ἔπεσθαι πρὸς τὸν Ἰορδάνην ποταµόν. Προ- 
φήτης Υὰρ ἔλεγεν εἶναι, χαὶ προστάγµατι τὸν πο- 
παμὸν σχίσας δίοδον ἔφη παρέξειν αὐτοῖς ῥάδιον, 
xai πολλοὺς Ἱπάτησεν ' οὐ μὴν εἴασεν αὑτοὺς τῆς 
ἀφροσύνης ὄνασθαι Φάδος - ἀλλ ἐξέπεμφεν ἴλην 
ἱππέων ἐπ αὐτοὺς, fci; πολλοὺς ἀνεῖλε xai ἑζώ- 
γρησεν ἐξ αὐτῶν, αὐτοῦ τε τοῦ θευδᾶ τὴν χεφαλῆν 
ἀποτέμνουσι xaX χοµἰζουσιν εἰς Ἱεροσόλυμα. 


Μετὰ τοῦτον ἁνέστη Ιούδας à Γα.]ελαῖος ἐν' 
ταῖς ἡμέραις enc ἁπογραφῆς, καὶ ἀπέστησε Aaór 
ἱκανὸν ὁὀπίσω αὐτοῦ ' xáxsivoc ἁπώλετο καὶ 
πάντες ὅσοι ἐπείθοντο αὐτῷ, διεσχορπἰσθησαν. 

Καὶ τὰ νὕν «Ἰέγω ὑμῖν, ᾿Απόσεητε ἀπὸ τῶν 
ἀνθρώπων τούτων, xal ἑάσατε αὑτούς * ὅτι ἑὰν' 
jj ἐξ ἀνθρώπων ἡ βουλἡὴ αὕτη ** ἢ τὸ Epyer 
τοῦτο, κατα λυθήσεται. 


Varie lectiones et note. 


* In vulgato. est, Et βραχύ τι τοὺς ἁποστόλους ποιησαι. 


Y V. attendite vobis super hominibus istis, guid aciuri sitis, 


(vertit post se. 


δν abcr. desideratur in vulgato. 


* V. credebant. Sup. cap. ww. * V. et F., 


r 


597 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. V. 


598 


El δὲ àx θεοῦ ἐστιν, οὗ Córacüe xucaAbca. K  VEns. 59. Sin autem. divinum, non poleslis id 


abcó ' µήποεε καὶ θεομάχοι εὑρεθῆτε. 


Επείσθησαν δὲ abt , καὶ προσχα.λεσάµεγοι 
τοὺς ἁποστόους δείραγτες παρήγγειλαν» μὴ 
JaJsir ἐπὶ τῷ ὀνόμαει τοῦ Ἰησοῦ, καὶ ἀπέλυσαν 
αὑτούς. 

ΟΙ μὲν ουν ἑπορεύογτο xalporrsc ἁπὸ προσώ- 
που τοῦ συνεδρίου, ὅτι ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος coU 
Κυρίου Ἰησοῦ “5 κατηξιώθησαν ἀτιμασθήναι. 

Πᾶσάν τε’ ἡμέραν ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ κατ οἶκον 
οὐκ ἐπαύοντο διδάσκοντες, καὶ εὐαγΤε.λιζόμεγοι 
ησοῦν τὸν Χριστόν. 


Ἐρίχασιν οἱ Γαλιλαῖοι κατὰ τοὺς χρόνους Πιλά- 
του ἑστασ:αχέναι δύγµασιν ἑπόμενοι Ιούδα τοῦ 
Γαλιλαίου. "Hw δὲ τὸ δόγµα τοῦ ἹἸούδα τοῦτο " 
Κύριον μηδὲ µέχρι στόματος ἔφασχκε δεῖ τινα 
λέγειν, μηδὲ xatá& τινα τιμὴν καὶ φιλοφροσύνην * 
οὕτω δὲ µήτε τὸν βασιλεύοντα * xal πολλοὶ αὐτῶν 
παρὰ τοῦ ** μὴ εἰπεῖν Καΐσαρα Κύριον, χαλεπωτά- 
τας αἰχίας ὑπέμειναν, δ.δάσχοντες μὴ δεῖν παρὰ 
τὰς ἓν τῷ νόμῳ Μωσέως θυσίας, ἑτέρας ἀναφέρε- 
σθαι τῷ θεῷ, xal ἐχώλνον τὰς ὑπὲρ τοῦ λαοῦ xal 
Βασιλέως xai τῶν Ῥωμαίων ἔθνους ὑπὲρ σωτηρίας 
Υ'νοµένας  εἰχὸς οὖν ἐπὶ τούτοις ἁγαναχτοῦντα 
πρὸς Γαλιλαίους τὸν Πιλάτον, χελεὺσαι παρ᾽ αὑταῖς, 
αἷς ἑδόχουν κατὰ τὸν vópov προσφἑρειν θυτίαις *! 
ἀναιρεθτΏναι * ὡς τόγε 63 ἀναμιχθῆναι ταῖς προσςε- 
ῥομέναις θυσίαις τὸ αἷμα τῶν προσαγόντων, χαθὰ 
xai tv τῷ κατὰ Λλουχᾶν Εὐαγγελίῳ ἐμφέρεται. 
Απόστητε ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων τούτων. Εἰπὼν παρα- 
δξίγματα τῶν διαλυθέντων, δίδωσιν αὐτοῖς xaY περὶ 
ἑαυτῶν ἐννοεῖν, ὅτι μήποτε ἄλλους μελετῶντες χατα- 
λύειν, διαλυθἠσεσθε * πρὸς γὰρ τὸ τῷ θεῷ δοχοῦν ὁ 
μαχόμενος οὐχ ἐχεῖνον 33, ἀλλ' ἑαυτὸν καταλύει. El 
μὲν γὰρ ἀνθρώπινόν ἐστι, φησὶ, τί δεῖ πραγμάτων 
ὑμῖν ; ἀλλά θεῖόν ἐστιν * οὐ δὲ μετὰ πραγμάτων 
ὀυνῄσεσθε αὐτὸ καταλύσειν. Οὐχ εἶπε δὲ ὅτι ix 
O:ou ἐστιν, ἆἁλλ οὗ δὲ ἀνθρώπινον. El μὲν γὰρ 
εἶπεν, ἐκ Θεοῦ, ἀντέλεγον ἐχεῖνοι Xv * εἰ δὲ, ἐξ ἂν - 
θρώπων , προχείρους αὐτοὺς χατὰ τῶν ἁποστόλων 
ἐποίει. Διὰ τοῦτο σοφῶς τὸν )óyov οἰχονομήσας, 
περιμεῖναι τὸ τέλος χελεύει. "Opa δὲ, οὐχ εἶπεν ’ 
Ἐὰν ph καταλύσητε αὐτὸ, ἐκ τοῦ θΕοῦ ἐστιν, "AXI, 


rescindere: ne forte ctiam Deo repugnare videani- 
ni. 

Vrns. 40. Paruerunt autem ei, et cum advocasseut 
apostolos, casis eis praceperunt, ne loquerentur in 
nomine Jesu, ac dimiserunt eos. 


Vegs. 41. Et illi quidem ex conspectu conc.lii dis- 
cedebant [etantes, quod digni habiti essent, qui pro 
nomine Domini Jesu. contumelia afficerentur. 


Vens. 42. Ac quotidie in templo et in privatis a'di- 
bus: docere, et Jesum Christum annuntiare non in- 
termittebant. 


Videntur Galilei Pilati temporibus sequentes -- 


B doctrinam atque traditionem Judzx Galilei tumul- 


tuali esse atque seditionem 1novisse. Erat autem 
Jud: doctrina haec : 56 Dominum, aicbat, ne ore 
quidem lenus quemquam dicere oportet! , neque 
honoris alicujus ac bland: appellationis causa : 
atque ita ne regem quidem. Ac multi illorum, 
propterea quod Cesarem dominum dicere noluis- 
sent, gravissimis verberibus affecti sunt, docentes 
non oportere prster ea qux in lege Mosis tra- 
duntur, alia Deo sacrificia fieri: ac vetaban! ϱ)0 
populi et imperatoris et Roman: geniis salute 
hostias et victimas offerri. Verisimile cst igi'ur 
hisce de causis Galileis iratum Pilatum jussisse,. 
ut juxta ea, que ος legis prascripto videbantur. 
sacrificia facere,  interficerentur: adeo ut tnc 
hostiis, qu:xe offerebantur, permisceretur sangu:s 
offerentium, quemadmodum etiam in. Evanglio 
Lucz continetur. Abstinete ab hominibus his. Cum 
exposuisset exempla eorum, qui labefactati crant : 
suggerit cis, ut de 56 quoque cogitent : nempe: Ne 
forte alios labefaetarecogitantes, ipsi labefactemini. 
Nam praeterquam quod Deo videtur repuguare, 
qui repugnat, non illum, sed ipsum lahefactat. Name 
si quidem res, inquit, est humaua , quid vobis 
molestiis opus est ? At negotium divinum est, Ne 
susceptis quidem molestiis poteritis illud labefa- 
clare. Non dixit autem : Ex Deo est : at ne.huma- 
num quidem 9:86 dicebat. Nam si quidem djisset 
esse divinum , contrzdicere illi potuissent : sin 
autem,lumnanum , promptos eos οἱ faciles adversus 


ἐὰν ix τοῦ θεοῦ f, oj χαταλυθήσεται. Ἐπείσθησαν [) apostolos elfecisset. ldeirco prudenter disposita 


δὲ αὐτῷ. Διά τοῦτο ἐπείσθησαν, ὅτι μὴ παρόντων 
τῶν ἁἀποστόλων ἔλεγε ταῦτα, χαὶ ὡς τὰ αὐτὰ χκἀκεῖ- 
vo; αὐτοῖς φρονῶν. Πῶς οὖν ἔδειραν,. εἰ ἐπείσθη- 
σαν; Ἐπείσθησαν μὲν ἁποστῆναι τῆς σφαγῆς αὖ- 
τῶν * τοῦτο yàp Ἡθούλοντο" xal τὴν μὲν βουλὴν 
ἀφῆχαν ΄ ὅμως τὸν οἰχεῖον θυμὸν ἐπλήρουν µαστί- 
ζοντες. 


oratione eventum eos οἱ finem jubet exspectare. Áe 
vide, non dixit , Nisi labefactaverilis el rescideritis 
id, ex Deoest : sed, si ex Deo est, non labefactabi- 
tur. Paruerunt. autem ei. ldeirco parebant, quia 
non presentibus apos!olis liec dicebat : et an- 
quam cadem etiam ip»e sentiens cum illis. Qui 
ergo fiebat, ut verberarent apostolos, $i paruerunt ?- 


Parebant quidem in hoc, ut a c:ede eorum abstinerent. Nam id facere in. animo habebant : ac volur - 
tatem quidem illam obiniserunt , atlamen iracundiam suam eos flogellantes explebant. 


Varie lectiones et nota. 


*5 [n vulgato pro, του Κυρίου "157052, est, αὐτοῦ. 
erat, supra correctus, ἐχεῖνον. 


«6 fc. τό. 


V! Buaíze crat. 1 ἴσ.τέτε, 9 ἑχείνωκ. 


109 
CAPUT VI. 

Vgns. 1. In diebus illis crescente numero  disci- 
pulurum, exsiitit murmur Gracanicorum adversus 
Hebreos, quod eorum vidua in ministerio quolidiano 
despicerentur ac praterirentur. 

Non illis ipsis diebus: sed in quibusdam post 
illos. Est autem mos Scripturz ita loquendi. Porro 
Grzecissatores, sive Grzecanicos vocat eos, qui 
Grece Joquebantur. In ministerio «quotidiano. 
Quotidianum igitur viduis erat ministerium. Diaco- 
nian, id est, ministerium , vocat munus eleemosy- 
nz distriuende. Non 57 fiebat autem malitia , 
nt vidus przterirentur , sed negligentia vulgi. 
Quamobrem cura in medium collata, nihil erat 
amplius, quod illos male haberet. 


Vgns. 9. Cum advocassent igitur. duodecim illi B 


multitudinem discipulorum, dixerunt : Non est con- 
sultumb ut nos, obmisso verbo Dei, ministremus men- 
sis. 

VrRs. 9. Considerate ergo, fratres, viros ex vobis 


bene audientes. septem, Spiritus sancti. sapientiaque 


plenos, quos huic nzgotio praficiamus. 


WVERs. 4. Nos vero sedulam et assiduam operam 
dabimus orationi et ministerio verbi. 

Vgns. 5. Placuit hec oratio universe multitudini, 
Et elegerunt Stephanum virum plenum fidei εἰ Spi- 
ritus sancti, et Philippum, et Prochorum et Nicano- 
rem εἰ Timonem, eti Parmenam et Nicolaum prose- 
lytum Antiochenum : 

Vgns. 6. Quos. statuerunt. in conspectu. apostolo - 
rum : el precali manus eis imposuerunt. 

Vgns, 7, Et cerbum Dei crescebat, et valde auge - 
batur. in Jerusalem numerus discipulorum: magna- 
que multitudo sacerdotum fidei obediebat. 

Non ipsi eligunt , sed multitudini electionem per- 
mittunt : qui etiam. conimodum erant ex. illorum 
curatione et functione percepturi atque ipsi eligunt 
ei produeunt, et manibus impositis ordinant, creant 
at(ue declarant : Non est. cousu'tum, ut nos, οὐ- 
misso verbo Dei, nánistremus mensis. Necessaria 
namque non necessariis potiora. Viros ex vobis 
bene audientes plenos spiritu. Non simpliciter dicit 
eos spirituales : sed plenos spiritu sapientiaque. 
Maxim: enim opus erat philosophi:e, ferre quere- 
las viduarum. Et precati manus eis imposuerunt. 
Vide, ut non sit supervacuus. Non enim dicit, quo- 
modo : sed solummodo illos per precationem fuisse 
declaratos et ordinatos. Hoc enim est χειροτονία, 
id est, manuum extensio et impositio. Manus viro 
imponitur, totum vero negotium Deus efficit et ορο- 
ratur, Scd quam illi septem ordinationem accepe- 
runt? nuniquid diaconorum ? verum presbyterorum 
arbitror nomen fuisse ac dignitatem illorum: sed 
tunc. ad hoc, (nempe) ad ministrandum fidelibus 


THEOPHYLACTI BULGARI/K ARCHIEP. 


C00 


ΚΕΦΑΛ. G'. 
'Er δὲ ταῖς ἡμέραις ταύταις πηθυνόντων τῶν 


μαθητῶν, ἐγένετο γογγυσμὸς τῶν ἐληγιστων 
πρὸς τοὺς Ἑδραίους, ὅτι παρεθεωροῦντο ἐν ti] 
διακονία τῇ καθηµερινῇ αἱ χῆραι αὐτῶν. 


Οὐκ ἐν ἐχείναις αὑταῖς ταῖς ἡμέραις» ἀλλ £v 


τισι pex Exelvaz. Ἔθος δὲ τῇ Γραφῇ οὕτω λέγεεν. 


Ἑλληνιστὰς δὲ, οἶμα:, χαλεῖ τοὺς ἕλληνιστὴ φθάΥγΥο 


µένους. Tfj διαχονίᾳ tfj καθημερινῇ * καθημερινή 
ἄρα διαχονία Tv ταῖς χέβαις. Δ'αχονίαν καλεῖ τὸ 
τῆς ἑλεημοσύνης ἔργον. Οὐκ ἣν δὲ καχίας, τὸ παρ” 
ορᾶσθαι τὰς χέρας, ἀλλὰ ῥᾳθυμίας τῶν πολλῶν. 
Διὸ xal φροντίδος εἰς μέσον χαταθληθείσης, ἐπαύ- 
σατο τὸ λυποῦν. 


Προσκα.ϊεσάμεγνοι δὲ οἱ δώδεχα τὸ z4ngoc τῶγ 


μαθητῶν, εἶπον * 00x ἀρεστόν ἐστιν' ἡμᾶς, κατα- 
Λείγαντας τὸν «Ίόγον τοῦ θεοῦ, διαχογεῖν τρα- 
πέζαις. 


Ἐπισκέψασθε οὖν, ἁδελφοὶ , ἄνδρας ἓξ ὑμῶν 


μαρτυρουμένους ἑπτὰ, π.]ήρεις Πνεύματος ἁγίου 


καὶ σοφίας ' οὓς καταστήσοµεν ἐπὶ τῆς χρείας 


ταύτης. 


"Ημεῖς δὲ τῇ προσευχῇ καὶ eq διακογἰᾳ τοῦ 
λόγου προσκαρτερήσοµεγ. 

Καὶ ἤρεσεν ὁ «Ἰόγος ἐγώπιον zartóc τοῦ zAnu- 
θους. καὶ &EgAéE£avro Xcéparvov, ἄνδρα π.1ήρη 
πίστεως καὶ Πνεύματος ἁγίου, καὶ Φίλιππον, καὶ 
Πρόχορον, καὶ Νικάνορα, καὶ Τίμωνα, καὶ Παρ- 


C μενᾶν, xal ΝικόΛαον zpocjAvcor Αγτιοχέα - 


Οὐς ἔστησαν ἑνώπιον τῶν "AnxoctóAov, καὶ 


προσευξάµενοι ἐπέθηκαν αὐτοῖς τὰς. χείρας. 


Kal ὁ .Ἰόγος τοῦ θεοῦ ηὔξανε, καὶ ἐπ. ηθύγετο 


ὁ ἀριθμὸς τῶν μαθητῶν ἐν "IepovcaAig σφόδρα ᾿ 
πο.λύς τε ὄχ.Ίος τῶν ἱερέων ὑπήκονον τῇ πίστει. 


Οὐύκ αὐτοὶ ἐχλέγονται * ἀλλὰ τῷ πλήθει τὴν ἔχλο- 


γἣν ἐπιτρέπουσιν, ol xal ὄφελον 9 ἀπολαύειν tf 
προστασίας αὐτῶν. Αὐτοὶ δὲ ἐχλέγονται καὶ mpoytt- 
ρίζονται καὶ χειροτονοῦσιν, obx ἀρεστὸν ἡμᾶς T* xata - 
λείφαντας τὸν λόγον τοῦ θεοῦ, διακονεῖν τραπέζαις. 
τῶν γὰρ μὴ ἀναγκαίων τὰ ἀναγχαῖα προτιµότερα. 
"Avbpac ἐξ ὑμῶν µαρτυρουµένους, πλήρεις πνεύμα” 
τος. Οὐχ ἁπλῶς πνευματικοὺς αὐτούς φησιν ἀλλὰ 
πλήρεις πνεύματος xal σοφίας. Μεγίστης Υὰρ φ.ο- 
σοφίας ἣν, φἐρειν κατηγορίας χηρῶν. Καὶ πρησευ: 
ξάμενοι, ἐπέθηχαν αὐτοῖς τὰς χεῖρας. "Opa πῶς οὐκ 
ἔστι περιττός * οὐ γὰρ λέγει πῶς , ἀλλ᾽ ὅτι μόνον Eytt- 


ροτον/θησαν διὰ τῆς πρὀσευχῆς. Τοῦτο γὰρ f| ye:p^- 


τονία ἐστὶν, ἡ χεὶρ ἐπίχειται τοῦ ἀνδρός * τὸ δὲ πᾶν 
ὁ θεὺς ἐργάζεται. Ποίαν δὲ yetpozovíav ἐδέβαντο οὗ - 
τοι ol ἑπτά», Ἆρα τῶν διαχόνων; ᾽Αλλὰ τῶν Πρεσθυτὲ- 


ρων οἷμαι τὸ ὄνωμα εἶναι xal vb ἀξίωμα αὐτῶν ᾿ 


ἀλλὰ τέως el; τοῦτο. εἰς τὸ διχχονεῖν τοῖς πιστοῖς τὰ 


πρὸς τὴν χρείαν ἐχειροτονήθησαν. Καὶ ἐπληθύνετο ὁ 
ἀριθμὸς τῶν μαθητῶν σφόδρα ἓν Ἱερουσαλὴμ. O74 


Varie lectiones et note. 


"9 Dg. ὤφειλον. '* ὑμῖν. erat. 


b V. Non es. equum, 


601 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. VI. 602 


ἁπλῶς εἶπε τοῦτο, ἀλλ' ἔδειξεν, ὅση τῆς ἐλεημοσύ- A res necessarias ordinati fuerunt. Et valde augeba- 


νης ἡ ἰσχὺς καὶ τῆς διατάξσως. 


Στέρανος δὲ, π.λήρης πίστεως καὶ δυνάμεως», 
ἑποίει τέρατα καὶ σημεῖα ueydAa "! ἐν τῷ Aaxp. 

Ἀνέστησαν δέ τινες τῶν ἐκ τῆς συ»αγωγῆης, 
τῆς «εγομένης Αιθερτίνων καὶ Κυρηναίων xal 
Α.εξωγδρέων, xal τῶν ἀπὸ Κιλικίας καὶ Ασίας, 
συζητοῦττες τῷ Στεφάνῳ. 

Καὶ οὐκ ἴσχυον ἁντιστῆναι τῇ σοφἰᾳ καὶ τῷ 
Πνγεύμαει, ᾧ ἐλά1λει. 

Τότε ὑπέδα.ἲον ἄνόρας Aérorcac, ὅτι ἁχηκόα- 
με» αὐτοῦ Aadoorroc ῥήματα β.ιάσφημα elc Μω- 
«nx xal τὸν θεὀν. , 


Zvyrsxivncáv τε τὸν Aaóv xai τοὺς Πρεσόδυτὲ- 
ρους xal τοὺς Γραμματεῖς ' καὶ ἐπιστάντες συγ- 
ἧρπασαγ αὐτὸν, καὶ ἤγαγον εἰς τὸ συγέδριον. 

᾿Εστησάν τε µάρευρας φευδεῖς «ἱέγοντας' ὐ 
ἄνθρωπος οὗτος οὐ παύεται ῥήματα β.Ίάσφημα 
να λῶν κατὰ τοῦ τόπου τοῦ ἁγίου τούτου "* xal 
tov νόμου. 

"Ἀχηχόαμεν γὰρ αὑτοῦ JAérortoc, ὅτι] ]ησοῦς 
ὁ Ναζωραῖος οὗτος κατα.ύσει τὸν τόπον τοῦτον, 
καὶ ἀ 1λάξει τὰ ἔθη, d παρέδωκεν ἡμῖν Μωσῆς. 

Καὶ ἀτενίσαντες slc αὐτὸν πάντες οἱ καθεζὀό- 
µενοι ?* ἐν τῷ συγεδρἰῳ, εἶδον τὸ πρὀσωπον αἎ- 
toU, ὡσεὶ πρόσωπον ávrélov. 

"Opa πῶς χαὶ ἐχ τῶν ἑπτὰ ἣν τις πρόκριτος. El 
γὰρ xai *4 χειροτονία κοινὴ Sv, ἀλλ ὅμως οὗτος 
ἑπεσπάσατο χάριν πλείονα. Καὶ ὅρα πῶς πρὸ τούτου 
τέρατα οὐχ ἑποίει, ἀλλ᾽ ὅτε δῆλος véyovev, ἵνα δει- 
χθῄ ὅτι οὖχ ἀρχεῖ ἡ χάρις μόνη, ἀλλὰ δεῖ Τ5 καὶ χει. 
ροτονίας, ὥστε προσθήκη Πνεύματος ἐγένετο , ἐπεὶ 
χαὶ ἓν τῇ ἐχλογῇ πρὸ τῆς χειροτονίας πλήρη Πνεῖ- 
µατος αὐτὸν μαρτυρεῖ, διάφορα δὲ τὰ χαρίσματα. 
Ανέστησαν δέ τινες τῶν kx τῆς Συναγωγῆς. 'Avá- 
στασιν τὸν παρ»ξυσμὸν αὐτῶν λέχει xaX τὴν ὀργήν. 
Διάφοροι δὲ σαν αἱ συναγωγαἰ. Συςητοῦντες τῷ 
Στεφάνῳ. Διὰ τοῦτο συνεζήτουν, ἵνα ἀναγκάσωσιν 
αὐτόν τι εἰπεῖν. ὁ δὲ γυµνότερον ἴσως διελέγετο, χαὶ 
τὴν παῦλαν ἔλεγε τοῦ νόµου f| οὐκ ἔλεγε μὲν, ἠνίτ- 
τετο δέ; ἐπεὶ εἰ ἔλεγε φανερῶς, οὖχ ἂν τῶν Φευδο- 
μαρτύρων ἑδέοντο. "Opa δὲ αὐτὸν οὐκ ἑπιτρέποντα 
τῷ διδάσκειν, ἀλλ᾽ ἀναγχαζόμενον ὑπὸ τῶν συζη- 
τούντων. Τότε ὑπέδαλον ἄνδρας λέγοντας. Οὐχ αὐτοὶ 
ol ουζητοῦντες μαρτυροῦσιν  Ἠλέγχθησαν γὰρ αὖὐ- 
«(xa φθόνφ συκοφαντοῦντες» ἀλλ᾽ ἑτέρους μισθοῦν- 
σαι, ἵνα μὴ δόξῃ τὸ πρᾶγμα ἑπήρεια εἶναι. Τὸν μὲν 
γὰρ θεὸν, ko" οἷς ἐμιαιφόνουν, οὐχ ἐφοθοῦντο. Πρὸς 
δὲ τὴν τῶν ἀνθρώπων δόξαν ἀπέθλεπον. "Eatnaáv τε 
μάρτυρας ψευδεῖς λέγοντας. Πανταχοῦ fj ψευδοµαρ- 
τυρία. O0 γὰρ ἐδούλοντο ἁπλῶς ἀναιρεῖν, ἀλλά µετά 
ψήρου, ἵνα χαὶ τὴν δόξαν, ὡς ἑνόμιξον, τῶν ἆναιρου- 


tur Hierosolyma numerus discipulorum. Non sim- 
pliciter hoc dixit, sed ostendit quanta sit vis elee- 
mosyuz atque constitutionis. 

Vgas. 8. Stephanus autem, plenus. fidei atque vir- 
tutis c, faciebat prodigia et signa magna in populo. 

58 Vins. 9. Concitati sunt autem quidam de Syna- 
goga, que Liberiinorum appellatur, et Cyrenensium 
et Alexandrinorum, et eorum, qui erant ex Cilicia ct 
Αξία, qui cum Stephano disputabant. 

Vens. 10. Qui cum non possent resistere sapientia 
atque Spiritui, qui loquebatur, 

Vens. 11. Allegaverunt εἰ subornarunt. homines, 
qi dicerent se audivisse illum proferentem verba, 
quibus εἰ Moyses contumelia afficeretur, εί divira 


B majestas !ederetur. 


VgRs. 12. Itaque commoverunt plebem et. seniores, 
el Scribas, et adorti eum, rapuerunt et adduxerunt in 
concilium. — 

Vgns. 195. Ac falsos testes produxerunt, qui ita 
dixerunt: [lomo iste non. desinit verba con:umelivsa 
adversus locum sanctum et legem proferre. 


εις. 14. Audivimus enim eum dicentem : Jesus 
Nazarenus hic demolietur hunc locum, et mutabit ri- 
(us. εἰ instituta, quo tradidit nobis Moses. 

γεας. 19. Cumque. intuiti essent eum. omnes, qui 
sedebant in. concilio, viderunt faciem ejus. tanquam 
angeli. 

Vide ut etiam ex illis septem quidam erat exi- 
mius atque przlatus. Nam etiamsi orlJinatio com- 
munis erat, attamen hic gratiam majorem adeptus 
est. Ac vide ut antehac prodigia non fecerit , sed 
posteaquam notus et clarus evasit: ut. ostendatur 
solam gratiam non sufficere , sed ordinatione etiam 
opus esse, itaque incrementum Spintus factum 
est : nam etiam in electione ante ordinationem 
testatur eum Spiritu plenum fuisse; sed dona sunt 
varia atque diversa. Concitati sunt autem quidain 
de Synagoga. Concitationem, exacerbationem co- 
rum vocat, et iram. Erant autem diverse Synagoga. 
Qui disputabant cum Stephano. Idcirco disputabant 
ut cogerent illum aliquid dicere. llle vero apertius 
fortasse disserebat, ac legem flnem habere dice- 
bat: aut, non dicebat quidem , sed innuebat ac 
tecte significabat. Nam si plane ac palam dixisset , 
falsis testibus opus non habuissent. Vide autem 
ipsum non committere, nec. occasionem praebere 
docendo, sed a disputautibus cogi. Allegaverunt el 
subornaverunt viros, qui dicerent, Non ipsi dispu- 
tantes testificantur: statim enim deprehensum ct 
animadversum esset, illos invidia motos calumniari 
falsumque crimen intentare: sed alios conducunt : 
ne reg videatur esse importuna, contumeliosa al- 
que injuriosa. Nam Deum quidem ob impiam ac 


Varie lectiones et note. 


"! Desideratur in apographo, μεγάλα. — '* Desideratur item in apographo, τούτου. 1 fn vulgato hic ad- 
je^tus est articulus, ὁ. '* [n vulgato est. ἅπαντες οἱ καθιζόµενοι. — 1 6f, erat. 


€ V. fortitudine. 


603 


THEOPHYLACTI BULGAREE ARCIHEP. 


604 


ucfariam c:edem, qua se eruentabant, non tinebant, A µένων βλάψωσιν. Obx εἶπον δὲ, ὅτε λαλεῖ, ἀλλ᾽, οὐ 


sed exi-timationem hominum respiciebant. Ac fal- 
sos testes 59 perduxerunt, qui dicerent. Ubique 
falsum testimonium intentatur. Non enim simpli- 
citer volebant interficere, sed lata sententia : ut 
etiam existimationeim, ut rebantur, la:derent eorum, 
qui interflcerentur. Non dicebaut autem : profert : 
sed, non desinit perferre. Audivimus enim eum 
dicentem : Jesus Nazarenus. Contumeliose, Naza- 
renus, inquit, demolietur hunc locum. lloc item de 
Christo dicebant : qui destruis templum hoc. Maxi- 
fhe eniin templo metuebant. Est autem. crimen ac 
disceptatio duplex : an mutaturus sit ritus et insti- 
tuta , et alia pro iis instituturus et introducturus. 


παύεται λαλῶν. "Axrxóapev γὰρ αὐτοῦ λέγοντος., ὅτε 
Ἰητοῦς 6 Ναζωραῖος. Ὀνειδιστικῶς,ὸ Ναζωραῖος » 
φπσὶ, καταλύσει τὸν τόπον τοῦτον. Τοῦτο xa περὶ 
τοῦ Χριστοῦ Éleyov* ὁ χαταλύων τὸν val. τοῦτο». 
Πολλὴ γὰρ ἦν αὐτοῖς εὐλάδεια περὶ τοῦ ναοῦ. Διπλή 
δὲ ἡ κατηγορία’ εἰ ἀλλάξει τὰ ἔθη, xaX ἕτερα ἀντ- 
εισάξει. Ατενίσαντες δὲ εἰς αὑτὸν πάντες οἱ iv τῷ 
συνεδρίῳ, εἶδον τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡσεὶ πρόσωπον 
ἀγγέλου. Ἐπίχαριν ἐποίησεν αὑτὸν ὁ θεός. Ἐπειδὴ 
γὰρ ἔμελλέ τινα ἑρεῖν, (va εὐθέως τῇ προτόψει χατα- 
πλίξη αὐτοὺς, ἐδόξασεν αὐτοῦ τὸ πρόσωπον. Ἔστι 
Υὰρ xai πρόσωπα χάριτος γέµοντα πνευματική: , 
ἑπέραστα τοῖς ποθοῦσιν , αἰδέσιμα δὲ τοῖς ἐχθροῖν. 


Intuentes autem eum ownes, qui sedebant in concilio, viderunt faciem ejus tanquam | faciem angeli- 


Venustum et amabilem illum Deus effecerat. Quoniam enim nonnulla dicturus erat, ut statim 


ipso 


aspectu perterrefaceret eos, illustravit. ejus faciem, Sunt enim etiam vultus spiritualis gratie pleni, 


amabiles d.ligentibus et reverendi inimicis. 
CAPUT VII. 

Vzns. 1. Pontifex autem dixit: An utique hecita 
sunt ? 

Vzns. 9. At ille dizit : Viri fratres et patres, au- 
dite: Deus gloriosus apparuit patri nostro Abrahamo 
cum essel in. Mesopotamia, antequam habitaret. in 
Charran. 

Vzns. 3. Ac dizit ad eum : Relinque patriam tuam, 
et cognatos (uos, ac veni in regionem, quam tibi 
ostendam. 

VEns. 4. Tunc egressus de regione Chaldeorum, 
habitavit in Charran. Atque illinc, ubi mortuus erat 
ejus pater, traduxit eum in hanc regionem, quam vos 
nunc incolitis. 

Vens. 5. Et non dedit ei in illa jure hareditario 


KEPAA, 7’. 
Εἶπε δὲ ὁ ἀρχιερεύς ' El ára ταῦτα οὕτως ἔχει; 


*'0 δὲ ὄφη 'Αγδρες dOeAyol καὶ πατέρες, ἁκού- 
σατε’ ὁ θεὸς τῆς δόξης ὤφθη τῷ Πατρὶ ἡμῶν 
Ἀδραὰμ ὄντι àr τῇ Μεσοποταμ/ᾳ, Χρ: ἢ κατοι- 
κῆσαι αὐτὸν ἐν Χαῤῥάς, 

Καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν : "E£sA06 ἑκ τῆς γῆς σου, 
xal τῆς συγγεγείας σου, xal δεῦρο εἰς Τη» "ir 
dx. σοι δείξω. 

Τύτε ἑξε1θὼν ἐκ γῆς Χα.Ίδαίων, ᾧκησεν εἰς 
Χαῤῥάν '*, Κάκεῖθεν, μετὰ τὸ ἁποθανεῖν τὸν πιι- 
τέρα αὑτοῦ, µετῴχησεν elc τὴν ΤΗΝ ταύτην "', 
εἰς ἦν ὑμεῖς vor κατοικεῖτε. 

Καὶ οὐκ ἔδωκεν αὑτῷ κ.ληρονομίαν ἐν abt; 


possessionem, nec ubi pedis 4 quidem vestigium po- C οὐδὲ βῆμα ποδός * καὶ ἐπηγγείΛατο δοῦναι αὐτῷ 


neret, ac pollicitus est se illam ei posterisque ejus 
obtinendam post illum esse dulurum, cum sobolem 9 
non haberet. 

VeRs. 0. Locutus est autem ita Deus, fore. ut po- 
sleri ejus inquilini essent. in regione aliena, et ab 
alienigenis in. servitutem redigerentur ac tradendi 
essent, iucommodisque εἰ injuriis afficiendi annos 
quadringentos. 

VERS. 7. Ac in nationem ;cui servierint, ego ani- 
madeertam !, dixit Deus. 

llli facinora, quibus divina majestas lkedebatur, 
admittere non curabant : et huic verba protu- 
lisse eum quibus divina majestas lederetur, 
crimini dabant. Ac Moses ubique 8 insidet animis 


eorum ; nam Dei negotia non eis ita curs erant, D 


ut instituta Mosis. Sed bic in principio elevat illo- 
rum opinionem, et probat. nec templum, nec insti- 
tuta esse GO alicujus pretii, nec fore, ut superent 
przdicationem Evangelii, ac Deum ex  perdifficili- 


εἰς χατάσχεσιν αὐτὴν, xal τῷ σπέρµατι αὐτοῦ 15 
μετ) αὐτὸν, οὐκ ὄντος αὐτῷ céxvov. 


Ε.1άλησε δὲ οὕτως ὁ θεὲς, ὅτι ἔσται có σπέρµια 
αὐτοῦ πάροικον ὃν TQ] ἁ..1οτρίᾳ, καὶ δου.]ώσου- 
σιν αὐτὸ, καὶ παραδώσουσι abcó"* καὶ κακὼ- 
σουσι ἔτη τετρακόσια. 


Kal τὺ ἔθνος ᾧ ἑὰν δυυλεύσωσι, γριῶ ἐἑτὼ., 
εἶπεν ὁ θεές. 

Ἐκεῖνοι πράγµατα βλάσφημα ποιοῦντες οὖχ ἑ- 
φρόντιζον, xat τούτῳ ῥήματα β)ασφημίας ἑνεχάλουν " 
xai προσέχειτο αὐτοῖς πανταχοῦ Μωσῆς ' ἐπειδὴ τὰ 
τοῦ 805, ὡς σφόδρα αὐτοῖς, ὡς τὰ Μωσέως ἔμελεν 
ἁλλ᾽ οὗτος 96 ix προο:µίων τὴν δόξαν αὐτῶν διαιρεῖ *t, 
xai κατασχευάζει ὅτι οὔτε ὁ ναὺς , οὔτε τὰ ἔθη ἔστι 
τι, χαὶ ὅτι 0) περιέσονται τοῦ χηρύγµατος, xal ὅτι 
ἐξ ἁμηχάνων ὁ θεὺς εὐμήχανα χατασκχενάζει. Ὅρα 
γοῦν διὰ τούτων ὑφαινομένην ὁημηγορίαν αὐτῶν, ὅτι 


Varie lectiones et nota. 


" χατῴχησιν ἓν Χαῤῥᾶν, est in vulgato. '' [n vulgato, µετῴχισεν αὐτὸν εἰς τὴν γῆν ταύτην. 
apographo | est, xai τὸ απέρµα αὐτοῦ, el ita repetitur in scholio sequenti. 
99 ἔμελλεν, erat, et ἀλλ οὕζως. — *! Tor. διαίἰρει. 


4 V Et nondedit ilii hereditatem in ca, nec passum pedis. 


t«lgato 


ego statuam... 8 Locus corruptus ei muliilus. 


πα ln 
7* [εί tres dictiones non sunt in 


e V, filium. {ας de gente, cui servierint, 


(05 


EXPOSITIO IN ACTA APOSFOLORUM., — CAP. VIT. 


C06 


πολλῃ: ἀπολαύσαντες ἀεὶ φιλανθρωπίας, τοῖς ἕναν- À bus οἱ arduis admodum facilia atque exredita effi- 


εἷοις τὸν εὐεργέτην ἡμείψαντο, xal ὅτι ἀδυνάτοις ἔπι- 
χειροῦσι. Δείχνυσι δὲ xal τὴν ἐπαγγελίαν πρὺ τοῦ 
τόπου γεγενηµένην, πρ) τῆς περιτομῆς, πρὸ τῆς θυ- 
σίας. πρὸ τοῦ ναοῦ * xa ὅτι οὐ χατ’ ἀξίαν ** οὗτοι 
ἔλαβον, οὐδὲ περιτομὴν, οὐδὲ vópov* ἀλλὰ τῆς ὑπ- 
'ε οὓς µόνον ὁ μισθὸς fv fj γη. xal οὐδὲ περιτομῆς 
δοθείσης, ἡ ἐπαγγελία πληροῦται, xal ὅτι τύποι 
ἦσαν. Καλῶς δὲ ἀρχόμενος, θεὸν τῆς ὄδξης καλεῖ : 
Ἐπειδῇ τοὺς ἀτίμρος ἑνδόξους πεποίηχε, Λέγει δὲ 
ὅτι xal ναὺς υὐκ fjv, χαὶ θείας ὄψεως Ἱξίωτο ὁ 
λθραὰμ, xal προγόνους 9 Πέρσας clyz, καὶ ἓν ἀλλο- 
τρίᾳ γῇ v. "Opa δὲ πῶς ἀπάγει αὐτοὺς τῶν σωµα- 
τικῶν, καὶ τέως ἀπὸ τοῦ τόπου * ἐπειδὴ xal περὶ τοῦ 
«όπου ὁ λόγος fjv. Ei δὲ δόξης ἐστὶ θ:ὺς 6 θεὺς, οὗ 


ἐεῖται τῆς περ) ὑμῶν δόξη: τῆς διὰ τοῦ νχοῦ. Αὐτὸς D autem : 


γάρ ἐστιν ἡ τῆς δόξης xal πάντων τῶν ἀγαθῶν vr vf. 
Ἔξελθε ix τῆς γῆς σον xat ix τῖς συγγενείας σου. 
IIoc ἡ Γραφή φησιν ὅτι ὁ πατὴο τοῦ ᾿Αθραὰμ t0£- 
λησεν ἐξελθεῖν; Ενταῦθα δὲ λέγει, ὅτι τῷ ᾽Αθραὰμ 
ἑῤῥέθη, Ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου * ἐντεῦθεν µανθάνο- 
μεν, ὅτι ἀπὸ τῆς ὄψεως τοῦ ** τῆς γεγενηµένης πρὸς 
Αθραὰμ, ἀπ᾿ ἑχείνης ἐχινήθη χαὶ ἠθέλησεν ἐξελθεῖν 
ὁ Πατὶρ αὐτοῦ. Δείκνυσι δὲ διὰ τούτων , ὅτι οὗτοι οὐχ 
t'ai τέχνα τοῦ ᾿Αδραάμ ' ἐκεῖνος γὰρ εὖπε.θῆς ἣν 
χα-αλιπὼν xai πατρίδα καὶ συΥγενεῖς, οὗτοι δὲ ἀπει- 
θεῖς. Καὶ οὖχ ἔδωχεν αὐτῷ κληρονοµίαν οὐδὲ βῆμα 
πο)ός. "Opa πῶς αὑτοὺς ἀνάγει ἀπὸ τῆς γῆς. Διὰ τί 
οὐχ ἔδωχεν; Οτι τόπος fv ἑτέρας γῆς, xal ἐπηγγεί- 


λατο δοῦναι αὐτῷ. 'Upd; ὅτι οὐχ ἁπλῶς πάλιν ἀνα- C 
λαμθάνει; Οὐς, ἔδωχε, φησὶν ' ἀλλ᾽, ἐπηγγείλατο. El 


δὲ πάροιχος xol παρεπίδηµος xoi μετ ὀλίγον ἆνα- 
λύειν µέλλων, πῶς κατέχει» Ἠδύνατο: Σώζεται ἄρα 
καὶ χλγρονοµία τῷ ᾿Αόραὰμ διὰ τοῦ σπέρματος αὖ- 
τοῦ, ὃ ἔστι Χριστὸς, ὅτε χαὶ συµμθασιλεύσουσιν αὐτῷ 
οἱ ἅγιοι χατὰ τὸ γεγραμμµένον’ Ὅταν ἔλθῃ ἓν τῇ 608m 
tou Πατρὸς αὐτοῦ πάντων τῶν ἐθνῶν βασιλεύων, Καὶ 
τ) σπέρµα αὑτοῦ μετ αὐτὸν, οὐχ ὄντος αὐτῷ τέχνου, 
Ηάλιν τὸ δυνατὸν αἰνίττεται τοῦ θ:ον * τὸ EE ἁμηχά- 
vtov πουιεῖν. Thv γὰρ &v Περσαίδι xat τοσοῦτον ἁπ- 
έχοντα Κύριον τῆς Παλαιδτίνης ἔφησε ποιῄσειν. 
Πρλλὴ δὲ ἐνταῦθα δείχνυται, καὶ τοῦ θεοῦ φιλανθρω- 
tíz, καὶ fj τοῦ ᾽Αθραλμ πίστις. Τὸ γὰρ, Οὖὐχ ὄντος 
αὐτῷ τέχνου, δείχνυσι τὴν ὑπαχοὴν xal τὴν πίστιν * 
xilvot τὰ γινόμενα τοὐναντίον ἔπειθεν ὑπολαμδά- 
νειν μετὰ γὰρ τὸ ἐλθεῖν οὐκ εἶχε βῆμα ποδός ' ἀλλ 
οὐδὰ πάλιν εἶχεν. Ἐλάλησε 65 αὐτῷ. 8:56, ὅτι ἔσται 
15 σπέρμα αὐτοῦ πάροικον ἐν Υῇ ἀλλοτρίᾳ, "Opa πρὸ 
πήσων ἑτῶν fj ἑπαγγελία χαὶ ὁ τῆς ἐπαγγελίας τρ΄- 
Φος, χαὶ οὐδαμοῦ θυσία, χαὶ οὐδαμοῦ περιτομή. Δε(- 
λνυσι δὲ διὰ τούτων, πῶς ὁ θεὸς ὑφίει τοὺς Ἴσραη- 
)ivag πάσχειν χακῶς * χαϊΐτοι οὐδὲν ἔχων αὐτοῖς ἐγ- 
χαλεῖν. Καὶ δουλώσουσιν αὐτὸ xal παραδώτούσιν 
αὑτὸ, xal χαχώσουσιν αὐτὸ ἔτη τετρακόσια. 02 pá- 
giat τοῖς ἐνταῦθα τὰ ἐν τῇ Ἐξόδῳ γεγραμμένα. 
Ἐγεὶ γὰρ εἴρηται, μετὰ υλ΄ ἔτη ἐξτλθεν ἡ δύναµις 


γατὶῷ lectio 


cere. Nota enim per hzc ipsa eoncionem pertexi : 
nempe, quod magna semper humanitate usi con- 
ιρλ] bencfactorem compensarint : el. quod ea, 
qua fieri non possint, aggrediantur. O:tendit autem 
promissionem quoque factam esse antequam locus 


'jlle, antequam circumcisio, antequam sacrificium, 


antequam templum esset : et hos non quod me- 
ruissent, accepisse neque circumcisionem, neque 
legem : sed obedientizte dumtaxat mercedem fuisse 
terram : ac ne circumcisione quidam data promis- 
sionem inipletam ac przstitam fuisse, sed illas res 
futurorum et eorum qua postea acciderunt. fuisse 
figuras. Pulchre autem in. principio Deum glorize 
vocat, quoniam  ignuminiosos claros fecit. Dicit 
ei templum non fuisse, et Abrahamum 
dignum judicatum esse, qui Deum videret : et ma- 
jores ejus fuisse Persas, et ipsum in terra aliena 
fuisse versatum, Ac vide, ut eos a. corporeis abdu- 
cat, eL in primis a loco, quandoquidem etiam de 
loco sermo eral. Quod si glorie Deus est Dcus, 
non opus habet, uta vobis gloriam per templum con- 
sequatur. Ipse est enim glorizx et omnium bonorum 
fons.Relinque patriam tuam οἱ cognatos tuos. Qui fit, 
ut Scriptura dicat, patrem Abrahami voluisse egredi 
extra patriam suam ? Hie vero dicit, ad Abrahamum 
dictum esse, Egredere extra patriam tuam ? Hinc do- 
cemur, a visione illa Dei qua contigit Abrahamo, nio. 
tum fuisse patrem ejus, ac voluisse exire, Per hsec 
autem ostendit hos non esse sobolem Abraliami. Nam 
ille diclo audiens erat, cum et patriam et cogpa- 
tos relinqueret : hi vero inobedientes. Ac non dedit 
ei inea jure hxreditario vel vestigium pedis. Vide, 
ut subducat eos a terra. Quare non dedit? quia fi- 
gura erat illa alterius terrz.. Ac pollicitus est, se 


.ei daturum esse. Videsne eum non simpliciter ac 


Bine causa rursus repetere? Non dedit, inquit, sed 
pollicitus .est. Idcirco non dedit : quoniam se il- 
lam ei possidendam daturum esse pollicitus est. 
Quod si inquilinus et advena et paulo post reni- 
graturus erat, quomodo obtinere ac possidere po- 
terat? Servatur igitur etiam hareditas Abrahamo 
per sobolem ejus, qui est Christus : quin etiam 
una cum illo regnaturi sunt sancli, prout scripLtuin 


D est, cum venerit in gloria Patris sui omnium geu- 


tium Rex. Posterisque ejus post illum, cum sobolem 
non haberet. Rursus divinam innuit potentiam: 
nempe illum ex difficilibus facilia efficere posse. 
Nam eum qui erat. in Perside, ac tanto locorum 
intervallo distabat, dominum Palzstinz se factu- 
rum esse dixit. G1 Magna autem hic demonstra- 
tur et humanitas Dei, et fides Abrahami : nam il- 
lud : Cum sobolem non haberet, obedientiam osten- 
dit ac dcm, quanquam ea, quai flebant, ul con- 
trarium existimaret, eum addueebant. Nam postca- 
quam ven:t, non habuit passum pedis. Ας ne rursus 


"es et nola. 


'"'otx ἁταξία, erat, Ὁ πρὸ vlysoe crat... 8 Λείπει ἴσ. 0co7. 


607 


THEOPHYLACTI DULGARI E ARCHIEP., 


(03 


quidem habuit. Locutus est autem ita Deus, fore, A Κυρίου Ex γῆς Αἰγύπτου" ἐνταῦθα 6t , μετὰ v', Φηςίν. 


ut posteri ejus inquilini essent in regione alieno. 
Vide ante quot annos facta promissio sil, eL pro- 
missionis modus, ac nusquam sacri(icium, et nus- 
quam circumcisio. Ostendit autem per hzc, quo- 
modo Deus permitteret Israelitas affligi et àncom- 
modis affici, quanquam nihil haberet, quod els 
crimini daret. Et ab alienigenis in. servitulem redi- 
gerentur ac tradendi essent, incommodisque et in- 
juris afficiendi annos quadringentos. Non pugnant 
cum iis que bie dicuntur, illa qux scripta sunt 
in Exodo. illic enim dictum est : post annos 430 
exivit exercitus Domini de terra Aigypti, bic au- 
tem, post 400, ait. Sed credere oportet, non dictum 
fuisse, completis annis 400, «exivisse: sed post 


Αλλά πιστεῦσαι 5 δεῖ, ὅτι οὐχ ἑῤῥέθη , ὡς πληρω- 
θέντων τῶν v' ἑτῶν ἐξτλθον * ἁλλά μετὰ υ ἔτη. ὅπερ 
ἐμφαίνει καὶ τὰ λ’ ᾿Αδραὰμ ἀπὸ os' ἔτους ἕως Éxa- 
τὸν, ἕτη χε’, Ἰσαὰκ ἔτη Εξ, Ἰαχὼθ ἔτη ἐννενήχοντα 
Év, Ἰωσὴφ ἔτη ρι, ἓν Λἰγύπτῳ Er, ϱρμδ , ὁμοῦ ἔτη 
υλ’. Φπαὶ δὲ, καὶ καχώσουσιν αὑτὺ ἔτη τετραχήσια, 
xal μετὰ ταῦτα Ob ἑλεύσονται xal λατρεύσουσέ pot, 
τοῦ, μετὰ ταῦτα, ἐν τεῖς λ’ ἔτεσι σηµαινοµένου xal τὸ 
ἔθνος, ᾧ ἐὰν δουλεύσωσι, χρινῶ ἑχὼ, εἶπεν ὁ θεές. 
0ὐδὲ οἱ κακοῦντες αὐτοὺς ἀτιμωρητὶ ταῦτα ἐποίουν. 
Καὶ γὰρ πικρὰν χαὶ βαρεῖαν ὑπέμενον τὴν δουλείαν - 
οὐ γὰρ ὡς δούλοις, ἁλλ ὡς ἐχθροῖς xal προλεμίοις 
ἐχοῶντο. 


onnos 400, quod significat etiam illos 20 Abrahami 
ab 75 anno usque ad 100 anni 25, Isaaci anni 60, Jacobi anni 91, Josephi anni 110. In 


JEgypto ann 


144, simul omnino anni 450. Ait autem, Inconimodisque et injuriis afficient illos annos quadringen- 


tas : 


ac postea venient el coleni me: ut, postea, signiflcetur per illos triginta annos. Àc de gente 
cui servierint, ego *tatuam, dicit Deus. Ne illi quidem, qui 


eos incommodis et injuriis  afficiebant, 


impune hac faciebant. Etenim acerba ac gravi servitule premebantur. Non enim ut servos, sed ut 


inimicos et hostes eos tractabant. 


Atque posthec| egredientur , et colent me in loco B. Kal μετὰ ταῦτα ἑξελεύσογται xal Aavpevcovcl 


hoc. 

VrRs. 8. Et dedit ei testamentum circumcisionis, 
et sic genuil Isaacum, et circumcidit eum die octavo : 
et Isaacus Jacobum : et Jacobus duodecim patriar- 
chas. 

Τεβ». 9. Et patriarchae invidia stimulante Jose- 
phum vendiderunt in Egyptum. Et aderat illi Deus. 


Vzns. 10. Et eripit eum ex omnibus afflictionibus 
ejus : ac dedit ei gratiam εἰ sapientiam apud Pha- 
raonem regem ;Egypii adeo, ut praficeret eum. £gy- 
pto totique domui suc. 


Vgns. 11. Invasit autem fames totam /Egyptiiacam 
regionem et Chananeam, εἰ afflictio magna : εἰ non 
poterant. nosiri majores sibi cibaria nancisci. 

VgnRs. 12. Cum audisset autem. Jacobus. [rumen- 
ium. esse. in. "Egypto, eo. majores nostros primum 
emisit. 

62 Vens. 15. Et cum iterum. illo missi essent, 
agnitus est. Josephus .a fratribus. suis, εἰ innotuit 
Josephi genus Pharaoni. 

Vgns. 14. Misit itaque Josephus qui accerserent 
patrem suum Jacobum οί omnem cognationem ad 
capita hominum ceptuaginta quinque. 

Vens. 15. Descendit autem Jacobus in Agyptum, 
et moriuus esl ipse et mgjores nostri. 

Vgns. 16. Et transpóriati sunt in Sichem, positi- 


[iot ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ. 

Καὶ ἔδωχεν αὐτῷ διαθήχην περιτοµῆς, xal 
οὕτως ** ἐγέγγησε τὸν Ἰσαὰκ, xal περιέτεµεν 
αὐτὸν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ὀ)δόῃ' καὶ Ισαὰκ τὸ ἹἸακδέ, 
καὶ ὁ Ἰακὼό τοὺς δώδεκα παεριάρχας. 

Καὶ οἱ πατριάρχαι ὅηώσαντες τὸν ocio 
ἀπέδογτο εἰς Αἴγυπτον' καὶ ἦν ὁ θεὸς μετ aó- 
τοῦ. 

Καὶ ἐξεί.Ἱετο αὐτὸν éx πασῶν τῶν ϐ.1{ψεων 
αὐτοῦ, xal ἔδωκε» αὐτῷ χάρι’ xal σοφίαν 
ἑναντίον Φαραὼ βασιλέως Αἰγύπτου, xal κατ- 
έστησεν αὐτὸν ἡγούμενον ἐπ᾽ Αἴγυατον καὶ 6Aov 
τὸν οἶκον αὑτοῦ. 

ΤΗ.10ε δὲ .Ίιμὸς ἐφ᾽ OAnv τὴν γῆν Αἰγύπτου, 
καὶ Χαναὰν, καὶ θ.1ίψις μετά η, καὶ οὐχ εὕρισχον 
«χορτάσµατα οἱ πατέρες ἡμῶν. 

᾽Αχούσας δὲ ᾿]αχκὼδ ὄντα σῖτον Ὁῖ ὃν Αἱγύατῳ, 
ἑξαπέστει.ῖε τοὺς πατέρας ἡμῶν πρῶτον. 


Καὶ ér τῷ δευτἐέρῳ ἀνεγγωρίσθη Ἱωσὴφ toic 
ἀδελφοῖς αὐτοῦ, καὶ φαγερὸν ὀγέγετο τῷ Φαραὼ 
τὸ γένος τοῦ Ιωσήφ. 

Ἀποστείάας δὲ Ιωσὴφ µετεκα.έσατο τὸν xa- 
τέρα αὐτοῦ ἸἹακὼδ, xal πᾶσαν τὴν συγ]ένειαΥ 
ἐν »υχαῖς ἑθδομήκογτα πέντε. 

Κατέέη δὲ ᾿Ιακὼδ εἰς Alrvator, καὶ ἑτελεύ- 
τησε»ν αὐτὸς xal οἱ πατέρες ἡμῶν. 

δ Καὶ µετετέθησαν elc Συχέμ' xal ἐτέθησαν àv 


que in monumento, quod emerat Abraham pretio D τῷ µνἡµαει, ᾧ ὠνήσατο A6paóp τιμῆς ἀργυρίου 


argenti α filiis Emoris filii Sichemi. 

Posteris quas promiserat, majoribus incommoda 
concedit. Porro lege idcirco cautum est, ut. patres 
preputium circuinciderent : quia Abrabam deterra 


παρὰ τῶν vlov 'Euóp tov. Συχέμ. 

Τοὺς 87’ ὕστερον τὰ ἐπηγγελμένα, προτέροις τὰ 
xaxà συ (χωρεῖ. Περιτέμνεσθαι δὲ τὴν ἀχροθυστίαν 
διὰ τοῦτο τοῖς πατράσι νενοµοθέτηται’ ἐπειδὴ ὁ 


Varia lectiones et nota. 


55 ἀλλ ἀπιστῆσαι, erat. 


85 [n vulgato est, οὗτος. 9" In vulgato est, οἶτα. ** [n vulgato hic prapo- 


mitur, καὶ. ** ]n nonnullis excusis. exemplaribus scribitur, Ἔμμορ. In sequenti. scholio. scribitur Ἐμωρ. 


99* fg... τοῖς. 





609 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. VII. 


- 


6:0 


'A6paip ix τῆς Χαλδαίων ἀπῆρε. Χαλδαίοις δὲ A Chaldzorum profectus est. Chaldeis autem patriis . 


ἑπετέτρακτο χατὰ τὰ mátpik σφων ἤθη, χαθὰ δὴ 
καὶ Μέδοις xai Πέρσαις µητράσι xoi ἀδελφαῖς ἐπι- 
µίγνυσθαι, ταύτης ἕνεχα τῆς αἰτίας περιτέμνεται 
τὴν aápxa τῆς ** ἀχρρθυστίας, τῇ οἰχειότητι τῆς 
σαρχὺς ἁποταττόμενος, xal τοὺς τῆς συγγενείας 
ἀθεμίτους ἀρνούμενος γάμους. "Άλλοι δὲ φασι διὰ 
τοῦτο προστετάχθαι τῷ ᾿Αθραὰμ xal τοῖς ἐξ αὐτοῦ 
τὴν περιτομὴν, ἵνα δΏλον εἴη, ὡς ἐξ αὐτῶν ἔσται ὁ 
Ἀριστὸς τὸ χατὰ σάρχα. Γινώσχομεν yàp ὡς iv 
σαρχὶ περιτομὴ, τυπικῶς γινοµένη τὸ πα]αιὸν, εἰ - 
Χόνα ἐπεῖχε τοῦ σωτηρίου βαπτίσματος, διὰ τῖς 
ἀποθολῆς τῆς ἀχροθυστίας, τὴν ἄρνησιν δηλοῦσα τῆς 
χατὰ σάρχα γενέσεως. Καὶ υἱοὺς πο.οῦσα τοὺς περι- 
τεµνοµένους Θεοῦ. Καὶ περιέτεµεν αὐτὸν τῇ ἡμέρᾳ 
τῇ ὀγδόῃ. "Ev πρὠτοις Ἰσαὰκ τῇ ὀγδόῃ περιτέµνεται 
Juépa* ὅθεν xat ol Ἰουδαῖοι” ὁ δὲ Ἱσμαλλ cy! ἔνιαν- 
τῶν ὑπάρχων * διὰ τοῦτο xal οἱ ἐξ αὐτοῦ Ἰσμαηλῖται 
οὕτω περιτἐµνονται, ὡς Ἰώσηπός φησι. ᾽Απέδογντο 
εἰς Αἴγυπτον. 0Οὐδὲν ἔχοντες ἐγχαλεῖν τῷ ἁδελφῷ, 
ἀλλ᾽ ἑλθόντα ἐπὶ τροφην τὴν αὐτῶν, κακῶς διέθη- 
xav, xal oüx εἰδύτες, οὗτοι συνέπραττον τῇ mpo- 
φητείᾷ, χαὶ σωττρίας αἴτιοι xal ἄχοντες, εἰ xo 
μετὰ πολλοὺς πειρασμοὺς, αὐτῷ Ὑεγονότες εἰς ἑαν- 
τοὺς μέγα δέος, χα) οὗ φορητὴν αἰσχύνην περιέτρε- 
φαν’ εἰ καὶ Ἰωσὴφ ἀμνησικάχως φέρων, οὐδὲν δεινὸν 
εἰς αὐτοὺς ἐξειργάσατο, ἀλλὰ καὶ λιµώττοντας ἕθρᾶ- 
Φε χα) γνωρίµους τῷ Φαραὼ κατέστησε. Καὶ ἐτε- 
λεύτησεν αὐτὸς καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν xal µετετέ- 
ὔτσαν εἰς Συχέμ ecl; Συχὲμ ἐτάφησαν οἱ π.ρὶ τὸν 
᾿λθραὰμ xai οἱ πατριάρχαι, τις ἐκαλεῖτο τάχα 
Σύχημα. Αὐτὸς yàp ὠνήσατο παρὰ Ἐμμὸρ ὁ 
Αθραὰμ, ἵνα θάψῃ &xel Σἆῤῥαν. Καὶ ἑτέθησαν ἐν 
τῷ µνἡματι. Τουτο εἰπὼν, δξίχνυσι ὅτι οὐδὲ µέχρι 
ταφΏς Υέγονε κύριος ὁ Αθραάμ. 


eorum moribus, quemadmodum nimirum etiam 
Medis ac Persis, permissum erat, ut cum matribus 
εἰ sororibus connubio jungerentur : ob hanc causam 
circeumcidebat carnem praeputii, quod propinqui- 
tati atque conjunctioni carnis renuntiaret, et illici- 
tas cognatarum nuptias renueret ac recusaret. 
Alii antem dicunt, ideirco Abrahamo posterisque 
ejus injunctam et mandatam esse circumcisionem, 
ut planum fieret Christum ex jllis, quod attinet 
3d carnem, esse nasciturum. Scimus enim eam, 
qui? antiquitus per figuram fleri solebat, in carne 
circumcisionem, imaginem in sese habuisse salu- 
taris baptismatis, per abjectionem et amissionem 
praputii recusationem declarans carnalis originis 
el naturz, et filios Dei εΠῖοιοπο eos, qui circeum- 
ciduntur. Et circumcidit eum die octavo. In primis 
]saac cireumciditur die octavo : unde etiam Judei : 
Ismael autem. cuim natus essel annos tredecim, id- 
circo. etiam qui ab illo orti sunt lsmaelitz, ita 
circumciduntur, ul. inquit Josephus. Vendiderunt 
in Egyptum. Cum nibil haberent, quod crimini 
darent fratri : sed, cum venisset ut eos cibo juva- 
ret, male de eo statuerunt : ac nescientes isti pro- 
p'*etiam adjuvabant, ac salutis ei facti auctores 
e iam inviti, elsi post multas tentationes, quie iili 
acciderunt, in scipsos imnagnum metum et intol.- 
randum pudorem converterunt ; quanquam Jose- 
plus injuriam «dissimulans, non solum nullo in- 
conuinodo eos affecit, verum etiam fame lal,orantes 
aluit, ac Pharaoni notos efTecit. Et mortuus est ipse 
εἰ majores nostri, et transpourtati sunt in Sichem. 
In Sichem sepultus est Abrabam ct patriarchz : quie 
forsitan Sycema vocabatur. Ipse enim Abraham 
emerat ab Emore, ut illic Sarram sepeliret. Positi- 


que in monimento. Hoc dicto ostendit, Abrabamum ne sepuliura quidem tenus terre dominum fuisse- 


Καθὼς δὲ Eyyi zer ὁ χρόνος τῆς ἐπαγγε.ίας ἧς 
ὤμοσεγν ὁ θεὸς τῷ ᾿Λλθραὰμ, ηύξησεν ὁ «αὺς xal 
àxAn0Ur0n ἐν Αἱγύπτφ. 

Αχρι * οὗ ἀνέστη βασιλεὺς ἕτερος, ὃς οὐκ 
{δει τὸν Ιωσήφ. 

Οὗτος κατασοφισάµενος τὸ γένος ἡμῶν, ἑκά- 
χωσε τοὺς πατέρας ἡμῶν, τοῦ zou ἔχθετα τὰ 
βρέρη αὐτῶν, εἰς τὸ μὴ ζωογονεῖσθαι. 


'Er ᾧ καιρῷ ἐγεγνήθη Μωῦσῆς, xal ἦν ἀστεῖος 
τῷ 0so, ὃς árscpdzn µῆνας τρεῖς ἐν τῷ olxq τοῦ 
πατρὸς αὑτου **. 

Εκτεθέντα δὲ αὐτὸν ἀνείλετο ** ἡ θυγάτηρ 
Φαραὰ, xal ἀνεθρέψιατο αὐτὸν ἑαυτῇ εἰς υἱόν. 

Καὶ ἐπαιδεύθη Μωῦσῆς πἀσῃ ** σοφίᾳ Αἰγυ- 
Δτίων * ἦν δὲ δυγωτὸς ἐν Aóyoic καὶ Epyotc. 


Ὡς δὲ ἐπ.]ηροῦτο αὐτῷ τεσσαρακονταετὴς 03 
χρόνος, ἀγέδη ἐπὶ τὴν καρδίαν αὐτοῦ ἐπισκέψα 
σθαι τοὺς dóeAgobc αὐτοῦ τοὺς υἱοὺς Ἱσραή.1. 


60 Vrns. 17. Ut autem appropinquabat tempus pro- 
niissionis, quam Deus jurejurando firmaverat. Abra- 
hamo, crevit populus ac multiplicatus est in A gypto. 

Vrns. 18. Quoad alius exortus est. rez, qui non 
noterut Josephum. 

Vxns. 19. 15 nostre genti imponens b et illudeus 
«sque adeo vexavit majores nostros. εἰ offixit, ul 


D cogerentur. suarum mulierum. partus. exponere, ne 


vivi remanerent i. 

Vgns. 20. Qua tempestate natus est. Moyses, εἰ 
erat Deo gralus el acceptus : qui nutritus est in domo 
patris sui menses tres. 

Vrns. 21. Eapositum. autem eum. sustulit. filia 
Pharaonis. 

Vgns. 22. Et educavit eum sibi pro filio, et in. 
slitulus est Moyses omni sapientia atque doctrina 
4Egyptiorum : ac potens erat dic!is et factis. 

V&ns. 95. Ut autem complebaiur ei tempus anno- 
rum quadraginta, venil ei in mentem invisere fratres 
suos filios Israelis. 


Varie lectiones et note. 


." Τοῖς, erat. " ἄχρις, est in. vulgatis. —.** αὑτοῦ, non. est in vulgato. * In vulgato hoc loco repetitur, 
αὐτὸν, sed redundare videtur. — ** Hic in vulgato adjicitur articulus, τῃ. ** Invulgato est, τεσσαρακονταέτης. 


h V, circumveniens genus nostrum. 


| V. πε tíitificarentur. 


Jr 


Vgns. 21. Et conspicatus quemdam injuria affici, A 


defendit. eum, ac percusso /Egyptio vindicavil eum, 
qui opprimebatur. 


Vrns. 95, Putabat autem fratres. suos intelligere, 
Deui eis per suam mqnum dare. salutem. Sed illi 
non intellexerunt. 


VgRs. 260. Postero die intervenit illis pugnantitus 
et pacem inter eos. conciliare conabatur his verbis : 
Viri, fratres estis vos: cur. alter alterum injuria 
afficitis ? 

Vrgns, 27. At is, qui proximum injuste ledebut 
summovit eum dicens : Quis te. pretorem et. judicem 
conslituit super nos ? 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


513 

Kal ἰδών» τινα ἁἀδικούμενον, ἠμύνατο, xal 
ἐποίησεν ἑκδίχησιν τῷ xatraaxcrovjéro, πατάξας 
τὸν Αἰύπτιογ. 


Ἑγόμιζε δὲ σιυγιέγαι τοὺς ἀξεῖςοὺς αὐτοῦ, 
ὅτι ὁ θεὸς διὰ γειρὸς αὐτοῦ δίδωσιν αὐτοῖς σω- 
tnplav* οἱ δὲ οὐ συνγηκαν. 


ΤΗ τε ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ ὤρθη αὐτοῖς uaxopérotc, 
κιὶ cvriüAacer αὐτοὺς εἰς εἰρι γην. εἰπών * "Av- 
δρες, dóeAgol ἐστε ὑμεῖς ' iva τί ἀδιχεῖτε ἀ 1.λή - 
Aove ; 

'O δὲ ἁδικῶν τὸν aJ4mclor, ἁπώσατο αὐτὸν 
εἰπών * Τίς σε κατέστησε» ἄρχογτα xai δικαστὴν 
ép" ἡμῶν **; 


Vrns. 38, Numquid interficere me vis, quemad- Ὁ Mh ἀνελεῖν µε σὺ θά1εις, ὃν τόπον drsilec 


modum heri gyptium inter[ecisti ? 


Hoc quod dicit, appropinquabat tempus pro- 
niissionis, indicat eos ne in quadringentis quidem 
illis annis crevisse: sed finem appropinquaturum 
esse. Nam Jam in /Egypto przeterierant anni plures 
quam quadringenti. Crescebat autem. populus et 
multiplicabatur in ZEgypto. Si illud, quod Josepho 
contigit, est mirabile, ut nimirum a fratribus 
venderetur, et venditus illos servaret : hoc mira- 
bilius est, quod rex alebat illum qui erat ejus im- 
perium eversurus ; qui tollendus erat ab illo, a quo 
capitis condemnatus er:tc, erudiebatur et educaba- 
tur ad evertendum eum, a quo cducabatur. Cx- 


χθές τὸν Alyüizrior ; 

Τὸ, Άγγιζεν ὁ χρόνος τῆς ἑπαγγελίας, τοῦτο Év- 
δειχτικόν ἐστιν, ὅτι οὐδὲ Ev τοῖς τετραχοσίοις ἔτεσιν, 
αὐτοὺς αὖξει. ἄλλ ὅτι ἔμελλεν ἐγγίνειν τὸ τέλος. 
Καΐτοι ἤδη v' ἔτη fjv παρελθόντα ἐν Λἰγύπτῳ, καὶ 
πλείονα. Πὔξησε δὲ ὁ λαὸς xal ἐπληθύνετο ἓν Αἰγύ- 
πτῳ. El; *' ἐχεῖνο τὸ) τοῦ Ἰωολφ θαυμαστὸν, ὅτι 
óm' ἁδελφῶν ἐπράθη xai ἔσωσεν ὁ πραθεὶς, τοῦτο 
θαυμασιώτερον, ὅτι βασιλεὺς ἔτρεφεν αὐτὸν τὸν 
μέλλοντα καθαιρήσειν αὐτοῦ τὴν ἀρχήν. 'O µέλκων 
ἀναιρεῖσθαι ὑπὸ τοῦ χαταφηφισαµένου αὐτοῦ θάνα» 
τον, ἐπαιδεύετο xal ἑτρέφετο ἐπὶ χαθαιρέσει τοῦ 
τρέφοντος. Τὸ δὲ τὸ ποιεῖν ἑχείνου *^ ἔχθετα τὰ 


terum quod dicit, ut cogeret. illos exponere infan- C βρέφη εἰς τὸ μὴ ζωογονεῖσθαι, αἰνίττεται ὡς μὴ 


tes ne remanerent in. vita, innuit illum palam in- 
fantes tollere noluisse. Ac vide, quibus rebus dia- 
bolus coua5stur evertere Dei promissionem, per 
hiec. eam crevisse. Malis et incommodis 4 Is- 
rael afficiebatur 1, sed crescebat et multiplicabatur. 
Nam idcirco Moyses etiam in domum regiam reci- 
pitur et educatur, et instituitur ac rursus in exei- 
lium agitur : sed in exsilio dignus judicatur cui illa 
visio contingat, ac populi moderatio atque ducatus 
ei mandatur : sic etiam efficit ut. venditus servus 
regnarct, ubi serviebat. Porro, quod dicit ἀστεῖος, 
id sonat, urbanus, ponitur pro , gratus scu acee- 
ptus *cilicet Deo, Expositum autem eum sustulit 
filia Pharaonis. Genuerant parentes, animadverte- 
rant eum esse ptlebrum. Flos enim gratie prz- 
verterat zetatem * : conspicali autem illius pulchri- 
tudinem, ci pareebant, sed metu edicti absconde- 
runt, Victi sunt, ac metu impellente abjicere in 
animum induxerunt. Atqui edictum nisericordia 
moti eludunt, factaque arca ad. imitationem illius 
quz facta est ea tempestate qua vixit Noe, et invo- 
cato Deo Noe, una cum arca puerum projecerunt 
in flumen, ut et edicto parere viderentur, et 


βονλόμενον φανερῶς τὴν ἀναίρεσιν ποιεῖσθαι τῶν 
βρεφῶν. Καὶ ὅρα ὅτι δι ὧν ὁ διάδολος ἐπεχείρει t" 
ναταλύειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Θεοῦ, διὰ τούτων 
ηῦξετο. "Exaxouto γὰρ ὁ Ἱσραήλ ' ἀλλ᾽ ηὔξετο xai 
ἐπληθύνετο. Διὰ τοντο γὰρ xai Μωσῆς ἐν οἴχῳ βα- 
σιλιχῷ ἀναλαμθάνεται χαὶ ἑχτρέφεται xal παιδεύε- 
ται, καὶ πάλιν φυγαδεύεται" ἁλλ' ἐν τῇ φυγαδεία, 
τῖς ὄψεως ἐχείνης ἀξιοῦται, xal τὴν δηµαγωγίαν 
ἐγχειρίξεται. (Oxo καὶ τὸν πραθέντα δοῦλον ποιεῖ 
βασιλεύεῖν, ἔνθα ἣν ! δοῦλος, τὸ δὲ ἀστεῖος, ἀντὶ τοῦ, 
εὐάρεστος τῷ θεῷ. Ἑγτεθέντα δὲ αὐτὸν ἀνείλετο f 
θυγάτηρ Φαραώ. Ἑγέννησαν οἱ γουεῖς, εἶδον ἔτι 
χαλόν. Προήνθει γὰρ dj χάρις ^ θεασάµενοι δὲ ὅτι 
χαλὸν, ἐφεί]οντο, Φοξούμενοι δὲ «b πρᾶγμα *, ἔχρν- 
qa 4* ἐνιχέθησαν καὶ ὥρμησαν Pac διὰ τὸν φόδον, 
σοφίζονται δὲ τὸ πρᾶγμα, διὰ τὰ σπλάγχνα, xa 
κιέωτὸν ποιησάµενοι πρὸς µίµησιν τῆς γενομένης 
ἐπὶ Νῶε xal τὸν 0:bvy τοῦ Noe ἐπικαλεσάμενοί, 
ἕῤῥιψαν τὸν παῖδα ἐπὶ τοῦ ποταμϱῦ μετὰ τῆς xi- 
θωτοῦ, ἵνα xal δοχῶσι πείθεσθαι τῷ πράγματι”, 
καὶ ἀσφαλίσωνται τὸν παΐῖδα. Καὶ οἱ μὲν ῥίπτουσιν " 
ὁ δὲ θεὺς παραχελεύεται ἀγνοούσῃ τῇ 0Ονγατρὶ Φα- 
pac, ἐξελθεῖν ἐπὶ τὸν mozapóv* ἐξῃλθεν ἀγνοοῦσα, 


Varie lectiones et note. 


** In vulgato est, ἓφ᾽ ἡμᾶς ' ín apographo, ko" ἡμῶν, et à. repetitur in sequenti. scholio. 
»* ἐπιχείρει, erat. 


verlo, 5 τοῦ ποεῖν ἐχείνους, Tc. 
*árvpatt, fc. 


| Vexabatur et affigebatur. [srael. 
graiia. » 


*! Tc. εἰ, et sk 


* &, erat. * 10. πρόσταγμα, hic εἰ infra, * προ- 


k Verbum pro teibo redditum. sonat, « preflorcscebat enim 


613 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. VII. 


6'4 


καὶ εὗρεν ὃ οὐκ ἑνήτει, xal ἑσώθη Μωῦσῆς διὰ A puerum protegerent atque tuerentur. Atque illi 


σνµθόλων τῆς κοινῆς σωτηρίας τῆς Ἐκχλησίας. Ἡ 
γὰρ χιθωτὸς ἀπὸ ξύλου fiv, καὶ ξύλον ἀπὸ ὕδατος, 
xal ὀωττρία τῷ ἁπαγορευθέντι' xal fj ἀναλαθοῦσα, 
οὐκ Ἰρυδαία, ἁλλ' ἐξ ἐθνῶν xal Αἰγυπτία. Καὶ 
ἐπαιδεύθη Μωῦστς πάσῃ σοφίᾳ Αἰγυπτίων. Οὔτε 
Μωῦσῆς, οὔτε οἱ περὶ ἸΑνανίαν xat Δανιλλ ἔμαθον 
ἂν τὴν ξένην παιδείαν, εἰ μὴ ἀνάγκῃ xoi βίᾳ δε- 
σποτῶν. Καὶ yàp ἐν οὐδενὶ αὐτῇ χέχρηντα:’ εἰ 
µήπου εἶποι τις ἔτι χαλὸν fjv μαθεῖν, ποὸὺς τὸ ἀνα- 
τρέφαι τὰς ἑχείνων ἁπάτας. Καὶ ἐποίησεν ἐχδίκησιν 
ó Μωῦσῆς τῷ χαταπονουµένῳ, πατάξας «bv Αἱγύ- 
πτιον. Οὐ θυμῷ εἴξας * οὐδὲ ὀργῇ νιχηθεὶς, ἀνεῖλεν 
ὁ Μωῦσῆς, ζήλῳ δέ. Τὸ δὲ ζήλῳ Θεοῦ γενόµενον, 
xiv φόνος fj, οὐκ ἔστι φόνος. Ὁ γοῦν Φινεὲς δύο ky 
μιᾷ χειρὶ φονεύσας ἤχουσε, xai ἕστη Φινελς xal 
ἐξιλάσατο, val ἑχόπασ:ν fj θραῦσις. "A δὲ ἐποίησε 
Μωυσῆς αἴνιγμα ἣν ἁγνοουμένων πραγμάτων. Τὸ 
γὰρ Ὑινόμενον τοῦτο σημεῖον Tv ὅτι μέλλει ὁ sb 
διὰ Μωῦσέως 5 Αἱγυπτίους ἀποχτενεῖν * , τοὺς δὲ 
Ἱσραηλίτας σώζειν. Ἑνόμιζε δὲ συνιέναι τοὺς ἆλελ- 
φοὺς αὑτοῦ, ὅτι διὰ χειρὸς αὐτοῦ δίδωσιν αὑτοῖς 
σωτηρίαν. Καΐτοι 6 αὐτῶν τῶν ἔργων ἔδείχνυτο ἡ- 
πι,Οστασία. ποίας οὖν συνέσέως χρεία; 'AXX ὅμως 
οὗδ' οὕτω συνίξσαν. Τῇ τε ἐπιούσῃ ὤφθη αὐτοῖς µα- 
χοµένοις, καὶ συνήλασεν αὐτοὺς εἰς εἰρήνην. Ὁ δεί- 
ξας ἐπὶ τοῦ Λἱγυπτίου τὸν θυμὸν, ὅρα πῶς μετ ἐπι- 
ειχείας διαλέγεται' ἄνδρες, ἀδελφοί ἁστε ὑμεῖς, ἵνα 
τί ἀδικεῖτε ἀλλήλους; "Opa δέ τίς σε κατέστησεν 
ἄρχοντα χαὶ διχαστὴν ἐφ᾽ ἡμῶν; Τὰ αὐτὰ ῥήματα ἃ 
πρὸς τὸν Χριστὸν ἔλεγον. Οὕτως ἔθος Ἰουδαίοις, 
ἁδιχεῖν εὐξργετουμένους, 


quidem abjiciunt : Deus autem iünprudeuti (1110 
Pharaonis hortator et. auctor est. ad (umen ex- 
eundi. Exivit rei ignara, et invenit, que non quare- 
bat : ac servatus est Moyses per symbola ac signa 
communis Ecclesie salutis. Etenim arca eraot de 
ligno , et lignum de aqua : atque ita salus contin- 
git desperato : ac qua suscepit non erat Judza, 
sed gentilis et Agyptia. Et institutus est. Moyses 
omni sapien!ia atque doctrina J£gyptiorum. Nequo 
Moyses, neque Ananias et Daniel peregrina disci- 
plina erudiri et institui sustinuissent, nisi necessi- 
tate et vi dominorum cogente. Etenim nulla in re 
ea sunt usi : nisi forte dixerit quis, pulclirum 
fuisse discere ad evertenduim illorum fraudes «t 
imposturas. Αο percusso /Egyptio, vindicavit eum, 
qui opprimebatur. Non cupiditate atque furore 
impulsus, neque ira victus, sed zelo ac studio Dei 
adductus Moyses Agypiium sustulit de medio, 
Porro quz studio Dei fit, etiamsi caedes sit, cedes 
non est. Nom de Plíneeso, qui una manu atque 
ictu duos occidit, dictum est : E stetit Phinees, et 
iram placuit, el cessavit infirmitas el plaga. Caete- 
rum qua fecit Moyses xnigma eiat, et involucrum 
rerum | incognitarum. Nam hoc, quud fiebat, 
signum rei futurz erat, nempe Deum per. Moysen 
Agyptios interfecturum, Israelitas autem esse ser- 
vaturum, Putabat autem intelligere fratres suos, 
Deum eis pet suam manum dare salutem, Atqui 
per ipsa facta przesidium déclarabatur: quz igitur 
intelligentia requirebatur? Verumtamen nme sic 
quidem inte!igebant. Ac. postridie intervenit illis 
pugnantibus et concordiam inter eos conciliare 


conabatur. Vide qua humanitate atque. beniguitate sermocinetur, qui adversus /Egyptium furorein 
osieuderat : G5 Viri, fratres estis vos, eur »lterum injuste leditis? Sed vide :. Quia te praetorem 
et judicem. constituit super nos? KEadem verba, qux ad Christum dicebant. lta mcs est. Judzis, 


ut beneficium accipientes injuria afficiant. 

"Egvye δὲ Μωῦσῆς ἐν τῷ «Ἰόγφ τούτῳ, xal 
ἐγόγετο πἀροικος ἐν γῇ Μαδιὰν, οὗ ἐγέννησεγ' 
υἱοὺς δύο. 

Kul π.Ἱηρωθδέντων àtàv τεσσαράκοντα, ὤφθη 
abtQ ἐν τῇ ἑρήμῳ τοῦ ὄρους Σι’ᾶ ἄγγελος Κυρίου 
ἐν φ.1ογὶ πυρὸς Bárov: 

Ὁ δὲ Μωῦσῆς ἰδὼν ἐθαύμαζε τὸ ὅραμα. Προσ- 
ερχοµένου δὲ αὐτοῦ κατανοῆσαι, ἐγέγετο φωνὴ 
Πυρίου πρὸς αὐτόν * 


Vgns. 29. Fugit autem Moyses ob hoc. dictum et 
factus est peregrinus et inquilinus ! in terra Madian, 
ubi genuit filios duos. 

VxRs. 30. Et expletis anuis quadraginta apparuit 
ei in solitudine montis Sina. angelus Domini in rubo 
ignís flamma conflagrante. 

VEns. 25. (Quod specirum Moyses conspicatus admi- 
ratus esi. Cum autem visendi causa accederet, acci- . 
dit ad eum Domini voz : 


Ἐγὼ ὁ θεὸς τῶ» πατέρων cov, ó 8:0 c Ἀόραὰμ, D — Vens. 52. Ego sum Deus majorum (uorum : Deus 


xal ὁ cóc Ἱσαὰκ , καὶ ó θεὸς "Iuxe6. "Ercpopoc 
δὲ γενόμενος Μωῦὺσῆς, ox ἑτόλμα χωτανοῆσαι. 


Εἶπε δὲ αὑτῷ ὁ Κύριος' Λῦσον τὸ ὑπόδημα τῶν 
ποδῶν σου" ὁ γὰρ τόπος, ἐν ᾧ ἕστηχας Ἱ Τῆ 
ἁγία ἐστιν. 

Ἰδὼν εἶδον τὴν κάχωσι τοῦ Δαοῦ µου, τοῦ 
ἐν ΑΙγύπτῳ, καὶ τοῦ στεγαγμοῦ αὐτῶν ἤκουσα. 


Abrahami , Deus lsaaci, Deus Jucobi. Moyses 
autem tremefactus. animadvertere et intueri non au- 
debat. 

Vrns. 55. Sed Dominus ad eum, Solve, mquit, 
calceos pedum Iuorum : locus enim, in quo consislis, 
terra sancta est. 

Vrns. 24. Vidi, vidi inquam, incommoda εἰ mise- 
rias populi mei, qui est. in /Eggpto: ac. gemitum 


Varie lectiones et not. 
* εἴξας. erat. 5 Μωῦσέα erat. * ἀποκτένειν, Io. ἀποκτείνειν. ! ἕστηκχς. erat, ut in[ra. 


| V. advena. 





615 ! 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


616 


corum audivi. ltaque αά eripiendum et liberan- A Καὶ κατέθην ἐξελέυθαι αὗτεὺς, xal vov δεῦρο, 


dum eos descendi, et nunc veni, mitlam te in 4Egg- 
pium. : . 

Fugit autem Mcoyses. Ac ne hujus quidem fuga 
economiam, id est, providentiam atque disposi- 
tionem Dei exstinxit. Expletis enim, inquit, annis 
quadraginta, visus est ab eo angelus Domini. 
Quando exsul erat : quando non amplius sperabat, 
adeo ut etiam filios duos procrearet. Nota autem 
eum nunc Filium Dei, angelum vocare, quemad- 
modum etiam hominem. Apparet autem ei non in 
templo, sed in solitudine ac loco deserto. Ác ne in 
ipsa quidem solitudine, sed in rubo. Ecce etiam 
dignus judicatus est, qui hanc vocem audiret : Ego, 
inquit, sum Deus patrum taorum : ille magni con- 
silii Angelus, id est nuntius. Solve calceos pedum 
tuorum. Locus enitn, in quo consistis, terra sancta 
est. Locus sanctus erat propter apparilioneimn 
Christi, ac multo. wmirabilior eo luco, qui erat iu 


ἁἀποστε.ῶ σε εἰς AT yvator. 


Ἁλλ᾽ οὐδὲ fj τούτου φυγὴ τὴν οἰχονομίαν ἔσδεσε 
του Θεοῦ. Πληρωβέντων Υὰρ, φησὶν, ἑτῶν p! ὤφθη 
αὐτῷ ἄγγελος Κυρίου’ ὅτε φυγὰς Tv: ὅτε οὐχέτι 
προσεδύκησεν, ὡς καὶ ralzag ποιῖσαι δύο. Σηµείω- 
σαι δὲ, ὅτι νῦν ἄγγελον τὸν Yibv τοῦ Θεοῦ xal, 
χαθάτερ xat ἄνθρωπον. Ἐπιφαίνεται δὲ αὐτῷ οὐκ 
Ev ναῷ, ἁλλ᾽ ἐν τῇ ἐρέμῳ' xal υὐδ' ἐν αὐτῇ τῇ 
ἐρέίμῳ, ἀλλ ἐν τῇ βάτῳ. Ἰδοὺ χαὶ φωνῆς ἠξιώθη, 
Ἐγὼ, φησὶν, ὁ Θθεὸς τῶν πατέρων aov, ὁ μεγάλης 
βουλῆς "Αγγελος. Λῦσον τὸ ὑπέδημα τῶν ποδῶν σου» 
ὁ γὰρ τόπος ἐν (p ἕστηκας, γη ἁγία ἑστίν. Ὁ τόπος ὁ 
ἅγιος τῇ ἐπιφανείᾳ τοῦ Χριστοῦ, xal πολλῷ Oav- 
μασιώτερος τοῦ τόπου, τοῦ ἐν τοῖς ᾽Αγίοις τῶν ἁγίων. 
Ἐχεῖ γὰρ οὐδαμοῦ οὕτως ἐφάνη. Elsa καὶ fj χηδε- 
µονία πολλή. Ἰδὼν γὰρ εἴδον τὴν χάχωσιν τοῦ λαοῦ 
μου. 


Sanctis sanctorum. lilie enim nusquam sie apparuit. Dcinde mulia quoque cura atque sollicitudo 
adhibetur. Vidi enim, vidi inquam, vexationem populi mci. 


VgRs. 55. Hunc Moysen, quem repudiaverunt, cum 
dicerent : Quis tie pr«torei εἰ judicem constituit 
super nos? 


Vens. 36. Ες, inquam, Deus principem ac redem- 
ptorem. misit per manum angeli, qui ei apparuerat 
in rubo. Hic eduxit eos factis prodigiis ac signis. iu 
lerra /£gypto, etin mari Rubro, et in solitudine an 
ngos quadraginta. N 

GG Ύεης. 357. Hic est ille Moyses, qui dixit filiis 
J sraelis Prophetam — excitabit vobis | Dominus 
Deus vester ex. [rairibus vestris sicuti me : eum au- 
dietis m. 

Vgns. 38. Hicest, qui fuit in. congregatione in 
so'itudine cum angelo, qui loquebatur ei in monte 
Sina, el cum majoribus nostris : qui accepit oracula 
Jiva ^, qua daret nobis. 

Vg&s. 39. Cui majores nostri obedire noluerunt : 
sed eum. repulerunt, et animo suo ? versi sunl in 
"Egyptum. 

Vzns. 40. Cum dicerent ad Aaronem. : Fac nobis 
deos qui pracedant nos. Nam Moysi huic, qui 
nos eduxit de ierra. Egypti, nescimus quid. acci- 
derit. 

καθ. 41. Et vitulum [ecerunt. in diebus illis, el 
obtulerunt hostiam simulacro, ac suarum manuum 
operibus deleciabantur. 

Hunc, inquit, Moysen, qui vit» periculum adiit, 
qui ab illis fuerat contemptus, quem aversali erant, 
quem repudiaveramt, cum excitasset Deus iisit 
per manum angeli, qui apparuerat ei in rubo. 
Quem angelum dicit, palam ac manifesto Deum 
viderat ae nominat. Hic est ille Moyses, qui dixit 
filiis Israel, Prophetam excitabit Dominus Dcus 


Τοῦτον τὸν Μωῦση», ὃν ?))priíjcarco εἰπόντες ' 
Τίς σε χατέστησεν ἄρνοντα xal δικαστή» ; 


Τοῦτον ὁ θεὸς ἄρχογτα καὶ Avrpoci|v ἀπέστει- 
εν éw χειρὶ dyyéAov , τοῦ ὀρθέντος acto év 
τῇ dto. Οὗτος éCfirayer abtotc, ποιήσας τό. 
paca xai σηµεία ἐν ri Alyózto *, καὶ éy Ἐρυθρᾷ 
θα.Ιάσσῃ, xal àv τῇ ἐρήμῳ, ἔτη τεσσορἀκοντα. 


C οΟὗτός ἐστι d. Μωῦσῆς, ὁ εἰπὼν τοῖς υἱοῖς 


"Icpa)A* Προφήτη» ἀγαστήσει ὑμῖν Κύριος ὁ 
θεὺς ἡμῶν * àx τῶν ἀδε.1ᾳῶν ὑμῶν ὡς ἐμᾶ '*. 


Οὗὕτός ἑστε' ἑ γενάµενος ἐν τῇ Εκκ.λησίᾳ ἐν 
τῇ ἐρήμῳ μετὰ cov ἀγγέλου, τοῦ Jadovrtoc abro 
ἐν τῷ δρει Σιᾶ, καὶ τῶν πατέρων ἡμῶν" ὃς 
ἐδέξατο «ἰόγια ! Corta δοῦναι ἡμῖν. 

"D ovx ἠθέησων ὑπήνοοι γενέσθαι οἱ πατέρες 
ἡμῶν * AA. ἁπώσαντο, καὶ ἐστράφησαν τῇ καρ- 
δίᾳ αὑτῶν εἰς Αἴγυπτον. 

᾿Εἰπόντες τῷ Ααρὼν , Ποίΐησαι ἡμῖν θεοὺς, oi 
προπορεύσονται ἡμῶν ὁ γὰρ Μωῦθσῆς οὗτος, ὃς 
ἐξήγαγεν ἡμᾶς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, οὐχ οἵδαμεν τί 
γέγογεν αὐτφ. 

Καὶ ἑμοσχοποίησαν àv ταῖς ἡμέραις ἑχείναις, 
xal ἀν ἠγαγον θυσίαν τῷ εἰδώῳ, καὶ εὐφραίνοντο 
ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν αὐτῶν. 

Τοῦτον, φτσὶ, τὸν Μωσέα, τὰν χινδυνεύσαντα ἆπο- 
λέσθαι, τὸν ὑπ' αὐτῶν ἑξουθενηθέντα, ὃν παρητή- 
σαντο, ὁ θεὸς ἑγείρας ἀπέστειλεν ἓν χειρὶ ἀγγέλο.» 
τοῦ ὀφθέντος αὐτῷ kv τῇ βάτψ. "Ov ἄγγελον λέγει, 
ἑμφανῶς θΘεὸν εἶδε xal ὀνομάζει. Οὗτός ἐστιν ὁ 
Μωῦσῆς, ὁ εἰπὼν τοῖς Υἱοῖς Ἱσραίγλ» ἹΠροφήτην 
ἀναστήσει Κύριος 6 θεὺς ὑμῖν ἐκ τῶν ἁδιλφῶν ὑμῶν 


Varie lectiones et note, 
* [fh vulgato est, ἓν τῇ Αἰγύπτῳφ. 3 [n vulgato est, προφῆτην ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ θεὺς ὑμῶν 


15 ]n vulgato hoc {900 additur, αὐτοῦ ἀχούσεσθς. 


! Ju vulguto est, λόγον. 


* Hac duo verba desi 'erantur in. exemplari velusto manuscripto, 9» V. vite. * corde suo. 


et 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP, VIL 


C15 


ὡς ἐμέὲ. Ὡς Eph ἐξηυθενημένον, ὑφ' ὧν ἔδει τεµη; À vobis ex. fratribus vestris, sicuti me. Sicuti mi, 


θηναι μάλιστα. Μωσῆν Φαραὼ ἀνελεῖν ἐδουλήθη, 
xai διέφυγε’ xal τὺν Δεσπότην Ἡρώξης, καὶ ἐν 
Αἰγύπτῳ διεσώθη' καὶ παιδίον ἑκάτερος ἐπιδου- 
λεύετο * νόµον ἑχάτερος ἔδωχε, καὶ οὐδετέρῳ V ὑπ. 
ἤχρυσαν. Οὗτός ἐστιν ὁ γενόµεγος ἓν τῇ ἐχχλησίᾳ, 
ἐν τῇ ἑρίμῳ, μετὰ ἀγγέλου τοῦ Ἰσαλοῦντος αὐτῷ. 
Ἡ προκειμένη λέξις δῃλοῖ, ὡς οὗ τοπικῶς εἶναι 
συμθτἰνει χείρυαι xal κρείττοσι χωρίοις 3, Ἔξω γὰρ 
της Αἰγύπτου γατὰ τόπον ὄντες n! περὶ ὧν ὁ λόγος, 
τῇ δ-αθέσει iv αὑτῇ ὑπῆρχον, οὖκ ἀποστήσαντες «hv 
γνώµην αὐτῶν τῶν Αἰγυπτιαχῶν ἐθῶν, (b; φησι 
καὶ τὸ Εὐαγγέλιον» Όπου à θησαμρὸς, ἐχεῖ χαὶ ἡ 
χαρδία. Πολλοὶ γοῦν ἔτι ἐπὶ τῆς γῆς fvte; θησαυρί- 
ὄοντες Ev τῷ οὑρανῷ, ἐχεῖ τὴν καρδίαν ἔχουσιν. Ul 
e παραθἀντες ἄγγσλοι ἐκεῖ ὄντες, τὴν διάθεσιν εἶχον 
ἐν τῇ yn, ᾧ Ἠκολούθησε τὸ εἰς γῆν αὐτοὺς ἐῤῥίφθαι- 
"f. ἐδέξατο λόγια ζῶντα. Τέχνης λόγια ζῶντα, ὧν τὸ 
τέλος διὰ λόγων ἐδείχνυτο, ἢ τὰς προφητείας λέγει . 
Φησὶ γὰρ ὁ προφήτης: εΔώσω ὑμῖν προστάγµατφ 
υὐ καλά * y πρὸς ἐχεῖνα οὗτος εἶπε λόγια ζῶγτα καῦτα. 
Ποίησον ἡμῖν θεούς. Οὐχ εἶπε, Θεόν : ἀλλὰ θεούς - 
Καὶ ἐμοσχοποίησαν bv ταῖς ἐμέραις ἐκείναις, Τοῦτο 
καὶ Δαδίδ" Καὶ ἐποίησαν µόσχον àv Χωρήδ' οὐχ 
ἁπλῶς δὲ τὸ Χωρήδ * ἀλλ' ἵνα δτίξῃ τὴν ὑπερβ,λὴν 
τῆς μανίας αὐτῶν. Ἔνθα vig ὤγφθη ὁ θεὸς τῷ 
λΜωῦσῇ, ἐνταῦθα οὗτο. εἰδωλοποίησαν xai θυσίας τῷ 
εἰδώλῳ ἀγήνεγκαν. 


«ΤΗΝ in Choreb. Ae non simpliciter ac sine causa dieit in Choreb, sed 


44 inmensum illorum furorem. 
simulacro liostiam obtulerunt. 

"Ectpeys δὲ ὁ θεὺς, xgl παρέδωκε» αὐτοὺς 
«Ἰατρεύειν τῇ στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ. Κἀθὼς 6- 
Ἱχαπται ày βίδήῳ τῶν προφητῶν ' Mi σφἀγια 
) αἱ θυσίας προσηνἐγκατό µοι ἔτη segc'apdxerca 
&x £n ἐρήμῳ, οἴχος "Iopas; 

hal ὀνε.1άδετε «yv σκηνἡν τοῦ MoJóx, καὶ gó 
ὥστρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν Ῥεμφλν, τοὺς τύπους ote 
ἑποιήσατε !* αροσχυγεῖν αὐτοῖς, xal proud 
ὑμᾶς ἐπέχειγα Bu6vAovoc. 

Ἡ σκην] τοῦ µαρτνρίου fj τοῖς παεράσι» 
ἡμών ἐν τῇ ἐρήμῳ, καθὼς διετήξᾳατο Ó. Judóv τῷ 
Μωθσῇ ? ποιῇσαι αὐτὴν κατὰ cy τύδον, ὃν 
ἑώρακεν M. 

"Hv καὶ εἰσήγαγον" διαδεξάµενοι οἱ πατέρες 
ἡμῶν' μετὰ Incob ἐν τῇ χατασχέσει τῶν ἐθνῶν, 


ὧν !' ἐξῶσεν ὁ θεὸς ἀπὸ προσώπρυ τῶν πατέρων D 


ἡμῶν, ἕως τῶν ἡμερῶν Δαθίδ. 


Ὃς εδρε χάριν ἐγώπιον τοῦ θεοῦ, καὶ ἠτήσητο 
εὑρεῖν σκήνωµμα τῷ 669. Ἰακώδ. 

Σολομὼν δὲ ᾠκοδόμησεν ἑχυτῷ οἶκον, 

AAA" οὐχ ὁ "Ὕψιστος ày χειροποι e oic γαοῖς 
χατοιχεῖ, καθὼς ὁ προφήτης «έγει ' 


17 οὐδέτερον, erat, 31 Ἴσ. ἀνθρώποις. 
καὶ v, ἄστρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν 'Pezáv- 
** ]n vulgato est, Μωσῇ. 

P V. tabernaculum. 


l'ATRoL. 6g. CXXV. . 


Ubi enim Meysi Deug apparuerat, ibi illi simulacrum 


qui nihili fo, qui spernor, qui contemnor, a quibus 
me potissimum honorari oportebat. Moygen Plia- 
rao de medio tollere voluit, et ex periculo evasit : 
Dominum item Herodes, et in gyptuin poitátus 
servaius est : et infans uterque insidiis petebatur : 
legem uterque dedit, et neutri dicto audientes fue- 
runt. Hie est, qui fuit in congregatione, in solity - 
dine cum apgelo, qui loquebatur ei, etc. Et animis 
suis versi sunt in /Egyptum. Proposita oratio dec'a- 
rat non ex natura loci accidere, ut homines pejorcs 
melioresve sint, Cum cnim hi, de quibus θυμό 
habetur, essent extra Egyptum, qua ad locum at- 
tinet, quod meytem suara ab Agyptiacis moribus 
non avocassent, affectione animi eram ip ila, 
quemadimnedum etiam Évangelium ait : Uhi thesag- 
rus, illic etjam eor. Nam mplti dum adhuc in lerra 
sunt, thesauros in ccelo reponentes, illic cor lia- 
bent. Rorro transgregsores ili violatoresque angeli, 
dum illie orant, animum habebant in terra, unde 
€onsecutim est, ut de ccelo in terram preecipitaren- 
tur. Qui aecepit oracula viva. Artis oracu]a viga, 
4uorum (ünis per verba demonstrobatur, aut pro- 
phetias dicit. Ait enim propheta : Babo vobis prg- 
cepta baud pulcbra. ftespectu iHor:m hic dicit ljac 
(esse) oraeu]a viva. Face nobis ους. Non dixi, 
Deum, sed, deos. Et vitulum fecerunt in diebus 
illis. Hoc etíam dieit David : Et vitulum 67 !:- 
ut osten'eret insuperabitei 
fecerunt, et 


C  Vzns. 42. Itaque aversus est Dous, ac permisit 


eos colere militiam celi. Sicut. scriptum est in libro 
prophetarum : Numquid hostiasei victimas obtulistis 
mihi per anpos quadraginta in solitudine, domus 
Israelis ? 

Vgns. 45. Fi suscepistis tabernaculum  Molochi 
et sidus dei pestri fiemphanis simulacra, que [eci- 
stis, ut eu adorareijs, ideoque LIrans(eram vos u tra 
Babylonem. ι 

Ύεῃθ. 44. Tabernacu!um testimonii majores no- 
étri hlabwerunt in solitudine, sicuti praeceperat ile, 
qui loquebatur Mcysi, ut. faccret id ad exemplum ac 
formam, quam viderat. | 

ας, 45. Quod tabernaculum majores nostri rer 
successionem acceplum una cum Jesu introduzeruyt, 
cum occuparent agros earum gentium, quas cryulil 
Deus α [acie majorum nostrorym, usque ad dies Da- 
vidis. 

Vgns. 46. Qui adeptus. est gratiam apud Dcum 
ac petiit, ut. inveniret domicilium » Deo Jacobi. 

Vrns. 47. Sed Solomon edificavit ei dognnun. 

Vens. 48. At ezcelsissimus ille non habitat in tem- 
plis manu[actis, quemadmocim preph»ta. dicit; 


Varia lectiones et nola. 


"In. exemplari erat, καὶ ἀνέλαθε «ty τε σχηνΏν τοῦ Moby, 
*03; τύπους, οὓς ἑποίησε. ΕΙ iia reperiiur in. scholio. sequeuii. 
** "Eopáxtt, estin vulgato, !! Jn vulgato est, σὐτῷ, 


30 


Vrns. 490..ζαἵωπι mihi solium est 
scabellum pedum meorum. Quam domum adificabi- 
tis mihi ? dicit Dominus : aui. quis est locus requietis 
mew ? 

Vgnsg. 50. Nonne manus mea luec omnia fecit ? - 

Quod dixit, αχρέδωχε λατρατεύειν (id sonat, tra- 
didit colere) pro, promisit ac sivit, positum est, 
quemadmodum etiam apud/A postolum : Tradidit eos 
Deus in reprobam ac pravam mentem pro, sivit eos 
tradi. Dicit igitur : Quandoquidem Judi bac cupi- 
ditate tenebantur, ut neglecto Creatore, colereut 
creaturas ? cun sape tale propositum per prophe- 
tas prohibuisset, atque illi postea deinceps in eo 
perseverarent, sivil eos, ut volebant. Porro, quod 
dicit, ἕστρεφεν (id sonat, vertit, convertit) po- 


nitur pro, aversus ab alia voluntate. Aliud enim B 


significat voluntas Dei, et aliud id, quod factum 
est per concessionem ac promissionem. Erat enim 
illius voluntas ea, quam et lege sapxerat : Domi- 
num Deum tuum adorato, et Hlum $0lum colito. 
Sed perseverantes in impielate sivit ac passus est. 
Non enim ex necessitate se coli vult, ne libero ar» 
biwrio ac sux eujusque propriz potestati injuriam, 


vel vim faciat. Caeterum 68 quod dicit : militie 


cceli, angelis putant nonnulli, Sicut ea qui per an- 
gelos pronuntiata est oratio, Verum non, angelis, 
dicit, sed, sideribus, quibus eliam cultum εἰ re- 
verentiam offerebant : ut vitulo, quz erat Luciferi 
loco : item lunz, tanquam regina coli. Nam ea 
dictio ubique fere ponitur, ubi de luminaribus ac 
stellis sermo habetur. Numquid victimas et hostias 
obtulistis mihi per annos 40 in solitudine, domus 
larael ? Considera : primum sibi ipsiiatroducil eos 


obtulisse hostias, el tunc simulacris. Nam antehac 


"usquam nomen hostia auditum est, sed praecepta 
εἰ oracula viva. Profert autem testimonium non 
simpliciter, non imperite, nen absque causa : scd 
ut ostendat etiam illos sacriliciis opus non habere, 
dum dicit : Numquid hostias et victimas obtulistis 
mihi? perinde ac si diceret : Non potestis dicere, 


quod Deo sacrificium offerendo, etiam illis sacriti- 


cabatis : sed illis prius sacrificastis, idque in solitu- 


dine, ubi vos maxime fovebain atque Luebar. Nempe 
etiamsi dixi et templum solutum iri, et instituta 


THEOPHYLACTI DULGARUE ARCH!EP. 


t ἑὔώτα vero A 


620 

Ὅ οὗρανός pot θρόνος ' ἡ δὲ γη ὑποπτόδιον 
τῶν ποδῶν µου. ποῖον οἶκυν οἱκοδομήσετά pot, 
λέγει Κύριος; 7) clc τόπος τῆς λαταπαύσεώς 


Οὐχὶ 1) χείρµου ἐποίησε ταῦτα πάντα; ΄ 
Τὸ εἰπεῖν, παρέδωκε λατρεύειν, ἀντὶ τοῦ, εἴασει, 


χεῖται, ὡς καὶ ἐν τῷ ᾿ΑἈποστόλῳ: Παρέδωχεν αὐτοὺς 
ὁ θεὸς εἰς ἀδόχιμον νοῦν ' ἀντὶ τοῦ, εἶασε παραδοθῇ- 


ναι. Λέχει οὖν * Ἐπειδὴ τοῦτον εἴχον Ἴο.δαῖο: τὸν 
πόθον τοῦ λατρεύειν τῇ χτίσει παρὰ τὸν κχτίσαντα, 
χωλύσας πολλάχις διὰ τῶν προφητῶν τὴν τοιαύττν 
πρὀθεσιν, εἶτα ἐμμενόντων ἑκείνων, εἴασεν ὡς εἴλοντο. 
1ὸ δὲ ἕστρεφεν, ἀντὶ τοῦ, στρέψας ἐξ ἄλλου θελήµατος, 
”Α)λλο γὰρ δηλοΐ θέληµα τοῦ θεοῦ, xat ἄλλο γενόµενον 
χατὰ συγχώρησιν. "Hy μὲν γὰρ αὐτοῦ θέληµα ὁ xol 


Νθνοµοθέτηκε' Κύριον τὸν Θεόν σου προσκυνήσεις, 


καὶ αὐτῷ µόνῳ λατρεύσεις. Ἐμμένοντας δὲ τῇ ἀσε- 
6είᾳ, εἴασεν' οὐ γὰρ ἐξ ἀνάγχης θέλει αὐτῷ λ4- 
τρεύειν, ἵνα μὴ ὑθρίσῃ τὸ αὐτεξούσιον, Τὸ δὲ, vij 
στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ, τοῖς ἀγγέλοις οἴονταί τινες. 


"Ώσπερ εἰ ὁ δι ἀγγέλων λαληθεὶς λόγος. Λέγει δὲ, 


o) τοῖς ἀγγέλοις, ἀλλὰ τοῖς ἄστροις, οἷς xal τὺ 


σέδας προσέφερον ' ὡς τῷ µόσχῳ, εἰς τόπον ὄντι 


Ἑωσφόρου * καὶ τῇ σελήνη, ὡς βασιλίσσῃ τοῦ οὖρα- 
νοῦ. Ὡς ἐπίπαν yàp χατὰ τῶν φωστήρων καὶ ἀστέ- 
pov, ἡ ME χεῖτα.. Mi αφᾶγια xal θυσίας προσ- 
ηνἐγκατέ µοι ἔτη μ’ bv τῇ ἐρήμῳ, οἶχος "lopati; 
Σκύπει ὅτι πρῶτον αὑτῷ !* εἰσάγει θυσίας ἀνενεγ- 
χόντας, xai τότε τοῖς εἰδώλοις: ἀπεὶ πρὸ τούτου 


ο οὐδαμοῦ θυσίας ὄνομα, ἀλλὰ προστάγµατα, xai 


λόγια ζῶντα. Παράγει δὲ τὴν μαρτυρίαν οὐχ ἁπλῶς' 
ἀλλὰ καὶ τοῖς !* μὴ εἶναι χρείαν τῶν θυσιῶν δξικνὺς 
ἐν τῷ λέγειν. Mi σφάγια καὶ ὑνσίας προσηνέγχατέ 
pot; ἀντὶι τοῦ, οὐκ ἔχετε εἰπεῖν, ὅτι ἀπὸ τοῦ θύειν 
τῷ θεῷ, χἀχείνοις ὀθύετε: ἀλλ ἐχείνοις πρότερον 
ἑθύσατε, xal ταῦτα kv τῇ ἑρήμῳ, Ένθα ὑμῶν zpoti- 
στήχειν μάλιστα, "Ort εἰ καὶ εἶπον, τόν τε vabv λυ- 
θήσεσθαι, xaX τὰ ἔθνη καὶ τὰς θυσίας ἀλλαχήπτεσθαι, 
οὐδὲν καινὸν εἴρηχα. Μωσῆς γὰρ ἐφ᾽ ᾧ μέγα φρονεῖν 
δοχεῖτε, ἔτη µ’ οὔτε θυσίας προσήνεγκεν, οὔτε ναὸν 
ἀνέστησεν ΄ ἀλλ οὐδὲ Δαθίδ. xaltot καταχκληροδο: 
τουµένης ἡμῖν 30 τῆς γῆς ἀλλὰ καὶ οἱ προφῆται 
περὶ τούτων ἀποφαίνονται ὡς μὴ ἀναγκαίων ὄντων, 


atque sacri(lcia mutatum iri : nihil novi dixi. Nam gj οὕτω. Met» δὲ πῶς σχηματίζεσθε διεχδιχεῖν, ὃν 


Moyses, propter quem ma,nos spiritus sumpsisse, 
multumque vobis placere videmini per annos 40, 
neque hostias obtulit, neque templum exstruxit : ac 
ne David quidem; quanquam jam terram vobis 
sorte divisam haredijario jure possideretis, quin 
eliam prophete de his, tanquam non necessariis 
pronuntiant sic. Mosen autem qua ratione simulatis 
vos defendere atque tueri, quem repudiaverunt et 
majores vestri-et vos ? Et suscepistis tabernaculum 
Molochi, et sidus dei vestri Rempbanis. Divinus 
quidem Moyses montem fepetivit, ut legem acci- 


ἁπώσαντο xal οἱ πατέρες ὑμῶν καὶ ὑμεῖς.; Καὶ 
ἀνελάδετε τὴν σχηνὴν τοῦ Μολὸχ xal τὸ ἄστρον τοῦ 
θεοῦ ὑμῶν 'Pegáv. [KYPIAAOY] Ὁ μὲν θεσπέσιος 
Μωῦσῆς ἀναπεφοίτηχεν εἰς τὸ ὄρος τὸν νόµον ὑποῦς - 
ξάμενος 3": οἶγε μὴν ἐξ αἵματος Ἱσραξλ, ἀνέστησαν 
τῷ Ἱλαρὼν λέγοντες' Ποίησον ἡμῖν θεούς, Ἀεμοσχυ- 
ποιῄκασιν οὖν κατὰ τὴν ἔρημον καὶ τὸ μὲν ἐμφανὲς 
εἴδωλον ὁ µόσχος ἣν, πολλοὺς δὲ παρ ἑχάστου καὶ 
ἑτέρους διεπράττετο. Προσέχειντο δὲ μᾶλλον ταῖς 
τῶν ἄστρων λατρείαις' πρὸς Υὰρ τῷ µόσχῳ καὶ 
τὴν σχηνὴν τοῦ Mo)by ἀνέλαδον. Σχηνοπυιησάμενοι 


Varie lectiones et nota. 


15 αὐτῷ, erat. !* ἴσ. αὐτοῖς. 3ἶσ. ὑμῖν. ! ἴσ. ὑπωδεξόμενος. 


84 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM 


- CAP. VII. 622 


γὰρ, ἕσττσαν εἴξωλον χαὶ χεχλήχασι Μολόχ. El- A peret. Porro qui de sanguine Israclis prugjgaii 


ἔωλον δὲ τοῦτο Μοαθιτῶν * λίθον ἔχον ὁ.αφανὴ ἐπὶ 
pet rot; ἄχροις, εἰς ᾿Εωσφύρου τύπον * καὶ ἕρμη- 
νεύσται μὲν τὸ Μολὸχ, βασιλεὺς αὐτῶν. Ἐκδε- 
δώκασι γὰρ οὕτως ᾽Αχύλας χαὶ θΘεοδοτίων. 'Em39ó- 
ρου γε μὴν ἑχτύπωμα τετεχνουργημένον Tv. Ἂν- 
ελάδετε τόίνυν «hv σχηνὴν τοῦ Molóy * τοῦτ) ἔστι 
τοῦ βασιλέως ὑμῶν  χαὶ ποῖος ἣν οὗτος ὁ βασιλεύς; 
Τὸ ἄστρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν Ῥεφάν ' ὅπερ ἑρμηνεύεται 
σχοτισμὸς, Ἠτοι τύόφλωσις. Προσεχύνουν tolvuv τὸν 
Ἑωσφόρον, ὡς προανίσχοντα τῆς ἡλίου µαρμαρυχῖς 
ἁλλὰ τοῖς προσχυνοῦσι γέγονε Ῥεφὰν, fjvot τύφλω- 
σις, οὐχ ὡς ἑνηργηκότος τοῦ ἄστρου τὴν τύφλωσιν * 
ἀλλ ὅτι σχοτισμοῦ παραΐτιον αὑτοῖς «b εἰς τοῦτο 
γέγονε σέδας. « Καὶ μετοιχιῶ ὑμᾶς ἐπέχεινα Βαθυ- 
λῶνος. » Top προφήτου εἰρηχάτος ' Μετοιχιῶ ὑμᾶς 
ἐπέχεινα Δαμασχοῦ, οὗτος ἑπέχεινα Βαβυλῶνος εἶπεν, 
ἀχολουβήσας τῇ ᾿Βδραίων ἐχθέσει, ἡ ὅτι τέρμα τῆς 
Ααμασκηνῶν χώρας 4j Βαθνλών. Οἱ δὲ ὁ ἐπέχείναᾳ 
Δαμασκοῦ εἶπον. 'Ἡ σκην] τοῦ μαρτυρίου ἣν τοῖς 
πατράσιν ἡμῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ. Διὰ τοῦτο ἦν αὕτη, 
ἵνα μάρτυρα τὸν θ:ὸν ἔχωσι' µαρτνρίου δὲ χαλεῖ 
αὐτὴν, τοῦτ᾽ ἔστι τῶν θαυμάτων, τῶν προσταγµάτω». 
Καθὼς διετάξατο ὁ λαλῶν τῷ Μωῦσῃ. Ὥστε ἡ ὑπο- 
γραφη kv τῷ ὄρει γέγονε, Καὶ αὕτη δὲ &v τῇ ἑρήμῳψ 
περιφορητὴ ἣν, xal οὐκ ἐν ἑνὶ τόπῳ. El xal ἄγγελος 
Ἶν ὁ λαλῶν Μωῦτῇ iv τῷ δρει, ἁλλ’ ov εἰς θεοῦ 
πρόσωπον ἑλάλει αὐτῷ. Παλλὰ δὲ τοιαῦτα ἐν τῇ θεία 
Γραφῇ εὑρίσχεται. λέγει γὰρὲν τῇ Ἐξόδῳ ὡς ἄγγελος 


erant, commoti οἱ concitati sunt adversus Aaro- 
pow bis verbis utentes : Fac nobis deos. Vitylum 
igàur in solitudine fecerunt; ac simulacrum qui- 
dem, in propatulo collocatum et olim conspectui 
expositum, vitulus erat : sed multos ab unoquoque 
cliam alios obtinuit atque conseeujus est. l'orro 
cultui siderum magis erant. addicti. Nam propter 
viulum etiam tabernaculum Molochi susceperunt, 
Nam,ex citato tentorio, statuerunt in eo ΠΠ τν ΤΝ 
quod Molochum vocaverunt, Est autem hac 41 
lacrum Mosbitarum, quod lapidem perlucidum ha- 
bebat in summa fronte ad imitationem Luciferj. Ac 
si quidem aliquis interpretari velit, verbum pro 
verbo redditum, Moloch, rex est eorum. Sic euig 
Aquila atque Theodotion reddiderunt et exposuc- 
runt, Porro Luciferi effigies οἱ imitamentum arnjifj- 
cis manu concinnatum .eyat. Suscepistis igitur (4- 
bernaculum Molochi, id est regis vestri. Et quinags. 
eral hic rex ? Sidus dei vestri Remphanis, quod 
si ipterpreteris, est obtenebratio sive G9 obcgzca- 
tip. Adorabant igitur Luciferum, ut qui oriatur ante 
splendorem solis : sed adorantibus evasit Renr- 
phan *, sive exczecatio , non quod stella. cffecerit 
excaeatlionem, sed quod tenebrarum offusionis eis 
ex parte effector fueri! is cultus, quo illam stel- 
lam colebant. Et trausferam vos ultra Jjabyio2em. 
Cum propheta dixerit : Transferam vos yltra Da- 
migscum, hic seculus expositionem llebrxorum, 


Κυρίου εἶπε Μωῦσῃ' Μωσή, Μωσῃ, μὴ ἐγγίσῃς c ultra Babylonem, dizit : aut quia Babylon ternijjnus 


ὧδε' xal μεθ Evepa λἐγει ἄγγελος' Ἐγὼ ὀθεὸς τῶν πᾳ- 
τέρων ὑμῶν, ὁ θεὸς ᾽Λδραὰμ, » καὶ ἕτερα τοιαῦτα. 


aC finis est Damascenz regionis : ac Septyaginta 
(interpretes) ultra Damaseum dixerunt. Taberna- 


£mlum testimonii habebant mojores nostri in. solitudine. Idcirco hoc habebant, ut Deugo tesjem ba- 
hereut. Testimonii autem vocat id , boc cst miraculoruin, praceptorum. Sicuti praeceperat al- 
que descripserat ? ille, qui loquebatsr Moysi. ltoque descriptio atque designatio in monte contigit: 
a1que hoc tabernaculum in solitudine circumferri sulebaj, et non erat in uno loco. Eiiamsii angelus 
erat, qui cum Moyse loquebatur in monte : at cerie in conspectu et ex persona Dei loqnebatuz 
£wmn illo. Ae multa. talia. in divina Scripuira reperiuntur. Dicit enim. ia Exodo angelum Domin! 
dix:sse-ad Moysen : Moses, Moses, ne propius huc accedas. Atque aliquanto post angelus dicit: Fg» 


ευ Deus majorum tuorum, Deus Abraham. Et alia t3lia. 


Σχ.ἱηροτράχη οι xal ἀπερίτμητοι zi χκαρδίᾳ 
χαὶ τοῖς ὡσίν' ὑμεῖς del κῷ»δ' Πγεύματι τῷ ἁτίφ 
ἀντιπίπτετε, ὡς οἱ πατέρες ὑμῶν xal ὑμεῖς. 

Τίνα τῶν προφητῶν ovx ἑδίωξαν οἱ Φατέρες 
iyu» ; καὶ ἀπέκτειγαν τοὺς δροκαταγγεί.Ίαγτας 


Vgns. 51. Deni cervicibus εἰ ingircumgisi cordi- 
bus et auribus, vos semper resistitis Spiritui sancto, . 
sicut majores ερεἰγὶ, ita etiam vos. 

Vrns. 52. Quem prophetarum non persecuti. et 
insectati sunt. majores vestri, et iuter[ecerunt &os, 


περὶ τῆς ἑλεύσεως toU δικαίου, οὗ νῦν ἡμεῖς D qui prenuntigbunt ac. prasignificabaut de. advcutu 


προδάεαι xal φογεῖς v8yévnc 08 ; 


Οἴτινες ἑἐλάδεςε τὸν νόμον «εἰς δματαγὰς dryé- 
ετων, καὶ obx ἐφνλάξατε. 

Tívo; Ένεχεν μέχρι τούτον πράως Ὀτμηγορήσας, 
ἑ ταύῦα τραχέως τῷ λόγῳ χέχρηται; Ὅτι ἑώρα αὐ- 
τοὺς pi προσέχοντας τοῖς λεγοµένοις * ὑμεῖς &st τῷ 


justi illius, cujus vos nuper prodilores. ef ogcisores 
[uistis ? 

Vgns. 595. Per dispositionem et administrationem 
angelorum accepistis legem, el non servastis. 

Cur hactenus leniter ac placide populum allo- 
£y4ps, hic aspero 4ο duro ulitur sermone ? Quia 
videbat eos non ausculpore nec woveri iis, quu 


Varig lectiones et nois. 


* τῷ, ante Πνεύματι, desideratur in vulgato. 


4 Rephan, est in Greco. * V. disposuij. 


02) 


"THEOPHYLACTI BULGARIZE ARCHIEP. 


624 


dicebat. Yos semper resistitis Spiritui sancto. Non A Πνεύματι τῷ ἁγίῳ ἀντιπίπτετε” οὐ vuv póvoy 


modo nunc , sed semper. lloc autem. verbo osten- 
d etiam ea, quiz ipse diceret a. Spiritu sancto 
proficisci : maxime vero quoniam moriturus erat. 
Neque enim verisimile est illum id iguora-se, qui 
Spiritu'p'enus crat. Magna usus est οἱ intrepida atque 
effusa loquen:'i libertate, atque illa ipsa, qua dixit 
in illos, non eraut ipsius, sed prophetarum, Sem- 
per, inquis, adversamini et «ontravenilis. Cuin 
nollet esse sacrificia, sacrificabatis.; rursus cum 
vult, non saerificatis. Rursus cum staret templum, 
simulacra colebatis : eum ult a templo vos se- 
jungi, contrarium facitis, Non. dixit autem, 70 
Deo resistitis, sed Spiritui. Nulla enim differentia 
est inter Spiritum sanctam ac.Deum.  Resistitis 
sicut majores, ita: vos quoque, "Majus inipsis ma- 
lum esse demonstrat, quippe quod 40 antiquaorigi- 
ne ad eos permauasset, lta Christus quoque facie- 
bat, quoniam multum semper majorum nomine se 
jactabant ac:gloriabantur. Quem prophetarum ma- 
jores vestri nou. sunt insectati? Si illos, qui pra- 
nuntiaverant ac przsigniflcaverant, majores vestri 
3nterfcce runt : niliil mirum si ego quoque qui ,prz- 
dico, quem illi venturum pronuntiaverant,a vebis, 
qui majorum nomine magnos vobis δρ. ία sumitis 
multumque gloriamini, inteifectus sim. De adventu 
justi illius. Justi illius, ait : ut ostendot, injuste 
ab illis eum occisum esse. Nam si ille justus fuit ; 
valde injusti sunt, qui illum interfecerunt. Justum 
autem eum .vocat quod ne illi quidem ipsi poterant 


Δείχνυσι δὲ ix τούτου, ὅτι xal αὑτὶς ἃ ἕλεγεν t« 
Πνεύματος ἓν ἁγίου ᾽ ἄλλως τε 65 µέλλων ἁτιοῦνὴ- 
σχειν * οὐδὲ γὰρ τοῦτο εἰχὸς αὐτὸν ἀγνοςῖν ' πνεύµα- 
τος ὄντα πλήρη. Πολλῇ κέχρηται xat ἀνυποστό)ῳ τῇ 
παῤῥησίᾳ, xai αὐτὰ δὲ ἅπερ εἶπεν εἰς αὐτοὺς, οὐχ 
αὐτοῦ, ἁλλὰ τῶν προφητῶν. :Αεὶ, φησὶν, ἀντιπίπτετε' 
ὅτς οὐχ ἑθούλετο θυσίας εἶναι, ἐθύετε» ὅτε πάλιν 
βούλεται, οὗ θύετε * πάλιν ὅτε εἰστήχει ὁ ναὺς, ci- 
δωλα ἐθε;απεύετὰ * ὅτε βούλετσι '* χωρὶς *9 ναοῦ, τὸ 
ἑναντίον ποιεῖτε. Οὖὺκ εἶπε δὲ, τῷ θεῷ ἀντιπίπνετε, 
ἀλλὰ, τῷ Ἠνεύματι" οὐδὲ µία γὰρ δια ορὰ τοῦ. Πνεύ- 
µατος xai θεοῦ. ᾿Αντιπίπτετε ὡς οἱ “πατέρες ὑμῶν 
καὶ ὑμεῖς. Μεῖνον τὸ χαχὸν ἐν αὐτοῖς ὃν ἐπιδείχνυ- 
σι’, ὡς ἄνωθεν εἰς αὑτοὺς χατωών * οὕτω χαὶ ὁ Χρι- 


D στὸς ἐποέει, ἐπειδὴ μεγάλα ἐπὶ τοῖς πατράσιν τῦ- 


χουν. Tiva τῶν προφητῶν οὐχ ἑδίωξαν οἱ πατέρες ὑμῶν, 

ΕΙ &xelvou; «τοὺς προκαταγγείλαντας oi πατέρες 
ἡμῶν ἀπέχτειναν, «οὐδὲν θαυμαστὸν καὶ ἐμὲ χηρύτ- 
τοντα τὸν προχαταγγελθέντα ὑφ' ὑμῶν ἀναιρεθηναι, 
τῶν ἐπὶ tol; πατράσι μέγα φρονούντω». Περὶ τῆς 
ἐλέύσεως «τοῦ διχαίου. Τοῦ δικαίου, φτσὶ, ὄξιχ,ὺς ὃτ. 
Ἀδίχιυως ἀνεῖλον. .Ei γὰρ Exslvoz δίχαιος, λίαν ἄδ.χει 
Gb. ἐχεῖνον ἀνηρηχότες. -Δίχαιον δὲ αὐτὸν χκαλεῖ, ὃ 
οὐδὲ ixsivot ἀργῆσασθαι Ἠδύναντο,. Οὐδαμοῦ γὰρ" 
αὐτὸν ὡς ἅδιχον ᾖτιάσαντο' «πῶς vàp τὸν μηδὲ 
στέγην ἔχοντα.; Δύο δὲ αὐτοῖς ἐγχαλεῖ, Φόνον xol 
προδοσίαν. Προδόται γὰρ xat φονεῖς, φησὶ, γεγένπσθε. 
Ὅζτινες ἑλάθετε τὸν vópov εἰς διαταγὰς ἀγγέλων, 
καὶ οὐκ ἑφυλάξατε, τοῦτ) .ἔστιν ὑπ᾿ ἀγγέλων διατα- 


inüciari. Nusquam cnim eum Σά injustum (C χθέντα, T] ἐγχειρισθέντα διὰ τοῦ ὀφθέντος ἐν τῇ βάτῳ. 


eriininati ^sunt.: qui enim potuissent eum, qui ne 
cinn quidein habebat? Duo. antem. illis crimina 


Δείχνυσι δὲ ὡς xal zip xaX ἀγγέλοις xo προφήταις 
xat τῷ Π.εὖύματι ἀπειθήσαντας xai ἀπει)οῦντας. 


objicit, cadem εἰ prod.tionem z.prodHores enim, inquit, οἱ homicida fuistis, Qui dispositione eb od 
ministratione angelorum accepistis legem, et non $ervaetis. Id esi, ab angelis cogstitutam atque sau- 


citam, aut traditam ab illo, qui 


apparuit -in -rubo. Ostendit autem 606 esse.lales, quj ncc Όρο, uec 


angelis, nec prophetis, nec Spiritui sancto dicto audientes unquam-nec fuerint, nec eint. 


Wins. 54. Audientes autem hac, -dissecabautur 
covdibus suis, et stridebant dentibus. suis. in. eum. 

XgRs. 558. Cum | autem plenus esset Spiritus san- 
cli, mtuitus in. celum, vidit majestatem | et,gloriam 
Dei, et Jesum stautem a deztris Dei. 

Vkns, -56. Ac dicit: Ecce video celos apertos et 
Filium hominis stantem a dextris Dei. 


Si interficere volebant, qui flebat, ut non statiin 


occiderent? Quia specie atque velanrento. rationi D 


consentaneo facinus obvoivere volebant. Contume- 
lia namque qua ipsi afficiebantur, non erat satis 
justa causa interficiendi, atque alioqui non erat 
ejus contumelia, sed prophete adversus illos cri- 
iminatio, simul autem propter ea, que in ipsos ad- 
misisset, eum interficere videri nolebant : quemad- 
modum ne Christum quidem : sed propter impie- 
tatem. Non enim cade se eruentare conteuti erant : 


"Axovorcec 68 ταῦτα διεπρίο»το ταῖς χκαγδίαις 
αὑτῶν, καὶ ἔέρυχον τοὺς ὁὀδόντας éx' abtór. 

"Υπάρχω» δὲ απ.1ήρης Πνεύματος. ἁγίου, ἀτενί- 
σας εἰς τὸν οὐρανὸνγ, εἶδε δέξαν «Θεοῦ, καὶ :Ig- 
σοὺν ἑστῶτα ἐκ δεξιῶγ τοῦ θεοῦ. 

Καὶ εἶπεν: 'Ιδοὺ θεωρῶ τοὺς οὐρανοὺς ἁγεφ- 
1μένους, καὶ τὸν .ΥΙέν «τοῦ ἀνθρώπου.ὲκ δεξ ov 

«Ἑστώτα τοῦ Θεοῦ. 

Ei ἐθούλοντο ἀνελεῖν, πῶς οὐκ ἀνεῖλου εὐθέως: 
"Ότι πρόφασιν εὔλογον ἤθελον περιθεῖναι τῷ τολαζ- 
past. "IH γὰρ εἰς αὑτοὺς ὕθρις οὐκ ἦν εὔλογος τ.ρό- 
φασις εἰς ἀναίρεσιν * ἄλλως δὲ οὐκ fiv fj ὕδρι,ς αὐτοῦ. 
ἀλλὰ τοῦ προφῄτου xat αὐτῶν χατηγορία ; ἅμα δὲ 
οὐδὲ ἤθελον δοχεῖν διὰ τὰ εἰς αὐτοὺς αὐτὸν ἀνελεξ,» 
ὥσπερ οὐδὲ τὸν Χριστὸν , ἀλλὰ δι’ ἀσέθειαν: οὗ γὰρ 
Ἱρχοῦντο εἰ; τὴν µιαιφονίαν.,, ἀλλ ἔσπευξον xai 
ἐμελέτων xal τὴν δόξαν αὑτοῦ βλάφαι 31. Ἐδεδίεσαν᾽ 
γὰρ yh ἀναιρούμενος διὰ την εἰς αὐτοὺς ὕδρω, ai. 


Varie lectiones ct .note. 


33 ἀλλὰ dcl, — ** µούληται, erat. 


era. 


85 i H 
. ie ᾳ . κ χωρι:σαι, IC. 
quid [nisset scriptum ;. sed sententia. postulat 4aleu, qualem posui, aut, yoov, aut similem. 


* /sta. dici.o erasa, ut uon fucile possem agnoscere. 
" pA x, 


625 


EXPOSITIOIN. ACT & APOSTOLORUM. — CAP VIT. 


(2 


δεσιµώτερος γένηται: Καὶ Ἰητοῦν ἑστώτα Ex δεξιῶν A sed cogitabant ae nitebantur etiam Lere οἱ s fa- 


τοῦ θεοῦ. Τὸ Bi6a:oy xoi ἁμεταχίνητον δίὰ τῆς 
στάσευς δηλοῖ' ἄλλως τε xol πρὸς ἐχείνους ἁποδε- 
κτὸν $v* xoY ἑστῶτα τέως παρεδέξαντο. 


ΛΑΤ et existínrationem. Metuebant. enim, ne si in- 
terliceretur propterea quod: ipsos contumelia affe- 
εἰδθοί, majorem venerationem consequeretur. Et 


Jesum stantem a. dextris Dei. Stabilitatem et immobilitatem 71 per stationem significet, atque alio- 
quin id apud illos gratum οἱ acceptuur erat, ac stare eum tunc admittebant et concedebaut. 


Κράξαντες δὲ φωνῇ μεγά1ῃ συγέσχον τὰ dca 
αὑτῶν, καὶ ὥρμησαν ὁμοθυμαδὸν ἐπ αὐτόν. 


Kal ἐχδα.Ἰόντες ἔξω τῆς xóAboc, ἑ-1ιθὀξό1ουν. 
Kal οἱ μάρτυρες ἀπέθεντο τὰ ἱμάτια παρὰ τυὺς 
πέδας γεανίου, τοῦ 3 κα ουμένου Σαύ.ου. 

Καὶ à 1ιθοδθό.Ίουν τὸν Σεέφανον ἐπιχαούμεγον 
xal «Ἰξγοντα. Κύριε Ἰησοῦ, δέξαι τὸ απνεῦμά 
μου. 

θεὶς δὲ τὰ γόνατα, ἔχκραξε φωγῇῃ perádng * Κύ-. 
ϱἱ8, μὴ στήσης αὑτοῖς τὴν ἁμαρτίαν ταύτην. 
Kal τοῦτο εἰτὼν, ἑχοιμήθη. 

Ὅπερ ἐπὶ Χριστοῦ ποιοῦσι, τουτο καὶ ἐνταῦθα * 
παθάπερ ἑχεῖνος εἶπεν,' € Ὄψεσθε Ex δεξιῶν τὸν Υἱὸν 
τοῦ θεοῦ χαθήμενον * » χαὶ βλασφηµίαν. τὸ πρᾶγμα 
Φαλέσαντες ὥρμησαν km' αὐτόν ' οὕτω δῆ xo iv- 
ταῦθα. ἸἉλλ' ἐχεῖ μὲν διέῤῥηξαν τὰ ἱμάτια' ὧδε δὲ 
συνέσχον τὰ vc. Kol ἐκθαλόντες ἔξω τῆς πόλεως, 
ἑλιθούόλουν' οὐδὲ ὅσον ἁπαρτίσαι τὸν λόγον ἀνασχόν- 
τες, ἑλιθοθόλουν αὐτόν. Καὶ μὴν εἰ ἐφεύδετο, ὡς 
μαινόμενον ἔδει ἀφεῖναι' εἰ 6k ᾖλήθευε, θαυμάσαι 
μᾶλλον ' ἔξω δὲ τῆς πόλεως ἐχδαλόντες ἀναιροῦσιν, 
ὥσπερ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ. Καὶ οἱ µάρτυβες ἁπέ/εντο 
τὰ ἱμάτια παρὰ τοὺς πόδας νεανίου. Μάρτυρας λέχει,. 


οὓς ὑπέδαλόν καταφευδομαρτυρῆσαι αὐτοῦ. Ajo δὲ C 


αἰνίττεται διὰ τούτων ὅτι xaX αὐτοὶ οἱ δοχοῦντες 
Καρτυρεῖν, πλέον ἦσαν πρὸς τὸν φόνον παρεσχευασµέ- 
"Φε siye xol τὰ ἱμάτια, ὥστε εἶναι κοῦφοι xal 
ἁπαραπόδιστοί εἰς τὸ λιθοθολεῖν, ἀπετίθεντ,' καὶ ὅτι 
ὁ µέλλων ὕστερον κῆρνξ εἶναι τῆς οἰκουμένης, xal 
αὐτὸς τότε συνέπραττε τῷ φόνῳ * οὕτω θεία τις xal 
παράδοξος χαὶ ͵ οὐ χατὰ ἄνθρωπον γέγονεν αὐτῷ ἡ 
µεταδολή. Τὸ δὲ, Κύριε Ἰησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά µου, 
διδάσχοντος ἣν χαὶ δεικνύοντος αὐτοὺς ὅτι οὐχ 
ἀπήλλυται. Καὶ ἑλιθοδόλουν τὸν. Σεέφανον. [KY- 
PIAAOY.] Ἐπειδὴ δὲ δικαίωµα διὰ τῆς εἰς Χριστὸν 
πίστεως, χαὶ ἐν αὐτῷ τὸ ἀπλημμελὶς dj ἀνθρώπου 
φύσις ἐπλούτησε, χεχαινοτόµηκεν ὑμῖν τὸ μτκέτι. 
μὲν εἰς &óou τρἐχειν τὰς duyàc ἡμῶν χαθὰ xal 


Vgns. 57. At illi magna voce. exclamantes, con- 
tiuebant et. obiurabant aures suas, aique unanimiter 
impetum in eum faciebant. 

Vens. 58. Ejectumque extra urbem lapidare ce - 
perunt. Ac testes deposuerunt vestimenta sua. juxla * 
pedes adolescentis, qui vocabatur Saulus. 

Vgns. 59. Et lapidabant Stephanum | invocantem 
ac dicentem : Domine Jesu, suscipe spiritum meum. 


Vgnas. 60. Positis autem genibus, clamavit voce 


B magna: Domine, ne imputes illis hoc peccatum *. At- 


que lioc elocutus, obdormivit. 


Quod' tempore Cliristi fecerant, hoc etiam hic 
fecerunt. Quemadmodum ille dixerat : «Videbitis a 
dextris Filium Dei sedentem » et eam rem illi blas- 
plemiam, seu: crimen lxsx — majestatis divinse vo- 
eantes, impetum in eum fecerunt : ita. nimirum 
etiam hic, Sed illic quidem diseiderunt vestimenta : 
hic vero continuerunt aures. Et. ejectum extra ur- 
bem Ἱδρίάατο ceperunt. Ne tantisper quidem quieti, 
donec orationem absolvyeret; lapidare eum coeperunt. 
Atqui, si mentiebatur, tanquam insanum et furio- 
sum eum dimittere oportebat, sin autem vera dice- 
ha!, magis admirari. Extra urbem autem. ejectum 
eccid unt. : quemadmodum) etiam. tempore Christi 
in ipso fecerunt. Et testes deposuerunt vestimenta: 
juxta. pedes adelescentis. Testes vocat, quos sulior- 
noverant, ut. adversus. ilium falsum. testimonium 
dicerent. Porro duas res innuit. per hzec :: nempe 
etíam illos, qui. videbantur testes esse, inagis ad 
czdem fuisse paratos, siquidem etiam vestimenta, 
αἱ leves et expediti ad lapidandum essent, depo- 
nebant : preterea illum, qui postea orbs ter:a- 
rum przco futurus erat, etiam ipsum tunc czedem 
adjuvisse: adeo divinam quamdam, novam, inopi- 
natam, non. exspectatam, nec humanam conseeu - 
tus est mutationem, Ceterum quod dixit : Domine 
Jesu, suscipe spiritum meum : docentis erat. et 
ostendentis eis, sese non perire. Et lapidabant δις - 
planum. Quandoquidem autem justificatio per (i- 


πρώην πέμπεσθαι δὲ εἰς χεῖρας Θεοῦ ζῶντος.. Καὶ p. dem in Christum contingit, ac per illum ipsum 


τοῦτο εἰδὼς ὁ ἅγιος Στέφανος, ἔφη * Κύριε Ἰησοῦ, 
δέξαι τὸ πνεῦμά µου χαὶ ὁ µαχάριος δὲ Παῦλος 
γράφει’ « Ὥστεχαὶ οἱ πάσχοντες χατὰ θέληµα θεοῦ, 
πιστῷ κτίστῃ παρατιθέσθωσαν τὰς ἑαυτῶν ψνχάς. » 
θεὶς δὲ τὰ Ὑόνατα ἔχραξε φωνῇ µεγάλῃ * Κύριε, μὴ 
στήσῃς αὐτοῖς τὴν. ἁμαρτίαν ταύτην. Οὐχ ἁπλῶς, 
φΠσὶ, εὔχεται, ἀλλὰ μετὰ προσοχῆς' µέχρι γὰρ τού- 
του συνεχώρησεν ὁ θεὸς αὐτῷ τὴν ψυχὴν slvat." Opa 


hoc boni consecuta est humana natura, ut non 
erret, nec offendat : hanc novam nobis rationem 
confecit, ut ad inferos quidem anima nostre jam 
non amplius, ut antea. currant, scd mittantur in 
manus Dei viventis. Idque haud ignorans sanctus 
Stephanus, Domine Jesu, inquit, suscipe spiritum 
meum. Ac beatus item Paulus scribit : « Itaque 
etiam qui voluntate Dei patiuntur, fideli Creotori 


Varie lectiones et noto. 


1^ Articulus, τοῦ, desideratur in vulgato. 


* V.secus,. * V. ne staluas. illis hoc peccatum. 


6o 


THEOPHYLACTI BULGARI/É ARCIIIEP.. 


(38 


animas 72 stfas commiltant atque commendent. » A δὲ φωνἣν xai ἀνεξικαχίας ὑπερθολήν. Ἐντεῦθεν δεί- 


Posiis au(ém genibus exclamavit voce magua: 
Domine, ne itbputes eis hoc peccatum, Non simpli- 
citer, inquit, precatur, sed cum consideratione at- 


Χνυσιν. ὅτι οὐδὲ τὰ πρότερα ἃ εἰς αὐτοὺς εἶπε, θυμοῦ 
τινος ἦσαν, ἀλλ᾽ ὥστε στύφαι καὶ ἑλέγξαι καὶ tm- 
στάσασθαι. 


que attentione. Nam tantisper animam el adesse Deus concedébat. Vide dutem vocem, et in malig 
patientiam immensam. linc ostendit, ne illa quidem priora, que in illos dixerat, it2cun.ie furo« 
tisve alicujus fuisse: sed ut exacerbaret, convinceret, attraberet, alliceret, 


CAPUT VIII. 

Vens. 4. Caterum Saulus. erat ex. iis, quibus 
Srobabatur illam interfici. Oria est autem in illo die 
persecutio magna adver$is Ecclesiam — Hierosolymi- 
taam, atque omnes dilajsi stint in fines Jude at- 
gue δαπιατία, apostolis exceptis. 

Vgns. 2. Curaverunt autem. &na. funus. Stephani 
iri religiosi, magnumqtüe  plangorem ei fecerunt. 

Vgns. 3$. Porro Saulus vastabat. Ecclesiam, et in 
Hemos ingrediens, tralhensque viros et thulieres, ira- 
dobal in custodiam. 

Vrus. 4. Atque illi quidem, qui dispersi eraut, 
quacunque iter. faciebcnt , verbum Dei  annuntía. 
$ant. 

Ipsi, inquit, apostoli non dilàpsi suut; sed erant 
Hierosolymis. Ubi enim major belli moles erat, 
illic stare primarios bellatores, in acie collocari, 
eszterisque exemplum fortitudinis animique prze- 
sentis proponi v oportebat, Curaverunt autem una 
funus Stephani Y viri religiosi, magnumque plango- 
rem ei fecerunt. Si religiosi erant; cur plangorem 
faciebant ? Quia nondum erant perfecti : atque alio» 
Qui quis non planxisset, (αἱ). doctrina,.tali praesidio, 
tafibus signis carere coactus, οἱ illum mansuetum 
lapidibus obrutum, mortuum jacentem videns? 
Baulus autem vastabat Ecclesiam. lngens furor, 
duod et solus erat, et in zdes ieruebat * animam 
tnim suam dederat pro lege. 

Ygas. 5. Caterum. Philippus. cum  devenisset: in 
t rbem Samarie, praedicabat Christum, 

Vens. 6. Attendebaut. autem. unanimiter. turbee 
vie dicebantur a Philippo, quod et audirent. et vi- 
derent signa, qua [aciebot. 

Vens. 7. Ex muliis enim, qui ab iis opprimeban- 
tàf, spiritus impuri magna vece clamantes ezibank 
Mulii item. paralytici εἰ claudi curati sunt. 

Ύεκο. 8. Fwii ergo gaudium magnum in illa 
t tbe. 

Mon apostolus Philippus, qui recensebatur inter 
105 duedenos, sed unus de septcnuis Hlis, qui de- 
lecti erant. ad dispensationem 73 viduarum hic 
est qui et Eunuchum baptizavit, et Simoni. fldei 
tradidit rudimenta. Et audi ipsum | Lucam dicen- 
tem 3 interfecto Stephano ingens adversus Eccle- 
siam persecutio orta est, et omnes dilapsi sunt in 
partes Judi οἱ Samariz, preterquam apostoli. 
Unde perspicuum est apostolum Philippum una 


| ΚΕΦΑΛ. IT. 

YaUAoc δὲ ἦν συνευδοκῶν τῇ ἀναιρέσει αὑτοῦ. 
Ἐγένετο δὲ év ἐχείνῃ τῇ ἡμέρᾳ διωγμὸς μέγας 
és τὴν Ἐκκ.λησίαν τὴν ἓν “Ἱεροσολύμοις * πάν» 
τες δὲ "! διεσπἀρησαν χατὰ τὰς χώρας τῆς Ίου- 
δαίας καὶ Zapapslac, xA tov ἀποστόλων. 

Συγεχύόμισαν δὲ τὸν Στέφανον ἄνδρες εὐ - 
δεῖς' καὶ ἐποιήσαντο κοπετὸν µέγαν ἐπ᾽ αὐτῷ. 


B  ZabJoc δὲ ἐλυμαίνετο τὴν Ἐκκ.ησίαν, κατὰ 


τοὺς olxove εἰσπορευόμεγος, σύρων τε ἄγδραρ. 
xal Yvvaixac παρεδίδου εἰς φυ.λαχήν. 

Οἱ μὲν οὖν διασπαρέκτες. διη.10ον εὐαγτγελιζό- 
pero τὸν Aópor. 


Λὐτοὶ, φησὶν, ol. ἁπόστολυί o0 διεσπάῤήσαν,- ἁλλ᾽ 
σαν tv Ἱεροσολύμοις. Ἔνθα γὰρ Ἀλείων 3 ὁ πόλο» 
pog, ἐχεῖ παρατάττεσθαι τοὺς πρωταγωνιστὰς ἔδει 
καὶ ἑτέροις προσκεῖσθαι ἀνδρείας 3 ὑπόδειγμα xal 
θάρσους. Συνεχόμισαν δὲ τὸν Στέφανον ἄνδρες εὖ- 
λαθεῖς. El εὐλαθεῖς σαν, πῶς ἐποιοῦντο χοπετόν 
"Ott οὕπω σαν τέλειοι ἄλλως τε δὲ, εἰς οὖχ ἂν 
ἐχόφατο.τοιαύτης διδασχαλἰας καὶ προστασίας xal 
σηµείων τοιούτων. ἁποστερούμενος, καὶ ὁρῶν τὸν 
πρᾶον ἐκεῖνον' νεχρὸν λιθόλευστον κείµενον ; Σαῦλος 
δὲ ἑλυμαίνετο tbv Ἐκχλησίαν. Πολλῃ ἡ μανία’ καὶ 
€&b µόνον εἶναι αὐτὸν, xat τὸ ἐπιπηδᾷν τοῖς οἶχοις * 

'^&hy γὰρ ψυχὴν αὐτοῦ ὑπὲρ τοῦ νόµου ἣν δεδωχώς. 


diAixsoc 08 xarsA0bv sic πόλιν τῆς Σαμα- 
plac, ἐχήρυσσε εὐν Χριστόν **, 

Προσεϊχόν t& οἱ ὄχ.λοι τοῖς ἰεγομένοις ὑπὸ toU 
Φωλίαπου ὁμοθυμαδὸν ἐν τῷ ἀκούξιν αὐτοὺς καὶ 

B Aéxeiw τὰ σημεῖα, d ἑποίει. 

Πο.ξ1ῶν γὰρ εῶν ἑχόντων πνεύματα ἀκχάθαρτα. 
βοῶντα φωνῇ "5 μεγά{ῃ ἐξήρχετο. HoAAol δὲ 
παρα.λεἐ2ύὐμενοι zal χω.οὶ ἐθεραπούθησαν. 

Καὶ ἐγέγετο zapà μεγάλη ἐν τῇ πὀ.ει ἑκείνῃ. 


Οὐχ ὁ ἁπόστολος ΦίΧιππος ὁ Ev τοῖς δεχαδύο χατα- 
λεγόμενος Ἶν, ἀλλ εἷς τῶν ἑπτὰ τῶν ἐπλεγέντων 
πρὸς τὴν τῶν χηβῶν οἰχονομίαν, οὗτός ἐστιν, ὁ χαὶ 
«by Εὐνοῦχον βαπτίσας, χαὶ τὸν Zljaova χατηχήσας. 
Καὶ ἄχουε αὐτοῦ τοῦ Λουχᾶ λέγοντος, Αναιρεθέντος 
Στεφάνου διωγμὸς ἐγένετο μέγας ἐπὶ τὴν Ἐκκλησίαν, 
πάντες δὲ διεσπάρησαν χατὰ τὰς χώρας τῆς Ἰουδαίας 
καὶ τῆς Σαµαρείας, πλὴν τῶν ἁποστόλων. Ὡς δη” 
λον εἶναι ὅτι ὁ ἀπόστολος Φίλιππος aov τοῖς ἄλλοις 


Varie lectiones et notm. 


v [n vulgato est, τε. 9* πλεῖον, erat. 33 Tg, προκεῖσβα, &vóplag. 3 fn vulgato δεί: ἐχέρυδσεν αὐτοῖς τὸν 


Χριστόν. 35 In vulgato est, µεγάλῃ φωνῇ. 


8 Pre, προσκεῖσθαι, lego, προκεῖσθαι Y E. curaverunt autem tna Stephanum. C. Stephano parentazuM. 


629 


EXPOSITIO IN ACTÀ APOSTOLORUM. — CAP. VIIT: 


630 


ἀποστόλοις iv Ἱεροσρλύμοις χατέµεινεν. Ἔστι δὲ Α cum ceteris Hierosolymis permansisse. Facit au- 


xai τοῦτο πρὸς ἁπόδειξιν, ὅτι Φίλιππος μὲν ἐφά- 
πτισε τοὺς Ev Σαµαρεία µαθητευθέντας ' Πέτρος δὲ 
καὶ Ἰωάννης οἱ ἀπόστολοι χαταδάντες ἀπὸ Ίεροσο- 
λύμων πρὸς αὐτοὺς, τὴν τοῦ Πνεύματος χάριν παρ- 
έσχοντο. El δὲ εἷς τῶν ἀποατόλων οὗτος ἐτύγχανεν, 
εἶχεν ἂν τὴν αὐθευτείαν τῆς τοῦ Πνεύματος δόσεως' 
βαπτίζει δὲ µόνον ὡς μαθητής τὴν δὲ χᾶριν τελειοῦ- 
atv ob ἁπόστολοι; οἷς ἡ τῆς τοιαύτης δόσεως αὖθεν- 
τεία ἐδόθη. "Άλλοι δὲ λέχουτιν ὅτι διὰ τοῦτο ὁ Φίλιπ- 
πος οὐ κατήγαχεν ἐπὶ τοὺς βαπτιαθέντας τὸ Πνεῦμα, 
ὅτι διάχονος ἣν µόνον παρὰ τῶν περὶ Στέφανον προ- 
θληθεὶς, οὗ μὴν xal πρεσθυτέρου ἀξίαν. εἶχεν, ἢ 
ἐπ.σχόπου, ὡς ol μαθηταὶ τοῦ Κυρίου. "Ότι δὲ 
διάχονος 3j», μαρτυρεῖ ὁ Παῦλος ἓν τοῖς χανόσιν, οὐ 
μόνον περὶ αὐτοῦ, ἀλλὰ xal περὶ ᾿Ανανίου, ὃς ἐδά- 
ατισεν αὐτὸν τὸν Παῦλον. Διάκονος δὲ iv, ἐθάπτισε 
πρῶτον μὲν διὰ τὸ σπάνιν εἶναι tv. Σαμαρείᾳ πρε- 
σθντέρων «ἔξεστι δὲ ἐν ἀνάγχῃ xal τῷ διαχόνῳ βα- 
πτίζειν, μὴ ὄντος πρεσθντέρου, χαθὼς αὑτὸ τὸ. 
Πνεῦμα ἁδίδαξε, προτρεφάμενον αὐτῷ "5 ἐπὶ τὸ 
πλησιάσαι τῷ Εὐνούχῳ. Σημειωτέον δὲ ὅτι μετὰ τὸ 
ῥάπτισμα τῇ τῶν χειρῶν ἐπιθέσει ἐπιφοιτᾷ δι εὖ- 
χῆς ἐπὶ τοὺς βαπτιζοµένους εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυ- 
ρίου Ἰησοῦ, τὸ ἅγιον Πνεῦμα. Ato xol µέχρι vov ἡ 
τόξις οὕτω φυλάττεται:. 


tem etiam hoc ad demonstrationem. Nam Philippus 
quidem baptizavit eos, qui in Samaria verbum Pei 
didicerant : Petrus autem ct Joannes apostoli llic- 
rosolymis ad eos profecti, donum Spiritus sazcti 
Hlis przstiterunt. Quod si bie unus fuisset apostolo- 
rum, habuisset utique auctoritatem dandi Spiritus 
sancti : sed baptizat duntaxat , tanquam discipu- 
lus : donum autem ac gratiam sancti Spiritus tan- 
quam rei perfectionem addunt apostoli, quibus 
hujusmodi donationis facienda — auctoritas data 
erat. Alii autem dicunt, idcirco Philippum non su- 
perinduxisse Spiritum sanctum super baptizatos, 
quod diaconus duutaxat esset, ab Stephano nomi- 
natus atque promotus, preshyteri autem vel. epi- 
scopi, sicut discipuli Domini, auctoritatem non Ίνα» 
beret. Porro diaconum iftum fuisse testatur Paulus 
in regulis, non modo de hoc ipso loquens, verum 
etiam de Anania, qui ipsum Paulum baptizavit. 
Cowterum diaconus cum esset, Laptizovit primum 
quidem, quod penuria presbyterorum esset in Sa- 
maria : licet autem in necessitate;ctiam diacono ba- 
ptizare, ubi presbyter non est, quemadmodum do- 
euit. ipse Spiritus, hortatus ipsum Philippum, ut 
propius accederet ad Eunuchum. Notandum cst au- 
tem, pest. baptisma impositis. manibus per preca- 


tionem super baptizatos in. nomine Domini- Jesu venire Spipitum sanctum. Quamobrem etiam usquc 


adhue talis ordo servatur. 

Αν hp δέ cic órópace Σίμων προῦπῆρχεν ἐν ei 
sls. μαγούων, καὶ ἐξιστῶν τὸ ἔθνοῦὸ τῆς Za- 
µαρείας «έχων εἶναί τινα ἑαυτὸν µέγαν. 


"Q αροσεῖχον ἀπὸ μικροῦ ἕως µεγάΊου, AÉ- 
Ίοντες * Οὗτός ἐστι ἡ δύναµις τοῦ θεοῦ ἡ 
μογά η. 

Προσεῖχον δὲ αὐτῷ διὰ τὸ ἱκανῷ χρόνῷ ταῖς 
µαγείαις ἐξεστακέγαι αὐτούς. 


Orts δὲ ἐπίστευσαν τῷ duiAlxsq, εὐαγγε.1ιζο- 
J'éro τὰ περὶ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ, καὶ του 
ἑνόματος 3 ᾿]ησοῦ Χριστοῦ, ἑδαπτίζοντο ἄνδρες 
xal rvxaixsc. 

Ὁ δὲ Zipov xal αὑτὸς ἑλίστευσε * xal Baxti- 
σθεὶς ἦν προσκαρτερῶ»ν τῷ Φιλίπαφῳ * θεωρῶν «8 
δυγάµεις xal σημεῖα γιόµενα &Clocaco. 


Ἀχούσαντες δὲ οἱ ἐν Περοσο.ύμοις ἁπόστο.οι, 
ὅτι δέδεχται ἡ Σαμµαρεία τὸν Aóyov toU θεοῦ, 
ἐπέστει.]αν πρὸς αὑτοὺς τὺν Πέερον καὶ Ἱωάν- 
η». 

Οἵεινες καταδάντες, προσηύξαντεο περὶ αὐτῶν, 
ὅπως «ἰάόδωσι Πνεῦμα ἅγιον. 


γεκς. 9; Efat autem. jam antea in illa urbe vir 
quidam nomine Simon avem magicam exercens, εί 


C admiratione sui. aMonite ct. ebstupe[actes genti Sa- 


marie imponens, qui diceret ae esse quemdam ma- 
gnum. 

Viens. 10. Cui omnes tam summi quam infimi au- 
sceltabant , dicentes : Hic est potentia. Dei illa 
tagna. 

Vgns. 11. Attendebant autem eum, propterea quod 
magicis prastigiis atque Indibriis satis multo jam 
lempore eis attenitis εἰ obstupefactis imposuisset X, 
animosque eorum ac mentes cepisset. 

Vrns. 19, Cum autem credidisset Philippo anuun- 
tianti. atque docenti. qua pertinent ad regnum Dci, 
el nomen Jesu Christi, baptizabantur tum. viri (um 
mulieres. 

εις. 15. Jaque Simon εἰ ipse credidit, et. ba- 
piizatus [requens et assiduus eral cum. Phi'ippo Y : 
cumque videret. virtutes et signa fieri, attonitus ad- 
mirabatur. 

"JE Vrns. 14. Porrocum audissent apostoli, qui 
erant Jerosolymis, ab Samaria verbum Dei esse τό: 
ceptum, miserunt ad eos l'eirum ei Joannem. 


Vgns. 18. Qui cum descendissent illo, oraverunt 
pro eis, 1! acciperent Spiritum sanctum. 


Varie lectiones et ros. 
9 [g, αὐτόν. 35 Invulgato hic addditur articulus τοῦ. 


x V. dementusset eos. 7 V. adharebat Philippo. 





631 THEOPIIYLACTI BÜEGATE ARCIITEP:. 


Vgns. 16. Nondum enim super quemquam illorum A Οὔω γρ ἦν ἐπ᾽ οὐδονὶ αὐτῶν ἐπιπεαπτωχός: 


erat delapsus : sed baptizati dumtaxat erant in no- 
mine Christi Jesu. 

Vgns. 17. Tunc m&nus ei imponebant, et. accipie- 
bant. Spiritum sanetwn. 

VEns. 18: Gonspicatus autem: Simon per imposi- 
tionem manulim apostolorum dari Spiritum sanciuen; 
altulit eis pecunias, 


ες. 18. Δε dizit : Daie miki quoque isigim po- 
(ciuem, ul cuicunque. imposuero. manus, accipiat 
Spiritum sanctum. 

Vns. 90. At Petrus dizit ad eum : Abi *, inquit, 
cüm (uà pecuniain malam rem, qui donum Dei pe- 
cuniis comparandum existimasti. 

VEns. 21. Non es neque particeps neque comsors 
liujus rationis atque. doctrine. Cor enim (&um non 
est rectum coram Deo. 

Vie aliam tentationem; nempe eam, qu: accidit 
per Simonem. Ait autem, quod cum etiam magnam 
potentiam esse putabant: Adeo spatio tempotis et 
niagicis prestigiis atque Iwdibriis erant decepti : do- 
nec Philippus adveniens errore eos liberavit. Dice- 
bat enim Símon  Judzis quidem : Ego sum Pater : 
Samaritanis autem, Ego sum Christus, Itaque Si- 
«ion et ipse credidit. Non fidei gratia; sed, utet 
ipse faceret signa; Qut. igitur ille videbatur facere 
»igna? Fingebat, atque przstigiis  imponebat. 
Forsitan autem etiam ebs, qui a. ddimonibes pre- 


[iésvov. δὲ βεδαπεισµένοι ὑπῆρχον slc εὸ ὄνομα 
τοῦ Χριστοῦ Ἰησοῦ. 

góst ἐπετίθουν τὰς χεῖρας ἐπ ** αὐτοὺς, xal 
ἑλάμόαρον Πνεῦμά ἅγτον. 

Βεασάμενος δὲ 5 Σίμων ὅτε Om ἑῆς ἑπωῶέ - 
Ψεως τῶν χειρῶν toy ἁπὀστόλων δίδοται τὸ 
Πνεῦμα εὸ ἅγιον", προσήνεΊκεν αὐδοῖὸ χρµ- 
para. 

Λέγων * Acta xápot τὴν ἑξουσίαν ταύτην, ἵνα 
ᾧ ἑὰν ἐπιθῶ τὸς χεῖρας, «αμδάνῃ Ενεῦμιι 
ἅγιον. 

Πέτρος 08 εἶτε πρὸς αὐτόν. T) ἁργύριόψ vov 
σὺν col εἰς ἁπώ.ειαν 39 * ὅτι τὴν δωρεὰν tov θεοῦ 


ἐνόμισας διὰ χρημάτων κτᾶσθαι. 


Obx ἔστι σοι μερὶς οὐδὲ κ.λῆρος ἐν τῷ «όγφ 
γούτῳ * ἡ γὰρ καρδία σου Οὺκ ἔστιν εὐθείια ἐν- 
ώπιον τοῦ Btov. 

"Opa καὶ ἕτερον πεὶρᾶσμὺ) τὸν τοῦ Σίμωνος. 


si δὲ ὅτι καὶ μεγάλην αὐτὸν δύναμιν ἑνόμιζον, 


οὕτως σαν τῷ χρόνῳ καὶ volg µαγείαις ἔξηπατη- 
μένοι 5’ * μέχρις ἂν ΦίλιἜποφ ἐπισ-ὰς, τῆς πλάνης 
ἀὐτοὺς ἀπήλλαξεν. Ἔλεγε γὰρ ὁ Σίμων τοῖς μὲν 
Ἰουδάίοις, Εγώ εἰμι ὁ Πατήρ ' τοξ; δὲ Σαμαρείταις, 
Ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός. 'O δὲ Σίμων xal αὐτὸς ἐπί- 
aceugév* οὗ πίστεως ἔνεχεν, ἀλλ ὥστε xai αὑτὺν 
αοιεῖν σημεῖα. Πῶς οὖν ἐχεῖνος ἐδόχει ποιεῖν σημεῖα; 
ἘἙ μάνταζεν' ἴσως δὲ xol τὸὺς δαιμονῶντας ἑδέσμει ' 

XY ὥσπερ τὸ ἑαυτοῦ, οὕτως ὀνόμισε” χαὶ τὸ τῶν 


mebantur atque vexabantur; coercebat, οἱ ut suam, C ὁποστόλων εἶναι τέχνης τινός ^ ξιὸ καὶ χρήματα 


íta apostolorum quoque professionem artis alica- 
{ως csse existimabat. Quamobrem etiam pecunias 
&853f : ne autem rursug abigeretur, idcirco: fre. 
qucn? vt assiduus erat cum Philippo. 

Vgn5: 92, Desiste igitur ab ista nequitia tua, el 
redi ad $üflilatem *, Deumque ora, si [orte libi re- 
euittatur cogilütio cordis tui. 

Vens. 95. Ín felle enim amaritudinis et obstrictio- 
73. improbitalis $udeo te versari. 

γεια. 24. Respondens autem Simon dizit: Depre- 


icamiini vos Domintun p?o me, ne quid mihi eveniat 
vorum, que diaisfis, 


Vrhs. 25, Atque lili juidem testificati εἰ locuti ver- 
bum Dei, ràvéisi suni in Jerusalem, multosque vicos 
Mamaritanorsil doctrina evangelica instruxerunt. 


Supervacuum essek illud, Desiste, quod 75 Si- 
Wioni dicebatur, qui ex 'constitutione malus erat, 
juxta fabulas haereticorum. Aiunt enim hominem 
natura malum non esse capacem ejus, quà ex 
destinata voluntate (it, mutationis. Sed non früst?a 
dietum ost : Desisté igitur, et ad sánitatem redi; 
sua potestatis igitur atque arbitrii erat etitm ipse. 


ἐδίδου : ἵνα δὲ μὴ ἀπελαθῆι πάλιν διὰ τοῦτο προσ- 
εχαρτἐρειτῷ Φιλίππῳ. 


Μετανὀησον οὖν ἆπο tnt χαχίας ὅου ταύτης, 
xul δεήθηει τοῦ θεοῦ * εἰ dpa ἀφεθήσεταί σοι ἡ 
ἐπίνοια τῆς καρδίας σου. 

Εἰς γὰρ χο. sixpluc καὶ σύνδεσμον ἀδικίας 
ὁδρῶ σε ὄντα. 

Ἀποχριθεὶς δὲ d Σίμων εἶπε' Δεήθηἒε ὑμεῖς 
ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς tüv Kópior, ὅπως μηδὲν ἐπέ-θῃ 
ἐπ ἐμὲ ὧν εἱρήκοτε. 

0l μὲν οὖν διαμαβτυρόμεγνοι ** xni; αλήσαρτες 
τὸν «Ἰόγον τοῦ Κυρίου, ὑπέστρεναν clc Ἱερουσα- 


D Ah, XoAJdc τε xópac τῶν Σαμαρειτῶν einyyt- 


Aicavco*. 

Παρῆλκεν ἂν τὸ, Μετανδηδὺν, τῷ Σίµωνι λεγό- 
µενον, &x κατασχευῆς ὄντι xaxd, κατὰ τοὺς αἱρετι- 
κῶν μύθους: φασὶ γὰρ ὅτι χαχὸς ὢν ὃ ἄνθρωπος 
φύσει, οὐχ ἔστι δεχτικὸς τῆς κατὰ βούλησιν µεταδο- 
Anc. ᾽Αλλ οὐ µαλαίως εἴρηται τὸ, Μετανόησον οὖν * 
αὐτεξούσιος ἄρα καὶ ἀὐτὸς, xal δεήθητι τοῦ θεοῦ, 
el ἄρα ἀφεθήσεταί σοι ἡ ἐπίνοια τῆς καρδίας σον. 


Varie lecliones et note. 


** In éxemplari non erat, &v' quod. est. in vulgato fortasse. pro, doro: ; 
9 [n vulgato hic adjectus est arkiculus 6. 
*! [n vulgato est, εὐαγυσλίάχντο. 


p 'C'positio ἐπὶ. 


ἑξηπατημένη, erat. " ἴσ. διαμαρτυράμενοι. 


fnit, αὐτθῖς, et ila non requiritur 
n vulguto est, σὺν σοὶ εἴη εἰς ἁπώλειαν. 


1 verbum pro verbo reddiderunt : « Pecunia tua. tecum sit in perditionem, ». ἃ V. quehitentiam ilaque age 


wb hac (ua nequitias 


632 


e 


EXPOSITIÓ IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. Vit. 


64 


Ἰοῦτοε-πεν, ὡς οὗ συγχωρηθέντος àv αὐτῷ εἰ ἕ- A Deuinque ora, αἱ forte tibi remittatur cogtatio cor- 


γλαυσε xal µετενόησεν. ᾽Αλλ’ ἔθος xal τοῖς προφήταις 
«b τοιοῦτον εἶδος τοῦ λόγου * ἄλλως τε xal προῄδει 
αὐτὸν ὁ Πέτρος μὴ] πρὸς µετάνοιαν ἐπιστρέψαντα **. 
Διὰ 46010 δέ φησιν, El ἀφεθήσεταί σοι. Τὸ γὰρ Aefj- 
θητε ὑμεῖς ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς τὸν Κύριον, δὐ μµεῖχ- 
xoà xa ἐπιατροφῆς, ἆἀλλὰ μόνον ἀφοσιώσεὼώς 
ἕνεχα ἔφη ) Emi, ποῦ τὸ πένθος; ποῦ ἡ χάτᾶγνω- 
aig καὶ fj ἐξομολόγησις; Eig γὰρ χολῆν πιχκρίας xal 
σύνδεσμον ἁδιχίας ὁρῶ σε ὄντα. Πολλοῦ θυμοῦ τὰ 
ῥήματα,. Οὐ χολᾶνει δὲ αὐτὸν, ἵνα μὴ λοιπὺν ἡ πί- 
στις δόξῃ ἀνάγχης εἶναι xal φόδυυ, Ra ὠμὸν τὸ 
πρᾶγμᾶ φἀνῇ. Οἱ μὲν οὖν διαμαρτυρόμνοι *aY λα- 
λήσαντες τὸν λόγον toU Θεοῦ, ὑπέστρεφαν εἰς Ἱε- 
ῥουσαλἠμ. Ἴσως διὰ τὸν Σίμωνα ὑποστρέφουσιν, 
ἵνα μὴ ἁπατῶνται, ἵνα λοιπὸν ἀσφαλεῖς ὣσιν. "Opa 
(à ὅτι οὐ προηγουμένως ἔρχονται εἰς Σαμάρειαν, 
ἀλλὰ διωκόµενοι ' ὅπερ xai ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ γέ- 
γονὲν. 

tuti essent. Vide autem eos non precipue déditaque 
expellerentur, quod et tempore Christí accitlit. 

"AryeAoc δέ Κυρίου ἑ-άΐησε πρὸς ΦίΙ,ππον' 
έχων Αγάστηθι καὶ πορεύου κατὰ μεσημδρίαν 
ἐπὶ τὴν ὁδὸν τὴν καταθαίνουσαν ἆπὸ  "Ispovca- 
Ahp elc Γάζαν * αὕτη ἑστὶν ἔρημος. 

Καὶ ἀγαστὰς ὁπορεύόθη' xal Ἰδοὺ ἀνὴρ Αἰδίοψ., 
Εὐνοῦχος, δυγἁάστης Καγδάκης τῆς βασι.]ίόσης 
Αἰθιόπων, ὃς ἦν ἐπὶ πάσης τῆς γάζης αὐτῆς, 
ὃς ἐλη.ύθει προσχκυνήσων εἰς Ἱερουσαλήμ. 

Ἡντε ὑποστρέφρων καὶ xafhjuevoc ἐπὶ τοῦ 
&4juatoc αὐτοῦ 3 ἀνεγίνωσχε τὸν Ἀροφήτην 
"Heatav. 

Εἶπε. δὲ τὸ Πνεῦμα τῷ diXzto* Πρόδε.θᾶ, xu. 
χο.Ἰήθητι τῷ ἅρματι τούτῳ. 

Προσδραμὼν δὲ ὁ Φί.ιππος, ἤκουσεν αὐτοῦ 
ἀγαγιγώσχοντος τὺν προφήτη»  "Hcafar, 2ül sl- 
zer * 'Apdye moro xsic d ἀναγιγώσχεις ; 

'O 6à-sl&óv * Πῶς γὰρ ἂν δυνάίµην, ἐὰν μή 


τις ὁδηγήσῃ µε ; Ἀαρεκάλεσό te τὸν diAuaor - 


áratárca καὶ * χαθίσαι σὺν αὑτῷ. 

Β δὲ περιοχὴ Γραφῆς, fly ἁγεγίνωσκεν ἡν 
αὕτη: "Ως πρόδατον ἐπὶ σφαγῇν fjx0n, xal ὧν 
ἁμνὸς  ἐναγτίον τοῦ κείρυγτος αὐτὸν " ἄφω- 
voc V, οὕτως οὐκ ἀγοίγει 'ὃ τὸ στόμα αὐτοῦ. 

Ἐν τῇ ταλεύώσει αὐτοῦ ἡ αρίσις αὐτοῦ 
ᾖρύη. Tiv δὲ γε)εὰν αὐτοῦ εἰς διηβήσεται; αἴρε- 
αι ἁπτὸ τῆς γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ. 

Ἐμοὶ δοχεῖ, τῶν Éntà οὗτὸς 6 Φίλιππος fjv. Οὐ 
vXp ἀπὸ Ἱεροσολύμων πρὸς µεσηµθρίαν ἁπῄει, 
ἀλλὰ πρὸς ἄρκχτον * ἀπὸ δὲ Σαµαρείας, ἕνθα Φίλιπ- 
TO; ὁ τῶν ἑπτὰ διέτριδε xal ἑἐδίδασχε τότε, πρὸς 
μεσημθρ[ίὰν ἑἐστὶν ὁδός. Την καταδαἰνουόαν ἀπὸ 
Ἱερονσαλὴμ εἰς Γάναν * αὕτη ἐστιν ἕρημος. Τοῦτο 


opera in Saimariam venire, sed cum 


dis tui. loc dixit, quasi ipsi concessum atque per- 
missum non esset, si flevisset ac resipiscens desti- 
tisset. Verum consueta est etiam prophetis talis 
forma loquendi, atque alioquin etiam persenserat 
átque perviderat eum Petrus non ad resipiscendum 
conversum iri, atque idcirco ait * Si remittatur 
tibl. Nam illud : Deprecamini vos Dominum pro 
me, hon posnitentie et ad sanitatem reversionis, 
&ed detestationis duntaxat et mali ominis aver- 
tendi causa dicebat. Nam ubl luctus? ubi sui dam- 
natio atque confessio? In felle enim amaritudinis 
et obstrictione itmprobitatis video te versari. [n- 
gentis iracundix sunt verba. Sed non punit eum, 
me fides postea deinceps necessitalis esse videre- 
tur atque. térroris, et res crudelis appareret, At- 
que illi testificati atque locuti. verbum Dei, reversi 
sunt in Jerusalem. Forsitan propter Simonem re- 
vertuntur, ne deciperentut, «ut postea securi 36 
agitarentur α 


Vkns. 20. Angelus autem. Domini locutus est ed 
Philippum : Surge et vade meridiem versus ad viam, 
qua descend.tur ab. Jerusalem: ad Gazam : huc est 
vhcua. 

γεια. 97. El surgens iler ingressus est, el ecce vir 
JEihiops, Eünuchus prefectus, Candaces regine 
AEtltiopum, qui precrat universe gaze ejus, qui ve- 
netat adoraturus iu Jerusalem, 

Vrns. 98. Bevertebatur, et sedens in curr& suo 
legebat Isaia prophetàm. 


Vrns. £9. Dixit aulem Spiritus Philipoo 1 Accede. 
el adjunge te currui isti. 

Vens. 50. Cum itaque ücctrrisset Philippus, audi- 
vit eiim legéntém prophetam Isaíam, ac dixit :. Nwn- 
quid intellijis, que lenis ? 

VERS. 51. At ille dixit : Quinam possim, nisi ali- 
quo me insiruénte? horlatusqüe est. Philippum, ut 
ascàndéret secumque sederet. 

VrRs. 59. Porro quod Scriptura ὃ, que legebatur 
àb ill continebat, erat hoc : Tanquam. ovis ad πια: 
cationem ductus. est , et Tànquam agnus coram. tox 
dente mutus, sic non aperit 05 suum. 

70 Vrns. 53. Per humilitatem ejus judicium ejus 


D sublatum est. Genus autem ejus quis enarrabit? quia 


tollitur de terra vita tts. 

Ut mihi videtur, hic Philippus erat de illis sc- 
ptenis. Non enim οὐ Jerosolymis meridiem versus 
abiisset, sed versus septentriones ; at a Samaria, 
ubi Philippus unus de illis septenis morabatur ac 
docebat tunc, iter est versus meridiem. Qua descen- 
ditur ab Jerusalem ad Gazam : liec est vacua. Hoc 


Varie lectiones et note. 


9 fog. bxccpiiovta. 3 In. vulgato. hic iuterseritur, xat. 
scriptum est. ἄρχγε. * Non est in vulgato, καὶ. "* αὐτὸν, mon est. in apographo. 


υὗτος. '"* In vulgato est, Ἠνοίχει. 
b Y. £ocus Scripture. 


** [n apographo et hic, et in sequenti schiclio 
V ἄφονος, erat, εἰ 


^5 THEOPHYLACTI BULGARLE ΛΗΟΠΙΕΡ. 


636 


dixil, ne metueret. incursum et invasionem Judzo- A εἶπεν ὥστε ph φοθηθῆναι τὴν τῶν "lovbaltov ἔπι 


rum. Et surgens. ἱίορ ingressus est. Vide obedien- 
tiam. Non interrogavit ac dixit : (juare? sed simul 
atque permisewm erat, cum surrexisset, profectus 
cst. Qui venerat adoraturus in Jerusalem. Multis de 
causis admiratione digna est Eunuchi hujus philo- 
sophia : quod cum habitaret in. ZEthiopia, cum ma- 
gistratu fungeretur, cum prefectus esset regiis tlie- 
sauris, tamen ascendit adoratum in Jerusalem. 
Porro mulieres imperium ebtinere consueveran il- 
lius Zthiopiz, quarumr jure successionis una erat 
etiam Candace, cujus Eunuchus erat quzstor et 
Liesauris przfectus. Considera autem quod etiamsi 
dies festus ΠΟΠ» erat, tamen ascenderat » qui a civi- 
tale superstitioni dimonumque cultui obnoxiam 
vitam transigente, qui in ilinere legebat, qui 
Isaiam prophetam ceteris sublimiorem, qui ne- 
sciens qu: legeret, ita lectione tenebatur. Nunquid 
intelligis quze legis? Mirabiliter interrogat : neque 
enim adulabatur et laudabat, neqtre: rursus insecta- 
tir ac deridet ignorantiam : sed ut. majorem Πι]]- 
eeret cupiditatem, siinul ostendens ingentem inesse 
Phesaurum. Atque ille non dissimulat nec celat : 
sed, Quinam, inquit, possim * deinde petit sc doceri. 
Tanquam ovis ad jugulationem ductus est, el tan- 
quam agnus. etc. Valde perspicua propositorum 
verborum sententia est. Asportantur enim certo 
lempore anni oves ut tondeantur : ac cultellos ton- 
Borios sive forflees admoveut eis pastores : ac 
quanquam lxduntur, iis tamen, qui lise agunt, non 
insultant. Sic item Christus eum convitiis petere- 
tur, non contra convitiabatur, Per humilitatem 
ejus judicium ejus sublatum est. Injustum judicium, 
quod de eo, veritate occultata, factum est, signifi- 
cat. Genus autem ejus quis enarrabit ? ld quod, post 
resurrectionem videlicet, ei contigit, et generosam 
ejus ac. nobilem dignitatem « cujus cerum, qua 
gessit et adininistravit, demonstratio exstitit expe- 
rimentum. Quis oratiene satis poterit. explicare, 
cum cogitare ae mente volutare coperit, quis οἱ 
qualis, et ex Dco natus unigenitus Pilius hzec omnia 


στασίαν. Καὶ ἀναστὰς ἑπορεύθη. "Opa ὑπακοῆν, 
Οὐὑχ ἠρώτησε xaX εἶπε' Διά τί, CAM! ὅμα τῇ ἔπι- 
εροπῇ ἀναστὰς ἑπορεύθη. "Gc ἑληλύθει 3 προσχυ- 
νήσων εἰς Ἱερουσαλήμ. θαυμάσαι ἔστι τοῦ Εὺνοῦ- 
you τούτου τὴν φιλοσοφίαν, διὰ πολλά * ὅτι Ev Alfito. 
πίφ µένων xal ταµίας τῶν βασιλικῶν θησαυρῶν, 
ὅμως ἀνῆρχετο προσχυνῆσαι ἓν Ἱερουσαλήμ. Γυ- 
ναῖχες δὲ ἥρχον ἑχείνης τῆς Αἰθιοπίας, ὧν καὶ 
à Κανδάχη χατὰ διαδοχὴν µία, f; ὁ Εὐνοῦγος 
ὑπῆρχεταμίας. Σχόπει δὲ ὅτι xaX ἑορτῆς μὴ οὔσης, 
ὅμως ἀνήρχετο, xal ὅτι ἀπὸ πόλεως ἓν δξισιδαιµον/ᾳ 
βιοίσης, xot ὅτι χατὰ τὴν ὁδὺν ἀνεγίνωσχε, xal 
τό τε Ἡσαῖαν, τὸν τῶν προςητῶν ὑψτλότερον, xal 
τότε μὴ δὲ εἰδὼς ἃ ἀνεγίνωσχεν, οὕτω τῆς  dva- 


B γνώσεως περ:είχετο. " Kpáye γινώσχεις & ἀναγινώ 


σχεις ; θαυμασίως ἐρωτᾷ * οὔτε γὰρ ἐχολάχευσε xal 

ἑπῇνεσεν, οὔτε πάλιν διασύρει τὴν ἄγνοιαν ' ἀλλ 

ὥστε πλείονα ἐνθεῖναι τὸν πόθον, ἅμα δεικνυς xal 

πολὺν τὸν θησαυρὸν ἐγχείμενον. 'O δὲ οὐχ ἀποχρύ- 
πτεται, ἀλλά φησι’ Πῶς Υὰρ ἂν δυναίμην; Εἶτα 
καρακαλεῖ μαθεῖν. Ὡς πρόθατον ἐπὶ σφαγὴν Ἠχθη: 
Ala» ἐμφανῆς τῶν προχειµένων ὁ νοὺς. ᾽Αποφέρον- 
ται γὰρ sl; τὸ χαρῆναι χατὰ καιροὺς τὰ πρόδατα * 
καὶ τὰς χουρίδας αὐτοῖς µαχαίρας ἐπιφέρουσιν οἱ 
κοιµένες, χαἰτοι πάσχοντα τοῖς τοῦτὸ δρῶσιν οὐχ 
ἐπιπηδᾷ οὕτω xal ὁ Χριστὸς λοιδορούµενος, ox 
ἀντελοιδόρει. "Ev τῇ ταπεινώσει αὐτοῦ ἢ αχρίσις 
αὐτοῦ ᾖρθη. Tiv παρᾶνομον κρίσιν τὴν ἐπ αὐτῷ 
γινομένην δηλοῖ τῆς ἁληθείας χρυθείσης. Τὴν δὲ 
Τενεὰν αὐτοῦ τίς διηγήπεται; Thv μετὰ τὴν ἀνάστα- 
σιν Ὑενομένην δηλονότι, xal ἣν εὐγονῆ αὐτοῦ 
ἀξίαν, ἣν ** fj τῶν οἰκονομηθέντων ἔνδειξις πεῖρα. 
Τίς ἔσται ἱκανὸς λόγῳ φράσαι, ὅταν εἰς ἔννοιαν 


, ξλῃ, τίς Gv xal molo; xal ix Θεοῦ γεγενηµένος 


μονογενἠς Υἱὸς, ταῦτα πάντα ὑπέστη ; "Οτι αἴρεται 
ἀπὸ τῆς γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ " ἀντὶ τοῦ, ἑπαίρεται χαὶ 
ὑψηλοτέρα τῶν ἐπὶ γῆς ἔσειν ἡ ζωὴ αὐτοῦ, τοῦτ' 
ἔστιν ἡ πολιτεία ἢ ἡ ὕπαρξις τοῦ Μονογενοῦς" 
ὄκαν ἔτω νοῆται σαρχὸς, xal οὕπω καθ) ἡμᾶς ye- 
νόµενος. 


loleraverit? Quia tollitur de terra vita ejus. Pro eo, quod est, extollitur, οἱ sublimior rebus terrenis est 
vita ejus, boc est conversatio 77 »u substantia sive exsistentia Unigeniti, cum extra carnem intcel- 


Jigitur, ac nondum nostri similis factus. 


Vrns. 34. Atque Eunuchus repetito sermone, Phi- D 


lippo dixit : Quosso te, de quonam dicit hoc propheta, 
de seipso, an de alio quopiam ? 

Vens. 55. Aperiens autem Philippus os suum, et 
incipiens ab hac Sctipimra, evangelizavit illi Je- 
sum. 

Vzns. 90. Ut autem ire pergebant, obiter pervene- 
runt ad aquam quamdam : et Eunuchus, Ecce, inquit, 
aqua: quid prohibet me baptizari ? Quas sequuntur, 


usque ad : Ei jussit, non erant in exemplari anti- 
quo manuscripto, 


Ἀποχριθεὶς δὲ d Εὐνοῦχος τῷ diliznszo, eIxs- 
Δέομαί σου, περὶ τίνος ἆ προφήτης λέγει τοῦτο, 
περὶ ἑαυτοῦ, 1) περὶ ἑτέρου τινός; 

Αγοίξας δὲ ὁ Φίλιππος τὸ στόιια αὐτοῦ, καὶ 
ἀρξάμεγος ἀπὸ της Γραφῆς ταύτης, εὐητγε.ἒί. 
cazo αὐτῷ τὸν Ἰησοῦγ. 

Ὡς δὲ ἐπορεύογτο κατὰ τὴν ὁδὸν, ᾖνθον ἐπί 
τι ὕδωρ. Καὶ φησιν ὁ Εὐγοῦχος' Ιδοὺ ὕδωρ' εἰ 
κωλύδι µε βακτισθήναι; 


Vario lectiones et nota. 


^ Εληλύθη, erat, " fo, f. 
* Locus corruptus. 


611 


EXPOSITIO ΗΝ ACTA APOSTOLORUM. — CAP. IX. 


628. 


^ Εἶπε δὲ ὁ Φίλιππος) El πισεύεις ἐξ ὅΊης &— Vens. 57. Dixit autem. Philippus : Si credis ex 


τῆς καρδίας, ἔξεσχιεν. Αποκριθεὶς δὲ εἶπε' Πι- 
«τεύω τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ εἶναι τὸν 'Incovy Χρι- 
στό». 

Καὶ ἐχέλευσε στήνάι τὸ ἅρμα, xal κατέδησαν 
ἁμωδτεροι elc τὸ ὕδωρ ὅτε Φ/Ίιππος καὶ Κὐγοῦ- 
γος., καὶ ἐθάπτισερ abtóv. 

"Ore δὲ ἀνέέησαν ἐκ τοῦ ὕδατος, Πνεῦμα Kv- 
plov ἤρπασε σὀν ΦΙΊιππον. Καὶ οὐκ εἶδεν αὐτὸν 
οὐκ ἔτι *. Εὐνεῦλος * énopsósco vàp tir ὁδὸν 
αὐτοῦ yalpur. 

ΦίΊιππος δὲ εὑρέθη slc "Alvror* xal διερχόµε- 
foc, εὐηγΥε.Ί/ζετο τὰς xóAgic &déac, ἕως «οῦ 
ὁ,1θεῖν αὐτὸν εἰς Καεσάρεια». 

Áfopal σδυ, περὶ τίνος. Τὸ εἰδέναι αὑτὲν ὅτι οἱ 
προφηται ἄλλως xol {περὶ ἄλλο 55 λέγουσιν ' 3) ὅτι 
περὶ αὐτῶν iv ἑτέρῳ προσώπῳ * τοῦτο γὰρ Oriol 
ἄὐτοῦ f| ἐρώτησις " ὀρόδρα ἐστὶν ἐπισχεμμένου **, 
Ἰδοὺ γὰρ ὕδωρ, tl σωλύει µε βαήτισθτναι ; "Opa 
πῶς οἰχονομεῖται. Πρότερον ἀναγινώσκει xal ἀγνοεῖ. 
εἶτα ἀναγινώσχεί αὗτὴν τὴν µαρτυρίαν, ἕνθα ἣν τὸ 
πάθος, xat ἡ ἀνάστασις χαὶ ἡ δωρεά * εἶτα παραχα- 
ki. Βρμηνεύεται χαθεξῃς, ἀπὸ τῆς προφητείας 
τὰς ἀφορμὰς λαθόντος τοῦ Φιλίππου: ὑπόπτερος 
δὲ γενόμενος τῇ προθυµἰᾳ, χαθεξῆς ἐπείγεται πρὸς 
t» βάπτισμα. Οὐκ εἶπε δὲ, Γάπτισόν µε’ ἀλλὰν Τί 
χωλύει ; iv ἐρωτέσεςτὴν πολλην αὐτοῦ δειχνὺς περὶ 
« βάπτισμα ὑπιθυμίαν. Ὅτε δὲ ἀνέθγσαν ἀπὸ τοῦ 
ὕδατοςν Πνεῦμα Κυρίου ἥρπασε τὸν Φίλιππὸν. A!pet 
μὲν αὐτὸν τὺ Πνεῦμα , τὸ Τινόμενον θαυμασιώτερον 
ποιοῦν 55. ἃμα καὶ εὐρραΐνον τὸν Φίλιππον ὅτι τοι- 
οὗτων ἀζιοῦται οἵων οἱ προφῖται, ὡς ᾿Αδδακούμ. 
Πνεύμα δὲ αὐτὸν καὶ οὐχ. ἄγγελος, ὡς «πρόσθεν αἷ- 
psc* ἐπειδὴ ἡ μὲν τοῦ ἀγγέλου ὄψις τότε τοῖς σω- 
ματιχωτέροις, fj δὲ τοῦ Πνεύματος, τοῖς πνένµα» 
τεχωτέροις ἐγένετο * ἀπὸ τοῦ Eüvooyou δὲ ἁρπάξε- 
ται συμφερόντως * Enel ἑξίωσεν ἂν καὶ συναπελθεῖν 
αὑτῷ ὁ Εὐνοῦχος, καὶ ἐλύπησεν ἐχεῖνον ἀνανεύσᾶςι 
οὕπω τοῦ χαιροῦ καλοῦντος. Οὕτω πάντα θείως ἑπράτ- 
πεφα, El; "Άξωτον δὲ αὑτὸν ἕστησε τὸ Πνεῦμα, Év- 
01 λοιπὸν καὶ εὐαγγελίζεσθαι ἔδει. 


toto corde, lieet. Respondens autem dixit: Credo Ft. 
lium Dei esse Jesum Ghristum. 


Vrns. ὅδ. Et jussit inhiberi d. currum, et ambo 
desoenderunt in aquam et Philippus et Eunuchus. Et 
baptiznvib eum. 

VEns. 09. Cum autem .ascendissent ex aqua, 
Spiritus Domini rapuit Philippum. Et non vidit «xn 
postea amplius Eunuchus sed iter suum latus prose- 
qnebatur. 

Vgns. 40. Geterum: Philippus repertus est Azoti : 
qui peragraus eas partes, omnibus civitatibus Evan- 
gelium tradebat, donec veniret Cosaream. 

Queso te, de: quonam dicit, ete, Quod noverat 


p proplietas aliter etiàm: de. aliis dicere, aut de 


semetipsis. in alla persona : hoc enim declarat 
ejus interrogatio: signum erat viri admodum con- 
siderati atque prudentis, Éece aqna: quid prohi- 
bet me baptizari Vide quemodo tractatur, regitur 
et instruitur. Prius legit et. ignorat, deinde legit 
ipsum testimenium Sceripturz, nbi erat supplicium 
et resurrectio, οἱ domum ? postea rogat : interpre- 
tatio οἱ explicatio deinceps consequitur, cum Phbi- 
lippus a prophetia. sumpsisset occasionem. Porro: 
cum studium, cupiditas atque desiderium quasi 
alas ei adhibuisset, deinceps festinat ad baptisma. 
Non dixit autem : Baptiza me : sed, Quid velat? 
per interrogationem ingens suum ostendens bapti- 
smatis conseqwendi studium atque cupiditatem. 


C Cum autem ascendisset ab aqua, Spiritus Domini 


rapuit Philippum. Tollit quidem eum Spiritus rei 
que gerebatur, majorem concilians admirationem, 
simul etiam [αμα Pbilippum afficiens, quod di- 
gnus judicatus esset, qui talia consequeretur, 
qualia prophete, ut Abbacum. Spiritus autem eum 
et non angelus ui antea tollit, quoniam angeii 
quidem apparitio tunc contigit illis, qui magis cor- 
porei erant : Spiritus. vero — magis spiritualibus 
contigit. Ceterum utile 78 fuit eun ab Eunucho 
per raptum diduci: quoniam Eunuchus rogare ac 


postulare potuisset, ut ille secum abiret. Atque ille, si nondum opportunitate vocante, renuisset ac rc. 
cusasset, tristem Eunuchum dimisset. Adeo omnia divinitus agebantur. Porro Spiritus eum statuit 
Azoti, ubi deinceps eum Evangelium quoque divulgare oportebat. 


ΚΕΦΑΛ. 6'. 

-"0 δὲ Σαῦ.Ίος ἔτε ἐμπνέων áznsiAqc καὶ φόνου 
sic τοὺς μαθητὰς τοῦ Κυρίου, προσεθὼν τῷ 
ἀρχιερεῖ, 

Ητήσατυ παρ᾽ avtov ἐπιστο.ὰς εἰς Δαμασκὸν 
αρὸς τὰς Zvrapywyác* ὅπως édr τινας εὕρῃ τῆς 
ὁδοῦ ὄντας ἄνδρας τε καὶ γυγαῖκας δεδεµένγους 
«γάγῃ εἰς ᾿Ἱερουσα.λήμ. 

Ἑξηγεῖται τὴν τοῦ Παύλου κατὰ τῶν πιστῶν 
καὶ τῆς Ἐνκλησίας uavíaw* δειχνὺς ὅτι ἐν µέσῳ 


CAPUT IX. 

Vgns. 1. At. Saulns etiam nunc minaces ac. cedis 
avidos spiritus gerens adversus discipulos Domini, 
accessit ad summum sacerdotem, 

VEns. 2. Ac petiit ab &o epistolas, Damascum ad 
synagogas per[erendas, ut si qnos viros vel mulie- 
res invenisset, qui essent illius vie, vinctos perduceret 
in Jerusalem, 

Exponit Pauli adversus fideles et Ecclesiam fu- 
rorem, ostendens eum in medio zelo atque ardore 


Varie lectiones et note. 


*! fsta omnia desiderantur in apographo wnde hec descripsi. "* In vulgato additur, ὁ. 


V Locus corrup- 


est videiur, ac pro ἄλλο, ἄλλων, esse legendum, — ** ἴσ. ἐπεσκεμμένου. — 9 Lou, erat. 


4 V. stare. 


639 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


610 


studii attractum fuisse. Eveuiebat enim in illo quod A 79 ζήλῳ ἕλχεται. "Esginooure γὰρ εἰς αὑτὸν τὸ πα- 


Christus dixerat : v Qui occident vos, putabunt se 
cultum praestare Deo. » Non cnim, sieuti Judzi, ita 
etiam hic faciebat. Absit. Nain zelo, hoc est ar- 
denti studio Dei, illum fecisse, qwed agebat, hinc 
liquet, quod etiam ad externas profectus cst civi- 
tates. ἨΗΠ vero ne ecs quidem qui Hierosolymis 
erant, curabant. Id enim duntaxat unum agebant 
ub honore allieerentur. C:eteruin. Damascum profi- 
ciscitur, quia magna erat et regia. urbs, ac me- 
Wuebat, ne ea pradicatione praoccuparetur. Non 
acccdit autem ad pratorent ac petit, sed ad sum- 
muin sacerdotem atque pontificem ; quia omnia 
lcgitimo sibi agere destinabat ο, Ut si quos inve- 
nissct vix illius, tam muberes quam viros, vin- 
cios perduceret in llierusalem. Quid est, quod 
dicit, vie illius? Forsitan ita se vocabant qui cre- 
diderant: propterea quod eorum sola esset fides, 
per quam ferimur in coelum. Aut Paulus tuuc eos 
homines vix vocabat, fortasse tanquam vilipendens 
illos et insectans. Etenim ignominiosum el despe- 


ρὰ Χριστοῦ εἰρημένον, ὅτι «Οἱ ἀποχτενοῦντες ** 
ὑμᾶς δύξουσι λατρείαν προαφέρειν τῷ si.» Οὐ γὰρ 
ὥσπερ ol Ἰουδαῖοι xal οὗτος ἐποίει. Mh Υένο-το. 
"Ὅτι γὰρ ζήλῳ ἐποίει, δΏλον Ex τοῦ καὶ εἰς τὰς ἔξω 
πόλεις ἀπιέναι * ἐχεῖνοι δὲ οὐκ ἂν οὐδὲ τῶν ἐν 'E:- 
ῥοσολύµοις ἑφρόντισαν. 'Evbe vXp. fav. µόνου, τοῦ 


«πιμὰς ἁπολαύειν. Βἰς Δαμασχὸν δὲ πορεύεται, ὅτι 


μεγάλη χαὶ βασιλικἡ ἣν. xal ἐφοθεῖτο μὴ αὐτὴ τῷ 
πηρύγµατι προχαταληφθῇ ' οὗ προσέρχεται δὲ àp- 
yovtt xat αἰτεῖται, ἀλλὰ τῷ ἀρχιερεῖ, ὅτι πάντα vou:- 
χῶς πράττειν ἔμελεν αὐτῷ 0], "Όπως ἑάν τινας εὕρῃ 
τῆς 6600 ἄνδρας τε xal γυναῖχας, δεδεµένους ἀγάγη 
εἰς Ἱερουσαλὴμ. Τί ἐστι, ^5; 6500; Ἴσως οὕτως 


«ἐχάλουν ἑαυτοὺς οἱ πιστεύσαντες, διὰ τὸ αὐτῶν εἶναι 


τὴν πίστιν µόνηνν δι’ fic εἰς τὸν οὐρανὺν φερόμεῦα - 
ἡ 6 Παῦλος τότε τῆς ὁδοῦ ἑχάλει αὐτοὺς, ἴσως ὡς 
εὐτελίζων xal διασύρων αὐτούς * xa γὰρ τὸν ἄτιμον 
εἰώθασι καλεῖν ἄνθρωπον ἓδ ὁδοῦ. Οὖα ἐζήτησεν ἔξου- 
«σίαν ἐγεῖ τιµωρήσασθαι, ἁλλ᾽ εἰς Ἱεροσόλυμα ἄχει, 
ὅτι μετὰ πλείονης τῆς ἐξ,υσίας ἤθελε πρἀττειν. 


cium vocare solent hominem de via. Non quierebat. autem potestateu illie. puniendi ::sed Ηἱοεγι solymam. 
Perduc t, quia. Ίος cum majore potestate facere volebat. 


VEns. $. Sed dum iter faciebat, accidit ut appre- 
pinquaret Damasco, ac repente lumine. eale-ti. quasi 
fulgure circumfusus est f. 

VEeRs. 4. Collapsuegue in. terram, audivit vocem 
dicentem sibi : Saul, Saul, cur me persequeris? 

Vens.. ὃ. At ille: Quisnam es, inquit, Domine ? 


Ἐν δὲ τῷ ἄορεύεσθαι, ἐγέκετο. αὐτὸν ἐγγίδειν 
τῇ Δαιιασκῷ, xal ἑξαίςκης περιήστραύεν αὐτὺγ 
coc ἀπὸ τοῦ οὐραγοῦ. 

Καὶ πεσὼν ἐπὶ τὴν γῆν, ἤκουσε φωνἡν A£ycu- 
σαν αὖτῳ' Xaov; Σαοὺ.ἰ, εἰ 48 διώχεις 

Εἶπεδέ" Τίς el, Kópue ; 'O δὲ Κύριοςεῖπεν' Eye 


Dominus autem dixit: Ego sum Jesus, quem (n per- C εἰμι Ιησοῦὺς, ὃν σὺ διώχεις. (In vulgatis, ἆ.1.1ἀ, now 


sequeris. (II:ec «que sequuntur, usque ad, sed surge, 
non sunt in exemplari Greco vetusto manuscripto) 
Durum est tibi conira stimulos calcitrare. 

99 γεν». 6. lile tremens atque. expavefactus di- 
zit : Domine, quid me vis facere ? Et. Dominus. ad 
eum : Sed surge, εἰ ingredere in urbem, ac diceinr 
tibi, quid te oporteat (acere. 


Vas. 7. Ceterum homines, qui uua cum eo. iler 


f«ciebant, stabant attoniti et obslupe[actá, vocem qui- 
dem audientes, sed neminem videntes. 

Vgns. 8. Surrexit autem Saulus de terra, apertis- 
que oculis suis, neminem videbat. ltaque manu du- 
centes eum introduxerunt Damascum, 


Vgns. 9. El carebat visu tres dies, ac ne comedit 
quidem nec bibit. 

In urbe visio non accidit : sed in itinere, iu 
solitudine et extra turban,, quia vulgus non credi- 
disset : quin etiam  irrisiseent, 
cliam illic audientes vocem, dícebant' tonitruum 5 
esse. llic autem gravis erat auctor, ac dignus, cui 
lides potius haberetur, quipperenuntianti, qua sibi 
accidissent. Non Hierosolymis igitur, neque Dama- 
sci, sed in itinere circumfudit eum lumen : ut non 


quandoquidem - 


est. sed interponuntur ante, ἆμάστηῦι, ca que. se- 


. quuntur.) Z«Anpór σοι xpéc χένερα Aaxcítzor. 


Τρέμων τε καὶ θαμόῶν εἶπε, Κύριε, τί µε ὔέλεις 
ποιῆσαι ; Καὶ ὁ Κύριος πρὸς αὐτόν" ᾿Ανάστηθι 
καὶ εἶσελθε, καὶ τὰ ἑξῆς. ἈΑ.11ὰ ἁἀνάστηθδι, καὶ 
εἴσε.θ6 εἰς τὴν πό.ἰιν, xal .ἰα.1ηθήσεταί σοι εί 
σε δεῖ ποιεῖν. 

Οἱ δὲ ἄνδρες οἱ συγσοδεύογτες atto εἰσεήκεισαν 
ἐν rol, ἀπούοντες μὲν τῆς φωνῆς, moéra δὲ θεῶ- 
Ροῦντες. 

Ἰγέρθη δὲ d Σαῦ.ος ázó τῆς τῆς, ἀνεῳγμέ- 
vov τε τῶν ὀφρθα1]μῶν αὐτοῦ, οὐδένα Ε6.ςπ.. 
Χειραγωγούντες δὲ αὐτὸν, εἰσήγαγον εἰς Δαμια- 


D σκὀν. 
Καὶ ἦν ἡμέρας τρεῖς μὴ β.έπων , καὶ οὐξὲ ** 


ἔφαγεν, οὐδὲ ἔπιεν. 

"Ev τῇ πόλει dj ὁπτασία οὗ γένεται, ἁλλ' ἐν τῇ 
ὁδῷ, ἐφ) ἠσυχίας, ὅτι οὐχ ἂν ἐπίστευσαν ol moAxol * 
ἀλλὰ xaX ἐχλεύασαν ἄν, Όπου xa ixst ἀχούοντες τῆς 
φωνῆς, ἔλέγον ὅτι βροντή ἐστιν. Οὗτος δὲ ἀξιόπι- 
στος ἣν ἁπαγγέλλων μᾶλλον τὰ αὑτοῦ. Οὐκ iv Ἱερο- 
σολύμοις οὖν οὔτε ἐν Δαμασχῷ, ἀλλὰ κατὰ τὴν ὁδὶν 
περιαστράπτει τὸ φῶς, ὡς μὴ ἐξεῖναι τὸ περὶ αὐτὸ» 
Υεγουὸς ἄλλους ἄλλως διηγεῖσθαι ' ἀλλ αὐτὸς ài 


Varie lectiones et note. . 
5* ἀποκτένοντες, erat, "' αὐτῷ, erat. * In vulgato est, οὐχ. 


e Locus corrupius videtur Fortasse vult. dicere. « Omnia legitime facere in animo habebat. 1 
| 6 Apud Joannem capite. duodeciuo, 


cinicans de celo circum cum re[uhit. 


t Lumcn 


6^1 


' EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. IX. 


643 


7:319; εἴη διηγεῖσθαι, ὁ χαὶ την ὁπτασίαν εἰδὼς, A liceret. alios aliter narrare, quol illi accidisset : 


xxi τὸ πάθος ὑποστάς. Τοῦτο γοῦν λέγει χαὶ πρὸς 
Αγρίππαν ἀπολογούμενος. Σαοὺλ, Σαοὺλ, τί µε δ.ώ- 
xit$; O0. λέγει αὐτῷ ὁ Χριστὸς, Πίστευσον. ἀλλ 
ἐγχαλεῖ λέγων, TÉ µε διώχεις; μονονουχὶ λέγων * TL 
μιχρὸν ἢ µέγα παθὼν παρ) ἐμοῦ ταῦτα motel; ; Εγώ 
εἰμι ὁ Ἰησοῦς, ὃν σὺ διώκεις, ἀντὶ τοῦ, Mi) νοµί- 
σῃ; πρὸς ἀνθρώπους εἶναί σοι τὸν πόλεμον, ἁλλὰ πρὰς 
μὲ τὸν Küptóv σου. Διὰ τί δὶ μὴ ἐξ ἀρχῆς τοῦτο 
Υέγονεν; "Iva δειχθῇ ὅτι ὄντως ἀνέστη ὁ Χριρτός. Ὦ 
(3o ἑλαύνων αὑτὸν xal ἀπιστῶν αὐτοῦ τῇ ἀναστά- 
σει, xal οὕτως ἑμμανῶς διώκων τοὺς πιστοὺ», 
πόθεν ἐπίστευσεν, εἰ μη πολλὴ ἦν τῆς ἀναστάσεως 
ἡ ἰσχύς ; Διὰ τί δὲ μὴ εὐθέως μετὰ τὴν ἀνάστααιν; 
Ἵνα σαφέστερος αὐτῆς δειχθῇ ὁ πόλεμος, xaX μᾶλλον 


sed ipsi, qui el visionem sciret et calamitatem ac- 
cepisset, narranti fides abrogari non posset. Nam 
hoe dicit ctiam apud Agrippam causam pro 'se 
dicens. Saul, Baul, cur me persequeris? Non dicit 
ei Cliristus, Crede : sed accusat, dum dicit: Cur 
me persequeris ? mojo uon dicens : Qua vel parva 
vel imagua a me lacessitus injuria, hxc facis ? Egu 
sum Jesus, quem tu persequeris. Perinde ac si di- 
ceret : Ne putes tibi cum hominibus esse bellum , 
sed mceeum, qui Dominus tuus sum. Sed cur hoc 
non accidit ab initio? Ut ostenderetur Christum re- 
yera surrexisse, Nam qui exagitabat et insectaba - 
tur illum, et non credebat. eum resurrexisse, ct 
cum tanta insania atque furore fidales persequeba- 


θειοτέρα ἡ ἐπιστροφή. Οἱ δὲ ἄνδρες οἱ συνοδεύοντες B iur, qua ratione credidisset, nisi ingens fuisset 


αὐτῷ, εἰστήχεισαν ἐννεοὶ, µηδένα ἀρῶντες. Πάντας 
μὲν περιαστράπτει χαὶ τοὺς σὺν αὐτῷ τὸ φῶς, ἵνα 
μαρτυρῶσι τῇ ὁπιασίᾳ * οὗ πάντα, δὲ τυφλοῖ, εἰ μὴ 
Παῦλον µόνον, ἵνα μὴ χοινὸν 9) xat ὡς ἀπὸ τύχης 
τὸ πάθος νομισθῇ, ἀλλὰ θείας ὄντως ἑνεργείας xal 
Ἱρονοίας ὀφθῇ. Διὰ τί δὲ μὴ ἐπίστευσαν οἱ σὺν αὐ- 
τῷ; Ἵνα ὥσιν ἀξιόπιστοι μαρτυροῦντες τὸ περὶ Παῦ- 
λον. Ei γὰρ ἐπίστευσαν, ἔδοξαν ἂν πρὸς χάριν µαρ- 
τυρεῖν. Tivo; δὲ φωνῆς Ἴχονσαν οἱ συνόντες Παύλῳ: 
Λὐτοῦ τοῦ Παύὐλομ ἀποκρινομένου * τῆς Gb οὐρανίας 
μόνος αὐτὸς fixoucs, Διὸ ἐνέαῦθα µέν gro * 0ἱ δὲ 
ἄνδρες οἱ συνοδεύοντες, εἱστήχεισαν ἐννεοὶ, ἀχούον- 
τες τῆς φωνῆς ᾿ τῆς τοῦ Παύλου δηλονότι, µηδένα 
6b θεωροῦύντες, πρὸς ὃν ἀπεχρίνετο. Ηροϊὼν δὲ αὐτὸς 
ὁ Πανλος φησίν ' Οἱ αὖν ἐμοὶ ὄντες τὸ μὲν qug 
ἐθεάσαντ»ο, καὶ ἄμφοβαι ἐγένοντο: τὴν» δὲ φωνὴν οὐχ 
Έχαυσαν τοῦ λαλοῦντός uot. Ανεψγμένων δὲ τῶν 
ὀφθαᾳλμῶν αὐτοῦ, οὐδένα ἔθλεπε. Πάσχει τὰς ὄψεις 
ὁ Παῦλος, . διότι dj ὑπερθολῇ τοῦ φωτὸς πλήττειν 
εἶωθε. Μέτρα γὰρ ἔχουσι xai οἱ ὀφθαλμοί, λέγεται 
δὲ xal φωνῆς ὑπερθολὴ χωφοὺς ποιεῖν xai ἀποπλῖο 
γας. Καὶ ἣν 'ἡμέρας τρεῖς μὴ βλέπω», καὶ οὐδὲ 


ἔφαγεν οὐδὰ Exi. Διὰ τί τοῦτο ἐποίησεν; Ὅτι λίαν: 


ἔαυτοῦ χατέγνω ἐπὶ τῷ τῆς Ἐκχχλησίας διωγμῷ, xat 
περίλυπας ἣν, xa) ηῦχετο xai παρεχάλει τὸν θεὺν, 
ἀ ρεθήναι αὐτῷ. 


resurrectionis vis ? Sed cur non statim post resur- 
rectiunem ? Ut bellum adversus eau clarius osteu- 
deretur, et agis divinitus conversio consequero- 
tur, Porro viri, qui una iter faciebant, stabaui 
attoniti, neminem videntes. Ownes quidem, etiam 
eo8, qui una cum illo erant, lumen. circumfundit, 
ut visioni Lestimonium perhiberet : se! non ounes 
exc:ecat, sed solum Paulum : ne communis ac quasi 
fortuita calamitas existiuarctur, sed diving ree 
vera latentisque oficaciz atque. providentia: opus 
esse videretur. Sed cur. non credideruut. comites 
illius ? Ne fides eorum testificantium id, quod Paulo 
acciderat, dubia haberi posset. Nam si credidis- 
sent, 2d gratiam viai essent. testificari. Sed cujus 


"vocem audiverunt comites Pauli? Ipsius Pauli 


resyondentis. Coelestem vero solus ipse audivit. 
Quanobrem &() hic quidem ait : Porro viri qui unà 
iter faciebant, stabant attoniti, sudienles vocem ; 
Pauli videlicet : neminem autem. videntes : nempe 
rui responderet : sed infra ipn progressu ipse l'aulus 
ail : Qui una mecum erant, lumen quidem. vide- 
runt, ac perterrefacti sunt : $ed voeem mecum lo- 
(uentis non audiveru&. Aperlisque oculis suis, 
neminem videbat. Lxduutur oculi Pauli, propterea 
4uuod unmodica luminis vis sauciare solet. Modum 
enim habent etiam oculi. Dicitur iter nimia vocis 


intentio surdos, stupidos atque attonitos effüeere, Et carebat visu ires dies, ac ne comedit quidem, 
uec bibit. Cur hoc fecit? Quia valde sibi displicebat, quod Ecclesiau persecutus erat, οἱ supra modum 
wistis ac ugstus erat ac precabatur et orabat Deum, ut sibi remitteretur. 


"Hv. δὲ τις μαθητὴς ἐν Δαμασκῳ, ὀνόμαςι n 


'Aravíae, καὶ εἶπε πρὺς «αὐτὸν ὁ Κύριος ἐν ὁρά- 
pato? Αγαγία. Ὁ δὲ εἶπεν  Ἱδοὺ ἐγὼ, Εύριδ. - 


0 δὲ Ππύριος πρὺς αὐτόν * Ἀγαστὰς πορεύθητι 
ἐπὶ τὴν ῥύμην τὴν xadovpérny εὐθεῖιν ' καὶ ζή- 
{ησον ἐν οἰχίᾳ Ιούδα Σαῦ.ρν ὀνόματι Ταρσέᾳφ’ 
ἰδρὺ yàp πρεσεύχεται. 

Καὶ εἶδεν ἐν ὁράματ, ἄνδρα ὀνόματι Αν ιγίαν, 
εἰσε-10. ντα xal ἐπιθέντα 9 αὑτῷ χεῖρα ὅπως ἆνα- 
6J£y 


χεις. 10. Erat autem Damasci discipulus quidam 
nomine Amonias, ad quem Dominus per. visum 
dixit : Anauia. At ille : Ecce, ἱμφκίε, ego, Do- 
mine. 

Vgns. {{. Dominus rursus ad. eum : Surge et 
vade in vicum, qui vocalur rectus : ac quere in domo 
Ju!& quemdam nomine Saulum Tarsensem, Ecce 
enim orat. 

Vras. 12. Et auimadvertit per risum virum nomine 
Ananiam ingressum οἱ jmposxeutem  »jbi mgunum, ut 
pisum recuperet. 


Varim lectiones et nous? 


5 χα νὺν, erat. ** du vulgato est, ἐπιτιθέντα, 


643 . . THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 641 


Vins. 15. Respondit autein Ananias : Domine, au- Α 


diti ex multis de viro hoc, quantis incommovis affe- 


cerit sanctos (uos ín Jerusalem. 


Vgns. 14. Ει hic habet potestatem ab. summis 
sacerdotibus vinciendi omnes, gui invacant. nomen 


Auum. 


Vgns. 45. Dixit autem Domlnus.gd. eum : Vade, 


quia vas electionis snihi est. iste,.ut portet. nomen 


meum coram gentibus. ac regibus et filiis Israelis. 


Weas. 40. Nam ego ostendam «οἱ, quam — pati 


oporteat eum vro nomine meo. 


Cur Ananiz, qui non era. memorabilis et illu» 
stris discipulus, Paulj qui tantus evasurus erat, 
prima institutio atque sanatio committitur ? Quia 
non per homines syrsum evehi atque sublimia.do- 
ceri debebat, sed per ipsum Christum. Nam et 
Ananias baptizavit quidem eum, atque sanavit, 
sed nihil docuit. £zeterum eum non valde insignem 
fuisse, patet ex , limiditate ac metu : quae res ex 
verbis ejus intelliguntur. Adeo enim persecutio- 
nem Pauli timebat ac perborrescebat, ut nomine 
duntaxat illius a Domino audito, metu perculsus 
et expavefactus sit : ac neea quidem, quz postea 
deinceps dicebantur, attendebat : nempe illum 
orare, visionem vidisse, czecum .esse, Β] seque 
ipsum benefaciendi ac servandj causa ad illum 
4niiti. Ac vidit per visumdán &aoinno. viruu nomine 
Ananiam. Non enim poterat videre aperte, quia ca- 
£us erat. Et hic habet potestatein. ab summis sa- 
cerdotibus vinciendi omnes. Unde hoe compertum 
lhahebant ? Verisimile est, in impetu versantes solli- 
Οἱἱ6 ac curiose sciscitatos fuisse ac rescivisse, quae 
adversus sese staluerentur. Vide autem quantus 
(uerit terror. Etenim. ne. nomen quidem, Paulus, 
prius quam audiret, quid rei esset, audire susli- 
nuu. Metuo, inquit, ne tandem mo llieroso:yuam 
perducat; Vade, quia vas electionis mibi est iste. 
Non solum, inquit, fidelis erit, verum etiam doctor: 
ac inulta dicendi libertaje utelur coram gentibus 
ac regibus, el adversus Judzos sJabil, Animo cop- 
lirmat autem. per bxc. Ananiam, ac simul etiam 
injecto pudore movet : quasi diceret : An ille qui- 
dew, qui tanto furore atque edis aviditate, quasi 
morbo correptus est, omnia pro me patietur, £u 
vero ne baptizare quidem ipsum vis? Idcirco autein 


" sit: Vas electionis, et, Portabif nomen inemn : 


quia Ananias ubi Paulum ezcum esse apdiverat, 
gavisus est, ac 1nodo non hoc dixit suis verbis : 
Bene se res habel : sinas eum esse cocum : cur 


Απεκρίθη δὲ Ανανγίας ' Κύριε, ἀκήχοα ἀπὸ 
πο.ὶ1ῶν περὶ τοῦ ἀνγδρὸς τούτου ὅσα καχὰ ἑττοίηῃ- 
σε τοῖς ἁγίοις σου ἐν Ιερουσαλήμ. 


Καὶ ὧδε ἔχει ἐξουσίαν παρὰ τῶν ἀρχιερέων, 
δῆσαι αάντας tobc ἐπικαλουμέρις τὸ ὄνομά 
σου. 

Elxs δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ Κύριας ' Πορεέου, ὅτι 
σκεῦος ἑκλογῆς uot οὗτός ἐστι, τοῦ βαστάσαι τὸ 
Üroyud pov ἑνώπιωον ἐθγῶν καὶ βασιλέων, vioxr 
τε Ἱσραή.. 

Εγὼ γὰρ ὑποδείξω αὑεῷ ἔσα δεῖ αὐτὸν 9 ὑπὲρ 
£0U ὀνόμαχός µου παθεῖν. 


Διὰ τί ᾿Ανανίας μὴ iv τῶν ἀξιολογωτέρων καὶ 
ἀπιφανῶν μαθητῶν, τὴν τοῦ Παύλου τηλιχούτου μάλ- 
λοντος ἔσεσθαι χατήχησιν καὶ ἴασιν πιστεύεται ; 
"Ότι οὐκ ἔμελλε δι ἀνθρώπων ἀνάχεσθαι, ἀλλὰ δύ 
αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ * ἐπεὶ xal ὁ Ανανίας ἱθάπτισε 
μὲν καὶ lácavo, ἐδίδαξε δὲ οὐδέν. "Ot δὲ οὐ τῶν 
σφόδρα ἑπισήμων ἦν, δηλον Ex τῆς δειλἰας xai τοῦ 
φόδου;. ἃ παραδηλοῦνται ἐχ τῶν ῥημάτων αὐτοῦ * 
οὕτω γὰρ ἣν τὸν Παύλου τρέµων διωγμὸν, ὅτι ἀχούσᾳς 
µόνον παρὰ τοῦ Κυρίου τὸ ὄνομα αὐτοῦ, xavatAá vm 
xai ἔχθαμδος Υέγονε’ χαὶ οὐδὲ τοῖς ἐφεξῆς λεγοµένοις 
προσεῖχεν, οἷον ὅφι εὔχεται, ὅτι εἶδεν ὅραμα, ὅτι 
ενφλός ἐστι, xal ὅτι εὐεργέτης xal σωτὴρ ἀποστέλ- 
Άεται πρὸς αὐτόν. Καὶ εἶδεν ἐν ὀράματι ἄνδρα ὁὀνό- 
ματι "Avaylav. Οὐκ Ἰδύνατο γὰρ ἰδεῖν καθ' ὕπαρ, 
ἐπειρὴ τυφλὸς ἂν. Καὶ ᾧδε ἔχει ἐξουσίαν παρὰ τῶν 
ἀρχ.ερέων δήσαι πάντας. Ιόθεν δῆλον fv αὗτοῖς 
τοῦτο; Εἰχὸς fv ἐν φόδῳ ὄντας περιεργάζεσθαι 
xai µανθάνειν τὰ ὁριζόμενα κατ αὐτῶν. "Opa δὲ 
τὸν φόδον, ὅσος ' xai γὰρ οὐδὶ τὸ ὄνομα πρὶν ἀχοῦ» 
σαι Παῦλος ἠνείχετο, Φοδοῦμαι, φησὶ, µή ποτέ µε εἰς 
Ἱεροσόλυμα ἀναγάγῃ. Πορεύον, ὅτι σχεῦος ἑχλογῆς 
pol ἐστιν οὗτος. Οὐ µόνον, qnot, πιστὸς ἔσται, ἀλλὰ και 
διδάσχαλο:, xa πολλῇ χρήσεται τῇ παῤῥησίᾳ΄ ἑνώπιον 
ἐθνῶν χαὶ βασιλέων * χαὶ κατὰ Ιουδαίων στήσεται, 
Παραθαῤῥύνει δὲ διὰ τούτων τὸν ᾿Ανανίαν, ἅμα 
δὲ xax ἐντρέπει ὅτι Εἰ ἐχεῖνος μὲν πάντα πήσεται *! 
ὑπὲρ ἐμοῦ οὕτως μεμηνὼς xal φονῶν, σὺ δὶ οὐδὲ 
βαπτίσαι αὐτὸν θέλεις; Διὰ τοῦτοδέ φησιν ὅτι Σκεῦος 
ἐχλογῆς, xal ὅτι Βαστάσει τὸ ὄνομά μον ἔπειδη 
ἀχούσας ὁ Ανανίας ὅτι τυφλός ἐστιν ὁ Παῦλος, ἑχάρῃη 


D xoi μονονουχὶ τοῦτο λέγει διὰ τῶν αὑτοῦ ῥημάτων' 


Καλῶς ἔχει’ ἄφες αὐτὸν πεπημῶσθαι * cl µοι χολεύ- 
εις ἀνοῖξαι τοὺς ὀφθαλμούς; ἵνα πάλιν ξήσῃ ; Ἡ ἵνα 
πάλιν χολάσῃ; Οὐ µόνον, φησὶν, οὐδὲν ἐργάσεται Ósc- 
vóv* ἀλλὰ χαὶ πἠσεται πολλὰ ὑπὲρ ἐμοῦ. Καλῶς δὲ 
σχεῦος ἐχλογῆς δειχνύντος τοῦ λόγου, ὅτι οὐχ ἔστι 
φνσικὴη ἡ xaxta * τὸ γὰρ δόχιµον ἐχλεγόμεθα, 


me jubes oculos ejus aperire? u& rursus vinciat? aut, ut rursus puniat? Non solym, inquit, nibil 
mali perpetrabit ; verum eiiam multa pro me patietur, ltecte aptem dixit Yas. electionis: ostendente 
verbo hoc, non esse naturalem malitiam. Nam quod bonum, probum atque spectatum — eet, eligi- 


Yarie lectiones el nota. 


*! αὐτὸν, nonest in apographo. "ἴσ. πείσεται, hic et infra. 











645 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. IX. 


616 


'AaxfA0s δὲ ᾽Αγαγίας xal εἰσεθὼῶν εἰς τὴν A — Vins. 17. Abiit itaque Ananias, €t domum ingres- 


εἰκίαν, xal ἐπιθεὶς éx' αὑτὲν τὰς χεῖρας, εἶπα " 
Σαοὺ.ὶ dósAzà, ὁ Κύριος ἀπέστα.ἰκά pe ὁ ὀρθείς 
σοι ἓν τῇ ὁδῷ, fi ἤρχου, δ.ως draÜAéyy c καὶ 
α.ησθῇς Πγεύματος ἁγίου. 

Καὶ εὐθέως ἀπέπεσαν ' ἀπὸ τῶν ὀφθαλμὼν 
αὑτοῦ ὡσεὶ JexiÜec, ἀγέδ.εψόὸ τε xapaypnpa**, 
xal ἀναστὰς ἐέαπτίσθη. 

Kal Aa6í* τροφὴν ἐνίσχυσεν. ᾿Εγένετο δὲ ὁ 
δαῦ.ος μετὰ τῶν εν Δαιμασκῷ μαθητῶν ἡμέρας 
τάς. 

ρα τὴν ὑπακοὴν μετὰ τὸν φόδον μείζονα. 0210; 
οὐχ ἀπιστοῦντος τὰ ῥήματα ταν Ἀνανίου, ἀλλὰ 
φοξουμένου καὶ τρέµοντης. Σαοὺλ ἁδελφὰ, ὁ Κύριος 
ἀπέσταλκέ µε ὁ ὀςθείς σοι ἐν τῇ ὁδῷ ᾗ ἤρχου. Εὐ- 
θέως αὐτὸν οἰχειοῦται τῷ τοῦ Κυρίου ὀνόμανι” xal 
μὴν οὐχ εἶπεν αὐτῷ ὁ Χριστὸς ὅτι Ὥφθην αὐτῷ ' 
ἁλλ᾽ ἀπὸ τοῦ Πνεύματος ἔμαθε, xal μὴν οὐχ ὤρθη; 
ya: &à πραγμάτων xal τῆς ἑνεργείας ὤφθη. Ὁ 
ὀφθείς σοι, φησίν * οὖχ εἶπε 'Ü πηρώσας σε, xai Ex- 
χλίνων τὸν ὀνειδισμόν. ᾿Απέσταλχέ µε, φησίν * Οὐχ 
ἔστιν bu fj πρᾶξις ^ ὑπηρέτης εἰμὶ τῆς χάριτος». 
Οὕτως ἔδεισαν μηδὲν οἰχεῖον λογίζεσθαι. Καὶ εὖ- 
θέως ἀπέπεσαν ἀπὸ τῶν ἀφθαλμῶν αὑτοῦ ὡσεὶ λε- 
πίδες. Λεπίδες ἐἑχπίπτουσι, χα) τὸ σφοδρὸν δεικνύ- 
ναι τῆς φλογώσεω; χαὶ τὸ ἀναμφίδολον τῆς ἰάσεως. 
Καὶ ἀναστὰς ἐδαπτίσθη, xal λαθὼν τροφὴν ἑνίσχν- 
σεν. Ἐξησθενηχὼς γὰρ fjv, ἀπό τε τῆς ὁδοιποιρίας, 
ἀπό τε τοῦ φύδου, ἀπό τε τοῦ λιμοῦ χαὶ τῆς ἀθυ- 


&us est, impositisque illi manibus : Saul frater, in. 
οκ, Dominus, qui apparuit tibi in itinere, quo 
veniebas, misit me, ut visum recuperes, et replearis 
Spiritu sancto. 

Vzns. 18. Ac statim ab oculis ejus deciderunt tan- 
quam squame, εἰ illico visum recepét, cumque 
surrezisset, baptizatus est, 

Vgns. 49. Et. sumpto cibo, vires recollegit. Fwit 
autem Saulus aliquot dies cum — discipulis, qui erant 
Damasci. 

Vide obedientiam post metum majorem. À(co non 
fidem babentis ac diffdeatis οἱ increduli verba 
erant Ananiz : sed metuentis atque trementis. Sau] 
frater, Dominus, qui apparuit tibi in via, qua 
veniebas, misit me. Sistim illum sibi nomine Do- 
Jmini conciliat. Atqui Christus non dixeral ei, se 
apparuisse illi, sed a Spiritu didicerat : atqui non 
apparuit, utique rebus ipsis atque actu apparuit. 
Qui apparuit tibi, inquit : non dixit, Qui te exczeca- 
vit, vitans etiam atque declinans exprobrationem. 
Misit $9 me, inquit : non est mea actio, ministcr 
gratize ac beneflcii sum. Adeo nihil euum reputare 
solebant. Ac protinus ab -oculis ejus deciderunt 
tanquam squama, Squamse decidunt, quiz et vehe- 
mentem ostenderent inflammationem, et certam az 
minime dubiam sanationem, Cumque surrexisset, 
baptizatus est, οἱ sumpto cibe vires reoepit. Vires 
euim eum defecerant, tum ex itineris labore, tuin 


μίας”). "Opa δὲ ὅτι οὐχ tjviayexo πρότερον µετα- e metu, tum inedia, tum maerore. Vide dutem non 


σχεῖν τροφῆς, ἕως ὅτε 5* μεγάλων ἔτυχε τῶν δωρεᾶν. 


Kal θὐθέως ἓν ταῖς «συκαγωγαῖς ἐχήρυσσε τὸν 
Χρισεὺν, ὅτι οὗτός ἐστιν d. Ylóc τοῦ Θεοῦ. 

ἘΕξίσταντο-δὲ πάντες οἱ ἁχούοντες, καὶ EJa- 
yov: Οὐγ «οὗτάς ἐστιν ὁ πορθήσας àv Ἱερουσαἲὴμ 
τοὺς ἐπιχα.λουμέγους τὸ ὄνομα τοῦτρ.; καὶ ὧδε 
εἰς τοῦτο ἐλήλυθεν , ἵνα «δεδεµένγους αὐτοὺς 
djdry ἐπὶ τοὺς ἀρχιερεῖς ; 

ZavJAoc δὲ naAAor ἐγεδυναμοῦτο καὶ συγέχυγ8 
τοὺς Ιουδαίους τοὺς κατοικοῦντας ὃν Δαμασκῷ, 
συμδιθάζων ὅτι οὗτός ἐστι ὁ Χριστός. 

"Ou οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός. Οὐχ ὅτι ἀνέστη, οὐδ' ὅτι 
Cb ἀλλὰ οἱ; Εὐθέως ἀχριδοῖ τὸ ξόγμα, ὅτι οὗτός 


prius eum cibum suinere sustinuisse, quam magna 
dona consecutus: fuisset. 

Vens. 90. Et statim in. synagogis preedicabat Chri - 
stum, nempe huac esse Filium Dei. 

Vxgs. 91. Stupebant autem. omnes qui audiebau, 
4c dicebant : Annon hic est ille qui oppressit ac per- 
didit in Jerusalem eos gui inpocabant uomen hoc ? 
el huc idcirco vcnit, ut vinclos eos perducat ad suim.- 
mos sacerdotes ? 

γεν». 99. Sed Saulus magis confirmabatur et 
confundebat aique con[utabat Judaeos, qui Damascum 
incolebant, confirmans hunc esse Christum, 

Hunc esse Filium Dei, Non surrexisse, neque 
vivere : sed quid ? Statim absolutam tradit doctri- 


ἐστιν ὁ YU τοῦ Θεοῦ ' εὐθέως διδάσχαλος Tv. OS D nam : nempe, hunc esse Filium Dei, statim doctor 


γὰρ ἠσχύνετο τὴν μεταδολὴν ἐν ol; ἣν λαμπρός. 
Zi)lo; δὶ μᾶλλον ἐνεδυναμοῦτο xat σννέχυνε τοὺς 
Ἱουδαίους. "Att Yàp νομομαθὴς v, ἀπεστόμιζεν 
αὑτοῖς. Ἑνόμιζον ἀπηλλάχθαι τῆς τοιαύτης δια- 
λέξεως ἁπαλλαγέντες Στεφάνου ' xal Στεφάνου σφ.- 
* δρότερον εὗρον ἕτερον. Tó δὲ συµθιδάζων 3), δι- 
δάσχων xal ἑρμηνεύων ἐξ ὧν αὐτοὶ Γραφῶν ᾖδει- 
σαν. 


erat. Non enim pudebat eum mutationis earum Γ6- 
rum, quibus clarus erat. Sanlus autem magis con- 
firmabatur, e£ confutabat Judzos. Nam ut qui legis 
peritus esset, ex iis, quxe illimetipsi proferebant, 
eos capiebat ac refellebat. Putabant se tali defunctos 
esse disputatione, cum Stephanus de medio subla- 
tus, nihil jam amplius cis negotii facesseret : οἱ 
alium Stephano veliemeutiorem nacti sunt. Porro, 


quod dicit συµδιδάζων, id sonat, concilians et confirmans, hoc est docens, explicans et exponens, ex 
iis, qux illimetipsi noverant, Scripturis. 


Varie lectiones et note. 


*3. [n vulgato est, ἁπέτεσον. — ** In vulgato desideratur τὸ, παρ;χρημα,  " εὐθυ]μας, erat. ** ἴσ. ὅτου. 
*! συµθιδάνω»., hoc est conciliando conferendoque prophetas et ostendendo cos concordare et convenire inter sese, 
alque «onsentientia scripsisse de Christo, posterisque prodidisse, docens atque confirmans, lunc. ipsum Je.um 
Nazsarenwin, quem Judei nuper crucifizerant, ipsissimum | esse Christum. 


ct 


Vens. 95. Cum autem. jam satis multi dies pra'ter- A 


iissemt, consilium. inierunt inter se. Judaei, wl eun 
igterficerent. 

γεης. 94. Sed Saulus insidias eorum rescicit. Nam 
asservabant porias interdiu simul ac nocelu, μέ eum 
tollerent. 


Vrns. 25. (Quare discipuli ceperunt. eum moctu, οἱ 
impositum sporte, laxata porta, illum ita per murum 
demiserunt. 


Vgns. 26. Ceterum cum Saulus. venisset in Jeruga- 
Jem, conabatur se adjungere discipulis ; et omnes ti- 
mebant eum, quod ΠΟΠ crederent. eum. discipulum 
e58e. 

Rursus Judai se conferunt ad viulentiorem suam 
rationem, non jam amplius sycophantas, calumnia- 
lores et falsos testes quarentes, sed per se ipsi 
tendentes ad czedem. Posteaquam enim viderant rem 
ingravescere, ne judices quidem ferunt, nec ip ju« 
dicium negotium deducunt. &3 Quare discipuli ce- 
perunt eum nocte, eic. Vide Paulum non gratia 
divina servari, sed prudentia humana : ut scias 
viri virtutem etiam absque signis elycerg. Cejerum 
cum Saulus venisset Hierosolymam etc. Cym ex 
periculo evasisset, non solum non (fugit, verum 
ctiam abiit illue, ubi magis eos accengdebat, Ac vido 
eum jam eliam discipulos postulasse. Adeo lotus 
ardebat οἱ prazdicationis studio repletus erat, ac 
quia tardius cwieris venerat, jdcjrco ajaerior ag 


yromptior eraj. Cui enim , inquit, multum remitti- C 


Jur, vehementius diliget. Opera: pretium est autem 
querere, qui liat, ut in. Epistola quidem ad Galatas 
Jicat : Non abii Hierosolymam, sed iu Arabiam : et 
rursus reverti Damascum : ac post annos ires ascen- 
di Hierosolymam, ut viderem Petrum : atque alium 
apostolum non vidi, preterquam Jacobum fratrem 
Domini. Hic vero ait illum llieroso]ymam venisse, 
et a Barnaba ductum esse ad apostolos, Aut igityr 
hoc dicit illie: Non veni, ut referrem aliquid ad 
npostolos, εἰ communicareim cum illis : aut, si hoc 
ita non est, conjectura capi et existimari potest, in- 
sidias, quze illi facte sunt. Damasci, non statim 
postquam crediderat, facjas esse: sed postquam 
preteritis annis tribus ab Arabia reversus est : 


THEOPBHYLACTiI BULGARUE ARCTIITEP. 


(48 


'Qc δὲ ἐπ.1ηροῦντο ἡμάραι ἱκαναὶ, συγεθου- 
εύσαχτο οἱ Ἱουδαῖοι dveJsiv αὐτόν. 


'EyrógÓg δὲ τῷ Xaólg ἡ ἐπιθουλῃ αὐτῶν * 
παρετήρουν τε τὰς πύ.λας ἠμέραςτε καὶ vuxcce, 
ὅπως αὐτὸν ἀνβωσι. 

Ααθόντες δὲ αὐτὲν οἱ µαθηταὶ νγυκτεὲς, xaJij 
xur διὰ τοῦ τείχους χα.]άσαντες ἐν σαυρίδι. 


Παραγεγόµενος δὲ ὁ Παῦλος ἐν "IspovcaAiyt, 
ἐπειρᾶτο κο..λἆσθαι τοῖς μαθηταῖς' καὶ πάντες 
ἐφοδοῦντο αὐτὸν, μὴ Ξιστεύογεες ὅτι ὁσεὶ µα- 
θητής. 

Πάλιν οἱ Ἰοψδαῖοι πι τον ἰσχυρότερον αὐτῶν 


B λογισμὸν ἔρχονται, οὐχέτι συχοφάντα; xat φε,δοµάρ- 


τνρας ζητοῦντες, ἀλλὰ δι ἑαυτῶν ὁρμῶντες πρὸς 
φόνογ. Ἐπειδὴ yàp εἶδον ἐπιτεινόμενον τὸ πρᾶγμα, 
ϱὐδὲ δικαστήριον χαθίζουσιν. Λαδόντες δὲ αὐτὸν οἱ 
μᾳβηταὶ νυκτὸς καθῆκαν διὰ τείχους χαλάσαντες Ev 
σπυρίδι. Ὅρα τὸν Παῦλον οὗ χάριτι σωτόμενον, 
ἀλλ' ἀνθρωπίνῃ σοφίᾳ * ἵνα µάθῃς τοῦ ἀνδρὸς τὴν ** 
ἀρετὴν καὶ χωρὶς σηµείων λάµποντα **, Παραγενό- 
µενος δὲ ὁ Σαῦλος Ev Ἱερουσαλὴμ, ἐπειρᾶτο χολλᾶ» 
σθαι τοῖς μαθηταῖς. Τὸν χίνδυνον διαφυγὼν o0 μόνου 
οὐ φεύγει, ἀλλ ἀπηλθεν ἔνθα µειζόνως αὐτοὺς ἐξηψε. 
Καὶ σχόπει Ίδη ὅτι xa. μαθητὰς ἦν ἠτησάμενος '* - 
οὕτως ὅλος ἐχαίετο xat ἐπεπλήρωτο τοῦ κηρύγματος) 
καὶ τὸ βραξύτερον αὐτὸν τῶν ἄλλων ἑλθεῖν προθη- 
µότερον ἐποίει. Ὢ γὰρ, φησὶν, ἀφίεται πολὺ, μᾶλλον 
ἀγαπήσει. "AQtoy δὲ διαπορῆσαι, πῶς iv μὲν τῇ 
πρὸς Γαλάτας φησὶν, ὅτι OUx ἁπῆηλθον εἰς Ἱεροσό- 
Ἄνμα, ἀλλ εἰς 'Apz6lav* xal πάλιν ὑπέστρεψα εἰς 
Δαμασχόγ ' καὶ μετὰ τρία ἔτη ἀνηλθογ εἰς Ἱερο- 
σόλυµα ἱστορῆσαι Πέτρον' xai ἕτερον τῶν ἀποστό- 
λων οὐκ εἶδον, εἰ μὴ Ἰάχκωθον τὸν ἁδελφὸν Κυρίου. 
νταῦθα δέ φησιν ὅτι εἰς Ἱεροσόλυμα παρεγένετο͵ 
καὶ ὅτι Ῥαρνάθας fyayev αὐτὸν πρὸς τοὺς àrg- 
στόλους. "H τοίνυν τοῦτό φηαιν ἐχεῖ, ὅτι Οὐχκ ἀπῆλθον 
ὥστε ἀναθέσθαι * ἢ εἰ μὴ τοῦτο, στοχάσασθαι ἔστιν, 
ὅτι dj ἐπιθονλὴ tv. Δαμασχῷ οὐχ εὐθέως μετὰ τὸ 
πιστεῦσαι γέγχονεν, ἀλλὰ μετὰ τὸ ἀνελθεῖν αὑτὸν 
ἀπὸ ᾿Αραδίας μετὰ ἕτη τρία" καὶ οὕτω γέγονεν ἡ 
πρὸς τὰ Ἱεροσόλυμα ἄνοδος. Λὐτὸς γοῦν οὐκ ἁπηλίε 


atque itaeum Hierosolymam ascendisse. Nam ipse non D πρὸς τοὺς ἀποστόλους, ἀλλὰ. τοῖς μαθηταϊς ἐπειρᾶτο 


abiit ad apostolos, sed discipulis sese conabatur ad- 
jungere, ut qui doctor et discipulus esset ; aut certe 
de hoc itinere non dicit, sed pratermittit. Nam re- 
run) gestarum scriptor multa incidit, multa tem- 
pora contrahit. Conabatur autem, iuquit, se adjun- 
gere. Non audacter, sed fimide ad eos accedebat. 
Et omnes metuebant eum non credentes, etc. Disci: 
puli quidem metuebant. Apostoli autem non crede- 
bant. Est enim revera rationi humanz incredibile, 
eum, qui tam ardens et acer fuissel persecutor, 
ad predicatjonem Evangelii conversum esse. 


xoA)do0amru ἅτε διδάσκαλος χαὶ μαθητὴ, Qr. "H ταύ- 
την τὴν ὁδὸγ οὐ λέγει, ἀλλ᾽ ἀφίησιν * ὁ γὰρ ἵστοριο- 
γβάφος πολλὰ ἐπιτέμνει χαὶ τολλοὺς συνάγει xai 
ρούς. Ἐπειρᾶτο δὲ, qnot, κολλᾶσθαι * οὗ Όρασέως, 
ἀλλ εὐλαθῶς αὑτοῖὶ προσἠρχετο. Καὶ πάντες 
ἐφοθοῦντο αὐτὸν, μὴ πιστεύοντες ὅτι ἐστὶ μαθητής. . 
οἱ μαθτταὶ μὲν ἑἐφοθοῦντο, οἱ δὲ ἁπόστολοι οὐχ 
ἐπίστευον' ἄπιστον γὰρ ἀληθῶς ἀ .θρωπίνψ λογ:σμῳ, 
τὸν οὕτω θερμὸὲγ διώκτην εἰς χήρυγµα µεταθς- 
θλησύαι. . 


Variz lectiones et noto. 
€ $5e, erat. '* Ig. λάμπουσαν. "* ἴσ. αἰτησάμενος. 


630 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. IX. 650 
Βαργάέὰς δὲ àmila6óuevoc αὐτόν. ἤγαγεΑ Vans. 97. Sed Darnabas prehensum eum duxit ad 


apóc τοὺς dáxoctólovc* xal διηγήσατο αὐτοῖς 
πῶς ἐν τῇ ὁδῷ εἶδε cóv Κύριον’ xal ὅτι àAdAn- 
σε» αὐτῷ; καὶ πῶς ἐν Δαμασκῷ ἐπαῤῥησιάσατο 
ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Ἱησοῦ. 

Καὶ ἦν μετ αὑτῶν εἰσπορευόμεγος Ἱ' εἰς Ἱ6- 
ρουσαλἡμ, καὶ παῤῥησιαζόμεγος ἐν τῷ ὀνόματι 
τοῦ Κυρίου 'Incov "*. 

Ε.άλει τε καὶ ἐζήτει 13 πρὸς τοὺς EAAnvir tác. 
Οἱ δὲ ἐπεχείρουν αὐτὸν dvsAeiv. 

Ἐπιγνόντες δὲ οἱ ἁδε.1ροὶ, κατήγαγον αὐτὸν 
slc Καισάρεια», καὶ ἑξαπέστειωααν αὐτὸν εἰς 
Ταρσόν. 

Al μὲν οὖν 'ExxAnc(at καθ’ &Anc τῆς Ἱουδαίας 
καὶ Γαλιω]αίας καὶ Σαµαρείας εἶχον εἱρήνην 
οἰκοδομούμεγαι καὶ πορευόµεναι τῷ φόδρ τοῦ 
Κυρίου, xal τῇ παρακ.Ἰήσει τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἐπληθύγογτο. 

'0'* Ἡαρνάβας ἄνθρωπος ἐπιειχῆὴς xo Ἴμερος, 
χαὶ ἐκ τούτου δείχνυται, xal ix τῶν μετὰ ταῦτα 


' πραχθέντων αὐτῷ. "Ίσως δὲ καὶ προεγίνωσχε Παῦ- 


λον, φίλος ὤν. Πρὸς ποίους δὲ ἁποστόλους Ίγαγχεν ; 
Ἴσως πρὶὸς Πέτρον xat Ἰάκωθδον, οὓς καὶ αὑτὸς ἓν 
τῇ πρὸς Γαλάτας λέγει ὅτι εἶδεν. Ὅρα δὲ τὸν Παῦλον 
ὅτι οὐ πρὸς τοὺς ἁποστόλους ἄπεισιν, ὡς µετρ:ά- 
ζων * ἀλλ αὐτὸς μὲν πρὸς τοὺς μαθητὰς, ἅτε µαθη- 
&h; Gv: Βαρνάδας δὲ αὐτὸν xal πρὸς τοὺς ἁποστόλους 
ἄγει, χαὶ διηγεῖται ἅτε ἐπαῤῥησιάσατο. Ἐλάλει τε 
καὶ συνεζἠτει πρὸς τοὺ; Ἑλληνιστάς, ftot πρὸς τοὺς 
Ἑλληνιστὶ φθεγγοµένους Ἰουδαίους. Ἐχεῖνοι γὰρ οἱ 
ἄλλοι οἱ βαθεῖς Ἑδραῖο:, οὐδὰ ἰδεῖν αὐτὸν Ἠνείχοντο" 
μᾶλλον δὲ xal ἐπεχείρουν ἀνελεῖν αὑτόν. Ἐπιγνόν- 
τες δὲ οἱ ἁδελφοὶ, κατήγαγον αὐτὸν εἰς Καισάρειαν * 
φοξηθέάντες τὸ ἐπὶ Στεφάνου, περισώζουσιν αὐτὸν 
εἰς Καισάρειαν' εἶθ οὕτως εἰς Ταρσὸδ», ἅμα xal 
ὀδάξαι καὶ ἐν ἀσφαλείᾳ εἶναι, ὡς ἐν ἰδίᾷ πατρίδι. 
QÀ γὰρ οὕτω πρὸς τοὺς ἄλλους ἐμαίνοντο οἱ Ἰουδαῖοι 
ὡς περὶ τούτου, Τοὺς γὰρ ἄλλους τῶν ἁποστόλων 
καὶ ἡδοῦντο ἅτε xal τῷ χρόνῳ ὑποθραυσθέντες τὴν 
κατ αὐτῶν µανίαν, xal ἅτε πολλάχις παραστάντας 
καὶ ὑπὸ τοῦ πλήθους θαυμασθέντας. Al μὲν οὖν 
Ἐκκλησίαι xa0' ὅλης τῆς Ἰουδαίας καὶ Γαλιλαίας 
καὶ Σαµαρείας, εἶχον εἰρήνην. ἨΜέλλει λέγειν ὅτι 
χάτεισιν ἑχεῖθεν Πέτρος * ἵνα οὖν μὴ φόδου τοῦτο 


apostolos, et narravil eis quemadmodum in. üinere | 
Dominum vidisset, et ut. ei Dominns locutus. esset, 
et quemadmodum Damasci libere nomen Jesu predi- 
casset. 

Vgns. 98. Eterat in Jerusalem cum iis, ingrediens 
et egrediens, el libere praedicans nomen Domini Jesu. 


Vzns. 29. Loquebaturque ac disputabat cum Gra- 
canicis. At illi conabantur eum occidere. . 

Vgns. 50. Quod ubi [ratres resciverunt, deduxerunt 
eum Ceasaream, et dimiserunt Tarsum. 


Vens. 51. Et Ecclesie quidem per totam Judeam, 
Galilaeam ei Samariam pace fruebantur, 6, edifi- 
cabanturque εἰ versabantur in. timore Domini, et 
confirmatione atque consolatione sancli Spiritus re- 
plebantur et. augebantur. 

Barnabam hominem fuisse humanum, benignum, 
mansueium et mitem, cum ex hoc loco ostenditur, 
tum ex iis, qui postea ab illo sunt acta, Forsitan 
aulem etiam ante Paulum noverat, quod esset ejus 
amicus. Sed ad quos euni duxit apostolos ? Forsitan 
ad Petrum et Jacobum, quos etiam ipse in Epistola 
ad Galatas se vidisse dicit. Vide autem Paulum non 
ad apostolos accedere, ut qui modestia atque pudore 
suo prohiberetur : sed ipse quidem ad discipulos 
abiit, ut qui discipulus esset : sed Barnabas eum 
etiam ad apostolos ducit, et narrat que vidisset 
quaque libere locutus esset. Colloquebaturque ac 
disputahat cum  Gracanicis , sive cum his qui 
Grece loquebantur Judzis. Nam illi alii, qui pro- 
fundi erant Hebraei, ne videre quidem eum sustine- 
bant; imo vero etiam interficere eum conaban- 
tar. Quod ubi discipuli resciverunt, deduxerunt eum 
Caesaream. Quod metuerent ne accideret , quod 
tempore Stephani evenerat, salvum Caesaream per- 
ducunt : inde Tarsum profecturum, utsimul οἱ 
doceret, et ut in sua patria, in tuto esset. Non enim 
tauto adversus alios furore, quanto adversus lunc 
accensi erant Judzi. Nam c:teros apostolos, quod 
et suum adversus illos furorem spatio temporis 
infregissent, et illi se szepius judicio stitissent et 
exhibuissent, atque apud multitudinem essent in 


νοµἰσῃς, προσῖπεν, ὅτι εἰρήνην εἶχον αἱ Ἐκκλησίαι' D admiratione, etiam reverebantur et honorabant. Et 


ὅτε μὲν γὰρ ἀκμὴ ἣν τοῦ πολέμου, ἐν Ἱεροσολύμοις 


. διέτριθον οἱ ἀπόστολοι' εἰρήνης πρυτανευούσης xal 


τοὺς ἄλλους τόπους χηρύττοντες ἐπῄεσαν. 


Ecclesie quidem per totam Judzam et Galilaeam et 
Samariam pace fruebantur. Dicturus est Petrum 
illinc descendere. Ne igitur id metus causa fieri su- 


spiceris, prefatur Ecclesias pace esse usas. Nam in medio quidem ardore belli Hierosolymis apostoli 
commorabantur : pace constituta etiam reliqua loca preedicantes peragrabant et obibaut. 


Ἐγέγετο δὲ Πέτρον διερχόµεγον διὰ πάντων, 
κατε.θεῖν καὶ πρὸς τοὺς ἁ]ίους τοὺς κατοικοῦγ- 
τας Λύδδαν. 

Εὑρε δὲ ἐχεῖ ἄνθρωπόν cwa Airéarv ὀγόματι 
ἐτῶν ὀκτὼ κατακείµενον ἐπὶ κραδθάτῳ' ὃς ἦν 
παριεΛυμέγος. 


VgRs. 52. Accidit autem, ut Petrus omnia. per- 
agrans, descenderet. etiam ad. sanctos, qui Lyddam 
incolebant. 

Vgns. 25. Reperit autem illic hominem quemdam 
nomine Zneam, qui annos jam octo decumbebat in 
grabato, quod paraluticus esset. 


Varie leetiones et note. 


*! ]n vulgato, hoc loco. additur, καὶ ἐχπορευόμενος. "* Et hic additur in vulgato, Χριστοῦ. — '* [n val- 
gato est, αυνεζἠτει, et. {ία paulo post repetitur in scholio.  * I. ὅτι. 


PATROL. GR. CXXV. 


21 














* 


651 


"mükoPüYLACTE BUÍGARLE ARCHIEP. 


651 


Vrhs, Si. Ac dirit εἰ Petru :. AEnea, satiat {ελ Καὶ &Izef ἀἁὐτῷ ὁ Πεερος" Atvéa, larat σε Tn- 


Jesus Christks : sitrge, et fpse tibi sterne , hc. stàtiih 
strrezit. |j 


σοῦς ὁ Χρισξός, &rádvt0i Ye ὑτρῶσον cs&vto, 
καὶ εὐθέως ἀνὲστὴ, | 


Wes. B5. Et ηλ: eum omhes ἠικοῖα "Lydde —— Kel εἶδον αὐτὸν πᾶντες ol καεδιλοῦντεας Λύδ- 


et. Assaronis, et ad Dominum sese converterunt. 


Cut hon exspeclhvit, donet fldem vir hsberbl , 
neque quesivit, an vellet curari ? Maxime quidem 
ei ih priiniseliam vülgl. excitandi, invitamdi, evo- 
candique causá triracüluin fiebat :'etentim Viderunt, 
inquit, euin omnes Thcolo Lydd» et Assarofís,'et 
ad Dominum Sesé cónverterunt : SS sed alioqui, 
nondum etiam illic suze virtutis signa przebuerant 
alque documenta. Quariobrem me consentarieum 
qideih at]tnb conveniens erat, üt ab ii5 fidem ρο- 


δαν, xal τὸν ᾿Ασσάρωνα, oftavec ἑπέστερέφαν ἐπὶ 
tóy Κύριον. 

A κ μι ἀνέμεινε "9 ey Molotov 008 ἀνδρὸς η- 
δὲ ἠρώτησεν εἰ βούλοιτο θεραπευθῆναι; Ἱάλιστα 
po xaX πρὸς πόλλῶν παρἀκλῆδιν ἐγίνετο 46 θαῦμα” 
Ka εἶδον γὰρ, φησὶ, πάντες οἱ κἀτοικοῦντες Ἀύδδαν 
xà «by ᾿λσσάρωνα, οἴτινες ἐπέστρεψαν to^ Κύριον: 
ἄλλω: τε δὲ, οὗ πω ouv τεχμήρια ἐνταῦθα xg ol- 
χείας παρασχόντες δυνάµεως. Ὥστε οὐδὲ εἰχὸς tv. 
πίστιν αὐτοὺς ἁπαιτεῖν * ἀπείδὴ οὐδὲ τὸν χωλὸν 
ἆ ἀῄτησὰν * Φαθάπερ οὖν ὁ Χρισὼὺς ἀρχόμενος τῶν 


stülárent : ^qu&nidoquilfem nec à ludo quidém illo B σημειὼν οὐκ ἀπῄτει πίστιν, obw; υὔδι ὀὗτοι" ἐν 
D η d v» 


fídém postalabant. Quemadmodum. igitar Christus, 
cum signa edere inciperet , fidem tum postulabat, 
sic ne hi qüideth. Nam 'Hierosolyhmis qüidefn εί] 
rhirüi , &i prius illis fides haberi co»ptà est. Ut ve- 
nientis, inquit, Peui vel απ ντα alicui eoruíh cir- 
cumfunderetur ; mülta enim iic signà facth sum : 


idest cdptea. Bic erat plena. bonorum. operum εἰ 
éleemosijnaruim, quas faciebat. 

Vgns. 57. Accidit «utem illis diébus, t ^morboedn- 
fecta moréretur, 'quam 'lorum posuerunt in cüema- 
culo. 

Ven. 38. Cur igitur Lydda Jupp& finitiina esset, 
ac discipuli dudivisscit "Petrum illic esse, miserunt 
ad eum duós'h viros rogatum, tle jtavarelur trünsire 
usque ad δε. 

Wens.39. Surrexit sgitur Pethus, et ura: cum illis 
profectus est, guem, cum tentését, duzérunt in ctena- 


' eulum: et astilérunt ei omiles vidulz círeim[nsm, fl n- 


tes εἰ ostenlanlés [tunicas et "vestimenta, que facere 
consueverat, cum esset cum eis, Dorcas. 

vens. 40. AL Petrus tcm omnes foras ejechsset, 
positis genibus "oravit, εἰ cóntersus "M corpus dixit: 
"Wabitha, surge. Atque illa 'apefüit, oculos $uos, ei 
conspicata Petrum resedit. 


Vins. 41. Et ille ei manu porrecta, sublevazit 
eam, tocatisiue sanctis et viduis, exhibuit eam vi- 
ventein. EE 

Nrns. 49. Atque εα rés innotuit ac divulgata 
'ést per totam Joppen, et mall crediderunt in. Dowi- 
nun. 


Nns. 459. Accidit 'axtém, ut Petras satis. multas. 
'dies Joppee πιαπεγει apud Simonem quemdam coria- 


rium. 


Nómie TabiUta. Ponit nomen 'éjus., ostendens 


D 


ῃ 


Ἱεροσολύμοι; μὲν γὰρ dj πίστις αὐτῶν , εἰχότως 
πρότερον ἐγίνετο * ἵνα ἐρχομένου, φησι, Πέτρου. 
κἂν Ἡ σχιὰ ἐπισχιάσῃ τινὶ αὐτῶν ' πολλὰ γὰρ ἐχεῖ 
συμεῖα ἐγένετο * ᾿ἐὐταῦθα δὲ, ἅδτε πρῶτον im 
θα1νέι. 


Ev ἸἹόππῃ δὲ τει» ἦν 'μαθήόρια, ὀνόματι Τα. 
6ιδὰ, ἡ διερμηνευοµένη «έγέται «Δόρκάς. Αὕτη 
Tr π.Ἰήρης ἀγαθῶν ἄργων *ul ἐάέημοσυνῶν ὧν 
ἑποι[ει. 

Ἓγόγετο δὲ ὃν vüicYpiépaic ὀδκέδναίςν ἀσθενή- 
όᾶσαν αὐτὴν ἁποῦανεῖν' ἀούσιωχες δὲ αὐτὴν 


C ἔθηκαν ἐν ὑπερφφ. 


ἘἙ]γὺς δὲ οὔσης Ἀθδδης τῃ Ἱόδπῃν οἱ ρα- 
θηταὶ ᾿ἀκούσανέες ὅτι Ἰλέτρος ὁσεὶν ὃν αὐτῃ, 
ἀπέστειΊαν " apóc ἄὐτὸν παρακινλοῦντες μὴ 
ὁχν ῆσαι διεἀθεῖν ἕως πὐιῶν. 

Ἀναστὰς δὲ Πέτρος συνῆχύέν αὐτοῖς, ór 
aupirerópévov ἀπήγὰαγον "! elc τὸ ὑπερῷον, xai 
&npécencar αὐτῷ πᾶσαι αἱ xfp wAafovcas 
xul iziÜsovüneradi χἰτῶγας καὶ ἱπᾶτια, ὅσα 
ἐποίει μετ) αὐτῶν οὖσα ἡ Δορκᾶς. | | 

| ᾿Εχκθαλὼν 08 ὄξω πάντας ὁ Πξερός, θὲὶς τὰ 
γόνατα προσηύξατο, καὶ ἔπισερέγας πρὸς τὸ 
σῶμα, εἶπε' Ταδιθὰ, ἀνάστηθι. Ἡ δὲ ἤνοιξε τοὺς 
δρθαᾶμοὺς αὐτῆς, καὶ ἰδοῦσα τὸν Πέτρον, ἐκά- 
Όκσε "*. . 

Δοὺς δὲ αὑτῇ χεῖῤῥα ἀνέστησεν abcie "*. Φω- 
νήσας δὲ εοὺς᾽ ἁγίους καὶ τὰς χήρας, παρέστη- 
σεν αὐτὴν ζώστν. . -- 

Γνωστὸν δὲ. ἐγένετο καθ' ὅλής τῆς Ὡόππης, 
wal πο. λοὶ ἐπίστευσᾶν ἐπὶ τὸν Κύριον. : 


Ἐγένετο δὲ ᾽αὐεδί' ημέρας ἐκανὰς υμεῖναι iv 
Ἱόππῃ παρφ cvi Σίµωνι 9 βορσεῖ» 
MEL" ϊ 


Ονὁμᾶτι Ta6:04. Tino δὲ τὸ ὄνομα αὐτῆς, 


Varie lectiones. et note. 


6 ἐνέμεινε erat. 


τε [n vulgatis. nonnullis hic additur, δύο ἄνδρα». 
πο |n *éulgüio esi, ἀνεκάθισε. 1" αὐτὴ εγαί. 3 περί τινος Σίμωνος erat. 


" [n vulgato. est, ἀνῆγαγον. 


à He due dictiones de sunt in nonnullis vulgatis exemplaribis, et repetuntur in proximo scholio. 


νο 


—- 


653 


EXPOSITI9 IX ACTA APOSTOLORUM. — CAP. X. 


ο. 


δεικνὺς ὅτι φερώνυμος ἣν, οὕτως ἑἐγρηγορνῖα xal A eam verum nomen esse ΒΟΓΙἰΧαΤη. eam nomini 


νήφουσα, ὥσπερ δορχάς. Πολλά γὰρ xal οἰχονομικῶς 
πολλάχις ὀνόματα τίθεται, ᾿Ασθενήσασαν αὐτὴν 
ἀποθανεῖν, λούσαντες ἔθηχαν ἓν τῷ ὑπερφῳ, τουτ- 
έστιν, ἐπὶ νεχρῷ πάντα ἐποίῃσαν. ᾽Απέστειλαν δὲ 
οἱ ἐν τῇ Ἱόππῃ µαθηταὶ παρακαλοῦντες μὴ ὀκνῆσαι 
διελθεῖν ἕως αὐτῶν. "Opa xaX sb. ἅπλαστον τῶν ἅλ- 
λων, χαὶ τὸ ἄτυφον τοῦ Πέτρον. Οὐχ αὐτοὶ ἔρχονται * 
ἀλλὰ διὰ δύο προσκαλοῦνται 5! ἐπὶ ἴασιν , χἀχεῖνος 
ἔρχεται. Διὰ τί δὲ μὴ mpb τοῦ ἀποθανεῖν προσεχαλέ- 
cayto ; Ανάξιον ἡγοῦντο σχυλεῖν 53:55 τοὺς μαθητὰς 
ὑπὲρ τῶν τοιούτων xal περισπᾷν καὶ παρεμποδίζειν 
τὸ χήρυγµα’ διὰ τοῦτο λέγει ὅτι Ἐγγὺς ἦν. Καὶ παρ- 
έστησαν αὑτῷ πᾷσαι αἱ χῆρα:, χλαίουσαι xal ἐπι- 
δειχνάµεναι χιτῶνας καὶ μάτια, ὅσα ἑποίει μετ 
αὐτῶν οὖσα ἡ Δορχάς. Τὸ μετ) αὑτῷῶν οὔσα, τὴν πολ- 
λὴν αὐτῆς ταπεινοφροσύνην δηλοῖ' ὅτι συνΏν αὐταῖς 
xal σνυνδιαιτᾶτο xat ὡς µία πασῶν συνεστέφετο, 
οὐχ ὥσπερ νῦν ἡμεῖς. κθαλὼν δὲ ἔξω πάντας ὁ 
Πέτρος, θεὶς τὰ γόνατα προσηύξατο. Διὰ τί ἐχδάλλει 
ἔξω πάντας; Ὥστε μὴ συγχνθῆναι τοῖς δάχρυσι, µῃ- 
δὲ διαταραχθῆναι, θεὶς τὰ γόνατα. Ἐπιτεταμέντν 
ποιεῖται τὴν προσευχἠν’ εἶτα κρατεῖ: εἶτα κατὰ µέ- 
po; ἡ ζωὴ χαὶ δύναμις εἰσάγεται. Φωγήσας δὲ τοὺς 
ἁγίους χαὶ τὰς χήρας, τοῖς μὲν, el; παράχλησιν 
παρέστησε ζῶσαν' ταῖς δὲ, εἰς προστασἰαν. "Opa δὲ 
τὸ ἄτυφον Πέτρου * τηλικοῦτον ἑργασάμενος, οὔτε 
παρ) αὐτῇ, οὔτε παρ ἄλλῳ «tW ἐπισήμῳ, ἀλλὰ 
παρὰ βυραεῖ Σίµωνι καταλύει, οὔτε τοὺς εὐτελεῖς 
αἰσχύνων, οὔτε τοὺς μεγάλους ἑπαίρεσθαι ἀφιείς. 


suo respondere, nomen ejus moribus convenire 
iia vigilantis ac sobrie, ut caprea cst. Multa 
enim nomina szpe divina providentia imponuntur. 
Ut morbo confecta moreretur, lotam posuerunt 
in cojnaculo, hoc est, cadaveri debitum omne 
officium prastiterant. Miserunt autem discipuli, 
qui erant. Joppz oratum, ne gravaretur, transire 
usque ad se. Videet illorum simplicitatem, et 
Petri animi demissionem atque humilitatem, Non 
ipsi veniunt, ut eum  advocent : sed per duos ad- 
vocant ad sanationem, οἱ ille venit. Sed cur non 
806 antequam mortua esset. eum accersiverunt ? 
Oper: pretium non esse putabant molestiis disci- 
pulos pro talibus rebus aficereet distrahere, et 


Β impedire przdicationem. Idcirco dicit, finitimam 


fuisse, Lyddam. .Et astiterunt ei omnes vidus 
flentes, et ostentantes tunicas et vestimenta qua 


faciebat, cum esset cum ipsis Dorcas. Quod dicit, 


Cum esset cum eis, magnam illius significat animi 
humilitatem atque demissionem : quod una cum eis 
crat, et una vivebat, et ut. una de multis simul 
conversabatur, non quemadmodurn nunc nos faci- 
mus. At Petrus cum omncs foras ejecisset, positis 
genibus precatus est. Cur omnes ejicit foras? Ne 
cenfunderetur lacrymis, ,neu disturbaretur. Positis 
genibus. Intentam atque sollicitam habet precatio- 
nem: deinde apprehendit: postea paulatim viia 
ac vires introducuntur. Vocatisque sanctisac viduis , 
illis quidem ad consolationem et confirmationem 


viveutem exhibuit, his vero, ad presidium atque patrocinium. Vide.autem bumilem atque demissum 
auimum Petri, qui tantum opus fecerat; neque apudillam, ncque apudalium quempiam insignem; 
sed apud Simonem coriarium diversatur, neque viles ac tenucs spernens atque contemnens, neque 


tagnates efferri sinens. 
ΚΕΦΑΛ. I. 

Αἡρ δέ -τις ᾗν ἐν Kaicapelg ἐνόματι Κορνή- 
Aoc, ἑκατργτάρχης ἐκ σπείρης τῆς κα.ουμέγης 

{τα λιχκῆς, 

Εὐσεθὴς καὶ φοδούμεγος τὸν θεὸν σὺν παγτὶ 
εῷ οἴκῳ αὐτοῦ, ποιῶν τε ἐλεημοσύνας zoAAác 
τῷ Aag, xal δεόµεγος τοῦ «Θεοῦ διαπαγτός. 

Εἶδεν ἑν ὀὁράματι φαγερῶς ὡς εἰς ὥραν ** ἐν- 
γάτην τῆς ἡμέρας. ἄγγε-ῖαν τοῦ θεοῦ εἰσελθόντα 
πρὺς αὐτὸν xal εἰπόντα αὐτῷ' Κοργᾖ-ιδ. 

Ὁ δὲ ἀτεγίσας αὐτῷ καὶ ἔμρεδος Υεγόμεγος 
εἶπε' Ti ἐστι, Κύριε ; Εἶπε δὲ αὐτῷ' Al zpocsvxal 
σου καὶ αἱ ἐλεημοσύναι σου ἀνέέησαν &lc j"mm- 
/ιόσυνον ἐνώπιον τοῦ θεοῦ. 

Kal viv πέμγο» εἰς Ἱόππην ἄν δρας, καὶ µε- 
τάπεμψαι Σίµωνα τὸν ἐπικαΛαύμενον Πέτρο». 

Οὗτος ξενέῶται παρά civi Σίµωνι βυρσεῖ, o 
ἐστιν οἰχία παρὰ θἀ4λασσαν **. 

Ὡς δὲ ἁπῆ,θεν ὁ ἄγ]γελος, ὁ λαλῶν τῷ Κορ; 


CAPUT X. 

Vgns. 1. Erat autem Cesarea vir quidam nomine 
Cornelius, centurio de cohorte qug vocabatur lía- 
lica, 

Vgns. 9. Pius ac religiosus, Deumque timens cum 
(ota sua. (amilia , ac multas plebi faciens eleemosy- 
nas, Deumque continenter orans. , 

Vgns. 95. [s vidit per visum manifeste fere. ad 
horam.diei nonam, angelum Dei ingredientem ad se, 
ac dicentem sibi : Cornelie. 

VgR3. 4. At ille contuitus eum ac perterre[ucius 
dizit : Quid est, Domine? Ille dixit ei : Orationes 
tum οἱ eleemosyng (ug ascenderunt in. memoriam 
coram Deo. 

Vkns. 5. Αὲ nunc mitte in Joppen viros, et accerse 


D Simonem, cognomento Petrum. 


Vgns.6. Hic habet hospitium apud Simonem quem- 
dam coriarium, qui habet domicilium juxia mare. 
Vens. 7. Ut autem abiit angelus, qui locutus erat 


Varie lectiones et nota. 


*! Προσχαλούμενοι erat. 


huec verba : οὗτος AaXijasi σοι τί σε δεῖ ποιεῖν' « Hic loquetur 


6.45 fg, σχύλλειν. **. [n vulgato est, ὡσεὶ ὥραν. 


35 In vulgato hic addunttt* 
quid te oporteat (acere. » Sed non sani 


in vetusto exemplari Graco manuscripto : atque etiam hic locus ita. explicatur in sequenti. scholio, quasi h& 


tOces septem mon debeant esse adjecta. 








(55 


THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 


(56 


Cornelio, cum vocasset duos servos suos, el ez iis, A vnA(Q, φωνήσας δύο τῶν οἰκετῶν αὐτοῦ xal 


qui sibi parebant. ac presto conlinenter erant, mili- 
tem religiosum, 

Vgns. 8. Et omnia eis exposuisset, misit eos Jop- 
pen. 

Ilic non est Judzus, neque ex iis, qui 87 crant 
sub lege : sed jam antea praeoccupaveratnostrum vitze 
institutum : ac duo interim credunt ex iis. qui di- 
gnitate przediti eraut, quaestor videlicet /Ethiopissz, 
et hic. Pius ac timens Deum cum tota familia sua. 
Audiamus qui familiares ac domesticos nostros ne- 
gligimus : αἱ hic etiam de militibus sollicitus erat. 
Centurio de cohorte qu& vocabatur Italica. De ma- 
gna enim cohorte erat, inquit, qux vocabatur 
Malica. Spira autem , id est cohors est, quem nunc 


vocamus Numerum. Nam idcirco virum notum ac D 


manifestum facit, ne quis dicat falsa memorizx prodi 
in historia Scripturarum. Sciendum est autem 
spiram sive cohortem ducentorum militum esse; 
custodiam vero, sexaginta. Vidit per visum mani- 
feste, ferme ad horam diei sextam, angelum Dei in- 
gredi ad se. Videt angelum, ut Petro plena fides 
fieret; imo vero non illi, sed aliis infirmioribus. 
Nona autem hora , quando curis solutus, et i.i otio 
erat atque quiéte. Posteaquam autem viderat Oculus 
veritatis, et magnus ille Judex, magna esse opera, 
scd mortua, si fides desit, mittit angelum, qui pre- 
miis opera compensel, ut eos qui recte certarent, 
fide coronarct. Ab obtutu autem terror injectus esl; 
sed modicus, ut eum duntaxat in se converteret ac 
moveret : deinde verba metum solverunt. Orationes 
(ug et eleemosyng (ug ascenderunt in. memoriam 
coram Deo. Yide quo progrediatur eleemosyna : ad 
ccelii usque atque ipsi solio regio assistit. Vide 
jem angelum prius mentem ejus.erigere, et ad su- 
blimia traducere, ac tum deinde dicere quz dicit. 
Ei nunc mitte viros in Joppen, et accerse Simonem 
ccgnomento Petrum, Hic habet hospitium apud quem- 
dam Simonem coriarium. Ne ad alium venirent, non 
solum a cognomine, verum etiam a loco virum de- 
clarat. Cui est domicilium juxta mare. Remota loca 
urbium s:ctabantur apostoli, quod solitudinis essent 
alque otii amici. Quid enim si contigisset etiam 
alium esse? Ecce signum est, nempe quod juxta 
mare habitaret. Non autem dicit quare, ne gaudio 
cum perfunderel. Cum vocasset duos servos suos, et 
militem religiosum. Vides, non frustra hzc dicil, 
vos, qui illi presto erant assidue, tales fuisse. Et 
exposuissel eis omnia, misit eos Joppen. Vide animum 
demissum, ac fastus expertem. Non enim dixit; 
Vocate m.hi Petrum : sed ut persuaderetur illi, 
omnia enarravit. Non enim volebat pro auctoritate 
dignitatis sue illum accersere. Idcirco narrat rem 
ο ΠΕΠ. 

Vgns. 9. Ροείεγο autem die illis iter facientibus, 


στρατιώτη» εὐσεθη τῶν κπροσχαρτερούγτων 
αὑτῷ * 

Εξηγησάμενος ** αὐτοῖς ἅπαντα, ἀπέστειΙε» 
αὐτοὺς εἰς τὴν Ἱόππη». 

Οὗτος οὐχ ἔστιν Ἰουδαῖος, οὐδὲ τῶν ὑπὸ τὸν νό- 
pov: &AX ἤδη προειλήφει τὴν ἡμετέραν πολιτείαν' 
δύο δὲ πιστεύουσι τέως ἓν ἀξιώματι, ὅ τε ταµίας 
τῆς Αἰθιοπίσσης χαὶ οὗτος. Εὐσεδὴς xal φοδούµε- 
γος τὸν θεὸν σὺν παντὶ τῷ οἵχκῳ αὐτοῦ. ᾿Αχού- 
σωμεν ὅσοι τῶν οἰκείων ἀμελοῦμεν' οὗτος δὲ xal 
στρατιωτῶν ἐπεμελεῖτο.! Εχατογτάρχης éx σπεἑρι]ς 
τῆς κα.ουµέγης ᾿Ἰταβικῆς. Μεγάλης σπείρης 
γὰρ fv, qnoi, χαλουµένης Ἱταλικῆς. Σπεῖρα δέ 
ἐστιν, ὃ καλοῦμεν νῦν Νούμερον. Διὰ τοῦτο δὲ γοῦν 
ποιεῖ τὸν ἄνδρα Ὑνώριμον xal δηλον, ἵνα pf) τις 
εἴπῃ ὅτι φεύδεται τῶν Γραφῶν fj ἱστορί. "Ic- 
τέον δὲ ὅτι ἡ μὲν σπεῖρα, διακοσίων ἐστὶ στρα- 
τιωτῶν' ἡ δὲ κουστωδία, ἑξήχοντα. Εἶδεν àv. ὁρά- 
ματι φανερῶς ὡς εἰς ὥραν ἐγγάτην τῆς ἡμέρας, 
ἄγγε.ον τοῦ θεοῦ εἰσε.Ἰθόντα πρὸς αὐτόν. Βλέπει 
τὸν ἄγγελον εἰς πληροφορίαν Πέτρου * μᾶλλον 65, 


οὐχ ἐχείνου, ἀλλὰ τῶν ἄλλων τῶν ἀσθεεστέρων. 


Ἑννάτῃ δὲ ὥρᾳ, ὅτε φροντίδων Ἠφίετο xal &v ἤσυ- 
χίᾳ ἣν καὶ χατανύξει. Ἐπειδὴ δὲ εἶδεν ὁ τῆς ἆλη- 
θείας Ὀφθαλμὸς χαὶ μέγας Κριτὴῆς ὅτι μεγάλα τὰ 
ἔργα, νεχρὰ δέ ἐστι πίστιν οὐχ ἔχοντα, ἀποστέλλει 
βραθεύοντα τοῖς ἔργοις ἄγγελον , ὥστε τοὺς καλῶ; 
ἀθλοῦντας , στεφανῶσαι τῇ πίστει. "Amb. δὲ τής 
ὄψεως φόδος ἐγένετο, σύμμετρος δὲ, ὅσον ἐπιστρέ» 
φαι µόνον * εἶτα τὰ ῥήματα τὸν φόδον ἕλυσεν. AL 
προσευχαί σου καὶ αἱ ἐλεημοσύναι σου dvé6n- 
σαν εἰς μ)ημόσυγον ἑνώπιον τοῦ Θεοῦ. "Opa ποῦ 
προθαίΐνει fj ἑλεημοσύνη, τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ, 
xal αὐτῷ παρίσταται τῷ θρόνῳ τῷ βασιλιχῷ. "Opa 
ὃξ τὸν ἄγγελον πρότερον αἴροντα αὐτοῦ τὴν διάνοιαν 
xai µετεωρίζοντα, xal τότε λέγοντα ἃ λέχει. Καὶ 
vor πἐμνον εἰς Ἱόππην ἄνδρας, xal µετάπεμγ.αι 
Σίµωγα τὸν ἐπικαλούμενον Πέτρον" οὗτος ξενί- 
ζεται παρά cui Σίµωγι βυρσεῖ. Ἵνα μῆ ἐπ ἄλλον 5) 
ἕλθωσιν, οὐκ ἀπὸ τοῦ ἐἑπωνύμου µόνον, ἀλλὰ χαὶ ἀπὸ 
«oU τόπου δηλοῖ τὸν ἄνδρα. Ὦ ἐστιν οἰχία παρὰ 
θάλασσαν. Τὰ ἀνακεχωρημένα τῶν πόλεων ἐδίωχον 
οἱ ἀπόστολοι, ἑρημίας ὄντες φίλοι xaX ἡσυχίας. T: 


D γὰρ εἰ συνέδη καὶ ἄλλον εἶναι; Ἰδού ἐστι σημεῖον, 


τὸ παρὰ θάλασσαν οἰχεῖν. Οὐκ εἶπε δὲ διὰ τί , ἵνα 
μὴ ἐκχύσῃ αὐτόν 589, Φωγήσας δύο τῶν οἰκετῶν ab- 
τοῦ, xal σερατιώτην} εὑσεδη. Ορᾷς, οὐχ ἁπλῶς 
ταῦτά φῆσιν, ὅτι ol προσχαρτεροῦντες αὑτῷ τοιοῦτοι 
σαν. Καὶ ἐξηγησάμεγος αὐτοῖς πάντα, ἀπέστει1εν' 
αὐτοὺς εἰς τὴν Ἱόππην. "Opa τὸ ἄτυφον. Οὐ γὰρ 
εἶπε' Καλέσατέ poc Πέτρον' àXX ὥστε χαὶ πεῖσαι 
ἐξηγήσατο ἅπαντα. Οὐ γὰρ Ἰξίου ἀπὸ τοῦ ἀξιώμα- 


40$ αὑτὸν µεταπέμφασθαι. Διὰ τοῦτο, ἐξηγήσατο. 


Τῇ δὲ ἑπαύριον ὁδοιποιρούγτων ἐχείγων, καὶ 


Varie lectiones ct noto 


κ: [a vulgato. est, καὶ ἐξηγησάμενος. *"' ἀπ ἄλλον eral in apogra;ho, 3 αὐτὴν erat. 


i Videtur locus. mutilus. 


6:7 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. X. 3^. | 
τῇ πό ει ἐγγιξόγτων, ἀκέδη Πέτρος ἐπὶ τὸ δώμα A et oppropinquantibus urbi, ascendit. Petrus in supe- 


προσεύξασθαι περὶ Gpar ἔκτην 

ἘἙγένετο δὲ πρόσπειγος, καὶ ᾖθε.ῖς γεύσασθωαι' 
παρασκευαζόντων δὲ éxsivur, ἐπέπεσεν ἐπ᾽ αὐ- 
τὸν ἕκστασις, 

Καὶ θεωρεῖ τὸν οὗρανὸν ἀνεῳγμένον, xal xa- 
ταθαῖγον &z' αὑτὸν σκεὺός tt, ὡς ἐθόνη» μεγά- 
«η», τἐσσαρσιν ἀρχαῖς δεδεµένον, xal καθιέµε- 
ον éal τῆς }ῆς. 

Ἑν ᾧ ὑπῆρχε πάντα τὰ τετράποδα τῆς γῆς, 
xal τὰ θηρία, καὶ ἑρπετὰ, καὶ τὰ πετειγὰ τοῦ 
οὐραγοῦ. 

Καὶ ἐγένετο φωνἡ πρὸς αὐτόν Αγαστὰς, Πέ- 
τρε, θὔσον., xal gdye. 

Ὁ δὲ Πέτρος εἶπε' Μηδαμῶς, Κύριε’ ὅτι οὑδέ- 
ποτε ἔφαγον πᾶν xowór ἢ ἀχάθαρτον. 


Καὶ geri) πάν &x δευτέρου πρὺς αὐτόν "A d 
θεὺς éxa0dpics 5, σὺ μὴ χοίνου. 

Τοῦτο δὲ ἐγένετο ἐπὶ τρὶς, xal zd Ar dre Argon 
τὸ σχεῦος εἰς τὸν οὐρανόγ. 

"Opa πῶς τοὺς καιροὺς συνάγει τὸ Πνεῦμα, καὶ 
οὔτε θᾶττον, οὔτε βραδύτερον ποιεῖ τοῦτο γενέσθαι, 


."Aré6n Πέτρος ἐπὶ τὸ δῶμα προσεύξασθαι, περὶ 


ὥραν ἕκτην' τουτέστι xas' ἰδίαν καὶ Ev ἡσνχίᾳ, ὡς 
ἐν ὑπερώῳ. ᾿Επέπεσεν ἐπ) αὐτὸν ἔκστασις, καὶ 
θεωρεί τὸν obparór ἀνεφγμένον. Ἡ ἔχστασις ὃτ- 
Àot xai τὴν ἐπὶ θαυμασμῷ ἔχπληξιν, xal τὸ ἔξω τῶν 
αἰσθητῶν γενέσθαι ἐπὶ τὰ πνευματιχὰ ποδηγούµε- 
vov. Πνευματιχὴ γοῦν τις ὡσανεὶ θεωρία Ὑέγονεν 
αὐτῷ. Καὶ xara6airvor ἐπ᾽ αὐτὸν σκχεῦός τι ὡς 
ὀθόνην. Ἐδεῖτο τῆς τῶν ἐθνῶν θείας ἁποχαλύφεως 
ὁ τῶν ἁποστόλων ἔξαρχος Πέτρος. OO γὰρ ἑγίνωσκεν 
ὅτι περιτομῆς xal ἀχροθυστίας οὐκ ἔστι διαστολὴ 
xatà τὴν πἰστιν’ οὔτε μὴν δει σαφῶς, ὅτι διὰ τῆς 
χατὰ πίστιν φαινοµένης λατρείας, μαθητευθῆναι 
τὰ ἔθνη ὁ Κύριος εἶπεν, ἕως οὗ τῆς ἀποῤῥήτου βου- 


. λῆς αὐτοῦ δι᾽ ἀποκαλύψεως φανέρωσε τὸ µυστήριον, 


; διά τε τοῦ χατὰ τὴν αινδόνα παραδείγµατος πείσας, 


διά τε τῆς χατὰ τὴν πίστιν δοθείσης xal τοῖς ἔθνεσι 
χάριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς οὐχ ἔστιν ἐν 
Χριστῷ διαστολὴ Ἰουδαίου «s xai ἝἛλληνος, Τέσ- 
σαρσυ’ ἀρχαῖς δεδεµέγον, xal καθιέµενον ἐπὶ τῆς 
γῆς. Αἱ τέσσαρες ἀρχαὶ, τέσσαρα στοιχεῖα δηλοῦσι’ 
xa τὸ φανὲν σχεῦος τὸν παχύτερον χόσµον σηµαίνει, 


riora edium, ul precarelur circiter horam sextam, 
VrEns. 10. 88 Ac cepit esurire, ei volebat sumere 
cibum, qui cum parareturi* ab illis, irruit super eum 
ecslasis, 
Vegas. 11. Et videt celum apertum, ac descendere 
ad se quoddam vas, ranqugm linteum magnumi*"', qua- 
tuor initiis alligatum, et demitti in terram, 


Vens. 12. Iu quo inerant omnes quadrupedes ier- 
τα, εί fere, εἰ serpentes, et volucres cali. 


Vins. 15. Et aceidit voz ad eum : Surge, Pctr?, 
macta, et comede. 
Vrns. 14. Petrus autem dixit : Nequaquam Dso- 


B mine, quia nunquam comedi quidquam commune aut 


inpurum. 

Vgns. 15. Ei vox rursus accidit ad eum secundo: 
Qua Deus purgavit, tu communia ne putes. 

Vgns. 16. [loe autem factum est. ter, ei rursus vas 
subducium est in celum. 

Vide, ut Spiritus tempora conducat atque con- 
jungat, et efficiat, ut neque celerius neque tardius 
hoc fiat. Ascendit Petrus. in superiora &dium prc- 
catum circiter horam sextam. Hoc est, seorsim et 
in otio extra turbam, utpote in superiori contigna- 
tione, Ef irruit super eum ecstasis, et videt celum 
apertum, "Exavas:6,'quasi dicas , excessus , emotio, 
significat et consternationem propter admirationem, 
et hominis, qui ad spiritualia deducitur, extra ea, 


C qua sensu percipiuntur evasionem. Nam spiritualis 


quidam quasi speculatio contemplatioque accidit 
illi. Ac descendere ad se vas quoddam, tanquam lin- 
teum. Opus habebat divina gentium revelatione 
princeps apostolorum Petrus, Nesciebat enim cir- 
cumcisionis ac praputii nullam esse distinctionem, 
quod attinet ad fidem : neque vero penitus sciebat 
Dominum dixisse per eum , qui per fidem apparet, 
cullum gentes doceri atque evangelice doctrinz 
discipulos fieri, quoad arcani consilii per revelatio- 
nem ei Dominus mysterium patefecit, tum per siini- 
litudinem et signum lintei veli, tum per gratiam 
sancti Spiritus, qua etiam gentibus per fidem data 
est, ei persuadens, 'non esse, quod ad Christum 
attinet, discrimen atque distinctionem Judsi οἱ 


xai τὰ διάφορα ζῶα, τῆς τῶν ἀνθρώπων εἰσὶ xaxa- D Greci. Quatuor initiis religatum, ac demitti in ter- 


στάσεως σύμθολα. Zóp60Xov τῆς οἰχουμένης ἆ πάσης 
ὁ ἄνθρωπος ἀκρότατον ** Ἡν' οὐδὲν γὰρ χοινὸν εἶχε 
πρὸς Ἰουδαίους * ἔμελλον αὐτοῦ χατηγορεῖν ἅπαντες 
ὡς παραδάτου. Οἱκονομεῖται οὖν ὑπὸ τοῦ Πνεύμα- 
τος, ἵν) ἔχῃ ἀπολογίαν πρὸς τοὺς ἐγχαλοῦντας ὅτι χαὶ 
ἀντεῖπε' πάνυ Υὰρ αὐτοὺς ἔδει τὸν νόµον φυλάττειν. 
"Iva οὖν μὴ αὐτοῦ κατηγορῄήσωσι, τοῦτο οἰχονομεῖ- 
ται. Ἴσως δὲ ἐπὶ γόνατα χείµενος εἶδε τὴν ὁπτα- 


ram. Quatuor initia quatuor elementa signiflcant : 
et vas quod apparuit erassiorem mundum desi- 
gnat : et diversa animalia, hominum conditionis et 
constitutionis sunt signa. Universi orbis terra ha- 
bitate signum erat homo przputio opsitus : nihil 
enim commune habebat cum Judaeis : accusaturi 
erant eam omnes tanquam transgressorem οἱ viola- 
torem legis. Res igitur ita a Spiritu administratur, 


Varie lectiones et note. 


5 ἐχαθάρησε erat. 


** ἀχρότατον, scriplura erat ; deinde non inducta hae dictione, supra ultimam syl- — 
la5am, nerpe, τατον, litteris miniatis, positum δεί, βυστὸς, atque ila, ut sententia quoque postulat, legen- 


dum existimo, ἄνθρωπος ἀκρόδυστος, δηλονότε, 6 Κορνήλιος ἐχαῖνος. 


5 accidit, ut extra se raperetur.— ὃ velum. 


659 


THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 


600 


ut habeot deferisionem paratam adversus 6809 accu- A σίαν. Kal θεῖον ἣν τὸ γινόμενον;, τό τε ἄνωθεν iBctv, 


satores : nempe , 89) quod etiam eóntradixerit ; ad- 
modum enim oportebat eos legem servare. Ne igitur 
illum criminarentur, hoc (ita) administratur. For- 
sitan autem genibus innixus visionem vidit. Ac divina 
re$ erat, quz? agebatur: quod et desuper vidit, et extra 
se raptus est, et voeem illinc accepit : et ter professus 
est, illic esse animalia impura : quod (item) illinc ve- 
niebat,et illuc retrahebatur [vas illud], magnum si- 
gnunrpuritatis erat. Quocirca propter eos, quibus pos- 
thac visionem expositurus est, hoc fit, qudndoquiderh 
ipse audiverat illud dictum Domini: Zn viam gentium 
ne abieritis **. Nam si Paulus cireumcisione el sa- 
crificio opus habuit, multo magís tunc in principtó 
predicationis, cum ipsi homines essent imbeeillio- 


xai à» ἑχστάσει γενέσθαι, xà τὸ φωνὴν ἔκεῖθεν bv- 
ηχηθῆναι, xat τὸ τρὶς ὀμολὀγῆσαι ὃέι ἁχάθαρῖα ἣν 
Exet, καὶ τὸ ἐχεῖθεν Ίκξιν, xa τὸ ἐχεῖ ἀνασκασθη- 
ναι, μέγα δεῖγμα καθαρότητος. Auk τοὺς μετὰ ταῦτα 
65v τοῦτο γίνεται oig μέλλει ἐξηγεῖσθαι» ἐπεὶ αὐτὸς 
{κουσεν ὅτι Εἰς ὁδὸν ἐθνῶν pij ἀπέλθητε. El γὰρ 
καὶ περιτομῆς ἐδεήθη xoi θυσίας Παῦλος, πολχῷ 
μᾶλλον τότε ἐν ἀρχῇ τοῦ χηρύγβαἾος ἀσθενεστέρων 
ἁὐτῶν *! ὄντων. Οὗ κατὰ πάντων δὲ ἀπεφήνατο τὸ 
κοινὸν καὶ ἀχάθαρτην ' ἀλλὰ περὶ ὧν ἔλεγεν ὁ vópto; 
κοινῶν xal ἀχαθάρτων. 'O δὲ θεὸς «7; ἁγίά: "Ex- 
κλήἠσίὰς τὸν χαραχτῆβα παραδιδοὺς, ἔλεχεν αὐτῷ 
μηδὲν κοινὸν ἡγεῖσθαι. Πάντα γὰρ αὐτῷ " tou 
καθὰρᾶ, ges εὐχαριστίὰς καὶ εὐλογίας Θεοῦ }αμ- 


rcs. Porro non de omnibus pronuntiavit, illam di- B δανόµενα. "AX εἰ καὶ πὲρὶ ἑῆς κλήσεως τῶν ἐθνῶν 


cionem, commune et impurum : sed de iis, qui lex 
dicebat, animalia esse communia atque irhpüra. At 
Deus cum sancte Ecclesize charactera traderet atque 
figuram, dieebat el, ut nihil esse commune putaret. 
Nam omnia qux cum gratiarum actione sumuntur; 
ac benedictione Dei, homtm pura ac munda sunt. 
Carterum, etsi enigma illud et involucrum pértine- 
bat ad vocationem geritium, he putaret éos, qui 
essent in przeputio nati communes ésse et impuros: 
attamen oratio Petri non de hominibus continebat 
significationem, sed de illis, qux lege vétita erant. 
Formas animalium ad hominum mores trámsferri; 
didicimus ex visione Petri, quia in vase, quod de 
ecelis demittebatur, omnis forma* animalia inerant, 
serpentium et volucrium et quadrupedam. Per am- 
bages enim etinvolucra oratio innucbat, eos, qui 
a variis peccatis ad fidem adducendi erant, hos esse, 
qui assimilati essent. aut quadrupeJibus propter 
bellninam naturam, aut setpentibüus propter inge- 
nium veneflcum, aut volucribus, propter levitatem 
et mobilitatem. Ac serpentes quidem ad Sadduczos 
30 Phariseos tropice et allegorice referuntur, et 
vulpes ad Heroden , et equi insano equarum appe- 
titu incensi ad libidinosos ae deditos voluptati, 
oves ad eos homines qui ceteris simpliciofes sunt, 
hedi ad eos qui non communicare nec impertiri 


τὸ αἴνιγμα, ἵνα p ἠγήσηται τοὺς Bv ἀχροβυστίχ 
ποινοὺυς Ἆ ἁχαθάρτους, ὅμως 6 λόγος τοῦ Πέτρου, 
οὗ περὶ ἀνθρώπων εἶχε tfiv ἔμφασιν , dXAÀ περὶ τῶν 
Év νόμῳ ἀπηγορευμένων, "Ost τὰ εἴδη τῶν ζώων 
πρὸς τὰ τῶν ἀνθρώπων Ίθη µεταλἀμδάνεται, ἔδι- 
δἀχθή piv ἀπὸ ες ὁπταδίας Πέτρου, ὅτι ἓν τῷ 
σκεύεε τῷ καθιεκένῳ bx τῶν οὐμάνῶν, πᾶν εἶδος 
ζώων ** $jy, Eprietü xal πετεινῶν xàl τετραπόδω». 
Ἠνίσσετο γὰρ 6 λόγος τοὺς ἀπὸ ποικίλων ἅμαρτη- 
µάτων τῇ πίστει Προσάγεσθαι µέλλοντας, τούτους 
εἶναι τοὺς ὡμοιωμένόυς fj τετρᾶπόδοις διὰ τὸ χτηνῶ- 
δες, ἡ ἑρπετοῖς διὰ τὸ ἰοδόλον, | πετεινοῖς διὰ τὸ 
κοῦφον xal ἄστατον. Καὶ οἱ ὄφεις οὖν ἐπὶ tou Σ28- 
δουχαίους xai Φαρισαίους εροπολὺγοδνῖάι, καὶ ὁλώ- 
πηξ, bmi 4b» Ἡρώδην, xal ἵπποι θηλομανεῖς, ἐπὶ 
τοὺς φιληδόνους: τὰ πρόδατα, ἐπὶ τοὺς ἁχαχωτέ- 
ρους τῶν ἀνθρώπων” τὰ ἐρίφια, ἐπὶ τοὺς ἀχόινω- 
φἠτοὺς καὶ ἀμέταδότους * οἱ ἐχϊῖνοι, ἐπὶ τοὺς πλου- 
σίους, οὓς ἁπὺ τῶν ἰδίων ἀκανθῶν, συμπνίχειν τὸν 
λόγον Καὶ ἄκαρπόν ποιεῖν, Ó Kópto; ἑἴρηχε. Καὶ 
quvh πάλιν ix δευτέρου πρὸς αὐτόν, "A ὁ θεὸς 
ἐπαθᾶρὶσε ὸ, σὺ μὴ οίνου. Δοχεῖ μὲν πρὸς αὐτὸν 
λέγεσθαι fj φωνή * 45 δὲ πᾶν "npe Ἱουδαίους λέγε- 
ται. El γὰρ 6 δάσκαλος ἐπιτιμᾶται, πολχῷ μᾶλ- 
λάν οὗτοι. 

solent, herinacei ad divites; quos suis ipsorum 


spinis sermonem prefoeare et infrugiferumi efficere, Dominus] dixit. Et vox rursus secundo ad illum : 
Que Deus purgavit, tu communia me putes. Videtur «quidem ad illum vox dici : sed revera totum 
dicitur ad Judzos. Nani si doctor inerepatur, moltó magis illi. 


Vzas. 17. Porre dum Petrusintra se hásitat, quid- D 


nam portenderetur per visionem quam vidisset, eccé 
siri , qui missi eran α Cornelio perquisita domo Si- 
monis, &tabant ad vestibulum. 

Vrns. 18. Et Θ0) evocato quodam, seiscitabantur, 
an Simon, cai Petrus cognomen esset, illie haberet 
hospitium. 

Vens. 19. Peiro autem cogitare perseverante. de 
visione, Spiriius ei dizit : Ecce viri querunt te. 


Ὡς δὲ ἐν javeip διηπόρει ὁ Πέτρος, cl ἂν eh) 
ἑὸ δραμά, ὃ εἶδε * καὶ ἰδοὺ οἱ ἄνδρες οἱ ἀπεστα- 
µένοι ἀπὸ τοῦ Κοργη-ίου, διερωτήσαντες τὴν 
olkiáv. Σίμωνος, ἐπέστησαν ἐπὶ cóv zvAova. 

Καὶ φωνήσαντες, éxvróárorto, εἰ Σίων ὁ 
ἐλικαἸούμένος Πέτρος ἐνθάδε ξενέέεται. 


Too 6à Hétpov διεγθυμουμένου περὶ τὀῦ ὁρᾶ- 
µατος, ε]κέν ἀὐτῷ τὸ Ilrevpa- Ἱδοὺ ἄνδρες Oj- 
τοῦσί σε. 


Varie lectiones et note. 


9! 1g, ἀνθρώπων. Ὁ: Te. ἀνθρώπῳ ** ζῶον erat. 


*! ἐχαθάρησε erat. 


661 


EXPOSITIO IN ACTA. APOSTOLORUM, — CAP. X. / 


662" 


Α. 1’ ἁγαστάς κατάθηθιι καὶ πορεύου avv ab- A — Vins. 90. Surge itaque, c desoeude. οἱ p ofici- 


τοῖς μηδὲγ διακριγόµεγος, διότι ἐγὼ daécca.ixq 
αὐτούς. 

ΤΙ ἂν εἴη τὸ ὅραµα. Τη μὲν, d) αινῥών ' τὰ δὲ Ev 
αὐτῇ θηρία, οἱ ἐξ &üvov* τὸ ὃλ, θὔσον xal gáys, 
ὅτι χἀχρίνοις δεῖ προσιέναι. τὸ δὲ ερίτον τοῦτο 
Υενέσθιε., Τὸ βάστισµα. Τὸ τῆς Τριάδος οὖν Os(uuur 
σιν αὑτῷ τὸ ἁληθὲς τῆς ὁπτασίας, ὥσπερ xax & εἰς 
τὴν Τριάδα πίστις, τὴν ἆληθῃ θεοφέθειαυ &39la15- 
σιν. Καὶ ἰδοὺ οἱ ἄνδρες οἱ ἀπεστα.ϊμένοι ὑπὸ 
Koprn.Aou. Εὐκαίρως ἔρχονται οἱ ἄνδρες τὴν &mo-- 
píav λύοντες. Ἐπεὶ χαὶ τὰν Ἰωσὴφ πρότερον εἶασε 
θορυζηθῆναι ὁ Χριστὸς, χαὶ ἑότε τὸν ἄγγελον πέκπει, 
Ενκόλως γὰρ fj φνχὴ δέχεται τὴν λύσιν πράτερον bv 
ἁπορίᾳ Ὑινοµένη. Obss: δὲ ἐπιπολὺ γίνεται αὑτῷ τὰ 


scere cum eis, nibil dubitans, nam 609 misi cos. 


Quidnam yostenderetur per visionew, etc. Linteg- 
Gen quidem, (terra est: bestiz autero et bellus, 
que eranf ip ee, suni illi qui ex gentibus conver- 


tendi eraut. Porro quod dic, Marta et comede, si- 


guilicat etiam illos accedere oportere. Quod autem 
jd Jerliuro accidit, hapiisma designat. lgitur vera 
explicatio visionis Trinitatis illi mysterium οἱ co- 
gnitionem ostendit, quemadmodum etiam fides in 
Trinitatem verum Dei cnltum repraesentat. Et ecce 
viri, qui missi erant a Cornelio. Opportune et in tem- 
pore veniunt viri, qui dubitatíonem solverent. Nam 
ei Josephum prius siverat Ghristus trepidare, et 


τῆς ἁπορίας, οὔτε πρὸ τούτον * ἀλλὰ χατὰ τὸν χαι- D animo fluctrare, ac tunc angelum misit. Nam ani- 


ph», καθ ὃν Ἱρώτησαν sb ἐχεῖ ξενίζεται, Tog. δὲ 
Πέτρου διεγθυµουµένου περὶ τοῦ ὀρόματας, εἶπεγ 
αὐτῷ τὸ Πκεῦμα * ᾿]Ιδοὺ ἄνδρεο ζητοῦσί σε. Kat 
πάλιν τοῦτο ἀπολογία Πέτρου πρὸς τοὺς μαθητὰς, 
ἵνα µάθωσιν ὅτι διεχρίθη, xai ἐπαιδεύθη μὴ διαχρί- 
νεσθαι. "Άκρυε ráp* Πορεύου μηδὲν διακρυόµε- 
oc, ὅσι ἑγὼ ἀπέστα Ίνα αὐτούς. Πολλὴ τοῦ Πνεύ- 
µΦφτος ἡ ἑδουσία. ἃ Υὰρ xul ὁ θεὸς, τοῦτα τὸ 
Hveoue τὸ ἅγιον πομῖ, 'Q μὲν γὰρ ἄγγελος εἶπεν, 
Al εὖὐχαί σου xal αἱ ἐλθδημοσῤγαι σον ᾿ ἵνα δείξῃ 
ὅτι ἐκεῖθεν ἁπεατάλθη 55. «b δὲ Ηνεῦμα, οὐχ αὔτως: 
ἁλα', "Ori ἐγὼ οαὐτοὺς ἁπέστακα. Att οὖν τῷ 
Ηνεύμμει πείθεσθαι. 


Καταβὰς 066 Πέτρος πρὸς τοὺς ἄγδρας τοὺς 
ἀπεσεαμάγους ὑπὸ Κορνη.ίου, εἶπε πρὸς av- 
tac 1". Ιδού ἐγώ aigu ὃν Ünceigs* εἰς ἡ aicla, δι 
ἦν πάρεστες 

Οἱ δὲ εἶπον' Κορνή.ιος éxatórcapxoc, ἀν ἣρ 
δίκαιος καὶ φοθούμενος τὸν 8sór, μαρτυρούμε- 
vóc t&?'* ὑπὸ jov τοῦ ἔθνους τῶν "Iovéulor, 
ἐχρημαείσθη ὑπὸ ἀγγέβου ἀγίου, μµεταπέμνα 
σθαί σε εἰς σὸν οἶχον αὐτοῦ, καὶ ὠκοῦσαι ῥήματα 
παρὰ σοῦ. 

Εἰσκα.ἰεσάμενος οὗν αὐτοὺς ἐξένισε. Τῇ δὲ 
ἑπαύριον  ὁ Πέερος ἑξῆ.1δε cix αὐτοῖς, xal 
twec tov ἁδεΙφῶν ex ἀπὸ ᾿Ιόππης evefAgor 
αὐτῷ. 


Ἰδοῦ ἐγώ οἰμι. Πρότερον ὁμολογήσας αὐτὸς εἶναι 
ὃν ζητοῦσι, xal τότε τὴν αἰτίαν πυνθάνεται"' ἵνα ἂν 
μὲν εὐθέως χατεπείγῃ, xal συνεξἐλθῃ;' ἂν δὲ μὴ, 
ἵνα ξονίσῃ εἰς τὸν οἶχον αὐτούς. Λέγουσι δὲ τὰ ἐγχώ- 
µια οἱ ἀπεσταλμένοι, ὥστε πεῖαρι boc ἄγγελος ὤφθη 
αὑτῷ. 'H ἀρχὴ δὲ τῶν ἐθνῶν ἀπὸ ἀνδρὸς γίνεται εὖ- 
σεθοῦς, ἀξίου φανέντος ἀπὸ τῶν ἔργων. Εὰ γὰρ καὶ 
τοῦτο γέγονε, xol ὅμως σχανδαλίζονται * εἰ μὴ κοῦιφ 


*! ἀπεστάλθαι oret. To. Δτέσταλται. 
vulgato est, καὶ μαρτυρούμενός τε. 
ἐπαύριον εἰσῆλθον. 


i κ D 
Tj δὲ ἑπαύριον αἰσῆμθεν '* εἰς Καισάρειαν., 


mus, qui pzius versatur in dubio, facile admíttit 
solutionem. Ác nec diu obversatur ei dubitatio, 
neque antehac : sed in articulo temporis, quo inter- 
rogabant, an illic hospitium haberet. Ceeterum Petro 
eogiiare  perseverante de visione, Spiritus ei dizit : 
Ecce viri querunt ie. Etiam hoc rursus facit ad de- 
fensionem Petri apud discipulos, ut scirent eum 
h:esitasse, et edoctum esse ne dubitaret. Audi enim: 
Proficiscere, inquit, nihil dubitans, quia ego misi illos. 
Magna Spiritus est potestas. Quod enim Deus facit, 
hoc Spiritus sanetus facit. Nam angelus quidem 
dixit : Preces iua et eleemosyna lue, ut ostenderet 
se illine missum esse : Spiritus autem non sic, sed, 
Quia ego misi illos. Oportet igitur Spiritui obtem- 
perare. ' | 

Vegas. 91. Cum descendiesel igitur Petrus ad viros, 
gui missi erant a Cornelia, dixit ad eos: Ecce ego 
is sum quem queritis; qug causa vobis huc adve- 
siendi fuit ? 

κας. 32. At illi: Cornelius , inquiunt, centurio, 
vir jusius εἰ timens Deum, cujus rei testis est ei tota 
natio Jad&oryum , oraculo admonitus est ab. angelo 
sancio, ut t& domum suam cccerscret et yerba audi- 
ret abs te. 


Vens. 20. Igitur introvenire jussos eos accepit ho- 
spitio, ae pestero die Peirus abiit una. cum illis, et 
quidam fratres Joppenses eum comitati sunt. 


Wens. 94. Ac postridie Caesaream ingressus est. 

Ecce ego is sum. Prius confessus est sc esse cum 
quem quarerent, ac tunc 9] causam adveniendi 
sciscitatur, uL si res urgeret, statim etiam una abi- 
rot: sin minus, ut ees domum hospitio invitaret. 
CzMerum laudes ejus, qui missi erant praedicant, 
ut ei fidem faciant angelum illi apparuisse. Porro 
gentium initium fit a viro pio et religioso, qui pro- 
pter opera dignus visus et commendatus erat. Nam 


Varie lectiones et note. 


ο Jn vulgato est, ἀπὸ τοῦ KopynAMou. πρὸς αὐτὸν, εἶπεν. "" In 
*5 In vulgato. additur, ἀναστᾶς, 


hoc loco. ** In vulgato, καὶ τῇ. 


e 


663 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


(65 


si οἱ hoc factum est, et nihilominus scandalizantur A fjv, τί οὖχ ἂν ἐγένετο; Τὸ δὲ, Μεταπέμψασθωίσε εἰς 


et offenduntur: si hoc non ita esset, quid non 
futurum fuisset ? Ceterum quod dicit, Ut arcesseret 
te domum suam ; non tanquam despiciens, inquit, 
misit, sed ita jussus est: ne igitur negligas atque 
contemnas. Recte: igitur prius homines, ut qui iti- 
neris labore fessi essent, benigrre invitat et hospitio 
accipit, atque ita sibi conciliat ac demeretur. Porro 


τὲν οἶκον αὐτοῦ, οὐχ ὡς χαταφρονῶν, φησὶν, ἔπεμψεν, 
ἀλλ) ἐχελεύσθη οὕτω * μὴ οὖν χαταφρονήσῃς. Kaloz 
οὖν πρότερον φιλοφρονεῖ τοὺς ἄνδρας, ἅτε ἀπὸ 
καµάτου ὄντας, xal οἰχειῶν ἑαυτῷ. Τὸ δὲ συνἐλθεῖν 
αὐτῷ τινας ἐξ Ἱόππης, οἰχονομικῶς fv, ὥστε εἶνας 
μάρτυρας μετὰ ταῦτα, ὅταν ἀπολογήσασθαι δέῃ Πέ- 
τρον. 


ut ex Joppe Juidam una ργοβοϊφοθγθηίας, hoe accidit divina providentia, ut testes nimirum posthac 
essent, cum Petrus opus haberet purgatione atque defensione. | 


At Cornelius, convocatis suis cognatis ac necessa- 
riis amicis, expectabat illos. 


Yens. 95. Et autem Petrus iugressurns erat, occurrit 
ei Cornelius,ac procumbens ad pedes eum veneratus est. 


Vgns. 96. Sed Petrus eum erexit ac sublevavit ; 
Surge, inquiens , nam et egometipse homo sum. 

Vgns. 27. Et colloquens cum eo ingressus est, ae 
reperit multos congregatos. 

Clarus ac splendidus erat vir Cornelius, et in 
celebri ac nobili urbe domicilium babebat. Convo- 
calis cognatis el necessariis amicis. Revera autem hoc 
erat amici Deum colentis, talibus bonis oblatis, om- 
nium socios, atque participes facere necessarios 
amieos. Necessarios autem amicos, ut quibus sem- 
per confideret, recte convocaverat, cum de talibus 
rebus ei certamen esset i***, Atque amiei et cognati 
mihi etiam apud eum epulati atque convivio accepti 
esse videntur. Ac vide ut omnino crederet Petrum 
venturum , quia non in somno viderat angelum, sed 
vigilans et interdiu. Sed Peirus eum sublevavit, Surge, 
inquiens, nam ei egometipse homo sum. Hac voce et 
alios decebat, et Deo gratias agebat, et animi sui 
humilitatem ostendebat. Animadverte autem, ante 
omnia hoc eos docet, ne quid amplum de seipsis 
animo conciperent atque cogitarent. 

ΣΕΗ8. 28. Ác aiit ad eos : Vosscitis quam nefarium 
et non licitum sit homini Φάσο sejadjungere et.acce- 
dere ad. alienigenam : sed mihi Deus ostendit nemi- 
nem communem aut impurum hominem esse di- 
cendum. 

Vens. 29.0uanobrem etiam sine recusationeveni ac- 
cersitus, Quaero igitur, qua decausa accersiveritis me? 


*0 δὲ Κορνήλιος ἦν προσδοκῶν niovobc, συ]- 
καλεσάµενος τοὺς συγγεγεῖ αὐτοῦ καὶ τοὺς 
dvarxalovc φίλους. 

Ὡς δὲ ἐγένετο τοῦ  εἰσε.θεῖν τὸν Πέτρο, 
συναντήσας αὐτῷ d Κοργήϊιος, πεσὼν ἐπὶ τοὺς 


B πόδας, zpocsxurnoer. 


Ὁ δὲ Πέτρος αὐτὸν ἤγειρεο Aéro *. Ἀνάστηθι, 
xáyb αὐτὸς dr0puzóc εἰμι. 

Καὶ συνομιλῶν αὐτῷ, εἰσῆάθα, καὶ εὑρίσχει 
cvvsA06vcac * πο.λούς. 

Ἐπίσημος ἣν ὁ &vhp, xaX tv ἐπισήμῳ πόλει cvt- 
χάνων. Συγκαλεσάμεγος τοὺς συγγενεἷς. To ὄντι 
δὲ τοῦτο, φίλου θεοσεδοῦς, ἓν τοῖς τοιούτοις ἆγαθοῖς 
πάντων ποιεῖσθαι κοινωνοὺς τοὺς ἀναγχαίους φί- 
λους. ᾿Αναγχαίους δὲ φίλους εἰχότως οἷς ἐθάῤῥει ἀεὶ, 
περὶ τῶν τοιούτων ὄντος αὐτῷ τοῦ ἀγῶνος. Καὶ φίλοι 
δὲ xal συγγενεῖς ἐμοὶ δοκοῦσι παρ) αὐτῷ εὐωχεῖ- 
σθαι. "Opa δὲ πῶς ἑἐπίστευσεν ὅτι πάντως fiu ὁ 
Πέτρος: ὅτι oüx ἓν ὕπνῳ ὤφθη αὐτῷ ὁ ἄγγελος, 
ἀλλ) ἐγρηγορότι καὶ Ly ἡμέρᾳ. 'Ο δὲ Πέτρος αὐτὸν 
ἤγειρε «έχων. ᾿Ανάστηθι, κἀγὼ αὐτὸς ἄνθρω" 
πός eli τούτῳ καὶ τοὺς ἄλλους παιδεύων, xai τῷ 
θεῷ εὐχαριστῶν 5, τὸ ταπεινὸν αὐτοῦ ἐπιδεικνύμε” 
voc. "Opa δὲ, πρὸ τῶν ἄλλων τοῦτο αὐτοὺς παιδεύει, 
μηδὲν µέγα περὶ ἑαυτῶν Φφαντάζεσθαι. 


Ἔφη τε πρὸς αὐτοὺς" 'Υμεῖς ἐπίστασθε, ὡς 
ἀθέμιτόν ἑστυ' ἀνδρὶ Ἰουδαίφ κοῖλᾶσθαι ἢ 
προσέρχεσθαι ἁλλοφύ.ῳ' καὶ ἐμοὶ à Θεὸς Eb 
µηδένα κοινὸν ἢ ἁκάθαρτον «λέγειν ἄνθρωπογ. 


Διὸ καὶ ἀναντιῤῥήτως ᾖμθον µεταπεµφθείς. 
Πυνθόνομαι οὗν, tiv. Aó1«p μετεπάμγασθό µε; 


Vens. 90. Et Cornelius : Nudius quartus, inquit, us- D. Kal ὁ Κοργήἑλιος ἔφη" 'Axó τετάρτης ἡμέρας 


que.ad hanc horam eram jejunus, 9 εἰ hora nona 
precabar domi πες; et ecce vir stetit coram me in 
veste splendida. 


Vens. 51. Et ait : Corneli, exaudie | sunt preces 
μα εἰ eeemosyne tue in memoria habite sun 
coram Deo. 

Vzns. 32. Mitte igitur Joppen nuntios , et accerse 
Simouem, qui cognominatur Petrus : hic habet hos- 


µέχρι ταύτης ες ὥρας ἤμην» νηστεύων, xal 
εἡν ἐννάτην ὥρων προθευχόµενος ἐν τῷ olxo 
µου; καὶ ἰδοὺ dxhp ἔστη ἐνώπιόν µου ἐν ἐσθηςι 
λαμπρᾷ, 

Kal φησι. Κορνήμιε, εἰσηκούσθη σου ἡ 5ροσ- 
ευχἡ, καὶ αἱ &Aenyocóvas σου ἐμνήσθησαν ἐν- 
ώπιον tov θεοῦ. 

Πέμγον οὖν εἰς Ἱόππην, καὶ μετακάλεσαι Σί- 
µωνα, ὃς ἐπικαλεῖται Πέερος' οὗτος ξεγίῶται 


Varie lectioneset note. 


* κοῦ, non est. in vulgato. * In vulgato est, σννεληλουθότας. 3 Locus mutilus videtur. 


i*'*laboraret. 











665 


EXPOSITIO IN ΑΟΤΑ APOSTOLORUM. — CÀP. X. 


C66 


ἐν οἰκίᾳ Σίµωνος βυρσέως παρὰ 0dJaccay, ὃς A pitiumin domo Simonis coríiarii juxta mare :qui ubi 


zaparyeróperoc «ἰαήσει σοι. 

ἙἘξ αὐτῆς οὖν ἔπεμψα πρὸς σέ!" ** có ts κο.]ῶς 
ἐποίήσας παραγενόµενος. Nov οὖν πἀντες ἡμεις 
ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ παρεστήκαµεν  ἀχοῦσαι 
πάντα τὰ προστεταγµέγα σοι ὑπὸ τοῦ θεεῦ. 

'Ὑμεῖς ἐπίστασθε, ὡς ἀθέμιτόν ἐστι. Ἑὐθέως 
περὶ τῆς τοῦ Θεηῦ φιλανθρωπίας διαλέγεται, χαὶ 
δείχνυσιν ὅτι μεγάλα αὐτοῖς ἐχαρίσατο ὁ θεός * ὁμοῦ 
δὲ xaX μεγάλα φθέγγεται xal µετριάζει. Οὐ γὰρ εἷ- 
πεν, "Άνθρωποι, μηδενὶ χαταξιοῦντες χολλᾶσθαι, 
ἤλθομεν πρὸς ὑμᾶς ' ἀλλὰ τί; Ὑμεῖς ἐπίστασθε ὡς 
ὁ θεὸς τοῦτο ἐχέλευσε, παράνοµον εἶναι χολλᾶσθαι 
Ἡ προσέρχεσθαι ἀλλοφύλῳ' xoi ἐμοὶ ὁ θεὺς ἔδειξε 


""µηδένα κχοινὸν, fj ἀχάθαρτον λέγειν ἄνθρωπον. 


Σημειωτέον ὖτι ὁ αὐτὸς θεὸς ἐπέτρεψε τῷ Χριστιανῷ 
λαῷ µηδένα ἄνθρωπον κοινὸν ἡ ἀχάθαρτον λέγειν, 
ἁλλὰ συνεῖναι αὐτοῖς, ἅτε ἑλπίδας ἔχουσι τοῦ πι- 
στεύειν μάλιστα εἰς Χριστόν. Πυγθάνοµαι οὗν, είν: 
«12όγῳ μετεπέμνασυό ps; "Hón τὸ πᾶν ὁ Πέτρος 
Ίχουσε xai παρὰ τῶν στρατιωτῶν΄ ἀλλὰ βούλεται Y 
πρῶτον αὐτοὺς ὁμολογῆσαι χαὶ ὑπευθύνους ποιῆσαι 
τῇ πίστει. Thy. ἐν γάτηνγ ὥραν, φησὶ, προσευχόµε- 
voce Τί ἐστι τοῦτο; Ἐμοὶ δοχεῖ χαιροὺς οὗτος ὡρι- 
Χέναι ἑαυτῷ βίου ἀχριδεστάτου, xai Év τισιν ἡμέ- 
ρᾶις. Διὰ γὰρ τοῦτο εἶπεν ᾿Απὸ τετάρτης ἡμέρας. 
"Opa πόσον ἐστίν εὐχὴ{ "Ore ἐπέδωχεν εἰς εὐλάδειαν, 
τότε φαίνεται αὐτῷ ὁ ἄγγελος. Αὕτη µία ἡμέρα" 
xai ἣν ἀπῆλθον οἱ πεµφθέντες παρὰ Κορνηλίου, 
pla * χαὶ fjv $30ov, µία, χαὶ τέταριον ἑφάνη, ὡσεὶ 


venerit, loquetur tibi, 

Vgns. 55. Itaque extemplo misi ad tel : ac tu bene 
fecisti, qui adveneris. Nunc igitur nos omnes astamus 
in conspectu Dei, parati audire omnia, que tibi man- 
dala sunt α Deo. 

Vos scitis quam non licitum sit, etc. Statim de Dei 
adversus homines studio atque humanitate loquitur, 
et ostendit Deum magna eis largitum esse. Simul 
autem et magna loquitur, et modestiam adhibet ser- 
monis. Non enim dixit, llomines, qui nemini nos 
adjungere atque aggregare dignamur, venimus ad 
vos , sed quid ? Vos scitis Deum id jussisse : lege 
vetitum esse conjungi et aggregari nos, aut acce- 
dere ad alienigenam. Sed mihi Deus ostendit, ne- 
minem profanum aut impurum hominem esse di- 
cendum. Notandum eumdem Deum permississe 
populo Christiano, nemirrem hominem profanum 
aut impurum dicere, sed una vivere cum eis, v' 
qui spem habeant fore, ut maxime credant in Chri- 
stum. Quero igitur qua de causa accersivistis me? 
Jam omnem rem Pe:rus audiverat etiam a militibus : 
sed vult eos primum confiteri, et fidei reddere ob- 
noxios. Nona, inquit, hora precabar. Quid hoc est? 
Mihi videtur hic sibi temporis articulos statuisse 
exactissima atque attentissimz vite, idque certis 
diebus ; nam idcirco dixit;  Nudiusquartus. Vide 
quanta res sit precatio : quando religione profe- 
cerat, tunc angelus ei apparet. Hic unus est dies : et 
quo abierunt qui missi erant 9 Cornelio, unus ; et 


αρίτην (pav μεθ fiv προσηύξατο. Kal ἰδοὺ áxp ( quo venerunt, unus, et quarto apparet, circiter ho- 


ἔστη ἐγώπιόν µου. Οὐ λέχει, ΄Ἄγγελος, 802^, Αγήρ' 
οὕτως ἐστὶν ἄτυφος. ΄Ίδετε δὲ διάνοιαν διεγηγερµέ- 
νην * ἴδετε πῶς ἄξιος ἣν τούτων πάντων. Nov οὖν 
πάντες ἡμεῖς ἐγώπιον τοῦ 6500 παρεστεήκαµεν. 
Οὐχ εἶπεν, Ἐνώπιον ἀνθρώπου , ἀλλὰ τοῦ θεοῦ. 
Οὕτω δεῖ προσέχειν τοῖς τοῦ Θεοῦ δούλοις. 


Ἁγοίξας δὲ Πέτρος τὸ στόμα αὐτοῦ ἳ εἶπεν: 
'Ex' ἀΛληθείας καταΛἸαμόάνομαι, ὅτι οὐκ ἔστι 


. Δροσωποβήαπτης ὁ θεύς ' 


AAA" ἐν παγτὶ ἔθγει ὁ φοθούμεγος αὐτὸν, καὶ 
ἑργαζόμεγος δικαιοσύγη», δεκτὸς αὐτῷ ἐστι. 

Tór Jóyor, ὃν ἀπέστειλε τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραὴμ 
εὐαγγελιζόμεγος εἱρήνην διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
αὐτός ἐστι πάντων Κύριος. 

᾿Υμεῖς οἴδατε τὸ γεγόμενον ῥῆμα καθ' ὅΊης 
τῆς Ἰουδαίας, ἀρξάμενον ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας 
μετὰ τὸ βάπτισμα, D ἐχήρυξεν Ἰωάννης, 

Ἰησοῦν τὸν ἀπὸ Ναζαρὲτ *, ὡς ἔχρισεν αὐτὸν 
ὁ θεὸς Ηνγεύματι ἁγίῳ, xal δυγάἀμει, ὃς διη.1θεγ' 
εὐεργετῶν xal ἰώμεγος πάντας τοὺς καταδυνα- 
στευοµέάγους ὑπὸ εοῦ διαδόλον, ὅτι ὁ θεὸς ἦν 
μετ) αὐτοῦ. 


ram tertiam : postquam horam precatus erat. Ft 
ecce vir stetit coram me. Non dicit, angelus : sed 
vir. Adeo non est gloriosus, nec jactator. Videte 
autem mentem ezcitatam et erectam : videte quem- 
admodum his omnibus diyeus erat. Nunc igitur 
nos omnes in conspectu Dei astamus. Non dixit, In 
conspectu hominis : sed Dei. Ita oportet attendere 
ei auscultare servis Dei. 

έκδ. 94. Aperiens autem Petrus os suum diait. Πε 


ρεα comperio, Deum non respicere solere personas : 


VER8. $5. Sed in qualibet natione qui timet eum, 
et justitiam exercet, is illi acceptus est. 
Vgns. 96. Quem 99 sermonem misit filiis Israe- 


D lis, annuntians pacem per. Jesum Christum, hic. est 


omnium Dominus. 

VEns. 97. Vos scitis verbum, quod divnlgatum est 
in tota Judgta, cum. initium sumpsisset a Galilea 
post baptisma quod praedicavit Joannes, 

VERS. 98. Jesum α Nasareth, ut eum Deus Spi- 
ritu sancto, et potestate unzerit : qui peragravit illas 
partes benefaciens et sanans omnes qui opprimebantur 


. 8 diabolo, quia Deus erat cum illo. 


Varie lectiones et note. 
* 5 In vulgato est, πρός σε. * In vulgato est, πάρεσµεν. Ἰ βούλετε erat," αὐτοῦ non es. in wulgaieo, 


* In vulgato est, Ναζαρέθ. 
3 ac gratiam habeo tibi, qui adveneris. 


661 


THEOPHYLACTI BULGARL£E ARCHIEP. 


. 663 


Vgns. 59. Et nos sumus testes omnium, que fecit & Καὶ ἡμεῖς ἐσμεν µάρευρες πάντων ὧν ἐποίησεν 


ci in regione Judeorum, et in. Jerusalem, quem 
eiiam suspensum in ligno occiderunt : 


Vens. 40. Hunc Deus suscitavit tertio die, et cxhi- 
but eum, ut manifestus fieret 

VEgns. 41. Non omni populo, sed testibus antea 
α Deo designatis nobis, qui el comedinus , et bibi- 
mus una cum eo postquam a moriuis resurrexerat. 


Vgns. 42. Et precepit nobis ut predicaremus po- 
pulo, et testificaremur ipsum esse a Deo constitutum 
j'cdicem vivorum et mortuorum. 

Vrns. 43. Huic omnes prophete testimonium per 
hibent, remissionem peccatorum per nomen jejus ac- 
cepturos esse omnes, qui crediderint in eum. 

Quod dicit: Revera comperio, etc., hoc est, non 
personarum qualitatem respicit, sed rerum diffa- 
rentiam scrutatur. Aperte autem per ea quz dicit, 
significat Deum, quem metuebat Cornelius, de quo 
per legem atque prophetas audiverat, propter quem 
etiam eleemosynas faciebat, hunc revera Deum 
esse, sed Filii cognitio in eo desiderabatur. Vide au- 
tem, ut animi sui cogitationem reprimat, et ad 1no- 
destiam revocet. 74 omni, inquit, natione, ne exte- 
τῷ gentes putent se esse loco abjectorum. Qui ezer- 
cet justitiam. Justitiam autem accipit pro emni 
virtute. Non dixit, ln omni natione quicunque 
justitiam exercet, servatur : sed δεχτός ἐστιν, |id 
Sonat acceptus est] : hoc est, dignus est, qui acci- 
piaur atque probetur. Quem sermonem misit filiis 
Israelis. Preecipuam partem tribuit Gliis Israelis, atque 
hac etiam dicit propter eos qui aderant, ut illis 
pe"suaderet. Ut eum Deus Spiritu sanctio. unzerit. 
Qucd ad humanam videlicet attinet naturam : quo- 
niam enim se ipse exinanivit, et similiter atque 
nos, sanguinis et carnis particeps fuit, ea, quae na- 
tura habuit, ut Deus, accipere dieitur, quod ad hu- 
manam attinet naturam. Accipit enim non sibi, sed 
nobis, tamquam in primitiis, per sose. Imo wero, 
prout ipse est Deus Verbum, illius erant propria. 
94 Porro, quod dicit, Sanans omnes qui opprime- 
bantur a diabolo , hoc ostendit multa οἱ 3c muti- 
lati corporis vitia esse diabolica, depravationesque 
cerporum ab illo factas esse. uem etiam suepensum 
in ligno eccideruat. Rursus autem humilia dicit: eum 
ostendisset eum a Deo missum esse, tenc dieit oc- 
eisum esse. Ne quid sbsurdi cogites, vides illos nus- 
quat celare crucem, sed &na cum aliis etiam mo- 
dum ac genus mortis ponere. Quem etiam iuterfece- 
runi, inquit, swepeneum in ligno. Sed testibus antea 
designatis. Atqui ille eos elegerat. Verum hoc 
quoque Deo tribuit, dicendo, antea designatis. Qui 
et comedimus el bibtmus una cum itlo. Vide unde 
resurrectionem confirmet. Quare postquam resur- 
rexerat, nullum sigaum fecit, sed comedit ae bibit? 


Év τε τῇ zopa τῶν '"lovOalur, καὶ ἐν Ἱέρου- 
σαϊήμ' ὃν καὶ !* ἀνεῖλον xpeyudcartec '*!*. ἐσεὶ 
ξύὐ.Ίου ' 

Τοῦτον ὁ θεὲς ἤγειρε τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, xal 
ἔδωκεν αὐτὸν ἐμφανη γενέσθαι, 

Ob πανγτὶ τῷ JAuQ, àdAJà µάρτυσι τοῖς apoxs- 
χειροτογημέγοις ὑπὸ τοῦ 8809, ἡμῖν οἵτινες συν-- 
&gdyogsy καὶ συνγεπίοµεν . αὐτῷ μετὰ τὸ ára- 
ccnvac αὐτὸν ἐκ vexpov. 

Καὶ zapüyrreiAev. cp αηρύξαι τῷ daj καὶ 
διαμαρτύρασθαι, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ ὡρισμένος 
ὑπὸ τοῦ θεοῦ κριτῆς ζῴντων καὶ νεκρῶν. 

Τούτῳ πάντες οἱ προφῆται μαρτυροῦσυω, ἄφε- 
cw ἁμαρτιῶν «Ἰαθεῖγ διὰ «oU. ὀγόματος αὐτοῦ 
πάντα τὸν πιστεύοντα 8lc αὐτόν. 

T^, 'Ex' ἀηθείας χατα.]αμδάνομαι, τουτέστιν, 
οὗ προσώπων ποιότητα, ἀλλὰ πραγμάτων ἐξετάτει 
διαφοράν ΄ τρανῶς δὲ δι ὧν λέχει αηµαίνει, ὅτι 
ὄνπερ ἐφοθεῖτο Θεὺν ὁ Κορνήλιος, ὃν διὰ τοῦ νόµου 
xa τῶν προφητῶν χατήχητο, δι ὃν καὶ τὰς ἐλεημο- 
σύνας ἐποίει, οὗτος ἐπ᾽ ἀληθείας ἐστὶ θεός * ἔλεικε 
δὲ αὐτῷ ἡ τοῦ Υἱοῦ γνῶσις. "Opa δὲ πῶς αὑτοῦ 
καταστέλλει τὸ φρόνημα. Ἐν παγτὶ, φησὶν. ἔθνει - 
ἵνα μὴ δόξῃ τὰ ἔθνη ὃν τάξει ἀπεῤῥιμμένων εἶναι. 
Ερ]αζόμενος δικαιοσύνη». Δικαιοσύνην δὲ, ἀντὶ 
«20, πᾶσαν ἀρετήν. Οὐκ εἶπεν, Ἐν avi ἴθνει ὁ 
ποιῶν διχαιοσύνην σώζεσαι, ἀλλὰ, Αεχγός έστε, 
τοντέστ.ν, ἄξιος δεχθῆναι, Τὸγ AÓyor, ὃν ἀπέστειλε 


C τοῖς vloic Ἱσραή.. Αίδωσι τοῖς viel; Ἱσραὴλ τὸ 


ἐξαίρετον. Ταῦτα δὲ λέγει καὶ διὰ τοὺς παρόντας, ἵνα 
ἐχείνους πείσῃ. Ὡς ἔχρισεν αὐτὸν ὁ θεὲς IHveo- 
pati ἁγίφ' κατὰ τὸ ἀνθρώπινον δηλονότι. Ἐπχειδὴ γὰρ 
ἑχένωσεν ἑαυτὸν, καὶ παραπλησίως ἡμῖν µετέσχεν 
αἵματος καὶ σαρχὸς, ταῦτα ἅπερ ἔχει κατὰ φύσιν 
ὡς θεὺς, λαμδάνειν λέγεται κατὰ τὸ ἀνθρώπινον. 
Δέχεται γὰρ οὐχ ἑανυτῷ, ἀλλ᾽ ἡμῖν ὡς ἐν ἀἁπαρχῇ 
δι’ ἑαυτοῦ * μᾶλλον δὲ, χαθὸ Θθεὸς Λόγος ἐστὶν, ἴδια 
ἣν αὑτοῦ. Τὸ δὲ, ᾿Ιώμεγος πάντας τοὺς καταδυνα- 
στενοµέγους ὑπὸ τοῦ διαδόἸου, δείχνυσι πολλὰς 
πηρώσεις διαθολικᾶς xal διαστροφὰς σωμάτων 6v 
ἐχείνου γεγενηµένας. "Or καὶ dvelAor κρεµιάσαντες 
ἐπὶ ξύΐου. Πάλω δὲ τὰ ταπεινὰ λέγει’ ὅτε ἔδειξεν, 
ὅτι ἀπὸ θεοῦ ἀπέσταλται, τότε εἶπεν, ὅτι ἀνῃρέθν. 


D Ἵνα µή τι ἄτοπον φαντασθῇῆς, ὁρᾷς αὐτοὺς οὐδαμοῦ 


χρύπταντας τὸν σταυρὺν, ἀλλὰ μετὰ τῶν ἄλλων τι- 
θέντας xaX τὸν τρόπον’ “Ον xal ἆγεῖλον, φησὶ χρε- 
µάσαντες ἐπὶ £óJov. 'Α.11ὰ μἀρτνυσιτοῖς προκε- 
χειροτονηµένοις. Καΐτοι γε αὐτὸς αὐτοὺς ἐξελέξατο. 
Αλλά καὶ τοῦτο ἀνατίθησι τῷ θεῷ τὸ !* εἰπεῖν , τοῖς 
προκεχειροτονηµάνοις, οἵτινες συγεφάγοµεν καὶ 
συνεπίοµεν» αὐτῷ. "Opa πόθεν τὴν ἀνάστασιν βε- 
δᾳιοῦται. Διὰ «l μὴ ἀναστὰς οὐκ ἑποίησε σημεῖον, 
ἀλλ ἔφαχε χαὶ ἔπιε; "Ότι dj ἀνάστασις μέγα στ- 
μεῖον ἣν * ταύτης δὲ οὐδὲν οὕτω, ὡς τὸ φαγεῖν xal 
πιεῖν. Kal. διαμαρτύρασθαι. Διαμαρτύρασθαί φηαι 


Varie lectiones et note. 


10 καὶ, non. est in. vulgato..— 1**!Ó κρεμµάσαντςς 


erat. 


1. TO fc. 


660 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XI. 610 


qa»spüe, ἵνα ph ἔχωαιν εἰς ἄγνοιαν καταπεαεϊν. A quia resurrectio magnum crat sign im : 2t hujus 


Τούτῳ zxávt&c ol προφῆται paprvgobotr. Όσοι 
προφῆται, φησὶν. ἐλάλησαν περὶ ἁμαρτιῶν ἀφέσεως, 
ἐν τούτῳ τῷ Ἰησοῦ εἶπον αὐτὰς ἀφεῖσθαι. Οὕτω xal 
Ἡόαῖας τὸ αὑτοῦ εἱἰσφέρων πρόσωπον, λέγει. ᾿Εγώ 
εἰμι ὁ ἐξα.λείφων τὰς ἁμαρτίας 9ου καὶ τὰς ἀνο- 


μίας cov. Οὐχ εἶπε δὲ ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ Υἱὸς τοῦ 


θ:οῦ: ἀλλ' ὃ μᾶλλον αὐτοὺς ἐφόθει, ἡ χαιρίἰα χατα- 
σχευὴ ἀπὸ τῶν προφητῶν ' μεγάλην γὰρ δόξαν εἴχον 
ἐχεῖνοι. "Οτὲ δὲ τῷ φόόῳ χατέἑσειόε, τότε ἐπάγει 
τὴν συγχώρησιν, οὐ παρ) αὐτοῦ λεγοµένην, ἀλλὰ 
παρὰ τῶν προφἠτῶν * κάὶ tb μὲν φοθερὸν, παρ’ a5- 
τοῦ, τὸ δὲ Ίμερον, παρὰ τῶν προφὴτῶν. 


naüllum majus, quam qnod comedit ac bibit. Et te- 
stificari. Testilicari , inquit, palám, ne posseut de- 
currere ad. ignorantiam. Huic omnes prophete te- 
$timonium perhibent. Quicunque propbetz, inquit, 
locuti sunt de peccatorum remissione, per hunc 
Jesum dixerunt ea remitti. Sic etiam Isaias cjus 
personam introducens, ait: Ego sum qui deleo pez- 
cata (iua. ac scelera tua **, Non dixit autem, lpse est 
Filius Dei, sed, quod magis eos terrebat, opportuna 
confirmatio sumitur a prophetis. In. magna enim 
illi gloria, atque existimatione erant. Postquam 
autem metum iis incussit, tnc subjungit condona- 


tionem, quz noh ab ipso proferebztut, sed a prophetis: ac terror quidem ab ipso  proficiscebatur : 


quod aatem terrorem mitigabat, a prophetis. 


"Ect AaAovrcoc τοῦ Πέτρου τὰ ῥήματα ταῦτα, ly. — Vens. 44. Adhuc proferente Petro verba hec, irruit 


ἐπέπὲσε τὸ Πγεῦμα τὸ ἅγιον ἐπὶ πάντας τοὺς 
ἀχούονίέας τὸν «Ἰόγον, 

Kal ἐξέστησαν ol ix περιτοµῆς πιστοὶ, ὅσοι 
συν η θού τῷ Πέτρῳ, ὅτι καὶ ἐπὶ τὰ ξὐγη ἡ δωρεὰ 
του ἁγίου Πνεύματος ἑκχόχυται. 


"Πχούορ γὰρ αὐτῶν «αζούγτων γὰώσσαις, xal 
μεγα.1υγόγτων τὸν 6sóy. Τότε ἀπεκρίθι ὁ Πέτρος" 

Νήτι τὸ ὕδωρ κωλῦσαι δύναταί τις τοῦ μὴ '* 
βαπτισθῆγαι τούτους, οἵτιγες τὸ Πγεῦμα τὸ ἅγιον 
ἔ1αδον, καθὼς καὶ ἡμεῖς » 

Προσέταξό τε αὐτοὺς βαπτισθῆγαι ἐν τῷ ὁνό- 
pati τοῦ Κυρίου "Incov "5, Τότε ἠρώτησαν αὐτὸν 
ἐπιμεῖναι ἡμόρας τινἁς. 

ΚΕΦΑΛ. ΙΛ’. | 

Ἔκουσαν δὲ οἱ ἁπέστο,Ίοι καὶ οἱ dógAgol οἱ 
ὄντες κατὰ τὴν Ἱουδαίαν, ὅτι καὶ τὰ ἕἔθνη ἐδέ- 
ξαν {ο τὸν .Ίόγον τοῦ θεοῦ. 

θέα τοῦ θεοῦ τν οἰχονομίαν, Oüx ἀφῆχεν ἆπαρ- 
τισθῆναι τὸν λόγον, οὐδὲ Ex προστάγµατος τοῦ Πέτρου 
γενέαθαι τὸ βάπτισμα» ἀλλ ἐπειδὴ τὴν διάνοιαν 
αὐτῶν εἶδε θαυμαστὴν οὖσαν, xal τῆς διδασκαλίας 
ἀρχὴ Υέγονε, xal ἑπίστευσαν ὅτι πάντως τὸ βάπτισμα 
ἄφεσίς. ἔστιν ἁμαρτιῶν, τότε ἐπῃλθε τὸ Πνεῦμα. 
᾽Αλλὰ xal γλώσσαις ἑλάλουν, ὅπερ ἐξέπληττα τοὺς 
συνελθόντας * προοικονομοῦντος Ex τούτου ἀπολογίαν 
μεγάλην τῷ Πέτρῳ τοῦ θεοῦ. Μήτι τὸ ὕδωρ κω.ῦ- 
σαι δύναται τοῦ μὴ βαπτισθῆναι τούτους; Καὶ 


«τίς ἣν ἡ τοῦ ὕδατος χρεία, τοῦ ἁγίου Πνεύματος 


ἐπιπεσόντος αὑτοῖς; Ἔρῶ οὖν ταύτην ἐγὼ, τὸ µυ- 
στήριον ἐχχαλύπτων ἡμῖν τὸ ἀποκεχρυμμένον. θεῖα 
τελεῖται £y ἀὐτῷ σὐμῦολα, τάφος χαὶ νέχρωσις, χαὶ 
ἀνάστασις xà ζωή. Ὥσπερ εὔχολον ἡμῖν βαπτίσα- 
σθαι xal ἀνανεῦσαι, οὕτως εὔκολον τῷ θεῷ, θάψάι 
τὸν Καλαιὸν ἄνθρωπον, xal ἀναδεῖξαι τὸν véov. Tol- 
τον δὲ τοῦτο γίνεται, (va. µάθῃς ὅτι δυνάµει Πατρὸς 
xal χἸοῦ xai ἁγίου Πνεύματος τὰ πάντὰ ἐχεῖ πλη- 
ροῦνται * xal ὅτι οὗ στοχασμὸς τὸ λεγόμενον, ἄχου- 
σον τοῦ Παύλου λέγοντος" Συγετάφηµε» αὐτῷ διὰ 
τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον ' χαὶ πάλιν, Ὁ 


51 δα. ΣΙ, 95. 


Spiritus sanctus in omnes, qui audiebant orationem, 


VEns, 45. Et pra admiratione animo consternati 
sunt, quicunque ez genere circumcisorum fideles ve- 
nerant una. cum Petro, quod et in externas. nationes 
effusum esset donum Spiritus sancti. 

VEns. 46. Audiebant enim eos linguis loquentes, et 
Deum magnificantes. Tunc respondit Petrus : 

VEns. 47. Nunquid aqua quis prohibere nos po- 
test, ne baytizentur hi , qui Spiritum sanctum acce- 
p.runt, sicut et nos? 

Vgns. 48. Et jussit eos baptizari in nomine Domini 
Jesu. Tunc rogaverunt eum, ut maneret apud. eos 
aliquot dies. 

CAPUT XI. 

Vxns. 1. Audiverunt autem apostoli et fratres, qui 
erant in. Judea, etiam. nationes. exteras. recepisse 
verbum Dei. | 

95 Vide divinze prudentis dispensationem. Non 
permisit absolvi orationem, neque jussu Petri bap- 
tisma administrari : sed posteaquam animadverte- 
rent mentem eorum admirandam esse, ac doctvin:x 
initium factum erat, atque crediderant. omnino 
baptisma esse remissiopem peccatorum , tunc 
Spiritus supervenit. Quinetiam linguis loquebun- 
tur: que res animo consternatos reddebat eos, 
qui una eum Petro venerant. Δίᾳιθ hoc modo 
defensionem Petro magnam Deus parabat: Nun- 
quid aqua quis prohibere nos potest, ne baptizentur 


D hi? Et quisnam erat aquae usus, cum Spiritus 


sanctus delapsus esset super illos? Hunc igitur 
usum ego dicam, ac mysterium arcanum vobis 
revelabo. Divina per eam perficiuntur signa : 
sepultura et mortificatio, itemque resurrectio et 
vita. Sieut nobis facile est baptizari et emergere: 
ito Deo facile est veterem hominem sepelire, et 
novum designare. Hoc autem fit tertium, ut intel- 
ligas potentia Patris et Filii et Spiritus sancti illic 
omnia perfici. Àc non esse conjecturam quod 
dico, 1udi Paulum dieentem : Una cum eo sepulti 


Varie lectiones et nou. 
* Mh non est in apographo antiquo. '* In vulgato non. adjecium . est Ἰησοῦ. 


614 THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


0,2 


sumus per baplismum in. mortem **.. Et rursus : A παλαιὸς ἡμῶν ἄνθρωπος συνεσταυρώθη * καὶ τὰ» 


Vetus homo noster una crucifixus est **. Et rursus : 
I]ns'titii evasimus et coaluimus similitudine mortis 


- ejus ^. 


Vgns, 9. Et. ubi Petrus. ascendit. Hierosolymam, 
disceptabant adversus. illum, qui erant. ex circum- 
cisis, 

VzgRs. 5. Dicentes : Ad homines praputio obsitos 
ingressus es, et una cum illis comedisti. 

Vens. ἐ. Petrus autem. dicere exorsus, exponebat 
cis ordine omnia singulatim his verbis : 

Vgas. 5. Ego eram in oppido Joppe orans, ac 
vidi in ezxitasi k visionem, nempe vas quoddam des- 
cendere, tanquam velum magnum, quod quatuor 
initiis de colo demittebatur , ac pervenit usque 
ad me : 

VxRs. 6. [n quod intuens, animadvertebam ac vide- 
bam quadrupedes terre, ac. feras, εἰ serpentes, et 
volucres cali. 

Vens. 7. Audivi item vocem dicentem mihi ? Surge, 
Petre, macta et comede. 

Vrns. 8. Ac dizi: Minime, Domine; quia nihil 
commune et immundum unquam intravit in os 
meum. 

Vgns. 9. Respondit autem | mihi vox iterum de 
celo: Que Deus purgavit, tu communia ne pu- 
(es. 

Vrns. 10. Atque hoc factum est ter: ac rursus 
omnia subducta eunt in celum. 

Vidisti zelum studiumque vehemens, quo legem 


tuebantur. Non dignitatem 96 Petri reveriti sunt : € 


non signa, qux facta erant: non reputaverunt rea 
quanta, quam bene gesta esset, nempe, ut ab 
exteris verbum Dei reciperetur: sed de parvis 
illis disceptabant. Qui erant de genere circumciso- 
rum disceptabant, non apostoli. Absit. Non dicuut 
aulem: Cur annuntiasti? sed, Cur una cibum 
sumpsisti? At Petrus in hoc, quod frigidum erat, 
non consistebát, nec immorabatur, sed in illo, quod 
magnum erat * *empe, Si Spiritum, inquit, sicut et 


nos, acceperunt, qui hoc illis impartiri non lice- 


bat ? Ostendit autem per suam defensionem se qui- 
dem nusquam , ubique vero causam et auctorem 
rei gest» esse Deum, in quem rejicit negotium 
totum. Vas enim, inquit, ipse ostendit: ego con- 
tradixi; ac rursus ipse dixit, ac ne sic quidem 
obedivi. Spiritus jussit abire: abiens non accurri, 
neque statim baptizavi : sed Deus rursus to- 
tum negotium peregit. Audivi autem etiam vocem 
dicentem inihi. Satis quidam erat etiam hoc ad 
persuadendum, nempe, quod videram linteum: 
verum tamen etiam vox adjecta est : Surge, Petre, 
macta et comede. Ac dizi, Minime, Domine. Vides, 
inquit, me meum fecisse officium. Porro defensio 


Aw, Σύμφυτοι }εγόναμεν τῷ ὁμοιώματι tov θαν ἆ- 
του αὐτοῦ. 


Καὶ ὅτε ἀνέδη Πέτρος εἰς "IepocóAvpa, διεκρί- 
γοντο πρὸς αὐτὸν οἱ ἐκ περιτοµῆς, 


Λέγοντες, ὅτι Πρὸς ἄνδρας ἀχροδυστίαν Exos-- 
τας εἰση-ῖθες. καὶ συνέφαγες αὐτοῖς. 

Ἀρξάμενος δὲ ὁ Πέτρος, ἐξετίθετο αὑτοῖς xag- 
εξῆς «έχων ' 

"Ey μην ἐν πόλει Ἱόππῃ πρυσευχόµενος. 
καὶ εἶδον ἐν ἑχστάσει ὅραμα, καταθαῖνον σχεῦές 
τι, ὡς ὀθόνην μεγάλην τἐσσαρσυ ἀρχαῖς καθιε- 
µέγην &x τοῦ οὐρανοῦ, xal ᾖ0εν ἄχρις ἐμοῦ * 


Eic ijr ἀτεγίσας, xarevóovr καὶ εἶδον τὰ τε- 
εράποδα τῆς γῆς, καὶ τὰ θηρία, καὶ τὰ ἑρπετὰ, 
καὶ τὰ πετειὰ τοῦ οὐρανοῦ. 

"Hxovca δὲ φωνῆς .«Ἰεγούσης μοι" 'Aractác, 
Ilécps, θῦσον καὶ gáys. 

Εἶπον 06* Μηδαμῶς, Κύριε: ὅτι πᾶν κοινέν 
καὶ ἀκάθαρτον '" οὐδέποτε εἰσῆ-θεν &lc τὸ στόμα 

'Azexplón δέ µοι φωνὴ ix δευτέρου éx τοῦ 
obpayov* "A ὁ θεὸς ἐκάθαρε "", σὺ μὴ xolvov. 


Tovro δὲ ἐγένετο ἐπὶ τρἰς"' xal πἀλω ἀνεσπά- 
σθὴ ἅπαντα εἰς τὸν οὗρανόν. 

Εἶδες τὸν ῆλον, ὃν εἶχον ὑπὲρ τοῦ νόµου. OU τὸ 
ἀξίωμα Πέτρου Ἰδέσθησαν, ob τὰ γενόµενα σημεῖα, 
οὗ τὸ κατόρθωμα ὅσον ἣν τὸ δέξασθαᾳι τὸν λόγον " 
ἀλλ ὑπὲρ τῶν μικρῶν ἐχείνων διεχρίνοντο. Οἱ kx 
περιτομῆς διεχρίνοντο, οὐχ oi ἀπόστόλοι: μὴ vé- 
νοιτο, Οὐ λέγουσι δὲ, Auk τί κατήγγειλας; ἀλλὰ, Διά 
τί συνέφαγες; Ὁ δὲ Πέτρος οὗ πρὸς τοῦτο locato 
τὸ ψυχρὸν, ἀλλὰ πρὸς ἐχεῖνο τὸ μέγα, ὅτι El Πνεύ- 
µατος µετέἐλαδθον, φησὶ, πῶς τούτου μεταδοῦναι οὐχ 
ἣν; Δείχνυσι δὲ διὰ τῆς ἀπολογίας, ἑαυτὸν μὲν οὗ- 
δαμοῦ αἴτιον * πανταχοῦ δὲ τὸν θεὸν, ἐφ᾽ ὃν ἔριφε t* 
τὸ πᾶν. Τὸ σχεῦος Υὰρ, φησὶν, αὐτὸς ἔδειξεν : ἐγὼ 
ἀντεῖπον. Καὶ πάλιν αὐτὸς elxe* xai οὐδὲ οὕτως 
Ίχουσα. Τὸ Ηνεῦμα ἐχέλευσεν &meX0elv * ἀπελθὼν, 
οὐχ ἑπέδραμον, οὐδ εὐθέως ἐδάπτισα ^ ἀλλὰ πἀλ.ν ὁ 
θεὺς τὸ πᾶν εἰργάσατο. "Hxovca δὲ xal φωνῆς Ae- 
γούσης µοι. Ἱκανὸν μὲν ἣν xai τοῦτο πεῖσαι, τὸ 
θεάσασθαι τὴν σινδόνα, πλὴν ἀλλὰ xol φωνὴ προσ- 
ετέθη’ 'Avac tác, Πέτρε, θῦσον xal φάἀγε. Εἶπον' 
δέ’ Μηδαμῶς, Πύριε. Ὁρᾶς ὅτι τὸ ἐμὸν ἐποίησα, 
φησί. Πρὸς τοῦτο δὲ ἡ ἀπολονία, ὃ ἔλεγον ἐχεῖνοι, 
ὅτι Εἱση.ῖθές καὶ συνέφαγες αὐτοῖς. ᾽Απολογεῖται 
δὲ, χαὶ οὐχ ἀξιοῖ τῷ τοῦ διδασκάλου ἀξιώματι χεχρῆ- 
σθαι. "Oc. yàp ἐπιειχέστερον φθέγγεται, τοσούτῳ 
μᾶλλον αὐτοὺς χειροῦται. 


spectat ad id, quod illi dicebant, nempe: Ingressus es, et una comedisti cum illis. Causam autem suam 


5 Rom. vi, 4. ?* ibid., 6. "'*ibid., 5. 


Varie lectiones et note 
* [n vulgato est, ἢ καὶ ἀκάθαρτον. ΙΤ In vulgato est, ἑκαθάρισε. — !* ἔῤῥήψε, Tc. 


& V. In excessu mentis mea. 


613 


dicit, et non. vult uti dignitate magistri. 


EXPOSITIO 18 ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XI. 


Quanto enim mitiUs ac benignius lequitur, 
eos in suam potestatem alque sententiam adducit. 


σί 
tanto magis 


Kal ἰδοὺ ἐξ αὐτῆς τρεῖς ἄνδρες ἐπέστησαν A — Vins. 11. Et. ecce extemplo viri tres praesto [κε 


ἐπὶ εἡν οἰχίαν, ἐν ᾗ ἤμην, ἀπεσταλμέγοι ἀπὸ 
Καισαρείας πρός s. 

Εἶπε δέ µοι τὸ Πγεῦμα, cvrsAOeiv αὐτοῖς, 
[mer διακρινόµενον' ᾖ.θον δὲ σὺν ἐμοὶ καὶ οἱ 
ἓξ ἀλελφοὶ οὗτοι, xal εἰσή.1θομεν εἰς τὸν olxov 
τοῦ dyepóc* 

Απήιγειλάέ τε ἡμῖ' πῶς εἶδε τὸν ἄγγε-ον iy 
τῷ olxo αὐτοῦ σταθέντα καὶ εἰπόγτα αὐτῷ ' 
Απόστει.ον εἰς Ἱόππην ἄνδρας, καὶ µετάπεμναι 
Σίµωνα τὸν ἑπικαούμεγον Πἑτρον. 

"Oc «Ἰαλήσει ῥήματα πρὸς σὲ, ἐν οἷς σωθήσῃ 
σὺ καὶ πᾶς ὁ οἶκός σου. 

Ἐν δὲ τῷ '!* ἄρξασθαί µε AaAsiv, ἐπέπεσε τὸ 
Πγεῦμα τὸ ἅγιον ἐπ᾿ αὐτοὺς, ὥσπερ καὶ ἐφ᾽ ἡμᾶς 
ἐν ἀρχῃ. 

Ἐμν ήσθηγ δὲ τοῦ ῥήματος τοῦ Κυρίου, ὡς 
ἔ1εγεΥ ὅτι Ἰωάνγης μὲν ἐδάπτισεν ὕδατι , ὑμεῖς 
δὲ βαπτισθήσεσθε ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. 

El οὖν τὴν ἵσην δωρεὰν ἔδωκχε» αὐτοῖς ὁ θεὸς, 
ὡς xal ἡμῖν πιστεύσασιν ἐπὶ τὸν Κύριον Ιησοῦν 
Χριωτόν * ἑγὼ δὲ εἰς funr δυγατὸς χωᾶῦσαι τὸν 


Θεόν 
Ακούσαντες δὲ ταῦτα, ἡσύχασαν καὶ ἐδόξαζον 


τὺν θεὸν, «έχοντες: "Apd ΥΕ ** καὶ τοῖς ἔθνεσιν' 
ὁ θεὸς τὴν µετάνοιαν ἔδωχεν εἰς ζωή». 


'HA0oy δὲ σὺν ἐμοὶ xal οἱ ἓξ dósAgol οὗτοι. 
Οὐδὲν ταπεινότερον, ὅταν τῶν ἁδελφῶν τὴν µαρτυ- 
ρίαν ἑπάγηται ᾿ οὔτε τὰ παρὰ τοῦ ἀγγέλου ῥηθέντα, 
& cine τῷ Κορνηλίῳ * Al εὐχαί σου καὶ αἱ &Aen- 
µοσύναι σου * οὔτε περὶ τῆς ἐπιειχείας διέξεισι 
τοῦ ἀνδρός * οὐδὲ λέγει, ὅτι τοῦ Πνεύματος τέμψαν- 
τος, τοῦ θεοῦ χελεύσαντος διὰ τοῦ ἀγγέλου ἐχεῖθεν 
χαλέσαντος * ἀλλ ἀπὸ τοῦ ὑστέρου ἰσχυρίφεται * 
ὃ xai xa0' αὑτὸ ἀναμφισδήτητον fjv τεχµήριον. Οὐχ 
ἀρχεῖται δὲ τοῖς εἱρημένοις, ἀλλὰ χαὶ ῥήματος 
ἀναμιμνήσχει τοῦ Κυρίου, τὸ , Ὑμεῖς δὲ βαπτι- 
σθήσεσθο ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. Οὐδὲν, φησὶ, καινό- 
τερον γέγονεν ' ἀλλ᾽ ὅπερ προεῖπεν. ᾿Αλλ’ οὐχ ἔδει 
βαπτίσαι' ἀλλ ἁπήρτιστο τὸ βάπτισμα. Καὶ οὗ 
λέχει, Ἐχέλευσα αὐτοὺς βαπτισθήναι, ἀλλὰ δείχνυ- 
civ αὐτὸν οὐδὲν ποιῄσαντα. Ὅπερ ἐσχήχαμεν, 
φησὶν, ἡμεῖς, ἔλαθόν ἐχεῖνοι. El οὖν τὴν ἵσην δω- 


runt in edibus, in quibus eram, α Cesarea. missi 
ad me. 

- Ngns. 19. Ac dizit mihi Spiritus, ut. irem cum 
illis nihil hesitans. Venerunt. autem. mecum etiam 
isti fratres sex, et ingressi sumus domum viri, 


Vens. 15. Qui exposuit nobis, quemadmodum domi 
sug vidisset. angelum stantem. ac. dicentem sibi : 
Mitte viros in Joppen, et accerse Simonem, cogno- 
mento Peirum, 

Vrens. 14. Qui loquetur verba ad te, quibus serva- 
beris tu et tota domus tua. 

Vgns. 15. Cum autem copissem loqui, irruit Spi- 
ritus sancius | in illos, quemadmodum etiam in initio 
in nos. 

Vgas. 16. Tum recordatus sum verbi Domini, cum 
dicerel : Joannes quidem aqua baptizavit : vos autem 
baptizabimini in Spiritu sancto, 

Vrns. 17. Si igitur idem donum dedit εἰς Deus, 
quod et mobis, qui credideramus in. Dominum 
Jesum Christum: ego vero. qui potuissem prohibere 
Deum ? 

Vgns. 18. Quibus illis auditis, conticuerunt, ct 
glorificaverunt Deum dicentes : Ergo exteris 9'7 quo- 
que nationibus Deus paenitentiam dedit ad. vi- 
tam. 

Venerunt. autem mecum etiam isti fratres. sex. 
Nihil potuit fieri bumilius, quam eum fratrum 
testimonium producit. Neque exponit ea, qui 
dixerat angelus ad Cornelium, nempe Preces tue 
et eleemosyne (μα: neque verba facit de probitate 
ac benignitate viri, neque dicit, se missu Spiritus, 
jussu Dei per angelum illinc evocantis profectum 
esse: sed a posteriore factum suum comprobat 
atque confirmat. Quod et per se certum crat et 
minime ambiguum argumentum. Sed his dictis non 
est contentus. Quinetiam verbi Dominici mentionem 
facit: nempe, Vos baptizabimini in Spiritu sancto. 
Nihil novum, inquit, accidit: sed, quod pradixit. 
At non oportebat baptizare : at baptisma erat abso- 
lutum. Ας non dicit, Jussi eos baptizari: sed 
ostendit se nihil fecisse. Quod nos, inquit, conse- 
cuti sumus, illi acceperunt. Sí igitur idem illis 


ρεὰν ἔδωκεν αὐτοῖς ὁ θεὸς, ὡς καὶ ἡμῖν, "Iva D donum Deus dedit quod eliam nobis. Ut eis ora 


ἐμρράξῃ αὐτῶν τὰ στόµατα, προσέθηκε' Ti» ἴσην 
δωρεάν. Οὐκ ἀφίησι, φησὶν, αὐτοῖς 33 ἔλαττον σχεῖν, 
εἰ πιστεύσασι τὴν ἴσην δωρεὰν ἔδωκε. Καὶ o9 λέγει, 
Ὡς καὶ ὑμῖν, ἀλλ, ὡς xal ἡμῖν. Tl ἀναξιοπαθεῖτε, 
ὅταν ἡμεῖς χοινωνοὺς αὐτοὺς λέγωμεν; ᾽Εγὼ δὲ τίς 
ὤμη» δυγάµεγος χω.-ϊῦσαι τὸν Θεόν ; Ἐγχαλοῦσιν 
ἀπολογεῖται σφόδρα ἑντρεπτικῶς xal βαρέως * οὐχ 


obturaret, adjecit, idem donum. Non sinit, inquit, 
illos minus habere, quam nos, si postquam credi- 
derant, idem donum dedit, quod nobis. Àc non 
dicit, quod etiam vobis: sed, quod eliam | nobis. 
Quid indignamini, cum nos illos participes ac 
socios dicimus ? Ego vero qul potuissem prohibere 
Deum ? Expostulantibus secum graviter respondet, 


Varie lectiones et note. 


** τὸ erat. 
es', ἄραγε. 
1 V, cedidit super eos. 


13 fg. τοῦ. 35 αὐτοὺς, lc. 


** In vulgato, ante. Kopíou. non est articulus τοῦ, nec ὅτι ante Ἰωάννης. 


*! Jn. vulgato 





615 


prohibere. Atque illi his verbis mitigati, »a animi 
humilitstoso aique deepissionem conversi sunt οἱ 
conticuerunt. Vides ab oratione Petri, qui ea, que 
acta erant, retulerat, omnia bonum habuisse even- 
tam? Hinc deinceps δημ fexieris nationibus 
aperta est. 

Vers. 19. Atque illi quidem, qui ab afflictione, que 
accidit tempore Stephani, dissipati erant, venerunt 
usque in Phonicen &l Cyprum et Antiochiam, nemini 
verbum Dei loquentes, nisi solis Judeis. 

Vgne. 90. Erau! autem quidam ez illis viri .Cypriái 
el Cyrenenses, qui ingressi Antiochiam, lognebantur 
ad Gracanicos, annuntiantes Dominum Jesum. 


THBEOPIIYLACTI BULGARUE ARCHIEP., 
ac vehementer eos confatat. Ncn poteram. inguij, A Ἡδυνάμην , φηαὶ, κωλῦσαι. 


(C76 
Ἐταπεινώθησαν ci 
ἐκεῖνοι ἀπὸ τούτων τῶν λόγων xai ἠσύχασαν. 'Opàz 
ὅτι ἀπὸ τῆς δημηγορίας τοῦ Πέτρου τὸ πᾶν γέγονε 
χαλῶ:, ἀπαγγείλαντος τὰ γεγεκηµένα; Ἐντεῦθεν 
ἀνεῴχθη ἡ θύρα πρὸς τὰ ἔθνη λοιπόν. 


Οἱ μὲν οὖν ν διβθσπαρώτες ἀπὸ σῆς 0 Λίκεως 
τῆς γενομένης ἐπὶ Στεφάνου, διη.θον ἕως do:. 
φίχης, καὶ Κύπρου καὶ ᾽Αντιοχείας, μηδενγὶ Ja- 
dobresc τὺν Amor, εἰ μὴ µόνον Ἰουδαίοις. 

*Hcax δέ εινες ἐξ αὐτῶν ἄνδρες ἀύπριοι xal 
Κυρηγαῖοι 15, οἵτινες εἰσε.θάντες εἰς Ἁντιόγαιαν. 
&AdAovy πρὸς τοὺς EXÀAgvaecóc, οὑρητγε.]ζόμε- 
vot τὸν Κύριον 'Incovr * 


Vens. 94. Et erat. manus Domini cum illis: ma- B — Kal fjv χεὶρ Κυρίον μοτ αὐςῶν * πολύς τε dpi- 


gnaque hominum credentium multitudo ad Dominum 
conversa est. 

Vgns. 32. Pervenit. autem. fama. de his rebus ad 
aures Ecclesie, que erat Wierosolymis: et emiserunt 
Burnabam, ut transiret Antiochiam usque. 


Vpgns. 93. Quo cum ille venisset et v disset. gra- 


tium Dei, gavisus est, et horiatus. omnes, wb propo-- 


sito πι cordis permanerent apud Dominum. 

98 Vrns. 24. Erat -enim vir bonus, ac Spiritus 
sancti ac fidei plenus. c magna liominum turba 
Domino adjecta est. 

Vgns. 95. Profectus est autem Barnabas Tarsum, 
ut requireret Seulum : quom cum. — invenisset, duxil 
Antiochiam. 

Vrns. 26. 4/t accidit ut illi-integrum annum ver- 
girentur in Ecclesia,.ac magnam  hominpm turbam 
docerent, ei Auttochie primum discipuli appellaren- 
tur Christia. 

Haud exigwe rei bene gerendm persecutio. pree- 
buit occasionem. PDiligentibus enim Beum omnia 
proficiunt ad bonum. Nam quando Stephanus 
occisus est, quando -Paulus:bis periclitatus est ^, 
4uando apostoli verberati sunt, tunc extere 
natio:es admisse atque recepte sunt. Quod ctiam 
T'aulus ait : Vobis primum necessarium erat loqui 
zerbum Dei : sed quoniam repellitis illud, εἰ vosmet- 
épsos indignos judicatis, ecce convertimus nos ad 
exteras gentes "* .—Loquebaniur ad Grecanicos. *EA- 
ληνιστὰς Butem, id est, QGrocissatores, ut ita 
dicam, sive Grecanicos dicit. Forsitan idcirco Grz- 
«05 eos vocabant, quod llebraice nescirent. Quod 
autem dicit, Erat manus Domini cum eis, hoc signi- 
ficat eos signa fecisse. Vides quamobrem signorum 
ed'tio etiam nune necessaria fucrit? nempe ut 
crederent. Et ablegaverunt Barnabam, αἱ transiret 
Antiochiam usque. Quare non Taulum, missis ad 


^! Act. xin, 46. 


θμὲὸς πιστεύσας, ἑπέστρεψον ἐπὶ «ὐ) Küpior. 


Ἡκούσιθηῃ δὲ 5. Jóyoc, elc tà ὥτα τῆς Ἐκκλη- 
σίας τῆς ὃν «εροσολύμον «ορὶ αὐτῶν, καὶ 
ἐξαπέσεριλων Ὡαροόδαν δι«.18εῦ. ἕως ὮἎἊντιο- 
χείας. 

"Oc παρωιονάμανος, καὶ ἐδὼν chv χάριω τοῦ 
θεοῦ, ὀχάρη, καὶ ssapeudie: φάντας, rq προθέσει 
τῆς καρδίας προσµέγειν τῷ Κυρίφ. 

"Ort fjv ἂν ἡρ ἆγαθὸς καὶ πλήρης γεύματος 
dylov καὶ πίστεως, xal προσετέάθη ὅχ.Ίος ixaróc 
τῷ Κυρίφ. 

'EtnA08 δὲ elc Ταρσὺν ὁ Βαργάδας | áratn- 
τῆσαι Σαῦ.1ον , xal εὑρὼν αὐτὸν ἤγαγεν εἰς 


C Ἁνγτιόχειαγ. 


Ἑγέπετο δὲ αὑτοὺς ἐγιαυτὸν δ.Ίον συναχβῆγαι 
1 τῇ ᾿Εκκησίᾳ καὶ διδάξαι δχ.Ίον ἱκανὸκ, χρη- 
Ιιατίσαι τε πρῶτον éy Ἁγτιοχείᾳ, τοὺς μαθητὰς, 
Χριστιανούς. 

'00 μιχρὺν τὸ κατόρθωμα 6 διωγμὸς Υέγονε τοῖς 
γὰρ ἀγαπῶσι τὸν .Θεὸν, πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν - 
ὅτε γὰρ Στέφανος ἀνηρέθη , ὅτε Παῦλος δις ἑχιν- 
δύνευσεν, ὅτε οἱ ἁπόστολοι ἐμαστίχθησαν, τότε τὰ 
ἔθνη ἐδέχθησαν, ὃ xal Παῦλός φησιν ' ᾿Υμῖν ἦν 
ἀγαγκαϊον πρῶτον ἀἆα.1ηθῆναι τὸν .1όγον τοῦ θεοῦ" 
ἐπειδὴ δὲ ἁπωθεῖσθε αὐτὸν, καὶ οὐχ ἀξίους κρί- 
νετε ῥλαυτοὺς , ἱδοὺ στρεφόµεθα εἰς τὰ ἔθνη. 
—'EAdAovr πρὸς τοὺς Ἑ.ὶληγιστάς. Ἑλληνιστὰς 
δὲ λέγει n^, ἴσως δ.ὰ τὺ p εἰδέναι αὐτοὺς Ἑδραϊστὶ, 
Ἕλληνας αὐτοὺς ἑχάλουν. Τὸ δὲ, "Hr. χεὶρ Κυρίου 
pet αὐτῶν , τοῦτο δηλοῖ, ὅτι σηµεία εἱἰργάζοντο. 
Ὁρᾷς διὰ τί xal νῦν ἡ τῶν σημείων ἀνάγχη γέγο- 
νεν; "Iva πιστεύσωσι. Καὶ ἑξαπέστειλαν Βαρνά- 
6av δις.θεῖν ἕως Αντιοχείας. Διὰ τί μὴ Παῦλον 
γράφουσιγ, ἁλλὰ Βαρνάδαν πέμπουσιν ; Οὕπω τοῦ 
ἆνδρλς Ίδεισαν τὴν ἀρετὴν. "Οτι ἦν drip ἀγαθὺς 
καὶ π.Ἱήρης Πγεύματος ἁγίου xal πίστεως. 0» 


Varie lectiones οἱ note. 


** In vulgato est, xa οἱ μὲν οὖν. * Κηριναῖος erat. 


hic, &v, pre positio. 


** In exemplaribus nonnullis exeusis interponitur 


» quemadmodum in animo suo destinassent, ac. provosuissent, Domino addicti atque fideles manerent. 


5 Sup. cap. 9. | ?* Aliquid deesse videtur. 








eri 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XI. 


678 


ταυτὀν ἐστι, θεὸν µόνον ἀγαθὸν εἶναι, xol ἄνδρα A eum litteris, ire jubent, sed Barnabam mittunt * 


ἀγαδὸν ὑπάρχειν. Ὁ μὲν ykp, κατ’ οὐσίαν ἀγαθὸς 
ὑπάρλει, ἀρχὴ xai πηγη ὢν τῶν ἀγαθῶν * ὁ δὲ &vhp, 
οὗ xat' οὐσίαν, ἀλλ᾽ ἐν ἀναλήψει ἀρετῆς. "EEnAOS 
δὲ εἰς Ταρσὸν ὁ Ῥαρνάδας, ἀναζητῆσαι Σαῦ.ον. 
Ilo) χρηστὸς ὁ àvhp, χαὶ ἀφελῆς xai συγγνωµονι- 
xóc. Ἐξ έτησε, φησὶ, τὸν ἂθληεὲν, οὖν στρατητὀν. 
Ἐγένετο δὲ éysavtór. «ὅλον θυναχθῆνᾶι τῇ "Ex- 
x Ancí(g, xal διδάξαι 6y Aor. Ix&vór. 05 pixp^v τῆς 
πόλθως ch ἑγχώμιον, ὅτι τοῦ axápatoc ἐκείνσυ το- 
σοῦτον ἀπήλαυσε ypó/oo πρώτη τῶν ἄλλων ἆπα- 
So», Χρπματίσοι τε «πρῶτορ àr Ἀντιοχείᾳ, εοὺς 
μαθητὰς, Χριστιανούς. Παύλου καὶ τοῦτο *! κατόρ- 
Όωμα, εἰς τοσοῦτον ἑπᾶρκι θφος, ὥσπερ ^ ὁημεῖον 
τὸ ὄνομα. "Evüx τρισχίλιοι», Ἔνθα πενταχιδχίλιοι 
ἐπίστευσαν, Ev9a τοσοῦτον πλήθος, οὐδὲν τοιοῦτον 
γέχονεν * ἀλλ᾽ οἱ τῆς ὁδοῦ ἤχουον * ἓνταῦθα δὲ πρῶ- 
tov τοιούτου ὀνόματος Ἰξαύθησαν. Σημειωτέον Ot 
ὅτι μᾶλλον διὰ τοῦτο d) Αντιόχεια Ὡρόνου ἠξιώθη 
ἀρχοντιχοῦ, ἐπειδὴ ἐκεῖ ᾿αρῶτον ἐχρημάτισαν Χρι- 
σσιανο[. 


Nondum noverant viri virtutem, | Erat enim vir 
bonus, et Spiritus sancti. εί fidei plenus. Non idem 
est, cum dicimus, Deum solum esse bonum, et 
virum bonum esse. Nam ille natura bonus est, 
quippe cum principium ac fons bonorum sit : at 
vir non nalura, sed perceptione, cultu. atque sub- 
sidio virtutis bonus est. Profectus est. autem  Bar- 
nabas Tarsum, ul requireret Saulum. Valde bonus 
et humanus vir feit, et candidus, et clemens, ac 
mitis. Querebst, inquit, athfetam ac pujilem, 
qus:rebat ducem. Accidit autem, ut integrumannum 
versareniur in. Ecclesia, ac magnam hominum tur- 
bam docerent. Haud parva laus civitatis est, quod 
illi ceterarum omnium primz, tantum temporis 
spatium frui contigit illius ore. Et Autiochie pri- 
mtu discipuli appellarentur Christiani. Pauli cst 
é&iam hoc factum memorabile atque praeclarum, 
qui tanquam signum quoddam nomen Christi ir 
iantom extulit. altitudinem. Ubi tria millia, ubi 
quinque millia crediderant, ubi tanta multitudo, 


nihil contigit tale: sed vocabantur de wia: hic autem primum tale nomen consecuti sunt. Notan- 
xum est autem, ideirco magis Antiochiam consecutam esse sedem principalem, quia illic primum 


discipuli-appellati set Clrrietiani. 
Ἐν ταύταις £6 ταῖς ἡ[ιέραις κατῆ.1θον ἁπὸ 
“εροῦὺοΛύμων προφῆται εἰς Αγτιόχειαν. 
Ἁγαστὰς δὲ slc ἐξ αὐτῶν ὀνόματι "Ayatoc 
éc pays διὰ ** Πνεύματος «λιμὸν μέγα unéAAcur 
ἔσεσθαι ἓφ ὅΊην τὴν οἰκουμένην ὅστις xal 
ἐγένετο 2711 KAavóiov Kalcapoc. 


99 Vzns. 27. In his autem diebus ab Hierosoly - 
mis Antiochiam descenderunt prophete. 

Vrns. 98. Ác surgens unus ez illis nomine Aga- 
bus significabat per Spiritum [amem magnam [ore 
per totum orbem lerrarum, que etiam (uit tempore 
Claudii Caesaris. 


Τῶν δὲ μαθητῶν καθὼς εὐπορεῖτό τις, ὥρισαν C — Vgns. 99. Discipuli autem, pro suis guisque 


ἕκαστος **, εἰς Du.akovlay πέμψαι τοῖς χατοικοῦ- 


cr ἐν τῇ Ἱουδαίᾳ d&eAgoic. 


—. "0 καὶ ἐποίησαν ἁποστείαντες αρὸς τοὺς 
πρεσθυτέρους διὰ χειρὸς Βαρνάδα καὶ Σαύ.ου. 

Προφῆτεαι. Καὶ πῶς φησιν ὁ Χριστὸς, ὅτι Ὁ νό- 
ῥος xal οἱ προφῆται ἕως Ἰωάννου ; Περὶ ὀκείνων 
qnoi τῶν πραφητῶν τῶν τὴν παρουσίαν αὐτοῦ προ- 
αναφωνησάντων. Εσήμανε διὰ τοῦ Πνεύματος. 
"Íva μὴ νοµίσωσιν ὅτι διὰ τοῦτο ὁ λιμὸς Ἰέγονεν, 
ὅτι Χριστιανισμὸς εἰσῆλθε, προλέχει τὸ Πνεῦμα τὺ 
ἅγιον. Καὶ γὰρ ὁ Χριστὸς προεΐπεν. Οὐ διὰ «τοῦτο, 
ἐπειδῃ ἐξ ἀρχῆς τοῦτο ἔδει γενέσθαι, ἀλλὰ διὰ τὰ 
καχὰ và εἰς τοὺς ἁγίοις ἀποστόλους γενόμενα * ὡς 


facultatibus, statuerunt in. subsidium mittere fratri - 
bus incolentibus Judeam. 


VEns. 50. Quod etiam fecerunt, ut. snillerent ad. 
seniores per manum Barnaba ac.Sauli. 


Prophete. Et quomodo-Christus ait : Kex ac pro- 
phete usque ad Joannem? :Be illis. ait prophetis, 
qui süum adventum predixerant. Significabat per 
Spiritum. Ne efistimarent homines Adcireo famem 
esse ortam, quod Christianismus 'introdnetus erat, 
rem futuram praedicit Spiritus samcum. «Etenim 
Christus predixerat. Non idcirco, quoniam ab 
initio hoc fleri oportebat: .sed.propter injurias et 
contumelias, quibus sancti apostoli erant .affecu. 


δὲ ἐνέχειντο, λιμὸς 'µέγας γίνεται, µηνόων τοῖς D Nam ut urgebant et molesti erant, fames oritur 


Ἰδυδαίοις τὰ ἑσόμενα xaxá. Τῶν δὲ μαθητῶν xa- 
θὼς εὐπορεῖτό τις. "Opa αὐτοῖς καὶ τὸν λιμὸν 
αἴτιον σωτηρίας, ἑλεημοσύνης ἀφορμήὴν. "Opa δὲ 
αὐτοὺς ἅμα πιστεύοντας ἅμα χαρποφοροῦντας, οὐ 
τοῖς ἐγγὺς µόνον, ἀλλὰ xal τοῖς mil pw. ᾿Αποστεί- 
JAuxtsc πρὸς τοὺς πρεσθυτέρους. Ἐκ τούτου δὲ 
φαίνεται, ὅτι καὶ πρεσδυτέρων εἶχον ἀξίαν οἱ ἀπό- 
στολοι: ἀλλὰ xal διαχόνων καὶ ἑπισχόπων εἶχον 
βαθµὀν. 


magna futurs mala indicans Judzis. Discipuli 
autem pro suis quisque facultatibus. Vide etiam 
(amem eis causam.fuisse saluti, nempe, eleemo- 
syne faciende prebentem occasionem, Vide item 
Mos simul et credentes, simul et fructum ferentes, 
non propinquis: modo, verum eiiam lopgiuquis. Ut 
mitterent. ad;presbgteros sive seniores. Ex hoc.auiem 
apparet, etiam-presbyterorum sive senierum digni - 


4ate preeditoe fuisse-apostolos ; quinetisan. diacono- 


rum et episeoporum gradum obtinebant. 


"Verie lectienes et note. 
V τούτου, erat. ?* In vulgato adjectus est articulus τοῦ. *9 In vulgato-additur αὐτῶν. 





619 


Veas. 4. Ceterum illa tempestate injecit Herodes 
rez manus, ut affigeret quosdam de Ecclesia. 


Vrns. 9. Atque. interfecit etiam. Jacobum fratrem 
Joannis gladio. 

Vins. 5. Et cum animadvertisset id gralum esse 
Judeis, adjecit animum ad comprehendendum etiam 
Petrum (erant autem dies Azymorum). 

VrRs. 4. Quem cum etiam. comprehendisset, con- 
jecit in. carcerem, ac tradidit. eum quatuor quater- 
nionibus militum | custodiendum, volens eum post 
Pascha producere populo. 

Vgns. 5. Et Petrus quidem servabatur in carcere: 
supplicatio autem assidua ac sedula ab Ecclesia ad 
Deum pro illo fiebat. 

Πία tempestate. Qua tempestate? nempe, tem- 
pore Claudii Caesaris. Caius 100 enim imperator 
Romanorum Agrippam constituit regem Judxz, 
cum lJerodem aique etiam llerodiada in Gallix 
urbem Lugdunum relegasset. Hic est ille Herodes, 
qui fuit eo tempore, quo Joannes morte affectus 
est,ul memorie prodidit Josephus et Eusebius. 
Discrepantia igitur nominis, quod pro Agrippa dicit 
Herodem, aut errore accidit scriptoris, aut propte- 
rea ita diclus est, quod binominis esset. Notandum 
est autem ex duodecim illis discipulis Domini pri- 
mum Jacobum ob testimonium Christo prebitum 
supplicio fuisse affectum. Ut affligeret quosdam de 


THEUOPHYLACTI BULGARIAE ARCHIEP. 
CAPUT XII. A 


6088 
ΚΕΦΑΛ. ΙΒ’. 

Κατ ἐκεῖνον δὲ τὸν χαιρὸν ἑπέδαλεν Ηρώδης 
ὁ βασιεὺς τὰς χεῖρας, κακῶσαί τας τῶν ἁπὸ 
τῆς Εκκλησίας. 

Aveide δὲ καὶ  'Ιάκωδον τὸν óésAgóy Ιωάν- 
νου µαχαίρᾳ. 

Καὶ Ιδὼν ὅτι ἀρεστόν ἐστι τοῖς Ἰονδαίοις. 
προσέθετο cvAAa6siv καὶ Πέτρο» (ἦσαν δὲ αἱ 
ἡμέραι τῶν ᾽Αδύμωγν). 

Ὃν xal πιάσας ὄθετο εἰς φυΊαχὴ», παραδοὺς 
τέσσαρσι τετραδίἰοις στρατιωτῶν gvAáccsur αὖ- 
τὸν, βου.Ίόμενος μετὰ 'τὸ Πάσχα ἀναγαγειν αὐ- 
τὸν τῷ Aag. 

'O μὲν οὖν Πέτρος ἑτηρεῖτο ἐν τῇ gvJAaxm " 
προσευχἡ δὲ ἦν ἑκτενὴς fTiropérn ὑπὺ τῆς Ἐκ- 
xAnz(iac πρὸς τὸ» 660v ὑπὲρ αὐτοῦ. 

Κατ éxsivoy δὲ cóv καιρόν. Ποῖον χαιρόν» Τὸν 
ἐπὶ Κλανδίυ Καΐσαρος. Γάΐος γὰρ αὑτοχράτωρ 
Ῥωμαίων ᾿Αγρίππαν καθἰστησι βασιλέα τῆς "Iou- 
δαίας, τὸν Ἡρώδην ἑξαρίσας ἐν Λουγδόνῳ τῆς Γα- 
λιλαίας *! σὺν xai τῇ ᾿ἩΗρωδιάδι. Οὗτός ἐστιν, ὁ 
κατὰ τὸ πάθος τοῦ Ἰωάννου, ὡς ἑστορεὶ Ἰώσηππος 
καὶ Εὐσέθιος. Ἡ οὖν διαφωνία τοῦ ὀνόματος ἓν- 
ταῦθα τὸ λέγειν ἀντὶ ᾿Αγρίππα Ἡρώδην, ἢ χατὰ 
σφάλμα γέγονε Ὑραφικὸν, 7]. xazà διωνυµίαν εἴρη- 
ται. Σημειωτέον δὲ ὅτι πρῶτος 'láxofo; ἑμαρτύρη- 
σεν ἀπὸ τῶν ιβ’ μαθητῶν. Κακῶσαί τι’ας ἀπὸ 
τῆς Εκκλῃσίας. θέα ὅτι πιστοὶ ἄνδρες, xal cb ἐς 
αὐτῶν σύστηµα, 'Exxinsia καλεῖται. Καὶ lí ὅτε 


Ecclesia. Animadverte, fideles viros, et ex iis (| ἀρεστόν ἐστι τοῖς Ἰουδαίοις, προσέθετο cvAAa- 


corpus constitutum, Ecclesiam vocari. Et cum 
animadverlissel id gratum esse Judas, adjecit ani- 
mum ad comprehendendum etiam. Petrum. Ne quis 
dicat, idcirco illos absque periculo intrepide atque 
audacter sese morti offerre, quod Deus eos eripe- 
τει: propterea permittit interfici etiam principes, 
Stephanum videlicet et Jacobum, ut persuaderet 
ipsis interfecloribus, ne his quidem illos suppliciis 
ad defectionem compelli et impediri. Res autem 
grata erat cedes, et cedes injustà absurdis illo- 
rum et importunis cupiditatibus inserviebat : cum 
oporteret exscindere, ac 'refrenare illorum impe- 
tum et. appetitum, ille, ut qui carnifez, non me- 
dicus esset zgrolanüum, auxit illorum impetum 
et incitavit: tametsi sexcenta habebat exempla et 
avi et patris Herodis. Erant autem. dies Azymorum: 
quem cum eliam comprehendissel, conjecit in carce- 
rem. Rursus superflua ac supervacua Judaeorum 
accurata ratio servandae legis proponitur. [uterfi- 
eere quidem non velabant, sed in ejusmodi tem- 
poris statu id agere prohibebant. Ac tradidii eum 
quatuor quaternionibus. militum custodiendum, loc 
et iracundize et timoris erat. Quanto autem accu. 
ratior erat custodia, tanto mirabilius erat diving po- 


θεῖν xal Πέτρον. "Iva μηδεὶς λέγῃ 5: ὅτι διὰ τοῦτο 
ἀχινδύνως xal ἁἀδεῶς χατατολμῶσι τοῦ θανάτου, 
ἅτε ἐξαρπάζοντος αὐτοὺς τοῦ θεοῦ, διὰ τοῦτο συγ- 
χωρεῖ ἀναιρεθῆναι καὶ τοὺς χορυφαίους, Στέφανον 
καὶ Ἰάκωθον * πείθων αὐτοὺς τοὺς ἀναιροῦντας, 
ὅτι οὐδὲ ταῦτα ἀφίστησιν αὐτοὺς xal χωλύει. "Aps- 
στὸν δὲ φόνος, καὶ φόνος ἄδικος ταῖς ἐπιθυμίαις αὑ- 
τῶν ταῖς ἁτόποις ὑπηρετεῖτο * 6£ov ἐχχόπτειν αὐτῶν 
τὴν ὁρμὴν, ὁ δὲ ἐπέτεινε χαθάπερ τις δήµιος ὢν 
κῶν νοσούντων, ἁλλ᾽ οὐχ ἰατρὸς, xalvot µυρία παρα- 
δείγµατα ἔχων xal τοῦ πάππου xal τοῦ πατρὸς 
Ἡρώδου. Ἠσαν δὲ αἱ ἡμέόραι τῶν Αζόμων. "Or 
καὶ πιάσας, ἔθετο εἷς φυ.λαχήν. Πάλιν ἡ περιττὴ 
πῶν Ιουδαίων ἀχκριθολογία. ᾿Αναιρεῖν μὲν οὐχ ἑχώ- 
λύον, tv δὲ χαιρῷ τοιούτῳ, τὰ τοιαῦτα 35 ἔπραττον. 
Παραδοὺς τέσσαρσι τετραδίοις σεραειωτῶν φυ- 
άσσειν αὐτόν. Τοῦτο καὶ τοῦ θυμοῦ xal τοῦ Céougz 
fv. Ὅσῳ δὲ ἀχριθεστέρα Ἡ φρουρὰ, τοσούτῳ Dav- 
µασιωτέρα ἡ ἐπίδειδ-ς. Τοῦτο δὲ fv ὑπὲρ Πέτρου 
δοχιµοτέρου Ὑινομένου. Προσευχἠ δὲ ἦν ἐκτενὴς 
γιΥοµένη ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὸν θεὸν 
ὑπὲρ αὐτοῦ. Ἀχούσατε πῶς διέκειντο πρὸς τοὺς 
διδασχάλους * οὐχ ἑστασίασαν., οὖχ ἐθορνθήθησαν - 
ἀλλ ἐπὶ εὐχῆ 3" ἐτράπησαν, τὴν ὄντως συµμµαχίαν. 


tenti? documentum. Πού àutem flebat pro Petro, qui melior ac probatior evadebat. Precatio autem sedula, 
Varie lectionés et note. 


ο x3 non est in vulgato. 


ruptus esse videlur, aul certe mulilus; nam aut ante ἔπραττον, 


πράττειν, legendum est. * [g, εὐχήν. 


- ο. μπ---. 


89 fg. τῆς Γαλλίας, $$, τῆς Γαλατίας. 


9 λέγει erat. 35 Locus cor- 
οὐχ pra ponendum, aut. pro ἔπραττον, 


ho» 


o 


681 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XII. 


632 


et assidwa fiebat ab Ecclesia ad Deum pro illo. Audite quomodo slfecti erant adversus magistros : 
Gon seditionem movebant ; non tumultaabantur, sed ad orationem, quod venum est auxilium, con 


versi] sunt. 


"Ors δὲ ἔμε λεν αὐτὸν axpoáyew ὁ Ηρώδης, A — Vins. 6. Cum autem produciurus eseet eum Hero. 


εῇ vuxcl ὁκείνῃ ἦν ὁ Πέτρος κοιμώμεγος μεταξὺ 
δύο στρατιωτῶν, δεδεµένος ἁλύσεσι Óvcl, góAa- 
xíc τε πρὸς τῆς θύρας ἐτήρουν τὴν φυ]αχήν. 

Καὶ ἰδοὺ ἄγγεῖος Κυρίου ἑπόστη., καὶ góc 
ελαμγεν ἐν τῷ οἰκήμαει ' πατάξας δὲ εὖν xAsv- 
ρὰν τοῦ BHétpov, ἤγειρεν αὐτὸ», «έχων 'Avd- 
στα ἐν τάχει Καὶ ἐξέπεσον αὐτοῦ αἱ ἀλύσεις 
ἐκ τῶν χδιρῶγ. | 

Εἶπε δὲ ἄγγελος 3" πρὸς αὐτόν ' Περίζωσαι, 
xul ὑπόδησαι tà σανδἀλιάἁ σου. ᾿Εποίησε δὲ 
οὕέω. Καὶ λέγει αὐτῷ * Περιθαλοῦ τὸ ἱμάτιόν 
σου, καὶ ἁχο.λούθει μοι. 

Καὶ &£sAgów ἠκολούῦθι αὐτῷ, καὶ οὐκ fe 
ὅτι ἀ ληθές ἐστὶ τὸ γεν όµενον ** διὰ τοῦ áyréAov: 
à.14' ἐδόχει ὅραμα Ἱ B.Aénew. 

Διελθόντες δὲ πρώτην pvAaxtyy καὶ δευτόραν, 
ior ἐπὶ τὴν αὐ.Ίην τὴν Σιδηρᾶν, τὴν φέρου- 
σαν εἰς τὴν πόλιν, fiic αὐτομάτη ἠνσίχθη ab- 
τοῖς. Καὶ ἑξᾳ]θόντες 3", προῆ-θον µίαν ῥύμην 5, 
xal εὐθέως ἀπέστη ὁ ἄγγεος àz' αὐτοῦ. 

"Hy. ὁ Πέτρος κοιμώμενος. Οὐχ ἣν. ἐν ἁγωνίᾳ 
οὐδὲ ἐν φόδῳ ὁ Πέτρος: ἀλλ’ αὐτῃ τῇ νυκτὶ, fj προ- 
άγεσθαι ἔμελλεν, ἐχάθευδε, τὸ πᾶν ῥίφας ἐπὶ τὸν 
Κύριον. "Opa δὲ καὶ πῶς ἀχριθῆς ἡ φυλακή’ avy- 
χαθεύδοντες ἦσαν οἱ φύλαχες. Auk τί δὲ φῶς ἔλαμ- 
qzv; Ὥστε xai ἰδεῖν xal ἀχοῦσαι τὸν Πέτρον, καὶ 
μὴ νοµίσαι φαντασίαν εἶναι.. Καὶ τὸ, "Ev. τάχει, 
ὥστε μὴ ῥᾳθυμῆσαι. ᾽Αλλὰ xat ἔπληξεν αὐτὸν, οὕνω 
βαθέως ἐχάθευδς. Τὸ δὲ, Πατάξας τὴν xAsvpár 
αὐτοῦ, οὐχὶ θορυδοῦντός ἔατιν, ἀλλὰ πείθοντος τοῦ 
ph ἀναδάλλεσθαι. Περίζωσαι xal ὑπόδησαι τὰ 
σαγδἀ.ιά σου. Πῶς ἐποίει Πέτρος παρὰ zb πρόσ- 
ταγµα τὸ λέγον ' Mi] κτήσασθε"' χρυσὸν μηδὲ 
ἄργνρον, μηδὲ δύο χιζῶνας, μηδὲ ὑποδήματα, 
μηδὲ ζώνην, μηδὲ ῥάδδον, αὐτὸς ζώνην ἔχων 
xai ἱμάτια xai ὑποδήματα; Καΐτοι xav! ἐχεῖνον 
τὸν χαιρὸν ἐχρῆν ἀνυπόδητον εἶναι. dj γὰρ πολλὴ 
τούτων χρεία Ev τῷ χειμῶνί ἔστιν. ᾽Αλλὰ χαὶ Παὺ- 
λος Τιμοθέῳ γράφων πρὸ χειμῶνος ἑλθεῖν, παραγ- 
γέλλει' Τὸν geAóriov, ὃν ἀπέλιπον ἐν Τρωάδι 
παρὰ Κάρπῳ, ἑρχόμεγνος φὲρε * οὗ γὰρ ἂν ἔχῃ τις 
εἰπεῖν, ὅτι xai ἕτερον οὐχ εἶχεν ὃν ἑφόρει. Οὐκχ 
Ἠναντιώθησαν τῷ ἐπιτάγματι τοῦ Χριστοῦ. Mh χέ- 
votto* ἀλλὰ xat σφόδρα ἠχολούθησαν, Τὰ γὰρ ἑπι- 


des, in illa nocte Petrus. dormiebat inter duo: 
milites, vinctus. catenis duabus, εἰ custodes autc 
ostium carcerem servabant. 

Vgas. 7. Et ecce angelus Domini astitit, et lumen 
resplenduit in conclavi. Cum pulsasset. autem latus 
Petri, excitavit eum, dicens: Surge celeriter , ei 
exciderunt catena de manibus ejus. 


Vgns. 8. Dizit item angelus ad eum: Precinge 
101 te, et subliga sandalia tua : ac. fecit sic. Et 
dicit ei : Circumda tibi pallium tuum, et sequere me. 


Vgns. 9. Et egressus, sequebatur oum, et nesciebat 
»em veram esse, qu& [acta erat per angelum : sed 
putabat se spectrum videre. 

Vgns. 10. Pratergressi autem. primam custodiam 
el secundam, venerunt ad portam Ferream, qua per- 
linebat ad urbem, que ενα spoMe eis aperta est. Et 
egressi processeruni vicum wnum, el. statim discessit 
angelus ab eo. 

Petrus dormiebat. Non versabatur in angore ac 
metu Petrus : sed in ipsa nocte, cum postridie 
producendus esset, dermiebat, toto negotio ad Domi- 
num rejecto. Vide autem quam accurata, quam di- 
ligens ac sedula fuerit custodia : una cum illo dor- 
miebant cuetodes. Sed cur lumen resplenduit ? ut 
et videret, et audiret Petrus, et non putaret esse 
spectrum ae visum. Ας quod dicit, Celeriter, id 
fiebat, ne desideret atque cessaret. Quin etiam pul- 


C savit eum, adeo alto somno premebatur. Quod au- 


tem dicit, Cum pulsasset. latus ejus, non tumu!- 
tuantis 686, sed  persuadentis, ne cunctaretur. 
Precinge te, et subliga sandalia tua. Quomodo Ρο- 
trus faciebat adversus preceptum, que dicitur : 
Ne habeatis aurum, neque argentum, neque tunicas 
binas, neque calceamenta, meque zonam, neque 
rirgam **, cum ipse zonam haberet, et pallia, et 
soleas? quanquam illo tempore anni soleis carere 
oportebat: nam multus earum usus est temporc hi- 
berno. Quin etiam Paulus Timotheo scribens, ut 
ante hiemem veniret, mandat his verbis : Penulam, 
quam reliqui in Troade apud Carpum, cum veneris, 
porta 35. Non enim quis dicere possit, illam non 
habuisse aliam, quam gestaret. Non fecerunt ad- 


τάγματα ἔχεῖνα πρόσχαιρα qv, καὶ οὐ Óuazavcó;: D versus preceptum Christi : absit ! Quin etiam vehe- 


xai τοῦτο Λουκᾶς Φησιν εἰρηχέναι Χριστὸν τοῖς 
μαθηταῖς * Ὅτε ἀπέστειλα ὑμᾶς ἅτερ βαΛαντίου 
xal πήρας, καὶ ὑπυδημάτων, καὶ ζώνης, ufi τι 
ὑστεέρησεν ὑμῖ'; Aérovcir* Οὔ. Λέγει abroic* 
Obxcvr «ἰοιπὸν κτήσασθε. ΏὭστε τότε ἐχεῖνο ἐπέ- 


** Matth. x, 10, ** Hl Cor. iv, 13. 


menter exsecuti sunt illud. Nam illa praecepta tem- 
poraria erant, non perpetua, atque hoc Lucas ait 
Christum dixisse discipulis : Quando emisi vos abs- 
que crumena ac pera, et. calceis, et sona , numquid 
de[uit vobis? Dicunt : Non '*. Dicit eis : Igitur posi- 


* Luc. xxi, 25. 


Varie lectiones et note. 


*5 [n vulgato est, εἶπέν τε 6 ἄγγελος. ?* In. vulgato. est, γινόμενον. — " In vulgato est, ἑδόχει δὲ ὅραμ1. 
* jn vulgato esl, ἐξελθόντες. In manuscripto, £306vz6,* in utroque, προσῃλθον. Nonnulla correctiora, pst, 6ov, 


habent. 
PaTuoL. Gn. CXXV. 


? [n vulgato est, ῥύμην iav. ** "Io. κτῆστσθε, 


22 


f53 


THEOPHYLACTI BULGARI/E& ARCIILEP. 


654 


hac deinceps. comparate. Itaque tunc. illud. praece- A ταξε, τὴν δύναμιν αὐτοῦ δεῖξαι βουλόµενος. Τί γὰρ. 


pif, quod vellet suam potentiam ostendere. Quid 
enim, die mihi, est unam habere duntaxat tuni- 
cain ? Quid igitar? si lavare hanc oportebat, an nu- 
dum oportebat  cireumire? aut domi -desidere ? 
Quid item? si vehemens algor intentus esset, aut 
f;igus corpus iuvaderet, uri et tacere oportebat, 
et non. loqui? neque enim illis ex adamante cor- 
pota confecta erant. Et nesciebat rem -veram esse, 
qua facta erat per angelum : sed putabat se epectrum 
videre, Nec mirum propter incredibilem earum re- 
rum, quz fiebant, 102 excellentiam et exsuperan- 
tiam. Immensa enim et fidem superans magnitudo 


εἰπέ pot, ἕνα χιτῶνα ἔχειν; Τί οὖν; El πλύνασθαι 
τοῦτον ἔδει, γυμνὸν ἐχρην περιιέναι, f) οἶχοι *! κ:θ- 
ῆσθαι, Τί δὲ; El χρυμὸς ἐπετέθη '* σφοδρὸς f φύ- 
χος Χατέτεινε τὸ σῶμα, τήχεσθαι ἔδει, xot μὴ φθέγ-- 
γεσθαε; 0Οὐδὲ γὰρ ἁδαμάντινα αὐτοῖς σώματα χατε- 
σχεύαστο. Kal οὐχ ᾖδει ὅτι ἀ.ϊηθές ἐστι τὸ }ε- 
γόµεγονΥ διὰ τοῦ dyyéAov: dAA' ἐδόχει ὄραμα 
BAéz&tw, Εἰκότως, διὰ τὴν ὑπερθολὴν τῶν γινοµέ- 
νων * ὑπερθολὴ γὰρ σηµείων, τὸν δρῶντς ἐχπλήττει. 
'O 5k Πέτρος ἑδόχει ὅραμα βλέκειν ' x:lvot αὐτὸς 
ζωσάμενος xal ὑποδησάμενος, τί ἕτερον ἔπαθεν 
ἄν: 


signorum videntem attonitum reddit. At Petrus putabat $e spectrum videre, Qoanquam ipse se cinxe- 


rat ct calciaverat, quomodo aliter afüci potuisset ? 
VEns. 11. Et Petrus ad se. reversus, dixit 
scio vere Dominum misisse angelum suum, et exemísse 


me de manu Herodis, ac de omni ezspectatione plebis . 


Judaeorum. 


VEns. 12. Reque secum considerata Petrus atque 
' perpensa, accedit ad edes Marie matris Joannis, 
cui cognomen eral Marcus : ubi erant. multi congre- 
gali, qui precabaniur. 

Vgns. 45. Cum pulsasset autem Petrus. fores ve- 
stibuli, accessit auseultaudi et sciscitundi gratialpuella, 
nomine Rhode. 

Vrns. 14. Que ut agnovit vocem Petri, pre gau- 
dio non aperuit vestibulum : sed intro sese proripiens, 
renuntiuvit. Petrum stare. ante vestibulum. 


Vegas. 15. At illi ad eam dixerunt : ]usanis. Illa 
vero affirmabat ita se rem habere. At illi dicebant : 
Angelus ejus est. 

Vens. 16. Petrus autem pulsare pergebat. Cum au- 
tem aperuiscenl ostium, viderunt eum, el obstupuerunt. 

VrnS. 17. Cum aulem mola manu eos silere. jus - 
sissel, narravit eis quemadmodum Dominus eum de 
carcere eduxissel, ac dixit : Nuntiate Jacobo, et [ratri- 
bus ha:c, el egressus abiit in allam locum. 


Vrns. 18. Porro ubi dies. illuxit, haud exigua 
trepidatio ae perturbatio erat intér milites, quoniam 
Peirus evasisset. 

Nunc scio vere. Nunc, inquit, cognovi, non tunc. 
ltepontino, el quasi in unum teinporis articulum col- 
lato gaudio angelus eum per:undi volebat : ac post- 
quam evaserat, ac liberatus erat, tunc primum sensu 
percipere illum quid sibi conügisset. Reque secum 
considerata. Quid est, cvvibbv? id. est ubi conside- 
ravit, cognovit et intellexit, Quia non simpliciter abire 
oportet : sed compensare et remunerari benefacto- 
Fem. Joannes autem non utique erat ille, qui sem- 
per cum illis vivere consueverat. Nam idcirco etiam 

ejus apposuit insigne. Dixit enim : Ejus qui cognomi- 
nabatur Marcus. Forsitan hic est Marcus evange- 


: Nunc Β Kal ὁ Πέτρος γενόμενος ἐν ἑαυτῷ εἶπε' Nor 


οἶδα dJ4n0oc, ὅτι ἑξαπέστειᾶε Κύριος τὸν ἄγγε- 
Ίον αὐτοῦ, καὶ ἑξείΊετό µε ἐκ χειρὲς Ἡρώδευ 
καὶ πάσης τῆς προσδοκίας τοῦ «αοῦ τῶν "Iov- 
δαίω». 

Συγιδών τε!» Πέτρος, zA0sv ἐπὶ τὴν olxlar 
Μαρίας τῆς μητρὸς Ἰωάννον, τοῦ ἐπικαλουμέ- 
vov Ἀβάρκου ' ob fear ἑκακρὸ συγηβροισμένοι 
xal προσευχόµένοὲν ^ : 

Προύσαντος δὲ τοῦ Décpov ci θύρα» τ τοῦ πυ- 
J&voc, 5ροσῇ.θε παιδίσκη ὑπαωποῦσαι, ὀνόματι 
Ῥόδη' 

Kal ἐπιγοῦσα τὴν φωνὴν τοῦ Πέτρου, ἀπὸ 
τῆς χαρᾶς obx ἤνοιξε τὸν xvAova* εἰσδραμοῖῦ- 
σα δὲ, ἀπήγγειεν ἑστάναι τὸν Πέτρον πρὸ τοῦ 
πυῶνος. ' 

Οἱ δὲ αρὸς αὐτὴν εἶπον - Μαίνῃ.. Ἡ δὲ δµσχν- 
ϱἰζετο οὕτως ἔχει. Οἱ δὲ ÉAevoy * "ArreAoc * αὐ- 
τοῦ éctiY. 

'Q δὲ Πέτρος ἑπέμεγε κρούων. Αγοίξαντες δὲ, 
εἶδον αὐτὸν, xal ἐξέστησαν». ' 

Κατασείσας δὲ αὐτοῖς 'δ τῇ χειρὶ σιᾷν, &m- 
γήσατο αὐτοῖς, πῶς ὁ Κύριος αὐτὸν ἑξήγαγεν ἐκ 
τῆς φυακῆς ' εἶπε 06- ᾽Απαγγείῖατε ᾿Ιακώδῳ 
xal τοῖς ἀδε.1φοῖς εαῦτα. Καὶ ἐξεθὼν, ὁἑπορεύθη 
εἰς ὅτερο» τόπον. 

l'evogérnc δὲ ἠἡμέρας, ἦν» τἆραχος οὖκ ὀ λίγος 
ἐν τοῖς σερατιώταις, τί ἄρα ὁ Πέτρος ἑγέγετο. 


Νῦν οἶδα ἁ.1ηθῶς. Νῦν ἔγνων, φηαὶν, οὗ τότε. 
Αθρόον ἠθούλετο τὴν ἡδονὴν αὐτῷ γενέσθαι ἄγγελος' 
xal μετὰ τὸ ἁπαλλαγῆναι, τότε τὴν αἴσθησιν λαθεῖν. 
Συγιδὼν 06. Τί ἐστι, Συνιδών; Ὅτι οὐχ ἁπλῶς 
ἀπιλθεῖν δεῖ, ἀλλ) ἀμείφασθαι sbv εὐεργέτην. Ἰωάν» 
νης δὲ οὐκ ἐχεῖνος ἣν ἴσως, ὁ ἀεὶ αὐτοῖς συνών. Διὰ 
γὰρ τοῦτο xal τὸ παράσηµον αὐτοῦ ἔθηχεν * εἶπς 
γάρ ToU ἐπικαλουμένου Μάρκου. Táya οὗτός 
ἐστι Μάρχος ὁ εὐαγγελιστὴς, 6c οὗ λέγουσιν ὅτι 
Πέτρος εὐηγγελίσατο. Τὸ γὰρ ἩΜάρκου Εὐαγγέλιον 
Πέτρου λέγεται εἶναι. Πιθανὺς δὲ ὁ λόγος ἐξ ὧν xai 
πρὸς αὐτὸν κατέµενον ὃ τε Πέτρος χαὶ ol λοιποί. Απὸ 


Vario lectiones et ποιδ. 


€ fg. οἴχοι. — ** To. ἑπετάθη. 
ὁ ἄγγελος. " αὐτὸς, erat. 


*5 ]n vulgato post. συνιδών τε, non. est, ὁ Πέτρος. 


** [n vulgato est, 


* 


685 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. —.CAP. XII. 


686 


τῆς χαρᾶς ox ἤνοιξθ,. "Opa δὲ παιδίσχης εὐλά- A lista : per quem aiunt Petrum. Evangelium edidisse. 


61ιαν. "AxÓ τῆς xapüc, φησὶν, οὐκ ἤνοιξε. Καλῶς 
δὲ τοῦτο Υέγονεν, ἵνα μὴ ἐχεῖνοι ἑχπλαγέντες εὖ- 
θέως ἱδόντες, ἀπιστήσωσιν ' ὅπου xal τούτου Ύενο- 
µένου, ἀνένευσαν ΄ ἵνα δὲ αὕτη τὰ εὐαγγέλια χοµί- 
σηται, ἔσπευσεν. Οἱ δὲ ἔΊεγον "* - "Αγγελος αὐτοῦ 
ἐστι. Τοῦτο ἀληθὲς ὅτι ἕχαστος ἄγγελον ἔχει. Παντὶ 
γὰρ πεπιστευχάτι εἷς τὸν Κύριον, ἄγγελος παρε- 
δρεύει, ἐὰν µήποτε ἡμεῖς αὐτὸν ix τῶν πονηρῶν 
ἔργων ἀποδιώξωμεν. Ὡς γὰρ τὰς µελίσσας φυγα- 
δεύει καπνὸς, xal τὰς περιστερὰς ἐξελαύνει δυσω- 
δία, ὁὕτω καὶ τὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν ἄγγελον ἡ πολύ- 
δαχρυς xai δυσώδης ἀφίστησιν ἁμαρτία. Ἐχεῖνοι 
δε τοῦτο ἀπὸ τοῦ χαιροῦ προσεδόχησαν. Φησὶ γὰρ, 
ὅτι, Ὅπου slo) δύο $4 τρεῖς συγηγµένοι εἰς τὸ 


ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν µέσφ αὐτῶν. Ὅπου δὲ ὁ B 


Χριστὸς, ἀνάγχη εἶναι χαὶ ἀρχαγγέλους xal τὰς 
ἄλλας δυνάμεις. Εἶπε 06* ᾽Απαγγείάατεο Ἰαχκώόδῳ 
καὶ τοῖς ἁδε.λροῖς ταῦτα. Tog οὐκ ἔστι χενόδοξος' 
οὐ γὰρ εἶπε, Tol; ἁπανταχοῦ bra ταῦτα ποιῄσατε, 
ἀλλὰ, Τοῖς ἀδελφοῖς. Καὶ ἐξε.1θὼν ἐπορεύθη slc 
ἕτερογ τόπον. O0 γὰρ ἑπείραζε τὸν Gebv, οὐδὲ εἰς 
πειρασμοὺς ἀνέδαλεν "" ἑαυτόν. Τοῦτο δὲ οὐχ εἶπεν 
ὁ ἄγγελος' ἀλλὰ τὸ σιγῇ ἁποστῆσαι, καὶ νυχτὸς 
ἐξαγαγεῖν, ἔδωχεν ἐξουσίαν ἀναχωρῆσαι * ἐπεὶ χἀχεῖ- 
vot ὅτε ** ἐχελεύσθησαν ἐἑποίησαν. Εἰσεθόντες, 
q10t, «ἑανεῖτε ἐν τῷ ἱερῷ τῷ J4aó. 


Nam Marci Evangelium dicitur esse Petri. Atque 
hzc opinio probatur, ac verisimilis fit etiam ex eo, 
quod et Petrus, et reliqui discipuli apud eum mo- 
rabantur. Pre gaudio nom aperuit. Vide autem 
puelle reverentiam ac pietatem. Pre gaüdio, in- 
quit, non aperuit. Ac recie id ab illa factum est, ne 
1039 illi statim illo viso attoniti, fidem non habe- 
rent : quandoquidem etiam hoc facto se credere ne- 
gabant. Hzc autem festinabat, ot ob lzetum nuntium 
premium ferret. At illi dicebant : Angelus ejus est. 
Hoc verum est. Nam angelum habet unusquisque : 
quicunque enim in Dominum crediderit, οἱ ange- 
lus assidue presto est, nisi nos improbis facino- 
ribus nostris eum a nobis abigamus ac fugemus. 
Ut enim fitinus apes fugat, et columbas malus odor 
expellit, ita etiam lacrymabile ac fctidum pecca- 
tüm angelum vite nostre abalienat a nobis, ac pel- 
lit. flli vero hoc ita esse sperabant ab illo temporis 
articulo et statu. conjecturam facientes. Ait. enim 
Christus : Ubi duo vel tres congregati sunt in nomine 
meo, illic sum in medio eorum **. Ubi autem est 
Christus, necesse est etiam esse archangelos, et 
czleras potestates. Dixit autem : Nuntiate Jacobo 
et. fratribus h&c. Quam non est vanz glori» affe- 
tator ! Non enim dixit : Nota hac facite omnibus, 
qui ubique sunt, sed fratribus. Et egressus. perrexit 


in alium locum. Non enim Deum tentabat, neque in tentationes semetipsum injiciebat. Hoc autem non 
dixerat angelus, sed quod silentio discedebat : quod noctu eduxerat : his rebus dedit ei potestatem ac 
facultatem recedenti, Nam et illi quod jussi erant, fecerunt. Jngressi, inquit, in templum, loquimini po 


pulo. 


"Ηρώδης δὲ ἐπιζητήσας αὐτὸν, καὶ μὴ εὑρὼῶν, C — Vgns. 19, At Herodes cum requisisset eum, et non 


ἀναχρίνας τοὺς góJaxac, ἐχέλευσεν ἁπαχθηγαι” 
καὶ κατεθὼν ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας εἰς τὴν Καισά- 
ρείαν διέτριδεγ. 

. *Hv δὲ ᾿Ηρώδης * θυμομαχῶν Τυρίοις καὶ Σι- 
δωνίοις. Ὁμοθυμαδὸν δὲ παρῆσαν πρὸς αὐτὸν, 
xal πείσαντες Β.Ιάστον *' τὸν ἐπὶ τοῦ κοιτῶγος 
τοῦ βασιλέως, ἠτοῦγτο εἱρήγην, διὰ τὸ τρέφε- 
σθαι αὐτῶν τὴν χώραν ázó τῆς βασιἁικῆς. 


Ἐκέλευσεν ἁπαχθῆναι. Δυνατὺν ἣν τῷ θιῷ 
μετὰ τὸν Πέτρον κἀχείνους διεξελέσθαι’ ἀλλ᾽ el xal 


τοὺς στρατιώτας ἐξήγαγεν ὁ ἄγγελος μετὰ τοῦ Πέ- 
«pou, ἑνομίσθη ἂν quyh εἶναι τὸ πρᾶγμα. Μᾶλλον 


6b αὐτὸν ἑλύπει τὸ ἐμπαιχθῆναι, ὥσπερ ὑπὸ τῶν 
Máquv τὸν πάππον αὑτοῦ ἁπατηθέντα, μᾶλλον 
ἐποίει διαπρίεσθαι, xaX χαταγἑλαστον εἶναι. " Hy δὲ 
"Ἠρώδης θυμομαχῶν Τυρίοις καὶ Σιδωνίοις. 06 
μικρὸν τοῦτό ἐστι τὸ μνησθῆναι αὐτὸν ταύτης τῆς 
ἱστορίας, πῶς εὐθέως ἐπῆλθεν fj δίχη καὶ χατἐλὰδεν 
αὐτόν. 

Τωιτῇ δὲ ἡμέρᾳ ὁ Ηρώδης ἐνδυσάμεγος"" 


ὃ5 Matth. xvin, 20. 


invenisset, quasiione habita de custodibus, jussit 
eos abduci ad supplicium : ei cum descendisset de Ju 
dea Cesaream, illic commoratus est. 

Vrns. 20. Erat autem Herodes | infensus Tyriis, 
et Sidoniis. At illi uno animo atque consenst vene- 
runt ad eum, et per. Blastum cubiculo regis praposi- 
tum, quem sibi conciliaverant, petebant pacem, pro- 
pterea quod regio illorum aleretur. fructibus agrorum 


. regie ditionis ad se importari consuetis. 


Jussit eos abduci ad supplicium. Poterat Deus una 
cum P'etro etiam illos eximere : verum si etíam mi- 
lites angelus una cum Petro eduxisset, fuga 
fuisset illa res gesta existimata. Sed magis ille 
dolebat, quod sibi illusum esset, quemadinodum 
avum ejus magis quasi dissecabat atque torquebat, 
et ridiculum efflciebat, quod a Magis esset dece- 
ptus. Erat autem Herodes infensus Tyriis et Sidoniis. 
Non parva res haec est, quod memin't hujus histo- 
riz, ut statim poenasupervenerit, etillum invaserit. 


Vgns. 91. Constituta autem die, Herodes veste re- 


Varie lectiones et note. 


* Marg. "Opa Βασίλείου. — V fc. ἑνέδαλλεν. 


9 [g, 6$ τι. In vulgato est, 6 Ἠρώδης, εἰ Σιλον/οιςο 


5. ]n vulgato est, Ὀλαστόν. 59 In vulgato es', ἑνδεδυμένος, 


(gi 


VHEOPHYLACTI BULGARLE ARCIHIEP. 


C88 


gali indutus, ac sedens pro tribunali, concionem ha- A ἐσθῆτα Bacu.lixiyv, xal xalcac ἐπὶ τοῦ Bujurcc 


bebat ad. illos. 

Vrns. 99. At populus acclamabat, Voz dei et non 
hominis. 

10/$ Vrns. 25. Extemplo autem percussi! eum an- 
celus Domini, propterea quod non tribuisset honorem 
ct laudem Deo, οἱ erosus a vermibus exspiravit. 

Vrns. 24. Porro verbum Dei crescebat et multiyli- 
cabattr. 

Veste regali indutus. Josephus dicit Heroden in- 
dutum veste, quie tota ex argento admirabili tex- 
tura confecta fuisset, in. theatrum prodiisse, inci- 
piente οἱ illucescente die : ubi primis solarium 
radiorum immissionibus argentum illustratum mi- 
randum in modum refulgebat, terribilem quemdam 
et intuentibus horrendum emittens splendorem, ac 
statim adulatores illum deum appellabant, accla- 
mantes : Propitius sis : etsi te hactenus ut. homi- 
nem reverili sumus, attamen deinceps te natura 
humana majorem esse confitemur. Vide quales illi 
erant adulatores, atque eliam vide apostolorum 
animi magnitudinem. Quem enim integra natio ita 
colebat, hunc illi contemnebant, et quasi conspue- 
bant. Atqui si illi, dicat aliquis, clamabant, quid ad 
hunc? Quia. probabat vocem, quia se dignum illa 
adulatione putabat. Per hunc autem maxime illi, 
qui ita temere adulabautur, docentur et emendan- 
tur : ac utrique quidem supplicio digni erant, sed 
quoniam'judicii tempus non erat, ille qui culpze ma- 
xime erat affinis, punitur. Quod si ille, quod au- 
dire sustinuisset, Vox Dei et non hominis, tametsi 
nihil dixerat, eas poenas dedit : multo majori me- 
rito Christus, nisi ipse esset Deus, poenas dedisset 
qui semper dicebat : Verba hac non sunt mea, et, 
Angeli mihi ministrant. 

Vress. 95. Darnabasautem et Saulus per[uncti. mini- 
sterio, ab Hierosolymis Antiochiam reversi sunt , as- 
sumptosecum eliam Joanne, cui cognomen [uit Marcus. 


CAPUT XIII. 


Vens. 4. Erant autem quidam in Ecclesia, qua erat 
Antiochig, prophete et doctores, Barnabas videli- 
cet, εἰ Simeon, qui vocabatur Niger, εί Lucius Cyre- 
nensis, preter hos Manahen, qui eratuna cum. He- 
rode tetrascha educatus, et Saulus. 

Adhuc Barnabe primum mentionem facit. Pau- 
jus enim nondum erat clarus : nondum ullum fe- 
cerat signum. Notaudum est autem οἱ Paulum et 
Barnabam cum prophetis collocatos, et comparatos 
esse. Prater hos Manahen, qui erat cum Herode 
tetrarcha educatus. Ecce mores uniuscujusque ; ve- 
rum quam a pueritia acceperant educationem, non 
uterque retinuit. Vide *enim, ui llerodes quidem 
pessimus fuerit : Manahen autem, qui una cum 
hoc educatus fuerat, tantum ab illo mutatus est, ut 
eiiam munus prophetiee consecutus sit. 


ἐδημηγόρει πρὲς αὐτούς. 
. '0 δὲ δήμος ἐπεφώγει. Φωνὴ θεοῦ, καὶ οὗκ 
ἀνθρώπου. 

Παραχρῆμα δὲ ἐπάεαξεν αὐτὸν ἄγγεῖος Κυ- 
ρίου, ἀνθ' ὧν οὐκ ἔδωκε δόξαν τῷ θεῷ, xal γε- 
vóuevoc σχωληκόθδροτος, ἑξέψυξοε. 

'0 δὲ «ἰόγος τοῦ θεοῦ ηὔξανε καὶ ἐπ. ληθύνετο. 


Ἐνδυσάμεονος ἐσθῆητα βασιβιχήν. Ἰώσηπος 
λέχει, ὡς ὁ Ἡρώδης στολὴν ἑνδυσάμενος ἐξ ἀργυ- 
plou πεποιηµένην πᾶσαν, ὡς θαυµάσιον ὑφὴν elvat, 
παρΏλθεν εἰς τὸ θέατρον ἀρχομένης ἡμέρας ' ἔνθα 
ταῖς πρώὠταις τῶν ἡλιακῶν ἀχτίνων ἐπιδολαϊῖς 6 ἄρ- 
γνρος χαταυγασθεὶς, θαυµασίως ἐπέστιλδε µαρµα- 
ρυγῶν τι φοθερὸν, xal τοῖς εἰς αὐτὸν ἁτενίζουσι 
φριαχῶδες * εὐθύς τε οἱ χόλαχες, θεὸν προσηγόρενον ’ 
Εὐμενής τε enc, ἐπιλέγοντες ' el xol μέχρι vov ὡς 
ἄνθρωπον ἐφοθήθημεν ἀλλὰ τοὐντεῦθεν, χρείστονά 
σε tc! φύσεως ὁμολογοῦμεν. "Opa πῶς χόλαχες 
σαν ἐχεῖνοι ὅρα δὲ xal τῶν ἀἁποστόλων τὸ φρόνη- 
μα. "Ov γὰρ ἔθνος ὁλόχληρον οὕτως ἐθεράπευσε, 
τοῦτον οὗτου διέπτυον. Καὶ μὴν, εἰ ἐχεῖνοι, φησὶν, 
ἐθόῃησαν, τί πρὸς τοῦτον» "Ott χατεδέξατο τὴν φω- 
vhv, ὅτι ἄξιον ἑαυτὸν ἑνόμισεν εἶναι τῆς χολαχείας. 
Διὰ τούτου δὲ µάλισέα ἐχεῖνοι παιδεύονται οἱ χολα- 
κεύοντες εἰχῃῆ. ᾽Αμϕότεροι μὲν oov σαν ἄξιοι τιµω- 
plac: ἀλλ' ἐπεὶ χρίσέως οὐκ ἔστι χαιρὺς, ὁ μάλιστα 
ὑπεύθννος χολάζεται. El δὲ οὗτος ἀχούσας ὅτι Φωνὴ 


6 θεοῦ, xal οὖκ ἀνθρώπου, χαΐτοι μηδὲν εἰπὼν, 


τοιαῦτα ἔπαθε ΄ πολλῷ μᾶλλον ὁ Χριστὸς, εἰ μὴ θεὸς 
ἦν αὐτὸς, ἀεὶ λέγων, ὅτι, Τὰ ῥήματα ταῦτα οὖν 
ἔσειω ἐμά * χαὶ, ᾽Αγγε.οί poi ὑπηρετοῦσι». 

' 


Βαργάθας δὲ καὶ ZavJoc ὑπέστρεγαν slc .Ἱε- 
ρουσαἲὴμ **, π.Ίηρώσαντες τὴν διακογίαν, συµ- 
παρα.]αδόντες καὶ τὸν "Iodrrny τὸν ἐπικ.ληθέντα 
Μάρκον. 

ΚΕΦΑΛ. II". 


σαν 06 vwec ἓν Ἀντιοχείᾳ κατὰ τὴν οὔσαν 
'ExxAqc lav, προφῆται xal διδἀσκα.οι, Ó τε Βαρ- 
νάδας καὶ Συµεὼν ὁ xado)usroc'* Νίγερ, καὶ 
Λούκιος ὁ Κυρηναἷος ὃν, Mara ce ᾿Ηρώδου τοῦ 
τετράρχου σύντροφος, xal ZavJoc. 

"Ex Βαρνάθαν πρῶτον μνημονεύει * οὕπω γὰρ 
Παῦλος ἣν λαμπρός * οὕπω σημεῖον οὐδὲν εἰργάσατο. 
Σημειωτέον δὲ ὅτι xal Παῦλος xoi Βχρνάδας μετὰ 
τῶν προφητῶν κατετάγησαν. Μαγαήν τε Ἡρώδου 
τοῦ εετράρχου σύντροφος. Ἰδοὺ ὁ τρόπος ἑχάστου, 
oby fj ἐχ παιδὸς ἀνατροφὴ σώζει. Βλέπε Υὰρ πῶς ὁ 
μὲν Ἡρώδης χάχιστος ἦν  ὁ |δὲ] τούτου σύντροφος 
Μαναὴν τοσοῦτον µετεθλήθη, ὅτι xal προφητείας 
Ἠξιώθη. 


Varie lectiones et nota. 


9! Videtur desiderari, ὀνθρωπίνης. 
quam lectionem sequor ac teram esse pulo. 


5. Inezemplari Lutetie edito cst, ἓξ Ἱερουσαλὴμ εἰς ᾽Αντιόχειαν, 
55 Jn νμίφαίο est, Σίμων καλούμενος. 3" Ἀνριναῖος, erat. 


659 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. —- CAP. XIII. 


69 


Αειτουργούνεων δὲ αὐτῶν τῷ Βυρίῳ xal νη- A 105 Vrns. 2. Ministrautibus autem illis Domino 


ὀτευόντων, εἶπε τὸ Πγεῦμα τὸ ἅγιον * 'Agopt- 
cats δή uou. τὸν Βαργάδαν καὶ τὸν ZavAor εἰς 
τὸ ἔργον ὃ προσχέκ.Ίημαι αὑτούς. 

Τύτε νηστεύσαντες xal προσευξάµενοι καὶ 
ἐπιθέντες τὰς χεῖρας abroic, dxéAvcav. 

Οὗτοι μὲν οὗν ἐκπεμφθέντες ὑπὸ τοῦ Πνεύ- 
µατος τοῦ ἁγίου, κατῆ.-1θον εἰς τὴν Σεεύχειαν, 
xüxeiüev δὲ dzéxJAsvcav clc Κύπρον '*. 

Kal γεγόµενοι ἐν EaAuyutvi, | xatürysAAoy 56 
τὸν Aóryov toU θεοῦ ἐν ταῖς cvraporaic τῶν 
ονδαίων * εἶχον δὲ καὶ Ιωάννην ὑπηρέτη». 

Διέθόντες δὲ τὴν νησον ἄχρι Πάφου, εὗρον 
ἄνδρα 57 εωὰ µάγον ψευδοπροφήτην Ιουδαίων, 
ᾧ ὄνομα Βαριησοῦς "5, 

"Oc ἦν σὺν τῷ ἀνθυπάτῳ Σεργίφ Haóio, áv- 
δρὶ συνετῷ. Οὗτος προσκα.λεσάµενος Βαργάδαν 
xal Σαῦ.ον, ἐπεζήτησεν ἀχοῦσαι τὸν «Ἰόγογ τοῦ 
θεοῦ. 

Ἀνγθίστατο δὲ αὐτοῖς Ελύμας à μάγος (οὕτω 
γὰρ μεθερμηνεύεται τὸ ὄνομα αὐτοῦ), ζηεῶν 
διαρστρέψαι cór. ἀνθύπατεον ἁπὸ τῆς πίστεως. 

:Τ{έστι, Αειτουργούντων; Τοντέστι, χηρυττόντων. 
Τὸ δὲ 'Apopícaté uoi εἰς τὸ ἔργον, ἀντὶ τοῦ, εἰς τὴν 
ἀποστλλήν. Ὑπὸ τίνων δὲ χειροτονεῖται; Ὑπὸ Λου: 
χίου xal Μαναήν * μᾶλλον δὲ, ὑπὸ τοῦ Πνεύματος * 
χειροτονεῖται δὲ, ὥστε ues! ἐξουσίας κηρύττειν. Πῶς 
οὖν αὐτό; qno » Οὐκ áz' ἀνθρώπων, οὐδὲ δὺ ἁν- 


εί jejunantibus, dixit Spiritus sanctus : Seqregate 
mihi Barnabam et Saulum in opus, ad quod advo- 
cavi illos. 

Vens. 9. Tunc cum  jejunassent , precati essent, et 
manus illis imposuissent, dimiserunt eos. 

Vens. &. Et illi quidem, emissi a Spiritu sancto, 
descenderunt Seleuciam, atque inde navigaverunt in 
Cyprum. 

Vrns. 5. Et cum venissent Sulaminem, annuntía- 
bant verbum Dei in synagogis, et conventiculis Ju- 
deorum : habebant aulem etiam Joannem ministrum. 

VgRs. 0. Et cum peragrassent insulam. usque ad 
Paphum, repererunt virum quemdam magum pseudo- 


p prophetam Judeum, cui nomen erat Barjesus, 


Vgns. 7. Qui erat vum proconsule Sergio Paulo 
vlro prudente. Hic, accersitis Barnaba et Saulo, de- 
siderabat audire verbum Dei. 


Vens. 8. Resistebat autem. illis. Elymas | magus 
(sic enim interpretatur nomen ejus), quaerens avertere 
proconsulem a fide. 

B Quid est, quod dicit λειτουργούντων ? Id. sonat 
ministrantibus, operam dantibus, operantibus, mu- 
nus suum obeuntibus, hoc est, χηρυττόντων, id. est 
predieantibus. Quod autem dicit, Segregate mihi 
ad opus : ad opus, posuit, pro, ad apostolatum. Sed 
a quibus ordinatur ?ab Lucio et Manahene : imo 


θρώπων; "Ov οὐκ ἄνθρωπος αὐτὸν ἐκάλεσεν, οὐδὲ (» vero a Spiritu sancto. Ordinatur autem, ut cum 


προσηγἀγετο. Οὐχ ὡς ἔτυχε δὲ ἐχειροτόνουν τοὺς 
ὃὅ-αχόνους, ἀλλά προνηστεύοντες xat εὐχόμενοι. Ἐπ- 
ἔθηχαν δὲ τὰς χεῖρα; αὐτοῖς, ὡς ἓχ τούτου στοχάζε- 
σθαι, ὅτι τὸν τοῦ διαχόνου βαθμὸν διὰ τῆς ἔπιγενο- 
µένης χειροθεσίας ὑπερέθησαν. Ἐν Ῥελευχίᾳ δὲ οὐ 
διατρίδευσιν, εἰδότες ὅτι ἀπὸ τῆς γείτονος πόλεως 
ἑχαρπώσαντο ἂν πολλην τὴν ὠφέλειαν * ἀλλὰ πρὸς 
τὰ χατεπείγοντα σπεύδουσιν. Οὗτος (ὁ ἀνθύπατος) 
προσκαεσάμενος Βαρνάδαν xal Σαῦ.ον, ἐπεζή- 
Ίτησεν ἀκοῦσαι τὸν «Ἰόγον τοῦ Θεοῦ. Τὸ θανµα- 
ἱστὸν τοῦ ἀνθυπάτου, ὅτι xal προχατειλημμένος ** 
yàp ** ἐχείνου τῇ payelg, Ίθελεν ἀχοῦσαι τῶν 
᾿ἀποστόλων. "Opa δὲ καὶ τὸν µάγον, ὅτε μὲν τοῖς 
Got; ἐχήρυττον, οὐ σφόδρα ἀγανακτοῦντα * ἀλλ' ὅτε 
τῷ ἀνθυπάτῳ προσίεσαγ. 


auctoritate et potestate przdicaret. Qui igitur ipse 
Paulus ait, non ab hominibus, neque per homines ? 
quia homo illum non vocavit nequc ascivit. Non 
autem simpliciter et ut fors obtulerat ordinabant 
diaconos, id est minislros, sed ante jejunantes et 
precantes. imposuerunt autem eis manus, ut ex hoc 
conjceretur' illos per eam, qu: post jeiunium et 
preces administrari solebat, manus impositionem; 
diaconi gradum supergressos esse. Porro Seleucize 
non morantur, sciebant enim illos a finitima civi- 
tate magnam percipere posse utilitatem : sed ad 
urgentia festinant. Hic proconsul, accersitis Barnaba 
et Saulo, desiderabat audire verbum Dei. Hoc mira- 
bile fuit in proconsule, quod etiam proccupatus 


D ab illo magicis prestigiis, apostolos audire volebat. 


Vide autem etiam magum, quando aliis predicabant, non vehementer indignantem : sed quando 


ad proconsulem accedebant. 

Σαὔῦ.ος δὲ, ὁ xal HavJAoc, π.ησθεὶς Πγεύμα- 
τος ἁγίου, xai ἀτεγίσας εἰς αὐτὸν, 

Εἶπεν' "Q π.Ίήρης παντὸς 6040v καὶ πάσης 
ῥᾳδιουργίας, vi& Qia60Aov, ἐχθρὲ πάσης δικαιο- 
Circ, οὐ παύσῃ "' διαστρέρων τὰς ὁδοὺς Κυρίου 
τὰς εὐθείας ; ) 

Καὶ vvv ἰδου χεὶρ Koplov ἐπὶ σὲ '*, xal £c 
tvz.lóc, μὴ BAésor τὸν Ttov dy pi xacpov. Παρα- 


V&ns. 9. Saulus autem, qui etiam Paulus vocatus 
est, repletus Spiritu sancto, et intuitus in. illum, 

Vgns., 10. Dixit : O plene omni dolo, et. omni 
106 fallacia, fili diaboli, inimice omnis "justitia, 
annon desines rectas Domini vias pervertere? 


Vgns. 13. Et nunc. ecce manus Domini. super te, 
et eris cecus non. videns solem usque ad. certum 


Varie lectiones et notes. 


55 In eulgato est, χἀκεῖθεν δὲ ἐπέπλευσαν εἰς τὴν Κύπρον. 
desideratur, ἄνδρα. 9 In. manuscripto est, Βαριησοῦν. "5 Προκατηλειμμένος, erat. 
vulgato est, παύῃ. ϐὉ In vulgato est, ἡ χεὶρ τοῦ Μυρίου ἐπί σε. 


50 [η vulgato est, κατήγγελον. In vulgato 
€ "Ig. 0n. *"' In 


691 


THEOPHYLACTI BULGARDIJE ARCHIEP. 


692 


tempus. Atque e vestigio caligo et tenebre ceciderunt À χρῆμα δὲ Exsosv ** ἐπ αὐτὸν dyAbe καὶ σχότος, 


super eum, et. circumiens qua&rebal qui se manu du- 
cerent, 

VgRs. 12. Tunc proconsul factum illud conspicatus 
credidit, et attonitus doctrinam Domini admirabatur. 

Saulus autem, qui etiam, eic. Hic nomen ejus 
una cum ordinatione mutatur. Mutavit autem no- 
men, ut ne hac quidem parte apostolis inferior es- 
set, sed quod princeps discipulorum prxcipuum et 
eximium habuit, hoc etiam ipse adipisceretur, et 
majoris familiaritatis conciliandz nancisceretur 
materiam et occasionem. O plene omnis fraudis. Cui 
nihil fraudis deest, inquit. Recte autem dicit, 
omnis doli et fraudis : simulator enim erat et men- 
dax. Filium autem eum dicit diaboli : opus enim 
illius faciebat. Non nobiscum, inquit, bellum geris, 
neque nos oppugnas : sed vias Domini rectas per- 
vertis. Et eris cecus non videns solem usque ad cer- 
tum tempus. Quo ipse signo adductus est ad fidem, 
hoc etiam illum voluit adducere. Non igitur poena 
erat, sed sanatio. Modo non enim dicebat : Non ego 
facio, sed Dei manus. Quod autem dicit : Ad cer- 
tum tempus, non punientis erat verbum, sed con- 
vertentis. Nam si punientis fuisset, perpetuo cax- 
cum illum feeisset : nunc vero non hoc, sed ad 
certum lempus. Ut proconsulem lucrifaceret , usque 
ad cerium tempus ait, dans sententiz, ut terminum 
finemque in sese haberet, luminis recuperationem, 


xal περιόγων ἐζήτει χειραγωχούς. 


Τότε ἰδὼν à ἀνθύπατος τὸ γεγονὸς, ἐπίστευ- 
σε», ἑκπληττόμενος τῇ διδαχῇ τοῦ Κυρίου 89. 

Σαῦμος δὲ, ὁ καὶ Παῦ.ος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα 
αὐτοῦ ἀμείθεται μετὰ τῆς χειροτονίας. Μετωνόμασε 
δὲ αὐτὸν, ἵνα μηδὲ ταύτῃ τῶν ἁποστόλων ἔλαττον 
ἔχῃ ' ἀλλ’ ὅπερ ἔσχεν ὁ χορυφαῖος ἑξαίρετον τῶν 
μαθητῶν, τοῦτο xal αὐτὸς χτήσεται 95 χαὶ πλείονος 
οἰχειώσεως ὑπόθεσιν λάδῃ. "0 π.Ίήρης παντὸς δό- 
Ίου. θὺδενὶ ἑλλείπων, φησί. Καλῶς 65 εἶπε' Παν- 
tóc δόλου. ὑπεχρίνετο γάρ. Υἱὸν δέ φησιν αὐτὸν 
διαθόλου * τὸ γὰρ ἔργον ἑκείνου ἕπραττεν. Oby ἡμῖν 
πολεμεῖς, φησὶν, οὐδὲ µάχῃ, ἀλλὰ τὰς ὁδοὺς Κυρίου 
διαστρέφεις τὰς εὐθείας. Καὶ ἔσῃ ευφ.Ἵὸς, μὴ B.16- 
πων τὸν jw ἄχρι καιροῦ. ὪὍ αὐτὸς προσήχθη 
σηµείῳ, τούτῳ xaX αὑτὸν ἠδουλήθη προσαγαγεῖν. 
Οὐκ ἄρα τιμωρία ἣν, ἀλλ᾽ ἴασις. Μονονουχὶ γὰρ ἔλε- 
γεν’ Οὐκ ἐγὼ ποιῶ, ἀλλ dj τοῦ θεοῦ χείρ. Τὸ δὲ, 
"Axpt καιροῦ, οὗ κολάζοντος ἣν τὸ ῥῆμα, ἀλλ’ ἔπι- 
στρέφοντος. El γὰρ κολάζοντος ἣν, διαπαντὸς ἂν αὖὐ- 
τὸν ἐποίησε τυφλόν * νῦν δὲ οὐ τοῦτο, ἀλλὰ πρὺς χαι- 
póv. "Iva τὸν ἀνθύπατον κερδάνῃ, "Axpi, qot, xai- 
ροῦ * ὅριον τῇ γνώµῃ διδοὺς y ἑαυτῇ ἔχειν τοῦ qu- 
αὺς τὴν ἁπόληφιν, «bv τρόπον μεταθάλλουσαν πρὸς 
τὸ βέλτιον. Καὶ περιάγων ἑζήτει χειραγωγούς. 
Τεκμήριον τῆς τυφλότητος, τὸ χειραγωγοὺς ζητεῖν. 


sí mores in melius mutasset et emendasset, Et (C Ἐχρῆν ὃξ τὸν προκατηγγελµένον τῇ µαχείᾳ αὑτοῦ, 


circumiens querebat qui se manu ducerent. Certum 
signum czcilatis erat, quod quzrebat qui se manu 


ταύτῃ τῇ τιµωρίᾳ παιδευθῖναι. ὥσπερ οὖν καὶ ol 
μάγοι ὑπὸ τῶν φλυχτίδων ἐπαιδεύοντο, 


ducerent. Oportebat autem eum, quem antea magice sus presügie detulerant et accusaverant, bac 
pena castigari et emendari: quemadmodum nimirum etiam magi a pustulis castigati οἱ emendati 


sunt. 

Vins. 15. Porro cum Paulus cum suis Papho 
selvisset, venit. Pergam Pamphylie : Joannes autem 
cum discessisset ab illis , reversus est Hierosolymum. 


Vens. 14. Ipsi vero transgressi α Perga, pervene- 
runt Antiochiam Pisidie, et ingressi synagogam die 
Sabbatorum, consederunt, 


Ψεκθ. 15. Post recitationem autem legis et pro- 
phetarum, principes Synagoge miserunt ad eos, qui 
verbis eorum diceret : Viri fratres, εἰ quam habetis 
orationem plebis appellande, εἰ adhortandae causa 
compositam, pronuntiate. 

107 Joannes autem. Joannes, qui vocabaturMar- 
eus, a Palestina usque ad Pergam Pamphyliz, comes 
illis fuerat in evangelico cursu: deinde apostolis 
vehementi ac strenuo cursu contendentibus, et ani- 
mo immobili atque constanti se adversus certamina 
4rmantibus, Marcus utpote hemo torpidus, nec 
animo satis firmo ad tantum cursum, et ad ea que 


Ἀγαχθέντες δὲ ἀπὸ τῆς Πάςου οἱ περὶ τὸν 
Παὔ Ίο», ᾖ.1θυν εἰς Πέργην τῆς Παμφυλίας. Ἰωὰν- 
γης δὲ, ἁποχωρήσας ἀπ αὐτῶν, ὑπέστρενψεν " 
εἰς Ἱεροσόλυμα. 

Αὐτοὶ δὲ διε.Ἰθόντες ἁπὸ τῆς Πέργης *', παρ- 
eyévorto εἰς Αντιόχειαν τῆς Πεισιδίας e, xal 
εἰσεθόντες εἰς τὴν συναγωγὴν τῇ ἡμάρᾳ τῶν 
Σαόθάτων, ἑχάθισαν. 

Μετὰ δὲ τὴν ἀνάγγωσο τοῦ νόµου xal τῶν 
προφητῶν, ἀπέστειλαν οἱ ἀρχισυνάγωγοι πρὸς 


D αὐτοὺς, «όγογτες' "Α»γδρες ἀδε.φοὶ, εἰ ἔστι AÓ- 


qoc ἐν ὑμῖν παρακ.1ήσεως πρὸς τὸν «Ἰαὸν, «άγετε. 


Ἰωάνγης 06. Ἰωάννης ὁ χαλούµενος Μάρχος ἣν 
συνοδοιπορῶν αὑτοῖς εἰς τὸν εὐαγγελιχὸν δρόµμον 
ἀπὸ Παλαιστίνης μέχρι Πέργης τῆς Παμφυλίας” 
εἶτα τῶν ἁποστάλων εὐτόνῳ χεχρηµένων τῷ δρόμῳ, 
καὶ ἀχαμπεῖ τῇ oy?) πρὸς τοὺς ἀγῶνας ὁπλιζομέ- 
νων, Μάρχος, ὡς ἄνθρωπος ναρχῄήσας, xal μὴ εὖτο- 
νῶν πρὸς τὸν δρόµον τὸν τοσοῦτον xal πρὸς τοὺς ἐν 


Varie lectiones et note. 


*3 [n vulgato est, ἐ πέπεσεν. 
« 3 néccpeav, erat, 


ον [n vulgato est, ἑχπλησσόμενος ἐπὶ τῇ διδα axt τοῦ Κυρίου, 
*! [n vulgato non est. ista distinctio post, Πέργης, 


55 Ic, κτήσηται. 
In vulgato est, Πισιδίας. 





693 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM — CAP. XIII. 691 


&ekorg πόλει ἀναχύπτοντας ἀγῶνας xa κινδύνους 
xai µάχας, ἁποταξάμενος τῷ bpópup τῶν ἁποστό- 
}ων, ἐπανῆλθε πρὸς τὴν Παλαιστίνην, o0 τὸν Xpt- 
στὸν ἀρνησάμενος, ἀλλὰ τὸν δρόµον τὸν πολὺν, ὡς 
βαρὺν παραιτησάµενος. Ἐπανῆηλθε δὲ πάλιν Παῦλος 
xai Ἡαρνάδας, χαρποὺς εὐσεδείας Ὑέμοντές, χαὶ 
εὐαγγελιζόμενοι τὴν ἓν Ἱεροσολύμοις Ἐκκλησίαν, 
τὴν τῶν ἐθνῶν ἐπιστροφὴν xal µετάνοιαν. Πάντων 
οὖν ἑἐπαινούντων τὸν Παῦλον xai τὸν Βαρνάδαν ἐπὶ 
τοῖς κατορθώµασι, ὁ Μάρχος λυπηθεὶς, ἔπλήγη τὴν 
ψυχήν' καὶ ἴσως ἐνενοήσεν, ὅτι El μην κοινωνὸς 
τῶν ἁποστόλων, ἐγενόμην ἂν ἄρτι χοινωγὸς καὶ τῶν 
ἐἑπαίνων * xai ἐδουλξύσατο συνεξελθεῖν τοῖς ἁποστό- 
Aou εἰς τὸ χἠρυγµα. Καὶ ᾖάθον εἰς Πέργην τῆς 
Παμφυ Δίας. Πάλιν εἰς Πέργην ἀνατρέχουσιν. Ἐπὶ 
γὰρ τὴν µητρόπολιν Ἠπείγοντο τὴν ᾿ἈΑντιόχειαν. 
Καὶ εἰσεθόντες εἰς τὴν συναγωγἠν τῇ ἡμέρᾳ 
τῶν Σαδδάτων, ἐκάθισαν. El; τὰς σνναγωγὰς iv 
σχήµατι Ἰουδαίων εἰσῇεσαν, ὥστε μὴ 7ολεμεῖσθαι 
μηδὲ ἐλαύνεσθαι ' καὶ οὕτω τὸ πᾶν κατώρθουν., 

Ἀγαστὰς δὲ Παῦλος καὶ κατασείσας τῇ χειρὲ, 
εἶπεν "Άνδρες "IopanAitai, xal οἱ ** φοδούμεγοι 
τὸν θεὺν, ἀχούσαχσα 

’0 θεὸς τοῦ Jaco τούεου à£eAéCaco τοὺς za- 
τέρας ἡμῶ», καὶ τὸν Aaór ὕψωσεν ἐν τῇ παροι- 
xig ἐν γῇ ΑΙγύατῳ, καὶ μετὰ βραχίονος ὑψηοῦ 
ἐξήγαγεν αὐτοὺς ἐξ αὐτῆς. 

Kal ὡς τεσσαράκοντα Een '? χρόγον, ἑτροφοπό- 
ρησεν !! αὐτοὺς ἐν τῇ ἐρήμφ. 


Καὶ καθε λὼν ἔθνη ἑπτὰ ἐν Υῃ Χαναὰν, κατ- 
ἑχ.Ἰηρογόµησεν αὐτοῖς τὴν γήν αὐτῶν. 

Καὶ μετὰ ταῦτα oc ἔτεσι ζετραχοσίοις xal sey- 
τήκοντα, ἔδωχε κριζὰς, ἕως Σαμουἡλ τοῦ xpo- 
φήτου. 

Κάκεῖθεν ἠτήσαντό βασωέα, καὶ ἔδωκεγ αὐ- 
τοῖς ὁ θεὸς εὐν Σαοὺ.ἲ υἱὸν Κὶς, ἄγδρα àx gvAric 
Βενιαμὶν, Étn τεσσαράκοντα. 

Καὶ µεταστήσας αὐεὸν , ἤγειρεν αὐτοῖς τὸν 
Ααθὶδ εἰς βασιλέα "*, d καὶ εἶπε µαρευρήσας * 
Εὗρον Aavió τὸν τοῦ ᾿Ιεσσαὶ, ἄνδρα κατὰ cir 
χαρδίαν µου. 

Τούτου ὁ θεὸς ἀπὸ τοῦ σπόρµατος κατ ἑπαγ- 
γε λίαν fjyaye τῷ Ἱσραὴ.ὶ Σωτῆρα "* 'Incobr, 

Προκηρύξαντος Ἰωάννου πρὸ πρασώπου τῆς 
εἰσόδου αὐτοῦ βάπτισμα µετανοίας τῷ Ἱσραή.ὶ. 

᾽Αγαστὰς δὸ Παῦλος. Ἐνταῦθα πρῶτον χηρύττει 
Παῦλος, xal ὅρα αὐτοῦ τὴν σύνεσιν * Ἔνθα μὲν ἣν 
κατεσπαρμένος ὁ λόγος, παρατρέχει.Ἔἔνθα δὲ οὐδεὶς 
ἣν, ἑνδιατρίδει, χαθὼς ἀὐτός φησι γράφων "οὕτως ?* 
δὲ φιλοτιμούµενος εὐαγγελίξεσθαι, οὐχ ὅπου ὠνομά- 
σθη ὁ Χριστός. "Opa δὲ xai τὸν Βαρνάδαν παραχω- 


A in quaque civitate exsisterent certamina , pericula, 


ac przlía subeunda, cum renuntiasset cursui apo- 
stolorum, reversus est in Palzsstinam, non abnegalo 
Christo, sed cursu ingenti, utpote sibi gravi, recusato. 
Redicrunt item rursus Paulus et Barnabas, onusti 
frucübus pietatis, et Ecelesim, quz Hierosolymis 
erat, annuntiantes quemadmodum exterz nationes 
eonversz essent, et ad sanitatem rediissent. Omnibus 
igitur Paulum et Barnabam laudantibus ob res bene 
gestas, Marcus anxius ac dolens animo, perculsus 
est : ac forsitan ejusmodi cogitationes animum ejus 
subibant, quod Si socius cursus fuissem et lahoris 
apostolorum, potuissem in presentia etiam laudis 
eorum particeps esse: et slatuerat una cum aposto- 
lis ad munus przdicationis exire. Et venerunt Per- 
gam Pamphylie. Rursus Pergam recurrunt. Nam ad 
metropolim festinabant Antiochiam. £t ingressi 
synagogam die Sabbatorum consederunt. In. synago- 
gas in habitu Jud:zorum intrabant, ne oppugnaren- 
tur et exigerentur ; atque ita omnia bene gerebant. 

Vgns. 16. Cumsurrezisset autem Paulus, et monu 
silentium. indixisset, dizit : Viri lsraelite, εἰ qui 
timetis Deun, audite : 

Vzus. 47. Deus populi hujus elegil patres nostros, 
et exaliavit. populum, cum essent. inquilini in. terra 
4Egypto, et cum brachio excelso eduait illos ex ea. 


Vegas. 18. Ac spatio circiter annorum quadra- 
ginta cibum praebens | illis toleravit eos in. solitu - 


C dine. 


Vgns. 19. Et cum delevisset. nationes septem. in 
terra Chanaan, sorte divisit eis agros illorum. 

Vgns. 90. Ac postea annis circiter quadringentis 
quinquaginta dedit judices usque ad Samuelem pro- 
pheiam. 

Vgns. 21. Ezinde postulaveruut regem,ac dedit eis 
Deus Saulem filium Cisi, virum de tribu Benjanminis, 
qui regnavit annos quadraginta. 

Vgns. 22. Et eum. illum amovisset, excitavit eis 
Davidem qui regnaret, cui etiam pro testimonio dizit : 
Nactus sum Davidem 4ilium Jessei, virum qui mihi 
cordi est. 

εις. 25. Hujus ez. semine Deus, 108 prout pro- 
miserat, eduxit Servalorem Jesum. 


D  Wegns. 94. Cum ante Joannes pradicasael aute 


faciem introitus ejus baptisma penitentie Israeli. 
Cum surrezisset. autem Paulus. Hic primum pra- 
dicat Paulus, ac vide ejus prudentiam. Ubi quidem 
semen verbi, Dei sparsum erat , praetercurrit : ubi 
vero nullum verbi Dei semen dejectum erat , illic 
commoratur, quemadmodum ipse scribens ait: atque 
ita cupiens Evangelium praedicare, non ubi nomina- 


Vario lectiones et note. 


ϱ [n vulgatis nonnullis ante, φοβούµενου interponuntur ἀἰείίοπεε due, scilicet, ἓν ὑμῖν. — "* In vulgato 


est, τεσσαράχοντα bir. "*! In exemp 


ari vetusio manuscripto est, ἑτροροπόρησεν αὐτοὺς, id est cibos et 


alimenta prabuit illis ; in. vulgatis ἑτροποφόρησεν αὐτοὺς, id est, « mores eorum toleravit, vel sustinuit. » 
Est autem utraque dictio nova, et apud Graecos minus usitata. "* Ιπ vulgatis adjiciuntur hac verba, ὃς 
ποιῄσει πάντα τὰ θελἠµατά µου. " Σωτηρίαν est in manuscripto : $ed male. Existimo autem notis scriptum 
(nisse, Σωτῆρα Ἰησοῦν, sicuti. est in vulgatis. — "* οὗτος, erat. | 


* 


625 


ΤΗΕΟΡΗΤΙΑΟΤΙ BULGARLE. ARCHIEP,. 


C95 


us erat. Christus. ,Animadvertle autem etiam Bar- A ροῦντα τῷ Παύλῳ, ὥσπερ xoi Πέτρῳ ὁ Ἰωάννης 


naban cedere Paulo, (quemadmodum etiam Retro 
Joannes ubique cedit ) quanquam venerabilior erat, 
quam ille: verum communem utilitatem spectabant. 
Deus populi hujus elegit patres nostros. Antiquarum 
repetita memoria rerum ostendit magna esse bene- 
ficia, que Deus contulerit in illos, quemadmodum 
eliam Stephanus facit. Naetus aum Davidem filium 
Jessci, virum quá mihi eordi est. Notandum non 
ipso contextu dietionum hzc verba exstare in libro 
Regum, sed solummodo prophetico more ab di- 
vino Samuele dicta esse ad Saulem : Queret enim, 
inquit, sibi Dominus hominem, qui sibi cordi sit, 
et mandabit ei Dominus, ut presit populo suo : quia 
mon servasli et exseculus es quecunque mandaverat 
tibi Dominus **. Hinc Paulus posuit : 
dem filium Jesswi, virum qui mihi cordi est. Quod 
autem dixit : Viri fratres, si quam habetis orationem 
plebis appellande et adhortandg causa compositam, 
dicite, id est hujusmodi. Mos erat Judzis in Sabba- 
tis recitare legem. Moysis et prophetas : ac post 
eerum recitationem alloqui plebem et explicare. 
Quamobrem etiam illi hortantur Paulum et Barna- 
bam ad proferendum verba, quibus conventum 
admonerent. Hujus ex semine Deus, quemadmodum 
promiserat, eduxit lsraeli Servatorem. Valde deside- 
rabile erat illis nomen Davidis. Hujus rei gratia a 
stirpe illius ait regnatum iri. Cum ante Joannes 
predicasset. aute faciem. introitus. ejus. Introitum 
uutem incarnationem dicit. 

Vgns. 25. Cum autem. Joannes cursum conficeret, 
dicebat : Quemnam me esse suspicamini? Ego is non 
sum : sed ecce venit pos me, cujus non suni dignus 
qui solvam calceamentum pedum. 

Vgns. 26. Viri fratres, posieri generis Abrahami, et 
qui inter vos Deum timent, vobis verbum salutis. hu- 
pus missum est. 

Vgns. 97. Nam qui habitabant in Jerusalem, et 
| principes eorum, illum ignorantes quisnam]esset, cum 
voces prophetarum , qu& omni Sabbato recitantur, 
judicio suo comprobarunt, 

109 Vrns. 28. Tum nulla causa mortis inventa, 
pelierunt a Pilato ut tolleretur. 

Vgns. 29. Ut autem. perfecerunt omnia qua de eo 


Inveni Davi. B 


- 


παν-αχοῦ, xalcot αὐτοῦ αἰδεσιμώτερος fiv- ἀλλὰ 
πρὸς τὸ χοινῇ συμφἑρον ἑώρων. 'O θεὸς τοῦ «Ίαοῦ 
τούτου ἐξεέξατο τοὺς πατέρας ἡμῶν. "Ανωθεν 
δείχνυσι τὰς εὐεργεσίας τοῦ Θεοῦ µεγάλας οὔσας, 
χαθάπερ xal Στέφανος motel. Εὔὕρον Δαυῖδ cbr τοῦ 
]εσσαὶ, ἄνδρα κατὰ τὴν καρδίαν µου. Σημειωτέον 
ὅτι οὖχ αὐτῇ λέξει ταῦτα τὰ ῥήματα χεῖνται ἓν τῇ 
βίδλῳ τῶν Βασιλειῶν, ἢ µόνον προφητικὼς ὑπὸ too 
θείου Σαμουἡλ εἱρημένα πρὸς «bv «Σαούλ. Ζητήσει 
γὰρ, Φφησὶ, Κύριος ἑαυτῷ ἄνθρωπον κατὰ τὴν 
καρδίαν αὑτοῦ, xal ἐντε.λεἴται αὐτῷ Κύριος εἰς 
ἄρχοντα ἐπὶ τὸν Aaóv αὐτοῦ * ὅτι οὐκ ἐφύλαξας 
ὅσα ἐγετείλατό σοι Κύριος. Ἐντευθεν ὁ Παῦλος 
πέθειχε τὸ, Εὗρον Δαυϊῖὸ τὸν τοῦ ᾿Ιεσσαὶ, ἄνδρα 
κατὰ τὴν καρδίαν µου. Τὸ δὲ εἰπεῖν, "Αγ δρες ἁἀδεῖ- 
qol, εἰ ἔστι Aóyoc év ὑμῖν παρακἀήσεως αρὸς 
τὸν Jaóv JAérers, τοῦτο ἣν * Ἔθος fjv τοῖς Ἰου- 
δαίοις ἐν τοῖς Σάβδασιν ἀναγινώσχειν τὸν νόµον 
Μωῦσέως 15 xal τοὺς προφήτας' xal μετὰ τὴν τού- 
των ἀνάγνωσιν, προσομιλεῖν καὶ ἐξηγεῖσθαι. Διὸ καὶ 
οὗτοι προτρέπονται τοὺςῖὸ περὶ Παῦλον λαλῆσαι 
τῇ Συναγωγῦ. Τούτου ὁ θεὸς ἀπὸ τοῦ σπέρματος 
κατ ἐπαγγελίαν ἤγαγετῷ 'Iopah σωτηρία» Ὁ. 

Πάνυ ποθεινὸν fjv αὐτοῖς «b τοῦ Δαθὶδ ὄνομα: τούτου 
χάριν ὑπὸ τοῦ παιδς αὐτοῦ βὰσιλεύεσθαί φησι. 
Προκηρύξαντος Ἰωάννου πρὸ προσώπου τῆς 
εἰσόδον αὐτοῦ. Εἴσοδον δὲ «hv αάρχωσιν λέγει. 


'Qc δὲ ἐπ.λήρου Ἱωάγγκης τὸν Opópov, Eae 
Tiva µε ὑπονοεῖτε '* εἶναι; Οὐκ εἰμὶ ἐγώ" ἀλ 1’ 
ἰδοὺ ἔρχεται uet? ἐμὲ, οὗ οὐκ εἰμὶ ἄξιος τὸ ὑπό- 
npa τῶν ποδῶν «1ὔσαι. 

Ανδρες ἁδελφοὶ, υἱοὶ γένους ᾿Αδραὰμ, καὶ οἱ 
ἐν ὑμῖν φοδούμενοι τὸν θεὸν, ὑμῖν ὁ JAóroc τῆς 
σωτηρίας ταύτης ἀπεστά-τη. 

Οἱ γὰρ κατοικοῦντες ὃν Ἱερουσαλὴμ, καὶ οἱ 
ἄρχοντες αὐτῶν, τοῦτον ἀγγοήσαντες, xal τὰς 
φωγὰς τῶν προφητῶν, τὰς κατὰ πᾶῶν Σάδδατον 
áraqurocxopérac, xplvartec ἑπλήρωσαν" 

Kal μηδεµίαν αἰτίαν θανάτου εὑρόντες, ἠτή- 


! 


σαντο Πιλάτον ἀἁναιρεθῆγαι αὐτόγ. ' 


'Qc δὲ ἐτέλεσαν πάντα '* τὰ περὶ αὐτοῦ 8: 


seripla erant, dempium de ligno, posuerunt in monu- D γραμμένα, καθε λόντες ἀπὸ τοῦ ξύλου, ἄθηκαν 


mento. 
Vrns. 90. Deus autem suscitavit eum a mortuis, 
VERS. $1. Qui visus est per dies complures ab his, 
qui una cum eo ascenderant ex Galilea in Jerusalem, 
qui sunt testes ejus apad plebem. 


VERS. 99. Et nos vobis annuntiamus eam, κα ma- 
joribus contigit, promissionem : nempe hanc Deum ez- 
plevisse ac praestitisse vobis posteris illorum resusci- 
tato Jesu. 


** [ Reg. x. 


&lc pynpstor. 

"0 δὲ θεὸς ἤγειρον αὐτὸν àx. »εχρῶν, 

"Oc ὄφθη ἐπὶ ἡμέρας π.Ἱείους τοῖς συν]αν]α- 
6ᾶσιν αὐτῷ ἀπὸ τῆς Γα.ωαίας εἰς "Iepovca- 
Ahp, οἵτιές slc. μάρτυρες αὐτοῦ πρὸς tóv 
λαόν. 

Καὶ usc ὑμᾶς εὐαγγελιζμεθα τὴν αρὸς 
τοὺς πατέρας ἐπαγγεία γεγοµένην "*, óc 
ταύτην» ὁ θΘεὸς ἐχπεπ.Ίήρωκα τοῖς τέχνοιι 
αὐτῶν, ὑμῖν ** ἀναστήσας Ἰησοῦγ. 


Varie lectiones et notae. 


"5 Muovcéo;, erat. — '"*xà, erat. 


T7 ἶσ. Σωτῆρα Ἰησοῦν. 


"5 ῥπογοεῖται, erat. — '* Invulgato est, ἅπαντα. 


€ In vulgatis, Υεγενηµένην. *! [n vulgatis plerisque est, ἡμῖν. 


J 


| 





697 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM — CAP. XIII; 





693 


Ὡς xal ἐν τῷ yraAjp τῷ δευτέρῳ Téypaxcai* A — Vgns.. 55. Ut ctiam in psalmo secundo scriptum 


Υ{ός µου sl σύ * ἐγὼ σήμερον merévrnxá σε. 

Ὅει δὲ ἁνέστησεν αὐτὸν dx νεχρῶν, µηχέτι 
μάλ.Ίοντα ** ὑποστρέφειν slc διαφθορὰν, οὕτως 
εἴρηκεγ, ὅτι Δώσώ ὑμῖν τὰ ὅσια Δωνῖδ τὰ πιστἀ. 

Διὸ καὶ ἐν ἑτέρῳ Aérev* Oo δώσεις τὸν ὅσιόν' 
σου ἰδεῖν διαφθορά». 


Δαυῖὸδ μὲν γὰρ ἰδίᾳ γεγεᾷ ὑπηρετήσας, τῇ toU | 


Θεοῦ βου.1ῇ ἐκοιμήθη, καὶ προσετέθη πρὸς τοὺς 
πατέρας αὐτοῦ, καὶ εἶδε διαφθορά». 
"Ov δὲ à Βεὸς ἤγδιρεν, οὐκ εἶδε διαφ[θ]οράν. 


Ἰωάννης μαρτυρεῖ οὐχ ἁπλῶς: ἀλλὰ πάντων 
ὑπ αὐτὸν ἁγόντων τὴν δόξαν, αὐτὸς ᾽αὐτὴν ἆ ποχρού- 
εται. O6 γάρ ἐστιν ἴσον μηδενὸς διδόντός xal πολλῶν 


παρεχόντων, ταύτην τὴν τιμὴν διωθεῖσθαι. Ἄγδρες D 


dóslgol, υἱοὶ γένους 'A6padu. Τὴν εὐγένειαν 
ἐνθαῦθα δείχνυσι τὴν Ἰουδαϊχήν. Καὶ οἱ ἄρχον- 
τες αὐτῶν τοῦτον ἀγγοήσαντες. Ὑπὲρ ἔχείνων 
ἀπολογεῖται ἠρέμα. Ἐσταύρωσαν, φησὶν, αὐτὸν 
ἑ ἀγνοῄσαντες ' ἀγνοίας γὰρ ἣν τὸ ἁμάρτημα. Καὶ 
μηδεμίαν αἰτίαν θαγάτου εὑρόντες, ἠτήσαντα 
Πωϊάτον ἁναιρεθῆγαι αὐτόν. Περισπούδαστον 
αὐτοῖς τὸν τρόπον εἶπε τοῦ θανάτου. Πιλάτον δὲ 
εἰς µέσον φέρουσιν, ἵνα καὶ τὸ πάθος δῆλον γέ- 
νηται ἀπὸ τοῦ κριτηρίου, xal ἵνα ἐχεῖνοι µει- 
ζόνως χατηγορῶνται, ἀνδρὶ παραδόντες ἀλλοφύλῳ, 
Καὶ οὐχ εἶπεν, Ἐνέτυχον, ἀλλ ᾿Βεήσαντο. Χάριν 
ἔλαδον, φησὶν, ὡς ἐχείνου μὴ θέλοντος. "Ὅπερ σα- 
φέστερον Πέτρος λέγει’ Ἐχείνου χρίναντος ἀπολύειν. 
Ὁ δὲ θεὸς ἤγειρεν αὐτὸν ἐκ νεκρῶν. Μἠθορυδείτω 
σε τὸ, τὸν Ἰησοῦν ἐγηγέρθαι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ λέγεσθαι, 
Ei γὰρ Ἰησοῦς οὐκ ἄλλος ἐστὶν, ἣὁ Λόγος ὁ σαρ- 
κωθείς * οὗτος δὶ ἡ δύναµις τοῦ Πατρὸς, Bv fc 
ἅπαντα ἐνεργεῖ κατὰ τὸ, Χριστὸς, Θεοῦ δύναμις 
xal θεοῦ σοφία, αὐτὸς ἑαυτὸν ἀνεσταχέναι νοηθη- 
σεται, xal ἐγηγέρθαι λεγόμενος ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, 
ἐφ' ὃν, ὡς ἀρχὴν χαὶ αἰτίαν ἄχρονον, ἅπαντα áva- 
φέρεται. Ἐπεὶ χαὶ αὐτός φησι’ Λύσατε τὸν vaór 


τοῦτον, καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. — "Oc 


ὤφθη τοῖς συγαναδᾶσιν αὐτῷ *! slc Ἱερουσαλὴμ, 
ἐπὶ ἡμέρας α.είους,οἵεινές ele udprvpsc αὐτοῦ 
πρὸς τὸν Aaóv ' obx ἂν ὄντες, εἰ μὴ θεἰᾳ δυνάµει 
ἐδεθαιοῦντο. Τοῖς τέχνοις τῶν πατέρων ὑμῖν, dra- 


est : Filius meus es tu, ego hodie genui te. 

Vins. 54. Quod autem eum suscitaverit a mortis, 
non amplius redigendum ad corruptionem, ita dixit : 
Dabo vobis sancta. David fidelia. 

Vgns. 95. Quamobrem etiam alibi dicit : Non per- 
mittes, ut sancfus tuus videat corruptionem. 

Vgns. 36. Nam David quidem eum sue ctati inser- 
visset, consilio Dei obdormivit, et appositus est ad 
majores guos, et vidit corruptionem. 

Vgns. 37. Sed quem Deus. resuscitavit, non vidit 
corruptionem. 

Joannes non simpliciter testificatur, sed cum om- 
nes ad eum deferrent existimationem, ipse eam 
rejicit. Non enim idem est, nemine dante, et multis 
prebentibus hunc honorem respui atque repudiari. 
Viri fratres, posteri. generis Abrahami. Nobilitatem 
in hoc loco, ac generisJudzorum splendorem osten- 
dit. Et principes eorum illum ignorantes. Defendit et 
excusat illos aliquo modo. Crueifixerunt, inquit, eum 
ignorantes quisnam esset : ignoranti enim erat 
delictum. Et nulla causa mortis inventa, petierunt a 
Pilato, ut tolleretur. Expetitum ab illis modum mor- 
tis esse dicit. Pilatum autem in medium producunt, 
ut et supplicium aloco judicii] manifestum fieret, 
et illi vehementius accusarentur, qui viro alienigenz 
Christum tradidissent. Et non dixit, Postulaverunt, 
sed petierunt. Gratia impetraverunt, inquit, utpote 
illo nolente. Quod Petrus apertius dicit : Cum ille 
statuisset eum absolvere ac dimittere. Deus autem . 
eum suscitavit a mortuis. Ne te moveat ac turbet, 
quod Jesus dicitur suscitatus esse a Deo. Nam si 
Jesus non alius est atque Verbum incarnatum, atque 
hoc potentia Patris est, qua omnia 110 efficit, 
sicut dictum est illud : Christus Dei potentia , ac 
Dei sapientia, semetipse resuscitasse intelligetur , 
etiamsi a Patre resuscitatus esse dicatur, ad quem, 
tanquam principium et causam temporis expertem, 
omnia referuntur. (Quoniam et ipse ait : Destruite 
templum hec, et in tribus diebus excitabo illud. — Qui 
visus est dies complures ab his, qui una cum eo 
ascenderant in Jerusalem, qui sunt ei testes apud 
plebem, Quod non essent, nisi divina potentia con- 
firmarentur. Vobis posteris patrum, resuscitato Jesu. 


etíücac Ἱησοῦν. Τὸ 'IncoUc ὄνομα ἐπὶ «o0'&v- p Nomen Jesus de homine accipiunt deicidarum 


θρώπου ἐκλαμδάνουαιν οἱ τῶν θεοχτόνων ἁδελφοί. 
Ἐπειδὴ οὖν προλαθὼν εἶπε τεθεῖσθαι τὸν Λόγον ἓν 
μνημείῳ, ἵνα µή τις ὑπολάδῃ ἄσαρχον αὐτὸν εἰρηχέ- 
ναι τὸν Λόγον, πάλιν αὐτὸν Ἰησοῦν χαλεῖ, ρὐδαμοῦ 
διαἰρεσιν διδοὺς τῷ σαρχωθέντι Λόγῳ μετὰ τὴν 
ἔνωσιν. Ylóc pov. sl σύ ' ἐγὼ σήμερον γεγἐνγηκά 
σε. Ταῦτα τῇ ἑνανθρωπήσει τοῦ Χριστοῦ σχόπει 
δήπου τὰ ῥήματα, ficte χρονιχὴν εἶχε τὴν ἐπιφοίτησιν. 
Τὸ yàp σήµερον xaY αὔριον, ἡμερῶν ἐστὶ παραστα- 
τιχά. ᾽Αχρόνως γὰρ παρὰ τοῦ Πατρὸς, ὡς xai παζ- 
δες αἱρετιχῶν ὁμολογοῦσι , «εἶχτεται. Οὐ δώσεις 


fratres. Quoniam igitur supra dixerat Verbum 
positum fuisse in monumento, ne quis suspicetur 
illum dixisse Verbum carne caruisse , rursus eum 
vocat Jesum : nusquam nimirum divisionem dans 
incarnato Verbo post unitionem. Filius meus es tu : 
ego hodie genti te. Hec verba nimirum incarnationi 
Christi attribue, qui incarnatus temporalem habuit 
adventum. Nam hodie, et cras, dierum continent 
significationem. Nam absque témpore a Patre geni- 
tus est, ut etiam heretici confitentur. Non permis- 
fes, ut sancius tuus videat corruptionem. Mentituz 


Varie lectiones et note. 


" Μέλλων, est in manuscripto : sed male, opinor. ** ἀναδάσιν αὐτὸν, erat. 


633 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 790 


i:aque qui dicitse confiteri corpus Dei et Servatoris A τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθορἀν. Τεύδεται γουν 


Christi esse patibile, seu passionum οἱ affectionum 
capax : et simul dicit ipsum etiam ante resutreclio- 
nem esse incorruptibile, id est affectionum et pas- 
sionum expers, atque immortale. Nam eam vaeuita- 
tem corruptionis, qua peccato obnoxius non est, 
perspicuum est eum habuisse ex ipso tempore 
incarnationis. Quem autem Deus exsuscitavit, non 
vidit corruplionem : nempe, qui sepulcrum effecit 
locum vacuitatis a corruptione. Ex ipso namque 
Christus exsuscitatus tanquam vacuitatis a corruptio- 
ne vere dux exortus est : ut etiam nos ex sepulcris 
cum resurrexerimus tempore resurrectionis, quam 
(uturam esse speramus, in nubibus illi iterum 
venienti cum splendore ac majestate, in aere occur- 
ramus. 


ὁ λέγων ὁμολοχεῖν τὸ σῶμα τοῦ θεοῦ xal Σωτηρος 
Χριστοῦ παθητὸν, τοι παθῶν δεχτικόν * xal χατὰ 
ταὐτὸ λέγειν δὲ αὐτὸ xaX πρὸ τῆς ἀναστάσεως ἄφθαρ- 
τον, τουτέστιν ἁπαθὲς καὶ ἀθάνατον. Ttv γὰρ 
χατὰ «b ἀναμάρτητον ἀφθαραίαν, πρόδηλον ὡς εἴ- 
χεν ἓξ αὐτοῦ τοῦ χαιροῦ τῆς σαρχώσεως. "Ov δὲ 
θεὸς ἤγειρεν», οὐκ εἶδε διαφθορἀν * ἀφθαρσίας χω- 
ρίον ἀπεργασάμενος τὸν τάφον. Ἑξ αὐτοῦ γὰρ 
ἐγερθεὶς ὁ ἅριατὸς, ὡς ἀφθαρσίας ἀληθῶς ἡγεμὼν 
ἀνατέταλκεν ἵνα xal ἡμεῖς Ex τῶν τάφων ὅδ-ανα- 
στάντες χατὰ τὴν ἐλπιζομένην ἀνάστασιν, iv νεφέ- 
λαις αὐτῷ τὸ δεύτερον ἐρχομένῳ μετὰ δόξης, εἰς 
ἀέρα προσαπαντ]σωμεν. 


Vxns. 38. Notum igitur sit vobis, viri fratres, per B Γνωστὸν οὗ» ἔστω ὑμῖν, ἂἄνδρες ác dgol, 


hunc vobis remissionem peccatorum annuntiari. 


VEns. 99. Et ab omnibus, a quibus non potuistis 
per legem Mosis justificari, per hunc, quicunaue credi- 
derit, justificatur. 

Vens. 40. Videte ergo ne usu veniat vobis id, quod 
dictum est in prophetis : 

VEns. 41. Videte contemptores, et admiramini, et 
delemini, quia opus ego facio in diebus vestris, quod 
non credetis, si quis vobis exponet. 


Vide, ut furatur orationem ab rebus przsentibus : 
nempe, a semine promisso. Non subjunxit autem 


ὅτι διὰ τούτου ὑμῖν ἄφεσις 3» ἁμαρτιῶν καταγ- 
véAAecat. | 

Καὶ ἀπὸ πάντων, ὧν οὐκ ἡἠδυνήθητε ἐν τῷ 
νόμῳ Μωῦσέως δικαιωθῆγαι, ὃν τούτῳ πᾶς ὁ πι- 
στεύων δικαιοῦται. 

Β.έπετε οὗ» μὴ ἐπέλθῃ ἐφ᾽ ὁμᾶς τὸ εἱρημένον 
ἐν τοῖς προφήταις' 

Ἴδετε, ol xacagporntal, xal θαυμάσατε, xal 
ἀφαγίσθητε ' ὅτι ἔργον ἐγὼ ἐργάζομοι ἐν ταῖς 
ἡμέραις ἡμῶν "6, ὃ 9Ί οὗ μὴ πιστεύσητε, ἑάν τις 
ἑκδιηγηται ὑμῖν. 

"Opa πῶς χλέπτει τὸν λόγον ἀπὸ τῶν παρόντων, 
ἀπὸ τοῦ σπέρματος τοῦ xav ' ἐπαγγελίαν. Οὐκ ix- 


testimonium, per quod assensuri essent ac posituri, € Ίγαγε δὲ µαρτνρίαν, ὃν fic ἔμελλον «είθεσθαι, ὅτι 


remissionem peccalorum per illum contingere : 
11] id enim extra controversiam, et certum erat. 
Videte contemptores, et admiramini, cum inclamass 
set Habbacum propheta, respondit Deus sceleratis ac 
noxiis, imminentes eis calamitates, et mala futura 
prasignificans. Eratque res plena terroris, et admi- 
rationis, quomodo populas Israeliticus, qui nume- 
ratus erat inter filios Dei , et primogenitus vocatus 
ac propter quem perierat /Egyptus, traditus essel 
Babyloniis : et non solum gladio , verum etiam 
captivitati 4ο servituti, et abominandis ac diris 
omnibus malis. Quod mon credetis. Tam multa, 
inquit, ac magnitudine tanta sunt, ut etiam fides 
non habeatur, si quis ea vobis annuntiet. 


Vgns. 42. Exeuntibus autem illis ex synagoga D 


Judeoruni, rogabant extere nationes, ul in. sequenti 
Sabbato loquerentur sibi verba hec. 


Vens. 45. Dimisso autem conventu, multi Judco- 
rum εί piorum proselytorum secuti sunt Paulum et 
Barnabam, qui colloquentes persuadebant eis, ut 
in gratia Dei perseverarent. 


Vrns. 44. Et ín sequenti Sabbato tota propemo- 
dum civitas ad audiendum verbum | Dei convenit. 


ἄφεσις ἁμαρτιῶν δι’ αὐτοῦ γίνεται * ἐχεῖνο ἀναμοι- 
σθέτητον ἦν. Ίδετε, οἱ χαταφρογηταὶ, καὶ θαυμά- 
σᾳτᾶ, καταχεχραγότας τοῦ προφήτου ᾿Αθδακοὺμ», 
ἀποχρίνεται ὁ θεὸς τοῖς ἁδικοῦσι τὰς ἑσομένας συµ- 
φορὰς αὐτοῖς xal τὰ μέλλοντα συµθῄσεσθαι "καὶ ἣν 
πολλῆς ἐκπλήξεως, πῶς ὁ Ἱσραἢλ κατηριθµημµένος 
Ev τέχνοις θεοῦ, xal πρωτότοχος ᾠνομασμένος, xal 
δι) ὃν ἁπόλωλεν Αἴγυπτος, παραδέδοται τοῖς BaGu- 
λωνίοις , xaX οὗ µόνον µαχαίρᾳ, ἀλλὰ γὰρ χαὶ αἰχ- 
µαλωσίᾳ, καὶ δουλεἰᾷ, xaX τοῖς ἀπευχταίοις ἅπασιν. 
"O οὐ μὴ πιστεύσηχκε. Τοσαῦτα, quot, χαὶ τηλικαῦ- 
τα τὸ μέγεθός ἐστιν, ὥστε xal ἀπιστεῖσθαι, εἶ τις 
αὐτὰ ὑμῖν παραγγέλλοι. 


ἘΕξιόντων δὲ ἑκ τῆς συγαγωγῆς τῶν Ἰθυδαίων, 
παρεκά.Ίου» τὰ ἔθνη, elc τὸ μεταξὺ Σάδόατον 
ἀαηθῆναι αὐτοις τὰ ῥήματα. 

Λυθείσης δὲ τῆς συγαγωγῆς, ἠκοούθησαν 
zoAAol τῶν Ιουδαίων xal τῶν σεδοµόνων Άροσ- 
sqAcczor τῷ Παύὐῖῳ καὶ τῷ Βαργάδᾳ ^ οἵτιες 
προσλαλοῦντες ἔπειᾶον αὐεοὺς ἐπιμέγει» τῇ xá- 
ριτι toU 880v. 

T δὲ ἑρχομένῳ Σαδδάτῳ σχεδὸν πᾶσα ἡ xó- 
Aic συνγἠχθη ἀκοῦσαι τὸν «όγον τοῦ Θεοῦ. 


Varie lectiones et nota. 


*' ic. λέγων, aut, λέγει, 9 ἄφξσιν, crat. 


55 ὑμῶν, fc. 


* In. vulgato cst, ᾧ. 





"oor 


το τν 43. d] 


701 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM, — CAP. XIII. 703 
Ἱδόντες δὲ ol Ἰουδαῖοι τοὺς ὄχ.ους, ἐπ.Ιήσθη- Α — Vins. 45. Visis autem. turbis, Judaei repleti sunt 


σαν ζήου, καὶ ἀντέ.ογον τοῖς ὑπὸ τοῦ Παύ.ῖου 
«λεγομένοις, ἀντιλέγοντες καὶ βάασφημοῦντες. 

Παῤῥησιασάμεγνοι δὲ ὁ Παῦλος καὶ ** Βαργά- 
δας, εἶπον ' ᾿Υμῖν ἦν ἀγαγκαῖον πρῶτον Aa4m- 
θῆναι τὸν Aóyor τοῦ θεοῦ * ιἐπειδὴ δὲ '* ἁπω- 
θεῖσθε αὐτὸν, καὶ οὐκ ἀξίους κρίνετε ἑαυτοὺς 
τῆς αἰωγίου ζωῆς, ἰδοὺ στρεφόμεθα εἰς τὰ 
ἐθνη. 


xá σε εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ εἶναί σε εἰς σωτηρίαν 
ἕως ἑσχάτου τῆς Της. 

Ἁχούοντα δὲ ἔθνη, ἔχαιρο» xal ἐδόξαζων τὸν 
λόγον τοῦ Κυρίου * καὶ ἐπίστευσαν ὅσοι ἧσαν 
εἰς ζωὴ» αἰώνιογ τεταγµέγοι. 

Εἶδες τοῦ Παύλου τὴν αύνεσιν, Ἐπιθυμίαν αὐτοῖς 


᾿δευτέρας ἐνέθαλεν ἀκροάσεως, εἰπών τινα απέρµατα 


καὶ μὴ ἐπιλύσας ' ὥστε αὐτοὺς ἀναρτῆσαι xal οἱ- 
κειῶσαι ἑαυτῷ, xal μὴ χαυνοτέρους ἑργάσασθαι, 
τῷ ** πάντα ἀθρόον εἷς τὰς ὀἑχείνων ῥίψαι ψυχάς. 
Εἶπε γὰρ ὅτι, Ἂφεσις ἁμαρτιῶν ἡμῖν *! ἀπήγγελται" 
τὸ δὲ πῶς, οὐχ ἑδήλωσεν. θὐκ ἑθάπτισε ὃξ αὐτοὺς 
εὐθέως, ὅτι οὐχ ἣν καιρός. Μεταξὺ δὲ Σάόδατον, 
ἀντὶ τοῦ, τὸ ἑσόμενον, ὡς σαφηνίζει χάτω. Ἰ]δόντες 
δὲ οἱ Ἱουδαῖοι τοὺς ὄχ.ίους, ἐπ.1ήσθησαν ζή.ϊου. 
Τοσαύτης ** τῆς βασχανίας ἡ τυραννἰς ' πολλοὶ γὰρ 
τήχονται xal ἀπόλλυνται, ὅταν ἑτέρους εὐδοκιμοῦντας 
ἴδωσιν. Οἱ τοιοῦτοι δὲ, οὐ τῷ ác) gio **, ἀλλὰ xal 
τῷθελήματι τοῦ θεοῦ μάχονται. Ἐπειδὴ δὲ ἁπω- 
θεῖσθε. Ἵνα µή τις εὐλαδείας εἶναι νομίσῃ τὺ, Obx 
ἀξίους κρίνετε ἑαυτοὺς τῆς αἰωνίου ζωῆς, διὰ 
τοῦτο πρῶτον εἶπεν, ᾽Απωθεῖσθε αὐτὸν, xai τότε 
τὸ, Στρεφόµεθα εἰς τὰ ἔθνη. Οὐκ εἶπε δὲ, Κατα. 
λιμπάνομεν ὑμᾶς' ἀλλ' ὥστε δυνατὸν, φησὶ, xat, ἓν- 
ταῦθα πάλιν στραφῆναι. Τέθεικά σε εἰς φῶς ἐθνῶν , 
τονυτέστιν, εἰς γνῶσιν τὴν ὁπὶ σωτηρίᾳ xal οὐχ 
ἁπλῶς ἐθνῶν, ἀλλὰ πάντων. "Οσοι ἧσαν τεταγµέ- 
vot εἰςζωὴν αἰώνγιον. Τεταγμένοι δὲ, οὗ κατ) ἀνάγ- 
χην. Οὓς γὰρ, Φησὶ, προόγγω, xal προώρισε. Vé- 
νος μὲν οὖν τοῦ Κυρίου χατὰ σάρχα, xov 3" μὲν 
ἅπασα τῶν ἀνθρώπων fj φύσις * ἴδιον δὲ xal πελά- 
ζον, ὁ Ἰαραῇλ. Ἐπειδὴ τοίνυν πρὸς μὲν. τὸν Ἱσρα]λ 
παρεγένετο, τὰ δὲ ἔθνη διὰ τῶν ἁποστόλων ἑφώ- 
τισε, δέδωχά σε, φησὶ, τούτοις διὰ τὴν πρὸς τοὺς 


Οὕτω γὰρ ἑντέτα.-Ίται ἡμῖν ὁ Κύριος * Τέθει- 


emulatione, εἰ contradicebant iis, que a Paulo 
dicebantur, reclamantes ac maledicentes. 

Vens. 46, Sed Paulus et Barnabas libertate lin- 
gua usi dicebant : Vobis necessarium. erat primum 
exponi verbum ei: sed quoniam  rejicitis. illud, 
el vosmet sempiterna vita indignos iudicatis, ecce 
converlimus nos ad exteras nationes. 


Vrgns, 47. Nam ita nobis mandavit Deus : Posui 
te pro lumine gentium, wl saluti. sis usque ad. ex- 
tremum terre. 

Vens. 48. (ue audientes exterm gentes, letaban- 
tur, ei magnifice loquebantur de verbo Domini : 
et credideruni quotquot erant. destinati vite eterna. 

Vidisti Pauli prudentiam. Secundum illis injecit 
studium ac desiderium audiendi, cum proferret 
get,ina quzedam, qux non exponebat : ut. illos de- 
vinciret et conciliaret sibi, nec tumidiores et infla- 


.tiores efficeret, omnia simul in unum congesta 


animis eorum injiciendo. Dixit enim: Remissio 
peccatorum vobis annuntiatur ; sed quomodo non 
significavit. Ceterum non laptizavit eos statim : 
quia non erat tempus opportunum. Quod autem 
dicit; εἰς τὸ μεταξὺ Σά6φατον, quod alioqui sonat, 
ad interjectum, et quod intercedebat Sabbatum, 
positum est pro εἰς τὸ ἐσήμενον Σάδδατον, id est ad 
futurum Sabbatum, ut infra explanat. Videntes 1122 
autem Judei multitudines, repleti sunt aemulatione. 


α Tanta invidia tyrannis est. Multi enim tabescuni 


ac pereunt, cum viderint alios. esse in pretio, et ob 
virtutos suas bene audire, et hominum sermone 
celebrari. Sed qui tales sunt, non modo cum fratre, 
verum etiam eum voluntate Dei pugaant. Sed quo- 
niam rejicitis illud etc. Ne quis verecundia» ac re- 
ligionis esse putet, quod dicit : Vosmet sempiterna 
salute indignos judicatis, idcirco primum dixit : 
Rejicitis illud : ac tunc : Convertimus nos ad exteras 
nationes. Non dixit autem : Relinquimus vos, sed 
ita, ut fieri possit, inquit, ul etiam illo rursus 
revertamur. Posui te in lumen gentium : hoc est 
ad cognitionem, quz faciat ad salutem : et non 
simpliciter gentium, sed omnium, quoquot erant 
eterno vite destinati. Destinati autem, non néces- 


πατέρας αὐτῶν γεγενηµένην ἐπαγγελίαν ΄ φωτιῶ δὲ D sitate. Quos enim, inquit, ante. cognoverat, etiam 


διὰ σοῦ τὰ ἔθνη, xal πᾶσιν ἀνθρώποις παρέξω τὴν 
σωτηρίαν (τοῦτο γὰρ σηµαίνει τὸ, Ἔως ἑσχάτου τῆς 
γῆς), χαὶ πἐρας ἐπιθήσω ταῖς πρὸς τοὺς πατέρας 
αὐτῶν γεγενηµέναις συνθήχαις, Την γὰρ διαθήχην, 
συνθήχην οἱ λοιποὶ ἠρμήνευσαν. Καὶ ἑπίστευσα» 
ὅσοι ἧσαν τεταγµένοι εἰς ζωὴν αἰώνιον. Κατὰ 
πρόγνωσιν μὲν οἱ τεταγµένοι εἰς ζωὴν , Ίγουν ἄφω- 
ῥισµένο:, οὗτοι ἐπίστευσαν, πλὴν οἰκείᾳ γνώμῃ καὶ 
«προαιρέσει,. Ἡ δὲ τοῦ.θεοῦ πρόγνωσις, οὐκ &vat- 
pst τῆς ἡμετέρας βονλήσεως τὸ αὐτεξούσιον , ὅπου 


predestinavit. Genus igitur Domini, quod ad car- 
nem attinet, commune quidem est hominum natio 
universa : proprium vero et propinquum, gens Is- 
raelitica.. Quoniam igitur ad Israeliticum quidem 
populum ipse venit, exteras vero nationes per 
apostolos illuminavit : Dedi te, inquit, his, propter 
eam, qu» majoribus eorum accidit, promissionem; 
illuminabo autem per te reliquas gentes, et omni- 
bus hominibus przbebo salutem ; hoc enim si- 
gnilicat id quod dicit, ad extremum terre, et 


Variv lecliones et note. 


'* [n vulgato appositus est. ariiculus, ὁ. 39 δὲ, non esl in. manuscripto, '* τὸ, erat. *! ἶσ. ὑμῖν 


** Ισ.τοσαύτη. 


*? Videtur locus mutilus, ac desiderari, µόνον. 3) Io, κοινάν 


103 


THEOPHYLACTI DULGARLE ARCHIEP. 


1704 


fiuem imporam fcederibus et pactis, que feci A πρὸ καταθολῆς κόσμον προορισθεὶς ὁ Παῦχος κατὰ 


cum majoribus eorum. Nam τὴν διαθήχην hoc 
sonat, dispositionem seu testamentum ; reliqui συν- 
θήκην, id es: foedus et pactum interpretati sunt 
Ει crediderunt quotquot erant vit& eterna destinati. 


τὴν τοῦ θεοῦ πρόγνωσιν σχεῦος ἐχλογῆς ἔσεσθαι, οὑχ 
Ex χοιλίας μητρὺς ἔτυχε τούτου, οὐδὲ. £v véa ἡλιχίᾳ" 
ἀλλὰ μετὰ προχοπὴν χρόνου, ὅτε ἔσχε γνῶσιν ἑαυτοῦ 
χαλοῦ χαὶ ἀγαθοῦ. 


Juxta przscientiam quidem destinati et ordinati ad. vitam, sive segregati hi crediderunt : verum tamen 
arbitrio et voluntate. Nam praescientia Dei non tollit liberum arbitrium nostra voluntatis, quando- . 
quidem ante constitutionem mundi Paulus juxta przscientiam Dei destinatus fore vas electum, non 
statim a ventre matris hoc consecutus est, neque in juvenili ztate : sed post temporis progressum, 





quando habuit sus virlutis et honestatis cognitionem. 


Vrns. 49. Differebatur autem verbum Domini 
per totam regionem. 

Vens. 50. Sed Judmi concitaverunt religiosas mu- 
lieres, εἰ honestas, οἱ primos civilatis, et. excita- 
veruni persecutionem adversus Paulum et Barnabam, 
et ejecerunt eos de finibus. emis. 


Vens. 51. At illi excusso. pulvere pedum suorum 
adversus eos, venerunt Iconium. 

Vrns. 52. Discipuli autem replebaniur gaudio, 
et Spiritu sancto. 

Quod dicit, Differebatur autem verbum 113 Dei, 
ponitur pro, transferebatur, traducebatur et di- 
vulgabatur. Sed Judei, non continuerunt se intra 
e mulationem, sed etiam opera adjecerunt. Religiosas 
mulieres non fideles dicit, sed Gr:ecas, sive Judzas: 
honestas autem, divites. Vidisti autem, in quantam 
turpitudinem ac dedecus mulieres deduxerint ? 
Czterum ad imitationem malorum auctoris ac prin- 


Διεφέρετο δὲ ó «Ἰόγος τοῦ Κυρίου δι δ.Ίης ες 
χώρας. 
Οἱ δὲ ᾿Ιουδαῖοι παρώτρυγαν τὰς σεδοµένας Ίυ- 
vaixac, καὶ τοὺς εὐσχήμονας », καὶ τοὺς πρώ- 


«τους τῆς πόλεως, καὶ ἐπήγειρα" διωγμὸν ἐπὶ 


τὸν Παῦ.ον καὶ Βαργάδαν, καὶ ἑξέδαΊον αὐτοὺς 
ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν. 

Οἱ δὲ ἐντιναξάμενοι τὸν κογιορτὸν τῶν ποδῶν 
αὐτῶν ἐπ᾽ αὐτοὺς, ᾖ.ΐθον εἰς Ἰκόνιον. 

Οἱ δὲ μαθηθαὶ ἐπ λ1ηροῦγτο χαρᾶς xal Πγεύμα- 
τος ἁγίου. 

Τὸ Διεφέρετο δὲ ὁ 'Ἰόγος, ἀντὶ τοῦ, δινομἰ- 
ζετο **. Οἱ δὲ ]ουδαῖοι ' οὐκ ἕστησαν µέχρι τοῦ 
ζήλου, ἀλλά καὶ ἔργα προσέθηχαν. Σεθοµένας γυ- 
valxa;, οὗ τὰς πιστὰς λέγει, ἀλλὰ τὰὸ Ἑλληνίδας, 
τοι Ἰουδαίας. εὐσχήμονας δὲ, τὰς πλουσίας. Είδες 
δὲ εἰς ὅσην αἰσχύνην τὰς γυναῖχας Ίγαγον; Κατά 
µίµησιν 5b τοῦ ἀρχεχάχου δαίμονος διὰ τῶν Ύυναι- 
χῶν ἀποχλεῖσαι σπουδάζουσι τοῖς ἀνθρώποις τὴν 


cipis genii per mulieres hominibus precludere stu- € ὁδὸν τῆς σωτηρίας, ὥσπερ κἀχεῖνος *! διὰ τῆς Εὔας 


dent viam salutis: quemadmodum etiam ille per 
Evam preclusit hominibus paradisum. At illi ex- 
cusso. pulvere pedum suorum | adversus. eos. Non 
simpliciter ac temere hoc fecerunt, sed postquam 
expulsi erant ab illis. Discipuli autem replebantur 
gaudio et Spirity saucto. Magistri fugabantur, et illi 
gaudebant: hoc autem Evangelii potentie erat. 
Calamitas enim magistri, libertatem non adimit, 
sed efficit discipulum alacriorem. 


CAPUT XIV. 


Vins. 1. Accidit autem Iconii, ut simul introirent 
in synagogam, seu conventiculum  Judeorum , et 
loquerentur ita, ut. crederet. tam Judaeorum, quam 
Grecorum magna multitudo. 

Vgas. 2. Sed μή αἱ qui non credebant, concitave- 
runt ας depravaverunt. animos gentium | adversus 
fratres. 

Vgns. δ. Ac satis multum quidem tempus consum- 
pserunt libere loquentes propter Dominum, qui testi- 
monium perhibebat doctrine gratim sue , ἀαθαίφιε 
facultatem, ut signa et prodigia ederentur per manus 
eorum. 

Ui simul introirent, etc. Non timnidiores evase- 
Tant, sed rursus in conventicula sunt ingressi, 

perimentes ac tollentes illorum defensionem et 


ἀπέχλεισε τοῖς ἀνθρώποις τὸν παράδεισον. Οἱ δὲ éx- 
εωαξάµενοι τὸν χογιορτὸν τῶν ποδῶν αὐτῶν ἐπ᾽ 
αὐτούς. Οὐχ ἁπλῶς τοῦτο ἐπαίησαν, ἁλλ᾽ ἐπειδὴ 
ἀπηλάθησαν παρ) αὐτῶν. Οἱ δὲ μαθηταὶ ἐπλη- 
ροῦντο χαρᾶς καὶ Πγεύματος ἁγίου. Ἐδιώχοντο 
οἱ ἰδιδάσχαλοι, xat αὐτοὶ Éyatpov* τοῦτο δὲ τῆς 
δυνάμεως ἣν τοῦ Εὐαγγελίου. Πάθος γὰρ διδασκάλου 
παῤῥησίαν οὐκ ἑκχόπτει, προθυµότερον δὲ ποιεῖ τὸν 
μαθητήν. 
ΚΕΦΑΛΛ. ΙΔ’. 


Εγέγετο 08 àv "Ixor(q κατὰ τὸ αὐτὸ εἰσς.1θεῖν’ 
αὐτοὺς εἰς τὴν συναγωγὴν τῶν Ιουδαίων, καὶ 
άαῆσαι οὕτως, ὥστε πιστεῦσαι Ἱουδαίων τε xal 
ΕΛ Λ1ήνων ποὺ π.1ῆθος. 

Οἱ δὲ ἀπειθοῦντες Ιουδαῖοι ἐπήγειραν καὶ ἑκά- 
χωσαν τὰς Yyuxüc τῶν ἐθνῶν xatà τῶν ἀδεῖ- 
φῶγ. : 

Ἱκανὸν μὲν οὗ» χρόνον διέτριψαν παῤῥησια- 
ζόμενοι ἐπὶ τῷ Κυρίφ τῷ μαρτυροῦνει τῷ «όγφ 
τῆς χάριτος αὑτοῦ, καὶ ** διδόντι σηµεία xal cá- 
pata ήένεσθαι διὰ τῶν χειρῶν αὐτῶν. 


Κατὰ τὸ αὐτὸ εἶἰσε.θεῖν αὐτούς. Οὐχ ἑγένοντο 
δειλότεροι ἀλλὰ πάλιν εἰς τὰς συναγωγὰς εἰσῄς- 
σαν, ἀναιροῦντες αὐτῶν τὴν ἀπολογίαν. Εἰχὸς δὲ 


Varie lectiones et note. 


* In. vulgato est, τὰς εὐσχήμονας. — ** "Ic. διεχομίζετο. *7 κἀχεῖνον, erat. ** καὶ, deest in vulgatis. 











705 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XIV. 


706 


αὐτοὺς ὡς xal πρὸς ἝἛλληνας διαλέγχεσθαι. Οἱ δὲ A excusationem. Verisimile est autem eos sermoci- 


ἀπειθοῦντες Ἰουδαῖοι ἐπήγειραν καὶ ἑκάκωσαν 
τὰς ψυχὰς τῶν ἐθνῶν κατὰ τῶν ἁδελφῶν. Καὶ 
τὰ ἔθνη ἐπήγειραν, ὡς οὐχ ἀρχοῦντες αὐτοί. Ἐχεῖ- 
θεν δὲ οὐκ ἐξῆλθον: οὐ γὰρ ἑδιώχοντο, ἆλλ᾽ ἔἐπολε- 
pouvzo µόνον. Ἱκανὸν μὲν οὗνγ χρόνον διέτρι- 
φαν παῤῥησιαζόμενοι.-Τἣν μὲν παῤῥησίαν ἐποίει 
ἡ αὐτῶν προθυμἰα * τὸ δὲ πιστεῦσαι τοὺς ἀχούοντας, 
τῶν σηµείων ἂν * συντελεῖ δέ τι xal fj παῤῥησία. 
alacritas et animj promptitudo : sed ut crederent 
autem rem nonnihil etiam lingue libertas. — 

'Ecxic0n δὲ τὸ zAn8oc τῆς πόλεως, xal ol 
μὲν "cav σὺν τοῖς ἸΙουδαίοις, ol δὲ, σὺν τοῖς 
ἁποστόλοις. 

Ὡς δὲ ἐγάνετο ὁρμὴ τῶν ἐθγῶν τε καὶ "Iov- 
δαίων σὺν τοῖς ἄρχονσιν αὗτων, ὑθρίσαι xal 
110οθο.Ίήσαι 3) αὐτοὺς, ; 

Svviüórtec* κατέφυγον εἰς τὰς πὀ.εις τῆς 
Avxaoríac, Αύστεραν xal Δόρδη», xal τὴν περί- 
χωρογ. 

Káxsi ἧσαν εὐαγγειζόμενοι. 


᾿Εσχίσθη δὲ τὸ π.Ἰῆθος τῆς πόλεως. Τοῦτο ἦν 
ὃ ἔλεγεν ὁ Χριστός ^. Oóx ᾖ.θον βαντεῖν εἱἰρήνη», 
ἁΛλὰ µἀχαιραν. Συγειδότες»Σ, κατέφυγον οἱ ἁπό- 
στολοι. Οὐδὲν οὖν ἄτοπου οἱ * ἅγιοι φεύγουσι τοὺς 
ἐπιθουλεύειν αὐτοὺς ὃ µέλλοντας, xat εὐδοχκοῦσιν Ex 
τούτου ὁραπετεύειν τὸν ἀπὸ τοῦ µαρτνρίου πὀλε. 
μον. 


Kal τις àx)p à» Λύσεροις ἀδύνατος τοῖς πο- 
σὶν ἐκάθητο, χωνὸς éx κοιΛίας μητρὸς αὐτοῦ 
ὑπάρχωγ, ὃς οὐδέποτε περιεπεπατήχει 9. 

Οὗτος ἤκουσε τοῦ Παύλου .ἰαλοῦντος, ὃς ἆτε- 
φίσας αὐτῷ, καὶ ἰδὼν ὅτι πἰστι ἔχει τοῦ σω- 
θῆναι, 

Εἶπο μεγάλῃ τῇ pov] Ἀνάστηθι ἐπὶ τοὺς 
πόδας σου ὀρθῶς'. Καὶ fj4Asco καὶ περιεπάτει. 

Οἱ δὲ ὄχ.Ίοι, ἰδόγτες ὃ ἐποίησεν ὁ Παῦ.ος, ἐπ- 
ἧραν αὐτῶν Ὁ τὴν φωνὴν Λυχαογιστὶ Aérovtec: 
Οἱ θεοὶ ὁμοιωθέντες ἀγθρώποις κατέδησαν xpóc 
ἡμᾶς. 

Ἐκάλουν τετὸν μὲν Βαρνάδαν Δία, τὸν δὲ 
Παῦ.ον Ἑρμῆν, ἐπειδὴ αὐτὸς ἦν d ἡγούμενος 
τοῦ «ἰόγου. 

Εἶπε ueyddn τῇ φωνῇ. Ai τί μεγάλῃ τῇ φωνῇ ; 
"(oce τοὺς ὄχλους πιστεῦσαι. Διὰ δὲ τοῦ, "Oc ἀτενί- 
. Cac αὐτῷ καὶ ὶδὼν' ὅτι πἰστιν ὄχοι τοῦ conva, 
ἐμοὶ δοχεῖ εἰς τὴν φυχὴν ἰδεῖν τὴν αὐτοῦ τὸν Παὔῦλον. 
χαὶ γὰρ Φιλοσόφου φυχῆς ἣν, τὸ προσέχειν τοῖς λα- 
λουµένοις ὑπὸ τοῦ Παύλου. Καὶ ἤ.1λετο καὶ περιβ- 
πάτει. Τεχμήριον τῆς ὐγείας τῆς ἀληθοῦς τὸ ἄλλο- 
οΌαι. Οἱ δὲ ὄχ.1οε, ὶδόντες ὃ ἐποίησεν ὁ Παῦ.ος. 

"' Matth. x, δὲ. 


natos esse ad illos quemadmodum etiam ad Gracos. 
Sed Judei qui non. credebant, concitaverunt ας de- 
pravaverunt animos — gentium adversus fratres. 
Etiam gentes concitaverunt, tanquam ipsi non suf - 
ficientes, sed illipc non egressi sunt : non enim 
fugabantur, sed duntaxat oppugnabantur. Ac satis 
multum quidem tempus consumpserunt libere loquen- 
tes. Libertatem quidem loquendi efficiebat illorum 
qui audiebant, signorum erat effectus. Adjuvabat 


Vrns. 4. Divisa ést autem urbana multitudo, et 
alii quidem erant ab. Judaeis, nonnulli vero stabant 
ab apostolis. 

Vgns, B. Sed ut impetum ceperunt iam relique 
nationes, quam Judei una eum principibus suis ad 
violandum eos ac lapidandum, 

"A14 Vans. 6. Re animadversa, confugerunt apo 
stoli in oppida Lycaonie Lystran ac Derben atque cir- 
eumjacentia loca. | 

Vens. 7. Et illic morabantur Evangelium pradi- 
cantes. 

Divisa est autem, etc. Hoc erat, quod Christus 
dicebat : Non veni missum pacem, sed gladium *". 
Re animadversa confugerunt. apostoli. Nullo igitur 
modo absurdum est, si sancti fugiunt eos, qui sibi 
insidiaturi sint, et idcirco commodissimum esse 
judicant fuga sibi consulere, et vitaré bellum, quod 
sibi ob testimonium Christo prohibitum infereba- 
tur. 


Vrns. 8. Et vir quidam Lystris sedebat pedibus 
invalidus, claudus, videficet, ab utero matris sue, 
qui nunquam ingressus erat, 

Vrns. 9. Hic audivit Paulum loquentem , qui 
coniuens in. eum, et videns illum credere se salvum 
fore, 

Vgns. 10. Magna voce dixit : Surge in pedes tuos 
recte. Et' exiliebat et incedebat. 

Vens. 14. Turbe autem εοπερἰεαία quod. fecerat 
Paulus, sustulerunt. vocem suam  Lycaonice dicen- 
tes : Dii hominibus assimilati descenderunt ad nos. 


Vgns. 12. Et vocabant Barnabam quidem Jovem: 
Paulum vero Mercurium, quod is esset dux et prin- 
ceps orationis. 


p Magna voce dixit. Cur magna voce? ut. (απο 


crederent : Ceterum , propterea quod dicit, Qui 


' intuens. in eum, et videns. illum credere se salvum 


fore, mihi videtar Paulus animum ejus inspexisse. 
Etenim philosophici et rerum cognoscendarum stu- 
diosi animi erat, attendere ea quz dicebantur a 
Paulo. Et exsiliebat, et incedebat. Certum argumentum 
vere restitutze sanitatis erat, quod exsilfebat. Turbe 


- Varie lectiones et note. 


ο In manuscripto est, λιβοθολίσαι. 


aut simile quid. 
αὐτῶν. 


! In manuscripto est, αννειδότες. 
Απόστολοι, quod tamen supervacuum et subdititium esse videtur. 


* In manuscripto adjectum est, ol 
* "Ig. συνιδόντες. ὃ Desiderari videtur cl, 


5 (gc. αὐτοῖς. * περιεπατήχει, ετα!. " Invulgato est, ὀρθός. * In vulgato, «hv φωνὴν 


107 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 708 
autem conspicate quod fecerat Pauíus, elc. Vide et A "Opa xaV τῶν ἑθνῶν τὴν ὠφέλειαν **, xal τῶν Ἱου- 


exterarum gentium beneficium, et Judaeorum ma- 
leficium. llli quidem tanquam deos honorabant : 
hi vero. tanquam pestiferos homines et perditores 
fugabant et ejiciebant. Et vocabant Barnabam qui- 
dem Jovem : Paulum vero Mercurium. Vidistine ut 
Graecis mos fuerit ex hominibus facere deos? 
Itaque quando dicunt, Unde ortus est simulacroruim 
cultus? scito originem. Hac consuetudine etiam 
apostolos ex hominibus deos faciebant : ita etiam 
diabolus in initio impietatem introducere conatus 
est, cum diceret : Eritis dii. EL quoniam tunc non 


valuit, postea aggressus est ubique .7oAu0etav, 


connitens atque contendens. 


VEns. 15. At sacerdos Jovis, cujus ante urbem p 


illorum erat delubrum, adductis tuuris, 115 et coro- 
nis allatis ad vestibulum , una cum turbis volebat 
sacrificare. 

Vgns. 44, Quibus auditis, apostoli Barnabas ej 
Paulus, scissis vestimentis suis, insilierunt in turbam, 
eaclamantes. - 

Vgns. 15. Ac dicentes : Viri , eur ista [acitis? et 
nos homines sumus iisdem quibus vos malis et affe- 


.ctibus obnoxii, qui denuntiamus vobis, ut ab istius- 


.modi vanis institutis convertatia vos ad Deum vi- 
xum, qui fecit celum et. terram, et mare, et omnia 


Qua sunt in iis. 


Vgns. 16. Qui prateritis aetatibus sivit omnes πα- 


Jiones ingredi viis suis. 


δαίων τὴν χαχουργίαν. Οἱ μὲν ὡς θεοὺς ἑτίμων , of 
δὲ ὡς λυµεῶνας. ἐδίωχον. Ἐκά. ου» δὲ τὸν μὲν 
Βαρνάδαν Δία, τὸν δὲ Παῦον Ἑρμῆ». Εἶδες πῶς 
ἔθος τοῖς  Ἕλλησιν ἀπὸ ἀνθρώπων θεοὺς ποιεῖν; 
ὝὭστε ὅταν λέγωσι, Πόθεν ἡ εἰδωλολατρίαἳ; µάνθανε 
τὴν ἀρχήν. Οὕτω καὶ τοὺς ἁποστόλους ἐξ ἀνθρώπων 
ἑποίονν θεούς. οὕτω xal ὁ διάδολος ἐφιλονείχησε 
παρὰ τὴν ἀρχὴν τὴν ἀσέδειαν εἰσαγαχεῖν, λέγων * 
Ἔσεσθε θεοί. Καὶ ἐπειδὴ τότε οὐχ ἴσχυσεν, ὕστε- 
pov ἐπιχειρεῖ, πανταχοῦ φιλονεικῶν τὴν πολυθεῖαν 
εἰσαγαγεῖν. 

hoc esi, multorum cultum. deorum introducere 


*Ó δὲ ἱερεὺς τοῦ Διὸς, τοῦ ὄντος πρὸ τῆς πό- 
Ίεως αὐτῶν, εαύρονς καὶ στεέµµατα ἐπὶ τοὺς 
πυλῶνας ὀνέγκας, σὺν τοῖς ὄχλοις ἠθελον " 
θύει». 

Ἁχούσαντες δὲ οἱ ἁπόστολοι Βαργάδας καὶ 
Παῦ.ος , διαῤῥήξαντες τὰ ἱμάτια αὐτῶν, εἰσεπή- 
δησαν εἰς τὸν δχ.ῖου, κράζογτεο - 

Καὶ «Ἰέγογτες' Ἄνγδρες, εἰ ταῦτα ποιεῖτε; Kal 
ἡμεῖς ὁμοιοπαθεῖς ἐσμεν ὑμῖν ἄνθρωποι, Εὐαγ- 
γελιζόµενοι, ὑμᾶς ἀπὸ τούτων τῶν µαταίων ἐπι- 
στρέφει» ἐπὶ τὸν 6εὸν τὸν ζῶντα, ὃς ἐποίησε 
τὸν οὐρωνὸν, καὶ tfr iir, καὶ τὴν 0dJaccar, καὶ 
πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς. 

"Oc ὃν εαῖς παρφχηµέναις γεγεαῖς εἴασε πάντα 
τὰ ἔθνῃ πορεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς !! αὑτῶν: 


Vgns. 17. Quanquam non sane testimonii semet- C Καίτοι ye οὐκ ἁμάρτυρον ἑαυτὸν ἀφῆκεν ἆγα- 


dpsum expertem esse passus est, benefaciens caelitus 
nobis pluvias dans, εἰ tempora fructifera , replens 
£ibo et letitia corda nostra. 

Vrns. 18. Atque bee dicenles, vix cohibuerunt 
4urbas, ne sibi sacrificarent. 

Discissis vestimentis suis. Vide illos ubique a glo- 
ria puros e& irtegros, non modo non cupientes, 
verum eliam datam respuentes : quemadmodum 
eliam Petrus dicebat : Quid nos intuemini, quasi 
propria faculiate pietateve effecerimus ut. iste ince» 
dat? Et hi idem dicunt, sed adhibita vehementia 
id faciunt : Disciderunt! vestimenta, εἰ insilierunt. 
— Et nos homines sumus, iisdem quibus vos malis, et 
affectionibus obnozii. Homines quidem sumus, in- 
quit, sed his majores : nam hac [simulacra] mor- 
tua sunt. Vidistine ut mos Grzcis fuerit ex homi- 
nibus facere deus? Etenim reperis in libris eorum, 
qui antiquorum res gestas scripserunt Jovem, qui 
homo erat, sese deuin fecisse, dicendo se deum 
esse, Sicut multi eiiam Romani imperatores , et 
reges Macedonum dii [seu divi] appellati sunt. 
Quamobrem non oportet fidem abrogare iiS, qua 
antiquitus de hac re memorie prodita sunt, quia 
decepti nonnulli fuerünt, et quosdam [homines] 
deos appellaverunt : quandoquidem etiam isti certe 


θοποιῶν, οὐρανόθεν ἡμῖν '* φετοὺς διδοὺς, xal 
παιροὺς καρποφόρουὸ, ἐμπιπ.λῶν εροφῆς καὶ εὖὐ- 
Φροσύγης τὰς καρδίας ἡμῶν. 

Καὶ ταῦτα «έχοντες, µόιλις κατόπαυσαν τοὺς 
ὄχ.λους τοῦ μὴ θύειν αὐτοῖς. 

Διαῤῥήξαντες τὰ ἱμάτια αὐτῶν. "Opa αὐτοὺς 
πανταχοῦ δόξης χαθαροὺς, o0 µόνον p ἐφιεμένους, 
ἀλλὰ xaX δεδοµένην ἀποχρονομένους, ὥσπερ xaX Πέ- 
τρος Days" Ti ἡμῖν ἀέενίζετε, óc ἰδίᾳ δυνἆμει 1$) 
εὐσεθείᾳ πεποιηκόσι τοῦ περιπατόϊν αὐεόν; Καὶ 
οὗτοι τὸ αὐτό φασι μετὰ σφοδρότητος δὲ τοῦτο 
ποιοῦδι’ Διέῤῥηξα» τὰ ἱμάτια καὶ εἰσεπήδησαν. 
-. Καὶ. ἡμεὶς ὁμόοιοπαθεις ἑσμεν ὁμῖν ἄνθρωποι. 


p Άνθρωποι µέν ἔσμεν, φησὶ, τούτων δὲ µείζους * 


ταῦτα Yàp νεχρἀ. Εἶδες πῶς ἔθος τοῖς Ἕλλησιν ἀπὸ - 
ἀνθρώπων θεοὺς ποιεῖν; Καὶ γὰρ ἐν τοῖς ἀναγραψα- 
µένοις τὰς παλαιὰς ἱστορίας εὑρίσχεις, ὅτι ὁ Ζεὺς 
ἄνθρωπος Gv, ἑαντὸν ἐθεοποίησε λέγων εἶναι θεός - 
ὡς καὶ πολλοὶ τῶν Ῥωμαίων βασιλεῖς xat Μαχεδύ- 
vov ἐχρημάτιξον θεοί. Au οὗ χρὴ ἀπιατεῖν τοῖς 
πάλαι λεχθεῖσι περὶ τούτου ὅτι ἡπατήθησάν τινες, 
καὶ ὠνόμασάν τινας θεούς. ὅπου γε xal οὗτοι ἡπατή- 
θησαν εἰς τὸν Βαρνάδαν xai Παῦλον. Καὶ Σάµωνα 
τὸν µάγον οἱ àv τῇ Σαµαρείᾳ ἔλεγον εἶναι τὴν τοῦ 
Θεοῦ δύναμιν τὴν μεγάλην. Ἐπειδὴ δὲ οὐχ ὠνόμασε 


Varie lectiones οἱ nota. 


** To. ἀφέλειαν, id est, simplicitatem. Εοιτ. Patrol, — 9 ἴσ. εἰδωλολατρεία. — '* In vulgato est, fec. 
9 sole ὁδοῖς eral in manuscripto el ita repetitur in scholio, |. ὑμῖν, in manuscripto, et paulo post, ouv, 











10) 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XIV. 


T0 


Παῦλος καὶ εἴπεν, "Ev τῷ ὄνόματι Ἰησοῦ Eyetpat A decepti fuerunt in Barnaba et Paulo. Simonem item 


καὶ ατῆθι ὀρθῶς, διὰ τοῦτο πέλαθον αὐτὸν θεὸν 
εἶναι, χαὶ οὗ διάχονον Θεοῦ. --[ΚΥΡΙΛΛΟΥ. |Διαῤῥή- 
ἔαντες τὰ ἱμάτια αὐτῶν. Ἔθος Ἡν Ἰουδαίοις ἐπὶ 
ταῖς χατὰ θεοῦ δυσφηµίαις περιῤῥηγνύναι τὰ ἰμά- 
tux. Καὶ γοῦν ὁ Καϊάφας, Υ ὢν ἑαυτὸν τοῦ Θεοῦ λέ- 
γοντος τοῦ Χριστοῦ, περιέῤῥηξε τὴν ἐσθῆτα λέγων, 
ὅτι Ἐθλασφήμησεν. Ἐπειδὴ οὖν τὸ δρώµενον δυσφι- 
µία τις ἣν, ἐποίησαν τοῦτο xaX οἱ ἁπόστολοι, παρα” 
δόσεσιν Ἰουδαϊκαῖς ἔτι ἀχολουθοῦντες. Διαθέδληται 
δὲ τὸ ἔθος, ὡς οὐχ ὃν Ex νόµου. Καὶ γοῦὺν ἔφη πρὸς 
Ἰουδαίους 6 θεὺς πραττοµένους τοιάδε' ᾿Επιστρέ- 
γαγτες πρὸς μὲ ἐξ ὅλης τῆς χαρδἰας ὑμῶν àr 
φηστείᾳ xal àv κΛαυθμῶ, καὶ διαῤῥήξατε τὰς xap- 
δίας ὑμῶν, καὶ μῇ τὰ ἱμάτια ὑμῶν. -- *Oc ἐγ' 
ταῖς παρφχηµέναις γενεαῖς εἴασε πάντα τὰ ἔθνη 
πορεύεσθαι τοῖς ὁδοῖς» αὐτῶν. — Εἶασε μὲν, 
εἷπε * διατὶ δὲ, οὐχέτι φησί τέως Υὰρ πρὸς τὸ χατ- 
επεῖχον ἵαταται, καὶ οὐδαμοῦ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ 
πιθείς. Καὶ γὰρ!" οὐκ ἁμάρτυρον ἑαυτὸν ἀφρῆκεγ Ó 
θεὸ Ev ἑχάστῃ γενεᾷ τὰ ποδηγοῦντα τοὺς ἀνθρώ- 
πους El, διχαιοσύνην ἐπιτελῶν. Τὸ γὰρ αὐτεξούσιον 
οὐ βιαζόµενος, εἴασε πάντας ἀνθρώπους πορεύεσθαι 
κατὰ τό σφισι δοχοῦν ' αὐτὸς δὲ ἐχεῖνα διαπαντὸς 
ἑνήργει, τὰ δι ὧν ἑνῆν λογιχοὺς ὄντας αὐτοὺς, τὸν 
Δημιουργὸν ἐννοεῖν. Μάρτυρας δὲ αὐτοῦ λέγει, τοὺς 
ἑνιανσιαίους ὑετούς. 


Magum, qui Samariam incolebant, dicebant esse po- 
tentiam Dei magnam. Porro quoniam Paulus non no 
minaverat Jesum, neque dixerat : In nomine Jesu 
surge, οἱ sta rectus : idcirco suspicabantur eum 
esse deum, et non ministrum Dei, — Scissis ve- 
stimentis suis. Mos erat Judzis, si quando quid sini- 
stri et absurdi de Dco diceretur, discindere vesti- 
menta. Itaque Caiaphas, Filium Dei se esse dicente 
Christo, conscidit sibi vestem, dicens : Dlasphema- 
vit, hoc est divinam majestatem verbo lzxsit. Quo- 
hiam igitur id, 116 quod agebatur, malum quod- 
dam omen erat, fecerunt hoc etiam apostoli, tradi- 
tiones ct instituta Judaica etiam nunc sequentes at- 
queservantes. Reprehensa est autem ea consuetudo, 


D ut que non esset lege Mosaica sancita. Itaque Deus 


ad Jud:eos talia facientes : Convertite vos, inquiebat, 
ad me ex toto corde vestro in jejunio et fletu, ac dis- 
cindite corda vestra, et non vestimenta vestru *. — 
Qui prateritisatatibus sivit omnes naliones ingredi viis 
suis. — Sivit quidem dixit: sed cur, non etiam, adji- 
cit? nam tunc in id, quod urgebat ac differri no- 
lebat, incumbebat, nusquam etiam nomen Christi 
ponens. Quanquam non sane testimonii semetipsum 
expertem esse passus est, in unaquaque :etate effi- 
clens ac przstans ea, quibus homines ad justitiam 
deducuntur. Nam libero arbitrio, ac sui cujusque 


potestati vim non afferens, sivit omnes homines ingredi atque versari, prout illis videbatur atque 
placebat : sed ipse semper faciebat illa, per αυ poterant ipsi, qui ratione przditi essent, cognoscere 
Croátorem. Pluvias enim anniversatias testes illius esse dicit. - 

Ἐπῆ.10ον δὲ ἀπὸ ᾽Αγξιοχείας καὶ Γκονίου "Iov- α VEns. 19. Advenerunt autem ab Antiochia οἱ Ico- 


δαῖοι, xal πείσαντες τοὺς 6yAovc, καὶ Aiácur- 
τες τὸν» Παὔῦ.ον ἔσυρον ἔξω τῆς πόλεως, νομί- 
σαντες αὐτὸν τεθνάγαι "5. 

Κυκλωσάντων δὲ αὐτῷ '* τῶν μαθητῶν, drva- 
στὰς εἰσῆ.θεν slc τὴν πόλιν. Καὶ τῇ ἑπαύ- 
piov, elo nA0& 17 σὺ» cQ Baprd6g εἰς Δέρδη». 

Εὐαγγελισάμεγοί ce cv πόλιν ἐκείνην, καὶ 
µαθητεύσαντες ὄχ.ῖους '" ἱκαγοὺς, ὑπέστρεψαν 
εἰς τὴν Λύστραν καὶ 'Ixóviov. xal ᾿Αντιόχειαν, 


Ἐπιστηρίζοντες τὰς γὴυχὰς τῶν μαθητῶν, πα- 
ῥαλα.λοῦντες ἐμμένειν τῇ πίστει xal ὅτι διὰ πο.ῖ- 
λῶν θ.1/ψεων δεῖ ἡμᾶς εἰσε.θεῖν sic τὴν βασι- 
Aelar τοῦ θεοῦὺ. 


nio Judei, qui cum persuasissent. turbis, et Paulum 
lapidassent, traxerunt eum extra oppidum , existi- 
mantes illum mortuum esse. 

Vrns. 90. Circumfusis autem ei discipulis, surre- 
vit et intravit in oppidum. Ac postero die una cum 
Barnaba Derben ingressus est. 

Vsns. 21. Cumque in illo oppido Evangelium pra- 
dicasseni, ac satis mullas twrbas doctrine suc parti- 
cipes fecissent, Lystran, Iconium et Antiochiam re- 
petiverunt , 

Vgns. 92, Confirmantes animos diéscipulorum, et 
adhortantes , ut. in fide permanerent : yer multas 
enim afflictiones et aerumnas nos oyortere intrare in 
regnum Dei. 


Χειροτονήσαντες δὲ αὐτοῖς πρεσδυτέρους xat? Ὁ Nggs, 90. Et cum ordinassent atque constitui sent 


'"ExxAnciav , προσευξάµεγοι μετὰ νηστειῶν, 
παρέθεντο αὐτοὺς τῷ Κυρίῳ, εἰς ὃν πεπισεεύ- 
χεισαν 3. 

Καὶ διεΊθόντες τὴν” Πεισιδίαν ?* ᾖὰθον εἰς Παμ- 
ρυ. αν. 

Καὶ «Ίαλήσαντεςο ἐν Πέργῃ τὸν «}όγον κατ- 
έδησαν εἰς 'AtcdAsiav. 


45 Joc]. 11, 19, 15. 


illis per singulas Ecclesias presbyteros, precati cun 
jejuniis, eos Domino ἵπ quem crediderant, commeu- 
daverunt. 

Vzns. 24. Peragratiaque Pisidia, venerunt in Pam- 
phyliam. 

Vgns. 95. Et locuti. verbum (Domini) Perga, de- 
scenderunt in urbem Attaliam. 


Varie lectiones et note. 


1» 1σ. ταῖς. 


1ὁ fg, χαὶ col γα. 19 τεθνᾶναι, erat, !* In vulgato est, αὐτόν. 


t |n vulgato est, k£t30:. 


5 [n meo exemplari vulgato est τοὺς ἱκανούς. Articulus τοὺς, quem nonnulla exemplaria non habent, nihil hic 


loci habet : sed dictionem ὄχλους, nusquam ínveni, preterquam in antiquo manuscripto. 


ἐπεπιστεύχεισαν. 3 In vulgato Πισιδίαν. 


19 [n vulgato est, 


111 


THEOPHYLACTI BULGARL£E ARCHIEP. 


712 


' Vens. 96. Et inde navigaverunt Antiochiam : unde Α ᾖΚἀάχεῖθεν ἀπέπ.λευσαν &lc 'Avtióxeiay ' ὅθεν' 


gratie Dei coinmendali erant. ad negotium, quod 
confcecerunt, 

VEns. 97. Quo postquam advenerunt, et Ecclesiam 
congregaverunt , renuntiaverunt quacunque Deus 
secum fecisset, et ut exteris. nationibus januam fidei 
apertisset. 

VgRs. 28. Atque haud exiguum tempus illic cum 
discipulis commorali sunt. 

Qui cum persuasissent turbis. Vide furorem Ju- 
d:eorum acerbitatis : in plebem 11'7 quz tanto lio- 
nore dignata apostolos erat, ipsos sese ingessisse, et 
immiscuisse, eique persuasisse, ut illos lapidarent. 
Extra oppidum autem trahebant idcirco, quod me- 
tucrent illos. Nam id sibi studio habebant, ut ever- 
terent praedicationem. Sed videsne animi prompti- 


tudinem? videsne ferventem et ardentem? In. 


ipsum oppidum rursus ingreditur postquam inde 
ejectus erat. Ας postero die una cum Barnaba, etc. 
Ut ostenderetur quod discipulis, qui circumfusi 
eum tuebantur, obsecutus esset, ui in oppidum 
unde ejectus erat, regrederetur, et inde se subdu- 
ceret propterea, quod jam semen verbi Dei illic 
dejecisset, et quod non oporteret eum iracundiam 
accendere. Per multas enim afflictiones et erumnas 
nos oportere intrare in regnum Dei. Vide neminem 
absque labore et molestia justificari. Arctam enim 
idcirco et angustam, pro eo, quod est angustiarum 
et afllictionum plenam, Dominus dixit esse portam 
vie, qus pertineret ac duceret ad regnum [Dei]. 
Non simpliciter antem qualiscunque afflictio ducit in 
regnum Dei, sed quse propter üdem accidit in Deum. 
Et cum ordinassent. aique constituissent illis presby- 


ἦσαν παραδεδοµέγοι τῇ χἀριτι τοῦ 8500 &lc τὸ 
ἔργον ὃ ἑπ.λήρωσαν. 

Παραγεγόµανοι δὲ καὶ συναγαγόντες τὴν Ἐκ- 
χ.λησίαν, ἀνήγγειῖαν ὅσα ἐποίησεν ὁ θεὸς uez" 
αὐτῶν, καὶ ὅτι ἤνοιξε τοῖς ἔθνεσι θύραν zt- 
στεως. | 

Διέτριδθον δὲ ἐχεῖ χρόνὀν οὐκ ὁλίγον σὺν τοῖς 
µαθηταῖς. 

Καὶ πεἰσαντες tovc by Aovc. "Ve 'μανίας ctf ** 
Ἱουδαϊχῆς” εἰς δημον οὕτω τιµήσαντα τοὺς ἀποστό- 
λους, ἐμθῆναι χαὶ πεῖσαι λιθάσαι. Ἔξω δὲ τῆς πό- 
λεως ἔσυρον δεδοικότες ἐχείνους. Σπουδὴν γὰρ ἐποι- 
οὔντο χαθελεῖν τὸ χήρυγµα. Ὁρᾷς δὲ προθυµίαν ; 
"Opi ζέοντα καὶ πεπυρωμένον ; EL; αὐτὴν πάλιν τὴν 
πόλιν εἰσῃῆλθα μετὰ τὸ ῥϊΐψαι αὐτὸν ἔξω ?9. Ὥστε 
δειχθΏναι ὅτι eU που χαὶ ὑπεχώρει, διὰ τὸ τὸν λόγον 
Χατεαπαρχέἑναι xal διὰ τὸ μὴ δεῖν αὐτὸν ἐχκαίειν 
τὸν θυµόν. Καὶ δει διὰ πο..λῶν 6.1ίγεων δεῖ ἡμᾶς 
&losA0siv εἰς τὴν βασ!λείαν τοῦ θεοῦ. "Opa ct 
ἄνευ χόπου xai µύχθου οὗ δικαιοῦταί τις. Στενὶν 
γὰρ διὰ τοῦτο xal τεθλιμµένην, ἀντὶ τοῦ, θλίψεως 
μεστὴν, εἶπεν ὁ Κύριος τὴν πύλην τῆς εἰσόδου τῆς 
εἰς βασιλείαν ἀγούσης..Οὐχ ἁπλῶς δὲ ola δή τις 35 
θλίψις ἄγει elc βασιλείαν, ἀλλ᾽ ἡ διὰ τὴν εἰς θεὺν 
πἰσιιν. Χειροτονγ ήσαντες δὲ αὐτοῖς πρεσθυτέρους. 
Καὶ ἐν τοῖς πειρασμοῖς νηστεύειν ἐδίδασχον, xal μετὰ 
νηστειῶν al χειροτονίαι. Ἐν Κύπρῳ δὲ οὐκ ἐποίησαν 
πρεσθυτέρους, οὐδὲ àv Σαµμαρείᾳ΄ ὅτι ἑχείνη μὲν, 
ἐγγὺς ἣν τῆς Ἱερουσαλὴμ xaX τῶν ἀποστόλων * καὶ 
ἐν αὐτῇ δὲ τῇ ᾽Αντιοχείᾳ ὁ λόγος ἐχράτει’ ἐνταῦθα 
δὲ πολλῆς ἑδέοντο παραµνθίας, καὶ μάλιστα οἱ ἐξ 
ἐθνῶν; ὀφείλοντες διδάσκεσθαι. "Opa δὲ ὅτι xal ol 


feros, etc. Etlam in tentationibus jejunandum esse : περὶ Παῦλον καὶ Bapvá6av, ἐπισκόπων εἶχον &&íav* 
docebant, et cum jejuniis fiebant ordinationes. In — &E ὧν ἐχειροτόνουν οὗ µόνον διακόνους, ἀλλὰ xal τρε- 
Cypro autem non fecerant presbyteros, neque in σδυτέρους. Παραγεγόμενοι δὲ ἐν ᾽Αντιοχείᾳ, ἀνἡΥ- 
Samaria : quia bzc quidem Hierosolymz ed aposto- — Tela» τοῖς dósAgoic ὅσα ἐποίησεν ὁ Osóc μετ' 
lis erat vicina, atque etiam in. ipsa Antiochia ver- αὐτῶν. θὺχ εἶπεν, Ὅσα ἐποίησαν αὐτοὶ, ἀλλ', "Oca ὁ 
bum Dei vigebat. Hic autein magna opus habebant Θεός μετ αὐτῶν. Ἐμοὶ δὲ δοχεῖ τοὺς πειρασμοὺς 
discipuli colisolatione, ac maxime qui ex nationi- λέχειν. Καὶ Óti-fjvoc£e τοῖς ἔθνεσι θύραν zlotsuc. 
bus exteris doceri debebant. Animadverte autem. θυρῶν ἄνοιξιν, τὴν διδασχαλίαν xaXct, ἣν τὰ ἔθνη 
eliam Paulum (et Barnabam episcopali praeditos 6r αὐτῶν mapsbitaveo. . Adérpibor. δὲ ἑκεῖ xpórov 
fuisse dignitate : propterea quod ordinabant non οὐκ ὁλίφον σὺν τοῖς μαθηταῖς. Μεγάλη οὖσα ἡ πό- 
80lum diaconos, verum etiam presbyteros. Postquam — A4, ἐδεῖτο τῶν διδασκάλων. 

autem. Antiochiam advenerunt, retulerunt. discipulis quecunque Deus. secum fecisset. Non dixit, quzcun- 
que ipsi fecissent, sed, quecunque Deus una cum ipsis : inihi autem videtur tentationes dicere, 
Et ut. exteris nationibus ostium fidei aperuisset. Januarum apertionem , doctrinam vocat, quam per 
ipsos acceperant exierz, nationes. Atque haud exiguum tempus — illic. cum — discipulis commoraii suni, 
Quod magna urbs esset, doctoribus opus habebant. 


CAPUT XV. D KE&AA. 15’. 


Vzns. 1. Et nonnulli qui descenderant de Judaa, 
docebant fratres, quod, Si non circumcidimini ritu a 
Moyse instituto, non potestis esse salsi. 


Kal τες κατελθέντες dxó τῆς Ἱουδαίας, ὁδί- 
ὃαᾳσχον τοὺς ἁδελφοὺς, ὅτι, Ἐὰν μὴ «εριέμνη- 
σθε Ἱ" τῷ ἔθει Μωῦσέως *, οὐ δύνασθε σωθὴ- 
ναι. 


Varie lectiones ei note. 
*! Aut desideratur aliquid hoc loco {τὴν ὑπερθολὴν, forsitan, aut aliquid simde), aut pro τῆς Ἰουδαϊχῆς, 


legendum. τὰς Ιουδαϊκάς. 3" Hoc loco existimo illa verba Luce repetenda, καὶ τῇ 
ut erat in. manuscripto, legendum, εἴπετο, δηλόνοτι τοῖς μαθηταῖς χυχλώσασιν. 


δν περιτέµνέσθε, erat. * In vulgato est, Μωῦσέος. 


ἑπαυριον, ei pro. εἴπουν 
1!o:2 δέ τις, erat. 


-— -— - d [71 -À we -- ww 





113 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XY. 714 


Γεγοµένης οὗν στάσεως καὶ ζητήσεως ** obx A — Vrns. 2. Cum ergo dissensio disceplatiogue Pauli 


ὀ γης τῷ Hla Ao καὶ τῷ Βαρνάθᾳ πρὸς αὐτοὺς, 
ἔταξαν ἀναθαίγειν Παῦ.ον, καὶ Βαργάδαν, xal 
τιας ἆ.λους ἐξ αὐτῶν zpóc τοὺς ἁποστό.Ίους 
καὶ πρεσθυτέρους εἰς Ἱερουσαλὴμ περὶ τοῦ ἕη- 
τήµατος τούτου. 

Οἱ μὲν οὗν προπεμφύέντες ὑπὸ τῆς Ἐκκλη- 
σίας διήρχοντο τὴν Φοινίκην καὶ τὴν " Σαμά- 
Ρεν, ἐκδιηγούμεγοι τὴν ἐπιστροφὴν τῶν ἐθ- 
νῶν, καὶ ἐποίουν» χαρὰν μεγάλην τοῖς ἀδεφοῖς. 

Παραγεγόµεγοι δὲ εἰς ᾿Ἱερουσα.λὴὰμ, ἀπεδόχθη- 
σαν ὑπὸ τῆς Εκκλησίας, καὶ τῶν ἁποστόλων, 
καὶ τῶν πρεσθυτέρων, ἀγήγγει.λάν cs ὅσα ὁ θεὲς 
ézolqos uez' αὐτῶν. 

"Opa τοὺς πειρασμοὺς ἔνδοθεν, ἔξωθεν ; Οὖκ ἔλεγον 


ac Barnabe orta esset. adversus illos haud exigua, 
decreverunt ut Paulus, et Barnabas, et alii nonnulli 
de suo numero ascenderent in Jerusalem ad aposto- 
los atque presbyteros sciscitlaturi ab illis de hac 
quaslione. 

118 εις. 5. Atque illi producti ab Ecclesia, per- 
agrabant Phaenicem et Samariam, enarrantes conver- 
sionem gentium , et magno gaudio fratses— afficie- 
bant. 

VEns, 4. Cum autem venissent. in. Jerusalem, 
excepli sunt ab. Ecclesia. et apostolis atque senioi- 
bus, et annuntiaverum) quecunque Deus. secum 
fecisset. 


Vides tentationes intrinsecus, extrinsecus? Non 


δὲ περιτομὴν ἁπλῶς, ἀλλ’, ὅτι Σωθῆναι 0óvacós* 5 B simpliciter autem — circumcisionem | suscipiendam 


τοὐναντίον ἣν * ὅτι περιτεµνόµενοι, σωθῆναι οὐχ fjbu- 
ναντο. Οὐκ εἶπε δὲ Παῦλος ' Τί γάρ; οὐχ εἰμὶ ἀξιόπι- 
στος ἀπὸ τοσούτων σημείων; ἀλλ᾽ ἐπείσθη δι) ἐχείνους 
ἀνελθεῖν. Καὶ πῶς iv τῷ πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολῇ, 
0068 dvnAOor, φησὶν, elc 'IspocóAvya πρὸς τοὺς 
πρὸ ἐμοῦ ἁποστόλους, οὐδὲ ἀνεθόμην; "Ότι npo 

τον μὲν οὐχ αὐτὸς ἀνῆηλθεν, ἀλλ ἀπεστάλἒη παρ᾽ 
ἑτέρων * δεύτερον δὲ, οὗ µαθησόµενος παρεγένε-ο, 
ἀλλ' ἑτέρους πείσων. Αὐτὸς μὲν yàp ἐξ ἀρχῆς ταύ- 
της εἴχετο τῆς γνώμης, fjv xal οἱ ἁπόστολοι μετὰ 
ταῦτα ἐχύρωσαν, τὸ μὴ δεῖν περιτέμνεσθαι; ἐπειδὴ 
δὲ οὐχ ἑἐδόχει τέως αὐτοῖς ἀξιόπιστος εἶναι, ἀλλά τοῖς 
ἐν Ἱεροσολύμοις προσεῖχον, ἀνῃηλθεν ' οὖχ αὐτός τι 
εἰσόμενος πλέον, ἀλλὰ πείσων τοὺς ἀντιλέγοντας, 
ὅτι xal ol iv Ἱεροσολύμοις τούτοις συμφηφίζον- 
ται. 


esse dicebant, sed nisi illa suscepta, servari non 
potestis, quod contrarium erat: quia si circumci- 
derentur, servari non poterant. Non dixit autein 
Paulus : Quidnam ? annon sum is, cui a tot signis 
per me editis fides haberi debeat? sed passus est 
sibi persuaderi, ut propter illos ascenderet. Et qui 
fit ut in Epistola ad Galatas dicat : Nec ascendi in 
Jerusalem ad eos, qui anle me apostoli fuerunt, 
neque communicavi cum illis * ? Quia primum qui- 
dem non ipse a se ascendit, sed missus est ab aliis, 
deinde non ut disceret, accessit ad illos, sed ut 
alios in suam sententiam adduceret. Nam ipse 
quidem ab initio erat in hac sententia, quam etiam 
apostoli postea confirmaverunt : nempe, non opor- 
tere ciccumcidi qui de exteris naüonibus credi- 
dissent : quoniam autem initio non videbatur illis 


€a auctoritate przditus esse, cui de tanta re fides haberetur, sed eos qui Hierosolymis erant speeta- 
bant οἱ attendebant, illuc ascendit, non ut ipse aliquid amplius addisceret, sed ut adversarios in 
suam sententiam adduceret, quod et illi qui in Jerusalem erant, hzc comprobarent. 


Ἐξανέστησαν δέ τινες ἀπὸ τῆς αἱρέσεως τῶν 
Φαρισαίων πεπιστευχότες ?*, «έχοντες δει δεῖ πε- 
ριτέμνειν αὐτοὺς, xapayyéllsw τε τηρεῖν τὸν 
vóuox Μωῦσέως. 

Συνήχθησαν δὲ οἱ ἁπόστο.οι καὶ οἱ πρεσδύτε- 
pot ἰδεῖν περὶ τοῦ Aóyov τούτου. 

lloAAnc δὲ συζητήσεως γενομένης, ἀνγαστὰς 
Πέτρος εἶπε πρὸς αὐτούς ' "Avüpsc ἀδεβφοὶ, 
ὑμεῖς ἐπίστασθε, ὅτι dg" ἡμερῶν ἀρχαίων ὁ Θεὸς 
ἐν ἡμῖν ἐξε]έξατο διὰ τοῦ στόματός µου ἀχοῦσαι 
τὰ ἔθνη τὸν «λόγον τοῦ Εὐαγγελίου, καὶ πιστεῦ- 
σαι. 

Kal ὁ καρδιογγώστης θεὸς ἐμαρτύρησεν αὐ- 
τοῖς, δοὺς αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, καθὼς καὶ 
fux. 

Καὶ οὐδὲν διέκρινε μεταξὺ ἡμῶν τε καὶ αὐτῶν, 
τῇ πίστει καθαρίσας τὰς καρδίας αὐτῶν. 

Nvv οὖν εί πειράξετε τὸν θεὸν ἐπιθεῖναι ζυγὸν' 


9 Galat. 1, 17. 


Vrns. 5. Exsurrexerunt autean quidam de factione 
ac secia Pharisaeorum qui crediderant, qui dicebant 
oportere illos circumcidere, dtque precipere, ut. ser- 
vareni legem Moysis. . 

VgRs. 6. Couvenerunt, igitur apostoli ac seniores, 
vt dispicerent de hac questione. 

Vgas. 7. Cum autem diu ac multum disceptatum 
fuisset, surrexit Peirus, ac. dixit ad illos : Viri [τα- 
tres, vos scitis Deum ab antiquis diebus. inter nes de- 
lectum habuisse, ut per os meum extera nationes au- 
dirent verbum Evangelii, ac crederent. 


Vxns. 8. Et. Deus qui corda scrutatur ac. novit, 
testimonium perhibuit illis, cum dedit eis Spiritum 
sanctum, sicut etiam nobis : 

VEns. 9. Ac nullum discrimen fecit inter. mos et 
illos, cum fide purgavit corda eorum. 

γεια. 10. Nunc igitur, quid tentatis Deum impo- 


Varie lectiones et note. 


** [n vulgato, συζητήσεως. *' In vulgatis ante Σαμάρειαν non. est. articulus, τὴν. 15 1g. οὐδὲ. 39 In εμί- 
gatis duobus, que vidi, est τινὲς τῶν ἀπὸ τῆς αἱρέσεως τῶν Φοαρισαίΐων τῶν πεπιστευχότων 


PATROL. GR. CXXV. 


23 


71» 


THEOPEHYLACTI DULGARLE ABCHIEP. 


716 


sendo jugum. cervicibus discipulorum, 3119 quod Α ἐπὶ τὸν τράχη.]ον ζῶν μαθητών, ὃν οὔτε εἱ πα- 


seque patres nostri, neque. nos valuimus portare? 

Vrns. 110. Sed per gratiam Domini Jesu credimus 
nos servari, quemadmodum etiam illi. 

Vgns. 19. Conticuit. autem. multitudo. omnis, οἱ 
audiebant Barnabam εἰ Paulum. enarrantes, qua 
signa alque prodigia Deus in nationibus exteris fe- 
cisset per 1psos. 

Quidam de secta. Phariseorum. Non qui ex na- 
tionibus exteris, scd qui ex Judwis crediderant, 
postulabant ut fideles circeumciderentur, et — alia 
carna:ia legis praecepta exsequerentar : his, quod 
erum animi veteris legis institutis dediti atque 
addicti essent, discipuli, quanquam ipsi quoque 
erant de grege circumcisorum, non assentiebantur. 
Non enim quod ipsi cuperent, sed communem uti- 
Wtatem stabilire desiderabant. Convenerunt igitur 
apostoli ας seniores, αἱ consultarent de hoc negotio. 
Rursus etiam hinc conjectura capi potest etiam 
alia quadam, qua eminerent supra seniores, apo- 
stolos dignitate przditos fuisse. Quamobrem non 
una cum senioribus illos communi nomine omnes 
significans comprehendit. Viri fratres, vos scitis. 
Animadverte Petro divina gratia res permíssas 
fuisse, ipsum tamen usque adhuc Judaica instituta 
tueri. Vos scitis, inquit ; forsitan aderant etiam illi, 
qui antea. expostulaverant cum co propter Cornelii 
consuetudinem, quique una cum eo ingressi erant 
domum illius : idcirco illos testes producit. Quid 


B 


τέες ἡμῶν, οὔτε ἡμεῖς ἱσχύσαμεν βαστάσαι; 

Ἅ.11ἀ διὸ τῆς χάριτος τοῦ Koyfov Ιησοῦ ἳ» 
πιστεύοµεν σωθήῆναε, καθ ὃν τρόπον κἀκεῖνοι. 

Ἑσίγησε δὲ πᾶν τὸ π.1ᾖθος, καὶ ἤκουον Bap- 
νάδα xal Παύ.ου ἐξηγουμένων ὅσα ἐποίησεν ὁ 
θεὺς σηµεία καὶ τέΓατα &r τοῖς ἔθνεσι δι αὖ- 
tfr. 

Τινὲς ἀπὸ τῆς αἱρέσεως τῶν Φαρισαίων. Οὐχ 
oi 2πὸ ἐθνῶν πιστοὶ, ἁλλ᾽ οἱ ἀπὸ "lovBaluv, ἁπῄτουν 
τοὺς πιστοὺς περι-έµνεσθα:, χαὶ τἆλλα τὰ τοῦ νόμων 
σαργχιχκὰ πηιεῖν * οὓς τὰ τοῦ vópou τοῦ πα)αιοῦ 
φρονοῦντας οὐκ ἁπ-;δέξαντο οἱ μαθτγτά)λ. καΐτοι xal 
αὐτοὶ Ex περιτημῆς ὄντες. O3 . γὰρ τὸ ἴδιον θέ)π.ια 
ἐπ:ζήτουν στῆσαι, ἀλλὰ τὸ χ.ινωφελές. Συνήχθησαν 
δὲ οἱ ἀπέστο.ῖοι xal οἱ πΓεσδύτεροι ἰδεῖν περὶ τυῦ 
“λόγου τούτου. Πάλ.ν καὶ ἕνθα *! ἔστι στοχάζεσθαε, 
ὅτι xol ὄλλην τινὰ ἀξίαν ἐπαναθαίνουσαι τοὺς πρε- 
σθυτέρους εἶχον οἱ ἆπόστολο, * διὸ οὗ συµπερ:έλαδεν 
αὑτοὺς τοῖς πρεσθυτέροις χοινῷ ὀνόματι πάντας στ- 
μάνας. Ἄγδρες ἁδε.φοὶ, ὑμεῖς ἐπίστασθε. "μα 
τὸν Πέτρον ἄνωθεν χεχαοισμένον τὰ πράγματα, xai 
µέχρι τοῦ vov Ἰουδαῖσοντα. Ὑμεῖς, φησὶν, ἑπίστει - 
σθε. Παρῆσαν ἴσως καὶ ol ἑγχαλέσαντες αὐτῷ πάλαι 
ἐπὶ Κορνηλίου 33, καὶ οἱ εἰσελθόντες μετ’ αὐτοῦ ' διὰ 
τοῦτο αὐτοὺς παράγει μάρτυρας. "Ti ἐστι τὸ, "Ev 
ἡμῖν ἐξε.1έξατο; τουτέοτιν, Ev Παλαιστίνην f πτρ- 
όντων ὑμῶν. Τὸ 35 δὲ εἰπεῖν, Διὰ τοῦ στόµατός pov, 
ὄσίχνυσι δι αὐτοῦ τὸν θεὸν φθεγγόμενον, xal οὖδεν 


est, quod dicit : Inter. nos delectum habuisse? hoc ϱ ἀνθρώπινον. Καὶ ὁ καρδιογνώστης θεὸς ἐμαρτύ - 


est, in Palestina, aut presentibus vobis. Quod 
autem dicit : Per os meum, per hoc ostendit Deum 
Joqui per ipsum, ac nihil humanum. £t scrutator 
εἰ cognitor cordium Dews testimonium prabwit. illis. 
Ad spirituale testimonium subducit eos. Nunc igi- 
tur quid tentatis Deum, imponendo jugum eervicibus 
aiscipulorum ? Nullum inter fideles. discrimen est, 
cive Judai sint, sive Greci. Ubi fides est, peccato- 
rum qua ex corde egrediuutur efficit expiationem. 
ll»c autem cxpiatio similis est eircumcisioni, ac 
pro carnali cireumeisione datur circumcisio Spiri- 
talis, que fide in Christum expiat. occulta. Quid 
est quod dicit : Tentatíis Deum, quas! non valentem, 
inquit, ide servare, hoc est, Cur Deo fidem non 


habetis ? Jncredulitatis esi enim legem introdu- D 


cere, Ünerosam quidem ac molestam  sraelitis 
fuisse legem, constat inter omnes : fatebantur au- 
tem hoc etiam discipuli , atque ipse adeo Servator 
nos hoc docuit dum dicebat : Venite ad me, omnes 
qui laboratis et onerati estis, εί ego recreabo vos "9. 
Nam laborantes et oneratos esse dicit eos, qui sub 
lege erant : seipsum vero lenem et mitem nomina- 
| al, perinde acsi lex hoc non baberet. 129 Sinite 
est illud : Gratia servat. estis. Quamobrem olim qui- 


dem lex eos, qui omnia qua in lege expressa sunt custodiebant ac tuebantur, servabat : 


pneotsx αὐτοῖς. Ἐπὶ τὴν πνευματικὴἣν μαρτυρίαν 
ἀνάγει αὑτούς. Πῦν σὺν τί πειράξετα τὸν θεὺν 
ἐπιθεῖναι ζυγὺν ἐπὶ τὸν τράχη.Ίον τῶν μαθητῶν. 
Οὐύδεμία διαφορὰ πιστῶν, εἴτε Ἱουδαῖοί εἶσιν, &xz 
Ἕλληνες ὅπου Ἡ πίστις χαθαρισμὸν ποιεῖ τῶν ἆμαρ- 
τιῶν τῶν ἀπὸ τῆς xapblac ἐξιόντων. Οὗτος δὲ ὁ xa- 
θαρισμὸς ἔοιχε πέριτομῆς 9*, ἀντὶ τῆς Ev σαρχὶ πε- 
ριτομῆς δίδοται ἡ Ev. πνεύματι περιτομὴῆ, χαθαρί- 
ζουσα τῇ πίστει τῇ εἰς Χριστὸν τὰ χρυπτά. Τί ἔστι 
τό» Πειράζετε τὸν Θεόν; Ὡς οὐχ ἰσχύοντα, φτοὶ, 
σῶσαι tfj πίστει’ τουτέστι’ Tl ἀπιστεῖτε τῷ θεῷ; 
ἀπιατίας γάρ ἐστι τὸ τὸν νόμον εἰσφέρειν. [KYPIA- 
AOY.] Φορτικὸς μὲν ὁμολογουμένως ὁ νόμος fiv τοῖς 
ἐν "Iopaf).: ὡμολόγουν δὲ τοῦτο χαὶ οἱ μαθηταὶ, xal 
αὐτὸς ὁ Σωτὴρ τοῦτο ἡμᾶς ἐδίδαξε λέγων; Δεῦτε 
πρός pa, πάντες οἱ κολιῶντες καὶ πεφορτισµένοε, 
κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶφ. Κοπιῶντας δὲ xal πεφορ- 
τιαµένους τοὺς ὑπὸ νόµον εἶναί φησιν ' ἑαυτὸν δὲ 
πρᾶον ὠνόμαζεν, ὡς οὐκ ἔχοντος τοῦτο τοῦ νόµου *5, 
"Opotoy τό ΄ Xdpicl. ἐστε σεσωσµένοι. Ὥστε οὗ» 
πάλαι μὲν ὁ νόµος τοὺς πάντα διαφνλάττοντα»ς τὰ 
εἰρημένα τῷ vépu ἔσωσεν' νῦν δὲ ἡ χάρις ποὺ Κν- 
ρίου xal δίχα τῆς τοῦ νόµου παραφυλαχῆς διὰ τῆς 
πίστεως σώζει. 

nunc γειο 


grata Domini vel absque! legis observatione per fidem nos salvos praestat. 


^ Matth. xj, 28. 


Varie lectiones et nola. 


ο ]u vulgatis additum est, Χριστοῦ. 


9! fe. ἐνταῦθα, 
S (g, περιτομῇ. 35 ὡς οὐχ ἔχοντος τού:ῳ τοῦ vÓpoU, erat. 


" Pro Κορνηλίου lego, Κορνηλιῳ. αἩ τῇ iq. 


re EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XV. 718 
Κειτὰ δὲ τὸ σιγῆσαι αὐτοὺς, ἀπεκρίθη Ἱάκωδες A — Vens. 13. Ac postquam conticuerunt, excepit ecr- 
λέγων * "Ανδρες ἀδε.φοὶ, ἁκούσατέ pov. monem Jacobus dicens : Viri fratres, audite me. 
Συµεὼν ** ἐξηγήσατο, καθὸς πρῶτσν ὁ Beóc ᾽ Vins. 14. Simeon. exposuit, quemadmodum pri- 
ἐχεσκέψατο 9 Au6siry. ἐξ ἐθγῶν Aaóv ἐπὶ τῷ Óró- — mum Deus respexeril exiraneas naliones, ut sumeret 


ματι αὐτοῦ. ex iis populum propter nomen suum. 

Καὶ το΄τῳ συμφωνοῖσι ol Aóyot τῶν προφη- σεν». 19. E: livic. consonant dicta. prophetarum, 
τῶν καθὼς γέγρααται' sicul scriplum est : 

Μετὰ ταῦτα ἀναστρέφω καὶ ἁγοικοδο[ιήσω τὴν VEgns. 16. Post hec reveriar, ας reedificabo ta- 


exriv Aavió την πεπτωκυῖαν, καὶ τὰ κατε- — bernaculum Davidis, quod collapeum est, ac. diruta 
σκαµµένα αὐτῆς ἀνοικοδομήσω 35, xal ἀνορθώσω — ejus instaurabo, et erigam illud. 
αὐτή». 

"Όπως ἂν ἐχζητήσωσιν οἱ κατά λοιποι τῶν ár- Ὕεας. 17. Ut reliqui homimes exquirant Dominum, 
θρώπων tóv Κύριον, καὶ πάντα tà ἔθνη, ἐφ᾽ οὓς — el omnes nationes eorum hominum, qui a me denomi- 
ἐπικόκληεαι τὸ ὄνομά µου ** àx' αὐτοὺς, «Ἀέγει πα sunt, dicit Dominus, qui facit omnia hec. 
Κύριος, ὁ ποιῶν πάντα ταῦτα "5. 

l'rectà ἁπ᾿ αἰῶνός ἐστι τῷ 969 πάντα τὰ ὄργα B vens. 18. Nota α smeulo sunt. Deo omnia opera 


αὑτοῦ. aua, 
Aib. &vé κρίνω, μὴ zapsroyJsir τοῖς ἁπὸ τῶν Vtns. 19. Quameorem ego censeo non oportere nos 
ἐθνῶν ὁπισερέφουσυ ἐπὶ εὐν' θεόν' obturbare illos et interpellare, qui de exteris natienibus 
" ad Deum sese convertunt : 
'AAA' &ásicteiAau αὐτοῖς, τοῦ ἀπέχεσθαι ἀπὸ Vgns. 30. Sed scribendum et mandandum esse 
τῶν dw Tpáter *"! τῶν εἰδώλων, καὶ ες πορ- — illis, αί abstineant se. ab cenlaminationibus simu- 
φείας, xal coU πνικτεῦ καὶ τοῦ αἵματος. laerorum, et fornicatione, εί su[focato, et sanguine. 


Μωῦσῆς γὰρ ἐκ γεγεῶν ἀρχαίων, κατὰ πὀλιν Vgns. 21. Moyses enim ab artatibus antiquis habet 
τοὺς xnpóccortac αὐτὸν ἔχει, ἐν ταῖς συναγω- — in singulis civitatibus, qui eum predicent, dum per 


qyaic κατὰ πᾶν Eá66atov ἀναγιγωσκόμεγος. omne Sabbalum recitatur in synagogis. 
Τότα ἔδωξε toic dxoctóAotc καὶ τοῖς πρεσδυ- Vgas. 22. Tunc placuit apostolis ei senioribus (9- 


τέροις σὺν ὅ1ῃ τῇ Εκκλησίᾳ, ἐκ 1εξαμένους ἅν- — tique. Ecclesvr, ut delector. eg sese. viros. mitterent 
ὃρας ἐξ αὐτῶν πἐμγαι εἰς Ἀγτειέχειαν σὺν HabAq — Antiochia eum Paulo. εἰ Barnaba, Judam videlicet 
xal Βαργάδᾳ "loóbav, τὸν ἐπικα.ιούμεγογ Bap- 6 cognomento Barsaban, et Silam, viros primarios in- 
ca6üv, καὶ Σίλαν, ἄνδρας ἠ]γουμέγους ἐν τοῖς — ter fratres. 
ἀδε.Ιφοῖς. 

Γράψωντες διὰ χειρὲς αὐτῶν τάδε. Vgns. 320. Per quorum mauus litteras quoque mise- 

runt scriptas in hanc sententiam 

'Azexplün "Idxo6oc «λέγων. Ἐπίσχοπος ἣν οὗ- Excepit sermonem Jacobus. Episcopus erat bic : 
τος. διὸ καὶ ὕστερον λέγει. "Opa xai τούτου thv — quamobrem etiam posteriore loco dicit. Sed vide 
σύνεσιν, ἀπό τε νέου xal παλαιῶν βεθαιουµένου τῶν — etiam hujus prudentiam, tum per novum, tum per 
προφητῶν τόν λόγον. Συμεὼν ἐξηγήσατο. Συμεὼν — veteres prophetas sententiam suam comprobaniis 
ὁ ἐν τῷ ΛΑρυκᾷ προφητεύσας. Nóv ἁπο.-ύεις tóv οἱ confirmantis. Simeon exposuit. Simeon, qui ia 
ócvÀóv σου, Δἐέσποτα. — Λαθεῖν ἐξ ἐθγῶν «Ἰαὸδν — Evangelio quod Lueas conscripsit, vaticinando 
ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. Oby ἁπλῶς bisMGato ", — dixit : Nunc dimittis servum tuum, Domine*'-^e, Ex- 
ἀλλὰ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, τουτέστι τῇ δόξῃ αὑτοῦ. — Iraneas nationes, ut sumeret ex; iis populum nomini 
Kal τούτῳ συμφωγοῦσι ol Aóror τῶν ἄροφητῶν. — suo. Non. sim; liciter ac temere dicit, delectum ha- 
'Ànb μὲν τοῦ χρόνου δήλος ἣν ' τὸ δὶ ἀξιόπιστον o9x — buit, sed nomini suo : hoc est, propier gloriam et 
εἶχε, διὰ τὸ μὴ παλαιὸς εἶναι. Ἐπάγει οὖν παλαιὰν D existimationem suam. Et huic consonant dicta pre- 
πβοφητείαν' Μετὰ ταῦτα ἀναστρέψω xal ἁγοιχο- — phetarum. Ratione temporis notus 191 erat : sed 
δοµήσω τὴν σκηνὴἡν Δαδὶδ cà πεατωκυῖαν, καὶ — ea auctoritate praeditus non erat, ut ei fides babe- 
τὰ ἑξῆς. Πεπτώχει γὰρ ὄντως ατῶμα ἀνίατονυ. Tl — retur, propterea quod non erat antiquus. Subjuugit 
οὖν; Ἠγέρθη τὰ Ἱεροσόλυμα; ἀλλ οὗ κατεστρἀ- igitur antiquam prophetiam : Post hec reveri!ar, et 
φη μᾶλλον; tolav** λέγει ἔγεροιν; Την μετὰ Ba- — recdificabo tabernaculum Davidis, quod collapsum 
ἑυλῶνα, τὸ ἀξίωμα πάλιν, Διὸ ἐγὼ κρίνω μὴ παρ- — est, elc. Collapsum enim erat revera ruina irrepa- 
&xoyJdaiv * τουτέστι, ph ἀνατρέπειν. El γὰρ ὁ —rabili. Quid igitur? an excitata εἰ exstructa sunt 


5-98 Luc. ir, 29. 


Varie lectiones et note. 


* Nonnulla exemp.aria vulgata habent, Σιµέων. — "' Interpres. pro, ἐπεσχέφατο vioetur legisse, ἐξελά- 
ξατο. *"* Im nonnullis vulgatis est, οἰκοδομήσω. 35 In mausseripto est, ὄνομά σου. ** In vulgatis est, 
ταντα πάντα. ^"! In vulgatis esi, ἀλισγημάτων. Ὁ Ἐξελέξατο. Ista. dictio videtur cum superioris orationi 
contextu noR. concordare, eed pro ἑπεσχέφατο reposita esse.— "* Ποῖαν, erat. 


715 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


"16 


nenlo jugum cervicibus discipulorum, 119 quod A ἐπὶ τὸν cpáynaor Τῶν μαθητών, ὃν οὔτε οἱ πα- 


neque patres nostri, neque nos valuimus portare? 

Vrns. 14. Sed per gratiam Domini Jesu credimus 
nos servari, quemadmodum etiam illi. 

VEgns. 19. Conticuit autem. multitudo omnis, et 
audiebant Barnabam εἰ Paulum. enarrantes, qua 
signa atque prodigia Deus in nationibus exteris {ε- 
rissel per ipsos. 

Quidam de secta. Phariseorum. Non qui ex na- 
tionibus exteris, sed qui ex Judwis crediderant, 
postulabant ut fideles circumeiderentur, et alia 
carna:ia legis praecepta exsequerentar : his, quod 
erum animi veleris legis institutis dediti atque 
addicti essent, discipuli, quanquam ipsi quoque 
erant de grege cireumcisorum, non assentiebantur. 
Non enim quod ipsi cuperent, sed communem uti- 
Wtatem stabilire desiderabant. Convenerunt igitur 
apostoli ac seniores, u consultarent de hoc negotio. 
Rursus etiam hinc conjectura capi potest etiam 
alia quadam, qua eminereni supra seniores, apo- 
s$tolos dignitate przditos fuisse. Quamobrem non 
una cum senioribus illos communi nomine omnes 
significans comprehendit. Viri fraires, vos scitis. 
Animadverte Petro divina gratia res permissas 
fuisse, ipsum tamen usque adhuc Judaica instituta 
tueri. Vos scitis, inquit ; forsitan aderant etiam illi, 
qui antea expostulaverant cum eo propter Cornelii 
consuetudinem, quique una cum eo ingressi erant 
domum illius : idcirco illos testes producit. Quid 


τέρες ἡμῶν, οὔτε ἡμεῖς ἰσχύσαμεν βασιάσαις 

Ἀ.11ἀὰ διὰ τῆς χάριτος τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ !'* 
πιστεύοµεν σωθῆναι, καθ) iv. τρόπον κἀχεῖγοι. 

Ἑσίγησε δὲ πᾶν τὸ π.]ῆθος, xal Ίκουον Βαρ- 
γάδα xal Παύ.λου ἑξηγουμένων ὅσα ἐποίησεν ὁ 
θεὺς σηµεῖα xal τέρατα ἓν τοῖς ἔθνεσι δι αὖ- 
τῶν. 

Τιὲς ἀπὸ τῆς αἱρέσεως τῶν Φαρισαίων. Οὐχ 
oi 3zb ἐθνῶν πιστοὶ, ἀλλ’ οἱ ἀπὸ Ἰουδαίων, ἁπῇ-ουν 
τοὺς πιστοὺς περιτέμνεσθαι, xal τἆλλα τὰ τοῦ νό ων 
σαρκικἁ ποιεῖν * οὓς τὰ τοῦ νόµου τοῦ παλαιοῦ 
φρονοῦντας οὐχ ἁπ-;δέξαντο οἱ pa6r tdi, καΐτοι xal 
αὐτοὶ Ex περιτομῆς ὄντες. Οὺ γὰρ τὸ ἴδιον θέλημα 
ἐπ:ζῆτουν στῆσαι, ἀλλὰ τὸ κεινωφελές. Συνήχθησαν' 
δὲ οἱ ἀπέστο.Ίοι xal οἱ πρεσθύτεροι ἰδεῖγ περὶ τυῦ 
Ἰόγου τούτου. Πάλιν καὶ ἔνθα 3 ἔστι στοχάζεσθᾳ:., 
ὅτι xal ἄὄλλην τινὰ ἀξίαν ἑπαναθαί[νουσαι τοὺς πρε- 
σθυτέρους εἶχον οἱ ἆ πόστολο: * διὸ οὗ συµπερ έἐλαθεν 
αὑτοὺς τοῖς πρεσθυτέροις χοινῷ ὀνόματι πάντας στ- 
μάνας. Ἄγδρες dÓc.Agol, ὑμεῖς ἐπίστασθε. "Opa. 
τὸν Πέτρον ἄνωθεν χεχαριδμένον τὰ πράγματα, xal 
μέχρι τοῦ νῦν Ἰουδαῖξοντα, Ὑμεῖς, φησὶν, ἑπίστα - 
σθε. Παρῆσαν ἴσως καὶ οἱ ἐγχαλέσαντες αὐτῷ πάλαι 
ἐπὶ Κορνηλίου 33, καὶ οἱ εἰσελθόντες μετ’ αὐτοῦ ΄ διὰ 
τοῦτο αὐτοὺς «παχράχει μάρτυρας. TL ἐστι τὸ, Ἐν" 
ἡμῖν ἐξε.Ἱέξατο; τονυτέοτιν, Ev Παλαιστίνην T, x: p- 
όντων ὑμῶν. Τὸ 33 δὲ εἰπεῖν, Διὰ τοῦ στόµατός µου. 
δείχνυσι δι αὐτοῦ τὸν θεὸν φθεγγόμενον, xal οὐδὲν 


est, quod diclt : Inter nos delectum habuisse? hoc ( ἀνθρώπινον. Καὶ ὁ καρδιογγώστης θεὸς ἐμαρτύ - 


est, in Palestina, aut presentibus vobis. Quod 
autem dicit : Per os meum, per hoc ostendit Deum 
loqui per ipsum, ac nihil humanum. ΕΙ scrutator 
et cognitor cordium Deus testimonium prabwit.| illis. 
Ad spirituale testimonium subducit eos. Nunc igi- 
tur quid tentatis Deum, imponendo jugum eervicibus 
discipulorum ? Nulium inter fideles discrimen est, 
tive Judai sint, sive Grzci. Ubi fides est, peccato- 
rum qua ex corde egrediuntur efficit expiationem. 
ως autem expiatio similis est circumcisioni, ac 
pro carnali cireumei:ione datur circumcisio spiri- 
wualis, qux fide in Christum expiat occulta. Quid 
est quod dicit : Tentatis Deum, quasi non valentem, 
inquit, fide servare, hoc est, cur Deo fidem non 
habetis? Jncredulitatis est enim legem introdu- 
cere, Ünerosam quidem ac molestam |sraelitis 
fuisse legem, constat inter omnes : fatebantur au- 
tem hoc etiam discipuli , atque ipse adeo Servatur 
nos hoc docuit dum dicebat : Venite ad me, omues 
qui laboratis et onerati estis, eL ego recreabo vos 59. 
Nam laborantes et oneratos esse dicit eos, qui sub 
lege erant: seipsum vero lenem eti mitem nomina- 
| αἱ, perinde acsi lex hoc non haberet. 190 δἱιμίία 
cst illud : Gratia servat. estis. Quamobrem olim qui- 


ρησεν abroig. Ἐπὶ τὴν πνευματικὴν μαρτυρίαν 
ἀνάχει αὑτούς. Πῦν» οὖν εί πειράζετα τὸν θεὲν' 
ἐπιθεῖναι ζυγὸν ἐπὶ τὺν rpáynAor τῶν μαθητών, 
Οὐδεμία διαφορὰ πιστῶν, εἴτε Ἰουδαῖοί elatv, εἴτε 
ὝἛλληνες ὅπου 1j πίστις χαθαρισμὸν notet τῶν ἆμαο- 
πιῶν τῶν ἀπὺ τῆς χαρδίας ἑξιόντων. Οὗτος δὲ ὁ χα- 
θαρισμὸς ἔοιχε πξριτομῆς 59, ἀντὶ τῆς Ev σαρχὶ πε- 
ριτομῆς δίδοται ἡ iv. πνεύμµατι περιτομὴ, χαθαρί- 
ζουσα τῇ πἰστει τῇ εἰς Ἀριστὸν τὰ χρυπτά. Τί &oct 
τό» Πειράζετε τὸν Θεόν; Ὡς οὐκ ἰσχύοντα, φτοὶ, 
σῶσαι τῇ πίστει’ τουτέστι' Τί ἀπιστεῖτε τῷ 869 ; 
ἀπιστίας Υάρ ἐστι τὸ τὸν νόµον εἰσφέρειν. [ΚΥΡΙΛ- 
ΛΟΥ.] Φορτικὸς μὲν ἁμολογουμένως ὁ νόμος fv τοῖς 
ἐν 'Iopat).: ὡμολόγουν δὲ τοῦτο χαὶ οἱ μαθηταὶ, xat 


D αὐτὸς 6 Σωτὴρ τοῦτο ἡμᾶς ἐδίδαξε λέγων: Δεῦεε 


πρός ne, πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισµένοε, 
xáqyó ἂν απαύσω ὑμᾶφ. Κοπιῶντας δὲ xal πεφορ- 
τιαµένουνς τοὺς ὑπὸ vópov slvai φῆσιν ' ἑαυτὸν δὲ 
πρᾶον ὠνόμαξζεν, ὡς οὑκ ἔχοντος τοῦτο τοῦ νόµου 35. 
"Ὅμαιον τό ' λάριί ἑστε σεσωσμµόγοι. Ὥστε οὗ» 
πάλαι μὲν ὁ νόµος τοὺς πάντα διαφυλάττοντας τὰ 
εἰρημένα τῷ vópu ἔσωνεν' νῦν δὲ fj χάρις voo Κυ- 
ρίου καὶ δίχα τῆς τοῦ νόµου παραφυλαχῆς διὰ τῆς 
πίστεως σώζει. 


dem lex eos, qui omnia qua in lege expressa sunt custodiebant ac tuebantur, servabat : nunc vero 
gralia Domini vel absque! legis observatione per fidem nos salvos przstat. 


ο Matth, xj, 28. 


Varie lectiones et nolo. 


* [n vulgatis additum est, Χριστοῦ. 


N um e , " lc. ἐνταῦθα, 
ig. περιτοµῇ. 3 ὡς οὐχ ἔχοντος τούτῳ τοῦ νόµου, erat 


" Pro. Κορνηλίαυ lego, Ἱορνηλιῳ. 


)? τῷ ig. 











111 


EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XV. 


718 


Μειὰ δὲ «ó σιγῆσαι αὐτοὺς, ἀπεκρίθη Ἰάκωδες A — Vkns. 13. Αε postquam conticuerunt, excepit acr- 


Aéro * "Ανδρες ἀδε.φοὶ, ἁκούσατέ µου. 

Συρεὼφ ** ἐξηγήσατο, χαθὸς πρῶτον ὁ θεὺς 
ἐπεσκένόατο * Jubet. ἐξ ἐθνῶν JAaór ἐπὶ τῷ ὀνό- 
pti αὑτοῦ. 

Kai το΄τῳ συµφωνοῖσιν' οἱ .2όγοι τῶν προφη- 
τῶν καθὼς γέγραπται: 

Μετὰ cavea ἀναστρέφω καὶ ἁγοικοδο[ιήσω ch 
σχηνὴν &avtó tàv πεπτωκυῖαν, xal τὰ κατε- 
σκαµµένα αὐτῆς ἁἀγοικοδομήσω 35, xal ἂν ορθώσω 
αὐτή». 

"Όπως ἂν ἐχζητήσωσιω ol κατάλοιποι τῶν ár- 
θρώπων τὸν Κύριον, καὶ πάντα τὰ ἔθνη, ἑφ᾽ οὓς 
ἐπικόκληεαι τὸ ὄνομά µου * àx' αὐτοὺς, «Ἰέγει 
Κύριος, ὁ «οιῶν πάντα ταῦτα 5. 


monem Jacobus dicens : Viri fratres, audite me. 

Vgns. 14. Simeon exposuit, quemadmodum pri- 
mum Deus respexerit extraneas maliones, ul sumeret 
ex iis populum propter nomen suum. 

Vrus. 15. Et hvic. consonant dicta. prophetarum, 
sicut scriplum est : 

VEns. 16. Post hmc reveriar, ac. reedificabo ἰα- 
bernaculum Davidis, quod collapsum est, ac diruta 
ejus instaurabo, et erigam illud. 


γεας. 17. Ut reliqui homines exquirant Dominum, 
el omnes nationes eorum hominum, qui a me denomi- 
nati sunt, dicit Dominus, qui facit omnia hec. 


Ενωσεὰ às' alovóc ἐστι τῷ Θεῷ πάντα τὰ ἔργα B — vans. 48. Nota a saeulo sunt. Deo omnia opera 


abzov. 

Aib ἐγὼ κρίγω, μὴ zaperoyJAstr τοῖς ἀπὸ τῶν 
ἐθνῶν ἑπιστρέκουσιν ἐπὶ τὸν Θεόν" 

Α.Α ἐπιστει]αι αὐτοῖς, τοῦ ἀπέχεσθαι ἀπὸ 
τῶν ἀ ισγηµάεων 3! τῶν εἰδώλων, καὶ ες πορ- 
φείας, xal «ov πγικτοῦ xa! τοῦ αἴματος. 

Μωῦσηῆς γὰρ àx γεγεῶν ἀρχαίων, κατὰ πόλιν 
τοὺς κηρύσσοντας αὐτὺν ἔχει, ày ταῖς συναγω- 
qaic κατὰ πᾶν Σἀδδατον ἀναγιωσχόμεγος. 

Τότα ἔδωξε τοῖς ἀποστόλοις xul toic πρεσδυ- 
τέροις σὺν δ.1ῃ τῇ "ExxAncía, àxAsCapévovc ἄγ- 
épac ἐξ οὐτῶν πόμγαι εἰς Ἁγειέχειαν σὺν IHaóJAq 
καὶ Βωρνάδᾳ Ιούδαν, τὸν àxixadobpsror. Bap- 
σαδὰν, καὶ Z(Aav, ἄνδρας ἠἡγουμένους ἐν' τοῖς 
dés.lgoic. 

Γράψαντες διὰ χειρὲς αὐτῶν cális. 


Απεχρίθη "Idxo6oc «λέγων. Ἐπίσκοπος ἣν οὗ- 
τος. διὸ xai ὕστερον λέγει. "Opa καὶ τούτου την 
σύνεσιν, ἀπό τό νέου xal παλαιῶν βεθαιουµένου τῶν 
προφητῶν τὀν λόγον. Συμεὼν ἐξηγήσατο. Συμεὼν 
ὁ ἓν τῷ Λουκᾷ προφητεύσας. Nov ἁποιύεις τὸν 
$cUJó*. σου, Δέσποτα. — Λαθεῖν ἐξ ἐθνῶν «ἑαὸν 
ἐπὶ τῷ ὀγόματι αὐτοῦ. Οὐχ ἁπλῶς ἐξελέξατο ", 
ἀλλὰ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, τοντέστι τῇ δόξη αὐτοῦ. 
Kal τούτῳ συμφωγοῦσιν οἱ Aórou τῶν προρητῶ». 
ἎΑπὺ μὲν τοῦ χρόνου δῆλος fjv: τὸ δὶ ἀξιόπιστον οὐχ 


sua. 

Vens. 19. Quaneorem 690 censeo non oportere nos 
obturbare illos et interpellare, qui de exteris natienibus 
ad Deum sese convertunt : 

Vgns. 90. Sed scribendum et mandandum esse 
illis, ut abstineant se ab coniaminationibus simu- 
laerorum, et fornicatione, et su[focato, et sanguine. 

Vens. 21. Moyses enim ab etatibus antiquis habet 
in. singulis civitatibus, qui eum predicent, dum per 
omne Sabbalum recitatur in synagogis. 

Vgns. 32. Tunc placuit apostolis ei senioribus (9- 
tique Eccleswe, wu delector ez. sese viros. mitterent 
Antiochia eum Paulo εἰ Barnaba, Judam videlicet 


6 cognomento Barsaban, et Silam, viros primarios in- 


ter fratres. 


Vgns. 25. Per quorum manus literas quoque mise- 
runt scriptas in hanc sententiam 

Excepit sermonem Jacobus. Episcopus erat hic : 
quamobrem etiam posteriore loco dicit. Sed vide 
etiam hujus prudentiam, tum per nevum, tum perc 
veteres prophetas sententiam suam comprobaniis 
ei confirmantis. Simeon exposuit. Simeon, qui iu 
Evangelio quod Lucas conscripsit, vaticinando 
dixit : Nunc dimittis seruum tuum, Domine*!-**, Ez- 
traneas nationes, ut sumeret ez. iis populum nomini 
suo. Non sim;liciter ac temere dicit, delectum ha- 
buit, sed nomin! suo : boc est, propter gloriam et 


εἶχε, διὰ τὸ μὴ παλαιὺς εἶναι. Ἐπάχει οὖν παλαιὰν D existimationem suam. Et [iic consonant dicta. pre- 


σφοφητείαν’ Μετὰ ταῦτα ἀναστρέψω καὶ ἀνοικο- 
δοµήσω τὴν σχηνὴ» Δαδὶδ τὴν πεατωχυῖαν, xal 
τὰ ἑξῆς. Πεπτώχει γὰρ ὄντως απτῶμα ἀνίατον. TI 
οὖν; Ἠγέρθη τὰ Ἱεροσόλυμα» ἀλλ οὐ κατεστρά- 
en μᾶλλον; tolav** λέγει ἔγερσιν; Την μετὰ Ba- 
ϐυλῶνα, τὸ ἀξίωμα πάλιν. Διὸ ἑ)ὼ χρίνω μὴ παρ- 
&voyJsir* τουτέστι, μὴ ἀνατρέπειν. El γὰρ ὁ 


5-15 Luc. ir, 99. 


phetarum. Ratione temporis notus 191 erat : sed 
ea auctoritate praeditus non erat, ut ei fides babe- 
retur, propterea quod non erat antiquus. Subjungit 
igitur antiquam prophetiam : Pest hec reveriar, et 
regdificabo tabernaculum Davidis, quod collapsum 
est, etc. Collapsum enim erat revera ruina irrepa- 
rabili. Quid igitur? an excitata el exstructa sunt 


Varie lectiones et rota. 
* Nonsulla exemp.aria vulgata habent, Σιμέων. — ' Interpres. pro, ἐπεσχέφατο vioetur legisse, ἐξελά- 


Ea:o. ?** Im nonnullis vulgatis est, οἰκοδομήσω. 
ταντα πάντα. "! In vulgatis est, ἁλισγημάτων. 


]n mawsseripto est, ὄνομά σου. '* In vulgatis est, 


1? Ἑ ςελέξατο. Ista dictio videtur cum superioris orationià 
contextu non. concordare, sed pro ἐἑπεσχέφατο reposita esse. 


*5 flolav, eret. 


719 

llierosalym 
loquitur exstrüctione? de 63, qux accidit post ca- 
ptivitatem Babylonicam, de dignitate rursus recepta. 
Quamobrem ego censeo nos. mon debere illos obtur- 
bare ei interpellare , hoc est, non subvertere. 
Nam si Deus illos vocavit, atque ha observationes 
evertunt Dei vocationem adversus Deum pugnamus. 
Cum auctoritate autem, ac pro potestate dicit, Ego 
censeo. Sed scribendum et mandandum esse illis, 
ut abstineant αὐ inquinamentis. simulacrorum, 
ele, lec cnim praecepta, atque hx observa- 
tiones, etsi corporales, tune observatu necessaria 
sunt : quoniam magnorum causa erant malorum, 
[idcirco] potissimum ab his illos se abstinere vult. 
Nam Moyses quidem ab utatibus antiquis, elc. 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 
a? ac non polius cversa? de quanam A 6:5; ἐχάλεσεν, αὗται δὲ αἱ παρατηρήσεις ἀνατρέ- 


T2 


πουσι, τῷ θΘεῷ πολεμοῦμεν. Μετ ἐξουσίας δὲ τὸ, 
Ἐγὼ xpivo. — "AAA ἐπιστεῖλαι αὐτοῖς, τοῦ ἁπ- 
ἐχεσθαι ἀπὸ τῶν ἁισγηµάτων τῶν εἰδώλων, καὶ 
τὰ ἑξῆς, Αὗται γὰρ, εἰ καὶ σωµατιχαλ, ἀλλ ἀναγ- 
καΐαι φυλάττεσθαι * ἐπειδὴ μεγάλα εἱργάξοντο xaxá, 
τούτων μάλιστα αὐτοὺς ἕπαυσε. Μωῦσῆς μὲν γὰρ 
ἐκ γενεῶν ἀρχαίων, χαὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ πρὸ τῆς 
ἐπιδημίας τοῦ ΣωτΏρος χατὰ πᾶν Σάδόατον lv µόναις 
ταῖς συναγωγαῖς ἀνεγινώσχετο Moor ἆἁλλ' οὖν 
μετὰ τὴν ἐπιδημίαν, ἓν ταῖς ἐχχλησίαις τοῦ Χριστοῦ 
οὗ χωλύεται ἀναγινώσκεσθαι. Καὶ τοῦτο δηλοῦται 
ἐχ τοῦ, ἄχρι γὰρ τῆς σήμερον ἠνίχα ἂν ἀναγινώσκε- 
ται Μωσῆς. El γὰρ μὴ ἀνεγινώσκετο τὰ Παλαιὰ 
Γράµµατα ἐν ταῖς ἐχχλησίαις, οὐχ ἀχρίτως Γαλά- 


Etiam ante adventum Servatoris omnibus Sabbatis B ταις ἐπεστέλλετο τὸ, Λέγετά poi, οἱ ὑπὸ vópov θά- 
in synagogis duntaxat Moyses legebatur: sed post κ«ἴοντες elvat, τὸν νόµον οὐκ ἀκούετε; 

adventum Christi in Ecclesiis Christi, saltem legi ac recitari non perhibetur, atque id declaratur ος 
illo : Usque nim in hodiernum diem, quandocunque opus est Moyses recitatur. Nam $i anti- 
qua scripta in Ecclesiis non recitarentur, nonne temere ac sine judicio ad Golitas Apostolus illu 


scripsisset ; Dicite mihi qui legi subditi esse vultis, an legem non auditis *1 


Apostoli οἱ seniores et [ratres habitantibus Antio- 
chig, et in Syria, et Cilicia [ratribus, qui sunt de 
nationibus externis, salutem. 

Vrns. 94. Quoniam audivimus nonnullos ex nobis 
egressos (urbasse vos sermonibus, labe[actantes animos 
vestros, cum dicerent vos circumcidi et legem servare 
oportere, quibus non mandaveramus : 

Vgas. 25. Placuit nobis simul coactis deligere 
viros, eL. mittere ad vos una cum charissimis mobis 
Barnabe εἰ Paulo, 

εις, 20. [lominibus , qui vitam suam periculo 
exposucrunt pro nomine Domini nostri Jesu Chri— 
sti. 

Vrgns. 97. Misimus enim Judam εἰ Silam, qui et 
ipsi verbis eadem referent vobis. 

Plaeuit nobis simul coactis. Quia omnibus hec 
placebant, ac rc deliberata hzc scribunti Notanduin 
est neque Jacobum, neque Petrum ausos esse sine 
consensu totius Ecclesi» decernere de negotio 199 
cireumcisionis, quanquam judicabant hoc ita rectum 
etse :'neque vero onines auctoritatem suam inter- 
pesuissent, nisi persuasum habuissent hoc etiam 
placere Spiritui sancto. Cseterum ne res videretur 
ad Pauli et Barnab:e spectare calumniam quod illi 
inissi erant, vide laudationem illorum : Hominibus, 
inquit, qui vitam suam periculo exposuerunt pro no- 
mine Domiui Jesu Christi. 

Vgns. 38. Visum est. enim Spiritui sancto et no- 
bis, nihil amplius vobis oneris imponere, preterquam 
hac necessaria : 

VEns. 29. Nempe, ut abstinealis vos ab his, qu& 
simulacris immolata sunt, εἰ sanguine, εἰ su[focato, 
el scorlatione : a. quibussi conservaverilis vosmelli- 
i»s0s, recte facietis. Valete. 


*? Galat. 1v, 17. 


Ol ázxóccoAo,, xal ol πρεσθύτεροι, xal οἱ dógA- 
col, τοῖς κατὰ τὴν ΑἉγτιόχειαν καὶ Συρίαν xal 
Κιλικία» ἀδεφοῖς τοῖς ἐξ ἐθνῶν χαίρει». 

Ἐπειδὴ ἠχούσαμε» ὅτι τυὲς ἐξ ἡμῶν  ἑἐξεᾖ- 
θόντες ἑτάραξαν ὑμᾶς «Ίόγοις ἁνασχευάζοντες 
τὰς γυχὰς ὑμῶν, léyortsc περιτέµνεσθαι, xal 
τηρεῖν τὸν γόµον, olc οὐ διευτειλἀµεθα : 

Ἔδοξεν ἡμῖν γεγοµέγοις ὁμοθυμαδὸν, àxAsta- 
pérovc ἄνδρας πέμγωαι πρὸς ὑμᾶς σὺν τοῖς ἆγα- 
πητοῖς ἡμῶν Βαργάθᾳ xal Παύαφ, 

Αγθρώποις παραδεδωκόσι τὰς γὴ υχὰς αὐτῶν 
ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ. 

Απεστά Ίχαμεν γὰρ "* Ιούδαν καὶ ZíAar, xal 
αὐτοὺς dzayyéAAorzac διὰ Aóyov τὰ αὑτά "5. 

Ἔδοξεν ἡμῖν γενοµένοις ὁμοθυμαδόν. "Οτι πᾶσι 
ταῦτα Ἀρχεῖ, xai ὅτι µετὰ ἐπισχέψεως ταῦτα γρ 
φουσι« | Σημειωτέον ὅτι οὔτε Ἰάχωδος, οὔτε llézgo; 
ἑτόλμησαν δογµατίζειν τὰ περὶ τῆς περιτομῆς, χαί- 
τοι χρίναντες αὐτὸ χαλὸν εἶναι , δίχα πάσης τῆς 
'ExxAnolag* Ὁὔτε δὲ πάντες ηὐθέντησαν , εἰ μὴ 
ἐπείσθησαν ὅτι τοῦτο δοχεῖ xai τῷ ἁγίῳ Πνεύματι. 
"Iva δὲ μὴ δόξῃ διαθολῆς εἶναι Παύλου καὶ Βαρνάβα 

τὸ *' ἐχείνους ἀποσταλῆναι, ὅρα ἐγχώμια αὐτῶν " 


D ᾿Αγθρώποις, qnot, παραδεδωχόσι τὰς yruxác αὐ- 


τῶν ὑπὲρ τοῦ ὀγόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ. 

ἛἜδυξε γὰρ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ἡμῖν, μηδὲν 
π.λέον ἐπιτίθεσθαι ὑμῖν βάρος, a Atv τούτων τῶν 
éaxdrayxec* 

Απέχεσθε * εἰδωλοθύτων, xal αἵματος, καὶ 
AvixtoU , καὶ ποργείας. Ἐξ ὧν διατηροῦνεες 
ἑαυτοὺς, εὖ πράξετε. "Εῤῥωσθε. 


γαρὶδ lectiones et nota. 


ον ]n manuscripto erat, ἓξ ὑμνῶν. 
ἑ ταΥγέλκοντας τα αὐτά. 


- 


9 [n vulgatis csl, ἀπεστάλχαμεν οὖν. 
V fg, τῷ, 5 In vulgatis est πλὴν τῶν ἐπάναγχες 


δὲ [n vulgatis est, διὰ λόγου 
τούτων ἀπέχεσθαι. 





721 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XVI. 


122 


Οἱ μὲν οὖν ἁπολυθέντες fA0or εἰς Ἀντιό Α Ύενς. 30. Atque illi quidem dimissi venerunt An^ 


χειαν, καὶ συναγαγόντες có. π.Ἰῆθος ἔδωκαν * 
τὴν ἐπιστο.λήν. 

᾽Αγναγγόντες δὲ ἐχάρησαν ἐπὶ τῇ παρακλή- 
σει. 

Ἱούδας τε "* xal Σί.ας, xal αὐτοὶ προφῆται 
ὄντες , διὰ .Ἰόγου πολοῦ παρεκἀεσαν τοὺς 
ἀδε.φοὺς καὶ ἑπεστήριξαν. 

Ποιήσωντες δὲ χρόνο», ἀπελύθησαν μετ εἱρή- 
φης ὑπὸ τῶν dOsAgór αρὸς τοὺς ἁποστόλους 5'. 

Παῦ.Ίος δὲ καὶ Βαρνάδας διέτριθον ἐν Ἄντιο- 
χείᾳ, διδάσκοντες xal εὐαγτε/ζόμενοι μετὰ καὶ 
ἑτέρων zoAAov τὸν Aóyov τοῦ Κυρίου. 

Μετὰ δέ τινας ἡμέρας εἶπε Παῦλος πρὸς 
BaprváCav * Ἐπιστρέψαντες δὴ ἐπισκεψώμεθα 
τοὺς ἁδεΊφοὺς ἡμῶν κατὰ πᾶσαν aóAw, ἐν alc 
κατηγΤεί.Ίαμεν τὸν «1όγον τοῦ Κυρίου, πῶς 
ἔχουσι. 

Boprá6ac δὲ ἑδου.εύσατο συμπαρα.ἰαθεῖν τὸν 
]ωάννην , τὸν χα ούμενον Μάρχον. 

IlavAoc δὲ ἠξίου, τὸν ἁποστάντα àx' αὐτῶν 
ἀπὸ llaugvA(ac, καὶ uh συνεΊθόντα αὐτοῖς εἰς 
τὸ ἔργον, μὴ συμπαρα.ἰαδεῖν τοῦτον. 

ἼΕδοξε τῷ ἁγίῳ Πγεύματι. "Iva. μὴ νοµίσωσιν 
ἀνθρώπινον εἶναι. Τὸ δὲ, 'Ημῖν, ἵνα διδαχθῶσιν ὅτι 
xal αὗτοὶ ἀποδέχονται, xal ἐν περιτομῇ ὄντες. 
Π.1ἣν τούτων τῶν ἑπάναγκες. Δείχνυσιν ὅτι οὐδὲν 
αὐτοῖς λείπει, ἀλλ' ἀρχεῖ τοῦτο, Διὰ δὲ τοῦ, ἀπέχε- 
σθαι πνικτοῦ, τὸν φόνον ἀπείργει. Καὶ συνα- 


tiochiam, ubi cum coegissent multitudinem, reddide- 
runt epistolam. 

Vgns. 51. Qua recitata, gavisi sunt propter conso- 
lationem et exhortationem. 

Vins. 92. Ac Judas et Silas, quod ipsi quoque pro- 
pheie erant, mulio sermone fratres consolati οἱ ad- 
hortati sunt, eosque confirmaverun!. 

Vzas. 55. Commorati autem illic aliquandiu amice 
dimissi sunt a fratribus ad apostolos. ve 

Vins. 91. Paulus autem et Barnabas commorati 
eunt Antiochie docentes, et una cum aliis multis ver- 
bum Domini annuntiantes. 

Vgns. $5. Sed post aliquot dies dixit Paulus ad 
Barnabam : Age revertamur, et invisamus fratres 
nostros per omnes civitates, in quibus annuntiavi- 
mus verbum Domini, ut sciamus quomodo se ha- 
beant. 

Vens. 56. Barnabas autem statuerat secum asiu- 
mere Joannem cognomento Marcum : 

Vgas. $7. Sed Paulus non aequum censebat, ut 
is qui defecisset ab ipsis in Pamphylia, nec eorum 
comes in illo negotio esse voluisset, assumeretur. 

Visum est Spiritui saneto. Ne putarent esse nego- 
tium hamanum. Quod autem dicit: Et nobis, hoc 
idcirco adjectum est, ut docerentur etiam illis ipsis 
quanquam circumeisis, rem ita probari atque pla- 
cere. Preterquam hac necessaria. Ostendit nihil 
illis deesse, sed hoc satis esse. Per hoc autem quod 


yarórrsc τὸ zÀn0oc, ἔδωκαν ** cy. ἐπιστολήν. C jubentur abstinere a suffocato , cedes prohibetur. 


Τοῦτο zapapu0(a διδασχάλων, fj ἐπίδοσις τῶν µα- 
θητευοµένων. ᾿Επιστρέγαντες δὲ ἐπισχεψώμεθα. 
Σημειωτέον δὲ ὅτι ἔργον τῶν ἡγουμένων, περιερ- 
γάξεσθαι τοὺς ὑπ) αὐτῶν φωτισθέντας, µήπως ἄρα 
οὐχ ὑγιαίνουσι τῇ πίστει, ἀλλὰ χωλεύουσι, xaX δεῖ 
αὐτοὺς διορθωθῆναι. 


Ubi cum coegissent multitudinem, reddiderunt ερὶ- 
οί. Consolatur hoc magistros, videlicet si di- 
ecipuli proficiant. Notandum est autem officium 
esse eorum qui praesunt, ut curam suscipiant et 
studiose inquirant in eos, qui ab sese fuerint do- 
cwina evangelica illuminati, 249 num utique aliquo 


modo non sana przditi sint fide, an etiam claudicent, atque in rectam viam reducendi et emendandi 


corrigeudique sint. 

Ἐγένετο οὗν παροξυσμὸς, ὥστε χωρισθήναι 
αὐτοὺς ἀπ᾿ dAAíAov, τὸν δὲ 35 Βαργάδαν, xapa- 
«ἑαδόντα τὸν Μάρκο», ἐκπ.1εῦσαι εἰς Κύπρον. 

Παῦλος δὲ ἑπιλεξάμεγος Σία», ἐξῆθε πα- 


ραδοθεὶς τῇ χάριτι τοῦ θιεοῦ ὑπὸ τῶν ἆδε.ῖ- D 


gor. 

Αιήρχετο δὲ τὴν Συρίαν καὶ Κιλικίαν ἐπιστη- 

pitur τὰς Εκκλησίας. 
ΚΕΦΑΛ. lG*. 

Κατήντησε δὲ elc Δέρδθην καὶ Αύστραν. Kal 
ἰδοὺ µαθητὴς ἦν &xei 5», ὀνόματι Τιμόθεος, υἱὸς 
γυναιχός τινος Ἰουδαίας πισιῆς, πατρὸς δὲ 
Ἔ λ1ηνος" 

"Oc ἁἀμαρτυρεῖςεο ὑπὸ τῶν ἐν Αύστροις xal 
"Ixorí ἁδε1φῶν. 

Τοῦτον ἠθέησεν ὁ Παῦλος σὺν αὐτῷ é£s4- 


Vgns. 38. Tanta igitur inter ipsos exstitit animorum 
eoncitatio, ut alter ab altero discederent, et Barna- 
bas assumpto Marco navigaret in Cyprum. 

γεια. 39. Sed Paulus delecto Sila, gratimg Dei a 
[ratribus commendatus profectus est, 


Vias. 40. Ac peragrabat Syriam et Ciliciam Ec- 
&lesias confirmans. 

CAPUT XVI. 

Vsgns. 1. Pervenit. autem Derben ac Lystran. Et 
ecce discipulus quidam erat illic nomine Timotheus, 
filius. mulieris cujusdam ὁμάσα, que erat fidelis : 
sed patre: Graco sive gentili, 

Vgns. 2. Quem suo testimonio commendabant (ra- 
(res qui erant Eystris et Iconii. 

Vgns. 5. Hunc Paulus secum. voluit proficisci, 


Varie lectiones et note. 


** Invulgatis est, ἐπέδωχαν. — "* In nonnullis enlgatis est, Ιούδας δὲ. "! In vulgatis est, ἀπὸ τῶν ἀδελφῶν 


πρὸς τοὺς ἀποστόλους. Deinde adjiciantur heec. verba, ἔδοξε δὲ τῷ EU ἐπεμεῖναι (αὐτοῦ. 
9! τόν τε, esi in vulgatis. "* In vulgatis est, μαθητές τις ἦν ἐχεῖ. 


, V ἔδοχάν, erat. 


123 


THEOPHYLACTI BULGARLE ΑπΟΠΙΕΡ. 


724 


eumque cepil el. circumcidit propter Judeos, qui A θεῖν, xal Aefüv, περιξτεμον αὐεὸν διὰ τοὺς 


erant in illis locis. Sciebant enim omues pairem ejes 
exse Graecum sive gentilem. 


Tanta igilur inter eos exstitit animorum concitalio. 
Inter Paulum et Barnabam ortum est pasilli animi 
vitii nonnihil. Atque unus quidem justitiam tueba- 
tur, alter vero injustitiam ampleetebatur , sed 
uterque tamen ypielatis caus» et rationi serviebat. 
€ausa vero pusilli iuter illos animi hec est: Mur- 
cus quidam iHos ad evangelicum carsum profici- 
scentes ex Pakestina ad. Pergam usque Pamphylicx 
oppidum comitatus erat. Deinde cum apostoli vehe- 
menti studio diligentisque in conficiendo cursu 
uterentur, Mareus, utpote homo segnis ac piger, 
cursui apostolorum renuntiavit, ct in. Palestinam 
veversus est, non Christum abnegans, sed longin- 
(uum cursum, utpote sibi gravem, defugiens atque 
recusans. leversi sunt tandem Paulus et Barnabas 
pielatis fructibus onusti, et Ecclesi: qux in Jeru- 
salem erat, aununtiautes gentium conversionem ac 
ponitentiam, quemadmodum nationes extranez se 
ad Deum verum convertissent, et pravis suis in. 
stitutis damaatis, saniorem doctrinam atque disci- 
plinam amplexa essent, Cum igitur ab omnibus ob 
res bene gestas laudareniur, Marcus dolore animi 
perculsus est : reputabat enim eum aninio suo : Si 
particeps et socius fuissem laborum, laudis quoque 
particeps et. socius essem. Statuerat igitar rursus 


Hlorum cursus comes et socius esse. Ac Barnabas C 


quidem illum ad eanitatem reversum cemitem reci. 
pere volebat : Paulus vero contendebat, eum qui 
una secumad opus Doinini prefectus non esset, rur- 
us 19 non esse comitem adjungendum. Dissensio 
igitur erat. non injusta, sed justa et ab animo pu- 
sillo profecta. Paulus id, quod justum esset fleri 
volebat : Darnabas bumanitatem spectabat. Senten - 
tia igitur dissidentes, pietate inter se concorda- 
bant. Ας discordaruut non (ide, neque ratione, scd 
more hominu pusillanintate. Fuit autem hzc 
dispositio divina. Nam ut dissenserunt, Barnabas 
assumpto Marco, ad cursum suut peragendüm 
profectus est. Sed profuit. Marco Pauli exaeta di- 
sciplina jurisque rigor: studuit entm diligentia prio- 
rem negligentiam obitegere. Paulus Marcum iu 
Ecclesiis recipi vetuerat, non ut eum contristarei 
et molestia afficere& sed u& meliorem ac diligen- 
tiorem efficeret : sed ut. vidit illum virtute ae dili- 
gentia profecisse, ac per ea, qut postmodum egit, 
yriora crimina purgasse, incipit eum eomumendare, 
εἰ ait : Salutat vos Marcus. consobrinus Barnabe, 
4e quo. mandata aceepistis, ν οἱ venerit. ad vos, 


eum recipiatis **. Atque eliam in prophetis hoc iden 


ncperimus, diversas videlicet. sententias ac mores : 


5? Coloss. 1v, 16. 


Ιουδαίους τοὺς ὄντας ἐν toic τόποις Bxelvoic. 
Ἔδεισαν γὰρ ἅπαντες τὸν πατέρα αὐτοῦ, ὅτι 
Ἐλλην ὑπῆρχεν 

Εγένετο οὖν παροξυσµός. Μεταξὺ Παύλου xa* 
Βαρνάδα ἑγένετό τις µικροφυχία΄ xai τοῦ μὲν ἑνὸς 
µέρους δικαιοσύντν τιμῶντος' τοῦ ἑτέρου δὲ, ἆἁδι- 
χίαν' ἁλλ᾽ ἑχάστου σχοπῷ εὐσεδείας δουλεύρντος. Ἡ 
δὶ αἰτία τῆς µικροψυχίας ἔστιν αὕτη' Μάρχος τις 
Ἶν συνυδο.πορῶν αὑτοῖς εἷς τὸν εὐαγγελιχὸν δρύµον 
ἀπὸ Παλαιστίνης µέχρι Πέργης τῆς Παμφυλίας. 
Elsa τῶν ἀποστόλων εὐτόνῳ κχεχρηµένων ὀρόμῳ, 
Μάρχος, ὡς ἄνθρωπος, ναρχίσας, ἁποταξόμενος τῷ 
δρόµῳ τῶν ἁποστόλων, ὑπέστρεγεν εἰς Παλαιστί- 
νην’ οὐ Χριστὸν ἀρνησάμενος, ἀλλὰ τὸν δρόμον τὸν 
πολὺν, ὡς βαρὺν, παραιτησάµενος. Ἐπανῆλθον οὖν 
Ἡαῦλος xai Βαρνάδας χαρπκοὺς εὐσεδείας γέµοντες, 
xai εὐαγγελιζόμενοι τὴν Ev. Ἱεροσολύμοις Ἐκχλτ- 
σίαν τὴν τῶν ἐθνῶν ἐπιστροφὴν xol µετάνοιαν. 
Πάντων οὖν ἑπαινούντων αὐτοὺς 57 ἐπὶ τοῖς χατορ- 
θώμασιν, 6 Μάρχος Ἀυπτθεὶς, bmAyn τὴν φυχἠν' 
ἑνενόησε γὰρ, ὅτι εἰ Ἠμην κοινωνὸς τῶν πόνων, 
ἐγενόμην ἂν χαὶ τῶν ἐπαίνων χοινωνός. Ἐθουλεύ- 
σατο οὖν πάλιν αὑτοῖς σννδραμεῖν. Ὁ οὖν Βαρνάδας 
µετανοβσαντα αὐτὸν ἐδέδατο. ὁ δὲ Παῦλος ἑἐφιλονεί- 
κει, τὸν yh συνελθόντα αὑτοῖς «b εἰς τὸ ἔργον Ku- 
plou οὐ δεῖν 59 συμπαβαλαμδάνειν. "Hv οὖν ἡ στάσις 
οὐκ ἀδιχίας, ἀλλὰ διχαιοσύνης xat µικροφνχίας. 'O 
Ηαῦλος ἐζήτει τὸ δίχαιον’ ὁ Ἐχρνάθδας, τὸ φιλάνθρω- 
πον. TÀ γνώμῃ οὖν στασιάζοντες, συνεφώνουν τῇ 
ευσεθείᾳ χαὶ διέστησαν οὗ πίστει, οὐδὲ διανέσε:, 
ἁλλ᾽ ἀνθρωπίνῃ µικροφυχίᾳ. Ἐγένετο δὲ οἰκονομία. 
Ὡς vàp διέαττσαν, ὁ Βαρνάδας τὸν Μάρχον παρα- 
λαθὼν, ξὴλθεν εἰς τὸν οἰχεῖου ὁρόµον. Ἑφέλησε tà 
τὸν Μάρλον ἡ Ιαύλου ἀχρίδεια * ἑσπηύδασε γὰρ τῇ 
προθυµίᾳ t,» προτἐραν ῥᾳθυμίαν χαλύψφαι. Ὁ Παῦ- 
λος ἓν ταῖς Ἐχκλησίαις παρέγγειλέ μὴ δεχθῆναι τὸν 
Μάρχον οὐχ ἵνα λυπήσῃ, ἁλλ᾽ ἵνα σπουδαιότερον 
moram ὡς δὲ εἶδε προλαδόντα τῇ σπονδῇ τὸν Μάρ- 
xov, xai ἁπολογησάμενον διὰ τῶν δευτέρων, ἄρχε- 
ται αὐτὸν παρατίθεσθαι, xal φησιν Ἀσπάζεταε 
ὑμᾶς Μάρκος ὁ ἂνεψιὸς Βαργάδα, περὶ οὗ ἐ.ά- 
θετε ἐντολὰς , ἐὰν EA0n πρὸς ὑμᾶς, δέξασθε 
αὐτόν. Καὶ ἐν τοῖς προφῄταις δὲ τοῦτο εὑρίσκομεν 


D διαφόρους γνώµας xal Ἠθη, οἵον' ὁ Ἠλίας, a^ στη- 


(és ὁ Μωῦσῆς, πρᾶος. Οὕτω δὴ xoi ἕντανθα, σφο- 
ὁρότερός ἐστιν ὁ Παῦλος. ΑἉλλ' ὃρα καὶ οὕτως "! 
ἐπιειχές. ᾿Ηξίου, φησίν' οὐδὲ γὰρ ὠργίζετο, ἁλλ᾽ 
ἐπαρεχάλει. Τέοὖν ; ἐχθροὶ ἀνεχώρησαν; Mh γένοι- 
το. 'Opd« yàp μετὰ τοῦτο Βαρνάθαν πολλῶν ἔγχω- 
µίων ἁπολαύοντα παρὰ Παύλον ἓν ταῖς Ἐπ.στολαῖς. 
Ἐμοὶ δοχεῖ xo xatà συναΐρεσιν 059 γενέσθαι «5v 
χωριαμὸν, καὶ πρὸς ἀλλήλους εἰπεῖν, ὅτι Ἐπειδὰ 
ἐγὼ βούλομαι:, σὺ δὲ οὐ βούλει, ἵνα uh μαχώμεθβα., 


Varie lectiones οἱ note. 


&& αὐτοῖς, erat. 359 δεῖ, erat... ἓ οὕτω, eral... "* Im. συναίνεαιν. 





T5 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM, — CAP. XVI. 796 
διανενώµαθα τοὺς τόπους, ὥστε πάνυ εἴκοντες ἀλλή- À verbi gratia, Elias asper ac durus erat, Moyses le-: 


λοις τοῦτο ἑποίουν. Ταῦτα δὲ γέγραπται πρὸς τύπον 
ἡμέτερον, ἵνα μὴ καταπίπτωµεν * ob γὰρ ἔστιν, àv- 
θρώπους ὄντας, μὴ παροξύνεσθαι' παροξυνθέντας 
Cà χρὴ μεταθάλλεσθαι’ πάνυ δὲ ὠφέλησε τὸν Μάρχον 
ἡ μάχη αὕτη. Τὸ μὲν γὰρ Παύλου φοθερὸν, ἑπέστρε- 
φεν αὐτόν' τὸ δὲ Ἡαρνάδα χρτστὸν, ἐποίει µηχέτι 
ἑπηλειφθΏναι. Ὥστε μάχονται μὲν, πρὸς ἓν δὲ τέλος 
ἁπαντᾷ τὸ χέρδος. Καὶ γὰρ Παῦλον ὁρῶν αἱρούμε- 
voy ἀποστῖναι, πάνυ ἐφοθήθη xai χατέγνω ἑαυτοῦ' 
καὶ Ῥαρνάθαν ὁρῶν οὕτως αὑτοῦ ἀντεχόμενον, πάνυ 
αὐτὸν ὀφίέλησε * xai διωρθοῦτο ὁ μαθητῆς διὰ τῆς 
Εάχης τῶν διδασχάλων’ τασοῦτον ἀπεῖχε τοῦ cxav- 
δαλισθῆναι. Διήρχετο δὲ τὴν Συρίαν καὶ δ.λικίαν, 
ἐπισεηρίζων τὰς 'ExxAnciac. Οὐ πρότερον ἐπ 


ἄλλας ἔρχεται πόλεις πρὶν ἢ τὰς δεξαµένας τὸν E 


λόγον ἐπισχέφασθαι. Τοῦτο xal ἡμεῖς ποιῶμεν' τοὺς 
πρώτους πρώὠτως παιδεύωµεν "9, ἵνα μὴ οὗτοι ἐἓμ- 
πόὀιον Ὑγένωνται τοῖς μετὰ ταῦτα. Καὶ Ιδοὺ putn- 
τὴς Jw ἐχεῖ ὀνόματι Τιμόθεος. ὑπὸ Ἰουδαίων **, 
φησ]. Καὶ σημειωτέον ὅτι τοσοῦτον ἦσαν Ἰουδαῖοι 
τὸν νόμον χαταφρονήσαντος, ὅτι xal Ἕλλησιν ἔγα- 
μοῦντο, xal Ἑλληνίδας ἐγάμουν. Καὶ Aa66w. περι- 
έτειεν αὐτὸν διὰ τοὺς Ιουδαίους. "AStoy ἑχπλα- 
γῆναι τοῦ Παύλου τὴν σύνεσιν * ὁ τοσαῦτα μµαχησά- 
µενος περὶ τῆς περιτομῆς, xai πάντα χινήσας ὑπὲρ 
τούτου ἕως οὗ κατώρθωσε, περιέτθµε τὸν µαθητήν” 
καὶ οὗ µόνον ἑτέρους οὗ χωλύει, ἀλλά xat αὐτὸ; 
τοῦτο ἐργάκεται. Πάντα οὖν πρὸς τὸ συμφἑρον 
ἑώρα, καὶ οὐδὲν ἁπλῶς ἐποίει, Καὶ τὸ θαυμαστὸν, 
ὅτι xal ἐπηγάγετο αὐτόν. Διὰ τοὺς Ἰουδάαίους, 
φησὶ, τοὺς ὄντας ἐν τοῖς τόποις ἐκείνοις. Ox ἂν 
Υὰρ νέσχοντο παρὰ ἀχροθύστου τὸν λόγον ἀχοῦσαι' 
χαὶ τὲ, "Opa τὸ χατόρθωμα) περιέτεµεν, ἵνα περιτο- 
μὴν χαθέλῃ, οὐ συνιστῶν τὴν περιτομἠν, ἀλλὰ πρᾶ- 
γμα µέγιστον χαὶ πᾶσιν pou τοῖς ἆ κοστόλοις χατα- 
θὔμιον κατορθῶσαι βονλόμενος. "Ανω γὰρ xal χάτω 
διέθαλ[λ]ον αὐτὸν οἱ Ἰουδαῖοι, ὡς πανταχοῦ τὸν vó- 
μον ἀνατρέποντα, xal τοὺς i$ ἐθνῶν ἀποστασίαν 
δ.δάσκοντα, xal σφὀδρα πρὸς αὐτὸν ἀπεχθῶς διέ- 
Χχιντο. Ἐπεὶ οὖν τὸν Τ:μόθεον εὗρε μαθητὴν ἐξ 
Ἑ, λήνων πρὸς ὑπηρεσίαν αὐτοῦ ἑἐπιτήδειον , xal 
συνέχδηµον ἔχειν αὐτὸν ἡθούλετο * διὰ τοὺς χατα- 
ᾧ υαροῦντας αὑτοῦ ἀαεθῶς, περιέτεµεν αὐτὸν, διὰ 
της ᾿τοιαύτης χατασχευῆς ἑλχῦσαι τούτους πρὺς 
ἑαυτὸν βουλόμενος. Ei γὰρ f» Τιμόθεος ἀπερίτμη- 
τος, δ.δάσκαλος ὢν, πάντες ἂν ἀπεπήδησαν ἁπ' 
αὖτ.Ὀ. El γὰρ τοσαύτη Υέχονεν αὐτοῦ κατηγορία 
6:X Τρόφιμου τὸν Ἐφέσιον ὃν ἀνόμιςον ὅτι Παῦλος 
εἰς τὲ ἱερὺν εἰσήγαγεν (ἐξ Ελλήνων δὲ ἦν οὗτος), τἰ 
ἄρα ἔπαθεν, εἰ Τιμόθεον ὄντα διδἀσχκαλον i$ ἀχρο- 
ἔύστων clys οὖν αὐτῷ; "Opa δὲ αὐτὸν xal ἁγνι- 
σθέντα τῶν συναποστόλων τῇ Ὑνώμη, xal ἐν τῷ 
legi διαγγὀλλοντα τὴν ἐχπλήρωσιν τοῦ ἁγνισμοῦ. 
Πάντα 0: ἐποίει τΏς σωτηρίας τῶν Ἰουδχίων £vsx:v. 
looo. δὲ τις xal τὸν Πέτρου ὑποχρ.θέντα Ἰαυδαῖ- 


nis ac mitis. Ita nimirum etiam hic vehementuor ' 
et acrior est Paulus, sed vide etiam sic non de- 
esse illi mansuetudinem ac lenitatem. Βξίο, id 
est, volebat et censebat, inquit : aeque enim ira - 
scebatur, sed rogalat. Quid igitur ? inimici digressi 
sunt? absit. Vides enim postea multas laudes Bar- 
nabse tribui in epistolis a Paulo. Mihi etiam con- 
sensu dirempti ac separati esse videntur, et alter 
ad allerum dixisse, videlicet, (Quandoquidem -ego 
volo, tu vero noi! vis, ne pugnemus inter nos, pat- 
Liamur inter nos loca, atjgue in diversas regiones 
abeamus. liaque admodum aliter alteri cedentes hoc 
faciebant. Hzc autem scripta sunt nobis pro exem- 
plo, ne relabamur ac prosternamur : fieri enim non 
potest, quin, eum homines simus, aliquando ira 
concitemur εἰ exardescamus : sed concitatos animo 
mntari et mitigari oportet. Valde autem Marco pio- 
fuit h:ec pugna. Nam Pauli quidem acerbitas et 
asperitas ilum ad sanitatem convertit : Barnabze 
vero humanitas atque lenitas efficiebat, ne deinceps 
deüiceret et officio suo deesset. Jtaque pugnant qui- 
dem, sed lucrum ad unum (inem tendit. Etenim 
cum videret Paulum malle discedere, admodum 
timuit, atque semetipsum damuavit, et Barnabain 
videns ita se tuentem, amplectentem ας vindican- 
tem, valde eum dilexit. Etemendebatur et. corrige- 
batur discipulus per pugnam alque dissensionem 
miagistrorum. Tantum aberat ut scandalizaretur et 


6 offenderetur. Peragrabat autem Syriam et Ciliciam 


confirmans Ecclesias. Non prius ad alias accedit civi- 
tates, quai illas, quee verbum Dei perceperant, in- 
visisset. Hoc item nos faciamus, primos primum 
insütuamus, ne hi posterioribus obstaculo e impedi- 
mento 1945 sint. Et eccediscipulus quidam erat i'lic 
nomiue Timotheus filius Judecm. Àc notandum est 
adeo contemptui Jud:os habuisse legein, ut et Gr.c- 
cis sive gentilibus nuberent, et Grecos uxores du- 
cerent. Eumque cepit et circumcidit propter Judaeos. 
Operz pretium est prudentiam Pauli vehementer ad- 
mirari : qui toties pugnaverat de circumcisione, 46 
Dihil non moverat atque tentaverat pro hoc negotio, 
quoad confecit, discipulum circumeidit : 40 non 
solum non vetat ac prohibet alias, verum etiam ipse 


D hoc facit. In omnibus igitur uti'itatem spectabat, 


ac nibil temere et absque causa faciebat : ae mirum 
est quod illum adducere potuit. Propter Judaeos, 
inquit, qui erant. in illis locis, Non enim sustinuis- 
sent ab eo, qui przeputiatus esset, verbum Dei au- 
dire. Ac vide, quidnam hac re consecutus sit. Cir- 
cuineidit, ui circumeisioneu telleret, non commen- 
daus eireumcisionem, sed rem maximam, et omni- 
bus simul apostolis gratam et aceeptam efficere 
volens. Ubique enim Judai illum calumniabautur, 
ui qui in omnibus locis legem Mosairam subverte- 
ret, et eos qui de nationibus extraneis credidissent, 


Varig lectiones et nota. 


9$ qa. 0cpso, erat. ** Ic. υἱὸς Ἰουδαίας. Et alioqui locus mutilu: esse videtur. 


121 


THEOPHYLACTI BULGARL/E ARCHIEP. 


123 


defectionem a lege doceret, ac vehementer illis in- A σµόν. Καὶ ταῦτα μὲν τοὺς ἁπυοτόλους ἕδλαπτον 


visus erat. Quando igitur Timotheum invenerat 
discipulum de Gracis et gentibus conversum ad mi- 
nisterium suum idoneum, et comitem eum peregri- 
nationis habere volebat, propter eos qui impie sibi 


οὐδέν * ἐγίνετο δὲ τοῖς Ἰουδαίοις σωτηρίας ὑπόθεσις 
καὶ τῆς εἰς Χριστὺν πίστεως ἀρχὴ, ὅτι διδασχάλους 
εἶχον τοιούτους, ὡς ἑνόμιζον, φυλάττοντας τὸν νό- 
μον. 


obtrectando negotium facessebant, eum circumcidit, hoc artificio illos trahere ad se volens. Nam si Ti- 
motheus incircumcisus fuisset, qui munere docendi fungeretur, omnes resiluissent ac defecissen ab 
illo. Nam si tantopere Paulus accusatus est propter Trophimum Ephesium, quem putabant ab illo in 
templum introductum fuisse : de Grsecis autem ac gentilibus erat hic: quid tandem accidisset ei, si 
Timotheum, qui doctor esset, de przputiatis secum habuisset ? Vide item illum puriflcatum de senten- 
tia collegarum apostolorum, et'in templo annuntiantem expletionem purificationis. Omnia autem 
faciebat propter salutem Judzorum. Posse! item quis iuvenire Petrum quoque Judaismum simulasse ; 
atque hzc apostolis nibil nocebant. Erat autem  Judais causa salutis et fidei in Christum initium, 


quod tales habebant doctores, qui legem, ut putabant, servarent. 


VERS. 4. Cum autem obirent civitates, tradebant B 


eis servanda placita, que erant decreta ab apostolis 
et senioribus, qui erant in Jerusalem. 


VgBs. 5. Hac itaque ratione fiebat, wt Ecclesie 
eonfirmarentur fide, εί numero quotidie cresce- 
rent. 

Vens. 0. Cum autem peragrassent Phrygiam et 
Gallicam regionem, vetiti a Spiritu sancto in Asia 
verbum Dei pradicare, 

196 Vrss. 7. Profecti in Mysiam, volebant per Bi- 
thyniam iter (acere: sed non sivit eos Spiritus san- 
ctus. 

Vrns. 8. Itaque Mysiam pratergressi, devenerunt 
in Troadem. 


Ὡς δὲ διεπορεύοντο τὰς πόλεις, παρεδίδουν *! 
αὐτοῖς φυ.ἱάσσειν τὰ δόγματα, τὰ κεκριµένα ** 
ὑπὸ τῶν ἁποστόλων xal τῶν πρεσθυτέρων τῶν 
ἐν Περυσαήμ. 

Al μὲν οὖν Ἐκκλησίαι ἑστερεοῦντο τῇ αἰστει, 
καὶ ἑπερίσσενον τῷ ἀριθμῷ καθηµέραν. 


Διε.2θόντες δὲ tv Φρυγίαν xal τὴν Γαλατι- 
xv χώραν, κωᾶυθέντες ὑπὸ του Πνεύματος ** 
JAaAncac τὸν «λόγον ἐν εῇῃ Ασίᾳ, 

᾿Εάθόντες κατὰ τὴν» Μυσία», ἐπειράζοντο ** 
xarà τὴ» Βιθυγίαν πορεύεσθαι’ καὶ οὖκ εἴασον' 
αὐτοὺς τὸ Πνεῦμα. 

ΠαρεΛθόντες δὲ τὴν Μνσίαν, κατἐδησαν clc 
Τρωάδα. 


Vrns. 9. Et visum noctu Paulo hujusmodi obla- C — Kal ópapa διὰ τῆς νυκτὸς ὤφθη τῷ IaóJqr 


tn. est : Vir quidam Macedo | astabat, qui eum his 
verbis rogabat : Transi in Macedoniam, et succurre 
nobis. 

Vgns. 40. Quod visum simul ac illi oblatum est, 
statim in Macedoniam proficisci studuimus , conji- 
cientes noa a. Demino accersi' «t Evangelium illis 
traderemus. 

Vuns. 441. Cum solvissemus igitur a Troade, re- 
ceto cursu. pervenimus in Samothracen, ac postridie 
Neapolin : 

VsgnRs. 19. Atque illinc Philippos, quae prima re- 
gionis Macedoniae civitas est colonia. Atque in illa 
urbe dies aliquot commorabamur. 

Tradebant eis servanda placita. Dogmata, id est 
placita, atque certas stabilesque sententias dicit, 
non illa mysteria, quibus certo Dei consilio atque 
dispositione Verbum Dei traditur incarnatum esse, 
sive carnem induisse :sed illa nempe, abstinendum 
esse ab iis, que simulacris essent immolata, a san- 
guine, a suffocato, a scortatione, quz» spectant ad 
regularis vite constitutionem. — Vetiti a Spiritu 
sancto iu Asia verbum Dei pradicare. Quare quidem 
veliti sint non dicit, sed vetitos duntaxat eos esse 
ait, docens nos utf pareamus solummodo ac non 
quaramus, et ostendens illos multa etiam humano 


Αγήρ τις ἦν Μακεδὼν ἑστὼς παρακαλῶν αὐτὸν, 
καὶ «Ἰόγων' Διαθὰς slc Μακεδονίαν βοήθησον 
piv. 

Ὡς δὲ τὸ ὅραµα εἶδεν, εὐθέως ἐζηεήσαριεν 
ἐξελθεῖν sic Μακεδονίαν **, συμδιδάζοντες ὅτι 
zpooxéxAmtat ἡμᾶς ὁ Κύριος εὐαγγελίσασθαι 
αὐτοῖς. 

᾽ΑΡαχθέντες οὖν dxó εῆς Τρωάδος, εὐθυδρο- 
µήσαμεν εἰς Σαμοθράκη» εῇ τε ἐπιούσῃ εἰς 
Νεάποιν, 

Ἐκεῖθέν το εἰς duAlz&ovc, ἥτις ἐστι πρώτη 
τῆς Μακεδονίας **, πὀλις κο ώνεια. μεν δὲ ír 
αὐτῇ τῇ πό.ει διατρίδοντες ἡμέρας τινἆς 

Παρεδίδουν» αὐτοῖς gvAdccew τὰ δόγματα. 
Δόγματα λέγει, οὐ τὰ τῆς ἑνσάρχου οἰχονομίας µυ- 
στήρια, ἀλλὰ τὸ ἀπέχεσθαι εἰδωλοθύτων, xat αἵματος, 
καὶ πνιχτοῦ, καὶ πορνείας, ἅπερ εἰς χανονικῆς ζωῆς 
ὁρᾷ διατύπωσιν. Κω.υθέντες ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύμα 
τος Aa drca: τὸν Ἰόγον ἐν τῇ Ασίᾳ. Διὰ τί μὲν ἔχω- 
λύθησαν, οὐ λέγει; ὅτι δὲ ἐχωλύθησαν, eite παιδεύων 
ἡμᾶς πείθεσθαι µόνον, xaX μὴ ζητεῖν, xal δειχνὺς ὅτι 
πολλὰ καὶ ἀνθρωπίνως ἑποίουν. Ἐν τῇ Ασία χαὶ Βιθυ- 
νίᾳ χωλύει zo Πνεῦμα λαλῆσαι τὸν λόγον τοὺς ἁποστό- 
λους, προγινῶσχον τὴν τῶν Πνευματομάχων αἴρεσιν 
χυριεύειν τῶν ἐχεῖσε. Καὶ ὅραμα διὰ τῆς vvxcóc 


Varie lectiones et note. 


*! [n vetusto manuscripto est, ἑπορεύετο τὰς πόλεις. παρεδίδου. 


*! χεχρυμµένα, erat.  δἳ In vulgatis 


est, ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. — ** In vulgatis est, ἐπείραζον. 5 In vulgatis est, εἰς τὴν Μακεδονίαν. δὲ [n 


vulgatis est, τῆς Μακεδονίας πόλις, χολώνια. 





129 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XVI. 


13) 


ὄφθη τῷ Ilaólo: Ἀγήρεις Μακεδὼν, xai τὰ A more fecisse. In Asia atque Bithynia Spiritus san. 


ἑξῆ;. Οὐχέτι δι ἀγγέλου, χαθάπερ Φίλιππος *, 
χαθάπερ Κορνήλιος, ἀλλὰ δι’ ὁράματος φαίνεται’ ἓν 
τὸ, λοιπὸν ἀνθρωπινώτερον. Ἔνθα γὰρ εὔχολον τὸ 
πεισθηναι, οὕτως. ἔνθα δὲ πολλὴ βία, θειότερον. 
Σημειωτέον ὅτι iv ταῖς πόλεσι ταύταις σὺν τῷ 
Πάύλῳ ἦν ὁ Λουχᾶς, ἐξ ὧν xal τὸ πρόσωπον ἑαυτοῦ 
συμµπαραλαμθδάνει λέγων, Ἐζητήσαμεν * εὔθυδρο- 
µήσαμεν"' ἐξή-αθομεγ. 


ctus vetat apostolos verbum Dei przedicare, quod 
presciret fore ut secta Πνευματομάχων, id est, 
Spiritus sancti hostium, in homines illarum regio- 
num dominaretur. Ei visum noctu Paulo oblatum 
esi : Vir quidam Macedo, etc. Non jam amplius per 
angelum, quemadmodum Philippo, quemsdmodum 
Cornelio accidit, sed per visum apparet deinceps 
more magis humano. Nam ubi ratio credendi faci- 


lis, hoc modo : ubi vero majore vi opus erat, more magis divino. Notandum est in his urbibus unà 
cum Paulo fuisse Lucam, ex eo quod suam etiam personam una assumit, dum dicit : Studuimus, recto 


cursu pervenimus, profecti sumus. 

Tq δὲ ἡμέρᾳ ** cor. Σαθδάτων ἐξή.1θομεν ἔξω 
τῆς πὀλεως παρὰ τὸν ποταμὺν, οὗ ἑνομίζτο 
προσευχὴ εἶναι. Kal χαθίσαντες ἑ-α.]οῦμεν ταῖς 
συγε.δούσαις Υυγαιξ/. 

Kal zic.yvvh, ὀνόματι Λυδία, πορφυροπῶ!ις *? 
πόλεως Ovarsipur, σεδοµένη τὸν θεὸν, ἤκουει"' 
fic ὁ Κύριος διήνοιξε τὴν καρδίαν προσέχει» 
τοῖς Aadovpéroic ὑπὸ cov Παὐου. 

Ὡς δὲ ἑδαπτίσθη καὶ à οἶχος αὐτῆς, παρεχά- 
Jec'8 Aéyrovca* Elxsxplxacé µε πιστὴν τῷ Κυρίφ 
εἶναι, εἰσελθόντες εἰς τὸν οἶκόν pov, pslracs* 
xal παρεθιάσατο ἡμᾶς. 

Παρὰ τὸν ποταµὀν. Μᾶλλον μὴ οὔσης ἐχεῖ συν- 
αγωγῆς διὰ τὸ σπάἀνιον, παρὰ τὸν ποταμὸν ἔξω τῆς 
πόλεως λάθρα συνἠχοντο οἱ δηθεν θεοσεθεῖς. Οὐ γὰρ 
δὴ ἔνθα' συναγωγὴ fjv µόνον, ἀλλὰ xal ἔξω ηῦχοντο, 
ὥσπερ τόπον τινὰ ἀφορίζοντες * ἅτε σωματικώτεροι 
ὄντες ol Ἰουδαῖοι, xai τῇ ἡμέρᾳ τῶν Σαθθάτων, ὅτε 
χαὶ ὄχλον εἰχὸς συνελθεῖν. El κεχρίκατέ µε πιστὴν 


Ύεββ. 13. Die autem  Sabbatorum Θ/ΤΘΙΣ1 sumus 
exira urbem ad amnem, ubi precatio fieri solebat, et 
cum consedissemus, loquebamur mulieribus, qua 
convenerant. 

Vgns. 14. Et mulier quedam nomine Lydia pur- 
puraria civitatis Thyatirorum, Dei cultriz, Paulum 
loquentem audivit :. cujus cor Dominus aperuit, ut 
attenderet ea que dicebantur α Paulo. 

19" Vzns. 15. Qua postquam cum familia sua ba: 
ptizata est, rogavit nos his verbis : Si existimatis me 
Domino fidelem esse, ingredimini in cades meas, et 
mecum manele : et coegit nos. 

Ad fluvium. Hoc magis idcirco fiebat, ut extra 
urbem ad flumen clam convenirent nimirum Dei 
cultores, quod propter infrequentiam Judaeorum 
non esset synagoga. Non enim utique ubi synagoga 
erat solummodo, verum etiam foris tanquam locum 
quemdam certum ac secretum diligentes, Jud:i, ut 
qui corporeis rebus magis addicti essent, precaban- 


τῷ Kvplq. "Opa Φιλόσοφον  vuvatxa* πρῶτον αὐτὸ { tur, ac die Sabbatorum, quando etiam par erat tur- 


ἐμαρτύρησε, τὸ τὸν θεὺν χαλέσαι αὐτὴν. "Its xal τὸ 
&vugov* γυνὴ ταπεινὴ αὕτη, xal ἁπὸ τῆς τέχνης 
πηρφυροπῶλις, φησί ᾿ τοῦτ' ἔστι πορφυρόδαφα πω- 
λοῦσα. Καὶ οὖκ αἰσχύνεται τὰ ἐπιτηδεύματα ὁ ἴστο- 
ῥιογράφος. Οὐκ εἶπε δὲ, El μεγάλην γυναῖχα, εἰ 
εὐλαδὴ χεχρίχατε, ἀλλὰ, πιστὴν τῷ Kuplo. El τῷ 
Κυρίῳ, πολλῷ μᾶλλον ὁμῖν. Οὐ παρεχάλεσεν ἁπλῶς, 
à αὐτοὺς ἀφῆχε xuploug εἶναι, εἰ xai ἠνάγχασε 
αφοδρῶς. 


"Eréreco δὲ πορενοµένων ἡμῶν εἰς προσευχὴν, 
παιδίσκην tivà ἔχουσαν απνεῦμα Πύθωνος ἁπαγ- 
τῆσαε ἡμῖν ῆτις ἑργασίαν πο λὴν παρεῖχε τοῖς 
χυρίοις αὐτῆς µαντευοµέγη. 

Αὕτη χατακολονθήσασα τῷ Ilaó4q καὶ ἡμῖν, 
ἔχραξα '* Aérovca* Οὗτοι οἱ ὄνθρωποι δοῦ.οι 
- toU Θεοῦ τοῦ ὑγίστου εἰσὶν, οἵτινες καταγγέὶ- 
1ουσιν ἡμῖν ὀδὸν σωεηρίας. 

Tovro δὲ ἐποίει ἐπὶ πο1.λὰς ἡμέρας. Διαπονη- 
θεὶς δὲ ὁ Παῦ.ος καὶ ἐπιστρέφας, τῷ αγεύματι 
sins: Παραγγέ1λω σοι ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ 
Χριστοῦ ἐξεθαῖν ἀπ᾿ αὐτῆς. Καὶ ἐξῆαθεν αὑτῇ 
τῇ ὥρᾳ. 


bam convenire. Si judicastis me Domino fidelem esse. 
Vide mulierem sapientie studiosam. Primum ipsa 
testata est se a Domino fuisse vocatam. Vide item 
animi demissionem. Mulier humilis erat hzc, et 
arte purpuraria, inquit, id est purpura tinctos pan- 
nos vendens. Ác non pudet historiographum artem 
acquzesturm adjicere. Non dixit autem, Si me magnain 
mulierem, si religiosam esse existimatis : sed, Do- 
iino fidelem. Si Domino, multo magis vobis. Non 
rogavit simpliciter, sed ipsorum arbitrio rem per- 
misit, etsi vehementer urgebat. 

Vgns. 16. Accidit autem. nobis ad precationem 
euntibus ut ancillula quedam spiritu praedita Pytho- 
nis nobis obviam veniret, que dominis suis magnum 
quastum praestabat divinando. 

Vgns. 17. Hec Paulum acjnos assectata clamabat 
ita : Isti homines servi summi Dei sunt, qui annun- 
tianl nobis viam salutis. 


Veus. 18. Arque hoc complures dies faciebat. Quod 
cum Paulus moleste tulisset, conversus. spiritui dizit: 
Precipio tibi per nomen Jesu Christi, ut excas ab 
ista : et emigravit eadem hora. 


Varie lectiones et note. 


€ [σ.Φιλίππῳ, xaX Κορνηλίῳ. 45 In vulgatis est, τῇ «s Sgioz, et paulo post, παρὰ ποταμὸν, absque arliculo 
τόν. 5 In vulgatis est, πορφυρόπωλις, et paulo post, ἠκονσεν, C? eulgatis M. Ex paie. 


731 


spem questus sui, apprchensum Paulum. et Silam 
fraxerunt in. forum ad magistratus, 


Vgns. 20. Cumque 605 a/duxissent. ad protores, 
direrunt :. Jsti homines perturbant. nostram urbem, 
cum sint Judei. 

Vena. 21. Et docent instituta, que non licet nobis 
suscipere, neque servare, qui sumus Romani. 

Spirit« prodita Pythonis. Quis est hic demon? 
Deus, inquit, Python, qui a loco ita dicebatur. Vole- 
bat autem tentationibus objicere. Atque aliter di- 
citur hec Pythia, quae mulier quzdam erat, quz 
sederet in tripode Ápollinis diducens 1968 crura : 
deiude sie. malus spiritus qui ex infimo specu ede- 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHTEP 


Vrns. 19. Conspicati. atem. domini ejus abiisse A 


722 

'Ιδόντες δὲ οἱ κύριοι αὑτῆς ὅτι EEn Orr ἡ 
ἑλπὶς τῆς ἐργασίας αὐτῶν, ἐπιαδόμενοι τὸν 
Har-lov καὶ τὸν Σία», εἷΊκυσαν elc τὴν ἆνο- 
ρὰν ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας ' 

Kal προσα; αἸόντες αὐτοὺς τοῖς στΓατήγοῖς, 
εἶπον * Οὗτοι οἱ ἄνθρωποι ἑχταράσσουσιν ncc 
τὴν πόὰιν, ]οιδαῖοι ὑπάρχοντες. 

Καὶ xacaryéAAovctr ἔθη, d ox ἔξεστιν ἡμῖν 
παραδέχεσθαι, υὐδὲ ποιεῖν, 'Poyalo οὖσυν. 

"Eyovcav πγεῦμα Πύθωνος. Τίς οὗτός ἐστιν 
ὁ δαίµων; θεὸς, φποὶ, Πύθων, imb τοῦ τόπου οὗτος "* 
λεγόμενος. Ἐθούλετο δὲ εἰς πειρασμοὺς αὐτοὺς 
ἑμῤαλεῖν. Καὶ ἄλλως λέγεται fj Πυθία αὕτη, γυνή 
τις οὖσα, ἐπιχαθῆσθαι τῷ τρίποδι τοῦ ᾽Απόλλωνος, 
διαιροῦσα τὰ σχέλη ' εἶθ᾽ οὕτως πνεῦμα ποντρὸν 


batur, ac per genitalia ejus subibat ac penetra- B χάτωθεν ἀναδιδόμενον, χαὶ διὰ τῶν γεννητικῶν αὐτῆς 


bat, mulierem furore replere solebat. Atque illa 
cries solvens deinceps temulentorum atque bac- 
chantium more furebat, et spumam ex ore emitte- 
bat; atque ita quasi ebrietate correpta verba fu- 
riosa proferebat *. 


poplov διαδυόµενον. πληροῦν τὴν γυναῖκα της µα- 
νίας ' χαὶ ταύτην τὰς τρίχας λύουσαν, λοιπὸν βαχ- 
y:0:30a( τε καὶ ἀφρὸν ἐκ τοῦ στόματος ἀφιέναι " 

αἱ οὕτως tv mapowla γινοµένην, τὰ τῆς μανίας 
φθέγγεαθαι ῥήματα. 


Varie lectiones οἱ note. 


"! To. οὕτως. 


8cholion Laurentii Siphani. 


5 Operz: pretium me facturum esse putavi, si ad 
locum hunc diligentius explicandum ac melius intel- 
Tigendum, nonnulla 3djecerim ex Cicerone, Justino, 
Strabone et Diodoro Siculo collecta. D:emon!igitur iste 


terum fama obtinuit oraculum ipsum a capris in- 
ventum ease hoc modo : Nam cum in eo loco, ubi 
postea templi ἄδντον fuit, terre hiatus pateret, 
circumque eum pascentes caprz errarent, szpe 


apud gentiles alias Pythius, alias Delphicus Apollo vo- C accidit ut ad cavernam illam eapre quzdam pro- 


cabatur 3 Delphis, populo et civitate Phocidis, quz 
alio nomine 4 Grecis ἡ ludo, et nen nunquam ἡ 
Πυθὼν dicebatur. Ipse quoque daemon f Πύθων, ipsa 
mulier per quam oracula reddebat ἡ Ἠνθία et ali- 
quando a poetis fj Πύθων, qui eo dzemone correpti 
instinctu illius futura precinebant [Πνθωνιχοὶ, ludi 
quoque ac dies festi illic celebrari cousueti, τὰ Πύ- 
θια appellabantur ἀπὸ τοῦ πυθέσθαι, id est, a sci- 
scitando, quod in eo loco sciscitari, hoc est, con- 
sulere de futuris rebus homines dzemonem illum so- 
lerent. Nam qua traduntur de Pythone dracone ab 
Apolline illie interfecto, fabul:e sunt, etiain. ab 
ellinicis sanis certe scriptoribus irrise. Fuit in 
australi latere Parnassi montis locus ia rupe undi- 
que impendenti, theatri forma, in vertice habens 
oppidum et templum cum oraculo, explens in cir- 
cuitu stadia sexdecim, eui iinminet Lycoria, in quo 
loco supra templum prius Delphi (ita populns et 
locus appellabatur) sedes habueruut: sed postea 
juxta ipsum. templum et cirea fontem Castalium 
ipsa frequentia homínum, qui ad famam oraculi 
undique confluentes ineo saxo consederunt, eivi- 
tatem effecit, Templum civitaveruque ποη ware, sed 
precipitia, nec manufacta, sed naturalia przsidia 

efendebant. Media saxi rupes in theatri formam, 
ul dictum est, recessit. Quamobrem - et hominam 
clamor et quaudo accidit, tubarum sonus perso- 
nanlibus et resonantibus inter se rupibus, mmulti- 
plex audiri, ampliorque quam editur, το solet: 
qu:& res majorem majestatis terrorem ignaris rei et 
adwuiratione stupentibus plermmque affert. in hoc rapis 
anfractu media ferme montis altitudine planitiem 
exiguam fuisse aiunt, atque in ea profundum terree 
foramen ac specum in [ima parte concavum, sed ore 
non adinodum lato : ex. quo frigidus spiritus que- 
dan quasi veuto in sublime expulsus mentes homi- 
num in furorem etvecordiain vertebat, impletasque 
donone responsa consulentibus dare cogebat. Cie- 


pius accedentes οἱ introspicientes miris quibasdam 
exsulstionibus e& voce prius eis insueta pasteri 
$uo admirationem concitarent, adeo ut et ipse spe- 
ctatum ejus loci situm accesserit. Quo faeto illum 
(quod et capris acciderat) perturbatio ingcns inva- 
sit, ui ilie ea propemodum quse divino furore cor- 
reptis accidunt, paterentur; hic vero prxterea fu- 
tura quoque pradiceret. Qua commotione mentis 
que ad hiatum propius accedentibus oboriretur, 
apud homines illius regiouis divulgata , complures 
illo tentandi gratia conveniebant, ac quicunque 
proprius accesserant, divino spiritu corripiebantur. 
taque re in admiratfonem versa, creditum est ter- 
resire illud oraculum esse, et aliquandiu observatum 
ut consulturi de rebus suis ad hiatum illum se con- 
ferrent, et alter alterí responsa redderent. Sed cum 
multi furore correpti in preceps desilirent et interi- 
rent, qui eum locum tenebant, ne quisquam posthac 


D ibi periclitaretur, inaiituerunt, ut (emina vales ad 


omnium usum deligeretur, a qua przdictiones acci- 
perentur, eique machina exstrueretur, in qua tuto 
tum divinitus afflari, tum consulentibus respon- 
dere peaset; aique ea. machina, quod tribus fultu- 
ris sustinebatur, «piro»; est appellata. ]lluc igitur 
Pythia ascendens excepto spiritu oracula reddebat 
tum ligata tum soluta oratione; sed ca, qua soluta 
oratione reddiderat, versibus illigabantura poetis 
ibusdam 1empli ministris, Vide Strabon. lib. 1x, 
ustinum lib. xxiv, Diodorum itein Siculum lib. xvi, 
ubi res gestas sexti anni regni Philippi Macedonis 
describit. Porro furorem divinum atque perturba- 
tionem  Pythiarum et Sibyllarum pulchre describit 
Virgilius in sexto /Eneidos his versibus : 


Veatwm erat ad limen, cum virgo poscere [ata 
Tempus, ait, Deus, ecce Deus. Cui talia [anti 
Ante fores, subito non v«ltus, nen color unus, 
Non compte mansere coma ; sed pectus anhelum 





733 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XVI. 


T3 


Οὗται οι avépusto, δοῖ.Ίοι τοῦ Θεοῦ tov A. Dti homines summi Dei servi. sunt. 0 impure, si 


ὑύίότου εἰσίν. 'Q μιαρλὶ, εἰ ol8zc ὅτι ὁδὸν σωςη- 
ρίας χαταγγέλλουσι, τὶ μὴ ἑξίστασαι ἑχείνων, Δια- 
πονηθεὶς δὲ d Παῦ.ος. Ανεὶ τοῦ, χινηθεὶς καὶ 
δηχθείς: xal ἀληθῃ λέγουσαν ἐπιστομίσας αὐτὸν, 
διδάσχων ἡμᾶς uri τῇ ἀληθείᾳ συνηγορεῖν προσ- 
Κοιουμένους δέχασθαι δαίμονας ἀλλὰ πᾶσαν αὐτοῖς 
ἀποτειχίζειν πλάνης ἐδὸν, xal ἁποφράττειν πρὸς τὰ 
παρ αὐτῶν πάντα τὴν ἀχοὴν. Ei γὰρ πρυσήχατο 
αὐτοῦ τὴν µαρτυρίαν ὁ Παῦλος, πολλοὺς ἂν τῶν 
πιστῶν πάτησε Τὸ μὲν οὗν πρῶτον οὐ προσέκατο, 
ἀλλὰ διέπτυσεν, οὗ βουλόµενος ἑαυτὸν ἐπιῤῥίπτειν 
τοῖς αἡμείοις * ὡς δὲ ἐπέμενε, τότε ἐχέλευσεν αὐτὸν 
ἐξελθεῖν. Ὁ μὲν οὖν δαίµων χακπούργως ἐποίει ᾿ 
οὗτος δὲ συνετῶς. Ιδόντες δὲ οἱ κύριοι αὐτῆς ὅτι 
ἐξῆ.λθεν ἡ ἐλπὶς τῆς ἑργασίας αὐτῶν. Ἡανταχου 
τὰ χρήματα αἴτια τῶν χαχῶν. Ἐδουλεύο"το δαιμο- 
viv τὸ χοράσιον, ὥστε χρηµατίζεσθαι. "Opa ὅτι οὐδὲ 
τῷ δαίµονι αὐτοὺς προσέχοντας, ἀλλὰ πρὸς ἓν ὁρῶν- 
τας, *hv Φφιλαργνρίαν. Ἐκεῖνος ἔλεγεν, ἅτι AovAct 
τοῦ θεοῦ toU ὑψέστου εἰσίν' αὐτοὶ δὲ, ὅτι Ἔκτα- 
ράσσονσο ἡμῶν τὴν πόλιν. Ἐκεῖνος ἔλεγεν, ὅτι 
KarayrpéAAovow ἡμῖν ὁδὸν σωτηρέας ' οὗτοι, ὅτι 
Παραδιδόασιν ῥωῖ; ἔθη, d οὐκ ἔξεστι παραδέ- 
χασθαι, 

Καὶ συνεπέστη ὁ ὄχ.ῖος κατ αὐτῶν, καὶ οἱ 
στρατηγοὶ περιῤῥήξαντες αὐτῶν τὰ ἱμάτια, 
éxéAsvor ῥαθξίζειν. 

HoAldc εε ἐπιθέντες αὐτοῖς πληγὰς, ἔθαιλον 


elc φνλακὴν, παραγγεμέαντες τῷ δεσμοφύέακι . 


ἀσφαλῶς τηρεῖν αὐτοὺς. 

"Oc παραγγελίαν εοιαύτη» εἰ ηφρὼς, ἐδα εν 
αὐτοὺς εἰς τὴν ἐσωτέρα» φυλακὴν, καὶ τοὺς 
πόδας αὐτῶν ἠσφα.ίσατο εἰς τὸ Có.or. 

Κατὰ δὲ '* τὸ µεσοκύκτιον Παῦλος καὶ Z(AJac 
προσευχόµενοι, Üpgrovr τὸν Osóx* ἐχηκροῶντο 
δὲ αὐτῶν οἱ δέσµιοι. 

"Agro δὲ σεισμὸς ἐγέγετο μέγας, ὥστε σα.Ίευ- 
θῆναι τὰ θεμέλια τοῦ δεσµωτηρἰου ᾽ ἀνεφχθη- 
σἀν t^ παραχρῆμα αἱ θύραι πᾶσαι, x«l πάντων τὰ 
δεσμά ἀνέθη. 

Ἔξυπνος δὲ Ίγεγόμεχος d δεσμορύ Λαξ , καὶ 
ἰδὼν ἀνεφγμένας τὰς θύρας τῆς φυ.ακῆς. exa- 
σάµενος μάχαιραν, ἔμελ.εν ἑαυτὸν ἀναιρεῖγ, 
γοµίζων ἐκποφευγέναι τοὺς δεσµίους. 

Εφώνησε δὲ φωγῇ puspáAg "* Παῦλος, A&- 
Tor* Μηδὲν πράξῃς σεαυτῷ κακόν ' ἅπαγτες 
ydp ἐσμεν àv0dós. 


nosti illes viam salutis annuntiare, cur non absce- 
dis ab illis? Quod cum Paulus moleste tulisset. Pro 
eo quod est, cum motus esset, cum ea res illum 
momordisset; atque etiam vera dicentem eam re- 
pressil, docens, nos ne veritati quidem patrocinari 
simulantes d:emoneg admittere, sed omnem illis 
fraudis auditum precludcre, et ad omnia qua ab 
Hiis dicuptar, aures obturare debere. Nam si ad- 
misisset atque probasser ejus testimonium Paulus, 
multos &deles decepisset. Ας primum quidem non ΄ 
34ni it, sed respuit ; non enim volebat sese proji- 
cere signis, sed ut perseverabat, tum jussit illum 
emigrare. Ac dewon quidem malitiosa faciebat : 
hic vere prudenter. Conspicati aulem domini ejus 


B abiisse spem quacstus sui. Ubique pecunie sunt 


causa malorum. Volebant puellam demone cor- 
reptam 199 esse ut questum faceret, ac pecuniam 
conficeret. Vide illos ne dz:emonem quidem curantes 
atque morantes, sed unum duutaxat, nempe pecu- 
ni: studium et avaritiam spectantes. Ille dicebat : 
Servei summi Dei sunt ; lii vero : Perturbant nostram 
urbem. llle dicebat : Annuntiant nobis viam salutis ; 
isti : Tradunt nobis consuetudines, que non licet 
suscipere. 

Vrxs. 99. Et plebs una coorta est adversus illos, 
uc pretores scissis vestibus. suis jusserunt eos. virgis 
cadi 

Vns. 25. Cumque multas plagas ulis inflixissent, 
conjecerunt eos in carcerem, carceris custodi man- 
dantes ut diligenter eos et caute asservaret. 

Vrns. 94. Qui accepto tali mandato conjecit eos 
in carcerem interiorem, ac pedes illorum ligno con- 
atrinzit. 

Wrns. 99. Sed cireiter mediam noctem Paulus et 
Silas precantes Deum collaudabant, atque exaudie- 
bant illus vincti. 

Vgns. 26. Repente autem tantus ezstirit terre πιο- 
tus, ut [undamenta carceris concuterentur : aperteque 
sunt eztemplo omnes janug, ei omnium vincula solu- — 
ta sunt. 

Vrns. 37. Ezperrectus autem. custos. carceris, et 
conspicatus ostia carceris aperia , atricto. gladio 
seipsum. erat inter(ecturus, quia pulabut. au[ugisse 
vinctos : 

Vrns. 98. Sed Pauls alta voce clamasit diccns : 
Ne quid tibimetipsi mali facias. Omnes enim Ire 
sumtus. 


Vari& lectiones et note, 
1. δὲ desideratur in mauuscripto. * In vulgatis adjectus est articulus 9, et paulo post, ἅπαντες váp tapev. 


Kt rabie fera corda iument, majorque videri, 

Nec morlale sonans, afflata est numine quando 

Jam proptore Dei. ' 

Et paulo post : 

At Pheabi nondum patiens immanis in antro 
Bacchatur vates, magnum si pectore possi 
Excu:ssisse deum: tanto magis ille fatigat, 

Qs rabidum, fera corda domans, fBngitque premendo. 


Sciendum est autem non apostolorum modo tem- 


oribus, verum etiam longe ante Christi adventutn, 
Apollinem Pythium oracula Delphis edere desiisse ; 
qnemadmodum Cicero scribit in libris De divtma- 
tione. Postquam enim homiues multa oracula red- 
dita esse senserunt, quorum pr:edictis eventus non 
responderep!, multa ambigua, multa adeo obscura, 
wt interpretatione egerent ; paulatim auctoritas 
oraculorum contemni copi, et damoncs specus 
suos relinquere, et aba bospitia quarere coacu 
sunt. 


135 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


126 


Vens. 29. Tum ille, cum lumen postulasset, intro Α Αἰτήσας δὲ gota, εἰσεπήδησε. xal ἔνερομος 


prosilit, et tremore correptus, procumbit Paulo et 
Silge ad pedes. 

Ῥεμς. 20. Ac foras productis dicebat : Domini, 
quid me facere oportet, ut salvus sim ? 

Veas. 91. Atque illi dixerunt : Crede in Dominum 
Jesum Christum, et salvus eris tu et familia tua. 


Vgns. 39. Et locuti sunt illi verbum Domini, et 
omnibus qui erant in edibus ejus. 

Vgns. 55. Et cum cepisset eos in illa hora noctis, 
abluit a verberibus et plagis ; et baptizatus est ipse, 
et omnes domestici ejus et familiares extemplo. 

Vzns. 34. Cumque subduzisset eos in domum suam, 
apposuit illis mensam , ac letatus est, quod cum tota 
familia sua Deo credidisset. 


Et plebs una coorta est adversus illos. Miracnla 
atque doctrina Pauli opus erant : periculorum 
autem Silas quoque 130 particeps et socius est. 
Scito d:emones quoque scire Deum summum esse 
Jcsum qui crucifixus est. Hujus igitur servus cum 
esset Paulus, affirmabat dicens : Paulus servus Jesu 
Christi. Repente autem. tantus. exstitit terre motus. 
Terr: motus exstitit, ut ille expergisceretur. Janus 
aulem apertz sunt, ut admiraretur id quod accide- 
rat: sed hzc, nempe ostia aperta, vincti non vide- 
bant. Nam profecto fuga sibi consuluissent universi : 
sed ne videretur casu factus esse terr» motus, 
accidit preterea ut. etiam januz aperirentur, qua 


res terrze motum illum testaretur. Crede in Dominum, (C 


et salvus. eris tu et familia tua. Ne cum in carcere 
quidem esset , Paulus quiescebat : sed etiam illic 
carceris custodem in suam sententiam perduxit, 
atque praeclaram illam captivitatem confecit. Et 
cum cepisset eos in illa hora noctis, abluit illos a 
verberibus. Illos quidem a verberibus lavit: ipse 
' vero a peccalis ablutus est. Ác leetatus est quod cum 
tota familia sua Deo credidisset. Quanquam nibil 
erat, preterquam verba duntaxat ac bona spes. 
Vins. 35. Caterum ubi diluxit, praetores miserunt 
lictores, qui dicerent : Dimitte homines istos. 


Vgns. 36. Et custos carceris detulit haec verba ad 
Paulum, nempe, Praetores miserunt, qui juberent 
νου dimitti : nunc igitur egredimini, et salvi abite. 


Vens. 37. Sed Paulus dicebat ad eos : Cesos nos 
publice indemnatos, qui sumus cives Romani, conjece- 
runt in carcerem , el nunc clam nos ejiciunt ? Non 
ita : quin veniant ipsi, et nos educant. 


VEns. 38. Renuntiaverunt autem. lictores pratori- 
bus verba hac. Qui cum audivissent illos esse cives 
Romanos, territi sunt. 


yevópsvoc, προσέπεσε τῷ Ila04o καὶ τῷ ZiAg. 


Kal προαγαγὼν Ὁ αὐτοὺς ἔξω, ἔφη" Κύριοι, τε 
µε δεῖ ποιεῖν ἵνα σωθῶ; 

Οἱ δὲ εἶπον' Πίστευσον ἐπὶ τὸν Κύριον 
Ἰησοῦν Χριστὸν Ἱ., xal σωθήσα σὺ καὶ ὁ olxóc 
σου. 

Kal &AáJncav Ἱ αὐτῷ τὸν «Ἰόγον τοῦ Κυρίου 
καὶ πᾶσι τοῖς ày τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ. 

Kal παραλαδὼν αὐτοὺς ἐν ἑκείνῃ τῇ ὥρᾳ trc 
vuxtóc, ἔλουσεν ἀπὸ τῶν π.λ1ηγῶν, καὶ ἐδαπείσθη 
αὐτὸς xal οἱ αὐτοῦ závcec παραχρῆμα. 

᾽Αγαγαγών τε αὐτοὺς εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ, 
παρέθηχε τράπεζαν' καὶ ἡγα-νιᾶτο πανοικὶ x£- 


D πιστευκὼς τῷ θεῷ. 


Kal συνεπέστη ὁ 6yJoc κατ αὐτῶν. Τὰ θαύ- 
µατα xaX τὴν διδασχαλἰαν ὁ Παῦλος εἰργάσατο * τῶν' 
κινδύνων δὲ χαὶ 6 Σίλας κχοινωνεῖ. Γνῶθι ὅτι xat 
δαίµονες ἴσασι θεὸν Όψιστον ὄντα ἹἸησοῦν τὸν 
ἑσταυρωμένον. Τούτου οὖν δοῦλος ὑπάρχων ὁ Παῦ- 
λος, διεθεθαιοῦτο λέγων ' Παῦ.ος OovAoc 'Incov 
Χριστοῦ. — "Agro δὲ σεισμὸφ ἐγένετο µέγας. Ὁ 
σεισμὸς ἐγένετο, ὥστε ἀφυπνισθῆναι ἐχεῖνον * a£ 
θύραι δὲ ἀνεῴχθησαν, ὥστε θαυµάσαι τὸ γεγονός. 
Ταῦτα δὲ οἱ δεσμῶται οὐχ ἑώρων' ἡ γὰρ ἂν ἔφυγον 
ἅπαντες. Ἵνα δὲ μὴ Σόξῃ ἀπὸ ταντοµάτου Υεγε- 
νῆσθαι σεισμὸς, ἐπηχολούθησε xal τὸ ἀνοιχθῆναι 
τὰς θύρας ἐχείνῳ μαρτνροῦν. Πίστευσον ἐπὶ τὸν 
Κύριο», καὶ σωθήσῃ σὺ καὶ ὁ οἶκός σου. 0ὐδὲ kv 
δεσμωτηρίῳ ὧν, ἠσνχάζει Παῦλος» ἀλλὰ xoi ἐχεῖ 


bv δεσµοφύλακα Ίγε πρὺς ἑαυτὸν, τὴν χαλὴν ταύτην 


αἰχμαλωσίαν ἑργασάμενος. Καὶ παραΔαδὼν αὐτοὺς 
ἐν ἑκείνῃ τῇ ὥρα εῆς νυκτὸς, EAovosy ἀπὸ τῶν 
ἁ.ληγῶν. Ἐκεῖϊνος 1" μὲν ἀπὸ τῶν πληγῶν ἕλουσεν * 
αὐτὸς δὲ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν ἑλούσθη. Καὶ ἡγα λιά- 
σατο πανοιχὶ πεπιστευχὼς τῷ θεῷ. Καΐτοι οὐδὸν 
$v, ἀλλὰ ῥήματα µόνον καὶ ἐλπίδες χρηστα(. 


Ἡμέρας δὲ γενομένης, ἀπέστειλαν ol. στρας- 
ηγοὶ τοὺς ῥαθδούχους «έχοντες * Ἀπόλυσον 
τοὺς ἀγθρώπους ἐκείγους. 

᾿Απήγγειωε δὲ ὁ δεσμοφύ.Ίαξ τοὺς Jórovc τοῦ- 
τους πρὸς τὸν Παῦον, ὅτι ᾽ΑπεστάΊκασιν ol 
σερατηγοὶ, tra áxoAvOnte * νῦν οὖν ἐξελθόντες, 

τορεύεσθε ὃν εἰρήγῃ. 

Ὁ δὲ Παῦλος ἔφη αρὸς αὐτοὺς. Δείραντες 
ἡμᾶς δηµοσίᾳ, ἁκατακρίτους **, ἀγθρώπους Ῥω- 
µαίους ὑπάρχοντας, ἔδαΛυν εἰς φυλαχκὴν, καὶ 
νῦν Ad0pa ἡμᾶς ἐχδά.11υνσι; Ob γάρ' ἁλιὰ 
ἑλθόντες αὐτοὶ, ἡμᾶς '* ἑξαγαγέτωσαν. 

Ανγήγγειλαν δὲ τοῖς στερατηγοῖς οἱ ῥαθδοῦχοι 
τὰ ῥήματα ταῦτα. Καὶ ἑφοθήθησαν, ἀκούσαντες 
ὅτι ᾿Ῥωμαῖοί εἶσι. 


Varie lectiones et note. 


"* In manuscripto est, προσαγαγών. ' In vulgat. Χριστὸν, desideratur. * In mantscripto est, ἑλάλησεν. 


17 [g. ἐχείνους, ᾖ7δ χαταχοἰτους. erat. 


ο In vulqatis desideratur, ἡμᾶς. 


ιά 


731 


EXPOSITIO iN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XVII. 38. 


Kal ἑλθόντες, παρεκάἰεσαν αὑτοὺς, καὶ ἐξ- A — Vens. $9. Et venerunt ας deprecati. sunt eos, et 


αγαγόντες ἠρώτων ἑξε.θεῖν τῆς πόλεως. 

ἘξεΙθόντες δὲ ἐκ τῆς «ον.ακῆς, sio A0ov 
πρὸς τὴν Λυδίαν 59, καὶ ἱδόγτες τοὺς ἁἀδελφοὺς, 
παρεκάἀ-εσανγ αὐτοὺς, xal ἐξῆ.16οΥ. 

'0 δὲ Ilav.loc ἔφη πρὸς αὐτούς. Καὶ τῶν στρατ- 
ηγῶν δηλωσάντων, ὁ Παῦλος οὐκ ἑξέρχεται ' ἀλλά 
xai διὰ τὴν Λυδίαν xal τοὺς ἄλλους, φοθεῖ αὐτοὺς, 
ἵνα p νοᾷαισθῶσιν διότι Ἠξίωσέ 3ἱ τις ἀπολελῦσθαι. 
Ἔγκλημα δὲ Σπήῆγεν, ὅτι χαὶ ᾿Ῥωμαίους, xat óxa- 
ταχείτους, χαὶ δηµοσίᾳ. ὉΟρᾶᾷς ὅτι xal ἀνθρώπινα 
χατεσχεύαζον πολλά; Ίαῦτα δὲ εἶπεν ἵνα μὴ δόξη 
ὡς πατάδ.χος ἀπολύεσθαι xal ὡς ἡμαρτηκώς. Οὗ- 
τος *! δὲ ὁ δεσμοφύλαξ οὗτός ἐστιν ὁ Στεφανᾶς ὃν 
μνημονεύει Παῦλος ἓν τῇ πρὸς Κορινθίους πρώτῃ 


Ἐπιστολῇ, Ἐδάπτισα, λέγων, καὶ τὸν Στεφαγᾶ Β 


olxor. — Καὶ ἐξε.θόντες ἐκ τῆς φυ.]ακῆς, εἰσ- 
ᾖ.1θον πρὸς τὴν Λυδίαν' καὶ Ἰδόντες τοὺς ἁδε-ῖ- 
φοὺς, &apsxáAsc'av αὐτοὺς, καὶ ἐξῆ.16ογ. Οὐ γὰρ 
ἔδει τὴν ξενοδόχον ἀφεῖναι ἐν ἀγῶνι xal peplpvp* 
καὶ οὐχ ἠνέσχοντο δὲ ἐχδημῆσαι, xal ταῦτα παρὰ 
τῶν στρατηγῶν κχατασπευδόµενοι, εἰ μὴ εἰσηλθον 
πρὸς τὴν εὐτελῆ γυναῖχα, xal τοὺς λοιποὺς οὓς 
ἀδελφοὺς ἑχάλουν. Ὢ πόσην ἀτυφίαν εἶχον καὶ 
ἁγάπην! 


ΚΕΦΑΛ. 17’. 

Διοδεύσαντες δὲ τὴν Αμφίπολι' καὶ 'Azot- 
«ἑωνίαν ἦ-θον slc θεσσα.ἰογίχη», ὅπου ἦν ἡ Zvr- 
«)ωγἡ τῶν Ιουδαίων. 

Κατὰ δὲ τὸ εἰωθὺς τῷ Παύ-ῳ, εἰση-θε πρὸς 
αὐτοὺς, xal ἐπὶ Σἀ6δδατα τρία διεΊέγετο αὐτοῖς 
ἀπὸ τῶν Γραφῶν. 

Διαγοίγων xal παρατιθέµενος ὅτι τὸν Χριστὸν 
ἔδει παθεῖν xal ἀνγαστῆναι ἐκ vexpow, καὶ ὄτι 
Οὗτός ἐστιν ὁ Χριστὸς Ἰησοῦς, ὃν ἐγὼ κατα]» 
gyéAAo ὑμῖν. 

Kal τινες ἐξ αὐτῶν ἐπείσθησαν, xal προσ- 
εχ.1η:ώθησαν τῷ Παύλῳ καὶ τῷ EZí(Ag, τῶν τε 
σεθοµένων Ἐ..1ήνων 53 πολὺ π.1ἡθος, γυγαικῶν 
τε xal πρώτων οὐκ ὁλίγαι. 

Προσ.1αθόμενοι δὲ οἱ ᾿Ιουδαῖοι ἀπειθοῦντες 
τῶν ἁγοραίων τινὰς " ἄνδρας πογηροὺς xal 
ὀχ.οποιήσαντες, ἐθορύδουν τὴν πό ' ἐπιστάν- 
τες τε τῇ οἰχίᾳ τοῦ "Idcoroc 3, ἐζήτουν αὐτοὺς 
ἀγαγεῖν εἰς τὸν δήμο». 


Mh εὑρόντες δὲ αὐτοὺς, ἔσυρον τὸν "Idcova, 


xal τιας ἁδελφοὺς ἐπὶ τοὺς πο.ιεάρχας ", 
βοῶντες, ὅτι Οἱ τὴν οἰκουμένην ἀναστατώσογ- 
«τες, οὗτοι καὶ ἐγθάδε 3" πἀρεισι. 

οὓς ὑποδέδεκεαι ** Ιάσων ' καὶ οὗτοι πάντες 
ἀπέναντι τῶν» δογμάτων Καίσαρος πράσσουσι, 
ΒισιΛέα Aéyorcec ἕτερον εἶναι Ιησοῦν. 


eductos rogarunt ut exirent ex civitate. 

Vkns. 40. Egressi igitue ex carcere, diverterunt cd 
Lydiam, cumque vidissent fratres, consoluti sunt. eos 
ac discesserunt. 

Sed Paulus dicebat ad eos, etc. Etsi pretores man- 
darant, Paulus tamen non egreditur, sed tum pro- 
pter Lydiam, tum propter reliquos fratres terret 
illos , ne existimarentur idcirco dimissi esse, quod 
aliquo deprecatore usi essent. Atque etiàm crimen 
intentat illis quod et cives Romanos, et indemna- 
tos, et publice verberassent. Videsne illos etiam 
bumano more multa struxisse atque molitos esse ? 
Hac autem dixit, ne videretur dimitti tanquam con- 
demnatus, et tanquam 131 maleficus. Porro car- 
ceris hic custos est Stephanas, cujus mentionem 
facit Paulus in prima ad Corinthios epistola, ubi 
dicit : Baptizavi etiam Stephane familiam. Et egres;i 
επ carcere, introierunt αά Lydiam, el visis frftribus 
consolati sunl eos, ac discesserunt. Non enim oporte- 
bat eam, a qua hospitio excepti erant, relinquere in 
sollicitudine et zrumna. Aique eliam discedere 
noluerunt etsi a prztoribus urgebantur, nisi intro- 
iissent ad vilem mulierem, et ad reliquos quos fra- 
tres vocabant. O quanta przditi erant animi demis- 
cione atque charitate ! 

CAPUT XVII. 

Vgns. 1. Cum transissent autem Amphipolin et Apol- 

loniam, venerunt Thessalonicam, ubi erat. synagoga 


6 Judeorum. 


Vkns. 3. Ac pro consuetudine sua. Paulus. introi- 
vit ad illos, et ad Sabbata tria sermocinabatur eis 
ex Scriptis, 

VEnas. 9. Aperiens et exponens, wi oportuerit 
Christum affici supplicio et α mortuis resurgere. Et 
hic est, inquit, Christus Jesus, quem ego annuntio 
vobis. 

Vegns. 4. Et. nonnulli ex illis crediderunt ei se ad 
Paulum atque Silam aggregaverunt, εἰ religioso - 
rum Grecorum multitudo magna, mulieresque pri- 
marie non pauca. 

Vgns. 5. At Judei qui non crediderant, emulatio- 
ne commoti, assumpserunt nonnullos circum[oraneos 
homines improbos, et grege [acio, civitatem excitato 


Ὁ tumultu perturbabant : εί adorti edes. Jasonis, €o- 


nabantur eos ad plebem producere. 
Vgnas. 6. Sed ut eos non. invenerunt, trahebant 
Jasonem etnonnullos fratres ad rectores. civitatis, 


. clamantes: Hi, qui orbem terrarum concitarunt ac 


perturbaverunt, eliam hic adsunt, 

Vgnn. 7. Quos hospitio excepit Jason. Atque isti 
omnes faciunt adversus Casaris decrela, dum dicunt 
alium esse regem Jesum. 


Varie lectiones et note. 


** In vulgatis est, εἰς τὴν Λυδίαν. — 9! Tc. ἀξιώσαντός τινος. ἢ διότι Ἰξίωσε τις. 9* Videtur alterum 


οὗτος redundare. 


αἱ μη, τοῦ, ante Ἰάσονος. 3’ αὐτοῖς, erat. 


* |n. manuscripto desideratur, Ελλήνων. 
Ζηλώσαντες δὲ ol ἀπειθοῦντες Ιουδαῖοι, xal προσλαθόµενοι τῶν ἀγοραίων τινάς. 


** In vulgatis est, τῶν πρώτων οὐκ ὀλίγαι. 
*5 [n vulgatis deside- 


ο |n manuscripto et hic, et pa: lo post est, πολ.πάρχους. Ὁ In 


rulgatis esl, ἀναστατώσαντες οὗτοι, xal ἐνθάδε. 39 ὑποδέδεικται, erat. 


39 


Vgns. 8. 
civitatis perturbarunt : 

Vgns. 9. Et cum satis. accepissent. ab Jasone εἰ 
rcliquis, dimiserunt eos. 

Cum transissent. autem. Amphipolin. Parva qui- 
dem oppida pr:etereunt, et ad magnas urbes fe- 
Siinant, quod illinc ad finitimos verbum Dei dimana- 
turum esset, Venerunt Thessalonicam, ubi erat syha- 
goga Judmorum. (Quanquam dixerat : Convertimus 
nos ad maliones exiernas, non tamen desercebat 
hos : ingenti namque eorum desiderio tenebatur. 
Disserebat autem ez Scripturis, patefaciens et 132 
exponens, ut Christum oportuisset affici supplicio et a 
mortuis resurgere. Ante omnia przdicat passio- 
nem atque supplicium Christi: noveral enim hoc 


TIEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 
Quibus auditis multitudinem et. rectores Α Ἑτάραξαν δὲ τὸν by Aov καὶ τοὺς πο.ιτάρχους. 


140 


ἀκούσαντας ** ταῦτα. 

Καὶ .Ἰαδήντες τὸ ἱκανὸν παρὰ τοῦ Ἱάσουνος 
καὶ τῶν .οιπῶν, ἀπέλυσαν αὑτούς. 

Διοδεύσαντες δὲ τὴν ᾽Αμϕίποῖιν καὶ τὸν 
Απο λωνίαν. Τὰς μὲν μικρὰς παρατρἐχουσι Tó- 
Aeg * ἐπὶ δὲ τὰς µείζους ἐπείγονται, ἐχεῖθεν µέλ- 
λοντος τοῦ λόγου διέρχεσθαι εἰς τὰς πλησίον * 
*HA10or' slc 6eccaAcvixny, ὅπου ἦν ἡ cvra yet 
τῶν Ἰουδαίων. Καΐτοι εἰπὼν, Στρεφόμεθα εἰς τὰ 
ἔθνη, οὐκ Ἠφίει τούτους  πολὺν γὰρ εἶχε πρὸς 
αὐτοὺς πόθον. Διεέγετο δὲ ἀπὸ tow Γραφὼν *' 
καὶ παρατιθέµενος ὅτι τὸν Χριστὸν ἔδει παθεῖν' 
καὶ ἀναστῆναι ἐκ γεκρῶν. Iph πάντων τὸ πάθος 
κηρύττει * ᾖδει yàp τοῦτο σωτήριον. Τῶν τε ce6o- 


esse salutare. Et religiosorum Grecorum | ingens B µέγων Ἑλλήνων xoAb zAn0oc. Σεδοµένους "EA- 


muliitudo. Weligiosos Grecos dicit eos, qui ος Ju- 
diris quidem erant, propterea quod legem setvà- 
bant, sed Graece loquebantur, aut eos, qui de Gra- 
cis et gentilibus erant proselyti, el ascititii Judal- 
exque secte. Et hi omnes [aciunt adversus  Casaris 
decreta, dum dicunt alium esse regem Jesum. Et ho- 
rum majores hoc crimini dabant Jesu, dum dice- 
bant illum regem sese vocare, Verumtamen illi 
habere potuissent. aliquam, ut apparet, rationem, 
qua f.cile deciperentur, propterea quod vivebat is 
qui accusabatur. Sed hi quodnam habebant refu- 
gium mendacii atque prtextum, dum dicebant : 
Jesum annuntiant regem, qui, ut. ipsi putabant, 
mortuus erat, qui nunquam regibus terre, ut quem 
prorsus non comparere videbant, poterat esse for- 
midolosus ? 

Vrns. 10. At fraires statim. noctu. Paulum et 
Sila  Berream | emiserunt : quo cum venissent, in 
synagogam Judgorum se contulerunt. 


Vgns. 41. Hi autem. erant. generosiores, quam 
illi qui erant Thessalonice : quippe qui verbum 
Dei amplexi sunt cum summa animi prompiitudine εἰ 
alacritate, quotidie scrutanies Scripturas an. hacc ita 
essent. 

VEns. 19. Ac multi quidem eorum crediderunt, et 
Crecarum mulierum honestarum et. virorum non 
pauci. 

Vgns. 15. Sed wt resciverunt — Thessalonicenses 
Judaei etiam. Berrec verbum Dei annuntiatum — esse 
a Paulo, illuc quoque venerunt turbas et multitudines 
concitatwum. 

Vins. 14. Tum vero fratres Paulum statim emise- 
tunt, ut ad mare usque se conferret : sed. Silas εί 
Timotheus illic remanserunt. 

Ὕεκό. 15. At. illi qui Paulum producebant, duxe- 
runt eum usque Athenas, et. accepto mandato. ad 
Silam et Timotheum ut quam celerrime venirent 
ad ilum, discesserunt. 


D 


ληνας **, τοὺς ἐξ Ἱουδαίων μὲν ὄντας, Ἑλληνιστ} 
δὲ φθεγγοµένους διὰ τὸ φυλάττειν τὸν νόµον * ἡ 
τοὺς ἐξ Ἑλλήνων προσηλύτους , χαὶ Ἰουδαίων 
ὑπάρχοντας. Καὶ οὗτοι πάντες ἀπέναγτι τῶν δο- 
γμάτων Καίσαρος πράσσονσι, βασωέα «έχοντες 
ἕτερον εἶναι Ἰησοῦν. Καὶ ol. τούτων πατέρες οὕτω 
κατηγόρουν τοῦ Ἰπσοῦ, λέγοντες, ὅτι βασιλέα Ecv- 
τὸν χαλεῖ. Πλὴν ἐχεῖνοι x&v εἶχόν τινα χατὰ τὸ φα:- 
νόµενον εὐεξαπάτητον λόγον, διότι ἔζη ὁ κατηγορού- 
µενος * ουτοι δὲ molav εἶχον ἀποφυγὴν τοῦ ψεὺ- 
δους, λέγοντες, ὅτι Ἰησοῦν καταγγέλλοντες βασιλέα, 
τὸν χατ αὐτοὺς ἁποθανόντα, περὶ οὗ οὐδέποτε 
εἶχον οἱ &r τῆς Υῆς βασιλεῖς φοδηθῆναι, uh ὁρῶν- 
τες αὐτὸν ὅλως φαινόµενον ; 


Οἱ δὲ ἀδε.ῖφοὶ εὐθέως διὰ τῆς φυκτὸς ἑξέπεμ- 
γι’ τόν τε IllavAor xal τὸν Σία» slc Βέῤῥοιαν 
εἴτωες παραγεγόµενοι, εἰς tiiv συγαγωγὴν áx- 
deca τῶν Ἱουδαίων. 

Οὗτοι δὲ ἦσαν εὐγενέστεροι τῶν ἐν Θεσσα” 
Λονίκῃ, οἵτινες ἐδέξαντο τὸν AóTor μετὰ πάσης 
προθυµἰας, τὸ καθηµέραν ἀν ακρίνοντες τὰς Γρα- 
φὰς, εἰ ἔχει ταῦτα οὕτως. 


Πο. λοὶ μὲν οὖν ἳ' ἐξ αὐτῶν ἐπίστενσαν, καὶ 
τῶν ΕΛ ηνίδων γυγαικῶν τῶν εὐσχημόνων , 
καὶ ἀν δρῶν οὐκ ÓAiqor. 

Ὡς δὲ ἕ]γωσαν οἱ ἁλὸ τῆς θεσσαΛογίκης 
"]ουδαῖοι, ὅτι καὶ ἐν τῇ Βεῤῥοία xaenyrétn " 
ὑπὸ τοῦ Παύ.Ίου ὁ Aóyoc τοῦ θεοῦ, ᾖλθον κἀκεῖ 
σα.λεύοντες τοὺς Ox Aovc. 

Εὐθάως δὲ τότε τὸν Παῦλον ἐξακέστειλαν οἱ 
ἁδελφοὶ, πορεύεσθαι ὡς ἐπὶ τὴν θάΐϊασσαν 
ὑπέμενον δὲ ὅ τε ΣίΊας καὶ ὁ Τιμόθεος xs. 

Οἱ δὲ καθισεῶντες εὸν Παὔῦ.ον, fiyayor αὐτὲν 
ἕως 'A0nrov, καὶ «Ἰαδόντες ἐντοῖὴν πρὸς τὸν 
Σίλαν καὶ Τιμόθεον Tra. ὡς τἀχιστα δ1θωσι πρὸς 
αὑτὸν, ἐξῄεσαν. 


Yari& lectiones el note. 


** [n euígatis. esf, ἁχούοντας. 


*! Videtur. desiderari dictio διανοίγων. 


*3 Locas corruptus et mutilus 


videtur. ** οὖν, desideratur in. manuscripto. — 9* κατηγγέλλει, erat. 





ται 


EXPOSITIO IN ACTA ΔΡΟΡΤΟΙΟΒΟΝΜ. — CAP. ΧΥΙΙ. 


72 


T^, Ebytrécrspot, ἀντὶ τοῦ, ἐπιεικέότεροι. Τὸ A — Dictio Gencrosiores posita est. pro humaniores, 


δὲ, Καθημέι ar dvaxplvortec τὰς Γραφὰς, εἰ ἔχει 
ταῦτα οὕτως. Οὐχ ὡς ἄπιστοι ἀνεζήτουν (Ίδη Υὰρ 
ἦσαν πεπιστευχότες), ἁλλ' ὡς ἅμοιρο, τῆς τῶν 
προφητῶν παραδ΄σεως " ὅπον γε μᾶλλον διὰ τούτου 


πιστότεροι ἐγίνοντο, ἐρευνῶντες τὰς Γραφᾶς, xal: 


εὑρίσχοντες τοῖς τῶν παλαιῶν προφητῶν λόχοις 
συνάδοντα τὰ περὶ τῆς &vaápxou οἰχονομίας τοῦ 
Κυρίου πράγµατα. Εὐθέως δὲ τότε τὸν Παῦ.Ίον 
ἐξέπεμγαν οἱ ᾷδε.ὶφοὶ ἕως ᾿Αθηνῶν. Οἰχονομι- 
χῶς ἔφευγον, οὐ δειλιῶντες' Ἡ yàp?! ἂν ἐἑπαύσαντο 
χηρύττοντες, χαὶ οὐχὶ μᾶλλον παρώξυναν. Ἁλλ éx 
τούτου δύο ἐγίνετο * χαὶ [7] ἐχείνων θυμὸς ἐσθδέννυτο, 
xai τὰ χήρυγµα ἐπεδίδου. Τὸν Παῦλον δὲ πέµπουσι 
μόνον * περὶ γὰρ αὐτοῦ ἐδεδοίκεισαν pl) τι πάθη, τὸ 
χεφάλαιον αὐτὸς ὧν. Οὕτως οὗ πανταχοῦ dj χάρις 
ἐνήργει * ἀλλ εἷα αὐτοὺς xal διυπν/άουσα xai εἰς 
μέριμναν ἑμθάλλουσα. 


&quiores, moderaliores et lionestiores. Qnod autem 
dicit, Quotid'e investigantes. atque. serutantes Scri- 
pieras an illa ita. essent : non. ut increduli require- 
bant et investigabant, jam ením crediderant, sed ut 
expertes prophetarum traditionis. Quandoquidem 
potius hac ratione m^gis creduli evadebant dum 
scerutabantur SWeripturas, el repcriebant ea, qui 
fecit el administravit Dominus assumpta carne, 
cum scriptis veterum prophetarum consonare atque 
convenire. Tum vero fratres statim Paulum emiserunt 
usque Athenas. Certo. Dci consil:o atque. 133 
di spositione fugichant, non periculi metu. Etenim 
pra'dicare desiissent, et non potius exacerbassent et 
irritassent : sed hinc duo evenierant, et illorum ira- 


D cundia restinguebatur. et przdicatio | romovebatur. 


Paulum autem solum emittunt. ΜΗ enim qui erat 
ipsum caput, et in quo summa rei consistebot, 1e 


quid mali accideret metuebant. ]ta non ubique gratia operabatur, sed sinebat cos tum. expergefaciens, 


tum in sollicitudinem injiciens. 

Ἑν δὲ ?** ταῖς Ἀθήναις ἐκδεχομένου αὑτοὺς 
τοῦ llaólov, παρωξύγετο tó απγεῦμα αὑτοῦ 
ἐν ἑαυτῷ ὉἹ θεωροῦντι κατείδω.ἲον οὖσαν τὴν 
τό.λι}.. - 

Au&léyezo μὲν οὖν ἐν τῇ Συναγωγή τοῖς Ίου- 
ξωίοις καὶ τοῖς σεέοµέγοις, καὶ ἐν τῇ ἆγοιᾷ 
χατὰ πᾶσαν ἡμέεαν αρὲς τοὺς παιατυγ; ᾱ- 
γγτας. 

Τιγὲς δὲ τῶν ᾿Επικουρείων " xa) τῶν Στωϊκῶν 
φιλοσόφων συγέθα.1ο» ** αὐτῷ, xal τινες BAayor: 


Tí ἂν 0éAoi d σπερμο.λόγος οὗτος Aéyew ; Οἱ δέ" C 


Ξένων δαιμόνων ' δοχεῖ κατα}γε.εὺς εἶναι, ὅτε 
rór Ιησοῦν καὶ τὴν ἀνάστασι εὐηγγείζετο 3 
εὐτοῖς. 

Επι λαδόμενοί τε αὐτοῦ, ἐπὶ τὸν "Αρειον Πά- 
Tor ἤγαγον «έχοντες ' Δυγάμεθα γνῶναι τίς ἡ 
καιγἡ αὕτη ἡ ὑπὸ cov JAadovpgérn Σιδαχή ἓ; 

Ἐενιζογτα γάρ τινα εἰσφέρεις εἰς τὰς áxoác 
ἡμῶν' Βου όμεθα ου» Trovati, τι ἂν θέ.Ίοι ταῦτα 
εἶναι. 

᾿Αθηναἴοι δὲ πάντες xal οἱ ἐπιδημοῦγτες ξέγοι, 
εἷς οὐδὲν ἕτερον εὐχαίρουν, 7| «έγειν τι καὶ 
ἀκούει xauvótepovr. 

Παρωξύγετο τὸ απνεῦμω αὑτοῦ. T^, παρωξύ- 
γετο, οὐχ ὀργὴν ἑνταυθά φησιν, Ὀργῆς γὰρ xal 


Vins. 16. Cum autem Paulus il'os Athenis exspe- 
ctaret, concitabatur spiritus ejus in ipso, quod vide- 
rel simulacrorum cultui deditum esse civitatem 


Vgns. 17. Sermocinabatur igilur in Synagoga cum 
Judeis el religiosis, el quotidie in foro cum iis, qui 
se [orte illi obtulissent. 


VEns. 18. Quidam autem. Epicurei et Stoici philo 
sophi congrediebantur cum illo, ac nonnulli dicebant . 
Quid velit spermologus, id est, nuga:or et blatero iste 
dicere ? Alii vero peregrinorum inquiebant, Demonum 
videtur annunliator esse quod Jesum et resurrectionem 
eis annuntiabat. 

Vens. 19. Cumque eum apprehendissent, duxerunt 
ad collem Martium dicentes : Possumus scire, qua'- 
nam sil nova isla qua: abs te tradilur doctrina ? 

Vgns. 20. Nam peregrina quedam infers in. au- 
res nostras. Volumus igitur scire, quidnam ista sibi 
velint. 

Vrns. 2]. Caterum. Athenienses omnes et qui illic 
versabantur hospites nulli alii rei vacabant, preter - 
quam ul dicerent aliquid et audirent novi. 

Concitabatur spiritus ejus, etc. Per verbum con- 
citabatur non iram hic significat. Gratia. namque 


ἀγανακτήσεως *, πὀῤῥω τὸ yápusua. TL οὖν ἐστι, Ὦ [Dei] reslonge aliena est ab ira atque indigna- 


ἠσρωξύνετο; Ammyelpszo* οὐχ ἔφερεν, ἀλλ ἑτί- 
χετο. Τι ὲς δὲ τῶν ᾿Επικουρείων * xal τῶν Στω- 
Ικῶν φι.οσόφων συγέδαλον αὐτφ. Ἐπιχούρειοί 
εἰσιν οἱ ἀπρονόητα λέγοντες εἶναι τὰ πάντα * πρὸς 
c); xai μάλιστα τὸν λόγον ἀποτεινόμενος ὁ Παῦλος, 
φηαίν ' Αὐτὸς διδοὺς πᾶσι ζωὴν xal avoiyv, ὁρί- 
σας αροστεταγµέγους καιροὺς, xal τὰς ὀἁροθεσίας 
τῆς κατοικίας αὐτῶν ' δειχνὺς τοῦ θεοὺ τὴν xpó- 


tione. Quid igitur est id, quod dicit, Concitabatur? 
exstimulabatur, excitabatur, commovebatur, ferre 
non poterat, sed se macerabat. Quidam autem Epi- 
curei et Stoici philosophi congrediebantur cum illo. 
Epicurei sunt, qui omnia absque Dei providentia 
fieri dicunt. Adversus quos etiam Paulus potissi- 
mum orationem extendens dicit : Qui. ipse dat om- 
nibus vitam, animam el halitum, qui definit et con- 


Varie lectiones et nota. 


9 [σ. ἡ γὰρ. 


est, δα. µονίων, in manuscripto, δαιμόνων. 


esi ποῖα interrogalionis post διδαχῃ, ut. est. in. vulgatis. 
5 Ἐπιχουρίων», erat, εἰ Ἐπικοῦριοι. 


prime duc rubre in margine adjecia. 


^ [n manuscripto non est δέ. 
est, "Erixovpíov, εἰ ita repetitur. smpius in. scholio. 
* [n vulgatis est, αὐτοῖς εὐαγγελίφετο. 


*' |n vulgatis. est, iv αὐτῷ. — ** In manuscripto 
** ]n. vulgatis: est, ouvé6ovuXov. — ! In vulgatis 
* [n manuscripto non 
* ἀναχτήσεως scriptum εταί initio; posiea 


743 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


74A 


stituit tempora prescripta, cerla atque destinata in- A νοιαν *. o) κατεγέλων αὐτοῦ ol φιλόσοφοι οὕτως 


quilinatus el habitationis eorum : quibus verbis Dei 
providentiam ostendit. Non deridebant eum philo- 
sophi ita loquentem : neque enim quidquam intel- 
ligebant eorum, quz dicebantur. Qui enim potuis- 
sent quorum alij quidem Deum corpus esse, alii 
vero voluptatem beatitudinem esse dicebant? Ac 
nonnulli dicebant : Quid velit spermologus dicere? 
Spermologum, hoc sonat seminilegam seu frugile- 
gam, aviculam aiunt esse vilissimam, qua semina 
in triviis 1944 dissipata colligere solita sit : cui 
qui inane supercilium tollunt et multum sibi pla- 
cent, nagnosque spiritus sumunt propter copiam 
et uhertatem dicendi philosophi, Paulum assiinila- 
bant. Sapientes enim viles vocant, inquit scriptor 
Proverbiorum. Quoniam igitur spermologus sive 
frugilega parva est avis, neque ad vescendum, ne- 
que ad delectandum idonea, viles homines spermo- 
logos appellabant. Alii vero, Peregrinorum demonum, 
inquiunt, annuntiulor esse videtur. Etenim resurre- 
ctionem deam quamdam esse existimabant, ut qui 
eliam feminas colere solerent. Dainonia namque 
deos suos vocabant. Durerunt eum ad collem Mar- 
tium. Non discendi causa, sed puniendi in eo loco 
ubi agebantur et coguoscebautur causz homicidii. 
Martius autem collis vocabatur is locus, quoniam 
Mars illic, ut fama est, adulterii poenas dedit. Πά- 
Yoc autem locus est editus : nam in colle quodam 


αὐτοῦ φθεγγοµένου * οὐδὲ γὰρ ἑνόουν τι τῶν λεγο- 
µένων. Πῶς yàp ol. μὲν σῶμα τὸν θΘεὸν λέγοντες - 
οἱ δὲ ἡδονὴν τὴν µαχαριότητα: Kal τινες EJAeror * 
Τί ἂν θέ1οι ὁ σπερμο.Ίόγος οὗτος «Ἰέγειν; Σπερ- 
po^óyoy πτηνὸν εἶναί φασιν εὐτελέστατον, τὰ ἐν 
ταῖς τριόδοις χατεσκεδασµένα τῶν σπερµάτων elu- 
Ob; συλλέγχειν ᾧ * µαταίαν αἴροντες ὀφρὺν ἐπὶ 
γλώττῃ πλατείᾳ, φρονοῦντές τε μέγα, παρε[χαζον 
τὸν Παῦλον ". Τοὺς Υὰρ σοφοὺς φαύλους χαλοῦσι, 
qno ὁ Παροιμιαστής. Ἐπειδὴ οὖν ὄρνεόν ἔστιν ὁ 
σπερµολόγος βραχὺ, xal οὔτε πρὸς βρῶσιν, οὔτε 
Tbe τέἐρφιν ἐπιτήδειον, τοὺς εὐτελεῖς σπερµολό- 
γους ἑχάλουν. Οἱ δὲ, Ξένων δαιµογίων δοκεῖ κατ- 
αγγεΛλεὺς εἶναι. Καὶ γὰρ τὴν ἀνάστασιν, Θεόν 


Jj τινα εἶναι ἑνόμιζον, ἅτε εἰωθότες χαὶ θηλείας σέ- 


θειν. Δαιμόνια γὰρ τοὺς θεοὺς αὐτῶν ἐκάλουν. Ἔγα- 
yov αὐτὸν ἐπὶ τὸν "Αρειον Πάγο», οὐχ ὅτι μαθεῖν, 
à" ὥστε χολάσασθαι, ἔνθα αἱ φονικαὶ δίχαι. "Αρει- 
ος * δὲ πάγος ἐχαλεῖτο, ἀπειδῃ ὁ “Αρης ἐχεῖσε τῆς 
µοιχείας *, ὣς φασι, δέδωχε δίχας. Πάγος δὲ 6 
ὑψηλὸς «όπος Ev γὰρ ὄχθῳ τιν) Tiv ἐκεῖνο τὸ διχα- 
στήριον. Σημειωτέον ὅτι, xalxot ἓν τῷ λαλεῖν ἆσχο- 
λούμενοι xat ἀχούειν, ὅμως ξενίζοντα ἑνόμιζον εἶναι 
ἐχεῖνα, ἅπερ οὐδέποτε Ίχουσαν * ἄλλως τε δὲ xal εἰ 
ἄνθρωπον ἐχήρυττεν ἑσταυρῶσθαι, οὐ ξένον fjv τὸ 
λεγόμενον * εἰ δὲ θεὸν ἔλεγεν ἑσταυρῶσθαι xal ἐγχ- 
Υέρθαι, ὄντως ξενίζοντα ἑλάλει. 


erat illa curia. Notaudum est autem illos, quanquam sermocinationibus οἱ auditionibus dediti et- addicti 


erant, taueu illa, qu& nunquam 


audiverant, peregrina ac nova putasse. Nam alioquin etiamsi prz- 


dicabat hominem cruci affixum fuisse, non novum erat quod dicebatur : sin autem  Deumdicebat cruci 
allixum esse, et resurrexisse, revera nova atque peregrina loquebatur. 
εις. 22. Stans autem Paulus in medio Martii col- α Σταθεὶς δὲ Παῦ.Ίος ἐν µέσῳ τοῦ 'Apslov Πάγου, 


lis, dicebat : Viri Athenienses, in omnibus vos fere 
video religiosiores esse. 

VeRs. 23. Transiens enim, et contemplans numina 
quw colitis, reperi etiam aram cum hac inscripiione : 
]yno:o Deo. Quem igitur ignorantes colitis, hunc ego 
annuniio vobis. 

Vrns. 24. Deus qui fecit mundum, et omnia qu& 
sunt in eo, hic cum celi terreque Dominus sit, non 
in manufactis templis habitat. 

Vins. 25. Neque manibus hominum colitur, ut qui 
alicujus rei egenus si!, cum ipse omnibus vitam, ani- 
mam et halitum atque omnia det. 

Venus. 20. Fecitque ex uno sanguine omne genus 
hominum, ut in omni solo terre habuaren, definivit- 


ἔφη "Ανδρες ᾿Αθηγαῖοι, κατὰ πάντα ὡς δεισι- 
δαιµογεστέρους ὑμᾶς θεωρῶ. 

Διερχόμεγος γὰρ καὶ ἀναθεωρῶν τὰ σεδάσµατα 
ὑμῶν , εὗρον xal βωμὸν, bv d ἐπεγέχραπτο 
Αγγώστῳ θεῷ. "Ον οὖν ἁγγοοῦντες εὐσεθεῖτε, 
τοῦτον ἐγὼ xataryéA Ao ὑμῖν. 

Ὁ θεὸς ὁ ποιήσας τὸν κόσμον καὶ πάντα τὰ 
ἐν αὐτῷ, οὗτος οὐρανοῦ καὶ γῆς Κύριος '» ὑπάρ- 
χων, οὐκ 8v χειροποιήτοις γαοῖς κατοικεῖ, 

0ὐδὲ ὑπὸ χειρῶν ἀνθρώπων θεραπεύεται, πρεσ- 
δεόµενός τινος, αὐτὸς διδοὺς πᾶσι ζωὴν καὶ 
avol|v xal τὰ πάντα !*. 

Ἑποίησέ te ἓξ éyóc αἵματος πᾶν ἔθνος drüpá- 
πω» κατοικεῖν ἐπὶ πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς, 


que ac statuit tempora cerla atque prescripta ac ter- Ὦ ὀρίσας προστεεταγµένους !* καιροὺς, καὶ τὰς 


minos habitationis eorum, 
. Vrns. 27. Ui quererent. Dominum, οἱ forte. pal- 
pando et contréctando eum inveniant, Quanquam non 
procul abest ab unoquoque nostrum. 

Vgns. 28. Per eum enim vivimus et movemur el 
sumus, ui quidam eliam vestrorum poelarum dixe- 
runi : nam hujus quoque progenies sumus. 


ὀροθεσίας τὰς κατοιχίας αὐτῶν, 

Ζητεῖν τὸν Κύριον, εἰ ἄραγε ψηλαφήσειαν 
αὐτὸν xal εὕροιεν * xal γε οὐ μακρὰν ἀπὸ ἐγὸς 
ἑκάστου ἡμῶν ὑπάρχοντα. ' ' 

Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κιγούµεθα καὶ ἐσμὲν, 
ὡς xal τινες τῶν καθ ὑμᾶς ποιητῶν εἰρήκασι * 
Tov γὰρ xul γένος ἐσμέν. 


Vaiiee lectiones et notes. 


* à, erat. " παρειχάξοντες Παῦλον, erat. 
est, ó Κύριος. 
προτεταγµένους, 


* δρειος, erat. 
!! V, C. εἰ B, legunt, καὶ πάντα, quam lectionem ego quoque sequor. 


* µοιχίας, εται. !* In vulgatis nonnullis 


1. Invulgatis. est» 


* pm «Γ. Ἐν y 


- 


145 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XVIT. 746 
Fércc oor ὑπάρχοντες τοῦ θεοῦ, οὐκ ὀφεί- A — Vens. 29. Cum igitur simus Dei progenies, non de- 


Άομεν voplisuwr χρυσῷ, 7] ἀργύρῳ, 1) «δρ xapá- 
}ατι τέχνης xal ἐνθυμήσεως ἀνθρώπου τὸ 
Osior εἶναι ὅμοιον. 

Ὡς δεισιδαιµονεσεέρους. Δεισιδαίμων λέγεται 
6 δεδιὼς τὰ δαιμόνια, ὁ πάντα θειάζων, Χα} ξύλον, 
xai λίθον, xat πνεῦμα. "Ώσπερ ἑἐγχωμιάζειν αὐτοὺς 
δοχεῖ. ΔΒισιδα!μογεστέρους δὲ, ἀντὶ τοῦ, εὐλαθε- 
στέρους' τοῦτο δὲ εἶπε διὰ τὸν βωµόν. ᾿Ανειστήχει 
δὲ αὑτοῖς ὁ βωμὸς ix τοιακύτης αἰτίας Πόλεμος τοῖς 
Ἰλθηναίοις ποτὲ συνεῤῥάγη mph; ἑναντίους, εἶτα 
πράξαντες χαχῶς ἀνεχώρησαν. Καὶ ἐπειδὴ παίξειν 
αὐτοὺς τοῖς δαίμησιν ἔθος fiv, τῶν δαιμόνων τις ἐπι- 
φανεὶς, οὐδεπώποτε ἔφη παρ) αὐτῶν τεθεραπεῦσθαι" 
κἀχεῖνος αὐτοῖς ὀργισθεὶς, τῆς ἥττης ταύτης αἴτιος 


bemus existimare auro, aut. argento, aut lapidi arit 
el industria lrumana sculpto simile esse numen divi- 
num. 
195 Fere religiosiores. Δεισιδαίμων dicitur is, qui 
timet daemonia, qui o:'unia pro numine colit ei το- 
neratur, et lignum, et lapidem, et spiritum. Quasi 
laudare eos videtur. Δεισιδαιμονεστέρονυς autem, id 
est, d:&monia timentes, posuil pro religiosores : hoc 
autem dixit propter altare. Porro altare exstructum 
fuerat ab illis ex hujusmodi causa: Przlio quondam 
conflixerant Áthenienses cum adversariis : deinde 
accepta clade recesserant. Et quoniam ludos d:e- 
monibus celebrare consueverant, quidam di$mon 
ου apparuisset, nunquam ab illis se cultum esse 


γεγενῆσθαι. Ἐχείνῳ τε οὖν ἀνίστησαν !* vaóv* xal B dicebat : ac sese illis iratum mali pradii illius au- 


ὡς φυλαττόμενοι uh τὸ αὐτὸ xal ἄλλοτε πάθοιεν, 
παρέντες τινὰ θΞὸν ἄγνωστον αὐτοῖς, ἀνέστησαν τὸν 
Bow ἐχεῖνον ἐπιγράφοντες ' ᾽Αγγώστῳ θεφ; τοῦ- 
το λέγοντες, ὅτι, El καί τις ἕτερος ἀγνοοῖτο παρ) 
ἡμῶν, εἰς τιμὴν ἐχείνου οὗτος ὁ Bopb; ἐγηγέρθω, 
ὡς ἂν ἴλεως ἡμῶν !* εἴη, εἴπερ ἀγνοούμενος Ov. μὴ 
θεραπεύοιτο. "Hv δὲ fj «doa τοῦ βωμοῦ ἐπιγραφή; 
θεοῖς Ασίας, καὶ Εὐρώπης, xal Λιθύης' 859 
ἀγνώστῳ καὶ ξένῳ. — Δμρχόμενος γὰρ καὶ ἆνα- 
θεωρῶν τὰ σεδάσµατα ὑμῶ». Εὖὗρεν dv τῇ πόλει 
οὐχὶ βιθλ/ον θεῖον, ἀλλὰ βωμὸν ἑστηχότα ᾽ xal ἀπὸ 
τῆς ἐπιγραφῆς τοῦ βωμοῦ τὸν βωμὸν καθεῖλε. Τί 
γὰρ ἴἔδει ποιῆσαι αὐτόν; Ἕλληνες πάντες σαν ἆτε- 
βεῖς. Ei ἀπὸ Εὐαγγελίων διηλέχθη αὐτοῖς, χατεγέ- 
λων. ἀπὸ προφητῶν, οὖκ ἐπίστευον. Απὸ τῶν ὅ- 
πλων οὖν τῶν πολεµίων αὐτὰ ἐχειρώσατο” χαὶ τοῦ- 
«o ἔστιν ὃ λέγει’ ᾿Εγενόμη» τοῖς ἀγόμοις ὡς dro- 
qoc. Εἶδε τὸν βωμὸν, xai µετέστησε τὰ γράμματα 
πρὸς ἑαυτόν * μᾶλλον δὲ τὸ νόηµα τούτων µετέθηχεν. 
Ἐγέγραπτο, φησὶν, dv τῷ βωμῷ; ᾽Αγγώστῳ θεῷ. 
Τίς δὲ ἣν ἄλλος ἀγνοούμενος θεὸς, ἀλλ 3 ὁ Χριστός; 
TU οὖν ; οἱ ᾿Αθηναῖοι διὰ τὸν Χριστὸν ἔγραφαν τοῦ» 
το; El δ.ὰ τὸν Χριοτὸν ἔγραφαν, οὐκ ἣν οὕτω θαυ- 
μαστὸν τὸ κατόρθωμα Παύλου. ἸΑλλ' ἐχεῖνοι μὲν 
ἄλλως ἔγραφα» ' οὗτος δὲ ἴσχυσεν ἄλλως αὐτὸ µετα» 
θαλεῖν, ᾿Αναγχαῖον δὲ εἰπεῖν τίνος ἕνεχεν ἐἑκεῖνοι 
ἔγραφαν ᾽Αγγώστῳ Θεῷ. Πολλοὺς εἶχον θεοὺς 
ἐχεῖνοι, xal ἐπιχωρίους xaX ξένους. 'Τούτους τοίνυν 
τοὺς μὲν παρὰ µητέρων εἶχον δεξάµενοι’ τοὺς δὲ, 
ἀπὸ τῶν πλησίων ἐθνῶν. Ἐπεὶ οὖν οὐχ ἐξ ἀρχῆς 
πάντας ἑδέξαντο, ἀλλὰ χατὰ puxpbv εἰσηνέχθησαν 
αὐτοῖς' οἱ μὲν, ἐπὶ τῶν πατέρων, οἱ δὲ, ἐπὶ τῶν 
πάππων, οἱ δὲ ἐπὶ τῆς vsved; τῆς αὐτῶν, συνελθόν- 
τες εἶπον, ὅτι, | Ὥσπερ τούτους ἡἠγνοοῦμεν, εἶτα 
ὕστερον αὐτοὺς ἐγνωρίσαμεν, οὕτω συμβαίνει xal 
ἄλλον εἶναι ἀγνοούμενον, καὶ ὄντα μὲν θεὸν, ob 
γνωριζόµενον δὲ ὑφ᾽ ἡμῶν. καὶ διὰ τοῦτο λανθάνει 
ἀμελούμενος καὶ μὴ θεραπευόµενος. ἝἜστησαν οὖν 
βωμὸν, xai ἐπέγραφαν' ᾽Αγγώσεφ θΘεῷ' τοῦτο λέ- 
γοντες διὰ τοῦ γράμματος, ὅτι Καὶ εἴτις ἐστὶ θεὸς 


ctorem et causam fuisse. ltaque et illi delubrum 
exstruxerunt : el ut caventes ne quando alias quo- 
que, quod aliquem incognitum sibi Deum pr:eteriise 
sent ac neglexissent, idem ipsis accideret, exstruxe- 
runt illud altare, inscribentes : Γσποίο Deo : hoc si« 
gnificantes, Eiiamsi quis alius a nobis ignoretur, in 
honorem illius hoc altare exstructum esto, ut nobis 
propitius sit, si cum nobis incognitus sit non cola- 
tur. Erat autem are tota inscriptio hsc : Diis 
Asie, Europe et Libye : Deo incognito ac peregrino. 
— Cum transirem enim et contemplarer numina quc 
colitis. Invenit in urbe non librum divinum, sed 
aram stantem : atque occasione sumpta ab altaris 


C inscriptione, altare demolitus est. Quid enim illum 


faeere oportebat ? Greci omnes erant. impii et veri 
Dei cultus expertes. Si ab Evangeliis sumpto argu- 
mento verba ad eos fecisset, derisissent : si a pro- 
phetis, non credidissent. Armis igitur hostium ipsa 
arma subegit ; atque hoc est quod dicit: Fwi legis 
expertibus et. impiis tanquam impius et legis exvers. 
Vidit altare, et ad suum usum scripta traduxit : 
imo vero sententiam illorum traduxit οἱ invertit. 
Juscriptum, inquit, altari erat , 7Ignoto Deo. Quis 
autem erat alius Deus qui ignorabatur, preterquam 
Christus? Quid igitur? an Athenienses propter 
Christum scripserant hoc? Si propter Christum 
scripsissent, non adco mirandus esset rei a Paulo 
inceptz! prosper successus. Verum illi quidem ali- 


D ter scripserant : hic vero potuit scriptum aliter tra- 


ducere atque immutare. Necesse est autem dicere, 
cujus rei gratia iili scripserant, Jgnoto Deo. Multos illi 
deos habebant tum patrios atque domesticos, tum ho- 
spites ac peregrinos. Hos igitur pariim quidem a ma- 
tribus acceptos habebant, partim vero a finitimis na- 
tionibus. Quoniam ergo non omnes ab initio accepe- 
runt, sed paulatim ab iis introducti erant, alii qui- 
dem :etate patrum, alii vero tempore avorum, alii 
ipsorum atate, congregati dixerunt : Quemadmo. 
dum hosignorabamus, deinde postea eos cognovi- 
mus , ita accidere potest ut etiam alius ignoretur, 


Varie lectiones et nots, 


! Ig, ἀνέστησαν. |) ἡμῖν Tcr. 
ParROoL, Ga. CXXV. 


24 


741 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


TAS 


qui Deus quidem sit, sed nobis incognitüs, et id- A ἕτερος ἀγνοούμενος ἡμῖν, xàxcivoy θεραπεύσοµεν. 


circo nos fallat, dum negligitur et non colitur. Sta- 
tuerunt igitur altare et inscripserunt, Ignoto 136 
Deo : hoc scripto illo significantes : Etiamsi quis 
alius est Deus nobis incognitus, illum quoque cole. 
mus. Ánimadverte immensum οἱ excellentem d;e- 
monum metum. Idcirco Paulus dicebat : /n omni- 
bus fere ad timorem demonum propensiores vos esse 
video, hoc est, religiosiores. Noa enim vobis notos 
dzmones solos colitis, verum etiam vobis nondum 
notos. Itaque cum captiose sententiam altaris in- 
scriptionis interpretatus esset, accommodavit eam 
ad Christum. Quem enim ignorantes vos colitis, lunc 
ego annunlio vobis. llis verbis illum erant insimula- 
turi Athenienses : Novam atque peregrinam doctri- 


"Opa. - ὑπερδολὴν δεισιδαιµονίας. Διὰ τοῦτο ὁ Ila5- 
λος ἔφη, Κατὰ πάντα ὡς δεισιδαιµονεστέρους 
ὑμᾶς θεωρῶ, ἀντὶ τοῦ, εὐαδεστέρους" οὐ γὰρ 
τοὺς Ὑνωρίµους ὑμῖν δαίμονας θεραπεύετε µόνον, 
ἁλλὰ xal τοὺς οὕπω γνωρισθέντας ὑμῖν. Καὶ αἰχμα- 
λωτίσας τὸ νόημα, ἑπέστησεν αὐτὸ ἐπὶ τὸν Χριστόν. 
"Ov }ὰρ ἁγγοοῦντες εὐσεθεῖτε ὑμεῖς, τοῦτον 
ἐγὼ xarayyélAo ὑμῖν. Ἔμελλον ταῦτα ἐγχαλεῖν 
᾽Αθπναῖοι, ὅτι, «θῬενίζοντα δόγματα εἰσφέρεις" 
ὅτι, θεὺν ὃν οὐχ ἴσμεν, εἰσφέρεις. Βουλόμενος 
οὖν ἁπαλλαγῆναι tte ὑποψίας xoi διδάξαι 
ὅτι οὗ Εξένον χηρύττει θεὸν, ἀλλ ὃν προλαθόντες 
αὐτοὶ διὰ τῆς θεραπείας ἑτίμησαν, Ὑμεῖς µε προ- 
ε,άδετε, φησὶν, ἔφθασεν ὑμῶν ἡ θεραπεία τὸ ἐμὲν 


nam introducis, Deum quem ignoramus introducis.  χηρυγμα’ τοῦτον yàp χαταγγέλλω, ὃν Opel; &vvo- 


Cum igitur vellet liberari suspicione atque docere 
se non peregrinum Deum pra:dicare, sed quem ipsi 
antea colendo henorassent, Vos, inquit, me preve- 
nistis, vester cultus me: predicationi antevertit : 
hunc enim annuntie, quem vos ignorantes colitis. 
Deus. qui feeit. mundum. Unum verbum prolocutus 
est, quo omnia philosophorum dogmata atque sen- 
tentias subvertit. Nam Epicurei quidem res fortui- 
tas esse aiunt, et ex atomis, hoc est, ex individuis 
corpusculis efüci : hic vero. Dei opus mundum esse 
ait, et omnia quae sunt in eo. Non in manufac;is 
templis habitat. Ne existimarent unum de multis 
«sse Deum, qui ab eo pradicabatur, quod dixerat 
eorrigit, subjungens, Non in manwufactis templis ha- 


οῦντες θεραπεύετε. 'O θεὸς ποιήσας τὸν xócpor, 
μίαν φωνὴν ἑἐφθέγξατο, δι Tc πάντα χατέστρεψε 
τὰ τῶν φιλοσόφων. Οἱ μὲν γὰρ Ἐπιχούριοι 15 αὑτό- 
µατά φασι xal ἀπὸ ἀτόμων, οὗτος δὲ, ἔργον φησὶ 
Θεοῦ τὺν χόσµον xal τὰ iv αὐτῷ πάντα. Οὐκ iv 
χειροποιήτοις γαοῖς πατοικεῖ. Ἵνα μὴ] νοµίσωσιν 
ἕνα τῶν πολλῶν εἶναι θεὸν τὸν ὑπ αὐτοῦ χηρυττό- 
µενον, διορθοῦται ἐπάγων Obx ἐν χειροποιήτοις 
ναοῖς κατοιχεῖ, ἀλλ᾽ ἓν ἀνθρωπίνῃ duyfj. Τί οὖν; 
Οὐ χατῴχει ἓν τῷ ναῷ τῶν Ἱεροσολύμων: 02 δῆτα, 
ἀλλ ἑνήρχει. Πῶς οὖν ἐθεραπεύετο ὑπὸ γχερῶν 
ἀνθρώπων παρὰ Ἰουδαίοις, Οὐχ ὑπὸ χειρῶν, ἀλλ᾽ 
ὑπὸ διανοίας' ἐπεὶ ἐχεῖνα οὐχ ἐζήτει οὗτος ὡς 
προσδεόµενος. Mi φάγομαι xpéa ταύρων; φησὶ, 


bitut, sed in animo humano. Quid igitur? annon C xa τὰ ἑξῆς. — Mi] αροσδεόμενός τοος αὐτὸς 


habitabat in templo Jerosolymorum ? Nequaquam, 
sed operabatur ac vim suam exercebat, et in actum 
proferebat. Qui igitur manibus hominum colebatur 
apudJudeos? Non manibus, sed mente : quoniam 
illa hic non deaiderabat quasi alicujus rei egenus : 
Num vescar, inquit, carnibus taurorum ? etc. — Nulla 
ο indigens, cum ipse det omnibus vitam et halitum. 
Duo ponit deilatis certa argumenta, nimirum quod 
et ipse nulla re indigeat, et omnibus omnia prz- 
beat. Ecce autem etiam anima illum conditorem 
facit, non genitorem. Definivitqee ac statuit tem- 
pora certa atque prascripta. Definivit ac. przseri- 
psit ut. quaererent Deum : verum non semper hoc 
prascripsit, sed certis atque prescriptis temporum 
vicissitudinibus, ostendens eos nunc, cum non quz- 
sivissent, invenisse. Quoniam enim quasituui non 
invenerant, ostendit illum ita fuisse manifestum, ut 
si aliqua res in medio posita contrectetur. Non enim 
hic quidem ccelum erat, alibi autem non : neque 
'in hoc quidem tempore erat, in alio vero non. lta- 


que ct in omni tempore, et in omni termino ac li- 
mite poterat inveniri : ita rem disposuit et admi- . 


nistravit, ut neque loco ueque tempore prohibere- 
tur. lloc enim ipsum maxime eos adjuvabat, quod 
ubique ccelum est, et quod in omni tempere stat. 


διδοὺς πᾶσι ζωὴν καὶ ανοήν. Δύο τεχμήρια 
Θεότητος, τὸ αὐτόν τε βηδενὸς δσῖσθαι, xal «dat 
πάντα παρέχειν. "Do δὲ καὶ τῖς φυχῆς αὐτὸν δη- 
μιουργὸν ποιεῖ, οὗ Υεννήτορα. ᾿Ορίσας «αροσ- 
ταταγµένους καιρούς. Ἔρισε ζητῆσαι τὸν θ:όν; 
ἀλλ' οὐ διαπαντὸς τοῦτο ὥρισεν, ἀλλὰ !* προδ- 
τεταγµένους καιρούς’ δειχνὺς ὅτι νῦν οὐχὶ ζητήσαντες 
εὗρον ἐπειδὴ vàp Κζητήσαντες οὐχ εὗρον, 
δείχνυσιν ὅτι οὕτως ἣν φανερῶς "' , ὥσπερ 
ἂν εἰς µέσον τι ψΨηλαφώμενος. O0 γὰρ ἐνταῦθα μὲν 
Tiv οὐρανὸς, ἀλλαχοῦ δὲ οὗ" οὐδὲ kv τούτῳ μὲν ἣν 
τῷ χρόνῳ, ἄλλῳ δὲ o0. "ote xal κατὰ πάντα χαιρὸν 
καὶ χατὰ πᾶσαν ὁροθεσίαν δυνατὸν εὑρεῖν αὐτόν" 
οὕτως ᾠχονόμησεν, ὥστε μήτε τὀπῷ χωλύεσθαι 
μήτε χρὀνφ. Αὐτὺ γὰρ τοῦτο μάλιστα αὗτοῖς σνν- 
εθάλλετο τὸ πανταχοῦ εἶναι τὸν οὐρανὸν, χαχ «b iv 
παντὶ χρόνῳ ἑστάναι. Οὕτως ἑγγύς ἐστι, φησὶν, 
ὡς χωρὶς αὐτοῦ μὴ ζῇν. Ἐν αὐτῷ ὸρ ζῶμεν 
καὶ κιγούμεθα xal ἑσμέν. "Ὥσπερ iv σωματιχῷ 
ὑποδείγματι !* ἀδύνατον ἀγνοῆσαι ἀέρα πανταχοῦ 
x:iyupgévov, xal οὐ μακρὰν ἀπὸ ἑνὸς ἑχάστου ἡμῶν 
ὑπάρχοντα, μᾶλλον δὲ καὶ ày ἡμῖν ὄντα. Τὴν πρό- 
νοιαν αὐτοῦ λέγει xal τὴν συγχρότηαιν, τὸ εἶναι 
παρ᾽ αὐτοῦ, τὸ ἐνεργεῖν, τὸ μὴ ἀπολέσθαι. Ὡς xal 
τες τῶν νκαθ ὑμᾶς ποιητῶν εἱρήκασιν. 


Varie lectiones et nota. 


18 1σ. Ἐπικούρειοι. 


1 Videtur desiderart χατά. 


τσ. Φαγερός. Et. ψηλαφῶμεν aut. ψηλαφώμενον, 


. Videtur. desiderari, διδάσχει, παρίστησιν, aut simile quid. 








749 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XVII. 


750 


"Apato; μὲν ὁ σοφὸς περὶ τοῦ Διὸς εἶπε' Tov γὰρ A Adeo prope est, inquit, ut 197 absque illo vivere 


καὶ γένος ἐσμέν ' ουτος 3 περὶ τοῦ Δημιουργοῦ 
αὐτὸ λέγει, οὐ τὸν αὐτὸν ἑχείνῳ λέγων, μὴ γένοιτο ! 
'AJ3à «b χυρίως ἐπὶ αὑτῷ !9 λέγων ἐπεὶ καὶ 
βωμὸν τούτου εἶπεν, οὐχ ἐχείνου οὗ ἔσεδον. Γένος 
τοῦ θεοῦ εἶπεν ἡμᾶς, τουτέστιν οἰχεῖους ἑγγυτά- 
τους’ ἐπειδὴ ix τοῦ γένους ἡμῶν ὁ θεὸς εὐδόχησε 
τεχθῆναι ἐπὶ τῆς γῆς. Οὐκ εἶπε δὲ, O2x ὀφείλετε 
χρυσῷ fj ἀργύρῳ τὸ θεῖον νοµίζειν εἶναι ὅμοιον, 
ἀλλὰ ταπε:νότερον τούτου, Οὐκ ὀφείάομεν. "Opa 
δὲ πῶς τὸ ἀσώματον εἰσῆγαχεν. Ἡ γὰρ διάνοια, 
ὅταν ὑποπτεύσῃ σῶμα, xal διάστηµα ὑπονοεῖ. 


non possimus. Per ipsum enim vivimus et movemur 
et sumus, Quasi corporea similitudine atque exem- 
plo ostendit fleri non posse, ut aer qui ubique fu- 
8US, ac non procul ab unoquoque nostrum, imo vero 
qui etiam in nobis est, ignoretur. Providentiam 
illius significat, et conflationem atque exercitatio- 
nem, nempe quod ab illo simus creati, quod ab illo 
proficiscatur efficientia et actus, quod non perea- 
mus. Ut etiam quidam vestri poete dixerunt, Aratus 
quidem ille sapiens de Jove dixit : Illius enim sumus 
progenies : sed hic id dicit de Creatore, non eum- 


dem significans, quem ille. Absit! sed id quod proprie de Deo dici convenit, significans quoniam etiam 
altare hujus dicit, non illius quem colebant. Progeniem Dei nos esse dixit, hoc est, cognatos proxi. 
mos: quoniam ex genere nostro Deo visum est nasci in terra. Non dixit autem, Non debetis existi- 
mare numen divinum simile esse auro aut argento: sed quod humilius est quam hoc, nempe Non debe- 
mus. Vide autem ut introduxerit id quod est incorporeum. Mens enim cum corpus esse pulat, etiam 


intervallum esse arbitratur. 


Τοὺς μὲν οὗν χρόνους τῆς dyrolac ὑπεριδὼν ὁ Β VEns. 50. Ac tempora quidem istius ignoranti 


θεὸς, ταγῦν παραγγέ-.1ει τοῖς ἀνγθρώποις πᾶσι 
παγταχοὺ μµεταγοεῖν, 


Διότι ἔστησεν ἡμέραν, ἐν ᾗ udAAs xplrsw τὴν 
οἰκουμένην ἐν δικαιοσύνῃ ἐν Ἀγδρὶ ᾧ ὥρισε, πἰ- 
στι παρασχὼν πᾶσιν, ἀναστήσας αὐτὸν ἐκ ve- 
χρῶν. 

Ακούσαντες δὲ ἁνάστασι νεκχρῶν, οἱ μὲν 
ἐχ1εύαζον, οἱ δὲ εἶπον  ᾿Ακουσόμεθά σου xdJAir 
περὶ τούτου. 

Καὶ οὕτως ὁ Παῦ.Ίος ἑξῆ.Ίθεν éx µέσου av- 
τῶν. 

Τινὲς δὲ ἄνδρες κοΛληθέντες αὐτῷ, ἐπίστευσαν"' 
ἂν οἷς Διονύσιος ὁ Ἀρειοπαγίτης, xal γυνὴ 
ὀνόμαξει Δάμαρις, καὶ ἕτεροι σὺν αὐτοῖς. 

Τοὺς μὲν οὗν χρόνους ες ἁγγοίας. Οὐ περὶ 
τῶν ἀπελθόντων λέχει, ἀλλ᾽ ofc παραγγέλλει *1* οἷς 
o)x εἶπε, παρεῖΐδεν. O5 λέγει δὲ, Ἑχόντες ἐχαχουρ- 
τήσατε, ἁλλ᾽, Ἡγνοήῄσατε. Παραγγέλλει γοῦν, οὐκ 

παιτεῖ χόλασιν, ὥσπερ ἀξίους ὄντας χόὁλάσεως ᾿ 
ἀλλὰ τανῦν χαλεῖ πρὸς µετάνοιαν. Διότι ἔστησεν 
ἡμέραν, ἐν dj μέΊλει κρίνει τὴν οἰκουμένην. 
Αναγχαίως, qnot, Χρίσιν χατὰ πασῶν πράπεων 
xai διαλήφεων ποιήσει kv ᾿Ανδρὶ, ὃν ὥρισεν ἔσεσθαι 
χριτὴν ζώντων xat νεκρῶν * οὗτος δέ ἐστιν ὁ ἕναν- 
θρωπήσας Κύριο;. Μεγάλα δὲ xa ὑψηλὰ ἀχούσαν- 
τες, οὐδὲ προσεῖπον, ἀλλὰ τὴν ἀνάστασιν ἐχλεύαζον. 
Wuxixóc γὰρ, φησὶν, ἄνθρωπος, o0 δέχεται τὰ τοῦ 
Πνεύματος. — Kal οὕεως à IlavAoc &&nA0sv ἐκ 
jécov αὐτῶν. Οὕτω, πῶς; Τοὺς μὲν πείσας, ὑπὸ 
δὲ τῶν γελώμενος. Τινὲς δὲ ἐπίστευσαν, ἐν οἷς καὶ 
Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης. Ἔξω τῆς πόλεως ἣν τὸ 
κατ "Apstoy Πάγον διχαστήριον. Ἑδίχαζον οὖν 'Apso- 
παχίται περὶ τῶν αφαλµάτων πάντων xai ἀνομιῶν. 
Διὰ τοῦτο ἅτε ξένων δαιµονίων χαταγγελέα τὸν Παὔῦ- 
Ἆον πρ)ς τὴν ἐξ Αρείου Πάγου βουλὴν ἕλχουσιν' 


cum Deus usque hoc tempus dissimularit, nunc om- 
nibus, qui ubique sunt, hominibus denuntiat , ut ad 
sanitatem revertantur. 

Vens. 54. Propterea. quod statuit diem, in quo 
juste judicalurus est orbem terrarum per Virum quem 
huic negotio destinavit, fidemque fecit omnibus, dum 
illum ex mortuis resuscitavit. 

Ves. 92. Audita autem resurrectione mortuorum, 
alii quidem irridebant, alii vero dixerumt : Audie- 
"hus te rureus de hac re. 

Vens. 55. Atque ita Paulus exivit de medio eorum. 


Ὕεας. δέ. Sed quidam viri sese illi adjunzerunt 
atque crediderunt : in quorum numero erat Dionysius 
Areopagita, et mulier nomine Damaris, et alii cumillis. 

Ac tempora quidem istius ignorante, etc. Non de 
mortuis loquitur, sed de iis, quibus denuntiat Deus. 
Ὑπεριδών, id cum despexerit, cum dissimularit, non 
dixit, παρεῖδεν, id proprie significat, perperam vi- 
dit, allucinatus est, dum aliud pro alio videndo ac- 
cipit, quod de Deo suspicari absurdum est et alie- 
num. Non dicit autem , Sponte ac voluntate vestra 
atque consulto peccástis et malefici fuistis , sed, 
ignorastis quid fuerit faciendum. Denuntiat igitur, 
non penas expetit, tanquam a supplicio dignis : sed 
nunc invitat ad poenitentiam, ad saniorem menteni, 
et ut vos ad frugem bonam recipiatis. Propterea 
quod statuit diem, in quo judicaturus est orbem ter- 
rarum. Necessario, inquit, judicium de omnibus 
factis atque cogitatis 188 (aciet per Virum, quem 
destinavit judicem vivorum et mortuorum : is au- 
tem est Dominus, qui homo factus est. Ceterum 
cum magua atque sublimia audissent, ne alloquio 
quidem illum dignati sunt, sed ressurrectionem de- 
ridebant. Ánimalis enim, inquit, homo non probat 
neque amplectitur spiritualia. Atque ita Paulus ezi- 


Varie lectiones et noto. 


** Videtur locus corruptus. — ** In vulgatis est, ἓν οἷς καὶ Διονύσιος, — ?! Videtur locus mutilus, ac desiderari, 


ὑπεριδὼν, aut simile quid. 


191 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


192 


vit de medio illorum. Ita. Quomodo? Alios quidem A ἀλλ ἐν τοῖς ᾽Αρξοπαγίταις τότε τελῶν, ἅτε δικα- 


persuasos:et in suam sententiam adductos rclin- 
quens, ab aliis vero derisus. Quidam autem credide- 
runt, in quibus erat etiam Dionysius Areopagita. Extra 
urbem curia erat in colle Martio. Cognoscebantl igi- 
tur Areopagite de omnibus fraudibus ac maleficiis. 
ldcirco Paulum utpote peregrinorum dzmoniorum 
annuntiatorem , ad curiam atque senatum Martii 
collis trahunt : sed cum tunc divinus Dionysius in 
collegium Areopagitarum pro judice cooptatus esset, 


στὴη-, ὁ θΟεῖος Διονύσιος, ἀδίχαστον ἀπένειμε τῇ 
ἁληδείᾳ τὴν φῆφον' καὶ ἑῤόῶσθαι φράσας τῇ τῶν 
Αρεοπαγιτῶν ἀνοή Ἀρ σεµνότητι, τοῦ φωτίσματος 
εἴχετο. Káv γὰρ Ῥωμαῖοι τότε ἐκράτουν, ἀλλ᾽ οὖν 
αὐτονόμους ἀφῆχαν Αθήνας xal Λακεδαίμονα **. 
Ὅθεν ἔτι xal παρ) Αθήνας  xal!* κατὰ τοὺς 
Ἀρεοπαχίτας ἐπολιτεύετο. Καὶ τελεῖται μὲν τὰ τῆς 
σωτηρίας δόγµατα διὰ Παύλου» παιδεύεται δὲ διδα- 
σχάλως ὑπὸ Ἱεροθέῳ 15 τῷ usylotu. 


veritati evangelice hoc tribuit, ut contra eam pronuntiare nollet. Etcum  valedixisset ac renuntiasset- 
stulte Areopagitarum severitati, illuminationem Evangelii amplectebatur. Nam etsi Romani tunc 
rerum potiebantur, tamen Athenas et Lacedzmona liberas reliquerunt ; unde etiam tunc apud Atle- 
nienscs judicium quoque Areopagitarum exercebatur. Atque initiatur quidem δὲ imbuitur Dionys'us 


salutari doctrina per Paulum, sed eruditur et instituitur, tanquam — puer 


maxiqo. 
CAPUT XVIII. 

Vrns. 1. Posthec autem. Paulus, relictis Athenis, 
venit Corinthum ; 

Vrns. 2. Átque illic nactus quemdam Judeum no- 
mine Aquilam, Ponticum nalione, qui recens venerat 
ez ltalia, et Priscillam ejus uxorem, propterea quod 
Claudius Caesar jusserai. omnes  Judaos excedere 
Roma, accessit ad eos, 


Vgns. 3. Et quia eamdem artem noverat, mansit 
apud illos et artem exercebat : erant enim arte tento- 
riorum confectores. 

Vrns. 4. Sermocinabatur autem in Synagoga omni 
die Sabbati, ac suadebat Judeis et Grecis. 

Vens. 5. Ut autem Silas et Timotheus descenderunt 


a magistro, ab Hieroiheo 


KEPAA. lH. 

Μετὰ δὲ ταῦτα χωρισθεὶς ὁ Παῦ.ος ἐκ twr 
Ἀθηνῶν, ᾖ1θεν εἰς Κόρινθον. 

Καὶ εὑρών τινα Ἱουδαῖον ὀνόματι '"AxóJarv, 
Ποντικὸν' τῷ γένει, προσφάτως ἐλη.Ἰυθότα ἀπὸ 
'caAlac **, καὶ Πρἰσκι]λαν vvvaixa αὐτοῦ (διὰ 
τὸ προστεταχέναι 3Ἱ Κ.Ιαύδιον χωρίζεσθαι πάντας 
τοὺς Ἱουδαίους ἐκ τῆς ᾿Ῥώμης), xpoonA0er αὖ- 
τοῖς, 

Καὶ διὰ τὸ ὁμόεεχνον εἶναι, ἔμεινε ** παρ 
αὐτοῖς, καὶ εἰργάζετο" ἧσαν γὰρ σκηγοποιοὶ τὴν 
téyrnr. 

AicA£yeco δὲ ἐν τῇ συναγωγῇ κατὰ πᾶν Σά6- 


"όατον, ὄπειθέ τε ᾿Ιουδαίους καὶ " EAAnrac. 


Ὡς 68 xacnA0cv ἀπὸ τῆς Μακεδονίας à τε 


de Macedonia, Paulus Spiritu concitabatur, testifi- C ΣίΛας καὶ ὁ Τιμόθεος, συγεἰχετο τῷ Π»εύματι ὁ 


cans Judais Christum esse Jesum. 


ΥΕΠΒ. 6. Cumque illi sese opponerent ac verbis diri- 
nam majestalem lederent, excussis vestimentis suis 
dixit ad eos: Sanguis vester super caput vestrum. 
Purus ego posthac ad nationes exiraneas proficiscar. 

Venit Corinthum. Corinthum a Spiritu 189 du- 
cebatur, in qua urbe manere eum oportebat, Nam 
Athenienses etsi peregrinarum ac novarum auditio- 
num studiosi , tamen non attendebant, nec curabant 
doctrinam salutarem. Non enim huic rei studebant, 
sed ut semper haberent aliquid quod dicerent. Satis 
igitur esse Paulo visum est, si illic semina dejiceret. 
Proptera quod Claudius imperaverat. Nam Nerone 


Παῦλος, διαμαρτυρόμενος τοῖς Ἰουδαίοις τὸν 
Χριστὸν Ἰησοῦ». 

ἸΑτιτασσομένων δὲ αὐτῶν xal βλασφημούγ»- 
των, ἐκτιναξάμεγος τὰ ἱμάτια, εἶπε πρὸς αὐτούς" 
Τὸ αἷμα ὑμῶν ἐπὶ tiv xegaAty ὑμῶν' καθαρὸς 
ἐγὼ ἀπὸ τοῦ νῦν εἰς tà ἔθνη πορεύσομαι. 

"HA0sv εἰς Κόρινύον. Elg Κόρινθον ὑπὸ τοῦ 
Πνεύματος Ίγετο, iv. ᾗ µένειν ἔδει. Οἱ γὰρ 'A0z- 
ναῖοι ξένης ὄντες ἀχροάσεως ἑρασταὶ, ὅμως οὗ προσ- 
εἴχον. Οὐ γὰρ τοῦτο ἑσπούδαξον, ἀλλ ὥστε ἀξί τι 
ἔχειν εἰπεῖν. ᾿Ικανῶς οὖν ἔχειν ἔδοξε τῷ Παύλῳ, τὸ 
καταδάλλειν τὰ σπέρματα **.. Ἐπὶ μὲν γὰρ Νέρωνος, 
ἑτελειώθη ὁ Παῦλός ’ ἐπὶ δὲ Κλαυδίου, ἀνεῤῥιπίζετο 
ὁ πρὸς Ἱουδαίους πόλεμος, xal ἀπὸ Ῥώμης ὡς λυ- 


quidem imperante, Paulus propter Christum SUp- p μεῶνες ἠλαύνοντο. Διὰ τοῦτο οἰχονομεῖται τοῦτον ὡς 


plicio affectus et martyrio consecratus est: Claudii 
vero tempore bellum adversus Judzos conflabatur 
et exeitabatur, et Roma,tanquam homines pestiferi, 
Judzi pellebantur. Idcirco divina voluniate atque 
dispositione accidit, ut hic vinctus illuc abducere- 
tur, ne tanquam Judzus expelleretur. Et quia Aquila 
erat ejusdem artificii, mansit opud eum et artem ezer- 


δέσµιον ἀπαχθῆναι ἐχεῖ, ἵνα μὴ ὡς Ἰουδαῖος ἁπ- 
ελαύνηται. Καὶ διὰ τὸ ὁμότεχνον εἶναι τὸν Απκύ- 
Aav, ἔμειε παρ) αὑτῷ καὶ εἱργάζετο. Διὰ τοῦτο 
μένει ὡς ἐπιτήδειον εὑρὼν χαταγώγιον. Πολλῶν γὰρ 
αὐτῷ τῶν βασιλείων 3 ἐπιτηδειότερον fjv, ὥσπερ 
xai τῷ ἀθλητῇ fj παλαίστρα τῶν ἁπαλκῶν στρωµά- 
των μᾶλλον χρήσιμος, xal τῷ πολεμιστῇ τὸ ξίφος 


Varie lectiones et note, 


*! λακεδαίμον, erat. | Ic. παρ' Ἀθηναίοις. 
15 fc. Ἱεροθέου τοῦ μεγίστου. 3 
ναι ' ἶσ. προστεταχέναι. 


lc. | 15 [n vulgatis, ἔμενει, 
τεταχέναί Κλαύδιον. 


5 βασιλειῶν, erat. 


** Locus mutilus videtur, ac. desiderari, τὸ διχαστἠριον. 
In vulgatis est, ἀπὸ τῆς Ἰταλίας, 3 In manuscripto erat, προσταχθέ- 
? Videntur híc repetenda esse verba Luce, διὰ τὸ προσ- 








193 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. -τ CAP. XVIII. 


T9À 


τὸ σιδηροῦν, ἁλλ᾽ οὗ τὸ χρυσοῦν. Ἐκτιναξάμενος Α cebat. Idcirco manebat, quia commodum et idoneum 


τὰ ἱμάτια εἶπε πρὸς αὐτούς. "sve μὴ ῥήματι µό- 
voy, ἀλλὰ xal πράγματι φοδῆσαι * Τὸ αἷμα ὑμῶν 
ἐπὶ τὴν κεφαϊᾗν ὑμῶν. ἸΑσαφές ἐστι τὸ ῥητόν, 
Οἶμαι δὲ αὐτὸν τοῦτο λέγειν Ἕκχαστος τῶν àmo- 
στατούντων Χριστῷ 5, ὃς kart ζωὴ, δοχεῖ ἑαυτὸν 
φΊνεῦειν, ἀπὸ τῆς ζωῆς µεταθαίνων εἰς θάνατον, «b 
αἷμα αὐτοῦ τρόπον τινὰ ἐχχέων διὰ τῆς σφαγῆς, 
ἣν ἑπιρέρει ἐφ᾽ ἑαυτόν. Τοῦτο οὖν φησι» 'Ανθ' ὧν 
σφάζετε ἑαυτοὺς διὰ τῆς ἀπιστίας, αὐτοῦ τούτου 
ὑμεῖς ἁπόσχητε δίκην ἐμοῦ ἀθώου ὄντος. "Ex τούτου 
δυνατὸν εἰπεῖν ὅτι ὁ σφάζων ἑαυτὸν τιμωρεῖται 
παρὰ τοῦ θεοῦ ὡς φονεύς. 


nactus erat hospitium. Multis enim regiis zedibus 
erat illi commodius, quemadmodum etiam athleta 
palestra mollibus stratis utilior est : et bellatori 
gladius ferreus, non aureus utilis est. Excussis ve- 
stimentis dixit ad eos: ut nou verbo solum, sed 
etiam re terreret illus : Sanguis vester super caput 
vesirum. Obscurum est dictum. Sed opinor eum 
hoc significare : Quicunque  desciscit a Christo 
qui est vita, seipsum interficere videtur, a vita 


ansiens ad mortem, dum sanguinem suum quo- 


dammodo effundit per cedem et mortem quam sibi 
conciscit et infert. lloc igitur dicit : Quod vosinetip- 


$0s jug:.latis per incredulitatem, hujus ipsus delicti vos poenas dabitis, cum ego innocens sim. Hinc 
dici polest, eum qui seipsura jugulat et occidit, a Deo puniri tanquam homicidam. 
Kal μεταδὰς ἐκεῖθεν, ᾖ.Ἴθεν eic οἰκίαν τιγὸς B — Vgns. 7. Atque illinc digressus, venit in domum 


ὀνόματι "Iovotov, σεθοµένου τὸν θεὺν, οὗ ἡ οἱ- 
χία ἦν συνγομοροῦσα τῇ συναγωγῇ. 

Βρίσπος δὲ ὁ ἀρχισυγάγωγος ἐπίστευσε τῷ 
Κυρίφ σὺν ÓAg τῷ οἵκῳ αὐτοῦ, καὶ zoAAol τῶν' 
Κοριθίων ἀκχούσαντες, ἐπίστευσαν καὶ ἐέαπεί- 
ζογτο. 

Εἶπε δὲ ὁ Κύριος δι ὁράματος εῷ Παύφῳ ἐν 
vuxci* Ml) φοδοῦ, ἆ1λὰ «άλει, καὶ μὴ σιωπή- 
σῃς. 

Διότι ἐ]ώ εἷμι μετὰ σοῦ * xal οὐδεὶς ἐπιβήσε- 
tai σοι τοῦ κακῶσι σε, διόει Aude ἐστί µοι 
fo.lbc ér τῇ πὀΊει ταύτῃ. 

᾿Εκάθισέν τα ἐγιαυτὸν καὶ µῆνας ἕξ, διδά- 
σχων &r αὐτοῖς 3" τὸν 1όγον τοῦ θεοῦ. 

Ob ἡ οἰχία ἦν συνομοροῦσα. ὌὭστε χαὶ ἀπὸ 
τούτου ζῆλον ἔχειν, ἀπὸ τῆς γειτνιάσεως. Κρίσπος 
δὲ ὁ ἀρχισυγάγωγος ἐπίστευσε τῷ Κυρἰφ. Τοῦτον 
λέχει Κρίσπον, περὶ οὗ λέγει’ Οὐδένα ἐδάπτισα, 
&l μὴ Κρίσπον καὶ látor. — Μὴ φοδοῦ, ἀλλὰ 
Adler, καὶ μὴ σιωπήσῃς. Ὁ μάλιστα αὐτὸν ἔδει, 
τοῦτο Όστερον αὐτῷ λέγει. Οὐδὲν γὰρ ἑἐλύπει οὕτω 
τὸν Παῦλον, ὡς οἱ ἀπειθοῦντες. 


Γα.1ίωνος δὲ ἀνθυπατεύοντος τῆς Ἀγαϊας, 
κατεπέστησα» ὁμοθυμαδὸν οἱ ἸΙουδαῖοι τῷ 
JlaUAo* καὶ ἤγαγον αὐτὸν ἐπὶ τὸ βῆμα, 

Λέγοντες, ὅτι, Παρὰ τὸν γόµον οὗτος ἁγαπεί- 
ύει τοὺς ἀνθρώπους σέέεσθαι τὲγ θεόν. 

MéAJAorcoc δὲ τοῦ Παύὐ.Ίου dvolyeiw τὸ στόμα, 
εἶπεν ὁ Γα.1Λἱων πρὸς τοὺς Ιουδαίους. El μὲν 
ἦν ἀδίκηιιά 3 c7) ῥᾳδιούργι]μα πονηρὸν, à 'Tov- 
δαῖοι, κατὰ Aóyor ἂν ἡἠνεσχόμην ὑμῶν * 


Εἰ δὲ ζητήματά ἐστι 3) περὶ .Ίόγου, καὶ ἐνομὰ- 
των, καὶ όµου τοῦ καθ ὑμᾶς, ὄψεσθε αὗτοί ' 
κριτὴς γὰρ ἐγὼ τούτων ob βού.ομαι εἶναι. 

Καὶ dz:|JJacer αὐτοὺς dxó τοῦ βήματος. 

Επι 1αδόµενοι δὲ πάντες οἱ "EAAnrec Σωσθέ- 


5. 1 Cor. 1, 44. 


cujusdam nomine Justi, hominis religiosi, cujus edcs 
continentes atque adjunct? erant synagoga. 

Vens. 8. Crispus autem magister synagoga credi- 
dit Domino una cum tota familia sua, ac malti Co- 
rinthiorum, qui Paulum audiverant, crediderunt. ac 
baptizabantur. 

Vgns. 9. Dixit autem Dominus Paulo per. visum 
nocturnum : Ne timeas, sed loquere, ac.ne taceas,. 


Vgns, 10. Quoniam ego tibi adsum : ac nemo te 
invadet ut noceat tibi, quia mihi mulius populus esl 
ín hac urbe. 

Vgns. 11. Commoratus- est. igitur illic annum οί 
menses sex, ac verbum Dei docebat inter illos. 

Cujus edes continentes erant. Ut etiam hinc studio 
et ardore incenderetur, nempe propter vicinitatem. 
Crispus autem princeps synagogre credidit. Domino. 
Ηυπο dicit Crispum, de quo dicit: Neminem baptizavi, 
nisi Crispum εἰ Caium *'. — Ne timeas, sed. lo- 
quere, ac noli tacere. Quod maxime ipsum facere 
oportebat, id 1440 posterius ei dicit. Nihil enim ita 
Paulum angebat atque sollicitum habebat, ut illi qui 
non credebant. 

VEns. 19. Sed Gallione proconsule Achaia, Judei 
universi adorti Paulum duxerunt ad. tribunal, 


Vens. 13. Dicentes : Hic euadet hominibus, ut con- 
tra legem Deum colant. 


p VERS. 14. Cum autem Paulus pro se dieere conare- 


tur, Gallio dixit ad Judeos : Si quidem maleficium 
aliquod a vobis, Judwi, aut dolus malus commissus et 
improbe fraus facta proponerelur, recte vos. [errem et 
audirem accusantes : 

Vgns. 15. Sin autem. questiones sunt de verbo ct 
nominibus et lege vestra, vos ipsi videritis: nam ego 
de istis rcbus cognoscere atque statuere nolo. 

Vrns. 16. Et ita summovit ecs a tribunali. 

Vgns. 17. Ac Greci omnes apprehensum Sosthenom 


Variz lectiones et note. 


*! Tg, Χριστοῦ. 
eulgatis, ζἠτημά ἐστι. 


5” [n vulgatis est, διδά:χων αὐτοὺς. 
3 


7! [y vulgatis est, εἰ μὲν οὖν ἣν ἀδίκημα. ὃν In 


T99 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


156 


magistrum synagoge, pulsabant atque cedebant ante Α γη» τὸν ἀρχισυνάγωγον, ἕτυπτον ἔμπροσθεν τοῦ 


tribunal : et Gallio nihil horum curabat. 


Vegns. 18. At Paulus cum adhuc dies complures 
remansisset, fratres valere jussit, et in Syriam nati- 
gavit, εί una cum illo Priscilla et Aquila, eum toton- 
disset caput in Cenchreis : id enim voverat. 


Judei universi adorti Paulum. Quomodo igitur 
Paulum adorti sunt, dixerit aliquis? Cum subito 
rapuissent. Atqui nihil valuerunt, sed duxerunt eum 
ad proconsulem, qui eos curia prohibuit, ac vir 
humanus et z:equus hic mihi fuisse videtur. Appre- 
hensum Sosthenem. Porro quod Sosthenem pulsa- 
bant, vel idcirco pulsabant, quod ipse Paulo magis 
erat deditus et addictus, quemadmodum ctiam 
Crispus magister synagogs : vel ad eum usque fu- 
rorem progressi erant, ut non assecuti quod in- 
tenderant atque speráverant, pro Paulo Sosthenem 
pulsarent : vel idcirco percutiebant eum, quia Pau- 
lum occidere voluerant, et Sosthenes eos prohibe- 
bat. At coram ipso magistratu quod non licebat 
committ: ntes , Sosthenem pulsabant, hoc quasi di- 
centes : Si qui vult facit quod vult, et non amplius 
locum habet lex, ecce etiam nos hunc pulsamus. 
Non vindicabat autem preconsul, nec animadvertebat 
in eos, sed sinebat eos se mutuo pulsare : quia si 
contra aliquem alium hoc fecissent, prorsus pote- 
rat eos reprimere atque coercere, Atque una cum 


βήματος" καὶ οὐδὲν τούτων t9 Γα.1ίωνι ἔμε- 
1εν ἳ.. | 

'Ο δὲ Παῦ.Ίος ἔτι προσµείνας ἡμέρας ἱκαγὰς, 
τοῖς ἁδε.λφοῖς ἁἀποταξάμενος, ὀξέπ.τει εἰς τὴν 
Evplav: καὶ σὺν αὐτῷ Πρἰσχι..λα καὶ 'AxóJac 
χειράµενος τὴν χεραλ]ν ἐν Κεγχρεαῖς * εἶχε γὰρ 
εὐχήγ. 

Κατεπέστησαν ὁμοθυμαδὸν οἱ "Iov^aioi. Πως 
οὖν ἐπέθεντο; εἴποι τις ἄν. "Αφνω ἁρπάσαντες. Καὶ 
μὴν οὐδὲν ἴσχυσαν , ἁλλ᾽ Ἠγον αὐτὸν πρὸς τὸν ἀνθ- 
ύπατον. Απετείχισε δὲ αὐτοῖ «b δικαστήριον. 
Ἐπιειχὴς δὲ τις ἄνθρωπος οὗτος εἶναί pot δοχεῖ. 
Ἐπιλαδόμενοι δὲ Σωσθένην. Τὸ δὲ τύπτειν τὸν 
Σωσθένην, 3| διὰ τοῦτο ἕτυπτον, ἐπειδὴ xal αὐτὸς 
μᾶλλον προστιθέµενος ἣν τῷ Παύλῳ, ὡς xai Κρὶ- 
απος ὁ ἀρχισυνάγωχος * T) εἰς τοσοῦτον σαν ἕληλα- 
χότες μανίας 3*, ὅτι ἀποτυχόντες τοῦ σχοποῦ αὐτῶν, 
ἀντὶ τοῦ Παύλου Σωσθένην ἕτυπτον, Ἡ διὰ τοῦτο 
ἔτυπτον αὐτὸν, ἐπειδὴ ἠδουλήθησαν φονεῦται τὸν 
Παῦλον, xai Σωσθένης διεκώλυεν αὐτούς * ἐπ᾽ αὐτοῦ 
δὲ τοῦ ἄρχοντος ἀχαθοαιώτως ποιοῦντες, ἔτυπτον 
«bv Σωσθένην, τοῦτο λέγοντες. El ὁ θέλων ποιεῖ ὃ 
θέλει, xai οὐκ ἔστι νόμος, χαὶ ἡμεῖς ἰδοὺ τύὐπτομεν 
τοῦτον. OU προσεποιεῖτο ὃξ αὐτοὺς ὁ ἀνθύπατης, 
ἀλλ' εἴα τύπτειν ἀλλήλους  ἀπεὶ εἰ ἦσαν xaxá τινος 
ἄλλου καὶ μὴ καθ) ἑαυτῶν ποιῄσαντες τοῦτο, πάντως 
εἴχεν αὐτοὺς σωφρονίσαι. ᾿Εξέπ.ῖει δὲ σὺν αὐτῷ 
Πρίσκιωλα καὶ 'AxóAac κειράµεγος τὴν xegza iv 


ipso avehebatur Priscilla et Aquila, cum caput rasis- C ἐν Κεγχρεαῖς. Ἐπειδὴ ἑδόχει τοῖς Ἰουδαίοις ἆπο- 


set in Cenchreis. Quoniam Judaei suspicabantur illum 
defectionem a lege docere, ac multi offendebantur 
in eo, ac praedicationem non amplectebantur : id- 
circo et hic ct in templo Hierosolymis consulto hoc 
facit, ct hoc erat quod ipse dicebat: Fui legi subditus 
141 quasi legi obnoxius, ut legi subditos lucrifacerem. 
— 14 enim voverat *. Votum dicit pollicitat:onem. 


Pollicitus enim erat se capillum abscissurum esse, 


ne postea amplius tanquam mundanus, ea qua 
mundaui solent agere, tractaret, sed tanquam more 
divino vivens, permaneret apud Ecclesiam. Atque 
etiam Aquila ex pollicitatione sibi crines abscidit. 
Qui enim pie nimirum vivere volebant, hoc facie- 
bant : quinetiam antiquitus hoc facere Judzi con- 
sueverant. [taque et monachorum et canonicarum, 
id est regularium virginum et sanctimonialium, 
. capilli recte detondentur. 


Vens. 19. Pervenit autem Ephesum, et illos ibi re- 
liquit, sed ipse ingressus in synagogam, sermocina- 
batur cum Judcis. 


Vas. 20. Rogantibus autem illis ut diutius apud 
&e maneret, morem eis non gessit, 


Vens. 91. Sed eos valere jussit cum diceret : Opor- 


** [ Cor. 1x, 19 et 21. 


στασίαν τοῦ νόµου διδάσχειν, xol ἑσκανδαλίξοντο 
πολλοὶ εἰς αὐτὸν. xal οὗ παρεδέχοντο «b. χήρυγμα * 
τούτου χάριν καὶ ἐνταῦθα xai iv τῷ ἱερῷ ἓν "Iepo- 
σολύµοις οἰχονομικῶς τοῦτο πράσσει ’ xal τοῦτο Tiv, 
ὃ αὐτὸς ἔλεχεν. Εγεγόμην τοῖς ὑπὸ νόµον ὡς 
ὑπὸ νόµον, ἵνα τοὺς ὑπὸ vópor κερδήσω. — Εἶχε 
γὰρ εὐχήν. Εὐχῆὴν λέγει τὴν ὑπόσχεσιν. Ὑποσχό- 
µενος γὰρ fjv ἀποχόφαι τὴν τρίχα, ἵνα µηχέτι 6; 
κοσμικὸς τὰ τῶν κοσμιχῶν πράττῃ, ἀλλ' ὡς κατὰ 
θ:ὸν ζῶν παραμείνῃ τῇ "ExxAnsig. Καὶ ᾽Αχύλας 
δὲ ἐξ ὑποσχέσεως ἀπέχοψεν ἑαυτοῦ τὰς τρίχας. Οἱ 
θέλοντες γὰρ δἢθεν θεοσεθῶς (fv, ἐποίουν τοῦτο " 
ἀλλὰ χαὶ ἔθος ἣν παλαιὸν Ἱουδαίοις τοῦτο. Ὥστε 
χαλῶς xalol µονάζοντες xal αἱ xavovixal ἀποχεί- 
ῥονται τὰς χόµας. 


Κατήντησε δὲ slc Ἔφεσον, xal ἐκείγνους 
κειτό.Ίιπεν αὐτοῦ * αὐτὸς δὲ ἐθὼν ?* τὴν συγ- 
αγωγὴ», διε.Ίέχθη τοῖς Ἰουδαίεις. 

Ἐρωτώντων δὲ αὐτῶν ἐπὶ πλείονα xpórov 
εἶναι 3 παρ) αὐτοῖς, οὐκ ἐπέγευσεγ, 


ΑΛλὰ ἁπετάξατο αὐτοῖς, εἰπών * Asi ps 


Varie lectiones et note, 


9 ἔμελλεν, erat... ?* µανίαν, erat. ΣΙ παραμείνει, 


esl, pelvat. 


erat. 39 In vulgatis est, εἰσελθών. 3 In vulgatis 




















101 


EXFOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XVIII. 


- 
lo 


z.irrac τὴν ἑορτὴν τὴν ἑρχομένην ποιῆσαι elc À tel me omnino prorimum diem festum agere Hieroso- 


᾿Ἱεβόσόλυμα  πάνιν δὲ draxdpyo πρὸς ὑμᾶς, 
θεοῦ 0£Aorroc 9. 

Καὶ ἐκείνους κατέ.ιπεν ἐκεῖ. Τούτους ἀφῆχεν 
εἰς Ἔφεσον, εἰκότως ὡς διδάσκοντας ' τοποῦτον γὰρ 
αὐτῷ αυγγενόµενοι χρόνον, πολλὰ ἔμαθον. Ἐὸ δὲ, 
Πά.1ιν ἀναχάμγω πρὸς ὑμᾶς, 6 Παῦλος προφήτης 
ὢν χα) ἰδὼν ὅτι ἔμελλεν ἀναστρέφειν, ἐπηγγείλατο 
πάλιν ἀναστρέφειν. "Iva. δὲ µήτις ὑπὸ προπετείας 
τὸ αὐτὸ voi] **, ἁτόπως ὑπισχνούμενος τόδε τι ποι- 
εἷν, ἐδίδαξεν ἡμᾶς μηΛὲν περὶ τῶν µελλόντων π- 
εσχνεῖσθαι ποιςῖν Σίχα τοῦ εἰπεῖν" Tov Θεοῦ θ4.1ον. 
τος. Οὐ γάρ τις οἵδε ' τί τέξεται d) ἐπιοῦσα ἡμέρα. 
Ἴλφρωον οὖν ὁ μὴ προαδιορίζων τῇ ἐπαγγελίᾳ - 'Εὰν 
ὁ Κύριος 0225. Ἐὰν γὰρ ὣς θαῤῥῶν, ὅτι πάντως 
ποιῄσει, ἑπαγγείληται, ἀχούσεται πολλάκις» "Agpor, 
ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχή» σου dpo* ἃ δὲ ὑπ- 
έσχου, πότε Éctat ; 


lymis. Sed iterum revertar ad vos, volente Deo. 


Et illos reliquit ibi. Hos reliquit Ephesi, ct rcete 
eos ibi reliquit, ut qui ad docendum idonei essent. 
Cum enim tandiu cum illo vixissent, multa didice- 
rant. Quod autem dicit, [terum revertar ad vos, 
Paulus cum esset propheta, et pro:vidisset se esse re- 
versurum, .promisit se rursus esse rediturum. Sed. 
ne quis temeritate impulsus idem faciat, inconside- 
rate promittens se hoe vel illud esse facturum, do- 
cuit nos ut de futuris rebus nihil nos facturos esse 
polliceamur, quin adjiciamus hanc clausulam, Deo. 
volente. Nemo namque novit, quid pariturus sit 
proximus dies. Amens est igitur, qui non adjicit 
promissioni illam distinctionem ac determinatio- 
nem, Si Deus volet. Nam &i tanquam fidieie  ple- 
nus, certug atque securus, se prorsus aliquid esse 


facturum promiserit, audiet saepenumero : Stulte, hae nocte animam (wam tollam : que ergo pollicitu$ 


es, quando fient? 

Καὶ ἆνήχθη ἁπὸ τῆς Εφέσου, καὶ xateJ0*v 
sic Καισάρειαν, ἀναδθὰς xal ἀσπασάμεγος τὴν 
"ExxAnc(ar, xaté6n slc ᾽Αγτιόχειαν. 

Kal ποιήσας χρόνον τιγὰ, i£nA0e, διερχό- 
{ενος χαθεξῆς τὴν Γα.λατικὴν χώραν xal Φρυ- 
1ΐ{αν, ἐπιστηρίζων τοὺς µαθητάς. 

[θες ἀεὶ τοῦτο τῷ Παύλῳ, ἐπισκέπτεσθαι τοὺς 
πιστοὺς xal ἑἐπ.στηρίζειν αὐτοὺς ; ἵν εἰ εὗροι σα- 
θρωθέντας αὐτοὺς, ἀναχουρίσῃ τὰ τούτων βάρη τῷ 
διδασχαλικῷ λόγψ. ι 


Vens. 22. Et solvit Epfieso, cumque descendisset 
Casaream et ascendisset et. salutasset Ecclesiam, de- 
scendit Antiochiam - 

Vgns. 25. Atque illic aliquandiw commeratus 
profectus est, peragransque deinceps Galaticam re- 
gionem ac Phrygiam, discipulos confrmabat. 

'Hac semper Pauli. consuetudo, ut inviseret fide- 
les, et. eos confirmaret : uLsi eos debilitatos et vi- 
Uatos invenisset, sublevaret illorum molestias a$- 


que gravawina oratione magistra. | 


93. Ἰουδαῖος δέτις Ἀποιλὼς  ὀνόμαει, 'AAs£- Q.— Venus. 24. Judews autem quidum nomine Apollos, 


avópsbc τῷ γένει, ἀνὴρ JAóqwoc, κατήγτησεν 
εἰς "Egscor, δυναεὺς àv ἐν ταῖς Γραφαῖς. 

$5. Οὗτος ἦν κατηχημένος τὴν ὁδὸν Κυρίου!», 
xal Gov τῷ Πγεύμαει ἑλά.ει, καὶ ἐδίδασκεν ἁχρι- 
6ῶς τὰ περὶ τοῦ Κνρίου. 

Εἰσί τινες διαθεθαιούµενοι, ὡς ὁ Απολλὼς οὗτός 
ἐστι ᾽Απελῆς 5, τῶν |Κορινθίων ἐπίσκοπος, περὶ 
οὗ γράφει Παῦλος * Περὶ δὲ Απο λῶ, πολλὰ παρ- 
εκάεσα αὐτόν. καὶ, ΕἘγὼ ἐφύτευσα, Απολλὼς 
ὁπότισε. Καὶ εἰ ἁληθὲς τοῦτο, σχόπει *  διώνυµος 
ὁ ἀνήρ ᾿ ἡ ἄλλως ΄μετεπο.ήθη θάτερον τῶν ὀνομά- 
των εἰς τὸ λοιπόν. 

Επιστάμενος µόνον τὸ βάπτισμα Ἰωάννου. 

Οὗτός τα ἤρξατο παῤῥησιάζεσθαι iv τῇ 


ραμία Alexandrinus, vir eloquens, pervenit Ephe- 
sum, qui multum poterat in Scripturis. 

1649 Vras. 25. Hic erat via Domini imbutus et 
initiatus, et fervens spiritu loquebatur : ac docebat di- 
ligentes ea, qua pertinent ad Dominum. 

Sunt nonnulli, qui affirmant hunc Apollon esse 
Apellen Corinthiorum episcopum, de quo scribit 
Paulus : De Apollo multum eum rogavi. ltem : Ego plan- 
tavi, Apollos rigavit *. Et an hoc verumsit,considera. 
Nam vel binominis:fuit hic vir, aut alioquin alteru- 
trum. horum nominum in alterum mutatum est. 


Sciens duntaxat baptisma Joannis. 
Vgns. 20. Atque hic ccpit libere loqui in synago- 


Συγαγωγῇ. ᾽Ακούσαντες δὲ αὐτοῦ ΑἉχύλως xal p ga. Quem cum audivissent Aquile atque Priscilla, 


lIplaxclla, zpocsAd6orco αὐτὸν, καὶ ἀχριδέστε- 
por αὐτῷ ὀξέθεντο τὴ» τοῦ θεοῦ ὁδόν. 
BovJouérov δὲ αὐτοῦ διαἰθεῖν' εἰς τὴν 
Axalav, προτρεγάµενοι οἱ ἀδελφοὶ , Erpayrav 
τοῖς µαθηταῖς ἁποδέξασθαι αὐτόν ' ὃς παραγε- 
γόµενος, συγεδἀ.1λετο " ποὺ τοῖς πεπιστευ- 
χόσι διὰ τῆς χάριτος. 
Εὐτόγως Τὰρ τοῖς 


9* { Cor. 1n, 6. 


Ἱουδαίοις 9uxarnJéz- 


assumpserunt eum εἰ exaciius ei viam Domini expo- 
suerunt. 

Vgns. 27. Sed cum ille vellet transire in Achaiam, 
adhortati fratres, scripserunt discipulis ut eum reci- 
perent. Qui cum (illo) venisset, multum — adjuvabat 
eos qui crediderant per gratiam. 


Vgns. 98. Vehementer enim Judaeos  convincebat 


Varie lectiones et nota. 


** [n vulgatis est, τοῦ Θεοῦ θέλοντος. —! ποιεῖ, erat. 3) εἶδε, erat. [n vulgatis est, 'Ano)o;. "In 
tulgalis, νοῦ Κυρίου. 5 "Io. Απελλῆς, ** In vulgatis est, συνεδἀλετο. 


199 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


760 


publice, demonstrans per Scripturas Jesum | esse A χετο δηµοσίᾳ, ἐπιδεικγὺς διὰ τῶν Γραφῶν, zJ»«z* 


Christum. 

Si baptisma Joannis duntaxat hic sciebat, qui 
spiritu fervebat ? Spiritus enim ita non dabatur : 
item si qui hunc secuti sunt, opus habuerunt ba- 
ptismate Cliristi, multo magis etiam hie. Quid igitur 
dici potest? Mihi videtur hic fuisse unus de cen- 
tum viginti, qui una cum apostolis baptizali sunt : 
aul si hoc ita. non est, quod in Cornelio accidit, 
etiam evenit in hoc. Atque aliter. Baptisma Joan- 
nis exhortationem ad penitentiam et meliorem 
frugem duntaxat przstabat, sed non etiam expiatio- 
nem peccati : ut. bec sit differentia inter. baptisma 
Joanniset fidelium baptisma, nempe quod fidelium 
baptisma remissionem peccatorum largitur. Baptiza- 


τὸν Χριστὸν 'Incovr. 

Εἰ τὸ βάπτισμα µόνον Ἰωάννου ἠπίστατο οὗτος, 
πῶς τῷ Πνεύματι ζέει; τὸ γὰρ Πνεῦμα οὐχ οὕτως 
ἐδίδοτο. καὶ cl οἱ μετὰ τοῦτον ἐδεήθησαν τοῦ βα σετςέ- 
σµατος τοῦ Χριστοῦ, πολλῷ μᾶλλον καὶ οὗτος. TÉ 
οὖν ἔστιν εἰπεῖν; Ἐμοὶ δοχεῖ οὗτος εἶναι τῶν 5 
τῶν μετὰ τῶν ἁποστόλων βαπτισθέντων. ἢ , εξ 
μὴ τοῦτο, ὅπερ ἐπὶ τοῦ Κορνηλίου Υέγονε, χαὶ στι 
τούτῳ V * χαὶ ἄλλως, τὸ Ἱωάννου βάπτισμα τπερο- 
τροπὴν εἶχε µετανοίας µόνον, οὗ μὴν xal 2εος- 
θαρισμὺν ἁμαρτίας" ὡς εἶναι ταύτην τὴν ὅεα-- 
φορὰν τοῦ Ἰωάννου βσπτίσµατος xai τοῦ τῶν -ε--- 
στῶν, ὅτι τὸ τῶν πιστῶν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν χαρίζα-- 
ται" βαπτίζεται γὰρ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὺς, καὶ 


tur enim fidelis in nomine Patris et Filii et Spiritus.D τοῦ Υἱοῦ, xai τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὁ πιστὸς, xoxt 


sancti, et abluitur ab ea, quam antea habuerat. 
religione. Quod si non habebant Spiritum sanctum 
qui ab Joanne baptizati erant, qui flebat ut 
Apelles, qui in Joannis tantummodo baptisma bap. 
tizatus erat, Spiritu ferveret ? Enimvero etiamsi 
spiritu fervebat, Spiritum sanctum [tamen] non ha- 
bebat; neque enim linguis loquebatur, neque pro- 
phetabat. Aliud autem est fervere spiritu, aliud 
item habere Spiritum sanctum. Qui habet Spi- 
ritum sanctum, habe! eum in se habitantem, 
ae loquitur ipse Spiritus ος intimis penetrali- 
bus cordis : quemadmodum Jloqnelatur apostolis, 
cum eosloqui vel juberet vel vetaret. Àt qui fer- 
vebat spiritu, per illuminationem et  exhortatio- 
nem, quz extrinsecus adhibebatur, faciebat aliquid 
dum 1/43 a Spiritu ducebatur. Nam ab iis rebus 
qus cadunt sub sensum, conijcere oportet ea qua 
videri non possunt. Acriter enim ac vehementer 
confutabat Judeos pubiice. Eo quod publice convin- 
cebat, linguz lihertas ostendebatur ; eo quod acri- 
ter potentia declarabatur : eo quo& εκ Scripturis 


ἀποπλύνεται ἀπὸ τῆς προὔπούσης abt θρησχείας.. 
El δὲ οὖκ εἶχον Πνεῦμα ἅγιον οἱ ἀπὸ Ἰωάννου βα-- 
πτισθέντες, πῶς ὁ ᾽Απελλὴς µόνον εἰς «b. Ἰωάννου 
βάπτισμα βαπτισθεὶς, ἕζεε τῷ ΗΠνεύματι; Ἁλλ' oov 
εἰ xai ἔζεε τῷ Πνεύματι, Πνεῦμα ἅγιον οὐκ εἶχεν. 
Οὔτε γὰρ γλώσσαις ἐλάλει, οὔτε προεφήτευεν. "Αλλο 
δὲ ἐστι τὸ ζέειν τῷ Πνεύματι, χαὶ ἄλλο τὸ σχεῖν 
Πνεῦμα ἅγιον. “Ὁ ἔχων Πνεῦμα ἅγιον, ἔχει αὐτὸ 
ἑνοικοῦν ἓν αὐτῷ, καὶ λαλεῖ αὐτὸ τὸ Πνεῦμα &x τῶν 
ἔσωθεν, ὡς ἐλάλησε τοῖς ἁποστόλοις, χωλύον αὐτοὺς 
τὸν λόγον μὴ λαλεῖν, f] λαλεῖν. 'O δὲ ζέων τῷ Πνεύ- 
ματι, 0c ἑλλάμφεως xol προτροπῆς τῆς ἔξωθεν 
Επραττέ τι ὁδηγούμενος ὑπὸ τοῦ Πνεύματος. Απὸ 
γὰρ τῶν αἱσθητῶν, τὰ ἁόρατα δεῖ στοχάζεσθαι. Εὺ- 








C τόνως τοῖς ᾿Ιουδαίοις διαχατηλέγχετο Ónjocíg. 


Τὸ 35 μὲν οὖν δηµοσίχ ἑλέγχειν ἡ παῤῥησίᾳ ἑδεί- 
xvuto* τὸ δὲ σαφῶς 9, d δύναμις ἐδηλοῦτο” τὸ 55 
δὲ ἐκ τῶν Γραφῶν ἐπιδείχνυσιν ἡ ἐμπειρία. Οὖτε 
γὰρ ἡ παῤῥησία τι συντελεί οὐχ οὕὔσης δυνάμεως, 
οὔτε fj δύναμις, οὐχ οὕσης παῤῥησίας, 

peritia demonstrabatur. Neque enim lingue liber- 


tas quidquam conducit, ubi ,non est vis : neque potentia 2€ vis, ubi non est linguz libertas. 


CAPUT XIX. 

Vgns. 4. Accidit autem interea dum  Ápollos erat 
Coriniln, ut Paulus peragratis orientalibus partibus 
veniret Ephesum, et cum ibi reperisset discipulos 
quosdam, dizit ad eos : 

Vgns. 9. An accepistis Spiritum sanctum, ex quo 
eredidistis? At illi dizerunt ad ειπε: Át nec an sit 
quidem Spiritus sanctus, audivimus. 

γεια. 5. Atque ille dixit ad eos : (Quo igitur ba- 
piismate baptizati estis? At illi dixerunt : Baptismate 
Joannis. 

Vena, 4. Paulus autem dizit : Joannes quidem 
baptizavit baptismate penitentie atque resipiscen - 
tig, populum adhortans ut in eum qui post ipsum 
venturus esset. crederent, hoc est in Christum Je- 
sum. 


Vgns. 5. Quibus auditis, baptizatisunt in nomen 


Domini Jesu. 


ΚΕΦΑΛ. I8. 

"Epéveco. δὲ, ἐν τῷτὸν 'AxoAAO! εἶγαι ày Ko- 
ρίνθῳ, Hav Aor. διελθόντα τὰ drazoAuxà | népn"*, 
&A0sir εἰς "Egscor , xal eüpár tuac μαθητὰς., 
εἶπε πρὸς αὐτούς * 

El liveüga ἅγιον ἐἑάδετ καιστεύσαντες ; 
Οἱ δὲ εἶπον απρὸς αὐτόν ' ΑΜ’ οὐδὲ εἰ Πνεῦμα 
ἅγιον ἔστω ἠκούσαμεν. A 

D Elzé τε πρὸς αὐτούς ' Elc τί oor ἐδαπτι- 
σθητε; Οἱ δὲ εἶπον. Εὶς τὸ ᾿]ωάνγσυ βάπτι- 
σμα. 

Εἶπέ cvs"! IlabAoc* ᾿]ωάνγης μὲν ἐδάπτισε 
βάπτισμα µετανοίἰας, τῷ «Ἰαῷ Aéyoy, εἰς τὸν ἑρ- 
Xópevor μετ αὐτὸν, ἵνα πιστεύσωσι, tovcéctir 
εἰς τὸν Χριστὸν Ιησοῦγ. 


5. ᾽Ακούσαντες δὲ ἑδαπείσθησαν εἰς τὸ ὄνομα 
τοῦ Κυρίου ᾿]ησοῦ. 


Varie lectiones et note. 
" fg. πούτου. 8 ἴσ. τῷ. — "To. εὑτόνως. Ὁ ἴσ. E εί ἐπεδείχνυτο, — "! In vulgatis est, ᾿Απολλὼ. 


δα [n vulgatis est, ἀνωτερικὰ µέρη. "5 In vulgatis, 


εἶπε 


— — À————— —À7 à 7 











761 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. —. CAP. XIX. 162 


- 


AA" οὐδὲ εἰ Πνεῦμα ἅγιον ἔσειν. Πολλῷ οὗτοι A — At nec an sit quidem Spiritus sanctus, etc. Mul- 


ἐχείνων διεστήχασιν, οἱ μήδὲ Πνεῦμα ἅγιον εἰ ἔστιν 
εἰδότες. ΄θτι, γὰρ οὐδὲ εἰ; Χριστὸν ἐπίστευον, δῆλον 
ἐκ τοῦ εἰπεῖν» Elc τὸν ἐρχόμενον μετ’ αὐτὸν ἵνα 
πιστεύσωσι. Καὶ οὐκ εἶπεν, ὅτι Οὐδέν ἐστι τὸ βά- 
Έτισμα Ἰωάννου, ἀλλ’, ὅτι ἀτελές. Πόθεν δὲ ἐχεῖνοι àv 
Ἐφέσῳφ ὄντες τὸ βάπτισμα εἶχον Ἰωάννου ; "Ίσως 
ἐπεδήμησαν τοῖς Ἱεροσολύμοις τότε καὶ ἀπῆλθον, xat 
οὐδὶ τὸν Ἰησοῦν ἡπίσταντο. Οὐ λέγει δὲ αὐτοῖς, Πι- 
στεύετε εἰς τὸν Ἰησοῦν ; ἀλλὰ εἰ ; El Πνεῦμα ἅγιον 
ἐ.1άδετε πιστεύσαντες; δει ὅτι οὐκ elyov, ἀλλὰ 
βούλεται αὐτοῖς εἰπεῖν, ἵνα µαθόντες ὧν ἀπεστέ- 
Ρηνται, αἰτήσωσιν. 


Kul ἐπιθέγτος αὑτοῖς τοῦ Παύλου τὰς χεῖ- 
pac, 11406 τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπ᾽ αὐτούς ' ἑλ- 
ουν τε γΊώσσαις, καὶ προεφήτευον. 

Ἔσαν δὲ οἱ πάντες, ἄνδρες ὡσεὶ δεκαδύο. 


Οὐχ ἑώρων τὸ Πνεῦμα * ἁόρατον γάρ àocw- ai- 
σθητὸν δέ τινα ἔλεγχον ἐδίδου τῆς ἐνεργείας ἑχείνης 
ἡ χάρις. Καὶ ὁ μὲν τῇ Περσῶν, 6 δὲ τῇ Ῥωμαίων, 
ὁ δὲ ἑτέρᾳ ἐφ9έγγετο γλώσσῃ: xal τούτῳ ἐφανεροῦ- 
το τὸ ἔδωθεν 5», ὅτι τὸ Πνεῦμά ἐστιν ty αὐτῷ τὸ 
φθεγγόμενον. 


ΒΙσεᾶθὼν δὲ εἰς τὴν συνγαγωγὴν, ἐπαῤῥη- 
σιάζετο ἐπὶ μῆνας τρεῖς, δια.Ἰεγόμενος καὶ πεί- 
θων' τὰ περὶ τῆς βασιΛείας τοῦ θεοῦ. 


tum ab illis hi differunt, qui nec an esset quidein 
Spiritus sanetus noverant. Nam nec in Christum 
quidem [illós] credidisse, liquet ex eo quod dixit : 
Ui in. eum, qui post. ipsum venturus esset, crederent. 
Àc non dixit nullum esse baptisma Joannis, sed 
esse imperfectum. Sed unde illi, qui Ephesi erant, 
baptisma Joannis habebant? Forsitan Hierosolymis 
erant peregrinati tunc et abiverant, ac nec Jesum 
quidem noverant. Non dicit autem illis, Credite in 
Jesum? sed quid ! An Spiritum sanctum | accepistis 
ex quo credidistis ? Noverat eos non habere Spiritum 
sanctum, sed vult eis dicere, ut scientes quibus re- 
bus careant, petant. 

VeEns. 6. Et eum. Paulus manus εἷς imposuisset, 
venit Spiritus sanctus super illos : et loquebantur lin- 
guis, et prophelabant. | 

Vgns. 7. Erant autem. omnino viri fere duode- 
cim. 

Non videbant Spiritum. Videri enim non potest, 
sed gratia illius operationis argumentum quoddam 
et signum dedit, quod sensu percipi posset. Atque 
alius quidem lingua Persarum, alius Romanorum, 
alius alia lingua loquebantur : atque hoc declara- 
batur signo externo, nempe Spiritum esse qui lo- 
quebatur in ipso. 

1/44 VEns. 8. Ingressus autem in. synagogam li- 
bere loquebatur ad menses tres, disserens ac suadcns 
ea, qua pertinent ad regnum Dei. 


Τί ἔστιν, ᾿Επαῤῥησιάᾶτο ; Πρὸς κινδύνους T» € Quid est quod dicit, Libere loquebatur? Periculis 


παρατεταγµένος * J| xal φανερώτερον διελέγετο, oU 
συὀχιάνων τὰ δόγµατα. "Opa δὲ πανταχοῦ ἑαυτὸν 
εἰσωθοῦντα 56 gl; τὰς συμαγωγὰς, χαὶ οὕτως ἑξιόν- 
τα. Πανταχοῦ γὰρ παρ) αὐτῶν ἑδούλετο λαθεῖν ἆφορ- 
μάς. 

Ὡς 66 τινες ἐσκ.ηρύνοντο καὶ ἠπείθουν, 
κώκο.1ογούντες τὴν ὁδὸν ἐνώπιον τοῦ π.Ἰήθους: 
ἁἀποστὰς ἀπ᾿ αὐτῶν ἀφώρισε τοὺς μαθητὰς, καθ- 
Ἡμόραν» δια.εγόµεγος ἐν τῇ σχολὶῇ τυράννου 
tirée. 

Tovto δὲ ἐγένετο ἐπὶ ἔτη δύο, ὥστε πάν- 
τας τοὺς κατοικοῦγτας τὴν Ασίαν ἁἀχοῦσαι τὸν 
Jórov τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, ᾿Ιονδαίους τε καὶ 
*"EA4nvac. 


- |. D 
Κακολογούντες τὴν ὁδόν. "Η΄ ὁδὸν λέγει τὸν 


Χριστὸν, ὃς καὶ ὁδὸὺς χκαλεῖται» ἢ ὁδὸν λέχει την 
ἀληθη πίστιν, τὴν διὰ τοῦ Παύλου καταγγελλομέ- 
νην. Τὸ δὲ, ᾽Αγώρισε τοὺς μαθητὰς, παιδεύει 
χωρίζεσθαι ἀπὸ τῶν βλασφημούντων τὸν Υἱὸν τοῦ 
θεοῦ τοὺς cl; αὑτὺν πιστεύσαντας. 

Δυνάμεις δὲ". οὐ τὰς τυχούσας ἑποίει ὁ 
θεὸς διὰ τῶν χειρῶν Παύλου: 

"Docs xal ἐπὶ τοὺς ἀσθενοῦντας ἐπιςέρε- 
σθαι ἀπὸ τοῦ χρωτὸς αὐτὸς σουδάρια, f) σιµι- 


sese opponebat: aut etiam apertius ἀἰδδοτοροί, 
non umbra sententias obvolvens. Animadverte au- 
tem illum ubique sese in synogogas intrudere, atque 
ita egredi. Ubique enim ab illis sumere volebat oc- 
casiones. 

Vrns. 9. Sed ut nonnulli obdurescebant, et fideia 
non habebant, vituperanies viam apud muliitudinem, 
digressus ab illis segregavit discipulos, quotidie dis- 
serens in schola tyranni cujusdam. 


Vgns. 10. Atque hoc. factum est usque ad annos 
duos, ul omnes qui Asiam incolebant, audirent ver- 
bum Domini Jesu, Judei et Graci. 


Vituperantes viam. Aut viam dicit Christum, qui 
etjam via vocatur : aut per viam significat veram 
fidem, qux per Paulum annuntiabatur. Quod au- 
tem dicit, Segregavit discipulos, docet eos qui cre- 
dunt in illum, ut discedant ab iis, qui maledictis 
I:dunt majestatem Filii Dei. 

Vens. 11. Virixtes autem. haud vulgares. edebat 
Deus per manus Pauli, 

Vens. 12. Adeo ut. etiam de corpore ejus sudaria 
aut semicinciia deferrentur et imponerentur a'grotis, 


Varie lectiones et note. 


5 1σ. τοῦτο τῷ ἔξωθεν. 
δυνάμεις τε. 


55 Εἱἰσοθοῦντα, erat. 


5^ In manutcriptro est, ὄνναμεις δέ" in vulgatis, 


163 


ei illi morbis ita. liberarentur, el spiritus mali exirent A κίνθια οἱ" 


ab illis. 


De corpore ejus de[errentur εἰ impouerentur suda- 
ria. Non modo gestantem tangebant, verum etiam 
sumentes [sudaria] imponebant. Sed animadverte 
Judxorum animi duritiem. Cum ex vestimentis il- 
lorum miracula edi vidissent, non curabant neque 
inovebantur. Nam sudariorum, semiciuctiorum et 
umbrarum discipulorum signa majora sunt, quam 
ea quz Christus effecit. Sudaria et semicinctia, li- 
nea sunt utraque, sed sudaria quidem capiu impo- 
nuniur, semicinctia vero in manibus tenent, qui 
non possunt sudaria gestare, quales sunt qui gestant 
consulares stolas, ut abstergant humores | faciei, ut 
sudores, salivam, lacrymas et rcliqua. 


Vens. 135. Aggressi sunt autem quidam ez iis, qui 
obambulare solebant Judmis exorcistis, id est adju- 
rntoribus, appellare super eos qui malis spiritibus cor- 
repti erant, nomen Domini Jesu, dicentes : Adjura- 
inus vos per Jesum, quem Paulus pradicat. 

Credere quidem isti nolebaut, sed per nomen 
Domini Jesu dx:monss  ejicere volebant. Indicant 
enim verba sc-iptoris illos exorcistas, non ut cre- 
dents Jesu, sed uttentantes. et periculum facientes, 
9 $5 per nomen Domini nostri Jesu Christi adjurasse 
spiritus impuros. Quod igitur dicit, &zzyelonsav, id 
sonat, in. manus sumpserunt, manus adhibuerunt, 
hoc siguificat, non illos quidem confisoa fuisse se 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


765 
xal ἁπα.]άτεεσθαι ἀπ αὐτῶν τὰς 
γύσους, τάτε πνεύματα cà ποχγηρὰ ἐξέρχεσθαι 
dx αὐτῶν. 

Ἐπιφάρεσθαι dxó τοῦ χρωτὸς αὐτοῦ σουδά- 
gia. Οὐχὶ φοροῦντος Ἡπτοντο µόνον, ἀλλὰ καὶ λαμ.- 
6άνοντες ἐπετίθεσαν. "Opa δὲ πώρωσιν Ἰουδαϊχέν * 
τὰ ἱμάτια αὐτῶν ἱδόντες ἐνεργοῦντα, οὗ προσεῖ- 
yov. Τὰ γὰρ : τῶν σουδαρίων καὶ σιµιχινθίων καὶ 
τῶν σχιῶν τῶν μαθητῶν σημεῖά, εἶσι μείζονα ὧν 
ὁ Ἰησοῦς ἑποίησε. Σουδάρια xai σιµιχίνθια 
λινοειδῃ εἶσιν ἀμφότερα πλὴν τὰ μὲν σουδάρια 
ἐπὶ τῆς κεραλῆς ἐπιθάλλεται' τὰ Ob σιµικίν- 
θια tv ταῖς χεραοὶ κατέχοναιν οἱ μὴ δυνάµενοι 
ὡράρια ** φορέσαι * οἷοί εἶσιν ol φοροῦντες ὑπατιχὰς 
στολός, πρὸς τὸ ἀπομάττεσθαι τὰς ὑγρότητας τοῦ 


B προσώπου, οἷον ἱδρῶτας, πεύελον, δάχρνον͵ xal τὰ 


λοιπά. 

Επεχείρησαν δέ τες ἀπὸ τῶν περιερχο- 
μένων Ιουδαίων ἐξορχισεῶν, ὀνομάζειν ἐπὶ τοὺς 
ἔχογτας τὰ πγεύµατα τὰ πογηρὰ τὸ ὄνομα τοῦ 
Κυρίου Ἰησοῦ, «Ἰέγογτες Ὀρχίζομεν ὑμᾶς τὸν 
Ἰησοῦν, ὃν ὁ Παῦ.Ίος κηρύσσει. 

Πιστεῦσαι μὲν οὗτοι οὖκ ἤθελον διὰ δὲ τοῦ ὀνό- 
µατος ἤθελον ἐχδάλλειν δαίµηνας. Δείχνυσι γὰρ ab- 
τοὺς ἡ λέξις, ὅτι οὐχ ὡς πιστεύοντες τῷ Ἰησοῦ οἱ 
ἑξορχισταὶ ἑξώρχιζον τὰ ἀκάθαρτα πνεύματα τῷ 
ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἁλλ' ὡς 
πειράξοντες. Τὸ οὖν, Ἐπεχείρησαν, τοῦτο δηλοῖ 
ὅτι οὐχ ἐθάῤῥουν μὲν, πλὴν ἐπέβαλλον τὰς χεῖρας 
ὅπως ἐπιτεύξωνται τοῦ σχοποῦ. Διὸ xal τῆς προπε- 


εἴεείιτο quod conababantur, sed manus inje- C τείας πρὸς ὀλίγου δεδώκχασι δίχην. 


cisse, ut consequerentur quod animo proposuerant. Quamobrem etiam parum abfuit, quin 


ους ponas darent. 

Vrns. 14. Eraut autem. quidam ΛΙ Sceve 
Judei principis sacerdotum numero septem, qui hoc 
agebant. 

Vegns. 15. Sed spiritus malus respondens dixit : 
Jesum novi, et Paulus mihi non est incognitus: vos 
autem quinam eslis ? 

Vgns. 16. Et homo ille in quo spiritus malus erat, 
ín illus impetu facto cum superior eis evasisset, inva- 
[uit adversus illos adeo, ut nudi et vulnerati effuge- 
rent ex adibus illis. 


Vens. 17. Atque hoc notum factum est. omnibus 
Judeís atque Grecis, qui Ephesi habitabant, et 


temeritatis 


"Ἠσαν δέ τινες viol Σκευᾶ Ἰουδαίου ἀρχα- 
péuc ἁπτὰ, οἱ τοῦτο ποιοῦγτες. 


᾽Αποχριθὲν δὲ τὸ πνοῦμα τὸ πονηρὸν, εἶπε" 
Τόν Ἱησοῦν γιώσκω, καὶ τὸν IlavAor ἐπίστα- 
μαι. ὑμεῖς δὲ τίνες ἑστέ ; 

Καὶ &pa.AAdjtevoc àx' αὐτοὺς ὁ ἄνθρωπος, ἐν d 
ἦν τὸ πγεῦμα τὸ πογηρὀν, xal κατακυριεῦσαν ** 
αὐτῶν, ἴσχυσε κατ αὐτῶν, ὥστε γυμγοὺς καὶ 
τετραυµατισµένους ἐκφυγεῖν ἐκ τοῦ οἴκου éxsl- 
γου. 

Τοῦτο δὲ ἐγένετο γγωστὸν απᾶσιν '"Iovóaloic τε 
xal "EAJ4nc: τοῖς κατοιχοῦσι τὴν "Egecor* xal 


omnibus iis meus injectus est, ac magnifiebat. nemen Ὦ ἄπεσε ** φόδος ἐπὶ πάντας αὐτοὺς, καὶ àpsyaAU- 


Domini Jesu. 

Qui hoc agebant. Tli quidem latenter. agebant, 
quod aggrediebantur, sed eorum imbecillitas vulgo 
spectanda prabetur. Atque haud alienum est adii- 
rari cur demon non adjuverit exorcistarum 
imposturam, sed redarguerit atque convicerit illos, 
et eorum fraudem patefecesit. Mihi videtur et vehe- 
menter iratus οἱ indignatus fuisse: perinde ac si 


veto τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. 

Ol τοῦτο ποιοῦγτες. Ἐκεῖνοι μὲν λανθανόντως 
ἑποίουν, ἀλλ ἐχπομπεύεται αὐτῶν fj ἀσθένεια. Αξιον 
6k θαυμάσαι πῶς ὁ δαίµων οὐ συνέπραττε τῇ τῶν 
ἐξορχιστῶν πλάνῃ , ἀλλὰ διή/λεγχεν αὐτοὺς, καὶ τὴν 
σχηνὴν αὐτῶν φανερὰν ἐποίει. Ἐμοὶ δουχεῖ σφόδρα 
θυμωθεὶς, ὥσπερ ἂν εἴ τις περὶ τῶν ἑσχάτων κχινδύ- 
νων ὑπό τινος οἰκτροῦ xal ταλαιπώρου διελέγχοιτο, 


Varie lectiones et note. 


9! In vulgatis est, σηµιχίνθια, et ἆἁπαλλάσσεσθαι. 


55 "Ic. covbápia, Ὡράρια, quid sit, aut quid omnino 


hic faciat, ingenue fateor me nescire, "* In vulgatis est, καταχυριεύσας. — ** Invulgatis eat, ἑπόπεσε, 





7 4t πι € * UY? CI ο 


165 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XIX. 766 


παλ πάντα εἰς ἐκεῖνον ἀφεῖναι βούλεται τὸν Ou- A quis in extremo periculo positus a miserabili 


μόν. 


Που 1οί τα τῶν πεπιστευχοτων ἤρχοντο ἑξ- 
ομο.ογούμεγοι καὶ ἁναγγέ...λοντες τὰς πράξεις 
αὐτῶν. 

Δεῖ πάντα πιστὸν λέγειν τὰς ἑαυτοῦ ἁμαρτίας, 
χαὶ ἁποτάττεσθαι διὰ τοῦ ἑαυτὸν ἑλέγχειν τοῦ ἔτι 
μὴ ποιεῖν τὰ αὑτὰ, ἵνα δίκαιος γένηται χατὰ τὸ εἴρη- 
pévov* Λέγε σὺ τὰς ἁμαρτίας σου πρῶτος, ἵνα 


δικαιωθῇῃς  χαὶ τὸ, Δίχαιος ἑαυτοῦ κατήγορος 


ἐν πρωςο.λογίᾳ. 

Ἰχανοὶ δὲ τῶν τὰ περίεργα πραξάντων συν- 
εγέγκαντες τὰς Bl6Aovc, χατέχαιον ἐγώπιον zár- 
τω»: xal συγεψήφισαν τὰς tiic αὐτῶν, καὶ 
εὕρον ἀργυρίου µυριάδας πέντε. 

Οὕτω xacaxpácoc ὁ Aóyoc τοῦ Κυρίου ηὔξανε 
xal ἴσχνυεγ. 

Ὡς δὲ ἐπ 1ηρώθη ταῦτα, ἔθετο ὁ Παῦ.Ίος ἐν τῷ 
Πνεύματι διελθὼν τὴν Μαχεδονγίαν xal "Ayatar, 
πορεύεσΏθαι εἲς Ἱερουσα.λἡμ, εἰπὼγ, ὅει, Μετὰ τὸ 
1εγέσθαι µε ἐχεῖ, δεῖ µε καὶ ᾿Ρώκην ἰδεῖν. 

Κατέχαιον ἐνώπιον πάντων. Ῥϊδότες ὅτι οὐδὲν 
αὐτῶν ὄφελος λοιπὸν fjv. Τοσοῦτον δὲ σαν χατείδω- 
Àot οἱ Ἑφέσ.οι xal Ὑόητες, ὅτι xai πολυτίµως τὰς 
γοητευτιχκὰς χατεσχεύαζον βίθλους, ὡς τῶν ἓν βίῳ 
ἐχουσῶν *! τὰ κάλλιστα. ΄Απερ ** εἰς Χριστὸν πι- 
στεύσαντες, οὐκ ἐπώλησαν, ἁλλ᾽ ἔχαυσαν ' πρῶτον 
μὲν, ἵνα µή τις µετάσχῃ τῆς ἀπ᾿ αὐτῶν ψνχωλέθρου 
Àógne* ἔπειτα δὲ, ἵνα μὴ ἀπὸ τῆς τοιαύτης αἰτίας 
χτήσωνταί τι. Ὥσπερ γὰρ ἀπηγόρευται τὸ χυνὸς 
τίμημα, 3) «b ἀπὸ πορνείας χέρδος προσάγειν θεῷ 
οὕτως οὐδὲ τὸ ix. τῆς αἰτίας ταύτης ἀργύριον τεθῇ- 
ναι παρὰ τοὺς τῶν ἁποστόλων πόδας, δίχαιον ἔχρι- 
ναν. 


Ἀποστείάας δὲ slc τὴν λαχεδογίαν δύο τῶν 
διακονούντων abro, Τιμόθεον xal Ἔραστο», αὐ- 
tóc ἑπέσχε χρόνον àv εῇ Ἀσίᾳ5. 


Τοὺς μαθητὰς ἀπέστειλεν cl; Μακχεδονίαν, τήν τε 
παρουσίαν ἁπαγγεῖλαι, xal προθυµοτέρους ποιῆσαι. 
Εἰκότως δὲ iv τῇ Ασίᾳ ἑνδιατρίδει. Ἐχεῖ γὰρ ἣν 
τυραννὶς τῶν φιλοσόφων. 

"Erévevo δὲ κατὰ τὸν χαιρὸν ἐχεῖνον τάραχος 
οὐκ ὁὀ.1ίγος περὶ τῆς ὁδοῦ. 

Δημήτριος γάρ τις ὀνόμαει, ἁργυροκόπος, 
ποιῶν vaobc ἀριυροῦς Ἀρτέμιδος, παρείχετο 
τοῖς τεχνίταις ἑργασίαν οὐκ ὁὀλίγην. 

Ναοὺς ἀρτυροῦς. "lows χιθώρια ** µιχρἀ. "Opa 
δὲ πανταχοῦ τὴν εἰδωλολατρίαν '" ἀπὸ χρημάτων. 
Καὶ Δημήτριος δὲ οὗτος, διὰ χρήματα” οὐ τῆς ἆσε- 
θείας κινδυνενούσης αὐτοῖς, ἁλλ᾽ ὡς τοῦ πορισμοῦ 


9 [sa. χω, 260. ?* Prov. xvin, 17. 


aliquo atque calamitoso convincatur, in quem 
omnem iracundiam effundere vclit. 

Vrens. 18. Multique eorum qui crediderant, 
veniebant confessum et. proditum εμας actiones. et 
facta. ] 

Oportet omnes fideles prodere sua peccata, ac 
sese coarguendo illis renuntiare, ne post amplius 
eadem committat, ut justus evadat, prout dictum 
est: Dic tu peccata tua primus, ut justus evades ?*: 
item illud: Justus suimetipsius accusator in prima 
cause dictione 39. 

Vgns. 19. Multi eorum qui supervacuas et. curio- 
sas tractaverant artes, comportatos libros inspectan- 
tibus omnibus concremabant, et computaverunt pretia 
eorum, ac invenerunt. pecunie millia quinquaginta. 

Vgns. 90. Adeo vehementer verbum Domini cresce- 
bat et confirmabatur. 

Vens. 21. Ut autem. hec. confecta. erant, Paulus 
animo proposuit, cum Macedoniam et Achaiam 
peragrasset, proficisci. in Jerusalem, ας dixit: Ubi 
illic fuero, oportet me Romam quoque videre. 

Inspectantibus omnibus concremabant. 1446 Quia 
sciebant nullum eorum usum postea fore. Adeo 
autem simulacrorum cultui ac prastigiis incanta- 
»nentisque dediti erant. Ephesii, ut magno pretio 
compararent mapicos et incantatorios libros, ut 
qui res in vita pulcherrimas in se haberent. Quos 
ubi in Christum crediderant non vendiderunt, sed 
cremaverunt : primum quidem ne quis ez illis par- 
ticeps fiereL anim: perniciem afferentis contagio- 
Dis ct corruptele ;: deinde etiam, ne ex tali causa 
aliquid acquirerent. Quemadmodum enim vetitum 
est, ne pretium canis, aut lucrum de scortatione 
Deo offeratur: ita nec que ex hac quidem causa 
confecta esset, pecuniam juxta pedes apostolurum 
poni z:2quum esse censebant. 

Vns. 29. Cum autem duos ex iis, quorum mini- 
sterio utebatur, Timotheum scilicet et Erastum, able- 
gasset in Macedoniam, ipse substitit εἰ exspectavit 
aliquandiu in Ásia. 

Discipulos dimisit in Macedoniam, ut et adven- 
tum suum annuntiarent, et alacriores Macedonaa 
efficerent, ac recte in Asia immoratur. Πο enim 


D erat tyrannis philosophorum. 


Vegns. 30. Exsiitit autem in illo tempore tumultus 
haud exiguus deilla via. 

Vgns. 24. Nam quidam nomine Demetrius, faber 
argentarius, qui faciebat des argenteas Diane, 
praestabat artificibus haud modicum questum. 

Ades argenteas. Forsitan arculas parvas. Απι- 
madverte aulem a pecuniis ubique simulacrorum 
cultus occasionem sumi. Namque Demetrius hic 
quod faciebat, pecuniarum gratia faciebat: mon 


Varia lectiones et nota. 
4! ἐχούσας. ἴσ. ij, ἔχοντες. ἳ lg. ἄσπερ. — ** In eulgatis est, εἰς την "Aatav.  ἶσ. χιδώτια. " Hg. 


εἰδωλολατρείαν. 


«I 


167 THEOPHYLACTI BULGARULE ARCHIEP. 163 
quod impietas ipsorum in periculo versaretur, sed A «tv ὑπόθεσιν οὐκ ἔχοντος. "Hóex yàp ὁ Δημήτριο». 


quod quzrendi victus atque pecunie non baberent 
o-casiohem. Noverat enim Deinetrius sese decipere 
homines, cum faceret illis delubra ac deos argen- 
(008: ac inetuebat, ne convinceretur sua impostura 
per veram Pauli doctrinam. Metuebat item, ne 
tandem etiam periret, quod Ephesi erat templum 
Dian:e : ac suo omine occasum et interitum templi 
prasignificabat, quod et accidit. 

Vrns. 95. Quos cum congregasset, et. eos qui 
talium rerum opifices erant : Scitis, inquit, viri, ex 
hoc opificio nostras esse facultates. 

Vgns. 26. Videtis autem et auditis, ut Paulus iste 
non modo civitatis Ephesie, verum etiam totius pro- 
pemodum Asie satis magnam multitudinem verbis 
persuasam in suam sententiam. traduzeril, negans 
esse deos, qui manibus fiunt. 

Vgns. 97. Ác non modo periculum est ne hec 
nobis pars confutetur atque reprobetur, verum etiam 
ne magne dem templum Diane pro nihilo ducatur. 
Futurum. est autem, ut etiam majestas ejus, quam 
tota Asia alque terrarum orbis colit, subvertatur. 

147 Ex loc opificio nostras, etc. Periculum 
proposuit : videlicet ab hocartificio periculum est, 
ne in famem incidamus. Quanquam ea quz dixit, 
poterant illos adducere ad pietatem, οἱ verum Dei 
cultum, Nam si homo iste, inquit, tantum valet, ut 
etiam omnes in suam sententiam traducat, et 
deorum cultus ac templa in periculo versantur, 
considerare oportet, quantus sit istius Deus. Ubi- 
que aulem artem urget uratione. Satis magnam 
multitudinem verbis persuasam in suam sententiam 
traduzerit. Non violenter, [scd] ita persuadere opor. 
tet. Atque hoc etiam sufficit quod dixerat, Non esse 
deos. Ac si quidem ita facile deprehendi poterat 
tebat: sin autem res erat valida, non ita celeriter 

Vgns. 38. Quibus illi auditis, pleni furoris ita 
clamabant: Magna est Diana Ephesiorum. 

Vgns. 29. Et repleta esi civitas tota confusione. 
Cumque corripuissent Caium et. Aristarchum Mace- 
donas peregrinationis Pauli comites, universi irrue- 
runt in theatrum. 

Pleni [uroris. Furor ingeneratus est. eis, quando 
de Diana, quando de quastu audiebant. Nam ejus- 
modi sunt morcs vilis ac sordide plebis urbanze 
in foro versari consuetze, nempe ut quavis levi de 
causa concitetur et excandescat. In urbeautem deos 
habebant, atque ita animati brant, quasi voce illa 
numen sibi restituerent atque reconciliarent, et ea 
que facta erant, rescinderent et revocarent. 
Quasi metuentes ne numen quod colebant exstin- 
gueretur, continenter vociferabantur. 

Yens. 50. Cum autem. Paulus vellet. prodire ad 
populum, non siverunt eum discipuli. 

Vena. 91. Atque etiam nonnulli ex proceribus Asie 


B óyAov, Aépor ὅτι Ovx. εἰσὶ θεοὶ οἱ διά χει ῶ»" 


ὅτι ἡπάτα τοὺς ἀνθρώπους ποιῶν αὐτοῖς ναοὺς xal 
θεοὺς ἀργυροῦς" xai ἐδεδίει μὴ ἑλεγχθῇ αὐτοῦ t 
ῥαδιουργία διὰ τῆς ἀληθοῦς τοῦ Παύλου διδαχῖις. 
Ἐδεδίει δὲ μὴ xat εἰς τέλος ἁπόληται τῆς Αρτέμιδος | 
ὁ iv Ἐφέσῳ ναός, xai προανεφώνει τὴν ἀπώλειαν 
τοῦ ναοῦ, ὃ xal γέγονεν. 


Οὓς συναθροίσας, xal τοὺς περὶ τὰ τοιαῦτα 
ἑργάτας, εἶπεν ' "Άνδρες, ἐπίστασθε ὅτι ἐκ ταύ- 
της τῆς ἐργασίας ἡ εὐπορία ἡμῶν ἐστι. 

Καὶ θεωρεῖτε xal ἀχούετε, ὅτι οὐ µόνον '"E;-é- 

ου, dAAà καὶ. σχεδὸν πάσης τῆς ᾿Ασίας ὁ 
Παῦλος οὗτος κπείσας µετέστησεν καν εν 


γινόμεγοι. 

Οὐ µόνον δὲ τοῦτο χιγδυγεύει ἡμῖν τὺ μέρος 
slc ἀπελεγμὸν ἐ.θεῖν, àAAÀ xal τὸ τῆς μεγά Anc 
θεᾶς ἱερὸν Αρτέμιδος Ἡ clc οὐδὲν «ἔομισθηναι - 
μά-1.1ει δὰ καὶ καθαιρεσθαι τὴν με]αλειότητα 
αὐτῆς, f|» δη Ασία καὶ ἡ οἰχοιμένη σέδεται. 

"Οτι ἐκ ταύτης τῆς ἐργασίας. Τὸν xlvbuvov ἓπ- 
ἑστητεν, ὅτι, Απὸ τῖς τέχνης ταύτης χινδυνεύομεν 
el; λιμὸν ἐμπεσεῖν. Καΐτοι τὰ εἰρημένα, ixavi εἰς 
εὐσέθειαν αὐτοὺς ἁγαχεῖν. El γὰρ ἄνθρωπος, qnativ, 
οὗτος τοσαῦτα ἰσχύει, ὡς xal μεταστῆσαι πάντας, 
xaX χινδυνεύει τὰ τῶν θεῶν ' δεῖ ἑννοεῖσθαι ἠλίχος ὁ 
τούτου θεός. Πανταχοῦ δὲ εἰς τὴν τέχνην ὧθεῖ τὸν 
λόγον. Πείσας µετέστησεν ἱκανὸν óyAov. O02 
βιαίως, οὕτω δεῖ πείθειν. Καὶ τοῦτο δὲ ἀρχεῖ τὸ 
εἰπεῖν, ὅτι, Οὺκ εἰσὶ θεοί. Ei μὲν οὖν οὕτως εὐφώ- 
ρατον τὸ τῆς ἀσεθείας, πάλαι χαταγνωσθηναι ἔ-ει; 
εἰ δὲ ἰσχυρὸν, οὐχ οὕτως ἀναιρεθῆναι ταχέως. 

impietas, jampridem condemnatam eam esse opor- 
sublatam esse par erat. 

'Axovcarrec δὲ xal yevópsvo: π.]ήρεις θυµου, 
ἔχραζον, Aéyovctsc* Μεγά-ἴη ἡ "Αρτεμις Εφεσίων. 

Καὶ ἐπ.1ήσθη ἡ πόᾶις δη τῆς συγχύσεως" 
ὥρμησάν'.τε ὁμοθυμαδὸν εἰς τὸ θέατρον, cvrap- 
πάσαντες καὶ ' Γάΐον καὶ Ἀρίσταρχον ΠΜαχεδό- 
vac, συγεκδήµους Παύὐ.ου. 

Kal γεγόμεγοι π.]ήρεις θυμοῦ. 'O θυμὸς Υέγο- 
νεν, ὅτε περὶ τῆς ᾽Δρτέμιδος fixoucav, ὅτε περὶ τοῦ 
πορισμοῦ. Τοιαῦτα yàp τὰ τῶν ἀγοραίων ἤθη, ἀπὸ 
τοῦ τυχόντος συναρπάξεσθαι xai ἐχκαίεσθαι. Κατὰ 
πόλιν δὲ αὐτοῖς σαν θεοὶ, xal οὕτω διέχειντο, ὡς 
διὰ τῆς φωνῆς ἀναχτώμενοι τὸ σέδας ἀαὐτοῖς, xal 
τὰ γεγενηµένα ἀναλύοντες, χαθάπερ φοθούμενοι μὴ 
σθεσθῇ τὸ σέδασµα αὐτῶν, συνεχῶς ἑξόων 9*. . 








Tov δὲ Παύ.Ίου βου.Ίομένου sleeA0str alc τὸν» 
δήμο», οὐκ εἶων αὐτὸν οἱ µαθηταἰ. 
1ιὲς δὲ καὶ τῶν ᾿Ασιαρχῶν ὄντες αὐτῷ φίλος, 


Vario lectiones οἱ nota. 


** xax, non est vulgatis. ! In vulgatis esl, θεᾶς Αρτέμιδος ἱερὸν, εἰ paulo post, μέλλειν τε. ** Ante l'átev, 


in vulgatis non est καὶ. Ὁὃ ἔόοαν, erat. 


--- --ο πα πα —- 


769 EXPOSTfIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XIX. 110 


πέμψαντες πρὸς αὐςὺν, zapexd.ovv uj δοῦναι À qui illi erant amici, miserunt ad eum qui monereut, 


ἑαυτὸν εἰς τὸ 0farpor. 

"A.tor μὲν οὖν ἄ] Ίο τι ἔκραζον (ἦν Τὰρ ἡ 
éxxAnc(a cvrxexvpérn), xal οἱ π.λείους οὐκ ᾖδει- 
σαν, τίνος ἕνεχεν cvrsAnAv0sewar "*. 

Οὐχκ εἴων ἐχδοῦναι ἑαυτὸν ἀτάχτῳ Ófjjup οὕτως 
αὐτὸν ἑφίλουν πάντες οἱ πιστοἰ,. Καὶ ὁ Παῦλος δὲ 
πείθεται ' οὐ γὰρ ἣν φιλότιμος. Kal οἱ π.είους 
obx ᾖδεισαν, τίνος ἄνεχεν συνη-θον. Τοιοῦτον 
γὰρ τὸ πλῆηθος' ἁπλῶς ἔπεται, χαθάπερ πὺρ slg 
ὕλην ἐμπεσόν. 

Ἐκ δὲ τοῦ ὄχ.ου απροεθίθασαν 'AA&Eavópor, 
προδαΛ όντων αὐτῶν τῶν Ιουδαίων. '0O δὲ 
᾽Α.1έξανδρος κατασείσας τὴν χεῖρα, ᾖθεεν ἁπο- 
«1ογεῖσθαι τῷ δήμῳφ. 

Ἐπιγγόντες 1" δὲ ὅτι ᾿Ιουδαῖός ἐστι, φωνὴ 
ἐγένετο µία ἐκ πάντων, ὡς ἐπὶ ὥρας δύο xpa- 
ζόντων ' Μεγά.Ίη ἡ Ἄρτεμις Εφεσίων. 

Τΐνος ἕνεχεν Αλέξανδρος ἐθούλετο ἀπολογεῖσθαι ; 
Mt γὰρ αὐτὸς ἐνεχλήθη; ᾽Αλλ) ὥστε καιρὺὸν εὑρεῖν, 
xai τὸ πᾶν χαταστρέψαι, xai ἑλχύσαι τοῦ δήμου 
τὸν Üupóv. 

Karacsícac'* δὲ ὁ γραμματεὺς τὸν δχ.ον, 
φησίν' "Avüpsc ᾿Εφέσιοι, τἰς γάρ ἐσειν ἄνθρω- 
πος, ὃς οὐ quo xs. τὴν Ἐφεσίων πόλιν γεωκό- 
gov obcav τῆς μεγάλης θεᾶς ᾽Αρτέμιδος καὶ τοῦ 
Διοπετοὺς; 

Ἁγαντιῤῥήτων οὖν ὄντων τούτων, δἑον ἐστὶν' 
ὑμᾶς κατεσταΆλµένους ὑπάρχειν, καὶ μηδὲν προ- 
πετὲς πράσσειν. 

Καλῶς καὶ ἐπιτιμητιχῶς ὁ γραμματεὺς ἆπολο- 
γεῖται * xal οὐχ εἶπε, ές yáp ἐστιν, ὃς οὗ γινώ- 
cxt τὴν ΄Αρτεμιν ' ἀλλὰ, Thy πόλιν τὴν ἡμετέ- 
pav. TU τοίνυν ζηλοῖ τεῖὈ ὡς ἁδήλων ὄντων; Πρό- 
σχηµα γὰρ τὴν εὐσέδειαν ἐδούλοντο ποιεῖν. Τὸ δὲ, 
νεωχόρον, ἀντὶ τοῦ, ἱερόδουλον. Κόρημαι Ἱ" γἀρ 
ἐστι τὸ σαροῦν' ἀφ' οὗ χαὶ νεωχόρος, ὁ τὸν ναὸν 
κορῶν, τοι σαρῶν. Διοπετοῦς δὲ τοῦ ναοῦ τοῦ Διὸς 
τοῦ στρογγυλοειδοῦς, ἡ Διοπετοῦς "* καλεῖ τὸ ἄγαλ- 
pa τῆς ᾽Αθηνᾶς, Ἠτοι τὸ παλλάδιον. ὅπερ ὄνωῦεν 
ix τοῦ Διὸς διελασθὲν (povto, χαὶ oóx ἐξ ἀνθρώπων, 
χαθὼς ἐμύθευον Ἕλληνες, πρὸς κατάπληξιν τῶν 
ἀχεραιοτέρων. 


ne se immitteret in theatrum. 

Vens. 52. Atque alii quidem aliud clamabant [erat 
enim concio con(usa], ac plerique ignorabant, qua de 
causa convenissent. 

Non sinebant illum sese permittere populo per- 
turbato. Adeo omnes fideles illum diligebant ; ac 
Paulus etiam obtemperat: non enim erat ambi- 
tiosus. Ac plerique ignorabant, qua de causa, etc. 
Talis enim est multitudo. Simpliciter sequitur, 
quemadmodum ignis injectus in silvam. 

Vens. 95. De turba autem. protraxerunt Alexan- 
drum, producentibus eum  Judeis. Et Alexander 
cum manu significasset , volebat causam dicere 
populo. 

Vrgns. 54. Quem cum cognovissent. esse Judeum, 
wna vorezomnibus exstitu ferme ad horas duas 
clamautibus : Magna est Diana Ephesiorum. 

Cur Alexander causam dicere volebat? Nunquid 
ipse accusatus erat? Verum id faciebat ut tempus 
opportunum nancisceretur, 6t totum negotium 
sedare tur, et populo furorem eximeret. 

148 Vins. 55. Sed cum scriba turbam repres- 
sisset εί monu. silentium [εκει Viri Ephesii, 
inquit, quisnam homo est adeo rerum imperiius, ut 
nesciat civitatem Ephesiorum esse cultricem magne 
dee Diane «t a Jove delapsi simulacri ? 

Vgas. 06. Cum igitur istis rebus contradici non 
possit, convenit vos esse sedatos, el nihil coumitlere 
quod preceps ac temerarium sit, 

Recte atque etiam additis minis loquitur scriba, 
ac non dixit: Quisnam est qui ignoret Díauam, sed, 
nostram civitatem. Quid igitur nimio studio com- 
moti ac perturbati estis, quasi hse τος sint obseura? 
Pietatem enim sui tumultus causam sumere atque 
pretexere volebant. Quod autem dieclt νεωχόρον 
(id verbum pro verbo significat, qui templum verrit 
ac scopis purgat), posuit pro sacro servo, Κορεῖν 
enim est idem quod σαροῦν, hoc est, verrere seu 
scopis purgare. Unde etiam compositum est νεοκό- 
pos, qui templum  verrit seu scopis purgat. 
Διοπετοῦς autem, id est, templi Jovis rotundi, aut 
Διοπετὲς vocat simulacrum Minervz, sive Palla- 


dium : quod superne a Jove demissum, et non ab hominibus factum esse putabant, quemadmoduiu 
Graci fabulabantur, ut simpliciorum animi admiratione atque pavore caperentur. 
Ἡγάγετε γὰρ τοὺς ἄνδρας τούτους, οὔτε lepo- D — VeRs. $1. Adduzistis enim homines istos, neque 


σύλους, οὔτε βλασφημοῦντας τὴν θεὸν ἵ' ἡμῶν. 


El μὲν οὖν Δημήτριος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ τεχνῖ- 
ται ἄχουσι πρός tiva. «Ἰόγον, ἁγοραῖοι ἄγονται, 
xal ἀνθύπατοι εἰσίν * ἑγκαλείζωσαν ἁλ λήλους. 


El 06 ει περὶ ἑτέρων ἔτι ἐπιζητεῖεε, ἐν vn 
ἐνγόμῳ ἐχκλησίᾳ ἐπιλυθήσεται. 


sacrilegos, neque malediciis majestatem dea ποείτα 
ledentes. 

Vzns. 38. Quod si Demetrius εἰ ejus socii artifi- 
ces causam adversus aliquem habent, causarum 
forensium judices ducuniur εἰ proconsules. sunt : 
aceusent se muluo. 

Vgns. 99. Sin autem aliquid preterea. de rebus 
aliis queritis, in. legitima concione dirimelur ac 
decidetur. 


Varie lectiones et noto. 
το Συνεληλύθησαν, erat. — "! Invulgatis est, προδαλόντων. * In manuscripto erat, ἐπιγνῶντες" in vulgati 


est, ἑπιγνόντων, — "* [n vulgatis est, χαταστείλας. 


νύναι. "*[c. Διοπετές. * In. vulgatis est, την θεἀν. 


τν fc. ζηλοῦτε. 


1 τσ. κορεῖν, ἢ χορεννόειν, xopsv- 
16 ἔτι, non est. in vulgaits. 


TI 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


T12 


Vgns. 40. Etenim in periculo versamur, ne sedi- A Καὶ γὰρ κιδυγεύομεν ἐγκα]εῖσθαι στάσεως 


tionis accusemur de hodierno die : cum nulla. suppe- 
tat causa, propter quam possimus reddere rationem 
hujus concursus. Atque hac locutus, concionem 
dimisit. 3 


Sensim 36 nodice illos reprehendit et objurgat, 
ostendens eos temere fecisse, ac non oportuisse pro - 
pter privatorum hominum crimina communem cogere 
concionem. Nam quod dicit, ἁγοραῖοι ἄγονται, idso- 
nat, forenses ducuntur veleguntur, species judicium 
vilium atque pedaneoruin erat in Asia, qui &yopalot, 
id est, forenses appellabantur: qui jus dicebant 
pauperibus et in foro versari solitis vilibus homi- 
nibus. Quamobrem etiam magis forenses vocaban- 


περὶ τῆς σήμερον, μηδενὸς alclov ὑπάρχοντος, 
περὶ οὗ δυνησόµεθα Ἱ' δοῦναι Aóror {ῆςσυστρο- 
φῆς ταύτης. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, áxélvca τὸν 
ἑχχ.λησίαν. 

ἨἩρέμα καθάπτεται αὐτῶν, δειχνὺς ὅτι προπε- 
τῶς ἔπραξαν ' χαὶ oóx ἔδει ἰδιωτιχῶν ἐγχλημάτων 
ἕνεχεν κχοινην ἐχχλησίαν ποιεῖσθαι, Τὸ γὰρ, Ἄγο- 


ραῖοι ἄγονται, εἴδος ἣν δικαστῶν ἓν τῇ Ασία εὖτε- 


λῶν, ol ἀγοραῖοι, οἵτινες ἐδίχαζον τοῖς πένησι xal 
ἀγοραίοις ἀνθρώποις. Διὸ χαὶ ἀγοραῖοι μᾶλλον χα - 
λοῦντη, ὥσπερ εἰοὶν ἔχδιχοι κατὰ πῄλεις τινάς. Οἱ 
γὰρ ἀνθύπατοι ταῖς τῶν πλουσίων, $) ταῖς τῶν 
ἐγχλημάτων δίχαις ὑπήκουον. Λέγονται δὲ ἀγοραῖνι 
καὶ οἱ δικολόγοι, παρὰ τὸ ἀγορεύειν λεχθέντες "', 


tur, quemadmodum sunt. ἔχδιχοι, id est, vindices, B à ἔστι δημηγορεῖν, 
scu defensores in. quibusdam civitatibus. Proconsules enim divitum causas aut crhnimales atque 


capitales cognoscebant. Dicuntur autem ἁγοραῖοι, 


cionari. 
149 CAPUT XX. 

Vens. 1. Postquam autem sedatus atque composi- 
tus. est. tumulius, Paníus cum. discipulos ad se vo- 
cassel, eosque complexus valere jussisset, in. Mace- 
doniam ire perrexit. 


Vrns. 9. Cum autem. peragrasset. illos paries οἱ | 


multo sermone eos adhortatus, venit in Greciam. 
Vgns. 5. Ubi cum egisset menses. (res, et ab. Ju- 

dais ei in Syriam navigaluro facte essent insidia, 

consilium cepit revertendi ver Macedoniam. 


vens. 4. Comitaius est autem. eum usque in Asiam 
Sosipaler Berreanss, atque ez Thessalonicensibus 
Aristarchus et Secundus, et Caius Derbanus et Timo- 
Iheus : Asiatici vero Tychicus et Trophimus. 

Vena. 5. Hi pregressi exspectarunt nos in Troade. 

Vgns. 6. Nos autem. navim conscendimus a Phi- 
lippis, post dies Azymorum, et venimus ad eos in 
Troadem intra dies. quinque : ubi commorati sumus 
dies septem. 

Et multo sermone eos esset adhortus. Multa namque 
exhortatione opus erat ab illa turbatione. 


Vgns. 7. fn uno autem die Sabbatorum coactis di- 
scipulis ut frangerent pauem, Paulus postridie pro- 
fecturus sermocinabatur eis, produzitque sermonem 
usque ad mediam noctem. 

Vgns. 8. Erant autem. crebra. in conaculo, ubi 
erant congregali, lucerna. 

In uno autem. die Sabbatorum. Pentecoste tunc 
crat, et dies Dominica. Usque ad mediam noctem. 
Ne nocte quidem tacebat : sed tunc magis dissere- 
bat, quod otium scilicet esset. Animadverte autem 
ut multa disseruerit, ac per tempus ipsius cane. 

Vkns. 9. Cum sederet. autem adolescens quidam 


hoc est, forenscs, et δικολόγοι, id est, causidici, a 
verbo ἀγορεύειν sic. dieti, quod est. δημηγορεῖν, id est, 


in foro et apud populum dicere atque «εοι- 


KE6AA. K'. 
Μετὰ δὲ có παύσασθαι τὸν θόρυδον, προσκα-ε- 
σάμενος ὁ Παῦλος τοὺς μαθητὰς xal ἀσπασάμε- 
voc, ἐξῆ.θε πορευθῆναι εἰς τὴν Μακεδογίαν. 


Διελθὼν δὲ τὰ µέρη ὀκεῖνα, καὶ παρακαΛέσας 
αὐτοὺς ἐν *! .1όγῳ πο11ῷ, 11406. elc τὴν E44d5a. 

Ποιήσας τε µῆγας ερεῖς, γενομένης αὐτῷ ἐπι- 
6ovAnc ὑπὸ εῶν Ιουδαίων μέ. Ίουτι ἀνάγεσθαι 
εἷς τὴν Συρίαν, ἐγένετο 17ώμη τοῦ ὑποσερέρειν 
διὰ Μακεδονίας. 

Συνείπετο δὲ αὑτῷ ἄχρι τῆς Ασίας Σωσίπα- 
τρος  Befoiaioc * θεσσα.Ἰογικέων δὲ, Ἀρίσταρ- 
χος, wal Σεκοῦνδος, καὶ Γάῑος Δερθαιος, xal 
Τιμόθεος * Ασιαγοἱ δὲ, Τυχικὸς xal Tpógapoc. 

Οὗτοι προε.ἰθόντες ἔμενον ἡμᾶς ἐν Τρωάδι. 

Ἡμεῖς δὲ ἐξεπ.]εύσαμεν μετὰ τὰς ἡμέρας των’ 
Αζϕμων ἀπὸ Φιίππων, καὶ Πῖδομεν «πρὸς αὐ- 
τοὺς εἰς Τρωάδα ἄχρι "' ἡπερῶν πέντε’ οὗ δι- 
ετρίψαµεν ἡμέρας éxed. 

Καὶ παρακα.έσας αὐτοὺς ἐν JóyQ zoll. 
Πολλῆς γὰρ ἴδει παραχλήσεως ἀπὸ τὴ; ταραχῖς 
ἐχείνης. 

Ἐν δὲ τῇ µιᾷ τῶν Σαθέάτων συνηγµένων τῶν 
μαθητῶν κὀᾶσαι ἄρτογ, ὁ Παῦ.ἲος διελἐγετο av- 
τοῖς, μά Ίων ἐξιέγαι τῇ ἑπαύριον * παρέτεινε"» 
δὲ τὸν Aóyor μέχρι µεσονυκτίου. 

"Hcav δὲ ἁαμπάδες ἱκαγαὶ ἐν τῷ ὑπερφφ, οὗ 
ἦσαν συνηγµένοι. 

Ἐν δὲ τῇ jud τῶν Σαθξάτων. Πεντηχοστὴ τότε 
ἦν καὶ Κυριαχή. Μέχρι µεσονυκτίου. Οὐδὲ «i» 
νύχτα δὲ kolya: ἀλλὰ τότε μᾶλλον διελέχετο, üt: 
ἠσυχίας οὔσης. "Opu δὲ xal πῶς πολλὰ διελέγετ», 
xai παρ᾽ αὑτοῦ τοῦ δείπνου τὸν χαιρόν. 

Καθήμενος 66 τις νεανίας, ὀνόμαει Εὔενχος, 


Varie lectiones et note. 


το οὗ ante δυνησόµεθα, non esl in. vulgatis. 


9*9 λεγχθέντες, erat. 


*! ty, desideratur in vulgatis. ** [n 


vulgatis est, Σώπατρος, 5 [3 vulgato, ἄχοις. "* In vulgato, παοέτεινὲ «s. 








TT) EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XX. T 


ἐπὶ τῆς θυρίδος, καταφερόµενος ὕπνῳ βαθεῖ, A nomine Entychus. ín [enestra, εἰ Paulo. diutius ser- 
δια.Ἱεγομένου τοῦ HaóAov ἐπὶ π.λεῖον, κατεγε- — mocinante aí(to somno premeretur, somno gravatus 
χθεὶς ἀπὸ * τοῦ ὕπνου, ὄπεσεν ἀπὸ εριστέχυ — cecidit ex tertia contignalione deorsum, et sublatus 
κάτω" xal ἠρύη vexpóc. est mortuus. 

Ῥυνετάραξε τὴν ἑορτὴν ὁ διάδολος, τὸν ἀκροατὴν Conturbavit diem festum diabolus, cum audito- 
ὕπνῳ χατενεγκών. Ἐπὶ θυρίδος ἐκάθητο ἁωρὶ τῶν — rem somno gravasset. [n fenestra sedebat nocte in- 
voxtüv' τοιοῦτος ἂν ὁ πόθος τῆς dàxpoáseuc* χαὶ tempesta. Tanto audiendi desiderio tenebatur, ac 
τὸ θαυμαστὸν ὅτι νέος Ov, οὐκ ἣν ῥάθυμος" χαὶ quod mirum cst, cum juvenis esset , segnis ác piger 
Όπνῳ χαταφερόµενος οὐκ ἀπέστη, οὐδὲ ἔδεισε thv — non erat: et cum somno gravaretur non discessit, 
χίνδυνον μὴ κατενεχθῃ. OO γὰρ ἀπὸ ῥαθυμίας ἑν- neque periculum veritus est ne deturbaretur. Non 
ὕσταξεν, ἀλλ᾽ ἀπὸ ἀνάγχης φύσεως. enim prz pigritia nutabat atque dormitabat, sed 

necessitate natura. 

Καταθὰς δὲ ὁ Παῦ.ος, δπέπεσεν αὐτῷ, xul Vens. 10. Cum descendisset autem. Paulus, in.u- 
συμπερε]αζὼν εἶπε' Mh θορυδῆσθε"'' ἡ γὰρ buit in eum, et complexus dizit : Nolite trepidare : 
ψυχἠἡ αὐτοῦ ἐν αὑτῷ ἐστιν. ram anima ejus est in ipso. 

'Ava6ác δὲ xal xAdcac ἄρτον, καὶ γευσάµε- D 150 Vgns. 11. At. cum ascendisset panemque 
voc, ἐφ᾽ lxavór' «8 ὁμιλήσας ἄχρις"' αὐγῆς, fregisset atque gustassel, et satis diu. seriocinalus 
οὕτως &EnJA0Ocv. . esset usque ad diluculum, tum demum profecius est. 

"Hyayov δὲ τὸν zaióa (ovra , καὶ Λαρεκλἠθη- VEns. 12. Abduxerunt. autem. puerum. viventen, 
σαν οὐ jetploc. atque non mediocriter recreati sunt. 

"Hpsic δὲ zpoceA0Óresc** ἐπὶ τὸ zJoiov, dv- —— Ngns, 15. Nos autem pragressi ad navim, profe.ti 


ἠχθημεν εἰς τὴν "Accor **, ἐκεῖθεν péllovtec — sumus in Asson, illinc Paulum excepturi. 
ἀνα Ἰαμόάνειν τὸν Παῦ.ον. 


Ἡ γὰρ yvx*; αὐτοῦ ἐν αὐτῷ ἐστιν. Οὐκ εἶπεν, Nam anima ejus est in ipso. Non dixit, Resur- 
'Avactísstar* Ἐγὼ byepi) αὐτόν. "Opa τὸ ἄτυφον — get : Ego resuscitabo eum. Vide modestiam ejus, 
αὐτοῦ xal παραχλητιχὀν. et animum propensum ad consolandum. 


Οὕτω γὰρ ἦν διατεταγµέγος, μέλΛων αὐτὸς Sic enim mandaverat, ipse pedibus iter facturus. 
πδζεύειγ. 


Ὡς δὲ cvréCaAer ἡμῖν εἰς τὴν "Accor, dva- Vegns. 14. Ut autem ad Asson nos convenit, rece- 
«αθόντες αὐτὸν ᾖ Ίθομεν εἰς Μιτυλήνην. C Ρίο eo, venimus Mitylenen, 
idxsiüsv dzxoxleócavtse, τῇ ἐπιούσῃ κατ- Vrns. 15. Atque illinc cum solvissemus, postridie 


qroujcager ἁγτικρὺ Xlov* τῇ δὲ ἑτέρᾳ zxaps6dA- — pervenimus e regione Chii : sequenti vero die appuli- 
Aopev *** elc Zdpov, zal µείναντες ἐν TpopruAlkq, — mus in Samum, et commorati Trogyllii, sequenti die 
τῃ ἐχομένῃ fl10opev εἰς MiAncor. venimus Miletum. 

Méllov αὐτὸς πεζεύειν. Τὸ μὲν χουφότερον Ipse pedibus iter facturus. Quod levius erat, illis 
ἐχείνοις ἐπιτρέπων τὸ δὲ ἐπιπονώτερον αὐτὸς αἷ- — perinittit : quod laboriosius erat ipse sumens, peui- 
ρούµενος, ἐπέζευεν ἅμα xol πολλὰ οἰχονομῶν, bus iter faciebat. Simul etiam multa disponens, οἱ 
παιδεύων τε αὐτοὺς χωρίζεσθαι αὑτοῦ. adhortans illos ut discederent ab sese. 

Εκρυε γὰρ d IlavAoc παραα.1εῦσαι τὴν "Ecs- Ύεβς. 16. ΦΙαἴμεταί enim Paulus Ephesum pre- 
σον, ὅπως μὴ ἤέγηται αὑτῷ χρογοτριδῆσαι &r.— (ernavigare, ne sibi tempus terendum esset in Asia. 
τῇ Acíg. "Ἔσπευδε Τὰρ, εἰ δυγατὺν ἦν αὐτῷ, — Festinabat enim, ut αἱ fieri α 56 posset, ad. diem 
τὴν ἡμέραν τῆς Πεγτηκοστῆς γενέσθαι εἰς 'Ie- — Pentecostes esset in Jerusalem. 
ροσό.υνμα. 

'Opd; καὶ ἐπιθυμοῦντα αὐτὸν xal σπεύδοντα, xai —— Vides eum et cupientem et properantem, et 
οὐκ ἐπιτυγχάνοντα πολλάκις * ἵνα ph νοµίσωμεν, ὅτι D sepenumero non assequentem quod voluerit : ne 
ὑπὲρ φύσιν ἀνθρωπίνην ἣν. Ol γὰρ ἆχιοι καὶ ueyá- — existimemus illum supra humanam fuisse naturam. 
λοι ἄνδρες ἐκεῖνοι, τῆς μὲν φύσεως ἡμῖν τῆς αὐτῆς — Nam sancti et magni illi viri communi quidem οἱ 
ἐχοινώνουν τῆς δὲ προαιρέσεως οὐχέτι, Διὸ xoi — cadem nobiscum natura przditi fuerunt : sed non 
πολλὴν εἶχον τὴν χάριν. etiam commune nobiscum habuerunt propositüm 

et institutum. Quamobrem etiam magna gratia 
praediti fuerunt. 

Ἀπὸ δὲ τῆς Μιλήτου xépyac εἰς Ἔφεσον, Τεεθ. 17. Ex Mileto autem missis Ephesum nun- 
j&csxalécato τοὺς πρεσθυτέρους τῆς 'ExxAq- liis, advocavit seniores Ecclesie : 
σίας. | 

Ὡς δὲ xapsyévorto πρὸς αὐτὸν, εἶπεν αὑτοῖς Vgns. 18. Qui ubi ad eum venerunt, dizw eis : Vos 


Vari, lectiones et note. 


ο. In vulgatis est, ὑπὸ, et paulo post, ἀπὸ τοῦ t ιστἐγου. 9* In vulgato, θορυθεῖσθε. *" In. mantacripto 
est, ἓφ᾽ ἱχανὸ» δέ. '* In eulgato ἄχρι, *9 In vulgati nonnullis est, προελθόντες. "9 In vulgato στον, 
ut et infra. *** In vulgato, παρεδἀλομεν, et paulo post, Τρωγυλλίῳ. 


T15 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCIIEP. 


116 


scitis a primo die, ex quo in. Asiam. ingressus sum, Α ᾿Υμεῖς ἐπίστασθε ἁπὸ τῆς 3) πρώτης ἡμέρας, dg" 


quemadmodum per omne tempus vobiscum versa- 
tus sin, 

Vgns. 19, Serviens Domino cum omni animi hu- 
militate multisque. lacrymis et. tentationibus, qua 
mihi acciderunt per insidias Judaeorum : 


Vgns. 90. Ut nihil quod utile esset suppresserim, 
quin annuntiarem vobis ac docerem vos publice εί 
intra privatos parietes, 

Vgns. 21. Testificans Judas atque Grecis poeni- 
tentiam erga Deum, et fidem in Dominum nosirum 
Jesum. 

Cum omni animi humilitate. Non dici! 151 sim- 
plieiter, Cum animi humilitate, sed, Cum omni. 
Multze sunt enim species animi demissionis et. hu- 
wilitatis : in. verbis, in factis, scilicet adversus 
principes, adversus subditos. Évocavit seuiores Ec- 
clesie. Quoniam vulgo incoguita est consuetudo, 
maxime Novi Testamenti seu dispositionis evange- 
lic:e : qua consuetudine episcopi, presbyteri seu 
natu majores nominantur, et [contra] presbyteri, 
episcopi : etiam hoc notatum est, cum ex hoc loco, 
tum ex Epistola ad Titum: preterea etiam ex 
Epistola ad Philippenses : scire ilem poterimus aa 
etiam ex eo, quod consequens atque consentaneum 
est, idem colligendum sit etiam ex Epistola 4 ad 
Timotheum. Et ex Actis quidem de hac.re (ides 
fieri potest. Scriptum est enim sic : Ez Mileto au- 


ἧς ἐπέδην slc τὴν Ασίαν, aec μεθ ὑμῶν τὸν 
πάντα χρόνον ἐγεγόμην, 

Δου.λεύω» τῷ Κυρίῳ μετὰ πάσης cazewocpo- 
σύνης, xal πο..1ῶν δακρύων, xal πειρασμῶν' 
τῶν συµθάντζων µοι ἐν ταῖς ἐπιθουαῖς τῶν Ἱου- 
δαίων * 

"c; οὐδὲν ὑπεστειλάμην τῶν συμφερόντων 
τοῦ μὴ ἀναγγεῖωίαι ὑμῖν, καὶ διδάξαι"' δηµοσέᾳ 
χαὶ κατ οἶκους,  —— 

Διαμαρτυράμενος ἸΙουξαίοις τε καὶ ᾿"Ε.λησε 
τὴν εἰς θεὸν µετάνοιαν, καὶ πίστιν τὴν εἰς τὸν' 
Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦ». 

Μετὰ πάσης ταπειγορροσύγης. Οὐχ ἁπλῶς, τα- 
πεινοφροσύνης, ἀλλὰ, μετὰ πάσης. Πολλὰ γὰρ εἴδη 
τῆς ταπεινοφροσύνης * ἓν λόγῳ, Ev ἔργῳ, πρὸς ἄρ- 
χοντας» πρὸς ἀρχομένους. Μετεκα.Ιέσατο τοὺς 
πρεσόυτέρους τῆς Εκκλησίας. Ἐπειδὴ λανθάνει 
τοὺς πολλοὺς fj συνήθεια, μάλιστα τῆς Καινῆς Δια- 
θήχης, τοὺς ἐπισχόπους τοὺς πρεσθυτέρους Óvo- 
µάζουσα, xal τοὺς πρεαθυτέρους ἐπισχόπους ' σεση- 
µείωται xal τοῦτο ἀντεῦθέν τε xal «nc πρὸς Τίτον 
Ἐπιστολῆς, ἔτι τε καὶ τῆς πρὸς Φιλιππηαίους 'εἰσό- 
µέεθα δὲ, εἰ χαὶ χατὰ ἀκόλουθον τὸ αὐτὸ ἐχλεχτέον 
xai ἐχ τῆς πρὸς Τιμόθεον πρώτης. Απὺ μὲν οὖν 
τῶν Πράξεων ἔστι περὶ τούτου πεισθτναι. Γέγραπταιε 
γὰρ οὕτως. 'AxÓ δὲ τῆς Μι]ήτου zépyac slc 
Ἔφεσον, μετεχα.ἰἐσατο τοὺς πρεσθυτέρους τῆς 
Ἑκκ.ησίας * xaX οὐχ εἴρηχεν, ὅτι τοὺς ἐπιασχόπους. 


lem. Ephesum nuntiis missis, evocavit presbyteros Ec- (» Εἶτα ἐπιφέρει' "Ey dp ὑμᾶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον 


clesie : ac non dixit [advocasse illum] episcopos. 
Deinde subjungit : In quo grege Spiritus sanctus vos 
posuit episcopos, ad pascendam Ecclesiam Domini ac 
Dei. Ex Epistola autem ad Titum, Et constitues per 
singulus civitates, inquit, presbyteros, quejiadmo- 
dum ego tibi prascripsi ". Ex Epistola ad Philip- 
penses : Paulus et Timotheus servi Christi Jesu, iis 
qui suni Philippis una cum episcopis εἰ diaconis ** . — 
Ut nihil suppresserim quod utile esset vobis atque 
conduceret, quin annuntiarem. Nam si [id factum est] 
non oportebat scire [quz celata atque suppressa 


ἔθετο ἐπισκόπους ποιµαίγει τὴν "ExxAnalar τοῦ 
Κυρίου xal 6&0): ἀπὸ δὲ τῆς πρὸς Τῖτον Ἐπιστο- 
λῆς ' Kal καταστήσεις κατὰ πό, qnot, πρεσθυ- 
τέρους, ὡς ἑγώ σοι διεταξἀάµην ' ἀπὸ δὲ τῆς πρὸς 
Φιλιππησίους, Παῦ.λος xal Τιμόθεος, δοῦ.ῖοι Χρι- 
στοῦ Ιησοῦ, τοῖς οὖσιν ἐν Φιάίπποις σὺν ἑπι- 
σχόποις καὶ διακόνοις. — Ὡς οὐδὲν ὑπεστει]ά- 
µη» τῶν συµφερόντων τοῦ μὴ ἀναιγεῖλαι ὑμῖν. 
"Hv γὰρ, [à] οὐκ ἔδει μαθεῖν. Ὥσπερ γὰρ τό τινα 
κρύπτεσθαι, φθόνον 39, οὕτω τὸ λέχειν τὸ πᾶν αὐτοῖς, 
ἀνοίας. Διὰ τοῦτο προσέθηχε, τῶν συµφερόντων. 


sunt]. Quemadmodum enim nonnulla celare, invidi:ita omuia dicere illis, amentis est. Idcirco addidit : 


Earum rerum qua utiles essent. 


Vrns. 93. Et nunc ecce ego vinctus Spiritu, profi- Ὁ. Καὶ νῦν ἰδοὺ ἐγὼ δεδεµένος τῷ Πγεύματι, πο- 


ciscor in Jerusalem, que mihi in ea urbe  casura 
sint. ígnorans. 

Vgns, 25. Praterquam quod Spiritus sanctus in 
civitate testificatur, dicens vincula mihi et calami- 
tales esse destinatas. 

Vgns. 94. Sed nihil (horum) curo, neque mihimet- 
ipsi anima mea chara est, dummodo conficiam cum 
gaudio cursum meum et ministerium quod accepi a 
Domino Jesu, ad tesiificandum Evangelium gratie 
D.i. 


7 Tit. 1, ὃν ** Philipp. 1, 4. 


ρεύομαι εἰς Ἱερουσα.ὴμ, τὰ ἐν αὐτῇ συναντι]- 
corcá* uoi μὴ εἰδώς. 

IIAiw ὅτι có Πνεῦμα τὸ ἅγιον κατὰ zóAiw δια- 
μαρτύρεται «Ί6γον, ὅτι δεσμὰ καὶ θ.1ΐψεις µε /.έ- 
γουσιν "6. 

'AAA! οὐδενὸς «Ἰόγον ποιοῦµαι, οὑδὸ ἔχω τὴν 
Ψυχή» µου τιµίαν ἐμαυεῳ;' ὡς τεᾶειῶσαι τὸν 
δρόµον µου μετὰ χαρᾶς, καὶ τὴ» διακογίαν, dv 
ἔ1αᾳ6ον παρὰ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, διαμαρτύρασθαε 
τὸ Εὐαγγέᾶιον τῆς χάριτος τοῦ θεοὺ. 


Varie lectiones et note. 


* «fc, desideratur in vulgatis. 


oz, εἰς τὸν Θεόν. 33 ἴσ. ἣν γάρ. ** ἴσ. φθόνου. 


καὶ θλίψεις µένονσιν. 


9? |n. vulgatis adjectum. est, ὑμᾶς, et paulo post µαρτυρόμενος. et 
9! συναντῄσαντα, εναι. 9* In vulgetis est, δεσμά µε 





τα — —-- c-— 


7:1 EXPOSITIO IN ACTA ATOSTOLORUM. — CAP. XX. | TI8 


᾿Εγὼ Σεδεµένος τῷ Ilveopaci. El; τὸ, Δεδειμέ- A — Ecce ego viuctus Spiritu. Ad dictionem δεδεµένος, 


voc , ὑποστῖξαι δεῖ, ἵνα ἡ ἡ διάνοια αὕτη * Πορεύο- 
μαι εἰς Ἱερουσαλὴμ, προγνοὺς διά τοῦ Πνεύματος τὰ 
ἑσόμενα, δέσµιος Qv. Εἶτα ἵνα μὴ δεσμὸν ἢ ἀνάγχην 
νοῄσῃ τις, xal ἵνα δείζῃ ὅτι ἑχὼν ἀπέρχεται, φπαῖν' 
"Οτι χατὰ xóJAw δεσμὰ καὶ θ.14ψεις µε µέγονσι. 
Σημειωτέον δὲ ὅτι οὗ πάντα ἴσασιν οἱ προφῆται, 
ἁλλ' ὅσα ὑπιθάλλει αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Ἰδοὺ 
γὰρ Παῦλος πάντα τὰ μέλλοντα συμπίπτειν αὑτῷ 
προειπὼν ὡς προφήτης, xal περὶ τῶν γενησοµένων 
ἐν ἀὐτοῖς χαχοπίστων xai αἱρετιχῶν, τὸ ἓν εἶπεν 
ἀγνοεῖν, τὸ τί ἄρα ἔσται τούτων τὸ τέλος. Πάντα 
γὰρ φανερώσας αὑτῷ ὁ Κύριος, ἐκεῖνο µόνον ἔχρυ- 
Ψεν ἀπ᾿ αὐτοῦ, τὸ τί ἄρα ἔσται αὐτῷ μετὰ τὰ δε- 
σμἁ xal τὰς θλίφεις» ἵνα μὴ ἐπαρθεὶς χαὶ εἰδὼς 


ὅτι πάντως τεύξεται τούτου, δι ὑπεροφίας ἑχπέσῃ ' D 


ἀλλ εἴαχσεν ἀμφίδολον τὸ Πνεῦμα, ἵνα δεδιὼς τὸ τῆς 
σχρχὸς ἁσθενὰς, δεηθῇ τοῦ Θεοῦ εὑρεθῆναι "' Ex 
πειρασμῶν, Τὸ δὲ, "Orc δεσμὰ καὶ 6.1ΐψεις µε (ιά- 
νουσιν, "Ov. μὲν πειρασμοὶ, οἶδα ' ὁποῖοι δὲ, οὖχ 
οἵδα, ὅπερ fjv χαλεπώτερον. Τί οὖν ἀπέρχῃ, el 
ὑτσμὰ xal θλίψεις σε ῖ5 µένουσι; Διὰ τοῦτο, ἵνα δε- 
σμευθῶ διὰ Χριστὸν, ἵνα ἁποθάνω δι’ αὑτόν, 


id est, vinctus, ligatus, constrictus, ponenda est 
distinctio, ut sententia sit haec : Proficiscor in Je- 
rusalem jam antea per Spiritum cognita habens fu- 
tura, quod vinctus sim. Deinde πο quis vincula aut 
necessitatem intelligat, et ut ostendat se lubenter 
ac spoute sua abire : Vincula, inquit. (Spiritus san- 
clus dicit mihi) destinata esse in urbe. Notandum est 
aulem prophetas non omnia scire, scd qu:cunque 
suggerit eis Spiritus sanctus. Ecce enim Paulus 
cum omnia, qua sibi eventura erant, przdixisset 
tanquam propheta, atque etiam przesignificasset de 
Hs, qui inter Ephesios illos mala fide przditi 
152 atque hoxretici futuri erant, unum se dixit 
ignorare, nempe quisnam illarum rerum futurus 
esset finis. Nam cum oronia Dominus illi patcfe- 
cisset, solum illud eum celavit, quidnam videlicet 
illi casurum esset post vincula atque calamitates ct 
afflietiones, ne, elatus ac sciens se prorsus illud 
asseculurum esse, per superbiam laberetur atque 
degeneraret. Sed Spiritus eum sivit essc animi du- 
bium et incertum, ut metuens caruis imbecillita- 
tem deprecaretur Deum, ut se tentationibus atque 


periculis eximeret. Porro quod dicit, Vincula atque afflictiones me manent, hoc est, tentationes atque 
pericula mihi esse destinata novi: sed qualia, ighoro, quod erat molestius. Cur igitur abis, οἱ 
vincula atque calamitates tibi destinatz sunt? Idcireo,ut vinciar propter Christum , ut moriar pro- 


pter illum. 

Kal νῦν Mob ἐγὼ οἶδα, ὅτι οὐκ ἔτι ὄψεσθε τὸ 
πρόσωπόν µου ὑμεῖς πάντες, ἐν οἷς διη.10ον κη- 
ρύσσων τὴν βασιείαν τοῦ θεοῦ. 

Διὸ μµαρτύρομαι ὑμῖν ἐν τῇ σήμερον ἡμέρᾳ, ὅτι 
καθαρὸς ἐγὼ ἀπὸ τοῦ αἵματος zártor. 

Ob γὰρ ὑπεστειλάμην τοῦ μὴ ἀναγγεῖαι ὑμῖν 
aaccr τὴν fovAtyy τοῦ θεοῦ. 

"οτι καθαρὺὸς ὁγὼ ἁπὺ τοῦ αἵματος πάντων. 
Ka0apóc &iga, Qno, ἀπὸ τοῦ αἵματος πάντων, εἰ 
νυστάξαντες ἁποθανεῖτε ἀπὸ τοῦ φονευτοῦ τῶν φϕυ- 
χῶν. Τὸ γὰρ τοῦ διδασκάλου, φησὶ, πεποίηχα. Ob 
1ὰρ ὑπεστειλάμην τοῦ μὴ ἀναγγεῖᾶαι ὑμῖν. "Apa 
ὁ μὴ λέγων, ὑπεύθυνός ἐστι τοῦ αἵματος, τουτέστι 
τῆς σφαγῆς. Καὶ δοχεῖ μὲν ἀπολογεῖσθαι' ἐχείνους 
δὲ φοθεῖ. 

Προσέχετε οὖν &avtoic καὶ παν τὶ τῷ aou io, 
ἓν ᾧ ὑμᾶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔθετο ἐπισκόπους 


Vins. 25. Et nunc ecce ego novi vos omnes, inter 
quos versatus sum praedicans regnum Dei, posthac 
non amplius visuros esse [aciem meam. 

Vgns. 20. Quamobrem | ego protestor vobis in ho- 
dierno die, me purum esse a sanguine omnium. 

Vgms. $7. Non enim subter(ugi quominus vobis 
omnem Dei voluntatem declararem. 

Me purum esse a. sanguine omnium. Purus, in- 
quit, sum a sanguine omnium, si dormitantes in- 
terfecti fueritis ab aniinarum occisore. Officium 
enim, inquit, magistri feci. Non enim subter[ugi, 
quin vobis declararem. Ergo qui non dicit,.reus 
est sanguinis, hoc est cadis. Ac videtur quidem 
causam diceré ac sese purgare: sed revera illis 
injicit terrorem. 

Vrgns. 98. Quocirca cavete vobis ac toti gregi, cui 
Spiritus sanctus vos praeposuit episcopos, ut pascatis 


ποιαίγει τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Kuplov καὶ ** D et regatis Ecclesiam Domini et Dei, quam sanguine 


sov, ἢν περιεποιήσατο διὰ τοῦ ἰδίου αἵματος. 
Προσέχετε οὖν ἑαυτοῖς καὶ πανεἰ. Οὔτε γὰρ τὸ 
τέρους χατορθοῦν p./vov ἔχει χέρδος (Φοθοῦμαι 
Υὰρ, qol, µήπως ἆ.1.ῖοις κηρύξας αὐτὸς ἁἀδύκι- 
poc }ένωμαι), «Ότε «b ἑαυτὸν ! ἐπιμελεῖσθαι ' ὁ γὰρ 
τοιοῦτος, φίλαυτος, καὶ τὸ ἑαυτοῦ ζητεῖ, χαὶ τοῦ τὸ 
τάλαντον χαταχώσαντος ἴσος ἐστιν". Οὑχ ἐπειδὴ πρ»ο- 
τιµο-έρα d ἡμετέρα σωτηρία τοῦ ποιμνίου, ἀλλ 


** | Cor, ix, 27. ^ 


840 comparavit. 

Cavete igitur vobis el universo gregi. Nam nec id 
solum lucrum affert, si quis alios corrigat 3e me- 
liores reddat : nam metuo, inquit, ne forte cum aliis 
pradicavero, ipse reprobus evadam " : neque si se- 
ipsum quis curet: qui enim talis est, sui amator 
e»t, ac suum commodum et emolumentum quarit, 
et illi, qui talentum defodit, par esi. Cavete vobis. 


Varie lectiones et noto. 


* fg. ἐξαιρεθῆνχι. 9* pe, erat. 
ἑαυτοῦ. 


ολτκοι, Gn. CXXV. 


ο [u vulgatis desiderantur ha! tres. diciiones, τοῦ Koptou xal. |! ἴσ. 
* Videntur hoc loco verba Luce repetenda : nempe, προσέχετε ἑαυτοῖς. 


23 


719 . THEJPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 189 


Non quia nostra salus saluti gregis praeferenda est: A4 ἐπειδῃ ὅταν ἑαυτοῖς προσέχωµεν, τότε καὶ τὸ ποί- 


sed quia cum nobismelipsis cavemus, tunc etiam 
grex lucrum facit. Cui vos Spiritus sanctus prepo- 
siit episcopos. À Spiritu sancto, inquit, ordinatio- 
nem habetis. Notandum est autein, eos quos supra 
vocavit presbyteros, id est seniores, hic vocat epi- 
scopos, id est inspectores el rectores ; aul quia 
presbyteri quoque necesse habent ut inspiciart 
Ecclesix* 1atione 159 prxditos greges, num quis 
ex iis fide infirmus sit, num quis esuriat aut silial, 


aut reprehensione atque animadversione opus ha- . 


beat, quale est. illud preceptum : Reprehende, in- 
crepa, adhortare, consolare ^. Aut etiam episcopos 
hic episcopos dicit. Quam sanguine suo compara- 
vit. Non parvi res, inquit, in periculo versautur : 
siquidem ille suo sanguini non pepercit. Nam υἱ 


µνιον xipbaivew, "Ev ᾧ ὑμᾶς có Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
ἔθετο ἐπισχόπους. Παρὰ τοῦ Πνεύματος τὴν χει- 
poxovlav ἔχετε, φησί. Σημειωτέον δὲ, ὅτι οὓς ὀπίσω 
ἐχάλεσε πρεσθυτέρους, ὧδε ἐπισχόπους xaXel* Έτοι 
διὰ τὸ χαὶ τους πρεσθυτέρους ἀνάγχην ἔχειν ἐπ- 
οπτεύειν τὰ τῆς Ἐκκλησίας λογικὰ ποίµνια, μὲ τις 
ἀσθενῇ τῇ πίστει, pfj τις πεινᾷ fi διφᾷ, T, EXévyov 
καὶ ἐπιστρυφῆς δεῖται, χατὰ τὸ, "Ε.ΙΕεΥξον, ἐπιτί- 
µησο»ν, παρακάἀ.Ίεσον ' 3) χαὶ ἐπισχόπους ὧδε τοὺς 
ἐπισχόπους λέγει, "Hw περιεποιήσατο διὰ τοῦ 
ἰδίου αἵματος. Οὐχ ὑπὲρ μικρῶν, φησὶν, ὁ χἰνδ-- 
vog * εἴγε τοῦ ἱδίου αἵματος ἐχεῖνος οὐχ ἐφείσατο. 
Ἵνα Υὰρ ἐχθροὺς χαταλλάξῃ, xal τὸ αἷμα ἐξέχεε * 
σὺ δὲ φίλους γενοµένους ἰσκύεις χατασχεῖν. 

inimicos reconciliaret, etiam sanguinem suum 


effudit : tu vero amicos jam factos eos potes retinere. 


Vens. 29. Nam ego hoc novi fore, ut post abitionem B 


meam lupi graves et infesti, gregique non parcentes 
vos invadant : 

VEns. 30. Et ex vobismetipsis exsistent viri qui 
ῥταυα loquantur , ui. discipulos ad se sequendum 
avellant. . 

Vkans. 51. (Quamobrem vigilate recordantes me per 
Lriennium nortu et interdiu non destitisse cum  lacry- 
mis monere unumquemque. 

Duplex malum proponitur, quod εἰ ipse non 
aderit, et alii adorientur : et quod 1nolestius est, 
Ex vobismetipsis, inquit, exsistent. Res gravis cst, 
ubi bellum est civile et intestinum. U4 discipulos 
ad se sequendum  avellant. Nam hareiici hoc κρθ- 
ctant et agunt : non Domino, sed sibimetipsis popu- 


ἘΕγὼ γὰρ οἶδα τοῦτο, ὅτι ἑ.εύσογται) μετὰ 
τὴν ἄφιξίν µου» «ύκοι βαρεῖς εἰς ὑμᾶς, μὴ φει- 
δόµεγοι τοῦ ποιμνίου * 

Καὶ ἐξ ὑμῶν αὐτῶν ἀναστήσυγται ἄνδρες 
AaJAoUrtec διεστραµµέγα, τοῦ ἀποσαᾷν τοὺς µα- 
θητὰς ὁπίσω αὐτῶν. 

Διὸ 4pnyopsice, μγημονεύοντας ὅτι τριετείαν 5 
γύκτα xal ἠἡμέραν οὐχ ἐἑπανσάμην νοιθετῶν 
ἔγα ἕκαστον. 

Διπλοῦν τὸ χαχὸν, ὅτιτε αὐτὸς οὐ πἀάρεστι, xal 
ὅτι ἕτεροι ἐπιν ήσονται, val b χαλεπώτερον, ἐξ ὑμῶν 
αὑτῶν. Τὸ βαρὺ, ὅταν ἐμφύλιος ὁ πόλεμος f. "Aac- 
c3Qv τοὺς μαθητὰς ὁπίσω αὐτῶν. Ὁ γὰρ τῶν 
αἱρετιχῶν σχοπὸς σπουδάζει, o0 τῷ Κνυρίῳ, ἀλλ” 
ἑαυτοῖς περιποιῆσαι λαδν, ἵνα ἑαυτοῖς χανχῶν- 


lum acquirere student, ut apud se glorientur, dum € ται ἑμφερομένου αὐτοῖς τοῦ ὀνόματος τῶν αἱρε- 


vulgatur et circumfertur in illis, quos sibi adjunxe- 
vint, nomen ipsorum hzreticorum, ut ex eo cogno- 
minentur : exempli causa, a Manente Manichzi, ex 
Ario Ariani, et in aliis l:ereseon speciebus similiter. 
Που est quod dicit, Gratia avellendi discipulos post 
se. Idcirco Paulus eos ante repellens atque compe- 
scens, reprimit et reprehendit eos qui dicebant : 
Ego quidem sum Puuli, ego Apollo **. , 

Vins. 32. ΕΙ nunc, fratres, commendo vos Deo, et 
verbo gratiw illius, qui potest vos exedificare et ha- 
reditate denare inter omnes sanctificatos. 


Vgns. 95. Nullius argentum, aut aurum, aut. ve- 
stem concupivi. 

Vgns. 94. Ipsi scitis has manus mihi meisque fami- 
liaribus res necessarias subminiatrasse. 

Ab admonitione desinit in preces. Quoniam enim 
illos vehementer ierruerat, ne plane percelleret 
atque prosterneret «t animo consternatos relinque- 
ret, vide consolationem. Et in presentia, inquit, 
commendo vos Deo, εἰ verbo gratie ejus : hoc est 


** 1 Tim. w, 2. ὁ I Cor. 1, 19. 


τικῶν, ἵνα ἐξ αὐτοῦ χρηματίσωσιν’ olov, ix Μάνεν- 
τος Μανιχαῖοι, ἐξ Αρείου Αρειανοὶ, xal ἄλλα 
αἱρέσεων εἴδη. Τοῦτο ἔστι τὸ ἀποσπᾷν τοὺς µαθη- 
τὰς ὀπίσω αὐτῶν. Διὰ τοῦτο προαναστέλλων αὖ- 
τοὺ. ὁ Παῦλος, ἐπιστομίζει καὶ µέμφεται τοὺς λέ- 
γοντας * Εγὼ μέν εἰμι Παύ.1ου, ἐγὼ 'AzoAAo. 


Kal τανῦὺν παρατίθεκαι” ὑμᾶς, ἀδελφοὶ, τῷ 
Θεῷ, xal τῷ «ἰόγῳ τῆς χάριτος αὐτοῦ, τῷ δυνα- 
[éro ἐποικοδομῆσαι καὶ δοῦγαι ὑμῖν xAnporo- 
(αν ἐν τοῖς ἡγιασμένοις πᾶσιν. 

Αργυρίου, 7] χρυσἰου, 74 ἱματισμοῦ οὐδξεγὸς 
ἐπεθύμησα. 

Αὐτοὶ γιώσκετε, ὅτι ταῖς χρείαις µου καὶ τοῖς 
οὖσι μετ) ἐμοῦ ὑπηρέτησαν αἱ χεῖρες αὗται. 

Απὸ παραινέσεως εἰς εὐχὴν τελευτᾷ. Ἐπειδὴ 
γὰρ αὐτοὺς σφόδρα ἐφόθησεν, ἵνα μὴ καταπλήξην 
ὅρα τὴν παραμνυθίαν. Kal τανὈν, φησὶ, zapa- 
τίθεµαι ὑμᾶς τῷ θεῷ, καὶ τῷ .Ίόγφ τῆς χάριτος 
αὐτοῦ, τουτέστι τῇ χάριτι αὐτοῦ. Αργυρίου, ἢ 


Varie lectiones et note. 


* [n vulgatis est, εἰσελεύσονται. " ἄφηξίν µου, est in manuscripto; in vulgatis, ἄφιξίν µου. 
* In vulgatis hoc loco addilur, μετὰ δαχρύων. — " [n vulgatis est, παρατίθτµι. 


$040, τριετίαν. 


* [n vul- 


4 


781 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXI. 


182 


χρυσίυν. Ü5x εἶπεν, Οὐκ ἔλαδον, ἀλ)᾽ Οὐδὲ ἐπεθύ- Α gratie ejus. Argentum aul aurum. Non dicit, Non 


µησα. Μεΐζον δὲ xa τοῦτο τὸ ἑπόμενον ^ ᾿Υμεῖς 
ἁπίστασθε, ὅτι ταῖς χρείαις µου καὶ τοῖς οὖσι 
μετ ἐμοῦ ὑπηρέτησαν αἱ χεῖρες αὗται. Ἡ yàp 
ἀλτθὴς ἐλεημοσύνη. Ex τῶν ἰδίων χόπων διδόναι τοῖς 
ἑνδεέσιν. "Opa δὲ πῶς εἰργάζετο ἄνθρωπος μετὰ 
σπουδῆς νύχτα χαὶ ἡμέραν διαλεγόµενος. 


Πάντα ὑπέδειξα ὑμῖν, ὅτι οὕζω κοπιῶντας δεῖ 
ἀντιάαμδάνεσθαι τῶν ἀσθεγούνγτωγ' μνημονεύει’ 
τε τὸν .Ἰόγον * rov Κυρίου 'Incov: ὅτι αὐτὸς εἶβα' 
Μακάριόν ἐστι naAAoyr. διδόναι ἢ «ἑσμδάνειν. 

Οὑχκ ἔχετε εἰς ἄγνοιαν χαταφογεῖν. Ὑπέδειξα 
δ.ὰ τῶν ἔργων, ὅτι οὕτω κοπιῶντας δεῖ ἐἑργάζεσθαι, 
μνημογεύειν τε τὸν λόγον τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ * xat 
ποῦ εἶπεν; Ἴσως ἀγράφως παρέδωχαν οἱ ἁπόστολοι" 
4 t£ ὧν ἄν τις συλλογίσαιτο, δηλον. EL; βαθμὸς, 
ῥίψαι τὰ ἑαυτοῦ * δεύτερος, ἑαυτῷ Enapxsiv: τρίτος, 
καὶ ἑτέροις ' τέταρτος, tb xal χηρύττοντα xa ἔξου- 
σίαν ἔχοντα λαμθδάνειν, μὴ λαμδάνειν. Οὐκ εἶπε δὲ, 
ὅτι Καχὸν τὸ λαδεῖν, ἀλλά, Βέλτιον τὸ μὴ λαρεῖν. 


accepi, sed, Ne concupivi quidem. Majus est autem 
hoc quoque quod sequitur: Vos scilis ea, qua mihi 
et iis qui mecum erant. ad. usum  de'uwerunt, has 
manus subminisirasse, Nam vera elcemosyna atque 
beneficentia est ex iis, que sua quis opera atque 
Jabore acquisivit, dare egenis. 154, Ac vide ut opus 
fecerit homo, qui noctu atque interdiu diligenter ac 
sedulo disserebat atque sermocinabatur. 

VEns. 53. Omnia vobis ostendi, nempe sic laboran- 
tes nos oportere succurrere. infirmis, ac meminisse 
verbi Domini Jesu. Quoniam ipse dixit : Beatum est 
polius dare quam accipere. 

Non potest quis ad ignorantiam confugere. Osten- 
di ipsis factis, ita oportere laborantes operari et 


B memores esse verbi Domini Jesu. Et ubi dixit ? 


Forsitan absque monimentis litterarum apostoli 
wradiderunt hanc vocem ex ore Domini exceptam : 
aut ex iis, qua? quis conjicere ac rationibus colli- 
gere possit, lioc liqu-t. Unus gradus est , sua ab- 
jicere : alter, sibi auxiliari et res necessarias suppe- 
ditare : tertius, etiam aliis subvenire : quartus, 


eiiam eum qui pradicat verbum Dei et potestatem habet accipiendi, non accipere quie potest absque 
reprehensione. Non dixit autem malum esse accipere, sed melius esse non accipere. 


Kal ταῦτα εἰπὼν, θεὶς τὰ γόνατα αὐτοῦ, σὺν 
aic αὐτοῖς προσηύξατο. 

Ἱχαγὸς δὲ ἐγέγετο κ.αυῦθμὸς πάντων ' καὶ 
ἐπιπεσόντὲς * ἐπὶ τὸν τρἆχη.1ον 1» Παύλου, κατ. 
&glAovr αὐτὸν, 

᾿Οδυγώμεγνοι μάλιστα ἐπὶ τῷ .1ύγῳ, ᾧ εἰρήχει, 


Vrens. 56. Atque hec locutus, positis genibus suis, 
cum omnibus illis precatus est. 

Vas. $1. Satis magnus autem coortus est omnium 
fletus : et. irruentes in collum Pauli, deosculabantur 
eum , 


Vegas. 28. Dolentes maxime propter verbum illud 


ὅτι οὐκέτι ué.Llovct τὸ πρόσωπον αὑτοῦ θβωρεῖν. c quod negaverat illos posthac (aciem suam esse visu- 


Ilpoézxey xor δὲ αὑτὸν εἰς τὸ zoior. 

Σημειωτέον, ὅτι δεῖ τὸν συνταττόµενον, εὐχΏν 
ναὶ γονυχλισίαν ποιεῖσθα. σὺν πᾶσι τοῖς παροῦσι, 
xdi οὕτως ἁἀποχωρεῖν. Τὴν διάθεσιν δείχνυσι τὸ !! 
εἰπεῖν. ᾽Επιπεσόντες ἑπὶ τεὺν τρἀχη-ἁον ' ἅτε 
ὑστέρας περιπλοχῆς περιπλεχόµενοι, χαὶ πολλὲν ἀπὸ 
115. δηµηγορίας λαθόντες τὴν ἀγάπην χαὶ τὸ φίλ- 
τρον, 


ΚΕΦΑΛ. ΚΑ’. 

Ως 05 ἐγένετο ἀναχθῆγναι ἡμᾶς ἁποσπασθέν- 
τας!" ἀπ αὐτῶγ, εὐθυδρομήσαντες ᾖἤμθομεν εἰς 
£x Kor ' εῇ δὲ ἑξῆς εἰς cv Ρόδον κἀχεῖθεν 
εἰς Πάταρα. 

Kal εὑρόντες π.]οῖογ διαπερῶν elc Φοινίκη», 
ἐπιέάνγτες ἀν ἠχύημε). 


Ἀναφανέντος 08 τῆς Kozpov !, xal κατα.Ἱ πόν- 
τες αὐτὴν εὐώνυμον, ἐπ.λέομε» εἰς Zuplar, καὶ 
χατήχθηµεν εἰς Τύρον. ᾿Εκεῖσε ῃὰρ ἦν τὸ x Aoior 
ἁἀποφορτιζόμενον τὸν Ἰόμον. 

Δείχνυσι τὴν βίαν τῷ εἰπεῖν ᾽Αποσπασθέγτες 
da' αὐτῶν * xaX εἰχότως. El; yàp τὴν θάλασσαν 


ros : ad navigium autem eum usque prosequeboutur. 

Notandum est, eum qui valere jubet amicos et iis 
"uandala dat, oportere genua flectere, et una cum 
omnibus qui adsunt, supplicare atque ita abirc. 
Affectionem 96 bonum animum illorum erga Pau- 
lum ostendit eo quod dicit : Jrruemtes in. collum : 
utpote postremum illum amplexantes , ac quibus a 
concione illius ingens dilectio ingencrata, et incita- 
mentum amoris injectum esset. 

CAPUT XXI. 

Vgns. 1. Ut autem accidit, ut avulsi ab illis in al- 
tum proveheremur, recto cursu venimus in Coum : et 
sequenti die Rhodum, atque illinc in Patara. 


Ὕεας. 2. Et nocti navigium quod trajiceret. in 
Phenicen, eo. conscendimus οἱ in. altum. provecti 
sumus. 

Vrns 5. Cum autem evasissemus e regione Cypri 
el eum ad sinistram reliquissemus, navigabamus in 
Syriam et. appulimus Tyrum : illic navis onus erat 
expositura. 

Ostendi vim, dum dicit, Avulsi ab illis: idque haud 
iniram est. Nam mare postea ingredi non poterant. 


- Varie lectiones et note. 


* [n vulgatis est, τῶν λόγων, et paulo post, διδόν 


düur, xou. !'ic. τῷ. — ' ἁποσπασθέντων, erat. 


δὲ τὴν Kumgov: in aliero vulgato est, ἀναφάναντες δὲ 
lc. ἀναφανέντες δὲ τῆς Κύπρον, δηλονότι ἀντιπέρας, 


αι μᾶλλον. 
1. [|u manuscripto, et in uno vulgato est, ἀναφανέντε- 


* ἐπιπεσόντων, erat. '* Invulgatisad- 


v Κύπρον. In altero, ἀναφανέντος δὲ "s 


i Κύπρον. 
, ἀντικρύ. aut, ἀναφανέντες δὲ χατὰ τ 


ν Κύπρον. 


783 


THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCHIEP. 


1864 


Quid est quod dicit, εὐθυδρομήσαντες ? Id. sonat, A αὐτοὺς λοιπὸν ἐμθῆνα; οὐκ ἑνῆην. Τί ἐστιν, εὔθυδρο- 


Cum recto cursu conlendissemus. Ponitur pro, 
Pretervecti sumus, non commorati sumus, 155 ac 
tempus trivimus in aliis locis. Et παει navigium 
quod trajiceret in Phonicen. Forsitan illud navigium 
ibi stabat in portu : et non invenientes navem quz 
Ciesaream peteret, sed hanc quie in Phoenicen con- 
tenderet, profecti sunt atque Cyprum ct Syriam 
reliquerunt. Nam quod dicit, Cum  reliquissemus 
eam ad sinistram, non frustra adjectum est : sed 
il'os nec prope quidem Syriam accedere voluisse. 

Vkns. 4. Ac repertis discipulis, ibi munsimus dies 
septem. Atque. illi discipuli Paulo instinctu Spiritus 
dicebat, ne ascenderet in Jerusalem. 

Vgns. 5. Cum autem dies illos peregissemus, egressi 
ire pergebamus, prosequentibus nos omnibus una cum 
uxoribus et liberis, quoad extra urbem egressi esse- 
mus. Ac positis genibus in littore precati sumus. 


VEns. 6. Et cum nos invicem complexi essemus, et 
alii aliis valedixissemus, nos navem conscendimus, illi 
vero domum ad sua negolia reversi sunt. 

Vns. 7. Sed nos confecta navigatione a Tyro, per. 
venimus Ptolemaidem, et, salutatis fratribus, mansi- 
mus apud eos diem unum. 


Paulo per Spiritum sive instinctu Spiritus dicebant, 
etc. Si igitur Spiritus jubebat, cur contradixit? [Sed 
per Spiritum, sive instinetu Spiritus sancti] hoc 
cst, per Spiritum scientes. Non enim utique inatin- 
ctu Spiritus sancti eum monebant, nec simpliciter 
et aperte ei pericula przdicebant ; sed non esse 
- asceudendum, quia parcebant illi. Quod autem dicit, 
ἐξορτῆσαι, id sonat, explicuisse, peregisse [positum 
est] pro, explevisse. Postquam enim expleverat sta- 
tutos dies, hoc est, dies Azzmorum , a Tyro pro- 
fecti sunt. Considera mihi omnes dies posl dies 


jiicarcec ; ἀντὶ τοῦ, IoptA0ouev* οὐκ kvbuaxpid o - 
μεν ἑτέροις τόποις. Kal εὑρόντες aoior διαπειῶν' 
εἰς Φουίκην. Ἴσως ἐκεῖνο αὗτόθι διέτριδε' καὶ οὐχ 
εὑρίσχοντες εἰς Καισάρειαν ἀπερχόμενον, ἀλλ᾽ εἰς 
Φοινίκην, ἀπῃλθον' καὶ Κύπρον δὲ εἴασαν xal Σ.,- 
píav. Τὸ γὰρ, Κατα λιπόντες αὐτὴν εὐώνυμιον . 
οὐχ ἁπλῶς πρόσκειται, ἀλλ ὅτι οὐδὲ ἐγγὺς γενὲ- 
σθαι τῆς Συρίας ἔσπευδον. 


Καὶ ἀνευρόντες μαθητὰς, ἐπεμείναμεν αὐτοῦ 
ἡμέρας ἑπτά. Οἵτιγες τῷ Παύ.ϊῳ ἔ.εγον διὰ τοῦ 
Πγεύμωτος, μὴ ἀγαθαίνειν εἰς Ἱερουσαλήμ. 

"Ots δὲ ἐγάνετο ἡμᾶς ἑξαρτῆσαι!) τὰς ἡμέρας. 
ἐξε.1θύντες ἑπορευόμεθα, προπεμπόγτων ἡμᾶς 
πάντων σὺν }υγαιξὶ xal τάέχνοις, ἕως ἔξω τῆς 
πόλεως. Καὶ θέντες τὰ γόνατα ἐπὶ τὸν αἰγιαὸν, 
πρεσηυξάμεθα!ν, 

Kal ἀσπασάμενοι ἆ.1λήλους, ἐπέδημεν» εἰς τὸ 
π.1οἵον ' ἐχεῖνοι δὲ ὑπέστρεψαν» εἰς τὰ ἴδια. 


Ἠμεῖς δὲ τὸν zAoUr διανύσαντες ἀπὸ Τύρου, 
κατηντήσαμεο» elc Πτο.εμαῖΐδα, xal ἀἁσπασάμεγοι 
τοὺς ἀδε.Ἰφοὺς, ἐπεμείναμεν ἡμέραν» μίαν xap' 
αὐτοῖς. 

* Tq HavAq ἔ.εγον διὰ τοῦ Πνεύματος. El τοί- 
νυν τὸ Πνεῦμα ἐχέλενε, διὰ τί ἀντεῖτπε; Τουτέστι, 
διὰ τοῦ Πνεύματος εἰδότες. Οὐ γὰρ δὴ τὲν παραΐνε- 
ctv διὰ τοῦ Πνεύματος ἐποιοῦντο. Οὐ γὰρ ἁπλῶς 
αὐτῷ τὰ δεινὰ προὔλεγον, ἀλλ᾽ ὅτι ἀναδῆναι οὐ χρὴ, 
φειδόµενοι αὐτοῦ. Τὸ δΣ, ἐξαρτῆσαι, ἀντὶ τοῦ, πλη- ᾿ 
ῥῶσαι, qnal* μετὰ γὰρ «b πληρῶσαι τὰς τεταγμέ- 
vae ἡμέρας, τοντέστι͵, τὰ "Αξυμα, ἐξηλθον τῆς Τύ- 
gov. θέα pot πάσας τὰς ἡμέρας !* μετὰ τὰ ΄Αζυμα. 
Ei; Τύρον ἦλθον δι) ἡμερῶν πέντε" εἶτα ἐχεῖ ἐποίη- 
σαν ἡμέρας ἑπτά. Τὰς πάσας δεκαδύο. 


Azymorum. Tyrum venerunt intra dies quinque : deinde illie commorati sunt dies septem. Dies omni. 


no duodecim. | 

Vens. 8. Postridie vero Paulus cum suis profectus 
venil Caesaream : et ingressi domum Philippi evan- 
gelisto, qui erat de illis septem viris, mansimus apud 
illum. 

Vkns. 9. Huic autem erant filie virgines quatuor, 
que prophetabant et vaticinabantur. 

Diaconi Philippi fili: erant. Nota autem prophe- 
tissas illas filias ejus virgines fuisse, οἱ id bonum 
magis verecundia ac religione excoluisse atque 
exornasse , adeo ut etiam donum prophetandi atque 
vaticinandi consecutz sint. Quod si non esset oper:e 
pretium hoc scire, scriptor non addidisset, virgines 
illas fuisse. 


VEgns. 30. Commorantibus autem nobis ibi dies — 


complures , descendit quidam ex Judema propleia 
nomine Agabus. 


Tq δὲ ἑπαύριον ἐξε.θόντες οἱ περὶ τὸν Παῦ- 
«40Υ ἤ.1θογ εἰς Καισάρειαν ' καὶ sloeA0óvtsc εἰς 
τὸν οἶκον Φιλίππου τοῦ εὐαγγελιστυῦ, ὄντος àx 
τῶν ἑπτὰ, ἐμείναμε» παρ) αὐτῷ. 

Τούτῳ δὲ ἧσαγ θυγατἑρες παρθένοι τέσσαρες 
προφητεύουσαι. 

Too διακόνου Φιλίππου ἦσαν αἱ θυγατέρες. Ση- 
µείωσαι δξ ὅτι αἱ προφήτιδες αἱ θυγατἐρες αὐτοῦ 
παρθένοι ἔσαν, xal ὅτι ἤσχουν μᾶλλον δι) εὐλάθσιαν 
τοῦτο * ὥστε καὶ προφητείας ἠξιῶσθαι. El £5 μὴ ἣν 
περισπούδαστον, οὐκ ἂν προσέθηκεν ὁ συγγραφ.ὺς 
ὅτι xaY παρθένοι σαν. 


Ἐπιμενόντων δὲ ἡμῶν ἡμέρας π.λείους, xar- 
1406 τις ἀπὸ τῆς Ἱουδαίας προφήτης, ὀνόματι 
"᾿Αγαόος. 


Varia lectiones et nota. 


55 In. manuscripto est, ἑξαρτίται, et. melius. 
mendi subesse. in Greco uut aliquid desiderari. 


15 In. vulgato, προσενξάµεθα. 


!* Viderur hic aliquid 


Ld 





155 


EXPOSITIO 1N ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXI. 


786 


Kal ἐδὼν πρὺς ἡμᾶς, xal ἄρας τὴν ζώνη» A. 156 Vrns. 41. Et cum venisset ad nos, et sustu- 


τοῦ Παύ.ίου, δήσας τε αὑτοῦ τοὺς πόδας xal τὰς 
χεῖρας, &lxs: Τάδε «ἐέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον " 
Τὺν ἄνδρα, οὗ ἐστιν ἡ ζώνη αὕτη, obco δήσου- 
ctv ἐν Ἱερουσαϊλὴμ ἸΙουδαῖοι καὶ παραδώσονσι’ 
εἰς χεῖρας ἐθνῶν. 

Οὗτος ἦν "Aya6o;, 6. πάλαι τὸν λιμὸν μηνύσας. 
Τὸ χαλεπὸν δὲ, ὅτι εἰς χεῖρας ἐθνῶν παραδώσουσιν. 
"Opa δὲ, ὅτι ὅτε ἤχουσεν ὅτι µυρία δεινὰ ἔχει πα- 
θεῖν, τότε ἐπείγεται. Οὐκ εἶπε δὲ ΄Αγαδος ὅτι Παῦ- 
λον δῄσουσιν, ἵνα μὴ δόξη Ex συνθήχης λέχειν, 4224, 
τὸν ἄνδρα, οὗ ἐστιν ἡ (orn αὕτη. 


Ὡς δὲ ἠχούσαμεν ταῦτα, παρεκα.)οῦμεν ἡμεῖς 


xal οἱ ἐντόπιοι τοῦ μὴ ἀναδαίνειν αὐτὸν εἰς 'Is- B 


ρουσα-ἡμ. 

Ἀπεκρίθη τε ὁ Παῦλος. Τί ποιεῖτε κ.λαΐουτες, 
καὶ συνγθρὐπτοντές µου τὴν καρδίαν; Εγὼ γὰρ 
οὗ µόνον δεθῆναι, ἁ 11ὰ xal ἁποθαγεῖν εἰς "Ic- 
fpovcadhp ἑτοίμως ὄχω ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ 
Κυρίου Ἰησοῦ. 

Mi) πειθοµένου δὲ αὐτοῦ, ἠσυχάσαμεν, εἰπόν- 
τες Τὸ θέΊημα τοῦ Κυρίου γενέσθω. 


Tí xoisit& xAalortsc ; "Αλλοι ἔχλαιον' αὑτὸ, δὲ 
καρεχάλει, ἁλγῶν ἐπὶ τοῖς δάχρυσι τοῖς ἐχείνων, ὁ 
μὴ πάσχων ἐπὶ τοῖς οἰχείοις πειρασμοῖς. Ἐφ' ὑμῖν "7 
Χλαίω, qot, οὐχ ἐπὶ τοῖς παθήµασιν : ὑπὲρ γὰρ 
ἐχείνων !*. xal ἁποθανεῖν βούλομαι. Ἐπεὶ 6i μη 
ἴσχυσαν πεῖσχι, ἠσύχασαν * συνεῖδον γὰρ ὅτι θέλημα 
T Θεοῦ. Σημειωτέον οὖν ὅτι δεῖ ἀποτρέπεσθαι 
τοὺς χωλύοντάς τινα ποιεῖν τι γενναῖον, xàv δα- 
χρύωσι. Καὶ γὰρ τὸ τοιοῦτον δάχρυον xa αὐτὸν τὸν 
Παῦλον συνέχλα, xo τὸ ἑῤῥῥωμένον αὐτοῦ διέλυε. 
Διὸ ἁποσείεται αὑτούς. 


Μετὰ δὲ τὰς ἡμέρας ταύτας ἐπισκενασάμε- 
οι", ἀναδαίνομεν *? εἰς Ἱεροισαλήμ. 

ZvrnA00r δὲ καὶ τῶν μαθητῶν ἀπὸ Καισαρείας 
σὺν ἡμῖν, ἄγοντες, παρ) ᾧ ξεγισθῶμεν, Mará- 
σωγί tii?! Κυπρίῳ, dpxal µαθητῇ. 


lisset cingulum Pauli, atque constrinxisset suos. pedes 
ac manus, dixit : Hec dicit Spiritussanctus : Virum, 
cujus est hoc cingulum, sic vincient Judai in Jerusa- 
lem, et tradent in. manus exterarum gentium. 


Hic erat ille Agabus, qui olim famem futuram prx- 
significaverat. Gravis autem res eraot et acerba, 
quod in manus exterarum gentium illum tradituri 
erant. Sed animadverte illum, cum audivisset in- 
numerabilia sibi adeunda esse pericula, tunc de- 
mum festinasse. Non dixit antem Agabus, Paulum 
vincient, ne videretur ea dicere ex co:nposito; se !, 
Virum cujus est cingulum hoc. 

Vrns. 129. Ut autem audivimus hec, rogabamus 
eum et hortabamur nosct ἱπεοία loci illius , ne ascen- 
deret in Jerusalem, 

Vrns. 19. Sed Paulus respondit : Cur facitis ut 
ploretis et animum meum molliatis atque frangatis ? 
Nam ego non modo vinciri,verum etiam mori in Jer. 
salem paratus sum pro nomine Domini Jesu. 


Vegas. 14. Sed cum illi persuaderi non possct, ac. 
quievimus ac destitimus, dicentes : Fiat Domin 
voluntas. 

Quid facitis ut ploretis, etc. Alii flebant, ille vero 
consolabatur et hortabatur dolens propter laery 
mas illorum, qui non afficiebatur neque sollicitus 
erat de propriis periculis. Propter vos, inquit, fleo, 
non propter meas molestias et afflictiones. Pro illo 
namque etiam mori volo. Sed postquam non potu- 
erunt ei persuadere, acquieveruni : videbant enim 
Deum id velle. Notandum est igitur aversandos esse 
eos, qui prohibent aliquem facere aliquid strenue 
atque preclare, etiamsi lacrymentur. Etenim ejus - 
modi lacrym: etiam ipsum Paulum frangebant, οἱ 
robur animi illius molliebant. Quamobrem summo- 
vet eo3 atque repellit. 

Vzns. 13. lost hos autem dies instructi atque pa- 
rati ad iter ascendebamus in Jerusalem, - 

Vgns. 16. Atque nobiscum una discipuli quidam a , 
Cesarea profecti sunt, qui αἀάκοεθαπέ apud quem 
hospitaremur, nempe Mnasonem quemdam Cyprium 
aniiquum discipulum, 


Γεγομένων δὲ ἡμῶν εις IepocoAvga, depéroc Ὁ Vkas. 17. Et cum venissemus Hierosolymam , | li- 


ἑδέξαγτο ἡμᾶς οἱ ἆδε.1φοί. 

Tjj δὲ ἐπιούσῃ εἶσήει d Παῦ.ῖορ πρὸς Ἰάκωδον 
σὺν ἡμῖν. πάντες δὲ" παρεγένοντο οἱ πρεσέύ- 
t&pot * . 
ial ἁσπασάμενος αὐτοὺς, ἐξηγεῖται xa0' £v 
Éxac tov, ὧν ἐποίησεν ὁ 8sóc ἐν τοῖς ἔθγεσι διὰ 
τῆς διαχογίας αὐτοῦ. 

1ὸ, ἐπισκευασάμενοι, τοῦτο δηλοῖ, τὰ πρὸς τὴν 
ὁδοιπορίαν λαδόντες. Τῇ δὲ ἐπιούσῃ εἰσῇει σὺν 
ἡμὶν 0 Παῦ.ος πρὺς ἸΙάχωδον. Οὗτος &nloxonog 
ἂν τῶν Ἱεροσολύμων" οὗτος ἣν ὁ ἁδελφὸς τοῦ Κν- 


benter. exceperunt nos [ratres. 

VrERs. 18. Ac postridie Paulus una nobiscum in- 
grediebatur ad Jacobum, quo omnes seniores conve- 
nerunt 

Vgns. 19. Et salutatis illis, enarrabat omnia sin- 
gulatim, que fecerat Deus ministerio suoapud exteras 
nationes. 

Quod dicit. ἐπισχευασάμενοι, id est, instructi at- 
que parati hoc videlicet significat : Cum sumpsis- 
sent ea quibus opua babebant ad iter faciendum. c 
postridie 157 Paulus una nol iscum ingrediebatur ad 


Varie lectiones et note. 


? ἐφ' . [n 


ἡμῖν, erat.  "1σ. ἑχείνου. 


vulgato, ἁἀποσχευασάμενοι. 


! J]n wulgatis. eut, 


&vcCalvopev. *! In. vulgato ἎἩν σων! τινι. 1* πάντες τ:. 





181 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


768 


Jucobum. lic erat episcopus Hierosolymorum : hiec À Ρίου, àvho. μέγας καὶ θαυμαστός. Τὰ τῶν ἑθνῶν δὲ 


erat frater Domini, vir magnus et mirabilis. Expo- 
nebat autem illis res gestas apud exteras nationes, 
non vanz glorie studio, se quia volebat indicare 
Dei erga homines benignitatem. Quod autem dicit ; 
suo ministerio, hoc est, przdicatione verbi evan- 
gelici. 

Vens. 20. Quibus illi auditis, Deo gratias agebant, 
el dizerunt ad eum : Vides, frater, quam mylta mil- 
[ία sint Judgorum qui crediderunt ? et. omnes vehe- 
menti studio legem amplectuntur. 

Vrns. 21. Sed de te crebris auditionibus accepe- 
runt, te videlicet docere eos, qui passim apud exteras 
nationes sunt, Judeos omnes, ut a Moyse desciscant, 
negantem illos debere filios suos circumcidere, el ritus 
alque statuta. Mosaica servare. 

Vrns. 22. Quid igitur est ? Omnino oportet mulli- 
tudinem convenire : audient enim te venisse. 

Vens. 23. Hoc igitur fac quod tibi dicimus, 

Quàám mulia millia siut Judgorum. Hec millia 
eraut ex iis qui clamaverant: Sanguis ejus super 
105 et super liberos nostros * : verum tamen benignus 
ille et misericors eliam ex illis et ex liberis eoram 
nonnullos suscepit, ac sexcenta Illis. beneficia tri- 
buit. Κατηχήθησαν δὲ περὶ σοῦ, id fere sonat, tali- 
bus auditionibus crebris aures illorum assidue 
circumsonuerunt. 
sunt. 

Sunt. nobis viri quatuor, qui volum ix se suscepe- 
runt. 

V&nRs. 95. [οι assume, et purifica te una. cum il- 
lis, εἰ sumptus propter illos fec ut radani caput, εἰ 
cognoscant emnes nihil esse eorum, qua ad illos de te 
crebris rumoribus delata. sunt : sed ie quoque ila te 
gerere, ul legem serves. 

Voto obstrieti. Multas supt species pollicitetionis, 
Nam alii quidem victimas et hostias polliceba ntur, 
alii pecunias, alii semetipsos, alii spondebant se 
certum dierum numerum vinum non bibituros, ca- 


put non tondere. Tales erant etiam illi viri. Evythv. 


enim, quod nonnunquam significat preces et obsc- 
crationem, hic accipit pro promissione seu poll;ci- 
tatione. Nam capilli mortificationis seu mortalis 
conditionis nota οἱ signum erant : mortui enim 2i 
sunt, et doloris sensum non admittunt. Hos assume 
el expia le una cum illis, ac sumplum pro illis 
praebe. Hoc est, victimas et hostias, qus pro illis 
ex przescripto legis offeruntur, tu przbe, ut diluas 
suspicionem. Reipsa, inquit, non verbis fac te ptr- 
ges atque excuses. Ut radant caput, inquit, et co- 
gnoscant omnes nihil esse eorum, quee de te crebris 
rumoribus acceperunt. Erat autem consuetudo, ut 
qui voto obstricti erant, caput raderent post εχρία- 


Non dixit, Ίχουσαν, hoc est, audiverunt : 


αὐτοῖς διηγεῖται * οὐ χενοδοξῶν, ἀλλὰ τοῦ θεοῦ θέ- 
λων τὴν φιλανθρωπίαν ἑνδείξασθαι. Διὰ δὲ τῆς δια- 
κογίας αὐτοῦ, τουτέστι, τῆς χηρύξεως τοῦ εὐαΥγε- 
},χοῦ λόγον. 


Οἱ δὲ ἀκούσαγτες, ἑδόξαζον τὸν θεὸν 33, εἶπόν' 
τε αὐτῷ ᾽ θεωρεῖς, ἁδε..φὲ, πόσαι μυριάδες εἰσὶν' 
Ιουδαίων τῶν πεπιστευκότων; xal πάντες ζη- 
Aural τοῦ νόµου ὑπάρχοισι. 

Κατηχήθησα» δὲ περὶ cov, ὅτι ἁποστασίαν" 
διδάσκεις ἀπὸ Μωῦσέως τοὺς κατὰ τὰ ἔθνη πάν- 
τας ἸἹουδαίους, «έχων pi) περιτέμνειν αὐτοὺς τὰ 


τέκνα, μηδὲ τοῖς ἔθεσι περιπατεῖγ. 
Β 


Τί οὖν ἐστι; Πάντως δεῖ π.λῆύος cvreAOsir. 
Αχούσονται γὰρ ὅτι ἑή.υθας. 

Tovro oov ποἰησο», ὅ σοι Aéyoper. 

Πόσαι μυριάδες εἰσὶν' Ἰουδαίων. Λὗται αἱ µυ- 
ριάδες ἐκ τῶν βοησάντων΄ Τὸ aluo αὐτοῦ ἐρ᾽ ἡμᾶς 
xal ἐπὶ τὰ τέχγα ἡμῶν ἀλλ' ὅμως ὁ φιλάνθρωπος. 
xa ἐξ αὐτῶν καὶ ix τῶν παίδων ἑδέξατο, χαὶ µυρίων 
Ἱξίωσεν ἀγαθῶν. Κατηχήθησαν δὲ πειὶ σοῦ. O2x 
εἶπεν, ἤχουσαν, ἁλλ', οὕτως ἐπίστευσαν xal ἑἐδι- 
δάχθησαν. 
sed, ita crediderunt et edocti 

Εἰσὶν ἡμῖν ávüpsc τέσσαρες εὐχὴν ἔχοντες 
ἐφ᾽ ἑαυτῶν. NE ! 

Tovrove παρα.λαθὼν, ἀγγίσθητι σὺν αὐτοῖς ' 
καὶ δαπάνησον éz' αὐτοῖς, ἵνα ξυρήσωνται τὴν 
κεαφαλὴν, καὶ γγῶσι πάντες, ὅτι ὧν κατήχηνται 
περὶ coU, οὐδέν ἐστιν, dà στοιχεῖς ** καὶ 
αὑτὸς τὸν γόμον gvAácc'wr. 

Εὐχὴν ἔχοντες ἐφ᾽ ἑαυτούς. Πολλὰ τῆς ἕἔπαγ- 
γελίας τὰ εἴδη. Οἱ μὲν γὰρ θυσίας ἐπηγγέλλοντο, οἱ 
δὲ χρήματα, οἱ δὲ ἑαυτούς” οἱ δὲ ῥητῶν ἀριθμὸν 
ἡμερῶν μὴ «wl» οἴνον, μὴ χείρασθαι τὴν χεφαλἠν. 
Τοιοῦτοι ἦσαν xal οὗτοι ol. ἄνδρες. Εὐχὴν γὰρ xaist 
τὴν ὑπόσχεσιν. AL γὰρ τρίχες νεχρώσεως οὐμθολον * 
νεχραὶ γὰρ αὗτα:, vai ὀδύνης αἴσθησιν a) Osyóusvat. 
Τούτους παρα.ϊαθὼ», ἀγνίσθητι σὺν abtoic **. 
Τουτέστι, τὰς προσφεροµένας ὑπὲρ αὐτῶν χατὰ τὸν 
νόμον θνσἰας σὺ πάρασχε, ἵνα λύαῃς τὴν ὑποψίαν. 
Ἔργῳ, qnot, ttv ἀπολογίαν ποίησον, μὴ λόγῳ. "Iva 


p ξυρήσωνται, qual, καὶ γνῶσι πάντες **, ὧν κατ- 


ἠχηνται περὶ cov, οὑδέν ἐστιν. Ἔθος δὲ ἣν τοὺς 
ἔχοντας εὐχὴν, χείρεσθαι τὴν κεφαλὴν μετὰ τὸ 
ἁγνιαθῆναι, καὶ οὕτως ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρας ποιεῖν mpo3- 
φορὰν ὑπὲρ ἑαυτῶν. Τοιοῦτόν τι ἑποίησαν Αχύλας 
xat Πρίσκιλλα * ὡς δζλον εἶναι, ὅτι ὡς θεοσεθούντες 
ἀπεχείροντο τὴν χάµην. 


tionem, atque sie ad dies septem 158 pro sese facerent oblationem. Tale quiddam fecerunt Aquila 
atque Priscilla, ut pateret eos. tanquam Dei cultores capillum detandere. 


*! Mattb, xxvri, 95. 


Varie&lectiones et note. 


55 [n vulgato τὸν Κύριον. 3) στοιγεῖν, erat. 
ἐπὶ αὐτοῖς. ?* Desiderari videtur, ὅτι. 


*! Videtur hic repetenda. illa verba Luce, xaX δαπάνησον 





189 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXT. 


190 


Περὶ δὲ τῶν xexuocevxóccoy ἐθνῶν ἡμεῖς ἐπ- A — Vans. 25. Porro de iis, qui credideruht ex nationi- 


ectelJAupgsv, xplvartec μηδὲν τοιοῦτον τηρεῖν 
αὐτοὺς, εἰ μὴ: φυ,άσσεσθαι αὐτοὺς τό τε εἰδω- 
ἀόθυτον, καὶ τὸ αἷμα, καὶ απγικτὸν, xal πορ- 
velar. 

"Qarnep ἡμεῖς, φησὶ, ἐκείνοις ἐπετάξαμεν, valtot 
Ἰουδαίοις χηρύσσοντες, οὕτω xal σὺ τοῖς ἔθνεσι 
χηρύσσων, σύμπραξον ἡμῖν. Συγχατάθασις γὰρ τὸ 
πρᾶγμά ἔστι ' μὴ φοθηῦῇς. 


Τότε à llavAoc παραΛαδὼν τοὺς ἄνδρας, ti] 
ἐχομένῃ ἡμέρᾳ σὺν αὐτοῖς ἀγνισθεὶς, εἰσῇει εἰς 
τὸ ἱερὸν, διαγγέλλων τὴν ἐχπ.1ήρωσι τῶν ἡμε- 
fov τοῦ ἀγγισμοῦ, ἕως οὗ προσηνέχθη ὑπὲρ 
&róc ἑκάστου αὐτῶν ἡ προσφορά. 

Ἐξυρᾶτο ὁ Παῦλος, xai πάντα τὰ Ἰουδαῖϊχὰ ἑἐτ- 
5 -έλεσεν ' οὐ τῆς γνώμης αὐτοῦ χαταθαλλοµένης *! 
(ἐπεὶ χαχία τὸ πρᾶγμα fjv), ἀλλὰ τῆς ἀγάπης συγ- 
καταθαινούσης. Τὸ δὲ, διαγ pré oy. τὴν ἑχπλήρω- 
cir τῶν ἡμερῶν τοῦ ἀγχκισμοῦ, τουτέστι, xacay- 
1.1 Ίων αὐτὸς ἦν ὁ δῆλον ἑαυτὸν ποιῶν. 
cationem dierum purificationis, hoc est, annuntians : 
faciebat et indicabat. — 

Ὡς δὲ EusAJor al ἑπτὰ ἡμέραι συντελεῖσθαε, 
οἱ ἀπὸ τῆς Ἀσίας ἸΙουδαῖοι, θεασάἀάµενοι αὐτὺν 
ἐν τῷ ἱερῷ, συγέχεο» πάντα τὸν ὄχ.ίον, xal àx- 
ἐέα.1.1ον τὰς χεῖρας ἐδ᾽ αὐτὸν κράζοντες 

”Αγδρες 'IopenAita, βοηθεῖτεα. Οὗτός ἐστιν ὁ 
ἄνθρωπος, ὁ κατὰ τοῦ «Ἰαοῦ, καὶ τοῦ νόµου, xal 
τοῦ τόπου τούτου πάντας πανταχοῦ διδάσκων ' 


bus extraneis, non scriptis litieris mandavimus ας 
decrevimus, ut nihil tale observent, nisi ul eaveant et 
ab eo, quod simulacris est immolatum, et a sanguine, 
et suffocato, et scortaiione. 

Quemadmodum ros, inquit, illis pracepimus, 
quanquam Judzis priedieantes : ita tu quoque qui 
exteris nationibus prxdicas, adjuva nos, et inutuím 
nobis operam nava. Quod enim agitur, condescensio 
atque accommodatio est : ne timeas. 

VeRs, 36. Tunc Paulus assumptis illis hóminibus, 
postero div purificatus cum iis intrabal in templum, 
denuntians atquo divulgans completioneim dierum pa- 
rificationis, quoad oblatio pro unoqueque eorum oblata 


Radebatur Paulus, et omnes ritus Judaicos per- 
agebat, non quod mens ejus immultaretur: quia res 
vitio et culpa non vacasset : sed quod chbaritos 
condescenderet, sese demitteret atque infirmiori- 
bts accómmodaret. Quod autem, dehuntians, id 
enim proprie sonat διαγΥγέλλων, seu divulgans expli- 


id est, xasay Tbv. Ipse erat, qui 56 manifestum 


Vis. 97. Cum auteni futurum esset, ut. dies ilii 
septem finirentur, Judei qui ex Asia venetant, con- 
spicati eum in templo vulyus omne concitabant, εἰ in- 
jiciebant manus in illum, clamantes : 

Ψεκο. 28. Viri Israelite, succurrite : hic est ille 
homo qui adversus pepulum et legem, et huno locum 
omnes ubique docet : quin etiam Grecos. intro- 


ἔτιτε xal " EAAnrac εἰσήγαγεγ εἰς τὸ ἑερὸν, καὶ C duzit. in. temphun, et. profanavit/ sancitum — locum 


x&xolruxs τὸν ἅγιον τόπον τοῦτον. 

"Ἠσαν γὰρ ἑωραχότες Τρόφιμον tóv ᾿Εφέσιον 
ἓν τῇ πόλει σὺν αὐτῷ. ὃν ἑνόμιζον ὅτι &lg có 
ἱερὸν εἰσήγαγεν ὁ Παῦ.ος. 

"Oga οἰχονομίαν Ὑγενοµένην * μετὰ τὸ πεισθῆΏναι 
τοὺς Ἰουδαίους, τότε ἐπιτίθενται ἐχεῖνοι, ἵνα μὴ 
κἀχεῖνοι συµπείθωνται. Πανταχοῦ δὲ τὸ $50; αὐτῶν 
ταραχῶδες. 


Ἐκι ήθη το ἡ πόλις An, καὶ ἐγένετο συν- 
ἑρομὴ τοῦ «αοῦ ' xal ἐπιλαδόμενοι τοῦ Παύ.ου, 
&lixov αὐεὸν ἔξω τοῦ ἱεροῦ. καὶ οὐθέως ἑκ.εί- 
όθησαν αἱ θύραι. 


hanc. 

Vgns. 99. Viderant enim Trophimum Ephesium in 
urbe cum eo : quem putabant a Paulo in. templum 
este. introductum. 

Animadverte dispositione atque consilio divino 
illa accidisse. Postesquum Judsis persuasum erat, 
tunc illi imminent et invadunt, ne etiam illis una 
persuaderetur. Ubique autem eorum natura aique 
ingenium turbulentum est. 


εκδ. 50. Commola autem. est. civitas totà, ac 
facto populi concursu Paulum | apprehendebant, εί 
trahebant eum extra templum : et statim clause eunt 
fores. 


Ζητούντων δὲ αὐτῶν ** ἀποκτεῖναι, ἀνέδη gd- p — Vgns. 51. Cum autem vellent eum interficere, rw- 


cic τῷ χι]ιάρχῳ τῆς σπεἰρης, δει ὅ.Ίη συγκό- 
χυῖαι ἡ Ἱερουσαλήμ. 

"Oc ἐξ αὐτῆς παρα λαθὼν στεραειώτας xal 
ἑχατοντάρχους, κατέδραµεν ἐπ αὐτούς. Οἱ δὲ 
ἱδόντες εὐν' χιλίαρχον καὶ τοὺς στρατειώτας, 
ἑπαύσαντο εὔύκτοντες τὸν Παῦ.ον. 


'"Errlcac δὲ 0 χι.ίαρχος, éxsAd6sto αὐτοῦ, καὶ 
ἐχέλενσε δεθῆναι ἀ.1ὐσεσι Üvc(* καὶ ἐπυνθάνετο 
εἰς ἂν etn, xal εί ἐστι πεποιηνώς. 


mor pervenit ad. tribunum cohortis, totam Hierosoly- 
mam esse conturbatam. 


Vens. 32. Qui protinus assumptis militibus atque 
centurionibus decurrit ad illos. At illi conspicati tri- 
bunam et milites, Paulum pulsare desierunt. 


159 Vrns. 35. Cum autem propius. accessisset 
iribunus, apprehendit eum, εἰ jussit. vinciri cate- 
nis duabus, ac sciscitabaiar quisnam esset, quidve fe- 
cisset. 


Varie lectiones οἱ note. 


1! lg. μεταδαλλοµένης. — ** In vulgatis est, αὐτόν. 


THEOPIIYLACTI BULGARIBS AHCHIEP. 195 

“Α.1.1οι δὲ dAJo τι ἑἐδόων ?* ἐν eq Cy... M 7) 
δυγἀάμενος δὲ γγῶναι τὸ ἁσφα.ὲς διὰ τὸν θόρε;- 
θον, ἐχέλευσεν ἄγεσθαι αὐτὸν elc τὴν παρεμόοσ- 
ήν. 

Elixov αὐτὸν ἔξω τοῦ ἱεροῦ. Ἡθούλοντο γὰρ 
αὐτὸν ἀνελεῖν, καὶ διὰ τοῦτο εἶλχον, ὥστς μετὰ 
πλείονος ἁδείας τοῦτο ποιῆσαι. 

"Or& δὲ ἐγένετο ἐπὶ τοὺς ἁναδαθμοὺς 3, συν-- 
έδη βαστάζσθαι abcóv ὑπὸ τῶν στρατκωτὸγ- 
διὰ τὴν Β/αγ τοῦ δχ.Ίου. 

Ἡκολούθει γὰρ τὸ zJ4n0oc τοῦ «αοῦ xpdtor- 
τες 31. Alps αὐτόν. 

MéJAAorv τε εἰσάγεσθαι εἷς τὴν παρεμύο.ὴν ὁ 
Παὺ.Ίος. «λέγει τῷ χιλιάρχῳ' El ἔξεστί µοι εἰπεῖ»- 
πρὸς σέ; ᾿Ο δὲ ἔφη: "EAAqviotl γιώσχεις; 

Οὐκ dpa σὺ εἶ à Alyóstioc, ὁ πρὸ τούτων τῶν” 
ἡμερῶν ἀναστατώσας xal ἐξαγαγὼν sic τὴν ἔρη- 
pov τοὺς τετραχισχωίους ἄνδρας τῶν Σεχα- 
ρίωγ; 

Τί ἐστιν, ATpe αὑτόν ; Τουτέστιν ὃ παρ' ἡμῖν 
λέγουσι. Κατὰ τὴν Ῥωμαϊχὴν συνήθειαν, ?*Ev τοῖς 
σίγνοις αὐτὸν ?* ἔμδαλε" Ἡ, Αἷρε αὐτὸν, ἀντὶ τοῦ, 
Ἔπαρον αὐτὸν bx τῶν ζώντων. Ἔθος γὰρ τοῖς 
Ἰουδαίοις ταύτην λέγειν τὴν qvi χατὰ τῶν δι- 
χαίων ὡς xai κατὰ τοῦ Κυρίου Alps αὑτόν' ἀντὶ 
τοῦ, Ἔπαρον αὐτὸν £x τῶν ζώντων. Οὐκ dpa σὺ «T 
ὁ Αἰγύπτιος; "Ανθρωπός τις ἐγένετο Αἰγύπτιος. 
fraudulentus, ímpostor ac prestigiator. Et speravit µγνεωτεροποιὸς, xa στασιαστῆς, xol ἁπατεὼν, xal 
diabolus se obvoluturum esse suas fraudes per hunc, — yónc. Καὶ προσεδόχησεν ὁ διάδολος συσχιάζειν διὰ 
et tum Christum tum apostolos se socios effectu- C τούτον, καὶ χοινωνοὺς ποιεῖν κῶν ὀἑχείνοις προσ- 


191 


Vgns. 94. Atque. alii aliud in. turba. clamabant. A 
Cum igitur rem certo cognoscere non posset pre tn- 
multu, jussit eum duci in castra. 


Trahebant eum exira. templum. Volebant enim 
eum occidere, et idcirco trahebant, ut hoc cum ma- 
jore securitate atque licentia facerent. 

Vgns. 55. Ut autem ventum est ad gradus, acci- 
dit ut a. militibus Paulus gestaretur propter. vim 
turba. 

Vxns. $6. Sequebatur enim multitudo populi cla- 
mantes : Tolle eum. 

Vns. 27. Cum autem introducius essel in castra, 
Paulus dixit tribuno : Απ licet mihi alloqui te ? At 
ille, Grece, inquit, nosti ? 

Vgns. 98. Nonne tu es ille /Egyptius, qui aute 
hosce dies tumultum concitasti, et eduxisti in solitudi- 
nem quatuor illa millia virorum Sicariorum ? 


Quid est, Tolle eum? Hoc est. quod apud nos di- 
cunt more Romano : Signis eum insere et immisce : 
aut, Tolle eum, dixit pro, Tolle eum et amove de 
viventibus. Mos enim erat Judzis hanc vocem usur- 
pare adversus justos : ut etiam adversus Dominum 
dieebant, Tolle eum, pro, Tolle euin et exime de vi- 
vis. Nonne tu es /Egyptius ? Homo quidam fuit 
Agyptius rerum novarum studiosus, seditiosus, 


rum esse criminum qu: ad illos pertinebant. Viro- 
r«m Sicariorum. Apud Judzos tres sunt sectze ge- 
nerales : Pharisaei, Sadduczi, * Esseni. lli vite 
genus honestius et religiosius sectantur, mutuam 
inter sese charitatem exercentes et continentiam 
tuentes. Quamobrem etlam Esseni appellantur, sive 
s&neti et innocentes : sed alii eos Sicarios vocabant, 
sive sectatores et imitatores. 

Vgns. 59. Dixit autem Paulus : Ego sum | homo 
quidem Judaeus Tarsensis, Cilicie haud obscura civi- 
talis municeps : sed oro te, permitte mihi loqui ad 
populum. 

Homo quidem Judaeus. Nam natura Juda sumus 
nos Christiani, utpote veram 160 dem conáten- 


ηχόντων ἔγχλημάτων, xal τὸν Xpictbv, xal τοὺς 
ἁποστόλους. "Αγδράς τῶν Σικαρίων. Παρὰ Ἴου- 
δαίοις τρεῖς αἱρέσεις yevixal* Φαρισαῖοι, Σαδδου- 
καῖοι, Ἐσσινοί 25. Οὗτοι τὸν βίον σεµνότερον ἆσχονσε, 
φιλάλληλοι ὄντες xol ἐγχρατεῖς * δι xai Ἐσσιναὶ 
προσαγορεύονται, Ίγουν ὅσιοι» ἄλλοι δὲ αὐτοὺς Σι- 
καρίους ** ἐχάλεσαν, fj yovv ζηλωτάς. 


Εἶπε δὲ ὁ Παῦλος ' Εγὼ ἄνθρωπος μέν eig 
Ιουδαῖος Ταρσεὺς. τῆς Κιλικίας, οὐκ ἀσήμου 
πόλεως πολίτης. Δέομαί σου 15, ἐπίτρεψόν µοι 
ναλῇσαι πρὸς τὸν Aaór. 

"Ανθρωπος μέν epi ᾿Ιουδαῖος. Φύσει γὰρ 'lov- 
δαῖοί ἔσμεν οἱ Χριστιανοὶ, ὡς ἐξομολογούμενοι τν 


tes, id quod nomen Judas signiticat. Quoniam di- D ἀληθῃ πίστιν, ὅπερ σηµαίνει τὸ Ιούδας ὄνομα. 


xerat, Án !u es ille /Egyptius ? statim illum ab hac 
suspicione abducit : deinde ne putaret illum natione 


Ἐπειδὴ εἶπε' Σὺ εἶ ὁ Αἱγύπτιος; εὐθέως αὐτὸν 
ταύτης ἀπήγαγε τῆς ὑποφίας. Elra ἵνα pi voulim 


Varie lectiones «t note. 


13? ἔδουν, erat, 39 ἀναθάθμους, erat. 
aut "Ecavyvol. ** lo. σεχταρίἰους. 


* In vulgotis est, xpásov. 
55 [n vulgato, δέοµαι δέ σου. 


33 αὐτῶν erat, ** Lo. Ἑσσαῖοι, 


Scholion Laurentii Sifani. 


* Opinor hic legendum pro Ἐσσινο, Ἐσσαῖοι : 
de quibus Suidas : « Ἑσσαίῖοι, inquit, Judaei mei- 


tatores rerum divinarum, a Phariszis et Scribis 


meditatione οἱ mentis exercitatione longe dissiden- 


fes, mutu: charitatis observantes, et c:eteris magis 
religiosi. Qui voluptatem tanquam vitium aversan- 


tur; temperantiam autem atque. continentiam, et 
affectuum coercitionem virtutem cesse putant. Ας 
ualrimonium qui'em apud cos despicitur, sed 


alienos liberos teneros adhue assumcnies atque 
erudientes pro cognatis habent, el suis morilus 
imbuunt atque informant. Quidquid turpe est reoji- 
ciunt, et omnes reliquas virtutcs exercent, morum 
disciplinam curant, contemplationi plerumque va- 
cant : unde etiam '1ao2tot vocantur nomine hoc si- 
gni(icante, id est, contemplativi : nam Essai Γιατί. 
64.05 ralione vitze longe superant atque prucc- 
dint. » 


193 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXIT. 


191 


τὸ Έθνος Ἱουδ.ῖος, λέγει τὴν θρησχείαν. Τί οὖν; οὐκ A Judzum esse, edit religicnem. Quid igitur ? an non 


ἠρνήσατο, Mh yé£vorxo* Ἰουδαῖος γὰρ ἣν xoi Χρι- 
στιανός. Τὸ δὲ, 'Exirpsvrór µοι «α.1ῆσαι πρὸς τὺν 
Jaév, τεκμήριον µέγιστον τοῦτο τοῦ μηδενὸς εἶναι 
ὑπεύθυνον, τῷ οὕτως ἔτοιμον εἶναι πρὸς ἀπολογίαν, 
xai βούλεσθαι cl; λόγον χαταστῆναι τῷ δήμῳ τῶν 
Ἰουδαίων. 

Ἐπιτρέψαντος δὲ αὐτοῦ, à Παῦ.Ίος ἑστὼς éxl 
τῶν ἀναθαθμῶν 3, κωτέσεισε τῇ χειρὶ τῷ «Ἰαῷ. 
Ilo4inc δὲ σιγῆς vevoyuérnc, προσεφώνησε τῇ 
Εδραϊΐδι δια.λέκτῳ, Aéror 

ΚΕΦΑΛ. KB. 

"Avópsc ἁδεᾶροὶ καὶ πατέρες, ἁχούσατέ µου 
τῆς πρὸς ὑμᾶς vvrl*! ἁπο.λογίαο. 

Ακούσαντες δὲ ὅτι τῇ "' ᾿Εδραῖδι δια 1ἔρτῳ 
zpoceurvsi αὑτοῖς, uaAAov παρέσχον ἡσυχίαν. 
Kal gno. 

Εστὼὸς ἐπὶ τῶν ἀγαθαθμῶν. Καὶ ἀπὸ τοῦ τόπου 
πολλὴ εὐχολία, καὶ τὸ ὑψηλὸν ὄντα δημηγορεῖν, xat 
δεδεµένον. Τί τούτου ἴσον τοῦ θεάµατος, δυσὶν ἁλύ- 
σεσι δεδεµένον ἰδεῖν Παῦλον δημηγοροῦντα; πῶς οὐχ 
ἑταράχθη τοσοῦτον δῆμον ἐχπεπολεμωμένον ὁρῶν; 
Ἄγδρες dósApol καὶ πατέρες. Τὸ μὲν, πατέρες, 
τιµᾷν 3» τὸ δὲ, ἀδε.]φοὶ, Υνησιότητος. Ὅρα xoY 
xolaxsía; ἁπηλλαγμέιον τὸν λόγον, xai τὸ ἐπιειχὲς 
ἔχοντα. O6. yàp εἶπ:, Δεσπόται, fl, Κύριοι, ἀλλὰ, 
᾿Αδεφοὶ, ὃ μάλιστα ἐπόθουν. Οὐκ ἀἁλλότριος ὑμῶν 
ἐγὼ, φησὶν, οὐδὲ χαθ) ὑμῶν. Ἀκούσαντες «δὲ τῇ 
Εθραῖΐδι διαΛέκτῳ. ἹΟρᾶς πῶς αὐτοὺς εἷλε τὸ 
| Bpotótovoy εἶχον Υάρ τινα αἰδὼ πρὸς τὴν γλῶτταν 

ἐχείνην. 


'Eró μὲν εἷμι ἀγᾗρ ᾿Ιουδαῖος, veyevrnpéroc ἐν' 
Ταρσῷ τῆς Κιλικίας, ἀνατεθραμμένος τε * ἐν τῇ 
πό1ει ταύτῃ παρὰ τοὺς πόδας l'apaduA, πεται- 
δευµένος κατὰ ἁκρίδειαν νόµου, ζηλωτὴς ὑπά, - 
χων τοῦ θεοῦ, καθὼς πάντες ὑμεῖς ἐστε σήµε- 
ρόν. 

"Oc ταύτην την ὁδὸν ἑδίωξα ἄχρι θανάτου, 
δεσμεύων xal παραδιδοὺς εἰς φυ1ακὰς ἄνδρες 
τε xal yvratxac * ) 

Ὡς ’! ὁ ἀρχιερεὺς [ιαρτυρεῖ µοι καὶ πᾶν τὺ 
πρεσδυτέριον. 

Πρ«οδοποιεῖ τῷ λόγῳ, οὕτως ἀρχόμενος, Εγὼ 
μέν epu, φησὶν, drhp ᾿Ἱουδαῖος ' ὃ μάλιστα πάν- 
των ἀχοῦσαι ἠθούλοντο. Ἵνα δὲ πἆλιν ph νοµίσωσι 
τὸ ἔθνος, ἀλλὰ τὴν θρησχείαν, ἐπάγει' ἁνατεθραιι- 
μένος ὃν τῇ πὀλει ταύτῃ. Thy πολλὴν αὑτοῦ δεί- 
χνυαι σπουδὴν τὴν περὶ τὴν λατρείαν ' ὄπουγε xal 
πατρίδα τηλικαύτην ἀφεὶς τοσοῦτον ἀφεστῶσαν , 
ἐνταῦθα &Deto τραφῆναι διὰ τὸν νόµον. Οὐχ ἁπλῶς 
δὲ εἶπε, παρὰ Γαμαλιὴλ, ἀλλὰ παρὰ τοὺς πόδας, 
δηλῶν τὴν χαρτερίαν, τὴν προσεδρίαν, τὴν σπουδὴν 
thv περὶ τὴν ἀχρόασιν, τἣν πολλὴν πρὸς τὸν ἄνδρα 
αἰδὼ. Πεπαιδευµένος xarà ἀκρίδειαν τυῦ πα- 


C. 


negavit ? Absit ! Jucdzeus enim erat et Christianus, 
Quod autem dicit, Permitte mihi alloqui populum, 
hoc maximum est argumentum illum omni cu'pa 
vacare, quod ita paratus crat ad sese defendenium 
atque purgandum, et. volebat se sistere ad red- 
dendam rationem populo Judaeorum. 

Vens. 40. Cum autem ille. permisisset, Paulus in 
gradibus stans populo mota manu significavit, altoque 
silentio facto, s.ermone Hebraico allocutus est. cos his 
verbis : 

CAPUT XXII. 

Vgns. 1l. Viri fratres et patres, audite meam ; qua 
nunc apud vos ulor, defensionem. 

Vrns. 2. Cum audissent. autem. illum. lIebraico 
sermone se alloqui, majus silentium praestiterunt; et 
ait. 

In gradibus stans. Etiam a loco magna erat fa- 
cultas, et quod e sublimi concionabatur, et vinctus, 
Quod hujus simile spectaculum, vidisse Paulum 
vinctum catenis duabus concionari? ut non terri- 
tus sit, cum tantam mu!titudinem sibi infensam 
viderel. Viri fratres εἰ paires. Quod cicit, patres, 
honori, quod fratres, germanitatis erat. Vide ora- 
tionem cum ab adulatione vacuam, tum mitem 
atque modestam. Non cnim dixit, Heri, aut, Do- 
mini, sed, Fratres, quod maxime desiderabant. 
Non alienus ego sum, inquit, a vobis, ncc adver - 
éum vos. Cum audissent autem il'um Hebraico ser- 
mone. Vides ut illos ceperit similitudo ser- 
monis : illius enim lingua: verecundiam quamdam 
habebant. 

γεας. 3. Ego quidem sum vir Judeus natus Tarsi 
in Cilicia, sed educalus in hac wrbe ad pedes 
Gamalielis, accurate. patria. lege. institutus, flc 
grans amore ac studio Dei, quales. vos omnes. estis 
hodie : 

Vgns. ἆ. Qui hanc doctrinam capitaliter insectatus 
sum, dum vinciebam el in carceres tradebam viros 
simul et mulieres : 


γεια. 5. Sicut etiam princeps sacerdotum et totus 
ordo seniorum mihi testes sunt. 

Viam patefecit orationi, ita exordiens : Ego quidem 
sum, inquit, homo Judeus. Quod omnium maxi. e 
audire volebant. Verum ne rursus illum geute, sed 
religione Jud:eum existimarent, subjungit : Educa- 
tus. in liac urbe. Ingens suum studium erga cultum 
divinum ostendit : quandoquidem etiam patria sua 
tam celebri et clara, qui tam longe aberat, 161 
relicta, hic maluit educari propter legem. Non 
simpliciter autem dixit, Apnd Gamalielem, sed Αά 
pedes Gamalielie , significans constantiain, issiduum 
studium audiendi , magnam erga virum illum reve- 
rentiam. Accurate patria lege wstitutus. Nou. sim- 


Vario lectiones οἱ note. 


nh ἀναθάθμων, erat. sicut. et supra. 
9 In vuljatis δὲ, ** In vclgatis, ὃς crat. 


? di vulyitis, vj. ?* In vulgatis desileratar, τῇ, 


» Fg. τιμῆς. 


799 


TIIEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHIEP- 


156 


pliciter dixit Lege, sed, Patria. Quid igitur? an no- A ἴρφου νόµου. O71 ἁπλῶς, vópou, ἀλλὰ, τοῦ πε- 


veras quidem exacte legem, non autem defendis 
nec amas? Flagrans amore ac studio, inquit. Et 
posteaquam semetipsum mu'tum laudavit. commu- 
nical cum illis laudationem, dum dicit, Quales vos 
omnes estis hodie. Vide autem quot testes produ- 
' cat : summum sacerdotem, incolas urbis. Atque hac 
tenus illosmetipsos testes habebat : sed qua se- 
quuutur testibus carent. 

VEns. 5. À quibus etiam epistolis ad fratres acce- 
ptis Damascum pergebum, adducturus etiam. eos, qui 
illinc erant, vinctos in Jerusalem ut punirentur. 


Vgns. 6. Accidit autem mihi iter facienti et appro- 
pinquanti Damasco circiter meridiem, ut subito de 
celo ciréumfulguraret me lumen copiosum. 

Vgns. 7. Cecidique in. terram, et audivi vocem di- 
ceutem mihi : Saul, Saul, cur me persequeris ? 


Vens. 8. Atque ego respondi : Quis es, Domine? 
Atque ille ad me : Ego sum, inquit, Jesus Nazarents, 
quem lu persequeris. 

Nam ne existimes iracundiz rem fuisse qux age- 
batur, ostendit se fragrauti studio atque amore fe- 
cisse quidquid faciebat, non vana gloria motum. 

Vgns. 9. At illi qui mecum erant, lumen quidem 
viderunt ac perterriti sunt, sed vocem ejus qui me- 
cum loquebatur non audiebant. 

Vens. 10. Dixi autem : Quid faciam, Domine? Ac 
Dominus dixit ad me : Surge ac vade Damascum, et 
illic tibi dicetur de omnibus que tibi faciendu desti- 
nala sunt. 

Vkgns. 14. Et cum non tiderem pra claritate lumi- 
nis illius, manu duclus a comitibus meis veni Da- 
masécum. 

Vrns. 19. Ananias autem. quidem vir religiosus, 
ulpote vivens ex proscripto legis, testimonio compro- 
batus omnium Damasci habitantium Judaeorum, 

Vgns. 15. Venit ad me, et adsians mihi inquit : 
Saul fraler, recipe visum. Atque ego eadem hora il- 
lum aspexi. 


Lumen quidem viderunt. Merito hoc accidit. Nam 
ipsum solum accipere voeem illain oportebat. 
Quandoquidem enim crassiores visui magis cre- 


tpocov. T! οὖν ; εἰ ᾖδεις μὲν ἀχριθῶς τὸν νόµον, οὐκ 
ἐχδιχεῖς δὲ, οὐδὲ φιλεῖς ; ἅηπάωτὴς, φησί. Καὶ ἐπειδὴ 
μεγάλα περὶ ἑαυτοῦ ἐγχώμια εἶπε, χοινοποιεῖταε 
τὸν λόγον’ Καθὼς πάντες ὑμεῖς σήμερον. "Opa. δὲ 
πόσους ἐπάγει μάρτυρας” τὸ πρεσθυτέριο, τὸν 
ἀρχιερέα, τοὺς Ev τῇ πόλει. Μέχρι δὲ τούτου µάο- 
τυρας e'yev αὐτούς' τὰ δὲ λοιπὰ, ἁμάρτυρα. 


Παρ) ὦν καὶ ἐπιστο.ὰς δεξάµεγος πρὸς τοὺς 
ἁδε.1φοὺς, εἷς Δαμασκὸν ἑπορευόμην, ἄξων καὶ 
τοὺς ἐκεῖσε ὄντας δεδεµέγους εἰς Ἱερουσα.ἡμ, 
ἵνα τιμωρηθῶσυ». 

Ἐγένετο δέ µοι πορευομένῳ καὶ ἑγγίζοντι τῇ 
Δαμασκῳ περὶ µεσημθρίαν, é£alzvnc ἐκ τοῦ οὗ - 


B parci περιαστράγαι φρῶς ἱκανὸν περὶ ἐμδ. 


Ἐπεσά τε "' εἲἷς τὸ ἔδαφος, καὶ fixovca φω- 
γῆς «ἱεγυύσης µοι ᾽ Σαοὺ., Σαοὺ., τί µε διώ- 

 *EIC; 

Ἑγὼ δὲ 93 ἀπεχρίθην' Τίς sl, Κύριε; Εἰπέ vs 
πρός µε. Ἐγώ εἰμι Ἱησοῦς ὁ Natopatoc, ὃν σὺ 
διώχεις. 

9 "[ya γὰρ. μὴ νοµίσῃς ὅτι θυμοῦ ἣν τὸ πρᾶγμα, 
ῥείχννσιν ὅτι ζήλῳ τὸ πᾶν ἐποίει, οὐχ ἀπὸ κενοδοξία.ς. 


Οἱ δὲ σὺν ἐμοὶ ὄντες τὸ μὲν φῶς ἐθεάσαντο, 
καὶ ἔμμοδοι ἑγένοντο * τὴν δὲ φωνὴν οὐχ ἤχουον "5 
τοῦ Ja.lovrróc pot. 

Εἶπον δέ. Τί ποιήσω, Κύριε; 'O δὲ Κύριος 
εἶπε "* πρός u&* ᾿Αγαστὰς πορεύου sic Δαμα- 


€ σκὀν, xáxsi σοι «Ἰα.ηθήσεται περὶ πάντων, ὧν 


τέτακταί σοι ποιῆσαι. 

Ὡς δὲ obx ἐγέδ.ῖεπον ἀπὸ τῆς δόξης τοῦ go- 
τὸς ἐκείνου, χειρα)ωγούμεγος ὑπὸ τῶν συν όντων 
[006 400v εἷς Δαμασκόν. 

Ἁναγίας δέ τις árip εὐ.]αθὴς V κατὰ τὸν vó- 
(ον, μαρτυρούμενος ὑπὸ πάντων τῶν xatoixcór- 
ζων ἐν Δαμασκῷ ** Ιουδαίων, 

Ε.θὼν πρός us, καὶ ἐπιστὰς εἶπό μοι ' Σαοὺ. 
ἀδε1φὲ, ἀν ἆδ.εψον. Káyé αὑτῃ cq ὥρᾳ dvé6Asvra 
εἷς αὐτόν. 

Τὸ μὲν φῶς ἐθεάσαντο. Ἑἰκύτως τοῦτο ἐγένετο; 
αὐτὸν γὰρ ἔδει τῆς φωνῆς καταξιωθῆναι ἑχείνης * 
ἐπειδὴ γὰρ οἱ παχύτεροι ὄψει πείθονται μᾶλλον, τὸ 


dunt, lumen illi vident, οἱ expavescunt. Nam nec D φῶς εἶδον ἐχεῖνοι xai ἔμφοδοι γίνονται : ἐπεὶ οὐδὲ 


circa illos lumen zque magnam habuit etficientiam 
ac vim, atque circa hunc. Etenim ejus oculos lzesit, 
ac per e3 quas huic acciderunt, etiam illis dedit po- 
testate oculos 1684 tollendi, si modo voluissent. 
Ac mihi illi certo consilio atque dispositione divina 
non credidisse videntur, ne testimonium;dicentibus 
eis fides abrogari posset. Manu ductus. a comitibus 
meis, veni Damascum. Recte urbs adjecta est, ut 
ipsi cognoscerent eum fuisse persecutorem. Con- 


περὶ αὐτοὺς τοσοῦτον τὸ φῶς εἰργάσατο, ὅσον περὶ 
τοῦτον. Καὶ γὰρ ἑπήρωσεν αὐτοῦ τὰς ὄγεις, xat διὰ 
τῶν εἰς τοῦτον αυµθαινόντων, χἀχείνοις ἔδωχεν ἄνα- 
θλέφαι, εἴγε ἤθελον. 'Epol δὲ δοκεῖ, ἐχείνους μὴ 
πιστεῦσαι οἰχονομικῶς, ὥστε εἶναι μάρτυρας ἀξιο- 
πἰστους. Χειραγωγούμεγος ὑπὸ τῶν συνόντων 
pot ᾖ,0ον elc. Δαμασκόν. Καλῶς d πόλις πρύσ- 
χειται, ὥστε ἐπιγνῶναι αὑτοὺς ὅτι ἑδιώχετο. Πλέ- 
χει δὲ τὴν µαρτυρίαν καὶ διὰ προσώπων, xal διὰ 


Varie lectiones et note. 


δν Γι viugato. est, Exeaóv τε, in altero, Exsaá τε, sicul el. in manuscripto. 
aliquid hoc loco desiderari, ' In vulgatis &xousav. * In vulgatis desideratur, es. 


** [n vulgatis desideratur, iv Δαμασκῷ. 


V γὰρ, erat. '* Videtur 
' [n vulgatis, &ücs6h,. 


191 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM, — CAP. XXII. 198 


τραγµάτων οἰχείων τε xal ἀλλοτρίων ' ol ἱερεῖς, A nectit autem testimonium et personis, et rebus 


ol πρεσθύτεροι, οἱ συνοδεύοντες τὰ πρᾶγμοτα 
πιράγµασι μαρτυρεῖ, οὐχὶ πρὀόσωπον µόνον. 'Αλλ4- 
τριος ὁ Ανανίας  εἶτα τὸ πρᾶγμα αὐτὸ, f ἀνά- 
θλεψις. 


*0 δὲ εἶπεν ' 'O θεὺς τῶν πατέρων ἡμῶν προ- 
εχειρἰσατό * σε 1γῶγαι τὸ θέἐΊημα αὐτοῦ, xal 
ἰδεῖν τὸν δίκαιο», καὶ ἀκοῦσαι φωνῆς x τοῦ 
στόματος αὑτοῦ. . 

Καλῶς εἶπε, Tor πατέρω», ἵνα δείξη αὑτοὺς o0x 
ὄντας ἹἸουδαίους, ἀλλ ἁλλοτρίους τοῦ νόµου, xal 
οὐχὶ ζἠλῳ ποιοῦντας. Καὶ ἰδεῖν τὸν δίκαιον. Τέως 
τοσοῦτον λέχει, ὅτι εἰ δίχαιος, οὗτοι ὑτεύθυνοι. 


"Οτι ἔσῃ μάρτυς αὐτῷ πρὺς πάντας ἀνθρώπους 
ὧν éopaxac xal ἤκο"σας. 

Καὶ νῦν εἰ μέλλεις; ᾽Αγαστὰς βάπτισαι, καὶ 
ἁπό.]ουσαι τὰς ἁμαρτίας cov, ἐπικαλεσάμενος 
τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου. 

'Eréveco δέ μοι ὑποστρέψαντι "* elc ΄Ἱερουσα- 
Ap, καὶ προσευχοµένου µου ἓν τῷ ἱερῷ, γεγέ- 
σθαι µε Ἡ ἐν ἑκστάσει, ) 

Kal ἰδεῖν αὐτὸν Aérortá μοι" Σπεῦσον, Ete.t- 
05 ** ἐν ! τἆχει 8€ Ἱερουσα.]ήμ ' διότι οὐ παρα- 
δἐξονταί σου τὴν µαρτυρίαν περὶ ἐμοῦ. 

"Οτι ἔσῃ µάρτυς αὐτῷ. Διὰ τοῦτη, ὅτι οὗ mpo- 
δώσεις τὴν ὄψιν καὶ τὴν ἀχρόασιν. "v. τε εἶδες καὶ 
ἤχουσας, φπαὶ. Δι ἑχατέρων τῶν αἰἱσθήσεων αὐτὸν 
πιστοῦται. Μάρτυς ἔσῃ, «not, πρὸς πάντας áv- 
θρώπους  οὐχὶ πρὸς τοὺς οἰκείους µόνον, ἀλλὰ xol 
πρὸς τοὺς ἁλλοτρίους. Οἱ γὰρ μάρτυρες τοῦτό elati, 
. οὐχὶ τοὺς εἰδότας πείθουσιν, ἀλλὰ τοὺς οὐκ εἶδότας. 
Προφητεία δὲ τοῦτο µεγάλη. καὶ δρα αὐτὴν ἐξελθοῦ- 
σαν. Πρὸς πάντας yàp ἀνθρώπους μάρτυς Yéyovs 
CU ὧν ἔπραξε, δι ὧν ἔπαθε, δι ὧν εἶπεν. 

Κὰἀγὼ εἶπον * Κύριε, αὐτοὶ ἑπίστανται, ὅτι ἐγὼ 
μην gvAaxitor xal δα/ρων ** κατὰ τὰς συνα]ω- 
γὰς τοὺς πιστεύοντας àxl σέ. 

Καὶ ὅτε ἐξεχεῖτο τὸ αἷμα Στεφάνου τοῦ μὰρ- 
τυρός σου, xal αὐτὺς ἥμην ἑἐφεστὼς, καὶ evr- 
ευδοκῶν τῇ ἁγαιρέσει αὑτοῦ, φυάσσων τὰ 
ἱμάτια τῶν ἁγαιρούντωγ αὐτόν. 

Καὶ εἶπε πρὀς με" Πορεύου, ὅτι ἐγὼ εἰς ἔθνη 
μακράν ἐξαποστε.]ῶ σε. 

"Hxovor δὲ αὑτοῦ ἄχρι τούτου τοῦ Aórov* καὶ 
ἐπῆραν τὴν φωνὴν αὐτῶν Aéyortsc* Alpe ἀπὸ 
τῆς γῆς τὸν τοιοῦτον. οὐ γὰρ καθῆκον " αὑτὸν 
inv. 

Διὰ τί εἶπεν, ὅτι Αὐτοὶ ἐπίστανται; Οὐγὶ ἀντιλέ- 
TOv τῷ Ἀριστῷ, ἀλλὰ βουλόμενος μαθεῖν τὸ οὕτω 
παράδοξον. Ἁλλ' οὐχ ἑδίδαξεν αὐτὸν ὁ Χριστὸς, 
ἀλλ εἶπε µόνων ἀπελθεῖν. Kal ὅτε ἐξεχεῖτο τὸ 
αἷμα Στεφάνου, xaX τὰ ἑξῆς. Ὑπέμνησεν αὐτοὺς 


iam propriis quam alienis : sacerdotes, seniorea, 
comites : res, quas fecer^t, quas passus erat: 
etiam res rebus testimonium prxbent, non persona 
sola. Alienus erat Ananias : deinde res ipsa, nempe 
recuperatio visus. 

Vgns. 14. Atque ille dixit : Deus patrum nostro- 
rum te destinavit ad cognoscendum voluntatem suam, 
el ad videndum illum justum et ad audiendum ο” 
cem ex ore ejus. 

Recte dixit, Patrum, ut ostenderet eos non esse 
Judzos, sed a lege alienos, et non studio Dei facere 
ea qua faciebant. Et ad videndum illum justum. 
In principio tantum dicit, quia si ille justus est, hi 
criminationibus obnoxii sunt. 


D — Vrns. 15. Quoniam eris ei testis apud omnes komi- 


nes eorum qu videris et audiveris. 

Vens. 16. Et nunc quid cunctoris? exsurge, ac bc 
ptizare, el. ablue peccata tua. invocato nomine Ὀο- 
mini. 

Vens. 17. Accidit autem mihi in Jerusalem reverso 
et in templo oranti, ut raperer extra memetipsum. 


Τεν». 18. Et videvem eum mihi dicentem : Festina, 
egredere celeriter extra Jerusalem, quia non accipient 
testimonium tuum de me. 

Quoniam eris ei testis. Ydcirco, quia non projici s 
neque deseres visionem et auditionem. Ecrum qu& 
videris et audiveris, inquit. Per utrumque sensum 
illi fidem facit. Testis, inquit, eris apud omnes liomi- 
nes. Non apud domesticos modo atque propinquos, 
verum etiam apud alienos. Hoc enim testes sunt, 
non scientibus fldem faciunt, sed nescieutibus : at- 
que hoe magna est prophetia. Àc vide ejus even- 
tum. Apud oinnes enim homines testis fuit per ea 
qua [ecit, per ea qu: passus est, per ea quz dixit, 

Vgns. 19. Atque ego dixi : Domine, ips sciunt mc 
esse eun, qui trahebam in. carcerem, εί verberubam 
in synagogis eos qui credebant in te: 

Vgns. 90. Et quando effundebatur sanguis Stephani 
lestis tui, ego quoque assistebam, εἰ in necem ejus 
consentiebam, et custodiebam vestimenta eorum qui 
illum interficiebant. 

Vgns 21. Et dixit ad me : Vade, nam ego. te ad 


p gentes extraneas procul ablegabo. 


VrEns. 22. Auscultabant autem ei usque αά hoc 
verbum : ac deinde alta voce dicebant : Tolle 1363 
de terra hominem istiusmodi : non enim fas est eum 
vivere. 

Cur dixit, Ipsi sciunt? Non quod Christo contra- 
diceret , sed quod vellet scire rem adeo inopinatam 
et insperatam. Át Christus eum non docuit, sed 
dixit duntaxat ut abiret. Et cum effunderetur san- 
guis Stephani, elc. Redegiteis in memoriam cxedein 


Varie lectiones el note. 


* In vulgatis, προεχειρἠσατο, et paulo post, c) δέκαιον, et ἀχοῦται φωνήν. 
α 53 £v, desiderabatur. 


" pot, erat. "* Invulgatis. est, xo. ἔξελθε. 
nuscripto cst, xaütxcv, in vulgatis, xa07xov. 


9 ὑπωστρέψφαντο:, erect 


^ [fun vulgatis, δέρων. ** ]n ma- 


Li s 


4" 


79) 


non tulerunt. 

VEns. 93. Vociferantibus autem illis, ac vestimenta 
nrojicientibus , εἰ pulverem in aerem  projicien- 
tibus, 

VgRs. 94. Tribunus eum in castra. duci jussit, el 
imperavit,ut flagris de εο quastio haberetur ut co- 
guoseerel causam, cur ita acclamarent illi. 


Vins. 95. Ut autem. loris eum astrinzit, ad eum 
qui astabat centurionem, Paulus dixit : An hominem 
fiomanum, eumque indemnatum licet vobis verbe- 
rare? 


Vrns. 26. Quod ubi centurio audivit, accessit ad 


THEOPHYLACTI DULGARLE ARCHIEP. 


atrocem. Quoniam ille eos cjus rei tunc arguebat, Α µιαιφονίας χαλεπῆς. 
τότε ἐχεῖνος, o0x fiveyxav. 


80 0 


Ἐπειξὴ τοῦτο Τλεγχεν αὑτοῖ»ς 


Κραζόντων δὲ αὐτῶν, καὶ ῥιατόγτων τὰ lgdáz t7, 


καὶ κονιορτὸν βα.1.1όνζων εἰς τὸν ἀέρα, 


'ExéAsvo'tr αὐτὸν ὁ χωίαρχος ἄγεσθαι &ic τὴς" 
παρεμόο.ἡν, εἰπὼν μάστιξι’ ἁἀγετάζεσθαι αἲ-- 


τὸν, ἵνα ἐπιγγῷ δι ἡν αἰτίαν οὕτως ἐπεφώνου»- 
αὐτῷ. c 


Ὡς δὲ πρυσέτεινε» ἵδ αὑτὸν τοῖς ἱμᾶσιν' 9, 


εἶπε πρὸς τὸν ἐφεστῶτα "* ἑκατόγταρχον d Παῦ- 
Aoc: El ἄνθρωπον ᾿Ρωμαῖον καὶ ἁκατάκριτον ἕξ- 


εστιν ὑμῖν uacciteuw ; 
Αχούσας δὲ à ἑκατόγταρχος, προσε.Ἵθὼν ἁπογ- 


tribunum, eique muntiavit, dicens : Vide quid facias? B yecle τῷ χιλιάρχῳ, Aéro" "Opa ci μἐ.1εις ποιεῖνς 


Hic enim homo Romanus cst. 

Vens. 27. Tribunus igitur accessit. ad eum ac di- 
zil : Dic mihi, an tu Romanus es ? At ille dicebct : Ita. 

Vzns. 98. Et tribunus respondit : Ego magna pecu- 
nie summa istam civitatem comparavi. Paulus autem 
dicebat * Ego vero. etiam natus sum. civis Romanus. 

VrEns. 99. Statim. igitur. discesserunt. ab eo, qui 
erant de eo questionem habituri. Atque. etiam tribu- 
nus territus est, ubi rescivit eum ese civem Toma 
num, el ab se vinctum. 

Ut cognosceret causam, cur. Atqui ab illis doce- 
ri eum oportebat, qui occlamabant, et quxrcre 
an aliquid eorum, quai dicta erant a Paulo, ita es- 
$e existimarent. Verum simpliciter potestati in- 
dulget, et illis gratificatur. Non enim hoc quzre- 
bat, ut aliquid juste faceret, sed ut sedaret illorum 
iracundiam, qu: erat injusta. An hominem Homa- 
num. Non mentiebatur Paulus cum diceret se esse 
civem Romanum. Auctoritatis enim adjungendz at- 
42€ przsidii sui causa pater ejus pecuniis hoc nomen 
redemerat. Nam magno honore [íruebantur tunc 
qui hoc nomine vocari digni censebantur. Που au- 
tem ait, ne flagellatue, vilis atque despectus csset. 
Nam si verberassent, fieri potuisset, ut illiin reagenda 
οτίτα modum egrederentur et illum occiderent : 
nunc vero, etiamsi non ob rem aliam, at saltem 
propter hoc ipsum, non modo non verberarunt, 
verum eli»m solverunt. Duo autem crimina propo- 


nit : quod et indicta eausa, et Romanum vinxisset : p 


quamobrem 1644 etiam majorem eis injicit me- 
tum. Paulus autem. dicebat :. Ego. etiam natus 
sum. Vide etiam patrem habuit civem Romanum: 
nam antequam Paulus nosceretur, cum Cilicia re- 
dacta esset in ditionem et potestatem tomanorum, 
necesse erat etiam ipsum, utpote qui esset subditus 
illis, esse Romanum. Atque interim Paulus, prout a 
propheta prasignificatum erat, vinctus est. inJeru- 


Ὁ yàp ἄνθρωπος οὗτος ᾿Ῥωμαῖός ἐστι. 


Προσελθὼν δὲ ὁ xiAlapxoc, εἶπεν αὐτῷ ' Λέγε 


μοι, εἰ σὺ "Popaioc el; Ὁ δὲ ἔφη ' Nat. 


᾽Απεχρίθη τε à χιὰίαρχος. Ἐγὼ zcldov κε- 
ᾠα.]αίου τὴν ποιτείαν ταύτην ἐκτησάμη». ^O 
δὲ Παῦ.ος ἔφη: Ἐγὼ καὶ γεγένγημαι 50. 

Εὐῦθέως οὖν ἀπέστησαν ἀπ᾿ αὑτοῦ οἱ μέ-ῖον- 
τες αὐτὸν ἀγετάζειν. Kal ὁ xiMapxoc δὲ àpo- 
6ήθη ἐπιγγοὺς, ὅτι ᾿Ρωμαῖός ἐστι, xal ὅτι 
αὑτὸν δεδεκώς 89. 

"Iva ἐπι]νῷ δὲ ἦν αἰτίαν. Καὶ μὴν παρ'  ἐχείνων 
ἔδει μαθεῖν τῶν χκαταθοώντων, xal ἑρωτῖῆσαι ei τινος 
τῶν εἰρημένων ὑπελαμθάνοντο ἀλλ᾽ ἁπλῶς τῇ ἓἐξ- 


ουσίᾳ χαρίζεται, καὶ πρὸς χάριν ἐκείνων ποιεῖ. UÀ 


γὰρ τοῦτο ἐζήτει, ὅπως δικαίως τι πράξειεν, AA" 
ὅπως παύσειε τὸν ἐχείνων θυμὸν ἄλιχον ὄντα. Εἰ 
ἄνθρωπον Ῥωμαῖον. Οὐκ ἑφεύσατο ὁ Παῦλος, 'Po- 


µαῖον, εἰπών. Προστασίας γὰρ χάριν ὁ τούτου πατὴρ 


χρήµασι τὸ ὄνομα τοῦτο ὠνήσατο. Μεγάλης γὰρ 
τιμῆς ἁπήλανυον τότε οἱ οὕτως ἀξιούμενοι καλεῖσθαι. 
Ταῦτα δὲ φησιν, ἵνα μὴ μαστιχθεὶς, εὐκαταφρόνητος 
γένηται. Ei γὰρ ἐμάστιξαν, χαὶ παρέτρεφαν ἂν τὸ 
πρᾶγμα, χαὶ ἀπέκτειναν αὑτόν * voy δὲ, εἰ xoi µη 
δι ἕτερον, ἁλλά γε * δι αὐτὸ οὐ µόνον οὖχ ἑμάστι- 
ξαν, ἀλλὰ χαὶ ἀπέλυσαν. Δύο δὲ λέχει τὰ ἐγχλήματα - 
καὶ τὸ ἄνευ λόγου, xal τὸ Ῥωμαῖον ὄντα * διὸ καὶ 
εἰς πλείονα αὐτοὺς ἑνέθαλε φόθον. 'O £8 Παῦ.ος 
ἔφη ' Εγὼ xal γεγένγηµαι. "Opa καὶ πατρὸς ἣν 
Ῥωμαίου. Πρὸ γὰρ τοῦ γεννηθῆναι τὸν Παῦλον, 
γεγενηµένης τῆς Κιλιχίας ὑπὸ 'Ῥωμαίους, ἀνάγχη 
xai αὐτὸν ὡς ὄντα ὑπ αὐτοὺς Ῥωμαῖον εἶναι. Τέως 
δὲ κατὰ ttv προφητείαν ἑδεσμεῦθη ὁ Παῦλος àv Ἱε- 
pouca)hu, xal ἐξέδη ὁ λόγος. Τί οὖν ἀπὸ τούτον 
γίνεται; Λύσας χατηγαχεν αὐτὸν πρὸς τοὺς Ίου - 
δαίους. Οὐκ ἄρα φεῦδ.ς ἣν. Ἐφοθήθη γὰρ ὁ χιυέ- 
αρχος ἐπιγνοὺς, ὅτι "l'opatós ἐστι, τουτέστι, γένους 
ἀξιωματικχοῦ. 


salem : et evenit, quod predictum erat. Quid igitur deinde fit? Cum solvisset. eum, deduxit ad Ju- 


deos. Non igitur falsum crat. Territus est enim tribunus, ubi rescivit eum esse Romanum, 


de genere dignitate praedito. 


hoc est, 


Varie lectiones et note. 


δν [n vulgatis, προξτειν.ν. 
{15, ἑστῶτα. 9 [n vulgatis, ἐγὼ ὃξ καὶ vzy£yvruix. 


δ' In manuscripto: est, τοῖς ἵμασιν, in vulgatis, τοῖς ἐμᾶσιν. 
60 3 3: :9.0433, crat. 


9 [Iu eslga- 
0G ἀλλά τ, crut. 





NIU 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXIIT 


802 


Τῇ δὲ ἐπαύριο» BovAÓjevoc yrorcc τὺ dcga- A — Vans. 20. Postero die certo scire volens, cujus cri- 


JAíc, τὸ tl. κατηγορεῖται ** παρὰ τῶν Ἱουδαίων, 
ἔ.υσεν αὐτὺν ἀπὸ τῶν δεσμῶν, xal ἐχέ.ευσεν 
ἐ.1θεῖν πρὸς *!' τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ óAor τὸ συ»- 
ἔδριον αὐτῶν * xal καταγαὼν τὸν Παῦ.ον, ἔστη- 
σε» &lc αὐτούς. | 

KEQAA. ΚΙ”. 


Ατενίσας δὲ ὁ Παῦ.ος τῷ συνεδρἰῳ, εἶπεν ' 
"Ανδρες d&eAgol, ἐγὼ πάσῃ συγειδήσει ἁγιθῇ 
πεπο.ίτευµαι τῷ θεῷ ἄχρι ταύτης τῆς ἡμέρας. 


Ὁ δὲ ἀρχιερεὺς "Arar(ac ἐπέταξε τοῖς παρ- 
εστῶσιω αὐτῷ τύπτει’ αὑτοῦ τὸ στόμα. 

Τότε ὁ Παῦ-ος πρὸς αὑτὸν εἶπε' Τύπτευ' σε 
Γ.έ.1.1ει ὁ θεὸς, τοῖχα 3 χεχογιαµέγε" καὶ σὺ xáüm 
κρίνων µε κατὰ τὸν νόµον, καὶ παρανομῶν κε- 
εύεις µε ** εύπτεσθαι, 

Οἱ δὲ παρεστῶτες εἶπον ' Τὸν ἀρχιερέα τοῦ θεοῦ 
«1οιδορεῖς ; 

"Egn ** à Παῦλος. Obx ᾖδευ, ἁδελφοὶ, ὅτι 
ἔστυω' ἀρχιερεύς. Γέγραπται γάρ "Αρχοντα τοῦ 
aov σου οὐκ àpsic κακῶς. 

Ἁτεγίσας δὲ à Παῦ.ϊος τῷ συγεδρίῳ. Οὐχέτι 
πρὸς τὸ πλῆθος, οὗδὲ πρὺς τὸν δημον διαλέγεται. 
T^ ξὲ, Ἐγὼ πάσῃ συγειδήσει ἁγαθῇ πεπο.ίτευ- 
/ιαι, τουτέστιν, OO σύνοιδά τι ἡδιχηχὼς ὑμᾶς, οὐδὲ 
ἄξιον τῶν δεσμῶν τούτων πράττων. Καὶ σὺ κάθῃ 
χρίνωγ µια κατὰ τὸν νόµον, xal παραγοιιῶν κε 
ὰεύεις µα τύπτεσθαι “4: ἀντὶ τοῦ, ὑπεύθυνος ὧν 


minis ab Judas imimularetur, solvil ewm a vinculis, 
el jussit principes sacerdotum el totum concilium 
eorum venire, ac dcducium Paulum sistit coram 
illis. 


CAPUT XX!II. 


Vgns 1. Ac Paulus. in consilium. intuens. dicere 
excrsus est hoc modo : Viri (ratres, ego bona prorsus 
conscientia versalus sim coram Deo usque. in diem 
hunc. 

Vgns. 2. Ac princeps sacerdotum. Ananias iis, qui 
illi astabant, imperavit ut cederent os cjus. 

VEgns. 9. Tum Paulus ad eum dixit : Percutiet te 
Dcus, paries dealbate. FA tu sedes, ut ex legis pra:- 
scripto judices de πιο, cl contra legem jubes me 
cedi ? 

Vgns. 4. Et qui cstabant, dixerunt : Summo sa- 
cerdoti Dei m:aledicis ? 

Vrns. 5. Tum Paulus, Nesciebam, inquit, fratres, 
illum csse principem sacerdotum, Scriptum est enim : 
Principi populi tui ne maledicito. 


Ac Paulus in concilium intucns. Jam non amplius 
cum multitudine neque cum plebe agit. Quod autem 
dicit : Ego bona prorsus conscientia versatus sum co- 
ram Deo: hoc cst, Non «um mihi conscius alicu- 
jus injurie qua vos affecerim, nec quidquam mihi 
facere vidcor dignum his vinculis. Ei tu sedes ju- 
dicaus me secunilum legerá, et legem violans jubes me 


ὡσανεὶ xal µυρίων πληγῶν ἄξιος. Τὸν ἀρχιερέα τοῦ C pulsari ? Παρανομῶν [id sonat, contra!egem faciens] 


θεοῦ .1οιδορεῖς; Οὐκ ᾖδειν ὅτι ἀρχιερεύς ἐστι. 
Ilo; οὖν ἔλεγες, Καὶ σὺ κάθῃ κρίνωγ µε κατὰ τὸν 
νόµον; ᾽λλλὰ προσποιεῖται ἄγνοιαν, οὗ βλάπτουσαν, 
ἀλλ᾽ οἰχοδομοῦσαν. "Eyü δὲ καὶ σφόδρα πείθομαι μὴ 
εἰδέναι αὐτὸν ὅτι ἀρχιερεύς ἐστι» διὰ μαχροῦ μὲν 
ἐπανελθόντα χεόνου, μὴ συγγενόµενον δὲ Ἰουδαίοις, 
ὁρῶντα δὲ αὐτὸν lv τῷ μέσῳ μετὰ πολλῶν xal ἑτέ- 
pv. Οὐχέτι γὰρ δῆλος ἣν ὁ ἀρχιερεὺς πολλῶν ὄντων 
xa διαφήρων. Τοῖχον δὲ χεχονιαµένον αὐτὸν χαλεῖ, 
ἐπειδὴ λαμπρὰν μὲν εἶχε τὴν ὄψιν, ὡς νόµου ἔχδιχος 
χαὶ "όμῳ δικάζων᾽ ἡ δὲ διάνοια ἀνομίας ἐπεπλί- 
ρωτο, Aib. xal 2λέγχει αὐτοῦ τὸ σχΏημα ix τῆς ἔξωθεν 
διαθέσεως. — — 


dixit pro, criminibus obnoxius: quasi diceret , 
sexcentis etiam plagis dignus. Summo sacerdoti Dei 
maledicis? Nescicbamillum esse summum sacerdotem. 
Cur igitur dicebas ; Ei tu sedes, ut judicium de me 
[ucias ex. praescripto legis? Nempe simulat ignoran- 
Uam, qux non nocebat, scd. zdificahat «t utilis erat 
audientibus. Atque ego etiam maxime credo nesci- 
visse eum illum esse summum sacerdotem, ut qui 
et longo temporis intervallo Jerosolymam rediisset, 
et non versatus fuisset cum Judseis, ei vider t illum 
165 in medio cum multis etia: aliis seJentem. 
Non enim jam amplius nosci poleraL summus sa- 
cerdos, quod multi ibi adessent atque diversi. Pa- 


rietem autem dealbatum eum vocat, idcirco quod spleudida specie atque persoua pr:editus esset, ulpo- 


te legis vindex, et lege judicans, sed mens ejus vitiis atque sceleribus rcdundaret, Quamobrem ctiam 
labitum ejus insignem arguit ac reprehendit ab externo affectu. 


l'robc δὲ ὁ Παῦ.Ίος ὅτι τὸ ἓν µέρος ἑἐστὶ Σαδ- D — Vans. 6. Porro sciens Paulus unam partem esse 


δουχαίων, τὸ δὲ ἕτερον Φαρισαίων, ἔκραξεν ἐν 
τῷ συγεδρίῳ  '"Άγδρες dósAyol, ἐγὼ Φαρισαῖός 
εἰμι υἱὸς Φαρισαίου ' περὶ ἑλπίδος καὶ ἀναστά- 
σεως γεχρῶν ἐγὼ κρίνοµαι. 

Tovro δὲ αὐτοῦ .Ἰαλήσαγντος, ἐγέγετο στεάσις 
τῶν Φαρισαίων καὶ ** Σαδδουκαίων, xal ὀσχίσθη 
τὸ π.λῆύος. 


Sadduceorum, alteram vero Phariseorum, Ὀοεί[ετά- 
tus est in concilio : Viri fratres, ego Phariseus sum, 
atque etiam Pharisaei filius : de spe et resurrec ione 
moriuorum ego causam dico. 


Vkns. 7. Quod ubi loculus est, orta est dissensio 
inter Phariscos et Sadducaos, et multitudo divisa est. 


. Varia lectiones et note. 


(5 [n uno vulgato exemplari. est, κατηγορεῖτο. 
desideratur in. manuscripto. — ** In vulgatis, £r, τὰ. 
*! In eulqatis adjectum est, των. 


9* [n vulgatis non. est, πρός. 


€ celye, εταί. ** µε, 
εὁ Qpinor hic repetendam dictioncin, παρανοµων. 





803 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


804 


Vkns. 8. Nam Sadducei quidem dicunt uon esse Αλ Σαδδουκαῖοι μὲν γὰρ «έγουσι, μὴ εἶναι dvá- 


resurreclionem, | negant esse angelum atque spiri- 
tum : Pharisei autem utrumque confitentur. 

Ego sum Phariseus. Rursus humano more loqui- 
tur, et ubique gratia illi non deest. Ac ne in hoc 
quidem loco mentitur ; nam erat a majoribus Pha- 
riszeus. Quandoquidem enim illi dicere nolebant 
cur eum in judicium vocarent, cogitur ipse post. 
modum exponere quid sibi crimini detur. De spe 
atque resurreclione mortuorum ego in judicium vocor. 
Et ab accusatione eorum et calumnia sese probat 
atque commendat. Non norunt autem Sadduezi 
forsitan nec Deum quidem, ut qui crassiores sint : 
unde nec resurrectionem quidem futuram esse cre- 
dunt. Phariszei autem utrumque confitentur. Atqui 
tria sunt, que commemoravit : qui igitur dicil, 
Utrumque ? Sane spiritus et angelus unum et idem, 
inquit, sunt, Dictio Utrumque sive Utraque, eiiam 
de tribus dicitur. Non enim oportet ab exacta lo- 


ctacir, pnó? ἄγγε.ον, uite πγεῦμα * Φαρισαῖοι 
δὲ ὁμο.ογοῦσι cà ἁμφότερα. 

ἉἘγὼ Φαρισαῖός οαἰμι. Πάλιν ἀνθρωπίνως δια- 
λέγεται, κάὶ πανταχοῦ τῆς χάριτος ἀπολαύει, Οὐ 
φεύδεται δὲ οὐδ' ἐνταῦθα * Φαρισαῖος γὰρ ἣν ix 
προγόνων. Ἐπειδὴ γὰρ ἐχεῖνοι οὐχ ἡδούλοντο εἰπεῖν 
διὰ τί χρίνουσιν αὐτὸν, ἀναγχάζεται λοιπὺν αὐτὸς 
ἐξειπεῖν. Περὶ ἑλπίδος καὶ ἁναστάσεως γεχρῶν 
ἐγὼ χρίνομαι. Καὶ ἀπὸ τῆς κατηγορίας αὐτῶν καὶτῖς 
διαθολῆς συνίστησιν ἑαυτόν. Οὐκ ἴσασι δὲ Σαΐδου- 
χαΐοι τάχα οὐδὲ τὸν θεὸν, παχεῖς τινες ὄντες * ὅθεν 
οὐδὲ ἀνάστασιν γενέσθαι πιστεύουσιν. Φαρισαΐοι δὲ. 
ὁμολογοῦσι τὰ ἀμφότερα. Καὶ μὴν τρία ἐστι, me 
οὖν λέγει, ἁμφότερα; Αλλά πνεύμα xol ἄγγελο: 


B ἕν, qnoi, ἐστι. Τὸ, ἀμφότερα, xai ὁπὶ τριῶν λέτε- 


ται. Οὐ δεῖ γὰρ Ex τῆς ἔξωθεν ἀχριθολέκτον χυριό- 
τητος Χρίνειν τὰς τῶν ἀγραμμάτων xai ἁλιέων 
σὐγγραφάς. "Ex τούτων γὰρ αἱρέσεις γεννῶνται. 


quendi proprietate, quz& pertinet ad externos, judicare de scriptis illitteratorum et piscatorum. Hinc 


enim etiam haereses et secta; nascuntur. 

Vgns. 9. Exortus est autem ingens clamor, et 
cum surrexissent. Scribe, pars Pharisporum pugna- 
bant dicentes :. Nihil mali invenimus in hominc isto. 
Quod si spiritus ei locutus est aut. angelus , ne pa- 
gnemus cum Deo. 

Vgns. 10. Cum igitur magna conlentio coorta 
e sel, veritus tribunus ne Paulus discerperetur ab 
illis, jussii manum militarem descendere, ei rapere 
eum de medio illorum, ac ducere in castra. 


Quod. si spiritus ei locutus. est. Deest aliquid ad 
expletionem sententia, ul sit !alis : An spiritus aut 
angelus elocutus sit ei rationem et artiflcium ora- 
tionis ut effugeret insidias, incertum est, inquit: 
aut, quasi a Phariszis proferantur, hzc verba acci- 
pienda sunt : Quod si spiritus ei locutus est, 166 
aut angelus, ac si diceret : Ecce, cum loquatur de 
resurrectione, certum est eum aut Spiritus sancti 
instinctu, aut angelo suggerente accepisse eam ra- 
tionem resurrectionis. Veritus tribunus. Timet ne 
discerpatur, quoniam dixerat se esse Romanum, ac 
res periculo non vacabat. Et milites eum postea ra- 
piunt, tanquam suum, opinor. 

Vgns. 11. In sequenti nocte assistens ei Dominus, 
Bono animo, inquit, esto, Paule: ut enim testificatus 
es de me in. Hierusalem, ita te oportet etiam. liomo 
testificari. . 

Vgns. 12. Sed ut dilurit, Judei quidam facta coi- 
tione devoverunt se, dicentes neque esuros. se neque 
bibituros esse quoad Paulum occidissent. 


VEns. 123. Erant autem, plures quadraginta , qui 
hauc conjurationem fecerunt. 


στράτευμα λοιπὸν ἁρπάζει αὐτὸν, ὡς ἴδιον, οἶἷμαι. 


'Eyéveto δὲ χραυγἡ μµεγά η, xal ἀναστάντες 
οἱ 3 χραμματεῖς τὸ µέρος ** τῶν Φαρισαίως", 
δις;.άχοντο Aéporcsc * 0ὐδὲν κακὺν εὑρισκχομεν 
ἐν tQ ἀνθρώπῳφ τούτῳ. Ri δὲ πγεῦμα αὐτῷ ἑά- 
Ίησεν Ἱὸ 1) ἄγγεΊος, μὴ θεομαχῶμε. 

IloAAác δὲ ]εγομένης στάσεως, εὐ.1αδηθεὶς ὁ 
χιλίαρχος μὴ διασπασύῇ ὁ Παῦλος ὑπ' αὐτῶν, 
ἐχέίευσε có στράτευμα καταδήναι, καὶ ἁρπάσαι 
αὐτὸν ἐκ μέσου αὑτῶν, ἄγειν τε εἰς τὴν παρεμ- 


C θοήν. 


El δὲ πγεῦμα αὑτῷ éAdAncEr. Λείπει τι τρὺς 
ἀναπλήρωσιν τοῦ νοήματος, (va ᾗ οὕτως: El tk 
πνεῦμα ἡ ἄγγελος ἐλάλησεν αὐτῷ τὴν μηχανὴν 
τοῦ λόγου, ἵνα ἐχφύγῃ τὴν ἐπιθουλὴν, ἅδηλον, φησίν’ 
$ ὡς ἀπὸ τῶν Φαριολίων τὸ ῥῆμα λεχτέον * Ei δὲ 
πνεῦμα ἑλάλησεν αὐτῷ, fj ἄγγελος, ἀντὶ τοῦ, Ἰδοῦ, 
τὰ περὶ ἀναστάσεως λαλῶν, δηλός ἐστιν f] διὰ Πνεύ- 
µατος ἁγίου ἡ δι ἀγγέλου κατηχηθεὶς T' τὸν τῆς 
ἀναστάσεως λόγον "*. Εὐ-αθηθεὶς d χιωίαρχος. 
Φυθεῖται μὴ διασπασθῇ, ἐπειδὴ εἶπεν ὅτι ᾿Ρωμαῖός 
ἐστι: xal olx ἀχίνδυνον T$» τὸ πρᾶγμα. Καὶ τὸ 


* 


Τῇ δὲ ἐπιούσῃ vuxzl ἐπιστὰς αὐτῷ ὁ Κύριος, 
εἶπε : Θάρσει, llaüAe * ὡς γὰρ διεμαρτύρω τὰ 
περὶ ἐμοῦ εἰς ᾿]Ἱερουσα.ὶἡμ, οὕτω σε δεῖ καὶ ér 
'ρώμῃ "* μαρτυρῆσαι. 

Γεγομένης δὲ ἠἡμένας. ποιἠσαντές τινες τῶν 
Ἱουδαίων cvcotpogi*, ἀγεθεμάτισαν ἑαυτοὺς 
έχοντες, μήτε φαγεῖν, µήτε πιεῖν, ἕως οὗ ἆπο- 
κτείνωσι τὸν IlavAor. N 

"σαν δὲ απ.]είους τεσσαράκοντα οἱ ταύτην 
τὴν συγω[ιιοσίαν πεποιηκόεες * 


Varie lectiones et noto. 


** ot in vulgatis desideratur. ** In vulgatis τοῦ μέρους. "* In vulgatis ἐλάλησεν αὑτῷ. ἵ χατηχ- 


θηθεὶς, erat. 


in vulgata etiam translatione preterita sunt, ἵ In vulgatis est, οὕτω σε δεῖ καὶ εἰς 


"* Scholiastes hic non videtur legisse ea verba que sequuntur ; nempe, 5 θεομαχῶμεν, qua 


μην, 











805 


EXPOSITIO JN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXIII. 


δί6 


Οἴτινες xpoceAJsrtec τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ τοῖς A — Vgns. 14. lli cum venissent ad. principes sacer - 


πρεσδυτέροις, εἶπτον. 

Ἐπιστὰς αὐτῷ ὁ Κύριος. Ἐπειδὴ ἀεὶ ἐν ταῖς 
θλίφεσι παραχαλεῖ ὁ Κύριος mpi δὲ ἐχπεσεῖν εἰς 
τὸν χίνδυνον, οὐχ ἐφάνῃ αὐτῷ (xal ἐν τοῖς χινδύνοις 
ἐγγυμνάζων ἡμᾶς) * xal μετὰ τὸ φανῆναι, πάλιν 
ἀφίησιν αὐτὸν ἀνθρωπίνως σωθῆναι. 

᾽Αγαθέματι ἀνεθεματίσαμεν ἑαντοὺς μηδενὸς 
γεύσασθαι , ἕως οὗ ἀποκτείνωμεν Ἰ» τὸν Ilav- 
Aov. 

Νῦν οὖν ὑμεῖς ἐμφαγίσατα τῷ χιλιάρχῳ σὺν 
τῷ συνεδρίφ '*, ὅπως αὔριον αὐτὸν χαταγάγῃ 
πρὸς ὑμᾶς '*, ὡς μέ.Ίογτας δια}ιώσχειν 
ἀκριδέστερον τὰ περὶ αὐτοῦ. ἨἩμεῖς δὲ, πρὸ 
τοῦ ἐγγίσαι αὐτὸν, ἔτοιμοί ἑἐσμεν τοῦ áveAeir 
αὐτόν. 

᾽Αγεθεμάτισαν ἑαυτούς. "Aviti τοῦ, Εξω εἶναι 
τῆς κατὰ 8:bv πίστεως εἶπον ἑαυτοὺς, εἰ μὴ ποιή- 
σοµεν τὰ δόξαντια. Else οὖν ἐφεύσαντο τὴν ὑπόσχε- 
σιν, ὡς χαὶ ἑφεύσαντο, ἀνάθεμά εἶσιν' εἴτε τὸν 
Παῦλον ἐγεγόνει αὑὐτοῖς φονεῦσα:, πάλιν ὡς φονεῖς 
ἀνάθεμα ἑαυτοὺς '"' ἐποίονν, τοι ὁ θεὸς ἐποίει 
αὗτους, 


Αχούσας δὲ ὁ υἱὸς τῆς dósAgnc IlavAov có 
ἔνεδρο» , παρα]ονόµενος καὶ εἰσκ.1θὼν εἰς τὴν 
παρεμθο.λἡν, ἀπή]γειὰἒε τῷ Παύ.φ. 

lipocxaAscápsroc δὲ d [lavAoc ἕνα τῶν éxa- 
vortápyov, ἔφη ^ Τὲν νεαγίαν τοῦτον ἁπάγαγε 
πρὸς τὸν χιίαρχον * ἔχει γάρ τι ἁπαιγεῖλαι 
abt. 

Ὁ μὲν οὗν παρα.]αδθὼν αὐςὸν, ἤγαγε πρὸς τὸν 
χεΙίαρχον, καί φησιν ' 'O δέσµιος : Παῦλος, 
zpocxadgcdgevóc µε, ἠρώτησε τοῦτον τὸν vsa- 
γίαν ἀγαγεῖν πρὲς σε ἔχοντά τει «να ]ῆσαί σοι. 


Ἐπιλαδόμενος δὲ τῆς χειρὸς αὐτοῦ ὁ χι. έαρ- 
χος. xal ἀναχωρήσας κας ἰδίαΥ, ἐπυγθάνετο * 
Tl ἐστιν ὃ ἔχεις ἀπαγγεῖαί poi ; 

Εἶπε δὲ, ὅτι Οἱ "* Ἱονδαῖοι συγέθεντο τοῦ 
ἐρωτῆσαί σε, ὅπως αὔριο» εἰς τὸ συγέδριον 
καταγάγῃς τὸν Παῦλον . ὡς yuéAAorrég τι "' 
ἀχριδέστερον πννθάνεσθαι περὶ αὐτοῦ. 

Σὺ obr μὴ πεισθῇς αὐτοῖς. Ἐνεδρεύουσι γὰρ 
αὐτὸν 50 é&£ αὐτῶν ἄνδρες π.Ίείους τεσσαρά- 
κοντα * οἵεινες ἀνγεθεμάτισαν ἑαυτυὺς μήτε 
gaysiv, μήτε πιεῖν, ἕως οὗ ἀνέωσι αὐτόν" 
καὶ νῦν ἰδοὺ ** ἔτοιμοί εἶσι προσδεχόµεγοι τὴν 
ἀπὸ cov ἐπαγγελία». 


Ὁ μὲν οὖν χιἀίαρχος ἀπέλνσε τὸν νεανίαν 


παραγγείας μηδενὶ ἑχ.]αΊήσαι ὅει tavta ἐν- 
εφάκισας πρός µε. 

Kal προσκα.ἱεσάμενος δύο τινὰς cor ἑκατον- 
τάρχων , εἶπεν ' Ἑτοιμὰάσατε σερατιώτας δια- 


doium ac seniores, dixerunt. 

Assistens ei Dominus. Quoniam semper in- affli- 
cionibus Dominus consolari solet : sed priusquam 
incidissel in periculum, non apparuit illi : nam 
etiam periculis nos exercet, ac posteaquam illi 
apparuerat, rursus sinit eum more humano servari. 

Vkns. 14. Diris exsecrationibus devovimus nosmet- 
ipsos nihil gusiaturos esse, quoad Paulum interfece- 
rimus. 

Vgns. 15. Nunc ergo vos convenite tribunum, et 
adiibito concilio agite cum eo, ut cras illum deducat 
ad vos, utpote causam illius diligentius cognituros. 
Nosautem antequam appropinquet, parati sumus eum 
interimere. 


Devovimus nos. Ότο eo, ac si diceret : Dixerunt 
se expertes esse divina fidei, nisi fecerimus, in- 
quiunt, quod facere statuimus. Sive igitur falsum 
votum fecerunt, sicut etiam frustra voverunt, exe- 
crabiles οἱ piaculares fiomines sunt: sive res pro- 
spere successissel, el contigissel eis, ut Paulum 
occiderent, rursus ut homicida sacros atque pia- 
cu'ares homines semetipsos cfficiebant, scu Deus 
illos faciebat. 

Vens. 16. Quas insidias cum filius sororis Pauli 
parari audivisset, ad castra accessit, εί ingressus, 
quid ageretur Paulo enuntiavit. 

Vens. 17. Paulus igitur cum unum ex centurioni- 


, 0us advocasset : [Iunc, inquit, adolescentem abduc ad 


tribunum. Habet enim quod illi indicet. 


V&ns. 18. Atque ille quidem assumptum. eum de- 
duzit ad tribunum, et ait : Paulus is, qui est in vin- 
culis, e ad se vocatum rogavit, ut hunc adolescen- 
tem ducerem ad te , quod haberet aliquid, quod tibi 
loqueretur. 

Vrns. 19. Tribunus 187 igitur cum eum manu 
ap,rehendissel, et seorsum secessissel, sciscitabaturab 
eo : Quid habes quod mihi enunties ? 

Vgus. 90. Atque ille : Constituerunt, inquit, Judei 
rogare le, ut cras. ín concilium Paulum deducas, 
quasi aliquid accuratius atque diligentius sciscitaturi 
de illo, 

Vgns. 91. Tu vero illis credere ac morem gerere 
noli. Insidiantur enim ei ex illis viri plures quadra- 
ginta, qui sese devoverunti, ut neque comedant, neque 
bibant, quoad eum sustulerint ; et nunc ecce. parati 
sunt, el exspectant tuum promissum. 


VEns. 92. Jgitur tribunus. dimisit -adoléscentem 
adjecto precepto : Vide, inquit, ne cui effutias te 
mihi ista indicasse. 

VEgna8. 25. Et accersitis. duobus. quibusdam centu- 
rionibus dixit : Parate milites ducentos, qui profici- 


Varie lectiones et note. 


"* ἀποκτείνομεν, erat. 


εται. "*. [n manuscripto desideratur,ol ante Ἰονδαῖοι. 


tur, αὐτόν. *' Ἰδοῦ, desideratur in vulgatis. 


5 [n nonnullis vulgatis, xai τῷ συνεδρίῳ. 


7! óud;, in vnlgatis- — '' ἑαυτοῖς, 
1 Μέλλοντά vt, erat. ** In manuscripto desidera- 


Σ0Ί 


THEOPIIYLACTI BULGARUE ARCITIEP. 


803 


cantur usque Casaream : equites item septuaginta, et A χοσίους Q3c«c πορευθῶσι» ἕως Καισαρείας, seecl 


hastatos ducentos ab hora tertia noctis. 


Vgns. 94. Et ut jumenta praesto sint curate, quibus 
impositum. Paulum — salvum. perducant. ad. Felicem 
prosidem. 

(uas insidias cum filius sororis Pauli parari audi- 
visset. Hoc divinz providentiz atque. dispositionis 
crat, ut non animadverterent fore, ut ille hzec audi- 
ret. Rursus humana prudentia servatur. Nam nc- 
minem Paulus scire voluit, quid sibi indicatum esset, 
ne centurionem quidem, ne res patefieret et ema- 
naret. Non reprehendi Paulus idcirco debet quod 
metuebat pericula , sed imbecillitati partim nature 
tribuendum est : erat cnim homo : partim laudan- 
dum propositum atque voluntas, quod etiam mor- 
tem ac verbera reformidans, nihil quod se indignum 
esset, propter hunc metum commnittebat. 

VEns. 25. Scripsit autem epistolam, quae contine- 
bat hanc formam : 

Vgns. 30. Claudius Lyssas prastantissimo praesidi 
Felici salutem. 

Vgns. 97. Cum Judei virum hunc comprehendis- 
sent, et inter[ecturi essent, cum manu militari presto 
f4i, et eripui eum, quod didicissem eum esse civem 
Romanum. 

Vgns. 28. Et cum vellem scire causam cur illum 
accusarent, deduxi eum in concilium illorum. 


VEnS. 29. Quem comperi accusari de questionibus 
legis eorum, ac nullius criminis, quod morte aut vin- 
culis dignum esset, iusimulari. 

Vgns. 30. Cum autem mihi indicate essent insidic, 
quas Judei in eum comparassent, extemplo misi illum 
ad te, ac jussi accusatores qua haberent adversus 
eum, dicere apud te. Vale. 


Vins. 51. Ac milites quidem, sicuti preceptum 
1G8 erat eis, suscepium Paulum noctu duxerunt 
Antipatrida, 

Vgns. 52. Postridie vero siverunt equites proficisci 
cum illo, ipsi in castra reversi sunt. 


Vgns. 35. Equites ingressi Casaream, cum episto- 
lam praetori reddiderunt, tum ei Paulum stiterunt. 


VEns. 94. Ille lecta epistola, cum interrogasset cx 
qua provincia esset, ubi rescivit eum esse ex Cilicia : 


Vtns. 95. Audiam, inquit, te cum advenerint accu- 
satores tui. 

Ac nullius criminis, quod morte, etc. Vide etiam 
epistolam, quz et hujus purgationem, et illorum 
continet accusationem. Vide item, ut suffragio 


ἰππεῖς ἑύδομήκοντα, xal δεξιολάέους διαχοσίους 
ἁπὺ τρίτης ὥρας τῆς νυκτός. 

ἀτήνη τα παραστῆσαι , ἵνα ἐπιδθιδάσαντες 
τὸν) Παῦ.ον, διασώσωσι apóc Φήμικα 5 τὸν: 
ἡγειόνα. 

Ἀχούσας δὲ ὁ υἱὸς τῆς ἀδε.ρῆς ΠαύΊου τὸ 
ἕ,εδρον. Τοῦτο τῆς τοῦ θ:οῦ οἰχονομίας ἣν, τὸ pi 
συνιδεῖν αὐτοὺς ὅτι ἀχούσεται. Πάλιν ἀνθρυνπίντῃ 
σώςδται προµηθεἰᾳ. Οὐδένα δὲ ἁρίησι Παῦλος µα- 

ziv οὐδὲ τὺν ἑκατόνταρχον , ὥστε μὴ τὸ πρᾶγμα 
γενέσθαι δήλον. Οὐκ Εἔγχλημά ἔστι Παύλου, τὸ 53 
φοθεῖσθαι κινδύνους, ἀλλ ἀσθένεια μὲν τῆς φύτεως 
(ἄνθρωπος γὰρ ἣν), ἐγχώμιον 55 τῖς προαιρέσεως, 
ὅτι xai διδοικὼς θάνατον ** xol πληγάς , οὐδὲν 


B ἀνάξιον διὰ τὸν φύδον τοῦτον ἐποίησεν. 


Γράγας ἐπιστολὴν περιέχουσαν τὸν tóxor 
τοῦτον" 

Κλαύδιος Λυσίας τῷ κρατἰστῳ ἠχγεμόνι Φή- 
Auxi 85 χαίρει. 

Tov ἄνδρα τοῦτον συΆ.]ηρθέντα ὑπὸ τῶν 
Ιουδαίω», καὶ uéAAorta ἀναιρεῖσθαι ὑπ αὐτῶν, 
ἐπιστὰς σὺν τῷ στρατεύµατι, ἐξειλόμην αὐτὸν», 
μαθὼν ὅτι Ῥωμαῖός ἐστι. 

Βουόμενός cs μαθεῖν " ch» αἰτίαν, δι fr» 
ἐγεχά.]ουν αὑτῷ, κατήγαγον αὐτὸν εἷς τὸ cvr- 
έδριον αὐτῶν. 

"Or εὗρον ἐγχα.Ἰούμ(ενοΥ περὶ ζητημάτων τοῦ 
νόµου αὐτῶν *, μηδὲν δὲ ἄξιον θανάτου i) δε. 
σμῶν Byx Ania ἔχοντα. 

Μη» υθείσης δέ uoi ἐπιδουλῆς elc τὸν ἄνδρα 
péAAsw. ἔσεσθαι ὑπὸ τῶν ** Ιουδαίων, ἐξ αὐ- 
τῆς ἔπεμψα apóc σὲ, zupayyellac καὶ τοῖς 
κατη]γόροις «Ἰξγει τὰ πρὸς αὑτὸν ἐπὶ cóv. 
"Εῤῥωσο. 

Οἱ μὲν οὔν' στρατιῶται, κατὰ τὸ διατεζταγµέγον. 
αὐτοῖς, ἀνγααέόγτες τὸν Παῦ.ον, ἤγαγον διὰ 
τῆς Yuxtóc εἰς τὴν ᾿᾽Αγτιπατρίδα. 

Τῇ δὲ ἑπαύριον ἑάσαντες τοὺς ἱππεῖς εἶσπο- 
ρεύεσθαι * σὺν αὐτῷ, ὑπέστρεψαν εἰς τὴν παρ- 
eu 6oAnv. 

Ottiwsc «εἰσε.θόντες elc τὴν ** Καισάρειαν, xal 


D ἀγαδόντες τὴν ἐπιστολὴν τῷ ἡγεμόνι, παρέστη- 


σα» καὶ τὸν Παῦ.1ον αὐτῷ. 

'Avayvobc δὲ ὁ ἡγεμὼῶν, καὶ ἑπερωτήσας ἐκ 
πο.ας ἐπαρχίας ἐστὶ , καὶ πυθόμενος oti ἀπὸ 
Κωικίας, - 

Διακούσομαί σου, ἔφη, ὅταν *!* xul ol κατ- 
("i yopol σου παραγένωνται. 

Μηδὲν δὲ ἄξιον θανάτου. "Opa χαὶ ἐπιστολὴν 
ἀπολογίαν ἔχουσαν ὑπὲρ αὐτοῦ, xal χατηγορίαν 
κατ ἐχείνων. "Opa δὲ πῶς διὰ τῆς ψήφου τῶν ἔξω 


γαγίῶ lectiones et note. 


^* Φίλικα, erat. ** τοῦ, erat. δν θανάτου, erat. 35 Φίληκι, erat. 
erat. '* In. vulgatis ἀπὸ τῶν. *' In vulgatis, πορεύεσθαι. 


5 In vulgatis, δὲ γνῶναι. ** αὐτὸν, 
0 τὴν, desideratur. in manuscripto. 3 [n 


vulgatis post ὅταν, καὶ adjecturi desideratum manuscripto. 











$93 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP, XXIV. 


81) 


ἀθῶος γίνεται ὁ Παῦλος καὶ ὁ Χριστὸς διὰ Πι- A alque. sententia externorum innocens Paulus ha- 


λάτου. 


'ExéJAevod te dbtór iv τῷ πραιζωρίφ Ἡρώδου 
gvAdccsc0a:. 


ΚΕΦΛΛ. KA. 

Μετὰ δὲ xérts ἡμέρας, κατέδη Ανανίας ὁ 
ἀρχιερεὺς μετὰ πρεσθυτέρων τῶν, καὶ ῥήτορος 
Τερτύ.1Ίου 3, οἴἵεινες ἐνεφάγισαν τῷ ἡγεμόνι 
λατὰ τοῦ Παύλου. 

Ε.ἰηθέγτος δὲ αὐτοῦ, ὥρξατο κατηγορεῦ ὁ 
TéptvAAoc Aéyoyr * 

IloAÀgc εἱρήνης ευγχἀάνγοντες διὰ coU, καὶ 
κατορθωμάτων Υινοµέγων τῷ ἔθγει τούτῳ διὰ 
tic σῆς «ρογοίας, «Δάντη τε xal παγταχοῦ 
ἁποδεχόμεθα , κράτιστε dq.uE **, μετὰ πάσης 
εὐχαριστίας. 

"Iva δὲ μὴ ἐπὶ α.εῖό' σε ἑγχόπτω, παρα- 
xaAo dxovcal σε ἡμῷν συγτόµως τῇ σῇ ἐπι- 
διχείᾳ. 

'Ev τῷ πραιτωρίῳ ᾿ΠΗρώδον. Σημειωτέον ὅτι ἓν 
Καισαρείᾳ iow τὸ πραιτώριον Ηρώδου. Οἵτινες 
ἐνεφάνισαν τῷ ἡγεμόγι κατὰ τοῦ Παύ Ίου. Λείπει 
πάλιν τῷ ῥητῷ πρὸς τὸ νόηµα ἡ λέξις, ἵνα T] οὕτως” 
Οὗτινες ἑνεφάνισαν διδασχαλιχὸν χάρτην χατὰ τοῦ 
Παύλου. Hlo.AAünc εἰρήγης τι γχάνοντες διὰ cov. 
"Opa πῶς τοῖς ἐπαίνοις προχαταλαμδθάνει τὸν δι- 
χαστὴν ix προοιµίων , xai ὡς νεωτεροποιὸν xal 
ατατιαστὴν βούλεται παραδοῦναι τὸν [112 0v. 


betur : quemadmodum etiam Christus a Pilato in- 
sons judicabatur. 
Jussitque eum in praetorio Herodis asservari. 


CAPUT XXIV. 

Vgas. 1. Quinque autem diebus post descendit Ana- 
nias princeps sacerdotum cum senioribus quibusdam 
et oratore Terlullo, qui exhibuerunt prasidi adversus 
Paulum. 

Vgns. 9. Quo vocato, Tertullus accusationem exor- 
sus est his verbis : 

VEnsS. 5. Quod summa per te pace fruimur, ac 
multa recte per iuam providentiam in hac natione 


p administrantur, optime Feliz, id nobis ubique plane 


acceptum est, ac summe gratum habemus. 


VERS. &. Sed ne4e diutius teneam, quaso te ul nos 
paucis audias pro tua cquitate. 


In praetorio Herodis. Notandum est, Cosare» 
esse prztorium llerodis. Qui exhibuerunt prasidi ad- 
versus Paulum. Desideratur rursus aliquid in verbis 
elocutionis ad sententiam explendam, ut ita sit: 


Qui exhibuerunt przesidi libellum quo doceretur ad- 


versus Paulum. Quod summa per te pace fruimur. 
Vide ut laudibus in exordio judicem prazoccupat, et 
Paulum ut hominem novarum rerum studiosuni 
atque seditiosum deferre vult. 


Εὑρόντες γὰρ τὸν ἄνδρα τοῦτον Aoinóv xal CQ — Vens. 5. Nam nacti sumus hunc hominem pestife- 


xivovrta στάσιν Xàcc τοῖς "Iovóalot, τοῖς κατὰ 
τὴν οἰκουμένην, πρωτοστάσην ce ** καὶ τῆς Na- 
ζωραίων ** αἱρέσεως , 

*Oc καὶ τὸ ἱερὸν ἑπείρασε βεδηΔῶσαι ' ὃν xal 
ἐἑκρατ/ίσαμε», καὶ κατὰ τὸν Tuécepov γόµον 
ᾖ 2ελ1ἡἠσαμεν χριναι **. 

Παρελθὼν δὲ Λνσίας ὁ χιλίαρχος, μετὰ zoA- 
Aie βίας ἐκ τῶν χειῶν ἡμῶν ἀπήγαγε 0", 

Κε λεύσας 3" τοὺς κατηγόρους αὑτοῦ ἔρχεσθαι 
ἐπὶ cov * παρ οὗ δύγασαι αὐτὸς ἀνακρίνας περὶ 
πάντων τούτων ἐπιγγῶναι, ὧν ἡμεῖς κατηγοροῦ- 
{«εν αὐτοῦ. 

Συνεπέθεντο ** δὲ καὶ οἱ Ἰουδαῖοι φάσκχοντες 
ταῦτα οὕτως ἔχει. 

Ἐδόχει τοῦτο ἑἐπονείδιστον εἶναι τὸ , cor Ναζω- 
ῥαίων, χαὶ ànb τούτου πάλιν διέδαλον αὐτόν * ἡ 
γὰρ Ναζαρὲς εὐτελῆς ἣν. Αἱρετιχοὺς δὲ λέγει τοὺς 
Ναζωραίους ὁ Ἱέρτνλλος' ὡς εἶναι xa ταύτην ἓν 

Ἰουδαείοις αἴρεσιν. 'O δὲ Τέρτυλλος Ἕλλην fjv- διὸ 
καὶ ἐρητόρευεν, ἤτοι ἑδιχολόχει. 


Απελρρίθη τε * ὁ Παδίος, veücarcoc αὐτῷ tov 


rum, et seditionem omnibus Judaeis toto orbe mpveu- 
tem, atque principem secte Nazarenorun, 


VrEns. 0. Qui etiam templum profanare tentavit : 
quem etiam comprehendimus, et ex lege nostra judi- 
care voluimus. 

VERS. 7. Sed cum inlervenisset Lysias tribunus, 
169 «xum magna vi eum ex manibus nos:ris abduzit. 

Vegas. 8. Et jussit. accusatores. ejus venire ad te, 
Ex quo poteris ipse habita. questione cognoscere de 
omnibus istis, quibus nos eum accusamus. 


Ves. 9. Assensi autem Judei quoque verbis ad- 
jecerunt. haec ita esse. 

Που quod dicit Nazarenorum, videbatur ignomi- 
niosum ac vituperandum esse; atque hoc nomine 
quoque eum calumniabantur. Vile enim oppidum 
erat Nazareth. Hxreticos autem, id est, sectarios 
et factiosos Tertullus dicitesse Nazarenos, ut etiam 
hzc inter Judzxos sit secta. Creterum Tertullus erat 
Grzcus. Quamobrem etiam oratoris officio fungeba- 
tur et causidicus erat. 

Vgns. 10. Ac Paulus, cum pretor. ei annuisset, 


Varie lectiones et note. 


*! fg vulgatis 6 ἀρχιερέὺς "Avavlac μετὰ τῶν πρεαθυτέρων, xal fitopos Τερτύλλου τινός. Ὁὃ Φίληξ erat. 


** In. vulgatis desideratur καὶ post τε. 
eulgatis ἀπήγαγεν. 
τυνέθεντρ. — ! In vulgatis δὲ. 


PaTnor. GR. CXXV. 


5 [n vulgatis τῶν Ναδωραίων. — ^ 
*5 In. vulgatis κελεύων, et sequenti versu, ἐπί σε. map o 


99 [n don χρίνειν. 9 [n 


ὦ δυνήσῃ. — ** In vulgatis 


26 


δι 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


812 


ul diceret, hoc modo respondit : Quoniam scio te a A ἡγεμόνγος  «1έρευ' "Ex zoAdlov ἑτῶν ὄντα σα 


multis anuis huic nalioni justum judicem esse, 
equiore animo pro me ipso causam dico : 

Vens. 11. Quia tu poles cognoscere me non plures 
duodecim complevisse dies, ex quo ascendi adoratum 
in Jerusalem. 

Vgns. 12. Ac neque in templo repererunt me cum 
aliquo colloquentem, aut coitionem vulgi facientem, 
neque in synagogis, neque in urbe : 

VrEns. 45. Nec me convincere nunc possunt, de 
quibus me nunc accusant. 

Vrns. 14. Confiteor autem tibi hoc, me juzta 
viam, quam seclam vocant, sic servire ac credere 
Deo ac Patri, credere item omnibus, que scripta 
sunt in lege alque prophetis. 

Vgns. 15. Ac spem habeo in Deum fore eam, quam 
et isti. ipsi exspectanl, resurrectionem  morluorum, 
justorum simul εἰ injustorum. 

Tantum abest, inquit, ut. seditiones moveam, ut 
etiam adorandi causa ascenderim. Atque huic ora- 
Aioni immoratur, quod esset firmum argumentum. 
Sic servire ac credere Deo ac Patri. Posteaquam 
vocatus fuit ut. esset apostolus Christi, dum dicit 

-se &ervire patrio-Deo, ostendit unum esse Deum 
tam Veteris quam Novi Testamenti. Viam autem 
-dicit fidem seu traditionem. 
Vens. 16. Atque interim eiiam ipse do operam, ut 


B 


apud Deum et homines conscientiam habeam omnis 


o[Jensionis seinper expertem. 

VpRs. 47. Compluribus autem. annis. interjectis, 
υεπὶ ul eleemosynas [facerem in gentem meam et 
- oblationes. 

Vins. 18. Quarum rerum causa purificatum atque 
lustratum me repererunt in templo nulla cum turba, 
nulloque cum tumultu. Sed quidam ex Asia. Judei, 

VEns. 19. (Quos oportebat apud te prassto esse. εἰ 
accusare, si quid adversum me criminis haberent, 

170 Vens. 20. Aut. isti ipsi dicant, quodnam in 
me maleficium deprehenderint, cum starem in. con- 
cilio, 

VrEns. 91. Nisi de una voce hac, qua proclamavi 
imer eos stans, nempe, de resurrecitone mortuorum 
ego hodie reus a vobis fio. 

Do operam, ut apud. Deum et liomines, etc. Per- 
fecta virtus est Ίο, cum neque hominibus ansam 
reprehendendi przbemus, et apud Deum esse stu- 
demus omnis expertes offensionis. Aut isti ipsi di- 
cant, quodnam in me scelus. deprehenderint. ἃ In 
concilio, Non in privato, sed dum flebat inquisitio. 
Ac me vera dicere testantur qui de his rebus accu- 


D 


χριτὴν δίκαιον * τῷ ἔθνει τούτῳ ἐπιστάμενος. 
εὐβυμότερον τὰ περὶ ἐμαυτοῦ ἀπο.ογοῦμαι, 

Δυγαμένου σου ἐπιγγῶναι ), ὅτι οὗ π.είους 
εἰσί poi ἡμέραι δώδεκα, dg" ἧς ἀνέδην προσ- 
χυγήσων εἰς ᾿Ἱερουσαήμ 5. 

Καὶ οὔτε ἐν τῷ ἱερῷ εὗρόν µε πρόὀς τινα δια- 
Aeyópevor, ἢ ἐπισύστασυ" ποιοῦντα 5yAov, εὔτε 
ἐν ταῖς συναγωγαῖς, οὔτε κατὰ πόλιν" 

Οὔτε παραστεῆσαί µε νῦν δύνανται, περὶ ὧν 
νῦν 5 κατηγοροῦσί µου. 

Ὁμο.Ίογῶ δὲ τοῦτό σοι, ὅτι κατὰ τὴν ἑδὲν, 
Jv Aérovciv αἴρεσι, οὕτω «ατρεύω πιστεύων 
πᾶσι τοῖς κατὰ τὸν νόμον καὶ τοῖς προφήταις 
γεγραμµέγοις. 

Ελπίδα ἔχω slc τὸν θεὸν ἣν xal αὐτοὶ οὗ- 
τοι προσδέχονται, ἀγάστασιν uéAAew. ἔσεσθαι 
γεχρῶν, δικαίων τε xal ἁδίχω». 

Τοσοῦτον ἀπέχω, φ]ισὶ, τοῦ στάσεις xtvelv, ὥστε 
προσκυνῆσαι ἀνέδην. Ἐνδιατρίθει δὲ τούτῳ τῷ λόγ», 
ὅπερ ἣν ἰσχυρόν. Οὕτως λατρεύω πιστεύων τῷ θεῷ 
καὶ ὃ Πατρί. Μετὰ τὴν κλῆσιν τοῦ εἶναι ἁπόστολος 
Χριστοῦ, λέγων λατρεύειν τῷ πατρῴφῳφ θεῷ, δεῖχκνυ- 
σιν ἕνα ὄντα θεὸν Παλαιᾶς τε xoi Νέας. Οδὺν δὲ 24- 
γεὶ τὴν πίστιν ἦτοι την παράδοσιν. 


Ἐν τούτῳ δὲ xal? αὑτὸς ἁσκῶ ἁπρόσκοπον 
συγεἴδησιγ ἔχειν πρὸς τὸν θεὺν xal τοὺς ἀν όρώ- 
πους διαπαγτός. 

Αι ἐτῶν δὲ π.λ1ειόνων, παρεγεγόμην &Aenpo- 
σύγας ποιήσων εἷς τὸ ἔθνος µου xal προσφο- 
póc. 

Ἐφ' οἷς εὗρόν με!» ἡγγισμένον ἓν τῷ ἱερῷ, 
οὗ μετὰ ὄχ.ου, οὐδὲ μετὰ θορύδον. Τωὲς δὲ 
τῶν !! ἀπὸ τῆς Ασίας Ἰουδαίω», 

Οὓς ἔδει ἐπὶ coU παρεῖναι, xal κατηγορεῖ, 
&l τι ἔχοιε» !* πρός µε" 

"H αὑτοὶ οὗτοι εἰπάτωσαν tl. εὗρον '*. £r. ἐμοὶ 
ἀδίκημα, στώντος µου ἐπὶ τοῦ συγεδρίου: 


Ἡ περὶ μιᾶς φωνῆς ταύτης, ἧς éxéxpata iv 
αὐτοῖς ἑστὼς, ὅτι περὶ ἁγαστάσεως γεχρῶν ἐγὼ 
αρίνοµαι σήµερυ» ὑφ ὑμῶν. 

Ασχῶ ἁπρόσκοπον συγείδησυ’ ἔχειν. Ἡ τε- 
λεία abcr ἀρετὴ, ὅταν μηδὲ ἀνθρώποι; δ.δῶμεν λα- 
6ὰς, καὶ παρὰ Θεῷ σπουδάζοµεν !* εἶναι ἀπρόσχο: 
ποι. Ἡ αὐτοὶ οὗτοι εἰπάτωσαν, c( εὕρον ἓν ἐμοι 
ἀδίκημα. Ἐν τῷ συνεδρίῳ, οὐχὶ χατιδίαν, ἀλλ ἐξ- 
ετάσεως γενομένης. Καὶ ὅτι ἀληθῆ λέγω, uaptue 
ροῦσιν οἱ περὶ τούτου b καλοῦντες. Τοῦτο γὰρ πε: 


Varie lectiones et note. 


* Jn. vulgatis αὑτοῦ τοῦ ἡγεμόνος. 
et paulo post, εἰσίν pot ἡμέραι, 1) δεχαδύο. 
σι, et ante δύνανται desideratur in vulgatis νῦν. 


! Desideratur δίχαιον in. vulgatis. 
?iv Ἱερουσαλὴμ est in vulgatis. 
In vulgatis οὕτως λατρεύω τῷ πατρῴῳ θεῷ, πιστεύων 


ὁ Γνῶναι in. vulgatis est 


* Ánle. χατηγοροῦ- 


πᾶσι τοῖς κατὰ τὸν νόμον xai τοῖς προφἠταις γεγραµµένοις, ἑλπίδα ἔχων εἰς τὸν Θεόν. ὃ Videtur hic locus 


corruptus esse, et sequenda lectio vulgata, nempe, λατρεύω τῷ πατρά 
19 [n. vulgatis £v ol; εὗρόν µε. 
13 Εἶτοι ἔχειν , erat. 


Ante αὐτὸς, καὶ desideratur. — 
Ἱἱουδαῖοι, mon Ἰουδαίων est ibidem et οὓς δεῖ. 


σπουδάζωµε». 
a Videtur aliquid hic desiderari. 


Θεῷ, nam ita legit et scholiastes. * 
ante ἀπὸ, desideratur in vulgatis, et 
1 Invulgatis εἴ τι εὗρον. «' I. 


rs 


1 








813 
ῥριουσία δ.χαιωµάτων, pir φεύγειν τοὺς κατηχόρους, 
ἀλλ’ ἔτοιμον πᾶσι διδόναι λόγον. Καὶ γὰρ τοῦτο 15 
ἐξαρχης διεπονοῦντο, ὅτι τὴν ἀνάστασιν ἐκήρυττον * 
τούτου γὰρ δειχθέντος, εὐχόλως xai τὰ τοῦ Χριστου 
ἐπεισήγετο, ὅτι ἀνέστη. 


᾽Αχούσας δὲ ταῦτα ὁ Φή.ιξ !'^, ἀγεζάλεεο "Ἱ 
αὐτοὺς, ἀκριδέστερον εἰδὼς τὰ περὶ της ὁδοῦ, 
εἰπών "Όταν Λυσίας ὁ xidlapyoc καταθῇ, δια- 
γγώσοµαι τὰ καθ᾽ ὑμᾶς. 

Διαταξάμενός τε τῷ ἑκατογτάρχῃ '* τηρεῖσθαι 
τὺν Παῦλον, ἔχειν τε ἄνεσιν, xal µηδένα χω» 
Aós τῶν ἰδίων αὐτοῦ ὑπηρετεῖ», ἢ προσέρχε- 
σθαι αὑτῷ. 

Α»ε6άΊετο αὐτούο. Ἐπίτηδες ὑπερέθετο, οὗ 
δεόµενος μαθεῖν, ἀλλὰ διαχρούσασθαι τοὺς Ἰου- 
ξαΐους !* ἀφεῖναι' οὐκ ἤθελε δι’ ἐχείνους χολάσαι. 
Ἀκριδέστερον εἰδὼς τὰ περὶ εῆς ὁδοῦ, εἰπώγ. 
δει ὁ Φήλιξ τὴν πίστιν ἀχριδῶς, πατηχηθεὶς τὰ 
περὶ τοῦ Χριστοῦ ἐκ τῆς Παλαιᾶς * καὶ κατὰ ἀνθρω- 
παοέσχειαν, οὐχ ἀπέλνσε τὸν Παῦλον, ὡς παρα- 
χατιών φπσι’ θέλων δὲ χάριτας καταθέσθαι τοῖς 
Ἰουδαίοις à Φή.ιξ» ἔτι γε μὴν xa χρήµατα ἑ)- 
πίχων λαθεῖν παρ) αὐτοῦ. "Ηδει δὲ, ὡς ἔχων Υν- 
ναῖχα Ἰουδαίαν, παρ) ἧς συνεχῶς fjxove ταῦτα. 


Μετὰ δὲ ἡμέρας τιγὰς, παραγεγόµεγος ó Φή- 
Λιξ σὺν Δρουσ(λ1ῃ τῇ }υ»αικὶ αὑτοῦ οὔσῃ lov- 
δα΄ᾳ, μετεπέμψατο τὸν IlavAor, καὶ fixovcev 
αὑτοῦ περὶ τῆς εἰς Χριστὸν πἰστεως. . 

Aa Ae youérov δὲ abzo9 περὶ δικαιοσύνης, xal 
ἐγχρατείας, xal τοῦ xplgaroc τοῦ μὲ..Ίογτος 
ἔσεσθαι, ἔμφοδος γεγόμεγος ὁ AIC, ἀπεκρίθη " 
Τὸ νῦν ἔχον, πορεύου’ καιρὺν δὲ Aa6ov 19, µε- 
ruxaAécoyal ce?! 

"Aua xal ἑ.πίζων, ὅτι χρήματα δοθήσεται 
abcr ὑπὸ τοῦ Παύ.ου, ὅπως Acn αὐτόν. Διὸ 
aul πυκνότερο» αὐτὸν µεταπεμπόμενος, ὠμί.ει 
αὐτῷ. 

Διετίας δὲ π.Ἱηρωθείσης, ἔαδε διάδοχον ó?* 
Φή.Ίιξ Πόρκιο» Φήστον. θέΊων δὲ 3" χάριτας 
καταθέσθαι τοῖς Ιουδαίοις ὁ Φή.ιξ, κχατέ.ιπε 
τὸν IlavAor δεδε(ιόνον. 

ΚΕΦΛΛ. KE. 


Φῆστος οὗ» ἐπιδὰς τῇ ἐπαρχίᾳ, μετὰ τρεῖς P 


ἡμέρας ἀγέδη εἰς Ἱεροσόυμα ἀπὸ Καισαρείας. 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXV. 


A sant. Nam hoc est abundantia purgationum, non 
defugere accusatores, sed promptam omnibus red - 


δι4 


dere rationem. Etenim hoc ab initio offendebantur, 
quod resurrectionem — predicabam : hoc enim 
ostenso, facile res 4 Cliristo gestaze deinceps intro- 
ducebantur, nenipe illum resurrexisse. 

Vens. 29. Quibus auditis, Felix rejecit cos, quod 
melius sciret ea qua pertinebant ad illam viam : et, 
cum Lysias, inquit, tribunus descenderit, pernoscam 
causam vestram. 

Vgns. 93. Et precepit centurioni, ut Paulus cu- 
stodiretur et reluxationem haberet, et ui nullum ex 
illius familiaribus ei ministrare aut. accedere pro- 
hiberet. 

Rejecit eos. Dedita opera negotium differt, non 


B quod doceri vellet, sed repellere Jud:eos, ut dimit- 


teret : non volebat eum propter illos punire. Quod 
melius sciret ea qua pertinebant ad illam viam, εί in- 
quit. Felix bene noverat fidem, quod ea quz perti- 
nent ad Christum, audivisset ex Veteri Testa- 
mento : et quod hominibus placere studeret, Pau- 
lum non dimisit, ut progressus infra dicit : Cum 
vellet autem Feliz graliam a Judeis inire. Praeterea 
vero pecunias quoque sperabat se accepturum esse 
ab illo. Noverat autem, ut qui uxorem haberet 
Judzam, a qua frequenter hzc audiebat. 

Vens, 94. Post aliquot autem. dies cum venisset 
Feliz una cum Drusilla uxore sua, que erat Judaea, 
accersivit Paulum, et audivit eum loquentem de fide 
ia Christum. 

V&ns. 25. Ac disserente eo. de justitia et. conti- 
neniia, deque futuro judicio, perterritus Feliz re- 
spondit : Nunc quidem abi, sed tempus opportunum 
Raclus, accersam te. 


V£ns. 26. Ac simul ettam. sperabat pecunias sibi 
datum iri a Paulo, ut solveret eum. Quamobrem etiam 
eum sepius accersens sermocinabatur cum illo. 


Vgns. 27. Biennio autem expleto, Feliz accepit 
171 successorem. Porcium | Festum. Volens. igitur 
gratiam a Judeis inire, Felix * reliquit Paulum 
vinctum. 

CAPUT XXV. 

Vrns. 1. Festus igitur proviuciam ingressus, post 

dies tres a Caesarea Hierosolymam ascendit. 


Varie lectiones et note. 


1. fg, τούτῳ. 
atis ἑκατοντάρχᾳ. 
αδθὺν, μεταχαλέσομαἰ σε. "Apa δὲ καὶ ἑλπίζων. 

vulgatis θέλων τε. 


15 In. manuscripto Φίληξ, in vulgatis. Φῆλιξ. 


1 [n vulgatis ἀνέδαλε αὐτούς.  '* In vul- 


1» Videtur locus. mutilus esse ac desirari ὥστε, vel simile quid. —** In vulgatis, µετα- 
" Sot erat. 


1: ὁ desideratur in manuscripto, — ** In 


Scholion Laurentii Sifani. 


* De Felice Suetonius in Vita Claudii Cxsaris : 
« Libertorum, inquit precipue suspexit Posidem, 
etc., nec minus Felicem, quem cohortibus et alis 
provinciseque Judzz preposuit trium reginarum 
maritum. » De eodem et Drusilla uxore, Cornelius 
Tacitus lib. xxt, ubi de origine belli Judaici scri- 
bit : « Claudius, inquit, defunctis regibus aut ad 
modicum redactis, Jud:eam provinciam equitibus 
Romanis aut libertis permisit, e quibus Antonius 


Felix per omnem szvitiam ac libidinem jus regium 
servili ingenio exercuit, Drusilla Cleopatrae et 
Antonii nepte in matrimonium accepta, ut ejusdem 
Antonii Felix progener, Claudius nepos essel. » 
Fuit autem Antonia major, ut Suetonius ait, avia 
paterna Neronis : minor, mater Claudii, avia pa- 
terna C. Caligula Casaris. Vide Suetonium in 
Claudio, Caligula et Nerone. 


$815 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. δις 


Vens. 9. Convreneruni autem eum principes sacer- Α 


dotum ac primi Judeorum de Paulo : el orabant 
eum, 

VeEns. δ. Petentes autem gratiam adversus illum, 
wt juberet perduci eum in Jerusalem, insidias [a- 
cientes, ul interficerenl illum in itinere. 

VknS. 4. Festus autem respondit, Paulum quidem 
Cesaree asservari, se vero maiuraturum. illo profi- 


. cisci. 


Vzns. 5. Qui vestrum igitur possunt, inquit, una 


mecum descendant, et si quid in hoc homine criminis 


est, accusenl eum 

Una cum Drueilla uxore eut, Adversus legem 
Mosis hzc, quz crat Judza, matrimonio conjuncia 
fuit cum Graeco : aut forsiten erat quidem Judza, 
sed nupta illi, facta ost Greca. Quamobrem etiam 
edebat ei suam fidem, suadens etiam vito ut fieret 
wansgressor. Perlerritus Feliz. Tanta verborum 


.eral vis, ui etiam praesidem perterrefacerent. 


Quamobrem etiam sepius accersens sermocinabalur. 
Vides ut a veritate non abhorreant ea qua scribun- 


. tar ? Accersebat eum frequenter, non quod admi- 


raretur eum, nec quod probaret ei laudaret es qus 


. dicebantur a Paulo, nec quod credere vellet: sed 
quod speraret, inquit, pecunias sibi dotum iri. 


Vgns. 6. Commoratue autem. inter. illos dies ame 
plius decem, descendit Cesaream, ac. postridie se- 


- dens pro tribunali, jussit Paulum adduci. 


Ἐγεράνισαν δὲ αὐτῷ ὁ ἀρχιερεὺς καὶ οἱ πρῶ- 
τοι τῶν Ιουδαίων κατὰ τοῦ Παύ.ου' καὶ παρ- 
εκἀ.1ουγ abtóy Ὁν * 

Αἰτούμιενοι χάριν κατ αὑτοῦ, ὅπως µεταπέµ- 
νηται αὐτὸν εἰς ᾿Ἱερουσα-Δλὴμ, ἐνέδραν ποιοῦν- 
τες ἀγε.1εῖν αὐτὸν κατὰ τὴν ὁδόν. 

Ὁ μὲν οὖν Φῆστος ἀπεκρίθη, τηρεῖσθαι τὸν 
IlavAov ἐν Καισαρείᾳ ἑαυτὸν δὲ μέ. Ίειν ἐν cá- 
χει πορεύεσθαι **, 

Οἱ οὖν δυνατοὶ ἐν ὑμῖν, φησὶ, συγκαταέάντες, 
εἶ ει ἔστο' ἐν τῷ ἁνδρῖ τούτῳ, κατηγορείτωσαν 
αὐτοῦ 

Σὺν Apovcillg εῇ Τυναικὶ αὐτοῦ, Παρὰ τὸν 
νόµον αὕτη συνἠφθη, Ἰουδαία οὖσα, Ἕλληνι' ^ τάχα 
fiv piv Ἰουδαία, γαμηθεῖσα δὲ αὐτῷ, ἐγένετο Ἐλ- 
ληνίς. Aib xal ἐξέλεγεν αὐτῷ τὴν ἑαντῖῆς πίατιν, 
πείθουσα xa τὸν ἄνδρα παραθάτην γενέσθαι. "Eugo- 
δος γενόμενος ὁ Φήλιξ. Τοσχύτη δὲ dj ἰσχὺς τῶν 
ῥημάτων ἣν, ὥστε xal φοθῄσαι τὸν ἄρχοντα. Διὸ 
καὶ πνχνότερον αὐτὺν μεταπεμπόµεγος, ὠμίαει. 
Ὁρᾶς πῶς τῖς ἀλτθείας ἔχεται τὰ vpagópsva; 
Ἀετεπέμπετο αὑτὸν συνεχῶς, οὐχὶ θαυμάνων αὐτὸν 
οὐδὲ ἐπαινῶν τὰ λεγόμενα, οὐδὲ πιστεῦσαι βουλόμε- 
νος, ἀλλὰ προσδοχῶνι φησὶ, χρήματα ὀρθῆναι 
αὐτῷ. 

Διατρίψας δὲ àv αὐτοῖς ἡμέρας π.είους ἃ 
δέκα, καταθὰς slc Καισάρεια", τῇ ἐἑπαύριον 
καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος, ἐχέλευσε τὸν IlavAor 
ἀχθῆναι. 


VgRs. 7. Qui ubi advenit, circumsteterunt eum Παραγεγομέγου δὲ αἰτοῦ, περιέστησαν οἱ ἀπὸ 


Judei qui descenderant ab Jerusalem, mulia. ei 


gravia crimina afferenies adversus Paulum, qua won 


poterant demonstrare. 
Vrens. 8. Cum autem ille contra pro se. causum 
dicens negaret se quidquam vel in legem Judaeorum, 


.vel in templum, sel ín Cesarem commisisse, 


Vgns. 9. Festus quod ab Judwis nimirum gratiam 
inire vellet respondens Paulo :Vis, inquit, Ilierosoly- 
snam oscendere, οἱ illic de his criminibus causam 
dicere coram me? 

Vzns. 10. Paulus 179 autem dizit : Àd tribunal 
Casaris sto, ubi me causam dicere oportet : Judofs 
nullam feci injuriam, sicut etiam tu melius acis. 


Ἱεροσο.2ύμων καταδεθηκότες Ἰουδαῖοι, πολλὰ 
xal βαρέα αἰτιάματα φέροντες κατὰ τοῦ Παύ.ου, 
d οὐκ ἴσχυον ἁἀποδεῖξαι. 

Ἀπο]ο]ουμένου δὲ 4 αὐτοῦ, ὅτι οὔτε εἰς τὸν 
φόμον τῶν Ἱουδαίων, οὔτε εἰς τὸ ἱερὸν, οὔτε εἰς 
Καίσαρά ει ἤμαρτον, 

'Ὁ Φῆστος δὲ "' τοῖς Ἰονδαίοις θέ.ων χάριν 
καταθέσδαι, ἀποκριθεὶς τῷ Παύλφ sIxe* θέλεις, 
εἰς Ἱεροσόᾶυμα ἀγαθὰς, ἐχεῖ περὶ τούτων xpi- 
φεσθαι ὑπ ἐμοῦ 15. 

Εἶπε δὲ ** 0 Παῦλος * Ἐπὶ τοῦ βήματος Kalca- 
poc ἑσεώς slju, οὗ µε δεῖ κρίνεσθαι' Ἰουδαίους 
οὐδὲν ἠδίκησα, ὡς καὶ σὺ κάλλιον ἑἐπιγινώ- 
σκεις. 


Vens. 14. Nam si nocens sum et aliquid dignum D — El μὲν γὰρ ἀδικῶ, καὶ ἄξιον θανάτου πἐπραχά 


morte commísi, mori non recuso : sin autem nihil est 
eorum de quibus isti me accusant, nemo me potest eis 
donare. Ad Cesarem provoco. 


Vene. 12. Tunc Festus cum corcilio collocutus, 
respondit : Caesarem. appellasti, ad Cesarem | ibis. 


Negaret se quidquam vel in legem Judeorum, etc. 
Ecce testimonium certum Paulum sese in omnibus 
integrum ac puruu ab offensione conservasse, cum 


ει, 00 παραιτοῦμαι τοῦ ἁποθανεἴν * - εἰ δὲ οὐδέν' 
ἐστιν ὧν οὗτοι κατηγοροῦσί µου, οὖδείς µε δύ- 
φαται αὐτοῖς χαρίσασθαι. Καίσαρα ἐπικαλοῦ- 
μαι. 
Τότε ὁ Φῆστος συ. λα λήσας μετὰ τοῦ συµδου- 
Alov, ἀπεχρίθη' Kalcapa ἐπιχέχλησαι, ἐπὶ Kai- 
σαρα πορεύσῃ. 

"οτι οὔτε εἰς τὸν vópor. Ἰδοὺ µαρτνρία σαφὴς, 


«ὅτι ἐν πᾶσιν ἑαυτὸν ἁπρόσχοπον ὁ Παῦλος ἐφύλαττε, 


μήτε εἰς τὸν θεὸν, ἢ hv νόµον, à εἰς ἄνθρωπον, ἃ 


Varía lectiones et notte. 


* αὐτῷ erat.— ** In vulgatis est. ἑχπορεύεσθαι. 


** δὲ ante αὐτοῦ desideratur in vulgatis. — ** Aut hic. 


qui posi ἀπολογουμένου, δὲ redundat. ** In vulgatis &x' ἐμοῦ. — * δὲ desideratar in. manuscripto. ** In 


eulgatis, τὸ ἀποθανεῖν. 





817 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CA1. κάν 


818 


εἰς τὸ ἱερὸν ἁμαριήσας  ἀντὶ τοῦ, οὔτε τὰ Ex λίθων A ncque in Deum, vel legem, vcl hominem, vel tem- 


οἰχοδομήματα τῶν Ἰουδαίων ἐνύδρισέ ποτξ, χαΐπερ 
εἰδὺ; xal κηρύττων ph ἐν χειροπιιῄτοις τὸν θεὸν 
οἰκεῖν ἀλλ) αὖτε ἱερέα ἑτόλμησεν ὑδρίσα: iv sl- 
δήσει Ἰονδαῖον, παΐτοι μὴ πειθαρχῶν ἔτι τοῖς Ἰου- 
δαίων ὀργιερεῦσι. Τὸ δὲ, 'Exl rov βήματος Kal- 
σπρος ἑστώς εἰμι, ἀντὶ τοῦ, Ἐν τῇ Ῥώμῃ θέλω 
απελθεῖν παρὰ τῷ βασιλεῖ, χἀχεξ δ.κάσασθαι. "Ex- 
παλοῦμαί c1, φησίν. 


Ἡμερῶν δὲ διαγενοµέγων τινῶ», Αγρίππας à 
Βασιεὺς xal Bsprixm κατήντησαν εἰς Καισά- 
ῥειαν ἀσπασάμενοι 3! τὸν do tov. 

'Üüc δὲ xAslovc ἡμέρας διέτριδθον éxei, d Φῆ- 
στες τῷ faciet ἀνέθετο τὰ κατὰ τὺν Iav.lov, 
Aéror* Ἀνήρ tlc écti καταε.ειμιιένος ὑπὸ Φή« 
Juxoc δέσµιος" 

Περὶ οὗ verouérov pov?* εἷς ᾿Ἱεροσόῖυμα, 
ἐνεράνισαν οἱ ἀρχεερεῖς xal ol πρεσδύτεροι τῶν 
Ἱουδαίων, αἰτούμεγοι κατ αὑτοῦ δίχη». 

Ἁγρίαπας ὁ βασιλεύς. "H sl; τάξιν βασιλείας 33 
xatfjt iv ταῖς ἑπαρχίαις ^ ὁ Αγρίππας, xot διὰ 
τοῦτο βεωιλεὺς ἐχρημάτιζεν ἡ τάχα βασιλεὺς ἦν 
xai αὐτὸς τῶν ἀνατολικῶν μερῶν, τοῦ Νέρωνος τῶν 
δυτιχῶν ἄρχοντογι xai ὄνφος ἐν Ῥώμῃ. Τὸ γὰρ 
Kaicap ὄνομα. Ῥωμαῖατὶ βασιὰεὺς σηµαίνει, ὡς 
xov ὀνόματι πάντας βααιλέας Ῥωμαίων Καΐσα- 
βας μὲν χαλεῖσθαι χαθὸ βασιλεῖς, οὗ μὴν χαὶ ἰδιχὰ 
αὐτῶν εἶναι ὀνόματα ταῦτα. Τοῦτο δξ εἴπον, ἵνα µή 
τις Ex τῆς ὁμωνυμίας τοῦ καθολικοῦ ὀγύματος νο- 
plan, ὅτι xai ἐπὶ 00. αὐτοῦ βασιλέως καὶ ὁ Κύριος 
ἡμῶν ἐτέχθη, χαὶ à Παῦλος ἔπαθεν. Ἑτέχθη μὲν 
γὰρ ὁ Κύριος, καθὼς οἱ χρόνοι δηλοῦσιν, ἐπὶ Αὺ- 
γούστου Καΐσαρος ἀπέθανε δὲ μετὰ λβ’ fen ἐπὶ 
Τιθερίου Αὐγούστου. 'O δὲ Παῦλος ἁπέθανεν br 
Νέρωνος μετὰ AB' ἔτας τοῦ θανάτου τοῦ Κνρίωυ, 
μᾶλλον δὲ xa Ἡρώδης, ὡς ὁ Αγρίππας, ἓν τάξει 
βασιλείας κατῆλθε’ διὸ καὶ ἐχαλεῖτο xal αὐτὸς βα- 
σ.λεύς. 

Πρὸς οὓς ἀπεκρίθην, ὅτι οὐκ ἔστιν ἔθος Ῥω- 
µαίοις χαρίζεσθαί viva ἄνθρωπον εἰς ἁπώλειαν, 
αρὶν 7) ὁ κατηγορούμενος κατὰ πρόσωπο» ἔχει "" 
τούς κατηγόρους, tóxor τε ἁπο.λογίας «Ἰάδοι περὶ 
τοῦ ἑγκ.1ήματος. 

Συγεἀθόγτων οὖν αὐτῶν ἐνθάδε, ἀναθο.ὴν 
µηδεμίαν ποιησάµενος, τῇ ἑξῆς καθίσας ἐπὶ τοῦ 
Βήματος, éxéJAsvoa ἀχθηγαι τὸν ἄνδρα. 

Περὶ οὗ σταθέντες οἱ κατήγεροι, οὐδεμίαν al- 
clar ἐπέφερον ὧν ὑπενόουν ἐγώ. 

"Οτι οὐκ ἔστιν ἔθος ᾿Ῥωμαίοις. Ὥστε οὖν ὁ Πι- 
λᾶτος χαριαάµενος τὸν Ἰησοῦν τοῖς ὈἸουδαίοις, 
δῆλος ἦν μιαιφονιχῇ Φυχῇ τοῦτο ποιῄσας  ὄπουγε 
xal τὸ τοῦ θεοῦ ὑπερεῖδε χρῖμα, xal τὸν τῶν Ῥω- 
Μαΐων νόμον ἑπάτησεν, ἵνα αἷμα ἀθῶον παραδοὺς 


plum peccaverit : hoc est, neque ex lapidibus cen- 
structa edificia Judsorum unquam ludibrio habuit, 
etsi haud ignarus atque adeo praedicans Deum non 
habitare in manufactis templis. Neque vero sacer- 
dotem scientia Judeum contumelia afficere ausus 
est, eisi jam non amplius obtemperans summis 
sacerdotibus Judaeorum. Porro quod dicit, Ad 
tribunal Cesaris s'0, hoc est, Romam volo abire . 
ad imperatorem, et illic judicium subire. Provoco, 
iuquit, et appello a te. 

Vzns. 15. Cum autem aliquot dies intercessissent, 


B Agrippa rex et Bernice Casaream venerunt ut. Fc- 


stum salularent. 

Vens. 14. Ut autem dies illic complures commora- 
bantur, Festus regi exposuit negotium Pauli : Vir 
quidam, inquit, a Felice relictus est. in vinculis :. 


Vens. 15. De quo cum nuper essem Hierosolymis, 
convenerunt me summi sacerdotes et seniores Ju- 
deorum, postulantes sententiam adversus illum. 

Agrippa rez. Aut vice regis in provincias ve- 
niebat Agrippa, et idcirco rex appellabatur : aut. 
fortasse rex erat etiam ipse orientalium partium, 
cum Nero in occidentalibus partibus imperaret, 
et Rom:e csset. Nam nomen Cesar Latine impera- 
torem significat, ut communi nomine omnes impe- 
ratores Caesares quidem vocentur quatenus sunt 
imperatores, non tamen hzc eorum nomina pro- 
pria sint. Hoc autem dixi, ne quis propter commu- 
nionem nominis generalis existimet, tempore ejus- 
dem imperatoris et Dominum nostrum natum, ct 
Paulum supplicio affectum esse. Natus est enim 
Dominus quidem, ut ratio temporum declarat, tem- 
pore Caesaris Augusti, mortuus est autem triginta 
duobus annis post, Tiberio Augusto imperante: Pau- 
jus vero mortuus est tempore Neronis, tricesimo 
secundo anno post mortem Domini, imo vero etiam 
Herodes, ut Agrippa quoque, loco regis τει... 
Quamobrem etiam ipse quoque rex vocabatur. 


D  Veas. 16. Quibus 1174 respondi Romanis non esse... 


morem, hominem ullum ad necem condonare, prius- 
quam is, qui accusatur, coram prasentes habeat ac- 
cusalores, et locum respondendi ac sese de crimine 
purgandi acceperit. ; 

VgBs. 17. Cum igitur illi huc convenissent, nulla 
interposita mora postridie pro tribunali sedi, ac jussi 
hominem adduci. 

Vgns. 18. De quo. stantes aecusatores, nullum. ex 
iis, qu& ego suspicabar, crimen inferebant. 

Romanis non esse morem. lgitur Pilatus cum Je- 
sum Judaeis condonaret, perspicuum est eum hoe 
animo sanguinarie feeisse; quandoquidem οἱ Judi- 
cium Dei despexit, et Romanorum consuetudinem 
protrivit atque conculcavit, ut sanguinem innoxium 


Varive lectiones et nota. 


5 [n. vulgatis. ἁσπασόμενοι. 
εγαί.  Eyoy est in vulgatis, el recte. 


b Videtur hoc loco aliquid desiderari in Greco. 


9* hog. desideratur ἵν manuscripto. 


9 [c. βασιλέως. 39 napyelav; 


819 


TIIEOPHYLACTI BUEGARUE ARCHIEP. 


820 


ad csdem tradens, homicidis placeret : etiamsi A εἰς θάνατον, ἀρέσῃ τοῖς φονευταῖς ' x&v παρανοµίας 


futurum erat ut ab Romanorum imperatore in ju- 
dicium violat:e legis vocaretur, a quo etiam emissus 
erat, ut finibus Hierosolymorum przsideret. De 
quo stantes accusatores, nullum ez iis. qua suspica- 
bar, crimen a[ferebant. Atqui crimen quidem affe- 
rebant, sed non probabant, neque documentis reum 
convincebant. Nam insidie quidem atque audax 


ἔμελλε xplvecüat παρὰ τοῦ Ῥωμαίων βασιλέως, 
παρ οὗ καὶ fv ἐκπεμφθεὶς ἄρξαι τῶν τῆς Ἱερου- 
σαλημ. ὅρων. Περὶ οὗ σταθέγτες οἱ κατήγοροι 
οὐδεμίαν αἰτίαν éxégepoy. Καὶ μὺν ἔγφερον, ἀλλ 
οὖν Ίλεγξαν. Ἡ μὲν γὰρ ἐπιθουλὴ καὶ τὸ τόλµηµα 
τοῦτο ὑποπτεύειν ἐδήλου * ἡ δὲ ἐξέτασις οὐδὲν εἶχε 
τοιοῦτον. 


illorum facinus hoc suspicandum esse significabant, sed scrutatio atque inquisitio judicis nihil tale ha- 
bebat, dec quod suspicabatur przses, re quasita deprehendebat. 


Vrns.19. Sed quastiones nonnullas de sua reli- 
gione ac de Jesu quodam mortuo, quem Paulus vivcre 
aiebat, adversus eum habebant. 7 

VEns. 20. Cum autem ego hererem in. quastio- 
ne illius rei, nec me expedire possem, dicebam : An 
vis in Jerusalem ire, et illic de istis rebus judicium 
subire? 

Vgns. 91. Sed cum Paulus provocasset utservare- 
tur cognitioni Augusti, jussi asservari eum quoad eum 
mittam ad Casarem., 


Vens. 22. Agrippa autem ad Festum dicebat : Vole- 
bam etiam ípse hominem audire. At ille : Cras, inquit, 
audies illum. | 

Vgns. 25. Igitur postridie cum Agrippa et Bernice 
cum magna pompa venissent, et una cum tri- 
bunis et excellentibus civitatis viris in  audito- 
rium ingressi essent, jussu Festi Paulus etiam ad- 
ductus est. 


Vens. 24. Ac Festus : Agrippa rez, inquit, et vos 
viri omnes, qui simul coram adestis, videtis hunc 
de quo omnis Judeorum multitudo tum Hierosolymis 
tum hic meconvenerunt et interpellarunt, acclamantes 
eum amplius vivere non oportere. 

Ας de Jesu quodam. Non mirum quod dicit de 
Jesu quodam , utpote homo potestate 17/4 prxdi- 
tus, et illum non curans. Cum autem ego here- 
rem. Superabat enim harum rerum questio ju- 
dicis aures. Ut servaretur cognitioni Augusti. Minus 
usitate Augustum imperatorem vocat ; sicut etiam 
Cz2sarem, quem etiam dominum vocat. 

VEns. 25. Ego vero cum compertum habeam 
ewm. nihil dignum morte commisisse, atque etiam 


Ζητήματα δέ ziwa περὶ erc ἰδίας δεισιδαιµο- 
μίας εἶχον πρὸς αὐτὸν, xal περὶ τινὸς Ἰησοῦ 
τεθγηκότος., ὃν ἔφασκεν ὃ HavJAoc C. 

᾽Απορούμεγος δὲ ἐγὼ τὴν περὶ τούτου ζήτησιν 
ἕ.Ίεγον ' El βού.ει πορεύεσθαι ἐν "Iepovca.ltyp 3, 
xzáxst κρἰγεσθαι περὶ τούτων» 


Tov δὲ Παύ.ου ἐπικαεσαμέγου tnpnOnva. 
αὑτὸν εἰς τὴν τοῦ Σεδαστοῦ διάγνωσιυν, ἐκάλευσα 
τηρεῖσθαι αὐτὸν, ἕως οὗ πἐμψω αὐτὸν πρὸς Kal- 
σαρα. 

Αγρίππας δὲ πρὸς τὸν Φήῆστον ἔφη. Ἐθδου.ό- 
µην xal αὐτὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀκοῦσαι. 'O δὲ, 
Αὔριον, φησὶν, ἁκούσῃ αὐτοῦ. 

Τῇ οὖν ἑπαύριον ὀ9θόγτος τοῦ Ἁγρίππα καὶ 
τῆς Beprixnc μετὰ zoA4Anc φαγεασίας, καὶ εἰσ- 
ε.θόντων εἰς τὸ ἁκροατήριον σύν τε τοῖς χι- 
ιάρχοις καὶ ἀγδράσι τοῖς κατ) ἐξοχῆν οὖσι τῆς 
πόλεως, xal κελεύσαντος τοῦ Φήστου, ἤχθη ὁ 


σ Παῦ.ος. 


Kal φησι» d Φῆστος' Αγρίππα βασιλεῦ, xal 
πάντες οἱ συµμπαρόντες ὑμεῖς ἹἹ ἄνδρες, θεωρεῖτε 
τοῦτον, περὶ οὗ zxüv τὸ π.1ῆθος τῶν Ιουδαίων 
ἐγέτυχόν µε 35 Ey. τε ᾿Ἱεροσολύμοις καὶ év0d88, 
ἐπιδοῶντες μὴ δεῖν Civ αὐτὸν μηχέτι. 

Καὶ περί τυος 'Incov. Εἰκότως περὶ τινὸς λέγει 
Ἰησοῦ, ἄνθρωπος ἓν ἀρχὴ ὧν, xal τοῦτον ob φρον- 
τίζων. 99? 'Ὑπερέθαινε δὲ ^ δικαστοῦ ἀχοὰς ἡ τούτων 
ζήτησις. Elc τὴν τοῦ Σεθαστοῦ διάγγωσιν. Σε- 
θαστὸν χαταχρηστιχῶς τὸν βασιλέα χαλεῖ' ὥσπερ 
Καΐσαρα, ὃν xal χύριον χαλε]. 


Ἑγὼ δὲ κατα-αδόµεγος μηδὲν ἄξιον θαγάτου 
αὐτὸν πεπραχέγαι, καὶ αὐτοῦ δὲ τούτου éxixa- 


istemet ipse αρρείἰατίε Augustum, statui eum mit- D Aecapérov τὸν Σεδαστὸν, Expwa πέμπειν ab- 


fere. 

Vgns. 96. De quo quid certi scribam domino, non 
habeo. Quamobrem produxi eum ad vos, ac. maxime 
ad te, rex Agrippa, ut inquisitione facta habeam quod 
scribam : 

Vgms. 27. Alienum enim a ratione mihi esse 
videtur, hominem ex vinculis causam dicturum 
miltere, et. crimina adversus eum allata non signi- 
ficare. | 

Eum nihil dignum morte commisisse. Jam tandem 


τόν. 

᾿Περὶ οὗ ἀσφαλές τι Ἰράψαι τῷ κυρίῳ οὐκ 
ἔχω. Διὸ προήγαγον» αὐτὸν àg* ὑμᾶς "', xal uá- 
λιστα ἐπὶ cov, facis, Αγρίππα, ὅπως της 
ἀνακρίσεως γενομένης, σχῶ τι ράφαι. 

"AJAorov γὰρ δοκεῖ pot πἐμποντα δέσµιο», μὴ 
καὶ τὰς κατ’ αὐτοῦ αἰτίας σημᾶναι. 


Μηξὲν ἄξιον θανάτου αὐτὸν πεπραχέναι. Τέως 


Varie lectiones et not». 


** In vulgatis εἰ βουλοιτο πο 
5v µοι. ?* Videntur hic verba 
9 ὑμῶν, 


p: 
D. 


ύεσθαι εἰς Ἱερονσαλήμ. 
Luce repetenda, ἀπορούμενος δὲ ἐγω. 


* In. oulqatis ἑνέτυ- 


*" [n vulgatis ἡμῖν. 
; ji * [n. vulgatis 


* fc. γάρ. 


821 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXVI. 


822» 


6 δικαστῆς αὐτὸς μαρτυρεῖ αὐτῷ, ὅτι ἀνεύθυνος ἣν A judex ipse testificatur eum esse innocentem: ve- 


πλὴν οὐκ ἀπέλυσεν αὐτὸν, οὕτως οἰκονομήσαντος τοῦ 
Κυρίου, ἵνα ἐχχαλέσηται (καὶ ἀνάγχη τοὺς ἑκχλή- 
τους πεμφθῆναι εἷς Ῥώμτν), καὶ πληρωθῇ τὸ προ- 
φητευθὲν ὑπ' αὐτοῦ, ὅτι Ae? µε xal ᾿Ρώμη» lósrv. 
"Opa δὲ πῶς πάντα " ἀποδυσάμενος Παῦλος παρ' 
οἷς ἑτέχθη xal ἐτράφη, χαθαρὸς πάσης ὑποψίας πο: 
νηρᾶς ἐπιθαίνει τῇ "Pon. 


ΚΕΦΑΛ. κςὈ. 

Ἁγρίππας δὲ πρὸς τὸν IIavoy ἔφη” Ἐπιτρέ- 
zetal σοι ὑπὲρ σεαυτοῦ Aéyervr. Τότε à Παῦ.Ίος 
ἀπε.1ογεῖτο ἐκτείγας τὴν χεῖρα” 

Περὶ πάντων» ὧν ἐγκα.]οῦμαι ὑπὸ Ἱουδαίων, 
Βασιλεὺ Αγρίππα, ἤγημαι ἐμαυτὺν μακάριον 
ἐπὶ cov μέ1.Ίων ἁπολογεῖσθαι σήμερον, 

Μά.Ιιστα γγώστην ὄντα σε πάντων τῶν κατὰ 
Ἱουδαίους 3 ἐθῶν τε " xal ζητημάτων. Ad 
éopal σου μακροθύμως dxovcal µου. 


ΤΗ» μὲν obv βίωσίν µου τὴν ἐκ vedentoc τὴν 
ἁπ᾿ ἀρχῆς γεγοµένην év τῷ ἔθνει μου ἓν Ἱεροσο- 
1ύμοις, ἴσασι πἀντὲς οἱ Ἰουδαῖοι, 

Προγινὠώσκοντές µε ἄνωθεν, ἑὰν 0£Aoct µαρ- 
τυρεῖγ, ὅτι κατὰ τὴν ἀκριθεστάτην αἴρεσιν τῆς 
ἡμετέρας θρησκείας ἔζησα Φαρισαῖος. 


Kal νῦν ἐπ᾽ δ.πίδι τῆς πρὸς τοὺς πατέρας 
ἑπαγτγελίας γενομένης ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ἕστηκα 
κρι}όµενος" 


rumtamen non dimisit eum quod Deminus ita 
procurasset, ut Paulus provocaret : necesse autem- 
erat eos qui provocassent Romam mitti; et imple- 
retur id quod ipse praedixerat, nempe, Oportet: 
me etiam Romam videre. Vide autem ut Paulus,cum. 
missos fecisset omnes apud quos natus et educatus: 
erat, purus ab omni suspicione improbitatis Roman 
venit. 
CAPUT XXVI. 

VERS. 1. Agrippa autemad Paulum , Permtttiur, 
inquiebal, tibi pro temetipso dicere. Tunc Paulus ex- 
tensa manu respondit : 

Vins. 2. Deomnibus quorum Judei me insimulant, 
Agrippa rez, existimo me bealum, qui causam dictu - 


B rus sim hodie apud te, 


Vrns. 53. Qui maxime cognitas habes omncs Ju- 
deorum consuetudines atque questiones. Quamobrem - 
oro le, ut patienter me audias. 

Vrns. 4, Ac vilam quidem meam ab juventute. quant 
ab initio in gente mea Hierosolymis egi, sciunt omnes 
Judai, 

V«ns.5. Qui longe jam antea. me noverunt, si 
velint testificari, nempe secundum — accuratissi - 
mam δεείαπι  nosire religionis me vixisse Pha- 
riseum. 

Vegns. 6. Et nuncpropter spem reprasentandarum 
earumrerum, quas Deus majoribus nostris promisit, 
&to causam dicens : 


Εἰς Qv τὸ δωδεκἀφυΊον ἡμῶν ἐν ἐκτενείᾳ C — Vens. T. Quas res promissas duodecim nostra na- 


νύχτα xal ἡμέραν Aacpsvov ἑ.πίζει καταντῆσαι. 
Περὶ ἧς ἐ Ίπίδος ἑγκαλοῦμαι, βασι1εῦ "Appia, 
ὑπὸ Ιουδαίων **. 

Tí; ἄπιστον κρἰγεται.παρ᾽ ὑμῖν, el θεὸς vs- 
" 4ροὺς ἐγείρειρ 

"Πγηµμαι ἐμαυτὸν uaxápiov, ἐπὶ cob. péAAoY 
ἁπο.]ογεῖσθαι. Ταῦτα ἔλεγεν οὐ χολακεύων a4 τὸν, 
(ἄπαγε |) ἀλλὰ διὰ τῆς ἡμερότητος χερδᾶναι βουλό- 
ενος. Καὶ ix µέρους ἐχέρδανε xai τὺν δικαστην 
εἶλεν, ὁ τέως χατάδιχος εἶναι νοµιξόμµενος. Παρόντων 


γὰρ ἁπάντων ἔλεγεν, Ἐν ὁλίγῳ µε πείθεις Χρι- ᾿ 


στιανὑν γενέσθαι. -- Μά.ιστα γγώστη»ν ὄντα σ8ε 
πάγζων τῶν κατὰ Ιουδαίους ἐθῶν τε καὶ ζητη- 
µάτων. Καΐτοι ve εἰ συνῄδει ἑαυτῷ, φοβηθῆναι 
ἐχρην, παρὰ τῷ πάντα εἰδότι δ.χαζόµενος ' ἀλλὰ 
χαθαροῦ συνειδότος τοῦτό ἐστι, μὴ παραιτεῖσθαι ** 
διχαστὴην, τὸν ἀκριθῶς εἰδότα τὰ Ὑγεγενηµένα. 
Ἴσασι πάντες οἱ Ιουδαίοι, προγιγώσκοντές µε 
ἄνωθεν. "Av τοῦ, ἴσασι τὸ ἀληθὲς, ἀλλ᾽ οὗ θέλουσι 
μαρτυρεῖν, ἐχουσίᾳ γνώµῃ ψευδόµενοι xal ἁμαρτά- 
νοντες, Κατὰ τὴν ἀκριθεσεάτην αἴρεσιν ἔζησα 
Φαρισαῖος. Σημειωτέον δὲ ὅτι xal οἱ Φαρισαῖοι 
αἱρετιχοί &lot, καὶ ἀκριθέστερον τῶν ἄλλων αἱρέ- 
σεων τῶν Ἱουδαϊκῶν τὰς Γραφὰς ἀναχρίνουσιν. ' Axpt- 


Lionis tribus a:sidue nocte ac die Deo servientes 'se 
sperant conseculuras. De qua spe,rex Agrippa, accusor 
ab Judeis. 

Vrns. 8. Quid? incredibile judicatur apud vos, ab 
Deo mortuos exsuscitari ? 

1175 Existimo me beatum, qui causam dicturus 
sim hodie apud te. Hzc dicebat non quod adulando 
eum sibi conciliaret, [absit|. sed quod mansuetudine 
atque moderatione sua eum lucrifacere vellet. At- 
que ex parte lucrifecit, et judicem cepit, cum jain 
antea condemnatus esse putaretur. Presentibus . 
enim omnibus dicebat : Parum abest quin persuadeas 
mihi, ul Christianus evadam. — Qui maxime cognitas 
habes Judeorum tam consuetudines quam σκα- 
sliones. Atqui si sibi male conscius erat, limere 
oportebat, cum causam dicerct apud judicem qui 
omnia sciret: verum pura conscientia signum est 
hoc non recusare judicem, qui accurate sciat ea 
qua facta sunt. Sciunt omnes Judei, qui longe jam 
antea me noverunt. Id est, sciuut. verum esse quod. 
dico, sed nolunt testificari, sponte sua mentientes. 
atque consulto peccantes. Secundum exquisitissimam 
sectam me vixisse Phariseum. Notandum est autem 
etiam Pharis:eos hereticos et sectarios 6556, ctl 


Τατ lectiones et note. 


*9 fg. πάντας. 
* ἡθῶν τε est in. vulgatis. 


9 In valgatis µέλλων ἀπολογεῖσθαι ἐπὶ coU, οἱ paulo post, κατὰ τοὺς Ἰννδαίους. 
S5 ὑπὸ τῶν Ἱουδτίων est in. vulgatis. 


*6 παραιτῆσθαι, erat. 


823 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. s&2£5 
accuratius quam caeteras scetas Judaicas serutari A θῶς *' δὲ εἶπε, xal οὐκ ἀληθῶς ' οὗ ykp e'4ov "4; 


et examinare Scripturas. Accuralissimam autem, 
seu exquisitissimam dixit seclam, et non verissi- 
mam : non enim vera scientia Scripturarum praediti 
erant. lgitur illa accurata ratio minuta subtiliter 
' persequitur, et rationibus qussitis colligit atque 
ipsam, sednonnunquam suus animus suaque mens 

Vzgns. 9. Ego vero statueram mihi multa adversus 
nomen Jesu Nazareni esse agenda : 


Vens. 10. Quod etiam feci Hierosolymis, et multos 
sanctos ego, potestatem a principibus sacerdotum adep- 
tus, carceribus | inclusi, et cum. occidereniur. detuli 
sententiam. 


ἀληθῃ τῶν Γραφῶν γνῶσιν. 'H οὖν àxpl6cta. λεττο-- 
λοχεῖ καὶ συλλογίζεται' οὗ μὴν ἔτι πάντως Ύινε»»-- 
σχει tb 6v, ἁλλ᾽ ἔστιν ὅτε χαὶ φρεναπατᾷ τις ἐπ» - 
τόν. 

concludit : non tamen adhuc prorsus intelligit re στι 

et opinio aliquem fallit. 

'Eyó μὲν οὖν ἔδοξα ἐμαυτῷ πρὸς τὸ Órogaex 
τοῦ 5 Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου δεῖν πο..λὰ évrarc "ex 
πρᾶξαι * 

“Ὁ καὶ ἐποίησα ἐν ᾿Ἱεροσολύμοις, καὶ πο. 1οἳ;.«- 
τῶν ἁγίων ἐγὼ φ«υάακαῖς xacéxAguca, τὴν παρὰ 
τῶν dpxtepéur ἑξονσίαν Ἰαδὼ», ἀναιρουμένων τα 
αὐτῶν χατήνγεγκα γῆφον * 


Vgns. 14. Ac in omnibus sgnagogis, spe crucians B. Kal κατὰ αἀσας τὰς συ-αγωγὰς πο. λάκις τε-- 


€08, cogebam verba impia, quibus divina — majestas 
lederetur , proferre : ac. vehementer. furens. in il- 
los, persequebar eos etiam ad exteras usque. civita- 
tes. 

Statueram mihi. Existimaveram, inquit, meo ju- 
dicio proprio hoe sic fleri oportere. Ac vehementer 
furens in illos. Nam qui occulta vi diabolica et dze- 
monum instinctu stimulati erant, absurda ac dira 
quadam faciebant, quemadmodum furiosi : aut for- 
sitanetiam amplius ac vehementius cgo quam illi 
furebam, quandoquidem sponte agebam atque con- 
sulto quod malum erat. 

Vrns. 19. Quo tempore etiam cum potestate atque 
commissione et mandato σεεορἰο a principibus sacer 
aotum proficiscebar Damascum, 

Vgns. 415. Die medio in via vidi, rex, de eclo solis 
&plendore clarius [umen me εί eos qui mecum ibant, 
eircum[ulgere. 


Vgns. 14. Cum autem nos omnes. cecidissemus in 
terram, audivi vocem alloquentem me ac Hebraico 
sermone dicentem : Saul, Saul, 1 70 cur me perse- 
queris ? durum est. tibi contra stimulos. calcitrare, 

Vrns. 15. Ego vero dixi : Quis es, Domine ? At ille 
dixit : Ego sum Jesus quem tu. persequeris. 


Vgns. 10. Sed aurge, atque consiste in pedes 
tuos, Nam idcirco apparui tibi,ut deligam te ministrum 
ac testem earum rerum, quas et vidisti, et in quibus 
tibi epparebo, 

Vgn38. 17, Eximens tee» populo hoc, el nationibus, 
ad quas ego mlitam te, 

Vgns, 18. Ut aperias oculos eorum, et avertant se 
a tenebris ad lucem, et a potestate Satane ad Deum, 
tt accipiant remissionem peccatorum et — sortem 
inter eos, qui fide, qua credent in me, sanctificati (ue- 
rint. 

Solis splendore clarius. Cum produceret in medium 


id quod czeteris rebus sub sensum cadentibus luci- 
dius est, ac non posset cum illo lumine lumen Jesu 


Vario lectiones et note. 


M fg. ἀκριθεστάτην, ct ἀληθεστάτην. — "5 Articulus τοῦ ante Ἰησοῦ desideratur. tn vulgatis. '* lc. 
εὸῖν. ** τὸ erat... "! In vulgatis est εἰς οὓς νῦν σε Ano: ἑλλω, et paulo post τοῦ ὑποστρέφαι, 


[pov αὐτοὺς, ἡνάγκαζον» βασφημεῖν * περισ-- 
coc τε ἐμμαιγόμεγος αὐτοῖς, ἑδίωκον ἕως xad 
εἷς τὰς ἔξω πόλεις. 


Ἔδοξα ἐμαυτῷ. Ἐνόμισα, φησὶν, ἐξ οἰχείας 
ἐπιχρίσέως τοῦτο οὕτω δεῖ 9 γενέσθαι. Περισσῶς 
τε 30 ἐμμαιγόμενος. 'χ πὸ γὰρ διαδολικῆς ἑνεργείας 
xaX δαιμόνων οἱστρηλατούμενοι, ἅτοπά τινα ἑποίουν, 
ὥσπερ ol µεμηνότες f|) τάχα xoi περισσότερον 
ἐγὼ ἑκείνων ἐμαινόμην, ἐπείπερ ἑχὼν ἔπραττον τὸ 
xaxóv. 


'Er olc xal πορευόµενος εἰς τὴν Δαμασκὸν 
μετ) ἐξουσίας καὶ ἐπιτροπῆς τῆς παρὰ τῶν dp- 
χιδρέω», 

"Ἠμέρας µέσης κατὰ τὴν ὁδὸν εἶδον, βασιλεῦ, 
οὑρανόθεν ὑπὲρ τὴν «αμπρότητα τοῦ ἡάίου περι- 
Adpjyav ue φῶς, καὶ τοὺς σὺν ἐμοὶ πορενομέ- 
νους. 

Πάντων δὲ καταπεσόντων ἡμῶν sic τὴν Τη». 
ἤχουσα φωνἢν JAaAobcar zpóc µε, xal Aérovcar 
τῇ ᾿Εόραϊδι διαλέκτῳ' Σαοὺ.ὶ, ZaovA, τί µε διω- 
χεις; CxAnpóy σοι πρὸς κέντρα ἁακτίζευ. 

Ἑγὼω ἑὲ εἶπον' Τίς εἶ, Κύριε; 'O δὲ εἶπεν » 
Εγώ εἰμι Ἰησοῦὺς, ὃν σὺ διώχεις. 

'AA4A& ἀνάστηθι, xal στῆθι ἐπὶ τοὺς πόδας 
σου. Elc τοῦτο γὰρ ὤφθην σοι, προχειρἰίσασθαί 
σε ὑπηρέτην καὶ μάρτυρα ὧν τε εἶδες, ὧν τε 

p ὀφθήσομαί σοι, 

ἙΕξαιρούμεγός σε éx τοῦ AaoU καὶ τῶν ἐθνῶ»ν, 
εἰς οὓς ἐγὼ ἁποστεῶ σε **, 

'Avoitac. ὀφθα.λμοὺς αὐτῶν, τοῦ ἁποστρέψαι 
ἁπὸ σχότους εἷς φῶς, xal τῆς ἑξουσίας τοῦ Σα- 
τανᾶ éx| τὸν θεὺ», τοῦ Aa6siv αὐτοὺς ἄρεσιν 
ἁμαρτιῶν, καὶ κ.1ἡρον ἐν τοῖς ἡγκασμέκοις alotet 
τῇ elc àpé. 

Ὑπὲρ τὴν Aapapórnra τοῦ ἡ.Σίου. Τῶν αἰσθη- 
τῶν φωτεινότερον παράγων, καὶ μὴ δυνάµενος ἀντι- 
σῶσαι τῷ φωτὶ ἐχείνῳ τὸ τοῦ Ἰησοῦ φῶς, χαθὼς 





...- 


825 


EXPOSITIO IN ACTA &POSTOLORUM. —. CAP. XXVI. 


836 


δύναται παραδἐξασθχι ἀχοὴ ἀνθρώπου λαλεῖν, Ὑπερ- A comparare, quemadmodum aures hominis locutio- 


vixd. τὸ ἡλιακὸν ἐχεῖνο φῶς, φήσας **, 


“06εν, βασιλεῦ Ἁγρίαπα, οὐκ ἐγενόμην dace 
0c τῇ οὐρανίῳ ὁπτασίᾳ, 

'A-L1à τοῖς ἐν Δαμασχῷ πρῶτον καὶ ἐν ** "Iepo- 
coAópotc , εἰς πᾶσάν τε τὴν χώραν τῆς Ἰου- 
δαίας, καὶ τοῖς ἔθνεσιν ἀπήγγολ.1ον peravosiv 
xal ὀπιστρέφειν ἐπὶ τὸν θεὸν, ἄξιατῆς µετανοίας 
ἔργα πρἀσσοντας. 


Οὖκ ἑγεγόμην ἀπειθής. Τούτοις ἐπείσθην, φησί’ 
ταύτῃ τῇ ὁπτασίᾳ µε ἐπηγάγετο, χαὶ οὕτως ἔπεισε 
μῃ ἀναθάλλεσθαι Ὁπτασία δέ ἐστιν dj χαθαρὰ θεωρία 
Ἡ ὑπερθαίνουσα ἄνθρωπον". ὄπερτις v σαρχὶ ὧν 55 


nem accipere possunt, lllud lumen, inquit, longe 
superat lumen solare. 

Vrns. 19. Unde, rez Agrippa, non fui celesti vi- 
sioni inobediena 9, 

Vkns. 30. Sed primum iis qui Damasci et Hie- 
rosolymis habitabant, et omnem agrum Jude inco- 
lentibus, atque etiam nationibus externis denuntiabam 
ut resipiscerent et ad sanitatem redirent , et ad Deum 
se converlerent, ac (facerent opera que digna essent 
iis, qui resipuissent et ad sanitatem rediissent. 

Non fui inobediens. His, inquit, parui et obtem- 
peravi: ac visione me adduxit, atque ita persuasit 

* ut rem non differrem. Visio autem est pura specu- 
latio atque contemplatio superans humanam natu- 


δίχα τοῦ ἀποχαλυφθῆναι αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς, οὐχ B ram : que, nisi oculi cujuspiam fuerint revelati, 


ἔστιν ἰδεῖν δυνατόν. 
"Evexa τούτων µε οἱ ᾿]ουδαῖοι συ.λαδόμενοι 
ἐν τῷ ἱερῷ ἐπειρῶντο διαχειρίσασθαι. 
᾿Επιχουρίας οὖν τυχὼν τῆς παρὰ τοῦ θεοῦι 
ὕχρι cnc ἡμέρας ταύτης ἔστηκα µαρτυρόμεγος ** 
{ιικρῷ τε καὶ μεγά.Ίῳ, οὐδὲν ἐκτὸς Aéyoy. ὧν τα 
ol προφηται . ἑλά1ησαν με..Ἰόγτων γίνεσθαι, xal 
Mwboanc* 
El παθητὸς d. Xpictéc, el πρῶτος ἐξ draccá- 
σεως v£xpàv φῶς uéAAe. xarayyéAAsir τῷ Jag 
καὶ τοῖς ἔθγνεσιν. 


Οὐδὲν ἐκτὸς «έχω» ὧν τε οἱ προφῆται. "Οτι 
μὲν οἱ προφΏται ἑλάλησαν περὶ τοῦ πάθους τοῦ Xpt- 
9-09, περιττὸν τὰ πρόδηλα λέγειν " ὅτι δὲ Moo, 
δῆλον ἓχ τοῦ εἰπεῖν αὐτὸν ὡς ἐκ προσώπου τοῦ 
Ιούδα" Ὡς .éov ἀναπεσὼν ἑκοιμήθη καὶ ὡς 
σκύμνος «Ίέογτος τίς ἐγερεῖ 37 αὐτόν; Σαφῶς γὰρ 
τὸν θάνατον τοῦ Χριατοῦ xai τὴν ἀνάστασιν σηµαί- 
νει' xal μὴν xai τὸ πάθας, δι ὧν πάλιν φπαίν' 
"Ογεσθε τὴν» ζωὴν ὑμῶν ἀπέγαντι τῶν óg0aA- 
pov ὑμῶν κρεμαμένην *. Πρῶτος δὲ ἐξ ἀναστά- 
σεως vexpor. — Πρῶτος γὰρ οὗτος ἀνέστη, xal οὐχ 
ἔτι ἀποθνήσχει. Οἱ γὰρ ἀναστάντες δι’ αὑτοῦ, ἢ τῶν 
μαθητῶν, πάλιν ἀπέθανον ἕως τῆς χαθολικῆς ἆνα- 
στάσεως µέλλοντες. 


Tavra δὲ αὐτοῦ ἁπο.Ιογουμένου , ὁ Φηστος 
psráAm τῇ φωγῇ φησι "- Μαίγῃ, Παῦλε; τὰ 
z04Ad σε Ἰράμματα εἰς µανίαν ἐπιτρέπει Ὁ. 

'O δὲ, Οὺ µαΐνομαι, φησὶ, κράτιστε Φῆστε, 
ἀ.1.1ὰ ἀ.ηθείας καὶ σωφροσύγης ῥήματα ἁπο- 
φθέγγομαι. 

Ἐπίσταται γὰρ περὶ εούτων à βασιλεὺς, πρὸς 
ὃν καὶ παῤῥησιαζόμενος «α1ῶ' Aav0dvsw γὰρ 
αὐτόν τι τούτων οὗ πείθοµαι οὐδέν. 


*^ Gen. xLix, 9. 5 Deut. xxxii, 66. 


videri ac cerni non potest. 

Vgns. 94. Propter hec Judaei comprehensum in 
templo me conati sunt interficere : 

Vkns. 99. Sed auxilium a Deo consecutus, ad hunc 
usque diem sto testificans (am parvo quam magno, 
nihil dicens preterea, qug tum reliquiprophete, tum 
Moyses futura esse pre dixerunt : 


Vgns. 90. An supplicio afficiendus (uerit Ghristus, 
an primus ez iis, quiex morluis resurrezissent, luce 
huic populo atque nationibusextraneis annuntiaturus 
esset. 

Nihil dicens preterquam ea, qu& prophete. Ώτο- 
phetas quidem de supplicio Christi locutos esse, sue 
pervacuum est dicere ea quz manifesta sunt ; sed 
Moysen id pr:edixisse, patet ex eo, quod ipse dixit 
quasi ex persona Jud:e : Tanquam leo resupinus dor- 
mivit et tanquam catulus leonis : quis excitabit eum** 1 
nam aperte mortem Christi ac resurrectionem  si- 
gnificot, atque etiam supplicium per ea, qus rur- 
sus dicit ** : Videbilis vitam vestram ante oculos 
vestros pendentem. — Primus ilem ez iis qui ex mor- - 
tuis resurrexissent. Hic enim 177 primus resur- 
rexit, et non amplius moritur : nam qui per ipsum 
aut discipulos ejus exsuscitati sunt, rursus mortui 
sunt, resurrectionem differentes usque ad universa- 
lem resurrectionem. 

Vgns. 24. Cum autem ita causam pro se. diceret, 
Festus magna voce dizit : Insanis, Paule? multa te 
littere redigunt ad insaniam. 

Vns. 95. At ille : Non insanio, inquit, prestantis- 
sime Feste, sed vera ac sana verba profero. 


Vens. 26. Scit enim de his rez, ad quem etiam li- 
bere loquor : non enim credo quidquam harum rerum 
il'um ignorare. 


Varie lectiones et note. 


5. [g. φησί. " àv ante Ἱερεσολύμοις desideratur. in vulgatis, εἰ paulo post. ἀπαγγέλλων. Α Ic. τινὶ 
iv σαρχί. «5 ὄντι, aul. certe. pro ὀννατὸν, legendum δυνατός. — * Invalgatis μαρτυρθύμενον. — "iveipst 
εγαί. ᾖχροεμμαμένην erat. 


c V, incredulus. - 


5» In vulgatis ἔφη. ** In. vulgatis. περιτρέπδι. 


821 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCIITEP. 


82& 


Insanis, Paule. Quoniam scmper ad regem loque- Α — Maírg, Have. "Eze ἀεὶ πρὸς τὸν βασιλέα 


batur, quadam quasi perturbatione correptus est, 
et videns lingua libertatem atque in loquendo con- 
fidentiam, prz ira atque indignatione Festus boc 
dixit; sed Paulus causam docet, cur ad regem ser- 
monem averteret a Festo. 

Nam hoc in angulo actum non est. 

Ῥεης. 97. Credis, rex Agrippa, prophetis? credis, 
scio. 

Vens. 98. Agrippa autem ad Paulum dixit : Pa- 
rum abest quin persuadeas mihi, ut Christianus eva- 
dam. 

Vrns. 29. Ac Paulus : Optarim, inquit, a Deo, ut 
et parum absit e. prope adsit ut non modo tu, verum 
eliam omues qui se hodie audiunt, tales. evadant, 
qualis ego quoque sum, exceptis vinculis his. — 


Vens. 20. Et cum hac ille dixisset, surrexit rez ac 
prases el Dernice et eorum assessores ; 


Vgns. 51. Et cum secessissent, loquebantur alius 
ad alium his fere verbis utentes : Nihil morte aut 
tinculis dignum committit iste homo. 

Vens. 52. Agrippa autem Festo dizit: Absolvi po- 
terat iste homo, nisi Cesarem appellasset. 


Seit enim de his rez. Hic de cruce loquitur ac de 
resurrectione, quia per totum orbem terre babita- 
tum doctrina. pervaserat. Atque hzc ait, ut osten- 
dat Agrippam omnia scire, ac tantam non dicens 
etiam ad illos: Bebebatis quidem etiam vos lizc 
scire. Nam hioc est, quod subjungitur : Non enim 
actum. est hoc in angulo.—  Optarim a Deo, εἰο., ex- 
ceptis vinculis his. Atqui id gloriosum erat : verum 
hoc dixit, nempe exceptis vinculis his, illorum re- 
spiciens sensum atque opinionem. Quid dicis, o beate 
Paule, Absque vinculis? et quanam posthac tibi re- 
liqua erat quodvis loquendi fiducia, si te horum 
Ραάεί, atque haec fugis, presertim coram tanta 
multitudine? annon in omnibus Epistolis proptet 
hzc gloriaris, et vinctum temetipsum vocas, et ca- 
tenam nobis ubique loco diadematis 178. circum- 
fers? Quid igitur nunc accidit quamobrem vincula 
depreceris? Non ipse, inquit, deprecor illa, neque 


δ.ελέγετο, ὥσπερ ἔπαθέ τι, xal ἰδὼν την παῤῥη- 
σίαν, ἀπὸ ὀργΏς xal θυμοῦ τοῦτο εἶπεν ὁ roro. 
Ὅ δὲ Παῦλος τὴν αἰτίαν διδάσχει, 67 ἣν πρὸς τὸν- 
βασιλέα τὸν λόγον ἀπέστρεσεν. 


Ob γάρ ἐστυ ἐν γωνίᾳ πεπραγµένον τοῖτο. 

Πιστεύεις, βασιλεῦ Αγρίππα, τοῖς προγήταις» 
οἶδα ὅτι πιστεύεις. 

Ὁ δὲ Αγρίππας πρὸς τὸν Παῦ.ῖον ἔφη. Ἐν 
ἑ1ίγῳ µε πείθεις Χριστιαγ ὃν γενέσθαι. 


0 δὲ Παῦ.Ίος εἶπεν ' Εὐξαίμην ἂν τῷ θεῷ, καὶ 
ἐν ὁ 1ίγῳ καὶ ἐν πο..1ῷ οὗ µόνον σὲ, d.11à xal 
πάντας τοὺς ἀχούογτάς µου σήμερον Ἰενέσθαε 


B τοιούτους, ὁποῖος xdjo εἰμι, παρεκτὺς τῶν δε- 


σμῶν τούτων. 

Καὶ ταῦτα εἱπόντος αὑτοῦ, ἀνέστη ὁ βασιλεὺς 
xal ὁ ἡγεμὼν fj τε Βεργίχη, xal οἱ συγκαθήµενοε 
αὗτοις, 

Καὶ ἀναχωρήσαντες, &AdJAovyx. πρὸς ἀ.-ἠ.ῖους, 
«1έγοντες, ὅτι Οὐδὲν θανάτου ἄξιον i$) δεσμών 
πράσσει ὁ ἄνθρωπος οὗτος. 

Αγρίππας δὲ τῷ Φήστῳ ἔφη ᾽ ᾿Αποιε]ύσδαε 
ἑδύνατο d ἄνθρωπος οὗτος, εἰ μὴ ἐπιχέκλητο 53 
Καίσαρα. 

Επίσταται γὸρ περὶ τούτων ὁ βασωεύς. 'Ev- 
ταῦθα περὶ τοῦ σταυροῦ Φησι **, περ) τῆς ἀναστά- 
σεως, ὅτι πανταχοῦ τῖς οἰχουμένης γέγονς τὸ δόγμα» 
ταῦτα δέ φησι, δειχνὺς ὅτι πάντα οἵδεν ὁ Αγρίππας, 
xai μονονουχὶ λέγων xal πρὸς αὐτοὺς" Ἔδει μὲν χαὶ 
ὑμᾶς ταῦτα εἰδέναι. Τὸ γὰρ ἑπαγόμενον τοῦτο ἔστιν - 
Ob γάρ ἐστιν ἐν γωνίᾳ πεπραγµένο». — Εὐξαί- 
µην ἂν τῷ θεῷ, καὶ ἐν óAljp καὶ év 20419 **. 
Καΐτοι ἄξιον ἣν δόξης, ἀλλὰ τοῦτο εἶπε, m) 
thv ἐχείνων ὑπόληψιν ἀφορῶν, χαὶ τὸ, παρεκτὲς 
τῶν δεσμῶν τούτων. Τί Avete, ὦ µαχάριε Παῦλε, 
ürev τῶν δεσμῶν; καὶ vola σοι λοιπὸν παῤῥησίσν 
εἰ ταῦτα αἰσχύνῃ xal φεύγεις, xat ταῦτα ἐπὶ δήμου 
τοσούτου ; Οὐ πανταχοῦ τῶν Ἐπιστολῶν ἐπὶ τούτα;ς 
καυχᾶσαι, καὶ δέσµιον ἑαυτὸν καλεῖς, καὶ τὴν ἄλυσιν 
ἡμῖν ἀντὶ διαδήµατος πανταχοῦ περιφέρεις; Τί τοί- 
νυν γέγονε νῦν, ὅτι ἀπεύχῃ τὰ δεσµά; Οὐκ αὐτὸς 
ἀπεύχομαι, φησὶν, οὐδὲ αἰσχύνομαι, ἀλλ᾽ ἐχείνων 


me pudet eorum,sed accommodo me demittens ad p τῇ ἀσθενείᾳ συγχαταθαίνων. Οὕπω γὰρ χωροῦσι δὲ- 


illorum imbecillitatem : nondum enim idonei sunt 
3d recipiendam atque probandam meam gloriatio- 
nem. Didici autem a Domino meo non esse assuen- 
dum additamentum panni rudis ad vestem vetu- 
stam : idcirco ita dixi. 
CAPUT XXVII. 

Vgns. 1. Ut autem decretum est. ul nos navigare- 

mus in Italiam, tradiderunt Paulum et alios quos- 


ξασθαι τὸ χαύχημα τὸ ἐμόν. Ἔμαθον δὲ παρὰ τοῦ 
Δεσπότου pov, μὴ ἐπιθάλλειν ἐπίθλημα ῥάχους 
ἀγνάφου ἐπὶ Ἰματίῳ παλαιῷ. Διὰ τοῦτο οὕτως εἷ- 
πον. 


ΚΕΦΑΛ. KZ', 
Ὡς δὲ ἑἐκρίθη τοῦ ἁποπ.]εῖν ἡμᾶς εἰς civ "Ica- 
λίαν, παρεδίδου ** τόν τε Παῦ.Ίον xal τινας écé- 


Vari lectiones et nota. 


*! In vulgatis ἔπεχέχλητο. 


* Videtur desiderari zat. 


*! ()pinor etiam hic adjitcienda esse illa postrema 


verba, παρεχτὸς τῶν δεσμῶν τούτων, qua: explicantur et alioqui locus corruptus videtur, et καὶ ante παρε- 


x*bc redundare aut certe a'iquid aliud desiderari. 


4 V. dimittit. 





** [n vulgatis παρεδίδονν. 


» m. ^ - — 





829 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXVII. 


839 


povc δεσμώτας ἑκατογτάρχῳ ὀνόματι Ἰου.]ίῳ, Α dam vinctos centurioni, nomme Julio, cohortis Au- 


exsípnc Σεθαστῆς. 

Ἐπιδάντες δὲ zAolo 'Arpapvtir d 9 uéAdorrec 
st ety τοὺς κατὰ τὴν "Ac(ax τόπους, ἀν ήχθημεν, 
ὄντος σὺν ἡμῖν Ἀριστάρχου Μακεδόνος 6scca- 
«ονιχέως. ' 

Tq τε ** ἑτέρᾳ κατήχθηµεν εἰς Σιδῶγα, φι.Ίαν» 
θρώπως τε ὁ ᾿Ιού.ιος τῷ IlavAo χρησάµεγος, 
ἐἑπέτρεψε, πρὸς τοὺς φίΊους πορευθέντα, ἐἔπιμε- 
εὰείας τυχεῖγν. 

"Οντος σὺν ἡμῖν Αριστάρχου. Καλῶς χαὶ χρη- 
σίµως πάρεστιν ὁ Αρίσταρχος, καὶ μέχρι που 57 συνἑρ- 
χεται αὐτῷ , μέλλων ἅπαντα ἁπαγγέλλειν εἰς Μαχεδο- 
νἰχν τὰ περὶ αὐτοῦ. Τὸ δὲ, Φι.Ίαγθρώπως ὁ Ἱού.ιος 


χρησάµενος τῷ Παύ.ῳ' εἰχὸς γὰρ ἣν αὐτὸν ἀπὸ . 


guste. 

Vens. 2. Conscensa igitur nave Atramytina, navi- 
gaturi secundum 'Asie leca, solvimus et in. altum 
provecli sumus, comitante nos Aristarcho Macedone 
Théssalonicensi : 

Vens. 5. Ac postridie Sidonem appulimus, et Julius 
humanitate erga Paulum usus, permisit ei ut ad ami- 
cos iret, et ab illis curaretur. 


Comitante nos Aristarcho. Recte et ex usu adest ^ 
Aristarchus, et aliquo usque una proficiscitur, qui in 
Macedouiam renuntiaturus erat omnem statum re- 
rum illius. Porro quod attinet ad hoc, quod dicit : 
Julius humanitate usus erga Paulum, permisit ei ut 


i:GA)Te χαχώσεως 65 εἶναι τῶν δεσμῶν, τοῦ φόδου, D amicos adiret, etc., verisimile est enim illum ex 


τοῦ ἄγεσθαι χαὶ φέρεσθαι. "Opa. δὲ πῶς οὐδὲ τοῦτο 
κρύπτει ὅτι ἐθούλετο ἐπιμελείας τυχεῖν. 


magna vexatione atque afflictione vinculorum, ti- 
moris, item quod huc illuc traheretur et raperetur, 


«tinus commoda valetudine usum esse et. infirmum fuisse ; ac vide ut ne hoc quidem celet, quod Pau- 


lus curar! volebat. 

Κἀάχεῖθεν ἀναχθέντες, ὑπεπλεύσαμεν τὴν Κύ- 
zpov διὰ «à τοὺς ἀγέμους εἶναι ἑναντίους. 

Τό τε πἐλαγος τὸ xarà τὴν Κιλικίαν καὶ Παμ- 
gvAlur διαπΊεύσαντες, κατή.Ίθομεν slc Μύρα τῆς 
Avxíac. 

Κάχεῖ εὑρὼν d ἑκατόγταρχος zAoiov "AAsCav- 
Opnvór '* zAéor εἰς τὴν τα λίαν, ἀνεθιδάσαμεν 
ἡ]ιᾶς ἐπ᾽ αὑτό. 

Ἐν ἱκαγαῖς δὲ ἡμέραις βραδυπ.οοῦντες, xal 
μόλις γενόµενοι κατὰ τὴν Ενίδον, μὴ προσεῶν- 
τος " ἡμᾶς τοῦ ἀνέμου, ὑπεπλεύσαμεν τὴν Κρή- 
τη» κατὰ Σα.]μόνην ". 

Μόλις τε παραλεγόµενοι αὐτὴν, ἤ.ἴθομεν εἰς 
τόπον τι ὰ κα. λούμενον Κα.ῑοὺς Λιμένας, ᾧ ἑγγὺς 
ᾗν πόλις Aacala. 

Π.1οἵον Τὲ, φησὶν, ᾽Α1εξαγδρην όν. Εἰχὸς xat Exsl- 
νους ἁπαγγεῖλαι εἰς τὴν ᾿Ασίαν 5 τὰ κατὰ τὸν Παῦ- 
λον, xal τούτους εἰς τὴν 'Acíav. 

'Ixavoo δὲ χρόνου διαγενοµένου, καὶ ὄντος 
ᾖδη ἐπισφα.]οῦς τοῦ π.οὸς, διὰ τὺ καὶ τὴν 
γηστείαν ἤδη παρελη.λυθέναι, παρῄνει ὁ Παὺ- 
λος, 

Λέγων abroic* Ἄνδρες, θεωρῶ ὅτι μετὰ ὕόρεως 
Zolluc καὶ ζημίας οὗ µόνον τοῦ φορτίου 19 xal 


Vens. 4. Atque illinc provecti, subter Cyprum πα: 
Jigavimus propterea quod venti essent adversi ; 

Vgas. 5. Et transmisso pelago, quod est circa Ci- 
liciam et Pamphyliam, appulimus αά urbem Lyciee 
Myra. 

VEns. 6. Et illic nactus centurio navem Alexandri- 
nam, que petebat Italiam, eo. nos imposuit. 


Vzns. 7. Cum autem. complures dies tarde naviga- 


, remus, οἱ vix pervenissemus circa. Gnidum, prohi- 


bente nos vento, navigavimus subter Cretam circa Sal - 
monam. 

VtRs. 8. Vixzque pretervecti eam, venimus in locum 
quenuam, qui vocat&r Pulchri Portus, prope quem 
erat oppidum Lazaa. 

Navem, inquit, Alexandrinam. Consentaneum est 
et illos in Asiam renuntiasse ut se haberet res 
Pauli, et hos in Asiam "'. 

VEns. 9. Cum autem satis multum temporis 179 
prateriisset, et jam essel navigalio periculosa, pro- 
pterea quod etiam jejunium jam praterierat, admone- 
bat eos Paulus. 

Vens. 10. His fere verbis : Viri, video cum gravj 
injuria atque jactura non solum oneris εί navis, ve- 


τοῦ π.λοίου, ἀ 1.1ὰ xal τῶν γ υχῶν ἡμῶν μέλλει" p rum etiam animarum nostrarum futuram esse naviga- 


ἐσεσθαι τὸν z Aor. 

Tiv νηστεία» ἤδη παρελη.1υθέναι. Νηστείαν 
ἐνταῦθα τὴν τῶν Ἰουδαίων λέγειν ἡγοῦμαι. Μετὰ 
γὰρ τὴν Πεντηχοστὴν ἐξῆλθε μετὰ πολὺν χρόνον, 
ὡς ἓν αὐτῷ σχεδὸν τῷ χειμῶνι παραγενέσθαι εἰς τὰ 
Εέρη τῆς Κρήτης. "Iva δὲ μὴ δόξη προφητεύειν, 


lionem. 

Jeiunium jam praterierat. De jejunio Judzorum 
eum bic loqui puto? nam longo tempore post Pen- 
tecosten profectus erat, ut in ipsa propemodum 
hieme pervenerit in partes Cretz. Ne videretur 
autem vaticinari, sed ex conjectura loqui, Video, 


Varie lecliones et note. 


5 Ανδραμυττινῷ est. in. vulgatis. 


** [n uno vulgato. est τῇ δὲ, in altero, τῇ τε, ut. hic et in manu- 


scripto antiquo. *' ἵσως τοῦ ** Videtur hic locus corruptus, autcerte mutilus, desiderari dictto ἀσθενη, aut 


simile quid. ** In vulgatis Αλεξανδρινὺν, et paulo post, ἐνεθίδασεν ἡμᾶς εἰς αὐτό. 
T! fo. πλοῖον. 


προαεόντος, 7! In vulgatis Σαλμώνην. 


Τὸ ]n πιαπκεετὶρίο est μὴ 
75 fc. εἰς τὴν Εὐρώπην τοι, Μαχεδονίαν. Τν In 


vulgatis xaX πολλῆς, ζημίας οὗ µόνον τοῦ φόρτου. ἵὃ µέλλειν in. vulgatis. 


* Fortassis, in Europam aut Macedoniam, nempe. Aristarchum ejusque. comites. 





851 THEOPHYLACTI BULGARIA AR CHIEP- 837 
inquit : non enim alalim probassent, si hoc di- A ἀλλ ἀπὸ στοχααμοῦ λέχειν, θεωρῶ, qnoliv* οὗ vag 
xisset. ἂν ἑδέξαντο εὐθέως, εἰ τοῦτο εἶπεν. ι 

Vgns. 11. At centurio gubernatori et naviculario '0 δὲ ἑκατοντάρχης '*. τῷ κυδερνήτῃ καὶ "e 

credebat magis, quam iia que Paulus dicebat. vavxAdnpqo ἐπείθετο μᾶ-λ1ο», 4 volg" ὑπὸ τοῦ 
IlavAov «Ἰεγομένοις. 

Ὕεις. 19. Sed cum portus appositus non esset ad Αγευθξτου δὲ τοῦ «ιμένος ὑπάρχοντος spec 
hibernandum, plerique etiam inde solvere statuerunt, παραχειµασίαν, οἱ zJelovc ἔθεντο βου.1ην dra- 
si quo modo possent in Phonicen pervenire : is portus — y0nvai'* κἀχεῖθεν * εἴπως δύναιντο καταν τή - 
est Crete, spectans ad Africum et.Chorum : αἰφμα illic σαντες elc Φοίνικα παραχειµμάσαι, Aipgévra της 
hiemare. | Κρήτης, β.Ιέποντα κατὰ Λίδα καὶ κατὰ Χῶρον. 

Vens. 43. Cum ígitur auster. leviter aspirare ce- Ὑποανεύσαντος δὲ vócov, δόξαντες τῆς xpe- 
pisset, arbitrati se consecutos esse quod in animo θέσεως κεκρατηκέναι, ἄραγτος deccor'* xaps.té- 
proposuerant, cum solvissent , Cretam ex propinquo — yorzo τὴν Ερήτην. 
pretervehebantur. ] 

Naviculario magis credebat. [loc faciebat ideo TQ ναυκ.1ήρῳ ἐπείθετο pa AAor. Τοῦτο Escote: 
quod existimaret magis credendum esse navigandi Β νοµίζων ὅτι δεῖ μᾶλλον τοῖς ἐμπείρως ἔχουσι πρὸς 
peritis, quam vectori rei nauticz imperito. taque — tb πλεῖν πείθεσθαι, ἡ ἐπιδάτῃ ἀπείρῳ ναυτικῆς- 
consilii atque judicii erat, non fortan: peccatum. Ὥττε οὖν γνώμης fjv χαὶ οὗ τύχης &páptrpa. 

Vgns. 14. Sed haud multo post irruit in eam ven- Μετ οὗ 21040 δὲ ECaAe xat! αὑτῆς ἄνεμος tv 
tus Lurbulentus ac. procellosus, qui vocabatur Euro- φωγικὸς ὁ καλούμενος Εὐροχλύδων. 
clydon ». 


VEns. 15. Cumque correpta esset navis, et non pos- Συναρπασθέντος δὲ τοῦ α.λοίου, xal ph oura- 
set. obsistere vento, jam non amplius obnitentes ]ᾱ- µένου ἀντοφθαμεῖν τῷ ἀνέμφ, ἐπιδόντες ἑρερό- 
etabamur *. e μεθα. 

Vrns. 10. Cum autem infra parvam quamdam in- Nnclov δέ τι ὑποδραμόντες καλούμενον K.lav- 
slam, que vocatur Clauda, cursu delati essemus, vix δη», μόλις ἱσχύσαμεν περικρατεῖς γεγέσθαι τῆς 
potuimus obtinere scopham. exágnc. 


VEns. 17. Quam ubi subduxerunt, adjumentis ute- "Hv ἄραντες βοηθείαις ἐχρῶντὸ, ὑποζωνγύν- 
bantwr, succingentes naviglum, timentesque ne. in τες τὸ π.οἵον, φοδούμενοί τε ** μὴ elc τὴν Σύρ- 
Syrtim ejicerentur. τιν *! ἐχπέσωσι». 

Non postulare oportet, ut Scriptura proprie lo- 039 δεῖ χυριολεχτεῖν ἀπαιτεῖν την T'gagty. T? 
quatur : nam quod dixit ἀντοφθαλρεῖν, id est οὉ- γὰρ, ἀντοφθα.μεῖν, ἐπὶ ἀνθρώπου ἀρμόζει, καὶ 
(ueri, contra intueri, debomine convenienter ac pro- οὐκ ἐπὶ πλοίου. 
prie dicitur, non de navigio. 


Vrns. 18. Demisso vase, ita ferebantur. Cum au- XaJAdcavreec τὸ σχεῦος, οὕτως ἑφέροντο. Xoo- 
tem vehementi tempestate jactaremur, sequenti die ja- δρῶς δὲ χειμαζοµόνων ἡμῶν, τῇ ἑξῆς ἑκέολὴν 
cturam faciebant, ἐποιοῦντο. 

Ῥεας. 19. Ac tertio die nostris ipsorum manibus ar- Kal τῇῃτρίτῃ αὑτόχειρες etr oxsviy τοῦ z.lolov 
wamenta navis projecimus. ἑῤῥίψαμεν,. 

Vens. 20. Cum autem neque sol, neque sidera ad Μήτε δὲ ἡάίου μήτε ἄστρων» ὀἐπιφαιγάτων 


dies complures apparerent, ac tempestas haud exigua ἐπὶ π.είογας ἠμόρας, χειμῶγός τε obx ὁλίγου 
incumberet, jam omnis salutis nostre spes adempta ἐπικειμένου, Aoizór. περιῃρεῖτο πᾶσα &Axlc τοῦ 
erat. σώζεσθαι ἡμᾶς. 

Ὕεβ». 31. Sed cum diuturna inedia esset, stans IloAAnc δὲ ἁἀσιτίας ὑπαρχούσης, τότε σταθεὶς 
Paulus. in. medio illorum dizit : Oportebat 180 p à IlavAoc ἐν μέσῳ αὐτῶν, εἶπεν, "Εδει μὲν, à 
quidem, viri, mihi obtemperantes a Creta mon solve- ἄνδρες, πδιθαρχήσαντάς uoc pi ἀνάγεσθαι ἀπὸ 
re, atque lucrari hanc injuriam. atque detrimentum, τῆς Κρήτης, χερδῆσαί ce τὴν ὅδριν ταύτην xal 

τὴν Oyar. 


ld est, vela. Nam cum ventus vehemens est, hoc Τουτέστι, τὰ lacia. Όταν Υὰρ σφοδρὸς ὁ ἄνεμος 
fit, dum puppis exscinditur. ᾗ, τοῦτο γίνεται, ἑχχοπτομένης τῆς πρύµνης 

Vens. 22, Et nunc jubeo vos bono animo esse : Καὶ raviv παραινῶ ὑμᾶς ebOvpsir. Αποθολὴ 
nam απἰπιῷ nulla erit jaclura ez vobis, preterquam ιὰρ γψυχῆς οὐδεμία ἔσται ἐξ ὑμῶν, xAhy τοῦ 
navigii. aAolov. 


Vario lectiones et note. 


3 In vulgatis ἑχατόνταρχος. — "' ὑπὸ desideratur in manuscripto. 19 In. manuscripto ἀχθῆναι,. Ὁ is- 
σον, in vulgatis. — ** τὸ desideratur. in. manuscripto. » *' copsqv ογαί. 3 ἐκπέσωσι in vulgatis, 3 τε 
desideratur in. manuscripto. 


» V. Euroaquilo. * V. data nave flutibus fercbamur, 


e 


| 








δη EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXVII. 834 
Παράστη vép poi ταύτῃ τῇ voxri** ἄγγελος A — VERs. 25. Astitit enim mihi hac nocte angelus Dei, 


τοῦ θεοῦ, οὗ εἰμι, xal Aatpsóo?, 

Aéqur- Mi) φοδοῦ, Παῦ λε, Kalcapi σε δεῖ πα- 
ραστῆναι, καὶ ἱδοὺ κεχάρισεαίσοι d θεὲς πάν- 
τας τοὺς xAéorcac μετὰ eov "'. 

Au εὐθυμεῖεε, ἄνδρες ' πιστεύω γὰρ τῷ Θεῷ, 
ὅτι οὕτως ἔσται, καθ’ ὃν τρόπον AcsAd Anal pot. 


Eic νῆσον δέ ta δεῖ ἡμᾶς ἐκαεσειν. 


τς δὲ τεσσαρεσχαιδεχάτη vit ἐγένετο, δια- 
ᾠερομένων ἡμῶν ἐν τῷ ᾿Αδρίᾳ κατὰ µέσο» τῆς 
νυκτὸς, ὑπενόουν οἱ ναῦται προσάγειν εινὰ αὖ- 
τοῖς χώραν. 

Καὶ BoAicartec *! εὗρο» ὁργυιὰς εἴχοσι. Βραχὺ 


cujus sum, quem e:iam colo, 

Vans. 94. Ac dizit : Noli metuere, Paule, Cesari 
te sisti oportet, ei ecce condonavit tibi Deus omnes, 
qui navigant tecum. 

Vgns. 25. Quamobrem bono amimo estote, viri : 
nam credo Deo ita futurum esse, quemadmodum mihi 
dicium, est. 


Vens. 26. In insulam autem quamdam nos ejici 
oportet. 

Vzns. 27. Sed ut decima quarta nox venit, cum 
κου jactaremur in Adria circa medium noctis, εκερί- 


cabantur naut appropinquare sibi cliquam regio- 
nem. 


VgB$s. 28. Ac demisso perpendiculo nautico, inve- 


δὲ διαστήσαντες, καὶ πἀλυ' βοίσαντες, εὗρον D nerunt passus viginii. Ac paulalum inde provecti, ac 


ὁρ]υιὰς δεκαπέντε. 


rursus demisso perpendiculo, ineeneruni paseus quin- 


. decim: 


Φοδούμεγοι δὲ µήπου κατὰ τραχεῖς τόπους ** 
ἐχπέσωσιν, ἐκ αρύμνης ῥίψαντες ἀγκύρας τέσ- 
σαρας, ηὔχοντο ἡμέραν TerécOat. 

Tür δὲ ναυτῶν» ζητούγτων φυγεῖν ἐκ τοῦ 
π.]οίου, καὶ χαλασάντων * civ σκάφην εἰς tv 
θάλασσαν, προφάσει ὡς ἐκ πρώρας μελλόντω»' 
ἀγκύρας ἐκτείγειν, 

Εἶπεν ὁ Παῦος τῷ ἑκατογτάρχῃ καὶ τοῖς 
στραειώταις ἸΕὰν μὴ οὗτοι ἐν τῷ π.ἰοίῳ μείνω: 
cuv, ὑμεῖς σωθῆναι οὐ δύνασθε. 

Τότε ἀπέκογ'αν οἱ στρατιῶται τὰ σχοιγία τῆς 
σκάφης, καὶ εἴασαν αὐτὴν ἐχπεσεῖν. 

"Aypi δὲ οὗ ἡμελ1εν ἠἡμέρα γενέσθαι), παρ» 
εχά.ει ὁ Παῦ.Ίος ἅπαντας ψετααδεῖ τροφής, 
Jépur* Τεσσαρεσκειδεχάτην σήμερον ἡμέραν 
προσδοκῶντες ἄσιτοι διατελεῖτε, μηδὲν προσ.ἲα» 
δόµεγοι **. 

Καὶ ταν ῦν παραινῶ ὑμᾶς εὐθυμεῖν. Μετὰ τὸν 
«οσοῦτον χειμῶνα οὐχ ἐπεμδαίνων αὐτοῖς διαλέγε- 
ται, ἀλλὰ βουλόµενος xÀv sl; τὸ μέλλον πιστευθῇ- 
ναι» xal τὰ Υαγενηµένα παράχει εἰς μαρτυρίαν 
tfc τῶν ῥηθησομένων ἀληθεῖας. Καὶ δύο προλέχει. 
ὅτι τὸ πλοῖον μὲν ἀπολεῖται, οἱ δὲ ἑνόντες σωθἠσον- 
ται, καὶ ὅτι εἰς νῆσον ἐκπεσεῖν δεῖ. "Απερ οὐκ ἣν 
στοχασμοῦ, ἀλλὰ προφητείας. Ἰδοὺ χεχἀρισταί σοι 
ὁ θεὸς πάντας τοὺς sA6orcac μετὰ σοῦ. Ἰδοῦ, el 
μὴ διὰ Παῦλον, πάντες εἶχον οἱ ἐν τῷ πλοίῳ ἁπολέ- 
σθαι. Ὥστε φευδὲς τὸ εἰρημένον 'Oufioo * 


Μοῖραν &' οὔ τινά φημι πεφυγµένον ἔμμεναι 
[drópor, 


ο jiad. v, v. 488... - 


.Vsss. 29. Ac metuentes 26 in aspera loca atque 
su3a ejicerentur, ex. prora. jactis anchoris quatuor, 
optabant illuceseere diem. 

Vzas. 50. Sed cum nauta fugere vellent ex navi, 
&c scapham in mare demusissent, eo. pretextu quasi 
ex prora anchoras extensuri, 


V&ns. 01. Puulsus centurioni atque srilitibus dixit : 
Nisi isti menserint in navi, vos evadere et servari non 
potestis. 

Vrns. 92. Tunc milites funes scaphe absciderunt, 
ac siverunt eam elabi. 

Vsns. 93. Atque interea dum dies illucescebut, Pau- 
lus universos, ui cibum caperent, hortabatur hs ver- 
bis : (uarias decimus hodie dies agitur, ex quo spe- 
ranies meliorem tempestatem. nalle cibo aunplo du- 
ratis, 


Et nunc jubeo vos bono animo esse. Post tam diu: 
turnam tempestatem non insultans illis verba facit, 
sed volens etiam in futurum tempus sibi fidem ha- 
beri : atque ea quz acciderant, in testimonium ve- 
vitatis earum rerum, quas dicturus erat, producit. 
Ac duas res prxdicit, nempe navigium periturum 
esse, sed qui essent in eo servatum iri, et in insu- 
lam ejici illos oportere: qui non erant conjicien - 
tis, sed prophetantis atque vaticinantis. Ecce condo- 


D navit 181 tibi Deus omnes, qui navigant tecum. 


£cce nisi propter Pau'um servati essent, omnes qui 
erant in navi perituri erant. ltaque falsum est quad 
dizit Homerus ον: 


Fatum autem nego quemquam hominum e[[ugisse, 


Varie lecliones et note. 


εν [n vulgatis τῇ νυχτὶ ταύτῃ. 0 χαὶ ante λατρεύω desideratur. in manuscripto. —** μετὰ σοῦ, in 
vulgatis. *' In manuscripto hic et paulo post εί βωλίσαντε. — ** In vulgatis φοθούμενοί vs, μή πως 


εἰς τραχεῖς τέπους. — " In marsicripto χαλάσαντες. 


** ἐχχτοντάρχῳ — scripserat, deinde φμοδὶ emen- 


dundi gratia, stpra possil, v, quod. el supra fecit in. principio hujus capitis" ἔμελλεν ἡμέρα γίνεσθαι 
cst in. vulgato. 33 Ín manuscripto antiquo ἐν μηδενὸς προσλαθόµενοι, in vulgatis μηξὲν προσλαδόµενοι. 


- — 


ο — —— —— ————— - 


835 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 85i 
Sive bonus sive malus sit, ubi primum natus A Οὐ κακὸν, οὐδὲ μὲν ἐσθ.λὸν, ἐπὴν τὰ πρέώσεα T£. 
[uerit. ' [7e 
Quo significat fieri non posse ut quis effugiat *0*! σηµαίνει ὅτι ἀδύνατος ἐχφυγεῖν τοῦ θανάτςο. 
mortis fatalem necessitatem, quz simul ut natus εἱρμαρμένην, ἅμα τῇ γεννήσει ὀρίουσαν του àv- 
est, hominis mortem constituit atque definit: θρώπου τὸν θάνατον ἀλλά xai εἴμαρτο 7c va; 
nempe si fato destinatum erat ut omnes perirent, ἀπολέσθαι, εἶχε 6 ἂν καὶ ὁ Παῦλος ἀπολέσθας, ὅσο, 
pereundum erat etiam Paulo, quantum conjici po- — &x τῶν εἰχότων, ἄσιτος διαµείνας ἓν πελάγεε ósxa- 
test ex rebus consentaneis ac verisimilibus, ut qui τέσσαρας ἡμέρας. Εἶπε γὰρ ὁ ψευδὴς λόγος OD κα- 
expers cibi duraverat in mari dies quatuordecim. — xór, οὐδὲ μὲν ἐσθλόν *. ἀλλὰ τὸ ἐναντίον εἶπεν ἡ' 
Dixit enim falsa oralio, Sive bonus sive malus sit : Γραφὴῇ, ὅτι ὁ δίχαιος ἐσώζετο ἐξ ὁμολογουμέν.» 
sed contrarium dixit Scriptura, nimirum justum κινδύνου. Τὰς μὲν οὖν ψυχὰς ἐχαρίσατο 6 6e»; τῷ 
servatum esse ex periculo manifesto. Atque animas Παύλῳ, τὸ δὲ πλοῖον ἀπώλετο xal τὰ σὺν αὐτῷ. " ez 
quidem Deus Paulo donavit, navigium autem eum οὖν διὰ τὸν δίχαιον ζῶσιν ol-&cc6cic. Ἔστι ὃ ὅτε xai 
instrumento nautico periit : sic igitur propter ju- — «pb &pa; ὁ ἀσεθῆς ἀπόλλνται διὰ τὴν ἑαυτοῦ xa xíav, 
stum impii vivunt. Nonnunquam autem impius καθὼς ὁ Ἐχκλησιαστής φησι’ Μἡ ἀσεδήσῃς xo.tt, 
eliam ante tempus propter suam malitiam perit, B μηδὲ γίνου σκ.ληρὸς, Tra pij ἀποθάνῃς ἐν οὐ καιῷ 
quemadmodum dicit Ecclesiastes : Noli esse im- σου. — Τότε ἀπέχοψαν οἱ στρατιῶται τὰ σχοεγία 
pius, neque sis multum durus, ne moriaris in tempore τῆς σκάφης. Οἰκονομικῶς τὸ πρῶτον ἀπιστεῖται ὁ 
0Η tuo". — Tunc milites funes scaplue absciderunt. Παῦλος, ἵνα μετὰ τὴν πεῖραν τῶν πραγμάτων πιστευ. 
Paulo primum, Deo rem ita disponente atque ad- ' θῇ, ὅπερ οὖν γέγονεν. "Opa γοῦν πῶς πῖίθεται 5 ἔχα- 
ministrante, fides non habetur, ut post, rerum ἍἹτόνταρχος, ὥστε καὶ τὴν σχάφην ἀφεῖναιἀπολέσθαι» 
experimentum [ides ei haberetur, quod nimirum οἱ δὲ ναῦται οὐδέπω ἐπίστευσαν, ἀλλ' ὕστερον πεί- 
cliam accidit. Nam vide ut ei centurio credat, ut θονται,. Τὸ γὰρ γένος τοῦτο ἰταμόν ἐστιν. 
etiam scapham sineret perire : nautze vero nondum credebant, sed postea crediderunt. Nam id genus 
hominum ferum est et importunum. 

Vgns. 94. Quamobrem -hortor vos ut. aliquid cibi Ai παραχα1ῶ ὑμᾶς xpocAa6sir ciroc** ερο- 
sumalis : hec enim pertinet. ad. vestram. salutem. «φῆς' τοῦτο γὰρ πρὸς τῆς ὑμετέρας σωτηρίας 
Nullius enim vestrum capillus de capite cadet. ὑπάρχει. Οὐδεγὸς γὰρ ὑμῶν θρὶξ ἐκ τῆς xsza- 

Anc πεσεῖται. 

ΥΕΑ. 99, Et cum haoc dixisset, et ponem cepis- Εἰπὼν δὲ ταῦτα, xal «Ἰαδῶν ἄρτον, εὐχαρί- 
s.t, gratias egit Deo coram omnibus, et cem panem στησε τῷ Θεῳ ἐνώπιον πάντων, καὶ xAdcac, 
f[regisset, comedere cepit. ἤρξατο ἑσθίευ. 

Vins. 26. Atque omnes animo recreati et hilares Εὔδυμοι δὲ γεγόμενοι zárvec, καὶ αὐτοὶ προσ- 


facti, etiam ipsi cibum sumpserunt. &Aá6orro τροφῆς. 
Vrns. 27. Eramus autem in navi capita universa "Hysv δὲ πᾶσαι al ψυχαὶ ἓν τῷ π.λοίῳ, διαχό- 
ducenta sepluaginta sez : σιαι ἑθδομήκογτα ἕξ "5. 


Vens. 98. Ας satiati cibo, allevabant navigium, Κορεσθέντες δὲ τροφῆς, ἑκούφιζον τὸ zAoior, 
ejicientes frumentum in mare. ἐχθα1.λόμεγοι τὸν σῖτον εἰς τὴν θάλασσαν. 

Vgns. 59. Cum autem dies illuxisset, terram non "Ore δὲ ἡμέρα ἐγένετο, τὴν γῆν οὖν ἐπεγί- 
cgnoscebant : sed. sinum quemdam animadvertebant, γωσκον". κόΊπον δέ τινα κατεγόουν ἔχοντα al- 
qui littus. habebat, in. quod. statuebant, si. possent, — yia Av, εἰς ὃν ἐδουλεύσαντο, εἰ δύναιντο., ἐξῶ- 
exirudere navem. , Cai τὸ zJAoior. 

Quod dicit Paulum comedisse, id fecit ne forte Τὸ φαγεῖν, µήποτε τῷ λιμῷ διαφαθρεῖται *! : τὸ 
fame periret : quod Deo gratias egit, id fecit pro- µεὐχαριστῆσαι τῷ θεῷ, ἐπὶ τοῖς γεγενηµένοις. Kal 
pter ea. qu: acciderant, Et cum panem cepisset, D «αδὼν ἄρτον, εὐχαρίστὴσε τῷ θεῷ. 'O τῆς εὖχα- 





gratias egit Deo. Modus agendi gratias his fere ver- 
bis illum usum esse docet: Gratias agimus iibi, 
Deus, quod voluisti nos vivere usque adhuc, 189 
qui cibi expertes duravimus. Quamobrem  colestem 
tuam gloriam celebrantes, frangimus panem ui οἳ- 
bum capiamus. . 
V£ns. 40. Et cum | amputassent anchoras. derelin- 
quebant in mari P : simul laxatis junciuris gubernacu- 


V Eccle. vii, 18. 


ῥιστίας τρόπος τοῦτο bibácxet Aéyewv- Εὐχαριστοῦ- 
μέν σοι, d θεὸς, ὅτι ἠξίωσας ἡμας ἕως ἄρτι ζή- 
σαι ἀσίτους µείναντας. Διό σοι δόξαν ἀναπέμ- 
ποντες, κχ.λῶμεν τὺν ἄρτον ἐπὶ τὺ ' μµετασχεῖν 
τροφῆς. 


Καὶ τὰς ἀγκύρας περιεόντες εἴων εἰς τὴν θά- 
Aaccav, ἅμα ἀγέγτες τὰς ζευκτηρίας τῶν πηξα- 


Varie lectiones et note, 


9 fo. Q. — ** «be desideratur in vulgatis. — ** In vulgatis μεν δὲ ἓν τῷ πλοίῳ αἱ πᾶσπι qual &a- 
Χόσιαι ἑθδομήχοντα ἓὰ. ** In vulgatis εἰ δυνατόν. — *' Ig. διαφθάρηται, 7] διχφθαρῇ. — "* fc. τῷ. 


P V. et cum anchoras. sustulissent, committebant se mari. 





831 


EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXVIII. 


818 


Aic, xal ἑπάραντες τὸν ἀρτέμονα τῇ πγεούσῃ **, A lorum, et sublato artemone ad aure flatum, Lende- 


xarséiyor εἰς τὸν αἰγια.όν. 

Περιπεσόντες δὲ εἰς τόπον διαθἀΊασσον, éxo- 
χει Ίαν τὴν ναῦν' καὶ ἡ μὲν zpópa' ἑρείσασα 
ἔμεινεν ἀσά.ευτος, ἡ δὲ πρύμνα ἐλύετο ὑπὸ τῆς 
βίας τῶν χυµάτωγ. ) 

Tor δὲ σερατιωτῶν fovAR ἐγένετο, ἵνα τοὺς 
δεσµώτας ἀποκτείνωσι, µή τις ἐκκολυμδήσας 
Outg ym 3. 

Ὁ δὲ ἑκατένταρχος Bov.lópgsroc διασῶσαι τὸν 
IHiavcAor, ἐκώ.νσεν αὐτοὺς τοῦ βου.]ήματος, 
ἐκέ.ἰευσέ τδ τοὺς δυναμένους xoAvyu6Qr, ἀπυῤ- 
fíyarrac πρώτους ἐπὶ τὴν γῆν ἐξιέναι. 

Raul τοὺς Aoizobe, οὓς μὲν ἐπὶ σανίσιν, οὓς 
δὲ ἐπί τινων τῶν ἁπὸ τοῦ π.]οίου. Kal οὕτως ἐγέ- 
γετο πάντας διασωθηγαι ἐπὶ τῆς γῆς". 

Ἡμέρας γενομένης, ἀνῆχαν τὰς ζευκτηρία;, xal 
λύεται τὸ πλοῖον ἐν ἡμέραᾷ, ἵνα μὴ τῷ φόδῳφ διαλυ- 
θῶσι, xai ἵνα xai ἴδωσιν ἔργῳ τὴν προφητείαν. 
Σημειωτέον ὅτι ἐχών τις φηνεύει τινὰ, οὗ τῆς εἶμαρ- 
µένης χωλνούσης τοῦτο γενέσθαι. Ἰδοὺ γὰρ βουλευ- 
θέντες πρᾶξαι, Ίλθον ἐπὶ τὸ ἔργον τοῦ φόνου αὑτό- 
6ουλοι’ xzl ἀχούσαντες τοῦ ἑχατοντάρχου, πάλιν 
ἑχόντδς ἐπαύσαντο. Ὡς ἑξῆν αὐτοὺς μὴ πεισθῆναι, 
πολλους ὄντας καὶ ἰσχρούς : ἀλλ' fj βουλὴ xai ἡ 
αὐθαίρετος γνώµη καὶ πράττει ἃ θέλει, χαὶ οὐ 
πράττει X μὴ βούλεται. 


* 


ΚΕΦΑΛ. KH'. 

Kal ὃ,ασωθέντες» οἱ περὶ τὸν Παῦ.1ο» àx τοῦ 
π.ἰοὸς, τότε ἐπόγγωσαν ὅτι Μελίτη ἡ γῆσος xa- 
Asitat. 

Oi τε * Βἀρθαροι παρεῖχο» οὗ τὴν τυχοῦσαν 
gularüpoziav ἡμῖν. ἀγάψαντες γὰρ πυρὰν, 
zpoctAd6orco πάντας ἡμας διὰ τὸν ὑετὸν τὸν 
ἐφεστῶτα, καὶ διὰ τὸ yi xoc. 

Συστρέψαγντος δὲ τοῦ Παύὐ-ου φρυγάγων zAn- 
ύου, καὶ ἐπιθέγτος ἐπὶ τὴν πυρὰν, ἔχιδνα ἐκ 
τῆς θερμῆς διεξεθοῦσα *, xaünye τῆς χειρὸς 
αὐτοῦ. 

Ὡς δὲ εἶδον οἱ Βάρδαροι τὸ θηρίο» κρεµάμε- 
vor! ἐχ τῆς χειρὸς αὐτοῦ, πρὸς dAArAovc ἔάέ- 
yor* Πάντως φονεύς ἐσειν ὁ ἄνθρωπος οὗτος, 
ὃν διασωθέντα àx τῆς θαλάσσης ἡ δίκη Cv ovx 
εἴασεγ. 

'O μὲν οὖν ἀποτιγάξας τὸ Onplor clc τὸ τὸρ, 
Exa0er otóéy χαχόὀν. 

Evortpéyartoc δὲ τοῦ Παύ.ου. Φρυγανιζομένῳ 
τῷ Παύλῳ ἑνάφασα ἔχις οὐδεμίαν προσετρίφατο 
βλάδην, διὰ τὸ πληρωτὴν πίστεως εἶναι τὸν ἅγιον. 
Τἡ χειρὶ γὰρ τοῦ Αποστόλου τοὺς ὁδόντας ὁ Ey 
ἐμθαλὼν, χαὶ τῆς ἁμαρτίας τὸ χαῦνον οὐχ εὑρὼν, 
ἀπεπήδησε παραντίχα, καὶ χατὰ τὸς πυρᾶς Ἠλατο, 


bant ad. littwe. 

Vgns. 4l. Sed cum incidissent in locum bimarem, 
navem illiserunt : ac prora quidem offixa manebat 
immobilis, sed puppis undarum vi solvebatur. 


VEns. 42. Militum autem. consilium erat. vinctos 
interficere, ne quis, cum enatasset, effugeret. 


VEnS. 45. Sed centurio volens servare Paulum, 
prohibuit eos consilio hoc, ac jussit eos qui na(are 
possent, abjicere se primos et evadere in terram, 


VERS. ἆξ. Ac reliquos partim in tabulis, partim in 
aliquibus navigii fragmentis. Et sic accidit, ut omnes 
salvi evaderent in terram, 

Cum dies illuxisset, laxaverunt juncturas, et 
solvitur navis interdiu, ne metu dissolverentur et inte- 
rirent,et ut reipsa quoque viderenl eventum prophetiae 
atque vaticinationis. Notandum est aliquem sponte 
sua allerum occidere, fato id fieri non prohibente. 
Ecce enim cum statuissent facere, opus czdis 
suopte consilio aggressi sunt ; et audito centurione, 
rursus sua voluntate hoc consilio supersederunt. 
Nam quia multi 4ο validi erant, poterant non pa- 
rere : sed consilium et integra eogitatio, liberum- 
que arbitrium οἱ agit quze vult, οἱ quz non vult, 
agere desistit. 

CAPUT XXVIII. 


C Vsns. 1. Et cum salvi. evasissent ex. mavigatione 


qui circum Paulum erant, tunc cognoverunt. insulam 
Melitam vocari. 

Vgns. 9. Barbari vero prestabant nobis haud vul- 
garem humanitatem. Nam cum accendissenl struem 
lignorum, invitarunt el receperunt nos omnes * propter 
pluviam imminentem et propter frigus. 

Vgns. 5. Cum autem Paulus aliquantum virgulto- 
rum in fascem contraxisse εἰ in. ignem  impo- 
suisset, vipera ex calore sese proripiens, manum ejus 
invasit. 

Vgns. 4. Ut vero Barbari bestiam de manu ejus 
pendentem viderunt, alter ad. alterum — dicebant : 
Prorsus homicida est hic homo, quem servatum ex 
mari, justitia * vitere non sivit 


VEgns. 5. Atque 189 illi quidem, cum bestiam 
excussisset in ignem, nihil mali accidit. 

Cum autem Paulus, etc. Virgulta contrectanti 
Paulo 'cum vipera inh:sisset, nullo incommodo il- 
lum affecit, propterea quod sanctus Paulus fidei 
perfecetor erat. Cum enim vipera manui Pauli den- 
tes impressisset, οἱ peccati mollitiem atque tumo« 
rem non invenisset, extemplo resiluit, et in ignem 


Varia lectiones et note. 


** ]n vulgatis post. τῇ πνεοῦσῃ est distinctio et paulo post. 6:0áXao3ov. ule 
* Post διασωθέντες, usque ad τότε, desiderantur hv septem dictiones 


* ]n vulgatis ἐπὶ xtv γην. 


διαφύγοι. 
» Οἱ δὲ in vulgatis. 


in vulgatis. 


* In. vulgatis ἐξελθοῦσα. 


! πρῶρα, erat. * In vulgatis 


1 κρεμμάμενον erat. Ih vulgatis χρεμά» 


a£vov τὸ θηρίον Ex τῆς χειρὸς αὐτοῦ, ἔλεγον πρὸς ἀλλήλους. 


did est velo majori. 


r V, reficiebant. nos omnes. * V. ultio. 


839 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


810 


insiluit, tanquam poenas expetens de seipsa. Nos A ὥσπερ δίκας ξαυτῷ clatpavtóuevo;. Ἠμεῖς 6b τὰ 


autem feras exhorrescimus, quia virtatis armatu- 
ram non habemus. Alter ad alterum dicebant. Vide 
naturale judicium etiam apud Darbaros integrum 
alque perfectum : ac non condemnare sinpliciter, 
sed inter sese quasi miserantes dicere. 

Vgns. 6. At illi etistimabant fore ut infammatus 
intumesceret, aut repente caderet ac moreretur : sed 
ubi diu exspectarunt ac. viderunt nihil. ei incommodi 
accidere , mutata sententia — dicebant illum — esse 
deum. 

Ut. inflammatus intumescerel, id est, creparet, 
disrumperetur. Sed ubi diu expectarunt. Non edi- 
tum fuit signum illud repente, sed bomines ali- 
quandiu commorali sunt et exspectarunt : adeo non 
erat fraus, aut cito res intellisebatur. Dicebant au- 
tem illum deum esse, ut qui consuevissent omnes 
qui facerent aliquid novum, admirabile, nec opina- 
tum, pro diis habere. Quemadmodum etiam antiqui 
deos nominabant eos, qui vel propter vires aliquid 
amplius et excellentius quam caeteri suse etatis ho- 
mines prestarent, qualis erat Hercules : 


θηρία δεδοίκαµεν, ἐπειδῃ τῆς ἀρενῆς οὖν πανο- 
πλίαν οὐχ ἔχομεν, Πρὸς ἁλλήους EJeyowm. "Opa 
τὴν φυσικὴν κρίσιν διηρθρωμέντν xal παρὰ Bap6d- 
pote" μὴ καταγινώσκοντας ἁπλῶς, ἀλλὰ πρὸς ἁλλή- 
λους αἰδεσίμως λέγοντας. 

Οἱ δὲ προσεδόχων abeór μὲλῖ λεν sijxpa- 
σθαι) 1) καταπίπεει’ ἄφγω vexpór* éxixoAb δὲ 
αὐτῶν προσδοχώνγτων, xal θεωρούντων μηδὲν | 
ἄτοπον εἷς αὐτὸν }ιγόµενον, μµεταδαΛλ.λόμενοι 
ξ1εγον αὐτὸν θεὸν εἶναι. 

Πἱμαρασθαι. Αντὶ τοῦ, λαχᾷν, διαῤῥήγνυσθαι:. 
Ἐπὶ πολὺ δὲ αὐτῶν προσδοχκώντω»ν. Οὐκ ἐγένετο 
ἄλνω τὸ σημεῖον, ἀλλὰ τῷ χρόνῳ ἑνδιέτριγναν ol 
ἄνθρωποι οὕτως οὐκ ἦν ἁπάτη fj συναρπαγή. " EAs- 


B yov δὲ αὐεὸν θεὸν εἶναι, ὡς ἔθος ἔχοντες, πάντα 


τὸν πο'θῦντά τι παράδοξυν, θεὸν νοµίζειν * ὥσπερ xal 
τοὺς πάλαι οὓς θεοὺς ὠνόμαξον, f| δι ἰσχὺν παρισ- 
σόν τι τῶν καθ) ἑαυτοὺς ποιοῦντας, olo; ἣν ὁ Ὥρα- 
κλῆς ' f διὰ µαχείας ἐξιδτάνοντας!'ν τοὺς ὀρῶντας, 
οἷος ἣν ὁ Σίμων 6 iv Σαμαρείᾳ. 


vel magicis prestigiis, eos qui inspectarent, a menie 


quasi alienarent, qualis erat Simon ille in Samaria. 


Vrns. 7. In illis autem locis primus * insule, no- 
mine Publius, predia habebat, qui nos acceptus ho- 
&pitío triduum benigne tractavit. 


Vens. 8. Forte autem accidit, ut pater Publii fe- 


Ἐν δὲ τοῖς περὶ τὺν tószor éxstrov ὑπηρχε 
χωρία τῷ πρώτῳ ες νήσου, ὀνόμαει Hozdio, ὃς 
ἀναδεξάμενος ἡμᾶς, ερεῖς ἡμόρας ριλοφρόνως 
ἑξόγισεγ. 

Εγέγετο δὲ τὸν πατἐρα τοῦ IlozAlov πυρετοῖς 


bribus ac dysenteria correptus decumberet : ad quem C καὶ δυσεντερίᾳ συνεχόµενον κατακεῖσθαι: πρὸς 


Paulus ingressus, cum precatus esset, ac manus ei 
imposuieset, sanavit illum. 

Vtns. 9. Hoc igitur facto, ceteri quoque qui in in- 
sula orbis luberabant, accedebant ad illum el cura- 
bantur ab eo. 

Vrns, 10. Qui etiam magnis honoribus nos af[fece- 
runt, et. solventibus inde imposuerant res necessa- 
rías. 

Hospitalis erat Publius : non enim quod vidisset 
aliquid admirabile, sed quod solummodo misertus 
esset illorum propler acceptum incommodum, ex- 
cepit hospitio, et fovit atque curavit capita hotni- 
num ducenta octoginta, pro lucro hoc ducens. 
Forte autem accidit, ut pater Publii dysenteria ac 
febribus laborans, etc. Morbus curatu difficilis tor- 
mina, per Paulum sanatus, multos ad fidem ad- 
duxit. 

Vens, 11. Post 18g menses autem — tres. profecti 
&umus conscensa navi, que in illa insula hibernave- 
rat, Alexandrina, cui éraut insigne Dioscori, id esl 
Castor et Polluz. 

Vene. 12. Et devecti Syracusas, mansimus illic dies 
(res. 


Vens. 15. Unde circumvecti pervenimus Regium ; 


ὃν ὁ Παῦλος εἰσεθὼν' καὶ προὐθευξάµενος, ἔπι- 
θεὶς τὰς χεῖρας a0tQ, ldcato αὐτόν. 

Τούτου οὗν γενοµένου, καὶ οἱ Aotxol ol. ἔχον- 
τες -ἀσθενείας àv τῇ νήσῳ αροσήρχοντο, xal 
ἐθεραπεύοντο. 

0! xal zoJJaic ειμάῖς ἐείμησαν ἡμᾶς, καὶ ἀνα- 
yopévoic ** ἐπέθεγτο τὰ πρὸς τὴν χρείαν. 


Φι.Ἰόξεγος ὁ Πόπλιος" οὐδὲν γὰρ ἰδὼν, ἀλλ 
ὑπὸ τῆς συμφορᾶς µόνης ἑλεήσας αὐτοὺς ὑπεδέξατο 
καὶ ἐθεράπευσε διακόσια ὀγδοήχοντα ὀνόματα, x£p- 
δυς τοῦτο τιθέµαενος. Tór δὲ πατέρα vov Ποπ.ίυυ 
δυσεγτερίᾳ καὶ zvpstoic συνεχόµεγον. Τὸ ὄνσ- 
ἰατον πάθος f δυσεντερία ἴασιν λαθὸν διὰ τοῦ Παῦ- 
λον, πολλοὺς εἰς πίστιν Ἠγαγεν. 


Μετὰ δὲ τρεῖς µῆνας ἀνήχθδημεο) ἐν xAoía 
Ἀάεξανδρηνῷ *, παραχεχειµαλόει ἐν tm νήσῳ, 
παρασήµφ Διοσλχούροις. 


Kal καταχθέγτες slc Συρακούσας, ἐν εμείγαμεν 
ἡμέρας ερεῖς. 
Ὅθεν περιεθόντες κωτηντήσαμοεν εἰς 'Püpor: 


Varie lectiones et note. 


προσεδύκουν , est. in manuscri ο ιο. * ]n vulgatis. πίμπρασθαι. 
n vul 


ai in antiquo manuscripto. 


* V. princeps. 





gatis ut et paulo post, 


10 Σξιστάνων εταί. !! ἀναγενομένεις 


ἐπεμείναμεν ἡμέρας vpst;. 


mde ο π.μ... 

















————áJJÍüg x mu mm ———AmB —m — ποσα n 


-» "^. 


. [ ed c ^9 


811 EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. — CAP. XXVIII. 812 
καὶ μετὰ µίάν ἡμέραν ἐπιγενομένου νότου δευ- A ac post unum. diem orto austro, postridie venimus 


τεραῖοι ᾖ.Ίθομεν εἰς Ποτιό.λους" 
Οὗ εὑρόντες ἀδελφοὺς, παρεχ.ἱήθημεν ἐπ᾽ ab- 


|! τοῖς 13 ἐπιμείναντες ἡμέρας ἑπτὰ, καὶ οὕτως elc 


τὴν ᾿Ῥώμην εἰσή.θομεν. 


Παρασήμῳ Διοσκούροις. Ἔθος γὰρ &sl πως Ev 
ταῖς ᾽Αλεξανδρέων μάλιστα νανσὶ, πρός γε τῇ πρὠρᾳ 
δξξιά τε χα) εἰς εὐώνυμα γραφὰς εἶναι τοιαύτας. 
Ἐπειδὴ δὲ ἣν εἰχὸς, εἰδωλολατρίας ") χρατούσης 
τότε, γεγράφθαι τῇ vri τοὺς «Αιωσχόρους, ταύτῃ τοι 
νοεῖν !5 ἀχόλουθον ἀλλόφυλον εἶναι τὸν ναύχληρον 
xa εἰδωλολάτρην ' καθώς που xai Ἡσαῖας φησί᾽ 
Πετασθήσονται ἐν π.λοίοις ἀ.ὶ.λοφύ.λωγ, 0dAauc- 
cax ἅμα προγομεύουσιγ. 


Κάκεῖθεν οἱ dócAgol ἀκούσαγτες τὰ περὶ ἡμῶν 
ἑξῆ.1ύον εἰς ἁπάντησι ἡμῶν '* ἄχρις ᾿Αππίου 
φάρου καὶ τριῶν Ταθερνῶν * οὓς ἰδὼν ὁ Iav.loc, 
αὐχαριστήσας τῷ θεῷ, £Ja68 θάρσος. 

"Ore δὲ Πμθδομεν elc. Ρώμη», ὁ ἑκατάνταρχος 
παρέδωκε τοὺς δεσµίους τῷ στρατοπεδάρχῃ. 

"Axpic Αππίου φόρου. Tónou; τινὰς σηµαίνει 
πρὸ της Ῥώμης ' τὸν μὲν, εἰχόνα τινὰ ᾽Αππίου 
ἔχοντα, ὡς εἰχὸς, xal «όρον ἐχεῖθεν χαλούμενον ᾿ 
ὡς µέχρι νῦν αἱ τῶν βᾳσιλέων εἰχόνες φόροι προσ: 
αγοοεύονται. Τὸ δὲ τῶν Ταθεργῶν, mavboyci..v 
τινῶν 7| καπηλείων χρῖσιν αἱνίστονται, τῃ Ῥω- 
µαίΐων φωνῇ οὕτως ὀνομακομένων. 


To δὲ llav.kp ἐπετράπη μένει κἀθ' ἑαυτὸν 
σὺν τῷ gv ÁAáccorti αὐτὸν στρατιώτ]. 

Ἑγέγετο δὲ μετὰ ἡμέρας τρεῖς, Cvyxaléca- 
σθαι τὸν Παὺ.Ίυν τοὺς ὅγτας τῶν Ιουδαίων a, ὦ- 
τους. Συγεθόντωγ δὲ αὐτῶν, Σ.Ίεγε πρὲς αὐἎ- 
τούς "Αγδρες ἀδελφοὶ, ἑὼ οὐδὲν ἐναντίον 
ποιήσας τῷ Aag, ἢ τοῖς ἔθεσι 'Ἱ τοῖς παΐρφεις, 
δέσµιος ἐν Ἱερουσα ὴμ)ὶ παρεδόθην εἰς τὰς 
χεῖρας τῶν Ρωμαίων. 

Οἵτινες ἀναχρίναντές µε, ἐδούνίογτο ἀπο.]ῦσαι 
διὰ τὸ µηδεμίαν αἰτίαν θαγάτου ὑπάρχειν ér 
&gcol. 

Οὓς ἰδὼν ὁ Παῦ.ος, &Aa68 θάρσος. Καΐτοι το- 
σαῦτα σημεῖα ἑργασάμενος, ὅμως ἔλαθὲ καὶ ἀπὸ 
τῆς ὄψεως προσθἠκην. Kai ἀπὺ τούτου μανθάνομεν, 
ὅτι xai παρεχκαλεῖτο ἀνθρωπίνως , καὶ τὸ ἑναντίον. 
To δὲ Παύ.ῳ ἐπέτράπη. Αἰδέσιμος δὲ ἣν ὁ Παῦ- 
70$ λοιπὸν, ὥστε xal συγχωρεῖσθαι κ.θ' ἑαυτὸν µέ- 
νειν. El γὰρ καὶ πρὸ τούτο» φιλανθρώπως ἐχρήσαντο 
αὐτὸ, πολλῷ μᾶλλον vuv. Σὺ) τῷ φυ.ἰάσσεντι 
αὐτὸν "» στρατιώτ]. "ove μὴ ἐξεῖναι μηδὲ ixi 


* [sa. xLut, 14. 


Puteolos : 

Vins. 14. Übi fratres nacti, cohsolati εί animo 
recreati sumus * propter illos, ac mansimus ibi 
dies septem, atque ita Romam versus ire perrezi 
mus. 

Cui insigne erant Dioscuri. Mos enim fere semper 
erat maxime in navibus Alexandrinorum, ut ad 
proram saliem dextra sinistraque cessent tales pi- 
cturz, Quoniam »utem verisimile est cultu simula- 
crorum tunc vigente circa navem pictos fuisse Dio- 
scuros, hinc nimirum consentaneum est, ut intelli- 
gamus alienigenam fuisse navicularium et idolola- 
tram, idest simulacrorum cultorem. Quemadmodum 
alicubi etiam Isaias ait: Volabunt in navibus alieni. 


B genarum, mare simul depopulabuntur *. 


Ὕεῃς. 15. Atque inde cum frutres de adventu 
nostro audissent, prodierunt nolis obviam usque ad 
forum Appii el tres Tabernas, quos ubi Paulus vidit, 
graHus egit Deo, fiduciamque sumpsit. 

Vgns. 16. Cum autem. Roman venissemus, ccntwe- 
rio vinctos tradidit prefecto pratorio. 

Usque ad [forum Appii. Loca quadam significat 
ante Romam sita, quoruni alter simulacrum | Appii 
habebat: unde, ut est verisimile, etiam forum vo- 
cabatur. Nam usque ad hoc tempus status regum 
fori seu fora * appellantur. Quod autem dicit tres 
Tabernas, per hoc obscure siguificant usum diver- 
soriorum quorumdam aut cauponarum, quie lixgua 
Romanorum ita nominantur. 

Sed Paulo permissum est, ut. solus maneret una 
cum milite, qui eum custodiret. 

Vgans. 17. Acciditautem triduo post, ut Paulus con- 
vocaret eos qui erant Judeorum primi. Qui ubi conve- 
nerunt, dicebat ad illos : Ego, viri fratres, cum uihil 
fecissem adversus populum aut. adversus — instituta 
majorum, vinctus in Jerusalem traditus sum. in ma- 
nus Homanorum : 


Vrns. 18. Qui inquisitione de me facia, volebant 
me absolvere, quod nullum. crimen capitale esaet 
in me. 

Quos ut vidit Paulus, fiduciam sumpsit. Quanquam 
tot signa fecerat, tamen etiam ex aspectu cepit al- 


p levamentum. Atque ex hoc intelligimus illum more 


czierorum hominum consolationem accepisse, οἱ 
contra. Sed Paulo permissum est, etc. Venerabilis 
igitur posth:ec Paulus erat, adeo ut etiam permit- 
teretur οἱ ut. solus maneret. 385 Nam si etiam 
antehac benignitate atque liumanitate utebatur ad- 
versus illum, multo magis nunc. Una cum milite 


Varie lectiones et note. 


15 ]κ uno vulgato. est, παρ αὐτεῖς, in altero, ut hic ἓπ᾽ αὐτοῖς, in utroque, Extpatvat, et in fine, *48o- 


μεν. |) To. εἰδωλολατρείας. 
valgatis, ἐς Ἱεροσολύμων. | αὑτὸ erat. 


V V. rogati sumus manere apud eos dies sepiem. 


. sepulcri dictum. est, Sexius l'ompejus et. l'erottus. 


PaThnOL. Gn. CXXV 


55 ταῦτά τοι νοεῖν, erat. 
1 αὐτῷ erat, 


Y Forum veteres. appellabant, quod postea vestil ulum 


'€ Jn. vulgatis ἡμῖν. 1 ἔθνεσι erat. '* [n 


21 


843 TIIEOPHYLACTI DULGARIA ARCHTEP. 811 


qui eum custo.l'ret. Ut. ne illic quidem possent i.li A ἐπιθουλῆν τινα αὐτὸν ὑποστῆναι. oce οὐκ ἐκ-ῖνον *9 * 


fieri aliquze insidize. Itaque non illum custodiebant, 
sed cavebant ne quid ei incommodi atque molestie 
accideret. 

Vrgns. 19. Sed cum Judei contradicerent, coactus 
sum. Cesarem appellare, non quod haberem de quo 
gentem meam accusaren. 

Vgns. 20. Ob hanc igitur causam vos advocati , ut 
viderem et alloquerer. Nam propter spem lsraelis hac 
catena circumdatus sum. 

Quoniam scielat Paulus absurdu:i ac turpe. ess 
omnino jndicio contendere, ac maxime apud iufiic- 
lem, utrumque defendit, se neque conira. inst'tula 
quidquam  coanmnisisse, sed falio sese ab Juilzis 
accusatum fuisse : neque sponte sua sese ad C:v:a- 
rem provocasse, sed qued. illi causam prasbuissent, 
quia neque more ecclesie judicio mecum experiri 
volebant, nequc legitimis sententiis magistratuum 
parere. Nain illi rie absolvere volebant: non absolve- 
runt autem, quia Judiei contradivebant. Quid crgo? 
Ut illos accusares, hoc fecisti ut Cesarem appellares ? 
Negat, sed hoc, inquit, feci ut periculum cffuge- 
rem. Nam propter spem Israelis hac catena circumda- 
ius. sum. lloc est, una spes reliqua erat Jude s ex 
Scripturis, Christus : quam spem cum ego przedi- 
cavcrim, huc redactus sum ut vinctus atque capti- 
vus sia. 

VEns. 21. llli vero ad eum dicebant : Nos neque 
litteras dete acccpimus ex Judwea, nec quisquam vent 
ex fratribos qui nuntiaverit nobis, aut locutus sit 
aliquid mali de te. 

Vegas. 92. Sed volumus audire de te, qua sentias. 


Antequam Paulus Romam veniret, admoniti erant 
Judi ne susciperent przdicationem de Cliristo : ac 
non ili soli, verum etiam, qui ubique terrarum 
erant, Judai. Sed unde hoc constat? Invenimus in 
scriptis antiquorum, eos qui in Jerusalem habita- 
bant, sacerdotes, scribas ac seniores, im ones 
natioues ad eos, qui ubique essent Judaos, diinisisse 
litteras, qu bus obtrectarent doctrine Christi, ut 
quie aliena. esset a Deo : itaque admonebant ne 
reciperent illam. Atque hoc ipsum etiam significare 
vide.ur j.rophetia Ιδαί **, quie dicit : Ve terra', navi- 
géoriim| alg ultra amnes Ethiopie : qui mittit. in 


£q0)a200/, GÀA' ὥντε μὴ γενέσθαι τι τῶν ἁηδῶν. 


Artideyévtoy δὲ τῶν ᾿Ιουδαίων, ἠγαγκάσθην 
ἐπικα.]έσασθαι Καΐσαρα, οὐχ ὡς τοῦ ἔθνγους 
µου ἔχων ?! τι κατηγορῆσαι. 

Διὰ ταύτην οὗὖν τὴν αἰτίαν zapsxálsca ὑμᾶς 
l?eiv καὶ 2pco AaAncai. Ἔνεκεν yàp τῆς ἑ Ίπίδος 
τοῦ Ἱσρα]-ὶ τὴν ἅἄλυσω ταύτην περίχειµαὶ. 

Εἰδὼ; ὁ Παῦλος ὅτι ἄτοπον ἣν ὅλως τὸ διχάσα- 
σθαι, καὶ μάλιστα παρὰ ἁτίσ-ῳ, περὶ ἀμφοτέρων 
ἁπολογεῖται, ὃτι Οὔτε παρὰ τὸ νενομ:σμένον πράξας, 
ἀλλὰ συκοφανττθεὶς ἐνεχλήθην παρὰ Ἰουδαίων ᾿ 
οὔτε ἑχὼν ἐπεχαλεσάμτν Καίσαρα, ἁλλ αὐτῶν δεδω- 


B χότων 5t. αἰτίαν ἀνθ᾽ ὧν οὐκ ἑνείχοντο, οὗ χατὰ 


τῆς ἐχχλησίας νόµον δικάσαι por, οὔτε ταῖς τῶν 
ἀρχόντων πειθαρχΏησαι kvvópot; ἀποφάσεσιν " ot 
ἐθούλοντό µε ἀπολῦσαι ' οὐχ ἀπέλυσαν δὲ, ντιλε- 
χόντων τῶν Ἰουδαίων. Τί οὖν; ἵνα αὐτῶν χατηγο- 
ρήσῃης, τοῦτο πεποίηκας, τοῦ ἐπιχαλέτασθαι Καΐσα- 
Q2; Οὐ, φησὶν, àAX ὥσίε διαφυγεῖν τὸν χίνδυνον- 
"Evexev γὰρ τῆς ἑκπίδος τοῦ 'IcpagA τὴν &Av- 
σι’ ταύτην περίκειµιαι. Τουτέστι, µία ἣν xi; 
σωτηρίας τοῖς Ἰουδαίοις περιλιμπανομένη Ex. τῶν 
Γραφῶν, ὁ Ἄριστὸς , fj» ἐγὼ χηρύξας, εἰς ταύτην 
ἡλθον τὴν κατάστασιν τῶν δεσμῶν. 

Ol Σὲ πρὸς αὑτὲν εἶπον ' 'Hpysic οὔτε πράµ- 
jacta. περὶ cov ἐδεξάμεθα ἀπὸ tnc Ἱουδαίας, 
οὔτεπααγεγύμεγός τις τῶν ἀδεῖφῶν, ἀπήγγει- 


C Aer ἡμῖν **, ἢ éAd.Aqoé τι πογηρὸν περὶ cov. 


᾽Αξιοῦμε» δὲ παρὰ coU ἁχοῦσαι, d φρογεῖς. 

Πρὶν ἐπιδημῆσαι Ι]αῦλον ἐν "Pp, παρηγγελ- 
μένοι σαν οἱ Ἰουδαῖοι μὴ παραδίξασθαι τὸ περὶ 
Χριστοῦ χἠρυγµα' οὐκ αὐτοὶ δὲ póvot, ἀλλὰ χαὶ ct 
πανταχοῦ γῆς. Πόθεν δὲ δῆλον τοῦτο; Εὔρομεν Ev 
τοῖς τῶν παλαιῶν συγγράµµασιν, ὡς οἱ τὴν Ἱερου- 
σαλὴμ οἰκοῦντες ἱερεῖ;, Υραμματεῖς » χαὶ πρεσεύ- 
τεροι, διὰ γραμμάτων διαχαράξαντες, el; πάντα 
διεπέµψαντο τὰ ἕἔθνη τοῖς ἁπανταχοῦ Ἰονδαίοις, 
διαθάλλοντες τὴν τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίαν, ὡς ἆλλο- 
τρίαν τοῦ Θεοῦ, παραγγἑλλοντες δι ἐπιστολῶν μη] 
παραδέξασθαι αὐτὴν. Τοῦτο δὴ αὐτὸ σηµαίνειν ἔοιχς 
καὶ ἡ λέγουσα προφητεία Ἡσαϊου: Οὐαὶ γῆς. 


mari pignora, et epistolas papyraceas super aquam. yy πλοίων πτέρυγες ἐπέκεινα ποταμῶν Αἰθιοπίας - 


ΙΡ quod signilicatur etiam ultra regionem ZEthio- 
pum et extremas oras terrz sonum improbitatis 
corum qui Judaam 186 incolebant, per quzdam 
quasi volantia navigia progressum esse , et eorum 
apostolos, id est, nuntios et legatos epistolas papy- 
raccas ferentes super aquas navigantes, ct in mari 
versantes in omnes terras discurrisse, doctrina: de 


* ]sga. xvin), 4, 2. 


áxoctéAAev év θαἱάσσῃ ὅμηρα xal ἐπιστοὰς 
BovAAirac ** ἑπάνω toU ὕδατος. Διὸ σηµαίνεταε 
ὡς καὶ πέραν τῆς Αἰθιόπων yopa;, xal τῶν ἔσχα-- 
τιῶν τῆς Υῆς, ὁ τῆς πονηρίας ἦχος τῶν ttv "Iou- 
bala» οἰχούντων διά τινων ὥσπερ ἱπταμένων πλοίων 
προῇλθεν * οἵ τε ἀπόστολοι αὐτῶν ἐπιστολὰς β.θλίνας 
ἐπικομιξόμενοι, ὑπεράνω τε τῶν ὑδάτων ναυτιλλό- 


Varim lectiones et note. 


9** ἐχείνου erat. 
vds, uf etiam paulo post scriptum exstat. 


Σ Popularibus, 


*" ἔχον erat. ?* ἡμῖν desideratur. in vulgatis. 


" Ypappatolg erat. ** Tc. B:6xL- 














ος Ἡ) EXPOSITIO IN ACTA APUSTOLORUM. — CAP. XXVIII. 816 


μενου.» χαὶ τὴν θάλασσαν ἐμπλέοντες, πανταχοῦ A Servatore nostro obtrectantes. Apostolos autem, id 


γῆς ξιέτρεχον, τὸν περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διαθάἀλ- 


Ἄοντες λόγον. ᾽Αποστόλους δὲ εἰσέτι xal vov ἔθος : 


ἐστιν Ἰουδαίοις ὀνομάσειν τοὺς ἐγχύχλια γράμµα- 
τα παρὰ τῶν ὀρχύντων αὐτῶν ἐπιχομιζομένους. 
Τὸ δὲ ἑξῆς τῆς προφητείας, περὶ τῶν μαθτιτῶν τοῦ 
ΣωτΏρος ἡμῶν εἰρῖσθαι ** * οὓς δ.ὰ τὸ πᾶσιν ἀνθρώ- 
ποις εὐαγγελιοτὰς εἶναι ἀγγέλους χούφους ὠνόμασε, 
πρὸς ἀντιδιαατολὴν ὧν ἑδήλωσεν Ἰουδαϊκῶν ἆπο- 
στόλων. 

Περὶ μὲν γὰρ τῆς αἱρέσεως ταύτης Troctór 
ἐστιν ἡμῖν, ὅτι παγταχοῦ ἀντι λέγεται. 

Ταξάμενοι δὲ αὐτῷ ἡμέραν, κον πρὸς αὐτὸν 
εἰς τὴν ξεν/αν  xJaiorsc: οἷς ἐξετίθετο διαµαρ- 
τυρόµενος τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, πείθων τε 
αὐτοὺς τὰ περὶ τοῦ 'Iucov, ἁπό τε τοῦ vópov 
Μωῦσέως xal tov προφητῶν , ἀπὸ azpwt ἕως 
ἑσχέρας. 

Βιὰὶ οἱ μὲν ἑπείθονΥτο τοῖς Aeyopéroic, οἱ δὲ 
ἠπίστουν. 

Αἴρεσιν χαλοῦσιν oi Ἰουδαῖοι τὴν εἰς Χριστὸν 
πίστιν, Μαρτυροῦσι δὲ ἰδοὺ καὶ Ἰουδαῖοι, ὅτι παν- 
ταχοῦ ἐχηρύχθη ὁ Χριστὸς, εἰ χαὶ μὴ πάντες κατα- 
δέχονται τὸ χρυγµα, ἁλλ' ἀντιλέγουσαί τινες Ίου: 
δαῖοι, ?) xa Ἕλληνες. 

8 

Ασύμφωνοι δὲ ὄντεςο 2póc ἁ..ἱήλους, ἁπ- 
ε.1ύενγτο ' εἰπόντος τοῦ Παύ.Ίου ῥῆμα &r, ὅτι Ka- 
Aoc τὸ Πγνεῦμα τὸ ἅγιον &Ad mos διὰ 'Hoatov 
τοῦ προφήτου πρὸς τοὺς πατέρας ἡμῶν. 

Λέον. 

"Opa πῶς οὗ ῥάπτουσι νῦν ἐπιθουλὰς xat' αὐτοῦ. 
Ἑν yàp τῇ Ἰουδαίᾳ ὡς £v τυραννίδι σαν ' ἐνταῦθα 
δὲ χαὶ ὑδριζόμενοι παρ᾽ αὐτοῦ, οὐδὲν τολμῶσιν àvt- 
ειπεῖν. 0ὐ γὰρ τῇ EGouala αὐτῶν ἐπετέτραπτο λοι- 
πὸν τὰ χατ αὐτόν. "Οτι κα.λῶς τὸ Πνεῦμα τὺ ἅγιον 
ἐλάλησε. Tot; ὑπουργὸν λέγουσι τοῦ Πατρὸς τὸ 
Π»εῦμα τὸ ἅγιον, ἐνταῦθα ὁ Παῦλος χαιρίαν δίδωσι 
τὴν πληγὴν. Τὸν γὰρ Κύριον τὸν χαθήμενον ἐπὶ 
θρόνου ὑφηλοῦ xal ἐπηρτημένου, ὃν sló:v. Ἡσαῖας, 
ὧδε λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Ὁμεούσιον γάρ ἐστι 
τῷ Πατρὶ xai τῷ Υἱῷ, xai τῆς In; ἐδουσίας µετ- 
έχει, 

Πορεύθητι πρὺς τὸν Aaóv ευῦτον, καὶ εἰπό" 


est legatos et nuntios, adhuc ettam nunc nominare 
solent Judi, qui litteras passim ab illorum magistra - 
tibus acceptas ultro citroque ferunt. heliqua autem 
pars prophetiz qux sequitur, de discipulis Servatori ; 
nostri loquitur : quos quoniam omnibus hominibus 
bona annuntiabant, nunties leves nominat ct 
expeditos, ut discerneret eos a Judaicis apostolis, 
de quibus locutus erat. 


Nam de secta quidem hac notum est nobis, ubique 
ei contradici. 

Vens. 23. Cum constituissent autem illi diem, ve- 
nerunt ad eum in hospilium complures : quibus adje- 
ctis testimoniis regnum Dei exponebat, ct ut doctiinam 


U de Jesu amplectereniur eis persuadere conabatur tam 


ex lege Moysis, quam prophetis a mane usque ad 
vesperum. 

Vens. 21. Árque aliis quidem oratione sua persua- 
debat, nonnulli vero non credebant. 

H:eresim, id est. sectam , vocant Jud:»i fidem in 
Christum. Testificantur autem ecce etiam Judzi 
Christum ubique przdicatum fuisse, etiamsi non 


" omnes preediceatione ampleclebantur atque jroba- 


bant , sed contradicebant nounulli Judzi, aut etiam 
Grxci et nat:ones externa. 

Vgns. 95. Sed cum non essent. inter sese concordes, 
discedebant, cum Paulus unum verbum dixieset, nem- 
pe, Bene Spiritus sanctus locutus est per Isaiam pro - 
phetam ad paires nostros. 

Vens. 26. His verbis. 

Vide ut nunc struant insidias adversus illum : nam 
in Judza quasi in tyrannide erant ; hic vero, cuin 
etiam ab eo contumelia afficerentur, nihil contra- 
dicere audent. Non enim posthac illorum potestati 
permissus erat. Bene Spiritus sanctus locutus est. 
lis qui dicunt. Spiritum sanctum ministrum cesse 
Patris, Paulus hic mortiferam plagam infligit. Nam 
Dominum, qui in excelso et alto solio sedet "^, quem 
vidit Isaias, hic dicit Spiritum sanetum. Ejusdem 
est enini cum Patre et Filio essentiz: atque ratura, 
atque ejusdem potestatis particeps est. 


Vens. 26. Vade ad populum μπε, ac dic : Auribus 


Αχοῇ ἀχούσητε !', xal οὗ qti] συνῆτε᾽ καὶ SAé- Ὁ audietis et non intelligetis, et videntes videbitis et non 


πουντες β.Ιέψετα **, xal ov μὴ Tónze. 

'Eaayvv0n γὰρ ἡ καρδία τοῦ .Ίαοῦ τούτου, xal 
«oic ecl βαρέως ἠκουσαν, καὶ τοὺς ὀφθα.ὶμοὺς 
αὐτῶν ἐἑχάμμυσαν, µήποτε ἴδωσι τοῖς ὀφθαΆμοῖς 
καὶ τοῖς ὡσὶν' ἀχούσωσι, xal τῇ χαρδίᾳ συνώσι, 
καὶ ἐπιστρέψουσι, xal ἱάσομαι αὑτούς ?*. 

Γνωστὺν οὖν ἔστω ὑμῖν, ὅὄτιτοῖς ἔθνεσιν 
ἀπεστά η τὸ σωτήριο’ τοῦ 8sov* αὐτοὶ καὶ 
ἀχούσονται. 


50 Is3, vi, |. 


perspicietis. 

Vkns. 97. Jucrassutum enim εἰ obsiructum est cor 
populi hujus, et auribus graviter audierunt et oculos 
51105 occluserunt, nequándo cernant oculis, et auribus 
audiani, et corde 187 intelligant , εἰ convertantur, 
el sanem 60s. 

γειιδ. 28. Notum igitur sit vobis, nationibus ex- 
traneis missam esse salutem divinam : ipsi eiiam 
audient. 


Yarie lectiones et nota. 


3 ψαντιλόµενοι εται. ** Lg. εἴρηται, εἰρέσθω. 


*' In vulgatis ἀχούσττε. ** In uno. vulgato βλέψετε 


est, in altero, βλέφατε. 3 ]n vulgatis. üxtavpéquat, καὶ ἰάσωμαι αὐτοῦ». 


— I -— — -—  — P 








811 


mullum inter sese disceplantes. 


Fecerunt hoc, inquit, auribus obturatis, οἱ oculis 
occlusis. Nequando comvertamiur εἰ sanem eos. 
insignem .eorum ac' vehementem significat im- 
probitatem, eosque dedita opera ac studio sese 
avertisse. Atque hoc. dicit, attrahere eos ac provo- 
care volens, et ostendere, si sese converterint, futu- 
rum ut sanentur ab ipso. Incrassatum est enim εἰ 
obstructum cor populi hujus. Non quod Dcus operam 
daret, ne viderent, boc dicitur : nam ille omnes ser- 
vari vult, et ad agnitionem veritatis: venire 7, qua 
si invidente ne utique aliquando obtempcrarent : 
sed hoc etam pro more dicere solemus de iis qui 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP.. 
Vens. 99. Et cum hac ille dixisset, Judei abierunt Λ Καὶ ταῦτα αὐτοῦ εἰπόντος, 


δις 
ἀπη.θον ol 
]ουδαῖοι, zoJAhv ἔχοντες ἐν ἑαυτος συ- 
ζήτησυ,. 

Ἐποίησαν εοῦτα, qnot, τὰ ὧτα βύσαντε, κα 
τοὺς ῥοθαλμοὺς χαμμύσαντες. Μήποτε ἐπιστρέ- 
Vct, καὶ ἰάσωμαι 5 εὐτοὺς, ἐπιτεταμένην 
αὐτῶν λέγων πονηρίαν, xal «hv μετὰ σπουδης 
ἁποστροφήν. Καὶ τοῦτο λέγει, ἐφελχόμενος αὑτοὺς 
xa ἐρεθίζων, xal δειχνὺς ὅτι ἐὰν ἑπιατρέφωσιν, 
ἰάσεται αὐτούς. Ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία tov 
Ἰαοῦ τούτου. Οὐχ ὡς τοῦ Θεοῦ σπουδάζυντος τοῦ 
ph ἰδεῖν αὐτοὺς τοῦτο λέγέται, τοῦ βουλομµένου 
πάντας σωθῆναι, xax εἰς ἐπίγνωσιν ἁληθείας ἐλθεῖν, 
ὥσπερ «φθονοῦντος ph ca που χαταχούσωσιν 
ἀλλὰ τοῦτο xàv τῇ σνντθεἰᾳ λέγειν εἰώθαμεν ἐπὶ 


procul fugiunt, et audire nolunt orationem saluta- B τῶν πόῤῥω φευγόντων, xat μὴ βουλοµένων áxovoa* 


rem : Hic liomo adeo fugit, et aures amovet, metuens 
nesuando etiam audiat orationem , qua converta- 
tur et malitia ejus coerceatur atque cobibeatur. 


Vggs. 50. Mansit autem Paulus biennium totum 
in suo conducto domicilio , et admittebat omnes qui 
accedebant ad ipsum, 

Vgns 3l. Predicans ac divulgans regnum Dei, ac 
docens ea que pertinent ad Dominum Jesum Christum 
cum summa libertate, nemine prohibente. 

Non quemadmodum Sinopensis * ille, qui pan- 
nis amictus erat, ac dolium pro domicilio habebat : 
qui cum nibilopus esset multos quidem admiratione 
sui ationilos reddebat, sed nemini adjumentum 


afferebat. Paulus autem nihil illarum quidem rerum € 


faciebat : neque enim honoris studium illi cordi 
erat : quinimo honestissime quoque vestilus erat, et 
in zdibus perpetuo habitabat, ac nihil prztermit- 
tebat, quod ad reliquas virtutes pertinebat : quas 
Cynicus ille despiciebat dum libidinose vivebat, 
atque in publico sese turpiter dabat, et insano glo- 
riz studio ducebatur. Nam si quis querat que causa 
fuerit cur in dolio habitaret , nullam aliam causam 
inveniet, atque studium vanz glorie solum. At 
Paulus etiam mercedem praebebat habitationis, qua 
Rom: utebatur. 


λόγον σωτηρίας. "0 ἄνθρωπος οὗτος τοσοῦτον 
φεύγει Xal ἀπάχει τὴν ἀχοην, φοδούμενος µήποτς 
xal ἀκοῦσῃ λόγον ἑπιατρέφονα καὶ ἀναχαιτί- 
ζοντα τῆς xaxlac αὑτόν. 

Ἔμειε δὲ d Παΐ λος διρείαν δ.ην ἐν ἰδίφ 
µισθώµατι, καὶ ἁἀπεδέχετο πάντας τοὺς εἶσ- 
πορευοµέγους αρὺς αὐτόν. 

Κηρύσσων th» βασιλεία» τοῦ Θεοῦ, καὶ 
διδάσχων τὰ περὶ τοῦ Κυρίου "IncoU Χριστου ** 
μετὰ πάσης '"' παῤῥησίας ἁχωλύτως. 

Οὐ καθάπερ ὁ Σινωπεὺς ἐχεῖνας ὁ ῥάχη περι- 
θεδληµένος xai πίθον οἰκῶν' ὃς οὐδὲν δέον ἑξ- 
έπληξε μὲν πολλοὺς, ὠφέλήὴσε δὲ οὐδένα. 'O δὲ 
Παῦλος τούτων μὲν οὐδὲν ἐποίει' οὐδὲ γὰρ πρὸς 
Φφιλοτιμίαν ἔθλεπεν * ἀλλὰ παὶ ἱμάτια περ'εθέδλητο 
μετὰ πάσης εὐσχημοσύνης, καὶ οἰχίαν  dpxet 
διηνεχῶ»ς, xal τὴν ἀκρίδειαν ἅπασαν ἐπὶ τῆς 
ἄλλης ἀρετῆς ἐπεδείχνντο" ἧς ὁ Κυνιχὸς χατεφρόνεε 
ζῶν ἀσελγῶς, xal δηµοσἰᾳ ἀσχημονῶν, xol ὑπὸ 
τῆς περὶ τὴν δόξαν μανίας ανυρόµενος. "Av Ὑὰρ 
ἔρηταί τις τῆς τοῦ πίθου οἰχήσεως τὴν alcíav, 
οὐδεμίαν ἑτέραν αἰτίαν εὑρήσειεν, ἀλλ c) xsvo- 
δοξίαν µόνην. 'O δὲ Παῦλος xai μισθὺν παρεῖχε 
τῆς οἰχίας, ἐν f] κατέµενεν 9! ἓν τῇ Ῥώμῃ. 


Varie lectiones et note. 


** Ιάόσομαι erat. 
erat. 


7 Videtur locus corruptus et mutilus. 


9 Χριστοῦ desideratur in vulgatis. 


* πάσης desidera(ur in aliquo. — 9* κατέµενον 


* Diogenem Cynicum intelligit. 

















δνου 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. 


850 





TOY AFIQTATOY ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΠΛΣΗΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ 


KYPOY 


ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΥ | 
EPMHNEIA EIXZ ΤΑΣ ΠΡΑΞΕΙΣ TON ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ. 


SANCTISSIMI ARCHIEPISCOPI TOTIUS BULGARIE 
DOMNI 


THEOPHYLACTI 
EXPOSITIO IN ACTA APOSTOLORUM. 


EX CODICE YATICANO *. 


Interprete Bonifacio Finetti ord. Predicatorum. 


'Ap x) ἐν 869 τῶν Πράξεων τῶν ἁποστόλων cvy- A 188-189 Incipiunt in Dei nomine «ενα apostoto- 


Tpaoericov παρὰ τοῦ ἁγίου dxoctéJov xal εὖα]- 
γε ιστοῦ Aovxa. 


ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΥ. 

Οὗτος 6 µαχάριος Λουκᾶς μαθητὴς f» Παύλου * 
διὸ χαὶ ἑκείνου τὰς πράξεις μᾶλλον ἑγίνωσχε τῶν 
ἄλλων. Περὶ οὗ χαὶ αὐτὸς 6 θεσπέσ'ος Παῦλος λέγει * 
ε Λουκᾶς ἐστι μόνος μετ ἐμοῦ * » xal πάλιν πρὸς 
Κορινθίους’ « OU ἔπαινος ἓν τῷ Εὐαγγελίῳ, διὰ πα- 
σῶν τῶν Ἐκχλησιῶν. » "Ett δὲ, ὅταν αὐτὸς πάλιν 
λἐγῃ᾽ «€ Κατὰ τὸ Εὐαγγέλιάν µου ὃ παρελάδετε, » τὸ 
τοῦ Λουχᾶ Εὐαγγέλιον λέγει. Οὐ πάντα δὲ µέχρι 
τέλους, ὅσα ἔπραξεν ὁ θεσπἑσιος Παῦλος, ἀναγράφει 
Λουχκᾶς, χαΐτοι σὺν αὐτῷ Ov μέχρι τελευτῆς 
πρῶτον μὲν, ὅτι xal ταῦτα ἡγεῖτο ὠφέλειαν τοῖς 
βουλομένοις παρέχειν " δεύτερον δὲ, ὅτι πρὺς τὰ χατ- 
επείγοντα ἀεὶ ἵσταντ-α, xal οὖχ ἐν τῷ λογογραφεῖν 
ἦν αὐτοῖς ἡ σπουδή * πολλὰ γὰρ ἀγράφῳ παραδόσει 
παραδεδώκασιν. 

Ei «καὶ αἱ Πράξεις τῶν ἁποστόλων τὸ βιθλίον 
ἐπιγράφεται τοῦτο, ἁλλ᾽ οὖν ὡς ἐπιπολὶὺ τὰς «τοῦ 
Παύλου πράξεις ἔστιν εὑρεῖν εἰς αὐτὸ γεγραμµένας. 
'AXAà xal τοῦ παναγ[αυ Πνεύματος αἱ πράξεις δι 
αὐτῶν γινώσχονται ἐμφερόμεναι. Τὰ μὲν γὰρ Eó- 
αγγέλια τὰς τοῦ Υἱοῦ πράξεις τεριέχηυσιν * αἱ 
Πράξεις δὲ, τὰς τοῦ παναγίου Πνεύματος. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ A'. 
Περὶ τῆς ἐξ ἁναστάσεως διδασκαλίας τοῦ Χρι- 


rum conscripta a sancto apostolo εἰ evangelista 
Luca. 


PROLOGUS TIIEOPHYLACTI. 


Beatus hie Lucas discipulus fuit Pauli : et ideirco 
majorem, quam alii, actorum ipsius notitiam ha- 
buit. De quo ipse divus Paulus, « Lucas, ait, cst 
mecum solus : » et rursus ad Corinthios, « Cujus 
laus est in Evangelio per omnes Ecclesias '. » Cum 
etiam ait, « Secundum Evangelium, quod rccepi- 
stis *, » de Luce Evangelio loqui existimatur. Kt 
vero non omnia, quas usque ad vitae suz terminum 
gessit Paulus, scribit Lueas, quanquam, quoad. 
ille vixit, perpetuus ei eomnes 199 fuerit : primo. 
quidem quia ista, quz scripsit studiosis satis uti- 
lia fore, existimavit ; secundo, quia urgentia sem- 
per instabant negotia, et. alias apostoli scribendi 
non erant admodum studiosi : multa namque 
traditione, absque scripto, tradere maluerunt. 

Ceterum, etsi Acta apostolorum liber iste 
inscribatur , In eo tamen plerumque Pauli gesta. 
referuntur. Verum et qu& Spiritus sauctus per 
ipsos patravit opera hic dignoscentur inser'a. 
Scilicet quatuor Evangelia Filii, hic autem liber: 
Spiritus saneti opera complectitur. 


CAPUT I. 
De docirina. Christi post. resurrectionem, | ejusque 


στοῦ, καὶ ὁπτασίας πρὸς τοὺς μαθητάς xal περὶ C; — apparitione discipulis ; et de promissione doni 


ΣΗ Tim. 1v, t1... * ll Cor, vin, 18. 


* Vide l'rzfationem, supra col. 409, num. IV. 


851 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


852 


Spiritus sancti. De aspectu εἰ modo | ascensionis A ἐπαγ)ελίαςτῆς τοῦ ἁγίου Πνγεύματος δωρεᾶς,θέας 


Christi, ac de glorioso ipsius secundo adventu. 


INITIUM TEXTUS. 

J, 1-8. Piimum quidem sermonem fcci de owni- 
bus, o Theophile, qux ccpit Jesus facere et do- 
cere, usque in diem qua przcipiens apostolis per 
Spiritum sanctum, quos elegit, assumptus cst 
quibus οἱ prebuit seipsum vivum post passionem 
suam in multis argumentis, per dies quadraginta 
apparens eis, et loquens de regno Dei. Et conve- 
scens, przccpit eis ab Jerosolymis ne discederent, 
red exspectarent promissionem Patris, qua;n au- 
distis, inquit, per os meum : quia Joannes qui- 
dem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini 
Spiritu sancto non post multos hos dies. lili igi- 
tur, ut. convenissent (1) , in'errogabant eum, 
dicentes : Domine, si in tempore hoc restitues 
regnum Israel ? Dixit autem eis : Non est vestrum 
nosse tempora vel momenta. qua Pater posuit in 
sua potestate ; sed accipielis virtutem superve- 
nientis Spiritus sancti in vos, et eritis mihi tcstes 
jn Jerusalem et in omni Jud.ea et Samaria et us- 
que ad ultimum terra. Finis Pasche (2). 


1,9-12. Et cum Dec dixisset, videntibus illis, eleva- 
tus est: et nubessuscepit eum ab oculis eorum. Cum - 
que intuerentur in ccelum euntem illum, ecce 191 
duo viri astiterunt juxta illos in vestibus albis, 
qui et dixerunt : Viri Galilei, quid statis aspicien- 
tes in celum? lie Jesus, qui assumptus est a vo- 
bis, sic veniet, quemadinodum vidistis eum euntem 
in celum. Tunc reversi aunt Hierosolymam a 
monte qui vocatur Oliveti, qui est juxta Jerusalem, 
Sabbati habens iter. 


COMMENTARIUS. 

In memoriam Theophilo revocat Evaugelium a 
se conscriptum, ut exinde accuratam diligentiam 
suam ostendat, Siquidem initio illius operis, « Vi- 
sui est, inquit, et mihi assecuto emnia a princi- 
pio *, » ctc. Meminit igitur illius operis et diligen- 
tiz, qua in co conscribendo usus est, ut parem in 


τε xal τρόπου εῆς ávadTyeoc τοῦ Χριστοῦ. Kal 

περὶτῆηςἑἐν δόξουκαὶδευτέι ας αὑτοῦ παρουσίας": 
ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ. 

Τὸν piv πρῶτον λόγον ἐποιησάμην περὶ πάντων, 

ὦ θεόφι)ε, ὧν Έρξατο ὁ Ἰησοῦς ποιεῖν τε χαὶ διδά- 

σχει», ἄχρι ὃς tufpaz ἐντειλάμενος τοῖς ἀπρστόλεις 


:. διὰ [Πνεύματος ἁγίου, οὓς ἐξελέξατο, ἀνελίφθη 


οἷς καὶ παρέστησεν ἑαυτὸν ζῶντα μετὰ τὸ παθεῖν 
αὑτὸν bv πολλοῖς τεχµηρίοις, 8v ἡμερῶν τεσσαρά- 
χοντα ὁπτανόμενος αὐτοῖς, χαὶ λέγων τὰ περὶ τῆς 
βασιλείας τοῦ θεοῦ. Καὶ συναυλιζόµενος rapfirre:- 
λεν αὐτοῖς àámb Ἱεροσολύμων μὴ χωρίνξσθαι, ἀλλὰ 
περιµένειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς. ἣν Ἰκοῦ- 
σατέἑ µου, ὅτι Ἰωάνντς μὲν ἑδθάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς 
δὲ βαπτισθήσεσθε ἓν Πνεύματι ἁγίῳ, οὗ μετὰ πολλὰ» 
ταύτας ἡμέρας. Οἱ μὲν οὗ» συνελθόντε; ἑπηρώτων 
αὐτὸν λέγοντες * Κύριε, εἰ ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ ἅἄπο- 
καθιστάνεις τὴν βασι)είαν τῷ Ἰσραίλ; Ἑτπς δὲ 
πρὸς αὐτούς ΄ Οὐχ ὑμῶν ἐστι Ὑγνῶναι χρόνους !| 
χαιροὺς, οὓς 6 Πατὴρ ἔθετο ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ, ἆλκὰ 
λίψεσθε δύναμιν [ὲξ ὕψους] ἐπελθόντος τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος ἐφ᾽ ὑμᾶς, χαὶ ἔσεσθέ µοι μάρτυρες Ev 
τε Ἱερουσαλὴμ, xai ἓν πἀσῃ τῇ Ἰουδαίᾳ xai Σα- 
µαρείᾳ. TéAoc τοῦ Πάσχα. 

Καὶ ταῦτα εἰπὼν, βλεπόντων αὐτῶν, ἐπήρθη, xal 
νεφέλη ὑπέλαθεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν. 
Καὶ ὡς ἀτενίζοντες σαν εἰς τὸν οὐρανὸν πορευο- 
µένου αὐτοῦ, xol ἰδοὺ ἄνδρες δύο παρειστήχειααν 
αὑτοῖς ἐν ἐσθῆτι λευκῇ. οἳ καὶ εἶπον * "Ανδρες T'a- 
λιλαῖοι, τί ἑστέχατε ἐμθλέποντες εἰς τὸν οὗρανόν ; 
Οὗτος ὁ Ἰησοῦς ὁ ἀναλτφθεὶς ἀφ ὑμῶν εἰς τὸν 
οὐρανὸν, οὕτως ἑλεύσεται [πάλιν] ὃν τρόπον ἐθεάσα- 
οΌε αὐτὸν πορενόµενον εἰς τὸν οὐρανόν. Τότε ὁὑπ- 
ἐστρεφαν οἱ ἀπόστολοι εἰς Ἱερουσαλὴμ, ἀπὸ ὄρους 
τοῦ χαλουµένου Ἐλαιῶνος, ὃ ἐστιν ἐγγὺς Ίερουσα- 
)àp, Σαθθάτου ἔχον ὁδόν. 

EPMHNEIA. 

Avoptpvfjoxet τὸν θεόφιλον τοῦ Εὐαγγελίου, 
ὥστε τὴν οἰχείαν ἀχρίδειαν ἑνδείξασθαι. Καὶ γὰρ 
ἀρχόμενος ἑχείνης τῆς πραγµατείας φηαίν’ « Ἔδοξε 
xàpol παρηχολουθηκότι ἄνωθεν, » χαὶ τὰ ἑξης. 
Μέμνηται οὖν τῆς πραγµατεἰας ἑχείνης, τῆς ἑκεῖσε 
ἀναμιμνήσχων ἀχριθείας, ἵνα τὴν αὐτὴν xal περὶ 


hoc libro impensam esse scieus, iis qu» in eo p τοῦ παρόντος βιθλίου κατέχων τὴν διάνοιαν, ποσέχη 


continentur, animuin quam maxime adverteret. 
Citerum pra modestia non dixit : Primum qui- 
dem Evangelium feci, o Theophile. Theophilus 
vero iste unus ex iis erat qui ab ipso pietatis prze- 
ceptis imbuti fuerant. 

« Qu:e coepit. » Miracula scilicet et doctrinas, et 
przterea quod faciendo docuerit : non enim ille 
verbis tantum suadebat, sed operando provocabat 


* Luc. 1, 3$. 


(1) lta verto magis presse ad textum Grz»cu, ut 
commentatoris animadversioni sit locus, Vulg. ha- 
Let : [gitur qui eonvenerant. 

(2) Qui hunc commentarium ex codice Vaticano 


μάλιστα τοῖς Υραφοµένοις. Διὰ δὲ τὸ ἄτυφον [οὐκ] 
εἶπε * Τὸ μὲν πρῶτον Ἐὐαγγέλιον ἐποιισάμην, à 
θεόφιλε. Οὗτος δὲ εἷς ἣν τῶν κατηχηθέντων «ao 
αὐτοῦ τὴν εὐσέδειαν. 


ε "Qv ἤρξατο. ν Τὰ θαύματα xal τὰς διδασκαλίας 
φησίν. 05 τοῦτο δὲ µόνον, ἀλλ’ ὅτι χαὶ τῷ ποιεῖν 
ἐδίδασχεν. Οὐ γὰρ λόγῳ μὲν ἐπέτρεπε τοῖς ἄλλοις 


Varie lectiones et note. 


exscripsit, pro sua diligentia annotavit verba ista, 
Τέλος τοῦ Πάσχα, finis Pasche, essc in codice a re- 
cenliore atramento. 


— D —— θα πο 


aito LEE: mmm 








853 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. I. 


054 


πράττειν, αὐτὸς δὲ οὐχ ἔπραττε. Διὰ τοῦτο mapíjvs: A omnes, ut ad imitationem virtukis sese Lransfer- 


εἰς µ/µησιν ἀρετῆς μετατίθεσθαι. 

ε "Λχρι fs.» Ἡ αύνταξις οὕτω « Ac Πνεύμα- 
τος ἁγίου ἐντειλάμενος,) τουτέστι, πνευματιχῶς πρὸς 
αὐτοὺς εἰπὼν τὰ ῥήματα, οὐδὲν ἀνθρώπινον... ἃ ὅτι 
αὐτοῖς Ev Πνεύματι ἐνετεί[λατο. Ἔνθα γὰρ ὁ Ylóq 
τι διαπράττεται, ἐκεῖτὸ Πνεῦμα ὡς ὁμοφυὲς ivep- 
Υεῖ xal συµπάρεστι. Ἐί δὲ ἑνετείλατο; ε Πορευθέν- 
τες µμαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, » καὶ τὰ ἑξῆς. 


«00; ἐξελέξατο. » Οὐχ εἶπε δὲ, ἀνέδη , 0027, 
« ἀνελήφθη: » ἔτι γὰρ ὡς περὶ ἀνθρώπου διαλέγεται. 
"Ίνα δὲ μὴ νοµίσῃς, ὅτι ὑφ' ἑτέρων ἀρετῇ, ἐπήγαγεν * 
ε Οἷς xal παρέστησεν ἑαυτὺν ζῶντα. » Εἶτά φησι * 
«ΔΙ ἡμερῶν τεσσαράχοντα ὁπτανόμενος αὐτοῖς” » 
ἀλλ) οὐχ, ἓν ἡμέραις τεσδάαράχοντα. Οὐ γὰρ ὥσπερ 
πρλ τῆς ἁἀναστάσευς συνεχῶς αὐτοῖς συνην , οὕτω 
xal τότε, ἀλλ' ἐφίστατο, xai ἀφίστατο πάλιν. 


« Καὶ συναλιξόµενος,» τουτέστι κοινωνῶν τραπέ- 
ης, « παρήγγειλεν, ἀπὸ Ἱεροσολύμων μὴ χωρίε- 
σθαι. » Ἡρῶτον μὲν γὰρ αὑτοὺς δεδοιχότας xol τρέ- 
µοντας εἰς τὴν Γαλιλαίαν ἐξήγαγεν, ἵνα μετὰ ἀδείας 
ἀχούσωσι τῶν λεγομένων. Elsa. ἐπειδῃ Ίχου- 
G1», χαὶ τεσταράχοντα διέτριφεν Ίμέρα»ς, παρ- 
{ΥΎειλεν ἀπὸ “Ἱεροσολύμων μὴ χωρίξεσθαι. Τὸ δὲ 
ἀξύτερόν Ye, ὅτι χαθάπερ τινὰς στρατιώτας μέλλον- 
τας εἷς τὸ πληθος ἐμπίπτειν, οὐδεὶς ἀφίεται ἐξελ- 
θεῖν ἕως ἂν ὁπλίσωνται * οὕτω δη xal αὐτοὺς πρὸ 
τῆς τοῦ Πνεύματος καθόδου φανῆναι ἐπὶ τῆς παρα- 
τάξεως οὐχ ἡφίει, ὥστε μὴ γενέσθαι εὐχειρώτους xal 
ἁλωσίμους τοῖς πο)λοὺς * οὗ τοῦτο δὰ µόνον, ἀλλ' ὅτι 
xai πολλοὶ σαν οἱ µέλλοντες πιστεύειν αὐτόθι. Καὶ 
τρίτον, ἵνα ph λέγωσί τινες, ὅτι τοὺς γνωρίµους 
ἀφέντες, παρὰ τοῖς ξένοις λθον χοµπάσαι. « ᾽Αλλά 
περιµένειν. » Τότε Ίχουσαν τὴν ἐπαγγελίαν, ὅτε 
Esys * « Συµφέρει ὑμῖν ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω "ἐὰν γὰρ 
ἐγὼ μὴ ἀπέλθω, ὁ Παράκλητος οὐχ ἐλεύσεται πρὸς 
ὑμᾶς. » ΟΡχὶ παρόντος δὲ αὐτοῦ, οὐδὲ ἀπελθόντος 
εὐθέως παρεγένετη, ἀλλὰ μετὰ δέχα Ἱμέρας * T a ἐν 
ἐπιθυμίᾳ Υενόµενοι, οὕτω λάδωσι τὴν χάριν. Εἰ δὲ 
παρόντος ἐχείνου τὸ Πνεῦμα ἑπέστη, xoi ὁ μὲν 
ἀπῆλθε, τὸ δὲ ἔμεινεν , οὐχ ἦν τοσοῦτον [τὴς] πα- 


C 


rent. 

« Usque in diem. » Ordo verborum est ἰδίο : 
e Per Spiritum sanctum pr:ecipiens, » hoc est. spi- 
ritualiter ad ipsos verba faciens, nihilque immi- 
scens humani. Vel quia ipsis in Spiritu sancto 
pracepit : ubi enim Filius aliquid operatur, ibidem 
Spiritus sanctus. (quippe ejusdem cum ipso na- 
Cure) simul cet operatur et adest. Quid vero przece- 
pit ? Nempe :'« Euntes, docete onmes gentes 5, » et 
qua sequuntur. tt 


« Quos elegit. » Non. dixit, Ascendit, sed, 
« Assumptus est : » adliuc enim fanquam de ho- 
mine lequehatur. Ne vero quis existimaret, id 
aliena factum esse virtute, subjunxit: « Quibus 
et prxbuit seipsum vivum. » Deinde ait : « Per 
dies quadraginta apparens eis : » à& non. inquit, 
« Dicbus quadraginta,» quoniam non assidue, sic - 
ut ante resurrectionem , cum ipsis versabatur ; 
sed per intervalla accedebat οἱ recedebat. 

« Et convescens. » [ου est, communem cum 
illis mensam habens, pr:ecepit eis, « ah lHierosoly- 
mis ne discederent, » Scilicet, primo quidem, cum 
illi nimium trepidarent, in Galilzam cos a:lduxit, 
ut absque pavore, qux ipsis dicturus erat, audi- 
rent : deinde, postquam audierunt, ac quadraginta 
elapsi sunt dies, « przcepit, ab llierosolymis ne 
disccdereut. » Quemadmodum enim 194 sapiens 
dux milites, qui in multos incursuri sunt ho-tcs, 
haud prius exire permittit, quam armis conmu- 
niverit; ita e& Dominus ante Spüitus saneti de- 
scensum, ipsos in aciem ire non sivit , ne hostium 
multitudine facile expugnareutur et. caperentur. 
Sed et alia est hujusce pracepti ratio, nempe quia 
ibidem, scu Hierosolymis, multi eredituri erant. Et 
tertio, ne aliqui dicerent, cos, dimissis notis, ad 
extraneos, ostentationis eausa, ooutendissc. « Sed 
exspectarent. » Promissicuem hujusmodi tunc au- 
dierunt, eum dixit iHis : « Expedit. vobis, ut ego 
vadam ; si enim non abiero Paracletus non veniet 
ad vos*. » At vero non illo adhuc przsente, neque 
statim ac recessit, advenit Spiritus sanctus ; sed 
post deeem dies , ut. des/derio ferventes gratiam 
illam reciperent. Si eni:, illo presente, Spiritus 


papuü(ag * xaX γὰρ σφόδρα αὐτοῦ ὁυσαπησπάστως D sanctus advenisset, vel, illo ubeunte, eum illis rc- 


εἴχων. Διὸ ἄνεισι, καὶ οὑκ εὐθέως ἐπιφοιτῇ τὸ 
Πνεῦμα, ἵνα μικρὸν ἀθυμήσαντες, χαθαρὰν δέξων- 
ται thv ἐπὶ τῇ παρουσίἰᾳ ἡλονὴν. « "Οτι Ἰωάννης 
μέν. Δειχνύει λοιπὸν τὸ μέσον αὐτοῦ τε καὶ Ἰωάν. 
νου’ καὶ οὐ τοῦτο µόνον, ἀλλ᾽ ὅτι xal αὑτοὺς δη µεί- 
ζους ὙΣγενηµένους Ἰωάννου "εἴγε xaX αὐτοὶ ἔμελλον 
βαπτίζειν ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. θὺχ εἶπε δὲ, Βαπτίσω 
ὑμᾶς ἐν Πνεύματι ἁγίῳ, ἀλλὰ, Βαπτισθήσεσθε ' 
πανταχοῦ τῆς ταπεινο.ροσύνης µέτρα καὶ τύπους 
χατλλιµπάνων ἡμῖν. Τοῦτο γὰρ ἀπὸ τῆς μαρτυρίας 
Ἰωάννου δῆλον ἣν, ὅτι αὑτὸ; ἣν ὁ βαπτίζων. « A5- 
τὸς γὰρ, » φποὶν, ε ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι 


Σ Mattb. xxvi, 19. 5 Joan. xvi, 7, 


mansisset, non tante res fuiset consolationis. 
QuafidoquiJem vero non nisi zgre ab illo divc'li 
poterant, differt. paulisper Spiritus sanctus, nec 
statim accedit, ut paululum contristati, et promis- 
sionis desiderio succeusi, puriorem majoremque 
ex ejus adventu perciperent voluptatem. t Quia 
Joannes. » Declarat deinde quantum ipse Joanni 
przstaret : ac przterea apostolos ipsos Joanne ma- 
jores esse cstendit; siquidem et ipsi baptizaturi 
erant in Spiritu sancto, Non. dixit autem, Bapti- 
z3bo vos in Spiritu sancto, sed, « Baptizabimini, » 
ubijue nobis humilitatis exempla. relinquers, Ali- 








855 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


856 


unde vero ex testimonio Joannis notum est, quod Α ἁγίῳ xa πυρί. — Οἱ μὲν οὖν. ». Ὅταν µέλλωσιν 


ipse baptizaturus erat : « Ipse enim, » ait, « bapti- 
zabit vos in Spiritu sancto, et igne *.» — « Igitur qui.» 


Cum interrogare volunt, simul accedunt, ut nmul- 


titudine impetrarent. Noverant enim illud quod an- 
ίσα eis dixerat : « De die illa nemo scit ", » non 
ignorantis, sed repellentis, ac responsionem diffe. 
rentig fuisse : idcirco denuo interrogant. Quid au- 
tem eis respondet? « Non est vestrum nosse tem- 
pora, vel momenta. » Tempera illis nota non facit, 
cum alias eos multo majora docuisset : quia scilicet 
volebat, ut vigilantes essent ; et aliunde nihil igno- 
ratio ista eis nocebat. Non etiam respondet ad id, 
de quo interrogabant : quoniam magistri est, non 
quie Jiscipulus cupit, sed qui scire ipsi prodest, 
cum docere. Et ideo ait : « Non cst vestrum nosse 
tempora, vel momenta. » Deinde, ne putarent fore 
ut in multa inciderent pericula, propinquam esse, 
ait. ipsorum a cunctis difficultatibus liberationem. 
« Accipietis » enim, inquit, « virtutem » ex alto 
« supervenientis Spiritus sancti in vos. » Quoniain 
193 autem prius dixerat* : « In viam geutium 
ne abieritis, » quod vellet orpnium primis Judwis 
Evangelium annuntiari, at. tunc per tolum terra- 
rum orbem Evangelii przedicatio diffundenda erat, 
congrue subdit : « EL in Judxa et Samaria et us- 
que ud ultimum terra. » — « Cum bac autem di- 
xisset, » ne rursus eum  inlerrogarent, sta!im 
« assumplus e:t, et nubes suscepit. eum, » quo- 
niam illa signum est Dominice divin virtutis. 
ε [Kc Jesus, qui assumptus est. » Dictione demon- 
stratliva usi sunt, dicentes : « llic Jesus qui as- 
suimptus est in ccelum, sic veniel, » nempe, cum 
corpore. Ac etiam , quia judicaturus veniet « in 
mube. » Viros vero eos vocat, quia tales oculis 
apparebant ; siquidem angeli illi ne terrorem in- 
cuterent, virorum formam exacte assunpserant. 
Duo autem accesserunt , ut testimonii firmitatem 
indicarent. Dicentes vero : « Quid statis aspicientes 
in eclum ? » eos monuerunt, ne diutius eo in loco 
manerent, neve exspectarent illum rursus viderc. 
« Tunc reversi sunt. » — « Tunc, » inquit, scilicet, 
cum ο audissent, reversi sunt. Videntur vero, 
hac die Sabbati contigisse, eo quod dicat, « A 


ἐρωτᾷν, ὁμοῦ προσέρχονται, ἵνα τῷ πλήθει δυσωττή- 
σωσιν. Ὥδεισαν γὰρ, ὅτι τὸ πρώην εἱρημένον, τουτ- 
ἐστιν, « Οὐδεὶς οἵδε τὴν ἡμέραν, » διαχρουοµένου ὧν, 
οὐχ ἁγνοοῦντος, ἁλλ᾽ ἀναθαλλομένου τέως τὴν ἁπό- 
χρισιν. Διὰ τοῦτο πάλιν ἑρωτῶσιν. Τέ οὖν φησιν - 
ε Οὐχ ἁμῶν ἔστι γνῶναι χρόνους 7 χαιροὺς, » xal 
τὰ ἑξῆς. Οὐ λέγειδὲ αὑτοῖς τὸν χαιρὸν, τὰ πολλῷ 
μείζονα διδάξας, ἵνα ἑγρηγορότες ὥσι * xal γὰρ οὗ- 
δὲν ἑόλάπτοντο μὴ εἰδότες. O0 πρὸς ὃ δὲ ἠἡρώτησαν 
ἀπεχρίθη. Τοῦτο γὰρ ὃ:δασχάλου ἐστὶν, τὸ, οὐχ 
ἃ βούλεται ὁ parche, ἀλλ ἃ συμφέρει μαθεῖν, 8:- 
δάσχειν. Διό φησιν * ε Οὐχ ὑμῶν ἐστι γνῶναι χρόνους 
$ καιροὺς, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Εἶτα ἵνα pij νοµίσωσιν 
ὅτι πολλοῖς περιπεσοῦνται χινδύνοις, τὴν ἁπαλλαγὲν 
τῶν δνσχερῶν πλησίον εἶναι λέγει. « Λήψεαθς γὰρ, 
qnol, δύναμιν ἐξ ψους, ἐπελθόντος τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος to ὑμᾶς.; Ἐπειδὴ δὲ ἔμπροσθεν ἔλεγεν, 
ε Εὶς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε, » βουλόμενος τοῖς 
Ἰουδαίοις πρῶτον τὸν λόγον χηρυχθῆναι, vuv Ck el; 
τὴν οἰχουμένην ἔδει τὸ χήρυγµα χεθῆναι εὑλόγως 
νῦν προστίθησι, xal φησιν * « "Ev τε Ἰουδαίᾳ χαὶ 
Σαµαρείᾳ, χαὶ ἕως ἐσχάτου τῆς Υῆς. » Εἶτα ἵνα μὴ 
πάλιν αὐτὸν ἑρωτῶσιν, « εὐθέως ἀνελήφθη. Νε- 
φέλη δὲ αὐτὸν ὑπέλαδεν, » ἐπειδὴ σὐμθολόν ἐστε 
τῆς Δεσποτιχῆς θείας δυνάµεως. « Οὗτος ὁ Ἰησοὺς 
ὁ ἀναληφθείς. » Δειχτικῶς ἐχρήσαντο τῇ λέξει εἷ-- 
πόντες' « Οὗτος ὁ Ἰησοῦς ὁ ἀναληφθεὶς εἰς τὸν 
οὗρανὸν οὕτως ἑλεύσεται, 2 τουτέστι μετὰ σώ- 
µατος " xal πάλιν, ὅτι οὗτος δει ἐν τῇ χρίσει ἐπὶ 
νεφέλης. "Ανδρας δὲ αὐτοὺς χαλεῖ, τὸ ἑναργὲς τῆς 
ὄψεως δηλῶν καὶ γὰρ εἰς ἄνδρας ἑαυτοὺς οἱ ἄγγε- 
Aot ἀχριδῶς ἑναπετύπωσαν, ὥστε μὴ κτοῆσαι. Δύ9 
δὲ παρέστησαν τὸ βέδαιον τῆς µαρτυρίας δη- 
λουντες. ἡΓἰπόντες δέ  « Τί ἑστίχατε ἐμδλέ- 
ποντες εἰς τὸν οὐρανόν; » οὑχ ἔτι εἴασαν αὐτοὺς 
προσχαρτερεῖν ἓν τῷ τόπῳ, xal προσδοχᾷν αὑτὺν 
ὄψεσθαι πάλιν. « Τότε ὑπέστρεφαν. » Τότε, qus, 
ὅτε Ίχουσαν ταῦτα, ὑπέστρεφαν. Δοχεῖ δὰ xol. iv 
Σαθθάτῳ Ὑγεγονέναι ταῦτα, ἐχτοῦ εἰπεῖν" « Απὸ 
ὄρους ταῦ χαλουµένου Ἐλαιῶνος, 6 ἐστιν ἐγγὺς Ἱε- 
ρουσαλὴμ, Σαέθάτου ἔχον ὁδόν. » Καὶ γὰρ ὡρισμένον 
τὸ µῆχος ὁδοιπορίας ἑξὺν ἣν βαδίζειν τοῖς Ἰουδαίοις 
ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Ῥα6θάτου" τουτέστι στάδια πέντε. 


monte qui est juxta Jerusalem, Sabbati habens iter :» definita namque erat longitudo itineris, quod 
Jud.eis Sabbato conficere licebat ; nempe stad.a quinque. 


CAPUT 1l. 


Petii sermo ad. discipulos de morte et reprobatione 


Judte proditoris, ac de subrogatione Matthic, su- 
per quem sors cecidit Dei gratia per orationem. 


Feria secunda bebdomade Paschalis *. 


ο Matth. in, 11. ' Matth. xxiv, 50. 


ΚΕΦΑΛ. B. 

Πετρου διά.Ίογος προς τοὺς µαθητευθέντας περί 
τε θανάτου καὶ ázo6oAqc Ἰούδα τοῦ προδότου 
ἐν ᾧ περὶ ἀγτεισαγωγῆς Ματθίου, κ.ληρωθέντος 
χάριτι διὰ προσευχῆς. 

Tij δευτέρᾳ τῆς Διαχαινησίμου. 


5 Mattb, x, 5. 


Varie lectiones et note. 


* Ip Gizco habetur, secunda (nempe die, vel 
feria) Diakainesimi ; sic enim hebdon'hdam Pascha- 
lem, seu quae diem Paschatis subsequitur, Graci 
vocant. Est autem apud Gracos recentiores àia- 


καινῄσιµος idem ac διαχα(νησὺὲς, nempe renovatio. 
lta vero eam hebdomadam appellant, quod per 
Christi resurrectionera genus hamanam renosetur., 
Du Cange», Gloss. med. et inf. Grac. 





857 
ΚΕΙΝΕΝΟΝ. 

Ἐν ταῖς ἡμέραις ἑχείναις ὑπέστρεψαν οἱ ἀπό - 

στολοι εἷς Ἱερουσαλὴμ ἀπὸ ὅρους τοῦ χαλουμένου 


. Pd "EXawvog;, 6 ἔστιν ἐγγὺς Ἱερουσαλὴμ, Σαθθάτου 


ἔχον ὁδόν. Καὶ ὅτε εἰσῆλθον, ἀνέθησαν εἰς τὸ ὑπερῷον, 
οὗ σαν χαταµένοντες Ó τε Πέτρος, χαὶ Ἰάχωθδος, 


xaX Ἰωάννης, καὶ Ανδρέας, χαὶ Φίιιππος, χαὶ θω- | 


μᾶς, Βαρθο)ομαϊῖος, xai Ματθαῖος, Ἰάχωθος 'AX- 
clou, καὶ Σίψων, χαὶ Ιούδας Ἰαχώδου. Οὗτοι πάν- 
τες ἦσαν προσχαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὺὸν τῇ προσευχῆ 
xa τῇ ξεήσει σὺν γυναιξὶι καὶ Μαρίᾳ τῇ μητρὶ τοῦ 
Ἰησοῦ, xaX σὺν τοῖς ἀδελφοῖς αὑτοῦ. Καὶ ἓν ταῖς 
ἡμέραις ταύταις ἀναστὰς Πέτρος iv qon τῶν 
μαθητῶν, εἶπεν (Ev τε ὄχλος ὀνομάτων ἐπὶ τὸ αὐτὸ 
ᾧσεὶ ἐχατὸν εἴχοσι) "Ανδρες ἁδελροὶ, ἔδει πληρω- 
θήῆναι τὴν Γραφὴν ταύτην, ἣν προεῖπε τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον διὰ στόματος Δαθὶδ περὶ Ἰούδα τοῦ γενοµένου 
ὁδηγοῦ τοῖς συλλαθοῦσι τὸν Ἰησοῦν, ὅτι χατηριθµη- 
μένος ἣν σὺν ἡμῖν, καὶ ἔλαχε tbv χλῆρον τῆς δια- 
χονίας ταύτης xal ἀποστολῆς. Οὗτος μὲν οὖν ἑκτή- 
σατο χωρίον Ex τοῦ μισθοῦ τῆς ἀδιχίας, xal πρηνὴς 
γενόμενος ἑλάχησε µέσος, xai ἐξεχύθη πάντα τὰ 
ἔγχατα αὑτοῦ. Καὶ Ὑγνωστὸν ἐγένετο πᾶσι τοῖς 
κατοιχοῦσιν iv Ἱερουταλὴῆμ, ὥστε κληθῆναι τὸ 
χωρίον ἐχεῖνο τῇ ἰδίᾳ διαλέχτῳ αὐτῶν ᾿Ακελλαμὰ, 
τουτέστι χωρίον αἵματος. Γέγραπται γὰρ ἓν βίδλῳ 
ΝΨαλμῶν * Γενηθήτω 4$ ἔπαυλι; αὐτοῦ ἔρημος, 
καὶ μὴ foto ὁ χατοικῶν tv αὑτῇ * καὶ, Την ἔπισχο- 
πὴν αὑτοῦ λάθῃ ἕτερος, Act οὖν τῶν συνελθόντων 
ἡμῖν ἀνδρῶν ἐν παντὶ χρόνῳ, ἓν ᾧ εἰσΏλθε χαὶ ἓς- 
ῆλθεν ἐφ᾽ ἡμᾶς ὁ Κύριος Ἰησοῦ:, ἀρξάμενος ἀπὸ 
τοῦ βαπτίσματος Ἰωάννου, ἄχρι τῆς ἡμέρας, Tic 
ἀνελήσθη ἀφ᾽ ἡμῶν, μάρτυρα τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ 
γενέσθαι σὺν ἡμῖν ἕνα τούτων. Καὶ ἕστησαν δ.ο, 
Ἰωσὴφ τὸν καλούμενον Βαρσαθᾶν , ὃς ἐπεχλήθη 
Ἰοῦστος, xat Ματθίαν. Καὶ προσευξάµενοι εἶπον ' 
Σὺ, Κύριε, χαρδιογνῶστα πάντων, ἀνάδειξον ὃν 
ἐξελέξω ἐκ τούτων τῶν δύο ἕνα λαθεῖν τὸν χλῆρον 
τῆς διαχονίας ταύτης xal ἀποστολῆς, ἐξ ἧς παρέδη 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. I. 
Λ TEXTUS. 


858 


], 12-26. In diebus illis reversi sunt Jerosolymam, 
a monte qui vocatur Oliveti, qui est juxta Jerusalem, 
Sabbati habens iler. Et cum iütroissent in ccena- 
culum, ascenderunt ubi manehant Petrus et Joan- 
nes, Jacobus et Andreas, Philippus et Thomas, 
Bartholomzus et Matthaeus, Jacobus Alphzi et 
Simon Zelotes et Judas Jacobi. Hi omnes crant 
perseverantes unanimiter in oratione cum mulieri- 
bus et Maria Mater Jesu et fratribus ejus. In die- 
bus illis exsurgens Petrus in medio fratrum dixit 
(erat autem turba 1945 hominum simul fere centum 
viginti) : Viri fratres, oportet impleri Scripturam 
quam predixit Spiritus sanctus per os David de 
Juda, qui fuit dux eorum qui comprehenderunt Je- 
sum. Qui conpumeratus erat in nobis, et sortitus 
est sortem ministerii hujus. Et hic quidem posse- 
dit agrum de mercede iniquitatis, et suspensus 
crepuit medius, et dilfusa sunt omnia viscera ejus. 
Et notum factum est omnibus habitantibus Jerusa- 
lem, ita ut appellaretur ager ille lingua eorum Ha- 
celdama, hoc est ager sanguinis, Scriptum est 
enim in libro Psalmorum : Fiat com». oratio eorum 
deserta, et non sit qui inhabitel in ea, et episco- 
patum ejus accipiat alter. Oportet ergo ex his viria, 
qui uobiscum sunt congregati in omni tempore, quo 
intravil et exivit inter nos Dominus Jesus, inci- 
piens a laptismate Joannis usque in diem, qua 
assump:us est a nolis, testem resurrectionis ejus 


C nobiscum fieri unum ex istis. Et statuerunt duos, 


Joseph, qui vocabatur Barsabas, qui cognominatus 
est Justus, ct Matthiam, Et orantes dixerunt : Tu, 
Domine, qui corda nostiomnium, ostende quem ele- 
geris ex his duobus unum accipere locum  miui- 
sterii hujus et apostolatus, de quo pr:evaricatus est 
Judas, ut abiret in locum suum, Et dederunt sortes 
eis, et cecidit sors super Mathiam, et auumuimeratus 
est cum undecim apostolis. 

Ἰούδας, πορευθῆναι εἰς τὸν τόπον τὸν ἴδιο, Καὶ 


ἔδωχαν κλήρους αὐτῶν, καὶ ἔπεσεν ὁ χλῆρος ἐπὶ Ματθίαν, xal συγχατεψφηφίσθη. μετὰ τῶν ἔνδεχα 


ἁποστόλων. 
ΕΡΜΗΝΕΙΛ. 

« El; τὸ ὑπερῷον ἀνέθησαν., » Ἐδεδοίχεισαν yàp 
ἐν τῇ πόλει φαίνεσθαι, ὥστε μὴ συλληφθῆναι αὑτούς. 
Καλῶς δὰ ἐμνημόνευσε τῶν μαθητῶν * ἐπειδὴ γὰρ 
ὁ μὲν προὔδωχεν, ὁ δὲ ἠρνήσατο, ὁ δὲ ἠπίστησε, 
δείχνυσιν ὅτι πλὴν τοῦ προδότου πάντες σαν σῶοι. 
Elza* « Προσχατεροῦντες τῇ προσευχῇ σὺν γυναιςὶ 
xai Μαρίᾳ τῇ μητρὶ τοῦ Ἰησοῦ, xat σὺν τοῖς ἁδὲλ- 
φοῖς αὐτοῦ, ἦσαν ὁμοθυμαδόν. » "O τοίνυν περὶ τῆς 
μητρὺς Ἰησοῦ εἴρηται, ὅτι « Ἔλαδεν αὐτὴν ὁ µαθη- 
τὴς εἰς τὰ ἴδια, » οὐδέν ἐστιν ἑναντίον. El γὰρ xo 
αὐτὸς ἐχεῖνος ὁ μαθητὴς συνῆ», οὐδὲν ἣν τὸ χωλύον 
xai αὐτὴν συμπαρεῖναι. « Καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις. » 
Πέτρος ὡς θερμὸς [χαὶ ὡς] ἐμπιστευθςὶς παρὰ Xp:- 
στοῦ τὴν ποέμνην, |χαὶ ὡς τοῦ χηροῦ πρῶτος ἁξὶ 
ἄρχεται τοῦ λόγου] παραμυθεῖτα: αὐτοὺς ἀπὸ τῆς 


* Joan. xix, 27. 


COMMENTANIUS. 
« In cenaculum ascenderunt, » eo quod ἶπιθ- 
bant, ne si viderentur in civitate, capercutur, Recte 
autem de discipulis mentionem facit : quouis, 


p Cum ex illis unus quidem Jesum prodidisset, alter 


negasset, alius infidelis fuisset, sibi ostendendum 
putavit, uno excepto proditore, omues incolunies 
fuisse. Subdit : « Hi omnes erant perseverantes 
unanimiter in oratione, cum mulieribus οἱ Maria 
Matre Jesu, et fratribus ejus*. » Quod igitur de Matre 
Jesu dictum cst, « Suscepit eam discipulus in sua, » 
contrarium nullo »odo est. Si enim ipse discipu- 
lus ibi aderat, nil prohibet et Matrein ipsam ibidew 
adfuisse. « Et in diebus. » Petrus, velut charitate 
fervens, ac ille, cui grex a Christo concreditus 
etat, ac chori primus, semper prior loquitur. Cou- 











859 


TIIEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


δ0 


solatur vero eos ex przdictione de Juda. « Oporte- Α προῤῥήτεως π:ρὶ Ιούδα. « Ἔδει γὰρ, qv9', λτρω- 


bat enim , inquit, impleri Scripturam, quam pra- 
dixit Spiritus sanctus per os David de 195 Juda, 
qui fuit dux eorum qui comprehenderunt Jesum. » 
Deinde « llie, » inquit, « possedit agrum de mer- 
cede iniquitatis. » Non inquit : Jud:i possederunt, 
sed, « ipse possedit,» et quidem congrue : nam qui 
pretium erogat, etiamsi alij emant , ille censendus 
est dominus. Et sane pretium ejus erat, quod 
« possedit de mercede extremz iniquitatis. » Sub- 
dit: « EL suspensus crepuit medius, et effusa sunt 
omnia viscera ejus. » Hoc scilicet ait de poma 
quam (unc sustinuit Judas. « Et appellatus est ager 
ille lingua corum Haceldama, hoc est, ager san- 
guinis. » Judi hoe nomine eum appellirunt , non 
propter ipsum, sed propter Judam. Et quidem Lu- 
cas ad. hoc astruendum id refert, testes prof»rens 
ipsos hostes, quod ea de causa ejusmodi nomen 
agro illi imposuerint : dicendo enim, « propria lin- 
gua eorum, » loc satis innuit. Illud vero : « Fiat 
commoratio ipsius deserta , et non sit qui inhabi- 
tet ín ea, » tam de agro, quam de domo ipsius 
dictum est. In eo autem, « Et episcopatum cjus acci- 
piat alter, » per « episcopatum » intellige princi- 
patum seu sacerdotium. Est vero qui dicat, Judam 
haudquaquam laqueo vitam fluiisse, sed super- 
vixisse, quod depositus fuerit, antequam perimere- 
tur. Rem hanc ezteris clarius narrat Papias Joan- 
nis discipulus, lis verbis: « Magnum impictatis 


0ἥναι τὴν T'oactv ταύτην, ἣν προεῖπς τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον διὰ στόματος Δαθιὸ περὶ Ἰούδα τοῦ γενομένου 
ὁδηγοῦ τοῖς συλλαθοῦσι τὸν Ἰησοῦν, » χαὶ τὰ ἕξτς. 
Εἴτα, « Οὗτος, φησὶ, ἐχτήσατο χωρίον ἐκ τοῦ µε- 
0007 τῆς ἀδιχίας.  Οὐ λέγει, ὅτι Ἰουδαῖοι ἑκτῃ᾽ 
σαντο, ἆλλ᾽ « Λὐτὸς ἑκτήσατο” » εἰχότως. Ὁ γὰρ τὸ 
τίμημα χαταβαλὼν, εἰ καὶ ἕτεροι ἠγοραχύτες εἶεν. 
αὐτὸς ἂν εἴη λογίζεσθαι χύριος. Αὐτοῦ γὰρ ἣν τὸ 
τίµηµα, ὃ ἐχτήσατο ἐκ τοῦ μισθοῦ τῆς ἑσχάτες 
ἁδιχίας. E'v&à φησι’ ε Καὶ πρηνὶς γενόµενο- 
ἑλάχησε µέσος, χαὶ ἐξεχύθη πάντα τὰ ασπλάγχνα 
αὐτοῦ. » Τοῦτο δέ φησι περὶ τῆς δίχης, ἧς ἔδωχεν 
Ἰούδας τότε. « Καὶ ἐχλήθη τὸ χωρίον ἐχεῖνο τῇ 
ἰδίᾳ δ.αλέντῳ σὐτῶν ᾿Αγελδαμὰ, ὃ ἔστι χωρίον αἲ- 
µατος. » Οἱ μὲν οὖν Ιουδαίοι ταύτῃ τῇ προστγαρίᾳ 
ἐχάλεσαν αὐτὸ, οὗ διὰ τοῦτο, ἀλλὰ διὰ τὸν Ἰούδαν. 
Οὗτος δὲ εἰς τοῦτο αὐτὸ µετήγαχε, μάρτυρας φέρων 
τοὺς ἐχθροὺς, δι ὧν ὠνόμασε. Καὶ γὰρ τὸ εἰτεῖν, 
€. τῇ ἰδίᾷ δεχλέχτῳ αὐτῶν, » τοῦτο βούλεται. Τὸ δὲ, 
€ Γενηθήτῳ ἡ ἔπανλις αὐτοῦ Épnuo;, xxi pij ἕστω 
ó χατοικῶν ἐν αὐτῇ, » περὶ χωρίου τούτου xal της 
οἰχίας αὐτοῦ εἴρηται. Τὸ δὲ, « Την ἐπισχοπὴν αὗτο» 
λάδοι ἕτερος, » τουτέστι τὸν ἀρχὴν, την ἱερωσύνην. 
"Άλλος δέ φησιν, ὅτι οὐχ ἀπέθανε τῇ ἀγχόνῃ ὁ "lou- 
δες, ἁλλ' ἐπεθίω. χαθαιρεθεὶς πρὸ τοῦ ἀποπνιγηναι. 
Τοῦτο δὲ σα,έστερον ἱστορεῖ Παπίας ὁ Ἰωάννου µαθη- 
τῆς λέγων ' ε Μέγα δὲ ἁἀσεθείας ὑπύδειγμα tv τῷ 
χόσμῳ τούτῳ περιςεπάτησεν ὁ Ἰούδας, πρησθεὶς ἐπὶ 


éxemptum in hoc mundo fuit Judas, utpote cujus (; τοσοῦτον την σἆρχα, ὥστε μηδὲ ὀπόθεν ἅμαξα ῥᾳ- 


corpus adeo intumuit, ut neque, qua currus facile 
transit, ille, imo neque solum ejus caput, transire 
posset : et quidem oculorum palpebras adeo enor- 
miter illi intumuisse ferun!, ut nec ipse lucem 
videret, ncc oculi ipsius νοὶ adhibitis medicorum 
d:optris videri possent : adeo scilicet profunde ab 
externa. superficie recesserant. Verenda autem {ρ- 
sius omni turpitudine deformiora facta fuisse, quod 
sanies el vermes e toto ejus corpore manantes tan- 
tummodo per illas, necessarias alioquin, partes ad 
majorem ignominiam effluerent. » [ως quidein ait 
ille in quarto explanationis verborum Domini, 
« P'ost multos vero cruciatus et poenas, subdit, eo 
in proprio agro mortuo, agrum ipsum, qua etiam 


δίως διέρχεται, ἐχεῖνον δύνασθαι διελθεῖν, ἀλλὰ μτδὲ 
αὐτὸν µόνον τὸν τῆς χεφαλῆς αὐτοῦ ὄγχον * τὰ μὲν 
γὰρ βλέφαρα τῶν ὁφθαλμῶν αὐτοῦ τοσοῦτόν φασιν 
ἐξοιδῆσαι, ὡς αὐτὸν μὲν γχαθόλου τὸ φῶς μὴ βλέ- 
πειν, τοὺς ὀφθαλμοὺς δὲ αὐτοῦ μτδὲ ὑπὸ ἰατροῦ 
διόπτρας ὀφθῖναι' τοσρῦτον βάθος slyov ἀπὸ τῆς 
ἔξωθεν ἐπιφανείας ' τὸ δὲ αἰδοῖον αὐτοῦ πόστς μὲν 
ἀσχημοσύνης ἁτδέστερην φαίνεσθαι, δια -,; τοὺς 
ἐξ ἅπαντος αὑτοῦ 192 αὐύµατος συῥέοντας tyi oq 
τε καὶ σχώληχας εἰς ὕθριν δι αὐτῶν µόνων τὸν 
ἀνα χαίων. » Ταῦτα δὲ φησιν iv τῷ τετάρτῳ τ:; 
Ἐξηγήσεως τῶν Κυριαχῶν λόγων ΄ ε«Μετὰ πολλὰς 
βασάνους καὶ τιμωρίας, Ev loi, qnot, χωρίῳ τελεν- 
τήσαντης, xal τὸ ἀπὸ τῆς ὁδοῦ ἔρημον καὶ ἀοίχητονυ 


parte longius abest a via (4), desertum et inhabitabi- D τὸ χωρίον µέχρι τοῦ νῦν γενέσθαι ' ἀλλ οὐδὲ μέχρι 


lem ad prasens usque tempus evasisse : imo nunc 
etiam neminem per locum ipsum, nisi obturatis 
naribus, transire posse. Tantum scilicel eum in 
carne ipsius etiam supra terram judicium (5) com- 
prehendit. »—« Oportetergo ex his.» Quoniam non- 
dum Spiritus advenerat, neque ii se dignos, vel ido- 
neos arbitrabantur, qui a se ipsis hocce negotium ad- 
ministrarent, vel per aliquod signum, quinam eligen- 
dus esset, addiscerent, « dederunt sortes eis. » 


afjuepov δύνασθαί τινα τὸν τόπον ἐχεῖνον παρελθεῖν. 
ἐὰν μὴ τὰς ῥῖνας ταῖς χεροὶν αὐτοῦ περιφράςῃ * 
τοσαύτη διὰ τῆς σαρχὸς αὐτοῦ καὶ ἐπὶ γῆς χρίαις 
ἐχώρησε. »—^« Ast οὖν τῶν.» Ἐπειδὴ οὐδέχω Πνεῦμα 
f», xa οὕπω ἑαυτοὺς ἀξίους ἡγοῦντο εἶναι τοῦ ἀφ᾽ 
ἑαυτῶν τὸ πρᾶγμα ἐπιτρέψαι, αἰτοῦντα ! διά τινος 
σημείου μαθεῖν. El γὰρ ἕνθα οὔτε εὐχῆ, οὔτε ἀς:ό - 
λογοι ἄνδρες, τοσοῦτον ἴσχνσεν ἐπὶ τοῦ Ἰωνᾶ, διὰ 


' «b ἐξ ὀρθῆς γενέσθαι γνώμης, πολλῷ μᾶλλον ἐνταῦθα. 


Yarie lectiones et note. 


! Jc. αἰτοῦνται. 


(4) Sifanius hic vertit, ab iis, qui juxta illam viam 
habitabant, quod legerit in suo codice, καὶ τοῖς ἐπὶ 
εἴις 6505. 


(5) Apud Sifanium pro χρίσις, judicium, exsta& 
ἔχρυσις, fIuxus, fortasse rectius. 





851 


EXPOS;TIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. II. 


802 


Ἐπλήρωσε τὸν yophw, καὶ ἀπήρτισε τὴν τάξιν ὁ A Si enim, ubi neque ora'io fiebat, neque probi 


ἀναδειχθείς. Asi τοίνυν τὸν χληρωθέντα τὸν τόπον 
ἔχειν, ὃν ἐχληρώθη, χαὶ μ] χατασχευάξειν ἑαυτῷ * 
οὗ γὰρ ἂν εἴη χληρος τοῦτο" μήτε φεύγειν δοθέντα. 
El γὰρ τὰ τοῦ χλήρου χύρια, πολλῷ μᾶλλον τὰ τοῦ 
θεοῦ, ὅταν ὁ θεὺὸς χληρώσῃ. Act δὲ xal τὸν ποιοῦντα 
ἁπροσπαθῶν 3 ποιεῖν. Τοῦτο γὰρ χλῆρος, μὴ ὃν βού- 
λεται αὐτὸς, &)À' ὃν ἡ χάρις δίδωσιν. Ἔως μὲν οὖν 
Πνεύματος ἄμλιροι ἦσαν οἱ ἁπόστολοι, χλέρῳ τὰ πρά: 
γματα ἑπέτρεπον * Όστερον δὲ xal τῷ mf Oei, xal 
τῇ οἰχεί1 χάριτι. Ἐπειδὴ δὲ πολλῶν ὄντων πάντας 
κλπροῦσθαι οὐχ ἔνι, εἰχότως bx πολλῶν ὀλίγους ἔπι- 
λεγόμεῦα. 


erant homines (ut super Juna), 196 adeo tamen 
sora valuit, quod recta intentione fleret; multo 
magis hic merito replevit chorum, et ordinem per- 
fecit, qui hac ratione monstratus fuit. Quare opor- 
tet unumquemque tenere locum, quem sortitus 
est, ac necsibi procurare (non enim sors id essct) 
nec refugere eum, qui datus est. Si enim tata lia- 
bentur, qu:e sunt a sorte, multo magis qux a Deo 
sunl, seu cum Deus eligit. Necesse vero est, ut et 
is, qui eligit, id sine partium studio faciat. lila 
enim vera sors est, non quam vult ipse, sed quam 
gratia moderatur. Apostoli igitur, antequam Spiri- 


tunm sanctum reciperent, sorte negotia adwinistrabant . postea vero et multitudine, et propria gra 
ta. Quoniam vero, quando multi sunt , omnes sorte accipere non licet, hinc recte ος mullis pau- 


cos seligimus. 

ΚΕΦΑΛ. I*. 

Περὶ τῆς θείας τοῦ ἁγίου Iirsüpatoc ἐπιφοιτή- 
σεως τῇ ἡμέρᾳ τῆς Πεντηκοστῆς Ἰεγοµένης 
εἷς τοὺς ἁποστόους. 

Kuoptaxh τῆς Πεντηκοστῆς. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Καὶ iv τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν τῆς Πεντη” 
κοστῆς, σαν ἅπαντες οἱ ἀπόστολοι ὁμοθυμαδὸ»ν ἐπὶ 
&b αὐτό. Καὶ ἐγένετο ἄφνω kx τοῦ οὐρανοῦ Άχος, 
ὥσπερ Φφεροµένης πνοῆς βιαίας. Καὶ ἑἐπλήρωσεν 
ὅλον τὸν οἶχον οὗ ἦσαν καθήµενοι. Καὶ ὤφῆησαν 
αὐτοῖς ὅ.αμεριζόμενοι γλῶσσαι ὡσεὶ πυρός. Ἑχάθισέ 
tc ἐφ᾽ ἕνα ἕχαστον αὐτῶν. Καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαν- 
τες Πνεύματος ἁγίου, χαὶ Ἡρξαντο λαλεῖν ἑτέραις 
γλώσσα:ς, χαθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἆἁποφθέγ» 
γεσθαι. σαν δὲ ἓν Ἱερουσαλὴμ χατοιχοῦντες Ἰου- 
δᾳῖοι ἄνδρες εὐλαθεῖς ἀπὸ παντὸς ἔθνους τῶν ὑπὲ 
τὸν οὐρανόν. Γενοµένης δὲ τῆς φωνῆς ταύτης, σαυν- 
$1065 πλῆλος, xat συνεχύθη, Oc: fixovov εἷς ἕχαστες 
τῇ ἰδίᾳ διαλέχιῳ λαλούντων αὐτῶν. Ἑξίσταντο δὲ 
πάντες, xal ἐθαύμαζον λέγοντες πρὸς ἀλλήλους * Οὐκ 
ἰδοὺ πάντες οὗτοί εἰσιν οἱ λαλοῦντες Γαλιλαῖοι; Καὶ 
πῶς ἡμεῖς ἀχούομεν ἕχαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέχτῳ ἡμῶν 
ἐν ᾗ ἐγεννήθηµεν; Πάρθοι, xaX Μῆδοι, xaX ἘΈλα- 
μῖται, xal οἱ χατοιχοῦντες τὴν Μεσοποταμίαν, 
Ἰ,υδαίαν τε χαὶ Καππαλοχίαν, Πόντον τε χαὶ τὴν 
Ασίαν, Φρυγίαν τε xal Παμφυλίαν, Αἴγυπτον, xal 
τὰ µέρη τῆς Λιδύης τῆς χατὰ Κυρήνην, xat ἔπιδη- 
μοῦντες Ῥωμαῖοι, Ἰουδαῖοί τε xal προσήλυτοι, 
Κρῆτες, xai "Αραθες, ἀχούομεν λαλούντων αὐτῶν 
ταῖς ἡμετέραις γλώσσαις τὰ μεγαλεῖα τοῦ θεοῦ. 

ΕΡΜΗΝΕΙΛ. 

Τουτέστ:, [οὗ] πρὸ τῆς Πεντηκοατῆς, [ἀλλά] περὶ 
αὑτὴν, ὡς εἰπεῖν, τὴν ἑορτὴν ). Ἔδει γὰρ ἑορτῆς οὗ - 

-σης ταῦτα Υίνεσθαι, ἵνα οἱ παρόντες τῷ σταυρῷ τοῦ 

Χριστοῦ πάλιν χαὶ ταῦτα [ἴξωσιν. Ἐπειδὴ τοΐνυν 

ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς Πεντηχοστῆς ἐδόθη ὁ νόμος ὁ πᾳ- 

λαιὸς, χατ αὐτὴν ἔδει δοθΏναι τὴν τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος χάριν * xai ἵνα δειχθῇ ἁδιαίρετος ἡ φύσις 
τῆς ὑποστάσεως τῆς θεῖχῆς, ἓν Παλαιᾷ καὶ Νέα, xai 
διαφόροις χρόνοις µίαν ἑἐργαζομένη την συµφωνίαν 


CAPUT Ul. 
De divino Spiritus sancti in apostolos descensu 
die Pentecostes. 


Dominica Pentecostes. 
TEXTUS. 

Il, 4-11. Et cum complerentur dies Pentecostes , 
erant omnes pariter in eodem loco. Et factus cst 
repente de cao sonus, tanquam advenientis spiritus 
veheinentis, et replevit totam domum ubi erant se- 
dentes. Et apparuerunt illis dispertitze lingue tan- 
quam ignis, seditque supra singulos eorum. Et 
repleti sunt. omnes Spiritu sancto, et cu'perunt 
loqui variis linguis, prout Spiritus sanctus dabat 
eloqui illis. Erant autem in Jerusalem habitantes 
Judzi, viri religiosi ex omni natione quz sub coelo : 
est. Facta autem. hac voce convenit multitudo, et 
mente confusa est, quoniam audicbat unusquisque 
lingua sua illos loquentes. Stupebant autem. omnes 
et mirabantur, dicentes : Nonne ecce omnes isti, 
qui loquuntur, Galilei sunt? Et quomodo nos au- 
divimus unusquiaque linguam nostram, in qua nati 
sumus ? Parthi , et Medi, et Elamitze, et qui babi- 
tant Mesopotamiam , Judeam et Cappadociam, 
Pontum et Asiam, Plrygiam et Pamphyliam, 
JEgyptum et partes Lihyz qu: est circa Cyrenen, 
et advenz ftowani. Judei quoque et 1977 prose- 
lyti, Cretes, οἱ Arabes : audimus eos loquentes 
nostris linguis :magnalia Dei. 


COMMENTARIUS. 

Hoc est, non ante « Pentecosten, » sed circa ip- 
sam, ut ita dicam, festivitatem. Decebat enim, ut 
ista festivo tempore contingerent, ut. qui Christi 
crucifixioni presentes fuerant, ista quoque vide- 
rent. Quoniam igitur die Pentecostes lex vetus est 
data, congruum erat, αἱ eadem die Spiritus sancti 
gratia daretur : ac praeterea ut divinze natura suli- 
stantia ostenderetur indivisa : quippe quie tuu in 
Veteri, tum in Novo Feedere, ae diversis tempori- 


Varie lectiones et note. 


* fc. ἀπροσπαθῶς. ? Πεντηχοστήν. 


863 


bus, perfectum efficit divinorum oraculorum con- 
centuin. Quemadmodum enim Salvator mortem sub. 
iturus, eo tempore pati voluit, quo agnus ma- 
ctari et offerri solebat, ut ipsitypo conjungeret ve- 
ritatem ; sic et Spiritus sancti adveutus co, quo 
lex data est, tempore contigit, ut palam fleret, sic- 
uii Mosaicam legem , ita et Evanyelicam a Spiritu 
sancio esse. Recte autem « sonum de colo fa- 
ctum esse » ait; quandoquidem el vox Dei in 
monte de ccelo facta est !*: et tunc. « ignis appa- 
ruiL *! » ut etiam antiqua visio eumdem et tunc et 
modo advenire demonstraret. « Tanquam ignis » 
vero ait, addita scilicet particula « tanquam, » ne 
corporeum quidquam de Spiritu sancto suspicari 
quis posset. AiLeliam, « tanquam spiritus : » ne- 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


861 


τῶν θείων λόγων. Ὥσπερ γὰρ ὁ Xwtho piv τὸ 
πάθος Σπιτελεῖν, χαθ) ὃν χαιρὸν ἐθύετο τὸ πρόδατον 
τοῦτο, ἠνέσχετο, (va τῷ αὐτῷ τύπῳ συνάψφῃ thv 
ἀλήθειαν * οὕτω χαὶ ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπ'.- 
φοίτησις, χαθ) ὃν γαιρὺν ἑἐδόθη ὁ νόµος ἐγένετο, ἵνα 
δξιχθῇ, ὅτι χαὶ τότε καὶ νῦν τὸ ἅγιον Πνεῦμα νηµο- 
θετεῖ. Καλῶς δὲ τὸν ἔχον ix τοῦ οὐρανοῦ γενέσθαι 
φησί * ἐπειδὴ καὶ τότε ἡ φιώνὴ τοῦ θεοῦ ἐν τῷ ὕὄρει 
ἐκ τοῦ οὗρανοῦ ἐγένετο, xal τότε «πῦρ ἑἐφάνη. » 
ἵνα χαὶ ἡ ἀρχαία ὄψις δείξῃ αὐτὸν θεὺν, xal τότε καὶ 
νῦν ἐπιφοιτήσαντα. « Ὡσεὶ πυρὸς » δὲ, φησὶ, μετὰ 
προσθέκχης τοῦ, ὡς, ἵνα μηδὶν αἰσθητὸν περὶ του 
Πνεύματος νοµίσῃ τις" χαὶ « ὡσεὶ πνοή * » οὗ Υὰρ 
ἄνεμος ἦν. ε Ἐκάθισέ «£ , τουτέστι παρέμεινεν. 
ἐπανεπαύσατο. Τὸ γὰρ χαθίσαι τοῦ ἑδραίυ ἑστὶ 


que enim ventus erat. « Seuitque, »hoc est per- ῃ σημαντιχὺν, xal τοῦ μεῖναι. Οὐκ ἐπὶ τοὺς ὑώδεχα 


mansit, requievit. « Sedere » enim firimnitatem et 
permanentiam denotat. Nou autem supra duodecim 
tantum, sed etiam supra septuagin'a discipulos, 
quin supra singulos « centum vginti » Spiritus 
sanctus resedit. Congrue vero non in orc, sed su- 
pra caput linguas receperunt ; non enim in natu- 
rale organum infusus est Spirltus; ne ex pro- 
prio ore ea, qu: non habebant, 50 proferre existi- 
marent. Sed, sicut aqua e ccelo veniens ad mon- 
tium primum cacumina, et exinde in subjecias 
valles defertur ; sic, verticem velut montem quem- 
dam statim occupans Spiritus sancti gratia, deinde 
ex capite in cerebruu, ac postea in os et cor se 
effundit, totumque hominem, sumpto 4 capite ini- 
tio, replet. Aliter : Quoniam apostoli totius mundi 
doctores ordinabantur , ordinatio autem non aliter, 
quam supra caput fit; congrue ipsi linguas supra 
caput receperunt. « Erant autem. in. Jerusalem. » 
Ut ostenderet, confusionem a timore et specta- 
culi novi'ate. esse. ortam, ait : « Confusi sunt ti- 
more, » Et quidem merito. Putabant eni: ipsorum 
198 exitium rem istam portendere ob audax fa- 
cinus, quod contra Christum — patrarant.. lgitur 
conscientia ipsorum animas concutiebat, quóil 
recens adliuc esset in mauibus eorum  cxdes Do- 
mini: quare ipsos omnia terrebant, ec pavidos 
wepidosque reddebant. « Quoniam audicbat unus- 
quisque. » ldcireo ante cxtera linguaruin. donum 
acceperunt apostoli, quia ad omnia locase con- 
ferre debebant. Et sicuti, turris Babelicoe tempore, 
una, qu» tunc eral lingua in multas divisa est ; ita 
nunc multe lingue ig unum liominea confluxerunt, 
ut idem ipse el Latine, et Persice, et Indice, et aliis 
plurimis linguis, Spiritu sancto intus insonante, 
jequeretur : 
Feria tertia heb lomadaz Paschalis. 
Petri hac de re instructio ex prophetis. 
TEXTUS. 

Jl, 19-21. Stupebant autem omnes et mirabantur 

ad invicem dicentes : Quidnam vult hoc essc ? Alii 


ο Matth. xvii, 9. !! Exod. in, 3. 


µόνον, ἀλλά καὶ ἐπὶ τοὺς ὀθδομήκχοντα, xol ἐπὶ z)2z 
€ ἑκατὸν εἴχοσι » τὸ Πνεύμα ἐπανεπάνσατα. Οὐχ ἐπὶ 
τοῦ στόματος δὲ ἑδέξαντο τὰς γλώσσας, ἀλλ ἐπὶ 
τῆς χεφαλῆς ' εἰχότως. Οὐ γὰρ εἰς τὸ τῆς φύσεως 
ὄργανον ἑδόθη τὸ Ηνεῦμα, ἵνα ph νομισθῶσιν Ex 
τοῦ ἰδίου στόµατος προφέρειν ἃ μὴ εἶχον. Αλ’ 
ὥσπερ ὁ àhp Ὁ ἐξ οὐρανοῦ ἐπὶ τὰς χορνυφὰς τῶν 
ὀρέων καταφέρεται, xal ἁπλ τῶν ὑνωμάμων ἐπὶ τὰς 
φάραγγας * οὕτω τὸν χορυφἣν ὡς ὄρος χαταἸαμ- 
θάνουσα Ἡ τοῦ Πνέυματος Ὑάρις, ἐπιχορηγεῖται 
λοιπὺν ἀπὸ τῆς χεφαλῆς τῷ ἔγχεςάλω, εἶτα τῷ στό 

ματι χαὶ τῇ χαρδίᾳ, χαὶ ὅλον δι’ ὅλου τὺν ὄνθρωπον 
ἐπλήρωσεν ἀπὸ τῆς κεφαλῆς. "Αλλως τε. Ἐτειδῆ ot 
ἁπόστολοι ἐχειροτονοῦντο τῆς οἰκουμένης διδάσχα- 


6λοι, χειροτονία δὲ ἄλλως οὐ γίνεται, εἰ ph ἐν τῇ 


χεφαλῇ ᾿εἰχότως ἐπὶ τῆς χε ραλῆς ἐδέξαντο τὰς γλὠωσ- 
σας. « Ησαν δὲ ἐν Ἱερουσαλήμ.» "Ίνα δείξῃ, ὅτι τὴ» 
σύγχυσιν εἰργάσατο ὁ φόδος, xal τὸ ξένον τοῦ θεά- 
µατος,Ἰλέχει' εΣυνεχύθησαν τῷ φόδῳ" » xai εἰχότως. 

Ἐνόμιζον γὰρ αὐτῶν τέλος ἔχειν τὸ πρᾶγμα, διὰ 
τὴν Ὑενοµένην τόλμαν χατὰ τοῦ Χριστοῦ. Τὸ γὰρ 
αυνειδὸς χατέσεισεν P αὐτῶν τὰς φιυχὰς, iv χερσν 
ἔτι οὕσης τῆς σφαγῆς, xal πάντα αὐτοὺς ἑστόξι, xal 
δειλοὺς xal πεφοθηµένους ἐποίες « Ὅτι fixovov. » 
Τούτου χάριν πρὺ τῶν ἄλλων χαρισοµάτων τὸ τῶν 
γλωσσῶν ἔλαθον οἱ ἁἀπόσταλοι, ἐπειδῃ πανταχοῦ 
διέρχεσθαι ἔμελλον. Καὶ ὥσπερ bv τῷ χαιρῷ τῆς 
πυργοποιίας fj µία γλῶττα εἰς πολλὰς διενέµετο " 
οὕτω τότε αἱ πολλαὶ γλῶσσαι εἷς ἕνα ἄνθκωπον ἴεσαν 
χαὶ ὁ αὑτὺς καὶ τῇ Ῥωμαίων, καὶ [τῇ Περσῶν, xat 
τῇ Ἰνδῶν, xaX ἑτέραις πολλαῖς διελέχετο γλώσσαις, 
Πνεύματος ἑνηχοῦντος αὐτὸ», xal τὸ γάρισµα ἔχα- 
λεῖτο « [χάρισμα] γλωσσῶν, » ἐπειδὴ Ἰδύναντο πολ- 
λαῖς λαλεῖν φωναῖς. 


unde hoc donum « linguarum donum » vocabatur, quia. multis linguis loqui poterant. 


Τῇ Y τῆς Διακαινησίμου. 
Πέτρου κατήχησις περὶ τούτου àx τῶν προφητά». 
KEIMENON. 
Ἐξίσταντο δὲ πάντες xal διηπόρουν, ἄλλος πρὸς 
ἄλλον λέγοντες: Τί ἂν θέλοι τοῦτο εἶναι; Ἔτεροι 8 


"Yarie lectiones ct nota. 


* 6 Ὀδωρ. * γχατέτενεν. 





805 


EXPOSITIONIS 1N ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. II. 


866 


χλευάζοντες ὄλεγον, ὅτι Ελεύχου µεμεστωμένοι A autem irridentes dicebant : quta Musto pleni sunt, 


εἰσί. Σταθεὶς δὲ ὁ Πέτρος σὺν τοῖς ἔνδεχα, impe 
τὴν φωνὴν αὑτοῦ xal ἀπεφθέγξατο absol; ' Ανδρες 
Ἱουδαῖοι καὶ οἱ χατοικοῦντες Ἱερουσαλὴμ ἅπαντες, 
τοῦτο ὑμῖν γνωστὺν ἔστω, xai ἐνωτίσασθε τὰ ῥήμα- 
τά µου. Οὐ γὰρ, ὡς Opel; ὑπολαμθάνετε, οὗτοι 
μεθύουσιν * ἔστι γὰρ ὥρα τρίτη τῆς ἡμέρας * ἁλλὰ 
τοῦτό ἐστι τὸ εἰρημένον διὰ τοῦ προφῆτου "uf. * 
εΚαὶ ἔσται μετὰ ταῦτα iv. ταῖς ἐσχάται, ἡμέραις, 
λέγει 6 θεὺς, ἐχχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός µου ἐπὶ 
πᾶσαν σάρχα, xal προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν 
καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν * xat οἱ νεανέσχὀι ὑμῶν ὁρά- 
σεις ὕλοντχι, xal οἱ πρεσδ»τεροι ὑμῶν ἑνυπνίοις 
ἑνυπνιασθίέσονται. Kal Υε ἐπὶ τοὺς δούλους µου xat 
ἐπὶ τὰς δούλας µου ἓν ταῖς ἡμέραις ἐχείναις ἐχχεῶ 


Stans antem Petrus cum undeeim levavit vocent 
suam, et locutus est eis: Viri διά], οἱ qui habitatis 
Jerusalem universi, hoc vobis notam sit, et auribus 
percipite verba mea. Non enim, sicut vos estimatis, 
hi ebrii sunt, cum sit hora diei tertia ? sed hoc est, 
quod diclum ορὲ per prophetam Joel : Et. erit iri 
novissimis diebus (dicit Dominus) effundam de 
Spiritu meo super omnem carnem : et prophetabunt 
filii vestri οἱ fili:e vestra : et. juvenes vestri visio- 
nes videbunt, et seniores vestri somnia *ómmnabunt. 
Et quidem super servos meos et super ancillas 
meas, in diebus illis effundam de Spirita meo, et 
prophetabunt : et dabo prodigia in ccelo sursum, 
et signa in terra deorsum, sanguinem et. ignem et 


ἀπὸ τοῦ Πνεύματός µου, xal προφητεύσουσι. Kal B vaporem fumi. Sol convertetur in tenebras, οἱ lu- 


δώσω τέρατα Ev τῷ οὐρανῷ ἄνω, καὶ σημεῖα ἐπὶ 
τῆς γῆς χάτω, αἷμα xai πῦρ, καὶ ἀτμίδα χαπνοῦ. 
0 ἡλιος µεταστραφήσεται εἰς σχότος, xal ἡ σελήνη 


na in sanguinem, antequam veniat dies Domini 
magnus et inanifestas. Et erit , omnis quicunque 
invocaverit nomen Domini, salvus crit. 


εἰς αἷμα, πρὶν ?| ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην xal ἐπιφανῃ. Καὶ ἔσται, xd; ὃς ἄν ἐπικαλέ- 


σηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθήσεται. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Ὅτι μὲν οὐ µεθύουσιν, [εὐθέως] ἀπὸ τῆς φωνῆς 
ἑδήλώσεν * ὅτι δὲ οὐχ ἐξεστίκασι χαθάπερ οἱ µάν. 
$816, xal τοῦ:ο, ὅτι οὐχ ἀνάγχη κατείχοντο. Τί 
δὲ ἐστι, « σὺν τοῖς ἔνδεχα ; » Τουτέστι χοινὴην προ- 
εθάλοντο φωνὴν, xal πάντων [αὐτὸς] ἣν στόμα, παρ- 
εστήχασι δὲ οἱ ἔνδεχα μαρτυροῦντες τοῖς λεγομέ- 
νοι;. Σχόπήη-ον δὲ τῶν ἁποστόλων τὴν ὀμόνο:-αν. À5- 
«ol παρεχώρουν [αὑτῷ] τὰ τῆς δηµηγορίας * οὗ γὰρ 
ἔδει πάντας φθέἐγγεσθαι. Τὸ δὲ Ey τρίτῃ ὥρφ ταῦτα 
γενέσθαι, οὐχ ἁπλῶς. Τότε γὰρ *b λαμπρὸν τοῦ πυρὺὸς 
δείχνυται, τότε περὶ ἔργα τρέχουσι * of. ἄνθρωποι, 
ὅτε περὶ * ἄριστον, ὅτε λαμπρὰ f; ἡμέρα, ὅτε πάντες 
εἰσὶν ks ἀγοβᾶς. « Ka ἔσται μετὰ ταῦτα.) Δείχνυσιν 
αὑτοὺς εὐδοχιμηχότας, ἅτε χαταξιωθέντας τῆς τοῦ 
παναγίου Πνεύματος χάριτος. xa διὰ τοῦ προφῆτου 
χατεπαγγέλλεται σαφῶς τὴν διὰ τοῦ Πνεύματος 
δαφιλὴ χορηγία», fiv καὶ ἀπαρχὴν ὥσπερ αὐτοῖς 
ἑδωρήσατο. ᾿Απεφθέγγοντο γὰρ προφητεύοντες, 
ἤγουν συνιέντες τε xal λέγοντες, τὰ διὰ τῶν ftpo- 
φητῶν ἐπὶ Χρισιῷ µνστήρια. Υἱοὺς γὰρ αὐτῶν 
τοὺς ἀποστόλους ἑκόλεσεν ὁ προφἠτης, ὥσπερ χᾶὶ 
ὁ Σωτήρ εἶπ.ν΄ « El. ἐγὼ àv Βεελζςθοὺλ ἐχδάλλω 
τὰ δαιμόνια, ol viol ὑμῶν ἐν τίνι ἐχθάλλουσι ; » Τὸ 
65 χαὶ θυγατἑρας προφητεῦσαι εἰπεῖν δείχνυσι τὸ 
τῆς χάριτος δαψιλές. Προεφήτενον δὲ xaX γυναῖχες 
ἐπὶ τῶν ἁποστόλων, ὧν ἦσαν xal αἱ τοῦ Φιλίππου 
« τέσσαρες θυγατέρες προφητεύονσαι.» Πρεσθυτέ- 
ους δὲ ἑνυπνίοις ἐνυπνιασθήσεσθαί φησι, xat ὁρά- 


!** Matth, xn, 97. 


199 COMMENTARIUS. 


Statim post editam — vocem estendit l'ctrus , se 
sociosque suos ebrios non esse, nec furore correptos 
instar vatum (6) ncque ulla necessitate detineri (7). 
At quid sibi illud vult, « cum undecim? » Scilicet 
communem emittebant vocem, et ipse os omnium 
erat ; astabant siquidem undecim, testimonio suo, 
quie ab ipso dicebantur, confirmantes. Considera 
vero apostolorum concordiam, Concionandi nue 
nus Petro cedunt ; neque enim decebat. omnes si- 
mul loqui. Quod vero hzc. tertia. diei hora facta 
sint, haud ratione caret : tunc. enim ignis fulgor 
apparet, tuuc eo ad opera, et ad prandium parar- 
dum utuntur. bomines, tunc clara. est. dies, tuuc 
omnes in foro versantur. « Et erit post heec in no- 
vissimis. » Ostendit eos gratos probatosque esse , 
quippe qui Spiritus saucti gratia digni facti sut : 
et ex propheta clare anduntiat. Spiritus abundan- 
tiam, quam illis tanquam prímitias elargitus est. 
Annuntiabant autem « prophetantes » (hoc est in- 


p telligentes, qua dicebant) Christi mysteria, qua: 


prophelz pradizerant. « Filios ipsorum » aposto- 
los appellavit própheta, quemadmodum et Salva- 
tor, cuin. dizit : « Sí. ego in Beelzebub ejicio dz- 
nionia, filíí vestri: in quo ejiciunt '*? » Dic ndo au- 
tem et « filias 2 proplietasse, ostendit grati: lar- 
gitateti. Proplietàbait dutem: etlam mulieres apo 
stolorum teniporé, eX quibus erant « quatuor Phi- 
lippi filia: proplietantes. Subdit « seniores somnia 


Varie lectiones et noto. 


ο[σ. ἔχουσιν. ' Ie, τότε 


(6) Nempe gentilium, qui furentes oracula sua 
fundebant. 


(7) Scilicet apostoli libere agebant et loquebantur, 
quod est proprium sanctoruu) prophetarum. : 








861 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.  — 868 


somuiaturos, el. juvenes visiones visuros '*.* senio- A σεις ὄφεσθχι τοὺς νεανίσχους * πρεσθυτιχὴν ἡλιχίαν 


rTeR (ΠΙΔί6ΠΙ vocans cam, qua magnitudine virtutis 
provecta est ac pra:cellens , et veluti claris facino- 
ribus canescit : juventutem vero eam , qua in fide 
foriis est οἱ ad bonum alacris. Sed po'est etiam 
d» :late senioribus et junioribus hoe intelligi di- 
ciiin, « Et dabo prodigia. » IIec de futuro judicio 
cL de Jerusalem ait et de Romana captivitate : vel, 
quie crucifixo Domino eventura. erant, declarat, ac 
ca, qua propter ipsum δη αἱ ex Romanorum 
bello accidere debebant. Nam et tem,ore crucitixio- 
nis, ob impietatem, quam in Christum exercuere 
Judzi, ipsa elementorum, ae solis, et lun natura 
wegrescere et indignari visa est; et bellum Romanis 
coutra ipsos gerentibus, multa hujusmodi in celo 
contigisse, Josephus historicus tradit. Vel hoc ex 
affectione eorum, quz patiuntur, accidit. « Diem 
autem Domini magnum et manifestum ». diem re- 
surrectionis intelligit. lllud vero, « Omnis quicun- 
que invocaverit. nomen Douiui, salvus erit, » non 
de nuda ac simplici invocatione 900  iutelligen- 
duu , sed de ea, quz fit cum alfectu, recta vila ac 
congrua fiducia. « Non enim ommuis qui dicit mihi, 
Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum, sed 
qui facit voluntatem Patris mei, qui in ccelis est!*. » 


Feria quarta hebdomade Paschalis. 
De passione, resurrectione εἰ ascensione Christi et 
missione Spiritus s. ncti, 


TEXTUS. 

li, 292-356. In diebus illis dixit Petrus ad populum: 
Viri Israelit:e, audite verba haec : Jesum Nazarenum 
virum approbatum a [!eo iu vobis, virtutibus el pro- 
digiis et signis quae feclt Deus per illum in medio 
vestri, sicut el vos scitis, hunc dellnito consilio εἰ 
praescientia Dei traditum, per manus iniquorum 
alligentes interemistis. Quem Deus suscitavit, solu- 
tis doloribus inferni, juxta quod impossibile erat te- 
neri illum ab eo. David enim dicit in eum !*: « Pro- 
videbam Dominum in conspectu meo semper : quo- 
niam a dextris est mihi ne commovear. » Propter 
hoclatatum est cor. meum, et exsultavit lingua 
mea, insuper et caro mea requiescet in spe : quo- 


λέγων τὴν bmocótntu* ἀρετῆς προὔχουσάν τε xat 
ὑπερχειμένην, καὶ οἰονεὶ λαμπροῖς πεπολιωµένην 
χατορθώμασι * νεότητα δὲ, τὴν ἓν πίστει ἰσχὺν xat 
ἀχμάσουσαν εἰς τὸ ἀγαθόν. Δύναται δὲ xa: αἱσθη- 
tug ἐπὶ πρεσδυτέρων xai νεωτέρων νοεῖσθα: τὸ 
ῥ'τόν. «Ka δώσω τέρατα.) Ταῦτα περὶ τῆς μελλού- 
σης χρίσεως xal περὶ τῶν Ἱεροσολύμων φησὶ, xat 
τῆς ὑπὸ Ῥωμαίων αἰχμαλωσίας, τοι τὰ ἐπὶ τῷ 
σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ γενησόμενα δηλοῖ, xai τὰ δι’ 
αὐτὸν τοῖς Ἰουδαίοις συµδαίνοντα διὰ τοῦ Ῥωμαίων 
πολέμου. Καὶ γὰρ xal ἐπὶ τοῦ στανροῦ ἐπὶ ταῖς τῶν 
Ἰ.νδαίων δυσσεθείαις ταῖς εἰς Χριστὸν γεγενοµέναις, 
καὶ αὐτῇ τῶν στοιχείων δεδυσφόρηχεν ἡ φύσις, Ἱλίου 
καὶ σελήνης. Λέγεται δὲ ἐπὶ τοῦ 'Ῥωμαίων πολέμ.υ, 
πολλὰ τοιαῦτα γεγενῆσθαι Ev οὑρανῷ, χαθὼς Ἰώτσηῃ- 
πος ἱστηρεῖ. Ἠτοι ἀπὸ τῆς διαθέσεως τῶν πασχόν- 
των τοῦτο Ὑίνεται. « Ἡμέραν δὲ Μυρίου μεγάλτν 
xai ἐπιφανῆ » τὴν τῆς ἀναστάσεύς φησι. Τὸ δὲ, 

c Πᾶς ὃς ἂν ἀπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου σωθἠ 

σεται, » οὐχὶ τὸ ἁπλῶς ἐπιχαλέσασθαί φῃσιν, ἀλλὰ 

τὸ μετὰ δ.αθέσεως, μετὰ βίου ἀρίστου, μετὰ παρ» 
ῥησίας τῆς προστκούσης. « O0 γὰρ ὁ λέγων pot, 

Κῦριε, Κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν 

οὐρανῶν, AAA ὁ ποιῶν τὸ θέληµα τοῦ Πατρό; μον 

τοῦ ἐν οὐρανοῖς. » 
Tf τετάρτῃ τῆς Διαχαινησίμου. 

Περὶ πάθους καὶ ἀναστάσεως, καὶ ἀνα λήψεως 
τοῦ Χριστοῦ, δωρεᾶς τ τοῦ ἁγίου Ινεύμα- 
τος. 

ΚΕΙΜΕΝΩΝ. . 

Ἐν ταῖς ἡμέραις ἑχείναις, εἶπε Πέτρος πρὸς τὸν 
λαόν * "Άνδρες Ἱσραηλίται, ἀχούσατε τοὺς λόγους 
τούτους” Ἱησοῦν τὸν Ναζωραῖον, ἄνδρα ἀπὸ τοῦ 
Θε.ὺ ἀποδεδειγμένον εἰς ὑμᾶς δυνάµεσι xol τέρασι 
xai σηµείοις, οἷς ἐποίησε δι αὐτοῦ ὁ Osbc £v µέσῳ 
ὑμῶν, καθὼς xal αὐτοὶ οἴδαςς, τοῦτον τῇ ὡρισμένη 
βουλῇᾗ xal προγνώσει τοῦ Θεοῦ ἔχδοτον λαθόντες, 
διὰ χειρῶν ἀνόμων προσπῄξαντες ἀνείλετε. "Ov ὁ 
θεὺς ἀνέστησε, λύσας τὰς ὠδίνας τοῦ θανάτον, 
καθότι οὑχ ἣν δυνατ»ν κρατεῖσθαι αὐτὸν ὑπ᾿ αὐτοῦ. 
Δαθ'δ γὰρ λέγει εἰς αὑτόν ' Προωρώμην τὸν Κύριον 
ἑνώπιών µου διὰ παντὸς, ὅτι ἐκ δεξιῶν μού ἐστιν, 
ἵνα ph σαλευθῶ. Διὰ τοῦτο.εὑφράνθη f) χαρδία pov, 


niam non derelinques animam meam in inferno, nec D xai Ἱγαλλιάσατο ἡ γλῶσσά µου. "Ext δὲ xal fj capi 


dabis sanctum tuum videre corruptioneni. Notas 
mihi fecisti vias vitae : et replebis me jucunditate 
cu:n facie tua. Viri fratres, liceat audenter dicere 
ad vosde patriarcha David, quoniam defunctus est 
et sepultus, et sepulcrum ejus est apud nos usque 
in hodiernum diem. Propheta igitur cum esset, οἱ 
sciret, quia jurejurando jurasset illi Deus,de fructu 
lumbi ejus sedere supersedem 6/15, providens lo- 
cutus est de resurrectione Christi, quia neque de- 
relictus est in inferno, neque caro ejus vidit corru- 


15 Act, xxi, 9. !* Math, yii, 21. !* Psal. xv, 8. 


pou κατασκηνώσει ἐπ᾽ Enlbu- ὅτι οὐχ ἑἐγχαταλεί- 
Ψεις τὴν Ψυχήν µου εἰς ἅδην, οὐδὲ δώσεις τὺν ὅσιόν 
σου ἰδεῖν διαφθορἀν. ᾿Εγνώρισάς µοι ὁδοὺς ζωῆς" 
πληρώσεις µε εὐφρυσύνης μετὰ τοῦ προσώπου σου. 
Άνδρες ἁδελφοὶ, ἐξὸὺν εἰπεῖν μετὰ παῤῥησίας πρὸς 
ὑμᾶς περὶ τοῦ πατριάρχου Δαθὶδ, ὅτι xal ἑτελεύ- 
τησε, xa ἑτάφη, xa! τὺ μνΏμα αὐτοῦ ἔστιν ἓν ὑμῖν 
ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτη:. Προφήτης οὔν ὑπάρχων 
x2 εἰδὼς ὅτι ὄρχῳ ὤμωσεν αὐτῷ ὁ 8cb; Ex χαρποῦ 
τῆς ὀσφύος αὐτοῦ τὸ χατὰ cápxa ἀναστῆσειν τὸν 


Varie lectiones et note. 


* (c. ἐπὶ ὁσιότητι. 





t69 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. II. 


870 


Ἆριστὺν, καθίσα. ἐπὶ τοῦ θρόνου αὐτοῦ, προῖδην A ptionem. [Iunc Jesum rcsuscitavit Deus, cujus om- 


ἑλάλησε περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, ὅτι οὖκ 
ἐγνατελείφθη dj quyt; αὑτοῦ εἰς ἄδην, οὐδὲ fj σὰος 
αὐτοῦ εἰὸξ διαφθοράν. Τοῦτον τὸν Ἰησ.ῦν ἀνέστηστεν 
ὁ 6εὸς, οὗ πάντες ἡμεῖς ἐαμεν µάοτυρες. Tr, δες ᾷ 
οὖν τοῦ θεοὺ ὑψωθεῖς, τήν τε ἐπαγγελίαν τοῦ ἁγιου 
Πνεύματος λ: θὼν παρὰ τοῦ Πατρὸς, ἐδέχεε τοῦτο, ὃ 
νῦν ὑμεῖς βιέπετὲ xal ἀχούξτε. ()ὗ γὰρ Δαθὶδ àv- 
έλη εἰ; τοὺς οὐρανούς. Λέγει δὲ ὁ αὐτός : Et! n:v ὁ Κύ- 
ριος τῷ Κυρίῳ µου * Κάθου £z δξξιῶν µου, ἕως ἂν 


θϱὦ τοὺς ἔχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου. ᾿Ασφαλὼς οὖν Ὑινωσχέτω πᾶς οἶχος Ἱσραὴλ, ἔτι 


nea nos testes sumus. Dextera igitur Dei exaltatus, 
cl promissione Spiritus saucli accepta a Patre, effu. 
dit hune, quem vos videtis δὲ auditis. Nou enim 
David ascendit in ccelum : dixit autem ipse : Dixit 
Pominus Domino mco: Sede a dexiris meis, do- 
ncc ponam inimicos tuos scabellum. pedum tuorum, 
Certissime sciat. ergo omnis domus Israel. quia et 
Dowinum eum et Cliristum fecit Deus lunc 46. 
sum, quem vos crucifixistis. 

xal 


K»ptov xal Χριστὸν αὑτὺν ὁ θεὺς ἐποίγσε τοῦτον τὸν Ἰησοῦν ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατε. 


EPMIINEIA. 

Ἐτειρὴ χαθήψατο αὐτῶν σφ/δρα, ἀνίησιν αὐτοὺς 
χαὶ ἀναμιμνήσχει τοῦ προπάτορος, xal πάλιν ἀπὸ 
προοιµίων ἄρχεται. Καὶ ἐπειδὴ ἔμελλεν αὐτοὺς τοῦ 
Ἰησοῦ ἀναμιμνήσχειν, ἵνα um θορυβηθῶσι, οὗ 2έγει 
πι τὸν ὑψηλῶν, ἀλλ ἀπὸ τῶν σφόδρα τατεινῶν 
ἄριεται, χαὶ εὐθέως xtv πατρίδα λέγει, Ὥπερ ἑἐδόχει 
εὐτελῆς εἶναι. ᾽Αμέλει ὁἆ)λαχοῦ «ἄνδρα ποθητὸν » 
λέγει [ f. λέγων ] τὸν Χριστὸν, εὐθέως συνῖφεν’ 
« θὗτος ὁ ἀοχηγὸς τῆς ζωῆς ἐστι.» Ἰὸ δὲ λέγει» 
ἀρχηγὸν ζωῆς τὸν Χριστὴν, xai YUv θεοῦ καὶ Κύ- 
ριον, τί ἂν εἴη ἕτερον, ἡ ὅτι Ev σώματι «Λόγος » Ev 
« τοῦ θεοῦ, δι οὗ τὰ πάντα ἐγένετο: » Nov δὲ, οὐδὲν 
λέγει μέγα περὶ αὐτοῦ, ἀἁλλ᾽ olov ἄν τις εἴπῃ περὶ 
προφἠτου, ix Θεοῦ «b δύνασθαι εἰληςωότος. Εἶτα Ev 
µέσῳ θεὶς τὸ τόλµηµα αὐτῶν, πειρᾶται ἁπαλλάδαι 
αὐτοὺς τοῦ ἐγχλήματος ' ἅμα τε δείχνυσιν, ὅτι οὗ 
τῆς αὐτῆς * ἰσχύος ἣν, εἰ μὴ καὶ αὐτὸς συνεχρησε». 


Εἶτα, ἵνα μὴ λοιπὸν εἴπωσιν ὅτι Καλῶς ἐποιήσαμεν C 


τοῦτο ποιῄσαντες, διὰ τοῦτο Ἀπροσέύηχε * «διὰ 
χειρῶν ἀνόμων προσπήξαντες ἀνείλετε.» "Ητοι, 
«€ διὰ χειρῶν ἀνόμων, » τῶν στρατιωτῶν, Λέγει. 
Εὺ 8b xai λύσιν ὠδίνων, τὴν ἀνάστασιν προσηγό- 
ρευσε, τοῦ θανάτου, ὥσπερ ἐκ χοιλίας τινὸς ὠδινοῦ - 
σης, φημι 6h, τῶν τοῦ θανάτου δεσμῶν, xa τῶν 
τηῦ 3δου μυχῶν, ἀναδύντος τοῦ Σωτῆρο; Χριστοῦ, 
Xai προσελθόντος !9 ὡς ix τοῦ !! ξένου τῆς àva- 
στάσεως' ταύτῃ τοι χαὶ ὠνόμασται € πρω-ότοχος 
£x νεχρῶν. » Τὸ δὲ εἰπεῖν», « Καθότ: οὐχ ἣν δυνατὸν 
Χρατεῖσθαι αὐτὸν ὑπ αὐτοῦ, » τουτέστιν, οὐ χΧοινὴ 
τοῖς ἄλλοις έγονεν αὐτῷ dj ἀνάστασις, ἁλλ' οὕτως 
ἀνέστη, ὡς μηχέτι πάλιν ἀποθανεῖν. Τὸ γὰρ ὠδῖνον 
οὗ δύναταί τι !* χατέχειν τὸ κατεχόμενον, ἀλλὰ 
πάθχει χαὶ ῥίφαι σπεύδει, « "Οτι οὐχ ἐγχαταλτί6τις. » 
Οὕτω τοῦ ἁποστόλου ἱέτρου τὸ ῥητὸν ἑρμηνεύ- 
σαντο;, ὅτι οὔτε « ἡ τοῦ Χριστοῦ (qug κατελεί 0η 
£l; ἆλ.υ, οὔτε « fj σὰρᾷ » αὐτοῦ « εἰδξ δ.σφθορᾶ», » 
ἄνθρωπον ὁμοῦ xai θεὺν ἁποδείχνυσ.ν. Ἡ γὰρ 
εότης, xal πρὸ τῆς capxb;, καὶ ἐν τῇ σαςχὶ, xol 
μετὰ sb πάθος, ἀεὶ ὡσαύτως ἔχει, ὃ Tv τῇ φύσει 


15 Culoss. 1, 18. !" 1 Petr. v, 1. 


201 COMMENTARIUS. 

Quoniam eos vehementer perstrinxerat, nunc 
blandius alloquitur, et de progenitore mentionem 
opportune facit, rursusque exorditur. Et quia erat 
de Jesu verba facturus, ne. continuo. turbarcentur, 
nil sublimius de illo dicit, scd a valde humilibus 
initio facto, statim ejus patriam, qua vilis videba- 
lur, exponit, Caterum alibi « virum desiderabilem » 
vocat Christum, ac statim subjunxit : « Hie auctor 
est vite (8). » Dicere vero Cliristum esse « auctorem 
vite,» quid aliud est, quam asserere ipsum esse 
Filium Dei, ac Dominum, vel in corpore « Verbum 
Dei, per quem omnia facta sunt ?» Nunc vero 
nibil magni de illo dicit, sed (9) tantum hujusmodi, 
quod de propheta, qui potestatem a Deo accepis- 
set, quis diceret. Deinde in medium proferens 
audax ipsorum facinus, studet cos a culpa purga- 
re, ac simul ostendit, nil contra illum roboris 
luisse habituros, nisi potestatem ipse illis dedisset. 
At ne recte id fecisse se dicerent, addit : « Per 
manus iniquorum affigentes | interemistis : » scili 
cel, per « manus iniquorum » manus militum 
intelligit. Recte vero etiam « solutionem «dolorum 
inferni » resurrectionem appellavit, cuni: ex. morte 
veluti ex ventre quodam — parturiente, nempe ex 
mortis nexibus et. ex inferni recessibus emerserit 
Servator Christus , ac velut ex peregrino quodam 
partu resurrectionis denuo in lucem prodierit. 
Et idcirco appellatus est « primogenitus ex mor- 
tuis. » Subdit: « juxta. quod impossibile erat 
teneri illum ab eo !*: » hoc est, nou communis illi 
eum caeteris fuit. resurrectio ; sed ita resurrexit, 
αἱ non amplius moriturus esset. Quod enim 
parturit, non potest amplius. retinere quod intus 
babet , scd patitur ei emittere festinat, « Quoniam 
non derelinques. » Cum apostolus Petrus !* hocce 
dictum ita interpretatur, et quod anima Christi 
«in inferno reiicta nou fuerit » οἱ quod ejus 
« caro non viderit, » seu experla fuerit, « cor- 
ruptionem, » hominew simu! ac Deum esse osten- 


Vario lectiones et note. 


* lc. αὐιῶν. 15 προςλθόντης. !! τοκετοῦ. | ἴσ. 
(8) Respicit fortasse ao v. 15 cap. t1 ubi legitur, 
Auctorem vero vite inter[ecistis. 


(9) Pro ὀλλὰ, eed, liabet 0265, neque, Chrysosto- 


mus, adeoque ita vertendum, neqve tale quod quiz ae 
propheta. diceret. 


$71 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


879 


dit, Deitas enim et anie incarnationem, et in Α πάντοτε οὖσα xal εἰσαεὶ διαµένουσα. Ἑν δὲ τῷ 


carne, et pos! passionem semper eodem modo se 
habet; quod erat antea ralura sua sempcr exsi- 
stens, et in perpetuum perseverans. ]n passione 
autem, qua humanz natur: fuit, dispensationem 
pro nobis implevit, animam a corpore separans ; 
a neutro autlep). illorum, quilLus semel unita fuit, 
uuquam divisa, sejuncias partes iterum copulavit, 
ut modum et initium resurrectionis ex mortuis 
universae humane nature daret; atque ut. omne 
« corruptibile indueret incorruptionem, et mortale 
909 immortalitatem !5, » primordiis nosiis ob 
conjunctionem cum Deo in divinam naturam quo- 
dammodo translatis. Quare illud : « Providebamn 
Dominum ir couspectu meo semper, » deitatis 
unigeniti Filii inseparabilitatem a Cliristo significat. 
Quod autem hoc loco Pater « a dextris Filii stare, 
alibi vero Filius a dextris Patris sedere » dicatur, 
nibil aliud nisi utriusque zqualitatem nobis osten- 
dit. Patrem. vero. Douminum ipsius  opppellat, 
propterea quod « formau servi accepit !*. » Deinde, 
uL dixit: « Non dabis sanctum tuum videre cor- 
ruptionem, » subjungit : « Notas mihi fecisti vias 
vit:e : » non euim fas est. dicere, carnem Verbo 
unilam corruptioni obnoxiam esse, aut divinam 
animan: portis inferni concludi posse. Quare post 
tres dies resurrexit, « juxta quod impossibile erat, » 
eum, qui vita per naturam est, morts vinculis 
€ teneri. » Ait. vero : « Replebis me jucunditate 
cum facie tua, » illud doceus, quod humanitatis 
habens faciem, quippe similis nobis factus nobis 
ulique, et nonsibi, quatenus Deus intelligitur, 
convenientes sermones, velut in se ipso primum 
Lonorum, ia nos coelestium bonorum participatio- 
nem effundit. Velut enim sibi datum asserit, quid- 
quid hominis nature attribuit. « Viri fratres. » 
Ita ait, ut saltem in illius, seu Davidis, ejusque 
generis honorem, sermouem de Christi resurre- 
ciione recipiant, quod, si ita non foret, cum pru- 
phetiz dignitas, tum congruus illi honor ledereiur. 
Rursusque, quod mirandum erat, proponit dicens: 
« Quia neque derelictaest anima ejus in inferno, ne- 
que caro vidit corruptionem. » Non enin similis aliis 
fuit illius resurrectio: nam comprehendit quidem 
eum mors , at suum in eum imperium exercere nou 
valuit, Omnia vero ad Patrem. refert, ut, quz illis 
dicebat, libentius exciperent.« Dextera igitur.» Cum 
apostolusPetrus ait Christum fuisse « virum appro- 
batum a Deo virtutibus, prodigiis et signis, qu:e fecit 
Deus per illum , et quem Deus suscitavit , et quia 
Dominum et Christum fecit Deus bunc Jesum, quem 
vos crucifixistis, » et alia hujusmodi ; non idcirco 
hec dicit, quod is velut merus homo divina virtute 
roboratus, ista patraret, absit! sed ita loquitur 
humanitatis gratia, ut audientiuta se accommoda- 


$* 1 Cor. xv, ὅδ. '* Philipp. ur, 7. 


πάθει, τῷ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, τὴν ὑπὶρ ἡμῶν 
οἰκονομίαν ἑπλήρωσε, διαζεύξασα τὴν φυχὴν Ex τοῦ 
σώματος. χωρισθεῖσα ἓὲ οὐδ' ἑτέρου ὡς ἅπαξ ἠνώθη, 
xai πάλιν τὰ διεστῶτα συνάφασα, ὥστε ἀχολουθίαν 
ναὶ ἀρχὴν δοῦναι τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει πάσῃ τῆς Ex 
νεχρῶν ἀναστάσεως, ἵνα « τὸ φθαρτὸν ἅπαν ἑνδῦ- 
σηται ἀφθαρσίαν, xal τὸ θνητὸν τὴν ἀθανασίαν, » 
τῆς ἀπαρχῆς ἡμῶν διὰ τῆς πρὸς cbv ἀναχράσεως 
εἰς θείαν φύσιν µεταποιηθεἰσής. "Ὥστε τὸ μὲν, 
« Προωρώμην τὸν Κύριων ἑνώπιόν µου διὰ παντὸς, » 
τὸ ἀχώριστον τῆς θεότητος τοῦ μονογενοῦς Ylouo 
δηλοῖ τΏς πρὸς τὸν Χριστόν. Τὸ δὲ Ex δεξιῶν ἑστάναι 
λέγεσθαι τὸν Πατέρα τοῦ Υἱοῦ νῦν, ποτὲ δὲ πάλεν 
àx δεξιῶν καθίσαι τοῦ Πατρὺς τὸν Υἱὸν, οὐδὲν 


D ἕτερεν $ την ἱσότητα ἡμῖν σηµαίνει. Κύριον £k 


αὐτοῦ τὸν Πατέρα χαλεῖ, διά ve τὸ }αθεῖν αὐτὸν 
« δούλου µορφήν. » Εἶτα, εἰπὼν, « Ob δώσεις τὸν 
ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθορὰν, » εὐθέως ἐπήγαχεν : 
ε Ἑγγώρισάς pot ὁδοὺς ζωῖς. » Οὐ γὰρ θέµις εἰπεῖν, 
φθορᾷ μὲν δύνασθα[ ποτε κρατεῖσθαι τὴν ἑνωθεῖσαν 
τῷ Λόγῳ cápxa, χάτοχον 68 ταῖς ἆδου πύλαις τὴν 
θείαν Ὑενέσθαι ψυχἠν. Τριήμερο γὰρ ἀνεδίω» 
« χαθότι οὖχ ἣν δυνατὸν, » Cuv ὄντα χατὰ φύσιν 
αὐτὸν, τοῖς τοῦ θανάτου εχρατεῖσθαι » δεσμοῖς. 
Τὸ δὲ, « Πληρώσεις µε εὐφροσύνης μετὰ τοῦ προσ- 
ώπου σου, » (molv, ἑχεῖνο διδάσχων, ὅτι τὸ «τῆς 
ἀνθρωπότητος, ἔχων πρόσωπον ὡς καθ ἡμᾶς 
γεγονὼς, τοὺς ἡμῖν μᾶλλον xal οὐχ αὐτῷ πρέποντας, 
χαθὺὸ νοεῖται θεὸς, ἀνίησι λόχους, ὡς ἐφ᾽ ἑαυτοῦ, 
xai πρόσωπον 33 χαλῶν [ἐφ᾽ ἡμᾶς ] τὴν τῶν οὖρα- 
νίων ἀγαθῶν µέθεξιν' ὡς γὰρ ἑαυτῷ δεδόσθαι 
φησὶ, τῇ τοῦ ἀνθρώπου φύσει προσνέµει. « "Άνδρες 
ἀδελφοί. 2 Ταῦτα λέγει ἵνα xàv διὰ τῆς εἰς ἐχεῖνον 
τιμῆς χαὶ τὸ γένος, δέξωνται τὸν περὶ ἀναστάσεως 
τοῦ Χριστοῦ λόγον, ὣς xal τῆς προφητείας βλαπτο- 
µένης, εἰ μῆ τοῦτο εἴη καὶ εῆς εἰς αὐτὸν τιμῆς. 
Καὶ τοῦτο πάλιν τὸ θαυμαστὸν δεἰίχνυσιν εἰπών' 
« "Οτι οὗ χατελείφθη ἡ ψνχὴ αὐτοῦ εἰς ἆδην' οὐ 
δὲ ἡ σὰρξ αὐτοῦ εἴδε διαφθοράν. » Οὐ γὰρ ὁμοία τοῖς 
ἄλλοις ἣν dj ἀνάστασις * κατέσχετο μὲν αὑτὸν, οὐχ 
εἰργάσατο δὲ τὸ αὑτοῦ τότε ὁ θάνατος. Πάντα δὲ 
ἀνατίθησι τῷ Πατρὶ, ἵνα δέξωνται τὰ λεγόμενα. 
ς T1 δεξιᾷ οὖν. » Tou ἁποστόλου Πέτρου λέγοντος 


D τὸν Χριστὸν « ἄνδρα ἀπὸ τοῦ θςοῦ ἀποδεδειγμένον, 


δυνάµεσι xal τέρασι, xol σηµείοις, οἷς ἐποίπσεν 6 
θεὲς Ov αὐτοῦ ὁ» xal, « ὃν ὁ θεὸς ἀνέστησς ' » xal 
πάλιν, € Τοῦτον τὸν Ἰησοῦν ἀνέστησεν 6 θεός; » 
χαὶ ὅτι « Κύριον xai Χριστὸν ὁ θεὸς αὐτὸν ἐποίησε 
τοῦτον τὸν Ἰησοῦν, ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατε, » καὶ 
ὅσα τοιαῦτα᾽ οὗ τοῦτό φησιν, ὅτι ὡς ἄνθρωπος ὑπὸ 
θείας δυνάµεως, συνεργούµενος ταῦτα ἑνήρχει, 
ἅπαγε | ἀλλὰ ταῦτα οὕτω φησὶ διὰ τὸ ἀνθρώπινον, 
συγκαταβαΐνων τῇ ἁσθενείᾳ τῶν ἁκχουόντων, ὅπως 
εὐπαράδεχκτον movfjon τὸν λόγον. Καὶ δειχνὺς ὅτι 


Varie lectiones et note. 


1Σπρῶτον. 








813 
οὐκ TV ἀντίθεος ὁ Χριστὸς, 
ὁ κοούσ'ος, xal ἀχώριστος τῆς οὐσίας τοῦ Πατρὸς ὡς 
YUg, καὶ μετὰ τὸ γενέσθαι ἄνθρωπος, οὐδὲν 
ἐν{ργησξ τῶν θεοπρεπῶν, ἄνξυ τῆς τοῦ Πατρὸς 
οὐσίας ἀλλὰ συνΏν αὐτῷ ἀεὶ καὶ συνἠρχει Πάντα, 
ὡς οὐχ ἀντίθεος, ἀλλ ὁμοφνὴς καὶ ὁμοδύναμος. 
« O0 γὰρ Δαβίδ.» Ἐνταῦθα, οὐχ ἔτι μεθ) ὑποστο- 
λης λέγει, ἔχων τὸ àub τῶν εἱρημένων θάρσος, 
καὶ o9 λέγει, ε Ἐξὸν εἰπεῖν, » xai ὅσχ τοιαῦτα ' 
ἀλλὰ θαῤῥούντως λο.πὸν, μετὰ τὴν τοῦ Πνεύματος 
δόσιν, χαὶ περὶ τῆς εἰς οὑὐοανὸν ἀναλήψεως 
δ.α.έγεται' χαὶ οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ xal πάλιν τὸν 
μάρτυρα παραγαγὼν, xal ἑχείνους ἀναμιμνήσχων, 
περὶ οὗ καὶ ὁ Χριστὸς slms. Λέχει γὰρ αὐτός ᾿ 
€ Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Kupitp µου: Κάθου ἐχ δξβιῶν 
µου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθροὺς σου ὑποπόδιον τῶν 
ποδῶν σου. » Ἑνταῦθα xai φήθον μέγα» ἑπέστησε 
[καθάπερ] ἐν τῇ ἀρχῇ. Εἰπὼν γὰρ, « "Eo; ἂν θῷ 
τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου, » καλῶς 
ἐνταῦθα ἔληξε διχσείων αὐτῶν τὴν διάνοιαν. 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. -- CAP. II. 


&XX ἴσος ὢν xai À ret imbecillitati, et aermanem suum 


8.1 
redderet faci. 
liorem; praterea, ut. óstenderct Christum  nulla- 
tenus. Dee contrarium. esse, se, cum :equalis et 
consubstautialis οἱ indivisus a substantia Patris 
sii lanquam Έλις, etiam posteaquam factus 
est homo, nihil eorum que Deum dcecekaut 
absque Patre eperatum essc: sed semper cum ipso 
esse, οἱ simul evm ipso omnia, velut Deo minime 
contrarium, sed consubstantialem οἱ ejusdem $903 
enm ipso potentiz, operari. « Non enim David. » 
Ilic, sumpto jam ex predictis animo, haud timide 
loquitur, neque ait, « Liceat dicere,» vel quid simile; 
sed confidenter, postquam doni Spiritus sancti 
meininit, etiam de ascensioue in celum disserit : 
et non quidem utcunque, scd rursus testem  produ- 
cit, et illis ad memoriam revocat id ipsum, 
quod Christus in Evangelio protulit. Ait enim : 
« Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris 
meis, donec ponam iniuicos tuos scabellum pedum 
tuorum **, « Hic pavorem magnum injecit sicut in 


principio ; dicens namque, « Donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum , » pulchra conclu- 


sione usus est, ipsorum mentem concutiens. 
Τᾗ πέμπτῃ «ιαχαινησίμου. 

Περὶ πίστεως τῶν παρόντων χαὶ τῆς διὰ τοῦ 
βαπτίσματος αὑτῶν σωτηρίας. 
KEIMENON. 

Αχούσαντες δὲ, κατενύγησαν τῇῃ xapbig, εἶπόν 
τε πρὸς τὸν Πέτρον χαὶ τοὺς λοιποὺς ἁποστόλους * 
Ti το:ᾖτομεν, ἄνδρες ἁδελφοί; Πέτρος δὲ ἔφη πρὸς 
αὐτοὺς * Μετανοῄσατε , xal βαπτισθῄτω ἕκαστος 
ὑιιῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματ, Ἰτσοοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν 
ὁμαρτιῶν, καὶ λίψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος. Ὑμῖν γάρ ἐστιν ἡ ἐπαγγελία χαὶ τοῖς τέ- 
χνοις ὑμῶν, καὶ «dst τοῖς εἰς μαχρὰν, ὅσους ἂν 
προσχαλέτηται Κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν. Ἑτέροις τε 
Ἰόγοις πλείοσι διεμαρτύρατο, xal παρεχάλει λέγων: 
Σώθητε ἀπὸ τῆς γενεᾶς ταύτης τῆς σχολιᾶς. Οἱ μὲν 
οὖν ἀσμένως ὁποδεξάμενοι τὸν λόγον αὐτῶν, ἐδα- 
πετίσθησα», xal προσετέθησαν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ ψυ- 
χαὶ ὡσεὶ τρισχίλιαι. "Ησαν δὲ προσχαρτεροῦντες 
τῇ διδαχῆ τῶν ἀποστόλων, χαὶ τῇ χοινωνίᾳ, χαὶ τῇ 
Χλάσαι τοῦ ἄρτου, xal ταῖς προσευχαῖς. Ἐγένετο δὲ 
πάσῃ Ψψυχῇ φόδος ' πολλά το τέρατα xai σημεῖα 
διὰ τῶν ἀποστόλων ἐγένετο ἓν Ἱερουσαλήμ. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Αξιόπιστος ὁ λόγος (ἐξ ὧν αὑτὺν ἔλαδον), τέως 
δὲ τὸ εὔχολον λέγει, πολλὴν ἔχον δωρεὰν, xat ποτε !* 
bzY τὸν βίον ἄγει. Ὑπόθεσις γὰρ αὐτοῖς ἔσται xal 
ππουδῃ τὸ ηδη γεύσασθαι τῶν τοσούτων ἀγαθῶν. 
Ἰμπειδὴ δὲ ἐπόθει ὁ ἀκροατὴῆς, τί ἣν τὸ τῶν πλειό- 
γὼν λόγων χεφάλαιον ' Τοῦτό ἔστι, qnot, δωρεὰ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος. «Οἱ μὲν οὖν. » Ἐπῄνεσαν τὰ 
λεχθέντα, κχαίτοι φόδου γέµοντα, xal μετὰ τὴν 
συγκατάθεσιν τότε ἐπὶ τὸ βάπτισμα ἔρχονται. Ἐν- 
ταῦθα xal πληροῦται ἡ τοῦ Ἡσαῖου προφητεία ᾿ 
« Τίς Ίκουσε τοιοῦτον ; xal τἰς ἑώραχεν οὕτως; El 


** Matth. xxi, 40. 


Feria quinta heblomadz Paschalis, 
De eorum qui astabant fide et salute, per baptisma. 


TEXTUS. 

Il, 37-43. His auditis, compuncti sunt corde, 
et dixerunt ad Petrum et ad reliquos apostolos : 
Quid faciemus, viri fratres? Petrus vero ad illos : 
Ponitentiam, inquit, agite, et baptizetur unusquis- 
que vestrum in nomine Jesu Christi, in remissionem 
peccatorum vestrorum, el accipietis donum Spiri- 
tus sancti, Vobis enim est repromissio, et fiiis 
vestris, et omnibus qui longe sunt, quoscunque 
advocaverit. Dominus Deus nosler. Aliis etiam 
verbis plurimis testificatus est, et. exhoriabatur 
eos dicens: Salvamini a generatione ista prava. 
Qui ergo receperunt sermonem ejus, bapiizati 
sunt : et appositze sunt die illa animz circiter tria 
millia. Erant autem perseverantes in. docirina et 
communicatione [ractionis panis ct orationibus. 
Fiebat autem omni animze timor: multa quoque 
prodigia eL signa per apostolos in Jerusalem 
fiebant. ' 

COMMENTARIUS. 

Fide dignus erat. sermo Petri οκ iis quie. antea 
acceperant. Interim id qnod facile est, et. quod 
magnum babet donum, dicit; et tunc ad. vitam 
ducit. Quia. vero cupiebant auditores scire, quz- 
nam esset tam multiplicium verborum 904 sum- 
ma : [hec est, inquit, donum Spiritus sancti, 
« Qui ergo. » Laudant dicta quantumvis terribi- 
lia, et postquam assensum iis prsxstitere, baptisma 
suscipiunt. Hic vero impleta est illa Isaize prophe- 
tia : « Quis audivit unquam tale? et quis vidit huic 
simile? Nunquid parturit terra in die una aut 


Varim lectiones et ΠΟ: 


" Ισ, τότε. 
Βκτκοι.. Gn. ΟΧΧΥ, 


28 








$75 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 876 
parietur gens simul, quia parturivit el peperit Sion A ὥδινε yuvh '5 ἓν μιᾷ ἡμέρᾳα; εἰ ἐτέχθη ἔθνος εξς 


ilios suos? Ego autem dedi exspectationem 
istam ***, » Porro quod verbis propheta. praedixit , 
illud modo experientia completum demonstrat. 
« Fiebant autem, » Quia Petrus multa superius 
dixerat, ac promissiones et ea qui postea even- 
tura erant. ostenderat, timore correpti sunt, cer- 
nentes tum miracula qu» dicta confirmabant, tuin 
eorum qui tunc crediderant tantam et tam repen- 
tinam mutationem. 

De concordia ad communem utilitatem, deque aucto 

numero credentium. 
TEXTUS. 

ll, 44-47. Omnes etiam qui credebant erant pari- 
ter et habebant omnia. communia. Possessiones et 
substantias. vendebant οἱ dividebant illa omnibus, 
prout cuique opus erat. Quotidie quoque perdu- 
vantes unanimiter in templo, et frangentes circa 
«Ίοιπος panem, sumebant cibum cum exsultatione 
«| simplicitate cordis, collaudantes Deum οἱ 
habentes gratiam ad omnem plebem. Dominus 
"utem augebat, qui salvi fierent, quotidie in 
idipsum. 

COMMENTARIUS. 

Non quomodoctinque, quemadmodum gentilium 
philosophi, quorum alii relinquebant agros, alii 
aurum in mare projiciebant. Hoc vero non est 
laudabilis divitiarum contemptus, sed insania et 
amentia. Semper ermim et ubique diabolus studuit 


ἅπαξ, ὅτι ὥδινε καὶ ἔτεχε !* τὰ παιδία αὗτῃης; "E e» 
ἐξ ἔδωχα τὴν προσδοχίαν ταύτην » χαὶ ἃ διὰ λέχω"», 
ὁ προφήτης ἑδίδαξεν , ἐνταῦθα πεῖρα δξίχνυσεν 
ἐναργῶς. « Ἐγένετο δέ.» Ἐπειδὴ ἄνωθεν ἦν πολὺς 
ῥέων ὁ Πέτρος, xal ἐδείχνυ τὰς ἑπαγγελίας χαὶ τὰ 
μέλλοντα, εἰκότως ἐξέστησαν τῷ φήόδῳ, xat ἔμαο - 
τύρει τοῖς λεγομένοις τὰ θαύματα, xai τῶν νῦν πι- 
στευσάντων δηλονότι, τοσαύτην µεταδολ]» ἀθρόον 
ἱδόντων. 
Περὶ ἁμονοίας χοινωφε.λοῦς, xal προσθήχης τῶν 
πιστευόγτων. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Πάντες 65 οἱ πιστεύσαντες σαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ, xal 
εἶχον ἅπαντα xoá: χαὶ τὰ κτήματα, xai τὰς ὑτάρξε:ς 
ἐπίπρασχον, xal διεμέριζον αὑτὰ πᾶσι, χαθ᾽ ὅτι ἄν 
τις χρείαν cTye * χαθηµέραν [τε] προσχαρτεροῦντες 
ὁμοθυμαδὸν ἐν τῷ ἱερῷ, κλῶντές τε xaz' οἴχον τὸν 
ἄρτον, xal µεταλαμθάνοντες τροφὴν iv. ἁἀγαλλιάσε: 
xai ἀφελότητι χαρδίας, αἱνοῦντες τὸν Θθεὸν, χαὶ ἔχον- 
τες χάριν πρὸς ὅλον τὸν λαόν. 'O δὲ Κύριος προ- 
ετ[θει τοὺς. σωζοµένους χαθηµέραν τῇ Ἑκκχλισία. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

023 ἁπλῶς, καθάπερ οἱ παρ) Ἕλλησι σοφοὶ !*, ot 
μὲν ἀνῆχαν τὴν γῆν, οἱ δὲ εἰς θάλασσαν ἔῤῥιψαν τὸ 
χρυσίον. Τοῦτο δὲ οὐχ ὑπεροψία χρημάτων, ἆλλὰ 
µωρία χαὶ ἄνοιὰ. [Πανταχοῦ] γὰρ ἑσπούδασεν [ἀ5ὶ] 
ὁ διάθολος τοῦ Θεοῦ τὰ χτίσµατα διαθάλλειν, ὡς 02x 


Dei creaturas calumniari, quasi fleri non. posset, c ἐνὸν καλῶς χρήσασθαι χρήµααιν. Ἐνταῦθα δὲ οὐδεὶς 


"it quis pecuniis honeste uteretur. Ilic vero nemo 
*l'ero plus habebat; et statim simul convenerunt, 
nt omnibus necessaria suppeditarent. Porro hzc 
est respublica angelica, ubi nemo quidquam pro- 
prium sibi esse dicebat. Dicens vero tantummodo 


. panem in cibum habere, mihi videtur hic et jeju- 


nium et austeram illorum vitam indieare; scilicet 

cibum sumcbant, non delicias. Postquam dixit, 

« Cum exsultatione, « addit, * et simplicitate ;cor- 

dis; » quia csse non potest exsultatio absque 

simplicitate, 
905 CAPUT IV. 

De claudi a "nativitate curatione a Christo facta, 
deque arguta — Petri. instructione ad — salutem 
ipsius. 

Feria sexta hebdomad:x Paschalis. 
TEXTUS. 

11,1-8. Petrus autem et Joannes ascendebaat in 
temp'um,ad horam orationis nonam. Et quidam vir, 
qui erat claudus ex utero matris sux, bajulabatur: 
quem ponebant quotidie ad por!am templi, qua 
dicitur Speciosa, ut peteret eleemosynam ab 
introeuntibus in templum. Ils cum vidisset Petrum 
ct Juaunem incipientes introire in templum, roga- 
bat ut eleemosynam acciperet. Intuens. autem. in 


9? Joan. zcxvi, 8, 9. 


Varie lectiones ct no:&. 


τσ. γῇ. !* Σιών. 3 φιλόσοφοι, 


ἕτερος ἑτέρου πλεῖον εἶχε, xol ταχέως ἦλθον ἐπὶ τὸ 
αὐτὸ, ἐπὶ τὸ πᾶσι μεταδοῦναι. Τοῦτο πολιτεία 
ἀγγελιχὴ , μηδὲν αὐτὸν λέγειν ἴδιον εἶναι. Tov 
ἄρτον δὲ µόνον τροφὴν ἔχειν λέγων, δοχεῖ µοι xat 
νηστείαν ἐνταῦθα σὴμαίνειν καὶ σκληρὸν Bíov * τρο- 
φῆς Υὰρ, ob τρυφῆς µετελάμθανον. Εἰπὺν, « Ἐν 
ἀγαλλιάσει,» ἐπήγαχε, « Kol ἀφελότητι χαρδίας. » 
Οὐ γὰρ ἔνι ἄλλως γενέσθαι ἀγαλλίασιν, μὴ ἀφελείας 
οὔσης. 


ΚΕΦΑΛ. A. 

Περὶ; τῆς ἐν Χριστῷ θεραπείας τοῦ éx γενετής 
χω.οῦ, Πέτρου τε κατηχήσεως ἐλεγκτιχῆς πρὺς 
σωτηρία» αὐτοῦ. 

ΤΗ παρασχενῇ τῆς Διαχαινπησίμον. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἐπὶ τὸ αὑτὸ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἀνέβησαν 
εἰς τὸ ἱερὺν ἐπὶ την ὥραν τῆς προσευχῆς τὴν ἑννά- 
την. Kal τις ἀνὴρ χωλὸς ix κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ 
ὑπάρχων ἐθαστάζετο, ὃν ἑτίθουν καθ ἡμέραν πρὸς 
τὴν θύραν τοῦ ἱεροῦ τὴν λεγομένην Ὡραίαν, τοῦ 
αἰτεῖν ἑλεημοσύνην παρὰ τῶν εἰσπορευομένων εἰς 
τὸ ἱερόν. "Og ἰδῶν Πέτρον καὶ Ἰωάννην μέλλοντας 
εἰσιέναι el; τὸ ἱερὺν, Πρώτα ἐλεημοσύνην. ᾽Ατενί- 


κ.ά 





5] 


ΕΧΡΟΘΙΤΙΟΝΙ5 IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. IIT. 


878 


σας δὲ Πέτρος εἰς αὐτὸν σὺν τῷ Ἰωάννῃ strs- Βλέφον Α eum Petrus eum Joanne, dixit : Respice in nos. At 


εἰς ἡμᾶς. Ὁ δὲ ἐπεῖχεν αὐτοῖς προσδοχῶν τι παρ 
αὐτῶν λαθεῖν. Έτπε bk Πέτρος * 'Apyoptov xai χρυ- 
σίον οὐχ ὑπάρχει pot, 6 δὲ ἔχω, τοῦτό σοι δίδωµ:ε " 
ἐν τῷ ὀνόματι Ἱησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναξωραίου 
ἔγειρε xal περιπἀτει. Καὶ πιάσας αὐτὸν τῆς δεξιᾶς 
χειρὸς, Ίγειρε. ΠαραχρΏμα δὶ ἑστερεώθησαν αὐτοῦ 
αἱ βάσεις xai τὰ σφυρὰ, xai ἐξαλλόμενος ἕστη xal 
περιεπάτει ' xal εἰσῆλθε σὺν αὐτοῖς εἷς τὸ ἱερὸν πε- 
ριπατῶν, χαὶ ἀλλόμενος, xat alviov τὸν Θεόν. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Τὰ μὲν οὖν ἄλλα σημεῖα παρεῖδεν ὁ τοῦ βιθλίου 
συγγραφεύς. [Λέγειδὲ σημεῖον, ὃ πάντας ἑξένισε (10).] 
Φυσιχὺν τὸ πάθος ἣν, χρεῖττον τέχνης ἰατριχῆς. 
Τεσσαράχον-α T$» ἔτη πεπο,ηχὼς ἓν τῇ Γαλιλαίᾳ ἵ5, 


ille intendebat in eos, sperans se aliquid aeccptu- 
rum ab cis. Petrus autem dixit : Argentum et 
aurum non est mihi : quod autem habeo, hoc tibi 
do: In nomine Jesu Christi Nazareni surge οἱ 
ambula. Et apprehensa manu ejus. dextera, alleva- 
vit eum, et protinus consolidate sunt bases ejus et 
plantz. Et exsiliens stetit et ambulabat : et intra- 
yit cum illis in templum ambulans et exsiliens et 
laudans Deum. 
COMMENTARIUS, 

Alia quidem signa praetermisit libri hujus au- 
ctor. Illud vero narrat, quod omnes in admiratio- 
nem conjecit. Naturalis erat morbus, arte medica 
fortior : annos quadraginta in claudicatione trans- 


χαθὼς προϊών φησιν. Οὐδεὶς οὖν αὐτὸν iv παντὶ B egerat, ut postea inquit. Nemo illum toto illo 


χρόνῳ ἑθεράπευσε. Ταῦτα γὰρ μάλιστα δύσχολά 
ἐστιν ἅπερ ἂν Ex γενετῆς Tj. Ἐπίσημος δὲ ἦν ὁ ἀνὴρ, 

πό τε τοῦ τρόπου !*, ἀπό τε τοῦ πάθους. Εἶτα ἵνα 
μὴ δόξῃ ἀπὸ ταντοµάτου τοῦτο γίνεσθαι, οὐ λόγῳ 
μήνον θεραπεύει, ἀλλὰ xal ετῆς δεξιᾶς χειρὸς 
πιάσας, Έγειρεν αὐτὸν, φησί. Καὶ τοῦτο ἑποίησε 
δήλην τὴν ἀνάστασιν * ἀναστάσεως γὰρ [ην] εἰκών. 
Οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς ἑποίησε' πολλάχις λόγῳ ἐθερά- 
πευσε, πολλάκις ἔργῳ, πολλάκις xat τὴν χεῖρα προσ- 
ἠγαγεν, ὅπου σαν ἀσθενέατεροι. Eiza ὁ ἰαθεὶς, οὐ 
µόνον ἁπλῶς περιεπάτει, ἀλλὰ xal ἄλμασιν ἐχρῃ» 
το σχιρτῶν, πειράξων ἑαυτὸν μὴ [&pa] ἁπλῶς ἐστι 
τὸ Υεγονύς.Τινὲς δὲ φασιν, ὅτι ἠγνόει περιπατεῖν. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ 


Καὶ εἶδεν αὐτὸν πᾶς ὁ λαὸς περιπατοῦντα, xal 
αἱνοῦντα τὸν Osóv. Ἐπεγίνωσκόν τε αὐτὸν, ὅτι οὗ- 
τος ἣν ὁ πρὸς τὴν ἑλεημοαύνην καθήµενος iv τῇ 
'"Rpala πύλῃ τοῦ ἱεροῦ * καὶ ἐπλήσθηααν θάµθυυς 
xa! ἑχστάσεως ἐπὶ τῷ συµθεθηκότι αὐτῷ. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Καλῶς φησιν, ὅτι e Ἐπεγίνωσκον αὐτὸν, ὅτι οὗτος 
ἣν ὁ πρὺς τὴν ἐλεημοσύνην χαθήµενος ἐπὶ τῇ Ὡραίᾳ 
πύλῃ *» οὗ γάρ πως Ext ἐγνωρίζετο μετέπειτα. Ταύτῃ 
γὰρ τῇ λέξει χεχρήµεθα ἐπὶ τῶν μόλις Υνωριζοµένων. 
Ἱστέον δὲ ὅτι xal οὗτος, διὰ τοῦτο προσῄδρευε τῇ τοῦ 
Σολομὼντος]στοᾷ, ἴσως οἱόμενος τεύξεαθαί τινοςθερα- 
πείας ἐπὶ τῇ τοῦ Σιλωὰμ χολυµθήθρᾳ, χαθὼς xaló 
τριάχοντα χαὶ ὀχτὼ ἔτη ἔχων παράλυτος, ὃν lácaco ὁ 
Σωτήρ. "Ov οἱ ἀπόστολοι Πέτρος xai Ἰωάννης ἱδόντες 
[f. add. καὶ γνόντες] τὴν αἰτίαν τῆς προσεδρίας, ὅτι 
γαΐπερ προσαιτῶν ἑπορίζετο τὴν τροφὴν, οὐχ ἀπέγνω 
τῆς θεραπείας, ἱθεράπευσαν αὐτὸν ἐπὶ τῷ ὀνόματι 
τοῦ Χριστοῦ. « Τοῦτον γὰρ, φησὶν, ὃν θεωρεῖτε xal 
οἴδατε, ἑστερέωσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ * xal f) πίστις ἡ 


*! Joan. ix, 7. 


tempore curaverat: mala enim a nativitate diffi- 
cillima sunt. Valde autem notus erat vir ille et 
a loco et ab infirmitate. Deinde ne videretur hoc 
sponte sua factum, non solo sermone curat; sed 
« Apprehensa manu ejus dextera, allevavit eum, » 
inquit. Ex hoc manifestam fecit resurrectionem ; 
erat quippe resurrectionis imago. Pari ratione 
eliam Christus se gessit. Sz:pe verbo, sepe etiam 
facto curabat, aique infirmioribus manum etiam 
porrigebat. Porro claudus ille sanatus non solum 
ambulabat, sed etiam exsiliebat pr» gaudio, ac 
exsiliendo tentabat, num omnino sanatus essct. 
Quidam autem dicunt, cum incedere nesei- 
visse. 


906 TEXTUS. 

IIl, 9, 10. Et vidit omnis populus eum ambulan- 
tem et laudantem Deum. Cognoscebant autem 
illum, quod ipse erat, qui ad eleemosynam sedebat 
ad Speciosam portam templi : et impleti sunt stu- 
pore et exstasi, io eo quod contigerat illi. 

COMMENTARIUS, 


Recte inquit, qued « Cognoscebant illum, quod 
ipse erat, qui ad eleemosynam sedebat ad Specio- 
sam portam templi, » quia postea pene non 
amplius dignoscebatur: hac enim voce utimur de 
iis qui vix cognoscuntur. Sciendum vero est 
idcirco fortasse eum sedisse in porticu Salomohis, 
quod speraret sanitatem se consecuturum in 
natatoriis, seu piscina Siloe *!, quemadmodum 
paralyticus ille qui habebat triginta el octo annos 
in infirmitate sua, quem sanavit Dominus. Illum 
ergo cum vidissent Petrus et Joannes, causamque 
compertam haberent, ob quam inibi assideret, 
scilicet ut non solum petendo victum sibi com- 
pararet, sed quia de sanitate recuperanda non 


Varie lectiones et nota. 


18 χωλείᾳ. —!* εὐπου. 


(19 ta corrigo ex 
πάντα ixlvnss. M 


Chrysostomo. !In codice nostro habebatur λέγεται δὲ σημεῖον, &g' οὗ 


819 


THEOPHILACTI BULGARUE ARCHIEP. 


880 


desperalat , sanitatem illi. impertiere in nomiue A δι αὐτοῦ ἔδωκεν αὑτῷ τὴν ὀλοχληρίαν ταύτην ἁπ- 


Domini Jesu Christi. « Hunc enim, ait, quem vos 


έναντι πάντων ὑμῶν. » 


vidistis ct nostis, confirmavit nomenejus : et fides, qui per eum est, dedit integram sanitatem istam 


in conspectu emnium vestrum **, » 
Sabbato hebdomade Paschalis. 
TEXTUS. 
Hl, 11-16. Cum teneret autem Petrum εἰ Joan- 
nem, cucurrit omnis populus ad eos ad porticum 


que appellatur Salomonis, stupentes. Videns au- , 


tem. Petrus, respondit ad populum : Viri Israelitze, 
quid miramini in hoe, aut nos quid intuemini, quasi 
nostra virtute aut potestate fecerimus hunc ambu- 
lare? Deus Abraham, et Deus 1s22ac, et Deus Jacob, 
Deus patrum nostrorum glorificat puerum (11) suum 


TQ Σαθδάτῳ τῆς Διακαινησίμου. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Κρατοῦντος δὲ τοῦ ἰαθέντος χωλοῦ τὸν Πέτρον xat 
Ἰωάννην, αννἐδραµε πᾶς ὁ lab; πρὺς αὐτοὺς ἐπὶ -Ἡ 
στοᾷ τῇ χαλουμένῃ Σολομῶντος ἔχθαμθοι, Ἰδὼν δὲ 
Πέτρος, ἀπεχρίνατο πρὸς τὸν λαόν Άνδρες Ἴσραη- 
λῖται, τί θαυμάζετε ἐπὶ τούτῷ, f] ἡμῖν τί ἁτενί- 
ζετε, ὡς ἰδίᾳ δυνάµει, Ἡ εὐσεθείᾳ πεποιηχόσι «ou 
περιπατεῖν αὐτόν», 'O θεὺς 'A6paàp, χαὶ ὁ 8:0; 
Ἰσαὰκ, xaX 6 θεὸς Ἰαχὼδ, 6 8cb; τῶν πατέρων ἡμῶν 


Jesum, quem vos quidem tradidistis et negastis p ἑδόδασε τὸν Παῖδα αὐτοῦ Ἰησοῦν, ὃν ὑμεῖς μὲν 


ante faciem Pilau, judicante illo dimitti. Vos 
autem sanctum et justum  negastis, οἱ petistis 
virum homicidam donari vobis: Auctorem vero 
vit:e interfecistis, quem Deus suscitavit a mortuis, 
cujus nos testes sumus. Et in lide nominis ejus, 
hune, quem vos vidistis el nostis, confirmavit 
nomen ejus; et fides, que per eum est, dedit 
integram 907 sanitatem istam in conspectu 
omnium vestrum. | 


COMMENTARIUS. 
« Puerum, » seu servum Dci Jesum. Christum 
(tametsi Deum et. Dei Filium) Petrus appellat, ra- 
tione humanitatis ; formam enim servi eum ille ac- 


cepisset, factus homo, omnia humana subiit. Sic C 


eum eliam prophetz s:epe vocant, Vel ita locutus 

est Petrus, ut sese auditorum imbecjllitati attem- 

peraret, et sermonem suum facilem redderet, qui 

ab ipsis reciperetur. 
. TEXTUS. 

HI, 17,18. Et nunc, fratres, scio quia per igno- 
ranüam fecistis sicut et principes vestri. Deus 
2utem, quz prznuntiavit per os omnium prophe- 
tarum pati Christum suum, sic implevit. 

COMMENTARIUS. 

Quoniam valde eos perstrinxerat et. ostenderat 
eum, quem ipsi crucifixerant, resurrexisse ; facta 
illis potestate penitendi, iterum sermonem ili- 
gal et ait: « Et nunc scio, fratres, quia per igno- 
rantiam fecistis, sicut et principes vestri. » Deinde 
ne dicerent ; Quomodo Deus nuuc illum susci- 
tans a. mortuis, glorificat qui tunc. non adjuvit ? 
Prophetas adducit testificantes, ita lieri oportuisse. 
Ρυδίοα ostendit, quod non prophletaruin praedictio 
in causa fuerit, cur Ίος ita fierent; sed quod illo- 
rum nequitia prophetas ipsos €Ovegerit, ut ea que 
per illorum impietatem in Christum facienda erant, 
prenuntiarent, subdit : 


23 Act, i1, 6. 


παρεδώχατςε, xal djpvijicaa0e αὐτὸν χατὰ πρόσωπον 
Πιλάτου χρίναντος ἐκείνου ἀπολύειν. Ὑμεῖς δὲ τν 
ἅγιον xal δίκαιον Ἡρνήσασθε, xal ἠτήσασθε ἄνδρα 
φονέα χαρισθῆναι ἡμῖν. Τὸν δὲ ἀρχηγὸν της Qo 
ἀπεχτείνατε, ὃν ὁ θεὺς ἤγειρεν Ex νεχρῶν, οὗ ἡμεῖς 
ἐσμὲν μάρτυρες. Καὶ ἐπὶ τῇ πίστει τοῦ ὀνόματος 
αὐτοῦ, τοῦτον ὃν θεωρεῖτε xal οἴδατε, ἑστερέωσς 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ. xal ἡ πίστις ἡ δι) αὐτοῦ ἔδωχεν» 
αὐτῷ τὴν ὁλοχληρίαν ταύτην ἀπέναντι πάντων 
ὑμῶν. 
ΕΡΛΑΝΠΙΑ. 

ε Παΐδα » θεοῦ, Ώτοι δοῦλον, τὸν "Inaouv χαλεῖ διὰ 
τὸ ἀνθρώπινον, θεὸν ὄντα χαὶ Θεοῦ Yióv* ἐπειδὴ 
δούλου μορφὴν ἀναλαθὼν, καὶ γενόμενος ἄνθρωπος. 
πάντα ὑπέστη τὰ ἀνθρώπινα. Οὕτω yàp xal οἱ προ- 
φῆται πολλαχοῦ καλοῦσιν αὐτόν. Ἡ συγχαταδαΐνων 
τῇ τῶν ἀχονόντων ἁσθενείᾳ, ἕἔπως εὐπαράδεχτον 
ποιήσῃ τὸν λόγον. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Καὶ νῦν οἵδα, ἁδελφοὶ, ὅτι κατὰ ἄγνοιαν ἑπράξατε, 
ὥσπερ χα) οἱ ἄρχονττες ὑμῶν. 'O δὲ θεὺς, & προ- 
κατήγγειλε διὰ στόµατος πάντων τῶν προφητῶν αὖ- 
τοῦ παθεῖν τὸν Χριστὸν, ἐπλήρωσεν οὕτω. 

EPMHNEIA. 

'Ezeóh σφόδρα αὑτῶν χαθήψατο, xai ἔδειξεν 
ἁἀναστάντα τὸν σταυρωθέντα, διδοὺς αὗτοῖς ἐξουσέαν 
µετανοίας, πάλιν ἀνίπσ., xal φῃσί" « Καὶ vuv olba, 
ἀδολφοὶ, ὅτι χατὰ ἄγνοιαν ἑπράξατε, ὥσπερ xai αἱ 
ἄρχοντες ὑμῶν. » Εἶτα, ἵνα μὴ εἴκωσιν, ὅτι Πῶς [vo] 
ὁ θεὸς αὐτὸν δοξάνει ἀνασίήσας &x νεχρῶν, ὁ τότε 
μὴ βοηθήσας; παράγει τοὺς πραφήτας μαρτυροῦν- 
κας, ὅτι οὕτως ἔδδι Υενέσθαι. Εἶτα δε.χνὺς, ὅτε 
οὐχ ἡ τῶν προφητῶν «προσαγόρευσις 3 αἱτία τοῦ 
ταῦτα γενέσθαι, ἀλλ ἡ αὐτῶν χαχία Ἠνάγχασεν αὐτοὺς 
τῶν µελλόντων γίνεσθαι δι’ αὐτῶν εἰς Χριστὸν ἆσςξ- 
θειῶν προφήτας γενέσθαι, ἐπάγει" 


Vario lectiones et note. 


1 fg. προαγόρενσις. 


(M) Vox παῖς, qua hic utitur sacer scriptor, 
proprie puerum siguificat ; quo nomine intelligitur 
quandoque fiüiws, quandoque servus. Vu'gatus 


interpres priore sensu reddidit Filium. Sed noster 
commentator posteriore sensu intellexit, ut ον ejus. 
explicatione liquet. 


881 
τῇ β’ τῆς β’ ἐδδύμαδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Μετανοήσατε οὗ» καὶ ἐπιστρένατε, el; τὸ ἔξχλει- 
φθῆναι ὑμῶν rd; ἁμαρτίας, ὅπως ἂν ἔλθωσι χαιροὶ 
ἀναφύξεως ἀπὸ προσώπου τοῦ Κυρίου, xal ἆπο- 
στείλῃ τὸν προχξεχειρισμένεν ἡμῖν Χριστὸν Ἰησοῦν, 
ὃν δεῖ οὐρανὸν μὲν δέξασθαι ἄχρι χρόνων ἁποχατα- 
στάσεως Πάντων, ὧν ἑλάλησεν ὁ θεὸς διὰ στόματος 
πάντων τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν àz' αἰῶνος. 
λΜωτῆς μὲν γὰρ πρὺς τοὺς πατέρας εἶπεν, ὅτι Προ- 
φήτην ὑμῖν ἀναστίέσει Κύριος 6 θεὸς ἡμῶν Ex τῶν 
ἁδ.λφῶν ὑμῶν ὡς ἐμέ. Αὐτοῦ ἀχκούσεσος κατὰ 
πάντα, ὅσα ἂν λαλήσῃ πρὸς ὑμᾶς. Ἔσται δὲ, πᾶσα 
woxt, f ἐὰν μὴ &xajoq τοῦ προφήτου ἐχείνου, 
ἐξολοθρευθήσεται Ex τοῦ λαοῦ, χαὶ πάντες δὲ οἱ προ- 
φῆται ἀπὸ Σαμουἡλ καὶ τῶν χαθεξῆς ὅσοι ἐλάλησαν, 
xai προχατήγγειλαν τὰς ἡμέρας ταύτα;. Ὑ μεῖς ἐστε 
vlot τῶν προφητῶν, καὶ τῆς διαθήκης, ἧς διἐθετο ὁ 
θεὸς πρὸ; τοὺς πατέρας ὑμῶν, λέγων πρὺς 'A6paáp- 
Καὶ ἐν τῷ σπέρµατί σου εὐλογηθήσουται πᾶσαι αἱ 
πατριαὶ τῆς γῆς. Ὑμῖν πρῶτον ὁ θεὸς ἀναστήίσας 
τὸν Παΐδα αὐτοῦ Ἰησοῦν, ἀπέστειλεν αὐτὸν εὖλο- 
γοῦντα ὑμᾶς ἐν τῷ ἁποστρέφειν ἕχαστον ἀπὸ τῶν 
πονηριῶν ὑμῶν. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Ὅταν οὖν λέχει, πἀντῶν τῶν προφητῶν τεπλη- 
ῥῶσθαι τοὺς λόγους τοῦ Σωτῆρος παθόντος, o) καθ- 
άπας πάντας τοὺς προφήτας λέγει (οὐ γὰρ πάντες 
προεχήρυξαν τὴν ἐπιδημίαν xol τὰ πάθη, X ὑπὲρ 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. III. 


852 
Feria 2 hehdomad:e secundi. 
TEXTUS. 

Iit, 19 26. Penitemini igitur οἱ convertimini, 
ut deleantur peccata vestra. Ut eum venerint tem- 
pora refrigerii a conspectu Domini, et miserit eum 
qui przdicatus est vobis, Jesum Cliristum, quem 
oportet quidem ccelum suscipere usque in tempora 
restitutionis omnium, qux locutus. est Deus per os 
sanctorum a seeulo prophetarum. Moyses quidem 
patribus dixit : Prophetam suscitabit vobis Dominus 
Deus vester de fratribus vestris, tanquam me, ips:in 
9208 audietis juxta omnia, quzcunque locutus 
fuerit vobis. Erit autem, omnis aniwma quas non 
audierit prophetam illum, exterminabitur de plebe. 
Et omnes prophet: a Samuel, et deinceps qui lo- 
cuti sunt, annuntiaverunt dies istos. Vos estis filii 
prophetarum et testamenti, quod dispo-uit Deus ad 
patres nostros, dicens ad Abraliam : Et in. semine 
tuo benedicentur omnes famili: terre. Vobis pri- 
mum Deus suscitans Filium suum, misit eura berc- 
dicentem vobis, ut converlat se unusquisque a 
nequitia sua. 


COMMENTARIUS, 

Cum ait omnium prophetarum sermones im- 
pletos esse in passione Domiui, non simpliciter 
omnes intelligit; non enim omnes prxnuntiarunt 
ejus adventum, neque supplicium quod erat pro 


ἀνθρώπων ἔμελλεν ἀναδέξασθαι), ἀλλὰ πάντας τοὺς C liominum salute subiturus ; ged intelligit cunctos, 


προαναφωνήσαντας τὰ τοῦ Χριστοῦ ἅπαντα « ἄχρε 
χρόνων ἀποχαταστάσεως. » Τὸ δὲ, « "Aypt, » παρὰ 
τῇ θείᾳ Γραφῇ, οὗ χρόνου ἐστὶ σημαντιχὸν, ὥσπερ 
xa τὸ, ἕως, ἀλλ᾽ ἔστιν ὁ νοὺς τοῦ προχειµένου τοιοῦ- 
τος. Πολλὰ, φησ]ν, εἶπον οἱ προφΏται γίνεσθαι, & 
οὕπω πεπλήρωνται πάντα, ἀλλ ἔτι γίνονται καὶ 
γενῄαονται ἕως τῆς συντελείας τοῦ χόσµου. 'Ava- 
στὰς οὖν ἐκ νεκρῶν, ἀνελήφθη εἰς τοὺς οὐρανοὺς, 
χαὶ μένει ἐκεῖ ἕως τῆς τοῦ χόσµου συντε)λείας. 
« Μωσῖς μὲν γάρ. » Τὸ, «ὡς ἐμὲ, » τὸ cy iua 
τῆς νομοθεσίας δηλοῖ, τὸ µόνον ἐκθεθηκὸς εἰς Χρι- 
στὸν, xal οὐχ εἰς προφήτην Ἑτερόν τινα. Ἡρόδηλον 
γὰρ ὡς διὰ Μωῦσέως 6 νόμος ἑδόθη, ὃν καὶ χατὰ τὸ 
Δευτερονόμιον ἐχ θείας ἑπ'.πνοίας ἐπλάτυνε' xol 
νοµοθέτου δόξαν ἑχαρποῦτο xal ὄνομα, προτυπῶν 
τὸν ἀληθὴ νομοθέτην Χριστὸν, τὸν xol τὸν νόµον 
λαλήσαντα. Δι αὐτοῦ γὰρ χαὶ ἓν νόµῳ καὶ tv προ” 
φῄήταις, ὡς διὰ ἰδίου Λόγου μονογενοῦς xat όμνονυ- 
σίου xal ἑνυποστάτου λελάληχεν ὁ 055; xaX Πατήρ. 
Ἐπεὶ οὖν ἓν σχήµατι νοµοθέτου μόνος ἐν προφήταις 
ὁ Μωῦσῆς, διὰ τοῦτο xal μοναδικῶς πρὸς τὸν Ἆρι- 
στὸν ἀποθλέπων ἔλεγχε"' « Προφήτην ὑμῖν ἀναστῆσει 
Κύριος 6 Geb; ἡμῶν ἐχ τῶν ἁδελφῶν ὑμῶν, ὡς 
iut. » Καὶ γὰρ ὥσπερ αὐτὸς τὴν νομ.χἡν εἰσήγαγε 
πολιτείαν, οὕτω xal ὁ Χριστὸς τὶν εὐαγχελικὴν, 
χατὰ τὸ τῆς χενώσεως µέτρον, μεσίτης τῆς Καινῆς 
Διαθήκης xaV vro «£y πνεύματι} λατρείας γενόμενος. 


7 Deut. 1, 0. !** Joan, iv, 19. 


qui omnia Christi « usque ad tempora restitutionis» 
prelocuti sunt. lllud autem usque in sacra Scri- 
ptura haud tempus determinatum  siguificat; scd 
iste est loci istius sensus : Multa, inquit, prophet: 
praediserunt qux non omnia impleta sunt ; sed qua 
eveniunt et evenient usque ad finem mundi. Cum 
enim resurrexisset, ascendit in ccelum, ibique ma- 
net usque ad consummationem seculi. « Moyses 
quidem. » Illud « tanquam me» modum legisla- 
tionis denotat, qui in solo Christo locum habuit, 
non in quocunque allo propheta. Notum est enint 
per Moysen datam esse legem, quam etiam justa 
Deuteronomium ex divina inspiratione « explana- 
vit **, » et legislatoris gloriam nomenqueadeptus es!, 


D presignans verum Legislatorem Christum ,. qui 


etiam legem ipsam elocutus est: per ipsum enim 
tanquam per Verbum proprium, unigenitum οἱ 
consubstantiale et in seipso subsistens, tum in legc 
tum in propkLetis locutus est Deus Pater. Quoniam 
igitur inter prophetas unicus legislator fuit Moyses, 
idcirco ad Christum respiciens numero singulari 
de se, dicebat : « Prophetam suscitabit vobis Do- 
minus Deus vester de fratribus vestris, tauquau 
me. » Etenim quemadmodum ille legale intioduxit 
institutum, ita et Christus evangelicuin , juxta 
evacuationis mensuram, mediator factus et Novi 
Testamenti οἱ Dei cultus « in spiritu *. » Qua 


819 


THEOPHILACTI BULGARUE ARCHIEP. 


880 


desperabat , sanitatem illi impertiere in nomine A δι αὐτοῦ ἔδωκεν αὑτῷ τὴν ὀλοχληρίαν ταύτην ἁπ- 


Domini Jesu Christi. « l'unc enim, ait, quem vos 


έναντι πάντων ὑμῶν.» 


vidistis ct nostis, confirmavit nomen ejus: εἰ fides, quz per eum est, dedit integram sanitatem istam 


in conspectu. omnium vestrum **, » 
Sabbato hebdomad: Paschalis. 
TEXTUS. 
Ill, 11-16. Cum teneret autem Petrum et Joan- 
nem, cucurrit omnis populus ad eos ad porticum 


qua appellatur. Salomonis , stupentes. Videns au- , 


tem. Petrus, respondit ad populum : Viri Israelitz, 
quid miramini in hoe, aut nos quid intuemini, quasi 
nostra virlute aut potestate fecerimus hunc ambu- 
lare? Deus Abraham, et Deus 1s2ac, et Deus Jacob, 
Deus patrum nostrorum glorificat puerum (11) suum 
Jesum, quem vos quidem tradidisti δὲ negastis 
ante faciem Pilati, judicante illo dimitti. Vos 
autem sanctum et justum negastis, et petistis 
virum homicidam donari vobis: Auctorem vero 
vit:e interfecistis, quem Deus suscitavit a mortuis, 
cujus nos testes sumus. Et in lide nominis ejus, 
hune, quem vos vidistis el nostis, confirmavit 
nomen ejus; et fides, que per eum cst, dedil 
integram 907 sanitatem istam in conspectu 
omnium vestrum. 


COMMENTARIUS. 
« Puerum, » seu servum Dei Jesum Christum 
(tametsi Deum et. Dei Filium) Petrus appellat, ra- 
tione humanitatis ; formam enim servi eum ille ac- 


cepisset, factus homo, omnia humana subiit. Sic C 


eum eliam prophetz s:epe vocant. Vel ita locutus 
est Petrus, ut sese auditorum imbecjllitati attem- 
peraret, οἱ sermonem suum facilem redderet, qui 
ab ipsis reciperetur. 

TEXTUS. 

Iti, 17, 18. Et nunc, fratres, scio quia per igno- 
rantiam fecistis sicut et principes vestri. Deus 
2utem, qua prenunliavit per os omnium prophe- 
tarum pati Christum suum; sic implevit. 

COMMENTARIUS, 

Quoniam valde eos perstriuxerat et. ostenderat 
eum, quem ipsi crucifixerant, resurrexisse ; facia 
illis potestate poenitendi, iterum sermonem uili- 
gal eL ait : « Et nunc scio, fratres, quia per igno- 
raniiam fecistis, sicul οἱ principes vestri. » Deinde 
ne dicerent : Quomodo Deus nunc illum susci- 
lans a. jortuis, glorificat qui tunc non adjuvit? 
Prophetas adducit testificantes, ita fieri oportuisse. 
Postea ostendit, quod non prophetarum pradictio 
in causa fuerit, cur lizec ita fierent; sed quod illo- 
rum nequitia prophetas ipsos €Oegerit, ut ca quae 
per illorum impietatem in Christum facienda erant, 
pranuntiarent, subdit : 


23 Act, η, 6. 


TQ Σαθθάτῳ τῆς Διακαινησίμου. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Κρατοῦντος δὲ τοῦ ἰαθέντος χωλοῦ τὸν Πέτρον xai 
Ἰωάννην, αυνέδραµε πᾶς 6 λαὸς πρὺς αὐτοὺς ἐπὶ «f 
vod τῇ χαλουμένῃ Σολομῶντος ἔχθαμόδοι. Ἰδὼν 65 
Πέτρος, ἀπεχρίνατο πρὺὲς τὸν λαόν "Ανδρες 'Iapan- 
λῖται, τί θαυμάζετε ἐπὶ τούτῷ, ἢ ἡμὶν τί ἀτενί- 
Cete, ὡς ἰδίᾳ δυνάμει, fj εὐσεθείᾳ πεπριηχόσι τοῦ 
περιπατεῖν αὐτόν; Ὁ Geb; 'A6paàp, καὶ ὁ θεὸς 
Ἰσαὰν, καὶ 6 θεὸς Ἰαχὼθ, ὁ θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν 


B ἑδόξασε τὸν Παΐῖδα αὐτοῦ Ἰησοῦν, ὃν ὑμεῖς μὲν 


παρεδώχατε, xal Ἡρνήσασθε αὐτὸν χατὰ πρόσωπον 
Πιλάτου κρίναντος ἐχείνου ἀπολύειν. Ἡ μεῖς δὲ τν 
ἅγιον xal δίκαιον ἠρνήσασθε, καὶ ᾖτήσασθε ἄνδρα 
Φονέα χαρισθῆναι ἡμῖν. Τὸν δὲ ἀρχηγὸν τῆς Cor 
ἀπεχτείνατε, ὃν ὁ Bebo Ίγειρεν Ex νεχρῶν, οὗ ἡμεῖς 
ἐσμὲν μάρτυρες. Καὶ ἐπὶ τῇ πίστει τοῦ ὀνόματος 
αὐτοῦ, τοῦτον ὃν θεωρεῖτε xal οἴδατε, ἑστερέωσς 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ. xa ἡ πίστις ἡ δι αὐτοῦ ἔδωχεν 
αὐτῷ τὴν ὁλοχληρίαν ταύτην ἀπέναντι πάντων 
ὑμῶν. 
ΕΡΛΗΝΕΙΑ. 

€ Παῖδα » θεοῦ, τοι δοῦλον, τὸν Ἰησοῦν χαλεῖ διά 
τὸ ἀνθρώπινον, Θεὸν ὄντα χαὶ θεοῦ Ylóv * ἀπειδῆ 
δούλου μορφἣν ἀναλαθὼν, καὶ γενόμενος ἄνθρωπος. 
πάντα ὑπέστη τὰ ἀνθρώπινα. Οὕτω γὰρ χαὶ οἱ προ- 
φῆται πολλαχοῦ χαλοῦσιν αὐτόν. Ἡ συγχαταθαίνων 
τῇ τῶν ἀχουόντων ἀἁσθενείᾳ, ἕπως εὐπαράδεκτον 
ποιῄσῃ τὸν λόγον. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Καὶ νῦν οἵδα, ἁδελφοὶ, ὅτι χατὰ ἄγνοιαν ἑπράξατε, 
ὥσπερ xai οἱ ἄρχονττες ὑμῶν. 'O δὲ Osb;, & προ- 
χατήγγειλε διὰ στόµατος πάντων τῶν προφητῶν αὖ- 
τοῦ παθεῖν τὸν Χριστὸν, ἐπλήρωσεν οὕτω. 

EPMHNEIA. 

Ἐπειδῇ σφόδρα αὐτῶν κχαθἠψατο, xoi ἔδειξεν 
ἀναστάντα τὸν σταυρωθέντα, διδοὺς αὐτοῖς ἐξουσίαν 
ψετανοίας, πάλιν ἀνίησι, xal φησι’ « Καὶ νῦν οἶδα, 
ἀδελφοὶ, ὅτι χατὰ ἄγνοιαν ἑπράξατε, ὥσπερ xai οἱ 
ἄρχοντες ὑμῶν. » Εἶτα, ἵνα μὴ εἴπωσιν, ὅτι Πῶς [vov] 
ὁ θεὸς αὐτὸν δοξάνει ἀνασῖήσας Ex νεχρῶν, ὁ τότε 
ph βοηθήσας; παράχει τοὺς πραφήτας μαρτυροῦν- 
τας, ὅτι οὕτως ἔδει γενέσθαι, Elta δε:χνὺς, ὅτι 
οὐχ l| τῶν προφητῶν προσαγόρευσις 19 αἱτία τοῦ 
ταῦτα γενέσθαι, ἀλλ'ἡ αὐτῶν xaxla Ἰνάγχασεν αὑτοὺς 
τῶν µελλόντων Ὑίνεσθαι δι᾽ αὐτῶν εἰς Χριστὸν &az- 
θειῶν τεροφήτας γενέσθαι, ἐπάγει 


Yario lectiones et noto. 


1 [g, προαγόρτνσις. 


(11) Vox παῖς, qua hic utitur sacer scriptor, 
proprie puerum siguificat ; quo nomine intelligitur 
quandoque /iiws, quandoque servus. Vulgatus 


* 


interpres priore sensu reddidit Filium. Sed noster 
commentator posteriore sensu intellexit, ut ον ejus 
explicatione liquet. 


881 
Τῇ 8 τῆς B'E655uabo;. 
KEIMENON. 

Μετανοήσατε οὖν xal ἐπιστρέβατε, el; τὸ ἐξαλει- 
φθῆναι ὑμῶν τᾶς ἁμαρτίας, ὅπως ἂν ἔλθωσι xa:poY 
ἀναφύξεως ἀπὸ προσώπου τοῦ Κυρίου, xal ἄπο- 
στείλῃ τὸν προχεχειρισµένεν ἡμῖν Χριστὸν Ἰησοῦν, 
ὃν δεῖ οὐρανὸν μὲν δέξασθαι ἄχρι χρόνων ἀποχατα- 

τάσεως πάντων, ὧν ἑλάλησεν 6 Gehe διὰ ατόµατος 
πάντων τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν àz' αἰῶνος. 
Μωτῆς μὲν γὰρ πρὸς τοὺς πατέρας εἶπεν, ὅτι Προ- 
φήτην ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ sb; ἡμῶν b τῶν 
ἁδιλφῶν ὑμῶν ὡς ἐμέ. Αὐτοῦ ἀκούσεσθς κατὰ 
πάντα, ὅσα ἂν λαλήσῃ πρὸς ὑμᾶς. Ἔτται δὲ, πᾶσα 
woyh, fog ἐὰν μὴ ἀχούσῃ τοῦ προφήτου ἐχείνου, 
ἐξολοθρευθήσεται Ex τοῦ λαοῦ, xal πάντες δὲ οἱ προ- 
φῆται ἀπὸ Σαμουἡλ xal τῶν χαθεξῆς ὅσοι ἐλάλησαν, 
xai προχατήγγειλαν τὰς ἡμέρας ταύτας. Ὑμεῖς ἐστε 
vlot τῶν προφητῶν, καὶ τῆς διαθήκης, ἧς διἐθετο ὁ 
9:5; πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν, λέγων πρὺς Ἀθραάμ. 
Καὶ ἐν τῷ σπέρµατί σου εὐλόγηθήσουται πᾶσα: αἱ 
πατριαὶ τῆς γῆς. Ὑμῖν πρῶτον ὁ Gc, ἀναστίσας 
τὸν Παΐδα αὐτοῦ Ἰησοῦν, ἀπέστειλεν αὐτὸν εὖλο- 
γοῦντα ὑμᾶς ἓν τῷ ἁἀποστρέφειν ἔκαστον ἀπὸ τῶν 
πονηριῶν ὑμῶν. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Ὅταν οὗν λέγει, πἀντῶν τῶν προρητῶν πετλη- 
ῥῶσθαι τοὺς λόγους τοῦ Σωτήρος παθὀντος, οὐ χαθ- 
áxa$ πάντας τοὺς προφήτας λέγει (οὗ γὰρ πάντες 
πρρεκήρνξαν τὴν ἐπιδημίαν xol τὰ πάθη, ἃ ὑπὲρ 


EXPOSITIONIS 1Ν ACTA TEXTUS ALTEH. — CAD. IIT. 


852 
Feria 2 hehdomadie sceundie. 
TEXTUS. 

1t, 19 26. Ponitemini igitur et. convertimini, 
ut deleantur peccata vestra. Ut eum venerint tem- 
pora refrigerii a conspectu Domini, et miserit eum 
qui predicatus est vobis, Jesum Christum, quem 
oportet quidem ccelum suscipere usque in tempora 
restitutionis omuium, qu:e locutus. est Deus per os 
sanctorum 4 seculo prophetarum. Moyses quidetn 
patribus dixit : Prophetam suscitabit vobis Dominus 
Deus vester de fratribus vestris, tanquam me, ipsim 
208 audietis juxta omnia, quecunque locutus 
fuerit vobis. Erit autem, omnis aniwa qux non 
audierit prophetam illum, exterminabitur de plebe. 
Et omnes prophete a Samuel, et deinceps «qui. lo- 
cuti sunt, annuntiaverunt dies istos. Vos estis filii 
prophetarum et testamenti, quod disposuit Deus ad 
patres nostros, dicens ad Abraham : Et in. scmine 
tuo benedicentur omnes fawiliz terre, Vobis pri- 
mum Deus suscitans Filium suum, mísit eum besc- 
dicentem vobis, ut converlat se unusquisque a 
nequitia sua. 


COMMENTARIUS, 

Cum ait omnium prophetarum sermones im- 
pletos esse in passione Domiui, non simpliciter 
omnes intelligit; non enim omnes prxnuntiarunt 
ejus adventum, neque supplicium quoi erat pro 


ἀνθρώπων ἔμελλεν ἀναδέξασθαι), ἀλλὰ πάντας τοὺς C hominum salute subiturus; sed intelligit cunctos, 


προαναφωνήσαντας τὰ τοῦ Χριστοῦ ἅπαντα « ἄχρι 
χρόνων ἀποχαταστάσεως. » Τὸ δὲ, « Άχρι, » παρὰ 
τῇ θείᾳ Γραφῇ, οὐ χρόνου ἐστὶ στμαντιχὸν, ὥσπερ 
καὶ τὸ, ἕως, ἀλλ) ἔστιν ὁ νοῦς τοῦ προχειµένου τοιοῦ- 
τος * Πολλὰ, φησὶν, εἶπον οἱ προρῆται Ὑίνεσθαι, ἃ 
οὕπω πεπλήρωνται πάντα, ἀλλ ἔτι γίνονται xal 
Υενήσονται ἕως τῆς συντελείας τοῦ κόσμου. 'Ava- 
στὰς οὖν ἐκ νεκρῶν, ἀνελήφθη εἰς τοὺς οὐρανοὺς, 
καὶ μένει ἐχεῖ ἕως τῆς τοῦ χόσµου συντελείας. 
« ΜωσΏης μὲν γάρ. » Τὸ, «ὡς ἐμὲ, » τὸ σχῆμα 
τῆς νομοθεσίας δηλοῖ, τὸ µόνον ἐχθεθηκὸὺς εἰς Χρι- 
στὸν, καὶ οὐκ εἰς προφήτην Ἑτερόν τινα. Πρόδηλον 
Υὰρ ὡς δ.ὰ Μωῦσέως ὁ νόμος ἐδόθη, ὃν xal xavi τὸ 
Δευτερονόμιον ἐκ θείας ἐπιπνοίας ἐπλάτυνε. xal 
νοµοθέτου δόξαν ἑχαρποῦτο xal ὄνομα, προτυπῶν 
τὸν ἀληθῆ νοµοθέτην Χριστὸν, τὸν xal τὸν νόµον 
λαλήσαντα. Δι’ αὐτοῦ γὰρ καὶ ἓν νόμῳ καὶ tv προ- 
φῄταις, ὡς διά ἰδίου Λόγου μονογενοῦς χαὶ ὀμηο»- 
σίου xal ἑνυποστάτου λελάληχεν ὁ θεὸ; καὶ Πατήρ. 
Ἐπεὶ οὖν ἐν σχήµατι νοµοθέτου μόνος v προφήταις 
6 Μωῦσῆς, διὰ τοῦτο xal μοναδικῶς πρὸς τὸν Χρι- 
' στὸν ἀποθλέπων ἔλεχε: « Προφήτην ὑμῖν ἀναστήσει 
Κύριος ὁ Gab; ἡμῶν ἐκ τῶν ἁδελφῶν ὑμῶν, ὡς 
ipf. » Καὶ γὰρ ὥσπερ αὐτὸς τὴν νομιχὴν εἰσήγαγε 
πολιτείαν, οὕτω xal ὁ Χριστὸς την εὐαγγελιχὴν, 
χατὰ τὸ τῆς χενώσεως µέτρον, μεσίτης τῆς Καινῆς 
Διαθήκης χαλτΏς «y πνεύματι » λατρείας γενόμένος. 


* Deut. 1, 0... 1 Joan, iv, 10. 


qui omnia Christi « usque ad tempora restitutionis» 
przlocuti sunt. Illud autem usque in sacra Scri- 
ptura haud tempus determinatum  siguificat; scd 
iste est loci istius sensus : Multa, inquit, prophete 
predixerunt qux non omnia impleta sunt ; sed qua: 
eveniunt et evenient usque ad finem mundi. Cum 
enim resurrexisset, ascendit in ccelum, ibique ma- 
net usque ad consummationem szculi. « Moyses 
quidem. » Illud « tanquam me» modum legisla- 
tionis denotat, qui in solo Christo locum babuit, 
non in quocunque alio propheta. Notum est enit 
per Moysen datam esse legem, quam etiam justa 
Deuteronomium ex divina inspiratione « explana- 
vit **, οἱ legislatoris gloriam nomenque adeptus es!, 
presignans verum Legislatorem Christum ,. qui 
eliam legem ipsam elocutus est: per ipsum enim 
tanquam per Verbum proprium, unigenitum et 
consubstantiale et in seipso subsistens, tum in lese 
tum jn prophetis locutus est Deus Pater. Quoniam 
igitur inter prophetas unicus legislator fuit Moyses, 
idcirco ad Christum respiciens numero singulari 
de se, dicebat : « Prophetam suscitabit vobis Do- 
minus Deus vester de fratribus vestris, lauquam 
me. » Etenim quemadmodum ille legale intioduxit 
institutum, ita cl Christus evangelicui , juxta 
evacuationis inensuram, mediator factus οἱ Novi 
Testamenti οἱ Dei cultus « in spiritu **. » Qua 


819 


THEOPHILACTI BULGARUE ARCHIEP. 


880 


desperabat , sanitatem illi impertiere in nomine A $t αὐτοῦ ἔδωκεν αὑτῷ τῆν ὀλοχληρίαν ταύτην ἁπ- 


Domini Jesu Christi. « Hunc enim, ait, quem vos 


έναντι πάντων ὑμῶν. 


vidistis οἱ nostis, confirmavit nomen ejus; et fides, qu? per eum est, dedit integram sanitatem istam 


in conspectu omnium vestrum **, » 
Sabbato hebdomade Paschalis. 
TEXTUS. 
lI, 11-16. Cum teneret autem Petrum εἰ Joan- 
nem, cucurrit omnis populus ad eos ad porticum 


quz appellatur Salomonis , stupentes. Videns au- . 


tem Petrus, respondit ad populum : Viri Israelitze, 
quid miramini in hoe, aut nos quid intuemini, quasi 
nostra virtute aut potestate fecerimus hunc ambu- 
lare? Deus Abraham, et Deus 15146, et Deus Jacob, 
Deus patrum nostrorum glorificat puerum (11) suum 


TQ Za664àtp τῆς Διακαινησίμου. 
KEIMENON. 

Κρατοῦντος δὲ τοῦ ἰαθέντος χωλοῦ τὸν Πέτρον xat 
Ἰωάννην, συνέδραµε πᾶς ὁ λαὺς πρὸς αὐτοὺς ἐπὶ «fj 
τοᾷ τῇ χαλουμένῃ Σολομῶντος ἔχθαμθοι, Ἰδὼν ὃξ 
Πέτρος, ἀπεαχρίνατο πρὺς τὸν λαόν Ανδρες Ίσραη- 
λῖται, τί θαυμάζετε ἐπὶ cout, ἢ ἡμῖν τί ἀτενί- 
ζετε, ὡς ἰδίᾳ δυνάμει, ἢ εὐσεθείᾳ πεποιηχόαι «οῦ 
περιπατεῖν αὑτόν;, Ὁ θεὸς ᾿Λλθραὰμ, καὶ ὁ θεὺς 
Ἱσαὰκ, καὶ 6 θεὸς Ἰακὼθ, ὁ θεὺς τῶν πατέρων ἡμῶν 


Jesum, quem vos quidem tradidistis et negastis Β ἑδόξασε τὸν Παΐδα αὑτου Ἰησοῦν, ὃν ὑμεῖς μὲν 


ante faciem Ρἰ]αι], judicante illo dimitti. Vos 
aulem sanctum et justum negastis, et pelistis 
virum homicidam donari vobis: Auctorem vero 
vite interfecistis, quem Deus suscitavit a mortuis, 
cujus nos lestes sumus. Et in fide nominis ejus, 
hune, quem vos vidistis et nostis, confirmavit 
nomen ejus; et fides, que per eum est, dedit 
integram 9907 sanitatem istam jin censpectu 
omnium vestrun. ' 


COMMENTARIUS. 
« Puerum, » seu servum Dei Jesum Cliristum 
(tametsi Deum et. Dei Filium) Petrus appellat, ra- 
tione humanitatis ; formam enim servi eum ille ac- 


cepisset, factus homo, omnia humana subiit. Sic C 


eum etiam prophetz szpe vocant. Vel ita locutus 
est Petrus, ut sese auditorum imbecjllitati attem- 
peraret, et sermonem suum facilem redderet, qui 
ab ipsis reciperetur. 

TEXTUS. 

Ili, 17, 48. Et nunc, fratres, scio quia per igno- 
rantiam fecistis sieut et principes vestri. Deus 
2ulem, quie prz:nuntíavit per os omnium prophe- 
larum pati Christum suum, sic implevit. 

COMMENTARIUS. 

Quoniam valde eos perstrinxerat et. ostenderat 
eum, quem ipei crucifixerant, resurrexisse ; facia 
illis potestate peenitendi, iterum sermonem mili- 
gal et ait: « Et nunc scio, fratres, quia per igno- 
raniiam fecistis, sicut et principes vestri. » Deinde 
ne dicerent : Quomodo Deus nunc illum susci- 
tans 3. mortuis, glorificat qui tunc. non adjuvit? 
Prophetas adducit testificantes, ita fieri eportuisse. 
Postea ostendit, quod non prophetarum praedictio 
in causa fuerit, cur hxc ita fierent ; sed quod illo- 
rum nequitia prophetas ipsos €Ovgerit, ut ea quz 
per illorum impietatem iu Christum facienda erant, 
pranuntiarent, subdit : 


33 Act. imn, 6. 


mapsboxave, xal Ἡρνήσασθε αὐτὸν χατὰ πρόσωπον 
Πιλάτου xplvavtog Exelvou ἀπολύειν. Ὑ μεῖς δὲ τὶν 
ἅγιον xai δίχαιον Ἀρνίσασθε, xa ἠτήσασθε ἄνδρα 
φονέα χαρισθῆναι ἡμῖν. Τὸν δὲ ἀρχηγὺν τῆς Conc 
ἀπεχτείνατα, ὃν ὁ Gebc Ίγειρεν ἐκ νεχρῶν, οὗ ἡμεῖς 
ἐσμὲν μάρτυρες. Καὶ ἐπὶ τῇ πίστει τοῦ ὀνόματος 
αὐτοῦ, τοῦτον ὃν θεωρεῖτε xal οἴδατε, ἑστερέωας 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ: καὶ ἡ πίστις ἡ δι αὐτοῦ ἔδωχεν 
αὐτῷ τὴν ὁλοχληρίαν ταύτην ἀπέναντι πάντων 
ὑμῶν. 
EPMSNEIA: 

« IIaióz. » θεοῦ, $:0t δοῦλον, τὸν Ἰησοῦν χαλεῖ διὰ 
τὺ ἀνθρώπινον, θΘεὸν ὄντα xai θεοῦ Υἱόν * ἐπειδὴ 
δούλου μορφὴν ἀναλαθὼν, καὶ γενόμενος ἄνθρωπος. 
πάντα ὑπέστη τὰ ἀνθρώπινα. Οὕτω γὰρ χαὶ οἱ προ- 
φῆται πολλαχοῦ χαλοῦσιν αὑτόν. Ἡ συγχαταθαίΐνων 
τῇ τῶν ἁἀχονόντων ἁσθενείᾳ, ἕπως εὐπαράδεχτον 
ποιήσῃ τὸν λόγον. 


KEIMENON. 

Καὶ νῦν οἵδα, ἁδελφοὶ, ὅτι χατὰ ἄγνοιαν ἑπράξατε, 
ὥσπερ χαὶ οἱ ἄρχονττες ὑμῶν. 'O δὲ θεὺς, & προ- 
κατήγγειλε διὰ στόµατος πάντων τῶν προφητῶν αὗ- 
τοῦ παθεῖν τὸν Χριατὸν, ἐπλήρωσεν οὕτω. 

ΕΡΜΗΝΗΙΑ. 

Ἐτειδῇ σφόδρα αὐτῶν χαθήἠψατο, xai ἔδειξεν 
ἀναστάντα τὸν σταυρωθέντα, διδοὺς αὐτοῖς ἐξουσίαν 
ψετανοίας, πάλιν ἀνίησι, xal φησί" « Καὶ νῦν οἶδα, 
ἀθελφοὶ, ὅτι χατὰ ἄγνοιαν ἁπράξατε, ὥσπερ xai οἱ 
ἄρχοντες ὑμῶν. » Elta, ἵνα μὴ εἴπωσιν, ὅτι Πῶς [νῦν] 
ὁ θεὸς αὐτὺν δοξάνει ἀνασέήσας &x νεχρῶν, ὁ τότε 
μὴ Ροηθήσας; παράγει τοὺς προφήτας μαρτυροῦν- 
τας, ὅτι οὕτως ἔδεοι γενέσθαι. Εἶτα δε'χνὺς, ὅτε 
οὐχ ἡ τῶν προρητῶν προσαγόρευσις ἳὸ αἰτία τοῦ 
ταῦτα γενέσθαι, ἀλλ ἡ αὐτῶν χαχία ἠνάγχασεν αὐτοὺς 
τῶν µελλόντων γίνεσθαι δι’ αὐτῶν εἰς Χριστὸν &a:- 
6:tov {τροφήτας Ὑενέσθαι, ἐπάγει" 


Υαγίῶ lectiones et noto. 


3? [g. προαγόρευσις. 


(11) Vox παῖς, qua hic utitur sacer scriptor, 
proprie puerum significat ; quo nomine intelligitur 
quandoque filws, quandoque servus. Vu'gatus 


interpres priore sensu reddidit Filium. Sed noster 
commentator posteriore sensu intellexit, ut ον ejus 
explicatione liquet. 


881 
T5 β’ τῆς β’ ἐδδύμαδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Μετανοήσατε οὗ» xai bris piace, εἰ; τὸ ἔξαλει- 
θἦναι ὑμῶν τᾶς ἁμαρτίας, ὅπως ἂν ἔλθωαι xa:pol 
ἀναφΊξεως ἀπὸ προσώπου τοῦ Κυρίου, xal ἆπο- 
στείλῃ τὸν ποοχεχειρισμένεν ἡμῖν Χριστὸν Ἰησοῦ», 
ὃν 0:0 οὐρανὸν μὲν δέξασθαι ἄχρι χρόνων ἀποχατα- 

τάσεως πάντων, ὧν ἑλάλησεν ὁ Ocho διὰ στόματος 
πάντων τῶν ἁγίων αὑτοῦ προφητῶν ἀπ' αἰῶνος. 
Ν]ωσῆς μὲν γὰρ πρὸς τοὺς πατέρας εἶπεν, ὅτι Προ- 
φήτην ὑμῖν ἀναστίσει Κύριος ὁ θεὺς ἡμῶν Ex τῶν 
ἁδ.λφῶν ὑμῶν ὡς ἐμέ. Αὐτοῦ ἀκούσεσῆς κατὰ 
πάντα, ὅσα ἂν λαλήσῃ πρὸς ὑμᾶς. Ἔσται δὲ, πᾶσα 
wuxh, fu; ἐὰν μὴ ἀχούσῃ τοῦ προφήτου ἐχείνου, 
ἐξολοθρευθήσεται Ex τοῦ λαοῦ, xa πάντες δὲ οἱ προ- 
φῆται ἀπὸ Σαμουἡλ χαὶ τῶν χαθεξης ὅσ»ο, ἐλάλησαν, 
xai προχατήγγειλαν τὰς ἡμέρας ταύτα;. Ὑ μεῖς ἔστε 
vlot τῶν προφητῶν, xal «rc διαθήχης, f; διἐθετο ὁ 
G:b; np); τοὺς πατέρας ὑμῶν, λέγων πρὺς Αβραάμ" 
Καὶ ἐν τῷ σπέρµατί σου εὐλῤγτθήσουται πᾶσαι αἱ 
πατριαὶ τῆς γῆς. Ὑμῖν πρῶτον ὁ θεὺς ἀναστίσας 
τὸν Παΐδα αὐτοῦ Ἰησοῦν, ἀπέστειλεν αὐτὸν εὖλο- 
γοῦντα ὑμᾶς iv τῷ ἁἀποστρέφειν ἕκαστον ἀπὸ τῶν 
πονηριῶν ὑμῶν. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

"Όταν οὖν λέγει, πάντων τῶν προρητῶν τεπλη- 
ρῶσθαι τοὺς λόγους τοῦ Σωτῆρος παθόὀντος, οὐ χαθ- 
άπαξ πάντας τοὺς προφήτας λέγει (οὐ γὰρ πάντες 
πρρεκήρυξαν τὴν ἐπιδημίαν xol τὰ πάθη, à ὑπὲρ 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTEI, — CAP. III. 859 


Feria 2 hebdomadz secunda. 
TEXTUS. 

Itl, 19 96. Panitemini igitur οἱ convertimini, 
vut deleantur peccata vestra. Ut cum venerint tem- 
pora refrigerii a conspectu Domini, et miscrit eum 
qui prmdicatus est vobis, Jesum Cliristum, quem 
oportet quidem celum suscipere usque in tempora 
restitutionis ο. μπι, qux locutus. est Deus per os 
sanctorum a seeulo prophetarum. Moyses quidem 
patribus dixit : Proplietam suscitabit vobis Dominus 
Deus vester de fratribus vestris, tanquam me, ips:m 
208 audietis juxtà omnia, quzcunque locutus 
fuerit vobis. Erit autem, omnis aniwua qux non 
audierit prophetam 21011, exterminabitur de plebe. 
Et omnes prophets a Samuel, et deinceps qui lo- 
cuti sunt, annuntiaverunt dies istos. Vos estis filii 
prophetarum et testamenti; quod disposuit Deus ad 
patres nostros, dicens ad Abraliam : Et in semine 
tuo benedicentur omnes familie terre, Vobis pri- 
mum Deus suscitans Filium suum, misit eum bene- 
dicentem vobis, ut convertat se unusquisque 4 
nequitia sua. 


COMMENTARIUS, 

Cum ait omnium prophetarum sermones im- 
pletos esse in passione Domiui, non simpliciter 
omnes intelligit ; non enim omnes prxnuntiarunt 
ejus adventum, neque supplicium quoil erat pro 


ἀνθρώπων ἔμελλεν ἀναδέξασθαι), ἀλλὰ πάντας τοὺς C l'ominum salute subiturus ; sed intelligit cunctos, 


προαναφωνήσαντας τὰ τοῦ Χριστοῦ ἅπαντα « ἄχρε 
χρόνων ἀποχαταστάσεως. » Τὸ δὲ, « "Aypt, » παρὰ 
τῇ θείᾳ Γραφῇ, οὗ χρόνου ἐστὶ σγμαντιχὸν, ὥσπερ 
καὶ τὸ, ἕως, ἀλλ᾽ ἔστιν ὁ νοὺς τοῦ προχειµένου cotoU- 
τος * Πολλά, φησὶν, εἶπον οἱ προφῆται γ[νεσθαι, ἃ 
οὕπω πεπλήρωνται πάντα, ἁλλ ἔτι γίνονται xai 
γενήσονται ἕως τῆς συντελείας τοῦ χόσµου. 'Ava- 
στὰς οὖν ix νεκρῶν, ἀνελήφθη εἰς τοὺς οὐρανοὺς, 
καὶ μένει ἐχεῖ ἕως τῆς τοῦ χόσµου συντελείας. 
« Μωσῖς μὲν váp. » Tb, « &; ἐμὲ, » τὸ σχῆμα 
τῆς νομοθεσίας δηλοῖ, τὸ µόνον ἐχθεθηκὸς εἰς Χρι- 
στὸν, xal οὐκ εἰς προφήτην Ἑτερόν τινα. Ἡρόδηλον 
γὰρ ὡς διὰ Μωῦσέως ὁ νόμος ἑδόθη, ὃν zai χατὰ τὸ 
Δευτερονόμιον kx θείας ἐπ.πνοίας ἑἐπλάτυνε" xal 
νοµοθέτου δόξαν ἑχαρποῦτο xai ὄνομα, προτυπῶν 
τὸν ἁληθή νομοθέτη» Χριστὸν, τὸν xal τὸν νόμον 
λαλήσαντα. Δι αὐτοῦ γὰρ xal bv vópap καὶ tv προ- 
φῄήταις, ὡς διὰ ἰδίου Λόγου μονοχενοῦς xat όμοο»- 
σίου χαὶ ἑνυποστάτου λελάληχεν ὁ 8:5; χαὶ Πατήρ. 
"Ent οὖν ἐν σχήµατι νοµοθέτου μόνος àv προφἠταις 
ὁ Μωῦσῆς, διὰ τοῦτο χαὶ μοναδικῶς πρὸς τὸν Ἆρι- 
. στὸν ἀποθλέπων ἔλεχε' « Προφήτην ὑμῖν ἀναστήῆσει 
Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν àx τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν, ὡς 
ipi. » Καὶ γὰρ ὥσπερ αὐτὸς τὴν νομικὴν εἰσήγαγε 
πολιτείαν, οὕτω xal ὁ Χριστὸς τὸν εὐαγγελιχὴν, 
χατὰ τὸ τῆς χενώσεως µέτρον, μεσίτης τῆς Καινῆς 
Διαθήκης xal vro « ἐν πνεύματι » λατρείας γενόμενος, 


9 Deut; i, 0. !* Joan, iv, 15. 


qui omnia Christi « usque ad tempora restitutionis» 
praoloeuti sunt. lllud autem usque in sacra Scri- 
ptura haud tempus determinatum Ssiguificat ; scd 
iste est loci istius sensus : Multa, inquit, prophetz 
pradixerunt qux non omnia impleta sunt ; sed quz 
eveniunt et evenient usque ad finem mundi. Cum 
enim resurrexisset, ascendit in ccelum, ibique ma- 
net usque ad consummationem seculi. « Moyses 
quidem. » lllud « tanquam me» modum legisla- 
tionis denotat, qui in solo Christo locum habuit, 
non in quocunque alio propheta. Notum cest enini 
per Moysen datam esse legem, quam etiam justa 
Deuteronomium ες divina inspiratione « explana- 
vit **, οἱ legislatoris gloriam nomenqueadeptus es!, 
presignans verum Legislatorem Christum ,. qui 
etiam legem ipsam elocutus est: per ipsum enim 
tanquam per Verbum proprium, unigenitum et 
consubstantiale et in seipso subsistens, tum in lese 
tum in prophetis locutus est Deus Paler. Quoniain 
igitur inter prophietas unicus legislator fuit Moyses, 
idcirco ad Christum respiciens numero singulari 
de se, dicebat : « Prophetam suscitabit vobis Do- 
winus Deus vester de fratribus vestris, tauquam 
me. » Eteniin quemadmodum ille legale intioduxit 
institutum, ita et Christus evangelicum , juala 
evacuationis mensuram, mediator factus et Novi 
Testamenti οἱ Dei cultus « in spiritu *. » Qua 


883 


vero Deus, ipse utriusque instituti auctor cst. À 


liunc οἱ David expeteus ad Deum dicebat ** : Con- 
süituc, Domine, legislatorem super eos. ? Deinde 
subjungit exitium illorum, qui Christo credituri 
non erant, dicens: « Erit autem, ouis anima, quà 
non audierit 909 prophetam illum, exterminabi- 
tur de plebe. » Quoniam vero anima immortalis 
est, exterminari intelligitor, cum privatur bonis, 
quz, si recte egisset, consecutura erat. «Vos estis.» 
Quia propter commissum facinus in Christum pu- 
tabant 66 alienos factos esse, seu omnino a divinis 
promissionibus excidisse, et rationi conaentaneuin 
haud esse ipsum nunc quidem ab illis crucifigi, 
nunc vero illos tanquam familiares curare, osten- 
dit utrumque secundum prophetiam verum ease(12) : 
Et jam olim, inquit, vobis debitum erat, ut in ipsun 
crederetis : « Vos enim estig filii prophetarum et 
testamenti, quod disposuit Deus ad patres nostros,» 
hoc cst, Vos estis heredes omnium, quee pranun- 
tiarunt prophet; et propter 'vos omnia contige- 
runt, Ut. autem crederent ita et Deo videri, subdit 
etiam aliud testimonium, docens in Christo « bene- 
dicendas esse omnes familias terre: » et vos qui- 
dem primum, inquit, qui cruci eum affixistis, si 
tamen ab iniquitatibus vestris convertamini. 
Feria 5 hebdomade: secund:. 
De sollicitudine pontificum ob id quod factum erat, et 
dijudicatio de miraculo, Petri item confessio vir- 
tutis εἰ gratig Christi. 


TEXTUS. 

ΙΥ, 1-10. Loquentibus autem illis ad populum, 
supervenerunt sacerdotes et inagistratus templi et 
Sadduczl, dolentes quod docerent populum et annun- 
tiarent inJesu resurrectionem ex mortuis. Et injece- 
runt in eos manus, et posuerunt eos in custodiam in 
crastinum ; erat enim jam vespera. Multi autem eo- 
rum qui audierant verbum, crediderunt, et factus est 
numerus virorum quinque millia. Factum est au- 
tem in crastinum, ut congregarentur principes eo- 
rum et seniores et Scribe in Jerusalem. Et Annas 
princeps sacerdotum, οἱ Caiphas, et loannes, et 
Alexander, et quotquot erant de genere sacerdotali. 
Et statuentes eos in medio, interrogabant : In qua 
virtute, aut in quo nomine fecistis hoc vos? Tunc 
repletus Spiritu sancto Petrus dixit ad eos : Prin- 
cipes populi et seniores, audite. Si nos hodie diju- 
dicamur in benefacto hominis infirmi , in quo iste 
salvus factus est, notum sit omnibus vobis, et 
omni plebi 410 lerael, quia in nomine Domini 
nostri Jesu Christi Nazareni , quem vos cruciflxi- 
stis, quem Deus suscitavit a mortuis, in hoc iste 
astat coram vobis sanus. 


35 Psal, 1x, 2]. 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


88í 

Καθὸ δὲ θεὸς ἦν, αὐτὸς jy ἑχατέρας πολιτείας δω- 

vip. Ταῦτον ἐπιζητῶν καὶ Δαθὶδ, πρὺς τὸν θεὸν 

ἔλεγε, « Κατάστησον, Κύριε, νομοθέτην ἐπ) αὐτοὺς.» 

Εἶτα ἑπάγει τὸν ὄλεθρον τῶν µελλόντων ἄπε ιθεῖν τῷ 

Χριστῷ, λέγων  « "Ἔσται δὲ, πᾶσα Quyh, ficto οὗ. 

ἀχούσει τοῦ προφήτου ἐκείνου, ἐξολοθρευθήσεται Ex 

τοῦ λαοῦ αὐτῆς. » Ἐπεὶ δὲ ἀθάνατάς ἐστιν ἡ voy, 
ἐξολόθρευσιν αὐτῆς νοοῦμεν, τὸ ἔξω γενέσθα: τῶν 
ἀγαθῶν, ὧν ἤμελλεν ἀπολαύειν εἰ καλῶς ἐπολιτεύ- 
σατο. « Ὑμεῖς ἐστε.» Ἐπειδὴ διὰ τὸ vólunua τὸ 
εἰς Χριστὸν ἑνόμικον ἑαυτοὺς [ἡλλοτριῶσθαι τῶν 
ἐπαγγελιῶν, xal οὐχ ἔχει λόγον, νῦν μὲν αὐτὸν 
ἑσταυρῶσθα:], νῦν δὲ ὡς οἰκείους θεραπεύειν, 
δειχνὺς 3, ὅτι xal ἐχεῖνο χατὰ προφητείαν, xai 
τοῦτο, xaX ὅτι Ανωθεν ἡμῖν 33 ὠφείλετο, τὸ καὶ 

ἡμᾶς 33 πιστεῦσαι εἰς αὐτόν. ε Ὑμεῖς γάρ iot: ol 

υἱοὶ τῶν προφητῶν, καὶ τῆς Διαθήκης, ἧς διέθετο 

ὁ θεὸς πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν, » τουτέστιν, Ὑμεῖς, 

ἔστε κληρονόμοι πάντων, Qv ἔφησαν oi προφῆται, 

καὶ δι ὑμᾶς πάντα Υέγονεν. Ἵνα δὲ πιστεύσωσιν, 
ὅτι καὶ τῷ θεῷ τοῦτο δοχεῖ, ἐπάχε: xaX ἑτέραν µαρ- 
τυρίαν διδάσχουσαν, Ev Χριστῷ « εὐλογείσθαι πάσας 
τὰς πατριὰς τῆς γῆς, » καὶ ὑμᾶς πρῶτον τοὺς σταυ- 
ρώσαντας, «ἐν τῷ ἀποστρέφειν ἕχαστον ἀπὸ τῶν 

πονηριῶν ὑμῶν. 5 
| Tfj Υ τῆς δεντέρας Ἑθδομάδος. 

Ἐν d περὶ ἐπιστασίας τῶν ἀρχιερέων Dio 
τοῦ γεγονότος, καὶ χρίσις τοῦ θαύματος, II&- 
τρου τε ὁμοογία τῆς Χριστοῦ δυγἀμεὼς τε 
xal χάριτος. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Λαλούντων δὲ αὐτῶν πρὸς τὸν λαὺν ἐπέστησαν 
αὐτοῖς οἱ ἱερεῖς, xai ὁ στρατηγὸ»: τοῦ ἱεροῦ, καὶ οἱ 
Yxbbouxatot, διαπονούµενοι διὰ τὸ διδάσχειν αὐτοὺς 
τὸν λαὺν, xai καταγχέλλειν ἓν τῷ Ἰησοῦ τὴν ἀνά- 
στατιν τὴν ix νεκρῶν. Καὶ ἐπέδαλων αὐτοῖς τὰς 
χεῖρας, xa ἔθεντο αὐτοὺς εἰς τἠρησιν εἰς τὴν ab- 
ριον' ἣν γὰρ ἑσπέρα fbr. Πολλοὶ δὲ τῶν ἀχυουσάντων 
τὸν λόνον ἐπίστευσαν, xal ἐγενήθη ὁ ἀρ'θμὸς τῶν 
ἀνδρῶν ὡσεὶ χιλιάδες πέντε. Ἐγένετο δὲ ἐπὶ ty 
αὕριον συναχθῆναι αὐτῶν τοὺς ἄρχοντας xai πρεσθυ - 
τἐρους εἰς Ἱερουσαλὴμ, καὶ Γραμματεῖς, καὶ ΄Άνναν 
τὸν ἀρχιερέα, καὶ Καϊάφαν, xat Ἰωάννην, xal'AM- 
ξανδρον, xal ὅσοι σαν Ex γένους ὀρχιερατικοῦ. Καὶ 
οτήσαντες αὑτοὺς ἓν μέσῳ ἐπυνθάνοντο" Ἐν τοίᾳ 
δυνάμει, T] ἓν moli. ὀνόματι ἐποιῄσατε τοῦτο ὑμεῖς; 
Τότε ὁ Πέτρος πλησθεὶς Πνεύματος ἁγίου εἶτε πρὸς 
αὐτούς: "Αρχοντες τοῦ λαοῦ, xa πρεσθύτεροι τοῦ 
Ἱσραὴλ, εἰ ἡμεῖς σῆμερον ἀναχρινόμεθα ἐπὶ εὖερ- 
γεσίᾳ, ἀνθρώπου ἀσθενοῦς, Ev τίνι οὗτος σέσωσται " 
γνωστὸν ἔστω ὑμῖν xai παντὶ τῷ λαῷ Ἰσραλλ, ὅτι 
ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναζωραίου, 
ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατε, ὃν Geb; ἤχειρεν ἓχ νεκρῶ», 
ἐν τούτῳ οὗτος παρέστηκεν ἑνώπιον ἡμῶν Ovx. 


Varia lectiones et not$. 


δι δείχνυσιν. ig. ὑμῖν. "Io. ὑμᾶς. 


(19) Locum hunc, ut vidctur, 
dare οἱ sarcire conatus sum. 


corruptum et inutilum, ex codicc Florentino utcunquc  emen- 

















885 
'EPMHNEIA. 

Πάλιν διχαστηρἰου σχήµατι τὸ πρᾶγμα (15) περι- 
τιθέασιν͵, ἵνα ὑπευθύνους αὐτοὺς τῇ ἀδίχῳ χαταστή- 
σωσι χρίσει. Ἐνόμιζον γὰρ, διὰ τὸ πλῆθος qo6n- 
Οέντας αὐτοὺς, ἐξάρνους γενέσθαι, xal τὸ πᾶν διὰ 
τοῦτο προσδοχῶντες χατωρθωχέναι. Τί οὖν φασιν; 
« Ἐν ποίῳ ὀνόματι ἑποιῇσατε τοῦτο ὑμεῖς; » Καὶ 
οὗ λέγουσι ποῖον, ἀλλὰ ἑνσχιάζουσι, μὴ βουλόμενοι 
τοῦτο εἰπεῖν, xaímep εἱδότες, διὰ τὸν λαόν. Τότε 
Ἡέτρος μνησθεὶς τῶν τοῦ Κυρίου λόγων ὧν πρὺς 
αὐτοὺς ἑἐποιεῖτο λέγων  ε« "Όταν δὲ ἄγωσιν ὑμᾶς 
εἰς τὰς Συναγωγᾶς, ph µεριμνήσητε πῶς, 1] τί λα- 
λήσετε’ τὸ vàp Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς ὑμῶν ἐστι τὸ 
λαλοῦν ἐν ὑμῖν» » πλησθεὶς Πνεύματος ἁγίου 
εἶπε πρὸς αὐτούς' Μάλιστα piv ἑγρῆν στεφανοῦ- 
σθαι ἡμᾶς ἐπὶ τούτοις, χαὶ ὡς εὐεργέτας ἀναχηρύτ- 
τεσθα:. "Enel δὲ xal « κρινόµεθα ἐπ εὑεργεσίᾳ àv- 
Ὀρώπου ἀαθενοῦς, » cl δεῖ ποιεῖν; νῦν καιρός ἐστιν 
ἀνακηρῦττειν τὸν Εὐεργέτην. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

0615; ἐστιν ὁ λίθος ὁ ἐξουδενωθεὶ; ὑφ᾽ ὑμῶν τῶν 
οἰκοδομούντων, Ó γενόμενος εἰς χεφαλὴν γωνίας 
καὶ οὐκ ἔστιν iv. ἄλλῳ οὐδενὶ σωτηρία. Οὔτε γὰρ 
ὄνομά ἐστιν ἕτερον τὸ δεδοµένον ἐν ἀνθρώποις, ἐν ᾧ 
δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Ἀναμιμνήσχει αὐτοὺς ῥήματος ἱκανοῦ φοδῆσαι 
αὐτούς. « Καὶ ὁ πεσὼν γὰρ, φησὶν, ἐπὶ τὸν λίθον 
τοῦτον, συνθλασθἠσεται' ἐφ᾽ ὃν δ' ἂν πέσῃ, λιχµήσει 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. IV. 


886 
COMMENTARIUS. 

Judicii formam negotio isti apponunt, ut injusto 
eos judicio obnoxios faciant. Sperabkant enim 
apostolos multitudine terrilos factum ncegaturos, 
Sicque sese rem omnem einendaturos fore. Quid 
igitar inquiunt ? « [n quo nomine fecistis lioc vos?» 
Neque, qua de re loquantur, exprimunt ; sed oc- 
cultant quod nolint, quanquam id probe sciant, 
dicere, propter populum. Tunc Petrus, menor ver- 
berum qua ipsis dixit Dominus, nempe ** : « Cum 
tradent vos in synagogis, nolite cogitare, quomodo, 
aut quid loquamini... Spiritus enim Patris vestri 
est qui loquitur in vobis, » atque repletus Spiriti 
sancto dixit ad eos : Maximuta utique hodie nos 
praemium referre, ob ea quz fecimus, ac tanquam 
benefactores pradicari, decebat. Quoniam autem 
« dijudicamur in benefacto hominis infirmi, » quid 
oportet facere? nunc tempus opportunum est de- 
nuntiandi Benuefactorem. 

TEXTUS. 

IV, 11, 12. llic est lapis , qui reprobatus est a 
vobis adificantibus, qui factus eat in caput anguli. 
Et non estin aliquo alio salus. Nec enim aliud 
nomen est sub colo datum hominibus, in quo 
oporteat nos salvos fieri. 

COMMENTARIUS. 

In meinoriam revocat dictum illud quod eos ter- 
rere juste poterat : « Et qui ceciderit super ἱαρὶ- 
dem istum confringetur : super quem vero cecide- 


αὐτόν. ν΄ Τουτέστιν, ὅτι Σφόδρα δὀκιµός ἐστι, xày C rit, conterel eum*!. » Hoc est, valde probatus est, 


ὑμεῖς δοχεῖτε 0o' ὑμῶν ἐξουθενεῖσθαι - βουλόμενος 
xal φοδῆσαι αὐτοὺς, ἵνα κἂν οὕτως ἀναγχάσῃ αὐ- 
τοὺς πιστεῦσαι. 
ΚΕΦΑΛ. Ε’. 
Ti) 9 τῆς β’ ἑβδομάδος 
Περὶ τῶν ἀρχιερέων [προσταττόνεωγ] ὡς οὐ δεῖ 
παῤῥησιάζεσθαι ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ: 
καὶ ἀνέσεως τῶν ἁποστόλων. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Θεωροῦντες δὲ τὴν τοῦ Πέτρου παῤῥησίαν, καὶ 
Ἰωάννου, xoi καταλαδόµενοι ὅτι ἄνθρωποι ἀγράμ- 
µατοί slav χαὶ ἰδιῶται, ἐθαύμακον ' ἐπεγίνωσκόν τε 
αὐτοὺς, ὅτι σὺν τῷ Ἰησοῦ ἧσαν. Τόν τε ἄνθρωπον 
Βλέποντες σὺν αὐτοῖς ἑατῶτα τὸν τεθεραπευµένον, 
οὐδὲν εἶχον ἀντειπεῖν. Κελεύσαντες ὃξ αὐτοὺς ἔξω 
τοῦ συνεδρίου ἀπελθεῖν, συνέδαλον πρὸς ἀλλήλους, 
λέγοντες * Tl ποιῄσομεν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις; 
Ὅτι μὲν Υνωστὸν σημεῖον γέγονε δι αὐτῶν, πᾶσι 
τοῖς κατοιχοῦσιν Ἱερουσαλὴμ φανερὸν, xa οὐ δυνάἀ- 
µεθα ἀρνήσασθαι. "AXI ἵνα μὴ ἐπὶ πλεῖον διανε- 
μηθῇ εἰς τὸν λαὸν, ἀπειλῇ ἀπειλησώμεθα αὐτοῖς, 
µηχέτι λαλεῖν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τούτῳ μηδενὶ ἀνθρώ- 
πων. Καὶ καλέσαντες αὐτοὺς, παρήγγειλαν αὐτοῖς 
τὸ χαθόλου uh φθέγγεσθαι, μηδὲ διδάσχειν ἐπὶ τῷ 


** Matth. x, 18,19. *' Matth. xxi, 44. 


quanquam a vobis reprobari videatur. Vult scili- 

cet eos perterrefaccre, ut vel sic ad fidem ample- 

ciendam cormpelleret. 
211 CAPUT V. 
Feria quarta hebdomada secund.e. 

De pontificum decreto, ne. cuiquam liceret de no. 
mine Jesu palam loqui : et de dimissione aposto- 
lorum. 

TEXTUS. 

IV, 15-92. Videntes autem Petri constantiam οἱ 
Joannis, comperto quod homines essent sine litterís 
et idiota, adinirabantur et cognoscebant eos, quo- 
niam cum Jesu fuerant. Hominem quoque videntes 


p stantem cum eis qui curatus fuerat, nihil poterant 


contradicere, Jusserunt autem eos foras extra 
concilium secedere : et. conferebant ad invicem, 
dicentes : Quid faciemus howinibus istis ? quoniam 
quidem) notum siguum factum est per cos omnibus 
habitantibus Jerusalem, manifestum est δὲ non 
possumus negare. Sed ne amplius divulgetur in po- 
pulum, comminemur eis, ne ultra loquantur in 
nomine hoc ulli hominum. Et vocautes eos, de- 
nuntiaverunt, ne omnino loquerentur, neque do- 
cerent in nomine Jesu. Petrus vero et Joannes 


Varie lectio:es οἱ note. 
(13) Non dubito, hic legendum, ut babel Chrysostomus, δικαστηρίου σχῆμα τῷ πράγματι περι- 


τιθέαχιν͵ 


881 


THEOPIIYLACTI BULCGABI.E AHCHIEP. 


593 


9 


respondentes, dixerunt ad eos: Si justum est iu Α ὀνύματι τοῦ Ἰησοῦ. Ὁ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἁπτο- 


conspectu Dei vos potius audire quam Deum, 
judicate. Non enim possumus quz vidimus et au- 
divimus non loqui. Αι illi comminantes dimise- 
Tunt eos, non invenientes quomodo punirent eos, 
propter populum, quia omnes clarificabant id quod 
factum fuerat in eo quod acciderat. Annorum enim 
erat amplius quadraginta homo, in quo factum 
fuerat signum istud sanitatis. 
"* COMMENTARIUS. 

Quod Pater Christum ex mortuis suscitasse di- 
catur, ita ut etiam ipse Christus circa propriam 
carnem operatus sit, nemo dubitaverit : cum enin 
ipse sit vivilicans el efficax virtus Patris, proprium 
etiam vivificavit templum : « Solvite enim, inquit, 
templum hoc, et in tribus diebus excitabo il- 
Jud 15.0 Est et hoc igitur manifestum corpus, 
quod vivificatum est, non alienum ipsi neque ali- 
quod ex nostris fuisse, sed proprium ipsius Verbi. 

219 Feria quinta hebdouada secunda. 
Graliarum actio ab. Ecclesia facia pro fida uposto- 
orum constantia. 

TEXTUS. 

IV,93-51. Dimissi autem venerunt ad suos et an- 
nuntiaverunt eis quanta ad eos principes sacerdotum 
et seniores dixissent. Qui cum audissent, unanimi- 
ter levaverunt vocem ad Deum et dixerunt ; Domine, 
tu es, qui fecisti coelum et terram, iare et omnia 
quz in eis sunt: qui Spiritu sancto per os patris 
nostri David, pueri tui, dixisti : Quare fremuerunt 
gentes, et populi meditati sunt. inania ? Astiterunt 
reges lerre, el principes convenerunt in unum 
adversus Dominum et adversus Cliristum ejus ? 
Convenerunt enim vere ip civitate ista adversus 
sanctum Puerum tuuni Jesum quem unxisti. He- 
rodes et l'ontius Pilatus, cum gentibus et populis 
Israel, facere quz manus tua et consilium tuum 
decreverurnt fleri. Et nunc, Domine, respice in minas 
eorum, et da servis tuis cum omui fiducia loqui 
verbum tuum, in eo quod manum tuam extendas 
ad sanitates et signa et prodigia fieri per nomen 
sancti Filii tui Jesu. Et. cum orassent, motus est 
locus in quo erant congregati : et repleti sunt 
omnes Spiritu sancto, et loquebantur verbum Dei 
cum fiducia. 

' COMMENTARIUS. 

Clamor factus est ex volup:ate et affeclu. ma- 
gnaque concepta alacritate. Etenim orationes qux 
de istis rebus et in tali tempore fiunt, efficaces 
sunt. Hujusmodi vero sunt voces ejus Eeclesiz, 
unde universa Ecclesia initium habuit. Tales sunt 
voces apostolorum et discipulorum Christi, qui 
post ascensionem Domini vere perfecti erant (per- 
fecerat enim eos Spiritus sanctus) atque invoca- 
bant Deum, qui « fecit caelum et terram et mare,» 
et per prophetas przedicatus est. Quapropter etiam 
illos audivit omnium opifex Deus. « Motus est 


35 Joan. i1, 19. 


κριθέντες πρὸς αὐτοὺς εἴπον ' El bíxatóv ἔστιν ἐν- 
ώπιον τοῦ θεοῦ ὑμῶν ἁἀχούειν μᾶλλον, Ἡ τοῦ ze, 
χρίνατε. Οὐ δυνάµεθα γὰρ ἡμεῖς, ἃ εἴδομεν »αὶ 
Πχούσαμεν, μὴ λαλεῖν. Οἱ δὲ προσαπειλησάμενοι ἁπ- 
έλυσαν αὐτοὺς, μηξὲν εὑρίσχοντες τὸ) πῶς κολάσωνταιε 
αὐτοὺς, διὰ τὸν ).abv, ὅτι πάντες ἐδόξασον τὸν θεὸν ἐπὶ 
τῷ γεγονότι. Ἐτῶν γὰρ ἣν πλειόνων «εσσαράχοντσ ó 
ἄνθρωπος ἐφ᾽ ὃν ἐγεγόνει τὸ ση μεῖον τοὐτοτΏς Ιάσξιως. 
EPMBNEIA. 

Ὅτι μὲν ὁ Πατὴρ Ex νεχρῶν ἀναστῆσαι λεγε-αι: 
τὸν Χριστὸν, ἐνεργουμένου δηλονότι περὶ τὴν σάρκα 
αὐτοῦ τοῦ πράγματος, οὐχ ἂν ἑνδοιάσειέ τις» αὐτός 
τε ὑπάρχων f) ζωοποιός τε xal ἐνεργὴς δύναμις τοῦ 
Πατρὸς, τὸν ἴδιον ἐζωοποίει vaov. εΚαταλύσατε γὰρν 
φησὶ, τὸν vaby τοῦτον, καὶ £v τρισὶν ἡμέραις yep 
αὑτόν.» Kal τοῦτο οὖν πρόδηλον ὧν üpa, τὸ ζωο- 
ποιούµενον οὐχ ἀλλότριον, οὔτε μὴν τῶν καθ’ ἡμᾶς 
ἀνθρώπων, ἀλλ) ἴδιον αὑτοῦ τοῦ Λόγου σῶμα. 

Tfj ε’ τῆς β' ἑθδομάδος. 

Εὐχαριστία ἁπὸ τῆς "ExxAnc(ac ὑπὲρ [τῆς] τῶν 
ἀποστύΊων πιστῆς καρτερίας. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Απολυθέντες δὲ Έλθον πρὸς τοὺς ἰδίους, χαὶ ἀπὴγ- 
γειαν ὅσα πρὸς αὐτοὺς οἱ ἀρχιερεῖς xal οἱ πρε- 
σβύτεροι εἶπον. Οἱ δὲ ἀχούσαντες, ἐμοθυμαδὸν ἔραν 
φωνὴν πρὸς τὸν θεὺν xal εἶπον ' Δέσποτα, σὺ ὁ θεὺς 
ὁ ποιῄσας 56v οὐρανὸν, καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσα», 
xai πάντα τὰ Ev αὐτοῖς, ὁ διὰ στόματος Δαθιδ τοῦ παι- 
65; σου εἰπὼν ' "Iva τί ἐφρύαξαν ἔθνη, xal λαοὶ ἑμελέ- 
τῆσαν xevá ; Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ 
ἄρχοντες συνήχθηταν tX τὸ αὐτὸ χατὰ του Κυρίου xal 
κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ) συνῄχθησαν γὰρ ἐπ᾽ ἆλη- 
θείας ἐπὶ τὸν ἅγιον Παΐϊδά σου ἹἸητοῦν, 0» ἔχρισας, 
Ἡρώδης τε xai Πόντιος Πιλᾶτος σὺν ἔθνεσι xat 
λποῖς Ἱσραλλ, ποιΏσαι ὅσα fj χείρ σου χαὶ ἡ βουλή 
σου προὠρ.σε γενέσθαι ' χαὶ τὰ νῦν, Κύριε, ἔπιὸς 
ἐπὶ τὰς ἀπειλὰς αὐτῶν, xat δὸς τοῖς δούλοις σου μετὰ 
παῤῥησίας πάσης λαλεῖν τὸν λόγον σου, ἐν τῷ τὴ» 
χεῖρά σου ἑκτείνειν σε εἰς ἴασ.ν, χαὶ σημεῖα xai 
τέρατα Ὑίνεσθαι διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ ἁγίου Παιδός 
σου Ἰησοῦ. Καὶ δεηθέντων αὑτῶν ἐσαλεύθη ὁ τόπος 
àv ᾧ ἦσαν συνηγµένοι" xai ἐπλήσθησαν ἅπαντες 
Πνεύματος ἁγίου, xot Σλάλουν τὸν λόγον τοῦ θ5οῦ 


D μετὰ παῤῥησίας. 


EPMHNEIA. 

Κραυγὴ Υέγονεν ἀπὸ ἡδονῖς, καὶ διαέσεως, xa 
σπουδῆς πολλῆς. Αἱ τοιαῦται γὰρ ἀνύουσιν εὐχαὶ, at 
περὶ τοιούτων Υινόµεναι, καὶ ἐν τοιούτοις χαιροῖς. 
Τοιαῦται δὲ φωναὶ τῆς Ἐχχλησίας, ἐς ἧς πᾶσα ἔσχτχεν 
ἡ Ἐκχλησία τὴν ἀρχήν. Αύται αἱ φωναὶ τῶν ἀποστό- 
λων χαὶ μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, τῶν ἀληθῶς τελείων, 
μετὰ τὴν ἀνάληψιν τοῦ Κυρίου, διὰ τοῦ Πνεύματος 
τελειωθέντων, καὶ ἐπικαλουμένων τὸν θεὸν, τὸν 
« ποιῄσαντα τὸν οὐρανὺν, καὶ τὴν γῆν, xol τὸν (α- 
λασσαν, » τὸν διὰ τῶν προφητῶν χεχηρυγµένον. Δι» 
χαὶ ἐπήχουσεν αὐτῶν ὁ ποιητὴς πάντων θεός. 








833 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP, IV. 


890 


« Ἐσαλεύθη γὰρ, φησὶν, ὁ τόπος, bv ᾧ ἦσαν cov- A enim, inquit, locus. in quo eraut. congregati ; » 


Y|Y pévot. » Ίεχμβριον τοῦ ἀχουσθῆναι αὐτοὺς τοῦτο 
γεγονός. ε Ὁ διὰ στόµατος.; Καθάπερ συνθήχας 
ἀπαιτοῦντες τὸν θεὸν, την προφητείαν εἰς μέσον 
ἄγουσιν, ἅμα χαὶ ἑαυτοὺς παραμνθούµενοι, ὅτι elzT) 
πάντα « Μελετῶσιν » οἱ ἐχθροί. Ἐχεῖνα, qnoi **, 
εἰς πέραν ἄγαγε καὶ δεῖςον, ὅτι « Κενὰ ἐμελέττσαν» 
οὕτω xal νῦν χενὰ µελετῆσαι αὐτοῖς δός ' τουτέστε, 
ph sl; ἔργον ἔλθοιεν αἱ ἀπειλαὶ αὐτῶν. Ταῦτα δὲ 
ἔλεγον οὖν αὗτοὶ παραιτούμενοι δυσχερὲς τι παθεῖν, 
ἁλλ᾽ ὑπὲρ τοῦ χτρύγµατος. Ob γὰρ εἶπον, Καὶ i£- 
ελοῦ τῶν χινδύνων ἡμᾶς, ἀλλὰ, Ab; τοῖς δούλοις σου 
μετὰ παῤῥησίας τασης λαλεῖν τὸν λόγον σου. Φρύ- 
aga 66 ἔστι «b ἁλόγιστον xlvrpa. Τέσσαρα δέ φτσι 
Υένη, τὰ συστάντα κατὰ τοῦ Χριστοῦ, ἔθνη, λα.ὺς, 
βασιλεῖς τε καὶ ἄρχοντας * τῶν μὲν ἑθνῶν ἴσως τοὺς 
ἁλλοτρίους δηλούντων τῖς πίστεως, ὥσπερ τοὺς 
στρατιώτας τοὺς φρυάξαντας χατ αὐτοῦ: τῶν δὲ 
λαῶν τοὺς Ex περιτομῆς) « Κενὰ γὰρ ἐμελέτησαν, » 
τοὺς προφρίέτας φονεύσαντες, τὸν Ev αὐτοῖς Χριστὸν 
μὴ νοῄσαντες τῶν δὲ βασιλέων τῖς γῆς xal τῶν 
ἀρχόντων, Ἡρώδην τε χαὶ ΙΠόντιον Πιλάτο», καὶ τοὺς 
ἄρχοντας τῶν Ἰουδαίων. Τὸ δὲ παραστῆναι τοὺς 
βασιλεῖς εἰπεῖ», τοῦτο οἶμαι συνεμφαίνειν, ἢ ὅτι 
συμπεφωνῆχασιν ἀλλέλοις, xai el; συµθίδασιν χαν 
φιλίαν Ἴκασιν Ἡρώδης τε χαὶ Πόντιος Πιλάτος (ἐν 
ἔχθρα γὰρ ὄντες πρὸς ἀλλήλους τὸ πρότερον, zT 
συµθιθάσεως αὐτῶν τῆς εἰς φιλίαν, τὸ κατὰ Χρι- 
στὸν πρόξενον γέγονε θράσος) ’ 7] ὅτι, χαίτοι τὸ &o- 


quod illos fuisse exau.litos signillc:bat, « Qui per 
os. » Porro quasi pacta a Deo exigentes, in me- 
dium afferunt prophetiam seque ipsos consolan- 
tur, quod omnia frustra meditentur inimici, Istud, 
scilicet aiunt, ad exitum dedue, οἱ ostende, azo- 
niam « meditati sunt inania *? : » ila et nunc fac, 
ut isti inania meditentur ; hoc est, ne ad opus id 
913 quod comminantur deducere possint. Hxc 


'aautem dicebant, non quod molesta pati refugereut, 


sed ne Evangelii predicatio impediretur. Nou 
enim dicunt : « Et erue nos a periculis, » sed : « Da 
servis tuis cum omni fiducia loqui verbum tuum. » 
Fremitus autem cst motus, seu. conatus rationi 
contrarius, Quatuer vero nominat genera eorum 
qui astiterunt adversus Christum : nempe gentes, 
populos, reges et principes. Per gentes alienos 
4 fide fortasse significat, veluti milites qui fre- 
muerunt adversus Christum. Populi sunt, qui ex 
circumcisione ; inania entm meditati sunt, prophe- 
tas oceidentes, Christumque in ipsis non intell'- 
gentes. leges autem terre el principes sunt Ile- 
rodes et Pilatus οἱ Judzorum magistratus. Quod 
vero reges astilisse dicat, significasse pulo, vel 
quod simul conspiraverint atque in concordiam et 
amicitiam venerint llerodes ct Pilatus : nam cum 
antea inimici essent ad invicem, co atrocissimo 
eontra Christum facinore facti sunt amici ?*: 
vel quod, tametsi precipua dignitate ornati essent, 


χιχὸν ἀξίωμα περιχείµενοι, ἑαυτοὺς παρέστησαν clo C se ipsos administros illorum constituerunt, qui 


ὑπουργίαν τοῖς ἐθέλουσε μιαιφονεῖν χατὰ τοῦ Κυρίου 
xai χατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ. El; Tc. ἡ] Υὰρ εἰς τὸν 
Χριστὸν ἐπιδουλὴ xal εἰς αὐτὸν ἀνατρέχει τὸν Πα- 
€ípa. E! γὰρ ὁ Πατὴρ ἐν τῷ Yl, καὶ ὁ Yi ἐν τῷ 
ΠἩατρὶ, πῶς οὐ µία εἰς αὐτοὺς ὕθρις ἐγένετο; Χρι- 
στὸς δὲ τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱός. Οὐ χέχρισται γὰρ δι 
ἡμᾶς ἀνθρωπίνως τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ, xalcot 
sh; ὧν Ó Λόχος, οὐχ ὡς ἁγιότητος ἐπιδεῆς (ἔστι 
γὰρ χατὰ φύσιν ἅγιος, χαὶ τοῦ Πνεύματος χορχγὸς), 
ἀλλ ὅτι γεγονὼς xa0' ἡμᾶς ἄνθρωπος, ἐχρίσθη 
μεθ) ἡμῶν κατὰ τὸ ἀνθρώπινον. « Ka* δεηθέντων. » 
Τοῦτο τεχµήριον γέχονε τῆς ἐπισκέφεως τοῦ θεοῦ, 
xai τοῦ ἀχουσθΏναι αὐτούς. "Οτι δὲ τοῦτό ἔστιν, 
ἄχονε τοῦ προφίτου λέγοντος  « Ὁ ἐπιθλέπων ἐπὶ 
τὴν γῆν χαὶ ποιῶν αὐτὴν τρέµειν.» ἘΕποίει δὲ 
τοῦτο ὁ θ:ὸς, χαὶ διὰ φόδον πλείονα, xal εἰς θάρσος 
αὐτοὺς ἑνάγων μετὰ τὰς ἀπειλὰς ἐχείνας, xal εἰς 
παῤῥησίαν πλείονα. Ἐπεὶ yàp ἀρχὴ v, καὶ aic0n- 
τοῦ ἑδέοντο σημείου πρὸς τὸ πιατευθΏναι αὐτού:. 
Μετὰ δὲ ταῦτα, οὐδαμοῦ τοῦτο Ὑίνεται, Τὸ δὲ, 
* Ἐπλήσθησαν Πνεύματος ἁγίου, » τοῦτο δηλοῖ, 
Ανεπυρώθησαν τῷ Πνεύματι, xal ἀνεχαίετο iv a5- 
τοῖς τὸ χάρισμα. 
Περὶ ópoyvxyov xal καθο.λικῆς χοινωγίας τῶν 
πιστευσάντω». 
KEIMENON. 
Tou δὲ πλήθους τῶν πιστευσάντων ἦν ἡ καρίαν 


* Psal. 5, 1. 3 Luc. xxi, 19. 


cxde Domini et Cliristi ejus se contaminare νο” 
luerunt. Pecüidia enim in Filium in ipsum Patrem 
recurrit. Nam si Pater in Filio, et Filius in Paire 
est, quomodo una eademque injuría in utrumque 
non fuerit ? Cbristus porro Patris est Verbum : 
unctus est enim propter nos non humano 
modo, sed Spiritu sancto; non quod saartitatis 
indigens esset (est enim secundum naturam 
sanctus, et Spiritus sancti distributor), sed unctus 
est nobiscum secundum humanita?em. « Et. eum 
orassent. » Hoc signum fuit divinas visitalio- 
nis, et quod exauditi essent, Quod antem ita. sit, 
audi prophetam dicentem ; «Qui respicit ter- 
ram et facit eam tremere *'. » Fecit autem hoc 
Deus et ad niajorem Judzis incutiendum timorem, 
et ut apostolis post minas illas audaciam majo- 
remque fiduciam ingerere , et quoniam inilio 
sensibili opus habebant signo, ut eis crederetur. 
Postea vero nunquam id factum est. Mlud aàutem 
« Repleti sunt Spiritu sancto » perinde valet ac, 
iuflammati sunt Spiritu, et iterum accensum in ipsis 
est sacrum donun. 


9], De unanimi et totali communione [ide : 
lium. 
TEXTUS. 
JV, 32, 55. Muliitudinis autem credentium erat cor 


3! Psal, cin, 59. 


Varie lectiones ct nota. 


** Ig, φασὶν. 


89] 


THEOPHYLACTI BULGARLE ΛΗΟΠΙΕΟ. 


892 


unum et anima una, ncc quisquam eorum qui pos- A xoi ἡ duyh µία, xa* οὖδεί τι τῶν ὑπαρχόντων 


sidebant, aliquid suum csse dicebat, scd erant illis 
omnia communia. Et virtute magra reddebant 
apostoli testimonium resurrectionis Jesu Christi, 
Domini nostri, εἰ gratia magna erat in. omnibus 
illis. 

COMMENTARIUS. 

loc est, signis deimonstrabaut Jesum Christum 
resurrexisse : non enim alia ratione monstrare id 
poterant. 

TEXTUS. 

IV, 54,55. Neque enim quisquam egens erat inter 
illos. Quotquot enim possessorcs agrorum aut domo- 
rua erant, vendentes afferebant. pretia eorum qu:e 
vendebani et ponebant ante pedes apostolorum. 


αὐτῶν ἔλεγεν ἴδιον εἶναι, ἀλλ’ ἣν αὐτοῖς πάντα 
χοινά. Καὶ µεγάλη δυνάµει ἀπεδίδουν τὸ μαρτύριον 
οἱ ἁπόστολοι τῆς ἁναστάσεως τοῦ Κυρίον Ἰησοῦ, 
χάρις τε µεγάλη ἦν ἐπὶ πάντας αὑτούς. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Τουτέστι, διὰ τῶν σημείων ἐδείχννον, ὅτι ἀνέστη 
6 Χριστός * οὐδαμόθεν γὰρ εἶχον ἄλλοθεν ἐπιδεῖξπε 
ὅτι ἀνέστη, ἁλλ' f] ἀπὺ τῶν σηυείων. 

KEIMENON. 

Οὐδεὶς ἑνδεῆς τις ὑπῆρχεν iv αὐτοῖς. Ὅσοι γὰρ 
χτήτορες χωρίων Ἡ οἰχιῶν ὑπῆρχον, πωλοῦντες 
ἔφερον τὰς τιμὰς τῶν π͵πρασχοµένων, χαὶ ἑτίθουν 
παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἁποατόλων. Διεδίδοτο δὲ Exá- 


Dividcbatur autem singulis prout cuique opus erat. B στῳ χαθ᾽ ὅ τις ypzlav elysv. 


ΟΘΝΜΕΝΤΑΙΗ05. 


Ez magna qua apostolos prosequebantur reve. 
rentia fideles neque in manus illis tradere aude- 
bant rerum venditarum pretia, sed ad pedes defe- 
rebant ; et ipsos distributores dominosque consti- 
tuebant, ut tanquam communia et nullo modo 
propria eadem expenderent. Quod quidem illis 
ad vanam gloriam evitandam maxime conferebat. 

TEXTUS. 

1V, 36, 57. Joseph autem, qui cognominatus est 
Barnabas ab apostolis, quod est interpretatum « Fi- 
lius ceusolationis, » Levites, Cyprius genere, cuin 
haberet agrum, vendidit eum, et attulit pretium, οἱ 
posuit ante pedes apostolorum. 

COMMENTARIUS. 

Joseph iste baud mihi ille videtur esse, qui ad 
r»plendum duodenum apostolorum chorum, se- 
lectus cum Matthia fuit. Is enim et Joseph di- 
cebatur et Barsabas ; postea vero cognoiinatus 
est Justus. Iste autem dictus est Barnabas, hoc 
215 est « Filius consolationis : » quod quidem 
noinen ex virtute sortitus mihi esse videtur, vclut 
3d consolationem prastandam eximie idoueus. 

Feria sexta hebdomad:e secunda. 
De Anania et Saphira, eorumque acerba morte. 


TEXTUS. 


V,1-11. Vir autem quidam nomine Ananias, cum 
Saphirs uxore sua, vendidit agrum et fraudavit de 


pretio 2gri conscia uxore sua ; οἱ afferens parlem 


quamdam, ad. pedes apostolorum posuit. Dixit au- 
tein Petrus ; Anania, cur tentavit Satanas cor 
tuum, mentiri te Spiritui sancto, et fraudare de 
pretio agri? Nonne manens tibi manebat, et ve- 
nundatum in tua erat potestate? Quare posuisti iu 
co7de tuo hanc rem? Non es mentitus hominibus, 
sed Dco. Audiens autem Ananias hzc verba, ceci- 
dit et exspiravit. Et factus est timor magnus super 
Omnes qui-audierunt, Surgentes autem juvenes 


EPMHNEIA. 


Ἑκ πολλῆς εὐλαθείας, οὔτε εἰς τὰς χεῖρας ἑτόλμων 
δοῦναι, οὔτε τετυφωµένως παρεῖχον' ἀλλὰ παρὰ 
τοὺς πόδας ἔφερον, xai αὐτοὺς οἰχονόμους ἠφίεσαν 
γενέσθαι, xal χυρίους τῶν ἰδίων ἐποίουν ’ ἵνα ὡς Ex 
κοινῶν λοιπὺν ἀναλίσκηται, µηχέτι ὡς ἐξ ἰδίων. 
Ἐοῦτο δὲ πρὸς τὸν ἀχενόδοξον αὐτοῖς συνεθάλλετο. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ 
Ἰωσῆς δὲ ὁ ἐπικληθεὶς Βαρνάδας ἀπὸ τῶν &vo- 
στόλων, ὃ ἔστι μεθερμηνευόμενον, « Yi παραχλή- 
σεως,» Λενῖτης, Κύπριος τῷ γένει, ὑπάρχοντος αὐτῷ 
ἀγροῦ, πωλήσας, Ίνεγχε τὰ χρήµατα, xai ἔθηχε 


C παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἁποστόλων. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Οὐ δοχεῖ pot ἐχεῖνος εἶναι, ὁ μετὰ Ματθία Φηφι- 
σθεὶς εἰς ἀναπλήρωσιν τοῦ χοροῦ τῶν δώδεχα. Ἑκεῖ- 
voc γὰρ xat Ἰωσῆς ἑλέγετο, χαὶ Bapca6d;. Ὕστερον 
δὲ ἐπεχλήθη ᾿Ιοῦστος. Οὗτος δὲ Βαρνάδας, ὃ ἑατιν͵ 
c Υἱὸς παραχλήσεως, » xa! δοχεῖ uot, ἀπὸ τῆς ἀρετῃς 
εἰληφέναι τὸ ὄνομα, ὡς πρὸς τοῦτο ἰχανῶς xat ἔττε- 
τηδείως ἔχων. 


Τῇ Παρασκευῇ τῆς B ἑθδομάδος. 
Περὶ ᾽Αγαγίου sal Σαπφείρης, καὶ πικρᾶς αὐτῶν" 
τεΛευτῆς. 
KEIMENON. 

'Avhp δέ τις ᾿Ανανίας ὀνόματι, οὖν Σαπφείρῃ τῇ 
γυναιχὶ αὐτοῦ, ἑπώλησε χτῆμα, καὶ ἑνοσφίσατο ἀπὸ 
τῆς τιμῆς, συνειδυἰας xal τῆς γυναιχὸς αὐτοῦ. Καὶ 
ἑνέγχας µέρος τι παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἀποστόλων 
ἔθηχεν. Εἶπε δὲ Πέτρος πρὸς αὐτόν ' ἸΔνανία, διὰ τί 
ἐπλήρωσεν ὁ Σατανᾶς τὴν καρδίαν σου, φεύσασθαἰἱ 
σε τὸ Πγεύμα τὸ ἅγιον, xoi νοσφἰσασθαί σε ἀπὸ 
τῆς τιμῆς τοῦ χωρίου; Οὐχὶ µένον σοι ἔμενε, xat 
πραθὲν iv τῇ σῇ ἑἐξουσίᾳ ὑπῆρχε; Τί ὅτι ἔθου ἓν 
τῇ χαρδίἰᾳ σου τὸ πρᾶγμα τοῦτο; Ox ἑφεύσω ἀν- 
θρώποις, ἀλλά τῷ θεῷ Σ5.Αχούων δὲ ὁ ᾽Ανανίας τους 
λόγους τούτους, πεσὼν ἑξέψυξε * xai ἐγένετο φόδος 


Varie lectiones ct nota. 


33 Θεὺς οὖν τὸ Πνεύμα τὸ ἅγιον, ὃ ἑφςύσατο 'Avavias. 























— π ππν συ ον 


503 


EXPOSITIONIS 1N ACTA TEXTUS ΑΙ ΤΕΙ. —CAÀP. V. 84 


μέγας ἐπὶ πάντας τοὺς ἀχούοντας {αῦτα. ᾽Αναστάν- A amoveruut eum, et. efferentes scpelierunt. Factum 


τες δὲ ol νεώτεροι συνέστειλαν αὑτὺν, xal ἐξενέγ- 
Χαντες ἔθαφψαν. "Evévexo δὲ ὡς ὡὠρῶν τρ'ῶν διάστη- 
μα, χαὶ dj γυνὴ αὐτοῦ ᾽ μὴ εἰδυῖα τὸ γεγονὸς εἰσζλ- 
θεν. ᾽Απεχρίθη δὲ αὐτῇ ὁ Πέτρος. Εἶπέ µοι, ci 
τοσούτου τὸ χωρίον ἀπέδοσθε; Ἡ δὲ εἶπε' Ναὶ τοσ- 
οὗτου. Ὁ δὲ Πέτρος «Une πρὸς αὐτὴν. Τί ὅτι συν- 
εφωνήθη ὑμῖν πειράσαι τὸ Πνεῦμα Kuptou; Ἰδοὺ οἱ 
πόδες τῶν θαφάντων τὸν ἄνδρα σου πρὸς τῇ θύρᾳ, 
xal ἑξοίσουσί σε. Ἔπεσε δὲ παραχρῆμα παρὰ τοὺς 
πόδας τοῦ ἀποστόλου xal ἐξέψυξεν. Εἰσελθόντες δὲ 
οἱ νεανίσχοι, εὗρον αὐτὴν νεχρὰν, χαὶ ἐξενέγχαντες 
ἔθαφαν πρὸς τὸν ἄνδρα αὐτῆς. Καὶ ἐγένετο φόβος 
μέγας ἐφ᾽ ὅλην τὴν Ἐκχλησίαν, xal ἐπὶ πάντας 
τοὺς ἀχούοντας ταῦτα. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

El xai ὁ Σατανᾶς τοῦτο ἐποίησεν, ἀλλὰ αὐτὸς 
αἴτιος γέγονεν ὁ δεξάµενος αὐτοῦ τὴν ἑνέργειαν xal 
πηρωθείς 39. "Ηδει δὲ ὁ ἁπόστολος, ὅτι ἄλλως πως 
οὐχ ἂν διορθωθῇ * διὸ καὶ ὡσεὶ σηπεδόνα ἔδει ἐκτμη- 
θῆναι, ἵνα ph τὸ λοιπὺν λυµήνηται τὸ σῶμα τῆς 
Ἐκκλησίας. Ὅ γὰρ τοιαῦτα ὁρῶν, xaX μὴ κερᾶάνας, 
πολλῷ μᾶλλον οὐκ ἂν ἑτέρως ἐχέρδανεν. Οὐκ ἴδει 
τοίνυν ἁπλῶς παρελθεῖν τὸ γένος. Νῦν μὲν γὰρ 
οὗτος ὠφέληται, μὴ προπελθὼν 5 περαιτέρω xa- 
χίας, χαὶ οἱ λοιποὶ σπυυδαιότεροι Υεγόνασιν. Οὕτω 
xaX ἐπὶ τῆς χιβωτοῦ γέγονεν. "OQdv ἑτιμωρήθη, 
καὶ ἐγένετο τοῖς ἄλλοις φόδος. Oóx ἤρχεσε δὲ τούτου 
μόνου ἡ τιμωρία * ἀλλὰ καὶ συνειδέναι τὴν γυναῖχα, 
καὶ μὴ εἰπεῖν, τῆς ὁμοίας ἀξιοῖ τιμωρίας. Σηµειω- 
τέον, ὅτι τὸ συνειδέναι τὸ γινόµενον παρ ἄλλου xa- 
xbv, Χα) σιωπᾷν, ἁμαρτία ἑστίν. 


ΚΕΦΑΛ. Q'. 
Κυριαχὴ τοῦ ᾿Αντιπάσχα. 

"Οτι τοὺς d xoc có Jove àp6An0ércac ἐν τῷ δεσµω- 
τηρίῳ, ἄγγελος τοῦ Θεοῦ »ύκτωρ ἑξέωσεν, 
ἐπιτρέψας ἁχωλύτως κηρύσσει τὸν "Incovr. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Atà 6k τῶν κε'ρῶν τῶν ἁποστόλων, ἐγένετο ση- 
μεῖα xal τέρατα ἓν τῷ λαῷ πολλά * xat σαν ὁμοθυ- 
pay ἅπαντες ἐν τῇ στυᾷ τοῦ Σολομῶντος * τῶν Ok 
λοιπῶν οὐδεὶς ἑτόλμα χολλᾶσθαι αὐτοῖς' ἁλλ ἅμε- 


C 


est autcii quasi. horarum trium spatitun, et uxor 
ipsius, nesciens quod factum fuerat, introivit. Di- 
iit autem ei Petrus : Ρἱο mihi, mulier, si tami 
agrum vendidistis ? Ai illa dixit ; Etiam tauti. P'c- 
wrus autein ad eaim : Quid. utique convenit. vobis 
tentare. Spiritum Domini? Ecce pedes eorum qui 
sepelierunt virum tuum ad. ostium, et efferent (e. 
Coufestim cecidit ante pedes cjus et exspiravit. 
litrantes aulem juvenes, invenerunt illam ior- 
tuam, et extulerunt, et sepelierunt ad virum suum. 
Et factus est timor magnus in universa Ecclesia 
el in omnes qui audierunt liec. 


COMMENTARIUS. 

Tawetsi hoc Satanas fecerit, nihilominus ct ille 
reus fuit, qui illius in se operationem admisit, et 
ea impleri se sivit, Norat autem opostolus eum 
nullo modo corrigendum fore : quapropter tau- 
quam putre membrum exscindi oportebat, ne re- 
liquum Ecclesie corpus corrumperet. Qui euim 
talia videns nihil profecerat, profecto neque alia 
ratione profecisset. Non oporteliat autem ejuswodi 
factum omnimode praterire. Hac vero ratione el 
ipse emolumentum habuit, quod nou progrederetur 
in nequitia ; ct alii, quod exinde 916 cautiores 
redderentur. Simile quid et circoà arcam contigu : 
cum enia Oza punitus est, alii utili timore perculsi 
sunt. Sed satis non fuit istius solius punitio : uxor 
enim ejus, quod conscia facii essei οἱ non τν 98] - 
festasset, poenam eamdem promeruit. Unde notan. 
dum est peccare eum, qui criminis ab alio patrati 
conscius silet. 

CAPUT VI. 
Dominica secunda post Pascha (14). 

Quod apostolos in carcerem conjectos. angelus edu . 
xerit, injungens illis, ut Jesum omni cum liber- 
tate predicarent, 

TEXTUS. 

V, 12-20. Per manus autem apostolorum fiebaut 
signa et prodigia multa jn plebe. Et erant unanimiter 
omnes in porticu Salomonis. Cxeterorum autem nemo 
audebat se conjungere illis ; sed magnificabat eos 


γάλυνεν αὐτοὺυς ὁ Aaóq* μᾶλλον δὲ προσετίθεντο D populus. Magis autem augebatur credentium in 


πιστεύοντες τῷ Κυρίῳ πλήθη ἀνδρῶν τε xol Yuvat- 
χῶν * ὥστε χατὰ τὰς πλατείας ἐχφέρειν τοὺς ἆσθε- 
vsl;, xal τιθέναι ἐπὶ χλινῶν xal χραθθάτων , ἵνα 
ἐρχομένου τοῦ Πέτρου xiv fj σχιὰ αὐτοῦ ἐπισχιάσῃ 
τινὶ αὐτῶν. Συνήρχοντο δὲ xai τὰ πλήθη τῶν πέριξ 
πόλεων εἰς Ἱερουσαλὴμ, φέροντες ἀσθενεῖς xai 
ὀχλουμένους ὑπὸ πνευµάτω» ἀχαθάρτων ' οἵτινες 
ἐθεραπεύοντο ἅπαντες. ᾿Αναστὰς δὲ à ἀρχιερεὺς xal 
πάντες οἱ σὺν αὐτῷ (ἡ οὖσα αἴρεσις τῶν Σᾳδδου- 


Domino multitudo virorum ac mulierum, ita ut in 
plateas ejicerent infirmos et ponerent in lectulis ac 
grabatis, ut, veniente Petro, saltem | unibra illius 
obumbraret quemquam illorum, [et liberarentur ab 
infirmitatibus suis.] Concurrebat autem et multitu 
du vicinarum civitatum Jerusalctn, afferentes agros 
el vexalos a. spiritibus immundis, qui curabantur 
omnes. Exsurgens autem princeps sacerdotum et 
omnes qui cum illo erant, quz cst haeresis Sad- 


Varie lectioncs et nota. 


$* πληρωθείς. 3Ἱ veyovó; 39 ποοξλθών. 


(14) Lege Dominica secunda Pasche. Vide Prafat., supra, num. VII, col. 415, nut. (a). 








835 


TIEOPHYLACT !BULGARLE ARCHIEP. 


896 


duczorum repleti suut zelo. Et. injecerunt manus A χαίων), ἐπλ[σθησαν ζήλου' xaX ἐπέδαλον τὰς χεῖ- 


in apostolos ei posuerunt eos in custodia publica. 
Angelus autem Domini per noctem aperiens januas 
carceris et educens eos, dixit : Ite, οἱ stantes lo- 
quimini in teuplo plebi omnia verba vitz hujus. 


COMMENTARIUS. 

Post injectum timorem, plura ipse et reliqui 
. signa faciebant. Ex timore enim. Ecclesia. proficie- 
bat in flde et tides ad miracula cooperabatur. Nou 
enim postea facile, ut. antea, contemptui habelan- 
tur : et. inulta. erat (ides, et major quam tempore 
Christi. Simile enim vivente Christo factum non 
est. Manentibus euim illis nec circumeuntibus, un. 
dique afferebantur « infirmi in leetulis ac. graba- 
tis, » ut ex umbra Petri sanarentur. lloc. autetu 
contigit, quoniam ipse Christus Dominus dixit ?* : 
ε Qui credit in me, opera quz ego facio, et 917 
ipse faciet, et majora horum faciet. » En vero 
impletum hoc dictum. 


Sabbato liebdomadzx secundas. 
Quod postera die pontifices eos rursus comprehen- 
803, ne amplius docerent, flagellatos dimiserint. 


TEXTUS. 
V, 21-32. Qui cum audissent, intraverunt diluculo 
jn templum, et docebant. Adveniens autem prin- 
ceps sacerdotum et qui cum eo erant, convocave- 


runt concilium et omnes seniores filiorum Israel, et C 


miserunt ad carcerem, ut adducerentur. Cum autem 
venissent ministri, et aperto carcere non invenis- 
sent illos, reversi nuntiaverunt, dicentes : Carce- 
rem quidem invenimus clausum cum omni diligen- 
tia, et custodes stantes ante januas; aperientes au- 
tem neminem intus invenimus. Ut autem audie- 
runt hos sermones magistratus templi et pricipes 
sacerdotum ambigebaut de illis quidnam fieret. 
Adveniens autem quidam nuntiavit eis: Quia ecce 
viri, quos posuistis in. carcerem, sunt in templo 
stantes et docentes populum. Tunc abiit imagistra- 
tus cum ministris et adduxit illos sine vi : time- 
bant enim populum ne lapidarentur. Et cum addu- 
xissent illos, stotuerunt in concilio, et interroga- 
vit eos princeps sacerdotum, dicens : Przcipiendo 
precepimus vobis, ne doceretis in numine isto : οἱ 
ecce repletis Jerusalem doctrina vestra, et vultis 
inducere super nos sanguinem hominis istius. 
Respondens autem 'etrus et apostoli dixerunt : 
Obedire oportet Deo magis quam hominibus. Deus 
patrum nostrorum suscitavit Jesum, quem vos in- 
teremistis, suspendentes in ligno. Ilunc Principem 
et Salvatorem Deus exaltavit dextera sua, ad dan- 
dam pomnitentíam Israeli, et remissionem pec- 
catorum, et nos sumus testes horum verborum, et 


? Juan. xiv, 19, 


pa; ἐπὶ τοὺς ἁποστόλους, καὶ ἔθεντο αὑτοὺς ἓν ττ- 

ρήσει δηµοσίᾳ. "Αγγελος δὲ Κυρίου διὰ της νυχτὸ- 

ἤνοιξε τὰς θύρας τῆς φυλαχῆς ' ἐξαγαγών τε αὐτοὺς, 

εἶπε * Πορεύεσῦξ, xat σταθέντες λαλεῖτε iv τῷ ἱερ 5 

^ λαῷ πάντα τὰ ῥήματα τῆς ζωῆς ταύτης. 
EPMHNEIA, 

Μετὰ τὸ γενέσθαι «bv. φόδον αὐτῶν, πλείονχ στ.- 
μεῖα ἐποίει, χαὶ αὐτὸς καὶ ol λοεπο/. Απὺὸ γὰρ τοῦ 
φόθου εἰς πλείονα πίστιν ἐπεδίδου ἡ Εχχλτσία * 6:5 
καὶ Ἡ πίστις συνήργει τοῖς θαύμασιν. Οὐχ ἔτε vxo 
τοῦ λοιποῦ εὐχαταφρόνητοι σαν καθάπερ xai mp^- 
τερον ’ ἀλλὰ πολλὴ ἡ πίστις xal μείζων, f| ἐπὶ τοῦ 
Χριστοῦ. Τοῦτο γὰρ ἐτὶ τοῦ Χριστοῦ οὐ έγους. 
Μενόντων γὰρ αὐτῶν, xai οὗ περι[ι]όντων, καὶ 


DB ἄ)λοθεν ἐφέροντο πάντες ἐπὶ χλ,νῶν να) χραθθᾶτω»ν, 


ἵνα ὑπὸ τῆς σχιᾶς τοῦ Πέτρου θεραπευθῶςσ'.. Τοῦσο 

δὲ γέγονεν, ἐπειδῃῇ ὁ Χριστὸς ἀπεφήνατο, ὃτι « Οἱ 

πιστεύσαντες εἰς ἐμὲ, τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ xoi, » χὰ- 
κεῖνοι ποιῄσουσι, xal µείζωνα τούτων ποιῄσουσιν. 

"Opa δὲ ἐχθαίνων 3) τὸ εἰρημένον. 

Τῷ Σαθδάτῳ τῆς δευ-έρας ἑδδομάδος. 

"Οτι τῇ ἑξης αὐτοὺς οἱ ἁρχιερεῖς «άῑιν συ.1.1α- 
6όµενοι, ἐφ᾽ ᾧ µηχέτι διδάσκει, µαστίξαντες 
ἀπέλυσαγ. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Αχούσαντες δὲ, εἰσῆλθον ὑπὸ τὸν ὄρθρον εἰς τὸ 
ἱερὸν xaY ἑδίδασκον. Παραγενόμενος δὲ ὁ ἀρχιερεὺς 
xai οἱ σὺν αὐτῷ, συνεκἆλεσαν τὸ σννέδριον, xax πᾶ- 
σαν τὴν γερουσίαν τῶν vlov 'Iopafj* καὶ ἀπέστει- 
λαν εἰς τὸ δεσμωτήριον ἀχθῆναι αὐτοὺς. Οἱ δὲ ὑπ- 
Πρέται παραγενόµενοι, οὐχ εὗρον αὐτοὶς iy τῇ φνλα- 
xfj. ᾽Ανατρέψαντες δὲ ἀπήγγειλαν λέγοντες, ὅτι Το 
μὲν δεσμωτήριον εὕρομεν χεχλειχμένον ἐν τάση 
ἀσφαλείᾳ, xai τοὺς φύλαχας ἑστῶτας «pb τῶν 0,- 
pov* ὀνοίξαντες δὰ, ἔσω οὐδένα εὗρομεν. Ὡς δὲ 
Έχουσαν τοὺς λόγους τούτους, Ó τε ἱερεὺς χαὶ ὁ 
στρατηγὸς τοῦ ἱεροῦ, καὶ οἱ ἀρχιερεῖς δ,ηπόρουν 
περὶ αὐτῶν, τὶ ἂν Ὑένοιτο ταῦτα. Παραγενόμενως 
δὲ τις ἀπήγγειλεν αὐτοῖς λέγων, ὅτι Ἰδου οἱ ἄνδρες 
οὓς Εθεσθε ἐν τῇ φυλακῇ, εἰσὶν ἐν τῷ ἱερῷ ἑστώτες 
xa ὃ.δάσχοντες τὸν λαόν, Ἰότε ἀπελθὼν 5 στρατηγὸς 
σὺν τοῖς ὑπηρέταις, Ἠγαγεν αὐτοὺς, οὗ μετὰ ῥίας * 
ἑφοθοῦντὸ γὰρ τὸν λαὸν, ἵνα μὴ λιθασθῶσιν. Ἄγα- 


D γόντες δὲ αὐτοὺς ἔστησαν iv. τῷ συνεδρίῳ, xat ἐτ- 


ηρώτησεν αὐτοὺς ὁ ἀρχιερεὺς λέγων ' Οὐ παραγγελίᾳ 
παρηγγείλαµεν ὑμῖν, μὴ διδάσχειν ἐπὶ τῷ ὀνόματι 
τούτῳ; xal ἰδοὺυ πεπληρώκατε τὴν Ἱςρουσαλὴμ τῆς 
6:523; ὑμῶν, xal βούλεσθε ἑἐπαγαγεῖν ἑφ ἡμᾶς τὸ 
αἷμα τοῦ ἀνθρώπου τούτου. Αποχρ.θεὶς δὲ ὁ Πέτρος 
καὶ οἱ ἀπόστολοι, εἶπον * Πειθαρχεῖν δεῖ θεῷ μᾶλλον, 
ἡ ἀνθρώποις. Ὁ 8:b; τῶν πατέρων ἡμῶν Ίγειρεν 
ησοῦν, ὃν ὑμεῖς διεχειρίσασθε κρεµάσαντες ἐτὶ 
ξύλου. Τοῦτον ὁ θεὰς ἀρχηγὸν xa Σωτῆρα ὕψωσε 
τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ, δοῦναι µετάνοιαν τῷ Ἰσραῦλ, καὶ 


Varie Ἰσοοίοπος ct notae 


891 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. V. 


808 


ἄφξσιν ἁμαρτιῶν. hai ἡμεῖς ἐσμεν a3toU µάρτνρες A Spiritus sanctus quem dedit. Deus omnibus obe- 


τῶν ῥημάτων toutov, xal τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃ 
ἔδβωκεν ὁ cb; τοῖς πειθαρχοῦσιν αὐτῷ. 
ΕΡΜΗΝΕΙΛ. 

H ἁλιν τῷ Πατρὶ τὸ πᾶν ἀνατιθέασιν, ἵνα μὴ δόξδῃ 
ἁλλότριος εἶναι τοῦ Πατρός * ἔπειτα, xal συγχατα- 
θαΐνων τῇ ἀσθενείᾳ τῶν ἀχονόντων, ὡς ἂν εὐπαρά- 
δεχτων τὸν λόγον ἑργάσηται. Oí4 ἁπλῶς δὲ τὴν 
ἀνάστασιν χυροϊ, ἀλλὰ xat τὴν Ὀφωσιν, τουτέστ' τὴν 
ἀνάληψιν. Καὶ ὅτι μὲν εἐπὶ τὸ δοῦναι µετάνοιαν τῷ 
"Japah zai ἄφεσιν ἁμαρτιῶν » ἐλήλυθεν, ἡμεῖς µαρ» 
τυροῦμεν, xat τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃ o0x ἂν ἐπῆηλθε, 
μὴ πρότερον τῶν ἁμαρτιῶν λυθεισῶν. Καὶ οὐκ εἶπον, 
"O ἔδωχεν ἡαῖν, ἀλλὰ, «Τοῖς πειθοµένοις 2 ἅμα μὲν 
µετριάζοντες, ἅμα δὲ χαὶ δηλοῦντες ὅτι xal αὐτοῖς 


dienübus sibi. 


COMMENTARIUS. 

Pawi itcrum rem omnem tribuit, ne Christus a 
Patre ipso alienus csse videretur; tum etiam, ut 
audientium imbecillitati sese accommodans ,. elli- 
cerei ut sermo suus facilius reciperetur. Νου so- 
lum vero resurrectioncm confizm»t, 9168 sed e;us 
ctiam exaltalionem, eeu in colum ascensionem 
declarat. Et quidem « ad dandam poenitentiam Is- 
rae] et remissionem peccatorum, » ipsum venisse, 
« nos, inquit, testes sumus et Spiritus sanctus, » 
qui utique non venisset, nisi essent prius remissa 
peccata. Non ait autem, Quem : dedit nobis, sed 


δυνατὸν λαθεῖν πίστεως χώραν **, αὐτοῖς δειχνύντες. B. « Obedientibus sibi, » tum ut modeste de se suisque 
loqueretur, tum ut significaret ab iis etiam Spiritum sanctum accipi posse : sicque fidei utilita- 


tem ostendit. 
J'auaAcA συγγνώμη 3! πιστὴ περὶ τῶν ἁποστό- 
ων μετὰ παραδειγµάτω»ν τινῶν καὶ áxoósi- 
ξεω». 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Οἱ δὲ ἀχούσαντες διεπρίοντο, xai. ἑἐθουλεύσαντο 
ἀνελεῖν αὐτούς. ᾿Αναστὰς δέ τις ἐν τῷ συνεδρίῳ ἃΦα- 
ρισαῖος, ὀνόματι Γαμλλιῆλ, νοµοδιδάσχαλος, τίμιος 
παντὶ τῷ λαῷ, ἐκέλευσεν ἔξω βραχύ τι τοὺς ἁπο- 
στόλους ποιΏσαι. Εἶσπέ τε πρὸς αὐτούς "Ανδρες 
Ἰσραηλίται, προσέχετε ἐπὶ τοῖς ἀνθρώποις τούτοις, 
καὶ ἑαυτοῖς, τί µέλλετε πράἀττειν. Πρὸ γὰρ τούτων 
τῶν ἡμερῶν ἀνέστη θευδᾶς λέγων εἶναί ziv. ἑαυτὸν, 
ᾧ προσεχολλήθη ἀριθμὸς ἀνδρῶν ὡσει τετραχοσίων, 
ὃς ἀνηρέθη, καὶ πάντες ὅσοι ἐπείθοντο αὐτῷ διελύ- 
ύησαν, xal ἐγένοντο ei; οὐδέν. Μετὰ τοῦτον ἀνέστη 
Ἰούδας Γαλιλαῖος tv ταῖς ἡμέραις τῆς ἁπογραφῆς, 
xai ἁἀπέστησε λαὺν ixavhy ὁὀπίσω αὐτοῦ. Κάκεϊῖνος 
ἁπώλετο, xal πάντες ὅσοι ἐπείθοντο αὐτῷ διεσχορ- 
πίσθησαν. Καὶ τὰ vuv λέγω ὑμῖν" Απόπτητε ἀπὸ 
τῶν ἀνθρώπων τούτων, καὶ ἑάσατε οαὐτούς' ὅτι 
ἐὰν ᾗ ἐξ ἀνθρώπων dj βουλὴ, ἢ τὸ ἔργον τοῦτο, χατα- 
λυθῄσέται΄ εἰ δὲ ἐχ θ:οῦ ἐστιν, οὗ δυνήσεσθε 3 
παταλῦσαι αὐτὸ * pij ποτε xal θεομάχοι εὑρεθῆτε. 
᾿Επείσθησαν δὲ αὐτῷ, καὶ προσχκαλεσάµενοι τοὺς 
ἁποστόλους, δείραντες, παρήγγειλαν μὴ λαλεῖν ἐπὶ 
τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ’ χαὶ ἀπέλυσαν αὐ- 
109;. Οἱ μὲν οὖν ἐπορεύοντο χαίροντες ἀπὸ προσ- 
ώπου τοῦ συνεδρίου, ἔτι ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χρι- 

του κατηξιώθησαν ἀτιμααθτναι. Πᾶσάν τε ἡημέραν 
ἐν τῷ ἱερῷ καὶ κατ᾽ οἶκον οὐκ ἐπαύοντο διδάσκοντες, 
χαὶ εὐαγγελιζόμενοι Ἰησοῦν τὸν Χριστόν. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Ἱστέον, ὅτι ὁ Γαμαλιηλ Πχύλου διδάσκαλος ἦν. 
᾿Εοίχασιν οἱ Γαλιλαΐοι χατὰ τοὺς χρόνους Πιλάτου 
ἑστασιαχέναι, δόγµασιν ἑπόμενοι Ἰούδα τοῦ Γαλι- 
λαΐου. "Hv δὲ τὸ δόγμα αὐτοῦ, ὡς xal Ἰώτηπ- 
To; iv τῇ ᾿Αρχαιολογίᾳ τῆς ἸἹουδαϊκῆς Ἱστορίας 
ἔδειξε, φαντασίαν ἐξαποστέλλων πολλὴ», Ov εὖσς- 


Gamalielis fidele consilium de apostolis, exemplis et 
argumentis confirmaium. 


TEXTUS. 

V,33.49. Hec cum audissent, dissecabantur et 
cogitabant interficere illos. Surgens autem quidam 
in concilio Phariseus , nomine Gamaliel, legis do- 
ctor honorabilis univers: plebi, jussit foras ad breve 
homines fleri. Dixitque ad illos : Viri lsraelitz, at- 
tendite vobis super hominibus istis, quid acturi sitis. 
Ante hos enim dies exstitit Theodas, dicens se esso 
aliquem : cui consensit. numerus virorum circiter 


C quadringentorum , qui occisus est, et omnes qui 


credebant ei, dissipati sunt. et redacti ad nihilum. 
Post hunc exstitit Judas Galileus in diebus profes- 
sionis, eb avertit populum post se et ipse periit ; 
et omnes quotquot consenserunt ei dispersi sunt. 
Et nunc itaque, dico vobis, discedite ab hoinini- 
bus istis, et sinite illos ; quoniam, si est ex homini- 
bus consilium hoc aut opus, dissolvetur ; si vcro 
ex Deo est, non poteritis dissolvere illud, ne forte 
et Deo repugnare inveniamini. Consenscrunt autem 
illi. Et convocantes apostolos, ος δὶς deuuntiaveruit 
ne omnino loquerentur in nomine Jesu, οἱ dimise- 
runt eos. Et illi quidem ibant gaudentes a conspe- 
ctu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine 
Jesu contumeliam pati. Omni autem die non ces- 
sabant, in templo et circa domos docertes el evan- 
gelizantes Chris:um Jesum. 


COMMENTARIUS. 

Scieudum est, Gamalielei 3»50sloli Pauli przece- 
ptorem fuisse. Videntur vero Galilei tempore Pi- 
lati seditionem commovisse ob doctrinam Jud: 
Galilei, quam sequebantur. Erat vero ipsius do- 
gma, 919 ut narratJoscplus in Antiquitatibus Ju- 
daicis, magne oslentationis propter inlegritateig 


Yarice lectiones et note. 


M fo χρείαν. ?! Ig. (von. * δύνασθε. 


899 THEOPHYLACTI;BULGARLE ARCHTIEP. 9250 
pietatis quam praeferebat. Docebat enim ille nemi- A θείας ἁπονίαν 3". Κύριον Υὰρ. μηδὲ µέχρι στόµατος 
nem neque honoris neque benevolentiz causa, vel ἔφασχε δεῖν τινα λέχειν, μηδὲ χατά τινα τιμὴν xax 
solum voce tenus, dicendum esse Dominum : et φιλοφροσύνην, μήτε τὸν βασιλεύοντα. Kal πολλοί Ys 
nequidem eum qui imperinm tenebat. Quare ex αὐτῶν, περὶ τοῦ μὴ εἰπεῖν Καΐσαρα αύριο χαλΕε- 
ejus asseclis multi, quod Caesarem Dominum appel. πωτάτας αἰχίας ὑπέμειναν. Ot xai ἐδίδασχον, p 
lare nollent, plagas acerbissimas perpessi sunt. δεῖν παρὰ τὰς διατεταγµένας kv τῷ Μωῦσέως νόµο 
Docebant etiam nullas, preter eas qui in lege θυσίας ἀναφέρεσθαι τῷ  Beip* διόπερ ἐχώλυον τὰς 
Mosis przscript:e sunt, victimas esse Deo offeren- ὑπὸ τῆς γερουσίας τοῦ λαοῦ παραδεδοµένας. δίδο- 
das. Quocirca prolibebant, ne quas magistratus αθαι περὶ τῆς σωτηρίας τοῦ βασιλέως. xat τοῦ "Pex- 
populi suppeditabat, ο offerrentur pro imperatore µαίων ἔθνους. Εἰχὼς οὖν ἐπὶ τούτοις ἁγανακτοῦντα 
et populo Romano. Ex quo verisimile fit indigna- tbv Πιλάτον πρὸς Ἰ᾽αχιλαίους, χελεῦσαι [rap' αὗταξ- ] 
tim. propter ista Pilatum, jussisse, ut inter vicli- αἷς ἑἐδόχουν κατὰ τὸν vóuov Ἀπροσφέρειν θυσίαις 
mas quas illis juxta legem offerre placebat, ipsi ju- αὐτους ἀναιρεθῆναι, ὥστε «ἀναμιχθῆναι»ν ταῖς 
gularentur: adeo ut « cum sacrificiis eorum offe- προσφεροµέναις θυσίαις, «τὸ αἷμα» τῶν προσαγόν- 
rentium quoque sanguis misceretur: » quemadmo- των ᾿ χαθὰ xa iv τῷ κατὰ Λουχᾶν Εὐαγχελίῳ ἐμ- 
dum ex Luca Evangelio apparet. B φαίνεται. 





Theodas autein impostor quidam erat, qui mul- 
tis a se deceptis pollicitus fuit, Jordanem se disse- 
cturum  perviumque populo facturum : quod cum 
prastare non potuisset, peremptus est ipse omnes- 
que qui cum illo erant. 

CAPUT VII. 
Dominica tertia Unguentiferarum. 
De electione septem diaconorum. 
TEXTUS. 

V], 1-7. In diebus autein illis crescente numero 
discipulorum , factum est murmur Grecorum ad- 
versus [lebrzos,eo quod despiccrentur in ministerio 
quotidiano vidux eorum. Convocantes autem duo- 
decim multitudinem discipulorum, dixerunt : Non 
cst zquum nos derelinquere verbum Dei et mini- 
strare mensis. Considerate ergo, fratres, viros ex 
vobis boni testimonii septem, plenos Spiritu san- 
cto el sapientia, quosconstituamus super hoc opus. 
Nos vero orationi et ministerio verbi instantes 
erimus. Et placuit sermo coram omni multitudine. 
Et elegerunt Stephanum , virum plenum lide οἱ 
Spiritu sancto, et Philippum, et Prochorum, et Ni- 
canorem, e! £monem, et Parmenam, ct Nicolaum 
advenam Antiochenum. [los statuerunt ante con- 
spectum, apostolorum el orantes imposuerunt eis 
manus, Et verbum Domini crescebat et. muliipli- 
cabatur numerus discipulorum in Jerusalem val- 
dc. Mula etiam turba sacerdotum — obediebat 
fidei, 


COMMENTARIUS. 
990 Grecos seu lHlellenistas puto hic. vocari cos 


Οὗτος 6 θευδᾶς πλάνος ἣν, xat ἀναπείσας πολλους 
ἐπηγγείλατο τεμεῖν τὸν Ἰορδάνην xai blobov ποι- 
σαι τῷ λαῷ * xat διαµαρτήσας ἀνῃρέθη, καὶ οἱ μετ 
αὐτοῦ πάντα». ] 

ΚΕΦΑΛ. Z. 
Κυριαχὴ Υ τῶν Mupogópuv 
Περὶ χειροτονίας τῶν ἑπτὰ διακόνων. 
: KEIMENON. 

Ἐν δὲ ταῖς ἡμέραι ταύταις, πληθυνόντων 
τῶν μαθττῶν, ἐγένετο γογγυσμὸς τῶν Ἑλληνιστῶν, 
πρὸς τοὺς ἃἙδραίους , ὅτι παρεθεωροῦντο Ev τῇ 
διαχονίᾳ τῇ χαθημερινῇ αἱ χῆραι αὐτῶν. Προσκα- 
λεσάμενοι δὰ ol δώδεχα τὸ πλῆθος τῶν μαθητῶν, 
εἶπον * O2x ἀρεστόν ἐστιν ἡμῖν χαταλείψαντας τὸν 
λόγον τοῦ θΕοῦ, διαχονεῖν τραπέζαις. Ἐπισχέφασθε 
οὖν, ἀδελφοὶ, ἄνδρας ἐξ ὑμῶν µαρτυρουµένους ἑττὰ 
πλήρεις Πνεύματος ἁγίου χαὶ σοφίας, οὓς χαταστή- 
σωµεν ἐπὶ τῆς χρείας ταύτης. Ἠμεῖς δὶ τῇ προσ- 
ευχή xai τῇ διακονίᾷ τοῦ λόχου προσκαρτερήσο- 
pev. Καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος ἑνώπιον παντὸς τοῦ πλί- 
θους καὶ ἑἐξελέξαντο Στέφανον ἄνδρα τλήρη 
πίστεως xal Πνεύματος &ylou, xal Φίλιππου, χαὶ 
IIpóyopo», χαὶ Νικάνορα, xat Τίµωνα, καὶ Παρμενᾶν, 
xai Νικόλαον προσήλνυτον ᾿Αντιοχέα , οὓς ἕστησαν 
ἀνώπιον τῶν ἁποστόλων, xai προσευξάµενοι, ἐπξθγ- 
xav αὑτοῖς τὰς χεῖρας. Καὶ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ 
ηῦξανε, xal ἑπληθύνετο ὁ ἀριθμὸς τῶν μαθητῶν ἐν 
Ἱερουσαλὴμ σφόδρα. Πολύς τε ὄκλος τῶν Ἰουξαξων 
ὑπήχουον τῇ πίστει. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 
Ἑλληνιστὰς οἴμαι χαλεῖν τοὺς Ἑλληνιστὶ «ΟΞΥ: 








qui G«:ece loquebantur : hi enim quanquam Hebrxi 
essent, Gr:xeca tamen lingua faniliariter utebantur. 
Observa vero, qnomodo « quotidianum ministe- 
rium » erat viduis inservire. Ministerium vero vo- 
cat, et non eleemosyvam, hac ratioue et dantes et 
recipientes extollens. Non autem cx malitia orie- 
batur, quod hujusmodi vidus despicerentur, seu 
pritermitterentur; sed fortasse ex turb:e ncegli- 


γοµένους * οὗτοι γὰρ Ἑλληνιστὶ διελέγοντο, xai- 
τοι ᾿Εθραῖοι ὄντες.. "Opa δὲ, ὅτι « χαθημερινὴ 
é:axovla » ἦν ταῖς χἠραις ὑπηρετεῖν. A:xxovtav 
δὲ καλεῖ τὸ πρᾶγμα, xal οὐ ταχέως ἑἐλεημοσύντν, 
ἅμα καὶ τοὺς 5) ποιούῦντας xil τοὺς πάσχοντας '* 
διὰ τούτου ἑπαίρων. Τοῦτο δὲ, οὗ καχίας ἣν, ττα- 
ρεωρᾶσθαι τὰς τοιαύτας χἠρας, ὀλλά τῇ τοῦ τελή- 
ους ἴσως ῥᾳθυμίχ. Διὰ τοῦτο προῦθηχεν αὐτὸ 


Ν 


Varie lectiones οἱ notm. 


9 [c, εὐτονίαν, — 1 διδίντας. 35 λαμθάνοντας. 


391 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. VI. 


902 


£le μέσον * οὗ γὰρ μικρὸν τὸ χαχὸν fjv * διὸ χαὶ [τα- A gentia. Idcirco vcro hoc in medium protulit, quia 


x£ux;] διωρθώθη. « Προσκαλεσάμενοι. » Πρώτον τὸ 
ἄτοπον τίθησιν , [δεικνὺς, ὡς] οὐκ ἑνὸν μετὰ τῆς 
αὑτῆς σπουδῆς ἀμφότερα Ὑίνεσθαι * ἐπεὶ xal ὅτε 
τὸν Μα:θίαν χειροτονεῖν ἔμελλον, πρῶτον τὸν χρείαν 
δειχνῦσι τοῦ πράγματος, ὅτι τε ἔλιπεν εἰς, xoi ἔδει 
Υενέσθαι δώδεχα * καὶ ἐνταῦθα τὴν χρείαν ἑδήλω - 
σαν. Οὐχ αὐτοὶ δὲ ποιοῦσιν, ἁλλ᾽ αὐτοῖς ἐπιτρέ- 
πηνυσι, τοὺς πᾶσιν ἀρέσχοντας, τοὺς ὑπὸ πάντων 
µαρτυΓουµένους εἰς µέσον ἀγαγεῖν. Καΐτοι ἡδύναντο 
αὐτοὶ ἐχλέξασθαι Πνεύματι χινούμενοι » ἀλλ ὅμως 
καὶ την μαρτυρίαν βούλονται τὴν παρ αὐτῶν. Τὸ μὲν 
ὁρίσαι τὸν ἀριθμὸν, xal τὸ χειροτονῆσαι, xat τὸ £y 


χρείᾳ τοιαύτῃ [διατάξαι], αὑτῶν ἣν: τὸ δὲ ἑλέσθαιτοὺς - 


ἄνδρας, ἐχείνοις ἐπιτρέπουσιν, ἵνα μὴ δόξωσιν aito 


non parvum erat malum; adeoque et celeriter 
curatum fuit. « Convocantes. » Primo absuriita- 
tem exponit, ostendens. fieri ab illis non posse, ut 
utrumque eadem diligentia perageretur. Et quem- 
admodum cum Matthiam electuri erant, ejus rci 
necessitatem declararunt, quia scilicet ad duode- 
cim apostolos, quos esse oportebat, unus deerat : 
sic eliam nunc id opus esse affirmant. Non autem 
ipsimet eligunt, sed aliis potestatem faciunt cos 
qui omnibus placuerint et probati fuerint in me- 
dium producendi. Et quidem poterant illi, Spiritu 
sancto inspirante, eligere ; attamen etiam testimo- 
nium ab aliis volunt. Scilicet, numerum definire, or- 
dinare et quidquid ad hunc usum spectabat, preescri- 


χαρίζεαθαι. Ἑπτὰ δὲ προθάλλονται, οὐχ ἔτι δώ- D bere ipsorum utique erat: at electionem czteris per - 


δεχα. Τῶν Υὰρ ἀναγκαίων τὰ ἀναγχαῖα προτιµότερα. 
Απολ,γοῦνται δὲ ὅμως, ὅτι οὐ δυνατόν ἐστιν αὐ- 
τοῖς, xai τοῦ κηρύγματος ἐπιμελεῖσθαι, xai τοῦ 
ποιεῖσθαι πρόνοιιν * ὡς οὐ διὰ τῦφον δειχνύντες 
ποιεῖσθαι τὴν παραίτησιν τῆς διακονίας, ἀλλὰ δ.ὰ 
τὴν τοῦ χηρύγµατος ἐπιμέλειαν. « Καὶ ἐξελέξαντο » 
"Άπαντες ἦσαν πλέρεις πίστεως, οὓς ἐξελέξαντο * 
ἵνα μὴ τὰ αὐτὰ γένηται, ofa ἐπὶ Ἰούδε , ofa ἐπὶ 
Ανανίου χαὶ Σαπφείρας. Εἶτα ἀφορίσαντες αὐτοὺς 
τοῦ πλήθους, εἔστησαν ἑἐνώπιον τῶν ἁποστόλων. 
Οἱ δὲ, προσευξάµενοι, ἑπέθηχαν αὐτοῖς τὰς χεῖρας.) 
xal ἀπέλυσαν. Καὶ σημειωτέον, ὅτι Ev εὐχῆς xal 
ἀπιθέσεως τῶν χειρῶν τῶν ἡγουμένων ἓν τῷ λόγῳ, 
Ἡ χειροτονία, xal ἡ ἀξία τῆς διακονίας ἐδόθη ἐς 
ἀρχης τοῖς διαχόνοις. Καὶ τοῦτο τὸ ἔθος µέχρι νῦν 
σώνεται. Καὶ ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι οὔτε τῶν διαχόνω», 
οὔτε τῶν πρεσδυτέρων, 1j διαχονἰα αὕτη (οὐδέπω 
Yàp οὐδεὶς ἐπίσχοπος ἣν), ἀλλ᾽ οἱ ἁπόστολοι [μόνον]. 
ὅθεν, οὔτε διαχόνων, οὔτε πρεσθυτέρων οἶμαι τὸ 
ὄνομα εἶναι δηλον xal φανερόν. ᾽Αλλὰ τέως εἰς τοῦτη 
ἐχειροτονήθησαν διὰ προσευχῆς xal ἐπιθέσεως τῶν 
Xét piv τῶν ἁποστόλων. Ἐπεύξαντο γὰρ αὐτοῖς, ὃν- 
νηθῆναι περιγενέσθαι τοῦ Épyou. Ἑπτὰ δὲ ἀνδρῶν 
ἐδεήθησαν εἰς τοῦτο. πολλὰ Υὰρ ἐπέῤῥει χρήματα, 
ἐπεὶ xal χηρῶν πλῆθος fiv. 


mittunt, ne cuiquam gratilicari voluisse viderentur. 
Septem vero eligendos proponunt, non duodecim ; 
quod inter ca etiam , qua necessaria sunt, alia 
aliissint przestantiora, Excusationem tamen quam- 
dam preferunt, quoniam haud erat illis possibile, 
simul et praedicationis « verbi Del , » et provisio- 
nis erga pauperes curam gerere : ut ostenderent 
se neuliquam ex animi tumore administrationem 
hujusmodi recusare ; sed ut pr:zedicationi diligen-- 
tius ipcumbere possent. « Et elegerunt. ν΄ Omnes 
electi sunt pleni lide, ne eadem qux in Juda, Aua- 
nia et Saphira coritigerant , recurrerent. Deindo 
segregantes ees α turba, « statuerunt antc con- 
spectum apostolorum, qui orantes imposuerunt eis 
manus » et dimiserunt. linc adnotandum cst 
ordinationem et dignitatem diaconatus per oratio- 
nem el manuum impositionem eorum , qui przsi- 
dent verbo, ab initio datam fuisse : qua» ecnsuetudo 
ad przsens usque tempus servatur. Attamen dici 
quoque potest ministerium illud neque diacono- 
rum neque presbyterorum fuisse: nondum enim 
ullus , exceptis apostolis , episcopus erat. Quare 
non puto, quid per diaconorum presbyterorumquoe 
nomina hic intelligatur , manifestum et clarum 
esse. Interim vero ii per orationem, let impositionem 
manuum apostolorum ordinati sunt. 991 Orave- 


runt enim pro ipsis, ut injunctum Opus strenue exsequi possent. Viris autem non minus Septem 


opus ad id erat ; mult enim confiuebant pecuni», 
ΚΕΦΑΛ H'. 

Ἱουδαίων ἐπανάστασις, 
Στεφάνου, τοῦ αὐτοῦ τε δηµηγορία περὶ 
της πρὸς ᾿Αόραὰμ διαθήκης τοῦ θεοῦ: xal 
περὶ τῶν δώδεχα zatpiapyów. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Στέφανος πλέρης πίστιως xai δυνάµεως ἑἐποίει 
τέρατα xal σημεῖα μεγάλα dv τῷ λαφ. ᾿Ανέστησαν 
δέ τινες τῶν ἐκ τῆς συναγωγῆς τῆς λεγομένης Δι- 
δερτίνω», καὶ Κυρηναίων, καὶ Αλεξανδρέων, xal 
τῶν ἀπὸ Κιλικίας xal Ασίας, συζητοῦντες τῷ Στε» 
φάνῳ ᾿ xai οὐκ ἴσχυον ἀντιττῆναι τῇ σοφίᾷ xai τῷ 
Πνεύματι, Q in. Τότε ὑπέδαλον ἄνδρας λέγον- 
105, ὅτι ᾽Ακηκόαμεν αὐτοῦ λαλοῦντος ῥήματα βλάσ- 
Φημα εἰς Μωσήν καὶ τὸν 0s5y- συνεχίνησάν τε τὸν 
λαὺν, xal τοὺς πρεὀθ»τέρρυς, χαὶ τοὺς Γραμματεῖς: 


et vidue multe erant. 


CAPUT VIII 


καὶ συχοφαντία κατὰ D Judaeorum ἐπενγγεειίο, et. calumnia. adversus Ste- 


phanum : hujusque concio de Dei [edere cum 
Abrahamo; et de duodecim patriarchis. 


TEXTUS. 

Vl, 8-15. Stephanus autem, plenus gratia et 
fortitudine, faciebat prodigia et signa magna in po- 
pulo. Surrexerunt autem quidam de Synagoga, qu 
appellatur Libertinorum et Cyrenensiumet Alexan- 
drinorum et eorum qui erant a Cilicia et Asia, dis- 
putanes cum Stephano: et non poterant resi- 
stcre sapienti, εἰ Spiritui qui loquebatur. Tune 
summiserunt viros, qui dicerent se audivisse cum 
dicentem verba blasphemiz iu Movsen et in Deum, 
Commoverunt i'aque plebem et seniores et Seri- 


- 


903 


runt in concilium el statuerunt falsos testes qui 
dicerer: : Homo iste non cessat loqui verba ad- 
versus locum sanctum et legem. Audivimus enim 
eum dieentem , quoniam Jesus Nazarenus hic de- 
struet locum istum, et mutabit traditiones quas 
tradidit nobis Moyses. Et intuentes eum omnes qui 
sedebant in concilio, viderunt faciem ejus tanquam 
faciem angeli. 


V], 1-4. Dixit autem princeps sacerdotum : Si hzec 
ita se habent ? Qui ait : Viri fratres et patres, audite : 
Deus glorize apparuit patri nostro Abrahz cum es- 
set in Mesopotamia, priusquam | moraretur in Cba- 
ran, et dixit ad illum : Exi de terra tua et de 
cognatione (ua, et veni in terram quam monstra- 
vero tibi. Tunc exiit de terra Chaldzoretm, et 
habitavit in Charan. Et inde, postquam ntortuus 
est pater ejus, transtulit illum in terram istam, in 
qua vos nunc habitatis. 

COMMENTARIUS. 

Stephanus reliquis sex praestabat, atque primas 
inter illos tenebat. Quanquam enim ordinatio com- 
munis fuerat, iste tamen majorem pr: ceteris 
consecutus est gratiam. Nulla autem ante ordina- 
lionem prodigia faciebat, ut manifestum fieret 
gratiam solam non 999 suflicere, sed ordinatione 
insuper opus csse, ut accessio Spiritus flat : quan- 
quam etiam antea pleni erant Spiritu, co sci- 
lieet, qui in lavacro confertur. 

Libertini dicuntur Romanorum liberti. 
bant autem ibi etiam alii multi peregrini ex extra- 
neis civitatibus, qui et synagogas habebant, ubi 
legem perlegi oportebat. 

TEXTUS. 

VI, 5. Et nun dedit illi h:reditatem in ea nec 
passum pedis : sed repromisit dare illi eam in 
possessionem, et semini eius post ipsum, cum non 
haberet. filium. 

COMMENTARIUS, 

Cur Deus, cum promisisset dare Abrahamo ter. 
ram Pakestiuz in possessionem, ne vestigium ta- 
men pedis ex ea illi dedit ? Svilicet, quia cum 
paulo post dissolvendus, seu ex hac vita migratu- 
rus esset, possidere eam diu non poterat. Salva 
igitur Abraliamo est haereditas per semen ipsius, 
quod est Christus; estque illa , « quxe sursum est 
Jerusalem ?! » ubi simul cum eo regnabunt sancti, 
quando veniet in gloria Patris sui, regnaturus in 
omnes gentes qux per fidem Abrahami justificatze 
fucrint. 

TEXTUS. 

VI, 6, 7. Locutus est autem. οἱ Deus, quia erit 
semen ejus accola in terra aliena, et servituli eos 
subjicient, et male tractabunt eos annis. quadrin- 
gentis ; et gentem cui servierint judiceabo eos, 
dixit Dominus, et post hxc exibunt , et. servient 
mihi in loco isto. 


9 Galat, iv, 96, 


THEOPHYLACTI BULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡ. 


bas : et concurrentes rapuerunt eum οἱ adduxe- A xat ἐπιστάντες 


C 
llabita- 


904 
συνήρπασαν αὐτὸν, καὶ fiya yov εἷς 
τὸ συνέδοιον * ἔστησάν τε μάρτυρας φενυδεῖς λέγον- 
τας. Ὁ ἄνθρωπος οὗτος οὗ παύεται ῥήματα βλάσ- 
φτμα λαλῶν χατὰ τοῦ τόπου τοῦ ἁγίου τούτου x: 
τοῦ νόµου. ᾿Αγτχύαρεν γὰρ αὑτοῦ λέγοντος. ὅτι 
Ἱησοῦς ὁ Ναζωραξος οὗτος γαταλύσει τὸν τόπον 


τοῦτον, χαὶ ἁλλάξει τὰ ΣΌῃ, X παρέδωγεν ἡμῖν Μω- 


Καὶ ἀτενίσαντες εἷς αὐτὸν ἅπαντες οἱ χ18- 
εἶδων τὸ πρόσωπσον 


σῆς. 
εζόμενοι ἓν τῷ συνεδρίω., 
αὑτοῦ ὡσεὶ πρόσωυπον ἀγγέλου. 

Εἶπε δὲ ὁ ἀογ'ερεύς' El ἄρα ταῦτα οὕτως ἔχει, 
Ὁ δὲ ἔφη * "Άνδρες ἀδελφοὶ χαὶ πατέρες, ἀχούσατς" 
Ὅ θεὸς τῆς δόξης ὤφθη τῷ πατρὶ ἡμῶν 'A6paàa 
ὄντι ἐν τῇ Μεσοποταµίᾳ πρὶν 7| κατοιχῆησαι αὐτὸν 
εἰς Χαῤῥὰν, xaX εἶπε πρὸς αὐτόν ' Ἔξελθς &x τῆς 
γῆς σου xaX Ex τῆς συγγενείας σου. xat δευρο εἰς 
γῖν ἣν ἄν σοι ὃξίξω. Τότε ἐξελθώὼν ἐκ γῖς Χαλδαίων 
χατφχησεν εἰς Χαῤῥάν. Κάχεῖθεν μετὰ τὸ ἁποθανεῖ 
τὸν πατἐρα αὐτοῦ µετῳχισεν αὐτὴν εἰς τὴν γῆν ταύ- 
την, εἰς ἣν νῦν ὑμεῖς χατοικεῖτε. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Οὗτος πρόχριτος τῶν ἑπτὰ fjv, χαὶ τὰ v porca εἴχε 
παρ αὐτοῖς. El γὰρ καὶ ἡ χειροτονία χοινὴ ἣν, ἁλλ' 
εὖτος ἑπεσπᾶτο χάριν πλείονα. Οὖκ ἕπνει δὲ τρὸ 
τῆς χειροτονίας τὰ τέρατα , ἵνα δειχθῃ , ὅτι oix 
ἀρχεῖ µόνον fj χάρις, ἀλλὰ δεῖ xoY τῆς χειροτονίας. 

Ώστε προσθήχη Πτεύματος ἐγένετο. El γὰρ xci 
πλήρεις Πνεύματος σαν πρὸ τούτου, ἀλλὰ τοῦ ἆ-ὃ 
τοῦ λουτροῦ δηλονότι, 


Λιθερτῖνοι , ol τῶν Ῥωμαίων ἀπελεύθεροι λέγον» 
ται. Ὄκουν δὲ ἐκεῖ χαὶ ἄλλοι πολλοὶ ξένοι ἐξ ἆλλο- 
δαπῶν (τόλεων, καὶ συναγωγὰς εἶχον Eva ἔδει τὸν 
νόµον ἀναγινώσχεσθαι, 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Καὶ οὐχ ἔδωκεν αὑτῷ κληρονομίαν ἓν αὐτῃ ο:δ3 
βῆμα ποδός. Καὶ ἔπηγγεβλατο δοῦναι αὐτῷ εἰς xazá- 
σχεσιν αὐτὴν, xal τῷ σπέρµατι αὐτοῦ μετ αὐτὸν, 
οὐκ ὄντος αὐτῷ τέχνου. 

EPMHNEIA. 

Διὰ τί ὁ θεὸς ἐπαγγειλάμενος τῷ Αθραὰμ δοῦναι 
την γην τῆς Παλαιστίνης εἰς κατάσχεσιν, οὐδὲ Bnua 
ποδὺς δέδωχεν &v αὐτῇ; ἸΕΒπειδὴ µετ᾽ ὀλίγον ἀνα)λύειν 
µέλλων, πῶς χατέχειν ἠδύνατο; Σώζεται ἄρα χλτ-- 


D povopla τῷ ᾿Αδραὰμ διὰ τοῦ σπέρματος αὐτοῦ, ὃς 


ἐστι Χριστὸς, ἡ ἄνω Ἱερουσαλὴμ, ὅτε καὶ συµδασι- 
iiid αὐτῷ οἱ ἅγιοι, ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δέξῃ τοῦ 

ατρὸς αὐτοῦ, πάντων τῶν ἐθνῶν διὰ πίστεως 'A- 
od δικαιωθέντων συµδασιλεύων, 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἐλάλησε δὲ οὕτως ὁ θεὺς, ὅτι Ἔσται 55 στέρμἆ 
αὑτοῦ πάροικον ἐν vd ἀλλοτρίᾳ, xai δουλώσουσεν 
αὐτὸ καὶ χακὠώσονσιν ἔτη τετραχόσια. Καὶ τὸ ἔθνος, 
ᾧ ἐὰν δουλεύσωσι, κρινῶ ἐγὼ, εἶπεν ὁ θεός: xax 
μετὰ ταύτα ἐδελεύσωνται καὶ λατρεύσουσί pot ἐν 
τῷ τόπῳ 50270), 





005 
EPMHNEIA. 

O9 μάχεται τοῖς ἐνταῦθα, τὰ ἐν τῇ Ἐξόξῳ Υε- 
γραμμένα. Ἐκεῖ γὰρ λέγει, ὅτι Μ{τὰ 5" τριακόσια 
τριάκοντα ἔτη ἐξηλθεν dj δύναµις Κυρίου ἡ µεγάλη 
ἐκ γής Αἰγύπτου * ἐνταῦθα δὲ, «μετὰ τετρακόσια», 
φησί. Καὶ ἐπιστῆσαι δεῖ, ὅτι οὖχ ἑῤῥέθη, ὡς 1λη- 
ρωθέντων τῶν τετραχοσίων ἑτῶν ἐξηλθεν , ἀλλὰ, 
ε μετὰ τριαχόσια 33 Έτη" » ὅπερ ἐμφαίνει τὰ τριά- 
χοντα" ᾿Αόραὰμ ἀπὸ ἑθδομηχοστοῦ πέμπτου ἔτους, 
ἕως ἑκαστοστοῦ Écm εἰκοσιπέντε' Ἰσαάχ, ἔτη ἑξή- 
xovta * Ἰαχὼθ ἔτη ἑνενήχοντα ἑννέα * "luong ἔτη 
ἐχατὸν δέχα;.. iv Α/γύπτῳ δὲ ἕτη ἐκατὸν τεσσαρά- 
χουτα' ὁμοῦ ἔτη τετρακόσια τριάκοντα τέσσαρα. 
Φησὶ δέ’ « Kal χακώσουσιν αὐτοὺς ἔτη τετραχόσια * 
xal μετά ταῦτα ἐξελεύσονται xai λατρεύσουσί pov» 
τοῦ, « Μετὰ ταῦτα, ikv τοῖς λ σηµαινοµένου ἔτεσι. 
Th» γὰρ ἐξ Αἰγύπτου πορείαν ἓν τῇ ἑρήμῳ µέχρι 
τῆς τοῦ νόµου δόσεως, οὗ λέγει ὁ ᾿Απόστολος. 


Τὰ τοῦ .lipioD, καὶ τυ-ωγίας, xal ἂν αγ}ωρισμοῦ 
τῶν νἱῶν τοῦ 'Iuxo6* xal περὶ Υενέσθως Μωῦ- 
σέως, καὶ τῆς πρὸς αὐτὸν θεοφαγείας ἐν δρει 
Σινᾷ. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Καὶ ἔδωχεν αὐτῷ δ.αθήχην περιτομῆς' xat οὕτως 
ἐγέννησε τὸν Ἰσαὰκ, xaX περιέτεμεν αὐτὸν Ev τὴ ἡμέρᾳ 
τῇ ὀγδ'ῃ' καὶ ὁ Ισαὰκ τὸν Ἰακὼ, καὶ ὁ Ἰακὼθ τοὺς δώ. 
δεχα πατριάρχας. Oi δὲ ἀδελφοὶ Ἰωσὴηφ»5", δηλώσαντες 
αὐτὸν, ἀπέδοντο εἰς Αἴγυπτον.Καὶ ἦν ὁ θεὸς μετ αὖ- 
τοῦ, χαὶ ἑξείλατο αὐτὸν bx πασῶν τῶν θλίφεων αὐτοῦ: 
καὶ ἔδωχεν αὐτῷ χάριν xal σορίαν ἑναντίον Φαραὼ 
βασιλέως Λἰγύπτου xal κατέστησεν αὐτὸν ἠγούμενον 
ἐπ Αἴγυπτον xal ὅλον αὐτοῦ τὸν οἴχον. "H20: 
δὲ λιμὲς ἐφ᾽ ὅλην τὴν γῆν Αἰγύπτου, xal Χαναὰν, xal 
θλίφις µεγάλη, καὶ οὐχ εΌρισχον χορτάσµατα οἱ πα- 
τέρες; ἡμῶν. ᾿Αχούσας δὲ Ἰακὼθ ὄντα οἵτα ἐν ΑΙ: 
γύπτῳ, ἑξαπέστειλε τοὺς πατέρας ἡμῶν πρῶτον, χαὶ 
ἐν τῷ δευτέρῳ ἀνεγνωρίσθη Ἰωσὴφ τοῖς ἀδελφοῖς 
αὐτοῦ. Καὶ φανερὸν ἐγένετο τῷ Φαραὼ τὸ γένος τοῦ 
Ἱωσήφ. ᾿Απέατειλε δὲ Ἰωσὴφ, καὶ µετεχαλέσατο 
τὸν πατέρα αὑτοῦ Ἰαχὼδ xal πᾶσαν 3 τὴν φνχὴν 
xu σ»γγένειαν * ὡς εἶναι τοὺς πάντας ἑδδομήχοντα 
πέντε. Κατέδη δὲ Ἰαχὼδ εἰς Αἴγυπτον, xai ἑτελεύ- 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. VII. 


906 
COMMENTARIUS. 

llis qux hic dicuntur, contraria nou suut ca qux 
leguntur in Exodo**. Ibi enim dicitur : « Post qua- 
dringentos triginta annos exivit exercitus Doinini 
magnus ex terra Zgypti ; » hic autem « post qua- 
dringentos. » Αἱ animadvertere oportet , dictum 
non esse, eos completis quadringentis annis sta- 
lim exiisse ; sed « post quadringentos. » Qux phra- 
sis indicat, aliquos insuper annos, nempe triginta, 
efluxisse, 943 Scilicet, computandi sunt anui 
Abrahami a septuagesimo quinto usque ad centum 
viginti quinque ; Isaaci sexaginta, Jacobi nonaginta 
novem ; Josephi centum ac decem, in Egypto au- 
tem centum quadraginta : qui oinnes anni collecti 
conficiunt annos quadringentos triginta quatuor. 
Cum igitur aii: « Et male tractabant eos annis 
quadringentis.... εἰ post hac exibunt, et servient 
mihi, » illud « post haec » triginta eog annos indi- 
cat : non enim profectionem in deserto usque ad 
datam legem exprimit Apostolus. 
De fame, tentatione et recognitione filiorum Jacob, et 


de nativitate Mosis, et apparitione facta ipsi a Deo 
in monte Sina. 


TEXTUS. 

VII, 8-18. Et dedit illi testamentum cireumcisio- 
nis : el sic genuit Isaac, et cireumcidit eum die octa- 
νο: et Isaac Jacob et Jacob duodecim patriarchss. Et 
patriarch:e zemulantes, Joseph vendiderunt in E£gy- 
ptuin ; et erat Deuscum eo: et eripuiteum ex omni- 
bus tribulationibus ejus, et dedit ei gratiam etsapien - 
tiam in conspectu Pharaonis regis /Egypti, et con- 
stituit eum przpositum super AEgyptum et super 
omnuem domum suam. Venit autein fames in uni- 
versam Egyptum et Chanaan, et tribulatio magna ; 
et non inveniebant cibos paires nostri. Cum audis- 
set autem Jacob esse frumentum in JEgypto, misit 
patres nostros primum : el in secundo cognitus est 
Joseph a fratribus suis, et manifestatum est Pbha- 
raoni genus ejus. Mittens autem Joseph accersivit 
Jocob patrem suum et omnem cognationem suam 
in animabus septuaginta quinque. Et descendit 
Jacob In /Egyptum, et defunctus est ipse, et patres 
nostri. Et translati sunt in Sichem , et positi suut 


^10£» αὐτὸς xal οἱ πατέρες ἡμῶν. Καὶ μετετέθησαὺ p in sepulero, quod emit Abraham pretio argenti 4 


εἰς Zoytp, xai Στέθησαν ἐν τῷ µνήµατι, ὃ ὠνῆσατο 
"A6pakp. τιμῖς ἀργυρίου παρὰ τῶν υἱῶν Ἐμὸρ τοῦ 
Συχέμ. Καθώς δὲ ΗΥγιζεν ὁ χρόνος τῆς ἑπαγγελίας, 
ἧς ὤμοσεν ὁ θεὸς τῷ ᾿Αόραὰμ, πῦξησεν 6 λαὺς, χαὶ 
ἐπληθύνθη ἓν Λἰγύπτῳ, ἄχρις οὗ ἀνέστη βασιλεὺς 
ἕτερος, ὃς οὐκ δει τὸν Ἰωσέφ. 
EPMHNEIA. 

Τΐνος ἕνεχεν περιτέµνεσθαι τὴν ἀχροδυστίαν τῆς: 
σαρχὸς αὐτοῦ τῷ ᾿Αδραὰμ προσέταξεν ὁ θεός ; Καὶ 
πρόχειρον μέν τινες αἰτίαν ἀποδεδώχασι ταύτην. 


? Cap. xu, 11. 


filiis Hemor fitii Sichem. Cum autem appropinquaret 
tempus promissionis quem confessus crat Deus 
Abrahs, crevit populus, et multiplicatus est in 
Egypto, quoadusque surrexit alius rex in ZEgypto, 
qui non sciebat Joseph. 


COMMENTARIUS. 
Quare Deus precepit Abrahamo, ut resecaret 
praputium carnis sug ? Obviam hanc rationem qu:- 
dam traduut. Quandequidem, inquient, Abraham 


Varie lectiones et nota. 


39 ετραχόαια. — 9 * τετραχόσια. 


PATROL. Gu. CXXV. 


33* χαὶ οἱ πατριάρχαι 39) τῆν συγγένειαν αὐτοῦ ἐν ψυχαῖς ος’. 


29 





901 


cx Chaldoeis oriundus erat : 
patrios ipsorum mores permissum erat ( quemad- 

modum etiam Persis ac Medis) matribus et sorori- 

bus matrimonio commisceri : ob hanc rationem 

circumcidit carnem preputii, veluti per hoc a 

carnis necessitudine se abdieans, et illicitas abne- 

gans cognationis suze nuptias. Alii autem aiunt, id- 

circo Abrahamo, ejusque posteris demandatam 224 

esse circumcisionem, ut manifestum fleret , ex iis 

oriturum esse Christum secundum carnem : quo- 

circa οἱ ipse circumcidi voluit, et circumcisioni 

finem imposuit. Sunt et qui dicant, quod circeum- 

visio in carne typice olim facta , imago esset salu- 

taris baptismatis ; quippe qua per rejectionem 
preputii abnegalionem significabat generationis 
secundum carnem, el eos qui circumcidebantur, 
filios Dei constituebat. Primus itaque Isaacus octa- 
va circumcisus est die; unde et Judzi eodem die. 
circumciduntur. 


TEXTUS. 


VII. 19-93. lfic circumveniens genus nostrum, 
afflixit patres nostros, ut exponerent infantes suos, 
ne vivificarentur. Eodem tempore nalus est Moyses, 
el fuit jucundus Deo ** ; qui nutritus est tribus mensi- 
bus in domo patris sui. Exposito autem illo, sustu- 
jt eum filia Pharaonis, οἱ nutrivit eum sibi in 
filium, Et eruditus est Moyses omni sapientia 
Agyptiorum, el erat potens iu verbis et in operi- 
bus suis. Cum autem impleretur ei quadraginta 
annorum tempus, ascendit in cor cjus ut visitaret C 
[ratres suos filios Israel. 


COMMENTARNIUS. 


« Circumveniens, » hoc est, sophismis, seu ver- 
sutis commentis eos subjicere satagens. Sophís- 
mus enim est violentum cominentum : adeoque 
ista phrasis hoc loco idem significat, ac violente 
illis imponere. Quare etiam imposlores Sophi- 
gtas vocant, quod veritatem fraude et sophisma- . 
tibus occultant. Eo igitur tempore natus esl, 
inquit, Moyses, el fuit jucundus, hoc est, cliarus ac 
dilectus Deo. Eum autem expositum filia Pharao- 
nis cum | sustulisset, omnem ZEgyptiorum sapien- 
tiam edocuit. Ex quo patet, non omnino contein- 
nendam esse profanam eruditionem : quandoquidem 
in modum laudis dictum est : « Eruditus est Moyses 
oinni sapientia ZEgyptiorum : » ac etiam de tribus 
pueris et Daniele: « Superabant omnes in. sapien- 
tia Chaldaeorum et in omni disciplina *€. » Oportet 
autem ad modicum solummodo tempus ejusmod 
disciplinis vacare eos, qui in studio sacra ac divi- 
nitus inspirata Scripture perpeluo hzrere debent : 
nam nec Moses, neque Anania, et Daniel profanam 


33 Exod. 1,2. ** Dan. vi, 5. 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 
Chald:eis autem juxta A Ἐπειδὴ, φησὶν 5, ó ᾿Αθραὰμ 


À δηλοῦσα τῆς xatà σάρχα γενέσεως, xai υἱοὺς 


D Τρόπῳ Υὰρ ἐγχωμίου εἴρηται, ὡς « 


903 
ix γῆς Χαλδαίεων 
ἀπῆρε' Χαλδαίοις δὲ ἐπιτέτραπτο χατὰ τὰ ττα - 
τρια αὐτῶν ἔθνη 3, καθ & δὴ xoi Πέραις καὶ 
Μήδοις, μητράσι καὶ ἁδελφαὶῖς ἐπιμίγνυσθαι * ταύτης 
ἕνεχα τῆς αἰτίας περιτέµνεται τὴν σάρχα τῆς ἀχρο- 
θυστίας, τῇ οἰκειότητι τῆς σαρχὸς ἁποταττόμε- 
vog, xai τοὺς τῆς συγγενείας ἀθεμίτως [[. ἀθεμίτους] 
ἀρυρύμενος γάμους. Ἅλλλοι δὲ φασιν, [ὅτι] διὰ τοῦτο 
προστετάχθαι τῷ ᾿Αθραὰμ xai τοῖς ἐξ αὑτοῦ την 
περιτομὴν, ἵνα δῆλον εἴη, ὡς ἐξ αὐτῶν ἔσται ὁ Ἆρι- 
στὸς τὸ κατὰ σάρχα * bi xal αὐτὸς περιετμέθη 
καὶ τέλος ιἔδωχε τῇ περιτομῇ. "λλλοι δέ φασιν 
ὅτι dj iv. σαρχὶ περιτομὴ, τυπικῶς χινοµένη τὸ 
παλαιὸν, εἰχόνα ἐπεῖχε τοῦ σωτηρίου βαπτίσματος» 
διὰ τῆς ἀποδολῆς τῆς ἀχροδυστίας, τὴν ἄρνησιν 
8:05 
ποιοῦσα τοὺς περιτεµνοµένους. Ἐν πρώτοις οὖν ὁ 
σαὰκ τῇ óybóm περιτέμνεται ἡμέρᾳ * ὅθεν καὶ 
οἱ Ἰουδαῖοι. 


KEIMENON. 


Οὗτος κατασοφισάµενος τὸ γένος ἡμῶν, ἑκάχωσε 
τοὺς πατέρας ἡμῶν τοῦ ποιεῖν ἔχθετα τὰ βρέφῃ 
αὐτῶν, εἰς τὸ μὴ ζωογονεῖσθαι. Ev ᾧ καιρῷ &vev- 
νήθη Μωῦσῆς, xat ἣν ἀστεῖος τῷ θεῷ, ὃς ἀνετράφη 
μῆνας τρεῖς ἓν τῷ οἴχῳ τοῦ πατρὺς αὑτοῦ. Ἔχτε- 
θέντα δὲ αὐτὸν ἀνείλετο ἡ θυγάτηρ Φαραὼ, καὶ ἂν- 
εθρέψατο αὐτὸν ἑαυτῇ εἰς vióv. Καὶ ἐπαιδεύθη Mob - 
ore πάσγῃ σοφίᾳ Λἰγυπτίων * Tj» δὲ δυνατὸς Ev λόγοις 
καὶ ἔργοις. Ὡς δὲ ἐπληροῦτο αὐτῷ τεσσαραχοντα” 
ετὴς χρόνος, ἀνέδη ἐπὶ τὴν χαρδίαν αὑτοῦ ἐπισχέ- 
φασθαι τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ τοὺς νἱοὺς Ἱσραῇλ. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 


Τουτέστι πανούρχοις ἐπινοίαες αὐτῶν παριγενέ- 
σθαι ἐδουλεύσαντο 3”. Σοφισμὸς άρ ἐστι βεθιασµένη 
ἑξήγῆσις. Διὸ ὧδε dj ἔμφασις “λέγει, p βιαίως 
ἐπιθέσθαι αὐτοῖς δηλοῦν, ὕθεν *'! καὶ σοφιστὰς τοὺς 
γόητας καλεῖ”", ὡς τὸ ἀληθὲς δι’ ἁπάτης χαὶ σοφι- 
σμῶν κρύπττοντας. 'Ev αὐτῷ τοίνυν τῷ xatpip ἔγεν- 
νήθη, «nat, Μωῦσῆς, καὶ ἦν ἀστεῖος τῷ θεῷ, τουτ- 
ἐστιν εὐάρεστος, ἦτοι θεοφιλἠς. Ἐχτεθέντα 6b αὐτὸν 
ἡ θυγάτηρ Φαραὼ ἀνελομένη, πᾶσαν αοφίαν Αἰγν- 
πτίων ἑδίδαξεν. Ἐκ τούτου δῆλον, ὡς 02x ἀποθλητέα 
πάντη ἐστὶν, f] τῶν ἔξωθεν τῆς Γραφῆς παΐδενσις. 
Ἐπαιδεύθη 
Μωῦσῆς πάσῃ σοφίᾳ Αἰγυπτίων * » xal περὶ τῶν 
τριῶν παίδων καὶ Δανιὴλ, ὡς € Ὑπερέθαλον πάντα: 
ἐν τῇ Χαλδαίων φιλοσοφίᾳ καὶ ταῖς λοιπαῖς ἐπιστί- 
µαις. » Act δὲ ἐπ᾽ ὀλίγον αὑταῖς προσέχειν, τῇ θεο- 
πνεύστῳ Γραφῇῃ ἑμμένοντας. Οὖτε yàp Μοῦσης, 
οὔτε οἱ περὶ ᾽Ανανίαν καὶ Δανιὴλ, ἕμαθον ἂν tiv 
ξένην παιδείαν, εἰμῆ ἀνάγκῃ xal Piq δεσποτῶν. Καὶ 
γὰρ ἐν οὐδενὶ αὐτὴν κἐχρηνται, εἰμήπου ἄν τις 


Varie lectiones et note. 


9! fg. φασίν. 3 Ic. ἔθη. 3 ἴσ. ἐδουλεύσατο, à βουλευσάµενοι. "To. τὸ. Ὁ' δηλονότι. 3" καλοῦσι. 








909 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. —CAP. VII. 


910 


εἴποι, ὅτι καλὺν αὐτὸν ** μαθεῖν, πρὸς τὸ ἀνατρέφαι A eruditionem addidicissent unquam, nisi ad id 


τὰς ἐχείνων ἁπάτας. 


necessitate, ac dominorum 2985 imperio compulsi 


fuissent ; quare nunquam ea eruditione usi sunt : nisi quis dicat, utile Mosi fuisse eam comparare, ad 


AEgyptiorum errores ejus przsidio evertendos. 
KEIMENON. 


Καὶ liv τινα ἁδιχούμενον, ἡμύνατο, xal ἑποίη: 
σεν ἑχδίχησιν τῷ χαταπονουµένῳ, πατάξας τὸν 
Αἰγύπτιον. Ἑνόμιξε δὲ συνιέναι τοὺς ἁδελφοὺς αὖ- 
τοῦ, ὅτι ὁ θεὸς διὰ χειρὸς αὐτοῦ δίδωσιν αὑτοῖς σω” 
τηρίαν * οἱ δὲ οὐ συνηχαν. Tf] «c ἐπιούσῃ ὤφθη αὐ- 
τοῖς µαχομένοις, χαὶ συνήλασεν αὐτοὺς εἰς εἰρήνην 
εἰπών.' "Άνδρες, ἁδελφοί ἐστε ὑμεῖς . ἵνα τί ἁδιχεῖτε 
ἀλλήλους ; Ὁ δὲ ἁδιχῶν τὸν πλησίον, ἁπώσατο αὖ- 
τὸν εἰπών * Τίς σε χατέστησεν ἄρχοντα χαὶ δικαστὶν 
ἐφ᾽ ἡμᾶς; μὴ ἀνελεῖν µε σὺ θέλεις, ὃν τρόπον àv- 
εἴλες χθὲς τὸν Αἱγύπτιον; Ἔλρυγε δὲ Μωῦσῆς ἐν τῷ 
λόγῳ τούτῳ, xal. ἐγένετο πάροιχος ἐν vi) Μαδιὰμ, 
οὗ ἐγέννησεν υἱοὺς δύο. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

᾽Ανεῖε Μωῦσης τὸν Αἰγύπτιον, οὗ θυμῷ εἶξας, 
οὐδὲ ὁργῇ χινηθεὶς, ζήλῳ δέ. Πᾶν δὲ, ὃ ἂν γένηται 
εἰς λόγον Θεοῦ, εὐσέδειά στι * κἂν φόδος ** ᾗ διὰ 
825v, cox ἔοτι φόδος 3. 'O γοῦν Φινεὲς, δύο Ey μιᾷ 
χειρὶ φονεύσας, Ίχουσεν  ε Ανέστη Φδινεὲς, xal 
ἑξιλάσατο, xal ἑχόπασεν dj θραῦσις, xai ἑλογίσθη 
αὑτῷ εἰς διχαιοσύνην. » Διάφορος yàp ἡ προαίρεσις 
φονέως καὶ εὐσεθούντος, xàv τὸ γινόμένον πρᾶγμα 
ἓν. Τὸ τοίνυν [γινόμενον διὰ Μωῦσέως, σημεῖον ἣν 
ὅτι μέλλει ὁ θεὸς] Αἰγυπτίους ἀποχτείνειν, τοὺς δὲ 
λεγομένους Ἱσραγλίτας σώζειν. Καὶ ὧδε μὲν οὖν 


TEXTUS. 


Vii, 24-29. Et cum vidisset quemdam injuriam 
patientem, vindicavit illum : et fecit ultionem ei qui 
injuriam sustinebat, percusso /Egyptio. Existimabat 
autem intelligere fratres, quoniam Deus per manum 
ipsius daret salutem illis : at illi non intellexerunt. 
Sequenti vero die apparuit illis litigantibus : et recon- 
ciliabat eos in pace, dicens : Viri, fratres estis, ut 
quid nocetis alterutrum ? Qui autem injuriam facic- 
bat proxinio, repulit eum, dicens : Quis te consti- 
tuit principem et judicem super nos ? Nunquid in- 
terficere me tu vis, quemadmodum interfecisti heri 
JEgyptium ? Fugit autem Moyses in verbo isto: 


B et factus est advena in terra Madian, ubi generavit 


filios duos. 
COMMENTARIUS . 


Interfecit 119568 JEgyprium, non furore actus, scd 
zelo. Quidquid vero propter Deum fit, pietas est ; 
οἱ cedes propter Deum facta, cedes non est. Quare 
de Phinees, qui duos uno ictu confodit, dictum est : 


« Surrexit Phinees et placavit et cessavit quassatio ; et . 


reputatum est ei in justitiam *'. » Diversa enim intentio 
est honücidze, ac ejus qui pietatis actum exercet, 
quantumvis opus peractum idem sit. Quod igitur 
fecit hic Moses, signum erat, (16) quod Deus /Egy- 
ptios esset interfecturus, ac salvaturus eos qui 
lsraelit:e appellantur. Et quidem factum Mosis ita 


τὰ Μωῦσέως, Βεωρίας δὲ τῆς ἀνωτάτω συνθήσει C se habet. At vero sermo iste aliam nobis sublimis- 


πάλιν ἡμῖν 6 λόγος τὴν οἰχονομίαν τὴν ἐπὶ Χριστῷ. 
Εὐρὼν γὰρ ὁ Σωτὴρ δεινὴν ὑπομένοντας τὴν πλεο- 
νεξίαν τῆς ** Ἱσραήλ (ἐπεπῆδα γὰρ εἰς αὐτοὺς 
ὥσπερ συντρίδων ὁ Σατανᾶς), ἐλεήσας, ἐλενθεροῦν 
ἑσχόπτετο 9. ᾽Απεκτονὼς δὲ τρόπον τινὰ, τὸν ἀἁδι- 
χεῖν ἠρημένον, χατέχρυψεν εἰς Υῆν, τουτέστιν bv 
τοῖς ὑποχθονίοις χαταχλείων ** εἰς ὥδην τὸν Σατα- 
νᾶν ὁ Σωτήρ, δικαιοσύνης ἐφαίνετο βραθευτὴς ** τοῖς 
ἐξ Ἱσραήλ. Οἱ δὲ ἐφ᾽ οἷς ἔμελλον εὐχαριστεῖν, 
ἔφασχον  ε Οὐχ ἐχθάλλει τὰ δαιµόνια οὗτος, εἰ μὴ 
ἐν τῷ Βεελζεδοὺλ ἄρχοντι τῶν δαιµονίων. » Διά τοι 
:τοῦτο µεταπεφοίτηχεν Ex τῆς Ιουδαίας elc τὴν Γαλι- 
'λαΐαν, χαθάπερ Μωσῆς µετέδη εἰς γην Μαδιὰμ, xal 
τὴν ἐξ ἑθνῶν ἑἐχάλει σνυναγωγήν. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 


Καὶ πληρωθέντων ἑτῶν τεσσαράχοντα, ὤφθι αὑτῷ 
&v τῇ ἑρήμῳ τοῦ ὄρους Σινᾶ ἄγγελος  Kuplou. tv 
φλογὶ πυρὸς Bátov. Ὁ δὲ Μωῦσῆς ἰδὼν, ἐθαύμασε 
τὸ ὅραμα. Προσερχομένου δὲ αὐτοῦ κατανοῆσαι, 


1 Psal], cv, $0.  ** Μαι. xii, 24. 


simam exhibet intelligentiam in «ceconomia, seu 
dispensatione Christi. Scilicet, cum reperisset ille 
Israelitas gravi oppressos avaritia (intraverat enim 
violenter in illos Satanas) miseratione permotus, 
liberare eos decrevit. Occidit igitur eum, qui ipsos 
lzdere aggressus fuerat ; occisumque abscondit in 
terra ; hoc est, in subterraneis, seu in inferno 
conclusit Satanam Salvator noster ; indeque justi- 
tie ductorem Israelitis se exhibuit. llli autem cum 
gratias agere debuissent, e contra dicebant : « Hic 
non ejicit D:emonia, nisi in Beelzebub principe Dz- 


moniorum ?*. » Quamobrem ex Judza in Galileam 


transmeavit ( quemadmodum Moses perrexit in 
terram Madian), seu ex Gentilibus Ecclesiam suam 
congregavit. 
2968 TEXTUS. 

VII, 30-32. Et expletis annis quadraginta, appa- 
ruit illi indesertomontis Sina angelus in igne flammae 
rubi. Moyses autem videns, admiratus esl visum, et 
accedente illo, ut consideraret, facta estad eum YOX 


Varie lectiones et not&. 


4 αὐτὴν. φόνος, φόνος. "' c. τούς. 


(15) Locum hunc ex OEcumenio , qui paria hic habet, suppleo. 


V ἑσχέπτετο. 


95 χατέἐχλεισεν.  ** βραθεύς. 


ον 


m 








911 


ΤΗΕΟΡΗΤΙΑΟΤΙ DULGARLE ARCHIEP. 


912 


Pomini, dicens : Ego sum Deus Patrum uorun, Α ἐγένετο φωνὴ Κυρίου πρὸς αὑτόν * 'Eyo 6 θεὸς τῶν 


Deus Abrahain, Deus Isaac et Deus Jacob. 


COMMENTARIUS.. 

Filium Dei nunc appellat angelum, sicut et lio- 
minem alibi. Ipse enim erat Magni consilii An- 
gelus 5’. Quare paulo post exhibet eum dicentem 
beato Mosi ; « Ego sum Deus patrum tuorum, Deus 
Abraham, Deus Isaac et Deus Jacob. »—« In flanima 
vero ignis rubi » sese ostendit : quandoquidem et 
informa ignis apparuit in monte Sina, cum legem 
dedit. Sed quaenam hujus rei ratio ? Sacre Litter 
divinam naturam ad omnipotentem ejus activitatem 
jndicandam igni assimilant, quemadmodum imbe- 
cillum hominem ligno et feno. Dicitur enim : « Deus 
noster ignis consumens est *. » Et rursus 
mo, sicul fenum dies ejus. *'. Verum sicuti ignem 
spinz ferre non possunt ; ita nec deitatem huma- 
nitas, Attamen in Christo deitas cum humanitate 
amice convenit, eique tolerabilis facta est, quippe 
qua puram ignis nature suz activitatem quodaa- 
modo retudit, ut capi posset, sicuti ignis a spinis. 
Quod,vero carnem suam omni corruptione superio- 
rem effecerit, ostendit, velut in . denigmate, iguis 
ardens in rubo, qui lignum reliquit illzessum. Hu- 
muanilas itaque capax facta est suscipiende et re- 
tinendz deitatis, et hoc mysterium factum est in 
Christo. 

De exitu ex. /Egyplo, et de vitulo ab lsraelitis (acto, 
aliisque usque ad Salomonem et templi edificatio- 
nem. 

TEXTUS. 

VII, 53-56. Tremefactus autem Moyses, non aude- 
bat considerare. Dixit autem iili Dominus : Solve 
calceaméntum pedum tuorum ; locus enim in quo 
8(a$, terra sancta est. Videns vidi afflictionem populi 
mei, qui est in /Egypto, e$ geritum eorum audivi 
et descendi liberare eos. Et nunc veni, et mittam 
te in Egyptum. Hunc Moysem quein negaverunt, di- 
centes : Quis te constituit principem et judicem ? 
hunc $97 Deus principem et redemptorem misit, 
cum manu angeli, qui apparuit illi in rubo. Hic 
eduxit illos, faciens prodigia et signa in terra 
Agypti, etin Rubro mari, et in deserto annis qua- 
draginta. 

COMMENTARIUS. 

Quanquam non eadem quoad litterss exstet in 
Exodo vox « tremefactus, » extat tamen equivalen- 
ter. Non enim multum differunt inter se treme- 
factus, seu, tremebundus οἱ exterrilus. » Dicuntur 
autem hic de visione rubi, manente eadein diffe- 
rentia tremebundi ac ezrterriti, etiam in narra- 
tione de monte Sina. Tunc enim dixit Moses ** : 
« Exterritus sum, ac tremebundus, » his dictioni- 
bus tanquam synonymis twtens. Stupefactus igitur 


* ρα, 1x, 6. ** Hebr. xi, 29. 


*! Psal. cii, 44. 


πατέρων σου, ὁ cb; 'A6paàp, xal ὁ θεὺς "Ica, 
xai ὁ θεὸς Ἰαχώθ. 
EPMHNEIA. 

Τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ, ἄγγελον χαλεῖ νῦν, xa0àz:p 
xai ἄνθρωπον ἀλλαχοῦ. Αὐτὸς váp ἐστιν ὁ μεγάλτς 
βουλῆς "AyveXoc. Διὸ xal μετ ὀλίγον δείχνυσιν αὑτὸν 
λέγοντα τῷ µαχαρίῳ Μοῦσῇ * « Ἐγὼ ὁθεὸς τῶν πατέ - 
pov σου, ὁ θεὸς ᾽Α6ραὰμ, χαὶ ὀθεὺς Ἰσαὰκχ, καὶ ὁθεὸς 
Ἰαχκώδ..--εἘν φλογὶ δὲ πυρὸς βάτου, διαδείχνυταε” Ev 
εἴδει γὰρ πυρὸς χαὶ ἓν τῷ δρει Σινᾷὁ θεὸς διαφαίνεται 
τὸν νόµον διδούς. Τίς οὖν ὁ λόγος; Πυρὶ τὴν θείαν 
παρειχάζει φύσιν τὸ Γράμμα τὸ ἱερὸν, διὰ τὸ παναλ- 
xke, ξύλοις τε xoi πόαις τὸν ἀπὸ γῆς ἄνθρωπον. Φτοὶ 
γάρ πον΄ « 'O θεὸς πῦρ χαταναλίσχον ἐστί. » Καὶ 


: « Ho- B πάλιν, «Άνθρωπος, ὡσεὶ χόρτος αἱ ἡμέραι αὐτοῦ. » 


'AXX ὥσπερ ἑἐστὶν οὐ φορητὸν ἀχάνθαις τὸ up, 
οὕτω xal θεότης ἀνθρωπότητι. Πλὴν ἐν Χριστῷ 
συνέδη, χαὶ γέγονεν οἰστὴ οἱονεὶ περιστέλλων 59 τὸν 
ἄχρατον τῆς ἰδίας φύσεως [πυρὸς] προσθολὴν, ἵνα 
γένηται χωρητὸς, χαθάπερ καὶ ἀχάνθαις τὸ πρ. 
"Oct δὲ τὴν σάρχα τὴν ἑαυτοῦ φθορᾶς ἀπετέλει δρείτ- 
τονα *!, διαδείξειεν ἂν αἰνιγματωδῶς τὸ ἐπὶ τῇ 
βάτῳ πῦρ, ἁδιαλώδθητον παντελῶς τηρῆσαν τὸ ξὺ- 
lov. Κεχώρηχε γὰρ Οεότης ἓν ἀνθρωπότητι, xai 
τοῦτο γέγονεν [ἐν] Χριστῷ τὸ µυστήρων. 


Περὶ τῆς ἐξόδου xal µοσχοποιίας του '"Zopat4, 
ἄχρι Σοάομῶντος, καὶ τῆς τοῦ vaov κατα- 
σχευῆς. 

KEIMENON.! 

Ἔντρομος δὲ γενόμενος Μωῦσης, ἑτόλμα κατα- 
νοῆσαι. Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Κύριος * Λῦσον τὸ ὑπόδτμα 
τῶν ποδῶν σου" ὁ γὰρ τόπος iv d ἕστηχας, vq 
ἁγία ἐστίν. Ἰδὼν εἶδον τὴν χάχωσιν τοῦ λαοὺῦ µου 
ἐν Αἰγύπτῳ xal τοῦ στεναγμοῦ αὐτῶν Ίχουσα, xal 
χατέθην ἑἐξελέσθαι αὐτούς. Καὶ νῦν δεῦρο, ἁποστελὶῶ 
σε εἰς Αἴγυπτον. Τοῦτον τὸν Μωῦσην ὃν ἠρνῄσαντο 
εἰπόντες" Tl; σε χατέστησεν ἄρχοντα χαὶ δικαστὴν 
ἐφ᾽ ἡμᾶς ; τοῦτον ὁ θέὸς ἄρχοντα χαὶ λυτρωτὴν &- 
έστειλεν ἐν χειρὶ ἀγγέλου τοῦ ὀφθέντος αὐτῷ ἐν τῇ 
βάτῳ. 0ὗτος ἐξήγαγεν αὐτοὺς ποιῄσας τέρατα xal 
σημεῖα ἐν γῇ Αἰγύπτου, καὶ ἐν ᾿Ερυθρᾶ θαλάσσῃ, 


p χαὶ ἐν τῇ ἑἐρήμῳ Etc] τεσσαράκοντα. 


EPMHNEIA. 

Ei xz ph αὑταῖς ταῖς λέξεσι φἑρεται 5" &y τῇ 
Ἑξόδῳ κειµένη ἡ φωνὴ, ἀἁλλ' οὖν ἱἰσοδύναμος χεῖται. 
Οὐ πολὺ γὰρ διοίσει τὸ, ὄγζρομος, τοῦ, ἔμφοδος Tt- 
νόµενος. Λέγεται δὲ ταῦτα, περὶ τοῦ χατὰ την βάτον 
ὁράματος, μενούόης τῆς αὐτῆς διαφορᾶς τοῦ φοῦε- 
ροῦ xal ἐἑμφόδου, χαὶ Ey τῇ διηγἠσει περὶ τοῦ ὄρους 
Σινᾶ. 'Ez' αὐτοῦ γὰρ εἶπε Μωῦσῆς' « "Εμφοόός εἰμι 
καὶ ἔντρομος, » ἓχ παραλλήλου sat; λέξεσι χρησὰ- 


. µενος. Κατατεθηπὼς τοίνυν ὃ μακάριος Μωῦσῆης 


*! febr. xp, 91. 


Varie lectiones et note. 


9* περιστέλλον τι. *! κρείττονα. 53 φαίνεται. 





013 


« Παρελθὼν ὄφομαι τὸ ὄρχμα τοῦτο τὸ p£ya, τί ὅτι 
o9 χατακα[εται fj Bávoc. » "AXÀ' εἴργει λέγων εὐθὺς 
ὁ Κύριος, « Mh ἑγγίσῃς ὧδε' » xal τῶν ποδῶν ὑπο- 
λύειν προστάττεται τὸ ὑπόδημα. Ἰδοὺ ὃν πρὸ μικροῦ 
ἄγγελον εἶπε, νῦν δείχνυσιν αὐτὸν Küptov ὄντα xai 
Θεόν. Αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ τῆς μεγάλης βουλΏς ᾽ΑΥΥε- 
λος, χαὶ θεοὺ Υἱός. 

Τί οὖν ἐστι τὸ δηλούµενον διὰ τοῦ ὑποδήματος αἴ- 
νιγμα, ἀναγχκαῖου εἰπεῖν. Νεκρότητος xai φθορᾶς 
τὸ ὑπόδημά ἐστι σημεῖον, εἴπερ ἑστὶ πᾶν ὑπόδημα 
ζώου λείφανον τεθνηχότος Ἡδη. Ast τοίνυν πάσης 
νεχρᾶς xal σαρχιχῆς φαντασίας, ὥσπερ ὑπ]δημάτων 
τινῶν λῦσαι, τὸν ἐπὶ τῶν θείων θεωρηµάτων àva- 


θῆναι πειρώμµενος νοῦν, χαὶ τὸ κατὰ Χριστὸν νοῆσαι B 


μυστήριον. 'Απρόσιτος τοίνυν Ev νόμῳ καὶ τῇ παιδ- 
αγωγικῇ λατρεἰᾳ ὁ Χριστός. Νόμου γὰρ πρόσωπον ὁ 
Μωῦσᾶς, εἰ tfj που τὸν ἐκ τῆς ἁμαρτίας προαποτρἰ- 
Φοιτο μολυσμὸν, xal τὴν ἐν τύποις ἔτι χαὶ σχιαῖς 
προαπόθοιτο λατρείαν , οὗ δύναται προσεγγίσαι 
Χριστῷ. Ot δὲ βουληθεῖεν ἀπολύσασθαι τὸ προδη- 
λωθὲν ὑπόδημα, ἐγγιοῦαι τότε Χριστῷ, τὴν ἐν Πνεύ- 
ματι xal ἀληθείᾳ λατρείαν προϊέμενοι [[. προσ- 
τἐμενοι]. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 
Οὗτός ἐστιν ὁ Μωῦσῆς à εἰπὼν τοῖς υἱοῖς Ἱσραλλ" 
Προφήτην ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ θεὺς ἡμῶν ix 
«QV ἀδελφῶν ἡμῶν ὡς ἐμέ. αὑτοῦ ἀχούσεσθε. Οὗ- 


τός ἐστιν Ó γενόμενος ἐν τῇ Ἐχχλησίᾳ ἐν τῇ ἐρήμῳ C 


μετὰ τοῦ ἀγγέλου τοῦ λαλοῦντος αὐτῷ ἐν τῷ Spei 
Σινᾶ xai πατέρων ἡμῶν, ὃς ἐδέξατο λόγια ζῶντα 
δοῦναι ἡμῖν. "Q οὐκ ἠθέλησαν ὑπήχοοι γενέσθαι 
οἱ πατέρες ἡμῶν ΄ ἀλλ ἁπώσαντο, καὶ ἑστράφησαν 
τῇ καρδἰᾳ αὑτῶν εἰς Αἴγυπτον, εἰπόντες τῷ ᾽Ααρών' 
Ποίησον ἡμῖν θεοὺς, ol προπορεύσονται ἡμῖν. Ὁ 
γὰρ Μωῦσῆς οὗτος, ὃς ἐξήγαγεν ἡμᾶ; Ex γῆς Αἰ- 
Tonto», obx οἴδαμεν vl γέγονεν αὐτῷ. Καὶ ἐμοσχο- 
πρίησαν ἓν ταῖς ἡμέραις ἐχείναις, χαὶ ἀνήγαγον θυ- 
σίαν τῷ εἰδώλῳ xal εὑφραίνοντο ἓν τοῖς ἔργοις τῶν 
χειρῶν αὐτῶν. '"Ἔστρεψε δὲ ὁ θεὸς, xal παρέδωχεν 
αὐτοὺς λατρεύειν τῇ στρατιᾷ τοῦ οὑρανοῦ, χαθὼς 
γέγραπται ἓν βιθλίῳ προφητῶν Mt σφάγια χαὶ θυ- 
σίας προσηνἐγκατἐ pov ἕτη τεσσαράκοντα àv τῇ 
ἑρήμῳ, οἶχος Ἱαραίλ ; 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Τοῦτο ἐπήγαγεν ὃ µακάριος Στέφανος αἰνιττόμε- 
vo; αὐτοῖς τὸ χατὰ Χριστὸν µυστήριον, xal δειχνὺς 
ὅτι xal ὁ Μοῦσης περὶ αὐτοῦ ἡμῖν λελάληχε. Προ- 
αναφωνεῖ γὰρ πάλαι τὴν τοῦ Ιδίου Γεννήµατος ἑναν- 
θρώπησιν ὁ θεὺς χαὶ Πατὶρ διὰ τοῦ πανσόφου 
Μωῦσέως, καὶ ὅτι ὁ δεύτερος νομοθέτης ἐφ᾽ ἡμᾶς 
ἀναδειχθήσαται * λαλῄσας μὲν πάλαι τοῖς ἀρχαιοτέ- 
ροις αὐτὸς δι ἀγγέλου 53 δοὺς τὸν νόμον’ Ev δὲ τοῖς 
τελευταίοις καιροῖς, αὐτουργὸς εἰς ἡμᾶς ἀναδε- 

*5 Exod. 11, 5. 


*jbid. 5. *5Joan. iv, 95. 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. VIT. 
προσετίθη ληιπὸν ἐκεῖ)ό που λέγων iv ἑαυτῷ * Α beatus Moses illud in corde suo protulit ** : 


911 
ε Va- 
dam, et videbo visionem hanc magnam, quare non 
comburatur rubus. » At prohibuit eum Dominus, 
statim ei dicens** : « Ne appropies huc : » jussitque 
illi, ut « calceamentum de pedibus suis solveret. » 
Ecce quem paulo ante angelum dixerat, nunc Do- 
minum ac Deum esse ostendit. Ipse enin est 
magni consilii Angelus et Dei Filius. 

Verum, declarare oportet quid per calceamen- 
tum significetur. Mortalitatis et corruptionis si- 
gnum est calceamentum : siquidem omne calcea- 
mentum residuum quid est mortui animalis. 
Oportet igitur, ut mens quas ad divinam conteni- 
plationem asceudere et Christi mysteria intelligere 
nititur, omnes mortiuas carnalesque imaginationes, 
veluti calceamenta quadam, diasolvat : non enim 
per legem et praparatorium ejus cultum accedere 
quisquam potest ad Cliristum. Legis enim. perso- 
nam gerens Moses, nisi prius sordes ex peccato 
contractas abstergat, cultumque, qui adhuc in 
typis et umbris consistit, a se repellat, haud potest 
appropinquare Christo. Qui tamen solvere volue- 
rint predictum calceamentum, tunc appropipnqua- 
bunt Christo, adorationem ** « in spiritu el veri- 
tate » Deo exhibentes. 

TEXTUS. 

VM, 57 42. Hicest Moyses qui dixit filiis Israel : 
Prophetam suscitabit vobis Deus defratribus vestris, 
tanquam me, ipsum audictis. Hic est, qui fuit in Ec- 
clesia in solitudine cum angelo, qui loquebatur ei in 
monte Sina, et cum patribus nostris, qui accepit 
verba vitz dare nobis. Cui noluerunt obedire patres 
nostri, sed repulerunt, et aversi sunt 998 cordibus 


suis in /Egyptum, dicentes ad Aaron : Fac robis 


deos qui pracedant nos : Moyses enim bic, qui 
eduxit nos de terra JEgypti, nescimus quid factum 
sit ei. Et vitulum fecerunt in diebus illis, et ottu- 
lerunt bostiam simulacro, ct lztabantur in. operi- 
bus manuum suarum. Convertit autem Deus, et 
tradidit eos servire militize coeli, sicut scriptuni 
est in libro prophetarum : Nunquid victimas et 
hostias obtulistis mihi annis quadraginta in deserto, 
domus Israel? 


COMMENTARIDS. 

Hoc addidit beatus Stephanus innuens peractum 
in Christo mysterium, et ostendens, etiam Mosem 
locutum de eo fuisse. Deus enim Pater jam olim 
per sapientissimum Mosem prenuntiarat Geniti 
sui incarnationem, eumque alterum nobis futurum 
legislatorem. Nam ipse, qui priscis temporibus 
per angelos loquens legem dedit, in novissimis 
temporibus per semetipsum Novum Testamen'um 
sancivit, velut magni consilii Patris sui Angelus, 


Varie lectiones et note. 


9 ἀγγέλων. 


915 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


" 916 


seu nuntius. Et hoc est illud : « Tanquam. me, A δε,Υµένος, xat Καινῆς Διαθήκης χρηµατίσας , ὁ 


nempe legislatorem. » Prophetam autem. vocat 
ipsum prophetarum Dominum propter humanita- 
tem. 


TEXTUS. 
VII, 43. Et suscepistis tabernaculum Moloch, 
et sidus Dei vestri Rempham, figuras, quas fecistis 
adorare eas. Et transferam vos traus Babylonem. 


. COMMENTARIUS. 

Postquam in montem ascendit Moses, vitulum 
conflarunt Israeli, seseque astrorum cultu con- 
taminarunt : atque tabernaculo facto, idolum in 
eo statuerunt, quod appellarunt Moloch : quod qui- 
dem idolum erat Moabitarum, habens in [τοπίο 
eximium pellucidumque lapidem in typum stellie 
Luciferi. Exponitur vero nomen Moloch, « rex ipso- 
rum; HKempham autem, « obtenebratio et obczecatio. » 
— « Suscepistis ergo tabernaculum Moloch, » id est, 
regis vestri. » Quis autem est iste ? Sidus Dei vestri 
Rempharn : quod factum est vobis in obczecationem : 
obtenebrata namque sunt corda vestra, Quoniam 
vero Moabitarum, qui prope Damascum habitant, 
229 insaniam imitati estis; idcirco trans Damascum 
proficiscemini, hoc.est in Babylonem. Quamvis 
vero propheta « trans Damascum » dixerit, ita 
enim LXX  luterpretum versio habet, attamen 
beatus Steplianus ait : « Trans Babylonem,» sequens 
Hebraeorum Jectiouem : vel quia terminus terrae 
Damascenorum et Syrorum est Babylon. 

TEXTUS. 

VII, 44-46. Tabernaculum Testimonii fuit. cum 
patribus nostris in deserto, sicut disposuit illis Deus, 
loquens ad Moysen, ut faceret illud secundum for- 
mam quam;viderat. Quod et induxerunt, suscipientes 
patres nostri cum Jesu in possessionem Gentium, 
quas expulit Deus a facie patrum nostroruin usque 
in diebus David, qui invenit gratiam ante Deum, 
et petiit ut inveniret tabernaculum Deo Jacob. 

COMMENTARIUS 

Dicebatur Tabernaculum Testimonii seu man- 
datorum Dei, illud quod in 1nonte Sina Mosi mon- 
stratum a Deo est; quia Deus illud disposuit, ut 
Deum ipsum testem haberent, quod in monte de- 
lineatio ejus facta fuerit, ac Deus Mosi illud prz- 
scripserit. 

TEXTUS. 

Vil, 47-59. Salomon autem adificavit illi domum. 
Sed non Excelsus in manufactis habitat, sicut pro- 
pheta dicit : Coelum mihi sedes est ; terra autem sca- 
bellum pedum meorum. Quain domum «xedilicabitis 
mihi, dicit. Dominus? aut quis locus requietionis 
inez est? Nonue manus mea fecit hoc omnia? 
Dura cervice et incircumcisis cordibus et auribus, 
vos semper Spiritui sancto resistilis, sicul patres 
vestri, ita et vos. Que prophetarum non sunt 
persecuti patres vestri? Et occiderunt eos, qui 


prenuntiabant de adventu Justi, cujus vos nunc 


μεγάλης Bovine τῆς τοῦ Πατρὸς "Αγγελος. Καὶ 
τοῦτό ἐστι τὸ, ε Ὡς ἐμέ,» τουτέστι νοµοθέτην. Ἡρο- 
φήτην δὲ χαλεῖ τὸν τῶν προφητῶν Κύριον, διά τὸ 
ἀνθρώπινον. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Καὶ ἀνελάδετε τὴν σχηνὴν τοῦ Μολὸχ, xai τὸ 
ἄστρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν ᾿Ρεμφὰν, τοὺς τύπους, οὓς 
ἑποιῆσατε προσχυνεῖν αὐτοῖς. [καὶ μµετοιχιῦ, ὑμᾶς 
ἐπέχεινα Βαθυλῶνος. 

EPMHNEIA. 

Ανελθόντος εἰς τὸ ὅρος Μωῦσέως, μεμοσχοπο:{, 
κασί τε, xal ταῖς τῶν ἄστρων προσεχυλίσθησαν 
λατρείαις * xal σκηνοποιησάµενοι, ἔστησαν εἴδωλον, 
ὃ χεχλήχασι Μολόχ. Τοῦτο δὲ τὸ εἴδωλον Μωαδιτῶν 


B ἦν, λίθον ἐξαίρετον ἔχον xal διαφανῃ ἐπὶ τοῦ µετ- 


ώπου, εἰς ἑωσφόρου τύπον. Καὶ ἑρμηνεύεται μὲν 
Μολὸχ, « βασιλεὺς αὐτῶν" » Ῥεμφὰν δὲ, « σχοτισμὸὲς 
xai :ύφλωσις. » — « ᾿Ανελάδετε τοίνυν τὴν σχηνὲν 
τοῦ Μολὸχ,» τουτέστι τοῦ βασιλέως ὑμῶν. Τίς δὲ 
οὗτος; Τὸ ἄστρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν Ῥεμφὰᾶν, ὃ xs! 
γέγονεν ὑμῖν εἰς τύφλωσιν. Ἑσκοτίσθησαν γὰρ a: 
xxpbiat ὑμῶν. Ἐπειδὴ δὲ τὴν τῶν Μωαθιτῶν µανίαν 
πεπληρώκατε, τις ἑἐστὶ γείτων Δαμασχοῦ, διὰ τὸ 
πορεύεσθαι (f. δ.ὰ τοῦτο πορεύεσθε | Δαμασχοῦ 
ἐπέχεινα, τουτέστιν εἰς Βαθυλῶνα. Ei 65 χαὶ Ó προ- 


 φήτης, « Ἐπέχεινα Δαμασκοῦ, » εἰρήχει (οὕτω và 


χαὶ ἡ τῶν Ἑδθδομήχοντα ἔχδοσις ἔχει,) ἀλλ᾽ ὁ µακά- 
ριος Στέφανος, « Ἐπέχεινα Βαθυλῶνος, » φησὶν, &xo- 
λουθήσας τῇ ᾿Ἑδραίων ἐχθέσει ' j| ὅτι τέρµα τῆς Aa- 
μασκτνῶν καὶ Σύρων χώρας ἡ Βαθυλὼν τυγχάνει. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 
Ἡ σχηνη τοῦ Μαρτυρίου ἣν ἐν τοῖς πατράσιν 


ἐν τῇ ἐρήμῳ, καθὼς διετάξατο ὁ λαλῶν τῷ Μωῦσζ. 


ποιησαι αὐτὴν χατὰ τὸν τύπου ὃν ἑωράχει. "Hv. xot 
εἰσήγαγον διαδεξάµενοι οἱ πατἐρες ἡμῶν μετὰ "In- 
σοῦ àv τῇ κατασχέἑσει τῶν ἐθνῶν, ὧν ἔξωσεν ὁ θεὸς, 
ἀπὸ προσώπου τῶν πατέρων ἡμῶν ἕως τῶν ἡμερῶν 
Δαθὶδ, ὃς εὗρε χάριν ἑνώπιον τοῦ θεοῦ, καὶ ἡτήσατο 
εὑρεῖν σκήνωµα τῷ θεῷ Ἱαχώδ. 

EPMHNEIA. 

Σχηνη tou Μαρτυρίου, τουτέστι τῶν προσταγµά- 
των τοῦ θεοῦ, ἡ ἓν τῷ ὄρει Σινᾷ τῷ Μωῦσῇ παρα- 
δειχθεῖσι ὑπὸ θεοῦ ἑλέγετο, διά τὸ ὑπὸ θεοῦ διατε- 
τάχθαι αὐτὴν, ἵνα μάρτυρα τὸν θεὺν ἔχωσιν, ὅτε 
ἐν τῷ ὄρει fi ὑπογραφῇ ταύτης ἨὙέγονε, xai αὐτὸς 
αὐτὶὴν διετάξατο τῷ Μωῦθσῇ. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Σολομὼν δὲ ᾠχοδόμησεν αὐτῷ οἶχον. 'AXA' οὔχ ὁ 
Ὕψιστος ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοιχεῖ, χαθὺες ὁ 
προφήτης λέγει’ 'O ojpavóg pot θρόνος, d δὲ ΥΠ 
ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μον. Ποῖον olxov οἰχοδομἡσετέ 
pot, λέγει Κύριος ; ἢ τίς τόπος τῆς καταπαύὐσεώς µου; 
Οὐχὶ fj χείρ µου ἐποίησε ταῦτα πάντα ; Σχληροτρά- 
χηλο: xa ἀπερίτμητοι τῇ xapólg χαὶ τοῖς ὡσὶν, 
ὑμεῖς ἀεὶ τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ ἀντιπίπτετε" ὡς οἱ 
πατέρες ὑμῶν, xaY ὑμεῖς. Τΐνα τῶν προφητῶν oox 
ἑδίωξαν οἱ πατέρες ὑμῶν; Καὶ ἀπέχτειναν τοὺς 
προχαταγγείλαντας περὶ τῆς ἑλεύσεως τοῦ A:xalovu 











911 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. VII. 


918 


τούτου, οὗ νῦν ὑμεῖς προδόται xal φονεῖς Υεγένησθε" A proditoreszet homicide fuistis : Qui accepistis le- 


οἵτινες ἑλάθετε τὸν νόμον εἰς διαταγὰς ἀγγέλων, 
χαὶ οὐχ ἑφυλάξατε. ᾽Αχούοντες 65 ταῦτα, δΙετρ/οντο 
ταῖς χαρδίαις αὐτῶν, καὶ ἔθρυχον τοὺς ὁδόντας ἐπ 
αὐτόν. 'Ὑπάρχων δὲ Στέφανος πλέρης Πνεύματος 


ἁγίου, ἀτενίσας εἰς τὸν οὗρα.ὺν, εἴδε δόξαν Θεοῦ, 


xaY Ἰησοῦν ἑστῶτα Éx δεξιῶν αὑτοῦ, καὶ εἶπεν 
Ἰδοὺ ἐγὼ θεωρῶ τοὺς οὐρανοὺς ἀνεφγμένους, xal 
τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐκ δεξιῶν ἑστῶτα τοῦ θεοῦ. 
K ράξαντος δὲ φωνῇ µεγάλη συνἐσχον τὰ za αὐτῶν, 


. xaX ὥρμησαν ὁμοβυμαδὸν ἐπ᾽ αὐτόν. Καὶ ἐἑχθδαλόντες 


ο —— —À -- 


αὑτὸν ἔξω τῆς πόλεως ἑλιθοδόλουν. Kal οἱ µάρτυρες 
ἁπέθεντο τὰ ἱμάτια αὐτῶν παρὰ τοὺς πόδας veavioo 
καλουμένου Σαύλου. Καὶ ἑλιθοδόλουν τὸν Στέφανον 
ἐπιχαλούμενον xal λέγοντα * Κύριε Ἰησοῦ, δέξαι τὸ 
πνεῦμά pou* Oct; δὲ τὰ Υόνατα, ἔχραξε φωνῇῃ µε- 
Υάλῃ λέγων’ Κύριε, μὴ στήσῇῃς αὐτοῖς τὴν ἁμαρτίαν 
ταύτην. Καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐχοιμήθη. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Τῷ τετραχοσιοστῷ τεσσαραχοστῷ Évet τῆς ἐξόδου 
τῶν viov Ἱσραὴλ ἐξ Αἰγύπτου, ἤρξβατο 6 Σολομὼν 
οἰχοδομεῖν τὸν ναὸν ἐν Ἱερουσαλὴμ, ὡς f) τρίτη τῶν 
Βασιλειῶν διδάσχει βίθλος. Διὰ τοῦτο δὲ μετὰ coa- 
οὔτον χρόνον τῆς ἀπ᾿ Αἰγύπτου ἐξόδου τοῦ Ἱσρα]λ 
ὁ vate ᾠχοδομήθη, ἵνα τῇ εἰς τὰ ὄρη ἁἀποπλανίσει 
ἀποχαμόντες, τὸν ἕνα τόπον τὸν ἐν Ἱερουσαλὴμ áva- 
πῄσωσιν, ὃν ὁ θεὺς ἐποίησε τίµιον. Οὗτοι δὲ βραδεῖς 
ὄντες εἰς σύνεσιν, xal τῶν περὶ θεοῦ λόγων ἀνεπι- 
στήµονες, χαὶ θεοῦ πόλιν οἱηθέντες εἶναι τὴν Ἱερου- 
σχλημ, ἐν αὐτῇ 615 χαὶ µόνῃ κατοιχεῖν αὐτὸν ἔλεγον. 


Σμικρὰ τοίνυν δοξάζοντας ἑλέγχει ὁ θεὸς, xal φησι" C 


Καὶ ποῖον οἶκον οἰχοδομήσετά pot, Üpóvoy ἔχοντι 
τὸν οὐρανὸν, ὑποπόδιον δὲ τὴν γην; "Ἔδει γὰρ τοῖς 
συνεστάλθαι xal περιωρίσθαι τόποις, τὴν αὐτοῦ φύ- 
otv ὑπειληφόσιν χαταδεῖξαι σαφῶς, ὅτι εἷς-5 παντα- 
χοῦ xai χωρεῖν 5 μὲν αὐτὸν οὐδὲν, fixer 0$ μᾶλλον 
διὰ πάντων αὐτὸς, xa πλήρης μὲν ὁ οὐρανὸς αὐτοῦ, 
μεστὴ δὲ ἡ γη. « Ὑμεῖφ dei.» Οὐκ εἶπε, To θεῷ 
ἀντιπίπτετε, ἀλλὰ, « Tip Πνεύματι τῷ ἁγίῳ * » οὗ - 
τος 5” οὐδεμίαν εἶδε διαφορἀν ' ἐπεὶ καὶ Πνεῦμα ὁ 
θεὸς, xàv μὴ δοχῇ τοῖς ἀθέοις. « Ὑμεῖς τοίνυν ἀεὶ, 
φησὶν, ἀντιπίπτετε τῷ θεῷ.» τε γὰρ ἠθούλετο 
θυσίας εἶναι, οὐχ ἐθύετε αὐτῷ * ὅτε δὲ οὐ βούλεται, 
πάλιν θύετε. "Οτε δὲ ἑατήχει ὁ ναὺς, εἴδωλα ἑθερα- 
πεύετε * ὅτε βούλεται χωρὶς ναοῦ θεραπεύεσθαι, τὸ 
ἑναντίον ποιεῖτε΄ ὅμοια τοῖς πατράσιν ὑμῶν δια- 
πραττόµενοι. «Τίνα τῶν προφητῶν») Ταῦτα λέ- 
γοντα τὸν µαχάριον Στέφανον, ἀληθεύειν αὐτὸν οἴδα- 
μεν, Πνεύματι ἁγίῳ φθεγγόμενον. ᾽Αποδεῖξαι δὲ ἁ πὸ 
τῆς Παλαιᾶς [Αιαθήκης], πῶς µέμφεται τοῖς πα- 
τράσι τῶν εἰς τὸν Ἰησοῦν ἀπιστούντων, ὡς διώξασι 
τοὺς προφήτας xat ἀποχτείνασιν, οὗ δυνατὸν ἆ πὸ τῶν 
φεροµένων βιθλίων τῆς Καινης Διαθήκης. El τοίνυν, 
qnoi τοὺς προχαταγγείλαντας περὶ τῆς ἐλεύσεως 
αὑτοῦ ἀνείλατε, πολλῷ μᾶλλον αὐτόν. Δίχχιον δὲ τὸν 
Ἰησοῦν ἑχάλει, ἐπισπάσασθαι αὑτοὺς βουλόμενος - 


gem in dispositione angelorum et non custodistis. 
Audientes autem hic dissecabantur cordibus suis 
et stridebant dentibus in eum. Cum autem esset 
plenus Spiritu saucto, intendeus in coelum, vidit 
gloriam Dei, et Jesum stantem a dextris Dei. Et ait : 
Ecce video casos apertos, et Filium 930 hominis 
stantem a dextris Dei. Exclamantes autem voce 
magna coniinuerunt aures suas, et impetum fece. 
runt unanimiter ineum. Et ejicientes cum estra 
civitatem lapidabant; et testes deposuerunt vesti- 
menta sua secus pedes adolescentis, qui vocabatur 
Saulus, Et lapidabant Stephanum invocantem «t 
dicentem : Domine Jesu, suscipe spiritum meum. 
Positis autem genibus, clamavit voce magna, di- 


D cens : Domine ne statuas illis hoc peccatum. Et 


cum hoc dixisset, obdormivit in Domino. 


COMMENTARIUS. 

Quadringentcsimo quadragesimo anno ab exitu 
filiorum Israel ex /Egvpto, caepit Salomon zdificare 
templum in Jerusalem, nt in tertio Reguin narra- 
tur. Idcirco vero post tantum ab exitu Israelis ex 
JEgypto tempus :edificatum est templum, ut post- 
quam defatigati essent. cireumvagatione per mon- 
tes, uno tandem loeo, quem in urbe Jerusalem 
Deus omni honore dignum reddidit, contenti es- 
sent. AL illi tardi ad intelligendum, οἱ Dei rationes 
haud assequentes, putantes propriom Dei urbem 
esse Jerusalem, in. ea sola eum habitare, stolide 
affirmabant. Quod igitur adeo parum honorifice de 
Deo sentirent, ipse eos reprehendit, et ait : Quam 
domum xdiflcabitis mibi, qui thronum iabeo ca- 
lum, et terram. scabellum pedum ineorun;? Opor. 
tebat enim eis qui naturam ejus loco coarctari οἱ 
cireumflniri existimabant, manifestum | ac perspi- 
cuum facere Deum ubique csse atque nullo termino 
contiueri posse; sed omnia pervadere, ut ipso ple- 
num sit celum ac plena terra. « Vos semper. » 
Non dicit, Deo, sed « Spiritui sancto resistitis ; » 
quia nullum novit inter Deum et Spiritum sanctum 
discrimen : nam et Spiritus sanctus est Deus, 
quanquam impiis aliter videatur. « Vos igitur 
semper inquit, reaistitis Deo. » Nam quando ipse 
volebat sacrificia, vos non offerebatis; cum vero 
non vult, vos eadem. offertis. Quando subsistebat 
templum, vos idola colebatis ; cum vero vult abs- 
que templo coli, vos contrarium facitis : similla 
scilicet patribus vestris agentes. « Quem propheta- 
rum.»Hac verissime dixisse beatum Stephanum non 
dubitamus, quippe qui Spiritu sancto afflante lo- 
quebatur. Et quidem poterat ille ex Veteri Testamento 
demonstrare, quo jure patribus illorum qui in Chri- 
sium $91 non crediderant, exprobraret, quod 
prophetas ' persecuti semper fuerint et interfece- 
rint: hoc autem ex libris Novi Testamenti ostendi 


Varie lectiones οἱ note. 


δν τε εἴη. 55 χωρεῖ. 


9* οὕτως. 





"919 


THEOPHYLACTI BULGARL.E ΛΗΟΠΙΕΡ, 


o?) 


non polt^st. Ait itaque: Si eos, qui adventum ejus A, προδότας δὲ αὐτοῦ καὶ φορεῖς χαλεῖ τούτους, ὡς 


prenuntiabant, occidistis, quanto magis ipsum? 
justum vero Jesum appellat, ut ad agnitionem 
admissi criminis ipsos induceret; proditores vero 
et occisores dicit, veluti consortes corum qui eum 
crucifixerunt, Et quidem bzce fecistis, inquit, cum 


κοινωνοὺς Όντας τοῖς σταυρώσασιν αὐτόν * xaíctot, 
col, νόµον λαθόντες, διατάτεις ἔχοντες 5], αἴτινες 
ἰσάγγελον ἐἑποίουν πολιτείαν ἔχειν τοὺς τελοῦντας 
αὐτόν. 1οῦτο γάρ ἔστιν * «Οἴτινες ἐλάθετε τὸν νόµμον 


εἰς διαταγὰς ἀγγέλων.ν Τινὲς δὲ τοῦτο [λέγειν] act, 








acceperitis legem, cujus ργοδοσίρία qi servat, 
angelicam vitam ducit. Hoc enim significant ea 
verba: « Qui accepistis legem in dispositione 
angelorum. » Quidam vero aiunt, iis indicari, 
legem ipsam digestam ct traditam esse Mosi per 
angelum qui ipsi apparuit iu rubo. « Cum autem 
esset, » Stantem, el non sedentem videt Jesum 


τὸν Un ἀγγέλου διαταχθέντα, xaX ὀγχειρισθέντα 5v 
ἀγγέλου τῷ Μωῦσῇ τοῦ ὀφθέντος αὑτῷ ἐν τῇ βάτῳ. ᾿ 
εὙπέρχων 0i. 9 Ἑστῶτα χαὶ οὗ καθήµενον 6 µα-΄ 
χάρις Στέφανος ὁρᾷ τὸν Ἰησοῦν" ἵνα δείξη «tv 
ἀντίληνιν τὴν εἰς αὐτὸν, xal πολλὴν τῷ ἀθλητῃ τὴν 
προθυµἰαν παράσαγχῃ, τὸ τοῦ βοηθοῦντος ἐπιδειχνύ- 
pevo; ^ σχῆμα. "Αλλος 5) τς δέ, ἐπειδῆῇ τὸ χαθίσαι 
beatus Stephanus, quia voluit Jesus illo auxilian- — qopztxbv ἦν αὐτοῖς, ἴστασθαι αὐτὸν εἶπε, τέως thy 
tis habiti suam. in eum protectione: ostendere, ἀνάστασιν αὐτοῦ αἰνιξάμενος. Ὅτι δὲ οὐχ ἔσταται, 
atque athletz suo magnam conferre alacritatem. D ἀλλὰ γάθηται, xal ὁ Παῦλος ἔδειξεν εἰπὼν, ὅτι, 
Aliter : Quia molestum nimis fuisset Judzisaudire, — « Xovfyyetgs καὶ σενεχάθισεν ἐν τοῖς Exovpavlo:z » 
quod sedere!, stare eum dixit: interim et resur- — &vósSid αὐτοῦ. « Kopts Ἰησοῦ.» Ἐντεῦθεν δεέχν»- 
 rectionem ejus bac phrasi indicare voluit. Ceterum — «at, µηχέτι el; G5ou τὰς τῶν δικαίων ἀπιέναι φυχὰς 
Christum non stare, scd sedere, Paulus ctiam do-— τῶν σωμάτων ἁπαλλαττομένα:, χαθὰ xal πρὠτν, 
cuit, cum ait: « Conresuscitavit, et consedere nos πέµπεσθαι δὲ μᾶλλον cl; χεῖρας θεοῦ ζῶντος 
fccit in coelestibus *5, » in dextera ejus. « Domine διὰ τοῦ πάντων ἡμῶν Σωτῆρος Ἀριστοῦ. εξὺριξ, 
Jesu. » Hine patet, justorum animas corpore pi στήσῃς.» Τούτου δὲ προσευξαµένου μὴ στῖ- 
rolutas, non amplius, siculi antea, in inferos σαι ajzot; εἰς ἁμαρτίαν τὸν ἑαυτοῦ θάνατον, εἰ 
descendere, sed in manus Dei viventis per Salva- ἀφέθη αὐτοῖς ἡ ἁμαρτία ζητῆσαι ἄξιον. Kat oa- 
torem omnium Jesum Christum transmitti. « Do- μεν’ El µετενόουν ἀφέθη * καὶ yàp ὁ µυρίαις αὖ- 
mine, ne statuas. » Cum Stephanus Deum oraverit, τὸν βάλλων χερσὶ, xat διώξας ctv "ExxMcíav Παῦ- 
ne morlem suam illis in peccatum statueret, — 2o;, τῆς Ἐκκλησίας προστάτης ἐγένετο. 

inquisitione dignum videtur, num ejusmodi peccatum dimissum "eisdem fuerit. — Respondemus: S 
cos penituit, dimissum esse , quandoquidem et qui eum nillenis manibus percussit, et — Ecclesiam. 
persecutus est, ne:npe Paulus, postea Ecclesi; protector cl propugnator evasit. 

« Tabernacu'um testimonii. » Anno quadringen- C [ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ] « Σχηνὴ τοῦ μαρτυρίου. » 
tesimo quadragesimo tertio ab exitu filiorum — Ti τετρακοσιοστῷ τεσσαραχοστῷ ἔτει τῆς ἑἐξόδου 
Israel, anno quarto regni sui, in primo mense τῶν υἱῶν Ἰσραἳλ, ἓν τῷ τετάρτῳ ἔτει vc βασιλείας 
Nisan, cum esset annorum triginta trium, congre- αὐτοῦ, ἐν τῷ πρώτῳ px vt Νισὰν, ὑπάρχων ἑτῶν λΥ’, 
gatis eperariorum millibus octoginta, et latomo- συνάγων ἐἑργάτας χ'λιάδας ὀγδοήχοντα, xa λατύ- 
rum, seu lapicidarum septuaginta millibus in Ἅµους χιλιάδας ἑθδομίχοντα ἓν τῷ Λιθάνῳ ὄρει, xat 
monte Libano, pr.epositorum vero operibus milli-  προστάτας τρισχιλίους ἐξχχοσίους προστησάµενος, 
bns tribus, et sexcentis, coepit zedificare in monte, — &xfjparo [δὲ] τῆς οἰκοδομῆς tv ὄρει οὗ ὤφθη 
in quo apparuit. Dominus Davidi, patri ejus in Κύριος Δαθὶδ τῷ πατρὶ αὐτοῦ ἐν ἅλωνι Ὀρνᾶ τοῦ 
area Orne Jebuszi ; ubi οἱ pridem Abraham '[e6oucaíou, ἓν ᾧ καὶ πρότερον ᾿Αδραὰμ θυτιαστέριον 
altare zdificaverat, et teinplum septem annis com- ᾠχοδόμησε τῆς πόλεως, xai τὸν vay ἐν ἔτεσιν ἑπτὰ 


plevit. ἑξετέλεσεν. 
239 CAPUT IX. KEQAA. ϐ’. 
De persecutione Ecclesie, et sepultura. Stephani: Περὶ διωγμοῦ τῆς  'ExxAncíac, xal ταφῆς 


ubi et de Philippo apostolo, qui mulos sanavit in 
Samaria. 


Στεφάνου’ év φ περὶ Φιλίππου τοῦ dxocró- 
Ίου, ποάοὺς ἰασαμένου ἐν τῇ Σαµαρείᾳ. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Σαῦλος δὲ ἣν συνευδοχῶν τῇ ἀναιρέσει αὑτοῦ. 
Ἐγένετο δὲ ἐν ἐχείνῃ τῇ ἡμέρᾳ διωγμὸς µέγας 
ἐπὶ τὴν Ἐκχλησίαν «hv iv Ἱερουσαλήμ. Πάντες 
δὲ διεσπάρησαν κατὰ τὰς χώρας τῆς Ἱουξαίας, 
καὶ Σαµαρίας, πλην τῶν ἁποστόλων. Σννεχόμισαν 
δὲ τὸν Στέφανον ἄνδρες εὐλαθεῖς, καὶ ἐποιῆσαντο 
χοπετὸν µέγαν ἐπ αὐτόν. Σαῦλος δὲ ἑλυμαίνεςο 
τὴν Ἐγχκλησίαν κατὰ τοὺς οἴχους εἰσπορευόμευος, 





TEXTUs. 

VII, 59; VII, 1-4. Saulus autem erat consentiens 
morti ejus. Facta est autem in illa die persecutio 
magna in Ecclesio, quz erat Jerosolymis, et omnes 
dispersi sunt per regiones δυά et Samariz, przeter 
apostolos. Curaverunt autem Stepbanum viri timo- 
rati, et feceruntplanctum magnum super eum. Saulus 
autem devastabat Ecclesiam, per domos intrans, 
ct tralbens viros ac mulieres tradebat in custodiam. 


** Ephes. 11, 6. 
Varie lectiones et note 
δρ ἄλλως. 


V Ἔχοντα. 95. ἐπιδείχνυται. 


Σι. 


921 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. VIII. 


922 


σύρων τε ἄνδρας xai γυναῖκας, παρεδίδου εἰς Α lgitur, qui dispersi erant, pertrausibant evange- 


quÀaxfy. Οἱ piv οὖν διασπαρέντες διῃλθον, 

εὐαγγελικόμενοι τὸν λόγον. | 

Περὶ Σίμωνος τοῦ Máyov, πιστεύσαντος. xal 
βαπτισθέντος σὺν ἑτέροις zAelociw * àr ᾧ περὶ 
τῆς τοῦ Πέτρου xal Ἰωάννου πρὺς αὐτοὺς 
ἐπιστο.ῆς. καὶ ἐπίκχ.Ίησις τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἐπὶ τοὺς βαπτισθέντας. 

Τή Y' τῆς Υ’ ἑβδωμάδος, 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Φίλιππος δὲ κατιλθὼν εἰς πόλιν τῆς Σαμαρείας, 
ἑκήρυσσεν αὐτοῖς τὸν Χριστόν" προσεϊχόν τε οἱ 
ὅχκλοι τοῖς λενομένοις ὑπὸ Φιλίππου, ὁμοθυμαδὸν 
ἓν τῷ ἀκούειν αὐτοὺς καὶ βλέπειν τὰ σημεῖα ἃ 
ἑποίε.. Πο)λῶν γὰρ τῶν ἑχόντων πνεύματα ἀκά- 
θαρ-α. βηῶντα φωνῇῆ µεγάλῃ ἐξήρχοντο " πολλοὶ δὲ 
παρλλελυμένηι καὶ χωλοὶ ἐθεραπεύθησαν. Ἐγέιετο 
δὲ χαρὰ µεγάλη ἓν τῇ πόλει ἐχείνῃ. ᾿Ανὴρ δέ τις 
ὀνόματι Σίμων, πρ,Ὀπηρχεν iv ^j πόλει μαγεύων 
καὶ ἐξιστῶν τὸ ἔθνος τῆς Σαµαρείας, λέγων εἶναί 
τινα ἑαυτὸν μἐγαν" ᾧ προτεῖχον ἀπὸ μικροῦ ἕως 
μεγάλου λέγοντες ' Οὗτός ἐστιν dj δύναμις τοῦ θεοῦ 
ἡ µεγάλη. Προσεῖχον δὲ αὐτῷ διὰ τὸ ἐκανὸν Ὑγρόνον 
ταῖς µαγείαις ἐξεσταχέναι αὐτούς. Ὅτε δὲ ἐπίστευ - 
σαν τῷ Φιλίππῳ εὐαγγελιζομένφῳ τὰ περὶ τῆς 
βασιλείας τοῦ θεοῦ xal τοῦ ὀνόματος Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
ἐβαπτίζοντο ἄνδρες τε xol γυναῖχες. 'O δὲ Σίμων 
καὶ αὑτὸς ἑπίστευσε, xai βαπτισθεὶς, ἣν πρ»σ- 
χαρτερῶν τῷ Φιλίππῳ' θεωρῶν τε δυνάµεις xai 
onusta Ὑινόμενα, ἑξίστατυ. ᾿Αχούσαντες δὲ οἱ iy 
Ἱεροσολύμοις ἁπόστολοι, ὅτι δέδεχται ἡ Σαμάρεια 
«bv λόγον τοῦ θεοῦ, ἀπέστειλαν πρὺς αὐτοὺς τὸν 
Πέτρον xoi Ἰωάννην, οἵτινες χαταδάντε προσ- 
πύξαντο περὶ αὐτῶν, ὅπως λάδωσι Πνεῦμα ἅγιον 
οὕπω γὰρ ἣν ἐπ᾽ οὐδενὶ αὐτῶν ἐπιπεπτωχὸς, µόνον 
δὲ βεθαπτισµένοι ὑπῆρχον εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου 
Ἰησοῦ. Τότε ἑπετίθουν τὰς χεῖρας ἐπ᾽ αὑτοὺς, καὶ 
ἑλάμδανον Πνεῦμα ἅγιον. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Οὐχ 6 ἁἀπόστολος Φίλιππος, ὁ ἓν τοῖς δώδεχα 
παταλεγόµενος οὗτός ἐστιν, ἀλλ εἷς τῶν ἐπτὰ, ὁ 
μετὰ Στεφάνου ἐπιλεγεὶς πρὸς «hw τῶν χτρῶν 
οἰχονομίαν. "Ότι δὲ ἁληθές ἔστιν, ἐντᾶῦθεν δηλον, 
τῶν ἁἀποστόλων µόνων iv Ἱεροσολύμοις περιλει- 


B 


lizantes verbum Dei. 


De Simone Mago, qui credidit et. baptizatus fuit 
cum aliis multis: ubi de missione Petri ei Joan- 
nis ad ipsos, el de invocatione Spiritus sancti 
supra baptizatos. 


Feria 9 hehdomad: lertiz. 
TEXTUS. 

VIN, 5-17. Philippusautem descendensin civitatem 
Samarie. praedicabat illis Christum. lIntendebaut 
autem turbehis quea Philippo dicebantur, unani- 
miter audientes et videntessigna quz faciebat. Multi 
enim corum qui habebant spiritus iimmundos, cla- 
mantes voce magna exibant ; multi autem paraly- 
tici et claudi curati sunt. l'actum est ergo gau- 
dium magnum in illa civitate. Erat autem vir 
quidam nomine Simon, in civitate magus, se- 
ducens gentem Samariz, dicens se esse aliquem 
magnum ; cui auseultabant omnes a minimo usque 
ad maximum, dicentes: llic est virtus Dei, que 
vocatur magna. Attendebant autem. eum, propter 
quod multo tempore magiis suis dementasset eos. 
Cum vero credidisscnt Philippo evangcelizanti de 
regno Dei, in nomine Jesu Christi baptizabantur 
viri ac mulieres. Tune Simon et ipse credidit : et 
eum baptizatus essct, adlierebat Philippo. Videns 
etiam signa el virtules maximas fleri. stupens 
admirabatur. Cum autem audissent apostoli, qi 
eraut Jerosolymis, quod recepisset Samaria ver- 
bum Dei, miserunt ad eos Petrum et Joannem. 
Qui cum venissent, 933 oraverunt pro ipsis ut 
acciperent Spiritum sanctum : nondum enim in 
qucmquam illorum venerat, sed baptizati tantum 
erant in nomine Domini Jesu. Tunc imponebant 
manus super illos, et accipiebant Spiritum san- 
etum. 

COMMENTARIUS. 

Philippus iste non ille est, qui inter duodecim 
apostolos annumeratus est ; sed unus ex. septet 
diaconis, qui una cum Stephano ad viduarum 
curam habendam electus fuit. llujus rei veritas 
exinde patet, quod facta persecutione, apostoli 


φθέντων, τῶν δὲ λοιπῶν μαθητῶν ἄλλος ἀλλαχόσε D soli Jerogolymis permanserunt, reliquis. discipulis 


διασπαρέντων, χοατὰ τὸ εἱρημένον' ε δη πάντες 
διεσπάρησαν χατὰ τὰς χώρας τῆς Ἰουδαίας xai 
Σαμαρείας, πλην τῶν ἁποστόλων.» "Ev τοῖς 
διασπαρεῖσιν οὖν ἣν καὶ οὗτος 6 Φίλιππος, ὃς καὶ 
τὸν Σίμωνα χατἠχησεν iv Σαμαρείᾳ, xoi κατὰ 
θεῖον χρησμὸν τὸν εὐνοῦχον βαπτίσας ὑπὸ Πνεύματος 
Κυρίου εὑρέθη εἰς "Αζωτον. Πρὸς δὲ xai Σαµμάρειαν 
ὥρμησε τὴν αὑτὺὸν ἑνεγχοῦσαν. Ti; γὰρ ἐπὶ Στεφά. 
vp λύττης πειραθεὶς, xai δείσας p τῶν ὁμοίων 
µετάσχῃ, ἐπαλινόστησεν οἴκαδε. "Αλλως τε δὲ εἱ ὁ 
βαπτίσας bv Zapapsla, εἷς ἣν τῶν ἁποστόλων. εἴχεν 
ἂν τὴν αὐθεντίαν τῆς τοῦ Πνεύματος δύσεως, xa! 
οὐχ ἂν Πέτρος καὶ Ἰωάννης καταδάντες ἀπὸ 
Ἱεροσολύμων πρὸς αὐτοὺς, την τοῦ Πνεύματος 


omnibus in varia loca dispersis; unde dicitur: 
« Et omnes dispersi sunt per regiones Judzz et 
Samarix, preter apostolos. » Jnter dispersos 
autem erat iste Philippus ; qui et Simonem Chri- 
stiana religione imbuit Samariz, οἱ baptizato, Dei 
nutu, eunucho, Spiritu Domini raptus, inventus 
est in Azoto. Abiit vero etiam Samariam, qua 
patria ipsius erat. Furore enim, quo Stephanus 
petitus fuerat, territus timensque, ne similia 
pateretur, in domum suam se recepil. Aliunde 
autem, siis qui in Samaria baptizavit, unus ex 
apostolis fuisset, habuisset utique potestatem dandi 
Spiritum sanctum: quare opus non fuisset, ut 
Petrus οἱ Joannes, Jerosolyma advenientes, Spi- 


» 








- 


923 


igitur iste Lantummodo, tanquam discipulus; 
.perficiebant autem | gratiam apostoli, quibus hzc 
facultas collata fuerat, « Erat autem vir quidam. » 
Adnota, appropinquandum non esse magis. Quod si 
quis deceptus ad ipsos accesserit, confestim disce- 
dat. Ipsorum enim familiaritas alienationem men- 
tis ingerit, qua veritas discerni non potest. Iste 
igitur Simon subblandiens apostolis, quanquam 
magus esset, baptizatus est sicut et alii a Philippo 
«no ex seplem, qui cum esset diaconus, non habe- 
bat potestatem dandi per manuum impositionem 
Spiritum sanctum. Quod autem hoc verum sit, 
et quod nec miraculorum donum Simon accepe- 
rit, exinde colligere facile est, quod sacer scriptor 
dicat : Videns etiam signa qu: flebant, stupens 
admirabatur. Unde accessit, ut hocce donum 
postularet. « Cum autem audissent. » Manifestum 
est, eos qui a Philippo baptizabantur in Samaria, 
non recepisse Spiritum sanctum, quod eum dandi 
facultate ipse careret, eo quod, ut diximus, unus 
eral ex septem. diaconis: qui 9344 quidem virtu- 
tem acceperant faciendi miracula, non item dandi 
Spiritum sanctum. Hxc enim erat apostolorum 
prerogativa. Vel aliter : Philippus descendere non 
faciebat Spiritum sanctum supra eos quos bapti- 
zabat, non ob imperfectionem suam, aut quod hoc 
impetrandi foret indignus (cum alias miracula 
faceret et inorboa curaret et ejiceret. diemones), 
sed quia, ut apostolis hunc deferret honorem, 
non rogabat, ut id a se baptizatis contingere! ; el 
fortasse quia ii ad Spiritum sanctum rccipiendum 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


ritus. sancti gratiam cisdem darent. Baptizabat A παρέσχον χάριν. Οὗτος οὖν βαπτίσει μόνον 


924 

ὡς 
μαθητὴς, τελειοῦσι δὲ τῆν χάριν οἱ ἀπόστολοι, οξς 
ἡ τῆς τοιαύτης δόσεως αὐθεντία ἐδέδοτο. « Αντρ 
δέ τις. » Σημειωτέον, ὅτι οὗ δεῖ πλησιάζειν μάγους 7 
εἰ 66 τις ἁπατηθεὶς ἐπλησίασεν, ἀφιστάσῆω ταχέως. 
Ἡ γὰρ ἐπιμονὴ dj ἓν αὐτοῖς, εἰς Ἔχστασιν ἄχες 
φρενῶν, ὥστε pl συνιέναι διαχρῖναι. Οὗτος τοῖνυν 
ὁ Σίμων ὑποχρισάμενος 9*9! τοὺς ἁκοστόλους, μάγος 
ὑπάρχων, καὶ αὐτὺς ὁμοίως τοῖς ἄλλοις ὑπὸ Φιλίτπου 


. ἑδαπτίσθη τοῦ ἑνὸς τῶν ἑπτά * ὃς διάκονος àv, οὗκ 


εἶχεν ἑξουσίαν διὰ τῆς χειροθεσίας αὐτοῦ διδόνα: 
τὸ Πνευμα τὸ ἅγιον. Ὅτι τε δὲ τοῦτο ἀληθὲ-, xal 
τὸ τῶν σημείων Ηνεῦμα οὐκ ἔλαθδεν, ὅρα πῶς φησιν, 
ὅτι θ:ωρῶν δυνάμεις καὶ σημεῖα γινόμενα, ἑξίστατο, 
xai προσῖλθε τοῦτο αἰτῶν».ε ᾿Ακούσαντές., ἹΠρόδη- 
λον, ὅτι οἱ ὑπὸ Φιλίππου βαπτισθέντες àv Zapapetz, 
οὐκ ἦσαν λαθόντες Πνεῦμα ἅγιον, διὰ τὸ μὴ ἔχειν χάρι- 
σµα τοιοῦτον * ἐπεὶ οὗτος, ἔφη μὲν 5", εἷς ἦν τῶν ἑπτά " 
οὗτοι yàp δυνάµεις ἔλαῦον ποιεῖν σημεῖα, οὐχὶ δὲ 
Πνεῦμα διδόναι ἑτέροις. Τοῦτο γὰρ ἣν τὸ τῶν ἁ πο- 
στόλων ἐἑξαίρετον, "AAA; τε δὲ, οὗ χατήγαγε τὸ 
Πνεῦμα ὁ Φίλιππος ἐπὶ τοὺς ὑπ᾿ αὐτοῦ βαπτιαθέντας, 
ἤτοι τιμῶν τοὺς ἁποστόλους (οὐ γὰρ ὡς εὐτελῆς xa 
ἀνάξιος, ὁπότε χαὶ αὐτὸς ἀνεγράφη σημεῖα πετοιη- 
χὼς, καὶ ἰάσεις νόσων, xal ix6olk, δαιμόνων Y), 
ἁλλ᾽ ὅτι οὐχ ηὔξατο τοῦτο αὐτοῖς ὑπάρξαι, ἁλλὶ 
ὡς ἀχμῆν μὴ οὖσιν ἐπιτηδείις πρὸς την του 
Πνεύματος ὑποδοχὴν, ἁπότε καὶ ὁ Σίµων βαπτισθςε᾽ς 
ὑπ αὐτοῦ, ἀχμὴν τὰ τῆς σαρχὸς φρονῶν, Έστε 
τοῖς ἁἀποστόλοις διὰ χρημάτων δόσεως λαθςῖν 
ἐξουσίαν, ᾧ ἂν θέλῃ, διὰ τῆς τῶν χειρῶν ἐπιθέσεως 
δοῦναι Πνεῦμα Xov. 


nondum erant idonei; quandoquidem οἱ Simon baptizatus ea, qu:ze carnis sunt. sapiens, ab apostolis 


petebat erogata pecunia, 

sanctum. 

Feria 4 hebdomadz terti:e. 
TEXTUS. 

VIII, 18, 19. Cum vidisset autem Simon, quod 
per impositionem manuum apostolorum daretur 
Spiritussanctus, obtulit eis pecuniam, dicens : Date 
et mihi hanc potestatem, ut cuicunque iniposuero 
manus, accipiat Spiritum sanctum. 

CAPUT X. 

Quod non ob pecuniam , neque M hypocritis, sed 
sanclis per fidem detur communicatio Spiritus 
sancti. ) 

Vill, 19 95. Petrus outem dixit ad eum : Pecu- 
nia tua tecum sit in perditionem , quoniam donum 
Dei existimasti pecunia possideri. Non est tibi pars, 
neque sors in. sermone isto. Cor enim tuum non 
est rectum coram Domino. Ponitentiam itaqueage ab 
hac nequitia tua ; et roga Deum, si forte remittatur 
tibi hzc cogitatio cordis tui. In felle enim amari- 
tudinis et obligatione iniquitatis video te esse. 
Respondens autem Simon, dixit: Precamini vos 
pro me ad Dominum, ut nihil veniat super me 


D ἁγίοις διὰ πίστεως ἡ µμετοχὴ 


ut potestatem acciperet dandi eui vellet, manuum impositione Spir'tu a 


T5 δ᾽ τῆς Y' ἑθδομάδος. 
KEIMENON. 

᾿Θεασάμενος δὲ ὁ Σίμων, ὅτι διὰ τῆς ἐπιθέσεις 
τῶν χειρῶν τῶν ἁποστόλων δίδοται τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον, προσήνεγχεν αὐτοῖς χρήματα λέγων  Δύτε 
x&poi τὴν ἑἐξουσίαν ταύτην, ἵνα, ᾧ ἐὰν ἐπιθῶ τὰς 
χεῖρας, λαμθάνῃ Πνεῦμα ἅχιον. 

ΚΕΦΑΛ. Yl. 
"Οτι οὗ δὺ ἀργυρίου, οὐδὲ ὑποκριταῖς, dAA' 
toU ἁγίου 

Πνεύματος δίδοται. 

Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Πέτρος * Τὸ ἀργύριόν σου σὺν aot 
εἴη εἰς ἀπώλειαν, ὅτι τὴν δωρεὰν τοῦ θεοῦ ἑνόμισας 
διὰ χρημάτων χτᾶσθαι. Οὐκ ἔστι σοι μµερὶς οὐδὲ 
χλῆρος ἓν τῷ λόγῳ τούτῳ. Ἡ γὰρ καρδία σου οὗχ 


ἔστιν εὐθεῖα ἑνώπιον τοῦ o9. ἹΜξτανόησον οὗν 


ἀπὸ τῆς χΧαχίας σου ταύτης, xal δεήθητι «22 θεεῦ, 
εἰ ἄρα ἀφεθήσεταί σοι dj ἑπίνοια τῆς καρδίας cov. 
Ei; γὰρ χολὴν πικρίας, καὶ σύνδεσμον ἁδιχίας ópo 
σε ὄντα. Αποχριθεὶς δὲ ὁ Σίµων εἶπεν, Δεήθητε ὑμεῖς 
ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς Κύριον, ὅπως μηδὲν ἐπέλῦῃ Ea" 


Varie lectiones et nott 


ο» ελὑποχορισάμενος. 3 ἴσ. ὡς ἔφημεν. 





925 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTEAa. — CAP. VIII. 


996 


ἐμὶ ὧν elphxate. Οἱ μὲν οὖν διαμαρτυράµενοι, A horum qua dixistis. Et illi quidem testificati et 


xai λαλῄσαντες τὸν λόγον τοῦ Κυρίου, ὑπέστρεφαν 
εἰς Ἱερουσαλὴμ, πολλάς τε χώμας τῶν Σαµαρε:- 
τῶν εὐηγγελίσαντο. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Ὁ μιαρὸς οὗτος Σίμων, οὐ πἰστεως ἕνεχεν προσ- 
φέρων τὰ χρήµατα, ᾖτει τοῦτο γενέσθαι αὐτῷ, ἀλλ᾽ 
ὥστε πορισμὸν αὑτῷ χρημάτων οἰόμενος ἀφορμὶν 
τοῦτο γενέσθαι. Προσῆλθε γὰρ ὥστε πλουτῆσαι διὰ 
τῶν σηµείων, τοιαύτην χάριν δεξάµενος, χαθὼς καὶ 
πρώην φαντασίας ἐνεργῶν διὰ τῶν δαιμόνων, "ΗἨτοι 
πειράζων τοὺς ἀποστόλους τοῦτο bmolst, βουλόμενος 
χατηγορίαν περιθαλεῖν. Ad xal ἀχούει' « Οὐὺκ ἔστι 
σοι μερὶς Ev τῷ λόγῳ τούτφ' ἡ γὰρ καρδία σου οὐχ 
ἔστιν εὐθεῖα ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Μετανύησον οὖν, 
e! ἄρα ἁ ρεθῄσεταἰί σοι» τὸ ἁμάρτημα. Τοῦτο δὲ, 
δτισνύντος ἐστὶν, ὡς δ»σκατόρθωτον τὸ πρᾶγμα, xaX 
πολλῆς ὃςόμενον µετανοίας, τοῖς εἰς αὐτὸ τὸ θεῖον 
ἐξαμαρτάνουσιν, εἰς ὃ χαὶ Σίμων, ἀργυρίου ὑπαχούειν 
tlg τὰς ἑνεργείας τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἠγησάμενος. 
Καὶ ἄλλως' « Τὸ ἀργύριόν σου σὺν aoi εἴη εἰς 
ἀπώλειαν * » οὐχ ἔστι ταῦτα ἁραμένου 53, ἀλλὰ παι- 
δεῦοντος, ὡς ἄν τις εἴπῃ' Τὸ ἀργύριόν σου συν- 
απόλοιτό σοι μετὰ τῆς προαιρέσεως. « ᾽Αποχριθείς. » 
O05 κχολάζει νῦν τὸν Σίμωνα, χαθὼς πρώην τὸν 
᾽Ανανίαν, ἵνα δείξῃ ὅτι οὐχ ἀνάγχης fj πίστις, ἀλλ 
ἵνα καὶ τὰ τῆς µετανοίας εἰσαγάγῃ. "A ρχεῖ γὰρ πρὺς 
διόρθωσιν τὸ ἑλέγδαι, xaX τὸ τὰ kv τῇ xapbla εἰπεῖν, 
xat τὸ ἐχεῖνον ὁμολογῆσαι ὅτι ἑάλω. Τὸ γὰρ εἰπεῖν, 
ὅτι « Δεήθητε ὑμεῖς ὑπὲρ ἐμοῦ, » τοῦτό ἐστιν 
ὁμολογοῦντος, εἶ καὶ μὴ ἀπὸ ὀρθῆς καὶ σφοδρᾶς 
διαθέσεως ἑλέγετο. 


loeuti verbum Domini, redibant Jerosolymam, et 
multis regionibus Samaritanorum  evangeliza- 
bant. 

COMMENTARIUS. 

Scelestus hic Simon, prolata pecunia, petebat 
hujus doni compos fieri, non fidei, sed lucri gra- 
tia. Putabat scilicet, 9935 si ejusmodi gratiam 
reciperet, futurum, ut, quemadmodum pridem 
dzmoniacis prestigiis, ita deinceps miraculorum 
patratione ditesceret. Vel, per hoc apostolos ten- 
tare voluit, quaerens calumniam aliquam ipsis 
affingere. Et idcirco audit: « Non est tibi pars in 
sermone isto; cor enim tuum non est rectum 
coram Deo. Peenitentiam itaque age ab hac nequi- 
tia, si forte remittatur tibi » hoc peccatum. Quibus 
verbis ostendit Petrus, difficilis emendationis rem 
esse sacrilegium, et iis qui in illud labuntur, 
multa opus esse poenitentia. Sane in rem sacram 
peccavit ac sacrilegio se obstrinxit Simon, dum 
eiistimavit, Spiritum sanctum in operationibus 
suis pecuni* obtemperaturum. Aliter : Hoc dictum, 
« Pecunia tva tecum sit in perditionem, » non maledi- 
centis est, sed corripientis, ac si dixisset : Pecunia 
tibi pereat, una cum prava hac tua voluntate. « Ite- 
spondens. » Caeterum Petrus increpat quidem eum ; 
non tamen confestim punit, uti antea Anaríam pu- 
nivit, et ut ostendat fidem coactam esse non ilebere, 
et ut ipsum ad poenitentiam sic inducat. Ad emenda- 
tionem enim sufliciebat, quod gesserat improbare, 
qua in corde erant proferre et con(üiteri se cap- 
tum esse ; et sane illud : « Precamini vos pro me 


al Dominum, » peccatum agnoscentis εἰ conflitentis erat, quanquam) non adeo sincero et valido affe- 


Clu, ut oportebat, prolatum ab eo fuerit. 
ΚΕΦΑΛ. IB. 

"Ott τοῖς ἀγαθοῖς xal πιστοῖς εὐοδοῖ ὁ θεὺς τὴν 
σωτηρία», ónAor ἐκ τῆς κατὰ τὸν εὐνυῦχον 
ὑποθέσεως. 

T3 ε’ τῆς Υ ἑδδομάδος. 
Λέγεται καὶ εἰς τὴν ἑορτὴν τοῦ ἁγίου Φιλίππου. 
KEIMENON. 

"Άγγελος δὲ Κυρίου ἐλάλησε πρὸς Φίλιππον λέ- 
Yuv' ᾿Ανάστηθι xal πορεύου xaxà µεσηµδρίαν, ἐπὶ 
την Σδὸν «την καταθαἰνουσαν. ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ εἰς 
Γάζαν' αὕτη ἑστὶν ἔρημος, Καὶ ἀναστὰς ἑπορεύθη: 
καὶ ἰδοὺ ἀνῆρ Λἰθίοφ εὐνοῦχος δυνάστης Κανδάχης 
τῆς βασιλίσσης Αἰθιόπων, ὃς fjv ἐπὶ πάσης τῆς 
γάζης αὐτῆς, ὃς ἐληλύθει προσκυνήῄσων εἰς Ἱερου- 
cafu ἣν τε ὑποστρέφων, χαὶ καθήµενος ἐπὶ τοῦ 
ἅρματος αὑτοῦ , xal ἀνεγίνωσχε τὸν προφήτην 
"IIcatav. Εἶπε δὲ τὸ Πνεῦμα τῷ Φιλίππῳ * Πρόσελθε, 
xal κολλήθητι τῷ ἅρματι τούτῳ. Προσδραμὼν δὲ ὁ Φί- 
λιππος, Ίχουσεν αὐτοῦ ἀναγινώσγοντος τὸν προφήτην 
Ἡσαῖαν, χαὶ εἶπεν, "Api ys γινώσχεις ἃ ἀναγινώ- 
σχεις; 'O δὲ εἶπε' Πῶς γὰρ ἂν δυναίµην, ἐὰν µή τις ἑδ- 
ηγήσῃ µε; παρεχάλεσέ τε τὸν Φίλιππον ἀναδάντα 


CAPUT XII. 
Quod Deus bonos et fideles ad salutem prospere 
ducat : idque manifestum ex eo quod. contigit. eu- 
nucho. 
Feria 5 hebdomada tertiz. 
Dicitur etiam jn festo S. Philippi. 
TEXTUS. 

VIII, 26-59. Angelus autem Domini locutus est ad 
Philippum dicens: Surge et vade contra meridiem, 
ad viam quz descendit ab Jerusalem in Gazam : bec 
est deserta. Et surgens abiit. Et ecce vir /Ethiops, 
eupuchus, potens Candacis reginz: thiopum, qui 
erat super omnes gazas ejus, venerat adorare in 
Jerusalem: et revertebatur sedens super currum 
suum, legensque 1saiam prophetam. Dixit autem 
Spiritus Philippo: Accede et adjunge te ad currum . 
istum. Accurrens autem Philippus, audivit eui 
legentem Isaiam prophetam, et dixit : Putasne in- 
telligis quze legis? Qui ait : Et quomodo possum, si 
non aliquis $96 ostenderit mihi ? Rogavitque 
Philippum ut ascenderet, et sederet secum. Loeus 
autem Seripturz quam legebat erat hic: Tanquam 


Varie lectiones et note. 


ο ἀρωμένου. 


0271 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


928 


ovis ad occisionem ductus est, οἱ sicut agnus coram A χαθίσαι σὺν αὐτῷ. 'H δὲ περιοχὴ τῆς Γραφης ὃν 


tondente se, sine voce, sic non aperuit os suum. 
In humilitate judicium ejus sublatum est. Genera- 
tionem ejus quis enarrabit ? quoniam tollitur de 
terra vita ejus. Respondens autem Eunuchus Phi- 
lippo, dixit: Obsecro te, de quo propheta dicit 
hoc? de se, an de alio aliquo? Aperiens autem 
Philippus os suum et incipiens a Scriptura ista, 
evangelizavit illi Jesum. Et dum irent per viam, 
venerunt ad quamdam aquam; et ail. eunuchus: 
Ecce aqua, quid prohibet me baptizari ? Dixit. au- 
tem Philippus: Si credis ex toto core, licet. Et 
respondens ait: Credo Filium Dei esse Jesum 
Christum. Et jussit stare currum: et. descende- 
runt uterque in aquam, Philippus ct eunuchus, et 


ἀνεγίνωσχεν, ἣν αὕτη Ώς πρόδατον ἐπὶ σφαγχὲν» 
Ἠχθη, καὶ ὡς ἁμνὸς ἐναντίον τοῦ χείροντος αὐτὸν 
ἄφωνος' οὕτως οὐχ ἀνοίγει τὸ στόμα αὑτοῦ. "Ev τῇᾖ 

ταπεινώσει αὐτοῦ ἡ χρίσις αὑτοῦ Ἡρθη. Την δὲ 
γενεὰν αὐτοῦ τίς διηγἠσεται; ὅτι αἴρεται ἀπὸ ττις 
γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ. ᾿Αποχριθεὶς δὲ ὁ εὐνοῦχος τῷ 
Φιλίππῳ εἶπε' Δέομαί σου, περὶ τίνος ὁ προφήττς 
ταῦτα λέγει; περὶ ἑαυτοῦ, f| περὶ ἑτέρου τινός; 
Ἀνοίξας δὲ τὸ στόµα αὑτοῦ ὁ Φίλιππος, καὶ ἀρξά - 
µενος ἀπὸ τῆς Γραςφἢς ταύτης, εὐηγγελίσατο αὐτῷ 
τὸν Ἰησοῦν. Ὡς δὲ ἑπορεύοντο χατὰ τὴν ὁδὸν, ἆλθον 
ἐπί τι ὕδωρ' xal φησίν ὁ εὐνοῦχος τῷ Φιέπτιῳ: 

Ἰδου ὕδωρ. τί χωλύει µε βαπτισθῆναι; Εἶπε δὲ ὁ 
Φίλιππος)" Ei πιστεύεις ἐξ ὅλης τῆς χαρδίας, ἔξεστιν. 


baptizavit enm. Cum autem. ascendissent de aqua D Αποχριθεὶς δὲ εἶπα: Πιστεύω τὸν Υὸν τοῦ Θεοῦ 


Spiritus Domini ropuit Philippum et amplius non 
vidit eum eunuchus. Ibat autem per viam suam 
raudens. 


εἶναι τὸν Ἰησοῦν Χριστόν. Καὶ ἐχέλευσε στῆναι τὸ 
&ppa- "xaX χατέβησαν ἀμφότεροι εἰς τὸ ὕδωρ, ὃ τε 
Φίλιππης καὶ εὐνοῦχος ' καὶ ἑἐδάπτισεν αὐτόν. "Ότε 


δὲ ἀνέθησαν ἐκ τοῦ ὕδατος, Πνεῦμα Κυρίου ὕρπασε τὸν Φίλιππην, καὶ οὐκ εἴδεν αὐτὸν οὐχ ἔτι 6. εὐνοῦ- 


χος΄ ἑπορξύετο γὰρ τὶν ὁδὸν αὑτοῦ χαἰρων. 
COMMENTARIUS. 

Quare angelus non apparuit eunucho, eumque 
ad Philippum non duxit? Quia fortasse non cre- 
 didisset, sed tantuin timore repletus esset. Sciendum 
vero, ab /Ethiopibus quamlibet regum suorum 
matrem, appellari Candacem. llli namque patrem 
reguin suorum non agnoscunt, quippe qui eos filios 
solis esse, jactant : matrem autem, ut dixi, Candacem 
vocant. « Tanquam ovis. » lHlac phrasi significatur 
spontanea Salvatoris voluntas in tolerandis iis 
qui? ad redemptionem nostram pertinent. Quemad- 
modum enim ovis, eum ad sacrificium ducitur, ct 
agnus, cum tondetur, necessitate videlicet edomiti, 
ne balatum quidem emittunt; ila etiam ipse, cum 
libens pateretur, tacebat. Illud autem, « Iu humi- 
litate judicium ejus sublatum est, » significat per. 
versum judicium conira ipsum, oppressa veritate, 
factum. Cum vero subdit: « Generationem ejus. 
«quis enarrabit? » Indicat, eura genealogice exper- 
tein esse: et quidem hujusmodi erat, ut Deus; li- 
cet secundum carnem genitus, eliam descriptus ac 
in censu positus fuerit. Vel perinde est, ac οἱ 
dixisset : Ejus postquam resurrexit, gloriam nobi- 


EPMHUNEIA., 

Διὰ τί p τῷ εὐνούχῳ φαίνεται ὁ ἄγγελος, xax 
ἄγει αὐτὸν πρὸς Φίλιππην» "Οτι ἴσως οὐχ ἂν Ezet- 
σθη, ἀλλ’ ἐξεπ]άγη μᾶλλον. Ἱστέον δὲ, ὅτι Καν- 
δάχην Αἰθιόπες πᾶσαν τὴν τοῦ βασιλέως μητέρα 
χαλοῦσιν’ ἐπειδὴ πατέρα Αἰθιόπες οὐκ ἀναφέρουσιν. 
ἀλλ᾽ ὡς ὄντας υἱοὺς ἡλίου παραδιδόασιν' ἑκάστου δὲ 
την μητέρα χαλοῦσι Κανδάχην, « Ὡς πρόδατον. » 
Ἐντεῦθεν τὸ ἐχούσιον τοῦ Σωτῖρος iv τῇ πείρᾳ 
τῶν οἰχονομουμένων σηµαίνεται. Ὡς γὰρ πρόδατον 
ἀγόιμενον εἰς θυσίαν, 3] ἁμνὺς Evavtlov τοῦ χείροντος 
αὑτὸν, ἀνάγεται ** δαµμαζόµενος, οὐδὲ βληχᾶσθαι τὸ 
ἑνλόσιμον ἔχει» οὕτως αὐτὸς ἑχὼν ἐν τῷ πάσχειν 
ἀπεσιώπα. Τὸ δὲ, « Ἐν τῇ ταπεινώσει αὐτοῦ ἃ 
κρίσις αὑτοῦ ἤρθη, » δηλοῖ τὴν παράνοµον χρίσιν 
Ex αὐτῷ γενόμενον 95 τῆς ἀληθείας χρυθείσης. Τὸ δὲ, 
€ Thy γενεὰν αὑτοῦ τίς διηγήστται; »ἐπενεγχὼν, 
δείχνυσιν αὐτὸν ἀγενεαλόγητον. "Hv μὲν γὰρ xal 
αὐτὸς ἀγενεαλόγητος, ὡς θεὺὸς, xaX χατὰ σάρχα Υς- 
νόµενος * xal ἀπογραφόμενος. τοι, τὴν μετὰ τὴν 
ἀνάστασιν γενομένην δόξαν, xaX εὐγενῆ αὐτοῦ ἀξίαν, 
f» ἡ τῶν οἰκοδομηθέντων 07 ὑπέδειξε πεῖρα, τίς 
ἔσται ἱχανὸς λόγῳ φράσαι, αὑτοῦ μὲν θανάτῳ ὑπο- 


lemque dignitatem, quam rerum ordinatarum 9937 p θαλλομένου, πάντων δὲ εἰς ἀφθαραίαν χάριτι αὐτοῦ 


exsecutio demonstravit, sermone enarrare: quis 
valeat, cum ille quidem morti se subjecerit, at 
omnes ejus gratia ad vitam immortalem resurre- 
xerint et redempti fuerint ? Deinde causam expri- 
mit, dicens : « Quoniam tollitur de terra vita ejus. » 
Hoc est attollitur, ac sublimior terrenis omnibus 
est vita, seu conversatio ejus. Attollitur etiam, et 
super omnia est. vita ejus, hoc est, natura Unigc- 
niti, si ante carnem, seu nondum similis nobis 
factus, consideretur. Postquam etiam ipse ín mor- 
tem sponte se demisit, « Sublata est a terra vita 


ζωοποιουμένων , xal πίστει λυτρουµένων; Εἰτά 
φησι τὴν αἰτίαν' « "Oct αἴρεται ἀπὸ τῆς γῆς dj ζωὴ 
αὐτοῦ » Ίγουν fj πολιτεία" τονυτέστιν, ἑπαίρεταν, 
καὶ ὑψηλοτέρα τῶν ἐπὶ γῆς ἐστιν ἡ ζωὴ αὐτοῦ. 
Αἴρεται δὲ xal ἑτέρων *5 xal ὑπὲρ παντό; ἔστιν 1) 
(Gt αὐτοῦ, τουτέστιν ἡ ὕπαρξις τοῦ Μονογενοῦς, 
ὅταν ἔξω νοῆται σαρχὺς, καὶ οὕπω καθ) ἡμᾶς vevó- 
µενος. Αὐτοῦ γὰρ εἰς θάνατον ἑχουσίως καταθεύη- 
Χότος, « Ἠρθη ἀπὸ τῆς γῆς 7j ζωὴ αὑτοῦ, xat µετ- 
εωρίσΊη, καὶ ὑπερανέθη τοὺς οὐρανοὺς, ὅτι t Ba- 
σιλεὺς ὑπῆρχε τῆς δόξης, » καὶ 1j αὐτοῦ ζωὴ χατὰ 


Varie lectiones οἱ nota. 


9 ἀνάγκῃ δέ. {5 γινοµένην. "5 γενώµενος. 


9 οἰκονομηθέντων. 


65 ἑτέρως. 








029 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. IX. 


970 


φύαιν, xal « Κύριος τῶν δυνάµεων, » εἰ χαὶ διὰ τὴν À ejus: » videlicet sublimis facta est et ascendit su- 


περὶ ἡμᾶς οἰκονομίαν καὶ τὴν ἐχούσιον χένωσιν τῆς 
κατὰ τὸ ἐχούσιον πάθος ἐπὶ γῆς ἀτιμίας καὶ ἆδο- 
ξίας Πνέσχετο * τοῦτο διδούσης εὐλόγως αὐτῷ τῆς 
καθ) ὑπόστασιν αὐτῷ καὶ ἁδιαίρετον ἠνωμένης σαρ- 
χός' περὶ fiv τὸ πάθος, χαὶ fj ἐντεῦθεν ἀτιμία συν- 
έδαινε, χατὰ θεὸν ** μὲν τολμωµένη τοῦ σεσαρχω- 
µένου, φαῦσαι δὲ μὴ δυναµένη τοῦ ἀπαθοῦς, ὅπερ 
εὐμήχανον Τ9. Τοῦτον τοίνυν εἶναι τὸν Ἰησοῦν xal 
τεπληρῶσθαι τὴν Γραφὴν ἓν αὐτῷ 6 Φ/λιππος ταύ- 
την τῷ εὐνούχῳ εὐαγγελίζεται. "Q xal πεισθεὶς, 
xai παραυτίχα βαπτισθεὶς, ἐπέμφβη εἰς τὰ χλίµατα 
τῆς Αἰθιοπίας, χηρύξων τοῦτ' ὅπερ ἐπίστευσεν αὖ- 
tbc, Θεὸν μὲν ἕνα τὸν διὰ τῶν προφητῶν χεχηρυγ- 


pévov, τούτου δὲ τὸν Υἱὸν τὴν χατὰ ἄνθρωπον Ίδη B 


πεποιῖσθαι παρονσίαν, xal ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν 
Ίχθαι, χαὶ τὰ λοιπὰ ὅσα οἱ προφΏται λέγουσι περὶ 
αὐτοῦ. «Καὶ ἐνταῦθα πεπλήρωται dj λέγουσα προ- 
φητείά * « Αἰθιοπία προφθάσει χεῖρα αὐτῆς τῷ 
ci. » — « Ὡς δὲ ἐπορεύοντο. » Ἐπιστατέον ὡς 
πολλὴ ἡ σπουδὴ ὑπῖρχε [τελείως] Χριστιανίξουσι 
περὶ τὸ αἰσθητὸν βάπτισμα. Διττοῦ γὰρ ὄντος τοῦ 
διδοµένου, ὅτε μὲν δι ὕδατος, ὃ τε δὲ ἐν Πνεύματι 
ἁγίῳ καὶ περὶ '!, οὐ διὰ τὴν ὑπεροχὴην τοῦ ἐν 
Πνεύματι βαπτίσματος, χατεφρόνουν τοῦ αἰσθητοῦ, 
ἤγουν τοῦ σωμµατιχωτέρου. Συµμμµάχεται '* γὰρ 
χατὰ * τοῦτο εἰς σωτηρίαν xal τὴν ἀνάστασιν τοῦ 
σώματος. « Πνεῦμα Κυρίου.; Συµφερόντως τὸν 
Φίλιππον ἁρπάζει τὸ Πνεῦμα. Ἐπεὶ ἔδιωσεν ἂν [xol 


per omnes celos, quoniam « ipse est Rex glorie", » 
ac ipsius vita naturalis et essentialis est: εἰ ipsa 
est « Dominus virtutum, » tametsi nostri causa, per. 
voluntariam in passione exinanitionem, dedecus et 
ignominiam toleraverit, hoc illi omni jure praestante 
carne sua hypostatice et. inseparabiliter divino 
Verbo unita; in qua et passio et inde profecta 
ignominia locum habuit: etea quidem Deum in- 
carnatuu impetere ausa est; verum immortalem 
et impassibilem non tetigit: id enim fleri nullo 
modo potest. Hunc igitur esse Jesum, impletamque 
in ipso hanc prophetiam, evangelizat Philippus 
eunuclio, qui credens ac confestim baptizatus, in 
JEihiopiam remissus est, ut inibi, quod ipse cre- 
diderat, przdicaret : nempe Deum verum 4 pro- 
phetis annuntiatum, ejus Filium hominem factum, 
in mundum jam advenisse, et tanquam oven. ad 
occisionem ductum esse, et reliqua, que pro- 
phetz de ipso predixerunt. Et hic impleta cst illa 
prophetia qua ait ** : « Απορία preveniet inanus 
ejus Deo. »—« Et dum irent. » Notandum est hoc loco 
illorum qui perfecte Christiani erant, studium erga 
sensibile baptisma. Cum eniin baptisma dupliciter 
detur (nam et per aquam datur, et in Spiritu saa- 
cio et igne), neutiquam propter spiritualis bapti- 
smaltis przstantiam majoremque excellentiam, illi 
sensibile, seu magis corporeum baptisma neglige- 
bant: quandoquidem et istud ad salutem confert 


συμπαρελθεῖν αὐτῷ ὁ εὐνοῦχος, xal ἐλύπησεν ἂν] εἰ ad resurrectionem corporis. « Spiritus Dowini. » 


ἐχεῖνος ἀνανεύσας xal ἀρνησάμενος. «Όπω τοῦ xat- 
ροῦ ὄντος. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Φίλιππος μέγα ἐχέρδανεν, 
ὅπερ Ίχους περὶ Ἰεζεχιλλ xol ᾿Αθακουμ, καὶ iz 
αὐτῷ γενόµενον ἰδών. Δείχνυται δὲ πολλὴν ὁδὸν 
ἀπελθὼν, εἴγε ἐν ᾿Αζώτῳ εὑρέθη. "Exei γὰρ ἕστη- 
σεν, ἔνθα λοιπὸν χαὶ εὐαγγελίσασθαι αὐτὸν ἔδει, 
xat εἰς Καισάρειαν ἔντευθεν τὴν ἐνεγκοῦσαν ἀπελ- 


θεῖν. 


Non abs re Spiritus Domini statim rapuit Philip- 
pum: nam et eunuchus rogaturus eum facile erat, 
ut secum proficisceretur; el Philippus vicissim 
renuendo (non enim id opportunum tunc era!) eu- 
nuchum contristasset. Aliunde vero et Philippus 
haud modicum exinde lucratus est: quando qui- 
dem, quod de Ezechiele et llabacuc audierat, id in 
se renovatum perspexit. innuitur autem, ipsum 


multum itineris mornento confecisse, cum subditur: Inventus est in Azoto. ]bi namque euim Spiri- 
tus Dei deposuit, ubi postea predicare debebat, et exinde in Caesaream patriam suam remeare. 


ΚΕΦΑΛ. II". 

Περὶ τῆς οὐρανόθεν θείας κ.Ἰήσεως Παύ.Ίου εἰς 
ἁποστο-ήν. Ἐν d τὰ περὶ ἰάσεως xal βαπτί- 
σµατος Παύὐ.ου δι Αγαγίου κατὰ daoxdAv- 
ΨΙΥ θεοῦ, παῤῥησίας τε αὐτοῦ xal συγτυχἰας 
τῆς διὰ Βαρνάδα πρὸς τοὺς ἀποστόλους. 

TÀ ς’ της Y ἑθδομάδος "^. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Φίλιππος δὲ χατελθὼν εὑρέθη εἰς "Αζωτον, xat 
διερχόμενος εὐηγγελίζετο τὰς πόλεις πάσα», ἕως τοῦ 
ἐλθεῖν αὐτὸν εἰς Καισάρειαν. 'O δὲ Σαῦλος ἔτι ἐμ- 
πνέων ἀπειλης xal φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ 
Kopfou, προσελθὼν τῷ ἀρχιερεῖ ἠτήσατο παρ᾽ ab- 
τοῦ ἐπιστολὰς εἰς Δαμασχὺν πρὸς τὰς συναγωγὰς, 

*' Psal. xxi, 40. 8 Psal. Lxvn, 72. 


CAPUT XIII. 

De vocatione Pauli 938, apostoli e celo facta. Ubi de 
sanatione εἰ baptismate Pauli per. Ananiam de- 
que praedicandi libertate εἰ occursu ipsius ad apo- 
stolos. 


Feria 6 bebdomad:w tertiz. 
TEXTUS. 

*vill, 40; ΙΧ, 1-19. Philippus autem inventus 
est in Αζοίο, et pertransiens evangelizabat civi- 
tatibus cunctis, donec veniret Caesaream. Saulus 
autem adhuc spirans minarum et cadis in disci- 
pulos Domini, accessit ad principem sacerdotum, 
εἰ petit ab ου epistolas in Damascum ad Synago- 


Varie lectiones et nota. 


** θεοῦ. 


T! πνρἰ. 
Ανανίου. 


" ἀμήχανον. 


1 συµθάλλεται. 


Ίλχαί, — T*elg τὴν ἑορτὴν τοῦ ἁγίου ἁποστόλου 





931 

gas : ul si 
lieres, vinctos perducerel in Jerusalem. Et ctun iter 
faceret, contigit ut appropinquaret Damasco et 
subito circumfulsit eum lux de celo. Et cadens 
in terram audivit vocem dicentem sibi : Saule, 
Saule, quid me persequeris? Qui dicit: Quis es, 
Domine? Et ille: Ego sum Jesus quem tu per- 
sequeris ; durum est tibi contra stimulum cal- 
cirare, Et tremens ac stupens dixit : Do- 
mine, quid me vis facere? Et Dominus ad eum : 
Surge et ingredere civitatem, et ibi dicetur tibi 
quid te oporteat facere. Viri autem illi, qui co- 


mitabantur cum eo, stabant stupefacli, audientes , 


quidem vocem, neminem autein videntes. Surrexit 
autem Saulus de terra, apertisque oculis. neminem 
videbat. Ad anus autem illum trahentes, intro- 
duxerunt Damascum. £t erat ibi a tribus diebus non 
videns, eL non "mandücavit, neque bibit. Erat au- 
tem quidam discipulus Damasci, nomine Ananias ; 
οἱ dixit ad illum in visu Dominus : Anania. At ille 
ait: Ecce ego, Domine. Et Dominus ad eum: Surge, 
et vade in vicum, qui vocatur Rectus: et quere in 
- domo Jude Saulum nomine, Tarsensem : ecce enim 
orat. (Et vidit virum Ananiam nomine, introeun- 
tem et imponentem sibi manus, ut visum recipiat.) 
Respondit autem Ananias: Domine, audivi a mul- 
üs de viro hoc, quanta mala fecerit sanctis tuis 
in Jerusalem: et hic babet potestatem a principi- 
bu$ sacerdotuim alligandi omnes qui invocant πο” 
men tuum. Dixit 3utem ad eum Dominus : Vade, 
quoniam vas electionis est mihi iste, ut portet πο” 
men meum coram gentibus et regibus et filiis 
Israel. Ego enim ostendam illi, quanta oporteat eum 
pro nomine meo pati. Et abiit Ananias et introivit in 
domum ; et imponens ei manus, disit: Saule frater, 
Dominus misit me Jesus 499 qui apparuit tibi in 
via, qua veniebas, ut videas εἰ implearis Spiritu 
sancto. Et confestim ceciderunt ab oculis ejus tan- 
quam squama, et visum recepit: et surgens)bapüza- 
lus est, et cum accepisset cibum, confortatus est. 


COMMENTARIUS. 

VYocem Pauli audierunt qui cum eo erant, non 
autem vocem, qua de coelo delapsa ad eum est. 
Inferiora enim tantum audire illis concessum est. 
Alioquin, si ecelestem illam audiissent vocem, non 
puto, increduli remansissent. Neque eum viderunt, 
ad quem Paulus respondebat: respondentem ta- 
men eum cum audirent, mirabantur. ldcirco vero 
factum istud initio non contigit , ut evidentius con- 
staret resurrectio Christi. Quomodo enim Paulus, 
qui ipsum rejiciebat, qui resurrectionem negabat, 
qui discipulos persequebatur ipsius, credidisset 
unquam, nisi magna fuisset evidentia resurrectio- 
nis? « Viri autem. » Cur Deus non aliquem magne 
auctoritatis ac dignitatis virum ad Paulum in- 
struendum destinavit, sed tantum Ananiam , qui 


75 οὐκ Qv. 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


quos invenisse hujus viz viros ac mu- A ὅπως ἐάν τινας εὕρῃ τῆς ὁδου ὄντας, ἄνδρας τε καὶ 


932 


γυναῖχας, δεδεµένους ἀγάγῃ εἰς Ἱερουσαλὴμ. "Ev 
δὲ τῷ πορεύεσθαι αὐτὸν, ἐγένετο ΣΥγίζειν τῇ Δαμα- 
σκῷ, καὶ ἐξαίφνης πεῤιήστραφεν αὐτὸν ou; Ex του 
οὐρανοῦ. xal πεσὼν ἐπὶ τὴν γῆν, Ίχουσε qvi» 
λέγουσαν αὐτῷ' Σαοῦλ, Σαοὺλ, τί µε διώχεις ; εἴτς 
64 Τίς et, Κύριε; Ὁ δὲ Κύριος εἶπεν Eve eig 
Ἰησοῦς ὃν σὺ διώχεις ' σχληρὀν σοι πρὸς κέντρα 
λαχτίζειν. Τρέµων τε, xai θαμθῶν, εἶπε' Κύριες, τί 
µε θέλεις ποιῆσαι, Καὶ ὁ Κύριο mph; αὐτόν: 
Ανάσθητι, xai εἴσελθε εἰς «tv πόλιν, χἀχεῖ λαληθί- 
σεταί σοι τί σε δεῖ ποιεῖν. Οἱ δὲ ἄνδρες oi συνοδεύον- 
τες αὐτῷ εἰστήχεισαν ἐνεοὶ, ἀχούοντες μὲν της ςω- 
νης, µηδένα δὲ θεωροῦντες. Ἠγέρθη δὲ ὁ Σαὔῦλος 
ἀπὸ τῆς γῆς, ἀνεῳγμένων τε τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ, 


DB οὐδένα ἔθλεπε. Χειραγωχοῦντες δὲ αὐτὸν εἰσήγαγον 


εἰς Δαμασχόν. Καὶ fjv ἡμέρας τρεῖς μὴ βλέπων, xat 
οὐχ ἔφαγεν οὐδὲ ἔπιεν. " Hv δέ τις μαθητὴς ἓν Δα- 
μασκῷ ὀνόματι ᾽Ανανίας. Καὶ εἶπε πρὺς αὐτὸν ὁ 
Κύριος ἐν ὁράματι' ᾽Ανανία. Ὁ δὲ εἶπεν, "loo δχὼ, 
Κύριε. Ὁ δὲ Κύριος πρὸς αὐτόν ᾽Αναστὰς πορεύ- 
θητι ἐπὶ τὴν ῥύμην τὴν καλουμένην Εὐθεῖαν, καὶ 
ζήτησον ἓν οἰκίᾳ Ιούδα Σαῦλον ὄνοματι, Ταρσέα. 
Ἰδοὺυ γὰρ προσεύχεται, xal εἶδεν ἐν ὁράματι ἄνδρα 
Ἰλνανίαν ὀνόματι εἰσελθόντα xal ἐπιθέντα αὑτῷ 
χεῖρα ὅπως ἀναθλέψῃ. ᾿Απεχρίθη δὲ ᾿Ανανίας" Κύ- 
ριε, ἀχήχοα περὶ τοῦ ἀνδρὺς τούτου παρὰ πολλῶν, 
ὅσα χαχὰ ἑποίησε τοῖς ἁγίοις σου iv Ἱερουσαλήμ. 
Καὶ ὧδε ἔχει ἐξουσίαν παρὰ τῶν ἀρχιερέων δῆσαι 
πάντας τοὺς ἐπικαλούμένους τὸ ὄνομά σου. Εἶπε δὲ 
πρὸς αὐτὸν ὁ Κύριος Πορεύου, ὅτι σχεῦος ἑχλογῆς 
pol ἐστιν οὗτος, τοῦ βαστάσαι τὸ ὄνομά µου ἐνώπιον 
ἐθνῶν τε xal βασιλέων, vlov τε Ἱσραήλ. Ἐγὼ γὰρ 
ὑποδείξω αὐτῷ ὅσα δεῖ αὐτὸν παθεῖν ὑπὲρ τοῦ ὁνό- 
µατός pov. ᾽Ατῆλθε δὲ ᾿Ανανίας, xal εἰσῆλθεν εἰς 
τὴν olxiav* καὶ ἐπιθεὶς ἓπ᾽ αὐτὸν τὰς χεῖρας, εἶπε' 
Σαοὺλ ἀδελφὲ, ὁ Κύριος ἀπέσταλχέ µε 6 ὀφθείς σοι 
ἐν τῇ ὁδῷ f| fpyov, ὅπως ἀναθλέφηῃς, xa πλησθῆς 
Πνεύματος ἁγίου. Καὶ εὐθέως ἀπέτεσον ἀπὸ τῶν ὁφ- 
θαλμῶν αὐτοῦ ὡσεὶ λεπίδες, ἀνέθλεφέ τε ma pay priua, 
καὶ ἀναστὰς ἐθαπτίσθη, xal λαθὼν τροφὴν ἑνίσγυσεν. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. . — 

Τὴν φωνὴν τοῦ Παύλου fixoucav οἱ συνόντες αὐτῷ, 
οὐδένα δὲ ἐθεώρουν πρὸς .ὃν ἀπεχρίνατο. Tiv γὰρ 
ἑλαττόνων ἐποίησεν αὑτοὺς ἀχροατάς. El γὰρ της 
φωνῆς ἤκουσαν ἑχείνης, xàv Τ5 Ἡπίστησαν. Tov δὲ 
Σαῦλον ὁρῶντες ἀποχρινόμενον, ἐθαύμαζον. A: 
τοῦτο δὲ οὖκ ἐξ ἀρχῆς τοῦτο γέγονεν, ἵνα δειχθῦ 
ὄντως, ὅτι ἀνέστη ὁ Χριστός. Ὁ γὰρ ἑλαύνων αὐτὸν, 
χαὶ ἀπιστῶν αὐτου τῇ ἀναστάσει, χαὶ τοὺς μαθητὰς 
αὐτοῦ διώκων, πόθεν ἂν ἐπίστευσεν, εἰ μὴ πολλὴ fv 
τῆς ἀναστάσεως ἰσχύς; « Οἱ δὲ ἄνδρες. » Τί δή ποτς 
οὐδένα τῶν ἀξιοπίστων xal μεγάλων εἴλχυσεν, οὐδὲ 
µετέστησε πρὺς τὴν τοῦ. Παύλου χατἠχηαιν, ἁλλὰ 
Ανανίαν, ἕνα ὄντα τῶν ἑδδομήχοντα, Ἐπειδὴ οὖκ 
ἔμελλε δι ἀνθρώπων ἐνάγεσθαι, ἀλλὰ δι αὐτοῦ τοῦ 
Χριατοῦ. Ἐπεὶ δὲ οὗτος ἑδίδαξε μὲν αὐτὸν οὐδὲν, 


Varie lectiones et note. κ 


1 











323 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. IX. 


924 


ἑθάπτισθ δὲ µόνον ἅμα Υὰρ φωτισθεὶς, ἔμελλεν Α unus erat ex septuaginta discipulis ad eum misit 


ἐπισπᾶσθαι πολλὴν τοῦ Πνεύματος χάριν ἀπὸ τοῦ 
ζήλου xaX τῆς πολλῆς προθυµίας. Ἐντεῦθεν δὲ ση- 
µειωτέον, ὅτι ἐχεῖνα τὰ ὄνειρα 75 δεῖ λάγεσθαι, ἅπερ 
κοινωφελή ἐστι xal συµθάλλεται εἰς θεοσέδειαν, ὅσα 
ἔχει τοῦ Κυρίου τὴν παρἀστασιν, ἢ ἀγγέλου "*. 
Ἔστι C66 xal xaz' ὄναρ ἰδιχὰ, & οὖκ ὀφείλοι λαλεῖ- 
σθαι" πλὴν εἰ χαὶ ἰδικὴ τοῦ Σαύλου ἣν ἡ ὠφέλεια, 
ἁλλ οὖν παραδόξως συμθᾶσα, πάλιν εἰς θεοσέδειαν 
τὸν ἄνθρωπον προσναλεῖται, xal διὰ τοῦτο, ὡς xotv- 
ωρελῆ ἕΣχλαλεῖσθαι ἔδει. « "Hv δέ τις μαθητής.» 
Ταῦτά φησιν ὁ ᾿Ανανίας, οὐχ ὡς ἀπιστῶν τοῖς λεγο- 
pévotg, οὐδξ Ἴπα-ησθαι τὸν Χριστὸν νοµίζων, μὴ 
χένοιτο ! ἀλλὰ φοθούμενος xat τρέµων. Εἰχὸς γὰρ ἣν 
αὐτοὺς, Ev φόδῳ ὄντας, περιεργάζεαθαι xal λέγειν, 
ὅτι Τούτων ὄντων, πῶς δύναται, φησὶ, ταῦτα γενέ- 
σθαι; Τί οὖν ὁ Κύριος, ὁ ταῖς χαρδίαις τῶν ἀνθρώ- 
πων ἐμθατεύων, χατὰ Παύλου ἐμαρτύρησε; δΔεί- 
χνυσιν ὅτι οὐχ ἔστι φυσικὴ ἡ χαχία αὑτῷ. « Σχεὂος, 
φησὶν, ἐχλογΏς ἐστιν. » Ἔδειςεν ὅτι δόχιµός ἐστι. 
Τὸ δόχιµον γάρ τις ἐχλέγεται σκεῦος. Καὶ οὗ µόνον 
πιατὸς ἔσται, φησὶν, àX.à xal διδάσκαλος xai χΏρυξ 
τῆς οἰχουμένης, ἀλλὰ xal πείσεται πολλὰ ὑπὲρ ἐμοῦ. 


Quia videlicet non per homines, sed ab ipso Christo 
edocendus ille erat. Quare Ananias quoque nihil 
eum docuit, sed baptizavit tantummodo : statim 
enim ac baptizatus esset, ille maximam attracturus 
erat gratiam Spiritus ex zelo, multaque alacritate. 
Hinc vero adnotandum, eas quidem enarrandas 
visiones, quz» quidpiam communis continent utili- 
tatis, et ad pietatem conferunt, quzque Dei vel 
angelorum assistentiam habent : privatas vero, si 
quz accidunt, visiones, eas non oportet manifestas 
facere. Attamen licet, quod hic narratur, peculia- 
rem spectaret Sauli utilitatem, nihilominus mira- 
bilis ejus sanatio queraquam potest ad pietatem 
excitare; et idcirco, ut quid ad communem confe- 


B rens utilitatem, eam enarrari oportuit. « Erat au- 


tem quidam discipulus. » Ita loquitur Áuanjas, non 
quod ea, qua ei dicebantur, non crederet ,' vel 
quod Christum decipi posse existimaret, absit! sed 
ex timore et tremore quo concutiebatur. Pronuu 
enim erzt, ut ii, qui timore perculsi erant, anxie 
inquirerent ac dicerent, Quomodo possunt ista 
lieri? Quid igitur Dominus, cordium investigator, 


de Paulo pronuntiavit? Ostendit non naturaliter insitam illi esse nequitiam. «Vas » enim, inquit, « elecuonis 
est mihi : » quibus verbis declarat, ipsum virum probatum esse: nam, quod probatum est, vas, eligi 
solet. 9&0 Quare non solum fidelis, inquit, erit; sed ctiam doctor, et praeco mundi, quin οἱ inulta pro 


nomine med patictur. 
To Σαθθάτῳ τῆς y' ἑθδομάδο;. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 
Ἐγένετο δὲ ὁ Σαῦλος μετὰ τῶν ὄντων v Δαμασχῷ 
μαθητῶν ἡμέρας τινάς. Καὶ εὐθέως ἓν ταῖς συν- 
αγωγαῖς ἐχήρυσσε τὸν Χριστὸν, ὅτι Οὗτός ἐστιν ὁ 
Χριστὺς ὁ Υἱὸς τοῦ θεοῦ. Ἐξίσταντο δὲ πάντες οἱ 
ἀχούοντες, xai ἔλεγον * Οὐκ οὗτός ἐστιν ὁ πορθήσας 
ἐν Ἱερουσαλὴμ πάντας τοὺς ἐπικαλουμένους τὸ 
ὄνομα τοῦτο, xal ὧδε εἰς τοῦτο ἐλήλυθεν, ἵνα δὲδε- 
µένους αὐτοὺς ἀγάγῃ εἰς Ἱερουσαλὴμ ἐπὶ τοὺς ἀρχ- 
ιερεῖς ' Σαῦλος δὲ μᾶλλον ἑνεδυναμούτο xai συνέχεε 
τοὺς Ἰουδαίους τοὺς κατοιχοῦντσος ἐν Δαμασχῷ, 
συµθιθάζων, ὅτι Οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός. Ὡς δὲ 
ἐπληροῦντο ἡμέραι ἰχαναὶ, συνεθουλεύσαντο οἱ Ἴου- 
δαῖοι ἀνελεῖν αὐτόν. Ἐγνώσθη δὲ τῷ Σαύλῳ fj ἔπι- 
θουλὴ αὐτῶν * παρετήρουν τε τὰς πύλας τῆς πόλεως 
ἡμέρας τε xal νυκτὸς, ὅπως αὑτὸν ἀνέλωσι. Λαθόν- 
τες δὲ αὐτὸν ol μαθηταὶ νυκτὸς, καθῆχκαν διὰ τοῦ 
τείχους χαλάσαντες ἓν σπυρίδι. Παραγενόμενος δὲ ὁ 
Σαῦλος ti; Ἱερουσαλὴμ, ἐπειρᾶτο χολλᾶσθαι τοῖς 
μαθηταῖς ' xai πάντες ἑφοθοῦντο αὐτὸν, μὴ] πιστεύον- 
τες ὅτι ἔστι 'µαθητής. Βαρνάδας δὲ ἐπιλαδόμενος 
αὐτὸν, Ἠγαγε πρὸς τοὺς ἀποστόλους, xaX διηγἧσατο 
αὐτοῖς, πῶς Ev τῇ ὁδῷ εἴδε τὸν Μύριον, xaX ὅτι ἐλά- 
Ἄγσεν αὐτῷ, xal πῶς ἓν Δαμασχῷ ἐπαῤῥησιάσατο 
ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ. Καὶ fjv. μετ) αὐτῶν εἰσ- 
πορευόµενος καὶ ἑκπορευόμενος εἰς Ἱερουσαλὴμ xat 
παῤῥησιαξόμενος àv τῷ ὀνόματ. τοῦ Kuplou Ἰησοῦ, 
ἑλάλει τε χαὶ συνεζήτει πρὸς τοὺς ἘἙλληνιστάς. Οἱ 


Sabbato hebdomadz tertiae. 
TEXTUS. 

1Χ, 19-51. Fuit autem (Saulus) cum discipulis, 
qui erant Dainasci per dies aliquot. Et continuo in 
synagogis praedicabat Jesum, quoniam Ilic est Filius 
Dei. Stupebant autem omnes qui audiebant, et dice- 
bant : Nonne hic est, qui expugnabat in Jerusalem eos 
qui invocabant nomen istud, et luc ad hoc venit, ut 
vinctos illos duceret ad principes sacerdotum ? 
Saulus autem multo magis convalescebat et cou- 
fundebat Judzos qui habitabant Damasci, allir- 
mans quoniam Hic est Christus. Cum autem imple- 
rentur. dies multí, consilium fecerunt ín. unum 
Judzi, ut eum interficerent. Not: autem factze sunt 
Saulo insidie eorum. Custodiebant autem por- 
tas die 4? µοςῖθ, ut eum interficerent. Accipientes 
autem eum discipuli nocle, per murum dimiserunt 
eum, submiltentes in sporta. Cum autem venisset 
in Jerusalem, tentabat se jungere discipulis, et 


p 9nmnes timebant euin, non credentes, quod esset 


discipulus. Barnabas autem apprehénsum illum 
duxit ad apostolos, et narravit illis quomodo in via 
vidisset Dominum , et quia locutus est ei, et quo- 
modo in Damasco fiducialiter egerit in nomine 
Jesu. Et erat cum illis intrans et exiens in Jerusa- 
lem, et fiducialiter agens ip nomine Domini. Lo- 
quebatur quoque gentibus, et disputabat cum Graz- 
cis : illi autem quzrebant occidere eum. Quod cum 
cognovissent fratres, deduxerunt eum Cxesaream et 


Varie lectiones et note. 


'* ὀνείρατα. |." ἀγγέλων. 





935 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. οί 


dimiserunt Tarsum. Ecclesia quidem per totam A δὲ ἐπεχείρουν αὐτὸν ἀνελεῖν. Ἐπιγνόντες δὲ οἱ ἆδελ-- 


Judzam οἱ Galilieam et Samariam habebat pacem, 
et :ediflcabatur ambulans in timore Domini, et con- 
$olatione sancti Spiritus replebatur. 

εἶχεν εἰρήνην, οἰχοδομουμένη xal πορευοµένη τῷ 
Πνεύματος ἐπληθύνετο. 


COMMENTARIUS. 


Saulus, cum legisperitus esset, os Judxis occlu- 
debat, adeo ut loqui eos nun sineret ; et productis 
Scripturarum testimoniis « affirmabat, » seu leni- 
ter et mansuete docebat, « quoniam Jesus est Chri- 
stus ac Filius Dei.» li vero insidias ipsi struebant, 
ut morti eum darent. Sed a discipulis per murum 
submissus in sporta fuga vitam servavit. Quan- 
quam enim ille cuperet, ex ha^ vita migrare, salu- 
tis tamen hominum cura et amor eum detiuebat. 


φοὶ χατήγαγον αὐτὸν εἰς Καισάρειαν, xai £Gasc£ozs:- 
λαν αὐτὺν εἰς Ταρσόν. Ἡ μὲν οὖν Ἐχκχλησία χαθ᾽ 
ὅλης τῆς Ἰουδαίας, xa Σαχµαρείας, xai Γαλελαΐας 


φόίῳ τοῦ Κυρίου, καὶ τῇ παραχκλΏησει τοῦ ἁγίου 


EPMHNEIA. 

"Occ, vop.op aU; iv, ἐπεστόμιζεν αὐτοὺς, xat οὐκ 
εἶσ φθέγχεσθαι, i) ἀπὸ τῶν Γραφῶν tóctfxvus, 
« συµθιδάζων, » τουτέδτι uev ἐπιειχείας διξάσχιων, 
ς ὅτι Ἱησοῦς ἐστιν ὁ Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ. » Ot 
δὲ ἐπεθουλεύοντο ὥστε ἀνελεῖν αὐτόν. 'O δὲ ἁπὸ τοῦ 
τείχους &v σπυρίδι ἐχαλᾶτο διὰ τῶν μαθητῶν, xal 
διεσώζετο φυγάς. El γὰρ xaY ἐπεθύμει τῆς ἔντεῦθεν 
ἀποδημίας, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀνθρώπων σωτηρίας xtóc- 
ται καὶ Epd. Καὶ πολλάχις τοιαῦτα ἐμηχανᾶτο «gov 


Hiue pluries 94] cjusmodi machinatus est, quz B ἑαυτὸν τῷ κηρύγµατι, χαὶ οὗ παρῃτεῖτο χαὶ ἆνθρω- 


eum possent pradicationi servare : unde nec recu- 
sabat humana uti industria, eum opportunitas exi- 
gebat. « Saulus autem. » Operz pretium est hic 
inquirere, quomodo Paulus in sua ad Galatas Epistola 
«cribat ** : « Neque veni Jerosolymam ad antecesso- 
res meos apostolos, sed abii iu Arabiam et Damas- 
cum; deinde post annos tres, veni Jerosolymam videre 
Petrum. Alium autem apostolorum vidi neminem; » 
hic vero contrarium dicitur : nempe quod Bar- 
nabas illum ad apostolos duxerit. fyitur quod in 
Epistola ad Galatas ait, ita intelligendum : Non 
veni ad conferendum ; ait enim ipse ibidem :; 
« Non contuli (16) neque abii Jerosolymam. » Si 
vero hocnon arridet, illud manifestum videtur, 
quod non statim, ut credidit, insidiz ei Damasci 
siruct2e fuerint; sed tautum postea quam rediit ex 
Arabia, hoc est post tres annos. Si rursus lioc non 
placet, dicendum illum quidem non abiisse ad apo- 
stolos ; sed humilitatis causa discipulis adlisesisse, 
quanquam doctor foret, et non discipulus. Propter- 
ea inquit, Non abii, ut ad antecessores meos apo- 
stolos accederem ; sdeoque nihil ab ipsis didici. 
Vel hoc ita accipe, quod abierit in Arabiam, deinde 
Damascum venerit, inde Jerosolymam , postea in 
Syriam. Si neque hoc satisfacit, dicito, quod rur- 
$us Jerosolymam ascenderit, deinde Damascum 
miasus sit, pestea in Arabiam , et rursus Damas- 
cum ; demum Caesaream : et tunc post quatuorde- 
cim annos denuo Jerosolymam perrexerit, fortasse 
cum íratres duxit cum Barnaba. Vel demum aliud 
hic designatur tempus : sacer enim scriptor multa 
pr:eterit, variaque tempora simul jungit. Puto au- 
tem ipse, Barnabam jam inulto antea amicum ejus 
fuisse : erat enim ille vir benignus et valde bo- 
nus : unde Filius cousolationis cognominabatur : 


ο Galat. 1, 17, 19. 


πίνοις χρήσασθαι μηχανήµασιν, ἠνίχα ἀπῄτει xa:- 
ρός. « Σαῦλος δὲ. » Αξ.ον ἐνταῦθα ἁπορῆσαι, πῶς 
ἐν μὲν τῇ πρὸς Ἰαλάτας φησὶν, ὅτι « Οὐχ ἀπῆλθον εἰς 
Ἱεροσόλυμα [ἀλλ' εἰς ᾿Αραθίαν χαὶ Δαμασχὸν, xai 
μετὰ τρία ἔτη εἰς Ἱεροσόλυμα,] ἱστορῆσαι Πέτρον, » 
κοὶ ὅτι « Οὐδένα τῶν ἀποστόλων εἴδον * » ἐνταῦθα 6 
τοὐναντί[ίον Φησὶν, ὅτι γαγεν αὐτὸν πρὸς τοὺς ἆπο- 
στόλους ὁ Ἠαρνάθας. Ἡ τοῦτο «olvyv d'roiv ἐν τῇ 
πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολῇ, ὅτι οὐχ ἀπῖλθεν ὥστε 
προαναθέσθαι. Φησὶ γὰρ ὅτι, « Οὐ πρυ[σ]ανεθέμην : 
οὐδὲ ἁἀπῖλθον εἰς Ἱεροσόλυμα. » El uh] τοῦτο, δη- 
Low, ἢ 18 jj ἐπιθουλὴ fj iv. Δαμασχῷ, [οὺχ εὐθέως 
μετὰ τὸ πιστεῦσαι, ἀλλὰ] μετὰ τὸ ἑλθεῖν αὑτὸν ἁπ 

Ἀραθίας γέγονε, [μετὰ ἔτη τρία], f, εἰμὴ τοῦτο 
πάλιν, αὐτὸς γοῦν οὐκ ἁπῆλθε πρὸς τοὺς ἁποστόλους, 
ἀλλὰ τοῖς μαθηταῖς ἐπειρᾶτο κολλᾶδθαι, [μεῖριά- 
ξων;] às διδάσκαλος Qv, xat οὐ μαθητής. Διὰ τοῦτο, 
Οὐχ ἀπηλθον, φησὶν, ἵνα πρὸς τοὺς πρὺ ἐμοῦ ἁποστό- 
λους ἀπέλθω. Οὐδὲν γοῦν παρ αὐτῶν ἔμαθον. "H ταύτην 
τὴν ἄνοδον [λάμθδανε,] ὥστε εἶναι οὕτως, ὅτι ἀπῆλθεν 
εἰς "Apa6lav, εἶτα Ίλθεν εἰς Δαμασχὸν, εἶτα εἰς 
Ἱεροσόλυμα, εἶτα εἰς Zupiav. "H, εἰμὴ τοῦτο πάλιν, 
ὅτι αὖθις ἀνηλθεν εἰς Ἱεροσόλυμα, εἶτα εἰς Aapa- 
oxby ἐξεπέμφθη, εἶτα εἰς ᾽Αραδίαν, εἶτα εἰς Aápa- 
σχον πάλιν, εἶτα εἰς Καισάρειαν, xal τότε διὰ τες- 
σάρων 15 ἑτῶν [ἀνέδη πάλιν εἰς Ἱεροσόλυμα,] ἴσως 
ὅτε τοὺς ἀδελφοὺς ἀνήγαγε μετὰ Βαρνάδα. "H, εἰ [μὲ] 
τοῦτο, ἕτερον λέγει καιρόν. 'Ὁ [γὰρ] ἱστοριογράφος, 


D πολλὰ ὑποτέμνει, xal πολλοὺς συνάσει [f. συνάπτει 


vel συνάγει] χαιρούς. Δοχεῖ δέ pot ὁ Βαρνάδας 
ἄνωθεν αὐτοῦ εἶναι φίλος * ἣν 05 ἄνθρωπος ἐπιειχὴς 
καὶ χριστὸς 5) σφόδρα’ bib καὶ υἱὸς παραχλήσεως 
φερωνύμως ἑλέγετο : ὅθεν xat ἀπρόσιτος ** γέγονε 
τῷ ἀνδρί. « Ἐλάλει τε xai. » Ἑλληνιστάς |φησε] 
τοὺς Ἑλληνιστὶ φθεγγοµένους, xai σφόδρα οοφῶς - 


Varie lectiones et note. 


Ἡ ὅτι. "U δεκατεσσάρων. 9 χρηστός, 9’ εὐπρόσιτος. 


(16) Textus Grzecus habet, οὐ προσανεθέµην, quod. vulg. interpres vertit, non acquievi., 








931 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. IX. 


938 


ol γὰρ ἄλλοι, τουτέστιν οἱ βαθεῖς ᾿Ἑθραῖοι, οὐδὲ A quare ad ipsum facilem accessum habebat Paulus. 


ἰδεῖν αὐτὸν fj0eXov. 


« Loquebatur quoque. » Hellenistas bic vocat He- 


braos, qui Grece loquebantur. Et quidem valde sapienter ait, Paulum ad illos locutum fuissc: nam 


meri llebrei ne quidem illum videre sustinebant. 

' ΚΕΦΑΛ. ΙΔ’. 

Περὶ Alréa παρα.υτικοῦ ἰαθέγτος ἐν Λύὐδδῃ διὰ 
Πέτρου  ἓν ᾧ τὰ περὶ τῆς Ταθιθὰ τῆς Φελο- 
χήρου, ἦν ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν ὁ Πέτρος διὰ 
προσευχῆς ἐν Ἱόππῃ. 

Tf Κυριακῇ τῆς y' ἑδδομάδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἐχγένετο δὲ, Πέτρον διερχόµενον διὰ πάντων, 
γατελθεῖν xal πρὸς τοὺς ἁγίους τοὺς χκατοιχοῦντας 
Λὐδδαν. Εὖρε δὲ ἐχεῖ ἄνθρωπόν τινα, ὀνόματι Αἰνέαν, 
ἐξ ἐἑτῶν ὀχτὼ κατακείµενον ἐπὶ χραθδάτῳιι ὃς Tv 


παραλελυµένος. Καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ Πέτρος * Αἰνέα, D 


ἰάταί σε ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός ' ἀνάστηῦι xal 
στρῶσον αεαυτῷ. Καὶ εὐθέως ἀνέστη ' xal εἴδον 
αὑτὸν πΊντες οἱ χατοιχοῦντες Λύδδαν καὶ τὸν Σά- 
pova * οἵτινες ἐπέστρεψαν ἐπὶ τὸν Κύριον. Ἐν Ἱόππῃ 
6i τις ἦν μαθήτρια ὀνόματι Ταθιβρὰ, f, διερµτνευο- 
µένη λέγεται € Δορχάς. » Αὕτη ἣν πλήρης ἀγαθῶν 
ἔργων καὶ ἑλετμοσυνῶν ὧν ἐποίει. Ἐγένετο δὲ ἐν 
ταῖς ἡμέραις ἐκείναις, ἀσθενῄσασαν αὐτὴν ἆτοῦθᾖ- 
νεῖν. Λούσαντες δὲ αὐτὴν ἔθηχαν iv τῷ ὑπερῳφφ. 
Ἐγχὺς 05 οὕσης Λύδδης τῇ Ἱόππῃ, οἱ μαθηταὶ 
ἀχούσαντες, ὅτι Πέτρος ἐστὶν ἐν αὑτῇ, ἀπέστειλαν 
δύο ἄνδρας πρὸς αὐτὸν, παρακαλοῦντες μὴ ὀχνῆσαι 
διελθεῖν ἕως αὐτῶν. ᾽Αναστὰς δὰ Πέτρος συνηλθεν 
αὐτοῖς * ὃν παραγενόµενον ἀνήγαγον εἰς τὸ ὑπερῷον, 
χαὶ παρέστησαν αὐτῷ πᾶσαι αἱ χῆραι χλαίουσαι, 
χαὶ ἐπ'ιδειχκνύµεναι χιτῶνας xal ἱμάτια ὅσα ἑἐποίει 
μετ) αὐτῶν οὖσα dj Δορχάς. Ἐκθαλὼν δὲ ἔξω πάντας 
ὁ Πέτρος, xax 0st; τὰ γόνατα προσηύξατο ’ xal ἔπι- 
στρέψας πρὸς τὸ σῶμα , εἶπε' Ταθιθὰ, ἀνάστηθι. 
'H δὲ ἠνέφξε τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῆς, καὶ ἰδοῦσα τὸν 
Πέτρον, ἀνεχάθισε. Δοὺς δὲ αὐτῇ χεῖρα ἀνέστησεν 
αὐτὴν ζῶσαν. Γνωστὸν δὲ ἐγένετο χαθ’ ὅλης τῖς 
Ἰόππης  χαὶ πολλοὶ ἐπίστευσαν ἐπὶ τὸν Κύριον. 
Ἐγένετο δὲ ημέρας ἱχανὰς μεῖναι αὐτὸν ἐν Ἱόππῃ 
παρά τινι Σίµωνι βυρσεῖ. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Οὐχ ἀνέμεινε τὴν πίστιν τοῦ ἀνδρὸς, οὐδὲ ἠρώτη- 
σεν, εἰ βούλοιτο θεραπευθῆναι' οὕπω γὰρ σαν 
τεχµήρια τῆς οἰχείας παρατχόντες δυνάμεως, El- 
χότως τοίνυν οὐχ ἀπ]ιτεῖτο τὴν πίστιν ὁ ἀνὴρ * οὐδὲ 
γὰρ τὸν χωλὸν ἀπῄτησαν. Μάλιστα μὲν οὖν καὶ πρὸς 
πολλῶν παράχλησιν ἐγένετο τὸ θαῦμα ᾽ ἐπίσημος 
γὰρ ἣν ὁ ἀνῆρ. Καθάπερ οὖν ὁ Χριστὸς, ἀρχόμενος 
τῶν σημείων, ὁὺῦχ ἀπῄτει πίστιν ' οὕτως οὐδὲ οὗτοι. 
Ἑν Ἱεροσολύμοις μὲν γὰρ εἰχότως fj πίστις αὑτῶν 
προεγένετο, ἵνα « Ἐρχομένου τηῦ Πέτρου, xàv ἡ 
σχιὰ αὐτοῦ ἐπισχιάσῃ tt αὐτῶν. » Πολλὰ γὰρ 
ἐγένετο ἑἐχεῖ σημεῖα» ἐνταῦθα δὲ, τοῦτο πρῶτον 
ἐπιθαίνει [f. συµδαίνει]. Τὰ μὲν γὰρ τῶν σημείων, 
ὑπὲρ τοῦ τοὺς ἄλλους ἐπισπάσασθαι ἐγένετο" τὰ δὲ, 
xal ὑπὲρ τῆς τῶν πιστευόντων παρακλήῄσεως. « Ἑν 
Ἱόππῃ δέ. » Δείχνυσιν ὅτι φερωνύμως αὐτὴ ἦν xal 
ἑγρηγορνῖα xal νήφουσα ὥσπερ δορχἁς * πο)λὰ γὰρ 

PATROL. GR. CXXV. 


CAPUT XIV. 
De /Enea sanato a Petro Lydde : ubi de Thabita di- 
lecia vidua, quam Petrus oratione e morte susci- 
tavit Joppe. 


Dominica hebdomade tertiz. 
TEXTUS. 

IX, 32-45. Factum est autem, ut Petrus dum per- 
transiret universos, deveniret ad 949 sanctos qvi 
habitabant Lyddz. [nvenit autem ibi hominem 
quemdam nomine ZEncam, ab annis octo jacentem 
in grabato, qui erat paralyticus. Et aitfilli Petrus : 
4Euea , sanat to Dominus Jesus Christus : surge, 
el sterne tibi. Et continuo surrexit. Et viderunt 
eum omnes qui habitabant Lydda et Saronz, qui 
converai sunt ad Dominum. In Joppe autem fuit 
quedam discipula, nomine Tobitha, quz interprc- 
tata dicitur Dorcas. Hzc erat plena operibus bonis 
et eleemosynis quas faciebat. Factum est autem in 
diebus illis, ut infirmata moreretur. Quam cum la- 
vissent posuerunt eam in conaculo. Cum autem 
prope esset Lydda ad Joppen , discipuli audientes 
quia Petrus esset in ea, miserunt duos viros ad 
eum, rcgantes : Ne pigriteris venire usque ad nes. 
Exsurgens autem Petrus venit cum illis. EL cum 
advenisset, duxerunt, illum in conaculum, et cir- 


C cumsteterunt illum omnes vidua flentes οἱ osten . 


dentes ei tunicas el vestes quas faciebat illis Dor- 
cas. Ejectis autem omnibus foras, Petrus ponens 
genua oravit : el conversus ad corpus dixit : Tabi- 
tha, surge. At illa aperuit oculos suos, et viso 
Petro, resedit. Dans autem illi manum, erexit eam. 
Et cum vocasset sanctos et viduas, assignavit eam 
vivam. Notum autem factum est per universam 
Joppen; et crediderunt multi in Domino. Factum 
est autem, ut dies multos moraretur in Joppe, apud 
Simonem quemdam coriarium. 
COMMENTARIUS. 

Petrus haud exspectavit fidem paralytici, neque 
interrogavit, num sanus fleri vellet; quandoquidem 
eo loci nulla adhuc ediderant apostoli argumenta 
potestatis qua donali erant. Congrue igitur non 
exigit fidem ab illo viro, sicut neque a claudo an- 
tea exegerat. Potissimum igitur ad aliorum conso- 
lationem factum est miraculum illud : siquidem 
celebris erat vir ille. ltaque, quemadmodum Chri- 
stus Dominus, cum signa facere occepit, fidem non 
preexigebat, sic nec apostoli. At Jerosolymis con- 
yrue fides precedebat, ut « adveniente Petro, sal- 
tem umbra illius obumbraret quemquam illorum : » 
multa enim inibi signa facta jam fuerant ; at isto 
in loco primum erat. Quzdam enim signa ad infl- 
dcles ad (idem trahendos ; alia ad fidelium conso. 
lationem flebant. « [n Joppe autem. » Innuit puel- 
lam illam justa sui nomiuis vim, vigilantem el 

JU 


039 


multa nomina ita provide imposita, ut deno- 
minatio ΦΚ. persone proprietatem subsequa- 
tur, « Contigit autem υἱ ea infirmata moreretur. 
Quam cum lavissent. » Omnia, qua ad funus curan- 
dum spectabant, primum fecerunt : (um vero misso 
nuntio, Petrum accersunt : quod antequam more- 
retur facere noluerunt, haud :equum putantes propter 
hujusmodi discipulis molestiam creare, eosque a 
predicatione avocare. EL idcirco etiam adnotat, 
quod « prope erat Lydda ad Joppen : » quare vel- 
ut quamdam operis appendicem id postulabant : 
erat enim discipula. Quid igitur Petrus ? Cun- 
ctos foras cjicit, ne flentium lacrymis ac gemitibus 
perturbaretur. « Ponens autem genua oravit; » 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


sobriam fuisse, sicutí capream (17): sunt enim A xal οἰκονομικῶς ὀνόματα τίθσται, ὃηλοῦντα τΈ 


9S£&O 


ἑνεργείᾳ την προσηγορίαν ἀχολουθοῦσαν. « Euv£€ 
τοίνυν, ταύτην ἀῤῥωστίσασαν ἀποθανεῖν. Λοῦ- 
σαντες δὲ αὐτὴν. » Τὰ ἐπὶ νεκρῷ πάντα ἑποέηταν, 
καὶ τότε ἀποστξίλαντες, μεταχαλοῦνται Πέτρο». Οὖκ 
ἐποίησαν δὲ τοῦτο πρὸ τοῦ ἁποθανεῖν, ἀνάξιον ΣΥοῦ- 
µενοι ὑπὲρ τῶν τοιούτων σχύλλειν τοὺς μαθττὰςε. 
xal τοῦ χηρύγματος παρασπᾷν ΄ ἐπεὶ καὶ διὰ τοὺυτ” 
λέγει, ὅτι € Εγγὺς ἣν. » Ἑν τάξει γὰρ παρέογου 
τοῦτο ἤτοι ** * μαθήτρια γὰρ Tv. Τί οὖν 6 Πέτρος ; 
Πάντας ἐχθάλλει ἔξω ὥστε μὴ συγχυθΏναι τοῖς 
δάχρυσι, μηδὲ διαταραχθῆναι. « θεὶς δὲ τὰ γόνατα. 
προσηύξατο. » Οὐ πάντα γὰρ μετὰ τῆς αὗττις εὖ- 
χολίας τὰ σημεῖα ἑποίουν * εἶτα φωνήσας αὗτῖν, 
καὶ δοὺς αὐτῇ χεῖρα, ἀνέστησεν αὐτὴν διὰ μὲ» 


non enim quacunque signa eadem facilitate pa- D τοῦ ῥήματος τὴν ζωὴν αὐτῇ ξωρούμενος, τὴν δὲ 


trabant : deinde eam vocans, dansque illi manum 
eam suscitavit ; verbo vitam, manuque idoneas 
illi vires impertiens. Adnotandum vero, quod non 
in solum infidelibus, sed ctiam in sauctis signaab 
apostolis fiebant, ut alii item crederent, Et re ipsa 
plures signum istud videntes crediderunt : ut 
rursus verum sit, « signa esse infidelibus '* : 
non enim aliter illi credidissent, nisi denuo signa 
vidissent : cum alioquin sancti etiam absque signo 
crediderint, Petrum posse eam defunctam in vitam 
revocare ; secus enim, ad illum accersendum non 
misissent. «Cum autem prope esset Lydda. » Urbs 
jsta nunc appellatur Diospolis, distatque J.ro- 
solymis passuum millia octodecim. « Apud Simonem 
quemdam — Coriarium;. » Non apud aliquem ex 
illustribus viris manet Petrus, sed spud coria- 
rium, in omnibus nos ad utilitatem provocans : 
quare nec viles despici, nec nobiles efferri, sinit. 


δύναμιν διὰ τῆς χειρὸς παρασχών. Σημειωτέον δὲ, 
ὅτι οὐ µόνοις τοῖς ἀποστύόλοις 53, ἀλλὰ χαὶ τοῖς ἅ -ἶοις 
ἐγένετο σηµεῖα, οἰχονομιχῶς, ἵνα xal ἄλλοι πιστε-- 
σωσ:ν. ᾿]δόντες γὰρ τὸ σημεῖον τοῦτο πολλοὶ ἑπίστευ- 
σαν, ὡς εἶναι πάλιν τὰ σημεῖα τοῖς ἀπίστοις. Οὐ γὰρ 
ἄλλως ἑἐπίστευσαν, cl. μὴ πάλιν εἶδον σημεῖα τῶν 
ἁγίων, καὶ δίχα τῶν σημείων πιστευσάντων, ὅτε δ»- 
νατόν ἐστιν ἀναστῆσαι αὑτὴν' ἐπεὶ πῶς ἂν αὑτόνμετε- 

τεί αντο; « Ἐγγὺς δὲ οὔσης Λὐξδης. » Λύδδα ἐστὶν ἡ 
νῦν καλουµένη Διόσπολις, ἀπέχουσα ἀπὸ Ἱερ,σολῦ- 
pov µίλια δεχαοκτὠ. « Παρά τινι Σίμωνι βυρσεξ. » 
Οὐ παρ᾽ ἄλλῳ τινὶ τῶν ἑἐπισήμων μένει Πέτρος, 
ἀλλὰ παρὰ βυρσεῖ, διὰ πάντων εἰς ταπεινοφροσύντ» 
ἡμᾶς ἐνάγων ' οὔτε τοὺς εὐτελεῖς αἰσχύνεσθαι ἆ τὶς, 
οὔτε τοὺς μεγάλους ἑπαίρεσύαι. Ἐδέοντο γὰρ αὐτοῦ 
τΏς διδασκαλίας, οὐ Ἰν διὰ τὰ σημεῖα πιστεύααντες 
τὸν ὑπ αὐτῶν χηρυττύµενον θεὺν Ἰησοῦν τὸν Xp:- 
στόν. 


Indigebant enim ejus instructionis illi, qui propter signa in Dominum ac Deum Jesum Christum, quem 


ipse przdicabat, crediderant. 
CAPUT XV. 
De Cornelio, etde iis que ad ipsum ab angelo, et rur- 
susdeiis que ad Petrum e calo circa vocationem 
gentium dicta sunt, 


Feria 2 hebdomade quartz. 
TEXTUS. 
X, 1-20. Vir autem quidam erat in Casarea no- 


ΚΕΦΑΛ. ΙΕ’. 

Περὶ Κορνη.Ίίου, ὅσα τε πρὸς αὑτὸν ὁ ἄγγε-ος, 
καὶ ὅσα záJuv πρὸς Πέτρον οὐρανόθεν περὶ 
xAncsuc ἐθνῶν ἐῤῥέθη ' év ᾧ μετασταλεὶς ὁ 
Πέτρος 1406 πρὸς Κορνἡ ιο. 

Tfj Ρ’ τῆς & ἑδδομάδος. 
KEIMENON. 
'Avtp δέτις dy) Ev Καισαρείχ, ὀνόματι Κορνέλιος, 


mine Cornelius, centurio cohortis quas dicitur ltali« T) ἑκατοντάρχης, x σπείρης τῆς καλουµένης Ἱταλικῆς, 


ca, religiosus ac timens Deum cum omni domo sua, 
faciens eleeinosynas multas plebi,et deprecans Deum 
semper. 1s vidit in visu manifeste, quasi hora diei 
noua, angelum Dei introeuntem ad seet dicentem 
sibi : Corneli. At ille intuens eum, 944 timore 
correptus dixit: Quid est, Domine ? Disit autein 
illi : Orationes (uz et eleemosynz tuz ascenderunt 
in meinoriam in conspectu Dei. Et nuuc mitte viros 


** [ Cor. xiv, 29. 


εὐσεθῆς xal φοθούμενος τὸν Θεὸν, σὺν παντὶ τῷ οἴχῳ 
αὐτοῦ, ποιῶν τε ἑλεημοσύνας πολλὰς τῷ λαῷ, xai 
δεόμενος τοῦ Θεοῦ διὰ παντός. Εἶδεν ἐν ὁράματι 
φανερῶς, ὣς περὶ ὥραν ἑννάτην τῆς fuépa;, ἄχγε- 
λου τοῦ Βἐοῦ εἰσελθόντα, xal εἰπόντα αὐτῷ' Κορνί- 
Àw. Ὁ 6b ἀτενίσας αὐτῷ, xal ἔμφοθος γενόμενος, 
εἶπε' Τί ἐστι, Κύριε; 'O δὲ εἶπεν αὐτῷ' Al προσ- 
ευχαί σου καὶ αἱ ἐλετμοσύναι σου ἀνέθ,σαν εἰς 


Yarie lectiones et nota. 


ο» ᾖτουν. P ἀπίστοις. — ** ol. 


(17) Tabisba Syriaee et. Dorcas Grece idem est ac Latine caprea, seu dama. 





911 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. X: 


942 


μνημόσυνον ἑνώπιον τοῦ θεοῦ. Καὶ νῦν m£utpoy εἰς A iu Joppen, et aecersi Simone;jn quemdam, qui co- 


Ἰόπποην ἄνδρας, χαὶ µεταχάλεσαι Zigtova, τὸν ἔπι- 
χαλούμενον Πέτρον, χαὶ αὐτός στι ξενιζόµενος πρὸς 
τὸν Σίμωνα τὸν βυρσέα, ip ἔστιν οἰχία παρλ θάλασ- 
σαν. Οὗτος λαλἠτει σοι τί σε δεῖ ποιεῖν. "D; δὲ 
ἀπῆηλθεν ὁ ἄγγελος ὁ λαλῶν τῷ Κορνηλίψ, φωνήσας 
ξύο τῶν οἰχετῶν αὐτοῦ, χαὶ στρατιώτη» εὐσεθῆ τῶν 
προσχαρτερούντων αὐτῷ, xal ἐξηγησάμενος αὐτοῖς 
ἅπαντα, ἀπέστειλεν αὑτοὺς εἰς τὴν Ἱόππην. Tf δὲ 
ἑπαύριον, ὁδοιπορούντων ἐχείνων, καὶ τῇ πόλει ἐΥγι- 
ζόντων, ἀνέδη Πέτρος ἐπὶ τὸ δῶμα προσεύξασθαι 
περὶ ὥραν ἕχτην. Ἐγένετο δὲ πρόσπεινος, xai ἤθελε 
γεύσασθαι. Παρασχευαξζόντων δὲ ἐχείνων, ἑπέπεσεν 
ἐπ᾽ αὐτὸν ἔχστασις, xal θεωρεῖ τὸν οὐρανὺν &vstp- 
γμένον, xal τἐσσαρσιν ἀργαῖς δεδεµένον σχεῦός τι 
ὡς ὀθόνην μεγάλην, xata6alvoy xai καθιέµενον ἐπὶ 
τῆς γῆς, ἐν ᾧ ὑπῆρχε πάντα τὰ τετράποδα τῆς 
γῆς, xal τὰ θηρία, xai τὰ ἑρπετὰ, xal τὰ πετεινὰ 
τοῦ οὐρανοῦ. Καὶ ἐγένετο φωνὴ πρὸς αὐτόν * "Ava- 
στὰς, Πέτρε, θῦσον, xai qáys. 'O δὲ Πέτρος εἶπε : 
ληδαμῶς, Κύριε, ὅτι οὐδέποτε ἔφαγον πᾶν κοινὸν f) 
ἀχάθαρτον. Καὶ φωνῆ πάλιν Ex. δευτἑἐρου πρὸς αὖ- 
τόν’ "À ὁ θεὸς ἐχάθτρε, σὺ ph xolvou. Τοῦτο δὲ 
ἐγένετο ἐπὶ τρὶς, χαὶ πάλιν ἀνελήφθη τὸ σχεῦος εἷς 
τὸν οὗρανόν. Ὡς δὲ ἐν ἑαυτῷ διηπόρει ὁ Πέτρος, τί 
ἂν εἴη τὸ ὅραμα, ὃ εἶδε, χαὶ ἰδοὺ οἱ ἄνδρες οἱ ἀπὲ- 
-σταλμένοι παρὰ Κορνηλίου , διερωτήσαντες τὴν 
οἰκίαν τοῦ Σίμωνος, ἐπέστησαν ἐπὶ τὸν πυλῶνα ' xal 
Κωνήῄσαντες, ἐπυνθάνοντο, εἰ Σίµων 6 ἐπιχαλούμενος 


gnominatur Petrus : hic hospitatur apud Simonem 
quemdam coriarium, cujus est domus juxta mare: 
hic dicet tibi, quid te oporteat facere. Et cum 
discessissel aagelus qui loquebatur illi, vocavit 
duos domesticos suos, et militem metuentem do- 
minum, ex his qui illi parebant, Quibus cum 
narrasset omnia, misit illos in Joppen. Postera 
autein die, iter illis facientibus et appropinquanti- 
bus civitati, ascendit Petrus in superiora, ut ora- 
ret circa horam sextam. Et cum  esuriret, voluit 
gustare. Parantibus autem illis, cecidit super eum 
mentis excessus : εἰ vidit ccelum apertum, et de- 
scendens vas quoddam, velut linteum magnum, 
quatuor initiis submitti de ccelo in terram. In 
quo erant omnia quadrupedia et serpentia terra, 
et volatilia coeli. Et. facta est vox ad eum : Surge, 
Petre, occide et manduca. Ait autem Petrus : Ab- 
sit, Domine, quia nunquam manducavi omne 
commune et immundum. Et vox iterum secundo 
ad eum : Quod Deus purificavit, tu commune ne 
dixeris. Hoc autem factum est per ter : et s:atim 
receptum est vas in collum. Et dum iutra se lize- 
sitaret. Petrus, quidnam esset visio, quam vidisscel, 
ecce viri qui missi erant a Cornelio, inquirentes 
domum Síinonis, astiterunt. ad januam. Et cum 
vocassent, interrogabant, si Simon qui cognomi- 
uatur Petrus, illic baberet hospitium. Petro au- 
tem cogitaute de visione, dixit Spiritus ei : 


Πέτρος ἐνθάδε ξενίκεται. Tou δὲ Πέτρου διενθυµου- C Ecce viri tres querunt te. Surge itaque, de- 


µένου περὶ τοῦ ὁράματυς, εἶπεν αὐτῷ τὸ Πνεῦμα; 
"Bou ἄνδρες τρεῖς ζητοῦσί ae * ἀλλὰ ἀναστὰς χατά- 
6ηθι xal πορεύου σὺν αὐτοῖς, μγδὲν διαχρινόµενος, 
διότι ἐγὼ ἀπέσταλχα αὐτοὺς. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

"Οὗτος οὖχ ἔστιν Ἰουδαῖος, οὐδὲ τῶν ὑπὸ νόµο», 
ἁλλ᾽ Ίδη προειλήφει τὴν ἡμετέραν πολιτείαν. Τοῦτον 
ἰδὼν ὁ τῆς ἀληθείας ** ὀφθαλμὸς, ὅτι xaXà μὲν τὰ 
ἔργα, νεχρὰ δέ ἐστι, πίστιν οὖχ ἔχοντα, ἁἀποστέλλει 
βραθεύοντα 53 τοῖς ἔργοις ἄγγελον, ὡς χαλῶς ἀθλοῦν- 
τα στεφανῶσαι τῇ πίστει. Τοῦτο δὲ ποιεῖ, χαὶ εἰς 
πληροφορίαν Πέτρου, μᾶλλον δὲ τῶν ἀσθενεστέρων. 
Ἐνγάτῃ δὲ ὥρᾳ, ὅτε φροντίδων ἠφίετο καὶ ἓν ἡσνχίᾳ 
fiv καὶ πολλῇ κατανύδει. Διὰ τοῦτο δὲ ποιεῖ xal τὸν 


ἄνδρα γνώριµον χαὶ δῆλον ὁ συγγραφεὺς, ἵνα pf) τις D 


εἴπῃ, ὅτι φεύδεται; διὸ χαὶ τὴν ἀξίαν ἑδήλωσεν, «Ἐκ 
σπείρης, εἰπὼν, χαλουµένης Ἰταλιχῆς. » Σπεῖρα δέ 
ἐστιν ὃ καλοῦμεν νῦν Νούμερον. « Παρασχευαζόντων 
6$.» 'H ἔχστασις δηλοῖ, καὶ τὴν ἐπὶ θαυμασμῷ 
ἔνπλτξιν, καὶ τὸ ἔξω τῶν αἰσθητῶν [γενέσθαι] ἐπὶ 
τὰ πνευματιχὰ ποδηγούμενον 57, Ἐκ τούτου δῆλον, 
ὅτι πνευματικῶς ὡσανεὶ véyovev ἡ θεωρία αὐτῷ. 
Τοῦ σώματος, Gov εἴποι τις, ἐξέστη fj φυχῆ, καὶ 
θεωρεῖ σύµδολον τῆς οἰκουμένης πάσης ἀχρότατον, 
την ὀθόνην ἐχείνην, Al τέσσαρες ἀρχαὶ τὰ τέσσαρα 
στοιχεῖα δηλοῦσι - τὸ δὲ φανὲν σχεῦος τὸν παχύτερον 


scende ct vade cum eis, nibil dubitans, quia ego 
misi illos. — 


COMMENTARIUS. 

Cornelius non erat Judzus, neque Mosaic: ob- 
noxius legi : nostrum tamen vivendi modum jam 
assumpserat. Eum, cum benignissimus Dei oculus 
videret, habere. quidem bona opera , ea tamen 
propter carentiam fidei , mertua ; milit angclum 
bonis operibus praesidem, qui eum przclare cer- 
tantem coronaret fide : quod et fecit ad plenam 
Petri, seu potius infirmiorum instructionem. Hora 
vero nona, cum scilicet ille, dimissis curis, iu 
multa 945 compunctione quiescebat. Idcirco vero 
notum bominem illum facit sacer scriptor, ne quis 
ipsum mentiri putaret. Inde etiam illius dignitatein 
manifestat, dicens, quod esset « Centurio cohortis 
que dicitur Italica. » Cohors autem est, quart nanc 
Numerum vocamus. « Parantibus autem. » Mentis 
excessus, seu extasis signiflcat tum stuporem qui 
ex admiratione cor.ingit, tum raptum extra sensi- 
bilia et ad spiritualia translationem. Ex quo per- 
spicuum fit, spiritualem illi contigisse visionem, 
atque adeo animam ejus quodammodo e corpore 
excessisse. « Et vidit. » Linteum illud totius uni- 


Yarie lectiones et noto. 


9 εὐτθείας. ** Bpafsisovza. '" br γούµενοὰ. 





943 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCIHIEP. 


με 


versi syinbolam videtur. Quatuor ejus initio qua- A δηλοῖ βίον τὰ δὲ διάφορα ζῷα, τῖς τῶν ἀνθρώπων 


tuor elementa significant. Vas crassiorem vitam 
denotat. Varia demum animalia varias hominum 
conditiones, variosquc status reprasen!ant. Vel, 
ut clarius dicam , linteum est Ecclesia : bestia 
vero, in eo contentz, sunt gentiles, Vidit igiiur 
Petrus Ecclesiam quatuor Evangeliis alligatam, in 
qua erant omnes nationes. « Et facia cst vox. » 
Fortasse Petrus genibus flexis orabat, cui visio- 
ne;in illam habuit; et idcirco dictum est. illi : 
« Surge, Petre, occide et manduca. » Indicat vero, 
a Deofuisse quidquid tunc contingebat, nempe sur- 
suni in celum videre, in excessu mentis esse, et 
vocem exinde factam, et ter affirmare, quod im- 
muzda ibiessent : demum illud e ceto venire, et 


illuc retrahi magnum erat puritatis argumentum. B 


Quod totum in eorum vtilitatem factum est, qui- 
bus postea narraturus ille erat : quandoquidem οἱ 
ipse audiverat, « In viam gentium ne abieritis *!. » 
Quod vero vox ter facta fuerit, id illi demonstra- 
bat veritatem visionis ipsius. Caeterum illud ma- 
nifestum est, Petrum non de omnibus omnino escis 
loqui voluisse, cum ait: « Quia nunquam mandu- 
cavi omne commune, seu impurum et immundum,» 
quasi sciliceL et boves οἱ oves et àves impura ab 
ipso dicerentur : siquidem ex Judzis ortus eratille; 
et Judxi carnes comedunt, neque ullo pacto hoc 
illis prohibitum est. Cum igitur ille semper coine- 
derit, vel sa!'tem quousque ad Salvatorem accessit, 


qui fieri potest, ut de omnibus indiscrininatim di- C 


ceret, quod impura et immunda essent, ]d igitur 
ille protulit tantummodo de iis qua lex impura et 
immunda esse 'deflniebat. Quanquam tamen Pe- 
trus decibis juxta legem immundis loqueretur, ri- 
hilominus Deus typum illi tradens sancte Christi 
Ecclesias, dixit, ne quidquam impuruu, ant inimun- 
dum reputaret; oinnia enim ipsi munda sunt, «que 
cum gratiarum actione, et laude Dei percipiun- 
' tur*!, » ALetiamsigentium vocationem znigma illud 


ἐστὶ χαταστάσεως σύμδολον. "H, ἵνα σαφέστερον 
εἴπω, σι δὼν fj Εκκλησία ' τὰ δὲ Ev αὑτῇ θηρία, ot 
ἐξ ἐθνῶν, Ἐθεάσατο τοίνυν τὴν Εχχλησίαν, τές- 
σαρσιν Εὐαγγελίοις δεδεµένην ' ἐν ᾗ ὑπῆρχε πάντα 
τὰ ἔθνη. « Καὶ ἐγένετο φωνή. » Ἴσως ἐπὶ γόνατα 
κείµενος εἴδε την ὁπτασίαν ' διὸ xal à quvi πρὸς 
αὐτόν * « Αναστὰς, Πέτρε, 030v, xa φάγε. » Δεζ- 
χνυσι Ob, ὅτι θεῖον ἣν τὸ Ὑινόμενον τότε, ἄνωθεν 
ἰδεῖν καὶ ἓν ἑχστάσει γένέσθαι, xax τὸ φωνὴν ἐχεῖθεν 
ἐναχθῆναι [[. ἐἑνηχηθῆηναι], xal τὸ τρὶς ὁμολογῆσαι, 
ὅτι ἀχάδαρτα ἣν ἐκεῖ' xal τὸ ἐχεῖθεν fxewv, xai τὸ 
Excel ἀνασπασθῆναι, μέγα δεῖγμα καθαρότητος. Τοῦ-ο 
δὲ γίνεται διὰ τοὺς μετὰ ταῦτα, οἷς μέλλει ten vet- 
σθαι"' ἔπει καὶ αὑτὸς ἀχούει" « Eig ὁδὺν ἐθνῶν p 
ἀπέλθητε. » Τὸ δὲ ἐπὶ τρὶς τὴν φωνὴν γενέσθαι, 
δείχνυσιν αὐτῷ τὸ ἀληθὲς τῆς ὁπτασίας. Δῆλον δέ 
ἐστιν, ὅτι μὴ κατὰ πάντων βρωµάτων διεξεληλυθέναι 
αὑτῷ «bv λόγον [ἐθούλετο] τῷ λέγειν, ὅτι εΟὐὑδέποτε 
ἔφαγον χοινὸν, f| ἀχάθαρτον, » ὡς xai βόας, xai 
πρόδατα, χαὶ ὄρνις, χοινὰ λέγεσθαι παρ αὐτῷ, 
τοῦ 53.55 1E Ιουδαίων ὁρμᾶσθαι τὸν Πέτρον. Ἰουδαῖοι 
δὲ καὶ σάρχας ἐσθίουσι, xai χρεωφαγία παρ αὐτοῖς 
οὐκ ἀπηγόρευται, "Ap' οὖν αὐτοῦ βεθρωχότος ἀπ 
ἀρχῆς, f| xa ἕως τοῦ συναντῆσαι τῷ Σωτῆρι, πῶς 
οὐχ ἔστι $5207, ὅτι οὗ χατὰ πάντων ἀπεγήνατο, τὸ 
xotvby xal ἀχάθαρτον, ἀλλὰ περὶ ὧν ἔλεγεν ὁ νόµος 
κοινῶν xai ἀχαθάρτων; "Όμως περὶ τούτων ποιου- 
µένου τὸν λόγον τοῦ Πέτρου, τῶν περὶ τῷ νόμῳ 
χοινῶν τε xal ἀχαθάρτων, ὁ θεὺς τὸν yapaxtr;pa 
τῆς ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Ἐχχλησίας παραδιδοὺς 
ἔλεγεν αὐτῷ, μηδὲν xowbv ἡγεῖσθαι. Πάντα γὰρ 
αὑτῷ ἐστι χαθαρὰ, « pet! εὐχαριστίας xal της 
εὐλογίας θεοῦ λαμθανόμενα.» 'AXX' εἰ xol περὶ 
Χλήσεως τῶν ἐθνῶν τὸ αἴνιγμα, ἵνα ph. Ἁγή- 
σηται τοὺς àv ἀκροθυστίᾳ χοινοὺς, f] ἀχαθάρτονς, 
ὅμως ὁ λόγος coo Πέτρου, οὗ περὶ ἀνθρώπων Εἶχε 
τὴν ἔμφασιν, ἀλλὰ τῶν ἓν τῷ νόμῳ ἀπηγορευμένων 
ὡς δέδειχται. 


jnnueret, ne scilicet Petrus 249 homines non circumcisos «impuros et immundos» putaret, attamch 
ejus sermo non de hominibus, sed decibis in lege velitis erat, ut ostensum est. 


Feria $ hebdomade quartz. 
TEXTUS. | 
X,921-55. Descendens,;autem Petrus ad viros, dixit : 


Tfj Y' τῆς 59 ἑθδομάδος. 
KEIMENON. 
Καταθὰς δὲ ὁ Πέτρο; πρὸς τοὺς ἄνδρας, εἶπεν Ἰδοὺ 


Ecceego sum quem quzritis : αυ causa est propter D ἐγώ εἰμι ὃν ζητεῖτε. Tl, ἡ αἰτία, δι᾽ fiv πάρεστε;, Ot 


quam venistis? Qui dixerunt : Cornelius centurio, 
vir justus et timens Deum, testimonium habens ab 
universa gente Judzorum, responsum accepit ab 
angelo sancto, accersire te in domum suam, et au- 
dire vcrba abs te. Introducens ergo eos, recepit ho- 
spitio. Sequenti autem die surgens, profectus est 
cum illis : et quidam ex fratribus ab Joppe comitati 
sunt eum. Altera autem die introivit Czsaream. 
Cornelius vero exspectabat illos, convocauis cogna- 
tis suis et necessariis amicis. Et faetum est cum in- 


^ Motth. xz, 5. ** I Tim. iv, 4. 


δὲ εἶπον' Κορνήλιος ἑκατοντάρχης, ἀνῆρ δίχαιος xal 
φοθούμενος τὸν Θεὸν, μαρτυρούμενός τε ὑπὸ ὅλου 
τοῦ ἔθνους τῶν Ἰουδαίων, ἐχρηματίσθη ὑπὸ ἀγγέλου 
ἁγίου µεταπέμφασθαί os εἰς τὸν olxoy αὑτοῦ, xai 
ἀχοῦσαι ῥήματα παρὰ σοῦ. Εἰσχαλεσάμενος οὖν αὖ - 
ποὺς, ἑξένισε. Tj] δὲ ἑπαύριον ἀναστὰς Πέτρος ἓς- 
Άλθε σὺν αὐτοῖς, xxl τινες τῶν ἀδελφῶν τῶν ἀπὸ τῆς 
Ἱόππης συνανῖλ-ον αὐτῷ, καὶ τῇ ἑπαύριον, εἰσ- 
ῆλθον εἰς Καισάρειαν. Ὁ ὃδ Κορνήλιος ἣν προσ- 
δοχῶν αὐτοὺς, συγχαλεσάµενος τοὺς σνγγενεῖς αὑτοῦ 


Varie lectiones et nota. 


88.9 τῷ. 


045 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. X. 


916 


xai τοὺς ἀναγχαίους φίλους. Ὡς δὲ ἐγένετο τοῦ εἰσ- A troissel Petrus, obvius οἱ venit Cornelius, et proci- 


ελθεῖν τὸν Πέτρον, συναντήσας αὐτῷ ὁ Κορνήλιος, 
πεσὼν ἐπὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ προσεχύνησεν. 'O δὲ 
Πέτρος Ίγειρεν αὐτὸν λέγων ᾿Ανάστηθι' χαὶ γὰρ 
αὐτὸς ἐγὼ ἄνθρωπός εἰμι. Καὶ συνομιλῶν αὑτῷ 
εἰσηλθε, χαὶ εὑρίσχει συνεληλυθότας πολλούς ἔφη 
τε πρὸς αὐτούς "Y peto ἐπίστασθε, ὡς ἀθέμιτόν ἔστιν 
ἀνδρὶ Ἰρυδαίῳ κηλλᾶσθαι 7| προσέρχεσθαι ἀλλοφύλῳ ' 
χαὶ ἐμοὶ ὁ θεὸς ἔδειςε, µηδένα χοινὸν ἢ ἀχάθαρτον 
λέγειν ἄνθρωπον ' διὸ xal ἀναντιῤῥήτως ἦλθον µετα- 
πεµφθείς. Πυνθάνομαι οὖν, τίνι λόγῳ µετεπἐμψφασθέ 
"µε; Καὶ ὁ Κορνήλιος ἔφη: Απὸ τετάρτης ἡμέρας 
µέχρι ταύτης τῆς ὥρας μην υπστεύων, χαὶ τὴν Evvá- 
την (pav προσενχόµενος bv τῷ οἴκῳ µου * καὶ ἰδοὺ 
&vhp ἕστη ἑνώπιόν μον ἐν ἐσθῆτι λαμπρᾷ, xal qnot: 


dens ad pedes ejus adoravit. Petrus vero elevavit 
eum, dicens : Surge, et egoipse homo sum. Ft lo- 
quens cum illo intravit, etinvenit multos qui con- 
venerant, Dixitque ad illos : Vos scitis quomodo 
abominatum sit viro Judzo, conjungi aut accedere 
ad alienigenam : sed mibi ostendit Deus neminem 
communem, aut immundum dicere hominem. Pro- 
pter quod sine dubitatione veni accersitus. Interrogo 
ergo, quam ob causam accersistis me ? Et Corne- 
lius ait: A nudiusquorta die usque ad hanc horam, 
orans eram hora nona, in domino mea, οἱ ecce vir 
stetit ante me in veste candida, et ait : Corneli, 
exaudita est oratio tua, et eleemosynz tuz com- 
memoratz sunt in conspectu Dei. Mitte ergo in Jop- 


Κορνήλιε, εἰσηχούσθη σου ἡ προσευχἠ, xav αἱ ἔλεη- B pen, et accersi Simonem qui cognominatur Petrus: 


µοσύναι σου ἐμνῄσθησαν ἐνώπιον τοῦ θεοῦ. Πέμφον 
οὖν εἰς Ἱόππην, καὶ µεταχάλεσαι Σίμωνα, ὃς ἔπι- 
"χαλεῖναι Πέτρος. οὗτος ξενίζεται àv οἰχίᾳ Σίμωνος 
βυρσέως παρὰ θάλασσαν, ὃς παραγενόµενος λαλήσει 
σοι. Ἐξ αὐτῆς οὖν ἔπεμφα πρὸς σε’ σύ τε χαλῶς 
ἐποίησας παραγενόµενος. Νῦν οὖν πάντες ἡμεῖς 
τεταγµένα σοι ὑπὸ τοῦ θεοῦ. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 


Ἔοιχεν οὗτος χαιροὺς ὡρικέναι αὑτῷ βίου ἀχρι- 
θεστέρου, χαὶ Év τισιν ἡμέραις, Διὰ γὰρ τοῦτο εἶπεν ' 
ε Απὸ τετάρτης ἡμέρας. » Ὅτε οὖν φαίνεται αὐτῷ 
ó ἄγγελος, αὕτη µία ἡμέρα ' χαὶ fiv. ἀπῆλθον οἱ 
πεµφθέντες παρὰ Κορνηλίου, µία. καὶ ἣν ᾖλθον, 


hic bospitatur in domo Simonis Coriarii juxta mare. 
Confestim ergo misi ad te : et tu beneflcisti vc- 
niendo. Nunc ergo omnes nos in conspectu tuo ad- 
sumus, audire omnia quacunque tibi praceptasunt 
a Domino. 


ἐνώπιον τοῦ θεοῦ πάρεσµεν, ἀχοῦσαι πάντα τὰ προσ- 


COMMENTARIUS. 


Videtur Cornelius tempora quedam  severioris 
vite. sibi przsstituisse: ideo 9/57 enim dixit : «A 
nudiusquarta die. » Scilicet prima die apparuit ei 
angelus; altera, perrexerunt nuntii Cornelii ; tertia 
redierunt; et quarta est, qua accessit ad eum Pe. 


µία. χαὶ τετάρτη, 1 ἑφάνη ὡσεὶ τρἰτην ὥραν, ἐν C trus circa horam tertiam, quando orabat. Atque 


f| προσηύξατο. "Opa οὖν «b μέγεθος τῆς εὐχῆς * ὅτε 
ἐπέδωχεν εἰς εὐλάθδειαν, τότε φαίνεται αὐτῷ ὁ ἄγγε- 
206. 
T? δ τῆς 0 &6bouábo;. 
KEIMENON. 

ἸΑνοίξας δὲ Πέτρος τὸ στόµα αὐτοῦ εἶπεν. "Em 
ἀληθείας χαταλαμδάνοµαι, ὅτι οὐχ ἔστι προσω- 
πολήπτης ὁ abc, ἀλλ' ἐν παντὶ ἔθνει ὁ φοδούμενος 
αὐτὸν, χαὶ ἑργαζόμενος διχαιοσύνην , δεχτὸς αὐτῷ 
ἑατι. Τὸν Λόγον ὃν ἀπέστειλε τοῖς υἱοῖς "Iapat) εὖαγ- 
γελιζόµενος εἰρήνην διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ: οὗτός ἔστι 
πάντων Κύριος. Ὑμεῖς οἴδατε τὸ γενόμενον ῥῆμα 
χαθ᾽ ὅλης τῆς Ἰουδαίας, ἀρξάμενον ἀπὸ τῆς Γαλι- 


adeo observa orationis ejus diuturnitatem, et quod, 
cum ille se pietati impensius dedit, tunc illi ange- 
lus apparuerit. 


Feria 4 hebdomadz quartz. 


TEXTUS. 


X, 54-45. Aperiens autem Petrus 08 suum dixit : 
In veritate comperi, quia non est personarum ac- 
ceptor Deus : sed in omni gente qui timet eum et 
operatur justitiam, acceptus est illi. Verbum quod 
misit Deus filiis Israel, anpuntians pacem per Je- 
sum Christum : (hicest omnium Dominus.) Vos scitis 
quod factum est verbum per universam Judam : 
incipiens enim a Galilea, post baptismum quod 


λαΐας μετὰ τὸ βάπτισμα, ὃ ἐχήρυξεν Ἰωάννης, D prsedicavit Joannes : Jesum a Nazaretb, quomodo 


Ἰησοῦν τὸν ἀπὸ Ναζαρὶτ, ὡς ἔχρισεν αὑτὸν ὁ 
Θεὺς iv Πνεώματι ἁγίῳ γαὶ δυνάµει, ὡς ὃδι- 
ᾖλθεν . εὑεργετῶν καὶ ἰώμενος . πάντας τοὺς xa1t1- 
δυναστευοµένους ὑπὸ τοῦ διαδόλου , ὅτι ὁ θεὺς 
Tv μετ αὐτοῦ. Καὶ ἡμεῖς ἑσμεν μάρτυρες τού- 
του, xal πάντων ὧν ἐποίησεν Év τε τῇ χώρα τῶν 
Ἰουδαίων καὶ ἓν Ἱερουσαλήμ * ὃν xai ἀνεῖλον, χρε- 
µάσαντες ἐπὶ ξύλου. Τοῦτον ὁ θεὸς Ίγειρε τῇ τρί- 
τῇ ἡμέρᾳ, καὶ ἔδωχεν αὐτὸν ἐμφανῃ γενέσθαι, οὐ 
παντὶ τῷ λαῷ, ἀλλὰ µάρτυσι τοῖς προχεχειροτονη- 
µένοις ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ἡμῖν, οἵτινες συνεφάγοµεν 
αὐτῷ xal συνεπίοµεν, μετὰ τὸ ἀναστῆναι αὐτὸν kx 
γεχρῶν. Καὶ παρήγγειλεν ἡμῖν νηρύξαι τῷ λαῷ καὶ 


unxit eum Deus Spiritu sancto et virtute, qui per- 
wransiit benefaciendo et. sanando omnes oppresses 
a diabolo, quoniam Deus erat eum illo. Et nos tes- 
tes sumus omnium quz fecit in regione Judao- 
rum et Jerusalem, quem occiderunt suspendentes 
in ligno. Hunc Deus suscitavit tertia die et dedit 
eum manifestum fleri, non omni populo, sed testi- 
bus preordinatis a Deo, nobis, qui manducavi- 
mus el bibimus cum illo, postquam resurrexit 3 
mortuis. Et precepit nobis predicare populo et 
testifieari, quia ipse est qui constitutus est a Deo 
judex vivorum et mortuorum. Buic omnes pro- 
phetz testimonium perhibent, remissionein pec. 


947 


dunt in eum. 


THEOPHYLACTI BULGARL£ ARCHIEP., 9i8 
catorum accipere per nomen ejus omnes, qui cre- A 


διαμαρτύρασθαι, ὅτι αὗτός bai. ὅ opisplvoz ὑπὶ 
τοῦ θεοῦ χριτῆς ζώντων xaY νεχρῶν. Τούτῳ πάντες 


ol προφῆται μαρτυροῦσιν, ἄφεσιν ἁμαρτιῶν λαθεῖν διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ, πάντα τὸν πιστεύοντα εἰς 


αὑτόν. 
* COMMENTARICUS. 

« Λεοθρίυδ est. ». Si tamen, abdicato pristino 
errure, ad sacrum Baptisma accesserit. « Verbum, 
quod. » Hzc astantium causa dicit, ut etiam illos 
attraberet ad fidem : attamen Israelitis dat pra-fe- 
renliam : ef ne hi se rejectos esse putarent, « [lic 
est, inquit, omnium Dominus. » —« Quomodo unxit 
eum. » Quod Jesus unctus a Deo sit Spiritu sancto, 
intelligi debet , sécundum humanitatem , seu in 
quantum est homo. Quoniam enim « exinanivit 
semetipsum **, » etin nostri similitudinem carne 
cl sanguine concretus est, ea, qui per maturam 
habebat, 248 ut Deus, accipere dicitur propter 
humanitatem. Accipit enim non sibi, quatenus Deus 
Verbum est (propria enim illius sunt omnia), sed 
nobis in semetipso, veluti in quibusdam prititiis. 
« Hunc Deus. » Hinc (nempe ex eo quod manduca- 
verit et biberit) Christi resurrectio demonstratur : 
non enim postquam resurrexit, signum aliquod fe- 
cit; ipsa namque resurrectio magnum signum erat. 
Resurrectionis vero haud prestaniius signum, 
quam manducare et bibere. « Huic omnes. » Quot- 
quot, inquit, prophel de peccatorum remissione 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

[εδεχτό; bot.» | ῬΤουτέστιν, ἐὰν προσδράμ] τῷθείῳ 
βαπτίσματι, ἁποστὰς τῆς προλαθούσης πλάνης. « Tov 
λόγον, ὃν, » Ἑαῦτα λέγει Dix τοὺς παρύντας, ἵνα xal 
ἐχείνους ἐπισπάσπται πρὸς πίστιν * ὅμως δίδωσι τοῖς 
υἱοῖς 'IpahÀ «b ἐξαίρετον  χαὶ ἵνα yt νοµίσωσιν tv 
τάξει ἀπειργμένων elvav*t, « Οὗτός ἔστι, φησὶ, xb» 
των Κύριος. » — « Ὡς ἔχρισεν αὑτόν. » Τὸ χεχρί- 
σθαι Ἰησοῦν Πνεύματι ἁγίῳ ὑπὸ του θεοῦ, κατὰ τὸ 
ἀνθρώπινον δεῖ νοεῖν. Ἐπειδὴη γὰρ ἑχένωδεν ἐαν- 
τὸν, xoi παραπλησίως ἡμῖν µμετέσχεν alga; 
καὶ capxb;, ταῦτα ἅπερ εἶχα κἀτὰ φύσιν ὡς 
8:sbc, λαμθδάνειν λέγεται διὰ τὸ ἂνθρώπινον. Αέχετει 
yàp οὐχ ἑαυτῷ, καθὸ 6εὺς Λόγος ἐστὶν (ἴδια γὰρ 
ἣν αὐτοῦ), ἀλλ ἡμῖν ὡς ἓν ἁπαρχῇ δι ῥἑαυτῦ, 
€ Τοῦτον ὁ Θεός.» ἘἈντεῦθεν δείχνυται βεδαιοῦ- 
σθαι ** τὴν ἀνάστασιν * οὐδὲ γὰρ ἀναστὰς ἐποίτσέτι 
σημεῖον * αὕτη Υὰρ dj ἀνάστασις μέγα σημεῖον ἣν' 
ταῦτα 93958 δὲ, οὐδὲν arustov ὡς τὸ φαγεῖν καὶ mulv. 
€ Τούτῳ πάντες. » Όσοι προφᾶται, Φπσὶν, ἐλόλλ: 
σαν περὶ ἁμαρτ.ῶν ὀφέσεως, ἓν τούτῳ τῷ Ἱποοῦ 
εἶπον αὐτὰς ἀρεῖσθαι. Οὕτω χαὶ 'Hootaz τὸ αὐτῶώ 
πρόσωπον εἰσφέρω», λέγει" « "Evo εἰμι ὁ ἐξαλεί- 


locuti sunt, ii omnes testimonium perhibent, eam C φων τὰς ἁμαρτίας σου καὶ τὰς ἀνομίας σον. Y 
per solum hunc Jesum accipi posse. Sic Isaias ejus personam assumens ait . « Ego sum ms, 


qui deleo peccata tua, et iniquitates tuas. » 
Feria 5 hebdomad:e quarta. 
TEXTUS. 

X, 44-48. Adliuc loquente Petro verba hzc; ceci- 
dit Spiritus sanctus super omnes qui audiebant ver- 
πι. Et obstupuerunt ex circumcisione fideles qui 
venerant cum Petro, quia et in nationes gratia Spi- 
r:tus sancti effusa est. Audiebant enim illos loquen- 
tes linguis, et magniücantes Deum. Tunc respon- 
dit Petrus : Nunquid aquam quis probibere potcst, 
ut non baptizentur hi, quí Spiritum sanctum acce- 
perunt, sicut et nos ? et jussit eos baptizari in no- 
wine Domini Jesu Chrigti. Tunc rogaverunt eum 
ul maneret apud eos aliquot dicbus. 


CAPUT XVI. 

Petri instructio de Christo: deque dono Spiritus 
sgncli iis qui audiebant : el quomodo bapiizaii 
&unt, qui tunc ez gentilibus crediderunt. 

TEXTUS. 

XI, 1-10. Audierunt autem opostoliet fratres, qui 
erant in Judza quoniam et gentes receperunt verbum 
Dei. Cum autem ascendisset Petrus Jerosolymam, 
disceptabant adversus illum, qui erant ex circumci- 
sione, dicentes : Quare jutroisti ad viros preputium 
habentes, οἱ manducasti cum illis? Itcipiens au- 


9 philipp. n, 7. ** Isa. χει, 25. 


V ἀπεῤῥιμμένων, 9! ῥεθχιοῦτα.. 11 ταύτης, 


Tij & τῖς δ £66op.a6o;. 
KEIMENON. 

"Ett δὲ λαλοῦντος τοῦ Πέτρου τὰ ῥήματα ταῦτα, 
ἐπέπεσε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπὶ πάντας τοὺς áxo- 
οντας τὸν λόγον. Καὶ ἐξέστησαν οἱ ix περιτομῆ» 
πιστοὶ, ὅσοι συνηλθον τῷ Πέτρῳ, ὅτι καὶ ἐπὶ τὰ 
ἔθνη fj δωρεὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἑχχέχνταν 
Ἠκονον γὰρ αὐτῶν λαλούντων γλώσσαις, xa pera 
λυνόντων τὸν Oc£v. Τότε ἀπεκρίθη ὁ Πέτρος ᾿ MI " 
τὸ ὕδωρ κωλῦσαι δύναταίἰ τις τοῦ μὴ Bantusttyat 
τούτους, οἵτινες τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔλαδον Σαδὼς 
xai ἡμεῖς; προσέταξέ τε αὑτοὺς βαπτισθῆναι ἐν ^U 
ὀνόματι Ἰηαοῦ Χριστοῦ. Τότε ἡρώτησαν αὐτὸν in 
μεῖναι Ἠμέρας τινάς. 

ΚΕΦΑΛ. 1G". 

Πέτρου κατήχησις εἷς Χριστὸν, τοῦ τε ἁγίου Πγεύ- 
µατος ἐπὶ τοὺς ἀκούοντας δωρεά καὶ 089i 
ἐδαπτίσθησαν τότε οἱ ἐς ἐθνῶν πιστεύσωτες' 

. ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

"lixouzav δὲ οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ ἁδελωοὶ οἱ Ov 

κατὰ τὴν Ἰουδαίαν, ὅτι xol τὰ ἔθνῃ ἐδέξαντο τὸν 


λόγον τοῦ θεοῦ. Καὶ ὅτε ἀνέδη Πέτρος εἷς Tego 


αυ» 


lupa, διεχρίνοντο οἱ ἐκ περιτομῆ; πρ 
τὸν λέγοντας, ὅτι Εἰαῆλθες πρὸς ávbpss T 
6υστίαν ἔχοντας, καὶ συνέφαχες αὐτοῖς. Apiáp: 


Varie lectiones et note. 


94) 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XI. 


95) 


vog δὲ ὁ Πέτρος, ἑξετίθετο αὐτοῖς λέγων χαθεξῆς' A tem Petrus exponebat ilis ordinem, dicens : Ego 


Εγὼ fiunv ἐν πόλει Ἰόππῃ προσευχόµενος, χαὶ εἷ- 
δον y ἑκστάσει ὅραμα, χαταθαϊῖνον σχεῦός τι, ὡς 
ὀθόνην μεγάλην, τέσσαρσιν ἀρχαῖς καθιεµένην ix 
τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ζλθεν ἄχρις ἐμοῦ. Εἰς ἣν ἀτενίσας 
χατενύουν * καὶ εἶδον πάντα τὰ τετράποδα τῆς γῆς, 
xai τὰ θηρία, xai τὰ ἑρπετὰ, χαὶ τὰ πετεινὰ τοῦ 
οὐρανοῦ * Ἠχουσά τε φωνῆςλεγούσης pot * Αναστὰς, 
Πέτρε. θῦσον, χαὶ oáys. Εἶπον δὲ’ Μηδαμῶς, Κύ- 
ῥριε * πᾶν χοινὸν f| ἀχάθαρτον, οὐδέποτε εἰσηλθεν 
εἰς τὸ στόµα pou. ᾽Απεχρίθη δὲ µοι Ex δευτέρου ix 
του οὐρανοῦ φωνή * "A 6 θεὸς ἐχαθάρισε, σὺ μὴ κοί- 
νου. Τουτο δὲ ἐγένετο ἐπὶ τρὶς, xal πάλιν ἀνεσπάσθη 
ἅπαντα εἰς τὸν οὐρανὸν. 


ΕΡΜΗΝΕΙΛ. 


"Ore ἐπίστευσαν, ὅτι πάντως τὸ βάπτισμα ἄφεσις 
ἁμαρτημάτων ἑἁστὶ, τότε ἐπῆλθεν ἐπ αὐτοὺς τὸ 
Πνευμα * τοῦτο γίνεται πραοιχονομοῦντος ἀπολογίαν 
μεγάλην τῷ Πέτρῳ vou Θεοῦ. Καὶ οὐχ ἁπλῶς τὸ 
ἕνευμα ἐπῆλθεν, ἀλλὰ καὶ γλώσσαις ἐλάλουν ' ὅπερ 
ἐξέπληττε τοὺς συνελθόντας. Διὸ χαὶ ὁ Πέτρος προσ- 
έταξεν αὐτοὺς εὐθέως βαπτισθΏναι ἓν τῷ ὀνόματι 
τοῦ Κυρίου’ xai οὐκ εἶπε' Τίς ἡ τοῦ ὕδατος χρεία, 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπιπεαόντος αὐτοῖς» "Ἠδει γὰρ 
ὅτι θεῖα τελεῖται àv αὐτῷ σύμδολα, τάφος καὶ νέχρω- 
σις, xal ἀνάστασις xat ζωή. Ὥσπερ γὰρ ἡμῖν εὖχο- 
Àov βαπτἰσασθαι xai ἀνανεῦσαι, οὕτως εὔνολον τῷ 
θεῷ θάνγαι τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον , χαὶ ἀναζῆσαι 


τὸν νέον. Τοῦτο δὲ τρίτην γίνεται, ἵνα γνῶμεν, ὅτι C 


δυνάμει Πατρὸς, καὶ Yloo, xai ἁγίου Πνεύματας 
τοῦτο γίνεται. Τινὲς δέ φασιν, ἵνα δειχθῇ ἡ τριἡµε- 
po; ἀνάστασις τοῦ Χριστοῦ τοῦτο χατεργανοµένη 
ἐν ἡμῖν. « Αρξάμενος δὲ ὁ Πέτρος, » Δείχνυσι διά 
τος ἁπολογίας ἑαυτὸν μὲν οὐδαμοῦ αἴτιον, παντα- 
you Ub τὸν Βςόν. Ἐν ἑχστάαει yàp, φησαὶν, αὐτὸς 
ἐποίησε ' τὸ σχεῦος αὐτὸς ἔδειζεν ' ἐγὼ καὶ ἀντεῖ- 
πον, xal πάλιν αὐτὸς εἶπεν, οὐδὲ οὕτως Ίχου-- 
σα ' τὸ Πνεῦμα ἑχέλευσεν ἀπελθεῖν ' χαὶ ἀπελθὼν, 
οὐδὲ οὕτως ἑπέδραμον. Εἶπον, ὃτι ὁ θεὺς ἔπεμφε * 
καὶ οὐδὲ οὕτως ἑὁθάπτισα. ᾽Αλλὰ πάλιν ὁ Ocho τὸ 
πᾶν εἰργάσατο" ὁ θεὺς αὐτοὺς ἐθάπτισεν, οὐκ ἐγώ. 
« Ἔτι γάρ µου λαλοῦντο;ς αὐτοῖς, ἐπέπεσεν im αὖ- 
τοὺς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον' xal ἑλάλουν γλώασαις, 
καὶ ἐμεγάλυνον τὸν θεὸν χαθὼς xal ἡμεῖς. » 


cecidit Spiritus sanetus super eos, εἰ loquebantur variis linguis, Deumque 


Π09. » . 
Tfj c' «1€ ἑθδομάδος. 
KEIMENON. 


Καὶ ἰδοὺ ἐξ αὐτῆς τρεῖς ἄνδρες ἐπέστισαν ἐπὶ 
tv οἰχίαν tv ᾗ ἥμην, ἀπεσταλμένοι ἀπὸ Καισαρείας 
πρὸς μὲ. Ἐἶπε δὲ poc τὸ Πνεῦμα συνελθεῖν αὑτοῖς, 
μὴ διαχρἰναντι. Ἡλθον δὲ σὺν ἐμοὶ xal οἱ ἓξ ἆδελ- 
«ot οὕτοι, xal εἰσήλθομεν εἰς τὸν οἶχον τοῦ ἀνδρός, 
Απήνγειλε ὃξ ἡμῖν πῶς εἶδε τὸν ἄγγελον ἓν τῷ 
οἴχῳ αὑτοῦ σταθέντα καὶ εἰπόντα αὐτῷ Από- 
στειλον εἰς Ἱόππην ἄνδρας, καὶ µετάπεμψαι Σ- 


e 


eram iu civitate Joppe orans, et vidi in exces- 
su mentis visionem, descendens vas quoddam 
velut linteum magnum , quatuor iniliis sub- 
mitti de celo , et venit usque ad me. In 949 
quod intuens cousiderabam, et vidi quadrupedia 
terrae et bestias et reptilia et volatilia cceli. Audivi 
autem el vocem dicentem mihi : Surge, Petre, et 


 occide et manduca. Dixi autem : Nequaquam, Do- 


mine: quia commune aut immundum nunquam 
introivit in os meuim. Respondit autem vox se- 
cundo de celo: Quz Deus mundavit, tu ne com - 
mune dixeris. Hoc autem factum est per ter; et 
recepta sunt omnia rursum in calum. 


COMMENTARIUS. 


Quando crediderunt, dari omnino per baptisma 
remissionem peccatorum, tunc venit super eos 
Spiritus sanctus : sicque Deus magnam Petro de- 
fensionem paravit. At vero non utcunque Spiritus 
sanctus super illos descendit ; sed ita, ut illi va- 
riis linguis confestim loquerentur; qua res astan- 
tes multa admiratione complevit. Unde Petrus 
jussit, eos statim baptizari in nomine Domini 
Jesu Christi. Neque vero dixit : Quid opus est 
aqua iis qui Spiritum sanetum jam receperunt ? 
Noverat enim, per sacra illa symbola perfici 
sepulluram, mortem, resurrectionem et vitam. 
Quemadmodum enim facile nobis est aquis mergi 
et emergere, ita facile est Deo veterem sepelire 
hominem et novum vivificare. Hoc autem ter fi!, 
ut virtute Patris, Filii et Spiritus sancti id fieri 
cognoscamus. Quidam vero aiunt, id fieri, ut si- 
guificetur resurrectio Christi, ας tertia die con- 
tigit, boc operari in nobis. « Incipiens autem Pe- 
trus. » Se defendens contra illos ex circumci- 
sione, qui disceptabant adversus illum, ostendit, 
ejus rei non se, seJ Deum integram esse causam : 
perinde ac si diceret : Extra sensus ipse me rapuit; 
ipse milii vas ostendit ; ego vero eliam contradixi : 
ille rursus institit; ego neque sic acquievi : Spiri- 
tus sanctus jussit, ut proficiscerer; profectus sum, 
sed non excurri. Dixi Deum me misisse ; neque 
Sic tamen baptizare aggressus sum. At Deus ipses 
baptizavit, non ego. « Etenim me adhuc loquente, 
magniücabant, sicut et 


Feria 6 hebdomada quarta. 
TEXTUS. 


XI, 11-18. Et ecce tres confestim astiterunt in do- 
mo, in qua ecam, missi a Cesarea ad me. Dixit autem 
Spiritus mihi, 95Q ut irem cum illis nihil h:esitans. 
Venerunt autein mecuui et sex fratres isti, et ingressi 
sumus in domum viri. Narravit autem nobis, quo- 
modo vidisset angelum in domo sua, stantein et 
dicentem sihi : Mitte in Joppen, et accersi Simo- 
nem, qui cognominatur Petrus; qui loquetur übi 


95ἱ 


THEOPHYLACTI ΒὕΌΙΙΟΛΒΙΑ: ARCHIEP. 


952 


verba, in quibus salvus eris tu, et universa domus Α µωνα τὸν ἐπιχαλούμενον Πέτρον, ὃς AaMjset Gf; tea cx 


tua. Cum autem copissem loqui, cecidit Spiritus 
sanctus super eos, sicut et in nos in initio. Πδεου- 
datus sum autem verbi Domini, sicut dicebat : 
Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem bapti- 
zabimini in Spiritu sancto. Si ergo eamdem gratiam 
dedit illis Deus, sicut et nobis, qui credidimus in 
Dominum Jesum Christum : ego quis eram, qui 
possem prohibere Deum? His auditis tacuerunt et 
slorificaverunt Deum, dicentes : Ergo εἰ gentibus 
poenitentiam dedit Deus ad vitam. 


Dominica hebdomade quinta. 
TEXTUS. 

XI, 19-50. Et illi quidem qui dispersi fuerant a tri- 
bulatione quz facta fuerat sub Stephano, perambula- 
verunt usque Pheenicem, et Cyprum, et Antiochiam, 
nemini loquentes verbum, nisi solisJudzis. Erant au- 
tem quidam ex eis viri Cyprii et Cyrenzi, qui cum 
introissent Antiochiam, loquebantur et ad Grzcos, 
annuntiantes Dominum Jesum. Et erat manus Do- 
mini cum eis : multusque numerus credentium 
conversus est ad Dominum. Pervenit autem sermo 
ad aures Ecclesim, qua erat Jerosolymis, super 
istis: et miserunt Barnabam usque ad Antiochiam. 
Qui cum pervenisset et vidisset gratiam Dei, ga- 
visus est; et hortabatur omnes in proposito cordis 
permanere in Domino. Quia erat vir bonus et ple- 
nus Spiritu sancto et flde. Et.apposita est multa 
turba Domino. Profectus est autem Barnabas Tar- 
sum, ut quzxreret Saulum ; quein cum invenisset, 
perduxit Antiochiam. Et annum totum conversati 
sunt ibi in Ecclesia et docuerunt turbam multam, 
ita ut cognominarentur primum Antiochiz discipuli 
Christiani. In his autem diebus supervenerunt ab 
Jeresolymis prophete Antiochiam : et surgens 
unus ex eis nomine Agabus, signiflcabat per Spiri- 
ium famem magnam futuram in universo orbe ter- 
rarum, quz facta est sub Claudio. Discipuli autem, 
prout quis habebat, proposuerunt singuli in mini- 
sterium mittere habitantibus in Judza fratribus : 
251 «quod et fecerunt, mittentes ad seniores per 
manus Barnaba et Sauli. 


COMMENTARIUS. 

Fortasse propterea quod Hebraice loqui nescie- 
bant, Hellenista vocabantur. Loquebantur igitur 
annuntiantes illis Jesum Christum, et credebant 
omnes, quoniam « erat, inquit, manus Domini cum 
eis, » hoc est, miracula patrabant : quz necessaria 
illis erant, ut crederent. « Quia erat vir bonus. » 
Dictum hoc contrarium non est illi ** : « Nemo bo- 
nus, nisi unus Deus. » Non enim eodem modo di- 
citur, Deus unus bonus, ac, Homo bonus : Deus 
enim est per essentiam bonus; u!pote principium 
et fons omnium bonorum ; at honio nonnisi ex su- 


9 Luc. xvin, 19. 


πρὸς σὲ, tv οἷς σωθήσῃ σὺ καὶ nd; ὁ οἶχός σου. "Ev 
δὲ τῷ ἄρξασθαί µε λαλεῖν, ἐπέπεσς τὸ Πνεύμα -ὃ 
ἅγιον ἐπ αὐτοὺς, ὥσπερ καὶ ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐν ἀρχῇ- Ἐμ- 
νήσθην δὲ τοῦ ῥήματος Κυρίου ὡς ἔλεγεν» Ἰωάνντς 
μὲν ἑδάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε Ev 
Πνεύματι ἁγίῳ. El οὖν τὴν ἴσην δωρεὰν ἔδωχεν a5- 
τοῖς 6 θεὺς ὥσπερ xai ἡμῖν, πιστεύσασιν ἐπὶ τὲν 
Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, ἐγὼ τίς μην δυνατὸς 
χωλῦσαι τὸν θεόν; ᾽Αχούσαντες δὲ ταῦτα ῥσύχασαν, 
xai ἑδόξασαν τὸν θεὺν λέγοντες ' "Άραγε vai τοῖς 
ἔθνεσιν ἔδωχε τὴν μετάνοιαν ὁ θεὸς εἰς ζωήν. 
Tfj Κνυριαχῇ τῆς ε’ ἑθδομάδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 
Οἱ μὲν οὖν διασπαρέντες ἀπὸ τῆς θλίφεως tnc 


B γενομένης ἐπὶ Στεφάνῳ, διηλθον ἕως Φοινίχκης, xat 


Κύπρον, xal Αντιοχείας, μηδενὶ λαλοῦντες τὸν λό- 
γον, εἰ μὴ µόνον Ἰουδαίοις. σαν δέ τινες ἐξ αὐτῶν 
ἄνδρες Κύπριοι xai Κνρηναῖοι, οἵτινες εἶἴσελ- 
θόντες εἰς ᾿Αντιόχειαν ἑλάλουν πρὸς τοὺς Ἕλλη 

νιστὰς, εὐαγγελιζόμενοι τὸν Κύριον Ἰησοῦν. Καὶ 
f» χερ Κυρίου μετ) αὐτῶν πολύς τε ἀριθμὸς 
πιστεύσας, ἐπέστρεφεν ἐπὶ τὸν Κύριον’ ἠχούσθη δὲ 
ὁ λόγος εἰς τὰ Osa τῆς Ἐχχλησίας τῆς ἐν Ἴεροσο- 
λύμοις περὶ αὐτῶν * xal ἀπέστειλαν Βαρνάθαν ὅ-ελ- 
θεῖν ἕως ᾽Αντιοχείας. "Oc παραχενόµενος, xat ἰδὼν 
τὴν χάριν τοῦ Θιοῦ, ἑχάρη  παρεχάλει τε πάντας 
τῇ προθέσει τῆς xapblag προσμένειν τῷ Κυρίῳ; 
ὅτι fjv. ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ πλήρης Πνεύματος ἁγίου 
καὶ πίστεως. Καὶ προσετέθη ὄχλος ἱκανὸς τῷ Κυρίῳ. 
Ἐξήλθε δὲ εἰς Ταρσὺν ὁ Βαρνάδας ἀναζητῆσαι Σαῦ- 
λον * xal εὑρὼν αὐτὸν, ἤγαγεν αὑτὸν εἰς ᾽Αντιόχειαν. 
Ἐγένετο δὲ αὐτοὺς ἐνιαυτὸν ὅλον συναχθήναι ἐν τῇ 
Ἐχκλησίᾳ, xai διδάξαι ὄχλον ἱκανὸν, χρηµατίσαι τε 
πρῶτον ἐν ᾿Αντιοχείᾳ τοὺς μαθητὰς Χριστιανούς. 
Ἐν ταύταις δὲ ταῖς ἡμέραις χατῆλθον àrb Ἱερο- 
σολύµων εἰς ᾿Αντιόχειαν προφΏται. ᾿Αναστὰς δὲ eT; 
ἐξ αὐτῶν ὀνόματι "Άγαθος, ἑσήμανε διὰ τοῦ Πνεύ- 
µατος, λιμὸν µέγαν μέλλειν ἔσεσθαι kg ὅλην τὸν 
οἰχουμένην * ὅστις καὶ ἐγένετο ἐπὶ Κλαυδίου Καΐσα- 
poc. Τῶν δὲ μαθητῶν χαθὼς ηὑπορεϊτό τις ὥρισαν 
ἕχαστος αὐτῶν εἰς διαχονίαν πέµψαι τοῖς κατοιχοῦ- 
σιν ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ἀδελφοῖς: ὃ xai ἐποίησαν, ἀπο- 
στείλαντες πρὸς τοὺς πρεσδυτέρους διὰ χειρὸς 81ρ- 


Ώ νάδα χαὶ Σαὐύλου. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

"Ίσως διὰ τὸ pi) εἰδέναι Ἑθραϊστὶ λαλεῖν, Ἕλληνι- 
στὰς ἑχάλουν. Ἐλάλουν τοίνυν xai πρὸς αὐτοὺς εὖαγ- 
γελιζόμενοι τὸν Κύριον Ἰησοῦν, xat ἐπίστευον ἅπαν- 
τες, ἐπειδὴ, quot, « χεὶρ Κυρίου ἦν μετ) αὐτῶν, » 
τουτέστι σημεῖα ἑργάξοντο. Διὰ τοῦτο γὰρ ἡ τῶν 
σημείων ἀνάγχη vEyovsv, ἵνα πιστεύσωσιν. € "Ost ἣν 
ἀνήρ ἀγαθός.; Οὐκ ἀντίχειται τοῦτο τῷ. « Οὐδεὶς ἆγα- 
0δς, εἰ μὴ μόνος ὁ θεός. » Ob γὰρ ταὐτόν ἐστι, θεὸν ᾽ 
µόνον ἀγαθὸν εἶναι, καὶ ἄνδρα ἀγαθὸν ὑπάρχειν. 
Ὁ μὲν γὰρ χατ οὐσίαν ἀγαθὸς ὑπάρχει ' ἀρχὴ γὰρ 
καὶ πηγη τῶν ἀγαθῶν ' ὁ δὲ &vhp o2 χατ' οὐσίαν, 





953 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XII. 


954 


ἀλλ ἐν ἀναλήψει ἀρετῆς ἔχει τὸ ἀγαθὸς εἶναι, Οὐ A peraddita virtute habet ut sit bonus; non enim ab- 


Υὰρ ἁπλῶς, | ΑἈγαθὸς,] ἀλλ, ἸΑνῆρ ἀγαθός. » Εἰς 
τοῦτο οὖν λἠψῃ xaX τὸ, « Ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος * » xa 
τὸ, « EO, δοῦλε ἀγαθὸ xai πιστέ * » xai τὰ ὅμοια. 
Σημειωτέον ὅτι f Αντιόχεια διὰ τοῦτο θρόνου ἠξιώθη 
ὀρχοντικοῦ, ἐπειδὴ ἐχεῖ πρῶτον ἐχρημάτισαν οἱ µα- 
θηταὶ χαλεῖσθαι Χριστιανοί. Τοῦτο δὲ τὸ ὄνομα πο: 
λυθεῖας ἐστὶν ἀντίπαλον. « "Ev ταύταις δέ. » Οὖχ 
ἔστιν ἑναντίον τοῦτο τῷ ὑπὸ τοῦ Κυρίου εἰρημένῳφ * 
« Ὁ νόμος χαὶ.οἱ προφῆται, ἕως τοῦ Ἰωάννου * » 
To)to γὰρ περὶ ἑχείνων τῶν προφητῶν, τῶν τὴν 
παρουσἰαν αὐτοῦ προαναφωνησάντων. "Iva. οὖν μὴ 
νοµίσωσιν, ὅτι διὰ τοῦτο ὁ λιμὸς γέγονεν, ὅτι ὁ Χρι- 
στιανισμὸς εἰσῆλθε, προλέγχει τὸ Ηνεῦμα τὸ ἅχιον. 
Τοῦτο δὲ xal ὁ Χριστὸς προεῖπεν, o)x ἐπειδὴ τοῦτο 
ἐξ ἀρχῆς Ὑενέαθαι ἔδει, ἀλλὰ διὰ τὰ χαχὰ τὰ εἰς 
τοὺς ἁποστόλους γενόµενα * xaX ἐμαχροθύμει ὁ θεός. 
"QD; δὲ ἐνέχειντο, λιμὸς μέγας Ὑίνεται, μηνύων τοῖς 
ἁποστόλοις ** τὰ ἑσόμενα xaxá. El δὲ δι αὐτοὺς fv, 
ἔδει πάντως xal ὄντα παύσασθαι: εὐδοχιμῆσαι γὸρ 
μᾶλλον ἐχρῆν αὐτοὺς, ὅτι τὸ αὑτῶν ἑἐποίουν, ἀνῄ- 
ρουν, ἑχόλαζον, ἑτιμώρουν, πάντοθεν ἑδίωχον. Auk 
τοῦτο τοίνυν xat λιμὸς véyovev , εἰ χαὶ οὗ σαυνῆχαν 
οἱ τάλανες» χαὶ συνέχασχον αὐτοῖς εἰς τοῦτο xal οἱ 
Χριστιανοί. ε Αποστείλαντες. » Σημειωτέον, ὅτι xal 
: πρεσθυτέρων εἶχον ἀξίωμα ol &róctolot * xai iv 

ἄλλῳ δὲ χεφσλαίῳ σεσηµείωται, ὅτι διαχόνων xal 
πρεσθυτέρων εἶχον βαθµόν. 


ΚΕΦΑΛ. IZ". 

Ἱαχώδου ευὺ ἁποστό Ίου κατασφαγὴἡ, xal Πέτρου 
σὐα.Ίηψις πρὸς Ηρώδου * ὅπως τε αὐτὸν ὁ ἅγ- 
γε ὲος θείως ἐξεί.Ίατο τῶν εἱρκτῶν, xal à Πέ- 
τρος àpparhc }γεγόµενος νγὑχζωρ τοῖς dósA- 
φοῖς, ὑπαγεχώρησεν. 

Τῷ Σαθδάτω τῆς ὃ ἑθδομάδος. 
ΚΕΙΜΕΝυΝ. 

Κατ’ ἐχεῖνον δὲ τὸν χαιρὸν ἐπέδαλεν Ἡρώδης 6 
βασιλεὺς τὰς χεῖρας χαχῶσαί τινας τῶν ἀπὸ τῆς 
Ἐχχλησίας. ᾿Ανεῖλε δὲ Ἰάχωδον τὸν ἁδελφὸν Ἰωάν- 
νου μαχαίρα. Καὶ ἰδῶν ὅτε ἀρεστόν ἐστι τοῖς "lou- 
δαίοις, προσέθετο συλλαθεῖν χαὶ Πέτρον. (Ἠσαν δὲ 
αἱ ἡμέραι τῶν ᾽Αζξύμων) * ὃν καὶ πιάσας ἔθετο εἰς 
φυλαχὴν, παραδοὺς τέσσαρσι τετραδίοις στρατιωτῶν 
φυλάσσειν αὐτὸν, βουλόμενος μετὰ τὸ Πάσχα ἄναγα- 
γεῖν αὐτὸν τῷ λαῷφ. Ὁ μὲν οὖν Πέτρος ἑττρεῖτο ἐν 
τῇ φυλαχῇ ᾿ προσευχὴ δὲ fv ἐχτενῆς γινοµένη ὑπὸ 
τῆς Ἐχχλησίας πρὸς τὸν θεὸν ὑπὲρ αὐτοῦ. "Ὅτε δὲ 
ἔμελλεν αὐτὸν προάχειν ὁ Ἡρώδης, τῇ νυκτὶ ἐχείνῃ 
ἦν ὁ Πέτρος χοιμώμενος μεταξὺ δύο στρατιωτῶν, 
δ δεμένος ἁλύσεσι δυσί * φύλαμές τε πρὸ τῆς θύρας 
ἐτήρουν τὴν φυλαχήν. Καὶ loo ἄγγελος Κυρίου ἐπ- 
£315 , xal φῶς μέγα ἔλαμφεν tv τῷ οἰχήματι, Πα- 
τάξας δὲ τὴν πλευρὰν τοῦ Πέτρου, Ίχειρεν αὐτὸν, 


" Matth. xxv, 35. 9 Matth. xi, 15. 


solute bonus dicitnr, sed « Vir bonus. » l'erinde 
igitur intelligas illud, « Vif bonus, » ac illud, « Euge, 
serve bone et fidelis **, » ac similia. Adno- 
tandum vero, urbem Antiochiam pontificio throno 
decoratam fuisse, quoniam inibi primo statutum 
est, ut discipuli appellarentur Christiani : quod 
nomen polytheismo e diametro adversatur. « In his 
autem diebus. » Hoc contrarium norr est illi Christi 
Domini effato *': « Lex et prophetae usque ad Joan- 
nem : » Hoc enim eos spectat propMetas, qui ipsius 
adventum prenuntiarunt, Ne igitur existimarent, 
propterea famem venisse, tquia Christianismus 
exortus est, praedixit illam Spiritus sanctus. Hoc 
idem etiam Christus prenuntiaverat; non quod 
initio contingere oporteret, sed propter mala, quz 
in apostolos flebant. Et quidem longanimiter fere- 
bat Deus : at eum iniquitate sua urgerent illi, fames 
valida ingruit, przsignans mala, quz Judzis even- 
tura eront. Quod si apostolorum culpa orta fuisset, 
oportebat omnino, ean tunc cessare : siquidem po- 
tius commendandi fuissent Judi, quod officio sa- 
tisfecissent suo eos occidendo, torquendo, et omri 
ex parte persequendo. Dicta igitur de causa venit 
fames; tametsi id miseri non intelligerent; ct 
quautum ad hoc patiebantur simul cum illis etiam 

Christiani. « Mittentes. » Observandum, apostolos 

etiam presbyterorum dignitatem habuisse : εἰ in 

alio capite adnotatum est, neque diaconorum , ne- 
que presbyterorum gradu eos caruisse. 
CAPUT XVII. 

2:59 Jacobi apostoli cedes, εἰ Petri comprehensio 
jussu. Herodis, et quomodo angelus. eum divinitus 
solverit a' vinculis; ipse vero Petrus, postquam 
noctu fratribus apparuit, clam discesserit. 


Sabbato hebdomad: quartz. 
TEXTUS. 

ΧΙΙ. 1-11. Eodem autem tempore misit lHlerodes rex 
manus, ut affligeret quosdam de Ecclesia. Occidit au- 
tem Jacobum fratrem Joannis gladio. Videns autem 
quia placeret Judzis, apposuit ut apprehenderet ct 
Petrum. Erant autem dies Azymorum. Quem cum 
apprebendisset, misit in carcerem, tradens quatuor 


p quaternionibus militum-custodiendum, volens post 


Pascha producere eum populo. Et Petrus quidem 
servabatur in carcere. Oratio autem flebat sine in- 
termissione ab Ecclesia ad Deui pro eo. Cuin au- 
tem producturus eum esset Herodes, in ipsa nocte 
erat Petrus dormiens inter duos milites, vinctus 
catenis duabus, et custodes ante ostium custodic- 
bant carcerem. Et ecce angelus Domini astitit; et 
lumen refulsit in habitaculo, percussoque latere 
Petri, excitavit eum dicens : Surge velociter. Et 
ceciderunt catenz de manibus ejus. Dixit autem . 


Vario lectiones et note. 


5 *Iovóatote. 


055 


THEOPSYLACTI DULGARI.E ARCHIEP. 


9:6 


ongelus ad eum : Praocingere, et caleea te ealigas A Aivov* Ἀνάστα ἓν τάχει. Καὶ ἐξέπεσν αὐτοῦ ai 


tnas. Et fecit sic. Et dixit illi: Circurada tibi ve- 
stimentam tuum, et sequere ue. Et ex.eis seque- 
batur eum, et. nesciebat quia verum est, quod fle- 
bet per angelum; existimahat autem se visum 
videre. Transeunles autem primam et secundam 


custodiam, venerunt ad perta ferream, qua ducit - 


ad civitatem, qux ullro aperta est eis. Et exeuntes 
processerunt vieum unum, et eontinuo discessit 
angelus ab eo. Et Peirus ad se revereus, dixi: 
Nunc scio verc, quia misit Dominus angelum suum, 
el eripuit me de manu Herodis, et de omni exspe. 
ctatione plebis Judaeorum. 


COMMENTARIUS. 

Tempus iHud designat, qued Claudio Casare im- 
perante decurrebat. Caius enim Romanorum impoe- 
rator Agrippam Judae regem censtituit, Herode 
953 ob ejus vitz turpitudinem in exsilium Lugdu- 
nwm Gallio misso, una cum uxere Herodiade. Hic 
non est (18) Herodes ille, qui regnabat tempore 
passionis Domini, de quo loquitur Josephus 
libro xvm Antiquitatum, et. Euscbius lib. a 
Bistorim | ecclesiasticm. Vel igitar liic commutatio 
est nominis, ut seilicet Herodes sit pre Agrippa 
positum : vel lapsus est calaui, ut verisimile vide- 
tur z vel ita dietum est, quod rex ille duo haberet 
nomina ; nam aliunde et tempus et acta ostendunt, 
eumdem fuisse Agrippam sub Claudio Czesare, qui 
post Caium Romanorum fuit imperator. « Occidit 
autem, » Ne quis diceret, propterea Cliristianos 
mortem non liwere, quod certi esseni, sese a Deo 
eripiendos fore, idcireo Dcus eorum aliquos, et 
quidem praecipuos, perimi sinit, ut sie ostenderel 
ipsis occisoribus, eos neque liac ratione ah officio 
suo avocari, aut prohiberi posse. « Tradens. » 
Nempe sexdecim numero : nam quatuor quater 
Siu pta sexdecim conficiunt. Fortasse cnim in una- 
quaque vigilia, seu singulis tribus horis, erant cu- 
stodes quatugr; et quatuor custodes per trium ho- 
rarum spatium custodia, vel vigilia dicebatur ; unde 
oinnes simul duodecim noctis hora quatuor custo- 
dias, seu vigilias coinplectebantur : in quarum sin- 


ἀλύσεις ix τῶν χειρῶν. Eln£ re πρὸς αὐτὸν 6 ἄγγελος- 
Περ/ίωσαι, xaX ὑπόδησαι τὰ αανδἀλιά ago. Ἐ σπονέητε 
δὲ οὕτω. Καὶ λέγει αὐτῷ * Περιδαλοῦ τὸ ἱμάτιάν ao». 
xa) ἀχολούθει pov. Καὶ ἐξελθὼν ἠχολούθει αὐτὸ. χαὶ 
οὐκ δει ὅτι ἁληθές ἐστι τὸ γινόμενον ὑπὸ τοῦ ἁγτχέ- 
λου * ἁδόκει 0b ὅραμα βλέπειν. Διθλθόντες 6k πρώττ» 
φυλακὴν xai δευτέραν, Ίλθον ἐπὶ τὴν πύλην τὸν Σ:- 
δηρᾶν τὴν φέρουσαν εἰς shy πόλιν, fat; αὑτομάτη 
Ἡνοίχθη αὐτοῖς, xat ἐξελθόντες προηλθον ῥύᾳμτ» 
μίαν καὶ εὐθέως ἀπέστη ὁ ἄγγελος ἀπ᾿ αὑτου. Καὶ 
ὁ Πέτρος γενόμενος ἐν ἑαυνῷ εἶπε' Nov οἶδα ἆλςσ- 
θῶς , ὅτι ἑξαπέστειλε Κύρ'ος τὸν ἄγγελον αὐτοῦ , xal 
ἐβείλετό µε ἐκ χειρὸς Ἡρώδου. χαὶ πάσης τῆς προσ- 
δουχίας τοῦ λαοῦ τῶν Ἰουδαίων. 
ΕΡΜΗΝΡΕΙΑ. . 
Ἐκεϊνόν «tot τὸν χαιρὸν, τὸν ἐπὶ Κλαυδίον Καί- 
σαρος. Γάΐος αὐτοκράτωρ ᾿Ῥωμαίων, 'Avplz xav κα- 
θίστησι βασιλέα τῆς Ἰουδαίας, τὸν Ἡρώδην ἐξορίσας, 
δι) αἰσχρότητα βίου. ἓν Λουγδούνῳ τῆς Γαλιλαίας 55-.., 
σὺν τῇ γυναιχὶ Ἠρωδιάδι. Οὗτής ἔστιν ὁ χατὰ τὸ 
πάθος τοῦ Κυρίου, ὡς ἱστορεῖ Ἰώσηπος ἐν -ᾱ 
η’ λόγψ τῆς Ἀρχαιο]ογίας., καὶ Ἑὐσέδιος tiv 
τῷ δευτέρω λόγῳ τῆς ᾿Εκκχλησιαστεικῆς ἱσεορίας. 
"H οὖν διαφωνέα τοῦ γράμματος, ἤγουν τοῦ ὀνόματος, 
ἐνταῦθα τὸ λέγειν ἀντὶ Αγρίππα», Ἡρώδην, Ἡ χατὰ 
σφάλμα, ὡς εἰχὸς, γραφιχὸν γέγονεν, f) χατὰ διωννυ- 
μίαν εἴρηται ΄ ἐπεὶ χαὶ ὁ χρόνος xal αἱ πράξεις «iv 
αὐτὸν ὄντα δείχνυσιν ᾿Αγρίππαν ἐπὶ Κλανυδίου Ka:- 
σαρος, ὃς μετὰ Γάΐϊον γέγονεν αὐτοχράτωρ. « "Aves 
δὲ. » "Iva. μηδεὶς λέγῃ, ὅτι Διὰ τοῦτο ἀχινξύνως xal 
ἀδεῶς χατατολμῶσι τοῦ θανάτου, ἅτε ἐξαρπάζοντος 
αὐτοὺς τοῦ Θεοῦ ' διὰ τοῦτο συγχωρεῖ καὶ ἀναιρεθὴ- 
ναι τοὺς χορυφαίους, πείθων αὐτοὺς [τοὺς ἀναιροῦν- 
τας] ὅτι οὐδὲ ταῦτα ἀφίστησιν αὑτοὺς xai χωλύει. 
ε Παραδούς. » Τουτέστι τὸν ἀριθμὸν δεχαές  τετρά- 
Χις γὰρ τὰ τέσσαρα γίνονται δεχαέξ. Ἴσως χαθεχἀ- 
στην φυλαχὴν, τουτέστι τριωρίαν, εἶναι φυλακὰς 3 
τέσσαρας ' εἰσὶ δὲ φυλαχαὶ 3" τέσσαρες , χαιὰ τριω- 
ρίαν φυλαχὴ λεγοµένη * ὡς εἶναι τὸ δωδεχάωραν ἅλον 
τῆς νυχτὸς, φυλαχὰς τέσσαρας, £v αἷς ἀνὰ τεασάρων 
στρατιωτῶν φυλασσόντων, οἱ πάντες τὸν ἁριθ μὸν 
ἐξχαίδεχα. « Περίζωσαι. » Too Κυρίου εἰπόντος τοῖς 
μαθηταῖς, μὴ χτήσασθαι χρναὺν, f) ἄργυρον, μηδὲ 


gulis, cum quatuor custodes vigilarent, hi simul D δύο χιτῶνας, μηδὲ ὑποδήματα, prob ζώνην, μηδὲ 


ones conficiebant sexdecim. «Pracingere. » Cum 
Dominus discipulis suis praceperit, ne « ?* aurum, 
aub argentum possiderent, neque duas tunicas, 
neque calceamenta, neque zonam, neque virgam 
labergnt ; » quomodo Petrus mandatum ejusmodi 


** Matth. x, 40. 


ῥάδδον, πῶς ὁ Πέτρας παρὰ τὸ πρόσταγμα ἑἐποίει, 
xai ἱμάτια ἔχων, xai ὑποδήματα:, Τί δὲ xat ὁ Πα»- 
λο:, ὅταν παραγγἑλλῃη Τιµοθέῳ γράφων, « Tóv φελώ- 
γην, ὃν ἀπέλιπην ἐν Τρωάδι παρὰ Κάρπῳ, ἑρχόμς- 
vo; φἑρε; » Ἰδοὺ φελώνην εἶχε, χαὶ οὐχ ἂν ἔχει τοῦ ! 


| Varie lectiones et note. 
50527 Γαλλίας. ?*9* φύλαχας. **guaxsg. * ἔχοι τις. 


(18) Tam eudex noster quam Florentinus, ac 
etiam textus editus sub nomine OEcumenii, sicut 
etiam versio Hentenii, habent per affirmationem, 
hic est. At ita legendum, ut ego verti, nempe cum 
negatione , non dubito, tum quia id exigit veritas 
histori:, et conteytus qui sequitur; tum quia Chrys 


gostomas, unde quoad maximam partem deswm- 
ptus est iste Commentarius, negationem habet. 
He verba ejus sunt hom. xxvi, in Acta, num. ε, 
Οὗτος γὰρ οὐκ ἦν ὁ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ, Hic non erat 
is qui vivente Christo regnabat. 


"c. di. 


A 3À NS. UM M 


v — "T ——9UVA 


^- να 


951 


Y iaa, Φφησὶν *, ἐχεῖνα, πρὸς xatphy fjv, καὶ οὐ διὰ 
ταντός. Οτι δὲ ἀληθές ἐστι, Aouxd; ὁ εὐαγγελιστῆς 
μαρτυρεῖ ' φησὶ γὰρ slpnxévat τοῖς μαθηταϊῖς τὸν 
Χριστόν: « "Orc ἀπέστειλα ὑμᾶς ἅτερ βαλαντίου, 
xa πῄρας, xal ζώνης, καὶ ὑποδημάτων, μὴ τι ὑστέ- 
ρησεν ὑμῖν; Λέγουσιν αὐτῷ. Οὔ. » Etxá φησιν ᾿ 
« ᾽Αλλὰ νῦν λέγω ὑμῖν Ὁ ἔχων βαλάντιον, ἁράτω 
ὁμοίως xai πήραν. » Τίνος δὲ ἕνεχεν τοῦτο τότε ἐπ- 
έταξε, Τὴν δύναμιν αὐτοῦ δεῖξαι βουλόμενος. El τοί- 
νυν ἕνά ἔδει χιτῶνα ἔχειν τὸν Παῦλον, εἰ πλύνειν 
αὐτὸν ἔδει, γυμνὸν αὐτὸν ἑχρῆν οἴχοι καθῖσθαι, f| 
γυμνὸν αὐτὸν περιέναι, καὶ ἁσχημονεῖν, χρείας xa- 
λούσης;, Οὐχ ἔδει τοιγαροῦν τὸν Παῦλον, ἐπὶ το2- 


02:0: χατορθώµασι περ.ιόντα τὴν οἰκουμένην, διὰ D 


ἑματίου ἕνδειαν ofxot χαθῆσθαι, xal τηλιχούτοις 
πράγµασιν ἐμποδίζειν. Τί δὲ, εἰ χρυμὸς ἐπετέθη 
σςοδρὸς, χαὶ χατέθρεξεν, T] ἐπάγωσεν, ὃν ἑφδρει χι- 
τῶνα; IIo; ξηραίνεσθαι ἑνην; "IU πάλιν γυμνὸν ὲχ. 
pr» χαθῆσθαι. Τί δὲ, εἶ φύχος χατέτεινε τὸ copa; 
T ἐχεσθαι ἔδει χαὶ μὴ φθέγγεσθα:; Καὶ τί ἂν εἴη τού- 
του χαλεπώτερον; 0ὐδὲ γὰρ ἀξαμάντινα σώματα αὔ- 
τοῖς χατεσχεύαστο. Tí o5v ; Απόλλυσθαι ἐχρην; Οὐὖδα- 
μῶς. Τοῦτο δὲ χαθὼς εἴρηται, τότε ἐπέταξε, τὴν 
δύναμιν αὐτοῦ δεῖξαι βουλόμενος, ὅτι οὐδενὸς τῶν 
ἆπ. τηδείων ὑστερήσουσιν. 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER.— CAP. ΧΙ]. 


^: εἰπεῖν, ὅτι καὶ ἕτερον οὐκ εἶχεν fj ὃν ἑφόρει. "Αρα Α neglexit, habens et vestimenta, et 20nam, et cal- 
 παρέκχουσε τοῦ Χριστοῦ; Τί οὖν ἐστι; Τά ἐπιτά- 


958 


ceamenta ?. Et quomodo etiam Paulus, qui Timo- 
tlieo scribebat 52: « Penulam quam reliqui Troade 
apud Carputm, veniens affer tecum, » peuulam ha- 
bebat? Neque vero dicere quis potest, eum nullam 
aliam, preter eam quam ferebat tunicam habuisse, 
Ergone inobediens fuit Christo ? Quid igitur dicen- 
dum? Nempe ejusmodi pracepta ad tempus data 
fuisse, non ut perpetuo servarentur. Quod ita esse, 
testimonio est Lucas, cum refert Christum dixisse 
discipulis ** : « Quando misi vos sine sacculo, et 
pera,.et calceamentis, numquid aliquid defuit vobis? 
At illi dixerunt : Nihil. » Deinde ait: « Sed nunc 
qni habet sacculum, tollat similiter et peram. » Cur 
vero tunc hoc precepit? Videlicet ut potentiam 
suam manifestaret. Alias vero, $i Paulo nonnisi 
unam tunicam habere licuisset, quando ea lavanda 
erat, oportuisset, nuduu domi sedere, aut, necessi- 
(ate urgente, nudum summa cum ignominia circum- 
ire: 954 et profecto non decebat, Paulum, quí ob 
tanti momenti negotia totum mundum peragrare 
debebat, operimenti carentia domi otiosum detineri, 
et a tot. prieclaris facinoribus necessario prohiberi, 
Quid vero, si vchemens ingruisset frigus, ac tunica, 
quam gestalat, madefacta, geluque corstricta 
fuisset? Quomodo eam exsiccare licuisset ? Rursus 
necesse fuisset, ut nudus in angulo sederet. At quid 


si frigus corpus ipsius acrius divexassel * Nonne oportuisset eum ad extrema cum silentio devenire? 


Quare quid fuisset acerbius ? Neque enim corpora ex adamante fabricata illis fuerant. 


Quid igitur, 


perire oportebat ? Non utique. Sed id, ut jam diximus, tunc praecepit Christus, ut notam faceret po- 
tentiam suam, quoniam futurum erat, ut nibil ex necessariis illis deesset. 


T3 β’ τῆς ε’ ἑθδομάδος. 
. KEIMENON. 

Συνιδών τε Ἅλθεν ἐπὶ τὴν οἰχίαν Μαρίας τῆς 
μητρὸς Ἱωάγνου τοῦ ἐπιχαλουμένου Mápxou, οὗ 
σαν ixavol συνηθροισµένοι xal προσευχόμενοι. 
Κ ρούσαντος δὲ αὐτοῦ τὴν θύραν τοῦ πυλῶνος προσ- 
3,405 παιδίσχη ὑπαχοῦσαι, ὀνόματι ᾿Ρόδη * καὶ ἐπι- 
γνοῦσα τὴν quvhv τοῦ Πέτρου, ἀπὸ τῆς χαρᾶς οὖκ 
five τὺν πυλῶνα * εἰσδραμοῦσα δὲ ἀπίγγχειλε, 
τὸν Πέτρον ἑστάναι πρ) τοῦ πυλῶνος. Οἱ δὲ πρὸς 
αὐτὴν εἶπον * Maívg. Ἡ δὲ διισχυρίζετο οὕτως 
ἔχειν. Οἱ δὲ ἔλεγον ' Ὁ ἄνγελος αὐτοῦ ἐστιν. 'O 
δὲ Πέτρος ἐπέμενε κρούων. ᾿Ανοίξαντες δὲ, εἶδον 
αὐτὸν, xal ἐξέστησαν. Κατασείσας δὲ αὐτοῖς τῇ 
χειρὶ σ.γᾷν, διηγήσατο αὐτοῖς πῶς ὁ Κύριος ἑξή- 
γαγεν αὐτὸν Ex τῆς φυλακῆΏς. Elme δὲ’ Απαγγεί- 
λατε Ἰαχώδῳ xai τοῖς ἀδελφοῖς ταῦτα. Καὶ ἐξελθὼν 
ἑπορεύθη εἰς ἕτερον τόπον. 

ΕΡΜΗΝΕΙΛ. 

"Iva δείξῃ ὅτι τοῦτο * ἀεὶ συνόντος αὐτοῖς Ἰωάν- 
νου τὴν µητέρα φησὶ, xal τὸ παράσηµον αὐτοῦ τέ- 
θειχε * φησὶ γὰρ, « ToU ἐπικαλουμένου Μάρκου. » 
Οὖτ.ς δὲ ἦν ὁ xai τὸ χατὰ Mápxov συγγραφάµενος 


5 ][ Tim. iv, ἰδ. '* Luc. xxii, 35. 


Feria 2 hebdomada quinta. 
TEXTUS. | 

ΧΙΙ, 12-17. Consideransque venit ad domum Mariz 
matiis Joannis, qui cognominatus est Marcus, ubi 
erant multi congregati et orantes. Pulsante autem 
eo ostium janus, processit puella ad audiendum, 
nomine Rhode, Et ut. cognovit vocem Petri, prz 
gaudio non aperuit januam, sed intro currens nun- 
tiavit stare Petrum ante januam. At illi dixerunt ad 
eam : Insanis. Illa autem afflrmabat sic se liabere. 
]li autem dicebant : Angelus ejus est. Petrus 
aulem perseverabat pulsans. Cum autem ape- 
ruissent, viderunt eura et. obstupuerunt. Ánnuensg 
autem eis umanu, ut tacerent, narravit quomodo 
Dominus eduxisset eum de carcere, dixitque : 
Nuntiate Jacobo et. fratribus lizc. Et egressus abiit 
in alium locum. 


4 


COMMENTARIUS, 

Ut notum faceret, se non loqui de matre illius 
Joannis, qui semper erat cum ipsis (19), propter- 
ea cognomen ejus addit , dicens : « Qui cognonii- 
natus est Marcus. » Hic autem est, qui Evangelium 


, Varie lectiones et note. 


3 oj τοῦ. 


" φημὶ. 
(19) Seu, Joannis apottoli. 





959 


THEOPIHYFACTU BULGARLE ARCHIEP. 


96) 


quod secundum Marcum dicitur, conscripsit, nepos A Εὐαγγέλιον, 6 ἀνεψιὸς Βαρνάδα * περὶ οὗ xat Hav; 


Barnabz, de quo etiam Paulus scribit Timotheo *! : 
« Marcum assume, et adduc tecum : est enim 
mihi utilis in ministerium. » — « Angelus ejus 
est. » Ex hoc loco mauifestum lit, unumquemque 
nostrum angelum habere. 
CAPUT XVIII. 
2585 De custudum punitione, ac deinde de inpii 
Herodis acerbo miseroque interitu, 


TEXTUS. 

XII, 18-24. Facta autem die, eratnon parva turba. 
tio inter milites, quidnam factum esset de Petro. [Ie- 
rodes autem cum requisisset eum, et non invenisset, 
inquisitione facta de custodibus, jussit eos duci : 


γράφει Τιμοθέῳ * « Mápxov ἀναλαθὼν ἄγαγε μµστὰ 
σεαυτοῦ. "Εστι γάρ pot εὔχρηστος εἷς διακονίαν. » 
--ε 0 ἄγγελος αὐτοῦ ἐστιν.» "Ex τούτου δτλον 
ὅτι ἕχαστος ἡμῶν ἄγγελον ἔχει. 


ΚΕΦΛΑ. NIT. 

Περὶ τῆς τῶν φυάκων κο.]άσεως, xal μετέπειτα 
περὶ τῆς τοῦ ἀσεθοὺς Ἡρώδου πικρᾶς τε xal 
ὀεθρίου χαταστροφῆς. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Γενοµένης δὲ ἡμέρας ἣν τάραχος οὐχ ὀλίγος iv 
τοῖς στρατιώταις, τί pa ὁ Πέτρος ἐγένετο. Ἡρό- 
δης δὲ ἐπιζητήσας αὐτὸν, xal μὴ εὑρὼν, ἀνακρίνας 
τοὺς φύλαχας, ἐχέλευσεν ἀπαχθῆναι * xal χατελθὼν 


descendensque a Judza in Czsaream, ibi commo- D ἀπὸ τῆς Ἰονδαίας εἰς τὴν Καισάρειαν, διέτριδςν. 


ratus est, Erat. autem iratus Tyriis et Sidoniis. At 
illi unanimes venerunt ad eum, et persu»so Dlasto, 
qui erat super cubiculum regis, postulabant pacem, 
€o quod alerentur regiones eorum ab illo. Statuto 
autem die, Herodes vestitus veste regia, sedit pro 
tribunali, οἱ concionabatur ad eos. Populus autem 
acclamabat : Dei voces et non. hominis. Confestim 
autem percussit eum angelus Domini, eo quod non 
dedisset bonorem Deo : et consumptus a vermibus, 


expiravit. Verbum autem Domini crescebat et mul- 
tiplicabatur. 


COMMENTARIUS. 

Postquam angelus Petrum ex carcere et vinculis 
liberavit, cum Herodes euin qu:esiisset, et non in- 
venisset, milites, qui illum custodiebant, ejus loco 
interfecit. Anno vero tertio regni, Agrippa venit 
Czsaream, qus prius Turris Stratonis vocabatur : 
ibique spectacula, veluti festivitatem quamdam, in 
Casaris honorem celebravit. Die autem spectacu- 
lorum secunda, veste indutus tota ex argento, mi- 
rabili textura facta, venit diluculo. ad theatrum : 
ubi primis solis orientis radiis percussum argentum 
mirum in modum splendebat, ut intuentium non 
Solum oculos perstringeret, sed etiam animis tcer- 
rorem incuterct. Confestim vero adulatores, qui 
circumstabant et deum eum appellabant et pro- 
pitium esse exorabant, et, Licet hucusque, in- 
quiehant, te tanquam hominem prriimuimus, in 
Tosterum velut. humana superiorem natura veuc- 
rabimur. Rex ista audiens, neque ilios, ut par erat, 
reprehendit, neque impiam adulationem abs se re- 
jecit. At vero paulo post, cum suspexissct, vidit 
bubonem capiti $uo imminentem, ac funi alicui 
insidentem. Eum statim agnovit nonnisi impen- 
dentium malorum nuntium esse : ac repeutino di- 
roque viscerum ventrisque dolore correptum se 
sensit. 956 Quare circumspicieus ami'os : Ego, 
inquit, qui vobis deus sum, jam vitam relinquere 


*! [I Tim. iv, 41. 


D 


"Hv δὲ 6 Ἡρώδης θυμομαχῶν Τνρίοις, xa Σιδω- 
νίοις. Ὁμοθυμαδὸν δὲ παρῆσαν πρὺς αὐτὸν, xai 
πείσαντες Ἑλάστον τὸν ἐπὶ τοῦ χηιτῶνος τοῦ βασι- 
λέως, Ἠτοῦντο εἰρήνην διὰ τὸ τρέφεσθαι αὐτῶν τὴν 
χώραν &nb τῆς βασιλικῆς. Ταχτῇ δὲ ἡμέρᾳ ὁ Πρώ- 
δης ἑνδυσάμενος ἑἐσθῆτα βασιλιχὴν, xal χαθίσις 
ἐπὶ τοῦ βήματος, ἐδημηγόρει πρὸς αὐτούς. Ὁ ἓ 
δῆμος ἐπεφώνει * Θθτοῦ φωνὴ, χαὶ οὐχ ἀνθρώπου. 
Παραχρῆμα δὲ αὐτὸν ἑπάταξεν ἄγγελος Κυρίου, ἀνθ' 
ὧν οὐχ ἔδωχε δόξαν τῷ Θεῷ ' xai γενόμενος σχω- 
ληχόδρωτος ἐξέφυξεν. Ὁ δὲ λόγος τοῦ θεοῦ ηῦξανε 
xai ἐπληθύνετο. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Tiv Πέτρον τοῦ δεσµωτηρίου xal τῶν ἁλύσεων 
ἁπαλλάξαντος τοῦ ἀγγέλου, ζητήσας αὐτὸν ὁ "Hpo- 
δης, xal οὐχ εὑρὼν, τοὺς τηροῦντας αὐτὸν στρατιώ- 
τας ἀπέκτεινεν àv ἐκε[ίνου. Τρίτον ἔτος Αγρίππα 
ῥασιλεύοντι παρῆν v Καισαρείχ, τῇ πρότερον Στερά- 
τωνος Πύργος χαλουµμένῃ. Συνετέλει δὲ ἔνταῦθς 
θεωρίας εἰς Καΐσαρος τιμὴν, ἑορτήν τινα ταύττν 
ἐπιστάμενος. Δεντέρᾳ δὲ τῶν θεωριῶν ἡμέρα, στ.- 
λην ἑνδὺς, ἐξ ἀργύρου πεποιηµένην πᾶσαν, ὡς 
θαυμάσιον ὑφὴν εἶναι, παρΏλθεν εἰς θέατρον ἐμέρας 
ἀρχομένης. Ἔνθα ταῖς πρώταις τῶν ἡλιαχῶν ἀκτί- 
νων ἐπιθολαϊῖς ὁ ἄργυρος χατανγασθεὶς, θαυμασίως 
ἀπέστιλδε, μαρμαῖρὀν τι φέρων τοῖς εἰς αὐτὸν ἆτε- 
νίσασι xaY φριχῶδες. Εὐθὺς δὲ ol χόλαχες, ἄλλος 
ἄλλοθεν φωνὰς ἑδόων, θ:ὸν πρρσαγορεύοντες, εὖμεα- 
và; * εἶναι [ἀξιοῦντες, xal] ἐπιλέγοντες" El xat μέχρι 
vov ὡς ἄνθρωπον ἐφοθήθημεν, ἀλλάτούντεῦθεν χρείτ- 
τονά σε τῆς φύσεως ὁμολογοῦμεν. Οὖχ ἐπέπληξε τ.ὺ- 
τους ὁ βασιλεὺς, οὐδὰ τὴν κολαχείαχν ἀσεθοῦσαν ἅπς- 
τρίφατο”. ᾽Αναχύψας γοῦν μετ ὀλίγον, τὸν βο»θῶνα 
τῖς ἑαυτοῦ χεφαλῆς, ὑπερκαύεζόμενον ἰδὼν ἐν 
«σχοινίου τινὸς, ἄγγελόν τοῦτον εὐθὺς  &v[e | vó- 
nos xaxbv Ἱ εἶναι, καὶ οὔποτε τῶν ἀγαθῶν γινό- 
μενον *. Διαχάρδιον οὖν ἔσχεν ὀδύνην ' ἄθρους & 
αὐτῷ τῆς Χοιλίας πρυσήθροισεν * ἄλγημα, μετὰ 
σφοδρότητος ἀῤῥάμενος !* * ἀναθεωρῶν οὖν πρὸς τοὺς 


Varia lectiones et note. 


* Τ,ῦ Χρυσοστόμου ἐκ 1.0 κατὰ Ματθαῖον τῆς 0' ὁμιλίας. * εὐμενῆ. 


μένον, Ὁ προσήθρησεν. 9 ἀρξάμενον. 


* ἀπετρέφατο. " χαχῶν. 8 γενό- 


961 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER — CAP. XII. 


902 


φίλους, 'O θςὸς ὑμῖν ἐγὼ, quoi, ἤδη καταστρέ- A cogor, falsas, quas de me protulistis, voces fato 


φδιν !! ἐπείγομαι τὸν βίον, παραχρΏμα τῆς εἶμαρ- 
µένης τὰς ἅρτι µου χαταπεμψφάµενος !* φωνὰς ἐλεγ- 
χούσης ' ὁ χληθεὶς ἀθάνατος ὑφ) ὑμῶν, ἔδη θανεῖν 
ἐπείγομαι !3. 
ΚΕΦΑΛ. 18'. 
᾿Αποστο.)ἡ Βαργάδα καὶ Παύ.ῖου πρὸς τοῦ θείου 
Πνεύματος δις Κύπρον ' ὅσα τε εἱργάσαντο àv 
ὀνόματι Ιησοῦ Χριστοῦ εἰς Ε.λύμαν τὸν ud yov. 
Tfj Y τῆς ε’ ἑθδομάδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Βχρνάξας δὲ xai Παῦλος ἐἑπέστρεφαν εἰς Ἱερου- 
σαλὴμ, πληρώσαντες τὴν διακονία», συμπαραλαθὀν- 
τες xal Ἰωάννην τὸν ἐπικαλούμενον Mágxov. Ἠσαν 
δέ τινες ἓν ᾽Αντιοχείᾷ κατὰ τὴν οὖσαν Ἐχχλησίαν, 
προφῆται καὶ διδάσκαλοι, ὃ τε Βαρνάθας καὶ Zo- 
μεὼν ὁ καλούμενος Νίγερ, καὶ Λούχιος ὁ Κυρηναῖος, 
Mavafj» τε Ἡρώδου τοῦ τετράρχου σύντροφος, xat 
Σαῦλος. Λειτουργούντων δὲ αὐτῶν τῷ Κυρίῳ, xal 
νηστευόντων, εἶπε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ' Αφορί- 
σατε δἡ pot τόν τε Ἡαρνάδαν xol τὸν Σαῦλον εἰς 
τὸ ἔργον ὃ προσχέχληµαι αὐτούς. Τότε νηστεύσαντες 
xai προσευξάµενοι, καὶ ἐπιθέντες τὰς χεῖρας αὐτοῖς, 
ἀπέλυσαν. Οὗτοι μὲν οὖν ἐχπεμφθέντες ὑπὸ τοῦ 
Πνεύματος τοῦ ἁγίου, χατῆλθον εἰς τὴν Σελεύχειαν. 
Ἐχεῖθεν δὲ ἀπέπλευσαν εἰς Kümpov, xai vevópevot 
ἐν Σαλαμῖνι, χατήγγελλον τὸν λόγον τοῦ θεοῦ kv 
ταῖς συναγωγαῖς τῶν Ἰουδαίων. Εἶχον δὲ xai Ἰωάν- 
γην ὑπτρέτην. Διδλθόντες δὲ τὴν νῆσον ἄχρι Πάφου, 
εὗρον ἐχεῖ ἄνδρα τινὰ µάγον ψευδοπροφήῄτην "lov- 
δαῖον, ip ὄνομα Βαριησοῦς, 9; σὺν τῷ ἀνθυπάτῳ fjv 
Σεργίῳ Παύὐλῳ, ἀνδρὶ συνετῷ. Οὗτος προσχαλεσά- 
pev; Βαρνάδαν xal Σαῦλον, ἑπεζήτησεν áxougat 
τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ. ᾽Ανθίστατο δὲ αὑτοῖς Ἑλύμας 
ὁ μάγος (οὕτω γὰρ μεθερμηνεύεται τὸ ὄνομα αὐτοῦ), 
ζητῶν διαστρέψαι τὸν ἀνθύπατον ἀπὸ τῆς πίστεως. 
Σαῦλος δὲ, à xai Παῦλος, πλησθεὶς Πνεύματος 
ἁγίου, xal ἀτενίσας εἰς αὐτὸν εἶπεν  Ὢ πλήρης 
παντὸς δόλου xai πάσης ῥᾳδιουργίας, υἱὲ διαθόλον, 
ἐχθρὶ πάσης δικαιοσύνης , οὗ παύσῃ διαστρέφων 
τὰς ὁδοὺς Κυρίου τὰς εὐθείας; Καὶ vuv ἰδοὺ χεὶρ 
Κυρίου ἐπὶ σὲ, xat ἔσῃ τοφλὸς μὴ βλέπων τὸν ἤλιον 
ἄχρι χαιροῦ. Παραχρημα δὲ ἐπέπεσεν iw αὐτὸν 
ἀχλὺς xal σχότος, xal περιάγων ἐξήτει χειραγω- 
γούς. Τότε ἰδὼν ὁ ἀνθύπατος τὸ γεγονὸς, ἐπίστευσεν, 
ἐχπληττόμενος ἐπὶ τῇ διδαχἠ τοῦ Κυρίου. 

EPMHNEIA. 

Ἵνα μηδὲ ταύτῃ τῶν ἀποστόλων ἕλαττον ἔχῃ ὁ 
Παῦλος, µἐθίστησιν αὐτοῦ ὁ θεὺς τὸ ὄνομα, xol 
Σαῦλον ὄντα, Παῦλον ἐχάλεσε ᾽ χαὶ ὅπερ ἔσχεν ὁ 
Κορυφαῖος τῶν μαθητῶν ὡς ὑπόθεσιν λάδοι. "Iva 
οὖν δείξη, ὅτι οὐκ fjv θυμοῦ τὰ ῥήματα Παύλου, & 
πρὸς Ἑλύμαν ἔφη τὸν µάχον, διὰ τοῦτο προλαξὼν, 
εἶπε * «Πλησθεὶς Πνεύματος &ylov. » El γὰρ χολά- 
ζοντος fv, διὰ παντὸς ἂν ἐποίησε τυφλόν νῦν δὲ 
οὐ τοῦτο, ἁλλ᾽ « ἄχρι χαιροῦ, » ὅριον τῇ γνώμῃ 


sine mora denonstrante : quique immortalis vocor, 
mori jam necesse habe». 


CAPUT XIX. 

Missio Barnabe et Pauli a Spiritu sancto in Cyprum ; 
et de iis qua ipsi in nomine Jesu Christi fecerunt 
in Elymam magum. 

Feria tertia hebdomadz quintz. 


TEXTUS. 

XII, 95 ; ΧΙ, 1-129. Barnabes autem et Saulus ve- 
versi sunt a) Jerosolymis expleto ministerio, as- 
sumpto Joanne, qui cognominatus est Marcus. Erant 
autem in Ecclesia qua erat Antiochi, propheta et 


B doctores, in quibus Barnabas et Simon qui vocabatur 


Niger, εἰ Lucius Cyrenensis e& Manaben, qui erat 
Herodis tetrarchz collactaneus, et Saulus. Ministran- 
tibus autem illis Domino, et jejunantibus, dixit illis 
Spiritus sanctus]: Segregate mihi Barnabam et Sau- 
lum, in opus ad quod assumpsi eos. Tunc jejunan- 
tes et orantes, imponentesque eis manus, dimise- 
serunt illos. Et ipsi quidem missi a Spiritu sancto 
abierunt Seleuciam ; et inde navigaverunt Cyprum. 
Et cum venissent Salaminam, predicabant verbum 
Dei in synagogis Judzorum. Habebant autem et 
Joannem in ministerio. Et cum perambulassent 
universam insulam usque Paphum, invenerunt 
quemdam virum magum pseudoprophetam Ju- 
dzeum, cui nomen erat Barjesu, quí erat cum pro- 
consule Sergio Paulo viro prudente. Hic, accersi- 
tis Barnaba et Saulo, desiderabat audire verbum 
Dei. Rewistebat autem illis Elvmas magus (sic 
enim interpretatur nomen ejus), querens avertere 
proconsulem a flde. Saulus eutem, qui et Paulus, 
repletus Spiritu sancto, intuens ín eum, dixit : 0 
plene omni dolo et omni fallacia, flli diaboli, ini- 
mice omnis justitis, non desinis subvertere vias 
Domini rectas ? Et nunc ecce mauus Domini super 
te, et eris cecus non videns solem usque ad tem- 
pus. Et confestim cecidit in eum caligo et tene- 
bre, et circeumiens quzrebat qui ei manum daret. 
Tum proconsul cum vidisset $557 factum, credi- 
dit admirans super doctrina Domini. 


COMMENTARIUS. 

Ut neque in hac parte ulli apostolorum cederet 
Paulus, Deus nomen ipsius commutavit, et ex 
Saulo, Paulum appellari voluit, ut eamdem, quam 
discipulorum coryplzus, prierogativam haberet. Ut 
vero innuerel sacer scriptor, quae Paulus ad Ely- 
mam magum protulit, verba neutiquam ex infenso 
3nimo profecta esse, propterea praoccupando ait : 
t Repletus Spiritu sancto. » Et sane si punire eum 
voluisset, omnino el in perpetuum cxcum reddi- 


Yarie lectiones et note. 


! χαταστρέφειν [sic]. | χαταφευσαµένας. 


V ἀπάγομαι. 


963 


THEOI'HYLACTI BULGARLE ARCHTUEP. 


961 


disset ; sed non sic fecit ; Sed « usque ad tem- A διδοὺς, ἔφη. £v ἑαυτῇ ἔχειν τοῦ φωτὸς τὴν ἀἁπόλησιν. 


pus, » dixit : quibus verbis terminum illi praescribit, 
quo, in sua. mente lumen recipere, moresque mu- 
tare posset in melius, Eo igitur ipso signo Paulus, 
quo ad bonam frugem ipse adductus erat. (nempe 
suhita cacitate), eodem etiam Eiymam reducere 
tentavit : uauare id pena non fuit, sed medicina. 
« Saulus autem, » Iste esl Joa:nes cognominatus 
Marcus, nepos Barnabez, qui etiam Evangelium &uo 
prienotatum nomine conscripsit, discipulus Petri, 
apostolorum coryplzmi; de quo ipse in sua Epi- 
stola ait ** : « Salutat vos et Marcus filius meus. » 
Hic igitur in lengiorem viam misso Paulo cu 80- 
ciis, ab eis, quanquam «niuister esset, discessit, 
«quod sibi tot pericula adeuuda non putaret. 
CAPUT XX. 
Pauli egregia doctrina de Christo ex lege et prophe- 
lis, historica e£ evangelica. 


Feria 4 hebdomadse quinte. 
TEXTUS. 
XIIl, 13-24. Et cumaPapho navigassent Paulus et 


qui cum eo crant, venerunt Pergen Pagnphyliz. Joan- 
nes autem discedens ab eis, reversus est Jerosoly- 
mam. lili vero pertranseuntes Pergen, venerunt Απ” 
' Wiochiam Pisidiaz : e£ ingressi Synagogam die Sabba- 
torun, sederunt, Post leciionem autem legis, el 
prophetarum, miserant principes Synagoga ad 


τὸν τρόπον μεταθαλὼν !ὸ πρὺς τὸ βέλτιον. "Q rà? 
αὑτὺς προσήχθη σηµείῳ, τούτῳ xal τοῦτον f6o- 
λήθη προσαγαγεῖν. Οὐκ ἄρα τιμωρία ἣν, ἁλλ᾽ ἔασ.ς. 
« Σαῦλος δὲ. » Οὗτός ἐστιν ὁ Ἰωάννης, ὁ καὶ M3-- 
xo; χληθεὶς, ὁ ἄνεφιὰς Βαρνάδα, ὁ xoi τὸ χατὰ | 
Máoxov Εὐαγγέλιον» συγγραφάωενος, καὶ μαθττὶς 
Πέτρου τοῦ ἁποστόλου καὶ χορυφαίου, περὶ οὗ 2r: 
ἐν τῇ αὑτου Ἐπιστολῇ ’ «Ασπάζεται ὁμᾶς xa: Μ2ρ- 
χος ὁ υἱός µου. » Οὗτος τοίνυν, ἅτε ἐπὶ µαχροτέρσν 
στελλόμενος !9 ὁδὺν παρὰ !* Παύλου, ἆνξχωρει ἀπ' 
αὐτῶν, χαίτοι Ye ὑπηρέτης ὢν, διὰ τὸ μὲ φέρ:ιν 
αὐτὸν τοὺς κινδύνους. 


ΤΙΤΛΟΣ K'. 

Παῦ.Ίον εὖθα.1ἡς διδασκαλία εἰς Χριστὸν, Ex τε 
τοῦ νόµου, καὶ καθεξῆς τῶν xpognto* ἑστο- 
pixh xal εὐαγτελική. 

Tj ὃ τῆς « &66opábo;. 
KEIMENON. 

Αναχθέντες δὲ ἀπὸ τῆς Πάφου οἱ περὶ τὸν Παυ- 
λον, Άλθον εἰς Πέργην τὴς Παμφυλίας. Ἰωάννος 
δὲ ἀποχωρήσας ἀπ᾿ αὐτῶν, ὑπέστρεψεν εἰς Ἔξροσό- 
λυμα. Αὐτοὶ δὲ διελθόντες ἀπὸ τῆς Πέργης. xao- 
εγένοντο εἰς ᾿Αντιόχειαν τῆς Πισιδίας xai cig2- 
θόντες εἰς τὴν συναγωγὴν τῇ ἡμέρᾳ τῶν Σαθδάτων, 
ἐκάθισαν. Μετὰ δὲ τὴν ἀνάγνωσιν τοῦ νόµου καὶ 


eos, dicentes ; Viri fratres, s) 9518 quis est in vo- C τῶν προφῃτῶν, ἀπέστειλαν οἱ ἀρχισυνάγωγοι πρὸς 


bis serino exliprtationis ad plebem, dicite. Surgens 
sutem Paulus οἱ manu sijentium indicens, uil : 
Viri laraelitze, et. qui tizietis Dayan, audite : Deus 
plebis Israel elegit patres nostros, θἱ plebem exal- 
tavit cum esset inoola in terra dgypli, et in bra- 
chio excelso eduxit eos ex ea, et per quadraginta 
&nnorum tempus mores eorum sustipuit in deserto. 
EX destruens gentes septem in terra Chanaan, sorte 
disvribuit eis terram eorum, quasi post quadringen- 
ιο el quinquaginta annos. Et post hzc. dedit ju- 
dices usque ad Samuel prophetam. Et exinde po- 
siulaverunt regem : et dedit. illis Deus Saul fülium 
Cis, virum de tribu Benjamin, annis quadraginta. 
Et 2:010 illo, suscitavit illis David regem : eui te- 


αὑτοὺς λέγοντες * Ἄνδρες ἁδελφοὶ, εἰ ἔστι λόγος iv 
ὑμῖν παραχλήσεως πρὸς τὸν Aabv, λέχετε. 'Avaecá; 
δὲ Παῦλος, xai χατασείσας τῇ χειρὶ, εἶπεν  "Αν- 
δρες Ἱσραηλῖται, xai οἱ φοθούμενοι τὸν Osbv, &xo- 
σατε. 'O θεὰς ταῦ λαοῦ τούτου ἐξελέξατφρ τοὺς 
Πατέρας ἡμῶν, καὶ τὸν λαὺν ὕψωφεν ἐν τῇ παροικία 
αὐτοῦ ἐν γῇ Αἰγύπτῳ, xol μεςὰ βραχίρνος ovo 
ἐξήγαγεν αὐτοὺς ἐξ αὐτῆς ᾽ καὶ τεσδαράχονταετη 
χρόνον ἑεροποφόρησεν αὐτοὺς àv τῇ ἑρήμῳ. Kat 
χαθελὼν ἔθνη ἑπτὰ ἐν vf] Χαναάν, χατεχληροδόττ σεν 
αὐτοῖς τὴν γῆν αὐτῶν. Ka) μετὰ ταῦτα ὣς ἔτεσ. 
τετραχοσἰοις καὶ πεντήκοντα ἔδωκε χριτὰς to; 
Σαμουἡλ τοῦ προφῄτον. Κάχεῖθεν ἠτήσαντο βασιλέα, 
xai ἔδωχεν αὐτοῖς 6 θεὺς τὸν Σαοὺλ υἱὸν KW, ἄνδρα 


stimonium perhibens, dixit: Ioveni David filium.D ἐκ φυλῆς Βενιαμὶν, ἔτη τεφδαράκοντα. Καὶ µετα- 


Jesse, virum secundum cor meum, qui faciet omnes 
voluntates meas, liujus Deus ex semine secundum 
promissionem eduxit Israel Salvatorem Jesum, 
predicante Joonne ante faciem adventus ejus ba- 
prism penitentie omni populo Israel. 


COMMENTARIUS. 
Septem gentes destructe in terra Chanaan sunt : 
Hettzi, Chananai, Gersei, Amorrhgi, Pheresai, 
Εναὶ et Jebuszi. « Inveni David. » Adpotandum, 


*! | Petr. v, 13. 


στήσας αὐτὸν, Ἠγέιρεν αὐτοῖς τὸν Δαθὶδ εἰς βασιλέα, 
ᾧ καὶ εἶπε µαρτυρήσας  EGpov Aa615 σὺν τοῦ ἾἼεσ- 
cat, ἄνδρα χατὰ τὴν καρδίαν µου, ὃς ποιῄσει πάντα 
τὰ θελήματά µου. Τούτου ὁ θεὺς ἀπὸ τοῦ σκέρµατ.; 
xav ἑπαγγελίαν Άγειρε τῷ Ἱσραὴλ Σωτῆρα 'Inso»v, 
προχηρύξανταος Ἰωάννου πρὸ προσώπου τῆς εἰσέδου 
αὐτοῦ βάπτισμα µετανοίας τῷ ἸἹσραίλ. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Χετταῖοι, Χαναναῖοι, Γεργεσαῖοι, ᾽Αμοῤῥαϊοι, 
Φερεζαῖοι, Εὐαῖοι, ᾿Ἱεθουσαῖοι. « EUpov Δαδίδ. 
Σημειωτέον, ὡς οὐδαμοῦ αὑτολεξεὶ ταῦτα τὰ ῥήματα 


Yarie lectiones et note. 


16 μεταθαλοῦσαᾳν. 5 στελλοµένων. 


!* τῶν περὶ Παὔλον. 








955 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XIIT. 


066 


χεῖντει ἓν τῇ βίδλῳ τῶν Έασ.λειῶν, fj µόνον τπροφη- A verba ista non exstare in libris Regum, sed tantuin- 


τικῶς ὑπὸ τοῦ Exuouh εἰρημένα πρὸς τὸν Σαούλ 
« Οὕτω κ1ὶ vov dj Ἑχταιλεία σου ob. στήσεται’ χαὶ 
ζητήσει Κύριος ἑαυτῷ ἄνθρωτον χατὰ την χαρδίαν 
ἑχυτοῦ, χαὶ ἐωτ.λεῖται Κύριος εἰς ἄρχοντα ἐπὶ τὸν 
λαὸν αὐτοῦ, ὅτι οὐκ ἐφύλαδας, ὅσα ἐνετείλατύ σοι Κύ- 
prog.» Κ.) ἐντεῦ,εν ὁ Παῦλος οὕτως εἴρτχε τὸ « Εὗρον 
Δαθιθ, τὸν ἑοὺλόν µου, τὸν τοῦ Ἱεσσαὶ, ἅ.δρα κατὰ 


τὴν καρδίαν µου, ὃς πο:ήσει πάντα τὰ θελἡµατά µου.» 


KEIMENON. 
Τοῦτο .1έγεται εἰς τὴν ἁποτομὴν τοῦ Προδρόμου. 
Ὡς δὲ ἐπλέρου ὁ Ἰωάννης τὸν δρόµο»,.ἔλέγε * Tiva 
µε ὑπονοεῖτε εἶναι ; Οὐκ εἰμὶ ἐγὼ ὁ Χριστὸς, ἀλλ' 
ἰδου ἔρχεται µετ᾽ ἐμὲ, οὗ οὑκ εἰμὶ ἄξιος τὸ ὑπόδημα 
τῶν ποδῶν λῦσα'. "Άνδρες ἁδελφοὶ, viot γένους 'A- 


modo lic propheticea Samuele prolata ad Saul? : 
€ Nequaquam regnum. tuum — ultra. cousurget. 
Qumsivit Dominus sili virum juxta cor suum, et 
przecepit ei Dowinus, u! esset dux. super populum 
Suum, co quod non servaveris qui praecepit Domi- 
nus. » line vero Paulus sibi efformavit illud : 
ε Inveni-David, filium Jesse, virum secundum cor 
meum, «qui faciet omnes voluntates meas. » 
TEXTUS. 
Qui dicitur in decollatione Precursoris. 

XIII, 25-55. Cum impleret autem Joannes cursum 
suum, dicebat : Quem ine arbitramini esse ? Non sum 
ego Cliristus, sed ecce venit post ime, cujus uon sum 
dignus calceamenta pedum solvere. Viri fratres, 959 


θραἀὰμ, καὶ οἱ ἐν ὑμῖν φοθούμενοιτὸν 8ebv, ὑμῖν 6 λόγο; p lilii generis Abraham, et qui in vobis timent Deum, 


τῆς σωτηρίας ταύτης ἀπὲ-:τάλη. Οἱ Yàp xato:xouv- 
τε; bv Ἱτρονσαλὴμ, καὶ οἱ ἄρχοντες αὐτῶν, τοὺτον 
ἀγνοήσαντες, xal τὰς φωνὰς τῶν προρητῶν τὰς 
xatà πᾶν Σάθδδατον ἀναγινωσκομένας, χρίναντες 
ἐπλίρωσαν, xai μηδξμίαν αἰτίαν θανάτου εὑρόντες, 
Ἰτήσαντο Π,λάτον ἀναιρεθῆναι αὐτόν. Ὡς δὲ ἑτέλε- 
σαν πάντα τὰ περὶ αὐτοῦ γεγραµµένα , χαθελόν- 
τες ἀπὸ τοῦ ξύλου, ἔθηχαν ἐν μνημείῳ. 0 δὲ 8:5; 
Ἠγειρεὺ αὐτὸν ἐχ νεχρῶν. "O; ὤφθη ἐπὶ ἡμέρας 
π)είους τοῖς συναναίέᾶσιν αὗτῳ ἀτὸ τῖς Γαλιλαίας 
εἰς Ἱερουσαλὴμ, οἵτινές εἰσι μάρτυρες αὐτοῦ πρὸς 
τὸν λαόν. Καὶ tust, ὑμᾶς εὐαγγελικόμεθα thv πρὸς 
τοὺς πατέρας ἐπαγγελίαν γἐνοµμένην, ὅτι ταύτι» ὁ 
8:5; ἐχπεπλήρωχε τοῖς τέχνοις αὐτῶν, ἡμῖν, áva- 
στῆσας Ἴησοῦυν. 
EPMHNEIA. 
0ὐδὲν ἄτοπον τὸ «iv. Ἰησοῦν ἐγηγέρθαι ἀπὸ Θεοῦ 
ἐγεσθαι. El γὰρ Ἰησοὺς οὐχ ἄλλος ἐστὶν 1) ὁ Λόγος 
ὁ σαρχωθεὶς, οὗτος δέ ἐστιν d) δύναμις τοῦ Πατρὸς 
δι Ἶς πόντα ἐνεργεῖ, κατὰ τὸ, « Χριστὸς, θεοῦ 
δύναµις' » αὐτὸς ἑαυτὸν ἀνεσταχέναι νοηθήσεται, 
καὶ ἐγηγέρθαι λεγόμενος ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, E' ὃν ὡς 
ἀρχὴν καὶ αἰτίαν ἄχρονον ἅπαντα ἀναφέρεται ' bxc 
καὶ αὑτός φησιν’ « Λύσατε τὸν vaby τοῦτον, xa* ἐν 
τρισὶν ἡμέραις &yepio αὐτόν. » "λλλως τε δὲ, ἐπειδὴ 
τὸ Ἱησοῦς ὄνομα ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου χαχκῶς λαμθά- 
νουσί τινες, xal προλαθὼν eims, τεθεῖσθαι τὸν λί- 
θον !? ἓν μνηµείῳ, ἵνα µή τις ὑπολάθδοι ἄσαρχον αὖ- 
τὸν «εἰρηχέναι «σὺν Λόγον , πάλιν αὐτὸν Ἰησοῦν xa- 
Ael, οὐδαμον διαίρεσιν διδοὺς τῷ σαρχωθέντι Aóvtp 
μετὰ τὴν ἐνωσιν, πανταχοῦ τῶν ἀσεθῶν ἐμφράττων 
τὰ ἀπύλωτα στόµατα. 
KEIMENON. 

Ὡς xal ἓν τῷ φαλμῷ τῷ δευτέρῳ viypaztav ὙΥἱός 
µου si σύ. ἐγὼ σήμερον ὙΥεγἐννηχά os. Ὅτι δὲ 
ἀνέστησεν αὐτὸν ὁ Bsbz ix νεκρῶν, µηχέτι μέλλοντα 
ὑποστρέφειν εἰς διαφθορὰν, οὕτως εἴρηχεν ' "Utt 
δώσω ὑμῖν τὰ ὅσια Δαθὶδ τὰ πιστά. Arb xal ἐν ἑτέρῳ 
λέγει’ 


9 | Reg. xi, 4. 0ος. 1,94. 


vobis verbum salutis bujus missum est. Qui enim 
liabitabant Jerusalem, et principes ejus, hunc igno- 
rantes, et voces prophetarum, quie per omne Sab- 
batum leguntur, judicantes impleverunt : et nul- 
lam causam mortis invenientes in eo, petierunt a 
Pilato ut interficerent eui. Cumque .consummas- 
sent omnia, quae de eo scripta erant, deponentes 
eum de ligno posuerunt eum in monumento. Deus 
vero Suscitavit eum a mortuis tertia die.: qui visus 
est per dies multos his, qui sianul ascenderaut cuin 
eo de Galilaea in Jerusalem : qui usque nunc sunt 
testes ejus ad plebem. Et nos vobis annuntiamus 
eam qua ad patres nostros zepromissio facta est ; 
quoniam hauc Deus adimplevit filiis nostris re- 
suscitans Jesum. 
COMMENTARIUS. 

Absurdum nullum est, dicere Jesum « suscita- 
tum a mortuis. » Si enim Cliristus non alius est, 
nisi Verbum incarnatum, hic autem est virtus Pa- 
tris, per quam omnia facit, juxta illud **, « Cliri- 
sius Dei virtus ; » ipse semetipsum resuscilasse 
intelligitur, etiam cum suscitatus a Patre dicitur : 
ad ipsum enim velut ad principium, et causam 
sempiterpam omnia refert. Quare ipse ait'*: 
« Solvite templum hoc, et in tribus diebus exci- 
tabo illud. » Przterea, quouiam nomen Jesus de hio. 
mine male accipiunt aliqui, el ipse pramiscer.t, 
positum esse Verbum in monumento, ne quis 
suspicaretur, eum dixisse Verbum sinecarne, rur- 
sus Jesum ipsum vocal, nullam admittens divisio- 
nem in incarnato Verbo post factam unionem ; et 
sic ubique effrena impiorum obstruit ora. 

TEXTUS. 

X1H,33 55. Sicutet in psalmo secundo dictum est : 
Filius meus es tu, egu hodie genui te. Quod autem 
suscitavit eum a mortuis, amplius jam non reversu- 
rum in corruptionem, ita dixit, quia Dabo vobis 
sancia David fidelia. Ideoque et alias dicit : 


*5 Joan. 11, 19. 


Varie lectiones et note. 


3! λόγον, 





907 
COMMENTARIUS. 

H»c verba incarnationi Christi conveniunt, qua 
temporale habet incrementum : mam Aodie et 
cras dierum successionem, ac vicissitudinem 260 
denfonstrant. At, ut. Verbum, ab zterno a Pate 
gignitur. 


Α 


TEXTUS. 

XIII, 55-39. Non dabis Sanctum tuum videre cor- 
ruptionem, David enim in sua generatione cum ad- 
ministrasset voluntati Dei, dormivit, et appositus est 
ad patres suos, et vidit corruptionem. Quenr vero Deus 
suscitavit a mortuis, non vidit corruptionem. Notug 
igitur sit vobis, viri fratres, quia per hunc vobis 
remissio peccatorum annuntiatur, et ab oinnibus ' 
quibus non potuistis in lege Moysi jusiificari, in 
hoc omnis, qui credit, justificatur. 


COMMENTARIUS. 

Adnotandum, corpus Domini Dei, et Salvatoris 
nostri Jesu Christi post resurrectionem, passibilem, 
seu passioni obnoxium dicendum non esse : 
quemadmodum ante resurrectionem non erat iin- 
passibile, seu incorruptibile et immortale. Nam 
aliunde ab ipsa incarnatione incorruptibilitatein 
quamdam, nempe impeccanti, eum habuisse, ma- 
nifestum plaue est. 

TEXTUS. 

XIll, 40-47. Videte, contemptores, et admiramini, 
et disperdimini : quia opus operor ego in diebus 
vestris, opus quod non creditis, si quis enarraverit 
vobis. Exeuntibus autem illis, rogabant, ut sequenti 
Sabbato loquerentur sibi verba liec. Cumque di- 
missa esset Synagoga, secuti sunt inulti Judeorum 
et colentium advenarum, Paulum et Barnabam: 
qui loquentes suadebant eis ut permanerent in 
gratia Dei, Sequenti vero Sabbato, pene universa 
civitas convenit audire verbum Dei. Videntes au- 
tein turbas Judzi, reple:i sunt. zelo, et contradi- 
cebant his in qux a Paulodicebantur, blaspheman- 
tes. Tune constanter Paulus et Barnabas dixernnt: 
Vobis oportebat primum loqui verbum Dei : sed 
quoniam repellitis illud, et indignos vos judicatis 
stern vita, ecce convertimur ad gentes. Sic enim 
precepit nobis Dominus. - 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


908 


EPMHNEIA. 

Ταῦτα τῇ ἀνθρωπήσει '» τοῦ Χριστοῦ πρέπεε τὰ 
ῥήματα, Ἆτις χρονιχὴν ἔχει τὴν ἐπιφοίτησεν. T 
Υὰρ, σήμερον, xaX, αὔριον, ἡμερῶν ἔστι πάαραστατι- 
xóv* οὗτος δὲ, καθὸ Λόγος, ἀχρόνως παρὰ τοῦ Εἶα- 
τρὺς τἶχτεται. . 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Οὐ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν. Aafti5 
μὲν γὰρ ἰδίᾳ γενεᾷ ὑπηρετήσας τῇ τοῦ θεοῦ βουλῇ, 
ἐχοιμήθη, xal προσετέθη πρὸς τοὺς Πατέρας αὗτο”. 
xai εἶδε διαφθοράν. "Ov δὲ ὁ θεὺς ἤγειρεν, οὐκ εἶδε 
διαφθοράν. Γνωστὸν οὖν Esto) ὑμῖν, ἄνδρες ἀδελφολ, 
ὅτι διὰ τούτου ὑμῖν ἄφεσις ἁμαρτιῶν χαταγχέλλ-- 
ται’ xal ἀπὸ πάντων ὧν οὐχ ἠδυνήθητε kv τῷ νόµῳ 
Μωῦσέως δικαιωθῆναι, ἓν τούτῳ πᾶς ὁ πιστεύων 
δικαιοῦται. Βλέπετε οὖν, μὴ ἐπέλθῃ ἐφ᾽ ὑμᾶς τὸ 
εἰρημένον ἐν τοῖς προφήταις. 

EPMHNEIA. 

Σημειωτέον τοίνυν, ὅτι οὗ δεῖ τὸ σῶμα του Ku- 
ρίου, xai Θεοῦ, καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριεστου, 
μετὰ τὴν ἀνάστασιν παθητὸν ὁμολογεῖν, vou παθῶν 
δεχτιχόν' οὐδὶ mpb τῆς ἀναστάσεως ἀπαθὲς, τουτ- 
έστιν ἄφθσρτον xaX ἀθάνατον. Τὴν σάρχα 19 χατὰ «5 
ἀναμάρτητον ἀφθαρσίαν, πρόδηλον, ὡς εἶχεν ἐξ αὖ- 
τοῦ τοῦ καιροῦ τῆς σαρχώσεως. 


KEIMENUN. 
Ἴδετε, οἱ καταφρονηταὶ, καὶ ἐπιδλέφατε, xoi θαυ- 
µάσατε, χαὶ ἀφανίσθητε, ὅτι ἐγὼ ἔργον ἐργάσομαι 


C iv ταῖς ἡμέραις ὑμῶν, Epyov Ὁ οὐ μὴ πιστεύσησε, 


ἐάν τις ἐχδιηγήσηται ὑμῖν. Ἐδιόντων δὲ αὐτῶν ix 
τῆς συναγωγῆς τῶν Ἰουδαίων, παρεκάλουν τὰ ἔθνη 
εἰς τὸ μεταξὺ Σάδθδατον λαληθῆναι αὑτοῖς τὰ ῥήματα 
ταῦτα. Λυθείσης δὲ τῆς συναγωγῆς, ἠχκολούθησαν 
πολλοὶ τῶν Ἰουδαίων, καὶ τῶν σεδοµένων προστλύ- 
των, τῷ Παύλῳ xai τῷ Βαρνάδᾳ" οἵτινες προσλα- 
λοῦντες αὐτοῖς, ἔπειθον αὐτοὺς προαµένειν «fj χάριτι 
τοῦ θεοῦ. T δὲ ἑρχομένῳ Σαθθάτῳ σχεδὸν daa 1 
πόλις συνἠχθη ἀχοῦσαι τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ. Ἱδόντες 
δὲ οἱ Ἰουδαῖοι τοὺς ὄχλους, ἐπλήσθησαν ζήλου, καὶ 
ἀντέλεγον τοῖς ὑπὸ τοῦ Παύλου λεγομένοις, ἀντιλέ» 
ἵοντες xal βλασφημοῦντες. Παῤῥησιασάμενοι δὲ ὁ 
Παῦλος xai ὁ Βαρνάθας εἶπον' Ὑμῖν ἣν ἀναγχαξον 
πρῶτον λαληθῆναι τὰ τοῦ θεοῦ * ἐπειδὴ δὲ ἁπωθεῖ- 


cs αὐτὸν, xal οὐχ ἀξίους χρίνετε ἑαυτοὺς τῆς αἰωνίου ζωῆς, boo στρεφόμεθα εἰς τὰ ἔθνη. Οὕτω γὰρ 


ἐντέταλται ἡμῖν ὁ Κύριο;. 
COMMENTARIUS. 

Cum propheta Habacuc exelamasset et contra 
judicium injustum, et de 261 summa Dei erga 
malos longanimitate, atque dixisset ** : « Quare 

, ostendit mihi iniquitatem, el laborem, videre mi- 
* geriam et impietatem ? Contra me factum est ju- 
dicium : et judex accipit, et impius przvalet 
adversus justum : el non educitur in finem judi- 
cium; » respondet Deus praenuntians, qux obven- 
tur: erant injuste agentibus calamitates. Et quidem 


** Habac. 1,5, 4. 


D 


EPMHNEIA. 

Κατακεχραγότος τοῦ προφήτου ᾿Αδαχοὺμ τῆς 
ἀδίκου κρίσεως, καὶ τῆς ἄγαν ἀνεξικαχίας τοῦ θεοῦ, 
xai λέγοντος” « "Iva τί µοι ἔδειξας χόπους xal πό- 
νους»; Οτι ἐξ ἑναντίας γέγονεν ἡ χρίσις, xaX ὁ χριτὴς 
λαμθάνει, xal ἀσεθὴς χαταδυναστεύει τὸν δίκαιον, 
καὶ οὐ διεξάγεται εἰς τέλος xplpa* » ἀποχρίνεται ὁ 
θεὸς, τοῖς ἁδικοῦσι τὰς ἑσομένας συμφορὰς mpoa- 
παγγέλλων ' θαυμάσια δὲ λέχει, τὰ αὐτοῖς συµθή- 
σεσθαι μέλλοντα, Ταῦτα δὲ, φησὶ, τοσαῦτα xal τηλι- 


Varie lectiones οἱ noto. 


15 ἑνανθρωπῄσει. |) γάρ. 


969 


χαῦτα tb μέγεθός elow, à; xai «ἀπιστεῖσθαι, el τις A mira futura dicit. 


αὐτὰ ὑμῖν προαπαγγέἑλλεται. 


. ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Τέθειχά σα εἰς φῶς ἐθνῶν, τοῦ εἶναί σε εἰς σωτη- 
ρίαν ἕως ἑσχάτου τῆς γῆς. ᾽Αχούοντα δὲ τὰ ἔθνη 
ἔχαιρον, χαὶ ἑδόξαζον τὸν λόγον τοῦ Kuplou* xal 
Ιἐπίστευσαν ὅσοι ἦσαν τεταγµένοι εἰς ζωὴν αἰώνιον. 


[Αιεφέρετο δὲ ὁ λόγος τοῦ Κυρίου δι’ ὅλης τῆς χώ- 


| 


μας. Doc . 

EPMHNEIÁ. — | 
Γένος Κυρίου κατὰ oápxa, xotvby μὲν, πᾶσα τῶν 

ἀνθρ΄ύπων y quoi * ἴδιον δὲ xal πλησιάζον, ὁ 

Ἰσραβλ. Ἐπειδὴ τοίνυν πρὸς μὲν. τὸν Ἰσραὴἡλ παρ- 

εγένετο, τὰ δὲ Εῦνη διὰ τῶν ἁποστόλων ἔφώτισε" 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XIII. 


970 
Tala. scilicet el tam magna, 
inquit, erunt, ut non sitis crefitüri, si quis ea vo- 
bis prenuntiaverit, — . 
TEXTUS. 
salutem usque ad cxtren: um terra. Audientes. au- 
tem genles gavis sunt, el glorificabant verbum 
Domini : et crediderunt. quotquot erant prordi- 
nati ad vitam a ternam. Disseminabatur autem 
verbum Domini pér universam regionem. 
COMMENTARIUS. 

Genus quidem commune Doiuini secundum car- 
nem esl toia humana natura ; at proprium et 
propinquum. esl solus Israel. Quoniam igitur ad 
Israelem ipsemet venit, gentes autem per apostolos ' 


« δέδωχά Got, φησι, τούτους. » διὰ thv πρὸς τοὺς B illuminavit : « Deli tibi, inquit, istos, » per factam 


πατέρας αὐτῶν γενοµένην ἑπαγγελίαν" € φωτιῶ » 
δὲ « διὰ σοῦ » τὰ ἕθνη, xol πᾶσιν ἀνθρώποις παρ- 
έξω τὴν. σωτηῤίαν (τοῦτο Tip σημαίνει, « χαὶ ἕως 
ἑσχάτου τῆς γῆς 2), xai πἐρας ἐπιθῆσω ταῖς πρὸς 
τοὺς πατέρας αὐτῶν γεγενημέναις συνθήχαις. Thy 
γὰρ διαθήχην συγθήκην ἡρμήνευσαν ol Xotnol. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. | 

Οἱ δὲ Ἰουδαῖοι παρώτρυναν τὰς σεθοµένας. γυναῖ- 
κας xai τὰς εὐσχ]μονας, xay τοὺς πρώτους τῆς mó- 
λεως, καὶ ἐπήγειραν διωγμὸν ἐπὶ bv Παῦλον καὶ 
Βαρνάδαν, xai ἐξέόαλον αὐτοὺς ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐ- 
τῶν. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Εὐσχήμονας λέγει τὰς πλουσίας : σεθοµένας δὲ 
0) τὰς πιστὰς λέγει, ἀλλὰ τὰς Ἑλληνίδας, τοι Ἰου- 
διίας μὲν οὔσας, Ἑλληνιστὶ δὲ φθεγγοµένας. Ao 
xai σεθοµένας αὐτὰς χαλεῖ, διὰ τὸ τηρεῖν τὰ τοῦ 
νόµου, e 
KEIMENON , 

Οἱ δὲ ἐχτειναξάμενοι τὸν χονιορτὸν ἀπὸ τῶν ποδῶν 
αὑτῶν ἐπ) αὐτοὺς, Άλθον εἰς "Ixóvtov. Ot δὲ μαθητα) 
ἐπληροῦντο χαρᾶς xai Πνεύματος ἁγίου. Ἑγένετο 
δὲ àv Ἰχανίῳ χατὰ τὸ αὐτὸ, εἰσελθεῖν αὐτοὺς elc τὴν 
συναγωγὴν τῶν Ἰουδαίων, xai λαλῆδαι οὕτως, ὥστε 
πιστεῦσαι Ἰουδαίων τε χαὶ Ἑλλήνων πολὺ πλῆθος. 
Οἱ δὶ ἀπειθήσαντες Ἰουδαῖοι ἐπήγειραν χαὶ àxáxo- 
σαν τὰς φυχὰς τῶν ἐθνῶν xazà τῶν ἁδελφῶν. "Ixa- 
vbv μὲν οὖν χρόνον διέτριφαν παῤῥησιαζόμενοι ἐπὶ 


τῷ Κυρίῳ τῷ μαρτυροῦντι τῷ λόγῳ τῆς χάριτος D 


αὐτοῦ, xa διδόντι σημεῖα χαὶ τέρατα γίνεσθαι διὰ 
τῶν χειρῶν αὐτῶν. Ἐσχίσθη δὲ τὸ πλήθος τῆς «ὐ- 
λεως, καὶ οἱ μὲν ἦσαν σὺν τοῖς Ἰουδαίοις, οἱ δὲ σὺν 
τοῖς ἀποστόλοις. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

ἛἙνταῦθα πληροῦσιν ὃ προσέταξεν αὐτοῖς ὁ Κύριος 
λέγων * « "Eàv μή τις-ὑμᾶς δέξηται, ἐχτεινέξατε καὶ 
εν κονιορτὸν τῶν ποδῶν ὑμῶν. » Οὗτοι δὲ, οὐ µόνον 


*' Matth. x, 44; Marc. σι: 44. 


ad patres eorum promissionem : « illuminabo » 

autem « per te » gentes, omnibusque hominibus 

salutem dabo. Hoc enim significat illud: « usque 

ad extremum terr:ze : » et complementum dabo fa- 

ctis cum patribus eorum federibus. Testamentum 

enim fedus reliqui interpretati sunt (20). 
TEXTUS. 

ΧΙ. 50. Judei autem eoncitaverunt mulieres 
religiosas et honestas et primos civitatis, et excita- 
verunt persecutionem in Paulum, et ejecerunt eos 
de finibus suis. 


COMMENTARIUS. | 

« Honestas » dicit mulieres divites; « religio- 
828 » autem non fideles appellat, sed, Grzcas, seu 
gentiles ; vel Hebraas quidero, sed Grzce loquen- 
tes. ideo vero vocat « religiosas, » quia legis pra- 
cepta servabaut. | 

| TEX TUS. 

ΧΙ, 50-52; XIV, 1-4. At. illi excusso pulvere 
pedum in eos, venerunt Jlconium.. Discipuli 262 
quoque replebaptur gaudio et, Spirjtu sancto. Fa- 
eium est autem Iconii, ut simul introirent in syn- 
agogam Judseorum, et loquerentur, ita ut crederet 
Judseorum et Graecorum copiosa mulitudo. Oni 
vero increduli fuerunt Judei, suscitaverunt et ad 
iracundiam concitaverunt animas gentium adversus 
fratres. Multo igitur tempore demorati sunt fidu- 
cialiter agentes in Domino, testimonium perhi- 
benie verbo gratis sue, dante signa et pródigia ; 
lleri per manus eorum. Divisa est autem multi- 
tudo civitatis : et quidam quidem erant cum 
judeis, quidam vero cum apostolis. 

COMMENTARIUS. 

Hic implent apostoli quod illis praeceperat Chri- 
stus, eum ait *' : « Quicuiique non receperint vos, 
exeuntes foras excutite pulverem de pedibus ve- 


Varie lectiones et note. 


G0) Re! 


tLix, 8 


es 3, yro eo, quod habet versio LXX, Is. 
Ebux& σε εἰς θιαθήχην ἑθνῶν, et dedi te 


PaTuoOL. GR. οΟΝΧΥ. 


ín testamentum gentilium, i iu Vulgata legitur: Et de- 
di te in fedus populi. 
31 





971 ΤΠΕΟΡΗΥΙΑΟΤΙ BULGARUE ARCILIEP. 912 


stris. » Isti autem non solum eos non receperunt, Α οὐχ ἑδέξαντο, ἀλλὰ xal ἀπίλασαν αὐτοὺς ἀπὸ «wv 


sed etiam ejecerunt de finibus suis; quod prjus 
est. Nou vult itaque Dominus, ut discipuli sui vel 
pulverem in pedibus suis habeant ex terra hoqii- 
num impiorum, ut sic ostenderent se nihil ab in- 
fidelibus reportasse emolumenti. Est autem pulvis 
symbolum laboris, quem illorum causa pertule 
runt. 


TEXTUS. 

XIV, 5, 6. Cum autem factus esset impetus gen- 
ulium ei Judzeorum cum principibus suis, ut. con- 
tumeliis afficerent et lapidarent eos, intelligentes, 

Feria 4 hebdomade quinta. 
, Confugerunt (apostoli) ad civitates Lycaoniz, 
Lvstram et Derben, et universam in circuitu regio- 
ncm, et ibi evangelizantes erant. 


COMMENTARIUS. 

Adnotandum hoc loco, non oportere nos in pe- 
ricula conjicere, sed potius, si opus fuerit, ad 
tempus fugere ; quandoquidem et nostri coryphzi 
ita fecerunt , quippequi volebant praedicationem, 
quandiu congrue fieri poterat, extendere, et perse- 
cutionibus potius augeri. 

263 CAPUT XXI. 
De claudo a nativitate Lystris sanato ab apostolis : 
quamobrem dii ii esse εἰ .apparuisse visi sunt loci 
illius habitatoribus. 


TEXTUS. 


XIV, 7-17. Et quidam vir Lysuis iufirmus pedi- ( 


bus sedébat, claudus ex utero matris sux, qui nun- 
quam ambulaverat, Hicaudivit Paulum loquentein. 
Qui intuitus eum, οἱ videns, quia fidem haberct, ut 


salvus fieret, dixit magna voce : Surge super pedes - 


tuos rectus. Et exsilivitet ambulabat. Turbx autem 
cum vidissent quod fecerat Paulus, levaverunt vo- 
cem suam, Lycaonice dicentes : Dii similes facti 
bominibus descenderunt ad nos. Et vocabant Bar- 
nabam Jovem, Paulum vero Mercurium, quoniam 
ipse erat dux verbi. Sacerdos quoque Jovis, qui 
erat ante civitatem, tauros et coronas ante januas 
afferens, cum populis volebat sacrilicare. Quod 
ubi audierunt apostoli, Barnabas et Paulus, con- 
Bcissis tunicis suis exsilierunt in turbas, clamantes 


ὁρίων αὗτῶν, ὅπερ ἐστὶ χεῖρον. Οὐδὲ γὰρ χονιορτὺν 
θέλει ἔχειν ὁ Κύριος τοὺς μαθητὰς ἐπὶ τῶν ποδῶν 
ἐχ τῆς τῶν ἀνοσίων ἀνθρώπων γῆς, δειχνύντες διὰ 
τούτου, ὅτι οὐδὲν ἐχομίσαντο ἀπὸ τῶν ἀπειθῶν. Δεῖ- 
γµα δέ ἐστιν ὁ κονιορτὸς τοῦ χόπου ὃν ὑπέμειναν 67 
αὐτούς. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

'(; δὲ ἐγένετο ὁρμὴ τῶν ἐθνῶν τε καὶ Ἴουδα ων 
σὺν τοῖς ἄρχονόιν αὑτῶν ὑθρίσαι xal λιθοδολΏσα: 
αὐτοὺς, συνιδόντες, 

Tjj 9 τῆς Μεσοπεντηκοστης. 

Κατέφυγον οἱ ἁπόστολοι Βαρνάθας χαὶ Παῦλος εἰς 
τὰς πόλεις τῆς Λυχαρνίας, Λύστραν, xai Ἀέρξην, 
xài την περίχωρον ' κἀχεῖ σαν εὐαγγελιζόμενοι. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. . 

Σημειωτέον, ὅτι οὗ δεῖ ἐπιῤῥέπτειν ἐμᾶς τοῖ; 
xivbovotg , ἀλλ' εἰ δέοι, καὶ φεύχειν πρὸς xa:pév- 
xai τῶν χορυφαίων τοῦτο πικούντων, ὥσπερ ἐ-ίτη 
δες ἐκτεῖναι βουλόµενοι τὸ χήρυγμα, χαὶ διὰ τῶν 
διωγμῶν μᾶλλον αὐξάνεσθαι. 


ΚΕΦΑΛ. ΚΑ’. 
Περὶ τοῦ àv Λύστεροις éx γΕγετῆς χω.οῦ ἑαθέν-- 
τος διἁ τῶν ἁποστό.λωγ, διόπερ clral τα θεοὶ 
xal παρεῖνγαι ἔδοξαν τοῖς ἐγχωρίοις. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Καὶ τις àvhp ἓν Λύστροις ἀδύνατος τοῖς ποσὶν, 
ἐχάθητο, χωλὸς Ex χοιλίας μητρὺὸς αὑτοῦ ὑπάρχω,, 
ὃς οὐδέποτε περιεπεπατήχει. Οὗτος Ίκουσε τοῦ Παύ- 
λου λαλοῦντος. "O; ἀτενίσας αὐτῷ, xal ἰδὼν ὅτι 
πίστιν ἔχει τοῦ σωθῆναι, εἶπε μεγάλῃ τῇ φωνῦ - 
Zo: λέγω [kv τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ] , ἀνά- 
στηθι ἐπὶ τοὺς πύδας σου ὀρθός. Καὶ ἤλλετο xal 
περιεπάτει. Οἱ δὲ ὄγλοι ἱδόντες ὃ ὁποίησεν ὁ Πανυλος, 
ἐπῆραν τὴν φωνὴν αὑτῶν Αυχαονιστὶ λέχοντες' Οἱ 
θεοὶ ὁμοιωθέντες ἀνθρώποις χατέθησαν πρὸς ἡμᾶς: 
ἐχάλουν τε τὸν μὲν. Βαρνάδαν Δία, τὸν δὲ Παῦλον 
Ἑρμῆν, ἐπειδὴ αὐτὸς ἣν ὁ ἡγούμενος τοῦ λόγου. 'U 


«δὲ ἱερεὺς τοῦ Διὸς, τοῦ ὄντος πρὸ τῆς πόλεως αὃ - 


τῶν, ταύρους xai ατἐµμµατα ἐπὶ τοὺς πυλῶνας ἑνέγ- 
χας, σὺν τοῖς ὄχλοις Ίθελε θύειν. ᾿Αχούσαντες 5: 


et dicentes : Viri, quid hzc facitis ? Et nos inortales [) οἱ ἀπόστολοι Βαρνάδας xat Παῦλος, διαῤῥήξαντες 


sumus, similes vobis homines, annuntiantes vobis 
ab lis vanis converti ad Deum vivum, qui fecit 
coelum et terram et mare et omnia qua in eis sunl : 
qui in preterilié generationibus demisit omnes gen - 
tes ingredi vias suas. Et quidem non sine testimo- 
nio semetipsum reliquit, benefaciens de culo, 
dans pluvias et tempora fructifera, implens cibo et 
letitia corda nostra. Et hac dicentes, vix sedave- 
runt turbas, ne sibi immolarent. 


τὰ ἱμάτια abtüv, εἰσεπήδησαν εἰς τὸν ὄχλον χρά- 
ζοντες xal λέγοντες' "Ανδρες, τί ταῦτα ποιεῖτε ; Καὶ 
ἡμεϊῖς ὁμοιοπαθεῖς ὑμῖν ἔσμεν ἄνθρωποι, εὐαγγελιζό- 
µενοι ὑμᾶς ἀπὸ τούτων τῶν uatalov ἐπιστρέφειν 
ἐπὶ τὸν Θεὸν τὸν ζῶντα, ὃς ἑποίησε τὸν οὐρανὸν, 
xai τὴν γην, καὶ τὴν θάλασσαν, xal πάντα τὰ bv 


:αὐτοῖς: ὃς ἐν ταῖς παρῳχημέναις ὙΤενιαῖς εἶαας 


πάντα τὰ ἔθνη πορεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς αὑτῶν. Kai- 
τοιγε οὐχ ἁμάρτυρον ἑαυτὸν ἀφῆχεν, ἀγαθοποιῶν. 


οὐρανόθεν ἡμῖν 61600; ὑετοὺς xal Χαιρους χαρποφόρους, ἐμπιπλὼν τροφῆς xal εὑφροσύνης τὰς χαρδίας 
ἡμῶν. Καὶ ταῦτα λέγοντες, μόλις χατέπαυσαν τοὺς ὄχλους τοῦ μὴ θύειν αὐτοῖς. 


COMMENTARIUS. 
« Conscissis tunicis suis. » Mos erat Judois, ut, 
cum blasphemias in Deum prolatas audireut, vestes 


EPMHNEIA. 
ἛἜθος ἐστιν "'lovybaloi; ἐπὶ ταῖς χατὰ Θςοῦ 
δυσφημίαις Ἠπεριῤῥηγνύναι τὰ ἱμάτια.. — Ka 














$73 


EXPOSITIONIS 1N ACTA TEXTUS ALTER.— CAP. XIV. 


974 


γνοὺς 19.11 ὁ Καϊάφας Ylbv ἑαυτὸν τοῦ θεοῦ λέγοντα τὸν A conscinderent. Quare etiam Caiphas, ut. intellexit 


Χριστὸν, ε περιέῤῥηξε τὴν ἐσθῆτα, »διαχεχραγώς τε 
xai « λέων, ὅτι Ἑδυσφήμησει Τοῦτο πεπρἀχασι xal 
οἱ θεσπέσιο: µαθηταὶ Βαρνάδας καὶ Παῦλος ἐνταῦθα, 
0s νομισθέντες, ἀπὸ δ.αθέτεως ψυχῆς ἀποστρεφό- 
pivot τὰ γενόµενα, χαὶ πένθους ποιοῦντες σημεῖα. 
Ιένθος γὰρ ἣν ὄντως, εἴγε ἔμελλον θεοὶ νοµίζεσθαι, 
xal εἰδωλολατρείαν εἰσάχειν, ἣν ἦλθον χαταλῦσαι 
καὶ εἰ» τέλος ἀφανίσαι. 


Λιθάζετὰι Παῦ.ος μετὰ " cy ἀστυγειτόνων Γαου- 
δαίωγ]. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἐπτλθον δὲ ἀπὸ Αντιοχείας χαὶ «Ικονίου Ἰου- 
δαῖοι, xal πείσαντες τοὺς ὄχλους, καὶ λιθάσαντες 
τὸν Παῦλον, ἔσυρ,ν ἔξω τῆς πόλεως, νοµίσαντες αὖ- 
τὸν τεθνάναι. Κυκλωσάντων δὲ αὐτὸν τῶν μαθητῶν, 
ἀναστὰς εἰσῆλθεν εἰς τὴν πόλιν, xal τῇ ἁπαύριον, 

EPMHNEIA. 
ἙἘνταῦθα πληροῦταιτὸ, « 'Apxst aot 1j χάρις µου, 
Ἱ γὰρ δύναμίς µου ἓν ἀσθενείαχ τελειοῦται,» mp5; 
αὐτὸν παρὰ cou εἰρημένον. 
Tf ε’ τῆς ε’ ἑθδρμάδο;. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἐκηλθξν ὁ Παῦλος σὺν τῷ Βαρνάδᾳ εἰς Δέρδην. 
Εὐαγγελισάμενοί τε τὴν πόλιν ἑχείνην, χαὶ µαθη- 
τεύσαντες ἰκανοὺς, ὑπέστρεφαν εἰς Άνστραν, xal 

Ἰχόνιον, καὶ ᾿Αντιόχειαν, ἐπιστηρίζοντες τὰς ψυχὰς 
τῶν μαθητῶν, xdi παραχαλοῦντες ἐμμένειν τῇ πἰ- 
στει, xal ὅτι διὰ πολλῶν θλίψεων δεῖ ἡμᾶς εἰσελθεῖν 
εἰς την βασιλεία» τοῦ Θεοῦ. Χειροτονήσαντες δὲ 
αὐτοῖς πρεσθυτέρους κατ’ Ἐχχλησίαν, καὶ προσευ- 
ξάμενοι μετὰ νηστειῶν, παρέθεντο αὑτοὺς τῷ Κυρίῳ, 
εἰς ὃν πεπιστεύκειδαν. Καὶ διελθόντες τὴν Πισιδίαν, 
ᾖλθον εἰς Παμφυλίαν * καὶ λαλῄσαντες àv Πἐργή τὸν 
λόγον, χατέθτσαν εἰς Αττάλειαν * κχἀχεῖθεν ἁπ- 
έπλευσαν εἰς ᾿Αντιόχειαν, ὅθεν Ίσαν παραδεδοµένοι 
τῇ χάρ.τι τοῦ θεοῦ, εἰς τὸ ἔργον ὃ ἐπλήρωσαν. 
Παραγενόμενοι δὲ, xai συναγἀγόντες τὴν Ἐκκλη- 
σίαν, ἀνήγγειλαν ὅσα ἐποίησεν αὐτοῖς ὁ Bebe, xa 
ὅτι fjvot&s τοῖς ἔθνεσι θύραν πίστεως. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Διά τί ἐν Κύπρῳ οὐδὲ Ev Σαµαρείχ ἐποίησαν 
πρεσθυτέρους οἱ ἁπ'στολοι, ἀλλ ἐνταῦθα; "Ox 
ἐχεῖναι μὲν ἐγγὺς σαν τῆς Ἱερουσαλὴμ χαὶ τῶν ἀπο- 


Christum se Filium Dei dicere**, « scidit vestimeuta 
sua, exclamans el dicens: Blasphemavit. » ldem | 
fecerunt hoc Joco etiam sancti discipuli, Barnabaset 
Paulus, cum dii existimareniur, toto corde aver- . 
santes quas fiebant et doloris signa edentes. Et 
quidem lugendum erat, si dii revero putati fuissent : 
sic enim idololatriam quam dissolvere et penitus 
exscindere venerant, ipsi induxissent et auxissent. 
2645 Lapidatur Paulus a Judcis urbi vicinis. 


TEXTUS. 
XIV, 18-206. Supervenerunt autem quidam abAu- 
tiochia et lconio Judzi ; et;persuasis turbis, lapidan- 
tesque Paulum, traxerunt extra civitatem, existiman- 


B tes eum mortuum esse. Circeumdantibus autem eum 


discipulis, surgens intravit civitatem, ei postera di», 
COMMENTARIUS. . 

Impletur hic illud a Domino Paulo dictum ** : 
« Sufficit tibi gratia mea : nam virtus inürmilate 
perficitur, » 

Feria 5 hebdomada quinte. 
TEXTUS. 

Profectus est (Paulus) cum Barnaba in Derben. 
Cumque evangelizassent civitati illi, e& docuissent 
multos, reversi sunt Lystram et lconiuin et Απίίο- 
chiain, confirmantes animas discipulorum, exhor- 
lautesque ut permanerent in fide : et quoniam per 
multas tribulationes oportet nos intrare in regnum 
Dei. Et cum constituissent illis per singulas eccle- 
sias presbyteros, et. órassent cum jejunationibus, 
commendaverunt eos Domino in quem crediderunt. 
Transeuntesque Pisidiam, venerunt in Pamphy- 
liam : et loquentes verbum Domini in Perge, de- 
scenderunt in Attaliam : οἱ inde navigaverunt An- 
tiochiam, unde erant traditi grati: Dei, in opus 
quod compleverunt. Cum autem veniss.nt et con- 
gregassent Ecclesiam, retulerunt quanta fecisset 
Deus cum illis, et quia aperuisset gentibus estiuin 
fidei. 

: COMMENTARIUS. 

Quare apostoli neque in Cypro, neque in Sama- 
ria constituerunt presbyteros, quemadinodu:m. hoo 
in loco ? Quoniam illae quidem regiones haud mul- 


στόλων * xal ἓν αὐτῇ δὲ τῇ ᾽Αντιοχείᾳ ὁ λόγος ἐχρά- p tum distabant ab Jerusalem et ab apostolis ; Antio- 


τει. Ἐνταῦθα δὲ πολλῆς ἑδέοντο παραμυθίας, μά- 
λιστα οἱ ἐξ ἐθνῶν ὀφείλοντες πολλὰ διδάσχεσθαι. 
Σημειωτέον δὲ, ὅτι οἱ περὶ Παῦλον καὶ Βαρνάδαν 
ἐπισχόπων εἶχον ἀξίαν, ἓξ ὧν ἐχειροτόνουν οὐ µό- 
voy διαχόνους, ἀλλὰ xal πρεσθυτέρους, καὶ ὅτι μετὰ 
νηστειῶν καὶ εὐχῶν ἑποίουν οἱ μαθηταὶ τὰς χειρο- 
τονίας. Σηµείωσαι δὲ xal τοῦτο, ὅτι εἰς Μίλητον 
ἐχειροτονήθησαν οἱ περὶ Βαρνάθαν χαὶ Παῦλον. 
΄Αλλο δὲ ἀντίγραφον εὗρον, ἔχον ἀντὶ Μιλήτου, εἰς 
Ἁντιόχειαν, ὃ xal πειθανώτέρον. 


** Matth. xxvi, 65. ** ll Cor: τι, 9. 


chie autem verbum Dei altas jam radices egerat. 
Hic vero multo opus habebant aáolatio, presertim 
qui erant ex gentibus, uipote qui multa adhuc ad- 
discere debebant. Adnotandum vero Paulum οἱ 
Barnabam 965 episcopalem dignitatem habuisse, 
(quandoquidem et diacouos et presbyteros ordina 

bant) ac Christi discipulos cum jejuniis et oratio- 
nibus ofdinationes fecisse. Observa etiam Paulum 
ei Barnabam in urbe Mileto ordinatos füisse. Se. 
ego exemplar quoddam inveni, in quo pro Mileto 
habebatur Autiochize : quod etiam est verisimilius. 


* 


Varie lectiones et note. 


10! γοῦν. 3 παρά. 





975 
CAPUT XXII. | 
Quod sententia et decreto apostolorum neceáse non slt 
circumcidere gentiles ad fidem accedentés. 


TEXTUS. 
XIV,27; XV, 1-4. Morati sunt autem tempüs 


non modicum cum discipulis. Et quidam descen- 
dentes de Judza docebant fratres : quia Nisi cir- 
cumcidamini secundum morem Moysi, non potestis 
salvari. Facta ergo seditione non minima Paulo et 
Barnab» adversus illos, statuerunt, ut ascenderent 
Paulus et Barnabas, et quidam alii ex illis, ad apo- 
stolos et presbyteros in Jerusalem super hac quis- 
stione. Illi ergo deducti ab Ecclesia, pertransibant 
Phonicem et Samariam, nàrrantes conversioner 
gentium, et fsciebant gaudium magnum omnibus 
fratribus. Cam autem venissent Jerosolymam, su- 
scepti sunt ab Ecclesia εἰ al apostolis et senio- 
ribus, annuntiantes quanta Deus fecisset cum illis. 


THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 


915 
ΚΕΦΑΛΛ. KP'. 
*Ort oi- δεῖ περιτέµγει τοὺς ἐξ ἐθνῶν πιστεύ- 
όαντας δόγματει καὶ κρἰσει τῶν ἁἀποστόλων. 
KETMENON. 

Διέτριξον δὲ ἐχεῖ χρόνον οὐκ ὀλίγχον σὖν τοῖς 
μαθηταῖς. Καὶ τινες χατελθόντες ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας, 
ἐδίδασχον τοὺς ἀδελφοὺς, ὅτι Ἐὰν μὴ περιτέµνησθε 
τῷ ἔθει Μωῦσέως, οὐ δύνασθε σωθῆναι. Γενομέντης 
οὖν στάσεως xal συζητήσεως οὐχ ὀλίγης τῷ Παύλῳ 
καὶ τῷ Βαρνάθᾳ πρὸς αὐτοὺς, ἔταξαν ἀναθαί[νειν 
Παῦλον, χαὶ Βαρνάδαν, xal τινας ἄλλους ἐξ αὐτῶν. 
πρὸς τοὺς ἁποστόλους xal πρεσθυτέρους sio Ἱερου- 
σαλὴμ, περὶ τοῦ ζητήματος τούτου. Οἱ μὲν οὖν προ- 
πεμφθέντες ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας, διῄρχοντο τὴν 
Φοινίχην xai Σαμάρειαν, ἐχδιηγούμενοι thv ἐπι- 
στροφὴν τῶν ἐθνῶν' xal ἑποίουν χαρὰν μεγάλην 
πᾶσι τοῖς ἀδελφοῖς. Παρἀαγενόμένο: δὲ si; Ἵερουσα- 
Mp, ἀπεδέχθησαν ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας χαὶ τῶν 


ἀποστόλων καὶ τῶν πρεσθυτέρων, ἀνήγγειλάν τε ὅσὰ ἐποίησεν ὁ Θεὸς μετ αὐτῶν, καὶ ὅτι ἤνοιξε τοῖς 


ἔθνεσι θύραν πίστεως. 
COMMENTARIUS. 

Quomodo Paulus in Epistola ad Galatas sit τὸ: 
« Neque veni ad antecesSores meos apostolos : 
neque contuli Evangelium quod przdico in jehui- 
bus ; hic autém dicitur, « Statuerunt, ul ascende- 
rent Paulus et Barnabas ad apostolos et presbyteros 
in Jerusalem? » Respondemus primo, Paulum noh 
ascendisse, scilicei à semetipso, sed. ab aliis mis- 
sum fuisse, Secundo, noh illuc perrexisse, ut ipse 
in&truerelur, sed αἱ alioa persuaderet : jam enim 
ab initio iti ea fuerat sententia, quain postea apo- 


EPMHNEIA. 

Πῶς àv τῇ πρὺς Γαλάτας Ἐπιστολῇ, « 0285 &v- 
Ἕλθον, φησὶν, εἰς Ἱεροσόλυμα πρὸς τοὺς πρὸ ἐμοῦ 
ἁποστόλουξ,» οὐδὲ ἀνεθέμην «b Εὐαγγέλιον, ὃ χη- 
ρύσσω ἐν τοῖς Eüvcow: ἐνταῦθα δὲ φησιν, ὅτι « Ἔτα- 
£av Παῦλον xai Βαρνάδαν ἀναθῆναι εἰς Ἱεροσόλυμα 
πρὸς τοὺς ἁποστόλους xal πρεσθυτέρους; » Kat 
φαµεν, ὅτι πρῶτον μὲν οὖκ αὐτὸς ἀνῆλθεν, da" 
ἄπεστάλη παρ᾽ ἑτέρων' δε εὔύτερον δὲ, ὅτι οὗ µαθησό- 
μενος παρεγένετο | ἀλλ᾽ ἑτέρους πεἰσων. Αὐτὺς 
μὲν γὰρ ἐξ αὐτῆς τῆς ἀρχῆς, ταύτης εἴχετο τῆς 


stoli definierunl, nempe cireumcidendos non esse ( γνώμης, fjv xal οἱ ἀπόστολοι μετὰ ταῦτα ἐχυρώσαν- 


gentiles accedentes ad fidem. Quoniam vero Pau- 
Ius nón adhuc satis dignus flde novis fidelibus vide- 
batur, sed apud eos precipua erat exsistentium Jero- 
solymis auctoritas ; propterea illuc profectus est 
non ut ipse persuaderetur,, sed ui contradicentes 
persuasos redderet ex eo, quod ejusdem sententiis 
essent etiam qui Jerosolymis morabantur. 
206 Feria 6 hebdomada quinta. 
TEXTUS. 


XY, 5-12. Surrexerunt autem quidam de haresi 
Phariseorum, qui i crediderunt, dicentes, quia Opor- 
tet circumcidi eos, praecipere quoque servare legem 
Moysi. Conveneruntque apostoli et seniores videre 
de verbo hoc. Cum autem magna conquisitio fleret, 
surgens Petrus dixii ad eos : Viri fratres, vOS scitis 
quoniam ab antiquis diebus Deus in nobis elegit, 
pér os meum audire gentes. verbum Evangelii, et 
 érederé. Ei qüi novit corda Deus, testimonium 
perhibuit, dans illis Spiritum sanctum, slcut ei πο” 
bis, et nihil discreviii inter nosetillos, fide purificans 
corda eorum. Nune ergo quid tentatis Deum, i impo- 
nere jugum super cervices discipulorum, quod neque 
patres nostri, neque nos portare potuimus ? Sed 


19 Galat. 1, 17. 


το, uil] δεῖν περιτέµνεσθαι. Ἐπειδὴ δὲ οὐκ ἑδόχει 
τέως αὐτοῖς ἀξιόπιστος | εἶναι], ἀλλὰ τοῖς ἐν Ἱεροσο- 
λύμοις προσεῖχον, ἀνῆλθεν, οὐκ αὐτός τι εἰσόμενος”» 
πλεῖον, ἀλλά πείσων τοὺς ἀντιλέγοντας, ὅτι χαὶ ἐν 
Ἱεροτολύμοις τοῦτοις ψηφίζονται. 


Tfj πἀρασχευῇ τῆς ε’ ἑθδομάδος. 
- ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἑξανέστησαν δὲ τινες τῶν ἀπὸ τῆς αἱρέσεως τῶν 
ΦΣρισαίων πεπιστευχότες, λέγοντες, ὅτι Act περι- 
τέμνειν αὐτοὺς, παρὰγγέλλειν τε τηρεῖν τὸν νόµον, 
Μωῦσέως. Συνήχθησαν δὲ οἱ ἀπόστολοι, xai οἱ πρς-] | 
σδύτεροι ἰδεῖν περὶ τοῦ λόγου τούτου. Πολλῆς δὲ ov- 


D ζητήσεως γενομένης, ἀναστὰς Πέτρος εἶπε πρὸς 


αὐτούς' "Άνδρες ἀδελφοὶ, ὑμεῖς ἐπίστασθε, ὅτι ἀφ' 
ἡμερῶν ἀρχαίων ὁ θεὸς iv ἡμῖν ἐξελέξατο διὰ τοῦ 
στόματός µου ἀχοῦσαι τὰ ἔθνη τὸν λόγον τοῦ Εὐαγ- 
γελίου, xal πιστεῦσαι. Καὶ ὁ καρδιογνώστης 85; 
ἁμαρτύρὴσὲν αὐτοῖς, δοὺς αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
καθὼς καὶ ἡμῖν. Kat οὐδὲν διέχρινε μεταξὺ ἡμῶν τε 
xat αὐτῶν, τῇ πἰστεἰ κἀθαρίσας τὰς καρδίας αὐτῶν. 
Νῦ, οὖν τί πειράζετε τὸν θεὸν, ἐπιθεῖναι ζυγὸν &zi 


Varie lectiones et noté», 


33 πεισόµενος. 





911 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. Xv. 


918 


τὸν τρἆχηλον τῶν μαθητῶν, ὃν οὔτε οἱ πατέρες À per gratiam Domini Jesu Christi credimus salvari, 


ἡμῶν, οὔτε ἡμεῖς ἰσχύσαμεν βαστάσαι; ᾽Αλλὰ διὰ 


τῆς χάριτος τοῦ Κυρίου ᾿[ησοῦ Χριστοῦ πιστεύοµεν 
σωθῆναι, καθ’ ὃν τρόπον κἀκεῖνοι. Ἐσίγησε δὲ ἅπαν 
τὸ πλῆθος, καὶ ἤχκουον Βχρνάδσ χαὶ Παύλου ἐξηγου - 
µένων ὅσα ἐποίησεν ὁ θεὸς σημεῖα καὶ τέρατα ἐν 
τοῖς ἔθνεσι δι αὐτῶν. 
ο ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 
Οὐχ οἱ ἀπὸ ἐθνῶν πιστοὶ, ἀλλ᾽ οἱ ἀπὸ Ἱουδαίων, 
ἀπῄτουν τοὺς πιατοὺς περιτέμνεσθαι, xai τὰ ἄλλα 
τὰ τοῦ νόµου σαρχιχὰ ποιεῖν * οὓς, ὡς ἰδίαν χαύχησιν 
θέλοντας περιτέμνειν τοὺς πιστοὺς, οὐκ ἀπεδέξαντο 
:'ol µαθηταὶ, ἔτι xal αὐτοὶ éx περιτομῆς ὄντες * οὐ 
γὰρ τὸ ἑαυτῶν ἐζήτουν, ἀλλὰ τὸ κοινωφελὲς τοῦ 
χόσµμου χα) σωτήριον. « νδρες ἁδελφοί.» Ἴσως 


παρῄσαν οἱ ἑγχαλέσαντες αὐτῷ πάλαι ἐπὶ Κορνη- 


λίου, χαὶ εἰσελθόντες πρὸς αὐτοὺς, Ta páys: αὐτοὺς 
μάρτυρας. Τί δὲ ἔστιε'τὸ, ε ἐν ὑμῖν ἑἐξελέδατοι ν 
Τοῦτ) ἔστιν, dv Παλαιστίνῃ, f$. παρόντων ὑμῶν. 
εΚαὶ οὗ διέκρινε μεταξὺ, φησὶ, ἡμῶν τε καὶ αὐτῶν, 
δοὺς αὗτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον καθὼς χαὶ ἡμῖν, 
τῇ πίστει χαθαρίσας τὰς καρδίας αὐτῶν" » τουτ- 
έστι χκαθαριαμὸν ποιήσας τῶν ἀπὸ τῆς χαρδίας 
αὐτῶν ἑἐξιόντων ἁμαρτιῶν. Οὗτος δὲ ^ χαθαρισμὸς 
ἔρυας τῇ περιτομῆ, καὶ ἀντὶ τῆς ἐν σαρχὶ περιτομῆς 
δίδοται ἡ ἐν Πνεύματι περιτομὴ, καθαρἰζουσα τῇ 
πίστει τῇ εἰς Χριστὺν τὰ χρυπτά. "Ότι δὲ οὗ χοιν- 
ωφελὸς ἡ ἐν σαρχὶ περιτομὴ, ἐντεῦθεν δείχνυται, ὅτι 
pówp τῷ ἄῤῥενι ἐδόθη. Ἐν δὲ Χριστῷ Ἰησοῦ τῇ 


quemadmodutm et illi. Tàcuii autem omnis multitu- 
do : et audiebant ljarpabam et Paulum narrantes 


quanta Deus fecisset signa et prodigia i in gentibus 
per eos. 


COMMENTARIUS. 

Non qui ex gentilibus crediderant, sed qui ex 
Judzis, volebant fideles eircumcidi, et alia legis 
carnalia observare ; quíbus, utpote propriam glo- 
rjam in fidelium circumcisione quzrentibus, assensi 
non sunt Christi discipuli, quanquam ii eliam ex 
circumcisione essent : quia non gloriam suam, sed 
communem utilitatem et salutem unice quazrebant. 
« Viri fratres. » Forte aderant ii, qui Petrum ob 
factum Cornelii reprehenderant, eosque testes pro- 
ducit. Quid autem est illud : « in nobis elegit ? » 
Nempe i in Palestina, vel, presentibus vobis. « Nihil 
discrevit, inquit, inter nos et illos, dans illis Spiri- 
tum sanctum, sicut et nobis, fide purificaus corda 
eorum; » lioe est, purgationem faciens "! peccatorum 
que ex corde exeunt. Hzc autem purgatio respon 
del ciremmeisioni : οἱ pro circumcisione carnal 
datur circumcisio spiritualis, que flde in Christum 
puriücat abscondita cerdis. Quod vero communis 
utilitatis non essel cireumeisio carnis, exinde mon- 
stratur, quod soli mares olim circumciderentur : et 
in Christo Jesu veraque fide "* « Non est masculus, 


ἀληθινῆ πίστει, « Οὐκ Évc ἄῤῥεν xal θῆλν, οὐκ Evt ᾳ neque femina, non servus, neque liber, non Grecus, 


δοῦλος fj ἐἑλεύθερος, οὐκ Ew Ἕλλην ἢ βάρδαρος, 
ἀλλὰ πάντες Év ἑσμεν.» — ε Nov οὖν 5l; » Τουτ- 
έστι, Τί ἀπιστεῖτε τῷ Θεῷ, ὣς οὐχ ἰσχύοντι, φησὶ, 
σῶσαι τῇ] πίστει τοὺς προσερχοµένους αὐτῷ; Ση- 
μειωτέον δὲ, ὅτι τὰ δυσχατάρθωτα ἐπιτάγματα τῆς 
σαρχὺς οὗ δεῖ ἐπιχλᾷν τιαιν, οἷον ἄχραν νηστείαν, 1 
χυµνότητα, ἡ σιωτὴν, εἰ µή τί v6 τις ἑαυτῷ ταῦτα 
ἐπιτάξῃ. El γὰρ xai δυσχερῆ, ἀλλὰ μὴν o0 χατορ- 
θώματα, xa. Ὑινόµενα ὑπὸ πολλῶν καὶ οὗ γινόμενα. 
ε Αλλά διὰ τῆς χάριτος τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ πιστεύο- 
psv σωθῆναι.» "Ὥσπερ Υὰρ πάλαι μὲν ὁ νόμος 
τοὺς διαφυλάττοντας τὰ ἐν αὐτῷ εἱρημένα ἔσωξεν, 
οὕτω vuv ἡ χάρις, χαὶ ῑίχα τῆς τοῦ νόµου παραφυ- 
λακῆς, διὰ πίστεως σώζει. 
ΚΕΙΜΕΝΩΝ. 


Μετὰ δὲ «b αιγῆόαι αὐτοὺς, ἀπεχρίθη Ἰάχωθος 


έχων ' "Άνδρες ἀδελφοὶ, ἀχούσατέ µου" Συμεὼν 
ἐξηγήσατο χαθὼς πρῶτον ὁ θεὸς ἑπεαχέφατο λαθεῖν 
ἐξ ἐθνῶν λαὸν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. Καὶ ἑούτφ συµφω- 
νοῦσιν οἱ λόγοι τῶν προφητῶν, χαθὼς Ὑέγραπται * 
EPMHNEIA. 

Οὗτος 6 µαχάριος Ἰάχωβος, ὁ τῶν Ἱεροσολύ- 
pov ὑπὸ Κυρίου προχειρισθεὶς ἐπίσχοπος, vlb; 
"Iucto ἣν τοῦ τέχτονος, ἁδελφὸὺς δὲ χατὰ σάρχα τοῦ 


1. Hebr. 1, 3. 7 Galat. ui, 19. 


neque barbarus ; 997 sed omnes unum gumus.» 
« Nunc ergo quid, » etc. Hoc est, quid adversi estis 
Deo, quasi non possit, inquit, sola fide salvare 
accedentes ad se ? Adnotanduim vero, przcepta, quae 
carni difficilia sunt, ut rigidum jejunium, nudita- 
tem, silentium, non esse quibusdam imponenda, 
nisi ipsisibi ea prescribant. Ea enim, etsi difficilia, 
non sunt tamen ex se ompino praclara facinora, 
et a multis fiunt, et nou fiunt. « Sed per gratiam 
Domini Jesu Christi credimus salveri. » Quemad- 
modum enim olim lex eos, qui przcepta ejus ser 
valant, salvos faciebat :΄ sic nunc gratia etiam 
absque legalium praceptorum observantia per 
Bdem salutem tribuit. 
TEXTUS. 

XV, 45-15. Et postquam tacuerunt, respondit 
Jacobus, dicens : Viri fratres, audite me. Simon 
narravit, quemadmodum primum Deus visitavit su- 
mere ex gentibus populum normini auo. Et hujc 
concordant verha prophetarum, sicut. seriptum est : 

COMMENTAR!US. 
Beatus iste Jacobus, Jerosolymorum episcopus a 


' Domino constitutus, filius erat Joseph fabri (21), 


frater autem (32) secunduin carnem Domin) nostri 


Varie lectiones et note. 


e Sen, sponsi B. Marie Virginis. 


Id est, i consangulbeus juxta cominuniorem sententiam. 





979 


THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCHIEP. 


* 


989 


Jesu Christi. Sapienter autem ex novis veleribus- A Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Συνετῶς δὲ ἀπό τε 


que prophetis rem propositam confirmat : neque 
enim poterat quod sentiebat, facto aliquo demon- 
Strare, quemadmodum Petrus οἱ Paulus jam fece- 
rant. Recte autem dispositum fuit, ut per illos hzc 
fierent, qui Jerosolymis haud diu moraturi erant : 
ne qui istos docerct, culpe alicui videretur obno- 
xius, ac ne sententia dividerentur. - 
TEXTUS. 

XV, 10-54. Post hac revertar, οἱ rezdificabo ta- 
bernaculum Davi!, quod decidit, οἱ diruta ejus re- 
eedificabo, et erigam illud: ut requirant ezeteri homi- 
num Dominum, et omnes gentes, super quas ínvoca- 
tum est nomen meuin, dicit Donrínus , faciens hzc. 
Notum a szculo est Domino opus suum. Propter quod 
ego judico, non inquietari eos, qui ex gentibus 
convertuntur ad Deum, sed scribere ad cos ut abs- 
lineant se a contaminationibus simulacrorum, et 
fornicatione, et suffocatis, οἱ sanguine. Moyses 
enim a temporibus antiquis habet 408 in singulis 
civitatibus qui eum pr:zedicent in synagogis, ubi per 
omne Sabbatum legitur. Tunc placuit apostolis et 
senioribus cum omni Ecclesia eligere viros ex eis, 
et mittere Antiochiam cum Paulo, et Darnaba, Ju- 
uam qui cognominabatur Darsabas, et Silam, viros 
primos in fratribus, scribentes per manus eorum : 
Apostoli et seniores fratres, his qui sunt Antiochiz, 
et Syrie, et Cilicie, fratribus ex gentibus, salutem. 

Quoniam audivimus, quia quidem ex nobis exeun- 
tes turbaverunt vcs vcrbis, evertentes animas ve- 
stras, quibus non mandavimus : placuit nobis col- 
lectis in unum eligere viros, et mittere ad vos, cum 
charissimis nostris Barnaba et Paulo, hominibus 
qui tradiderunt animas suas pro nomine Domini 
nostri Jesu Christi. Misimus ergo Judam et Silam, 


qui et ipsi vohis verbis referant eadem. Visum est . 


enim Spiritui sancto et nobis, nibil ultra imponere 
vobis oneris, quam hac necessaria : ut ahstineatis 
vos ab immolatis simulacrorum, et sanguine, et 
suffocato, et fornicatione, a quibus custodientes 
wos Bene agctis. Valete. llli ergo dimissi, descen- 
derunt Antiochiam — et congregata multitudine 
tradiderunt epistolam. Quam eum legissent, gavisi 
sunt super consolatione. Judas autem et Silas, et 
ipsi cum essent prophete, verbo plurimo consolati 
suni fratres. et con(irmaverunt. Facto autem ibi 
aliquanto tempore, dimissi sunt cum pace a fratri- 
bus ad eos qui miserant illos. Visum autem est 
Silz ibi remanere. 

Ἰούδας δὲ καὶ Σίλας, xaX αὐτοὶ προφῆται ὄντες, 


- «tee. Ἔδοξε δὲ τῷ Σίλᾳ ἐπιμεῖνα: αὑτοῦ. 
COMMENTALHIUS. 

« Readificabo tabernaculum, » lioc est, cunversos 
ex gentibus ad Christum, et vocatos nomine ipsius. 
Alii autem putant hzc deejus resurrectione ex mor- 
tuis dicta esse. Cum enim Deus Pater tabernaculum 
Filii in mortem prolapsum, id est carnem ex terra 
ortam, resuscijavit, tum tola humana natura ad 


νέων, ἁπό τε τῶν παλαιῶν βεδαιοῦται προφστων 
τὸν λόγον. OU γὰρ εἶχέ τι πρᾶγμα δεῖξαι, χαθάπερ 
Πέτρος δὴ xai Παῦλος. Καλῶς δὲ οἰκονομεῖτα: δι 
ἐχείνων ταῦτα γενέἐσθαι, τῶν οὐ μελλόντων χρονίζει» 
τοῖς Ἱεροσολύμοις τοῦτο δὲ, [ὥστε] τὸν διδάσχοντα 
αὐτοὺς ph εἶναι ὑπεύθυνον, μηδὲ μὴν ἀπεσχίσθαι 
τῆς γνώμης. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Μετὰ ταῦτα ἀναστρέφω xai ἁνοικοδρμήσω την 
σχηνὴν Δαξιδ τὴν πεπτωχυῖαν, xal τὰ χατεσχαμ- 
μένα αὑτῆς ἀνοιχοδομήσω, χαὶ ἀνορθώσω αὐτὴν 7 
ὅπως ἂν ἐκζητήσωσιν οἱ χατάλοιποι τῶν ἀνθρώπων 
τὸν Κύριον, χαὶ πάντα τὰ ἔθνη ἐφ᾽ οὓς ἑπιχέχληταε 
τὸ ὄνομά µου ἐπ αὐτοὺς, λέγει Κύριος, ὁ ποιῶν 
ταῦτα πάντα. Γνωστὰ ἁπ᾿ αἰῶνός ἐστι τῷ θεῷ πάντα 
τὰ ἔργα αὐτοῦ. Aib ἐγὼ χρίνω, μὴ παρενοχλεῖν τοῖς 
ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἑπ,στρέρουσιν ἐπὶ τὸν θεὸν, ἀλλ᾽ 
ἐπιστεῖλαι αὐτοῖς τοῦ ἀπέχεσθαι αὐτοὺς ἀπὸ τῶν 
ἁλισγημάτων τῶν εἰδώλων, χαὶ τῆς πορνείας. χαὶ 
τοῦ πνιχτοῦ, xal τοῦ αἵματος. Μωῦσῆς γὰρ ἐκ γε- 
νῶν ἁρχαίων, χατὰ πόλιν τοὺς χηρύσσοντας αὐτὸν 
ἔχει ἐν ταῖς συναγωγαῖς] κατὰ πᾶν Σάδδατον ἆναχι- 
νωσχόμενο-. Τότε ἴἔδοξε τοῖς ἁποστόλοις καὶ τοῖς 
πρεσθυτέροις σὺν ὃλῃ τῇ Ἐκχλησίᾳ, Σχλεξαμένους 
ἄνδρος ἐξ αὐτῶν πἐμψαι εἰς ᾿Αντιόχειαν σὺν τῷ 
Παύλῳ χαὶ τῷ Bapvá6a, Ἰούδαν τὸν ἐπιχαλούμενον 
Βαρσαθὰν, xoi Σίλαν, ἄνδρας ἠγουμένους ἐν τοῖς 
ἀδελφοῖς, Υράψφαντες διὰ χειρὸς αὑτῶν τάδε; Οἱ amó- 
στολοι, xal οἱ πρεσδύτεροι, xal οἱ ἀδελφοὶ, τοῖς χατᾶ 
τὴν ᾿Αντιόχειαν, χαὶ Συρίαν, καὶ Κιλιχίαν, ἀδελφοῖς 
τοῖς ἐξ ἐθνῶν χαίΐρειν. Ἐπειδὴ Ἠνούσαμεν ὅτι τινὲς 
ἐξ ἡμῶν ἐξελθόντες ἑτάραξαν ὑμᾶς λόχοις, &va- 
σχευάζοντες τὰς ψυχὰς ὑμῶν, λέγοντες περιτέμνε- 
σθαι xal τηρεῖν τὸν νόμον, of; οὗ διεστειλάµεθα - 
ἔδοξεν ἡμῖν Ὑενοµένοις ὁμοθυμαδὸν, ἐχλεξαμένους 
ἄνδρας πρὸς ἡμᾶς πέμγαι, οὖν τοῖς ἀγαπητοῖς ἡμῶν 
Βαρνάθᾳ χαὶ Παύλῳ, ἀνθρώποις παραδεδωχόσι τὰς 
Ψυχὰς αὐτῶν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ. ᾿Απεστάλχαμεν οὖν ἸἹούδαν xai 
Zl, χαὶ αὐτοὺς διὰ λόγου ἁπαγγέλλοντας τὰ αὑτά. 
Ἔδοξε γὰρ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ἡμῖν, μηδὲν 
πλέον ἐπιτίθεσθαι ὑμῖν βάρος, πλὴν τούτων τῶν 
ἐπάναγχες, ἀπέχεσθαι εἰδωλοθύτων, xal αἵματος, 
xai πνικτοῦ, xal πορνείας * ἐξ ὧν διαττροῦντες ἑαυ- 
τοὺς εὖ πράξετε. "Εῤῥωσδε. Οἱ μὲν οὖν, ἀπολυθέν- 
τες ἀπὸ τῆς Ἐκχχλησίας, κατῆλθον εἰς ᾽Αντιόχειαν " 
καὶ συναγαγόντες τὸ πλῆθος, ἐπέδωχαν τὴν ἐπιστο- 
λἠν, ᾽Αναγνόντες δὲ ἐχάρησαν ἐπὶ τῇ παραχλἠσει. - 


διὰ λόγου πολλοῦ παρεχάλεσαν τοὺς ἀδελφοὺς xa: 
ἑτεστήριξαν. Ποιήσαντες δὲ χρόνον , ἀπελύθησαν pet! εἰρήνης ἀπὸ τῶν ἁδελφῶν πρὸς τοὺς ἁποστείλαντας 


EPMHNEIA. 

Τουτέστιτοὺς ἐξ ἐθνῶν ἐπιστρέφαντας εἰς Χριστὸν, 
χαὶ χληθέντας τῷ ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ. "Αλλοι δὲ 
εἰς τὴν ἐχ νεχρῶν ἀνάστασιν αὐτοῦ ταῦτα εἱἰρῆσθαξ 
φασι. Τὴν γὰρ εἰς τὸν θάνατον αὑτοῦ πεσοῦσαν 
σχηνήΏν, τουτέστι τὸ ἀπὸ γῆς σαρχἰον, ἀνεγείροντος 
τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς, τότε müv τὸ ἀνθρώπινον εἰς 








951 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XV... 


932 


ch ἀρχαῖον ἀνέστησε σχΏῆμα, xai πάντα ἡμῶν τὰ Α pristinam formam rediit, et omnia nostra diruia in 


κατεῤῥιμμένα πρὸς νέαν ὅγιν ἑνήνεχται' συνηγέρθη- 
μεν γὰρ τῷ Χριστῷ. Κατέσχαφε μὲν γὰρ ὁ θάνατος 
τὰς ἁπάντων σχηνάς * ἀνφῳχοδόμησεν δὲ ὁ θεὺς xol 
Πατῆρ ἓν Χριστῷ. Οὐχ fjv δὲ ἑτέρως ἀναστῆναι τὴν 
φύσιν την ἡμετέραν, μὴ τοῦ τὴν ἀρχὴν διαπλάσαν- 
τος αὐτὴν χεῖρα ῥρέξαντος, xoi διατυπώσαντος ἄνω- 
θεν τῇ δι ὕδατος ἀναγεννήτει χαὶ Πνεύματος, 
Ἐπεπτώχει γὰρ ὄντως πτῶμα ἀνίατον χαὶ τῆς χρα- 
ταιᾶς ἐχείνης χειρὸς δεόµενον. Καὶ τοῦτο ἡμῖν οὐχ 
εἰς χρόνον ὑπάρξει μιχρὸν, ἀλλ) εἰς ἡμέρας αἰῶνος, 
Φησίν ' ἀναπόθλητον γὰρ ἡμῖν τὸ τῆς ἀφθβαρσίας 
ἀγαθόν. Οἱ μὲν γὰρ Ἰουδαῖοι el; τὴν αἰχμαλωσίαν, 
οἰχοδομὴν τοῦ £v. Ἱεροσολύμοις ναοῦ, τοῦτο εἱρΏσθαι 
νενοῆχασι ' τοῦτο δὲ οὐκ ἔστιν ἀληθές * xal μετὰ 
τοῦτο γὰρ πολλάχις χατέστρεπται’ ἡ δὲ προφητεία, 
αἰωνίαν τὴν οἰχοδόμησιν ἑπαγγέλλεται. 0ὐδὲ εἰς τὸν 
Ζοροθάθελ τοῦτο εἰρῆσθαι κχαλῶς νενοῄχασι, καὶ ix 
Δαθὶδ τὸ γένος χατάγοντι Ἱ9. Οὐχ ἔστιν οὐδὲ τοῦτο 
ἀληθές. Ὁ Υὰρ Ζοροθάδελ GM yov ἡγεμονεῦσαι 15 χρό- 
vov, τοῦ θανάτου τὸν ὅρον ἐδέξατο * ἡ προφητεία δὲ 
αἰωνίων ἀγαθὼν ἐπαγγελίαν ἔχει, καὶ τῶν ἐθνῶν 
ἁπάντων τὴν εἰς θεὸν ἐπίγνωσιν. Πρόδηλον τοίνυν, 
ὅτι εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν ἹἸησοῦν Ἀριστὸν [ταύτην 
εἰρῆσθαι νοῄσομεν]. "O γὰρ Κύριος ἡμῶν, Ex Δαθὶδ 
χαςάγων χατὰ σάρχα τὸ γένος, τὴν πρὸς τὸν Δαθὶδ 
γεγενηµένην ἐπαγγελίαν ἐπλήρωσεν. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 


Εἰς τὴν ἐπιστοβὴν τῶν ἁποστέλω». 

Ἔδει pb τὴν ἐπιστολὴν παρεῖναι µόνον, ἵνα ui 
λέγωσι, Συνηρπάγησαν, ἄλλο ἀντ᾽ ἄλλου εἰπόντες, 
᾽ἀλλ' ὥστε xa ἀξιοπιστότερον γενέσθαι τὸ πρᾶγμα, 
πέµπουσι τοὺς παρ) αὐτοῖς 35, ἵνα ἀνύποπτοι ὥσιν 
ol περὶ τὸν Παῦλον καὶ Βαρνάδαν. "Iva δὲ μὴ δόξη 
δ'αδολΏς εἶναι Παύλου xal Βαρνάδα τὸ εἰς ἐχείνους 
ἀποσταλῆναι, ἐγχωμιάζει 'Ἱ αὐτούς, « Ἀνθρώποις, 
φησὶ 33, παραδεδωχόσι τὰς ψυχὰς ᾽αὑτῶν ὑπὲρ τοῦ 
ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. » — 
« Ἔδοξε, φησὶ 3", τῷ ἁγίῳ Πνεύματι χαὶ ἡμῖν. » 
Οὐδαμοῦ γὰρ περὶιτούτων διηλέγχθη 32 ὁ Χριστὺς, 
ἀλλ᾽ οὗτοι ἀπὸ τοῦ νόµου ταῦτα λέγουσιν. "Iva. μὴ 
οὖν δόξῃ ἀνθρώπινον εἶναι, «τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, » 
φησί 35. xal ἵνα διδαχθῶσιν, ὅτι καὶ αὑὗτοὶ ámobé- 


nevam faciem restituta sunt. « Surreximua enim 
cum Christo 13.2 Nam mors quidem omnium taber- 
nacufa disjeciL ; at ea rezdificavit Deus Pater in 
Christo. Neque autem alia ratione surrexissel un- 
quam natura nosíra, nisi is qui abinitio eam 969 
formavit, manum ei porrexisset, et desuper refor- 
masset regeneratione per aquam el Spiritum. Ceci- 
derat enim casu vere irreparabili , et omnipotente 
illa manu opus habebat. Hoc autem, inquit, non 
ad breve tempus durabit, sed « in dies :ternitatis "*.» 
Perpetuum enim erit nobis immortalitatis donum. 
At vero Judzi respicientes ad. captivitdtem, hac de 
Jerosolymitani templi rezdilficatione dicta intelle- 
xerunt ; quod sane verum non est : nam et postea 
pluries subversum est ; at prophetia zternam zdi- 
ficationem promittit. Neque de Zorobabele qui ex 
Davide genus trahebat, dictum hoc recte interpre- 
tati sunt : siquidem Zorobabel, postquam ad breve 
tempus imperavit, mortis terminum recepit. At 
prophetia zeterna bona pollicetur, et omnes gentes 
ad Dei cognitionem venturas annuntiat. Perspicuum 
est igitur, de Domino nostro Jesu Christo intelligen- 
dam eam esse. Dominus cnim noster ex Davide 
ducens genus secundum carnem, factam Dayidi 
promissionem implevit 


COMMENTARIUS. 


In epistolam | apostolorum. 


Congruum erat ut epistola sola non mitteretur 
ne subreptitia, seu ex non veris relationibus ex^ 
toria diceretur. Ut vero majorem fidem negotio 
conciliarent, mittunt aliquos ex suis, ne Paulus 
et Darnabas in suspicionem venirent. Λο ne parvi 
cos pendere viderentur, quod iis veluti tabellariis 
uterentur, ipsos laudant, « Tlominibus, inquientes, 
qui tradiderunt animas suas pro nomine Doniini 
nostri Jesu Christi. » Scribunt vero τε Visum est 
Spiritai sancto et. nobis. » Nullibi enim de his 
disseruerat Christus; sed apostoli ex lege decreta 
ista exprompserunt. Ne igitur hominum doctrina 
ea videretur, dicunt τε Visum est Spiritui sancto: » 


ac ut ostenderent se quoque, quanquam circum- 


yovtat, xal iv περιτομῇ ὄντες, ἐτήγαγε *! * « xaX D cisi essent, eam recipere, addunt : « et. nobis. » 


ἡμῖν.» Ἡδύναντο μὲν yàp καὶ χωρὶς γραμμάτων 
ταῦτα δηλῶσαι, ἀλλὰ διὰ τὸ ἀνύποπτον, xai ὥστς 
νόµον ἔγγραφον βουλόμενοι ταῦτα γενέσθαι, γρά- 
Φουσι τὴν ἐπιστολήν. Παύλῳ 3" ὥστε πεισθῆναι 
τῷ νόμῳ, τέσσαρα ταῦτα ἁπαγορεύσαντες ποιεῖν τὰ 
ἔθνη, τὰ λοιπὰ αὐτοῖς συνεχώρησαν. Τί δὲ ἐστι ταῦ- 
τα, « ᾿Απέχεσθαι, φησὶν, εἰδωλοθύτων, αἵματο;, 
πνιχτοῦ, xal πορνείας. » 


Ἡ Coloss. i, 1... 7* IE Petr. 01, 18. 


Et quidem poterant illi etiam absque litteris hzc 
nota facere : scribere tamen maluerunt, ut. om- 
nem procul admoverent suspicionem, et ut. ii ve- 
luti legem scriptam haberent. Αὸ praterea in 
Mosaicz legis obsequium, ista quatuor prohibent 
gentilibus, cetera ipsis relaxant. Sunt vero 
illa : « Abstinere ab idolothytis, » seu ab iis. quz 
idolis immolata erant, « a sanguine. a. suffocato et 
a fornicatione. » 


Varie lectiones et nete. 


* Τσ. χατάγοντα. 


** αὐτῶν. 
9 φασἰ. ὃδἱ ἐπάγονσι. 


*5 ἠγεμονεύσας. 
? Πάλιν. 


1 ἐγχωμιάξουσι, 


idu φας[. 166 φασ[. 19 Oud y 51. 


983 THEOPHYLACTI BULGARL/E ARCHIEP. 


970 S»abbsto hebJomadz quintz. 
Dissensio Pauli et Βαγπαδᾶ de Marco. 
TEXTUS. 

XV, 25-414. Paulus autem et Barnabas demora. 
bantur Antiochíz, docentes et evangelizantes cum 
- aliis pluribus verbum Domini. Post aliquot autem 
dies dixit ad Barnabam Paulus: Revertentes visite- 
mus [ratres per universas civitateslin quibus praui- 
cavimus verbum Domini, quomodo se habeant. Bar- 

nabas autem volebat secum assumere et Joannem qui 
cognominabatur Marcus. Paulus autem rogabat eum 
(ut qui discessisset ab eis de Pamphylia, et non isset 
cum eis ín opus) non debererecipi. Facta est autem 
dissensio, ita ut discederent abinvicem, et Barnabas 
quidem assumpto Marco navigaret Cyprum. Paulus 
vero electo Sila profectus est, traditus gratie Dei a 
fratribus. Perambulabat autem Syriam et Ciliciam, 
confirmans Ecclesias, precipiens custodire pre- 
cepta apostolorum et seniorum. | 


COMMENTARIUS. 

Joannes cognominatus Marcus simul cum Paulo 
et Barnaba a Palestina usque in Pamphyliam 
Evangelii causa decurrit. At postea, cum apostoli 
cursum summa cum alacritate prosequerentur, et 
inflexibilí adversus omnia ceriamina pectore obar- 
mati essent ;ille jam defatigatus, veluti haud 
satis roboris babens ad talem tantumque cursum, 
et ad certamina et' pericula que in qualibet civi- 


984 
Τῷ Σαθθάτῳ τῆς ε’ ἑθδομάδος. 


| Αντίῤῥησις Παύ.Ίου αρὸς Βαρνάδαν περὶ Mdpxc v. 


ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Παῦλος δὲ xal Βαρνάδας διέτριδον iv Αντιοχείᾳ, 
διδάσκοντες xal εὐάγγελιζόμενοι μετὰ xal ἑτέρων 
τὸν λόγον τοῦ Κυρίου. Μετὰ δέ τινας ἡμέρας εἶπε 
πρὸς Βαρνάδαν ὁ Παῦλος: Ἐπιστρέφαντες δὲ ἔπι- 
σχεφώμεθα τοὺς ἁδελφοὺς ἡμῶν χατὰ πᾶσαν πόλ:ν 
ἐν al; κατηγγείλαµεν τὸν λόγον τοῦ Κυρίου, πῶς 
ἔχυυσι. Βαρνάδας δὲ ἐδούλετο συμπαραλαζεῖν χα 
Ἱωάννην τὸν ἐπικαλούμενον Μάρκον Παῦλος 6i 
Ἠξίου τὸν ἀποστάντα ἀπ' αὐτῶν ἀπὸ Παμφυλίας, 
xa μὴ συνελθόντα αὐτοῖς εἰς τὸ ἔργον, uh συµμπ2ρα 
λαθεῖν τοῦτον. Ἐγένετό οὖν παροξυσμὸς, ὥστε ἆπν- 
χωρισθῆναι αὐτοὺς ám" ἀλλήλων * τόν τε Ἡαρνάδαν 


- παραλαθόντα τὸν Μάρχον ἐκπλεῦσαι εἰς Κύπρον. 


Παῦλος δὲ ἐπιλεξάμενος Σίλαν, ἔξηλθε «παραδοθεὶς 
τῇ χάριτι τοῦ Κυρίου ὑπὸ τῶν ἁδελφῶν. Διήρχετο δὲ 
τὴν Συρίαν χαὶ τὴν Κιλιχίαν, ἐπιστηρίζων τὰς "Ex- 
χλησίας. 
EPMIINEIA. 

Ἰωάννης ὁ καλούμενος Μάρχος fjv euvobovropiuv 
αὐτοῖς εἰς τὸν εὐαγγελιχὸν δρόµον ἀπὸ Παλαιστί- 
νης μέχρι τῆς Παμφυλίας. Εἶτα τῶν ἁποστόλων ςεὖ- 


τόνῳ χεχρηµένων δρόµῳ, καὶ ἀχαμπεῖ τῇ quyl ᾿ 


πρὸς τοὺς ἀγῶνας ὁπλιζομένων, Μάρχος ὡς ἄνθρω- 
πος ναρχήσας, xai μὴ εὐτονῶν πρὸς τὸν δρόµον τὸν 
τοσοῦτον, xal πρὸς τοὺς tv ἑκάστῃ πόλει ἀναχύ- 
πτοντας ἀγῶνας xui χινδύνους, ἀποταξάμενος τῷ 


tate occurrebant, sustinenda relicto apostolorum ϱ δρόμῳ τῶν ἁποστόλων, ἑπανηλθεν εἰς τὴν Παλαι- 


comitatu, jn Palgstinam reversus est : non quidem 

ut Christum negaret, sed tantummodo ut nimium 
illum sibique nimis gravem cursuin decliüaret, 
Postmodum vero etiam Paulus et Barnabas redie- 
re, pietatis fructibus onusti, ut et Jerosolymi- 
tane Ecclesize pradicarent. Cum igitur omnes 
Paulum et Barnabam ob praclara- ipsorum opera 
in , calum laudibus efferrent, Marcus magnam 
tristitiam et compunctionem exinde concepit, et 
fortasse intra se hoc revolvebat : En, si ego con- 
SOrS laborum fuissem, nunc jam forem particeps 
encomiorum. Decrevit itaque rursus cum eisdem 
apostolis pradicationis onus resumere. Porro Bar- 
nabas eum resipiscentem suscipere non detrectabat: 
at renuebat 271 Paulus dicens : Cum nobiscum 
non venerit ad opus Dei, non oportet eum susci- 


pere. Dissensio ista non utique ex ira, sed ex. 


zelo justiti: procedebat. Nam Paulus, quod justum 
erat, quarebat; Barnabas humanitatem przfere- 
bat. Erat igitur Marcus cum Barnaba, adlaborans 


et circumiens. Sed Paulus (idelium cctibus przci- 


piebat, ne ipsuin reciperent ; non quidem, ut eum 
contristaret , sed ut ejus studium incitaret. Quare, 
uteum vidit congruum arripuisse fervorem, ac 
posteriore diligentia praecedentem purgasse desi- 
diam, coepit illum commendare, ita scribens ?* : 

! Salutat vos Marcus consobrinus Barnaba, de 


τν (Coloss. iw, 10. 


 esivnv* οὐ Χριστὸν ἀρνησάμενος, ἀλλὰ τὸν ὄρόμον 


τὸν πολὺν ὡς βαρὺν παραιτησάµενος. Ἐπανῆλθον 
πάλιν Παῦλος xa Βαρνάθας, χαρποὺς εὐσεθείας 
γέµοντες, xal εὐαγγελιζόμενοι τὴν &v Ἱεροσολύμοις 
Ἐκχλησίαν. Tv ἐθνῶν οὖν πάντων ἑἐπαινούντων 
τὸν Παῦλον xai τὸν Βαρνάδαν ἐπὶ τοῖς χατορθώµα- 
ew, ὁ Μάρκος λυπηθεὶς ἐπλήγη τὴν Quybv, καὶ 
ἴσως ἑνενότσε, λέγων, ὅτι E! Ίμην κοινωνὸς τῶν 
πόνων, ἐγενάμην ἂν ἄρτι καὶ κοινωνὸς τῶν ἐπαί- 
vv, xal ἔθουλεύσατο τοῖς ἀποστόλόις συνεξελθεῖν 
εἰς τὸ χήρυγμα. Ὁ οὖν Βαρνάδας μετανοίσαντα 
αὑτὺν ἐδέξατο ' ὁ Παῦλος ἐφιλονείχει καὶ ἔλεγε" 
Τὸν ph συνελθόντα ἡμῖν εἰς zb ἔργον Κυρίου οὐ 
δεῖ συμπαραλαμδάνειν. Ἡ οὖν στάαις διχαιοσύντς 


D fv, οὐ θυμοῦ. Ὅ Παῦλος ἐζήτει τὸ δίκαιον, ὁ Bap- 


νάθας τὸ ψιλάνθρωπον. Συνῃν τοίνων ὁ Μάρχος τῷ 
Βαρνάδᾳ σπουδάζων' xal τρέχων ὁ Παῦλος, . ταῖς 
Ἐκχλησίαις παρῄγγειλε μὴ δεχθῆναι τὸν Mápxov* 
οὐχ ἵνα λυπήσῃ, ἀλλ' ἵνα σπουδαιότερον ποιῄση. 
'Q; δὲ εἶδεν ὁ Παῦλος προλαξάντα τὴν σπουδὴν τὸν 
Mápxov, xal ἀπολογησάμενον διὰ τῶν δευτέρων, áp- 
χεται αὐτὸν παρατίθεόθαι, xal φησιν « Ἀσπάζε- 
ται ὑμᾶς Μάρχος à ἀνεψιὸς Βαρνάδα, περὶ οὗ ἐλά- 
θετε ἐντολάς * ἐὰν ἔλθῃ, δέξασθε αὐτόν, κ.--- ἑ Ἐγέ- 
veto οὖν παροξυσµός.; — «Παροξυαμὸς, φηαὶν, 
ἐγένετο,» οὐκ ἔχθρα, οὗ φιλονειχία. Ἐοσοῦτον δὲ 
ἔσχυσεν ὁ παροξβυσμὸς, ὥστε χωρίσαι αὐτοὺς ἀπ' 


085 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS AI.TER. — CAP. XVI. 


986 


&XXuov* χαὶ εἰχότως. Ὅπερ [χἀρ] ἕκαστος ὑπέλα- Α quo accepistis mandata : si venerit ad vos, excipite 


6εν εἶναι λυσιτελὲς, τοῦτο μετὰ ταῦτα οὐ προσ- 
fjxaso, διὰ τὴν πρὸς ἐχεῖνον χοινωνίαν. Δοχεῖ δὲ καὶ 
κατὰ σύνεσιν Υεγενῆσθαι τὸν χωρισμὸν, xol πρὸς 
ἀλλήλους εἰπεῖν» « "Οταν [f. ὅτι] ἐπειδὴ ἐγὼ βούλο- 
μαι, σὺ δὲ οὐ Ρβούλει, ἵνα μὴ µαχώμεθα, διανειµώ- 

µεθα τοὺς τόπους ὥστε mávu εἴχοντες ἀλλήλοις 
τοῦτο ἐποίουν. Ἐδούλετο γὰρ ἀποατῆναι 53 τοῦ Παύ- 


λου 6 Βαρνάδας. 61h καὶ ἀνεχώρησεν. "Op χαὶ ἐν 


τοῖς προφήταις τοῦτο εὑρίσχομεν, διαφόρους | ἠνώ- 
µας xaX διάφορα Ἠθη. Οἷον, à Ἡλίας αὐστηρός  ὁ 
Most πρᾶος. θὕτω δὴ xai ἐνταῦθα - σφοδρότε- 
p^; ἐστιν ὁ Παῦλος Bapvá6a. Πάνυ δὲ «35i: τὸν 
Μάρχον ἡ μάχη αὕτη τὸ μὲν γὰρ Παύλου φαδερὸν 
ἐπέστρεφεν αὑτόν" τὸ δὲ Βαρνάδα χρηστὸν, ἐποίει 
μηκέτι ἀπολειφθῆναι. Ὥστε μάχονται μὲν, πρὸς ἓν 
δὲ τέλος ἅπαν 3) τὸ χέρδος. Καὶ γὰρ Παῦλον ὁρῶν 
αἱρούμενον ἀποστῆναι, πάνυ ἐφοδήθη, καὶ χατέγνω 
ἑαυτοῦ ’ xaX Βαρνάθας ** ὁρῶν οὕτως αὐτοῦ ἀντεχό - 
psvov, πἀνυ ἂν αὐτὸν ἐφίλησε * xal διωρθοῦτο ὁ 
µαθητὴς διὰ τῆς μάχης τῶν διδασχάλων * χαὶ τοσοῦ- 
τον ἀπεῖσχεῖα τοῦ σκανδαλισθῆναι. Ὡς γὰρ εἶδεν 
ἑαυτὸν οὕτως ἐχδληθέντα διὰ τὴν ῥᾳθυμίαν ἀπὸ τοῦ 
Παύλου, ἔσπευδε μὲν xol τῇ προθυµίᾳ τῷ δευτέρφ 
δρόμῳ καλύψαι τὴν προτέραν νωχελίαν, πάνυ ὦφε- 
λτθεὶς ἀπὸ τῆς ἀχριθείας τοῦ Παύλου. Ὅτι δὲ οὐ 
γἐγονεν ἔχθρα τοῖς ἁποστόλαις, δείχνυται πανταχοῦ 
μετὰ τοῦτο, ᾿Βαρνάθδας πολλῶν ἑγχωμίων ἀπολαύων 
παρὰ τοῦ Παύλου iv ταῖς ἐπιστολαῖς. 


per 


illum. » — « Facta est autem dissensio. » Dissensio, 
inquit, facta est ; at non inimicitia neque conten- 
lio. Adeo tamen invaluit dissensio ista, ut eos ab 
invicem separaverit : et merito quidem : nam quod 
uterque utile esse reputabat, illud postea non ad- 
misisset, si simul cum Ipso fuissent. Videntur 
istam fecisse ac dixisse alterutrum : : Quandoqui- 
dem, quod ego volo, tu non vis, ue pugnemus ad 
invicem, loco nos separemus. Quare multum sibi 
inutuo cedebant, quando istud fecerunt: voluit - 
enim Barnabas, ut Pauli intentum subsisteret , et 
idcirco ab illo discessit. Caeterum eti»m in pro- 
phetis hoc reperimus, nempe diversas sententias 


B οι diversos mores. Ex. gr. Elias erat. austerus, 


Moses lenis. Sic et hic, Paulus vehementior est 
Barnaba. Multo autem emolumento fuit. Marco 
pugna ista : nam Pauli terribilis rigor ipsum con- 
verlit, benignitas autem Barnabxe effecit ne am- 
plius relinqueretur. Quare pugnant quidem illi, 
sed ad eumdem finem. Nam Marcus videns Paulum 
volentem discedere, salutariter perterritus οί, 
seque condemnavit ; et videns Barnabam 23deo 
benigne se recipientem, summo amore illi devin- 
cius est: adeoque emendatus est discipulus pugna 
magistrorum ; tantum abfuit, ut offendiculo id illi 
esset. Cum enim sese vidisset ita a Paulo propter 
negligentiam rejectuuw, sategit secundo in cursu 


majorem alacritatem priorem tarditatem compensare et oblegere. Quare summam  ulilitatem 
ccpit ex rigore Pauli. Quod vero inimicitia nulla inter apostolos fuerit, vel ex eo patet, 


quod postea 


Paulus passim in suis epistolis Barnabam eximiis encomiis decoraverit. 


ΚΕΦΑΛ. ΚΟ. —— C 


Περ) τῆς κατηχήσεως ᾿Τιμοθέου, xal τῆς κατὰ 
ἀποκάλυψιν ἀρίξεως IaóAov εἰς Μακεδονίαν" 
ἐν ᾧ περὶ πίστεως καὶ σωτηρίας τινὸς rvrai- 
κὸς Λυδίας, xal περὶ ἱάσεως τῆς απγεῦμα 
Πύθωνος ἐχούσης παιδίσχης, 9v ἦν τὸν IIav- 

' Aov καθεῖρξαν οἱ δεσπόται. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ, 
Κατήντησε 0b ck ᾿Δέρδην xai εἰς Λύστραν ’ xal 

Ιδοὺ μαθητής τις Ἶν ἐχεῖ ὀνόματι Τιμόθεος, υἱὸς 

γυναικός τινος Ἰουδαίας πιστῆς, πατρὸς δὲ Ἕλλη- 

vo;' ὃς ἑμαρτυρεῖτο ὑπὸ τῶν lv Λύστροις καὶ "Ixo- 
νίῳ ἀδελφῶν. Τοῦτον ἠθέλησεν ὁ Παῦλος σὺν αὑτῷ 
ἐξελθεῖν. xal λαδὼν περιέτεµεν αὐτὸν, διὰ τοὺς 

Ἱονδαίους τοὺς ὄντας Ev τοῖς τόποις ἐχείνοις. "Ilósc- 

σαν γὰρ ἅπαντες ὅτι ὁ πατ]ρ αὐτοῦ Ἕλλην ὑπῆρχεν. 

Ὡς δὲ διεπορεύοντο τὰς πόλεις, παρεδίδοσαν αὐτοῖς 
φυλάσσειν τὰ δόγµατα τὰ κεχριµένα ὑπὸ τῶν ἆπο- 
στόλων xal πρεσθυτέρων τῶν. bv Ἱεροσολύμοις. Al 
μὲν οὖν Ἐκκλησίαι ἑστερεοῦντο τῇ πίότει, xal ἔπε- 
ρἰσσευον τῷ ἀριθμῷ χαθ᾽ ἡμέραν. Διελθόντες δὲ τὴ» 

Φρυγίαν xaX τὴν Γαλατιχὴν χώραν, κωλυθέντες ὑπὸ 

τοῦ ἁγίου Πνεύματος λαλῆσαι τὸν λόγον iv τῇ 

(Ασία, ἑλθόντες κατὰ τὴν Μυσίαν, ἐπείραζον εἰς 


2749 CAPUT XXIII. 

De. instructione. Timothei, et de adventu Pauli ín 
Macedoniam juata revelationem. Ubi de fide et sulu- 
te cujusdam mulieris Lydie, et de sanatione puella 
que habebat spiritum. Pythonem, ob quam Paulus ín 
carcerem conjecius est. 


TEXTUS. 

XVI, 1.15. Pervenit autem Derben etLystram. Et 
ecce discipulus quidam erat ibi nomine Timotheus, 
filius mulieris Judez fidelis, patre gentili. Huic 
testimonium bonum reddebant qui in Lystris 
erant et Iconio fratres. Hunc voluit Paulus secum 
proficisci : et assumens circumcidit euin, propter Ju- 
dzos qui erant in illis locis. Sciebaut enim omnes, 


D quod pater ejus erat gentilis. Cum autem pertrans- 


irent civitates, tradebanL eis custodire dogmata quz 
erant decreta ab apostolis et senioribus qui erant 
Jerosolymis. Et Ecclesie quidem confirmabantut 
fide, et abundabant numero quotidie. Transeuntes 
autem Phrygiam et Galatize regionem, vetati sunt 
a Spiritu sancto. loqui verbum Dei in Asia. Cum 
venissent aulem in Mysiam, tenabant ire ín 
Bithyniam: et uon permisit cos Spiritus [Jesu]. Cum 


Varie lectiones et nota. 


5 στῆναι. !"ánavid. ?* Βαρνάθαν. 


9€ ἀπεῖχε. 


087 


THEOPHYLACTI BULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡ. 


9R8 


antem pertransissent Mysiam, descenderunt Troa- A τὴν Βιθυνίαν πορευθῆναι  χαὶ οὐχ εἴασεν αὐτοὺς τὸ 


dem, Et visio per noctem Paulo ostensa cst : Vir 
Macedo quidem erat stans οἱ deprecans eum et 
dicens : Transiens in Macedoniam, adjuva nos. 
Ut autem. visum vidit, statim quisivimus profici- 
sci in Macedoniam, certi facti quod vocasset nos 
Deus evongelizare eis. Navigantes autem a Troa- 
de, recto eursu venimus Samothraciam, et sequen- 
ti die Neapolim ; et inde Philippos, quz est prim: 
partis Macedoniz civitas, colonia. Eramus autem 
in hac urbe diebus aliquot, conferentes. Die autem 
Sabbatorum egressi sumus foras portam juxta 
flumen, uhi videbatur oratio esse, et sedentes loque- 
bamur mulieribus quz convenerant. Et qu:edain 
mulier nomine Lydia, purpuraria civitatis Thyati- 
renorum, colens Deum, audivit : cujus Dominus 
aperuit cor intendere his quz dicebantur a. Pau'o, 
Cum autem baptizata esset et domus ejus, depre- 
cata est dicens : Si judicastis me fidelem l'omino 
esse, introite in domum meam et mancte. Et coegit 
ROS. 


273 COMMENTARIUS. 

Dogmata vocat statuta illa abstinendi ab idolo- 
thiytis , a fornicatione, a suffocato et a sanguine. In 
Asia et Bithynia non permisit Spiritus sanctus, 
ut apostoli Evangelium. pradicarent, fortasse quod 
previderet, Pneumatomachorum heresim inter 
gentes illas dominaturam. Observandum vero, quod 
in urbibus istis simul cum Paulo esset Lucas ; ut 
patet ex co quod sese in narratione sua complecta- 
tur, dicens : « Quissivimus, etc. , ubi videbatur 
eratio. » Non solum ubi synagoga erat, sed etiam 
foris orabant : namlocum aliquem orationi destina- 
bant Judzi, utpote crassiores. Vel eo, quod nulla ibi 
essel, propterJudazorum paucitatem, synagoga; clam 
prope flnvium congregabantur, qui pietati studebant. 


CAPUT XXIV. 
Dominica sexta. 

De terremotu et signo que ibidem cunligerund : el 
quomodo custos carceris, cum credidisset, eadem 
nocte baptizatus est cum tota familia sua. 

TEXTUS. 


. AVI, 16-54. Pactum est autem, euntibus nobis ad D 


orationem.puellam quamdam liabentem spiritum Py- 
thonem obviare nobis,qua qu:estuin magnum prast:'- 
bat dominis suis divinando. lLl:»c subsecuta Paulum 
et nos, clamabat dicens : Isti homines servi Dei ex- 
celsi sunt, qui annuntiant vobis viam salutis. Hoc 
autem faciebat multis diebus. Dolens autem Paulus 
et conversus, spiritui dixit ; Prazcipio tibi in nomi- 
ne Jesu Christi esire ab ea. Et exiit eadem hora. 
Videntes autem domini ejus, quia exivit spes quz- 
stus corum , apprehendentes Paulum οἱ Silam per- 
duxerunt in forum ad principes, et offerentes eos 
magistratibus, dixerunt : Hi homines coniurbant 
civitatem nostram , cum sint Judzi. Et annuntiant 
morem quem non licet nobis suscipere neque facere 


4 


Πνεῦμα. Παρελθόντες δὲ τὴν Μυσίαν, χατέδη σαν» €i; 
Τρῳάδα. Καὶ ὅραμα διὰ τῖς νυκτὺς ὤφθη τῷ Πα”- 
λῳ: "Avhp Μακεδών τις ἣν ἑστὼς, παρακαλῶν a5- 
τὸν xal )έγων ' Διαθὰς εἰς Maxzbovíav βοἡὴὂτσ»ν 
ἡμῖν. Ὡς δὲ τὸ ὅραμα εἶδεν, εὐθέως ἐζητήσαμεν 
ἐξελθεῖν εἰς ttv. Μλιχεδονίανι συµθιθάξοντες. c 
προσχέχλτται ἡμᾶς ὁ θεὺς, εὐαγγελίσασθαι αὗτοῖς 
Αναχθέντες δὲ ἀπὸ tnc; Τρῳφάδος εὐθυδρομήσσαως» 
ei; Zapoüpáxnv, τῇ τε ἐπιούσῃ εἷς NeánoAtv- κὰ- 
χεῖθεν elc Φιλίππους, ctt; ἐστὶ πρώτη τῆς µερίδ.ς 
τῆς Μακεδονίας, πόλις κολωνία. "ΗἨμεν δὲ ἓν αὖτς 
^f πύλει διατρίθοντες ἡμέρας τινάς. Th δὲ ἡμέρι 
τῶν Σαθθάτων ἐξήλθομεν ἔξω τῆς πόλεως παρὰ zo- 
ταμὸν, οὗ ἑνομίζετο προσευχὴἡ εἶναι ' καὶ καθίσαν- 
τες ἐ)αλοῦμεν ταῖς συνελθούσαις Ὑυναις. Kat τις 
γυνὴ, ὀνόματι Λνδία, πορφυρόπωλις, πόλεως Gua- 
τείρων, σεθοµένη τὸν θεὺὸν fxoucsv* ἧς 6 Κύρις 
διήνοιξε τὴν χαρδίαν προσέχειν τοῖς λαλουμένοις 
ὑπὸ τοῦ Παύλου. Ὡς δὲ ἐδαπτίσθη, xal ὁ otxo; ai- 
454, παρεχάλεσε Ἰέγουσα ’ El κεχρἰχατέ.µε πιστὶν 
τῷ Κυρίῳ εἶναι, εἰσελθόντες εἰς τὸν οἴκόν µου µεῖ- 
vate * xal παρεθιάσατο Ἰμᾶ-. 
EPMHNEIA. 

Δόγματα χέχληχε τὴν ἀποχὴν τῶν εἰδωλοθύτων», 
πορνείας τε xal αἵματος, xal πνιχτου. "Ev τὴ 
λσίᾳ xal Βιθυνίᾳ χωλύει τὸ Πνεῦμα λαλῆσαε τοὺς 
ἁποστόλους τὸν λόγον, προγινῶσκον thv τῶν Πνευ- 
ματομάχων αἴρεσιν χυριεύειν τῶν ἐθνῶν. Σηµειω- 
τέον, ὅτι σὺν τῷ Παύλῳ ἣν £v ταῖς πόλεσι ταύταις 
χαὶ ὁ Λουχᾶς, ὡς ἐξ ὧν xal τὸ πρόσωπον ἑαυτοῦ 
συμπαραλαμθάνει, λέγων’ ε Ἐζητήσαμεν.», (0 
µόνον ἔνθα συναγωγὴ; fjv, ἀλλὰ xa ἔξω ηὄχοντο, 
ὥσπερ τόπον τινὰ ἀφορίζοντες, ἅτε Gupta tux co 
ὄντες οἱ Ἰουδαῖοι * f) μᾶλλον, μὴ οὔσης ἐχεῖ συν- 
αγωγῆς, διὰ τὸ σπάνιον, πχρὰ τὸν ποταμὸν Εξω τῇ, 
πόλεως λάθρα συνἠγοντο οἱ δῃἼθεν θεοσεθεῖς. 


! 


L] [] 
14 


ΚΕΦΑΛ. KA' 
Κυριαχῇ c'. 
Περὶ τοῦ c'vji&drroc ἐχεῖσα σεισμοῦ καὶ θαύματος, 
xal ὅπως πιστεύσας ὁ εἰρκτοφύ-αξ, ἐν αὐτῇ τῇ 
 vuxtl ἐδαπτίσθη zavéctioc. 
KEIMENON, 

Ἐγένετο, πορενοµένων ἡμῶν εἰς τὴν προσευχὴν, 
παιδίσχην τινὰ ἔχουσαν πνεῦμα Πύθωνος ἁπαντῆσαι 
ἡμῖν, ἥτις ἐργασίαν πολλὴν παρεῖχε τοῖς χυρίοις 
αὐτῆς µμαντευοµένη. { Αὕτη χαταχολουθήσαασα τῷ 
Παύλῳ καὶ ἡμῖν, ἔχραζε Xéyouca* Οὗτοι οἱ ἄνθρω. 
πο: δοῦλοι τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου εἰσὶν, οἵτινὲς χαταγ- 
γέλλουσιν ἡμῖν ὁδὸν σωτηρίας ' τοῦτο δὲ ἑποίει dcl 
πολλὰς Ἡμέρας. Διαπονηθεὶς δὲ ὁ Παῦλος, xai ἐπι- 
στρέφψας, τῷ πνεύµατι εἶπε ' Παραγγέλλω σοι Ev τῷ 
ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐξελθεῖν ἀπ᾿ αὐτῆς. Καὶ 
ἐξῆλθεν αὑτῇ τῇ ὥρᾳ. Ἰδόντες δὲ οἱ χύριοι αὐτῆς, 
ὅτι ἐξῆλθεν dj ἐλπὶς τῆς ἐργασίας αὐτῶν, ἑἐτ.λαδό- 
μενοι τὸν Παῦλον xal τὸν Σίλαν, εἴλχυσαν εἰς τὸν 
ἀγορὰν ἐπὶ τοὺυς ἄρχοντας ' xai πρασαγαγόντες 
αὐτοὺς vei; στρατηγοῖς, εἶπον ' Οὗτοι οἱ ἄνλρωποι 


989 


EXTOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XVI. 


΄ 


900 


ἔνκταράσσουσιν ἡμῶν τὴν πὀλιν, Ἰουδαῖοι ὑπάρχον- A cum simus Romani. Et cucurrit plebs adversus 


τες, xal χαταγγέλλοντες ἔθη, ἃ οὐχ ἔξεσιν ἡμῖν παρα- 
δέχεσθαι, οὐδὰ ποιεῖν, Ῥωμαίοις οὖσ;. Καὶ συνεπέ- 
ατη ὁ ὄχλος κατ’ αὐτῶν, χαὶ οἱ στρατηγοὶ περιῤῥηξαν- 
τες αὐτῶν τὰ ἱμάτια, ἐχέλευον ῥαθδίζειν. Πολλάς τε 
ἐπιθέντες αὐτοῖς πληγᾶς, ἔθαλον εἰς φυλαχὴν, παραγ» 
Υείλαντες τῷ δεσμοφύλαχι, ἀσφαλῶς τηρεῖν αὐτοὺς. "Os 
τταραγγελίαν τοιαύτην εἱληφὼς, ἔδαλεν αὑτοὺς εἰς τὴν 
ἁἑσωτέραν φυλαχὴν, χαὶ τοὺς πόδας αὐτῶν ἠσφαλίσατο 
εἲς τὸ ξύλον. Κατὰ δὲ τὸ μεσονύχτιον, Παῦλος καὶ Σίλας 
τεροσευχόµενοι, ὄμνουν τὸν θ:όν. ἑπηχροῶνιο δὲ αὐτῶν 
ot δἑέσµιοι. Ἄφνω δὲ σεισμὸς ἐγένστο μέγας, ὥστε σα- 
λευθῃναιτὰ θεμέλια τοὺδεσμωττρίου. Ἡνεῴχθησαν δὲ 
πεἹραχρῆμα al θύραι πᾶσαι, χαὶ πάντων τὰ δεσμὰ ἀν- 
έθη. "Εξυπνος δὲ γενόμενος ὁ δεσμορύλαξ. χαὶ ἰδὼν 
ἀνεῳγμένας τὰς θύρας τῆς φυλαχΏς, σπασάµενος 
μάχαιραν, ηβελεν ἑαυτὸν ἀναιρεῖν, νομίτων ἔχπε- 
Φευγέναι τοὺς δεσµίους. Ἐφώνπας δὲ φωνῇ µεγάλῃ 
ὁ Παῦλος, λέγων’ Μηδὲν πράξης σεαυτῷ κακόν * 
"Άπαντες γάρ ἑσμεν ἐνθάδε. Αἰτήσας δὲ φῶτα εἶσ- 
απῄήδησε, χαὶ Έντρομος Ὑενόμενος, προσέπεσε τῷ 
Παύλῳ καὶ τῷ Σίλᾳ: καὶ προαγαγὼν αὐτοὺς ἔξω, 
ἔφη * Κύριοί µου, τί µε δεῖ ποιεῖν ἵνα σωθῶ ; Di δὲ 
εἶπον * Πίστευσον ἐπὶ τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, 
xal σωθήσῃ σὺ xal ὁ οἶχός σου. Καὶ ἑλάληταν αὑτῷ 
τὸν λόγον τοῦ Κυρίου χαὶ πᾶτι τοῖς &v τῇ οἰκίᾳ αὖ- 
τοῦ. Καὶ συμπαρλλαθὼν αὐτοὺς ἓν ἑκείνῃ τῇ ὥρᾳ 
νυχτὸς, ἕλουσεν ἀπὸ τῶν πληγῶν * χαὶ ἑἐδαπτίσθη 


n 


eos, et magistratus, scissis tunicis eorum, jusserunt 
eos virgis cxdi. Et cum multas plagas eis impo- 
suissent, miserunt eos in carcerem, przcipientes 
custodi, ut diligenter custodiret eos. Qui cum talc 
preceptum accepisset, misit eos in interiorem car- 
cerem, et pedes corum strinxit ligno. Media autem 
nocte Paulus et Silas orantes latidabant Deum, et 
audiebant eos qui in custodia erant. Subito vero 
2 & terremotus factus est magnus , ita ut move- 
rentur fundamenta carceris, Et statim aperta sunt 
omnia ostia, et. «niversorum vincula soluta sunt; 
Expergefactus. autem cuatos carceris , et viden« 
januas apertas carceris, evaginato gladio volebet 
se interficere, :xstigmans fugisse vinctos. Clamavit 
au:em Paulus voce magna, dicens : Nihil tibi mali 
feceris ; universi en'm liic sumus. Pctitoque lumine, 
introgressus est οἱ tremefactus procidit Pauli et 
Sila ad pedes, el producens eos (oras, ait : Domi- 
ni, quid me oportet facere , ut salvus fiam ? At illi 
dixerunt : Crede in Dominum Jesum, et salvus eris 
t1 et domus tua. Et locuti sunt ci verbum Domiti 
cum omnibus qui erant in domo ejus. Et tollens 
eos in illa hora noctis, lavit plagas eorum ; et 
baptizatus est ipse, et omnis domua ejus continuo. 
Cumque perduaxisset eos in domum suam, apposuit 
eis mensam, et Italus est cum omni domo sua 
crelens Deo. 


αὐτὸς καὶ οἱ uev! αὐτοῦ πάντες παραχρΏμα. ᾿Αναγαγών τε αὐτοὺς εἰς τὸν οἴχον αὑτοῦ, Παρέθηχε «pá- 
παζαν, xal Ἠγαλλιάσατο πανοιχὶ πεπιστευχὼς τῷ to. 


EPMHNEIA. 

AtTqtz2t f; Πυθία αὗτη, γυνή τις οὖσα &r:xablcat 
τῷ “ρίποδι τοῦ ᾿Απόλλωνος, δ.αιροῦσα τὰ σχέλη ᾿ 
εἶθ οὕτω πνεῦμα πονηρὺν ἀναδιδόμενον κάτωθεν, 
xai διὰ τῶν γεννητιχῶν αὐτῆς διαδιδόµενον μορίων, 
π)ηροῦν «hv γυναῖκα τῖς μανίας, καὶ ταύτης [f. 
ταύτην] τὰς τρίχας λύουσαν, λοιπὸν βακχεύεσθαί τε 


C 


καὶ ἀφρὸν ix τοῦ στόματος ἀφιέναι , xal οὕτως ἐν 


παροινίἰᾳ Υινοµένην, τὰ τῆς µανίας φθέγγεσθαι ῥῇ- 
µατα. Τί δήποτε χαὶ ὁ δαίµων ἐφθέγγέτο, [val] ὁ 
Παῦλος ἑχώλυσεν ; Ἐθούλετο λοιπὸν 37 ἀξιόπιστου 
ἑαυτὸν 39 ποιεῖν. El γὰρ προσήῄήχατο αὑτοῦ τὴν µαρ- 
τυρίαν, ὁ Παῦλος, πολλοὺς ἂν χαὶ τῶν πιστῶν Ἱπάτη- 
σεν. ἅτε ὑπὸ ἐχείνου δεχθείς. Avi τοῦτο ἀνέχεσθαι ?? 
καθ) ἑαυτοῦ εἰπεῖν, ἵνα στῇση τὰ ὑπὲρ αὑτοῦ, καὶ 
αὐτὸς σνγχαταθάσει κέχρηται. πρὸς τὴν ἀπώλειαν. 
T^ μὲν οὖν πρῶτον οὐ προσήχατο Παῦλος, ἀλλὰ 
δ.έπτυσεν, οὗ βουλόμενος ἁπλῶς ἐπιβῥίπτειν τοῖς 
σηµείοις. Ὡς δὲ ἑπέμενε τοῦτο πυιῶν, xai τὸ ἔργον 
ἐδείχνυ, τότε ἐχέλευσεν αὐτῷ ἐξελθεῖν. « Διαπονηθεὶς 
γὰρ, φησὶν ὁ Παῦλος,ν τουτέστι χινηθεὶς xat δηχθεὶς, 
xai ἀληθῃ λέγουσαν ἐπιστομίσας αὑτὴν, ἑχέλευσεν 
ἐξελθεῖν ἐξ αὐτῆς τὸ δαιµόνιον, διδάσχων ἡμᾶς, μηδὲ 
tjj ἁληθείᾳ συνηχορεῖν προσποιουµένους δέχεσθαι 
δαίμονας, ἀλλὰ πᾶσαν αὐτοῖς ἀποτειχέζειν πλάνης 
ὁδν, καὶ περιφράττειν πρὸς τὰ παρ αὑτῶν πάντα 


COMMENTARIUS. 

Dicebatur mulier Pythia ea, qua: supra Apolli- 
nis tripodem sedere solita crat divaricatis cruribus. 
Quo in statu d:emon ab imo sese insinuans, ac ejes 
verenda pervadens, furore ipsam replebat. Quare 
sparsis crinibus bacchalatur, et spumam ex ore 
emittebat ; sicque furibunda insanis verba fundebat. 
At quare et dzmon id dicebat, et Paulus ne diceret, 
prohibuit ? Quia volebat sibi fidem et auctoritatem 
conciliare. Si enim testimonium ipsius admisisse: 
Paulus, fideles multos, velut ab illo probatus, fortas- 
ge decepisset. Quam ob causam non renuit contra 
$6 dicere, ut qu» pro se dixisset, confirmaret : 
scilicel novit ille, ut homines perdat, eliam se 
tempori accommodare, Paulus primo quidermn ejus 
testimonium non admisit, sed contempsit, nolens 
statim signis manum admovere. Át cum dzn.on 
clamando perseveraret , et jam molestiz illi essct, 
tune imperavit ipsi, ut exiret. « Dolens autem Pau- 
lus, » inquit, boc est, tzedio et molestia affectus, 
quamvis vera diceret, os illi obstruxit , jussitque 
ut ex illa exiret. Quo nos docuit, ne dazmonibus, 
vel 975 cum veritati patrocinari videntur , ullo 
mouo credamus, sei obturatis ad omnia qus ab 
ipsis procedunt, auribus, omnem illis fallendi viam 
praeludamus. « Terremotus factus est. » Ex quo 


Varie lectiones et nota. 


9S γὰρ. " αὐτόν. 39 ἀγέχεται. : 


— — — — ds —mr—s um 5 —— ———— wr -— M —— —————————— ——————--- - 


931 TH EOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 952 
eustos carceris « expergefactus est : » Ostia vero À τὴν ἀχοήν. 'O σεισμὸς véyov«v, ὥστε ἀφυπνισθτναι ͵ 


aperia sunt, ut quod contigerat, miraretur, et fidelis 
evaderet : non enim ista ad ostentationem facta 
sunt, sed ad ejus salutem. Ea (amen non viderunt, qui 
inibi erant vincti : alioquín fugissent omnes. 
« Exspergefactus autem custos carceris. » llie est 
Stephanaé ille, cujus meminit Pavlus in prima 
Epistola ad Corinthios. | 
Quod apostoli rogati e£ carcere exierint. 


TEXTUS. 

XVI, 55-40. Et icum dies factus esset, miserunt 
mayistratus lictores, dicentes: Dimittehomines illos. 
Nuntiavit autem custos carceris verba liaec Paulo, 
quia Miserunt magistratus, ut dimittamini : nunc 
igitur exeuntes, ite in pace. Paulus autem dixit eis : 
C:eso8 nos publice, indemnatos, homines Romanos 
miserunt in carcerem, et nunc occulte nos ejiciunt ? 
Non ita, sed veniant, et ipsi nos ejiciant. Nuntia- 
verunt autem magistratibus lictores verba hzc. 
Timueruntque, audito quod Romani essent. Et 
venientes deprecati sunt eog, et educentes rogabant, 
ut egrederentur de urbe. Exeuntes autem de car- 
cere, introierunt ad Lydiam et visis fratribus, con- 
solati sunt eos, et profecti sunt. 


COMMENTARIUS. 

Dicens Paulus : « C»sos nos publice, » etc., du- 
plex in se et Barnaban deliclum cominissum esse 
ostendit, nempe quod et « homines tomani, et 
indemnati » Czsi essent. Pluries enim. ille humana 
pratexit ob quamdam aGiconomiam , ne videlicet 
tanquam jure damnatus, et tanquam iniquus perire, 
vel hoc ab illorum gratia pendere videretur. Et 
quia sciebat, subdi oportere principibus et potesta- 
tibus, idrirco se appellat Romanum ; nam fere in 
ownem terram, et in ipsam quoque Judwam, Ro- 
manorum imperator tunc lemporis 276 domina- 
batur ; et ei Judzi quoque tributa pendebant. Quare 
Paulus Romanorum principatum εἰ dominationem 
non rejiciebat, sicut reliqui Judzi, qui seipsos 
seducentes dicebant, Deum solum esse proprium 
ipsorum regem, reipsa tamen tanquam tributarii 


59 


τὸν δεσμοφύλακα. AL θύραι δὲ ἠνεῴχθησαν, ὥστε | 
θαυμάσαι τὸ γεγονὸς xal πιστεῦσαι. Οὐ γὰρ ox 
ἐπίδειξιν ταῦτα ἐγένετο, ἀλλὰ πρὸς σωττρίαν αὐτοῦ. 
Ταῦτα δὲ οἱ δεσμῶται οὐχ ἑώρων ^ fj yàp. ἂν Έφυγε 
ἅπαντες. Οὗτός ἐστιν ὁ Στεφανᾶς, οὗ μνημονεύει 
Παῦλος ἐν τῇ πρὺς Κορινθίους πρώτῃ Ἐπιστολῇ. 


Ὅτι παρα»«ηθέντες ἑξῆ.ϊθογ τότε ix coo δεσµω- 
| tnplov οἱ ἁπόστο.οι. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἡμέρας δὲ γενομένης, ἀπέστειλαν οἱ στραττγοὶ 
τοὺς ῥαθδούχους, λέγοντες * ᾿Απόλυσον τοὺς ἀνθρό- 
mou; ἐχείιους. ᾿Απήγγειλε ὃΣ ὁ δεσμοφύλαξ τὺς 
λόγους τούτους πρὸς τὸν Παὔῦλον, ὅτι ᾿Απέστειλαν & 
στρατηγοὶ, ἵνα ἀπολυθῆτε * νῦν οὖν ἐξελθόντες τ.8- 
ρεύεσθε &v εἰρήνῃ. 'O δὲ Παῦλος ἔφη πρὸς αὐτοὺς: 
Δείραντες ἡμᾶς δηµοσίᾳ ἀχατακρίτους ἀνθρώπο.ς, 
Ῥωμαίους ὑπάρχοντας, ἔόαλον εἰς φυλακὴν, καὶ vov 
λάθρα ἡμᾶς ἑχέάλλουσιν; Οὐ γὰρ, ἀλλ ἑλθόντες 
αὐτοὶ ἡμᾶς ἐξαγαγέτωσαν. Απήγγχειλαν δὲ τοῖς στρΙ- 
τηγοῖς οἱ ῥαθδοῦχοι τὰ ῥήματα ταῦτα, xal ἐφοθήθτ- 
σαν ἀχούσαντες, ὅτι Ῥωμαῖοί εἰσι. Καὶ ἑλθόντες 
παρεχάλεσαν αὐτοὺς, xol ἐξαγαγόντες Πρώτων ἐξ- 
ελθεῖν τῆς πόλεως. Ἑξελθόντες δὲ ἀπὸ τῆς φυλακῖς, 
εἰσῆλθον πρὸς τὴν Λυδίαν * xal ἱδόντες τοὺς ἀἁδελ- 
φοὺς παρεχάλεσαν αὐτοὺς, καὶ ἐξῃλθογ., 

EPMHNEIA. 
Δείχνυσι διπλοῦν τὸ ἔγχλημα, εἰπών  ε Δείραν- 


C τες ἡμᾶς δηµοσίᾳ, » χαὶ τὰ ἑξῆς, ὅτι « Καὶ "Po- 


µαίους, xal ἀχατακρίτους, » Ανθρώπινα γὰρ κα;- 
εσχεύαζε διά τινα οἰκονομίαν πολλάκις, ἵνα μὴ δόξι 
ᾧς κατάδιχος ἀπολύεσθαι xal ὡς ἡμαρτηχὼς, xai 
ἵνα μὴ τῆς χάριτος αὐτῶν ᾗ τὸ πρᾶγμα. Kal εἰδὼς ὅτι 
δεῖ ἀρχαῖς xai ἑξουσίαις ὑποτάσσεσθαι, ἑχάλει ἑαυ- 
τν Ῥωμαῖογ (σχεδὸν γὰρ πάσης τῆς Ὑῆς, καὶ 
αὐτῆς τῆς Ἰουδαίας, ὁ Ῥωμαίων βασιλεὺς ἑἐχράτει 
οἵτινες καὶ φόρον ἑτέλουν Kaícapt), ph ἀποσε:όμε- 


' vog τὴν ἀρχὴν καὶ δεσποτείαν τὶν Ῥωμαῖκξ, 


ὥσπερ οἱ λοιποὶ Ἰουδαῖοι φρεναπατῶντες ἑαυτοὺ», 
τὸν θεὸν μὲν ἑαυτῶν ἔλεγον ἴδιον βασιλέα, οὗ yh 
ἄνθρωπον * ἔργοις δὲ αὐτοῖς ὡς ὑποτελεῖς [οἰχέτα:| 
φόρους ἑτέλουν' τὸ μὲν ὄνομα ἀρνούμενοι, ἔργοις 
δὲ ὑποχείμενοι. 05; xot ἐπόρθῃσεν Οὐεσπασιανὸ», 


servi tributà solebant. Unde quanquam subditorum D ὡς μὴ ὑποτασσομένους. 


nomen repudiareni, το tamen ipsa gubditi erant. 

sianus eos delevit. 

CAPUT XXY. 

De seditione Thessalonice | causa — preedicationis 
facta ; deque fuga Paulj Beream , εἰ inde Athe- 
nas. 

Feria 9 hebdomade sexta. 
TEXTUS. 
XVII, 1-15. Cum autem perambulassent Au:pbipos 


Aim et Apolloniam, venerunt Thessalonicam, ubi erat 


synagoga dudzorum. Secundum consuetudinem au- 
tem Paulus introivit ad eos, et per Sabbata tria dis- 
serebat eis de Scripturis, adaperiens et insinuans, 
quia Christum oportuit pati el resurgerea mortuis : 


a 2 e - ο 9 S. 


ΚΕΦΑΛ. KE. 

Περὶ στάσεως Τεγοµένης ἓν ccqadovixg τοῦ 
κηρύγματος ἔνεκεν, φυγῆς v& llaU.lov εἰς Βέ- 
-ροιαν, κἀχεῖθεν εἰς Αθήνας. 

Τή β’ τς c" ἑθδομάδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Διοδεύσαντες δὲ τὴν ᾽Αμϕίπολιν καὶτὴν Απολλω- 
νίαν, ἦλθον εἰς θεσσαλονίχην, ὅπου fjv. f αυναγωγὶ 
τῶν Ἰουδαίων. Κατὰ δὲ «b εἰωθὸς τῷ Παύλῳ εἰσλλθε 
πρὸς αὐτοὺς, καὶ ἐπὶ Σάδόατα τρία. διελέγετο αὐτοῖ:, 
ἀπὸ τῶν Γραφῶν διανοίγων xal παρατιθέµενος, ὅτι 
ἔδει τὸν Χριστὸν παθεῖν καὶ ἠνφστῆναι, xal ὅτι 











993 EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XVII. 094 
0:6; &attv ὁ Χριστὸς Ἰησοῦς, ὃν ἐγὼ καταγγέλλω A et quia Hic est Jesus Cliristus, quem ego annuntio 


ὑμῖν. Καί τινες ἐξ αὐτῶν ἐπείσθησαν, xal προσεχλη- 
ρώθησαν τῷ Παύλῳ καὶ τῷ Σίλᾳ, τῶν τε σεθὀµένυιν 
Ἑλλήνων πλήθος πολὺ, γυναικῶν τε τῶν πρώτων 
οὖκ ὀλίγαι. ζηλώσαντες δὲ οἱ "Iouzato: οἱ ἀπειθήῆσαν- 
τες, xai προσλαθόµενοι τῶν ἀγοραίων ἄνδρα; τινὰς 
πονἠροὺς, xal ὁχλοποιήῄσαντες, ἐθορύθουν τὴν πόλιν" 
καὶ ἐπιστάντες τῇ οἰχίᾳ Ἰάσωνος, ἐζήτουν αὐτοὺς 
ἀγαχεῖν εἰς τὸν δβμον. Mh εὑρόντες δὲ αὐτοὺς, ἔσυ- 
gov τὸν Ἱάσωνα xal τινας ἀδελφοὺς ἐπὶ τοὺς πολιτ- 
άρχας, βοῶντες, ὅτι Οἱ τὴν οἰχουμένην ἀναστατώ- 
σαντες οὗτοι xal ἐνθάδε πάρεισιν, οὓς ὑποδέδεχται 
Ἱάσων * xai οὗτοι πάντες ἀπέναντι τῶν δογμάτων 
Καΐσαρος πράττουσι, βααιλέα ἕτερον λέγοντες εἶναι 
"Insov. 'Exápagay δὲ τὸν ὄχλον καὶ τοὺς πολιτάρχας 
ἀκχούοντας ταῦτα. Καὶ λαδόντες τὸ ἰχανὸν παρὰ τοῦ 
Ἰάσωνος xai τῶν λοιπῶν, ἀπέλυσαν αὐτούς. 

Οἱ δὲ ἀδελφοὶ εὐθέως διὰ νυχτὸς ἐξέπεμφαν τόν 
τε Παῦλον xal τὸν Σίλαν εἰς Bépotav. Οἵτινες παρα- 
Υενόμενοι, εἰς τὴν συναγωγἠν τῶν Ἰουδαίων ἀπίεσαν. 
Οὗτοι ἑὲ σαν ἁγενέστεροι τῶν ἓν θΘεσσαλονίχῃ. 
οἵτινες ἐδέξαντο τὸν λόγον μετὰ πάσης προθυµίας, 
τὸ xa0' ἡμέραν ἀναχρίνοντεξ τὰς ΤΓραφὰς, εἰ ἔχοι 
ταῦτα οὕτω. Πολλοὶ μὲν οὖν ἐξ αὐτῶν ἑπίστευσαν xal 
τῶν Ἑλληνίδων γυναικῶν τῶν εὐσχημόνων, καὶ ἀν- 


ὁδρῶν οὐκ ὀλίχοι. Ὡς δὲ ἔγνωσαν οἱ ἀπὸ τῆς θεσσαλο-΄ 


νίκης Ἰούδαῖοι, ὅτι xài ἐν τῇ Βεροίᾳ κατηγγέλλἠ 
ὑπὸ τοῦ Παύλου ὁ λόγος τοῦ θεοῦ, ἦλθον χἀχεῖ ca- 
λεύοντες τοὺς b xovg. Εὐθέως δὲ τότε τὸν Παῦλον 


vobis. Et quidam ex eis crediderunt, οί adjuncii sui.t 
Pauló et Sila, et de colentibus Grzcis (35) multitudo 
magna et rüulleres nobiles non pauca. Zelantes 
autem Judzi, assumentesque de vulgo viros quos- 
dam malos, et turba facta, concitaveruüt civitate : 
et assistentes domui Jasonis quarebant eos produ- 
cere in populum. Et cum nom invenissent eos, 
trahebant Jasonem et quosdarm fratres ad principes 
civitatis, clamantes : quoniam Hi qui urbem conci- 
tant, et liuc venerunt, quos suscepit Jason, et hi 
omnes contra decreta Cesaris faciunt, regem alium 
dicentes €58e, Jesum. Coneiiaverunt autem plebem 
et principes civitatis audientes hac. Et accepta 
satisfactione a Jasono el à cmleris, dimiserunt 
608. 


Fratres vero confestim per noctem dimiserunt 
Paulum et Silam i in Bereeam. Qui cum venissent, in 
synagogam. Judxorum introierunt. Hi autem erant 
nobiliores eorum quisunt Thessalonicz,qui suscepe- 


runt verbum cum omni aviditate, quotidie scrutantes - 


Scripturas, si hzc 277 ita se haberent. Et multi 
quidem crediderunt ex eis, et mulierum gentilium 
honestaruimn, et viri non pauci. Cum autem ο0βπο” 
vissent in Thessalonica Judi, quia et Bera pre- 
dicatum. est a Paulo verbum Dei, venerunt et illuc 
commoventes et turbantes multitudinem. S:atimque 
tunc Paulum dimiserunt fratres, ut iret usque ad 


ἑξαπέστειλαν ol ἀδελφοὶ πορεύεσθαι ὡς ἐπὶ τὴν θά-ρ mare : Silas autem et Timotheus remanserunt. ibi. 


λασσαν * ἐπἐμεινάν τε 6 τε Σίλὰς xai ὁ ΊΤιμόθεος 
ἐχεῖ. Οἱ δὲ χαθιστῶντες τὸν Παῦλον ἤγαγον ἕως ᾿Αθη- 
νῶν, xal λαθόντες ἐντολὴν πρὲς τὸν Σίλαν xai Τι- 
µόθεον, ἵνα ὡς τάχιστα ἔλθωσι πρὸς αὐτὸν, ἐξίε- 
σαν, 

EPMHNEIA. 

Ἐπειδὴ οὗτοι πρὸς τὰ σημεῖα ἑνανέως L εἶχον, 
ὡς πλάνους καὶ γόητας διαθάλλοντες, ὧδε ἀπὸ τῶν 
Γραφῶν, πείθειν *! οὑχ εἶχον '* ταύτην τὴν ὑπό- 

-νοιαν. Σεδομένους Ἕλληνας τοὺς ἐξ Ἰουδαίων μὲν 


ὄντας, Ἑλληνιστὶ δὲ φθεγγοµένους καλεῖ, διὰ «b, 


φυλάττειν τὸν νόµον * f] τοὺς ἐξ Ἑλλήνων προσηλύ- 
τους Ἰουδαίους 93 ὑπάρχοντας. Τὸ, εὐγενέότέροι, ἀντὶ 
τοῦ, ἐπιεϊχέστέροι, enslv. Οὐχ ὡς ἄπιστοι δὲ ουτοι 


Qui autem deducebant Paulum, perduxerunt eum 
usque A tlienag, et accepto mandato ab eo ad Sila 
et Timotheum, ut quam celeriter venirent ad illum, 
profecti sunt. — ' 


COMMENTARIUS, 

« Disserebat cis de Scripturis. » Quoniam Judzi 
signis adversabantur, adeo ut apostolos velut ime 
postores οἱ prasstigiatores calumniarentur, Paulus 
hocloco ex Scripturis, quie ejusmodi suspicioni. 
non subeunt, eos persuadere aggreditu£. « Colentibus 
Grzcis. » Graecos liic vocat eos qui ex Judzis cui 
essent, Grieca lingua utebantur. « Colentes » verà 
dicil, quia legem observabant: vel Griécos, qui 


ἀνέχρινον τὰς Γραφὰς (fj γὰρ ἦσαν πεπιστευχότες), D Jüdaismum aumjlexi fuerant, slc appellat. Per 


&XA' ὥς ἅμοιροι τῆς τῶν παλαιῶν προφητῶν παρα- 
δόσεως, xai διὰ τοῦτο μᾶλλον πιστότεροι Ὑενόμενοι, 
ἐρευνῶντες τὰς Γραφὰς, xa εὑρίσχοντες,, τοῖς τῶν 
προφητῶν λόγοις συνάδυντα τὰ περὶ τῆς ἐνσάρχου 
οἰχονομίας πρἀἵματα. 


ΚΕΦΑλ. Κς.. . 
Περὶ τῆς ἐν ᾿Αθήγαις ἐπιδωμίου γραφῆς, φιο- 
σόφονυ τε κηρύγματος καὶ εὐθεθίας τοῦ Παύ- 
Aov. 


« nobiliores » vero hic « prudentiores » inielli- 
git. 16] « scrutabantut. Scripturas, » non quasi 
increduli, $ed ut expertes traditionis veterum pro- 
plieláruin : et idéirco. sérutando Scripturás In fide 
magis firmabaritur, quod opera Dordini in carne 
oraculis prophetaruin pláne coüsentahea esse coin- 
perirent. 

CAPUT XXVI. 


De inscriptione, que erat Athenis supra aram, et áe ; 


* 
, 


εαρίελίε ργαἀἰκαίίοπε Pauli ejusqué pleiate. 


Varie lectiones et nois. 


* ἑναντίως. —  mel0ci.— "t ἔχων, ** Ἰουδαίων. 
(25) Vulg. habet, gentilibusque. 


995 
TEXTUS. 

XVII, 16-18. Paulus autem cum Athenis eos ex- 
spectaret, incitabatur spiritus ejus in ipso, videns 
idololatrix deditam civitatem. Disputabat igitur in 
Syuagoga cum Judzis et colentibus, et in foro, per 
ounes dies ad eos qui aderant. Quidam autein Epicu- 
rci et Stoici philosophi disserebant cum eo, et quidam 
dicebant : Quid vult seminiverbius bie dicere? Alii 
vero ; Novorum daemoniorum videtur annuntiator 
esse : quia Jesum et resurrectionem anuuntiabat 
C18. 


178 COMMENTAKTUS. 

« Incitabatur. » Nou iram hic. intelligit, aut in- 
dignationem ; procul enim ab ira et indignatione 
est gratia. Quare «  incitabatnr » perinde est ac, 
exacerbabatur, nou ferebat, veliementer dolebat : 
quemadmodum alibi dicit "* : « l'acta est autemexa- 
cerbatio (24) iuter ipsos etc. » — « Confestim autem 
Paulum.» Ex prudenti: consilio, eL non ex timore 
aufugit Apostolus ; quia scilicet praedicationem evan- 
Jelicam  dilatari, et. iram ipsorum exstingui sun- 
inopere desiderabat. « Quidam autem. » Epicurzi 
quidem ex atomis universum sua sponte coaluisse 
arbitrabantur : Stoici autem illud esse putabant 
corpus ei inflammatiouem. Quidam ex illis ob 
doctriuau de sc alte sapientes, stulte divinum Pau- 
lum irridentes : « Quid vult spermologus (25) iste?» 
dicebant. Quoniam enim « spermologus »  avicula 
parva εἰ vilis est, solita semina in triviis projecta 


colligere; hinc viles et nullius frugis homines C 


« spermologos » dyppellabant. Quia vero Paulus 
Jesum eli resurrectionem pradicabat, ii, utpote 
etiam deas feminas colere assueti (quippe qui dze- 
monea pro diis habebant), « resurrectionem » deam 
quamdam esse existimabant. 


Feria 3 hebdomadae sextie. 
TEXTUS. 

XVII, 19-54, Et apprehensum euin ad Areopagum 
duxerunt dicentes : Possumus scire, quz est hic 
nova qua a ledicitur, doctrina? Nova enim quadam 
infers auribus nosuis. Volumus ergo scire quidnam 
. velint hzcesse. (Atlenienses autem umneset advenz 
hospites, ad nihil aliud vacabant, nisi aut dicere, 
aut audire aliquid novi.) Stans autem Paulus in 
medio Areopagi, ait : Viri Atlienienses, per omnia 
quasi supersttioslores vos video.  Prateriens 
enim et videns simulacra vestra, inveni et aram iu 
qua scriptum erat : « lgnoto Deo. » Quod érgo 
ignorantes colitis, hoc ego annuutio vobis. Deus 


το fJJebr. ui, 15. 


THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHI£P., 


996 
KEIMENON. 

"Ey δν ταῖς ᾿Αθήναις ἐχδεχομένου αὐτοὺς τοῦ 
Παύλου, παρωξύνετο τὸ πνεῦμα αὐτοῦ Ev αὐτῷ θεω- 
ροῦντος χατείδωλον οὖσαν τὴν πόλιν. Διελέγετο μὲν 
οὖν ἓν τῇ συναγωγῇ τοῖς Ἰουδαίοις καὶ τοῖς σεδθοµέ- 
νοις, xat ἐν τῇ ἀγορᾷ χατὰ πᾶσαν ἡμέραν πρὸς τοῦ; 
παρατυγχάνοντας. Τινὲς δὲ τῶν Ἐπιχουρίων  χαὶ 
τῶν Στωϊκῶν φιλοσόφων συνέδαλλον αὐτῷ, χαί τινες 
ἔλεγον' Ίέ ἂν θέλοιό σπερµολόγος οὗτος λέγειν; Oi 


. 6 Ξένων δαιµονίων δοχεῖ χκαταγγελεὺς sivat- oz 


τὸν Ἰησοῦν καὶ τὴν ἀνάστασιν εὐηγγελίζετο αὖ- 
τοῖς. 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 
« Παρωξύνετο, » Οὐκ ὀργὴν ὀνταῦθά φησιν, ott 
ἀγανάχτησιν. Ὀργῆς γὰρ καὶ ἀγαναχτίσεως ποὐῤίω 


B τὸ χάρισμα. Τὸ, « Παρωξύνετο » δὲ, τουτέστν 


ἀντὶ τοῦ, διηγείρετο, οὕτως "5, ἀλλ' ἑτήχετο. xao; 
xai ἀλλαχοῦ φησιν « Ἐγένετο παροξυσμὸς µετας» 
αὐτῶν, » xal τὰ ἑξῆς. « Εὐθέως δὲ τὸ τὸν Παῦθλον. » 
Οἰχονομιχῶς ἐνταῦθα, οὗ δειλιῶν ἔφνγεν ὁ ᾿Απόστο- 
40:, ἁλλ᾽ ὥστε xal τὸ χηρυγμα αὖξειν βουλόμενος, 
xai τὸν θυμὸν αὐτῶν χατααθέσειν πραγµατευόμε- 
voz. € Τινὲς δὲ τῶν. » Ol μὲν Ἐπικούριοι αὐτόμα- 
τον xal ἀπὸ ἀτόμων δοξάζουσιν εἶναι τὸ πᾶν" οἱ ὃὲ 
Ῥτωϊκοὶ οὕτω σῶμα xal ἐκπύρωσιν. Τινὲς οὖν ἐς 
αὐτῶν ἐπὶ γνώσει μέγα φρονοῦντες, ἀνοήτως λέχον- 
τες ** τὸν θεσπέσιον Παὔῦλον, « Τί ἂν θέλοι ὁ σπερ 
µολόχος οὗτος» » ἔλεγον. Ἐπειδὴ γὰρ ὄρνεόν στιν 
ὁ σπερµολόχος, βραχὺ δὲ xal εὐτελὲς, οὔτε αρὶς 
Βρῶσιν οὔτε πρὸς τέρψιν ἐπιτήδειον, τὰ ἓν cxi; 
τριόδοις ἑῤῥιμμένα τῶν σπερµάτων εἰωθὸς συκιέἑ- 
γειν’ τοὺς οὖν εὐτελεῖς val οὐκ ἀξίους λόγου σπερ- 
µολόχους ἐἑχάλουν. « Ἐπειδῇ τὸν Ἰησοῦν καὶ «tv avi- 
στασιν εὐηγγελίξετο. » Καὶ γὰρ τὴν ἀνάστασιν cov 
τινα εἶναι ἑνόμιζον, tie εἰωθότε καὶ θηλείας 
θεὰς σέδειν' δαιμόνια γὰρ τοὺς θεοὺς αὑτῶν ἔχά- 
λουν. 
Tfj Υ τῆς ς’ ἑθδομάδος. 
KEIMENON. 

Ἐπιλαθόμενοί τε αὑτοῦ, ἐπὶ τὸν "Αρειον T-ÁTov 
ἤγαγον, λέγοντες ' Δυνάμεθα γνῶναι tl; d) xai 
αὕτη ἡ ὑπὸ coU λαλουμένη διδαχἠ ; Ἐενίκοντα vàp 
τινα εἰσφέρεις εἰς τὰς ἀχοὰς ἡμῶν. Βουλόμεθα οὖν 
γνῶναι τί ἂν θέλοι ταῦτα εἶναι. ᾿Αθηναῖοι δὲ «τάντες 


D χαὶ οἱ ἐπιδημοῦντες ζένοι, εἰς οὐδὲν ἕτερον müxat- 


ρουν, 3| λέγειν τι xal ἀκούειν χαινότερον. Σταθεὶς 
δὲ ó Παῦλος ἐν µέσῳ τοῦ Αρείου πάγου, ἔφη" "Av- 
δρες ᾿Αθηναῖοι, χατὰ πάντα ὣς δἐισιδαιµονεστέρους 
ὑμᾶς θεωρῶ. Διερχόμενος γὰρ χαὶ ἀναθεωρῶν τὰ 
c:6ácpata ὑμῶν, εὗρον xal βωμὸν ἐν ᾧ ἐπεγέγρα- 
το" « ᾽Αγνώστῳ 8e. » Ὃν ουν ἀγνοοῦντες εὖσε- 


Varie lectiones et note. 


** Marg. Λέγεται χαὶ εἰς τὴν ἑορτήν τοῦ ἁγίου Διονυσίου. 5 οὐκ ἔφερεν, — *'* ἐπιγελῶντος. 


(84 )Vulg. habet, dissensio. | 
(25) Vulyatus interpres. vertit seminiverbius, 
quasi seminans verba, hoc est, garrulus, nugator. 
At pressius verti possel seminilegus, seu. seminum 


collector. Cujus nomenclaiionis raiio ex subjecta ex- 
positione palet. Metaploricee autem. sumitur pro 
verboso, nugatore ei locululeio , ut Plautus ci- 
xil. 

8 





997 EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XVII. 958 


6elze, τοῦτον ἐγὼ καταγγέλλω ὑμῖν. 'O 8c5; ὁ A qui fecit inundumn et omnia que iu co sunt, bic 


ποιέσας τὸν xócuov xdi πάντα τὰ ἐν αὐτῷ, οὗτος 
οὐρανοῦ xai γῆς ὑπάρχων Κύριος, οὐκ tv χειρο- 
ποιἠτοις ναοῖς χατο:κεῖ, οὐδὲ ὑπὸ χειρῶν ἀνθρώπων 


θεραπεύεται, προσδεόμενός τινος, αὐτὸς διδοὺς πᾶσι 


ζωὴν καὶ πνοην κατὰ πάντα" ἐποίησέ τε ἐξ ἑνὸς 
αἵματος πᾶν γένος ἀνθρώπων κχατοικεῖν ἐπὶ zd τὸ 
πρόσωπον τῆς γῆς, ὀρίσας προστεταγµένους χαι- 
ροὺς καὶ τὰς ὁροθεσίας τῆς χατοιχἰας αὐτῶν, ζη- 
τεῖν τὸν θεὸν, el ἄραγε Φηλαφήσειαν αὐτὸν καὶ εὔ- 
ροιεν. xal:ot γε οὗ μαχρὰν ἀπὺ ἑνὸς ἑκάστου ἡμῶν 
ὑπάρχοντα. Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν, χαὶ κινούµεθα, xal 
ἐἑσμέν * ὡς xal τινες τῶν καθ' ὑμᾶς ποιητῶν elpf- 
χασι Τοῦ γὰρ xo γένος ὀσμέν. Γένος οὖν ὑπάρ- 
χοντες τοῦ θεοῦ, οὐκ ὀφείλομεν νοµίζειν χρυσίψ, ἢ 
ἀργυρίῳ, f λίθψ, χαράγµατι τέχνης xal ἐνθυμή- 


χρόνους τῆς ἀγνοίας ὑπεριδὼν ὁ θεὸς, τὰ vuv παρ. 
αγγέλλει τοῖς ἀνθρώποις πᾶσι πανταχου µετα- 
νοεῖν. Καθότι ἔστησεν ἡμέραν, ἐν f] μέλλει χρίνειν 
τὴν οἰχουμένην ἓν δικαιοσύνῃ, ἓν ἀνδρὶ ᾧ ὥρισε, 
πίστιν παρασχὼν πᾶσιν, ἀνχστήῆσας αὐτὸν ix νε- 
κρῶν. ᾿Αχούσαντες δὲ ἀνάστασιν νεκρῶν, ol μὲν 
ἐχλεύαζον, οἱ δὲ εἶπον ᾿Ακουσόμεθά σου περὶ τού- 
του καὶ πάλιν. Καὶ οὕτως ὁ Παῦλος ἐξηλθεν ἐκ µέ- 
σου αὐτῶν. Τινὲς δὲ ἄνδρες χολληθέντες αὐτῷ, ἑπί- 


coli εἰ terrae cuim sit Dominus, non in manufa«tix 
templis habitat, nee. manibus humanis colitur in- 
digens aliquo, cum ipse det omnibus vilam οἱ in- 
spirationem et omnia ;. fecitque ex uno omne genus 
279 hominum inhabitare super universam faciem 
terr, definiens statuta tempora et terminos hab.- 
lationis eorum, quarere Deum, si forte atrecitent 
eum aut inveniant, quamvis non longe sit ab uno- 
quoque nostrum. In ipso enim vivimus, et move- 
mur, el sumus : sicul et quidam vestrurum poeta- 
rum dixerunt : Ipsius enim et genus sumus, Ge- 
nus ergo cuim simus Dei, non debemus :stinmare, 
auro, aut argento, aut lapidi, sculpturz artis οἱ co- 
gitationis hominis, divinum esse simile. Et tempora 


B quidem hujus ignorantix « dissimulans » (26) Deus, 
«σεως ἀνθρώπου τὸ θεῖον εἶναι ὅμοιον. Τοὺς μὲν οὖν - 


nunc annuntiat hominibus, ut omnes ubique ρα- 
nitentiam agant. Eo quod statuit diem, in quo judi - 
caturus est orbem in zquitate, in viro, in quo sta- 
tuit, fidem praebens omnibus, suscitans eum a nor- 
tuis. Cum audissent autem resurrectionem mortuo- 
rum, quidam quidem irridebant, quidam vero dixe- 
runt : Audiemus te de hoc iterum. Sic Paulus exi- 
vit de medio eorum. Quidam vero viri adhzrentes 
ei, crediderunt ; in quibus et Dionysius Areopa- 
gita, et inulier nomine Damaris, et. alii cum eis. 


στευσαν, ἐν οἷς καὶ Διονύσιος ὁ ᾿Αρεοπαγίτης, καὶ γυνῆ ὀνόματι Δάμαρις, xal ἕτεροι σὺν αὐτοῖς. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 
Ἠγαγον αὐτὸν, φησὶν , ἐπὶ τὸν "Αρειον máyov, 


οὐχ ὥστε μαθεῖν, àX)' ὥστε χολάσασθαι, ἔνθα αἱ C 


φονιχαὶ δίχαι. "Apecog δὲ Πάγος ἑλέγετο ὁ τόπος, 
ἐπειδὴ ὁ Ἂρης, ὥς qaot, τῆς µοιχίας ἐχεῖσε δίχας 
ἔδωκε. Πάγος δὲ ὁ ὑψτλὸς τόπος" iv γὰρ ὄχθῳ «sv 
ἂν ἐχεῖνο τὸ δικαστἠριον' ὅθεν xai Πάγαρχοι χα: 
λοῦνται παρά τισιν, οἱ τῶν τόπων f) χωμῶν τινων 
ἄρχοντες. « Εὗρον xai Bopóv. » Δύο αἰτίας εἶναι 
λέγουσι τὸ [f. τοῦ] [ἐπι γε] γράφθαι ᾿Αθήνῃσι τῷ 
βωμῷ «᾽Αγνώστῳ θεῷ. » Οἱ μὲν yáp φασιν, ὡς 
Φιλιππίδην ἔπεμφαν ᾿Αθηναῖοι πρὸς Λακεδαιµο- 
νίους περὶ συμμαχίας, ἠνίκα Πέρσαι ἐπεστράτενσαν 
τῇ ἘἙλλάδι, ᾧ κατὰ τὸ Παρθένιον ὄρος Πανὸς φά- 
cua ἑντυχὸν, ἡτιάτο μὲν Αθηναίους ἀμελοῦντας 
αὐτοῦ, ἄλλους θεοὺς θεραπεύοντας , καὶ βοηθεῖν 
ἐπηγγέλλετο. Νικήσαντες οὖν, ἑχείνῳ ναὺν ἀνέστη- 
92v xal βωμὸν ᾠκοδόμησαν. Καὶ ὡς φνλαττόμενοι, 
ph τὸ αὑτὸ δὴ xal ἄλλοτε πάθοιεν, παρέντες τινὰ 
θεὸν ἄγνωστον αὐτοῖς, ἀνέστησαν τὸν βωμὸν ἐχεῖ- 
voy, ἐπιγράφοντες' ε«᾽Αγνώστῳ θεῷ' » τοῦτο λέγον- 
τες, ὅτι Καὶ el τις ἕτερος Ἠγνοεῖτο παρ’ ἡμῶν, εἰς 
τιμὴν ἐχείνου οὗτος δη παρ) ἡμῶν ἑγήγερται, ὡς 
ἂν ἴλεως ἡμῖν εἴη, εἶπερ ἀγνοούμενος μὴ Ospa- 
πεύεται. "Αλλοι δέ φασιν, ὅτι λιμὸς ' χατέσκηψέ 
ποτε ᾽Αθήνῃσι, xai εἰς τησοῦτον αὐτοὺς ἐξέχαυσεν, 
ὡς μηδὲ τῶν λεπτοτάτων σινδόνων ὀνέχεσθαι. Τοὺς 
γομιζοµένους οὖν αὐτοῖς θεοὺς θεραπσύοντες, οὐδὲν 
ἀπώναντο. Ἐννοῄσαντες οὖν, ὅτι ἴσως ἐστιν ὁ θεὺς, 


*! λοιµός. 
(26) Vulg. despiciens. 


COMMENTAR!US. - 

: Duxerunt eum, inquit, ad Areopagum, » non 
ut aliquid ipsi discerent, sed ut is puniretur, ubi 
capitales causz habebantur. « Arcopagus » autein 
locus ille dicebatur, quoniam Ares, seu Mars 
adulterii ponas ibi, ut fabulantur, olim dederat. 
« Pagus » est. locus excelsus ; siquidem in colle 
situm erat dicasterium illud. Hinc « P'agarchi » di- 
cuutur locorum quorumdam vel pagorum pr:e- 
fecti. « luveni et aram. » Dux caus: feruntur. ce- 
lebris illius, qua Athenis erat, inscriptionis : 
« lgnoto Deo. » Quidam enim dicuut, quod cuim 
Athenienses, Persis contra ipsos bellum gerenti- 
bus, Philippideu quemdam ad Laced. mones auxi- 
lii petendi causa misissent, occurrens illi in monte 
Partheno idolum Panis graviter de Atheniensibus 
conquestum fuerit, quod eum czteros quidem deos 


D gnaviter colerent, se prorsus negligerent; et nihilo- 


minus auxilio se futurum spoponderit. Quare Athe- 
nienses, cum vicissent, templum illi excitarunt, et 
altare construxerunt. Caventes vero, ne simile 
quid iterum illis contingeret, quod forte deum ali- 
quem ignotuiw pr:zcterirent, aliam erexerunt aram, 
eique inscripserunt : « lgnoto Deo, » inquientes : 
Si 9&0 sdhuc aliquis a nobis ignoretur deus, {η 
illius bonorem hzc ara esto, ut. nobis propitius 
sit, cis, utpote ignotus, peculiari cultu a nobis non 
colatur. Alii vero ita rein narrant : Cum dira pestis 
in Athenienses grassarctur, cosque exureret adeo, 


Varie lectiones et note. 


999 
ut nec tenzissima linteamina ferre possent ; 
bus, quos putabant deos, cultum aliquem preestite- 
runt, quininde ullum caperent emolumentum. Re- 
putantes vero, quod fortasse deus esset aliquis, ) 
quem ipsi. inhonoratum reliquerint, ac propterea 
ipse pestem immisisset illam, novam edificarunt 
aram, cui « lgnoto Deo » — iriscripserunt : cumque 
super illam eacrilcassent, confestim pestis evanuit, 
Huuc igitur Paulus ait esse Christum, omnium 
Deum, quem se annuntiare affirniabat. Cateru: u in- 
tegra illa inscriptio ila se habeb: i: « Dis Asig, 
Europz,, et Libye, Deo ignoto el peregrino. »— «Deus 
qui fecit, » Ne putarent, Deum ab ipso praedica- 
tuin similem esse multis iliis, qu: 08 alias colebant, 
diis, ac ut errorem istum gubmoveret , subdit : 


«Non in manufaciis t templis habitat?**.» Scilicet, lia- B χεῖνά γε οὐχ ἐζήτει οὕτως, GX 


bitat quidem ip templis, sed non in talibus; sed in 
anima humana. Unde nec in Jerosolywita templo 
dicebatur babitare, sed « operari. » Nec « manibus 
humánis colebatur » a Judzis, sed mente : nam, 
quz ii offerebani, Deus non quasi indigens ali- 
quo » requirebat ; ait enim : « Nunquid manducabo 
carues taurorum "*, etc. » Deindein confirmationem 
sermonis sui istud Arati, unius ex ipsorum poelis, 
egregium dictum proferi: « lpsius enim et genus 
sumus : » et illud quidem de summo Opilfice accipit 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


omni- Α ὃν αὐτοὶ κατέλιπον ἀγέραστον, ὁ τὸν λοιμὸν χα... 


0) 


πέµψας, νἑον δειµάµενοι βωμὸν xa: ἐγγράφανι, 
ε Αγνώστφ θεῷ, » xal θῥύσαντες, εὐθέως ἔθερα- 
πεύθησαν. Τοῦτον οὖν, Φτπσι, Χριστὸν ἸἹπου d, 
πάντων θεὸν ὁ Παῦλος, ὃν xa καταγγέλλει oii; 
ἔφασχεν. Ἔστι δὲ ἡ πᾶσα τοῦ βωμοῦ impe 
τοιαύτη’ t θεοῖς Ασίας, καὶ Εὐρώπης, καὶ À:2;, 
θεῷ ἀγνώστῳ xoi ξένῳ. »---ε "O0 θεὸς ὁ moii 
"Iva. μὴ νοµίσωσιν ἕνα τῶν πολλῶν εἶναι θεὸν v 
ὑπ) αὐτοῦ χηρυττόµενον, διορθοῦται ἐπάγων'  ὧι 
ἐν χειροποιήτοις ναοῖς. » Οἰκεῖ μὲν γὰρ iv να, 
ἁλλ᾽ οὐκ ἐν τοιούτοις, ἁλλ᾽ ἓν ἀνθρωπίνη qr. 
0ὐδὲ γὰρ ἐν ναῷ τῶν Ἱεροσολύμων λέγεται οχι 
ἁλλ᾽ ἐνεργεῖν ' οὐδὲ ὑπὸ χειρῶν. ἀνθρώπων zz; 
Ἰουδαίων ἐθεραπεύθη, ἁλλ᾽ ὑπὸ διανοίας, ἐπὶ z- 
προαδεόµενος’ ϱτ” 
γάρ' « Μῆ φάγοµαι χρέα ταύρων, » xal τὰ te 
Χρῆσιν αὐτοῖς ᾿Αράτου ἐπάγει, ἑνός τινος τῶν αι 
αὐτοῖς ποιητῶν εἰς κατασχευὴν τοῦ ἑαυτοῦ λόγω. 
« To) γὰρ xai γένος ἐσμέν, » qat. Καὶ οὗτος 1^ 

περὶ τοῦ Δημιουργοῦ αὐτὸ ἐχλαμθάνει (el xal zii | 
τοῦ Διὸς τοῦτο εἱρῆσθαί φασιν), οὗ τὸν ἐχεῖνο ἰὲ | 
γων, ἀλλὰ τὸ κχνρίως ἐπ᾿ αὐτῷ ἀρμόζειν My. | 
Γένος δὲ Θεοῦ εἶναι ἡμᾶς Φησι Παῦλος, οὐχ & 
ἐχεῖνοί φασιν, ἀλλ᾽ ἑτέρρ vip* τοντέστι, obit, 
ἐγγυτάτους. 


Paulus , quanquam de Jove ab Arato pronuntiatum fuerit, Videlicet Aratus non de eodem omnim W 
cutus est, sed. Lamen id protulit, quod ei proprie aptari potest. « Genus autem Dei » nos e$se, inqui Ἰ 
Apostolus, non eo sensu, quo Graeci poelzs dicunt, sed alio; nempe quod nos sius ei familiares d 


proxiuni. 


Ad Athenienses verba faciens Paulus « hominem » C 


l'antumimodo Christum appellat, dicens ?* : « In viro, 
in quo statuit, fidem proebens omnibus, suscitans 
eum 4 mortuis : » et nihil de « forma Dei » addit, 
neque quod « zqualis » esset illi, « et '* splendor 
glorie ejus : » et quidem congrue; nondum enim 
eral tempus opportunum verbis istis; sed interim 
contenti erant apostoli, si crederetur verus bomo, 
et resurrexisse, dissimulata tanlisper ejus divini- 
tate. 

« Et tempora. quidem. » Non lioc ait, quod nul- 
Jus lstorum puniatur, sed quia nemo illorum, qui 
r penitentiamagere » voluerit, puniendus sit : neque 
de illis qui jam obieraut loquitur, sed de illis qui- 
bus tunc przdicabat. Non exiget, inquit, a vobis 


μα, Αθηναίοις γὰρ διαλεγόµενος ὁ Παῦλος, qni i» 
δρα αὐτὸν ἐπικαλεῖ µόνον, οὕτω λέγων" e Ἐν bà 
ᾧ ὥρισε, πίστιν παρασχὼν πᾶσιν, ἀναστήσας a5 
ἐχ νεχρῶν' » καὶ οὐδὲν περὶ τῆς τοῦ θεοῦ Mri 
μορφῆς, οὐδὲ ὅτι ἴσος αὐτῷ, οὐδὲ ὅτι ἀπαύγαμ 
τῆς δόξης ἀὐτοῦ": εἰκότως. Οὕπω Υὰρ xal 
ῥημάτων τούτων Ἡν. 'AXX ἀγαπητὺν ἣν αὖτά 
παραδέδασθαι τέως, ὅτι ἄνθρωπός iot, xg» 5s 
ἀνέστη, αὐτοῦ τὴν θεότητα ἐξεκάλυψεν. 


« Τοὺς μὲν οὖν χρόνους.» Οὐ τοῦτό φῃσιν, δτιοὐδὴί 
κχολάζεται τούτων, ἀλλ) ὅτι οὐδεὶς τῶν θελόντων με 
γοεῖν. OÓ περὶ τῶν ἀπελθόντων γὰρ τοῦτό φησιν, jii 
περὶ τούτων οἷς παραγγέλλει. 00x ἀπαιτέῖ λόγον ὑμῖν, 
φηαὶ, περὶ τῶν προτέρων ἑτῶν τῆς ἀγνοίας ὑμόν. 0 


rationem de preteritis 381 annis « ignorantie ve- D εἶπε δὲ παρεῖδεν, 3] , εἴασεν , ἀλλὰ, « περιεῖδε '' 


&:r2. » Non dixit autem, contemnit, vel permittit, 

sed, « dissimulat, » hoc est, non punit, quantumvis 

punitione dignos. E 

CAPUT XXVII. 

De Aquila et Priscilla, deque Corinthiorum incre- 
dulitate ac de beneplacito Dei secundum prascien- 
liam erga illos, quod revelatum est. Paulo. ltem 
de Crispo archisynagogo, qui credidii cum aliis 


το” Act, vi, 48. "' Psal. xrix, 25. 


** Ephes. 1, 20. 


τουτέστιν, οὐχ ἀπαιτεῖ κόλασιν. ὥσπεο ἀξίους 5t 


κολάσεως. 


KE9AA. KZ. 

Περὶ 'AxóAa. xal IlpioxiAJ9c, τῆς ft Koprüi 
ἀπειθείας xal τῆς κατὰ πρόγνὠσιν ἐν abre 
εὐδοκίας τοῦ θεοῦ ἀποκαλυφθεί[σἠξ τῷ Πούλν᾿ 
ἐν $ περὶ Ερίσπου ἀρχισυνάγότου, sum 


Varie lectiones et note. 


^ Marg. τοῦ Χρυσοστόμου ix τοῦ χατὰ 'Iodvyny. - 


** ὑπερεῖδε, - 











1001 


στάσεως κινηθείσης ἐν Κορίνθῳ, ὁ Παν.ος 
ὑπεχώρησεν ' àA0)rv δὲ εἰς Ἔφεσον καὶ δια- 
AeyO0sic ἐξήὰθεν. — . 
KEIMENON. 

Μετὰ δὲ ταῦτα χωρισθεὶς ὁ Παῦλος ix τῶν ᾿Αθη- 
νῶν, Άλθεν εἰς Κόρινθον xai εὑρών τινα Ἰουδαῖον 
ὀνόματι ᾽Αχύλα, Ποντιχὸν τῷ γένει, προσφάτως ἑλη- 
λνθότα ἀπὸ τῆς Ἰταλίας, χαὶ Πρισχίλλαν γυναῖχα 
αὐτοῦ (διὰ τὸ διατετάχθαι Κλαύδιο» χωρισθῆναι πάν- 
τας τοὺς Ἰουδαίους ix τῆς Ῥώμης), προσᾶῖλθεν αὖ- 
τοῖς * χαὶ διὰ τὸ ὁμότεχνον εἶναι, ἔμεινε παρ) αὐταῖς, 
καὶ εἰργάζετο. σαν Υὰρ σχηνοποιοὶ τὴν τέχνην, 
Διελέγετο δὲ ἐν τὴ συναγωγῇ κατὰ πᾶν Σἀθδατὀν, 
ἔπειθέτε Ἰουδαίους καὶ Ἓλληνας. Ὡς δὲ κατηλθον 
ἀπὸ τῆς Μακεδονίας, 6 τε Σίλας χαὶ 6 Τιμόθεος, 
συνείχετο τῷ Πνεύματι ὁ Παῦλος, διαμαρτυρούμενος 
τοῖς Ἰουδαίοις εἶναι τὸν Χριστὸν Ἰησοῦν. ᾿᾽Αντιταα- 
σοµένων δὲ αὐτῶν καὶ βλασφημὀύντων, ἐχτειναξά- 
µενος τὰ ἱμάτια αὐτοῦ, εἶπε πρὸς αὑτούς. Τὸ αἷμα 
ὑμῶν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν ὑμῶν) χαθαρὸς ἐγώ" ἀπὸ 
κοῦ νῦν εἰς và ἔθνη πορεύσοµαι. Καὶ μεταδὰς 
ἐχεῖθεν, εἰσῆλθεν εἰς οἰχίαν τινὺς ὀνόματι Τίτου 
Ἰούστου σεδ»µένου τὸν θεὸν, οὗ fj οἰχία ἦν συνοµο- 
ροῦσα τῇ συναγωγῇ. Ἱρίσπος δὲ ὁ ἀρχισυνάγωγος 
ἐπίστευσε τῷ Κυρίῳ οὖν ὅλῳ zip οἴχῳ αὐτοῦ, καὶ 
Ἠιολλοὶ τῶν Κορινθίων ἀχούσαντες ἑἐπίστευον xal 
ἑθαπτίζοντο. Εἶπε δὲ ὁ Κύριος ἐν νυχτὶ δι ὁράματος 
τῷ Παύὐλῳ' ΜΗ φοδοῦ, ἀλλὰ λάλει, καὶ ph σιωπή- 


EXPOSITIONIS IN' ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XVIII. 


cartoc σὺν ἑτέροις τισὶ, καὶ βαπτισθέντος , À 


1003 
quibusdam, et baptizatus est : ac quomodo sedi- 
tione orta. Corinthi, Paulus secesserit, abieritque 

- Ephesum; indeque, postquam sermonem habuit, 
ezieril. 

TEXTUS. 

XVIII, 1-21. Post lizc egressus ab Athenis, vcnit 
Corinthum. Et inveniens quemdam Judzum nomire 
Aquilam, Ponticumgenere, qui nuper venerat ab ]t»- 
lia, et Priscillam uxorem ejus (eo quod praecepi :et 
Claudius discedere omnes Judzos a Romo), acces- 
sit ad eos. Et quia ejusdem erat artis, manebat 
apud eos et operabatur (erant autem scenofacto- 
rie artis). Et disputabat in synagoga per omne 
Sabbatum, interponens nomen Domini Jesu, sua- 
debatque Judmis et Grzcis. Cum venissent autem 
de Macedonia Silas et Timotheus, instabat verbo 
Paulus, testificans Judxis esse Christum Jesum. 
Contradicentibus autem eis οἱ blasphemantibus, 
excutiens vestimenta sua, dixit ad eos : Sanguis 
vester super caput vestrum : mundus ego, ex hoc 
ad gentes vadam. Et migrans inde, intravit in do- 
mum cujusdam, nomine Titi Justi, colentis Deum, 
cujus domus erat conjuncta synagogs. Crispus 
autem archisynagogus credidit Domino cum omni 
domo su^ : et inulti Corínthiorum audientes cre- 
debant et baptizabantur. Dixit antem Dominus 
nocte per visionem Paulo: Noli timere, sed lo- 
quere, et ne taccas : propter quod ego sum te- 
cum : et nemo apponetur tibi ut noceat te : quo- 


σῃς, διότι ἐγώ εἰμι μετὰ σοῦ, χαὶ οὐδεὶς ἐπιθήσεταί (* niam populus est mibi multus in hac civitate. 


σοι τοῦ χαχῶσαί σε» διότι λαὸς ἔστι µοι πολὺς ἓν 
τῇ πόλει ταύτῃ. Ἐκάθισέ τε ἐνιαντὸν καὶ uvas ἓξ, 
διδάσχων kv αὐτοῖς τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ. Γαλλίωνος 
ἀνθυπατεύοντος τῆς ᾿Αχαΐας, χατεπέστησαν ὁμοθυ- 
μαδὺν οἱ Ἰουδαῖοι τῷ Παύλῳ, xa γαγον αὐτὸν ἐπὶ 
τὸ βῆμα, λέγοντες, ὅτι Παρὰ τὸν vópov ἀναπείθει 
οὗτος τοὺς ἀνθρώπους σέδεσθαι τὸν θεόν. Μέλλοντος 
δὲ τοῦ Παύλου ἀνοίγειν τὸ στόμα, εἶπεν ὁ Γαλλίων 
πρὸς τοὺς Ἰουδαίους" El. μὲν ἣν ἀδίχημά τι, ἢ ῥχ- 
διούργηµα πονηρὸν, ὦ Ἱουδαῖοι, χατὰ λόγον ἂν 
ἠνεσχόμην ὑμῶν. εἰ δὲ ζήτηµά ἐστι περὶ λόγου, 
καὶ ὀνομάτων, χαὶ νόµου τοῦ χαθ᾽ ὑμᾶς, ὄφεσθ᾽ αὐ-' 
vol - χριτὴς γὰρ ἐγὼ τούτων οὗ βούλομαι εἶναι, Καὶ 
ἁπήλασεν αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ βήματος. Ἐπιλαθόμενοι 
δὲ πάντες οἱ Ἕλληνες Σωσθένην τὸν ἀρχισυνάγωγον, 
ἔτυπτον ἔμπροσθεν τοῦ βήματος xat οὐδὲν τούτων 
τῷ Γαλλίωνι ἔμελλεν. Ὁ δὲ Παῦλος, ἔτι προσµείνας 
ἡμέρας ἱχανὰς, τοῖς ἁδελφοῖς ἁποταξάμενος, ἱξέτπλει 
εἰς τὴν Zuplav, χαὶ σὺν αὐτῷ Πρίσχιλλα, καὶ ᾽Αχύ» 
λας, κειράµενος bv Κεγχρεαῖ; τὴν χεφαλἠν * εἶχε γὰρ 
εὐχήν, Κατήντησε δὲ εἰς Ἔφεσον, χἀχείνους κατέλι- 
πεν αὐτοῦ. Αὐτὸς δὲ εἰσελθὼν εἰς τὴν συναγωγὴν 
διελέξατο τοῖς Ἰουδαίοις. Ἐρωτώντων δὲ αὐτὸν ἐπὶ 


Sedit autem ibi annum et sex menses, docens apud 
eos verbum Dei. Gallione autem proconsule Achai:e, 
insurrexerunt uno animo Judei in Paulum οἱ ad- 
duxerunt eum ad tribunal, dicentes : quia Contra 
legem hic persuadet hominibus colere Deum. Inci- 
piente autem Panlo aperire os, dixit Gallio ad Ju- 
deos : Si quidem esset iniquum aliquid, aut faci- 
nus pessimum, o viri Juda, recte vos sustinerem. 
Si vero quxstiones sunt de verbo et nominibus et 
lege vestra, vos ipsi videritis. Judex ego horum 989 
nolo esse. Et minavit eos a. tribunali. Apprehen- 
dentes autem omnea Sosthenem principem syna- 
6065, percutiebant eum ante tribunal ; et nihil eo- 
rum Gallioni curz erat. Paulus vero cum adhuc 


D sustinuisset dies multos, fratribus valefaciens, na- 


vigavit in Syriam (et cum eo Priscilla et Aquila), 
qui sibi totonderat in Cenchris caput: habebat 
enim votum. Devenitque Ephesum, et ibi illos reli- 
quit. Ipse vero ingressus synagogam , disputabat 
cum Judzis. Rogantibus autem eis ut ampliori 
tempore maneret, non consensit; sed valefaciens 
et dicens : Iterum revertar ad vos, Deo volente, 
profectus est ab Epheso. 


πλείονα χρόνον μεῖναι παρ᾽ αὐτοῖς, οὐχ kniveuciv* ἀλλ᾽ ἁποταξάμενος αὐτοῖς, καὶ εἰπών" Ast µε máv- 
τω; τὴν ἑορτὴν τὴν ἐρχομένην ποιῆσαι εἰς Ἱερουσαλὴμ, xai πάλιν ἀναχάμφω πρὸς ὑμᾶς τοῦ θεοῦ δέ- 


λοντος, xai ἀνήχθη ἀπὸ τῆς Ἐφέσου. 
EPMHNEIA. 
*Q δὲ λέγει τοιοῦτόν ἐστιν» "Exastog τῶν ἀποστα- 
τούντων Χριστῷ, ὃς ἐστι ζωὴ. δοχεῖ ἑαυτὸν φονεύειν, 
PATROL. Gg. CXXV. 


COMMENTARIUS. 
« Sanguis vester super capul vestrum. » Hoc 
perinde est, ac si diceret : Quicunque a Christo, 


32 


71003 
qui vila es!, secessionem facit, semetipsum occi- 
dere videlur, a vita transmeans in mortem, $an- 
guinemque ipsius quodammodo fundens per necem, 
quam sibi ipse infert, Ait itaque : Propterea quod 
incredulitate vestra vosmetipsos jugulatis, hujus 
rei poenam vos luite: ego innoxius sum, Hinc 
vero colligi potest, eum qui se interficit; velut ho- 
micidam puniendum fore a Deo. « Nocte per visio 
nem. » Adnotandum, nullum es8e discrimen sive 
in somno, sive in vigilia Paulus viderit Dominum 
Jesum. Ceeterum etiam de die aliquoties eum vidit. 
« Percutiebant eum. » Judei idcirco Sosthienem 
po:cutiebant, quia magis addictus eral Paulo, sicut 
οἱ Crispus archisynagogus. Vel in tantam illi insa- 
«siam venerunt, ub 8$uo frustrati desiderio, loco 
Pauli 
rent. Aut. demum propterea illum verberabant, 
quia, cum vellent Paulum occidere, ipse eos pro 
hibebat, Iterum vero Paulus « navigavit in Syriam, 
(et cum eo Priscilla et Aquila), qui sibi totondera!, 
iuquit, caput. » Tondere caput voli causa mos 
erat proprius Judaorum.. Priscillam et Aquilam 
« reliquit, » inquit, « Ephesi, » et quidem conve- 
nienter, ui ibi docerent. Cur vero Paulus, cum 
essel propheta, cerloque scirel se Ephesum redi- 
turum , non jd absque conditione promisit, sed ad- 
didit,« Dco volente? 94848 Nempe docere nos voluit, 
ut nihil promittamus, nisi hac addita conditione : 
« volente. Deo, » — « Nemo enim novit quid super- 
ventura pariat dics **. » 
Feria 4 hebdomad:e sext. 
De Apollo viro eloquente et fideli. 
TEXTUS. 

X Vill, 32-28. Ei descendens Cesaream, sscendit et 
salutavit Ecclesiam, οἱ descendil Antiochiam. Et fa- 
clo ibi aliquanto tempore profectus est, perambulans 
ex ordine Galaiicam regionem et Phrygiam, confir- 
amans omnes discipules. Judaeus autem quidam, 
Apollo nomine, Alexandrinus genere, vir eloqueus, 
evenit Ephesum, potens in Scripturis. Hic erat 
.edoctus viam Domini : et fervens Spiritu loqueba- 
4ur et docebat diligenter ea quae suni Jesu, sciens 
Aantum baptisma Joannis. Hic erge coepit fiducia- 

liter agere in synagoga. Quem cum audissent Pri- 


scilla et Aquila, asssumpserunt eum, et diligentius p 


exposuerunt ei viam Doniini. Cum autem vellet ire 
Achaiam, exhoriati fratres scripserunt discipulis 
ut susciperent eum. Qui cum venisset, contulit 
mulum his qui crediderant. Vehementer επ] 
Judzos revincebat publice, ostendens per Scriptu- 
.ras esse Christuin Jesuin. 


GOMMENTARIUS. 
« Sciens tantum baptisma Joannis. » Opere 
pretium est inquirere, quomodo, si Apollo baptisma 
1antum Joannis noverat, Spiritu nihilominus ferve- 


45 Prov, xs vii, d. 


THEOPHYLACTI BULGARL ARCHIEP, 
Α ἀπὸ τῆς ζωῆς µεταδαίνων εἰς θάνατον, τὸ αἷμα αὖ- 


Sosthenem principem 9ΥΠΑΡΟΡΟ verbera- B αὐτὸν, 


1004 


τοῦ τρόπον τινὰ ἐχχέων διὰ τῆς σφαγῆς ἣν ἐπιφέρει 
ἐφ᾽ ἑαυτῷ. Τοῦτο οὖν φησιν Ανθ) ὧν σφάσετε ἑαυ- 
τοὺς διὰ τῆς ἀπιστίας, αὐτοῦ τούτου ὑμεῖς ὑπόσχητε 
δίκην, ἐμοῦ ἀθώου ὄντος. Ἐντεῦθεν δὲ ἔστι συνιδεῖν, 
ὅτι ὁ σφάζων ἑαυτὸν τιµωρεῖται ὡς φονεὺς παρὰ τῷ 
θεῷ. Σημειωτέον, ὅτι εἶδε τὸν Κύριον Ἰη2οῦν ὁ Παν- 
λος 5v ὀνείρον, εἴτε γρηγορῶν ἐθεάσατο τὸν "Inaovv, 
οὐδεμίαν διαφοράν. Πλὴν καὶ Ev ἡμέραις Lf. ἡμέρα] 
ὤφθη αὐτῷ. Οὗτοι διὰ τοῦτο ἔτυπτον τὸν Σωσθένην, 
ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς ἣν μᾶλλον προστιθέµενος τῷ Παύλῳ, 
ὡς καὶ Ἐρίσπος ὁ ἀρχισυνάγωγος οἳ εἰς τοσούτον 
ἦσαν ἑληλαχότες μανίας, ὅτι ἀποτυχόντες τοῦ σχο- 
ποῦ ἑαυτῶν, ἀντὶ τοῦ τύπτειν τὸν Παῦλον, Σωσθέντν 
τὸν ἀρχισυνάγωγον ἕτυπτον Ἡ διὰ τοῦτο ἔτυσετην 
ἐποιδὴ μᾶλλον ἠδουλήθησαν φονεῦσαι τὸν 
Παῦλον, xol Σωσθένης διεχὠώλνσεν αὑτούς. Πάλιεν 
χάτεισι Παῦλος εἰς τὴν Συρία», « xai σὺν αὐτῷ 
Πρίσχιλλα, καὶ ᾽Αχύλας, χειράµενος, φησὶ, τὸν α-- 
φαλἠν. » Τὸ δὲ χείρασθαι τὰς χεφαλὰς xaT^ εὐχὴν 
Ἰουδαϊκὺν Tjv. Toug περὶ ᾽Ακύλαν, qnot, χατέἐλιπεν 
εἰς Ἔφεσον ' τοῦτο δὲ ἐποίησεν εἰχότως, ὡς διδάξαν- 
τας. Tl δήποτε προφήτης ὢν Παῦλος, xai εἶδὼς 
ὅτι Άμελλεν ἀναστρέφειν, οὐχ ἁπλῶς ἁἀναστρέφειν 
ἐπηγγείλατο, ἀλλὰ προστιθεὶς, « τοῦ θεοῦ θέλον- 
τος ; » Ἡμᾶς διδάσχων, μηδὲν περὶ τῶν µελλόντω» 
ὑπισχνεῖσθαι ποιεῖν, δίχα τοῦ εἰπεῖν, « τοῦ ϐεο5 
θέλοντος. » — « Ob γάρ τις οἵδε, τί τέξεται d 
ἐπιοῦσα. ) 


Tfj δ' τῆς c' ἑδδομάδος. 
Περὶ Απο λῶ ἀνδρὸς «Αογίου καὶ πιστοῦυ. 
KEIMENON. 

Καὶ κατελθὼν el; Καισάρειαν ἀναδὰς, xa. άσπα- 
cápsvog τὴν Ἐκχλησίαν, κατέδη εἰς ᾿Αντιόχειαν 
xai ποιήσας χρόνον τινὰ ἐξῆλθα, διερχόμενος καθ' 
ἑξῆς τὴν Γαλατικὴν χώραν καὶ Φρυγίαν, ἐπιστηρί- 
ζων πάντας τοὺς µαθητάς. ἸΙουδαῖος 646 τις Απολ- 
λὼς ὀνόματι, ᾿Αλεξανδρεὺς τῷ Ὑένει, ávhp λόγ.ος 
κατήντησεν εἰς Ἔφεσον , δυνατὸς Qv ἐν ταῖς Γρα- 
φαῖς. Οὗτος ἂν χατηχηµένος τὴν ὁδὺν τοῦ Κυρίου" 
xai ζέων τῷ Πνεύματι, ἑλάλει καὶ ἑδίδασχεν áxp:- 
ἑῶς τὰ περὶ τοῦ Ἰησοῦ, ἀπιστάμενος µόνον τὸ 
βάπτισμα Ἰωάννου, Οὗτός τε ἤρξατο παῤῥησιάνε- 
σθαι &v τῇ συναγωγῇ. ᾽Ακούσαντες δὲ αὐτοῦ ᾿Αχύ]λας 
χαὶ Πρίσκιλλα, προσελάδοντο αὐτὸν, xai ἀχριθέ» 
στερον αὐτῷ ἐξέθεντο τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ. Βουλομένω 
6x αὐτοῦ δ.ελθεῖν εἰς τὴν ᾽Αχαΐαν, προτρεφάμενοι ol 
ἀδελφοὶ ἔγραφαν τοῖς μαθηταῖς, ἁποδέξασθαι αὐτόν. 
Ὃς παραγενόµενος συνεθάλετο πολὺ ποῖς πεπιστευ- 
χόσι διὰ τῆς χάριτος. Εὐτόνως γὰρ τοῖς Ιουδαίοις 
διακατηλίγχετο δηµοσίᾳ, ἐπιδειχνὺς διὰ τῶν T ραφῶν 
εἶναι τὸν Χριστὸν Ἰησοῦν. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

"A&tov ζητῆσαι, πῶς, εἰ τὸ βάπτισμα µόνον Ἰωάν- 
νου ἠπίστατο οὗτος, τῷ Πνεύματι ζει τὸ yàp 
Πνεῦμα οὐχ οὕτως ἐδίδοτο' xai εἰ ol. μετὰ τοῦτον 





1005 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XIX. 


1005 


ἐδεήθησαν τοῦ Βαπτίσµατος τοῦ Χριστοῦ, πολλῷ Α bat : nam Spiritus sanctus non ita dabatur : et οἱ 


μᾶλλον καὶ οὗτος ἐδεήθη ἄν. Τί οὖν ἔστιν εἰπεῖν ; 
οὐδὲ vip ἁπλῶς ἑφεξῆς ἔθηχεν ἁμφότερα. Δοχεῖ 
τοίνυν οὗτος εἶναι τῶν px', τῶν μετὰ τῶν ἁποστόλων 
βαπτισθέντων * f, εἰ μὴ τοῦτο, ὅπερ ἐπὶ τοῦ Kop- 
νηλίου γέγονε, γεγένηται χαὶ ἐπὶ τούτῳ * ἁλλ᾽ οὐδὲ 
βαπτίξεται. Τούτου οὖν ἀχριθῶς ἐξεπαθέντος 9, 
δοχεῖ τοῦτο μὴ εἶναι, ὅτι καὶ βαπτισθῆναι αὑτὸν 
ἔδει  ἐπεὶ οἱ ιβ οἱ ἄλλοι οὐδὲν ῄδεισαν ἀχριδῶς, 
οὐδὲ τὰ περὶ Ἰησοῦ. Εἰχὸς δὲ αὐτὸν xat βαπτισθῆναι. 
El δὲ υὗτοι οἱ Ἰωάννου μετὰ «b βάπτιαμα πάλιν 
ἑθαπτίκοντο, ἔδει xal τοὺς μαθητὰς τοῦτο ποιῆσαι. 


qui post istum fuerunt, opus habuere baptismo 
Christi , multo magis hic opus habuerit. Quid 
igitur dicendum? Non enim sine causa utrumque 
posuit sacer scriptor. Videtur itaque mihi hic 
unus ex iis centum viginti fuisse, qui cum aposto- 
lis baptizati sunt. Quod si ita. sese res habet, di- 
cendum, idem quod in Cornelio et in isto conti- 
gisse : attamen non baptizatur. Hac igitur re bene 
perpensa videtur non ita esse, ut baptizatum esse 
oportuerit (27), quoniam duodecim alii (28) nihil ac- 
curate sciebant, neque quidem 98A ea qux» Jesum 


ipsum spectabant. Verosimile tamen est etiam baptizatum fuisse. Et si Joannis discipuli post il- 
lius baptisma | iterum baptizabantur, oportebat, ut et discipuli ita facerent. 


KE6AA. KH'. 


CAPUT XXVIII. 


Περὶ βαπεἰσµατος, καὶ τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος p De baptismate et dono Spiritus sancti. ob orationem 


δωρεᾶς δοθείσης διὰ προσευχῆς Παύ.ου τοῖς 

&r Ἐφέσου πιστεύσασι’' καὶ περὶ ἰάσεως τοῦ 

aov. 

Tjj παρασχευῇ τῆς c' ἑδδομάδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἐγένετο δὲ iv τῷ τὸν ᾽Απολλώῶ εἶναι àv Κορίνθῳ, 
Παῦλον διελθόντα τὰ ἀνωτεριχὰ µέρη ἑλθεῖν εἰς 
Ἔφεσον ' xai eópov τινας μαθητᾶς, εἶπε πρὸς αὖ- 
τούς. Ei Πνεῦμα ἅχιον ἑλάδετε πιστεύσαντες; Οἱ tk 
εἶπον πρὸς αὐτόν * Αλλ' οὐδὲ εἰ Πνεῦμα ἅγιόν ἔστιν 
ἠχούσαμεν. Ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς. Εἰς τί οὖν ἑδαπτί- 
σθητε; Οἱ δὲ εἶπον * Elc τὸ Ἰωάννου βάπτισμα. Εἶπε 
δὲ Παῦλος * Ἰωάννης μὲν ἐδάπτισε βάπτισμα µετα- 
νοίας τῷ λαῷ, λέγων, εἰς τὸν ἑρχόμενον μετ) αὐτὸν 


Pauli, iis qui Ephesi crediderunt, et de sanatione 
populi | 


Feria 6 hebdomade sextz. 
TEXTUS. 

XIX, 1-8. Factumest autem, cum Apollo esset Co- 
rinthi, ut Paulus, peragratis superioribus partibus, 
veniret Ephesum, et inveniret quosdam discipulos, 
dixitque a3 eos : Si Spiritum sanctum accepistis cre- 
dentes? At illi dixerunt ad eum: Sed neque si 
Spiritus sanctus est, audivimus. llle vero ait : In 
quo ergo baptizati estis? Qui dixerunt : [n Joannis 
baptismate. Dixit autem Paulus : Joannes baptiza- 
vit baptismo ponitentiz populum, dicens : In eum 


ἵνα πιστεύσωσι, τουτέστιν εἰς τὸν Xprosbv Ἰησεῦν. 6 qui venturus esset post ipsum, ut crederent, hoc 


Αχούσαντες δὲ ἑἐβαπτίσθησαν clc τὸ ὄνομα τοῦ Ku- 
ρίου Ἰησοῦ. Καὶ ἐπιθέντος αὐτοῖς τοῦ Παύλο» τὰς 
χεῖρας, 30s τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπ᾽ αὐτούς * ἑλάλουν 
τε γλώσσαις xal προεφἠτευον. "σαν δὲ οἱ πάντες, 
ἄνδρες ὡσεὶ δώδεχα. Εἰσελθὼν δὲ εἰς την συναγωγὴν 
ἑπαῤῥησιάζετο, ἐπὶ μῆνας τρεῖς διαλεγόµενος χαὶ 
πείθων τὰ περὶ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ. 
EPMHNEIA. 

Πόθεν οὗτοι àv Ἐφέσῳ ὄντες, τὸ βάπτισμα elyov 
Ἰωάννου» Ἴσως ἐπεδήμησαν τοῖς Ἱεροσολύμοις τότε, 
xai ἀπῆλθον πρὸς τὸν Ἰωάννην, xat ἑδαπτίσθησαν, 
καὶ οὐδὲ τὸν Ἰησοῦν ἡπίσταντο' διὸ οὐδὲ λέγει αὐτοῖς, 
Πιστεύετε εἰς τὸν Ἰησοῦν; ἀλλ', « Ei Πνεῦμα ἅγιον ἑλά- 
6stt ; }χαιτοῦτο εἰδὼς ὅτι οὐχ εἶχον * ἀλλὰ βούλεται αὐ- 
τοὺς £L sv, ἵνα µαθόντες ὧν ἀπεστέρηνται, εὐθέως al- 
«ἠσωσιν. Απὸ τοῦ βαπτίσματος Ἰωάννου προφητεύει 
χαὶ ἑνάγει αὐτοὺς, ὅτι τοῦτο βούλεται τὸ βάπτισμα 


est in Jesum. His auditis, baptizati sunt in no- 
mine Jesu. Et cum imposuisset illis manus Paulus, 
venit Spiritus sanctus super eos, et. loquebantur 
linguis εἰ prophetabant. Erant autem omnes viri 
fere duodecim. Introgressus autem synagogam, 
cuin fiducia loquebatur per tres menses, disputans 
el suadens de regno Dei. 
COMMENTARIUS. 

Unde isti qui Ephesi iorabantur, baptismum 
habebant Joannis? Fortasse ii pridem Jerosoly- 
mam profecti fuerant ; et tunc ad Joannem acces- 
serunt, et baptizati ab eo sunt, quin Jesum cogno- 
scerent. Quare non dicit illis : Credite in Jesum 
Christum ? sed,« SiSpiritum sancitum recepistis? » 


D iicet apprime nossef, eos non recepisse. Sed vult 


ut ipsi hoc fateantur, ut animadvertentes, quo 
dono carerent, quantocius illud exposcerent (29). 


Varie lectiones et note. 


59 ἐξετασθέντος. 


(27) Chrysostomus, unde hzc commentatio de- 
suuipta est, paulo aliter, et, ut puto, verius et cla- 


vius, ista habet sic: Ἁλλ' οὐ βαπτίζεται, ἁλλ' C 


ὅτε ἀχριδέστερον αὐτῷ ἐξέθεντο,. Τοῦτο δὲ slvai 
μοι ἁληθὲς φαίνεται, ὃτι βαπτισθῆναι αὐτὸν ἔδει : 
ἐπεί τις. Sed nou baptizatur, donec illi accuratius 
exposuerunt. Hoc mihi verum esse videtur, quia bapti- 
agri illum. oportebgt, Quoniam , eic. Discrepan- 
tiain banc ex librariorum oscitantia vel temet itate 
ortam esse puto; unde arbitror pro pf. uon, le- 


gendum pot, mihi, et verba prsetermissa restituenda 
ex Chrysostomo. 

(28) De quibus cap. sequente : ubi v. 7 fere duo- 
decim fuisse dicuntur. 

(39) Textus Graeus hujus expositionis plane de- 
ideratur in editione OEcumenii curata Parisiis an. 
4631, licet exstet versio Latina : sed illi ad latus 
denuo appositus est textus. Graecus. expositionis 
superioris, insigni sane editoris vel ivpographi 
incuria. 





1001 THEOPHYLACTI DULGARI.E ARCHUEP. 1008 
A Joann's baptismate vaticinatur (30) el edocet A Ἰωάννου, Ἐντεῦθεν δὲ δείχνυται, ὅτι ἀτελὲς fiv τὸ 
eos, quod hoc sibi vellet Joannis baptisma. 280 ῥβΡάπτισμα Ἰωάννου. 05 γὰρ εἶπεν ἀφέσεως, ἀλλὰ, 
Mine vero ostenditur baptisma illud imperfectum — « µετανοίας, » εἶναι. Εἶτα βαπτισθέντες εἰς τὸ ὄνομα 
fuisse : non enim dixit « baptismum » esse remis- τοῦ Μυρίου Ἰηαοῦ, φησὶν, ὑπὸ τῶν χειρῶν Παύλου, 
sionis, sed, « peenitentiz. » Deinde « baptizati in εὐθέως τὸ Πνεῦμα ἑλάμδανον. Τοῦτο δὲ οὐχ ἑώρων 
nomine Domini Jesu, » inquit, manibus Pauli sta- (ἀόρατον γάρ ἐστιν), αἰσθητὸν δέ τινα ἔλεγχον ἑδίδ.υ 
tim Spiritum sanctum acceperunt. lpsum tamen τῆς ἑνεργείας ἑχείνης ἡ χάρις’ καὶ ὁ μὲν τῇ IHepaury, 
non videbant : invisibilis est enim. Verum sensibile ῥὁ δὲ τῇ 'Popaluv, 6 δὲ τῇ ᾿Ινδῶν, ὁ δὲ ἑτέρᾳ «c 
aliquod ipsius virtutis argumentum edebat gratia Ἅτοιαύτῃ εὐθέως ἐφθέγγετο γλώσσῃ, xal τοῦτο ἔφανε- 





in eo, quod alius. quidem Persarum, alius Roma- 
norum οἱ alius Indorum,.alius denique simili alia 
aliqua lingua .protinus.loquebatur: et hoc extra- 


ροῦτο τοῖς ἔξωθεν, ὅτι τὸ Πνεῦμά ἐστιν ἓν αὐτῷ τῷ 
φύεγγομένῳ, δειχνὺς ὁ θεὺὸς ὅτι τοῦτό ἔστι εῆς E£- 
ουσίας τῆς ἀνωτάτω. 


neis imanifestabat Spiritum inesse ita loquentibus, Deo palam faciente, id supremé esse pote- 


sLatis. 


.Ecee hic proprie iinpletur illud : « Qui autem mi- B 


nor est. ín regno cceloruimn, anajor est illo *! : » si- 


quidem Paulus apostolorum ultimus quoad voca- - 


tionem, quod Joannes in baptismate non dedit, il- 
lud per manuum impositionem tribuit. 


De filiis Sce ; et quod non oporteat accedere ad in- 
fideles, εἰ qui se fide indignos reddiderunt. Item 
de confessione credentium ; el de seditione Ephesi 
mota a Demetrio argentario contra apostolos, 


TEXTUS. 
-. XI, 9-40. Cum autem quidam indurarentur, etnon 
crederen!, maledicentes viam Domini coram multitu- 


Ἰδοὺ ἐνταῦθα πληροῦται ἰδιχῶς τὸ, « Ὁ µιχρότε- 
poc tv τῇ βασιλείᾳ τῶν οὑὐρανῶν μείζων αὑτοῦ 
ἐστιν, 2 Ἰξοὺ γὰρ ὁ τῶν ἀποστόλων ἔσχατος περὶ 
τὴν χλῆσιν, ὅπερ οὐχ ἔδωχεν Ἰωάννης lv τῷ βαπτί- 
σµατι, τοῦτο διὰ τῶν χειρῶν τοῦ Παύλου ἔλαδον οἱ 
βαπτισθέντες. 

Περὶ τῶν υἱῶν Σχευᾶ, ὅτι ob δεῖ προσχωρεῖν 
ἀπίστοις, xal ἀναξίοις τῆς πίστεως Terogé- 
voi * καὶ περὶ ἐξομοογήσεως τῶν πιστευόν- 
των καὶ περὶ τῆς ἐν ᾿Εφέσῳ κι’ηθείσης στάἀ- 
σεως ὑπὸ Δημητρίον. τοῦ ἀργυροκόπου xarà 
τῶν ἀποστόιωγ. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ὡς δέ τινες ἐσχληρύνοντο xal ἠπείθουν, xaxoXo- 

γοῦντες τὴν ὁδὸν ἑνώπιον τοῦ πλήθους, ἀποστὰς &z:" 


dine ; discedens ab eis, segregavit discipulos, quoti- Q αὐτῶν, ἀφώρισε τοὺς μαθητὰς, χαθ᾽ ἡμέραν διαλεγό- 


die disputans in schola tyranni cujusdam. Hoc au- 
tem factum est per biennium, ita ut omnes qui ha- 
bitabant in Asia, audirent verbum Domini, Judai 
atque gentiles. Virtutesque non quaslibet faciebat 
Deus per manus Pauli ; ita ut etiam super langui- 
dos deferrentur a corpore ejus sudaria et semi- 
einctia, et recedebant ab eis languores, et spiritus 
nequam egrediebantur. Tentaverunt autem quidam 
«ei de circeumeuntibus Judzis exorcistis invocare, 
-super eos qui babebant spiritus malos, nomen Do- 
mini Jesu, dicentes: Adjuro vos per Jesum quem Pau- 
-lus praedicat. Erant autem quidam Judaei Seeve 
priacipis sacerdotum.septem fllii qui boc faciebant. 
Respondens autem spiritus nequam dixit eis : Je- 


pevoc ἐν τῇ σχολῇ τυράννου τινός. Τοῦτο δὲ ἐγένετο 
ἐπὶ ἔτη δύο, ὥστε πάντας τοὺς χατοιχοῦντας τὸν 
᾿Ασίαν ἀχοῦσαι τὸν λόγον τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, Ἰου- 
δαίους τε καὶ Ἕλληνας. Δυνάμεις τε οὐ τὰς τυχού- 
σας ὁ θεὸς ἐποίει διὰ τῶν χειρῶν Παύλου. ὥστε xai 
ἐπὶ τοὺς ἀσθενοῦντας ἐπιφέρεσθαι ἀπὸ τοῦ χρωτὸς 
αὐτοῦ σουδάρια xal σιµιχίνθια, xal ἁπαλλάσσεσθαι 
ἁπ᾿ αὐτῶν τὰς νόσους, τά τε πνεύματα τὰ πονηρὰ 
ἐξέρχεσθαι ἀπ αὐτῶν. Ἐπεχείρησαν δέ τινες τῶν 
περιερχοµένων Ἰουδαίων ἑξορχιστῶν, ὀνομάζειν ἐπὶ 
τοὺς ἔχοντας τὰ πνεύματα τὰ πονηρὰ τὸ ὄνομα τοῦ 
Κυρίου Ἰησοῦ, λέγοντες". Ορκίζομεν ὑμᾶς τὸν 
Ἰησοῦν, ὃν ó Παῦλος κηρύσσει. "σαν δέ τινες υἱοὶ 
Σχενᾶ Ἰουδαίου ἀρχιερέως ἑπτὰ, οἱ τοῦτο ποιοΌντες. 


sum novi, et Paulum scio; vos autem .qui estis? D ᾿Αποχριθὲν δὲ τὸ πνεῦμα τὸ πονηρὺν, εἶπεν αὐτοῖς * 


Et insiliens in eos homo, in quo erat demonium 
pessimum, et dominatus amborum, invaluit contra 
«08, ita ut nudi et vulnerati effugerent de domo 
illa. -Hoc autem notum factum est omnibus Judeis 
-atque gentilibus, qui habitabant Ephesi, et ceci- 


'*' Mattb. i1, 1. 


Tiv Ἰησοῦν γινώσχω, xal τὸν Παῦλον ἐπίσταμαι - 
ὑμεῖς δὲ τίνες ἑστέ; Καὶ ἐφαλλόμενος ὁ ἄνθρωπος 
ἐπ) αὐτοὺς, ky (p fjv τὸ πνεῦμα τὸ πονηρὸν, xal χατα- 
χυριεύσας ἀμφοτέρων, ἴσχυσε χατ αὐτῶν, ὥστε 
γυμνοὺς xol τετρανµατισµένους ἐκφυγεῖν ἐχ «τοῦ 


Yaris lectiones et note. 


(90) Textus iste, qui alias est. Chrysostomi, ita 
viuatus ac defermatus est, ut- congruum sensuin 
hon reddat. En integram Chrysostomi comimenta- 
tionem in ea verba : Et loguebaniur linguis, et 
prophetabant ? Απ αὐτοῦ «oU βαπτίσματος προ- 
φητεύουσε. Τοῦτο δὲ τὸ Ἰωάννου βάπτισμα οὐκ εἶχε, 
iib xal ἀτελὲς Tv. "lvya δὲ τῶν το.ούτων ἀξιωθῶσι, 


προπαρεαχευασε μᾶλλον αὐτοῦ. Ὥστε τοῦτο ἑέούλετο 
Ἰωάννης βαπτίζων, πιοτεῦσαι εἰς τὸν ἑρχόμενον 
μετ αὐτόν. Ab ipso baptismate prophelant. Hoc au- 


tem Joannis baptisma non habebat ; ideoque imper- 
fectum erat. Ut porro his digni haberentur, prepa- 


ravit illos. Itaque hoc volebat Joannes, cum bapti- 


3abal, uL crederent in venturum post ipsum. 


1009 


ΕΣΡΟΡΙΤΙΟΝΙΡΙΝ ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XIX. 


1010 


,oUxou ἐχείνου. Τοῦτο δὲ γνωστὸν ἐγένετο πᾶσιν "lou- Α dit timor super omnes illos, et magnilicabatur no- 


δαίοις τε χαὶ Ἕλλησι τοῖς χατοιχοῦσι τὴν "Egtcov: 
χαὶ ἐπέπεσε φόόος ἐπὶ πάντας αὐτοὺς, xal ἔμεγα- 
λύνετο τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Πολλοί τε τῶν 
πεπιατευχότων Ίρχοντο, ἐξομολογούμενοι xal ἀναγ- 
Ὑέλλοντες τὰς πράξεις αὑτῶν. "Ixavol δὲ τῶν τὰ 
περίεργα πραξάντων, συνενέγχαντες τὰς βίδλους, 
χατέχαιον ἔμπροσθεν πάντων "καὶ αυνεψήφισαν τὰς 
τιμὰς αὐτῶν, xal εὗρον ἀργυρίου µυριάδας πέντε * 
οὕτω χαταχράτος ó λόγος τοῦ Κυρίου ηὔξανε xal 
ἴσχυεν. Ὡς δὲ ἑπληρώθη ταῦτα, ἔθετο ὁ Παῦλος tv 
τῷ Πνεύματι, διελθὼν τὴν Μαχεδονίαν καὶ ᾿Αχαῖαν, 
πορεύεσθαι εἰς Ἱεροσόλυμα, εἰπὼν, ὅτι, Μετὰ τὸ 
γενέσθαι µε ἐχεῖ, δεῖ µε xal Ῥώμην ἰδεῖν. Αποστεί- 
λας δὲ εἰς τὴν Μακεδονίαν δύο τῶν διαχονούντων 
αὐτῷ, Τιµόθεον xal Ἔραστον, αὐτὸς ἐπέσχε χρόνον 
el; την "Aclav. Ἐγένετο δὲ χατὰ τὸν χαιρὸν ἐχεῖνον 
τάραχος οὐχ ὀλίγος περὶ τῆς ὁδοῦ. Δημήτριος γάρ τις 
ἐνόματι, ἀργυροχόπος, ποιῶν ναοὺς ἀργυροῦς 'Apxé- 
µιδος, παρείχετο τοῖς τεχνίταις οὐκ ὀλίγην ἑργασίαν. 
00; συναθροίΐσας xal τοὺς περὶ τὰ τοιαῦτα bpyá- 
τας, εἶπεν "Άνδρες, ἑπίσταθε ὅτι ix ταύτης τῆς 
ἐργασίας ἡ εὐπορία ἡμῖν ἔστι' xaX θεωρεῖτε xal 
ἀχούετε, ὅτι οὗ µόνον τῆς Ἐφέσου, ἀλλὰ σχ:δν 
πάση; τῆς "Acla; ὁ Παῦλος οὗτος; πείσας µετέστη- 
σεν ἴχανὸν ὄχλον, λέγων, ὅτι οὐχ εἰσὶ θεοὶ οἱ δ.ὰ 
χειρῶν γινόµενοι. Οὁ µόνον δὲ τοῦτο χινδυνεύει ἡμῶν 
τὸ µέρος εἰς ἀπελεγμὸν ἐλθεῖν, ἀλλὰ xal τὸ τῆς µε- 
γάλης θεᾶς Αρτέμιδος ἱερὸν εἰς οὐδὲν λογισθῆναι; 


μέλλει δὲ xaX χαθαιρεῖσθαι τὴν µεγαλειότητα αὐτῆς, ϱ 


ἣν ὅλη ἡ ᾿Δσία xa ἡ οἰχουμένη σέδεται. ᾿Αχούσαντες 
δὲ, χαὶ γενόµενοι πλήρεις θυμοῦ, ἔχραζον λέγοντες * 
Μεγάλη fj Ἂρτεμις Ἐφεσίων. Καὶ ἐπλήσθη f πόλις 
ὅλη τῆς συγχύσεως  ὥρμησάν τε ὁμοθυμαδὸν εἰς τὸ 
θέχτρον, συναρπάααντες Γάΐϊον xal ᾿Αρίσταρχον, 
Μακεδόνας, συνεχδήµους Παύλου. Τοῦ δὲ Παύλου 
βουλοµένου εἰσελθεῖν εἰς τὸν δηµον, οὖκ εἴων αὐτὰν 
οἱ µαθητα[. Τινὲς δὲ xa τῶν ᾿Ασιαρχᾶν ὄντες αὐτῷ 
qot, πέµψαντες πρὸς αὐτὸν παρεχάλουν μὴ ἐχδοῦ- 
ναι ἑαυτὸν εἰς τὸ θέατρον. "Αλλοι μὲν οὖν ἄλλο τι 
Expatov* ἣν γὰρ ἡ ἐχχλησία συγχεχυµένη, xal οἱ 
πλείους οὐχ Ἱδεισαν τίνος ἕνεχα συνεληλύθεισαν. 
'Ex δὲ τοῦ ὄχλου προεβίθασαν ᾿Αλέξανδρον, προθαλ- 
λόντων αὐτὸν τῶν Ἰουδαίων. Ὁ δὲ ᾽Αλέξανδρος xata- 


men 2860 Domini Jesu. Multique credentium ve- 
niebant confitentes et annuntiantes actus suos. 
Multi autem ex eis, qui fuerant curiosa sectati, 
contulerunt libros et combusserunt coram omni- 
bus : et computatis pretiis illorum, invenerunt pe- 
cuniam denariorum quinquaginta inillium. Ita for- 
titer crescebat verbum Dei οἱ conürmabatur. His 
autem expletis, proposuit Paulus in Spiritu, tram- 
sita Macedonia et Achaia, ire Jerosolymam , dicens : 
quoniam Postquam fuero ibi, oportet me et Ro- 
mam videre. Mittens autem in Macedoniam duos 
ex ministrantibus sibi, Timotheum et Erastum, 
ipse remansit ad tempus in Asia. Facta est autem 
illo tempore turbatio non minima de via Domini. 
Demetrius enim quidam nomine, argentarius, fa- 
ciens zdes argenteas Dianz, pra:tabat artificibus. 
non modicum quistum : quos convocans, ei eos 
qui hujusmodi erant opiflces, dixit : Viri, sois 
quia de iioc. artificio est nobis acquisitio ;. et vide- 
tis, et auditis, quia non solum Ephesi, sed pene Lo« 
tius Asi, Paulus hic suadens avertit multam tur- 
bam, dicens , quoniam non sunt díi, qui manibus 
fiunt. Non solum aotem hzc periclitatur nobis. 
pars in redargutionem venire, sed et magna. Diane 
templum in nihilum reputabitur, sed et destrui in- 
cipiet majestas ejus, quam tota Asia et orbis colit. 
His auditis, repleti sunt ira, et cxclamaverunt di- 
centes : Magna Diana Ephesiorum. Et impleta esk 
civitas confusione, et impetum fecerunt uno animo 
δι theatrum, rapto Gaio et Aristarcho Macedoni- 
bus, comitibus Pauli. Paulo autem volente intrare 
in populum, non permiserunt discipuli. Quidam 
autem et de Asiz principibus, qui erant amici ejus, 
miserunt ad eum, .rogantes ne se daret in theatrum : 
alii antem aliud clamabant. Erat enim ecclesia 
eunfusa , ct plures nesciebant qua ex causa conve- 
nissent. De turba autem detraxerunt Alezandrum, 
propellentibus eum Judxis. Alegander autem, manu 
silentio postulato, volebat reddere rationem populo. 
Quem ut cognoverunt Judeum csse, voz facta una 
est omnium, quasi per. horas duas clamantium : 
Magna Diana Ephesiorum. Et cum sedasset scriba 
turbas, dixit : Viri. Epbesii, quis enim est homi- 


c:leag τῇ χειρὶ Ἠθε)εν ἀπολογήσασθαι τῷ δήµῳ. D uum qui. nesciat Ephesiorum civitatem Neocoron 


Ἐπιγνόντες δὲ ὅτι Ἰουδαῖός στι, quvh ἐγένετο µία 
ix πάντων, ὣς ἐπὶ ὥρας δύο χρακνόντων Μεγάλη f 
Άρτεμις Ἐφεσίων, Καταστε[λας δὲ ὁ γραμματεὺς 
τὸν ὄχλον, φησίν "Άνδρες Ἐφέσιοι, tl; váp ἐστιν 
ἀνθρώπων, ὃς οὗ γινώσχει τὴν Ἐφεσίων πόλιν νεω- 
κόρον οὖσαν τῆς μεγάλης θεᾶς Αρτέμιδος καὶ τοῦ 
Διοπετοῦς; Αναντιῤῥήτων οὖν ὄντων τούτων, εἶπε, 
δέον ἐστὶν ὑμᾶς χατεσταλµένους ὑπάρχειν, xal μηδὲν 
προπετὲς πράσσειν. Ἠγάγετε γὰρ τοὺς ἄνδρας τού- 
τους, οὔτε ἱερρσύλους, οὔτε βλασφημοῦντας τν θεᾶὰν 
ὑμῶν. El μὲν οὖν Δημήτριος, val οἱ σὺν αὐτῷ τε- 
χνῖται, ἔχουσι πρός τινα λόγον, ἁγοραῖοι ἄγονται, 
xaX ἀνθύπατοι εἰσίν. ἐγχαλείτωσαν ἀλλήλοις, El 54 


esse magnz Ρίαυα, οἱ Diopetis? Cum ergo his con- 
tradici non possit, oportet vos sedatos esse, et nibil 
temere agere. Adduxistis enim homines ístos, ne- 
que sacrilegos, neque hlasphemantes deam vestram. 
Quod si Demetrius, et qui cum eo sunt artifices, 
habent adversus aliquem causam, conventus fo- 
renses aguntur οἱ proconsules sunt : accusent invi- 
cem. Si quid autem 9687 alterius rei. quaeritis, in 
legitima ecclesia poterit absolvi. Nam et periclita- 
mur argui seditionis hodierne, cum nullus obne- 
xius sit (de quo possimus reddere rationem) con- 
cursus istius. Et cum bae dixisset, dimisit eccle- 
siam. 


τι περὶ ἑτέρων ἐπιζητεῖτε, bv. τῇ ἑννόμῳ ἐκχλησίᾳ ἐπιλυθήσεται. Καὶ yàp Χινδυνεύομεν ἐγχαλεῖσθας 


: 1011 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


1012 


στάσεως περὶ τῆς σήμερον, μιδενὸς αἰτίου ὑπάρχοντος, περὶ οὗ δυνησόμεθα ἀποδοῦναι λόγον περι 
ες συστροφῆς ταύτης. Καὶ ταῦτα εἰπὼν ἀπέλυσε τὴν ἐχχλησίαν. 


CAPUT XXIX. Α 


Circuitus Pauli : ubi εἰ de morte οἱ resuscitatione 
Eutychi per orationem Pauli Troade. 
TEXTUS. 

XX,1-6. Postquam autem cessavit tumultus, voca- 
vit Paulus discipulos, et exhortatus eos, valedizit, et 
profectus est ut iret in Macedoniam. Cum autem per- 
ambulasset partes illas, et exhortatus eos fuisset 
multo sermone, venit ad Grzciam. Ubi cum fecis- 
sei menses tres, facte sunt jlli insidiae a Judzis 
navigaturo in Syriam ; habuitque consilium ut re- 
verteretur per Macedoniam. Comitatusest autem eum 
Sopater Pyrrhi Berceensis, Thessalonicensium vero 
Aristarchus et Secundus et Gaius Derbeus et Timo- 


ΚΕΦΑΛ. K9'. 


Περίοδος IlaóAov * ἐν ᾗ περὶ θανάτου καὶ ἆνα- 


κ.ήσεως Εὐτυχοῦὺς διὰ προσευχῆς ἐν Τρωᾶδε. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Μετὰ δὲ τὸ παύσασθαι τὸν θόρυδον, µεταπεμώά- 
µενος ὁ Παῦλος τοὺς μαθητὰς, χαὶ παραχαλέσας 
ἁσπασάμενός τε, ἐξηλθε πορεύεσθαι εἰς Maxe£tavtav. 
Διελθὼν δὲ τὰ µέρη Exclva, xal παραχαλέσας αὐτοὺς 
λόγῳ πολλῷ, Ύλθεν εἰς τὴν Ἑλλάδα. ΠἨο:ήσας τε 
µΏνας τρεῖς, γενομένης αὐτῷ ἐπιθουλης ὑπὸ τῶν 
Ἱουδαίων, μέλλοντι ἀνάγεσθαι εἰς τὴν Συρίαν, Ey£- 
νετο γνώµη τοῦ ὑποστρέφειν διὰ Μακεδονίας. Συν- 
είπετο δὲ αὐτῷ ἄχρι τῆς ᾿Ασίας Σώπατρος Πύῤῥου 
Βεροιαῖος. θεσσαλονικέων δὲ, ᾿Αρίσταρχος, xai Σε- 


theus, Asiani vero Tychicus et Trophymus. Hi cum p κοῦνδος, xat Γάϊος Δερδαῖος, καὶ Τιμόθεος ' ᾿Ασιανοὶ 


prrecessissent, sustinuerunt nos Troade. Nos vero 
navigavimus post dies Azymorum a Philippis, et 
venimus ad eos Troadem in diebus quinque, ubi 
demorati sumus diebus septem. 


COMMENTARIUS, 


Viam hic dicit Christum, vel fidem veram : h»c 
enim est via, quz ducit ad regnum celorum. Hinc 
docet, oportere ut ab iis qui in,Filium Dei blasphe- 
mant, omnino recedant, qui in ipsum credunt. Su- 
daria et semicinctia. Utraque linea sunt. Verum 
sudoria capiti imponuntur : at semicinctia in ma- 
aibus tenere solent, 288 qui oraria gestare non 
possunt, ut sunt, qui consulares gestant stolas, aut 
sag2, ad abstergendos a facie humores, ut sudo- 
rem, salivam, lacrymas et similia. « Tentaverunt 
autem. » 1ρβα hec vox ostendit, exorcistas illos, 
non quia crederent in Jesum, sed tentandi tantum 
causa, aggressos esse exorcizare impura damonia 
in nomine Domini. Quare, velut inüdeles, ut impu- 
rus dixit spiritus, paulo post temeritatis sus ρᾳ- 
nas dedere. Redarguit enim ipsos, et scenam eorum 
patefecit, vehementer iratus daemon : quemadmo- 
dum, οἱ quis de extremis periclitans, a misero (51) 
aliquo et serumnoso coàrguatur, omnem in illum 
furorem effundere conatur. « Contulerunt libros. » 
Adnotandum quod, quanquam magici libri multi 
essent pretii, quippe qui pulcherrima vitze conti- 
nebant, Christi fideles tamen ea non vendiderint ; 
sed licet eo loci alii essent, qui eos enumerato pre- 
tio comparare sibi voluissent, combusserunt : et 
hoc, primo quidem, ne quisquam exitialem illam 
animarum pestem particlparet; deinde ne hac via 


δὲ, Τυχιχὺς καὶ Τρόφιμος: Οὗτοι δὲ προελθόντες, 
ἔμενον ἡμᾶς ἓν Τρωάδι. Ἡ μεῖέ δὲ ἐξεπλεύσαμεν μετὰ 
τὰς ἡμέρας τῶν ᾽Αζύμων ἀπὸ Φιλίππων, xal fi0o- 
μεν πρὸς αὐτοὺς εἰς τὴν Τρωάδα ὄχρις ἡμερῶν 
πέντε, οὗ διετρίψαµεν ἡμέρας ἑπτά. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 


'Οδὸὺν λέγει τὸν Χριστὸν, f| ὁδ)ν λέχει τὴν πίστιν 
τὴν ἁληθινὴν, Αὕτη γάρ ὃστιν dj ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα 
εἷς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, Ἐντεῦθεν διδάσκει 
ἡμᾶς, ἀπὸ τῶν Placer μούντων τὸν Yibv τοῦ Θεοῦ 
χωρίζεσθαι τοὺς εἰς ἀὐτὸν Ππιστεύοντα;. Σουδάρια 
καὶ σιµικίνθια, ἀμφότερα λινώδη εἰσί. Πλὴν τὰ μὲν 
σουδάρια ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ἐπιδάλλεται ' τὰ δὲ σιµι- 
χίνθια ἓν ταῖς χεραὶ γατέχουσιν ol pj δυνάµενοι 
ὁράρια φορέσαι, οἷοί εἶσιν οἱ φοροῦντες ὑπατικὰς, 3) 
Υονδία, πρὺς τὸ ἀπομάττεσθαι τὰς ὑγρότητας τοῦ 
προσώπου, olov ἱδρῶτας, πτύελον, báxpuov, xal τὰ 
ὅμοια. Δείχννσιν αὕτη ἡ λέξις, ὅτι οὐχ ὡς πιστεύ- 
οντες τῷ Ἰησοῦ οἱ ἑξορχισταὶ ἑξώρχιζον τὰ ἀχά- 
θαρτα πνεύματα τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου, ἀλλ ὡς 
πειράζοντες. Διὸ καὶ ὡς μὴ ὄντες πιστοὶ, ὡς τὸ 
ἀχάθαρτον πνεῦμά φησι, τῆς προπετείας δεδώχασι 
πρὸς ὀλίγον δίχην. Διήλεγξε γὰρ αὐτοὺς, xal τὶν 
σχηνὴν αὑτῶν φανερὰν ἔποίησε, σφόδρα θυμωθεὶς 
ὁ δαίµων, ὡσὰάν eC τις περὶ τῶν ἑσχάτων χινδυνεύων, 
ὑπό τινος οἰχτροῦ [καὶ ταλαιπώρου] διελέγχο:το, xat 
πάντα εἰς ἐχεῖνον ἀφιέναι 5 βούλεται τὸν θυµόν. 
Σημειωτέον δὲ, ὅτι χαΐτοι πολυτίµους οὔσας τὰς 
γοητικἁς αὐτῶν βίδλους, ὡς τῶν ἓν βίῳ ἐχουσῶν τὰ 
χάλλιστα, οἱ εἰς Χριστὸν πιστεύσαντες o0x ἐπώλη- 
σαν, ἁλλ᾽ ἔχαυσαν ' χαίτοι ἄλ]ων ἑἐχεῖσε τοιύτων 
ὄντων τῶν θελόντων τὰς βίδλους χτήσασθαι ’ πρῶτον 


μὲν, ἵνα pif τις µετάσχη τῆς ἁπ᾿ αὑτῶν ψυχο-γθόρου 


γαυἱ lectiones et note. 


5ο ἀφεῖναι. 


(51) Hentenius pro οἰκτροῦ. misero, habet ἐχ- 
θροῦ, inimico ; unde vertit , velut εἰ quis in ezxtre- 
wis periculis positus ab aliquo. inimico arguatar, 
haud sane recto sensu. At Chrysostomus, cujus est 


hic textus, habet οἰχτροῦ καὶ ταλαιπώρου, misero el 
mrumnoso, ut nos posuimus ; quo congrua ratio 
redditur excandesccntig d:emonis. 


1013 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER, — CAP. XX. 


I014 


λύµης  ἔπειτα δὲ, ἵνα μὴ ἀπὸ τοιαύτης αἰτίας A quidquam sibi aequirerent. Quema Imodum enim, 


κτ/σωνταἰ τι. Ὥσπερ γὰρ τὸ ἀπὸ πορνείας χέρδος 
ἀπηγόρευται προσάχειν θεῷ, οὕτως οὐδὲ τὸ ἐχ τῆς 
αἰτίας ταύτης ἀργύριον τεθῆναι παρὰ τοὺς τῶν 
ἀποστόλων πύδας δίχαιον ἔχριναν, f) εὐαπόδεχτον. 
« Καὶ τοῦ Διοπετοῦς.» Τὸ εἴδωλον τῆς ᾽Αρτέμιδος 
ἐχαλεῖτο Διοπετὲς, ὡς Ex τοῦ Διὸς πεπιωχός’ ᾖτοι 
τὸ ἔστραχον [ἔλεγον] ἐχεῖνο πάντως ** Αιοπετὲς, τὸ 
ἐξ οὐρανοῦ ππρὰ τοῦ Διὸς πεμφθὲν, Ίτοι κατα- 
πτὼν ", xa: οὗ γενόμενον ὑπὸ ἀνθρώπου ἄγαλμα 
τῆς Αρτέμιδος, καθὼς ἀμύθευον Ἕλληνες. « Νεω- 
χόρον » δὲ, ἀντὶ τοῦ, ἱερόδουλον. Κόρημα Ὑάρ ἐστι 
τὸ σάρωµα, |ἀφ᾽ οὗ xai νεωχόρος,] τουτέστι [ὁ τὸν 
ναὺν] σαρῶν xai χκοσμῶν. Εἶδος ἣν δικαστῶν ἐν τῇ 
"Asl [εὐτελῶν] * λέγονται δὲ ἀγοραῖοι καὶ οἱ 0:xo- 
λόγοι. 


Ti Σαθθάτῳ τῆς c' ἑθδυμάδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἑν δὲ τῇ μιᾷ τῶν Σαθδάτων, συνηγµένων ἡμῶν τοῦ 
κλᾶσαι ἄρτον, ὁ Παῦλοι διελέγετο αὐτοῖς, µέλλων ἑξιέ- 
ναι τῇ ἑπαύριον' παρέτεινέτε τὸν λόγον µέχρι µεσονυ- 

τίου. σαν δὲλαμπάδες ἰχαναὶ kv τῷ ὑπερῴῳ, οὗ ἦμεν 
συνηγµένοι. Καθήµενος δέ τις νεανίας ὀνόματι Εὔτν- 
χος ἐπὶ τῆς θυρίδος, χαταφερόµενος ὕπνῳ βαθεῖ διαλε- 
γοµένου τοῦ Παύλου ἐπὶ πλεῖον, χατενεχθεὶς ἀπὸ τοῦ 
ὕπνου, ἔπεσεν ἁπὸ τοῦ τριστέχου χάτω, xal Ίρθη 
νεχρός. Καταθὰς δὲ ὁ Παῦλος ἐπέπεσεν iv αὐτῷ, 
xai συμπεριλαθὼν αὐτὸν, εἶπε' Mh θορυθεῖσθε' ἡ 
γὰρ ψυχὴ αὐτοῦ iv αὐτῷ ἐστιν. ᾿Αναθὰς δὲ xai 
χλάσας τὺν ἄρτον καὶ γευσάµενος, ἐφ᾽ Ιχανόν τε 
ὁμιλλσας ἄχρις αὐγῆς, οὕτως ἐξῆλθεν. "Hyayov δὲ 
τὸν παῖδα ζῶντα, xol παρεχλήθησαν οὐ μετρίως. 
ἩΗμεῖς δὲ προελθόντες ἐπὶ τὸ πλοῖον ἀνήχθημεν ἐπὶ 
την "Ασσον, ἐχεῖθεν µέλλοντες ἀναλαμθάνειν τὸν 
Παῦλον * οὕτω γὰρ ἣν διατεταγµένος, µέλλων αὐτὸς 
πεζεύειν. "D; δὲ συνέθαλεν ἡμῖν εἰς τὴν "Ασσον, 
ἀναλαθόντες αὐτὸν ἤλθομεν el; Μιτυλήνην. Κάχεῖθεν 
ἀποπλεύσαντες, τῇ ἐπιούσῃ κατηντήσαμεν ἄντιχρυς 
Χίου. «fj δὲ ἑτέρᾳ παρεθάλοµεν εἰς Zápov* xai 
µείναντες kv Τρωγυλίῳ, τῇ ἐχομένη Άλθομεν εἰς 
λΙ(λητον. 

Κυριαχῇ C". 
Παραίνεσις Παύ.Ίου ποιμαντικὴ προς τοὺς ἐν 
Ἐφέσφ πρεσθυτόρους. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Κέχριχε γὰρ ὁ Παῦλος καραπλεῖσαι τὴν Ἔφεσον, 
ὅπως μὴ γένηται αὑτῷ χρονοτριθῆσαι &v τῇ ᾿Ασίᾳ. 
Ἔσπευδε γὰρ, εἰ δυνατὸν ἦν αὐτῷ, τὴν ἡμέραν τῆς 
Πεντηκοστῆς, γενέσθαι εἰς Ἱεροσόλυμα. ᾿Απὸ δὲ τῆς 
Μιλήτου πέµφας εἰς "Eztoov, µετεχαλέσατο τοὺς 
πρεσδυτέρους tnc Ἐκκλησίας. Ὡς δὲ παρεγένοντο 
πρὸς αὐτὸν, εἶπεν αὐτοῖς' Ὑμεῖς ἐπίστασθα ἀπὸ 


ne collectum ex fornicatione lucrum Dco offerretur,. 
prohibitum erat; ità neque argentum tali modo 
comparatum, ut ad pedes apostolorum poneretur, 
dignum censebant, aut ab illis facile acceptan- 
dum, judicabant, « Et Diopetis (52. » Simulacrum 
Dians Diopetes vocabatur, hoc est a Jove dela- 
psum, sive quia testam illam omnes sic vocabant, 
velut a Jove e ccelo demissam ; seu quod statua 
illa Dian: e ccelo devolaverit, adeoque ab homini- 
bus facta non fuerit : quod Graci fabulabantur. 
« Neocoron » autem idem est, ac sacrorum famu- 
lam , zdituam. Corema enim idem est ac purgatio, 
Unde Neocoros ille est , qui maon, seu templum 
purgat et ornat (55). « Conventus forenses » erant 


D in Asia genus judicum inferiorum. Ceterum etiam 


causidici dicuntur forenses. 
Sabbato hebdomade sexta. 
TEXTUS. 

XX, 7-15. Una autem Sabbati cum convenissemusg 
adfrangendum panem, Paulus disputabat cumeis, 
pro'ecturus in crastinum, protraxilque sermonem us- 
que in mediam noctem. Erant autem 989 laupa- 
des copiose in comaculo ubi eramus congregati. 
Sedens autem quidam adolescens nomine Eutychus 
super fenestram, cum mergeretur somno gravi, dis- 
putante diu Paulo, ductus somno cecidit de tertio 
cenaculo deorsum, et sublatus est mortuus. Αά 
quem cum descendisset Paulus, . incubuit super 
eum, et complexus dixit: Nolite turbari, anima 
enim ipsius in ipsoest. Ascendens autem, frangens- 
que panem et gustans, satisque allocutus usque in 
lucem, sic profectus est. Adduxerunt autem puerum 
viventem, et consolati sunt. non minime. Nos au- 
tem ascendentes navem, navigavimus in Ásson, in- 
de suscepturi Paulum; sic enim disposuerat ipse 
perterram iter facturus. Cum autem convenisset 
nos in Ásson, assumpto eo, venimus Mitylenen. Et 
inde navigantes, sequenti die venimus contra Chium, 
et alia applicuimus Samum, et sequenti die veni- 
mus Miletum. 


Dominica septima. 
Admonitio pastoralis Pauli ad presbyteros Ephesi 
commorantes. 
TEXTUS. 

XX.16-36. l'roposueratenim Paulus transnavigare 
Ephesum, ne qua inora illi (leretin Asia. Festinabat 
enim, si possibile sibi esset, ut. diem Pentecostes 
faceret Jerosolymis. Α Milceto autem  miltens 
Eplcsum, vocavit majores natu Ecclesie. Qui cum 
venissent ad eum, et simul essent, dixit eis: Vos 
scilis a prima die, qua ingressus sum in Asiam, 


Varie lectiones et note. 


5* πάντες. 


(*2) Vulg. interpres habet, Jovisque prolis, l'or- 
(asse quod legerit Διὸς παιδάς. Ipse retinui vocem 
Graecam, tum quia unica Latina reddi non pote:t ; 


9 yacsamtáv. 


tum quia ab auctore hic explicatur. 
(93) Vulg. interpres. Neocoron vertit cultricem ; 
plerique alii vertunt cdituam. 





10:5 THEOPHYLACTI BULGARUE ΑΒΟΗ(ΙΕΡ. lotes 


qualiter vobiscum per omne tempus fuerim, ser- A 
viens Domino cum omni humilitate et lacrymis et 
tentationibus, quse mihi aeciderunt ex insidiis 
Judaeorum : quomodo nihil subtraxerim utilium, 
quo minus annuntiarem vobis, et docerem vos 
publice et per domos, testificans Judzis stque 
gentilibus in Deum paenitentiam et fidem in Domi- 
num nostrum Jesum Christum. Et nunc ecce alli- 
gatus ego Spiritu, vado in Jerusalem ; qus in ea 
ventura sint mibi, ignorans : nisi quod Spiritus 
sanctus per omnes civitates mihi protestatur , 
dicens quoniam vincula et tribulationes Jeroso- 
lymis me manent. Sed nihil horum vereor, nec 
facio animam meam pretiosiorem quam me, dum- 
modo consummem cursum meum, et ministerium 
verbi quod accepi a Domino Jesu, testificari Evaa- 
gelium 990 gratie Dei. Et nunc ecee ego scio, 
quia amplius non videbitis faciem meam vos 
omnes, per quos transivi predicans regnum Dei. 
Quapropter contestor vos hodierna die, quia mun- 
dus sum à sanguine omnium. Non enim subter- 
fugi, quominus annuntiarem omne consilium Dei 
vobis. 


Attendite vobis et universo gregi, in quo vos 
Spiritus sanctus posuit episcopos regere Ecclesiam 
Dei quam acquisivit sanguine suo. Ego scio, quo- 
niam (intrabunt post discessionem meam  lüpi 
rapaces in vos, non parcentes gregi. Et ex vobis 
ipsis exsurgent viri loquentes perversa, ut abdu- ς 
cant discipulos post se. Propter quod vigilate, 
memoria retinentes, quoniam per trienuium nocte 
et die non cessavi, cum lacrymis monens unum- 
quemque vestrum. Et nunc commendo vos Deo et 
verbo gratie ipsius, qui potens est sdificare et 
dare hazreditatem in sanctificatis omnibus. Argen- 
tum et aurum aut vestem nullius concupivi, sicut 
ipsi scitis : quoniam ad ea qux mihi opus erant, 
et his qui mecum sunt, ministraverunt manus 
ist. Omnia ostendi vobis, quoniam sic laboran- 
tes, oportet suscipere infirmos, ac meminisse verbi 
Domini Jesu quoniam ipse dixit: Beatius est 
dare quam accipere. Et cum hec dixisset, positis 
genibus suis, oravit cum omnibus illis. 


COMMENTARIUS. 

« Cum omni humilitate et lacrymis. » Hic 
doctrinm su: characterem ob oculos ponit, nempe 
invidia et fastu expertem esse, aliisque condolere 
(dolebat enim ille et pro illis qui peribant, et pro 
iis qui perdebant), et humiles esse (at non utcun- 
que, sed cum omni humilitate, nempe, in verbo, in 
opere, erga superiores et inferiores), et quz utilia 
sunt loqui: erant namque multa quis discere iis 
non expediebat, Sicuti enim quzedam illis occultare, 


πρώτης ἡμέρα; &q' fj; knlÓnv elc τὴν "Aclav, πῶς» 
μεθ) ὑμῶν τὸν πάντα χρόνον ἐγενόμην * δουλεύων ts 
Κυρίῳ μετὰ πάσης ταπεινοφροσύνης, xal πολλῶων 
δαχρύων xa πειρασμῶν τῶν συµδάντων poc ἓν eat 
ἐπιδουλαῖς τῶν Ἰουδαίων. ὡς οὐδὲν ὑπεστειλάμιν 
τῶν συµφερόντων τοῦ μὴ ἀναγγεῖλαι ὑμῖν, χαὶ διδά- 
ξαι ὑμᾶς δηµοσίᾳ xa χατ οἴχους, διαµαρτυρόµε- 
νος Ἰουδαίοις τε xai Ἕλλησι τὸν cl; τὸν θεὺν µετά- 
νοιαν, xai πίστιν τὴν elc τὸν Κύριον ἡμῶν ἼἸησουν 
Χριστόν. Καὶ νῦν ἰδοὺ δεδεµένος ἐγὼ τῷ Πνεύματι 
πορεύοµαι εἰς Ἱερουσαλὴμ, τὰ ἓν αὑτῇ συμθησό- 
μενά pot μὴ elbic* πλὴν ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
κατὰ πόλιν διαμαρτύρεταί pot λέγον * ὅτι δεσμά µε 
xai θλίψεις µένουσιν, ᾽Αλλ' οὐδενὸς λόγον ποτοῦμαι, 
οὐδὲ ἔχω τὴν duyfjv µου τιµίαν ἐμαυτῷ, ὡς τελειν- 
σαι τὸν δρόμον µου μετὰ χαρᾶς, xal τὴν διαχονίαν, 
ἣν ἔλαδον παρὰ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, διαμαρτύρασθαι 
*b Εὐαγγέλιον τῆς χάριτος τοῦ θεοῦ. Καὶ νῦν ἴδοῦ 
ἐγὼ οἶδα, ὅτι οὐκ ἔτι ὄψεσθε τὸ πρόσωπόὀν µου ὑμεῖς 
πᾶντες, kv ol; διῆλθον χηρύασων τὴν βασιλείαν τοῦ 
θεοῦ. Διὸ µαρτύρομαι ὑμῖν kv τῇ σήμερον ἡμέρα. 
ὅτι χαθαρός εἰμι ἀπὸ τυῦ αἵματος πάντων ὑμῶν. O0 
γὰρ ὑπεστειλάμην τοῦ ph ἀναγγεῖλαι ὑμῖν πᾶσαν 
τὴν βουλὴν τοῦ θεοῦ. 

Προσέχετε οὖν ἑαυτοῖς, xaX παντὶ τῷ ποιμνίῳ, ἓν 
ᾧ ὑμᾶς «5 Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔθετο ἐπισχόπους, ποι- 
µαίνειν τὴν Ἐκχλησίαν τοῦ θεοῦ, ἣν περιεποιῃσατο 
διὰ τοῦ ἰδίου αἵματος. Ἐγὼ yàp οἶδα τοῦτο, ὅτι 
μετὰ τὴν ἄφιξίν µου εἰσελεύσονται λύχσι βαρεῖς el; 
ὑμᾶς, μὴ φειδόµενοι τοῦ ποιμνίου * καὶ ἓξ ὑμῶν αὖ- 
τῶν ἀναστήσονται ἄνδρες λαλοῦντες διεστραμμένα, 
τοῦ ἀποσπᾷν τοὺς μαθητὰς ὀπίσω αὑτῶν. Au ΥρηΤο- 
ρεῖτε μνηµονεύοντες, ὅτι τριετίαν, νύχτα καὶ ἡμέραν, 
οὐχ ἑπαυσάμην μετὰ δαχρύων νουθετῶν ἕνα ἕχαστον 
ὑμῶν. Καὶ τανῦν παρατίθεµαι ὑμᾶς, ἀδελφοὶ, τῷ 
θεῷ καὶ τῷ λόγῳ τῆς χάριτος αὐτοῦ, τῷ δυναμένῳ 
ἐποικοδομῆσαι χαὶ δοῦναι ἡμῖν κληρονομίαν tv τοῖς 
ἡγιασμένοις πᾶσιν. Αργυρίου fj χρυσίον f| ἵματισμο» 
οὐδενὸς ἐπεθύμησα. Αὐτοὶ δὲ γινώσχετε, ὅτι ταῖς 
χρείαις µου, καὶ τοῖς οὖσι μετ) ἐμοῦ, ὑπηρέτησαν al 
χεῖρες αὗται. Πάντα ὑπέδειξα ὑ μῖν, ὅτι οὕτω χοπιῶντας 
δεῖ ἀντιλαμδάνεσθαι τῶν ἀσθενούντων, μνημονεύειν τε 
τῶν λόγων τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, ὅτι αὐτὸς εἶπε -Ma- 


p x&pióv στι μᾶλλον διδόναι, fj λαµδάνειν. Καὶ ταῦτα 


εἰπὼν, θεὶς τὰ γόνατα αὑτοῦ, σὺν πᾶσιν αὐτοῖς 
προσηύξατο. 
ΕΡΜΗΚΝΕΙΑ. 

Ἐνταῦθα χαρακτῆρα διδασχαλίας δείχνυσι, τὸ 
ἄφθονον, τὸ ἄοχνον 53, «b συμπαθὲς (ἔπασχε γὰρ ὑπὲρ 
τῶν ἀπολλυμένων, ὑπὲρ τῶν ἀπολλύντων), καὶ τὸ 
ταπεινὸν (xal οὐχ &r20; , ἀλλά, « μετὰ πάσης τα- 
πεινοφροσύνης, » φησί πολλὰ γὰρ εἴδη τῆς ταπει- 
νορροσύνης * àv λόγῳ, iv ἔργῳ, πρὺς ἄρχοντας, 
πρὸς ἀρχομένους), καὶ τὺ τὰ συμφέροντα λέχειν " 
fv γὰρ πρῶτον 5 οὐκ ἔδει μαθεῖν. Ὥσπερ γὰρ τό 


Varie lectiones et note. 


5017. ἄογχον. "5 à. 


- ———Á o ---- - ——— 


1017 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XX. 


9 


1018 


τινα χρύπτεσθαι, φθόνου: οὕτω xal «b πᾶν λέγειν À res. [αἱδδοι invidiz ; ita omuia dicere, fuisset 


αὐτοῖ;, ἀνοίας. Καὶ διὰ τοῦτο προσέθηχε τῶν συµ- 
φαρόντων οὐχ εἰπεῖν µόνον, ἀλλὰ xat διδάξαι. Ἐν- 
ταῦθα εἰς «b, εδεδεµένος, δεῖ ὑποστίξαι , ἵν Ἡ 
διάνοια τοιαύτη * Πορεύομαι εἰς Ἱερουσαλήμ’ πρὀ- 
Υνοὺς διὰ τοῦ Πνεύματος τὰ ἑσόμενα, πορεύομαι 
δέσµιος ὧν. Ἵνα δὲ δείξῃ δει ἐχὼν, χαὶ οὐχὶ ἄχων 
ἀπέρχεται, φησίν΄ « "Ox χατὰ πόλιν δεσμὰ xol 
Ολίψεις µε uévouct. » — « Καθαρός εἶμι, qnot, 
ἀπὸ τοῦ αἵματος πάντων, » εἰ ννστάξαντες, ἆποθα- 
νεῖτε *** ὑπὸ τοῦ φονευτοῦ τῶν φυχῶν. Τὸ γὰρ τοῦ 
διδασκάλου, φησὶ, πεποίηχα, τὸ ἁπαγγεῖλαι ὑμῖν 
τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ. "Apa ὁ μὴ λέγων, ὑπεύθυνος 
τοῦ αἵματός ἐστι, τουτέστι τῆς σφαγῆς αὐτῶν. Δεί- 
Ἄνυσι τοίνυν ὅτι xàxslvot, ἂν μὴ ποιῶσιν, ὑπεύθυ- 
vol εἶσι τοῦ ἰδίου αἵματος. Δύο προστάσσει ποιεῖν 
τοὺς διδασχάλους οὔτε γὰρ τὸ ἑτέρου χατορθοῦν 
µόνον, ἔχει χέρδος οὔτε τὸ ἑαυτοῦ µόνον ἐπιμελεῖ- 
σθαε’ ὁ γὰρ τοιοῦτος, Φφίλαυτος. Σημειωτέον δὲ, ὅτι 
οὓς ὀπίσω φησὶ πρεσδυτέρους, [ὧδε ἐπισχόπους 
καλεῖ» Πτοι, διὰ τὸ τοὺς πρεσθυτέρους] ἀνάγχην 
ἔχειν ἑποπτεύειν τὰ τῆς Ἐχχλησίας λογιχκὰ ποίµνια, 
µή τις ἀσθενῃῇ τῇ] πίστει, µή τις πεινᾷ, f| διφᾷ, ἢ 
ἐλέγχου [καὶ] ἐπιστροφῆς δεῖται ' 7| ἐπισκόπους ὧδε 
τοὺς ὄντῳως ἐπισχόπους xa)st. Την ῥίζαν ἀναιρεῖ 
τῶν χαχῶν, τὴν φιλαργυρίαν. Οὐ γὰρ ἁπλῶς φησι, 
οὐκ ἔλαδον, ἀλλ’, οὐδὲ « ἐπεθύμησα. » Εἶτα δείχνν- 
σιν,. ὃτι ἁληθῆς ἑλεημοσύνη kx τῶν ἰδίων κόπων 
ὀφείλει γίνεσθαι τοῖς ἑνδεέσιν' ἐπεὶ ix. τῶν ἆλλο- 


amentiz. Et ideo addidit : ε utilium, quominus » non 
solum dicerem, sed « et docerem.»—« Alligatus. » 
Hic ad vocem alligatus interpungendum est; 
$91 ut iste sit sensus: Vado in Jerusalem, prse- 
videns per Spiritum sanctum qux ventura sunt, 
vado autem alligatus : utque ostendat se sponte, 
et non invitum discedere, addit: « Per omnes 
civitates vincula et tribulationes me manent. » — 
« Mundus sum, inquit, a sanguine omnium,» si vos 
obdormientes oecidamini ab interfectore anima- 
rum. Preceptoris enim oneri satisfeci annuntiando 
vobis consilium Dei. Ergo qui non dicit quz 
dcbet, reus est sanguinis seu cadis. Quare innuit, 
et ipsos si non fecerint, reos futuros proprii san- 
guinis. « Attendite vobis et universo gregi. » Duo 
hiec doctoribus praecipit : nam neque alterius 
tantum bonum prosequi, utile est, neque sui tan- 
tüummodo curam habere: talis enim sui ipsius 
amator tantummodo est. Adnotandum vero, quod 
eos, quos supra presbyteros dixit, nunc episcopos 
scu inspectores appellet, vel quia necesse est, ut 
presbyteri attendant supra rationales greges, ne 
quis vel infirmus sit fide, vel esuriat, velsitiat, 
vel reprehensione ct correctione indigeat : vel 
episcopos hic, qui vere episcopi sunt, vocat. 
« Àrgentum et. aurum. » Radicem exscindit malo- 
rum, nempe avaritiam ; neque enim solummodo 
dicit, non accepi, sed, neque « desideravi. » Deinde 


τρίων διδόναι, οὗ καλόν. Εἶτα καὶ χρῆσιν εἰς χατα- (; docet veram. eleemosynam ex propriis laboribus 


σχευὴν τούτου διὰ φωνῆς τοῦ Κυρίου εἰρῆσθαί φη- 
σι’, ὅπερ νῦν οὐχ εὕρηται ἐν Γραφῇ, καὶ ἴσως 
ἀγράφως παρέλωκαν οἱ ἀπόστολοι ' ἡ ἐξ ὧν ἄν τις 
συλλογίόαιτο δυνατὸν εἰρῆσθαι δι ἑτέρων λέξεων 
τοῦτο δηλουσῶν. Οὐ τοῦτο δέ φησιν, ὅτι χαχὸν τὸ 
λαμθάνειν χαὶ µεταδιδόναι, ἀλλὰ βέλτιον τὸ μὴ λα- 
6civ* τοῦτο γὰρ συµπαθείας τῆς πρὸς τοὺς ἆσθε- 
νεῖς. Ἔστι τοίνυν πρῶτος βαθμὸς, ῥίφαι τὰ αὐτοῦ - 
δεύτερος, ἑαυτῷ ἑἐπαρχεῖν * τρίτος, τὸ καὶ ἑτέροις; 
τέταρτος, τὸ xal κηρύττοντα καὶ ἐξουσίαν ἔχοντα 
λαµθδάνειν, μὴ λαµθάνειν. Ὥστε πολὺ τῶν ἀχτημό- 
vtov οὕτω 56 βελτίων ἐστί 5). 

etiam pradicatorem, et qui habet potestatem 
non possident, muito melior erat, 

KEIMENON. 

Ἱχανὸς δὲ κλανθμὸς ἐγένετο πάντων, xol ἔπιπε- 
σόντες ἐπὶ τὸν εράχηλον τοῦ Παύλου, κατεφίλουν αὐτὸν, 
ὀδυνώμενοι μάλιστα ἐπὶ τῷ λόγῳ, ᾧ εἱρήκει, ὅτι οὐκ 
ἔτι µέλλουσι τὸ κρόσωπον αὐτοῦ θεωρεῖν. Προέπεμπον 
δὶ αὐτὸν εἰς τὸ πλοῖον. Ὡς δὲ ἐγένετο ἀναχθῆναι ἡμᾶς 
ἀποσπασθέντας àv αὐτῶν, εὐθυδρομήσαντες Ίλθομεν 
εἰς τὴν Ko* τῇ δὲ ἑξῆς εἰς τὴν Ῥόδον, χἀχεῖθεν εἰς Πά- 
ταρα” xai εὑρόντε πλοῖον διαπερῶν slc: Φοινίχην, 
ἐπιδθάντες ἀνῆχθημεν. Αναφανέντες δὲ εἰς τὴ, Κύπρον, 
xai καταλιπόντες αὐτὴν εὐώνυμον, ἐπλέομεν εἰς 


faciendam esse; quandoquidem ες alienis dare, 
haud bonum est (34). Deinde in hujus rei confir- 
mationem oraculum Domini profert, quod modo 
quidem in Scriptura non reperitur; et fortasse 
illud absque scripto tradidere apostoli: vel ratio- 
cinando colligere quis potest, id dictum esse, 
aliis verbis boc idem signiflcantibus. Non ait vero, 
malum esse accipere, et sic aliis dare ; sed melius 
esse non accipere: lioc enim est commiserationis 
erga infirmos. Primus igitur gradus (perfectionis 
hac in re) est sua abjicere; secundus, sibi suffi- 
cere; tertius, et aliis subministrare; quartus, 


accipiendi, non accipere. Quare Paulus iis, qui 


D' TEXTUS. 


ΧΧ 57, 68; XXI, 1.8. Magnus autem fletus factus 
est omnium, et procumbentes supra collum Pauli, os- 
culabantur eum, dolentes maxime in verbo, quod dixe- 
rat, queniam am,.lius faciem ejus non essent visuri ; | 
et deducebant eum ad navem. Cum autem factum esset 
ut navigaremus abstracti ab eis, recto cursu venimus 
Coum, et scquenti die Rhodum et inde Pataram. Et 
cum invenissemus $99. navem transfretantem in 
Phonicem , ascendentes navigavimus. Cum appa- 
ruissemus autem Cypro, relinquentes eam ed 


Varie lectiones et note. 


5. ἀποθάνητε. * οὗτος, 57 Tv. 


(34) Chrysostomus habet: Οὐ µόνον οὐ καλὸν, ἀ)λὰ καὶ ἐπισφαλὲς, non modo nom bonum ἐ, sed 


eliam periculosum. 


e 


1019 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


11930 


sinistram, navigavimus in Syriam, et venimus Ά Συρίαν, xal κατήχθηµεν εἰς Τύρον. ἐχεῖσε γὰρ i,» 


Tyrum: ibi enim navis expositura erat onus. 
Inventis autem discipulis, mansimus ibi diebus 
septem: qui Paulo dicebant per Spiritum, ne 
ascenderet Jerosolymam. Et perfectis diebus, pro- 
fecti ibamus, deducentibus nos omnibus cum 
nxoribus et filiis usque foras civitatem ; et positis 
genibus in littore, oravimus. Et cum valefecisse- 
mue invicem, ascendimus navem, illi auiem redie- 
runt in sua. Nos vero navigatione expleta, a Tyro 
descendimus Ptolemaidam, et salutatis fratribus, 
mansimus die una apud illos. Alia autein die, 


COMMENTARIUS., 


τὸ πλοῖον ἀποφορτιζόμενον τὸν Υγόμην. Ανευρόν-ες 
δὲ τοὺς μαθητὰς, ἐπεμείναμεν αὐτοῖς ἡμέρας ἑττα. 
Οἵτινες ἔλεγον τῷ Παύλῳ διὰ τοῦ Πνεύματος μὴ 
ἑπιδαίνειν εἰς Ἱεροσόλυμα. "Ote δὲ ἐγένετο fpi; 
ἑξαρτίσαι τὰς ἡμέρας, ἑξελθόντες ἑπορενόμεθα., προ- 
πεµπόντων ἡμᾶς πάντων σὺν γυναιξὶ καὶ τέχνας 
ἕως ἔξω τῆς πόλεως * xal θέντες τὰ γόνατα ἐπὶ τὸν 
αἰγιαλὸν, προσηυξάµεθα. Καὶ ἀσπασάμενοι ἀλλήλους 
ἀνέόημεν εἰς τὸ πλοῖον » ἐκεῖνοί τε ὑπέστρεφαν εἰς 
τὰ ἴδια, 'Ἡμεῖς δὲ τὸν πλοῦν διανύσαντες ἀπὸ Τ;:- 
ρου, χατηντήσαμεν εἰς Πτολεμαῖδα * χαὶ ἁσπασάμε- 
νοι τοὺς ἀδελφοὺς, ἐμείναμεν ἡμέραν μίαν z3p 
αὑτοῖς. Tjj δὲ ἐπαύριον, 
ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 


« Cum invenissemus navim. » Hoc perinde est  Ἅ λέγει τοιοῦτόν ἐστι: Mi) εὑρίσχοντες aos 


ac si diceret: Cum non inveniremus navim abeun- 
tém Cxsaream, sed in Phosnicem, ipsam conscen- 
dimus , ac Cyprum reliquimus et Syriam ($5). Illud 
enim : « relinquentes eam ad sinistram, » non sine 
causa dictum est; sed quoniam nequidem prope 
ad Syriam accedere festinabant (36). Venerunt 
itaque in. Lyciam, et relicta Cypro, navigarunt 
Tyrum: ibi enim navigium onus suum deposuit. 
« Et perfectis, » id estexpletis « diebus, » nempe 
sStatoiis ; boc esl post dies Azymorum, venerunt 
Troadem diebus quinque. 
CAPUT XXX. 

Agabi prophetia de iis qua eventura erant Paulo in 

Jerusalem. 

Feria 2 hehdomad: septim:e. 

TEXTUS. 

XXI, 8-14. Profecti, venimus Ceesaream. Et intran- 
t:sdomumPhilippievangeliste, qui erat unus de sep- 
t^m, mansimus apud enm. Huic autemerant quatuor 
filite virgines prophetantes. Et cum moraremur 
per dies aliquot, supervenit quidam a Judza pro- 
plieta, nomine Agabus. Is cum venisset ad nos, 
μέ zonam Pavli, et alligans sibi pedes 4993 et 
manus, dixit: Hec dicit Spiritus sanetus: Virum 
cujus est. zona hzc, sic alligabunt in Jerusalem 
ιοί, εἰ tradent in manus gentium. Quod cum 
audissemus , rogabamus nos et qui loci illius 
eront, ne ascenderet Jerosolymam. Tunc respondit 


ἀπερχόμενον εἰς Καισάρειαν, ἀλλ᾽ εἷς Φοινίχηι,͵ 
ἀνηλθον εἰς αὐτὸ, xal Κύπρον δὲ εἴασαν 55 καὶ Σο- 
ρίαν. Τὸ γὰρ, « Καταλιπόντες αὐτὴν εὐώνυμον, » 
οὐχ ἁπλῶς εἴρηται, ἀλλ’ ὅτι οὐδὲ ἐγγὺς γενέσθαι τὶς 
Σνρίας ἔσπενδον. Ηλθον οὖν εἰς Λυχίαν, xoi cim 
Κύπρον ἀφέντες, εἰς Τύρον κατέπλευσαν ^ ἐχεῖσε 
γὰρ τὸ πλοῖον ἁπεφόρτωσε τὸν Ὑόμον. Τὸ, « ἑξαρ- 
τίσαι, » ἀντὶ τοῦ, πληρῶσαι, φησί, τὰς τεταγμµένας 
ἡμέρας τουτέστι, μετὰ τὰ "Αζυμα, εἰς T wá: 
ἦλθον δι ἡμερῶν πέντε. 


ΚΕΦΑΛ.Λ. 
Ἀγάδου «προφητεία περὶ εῶν cvp6ncogérer 
— lla?Aq ἐν ἹερουσαΛήμ. 
Tjj β’ τῆς C ἑθδομάδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἑξελθόντες ἤλθομεν εἰς Κχισάρειαν ' xai εἰσελ- 
θόντες slg. τὸν οἶχον Φιλίππου τοῦ εὐχγγελιστοῦ, 
ὄντος ἐκ τῶν ἑπτὰ, ἐμείναμεν παρ᾽ αὑτῷ. Τούτῳ & 
ἦσαν θυγατἑρες παρθένοι τέασαρες προφητεύουσαι. 
Ἐπιμενόντων δὲ ἡμῶν ἡμέρας πλείους, καττλθέ 
τις ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας προφήτης ὀνόματι "Avato; 
«καὶ ἑλθὼν πρὸς ἡμᾶς, καὶ ἄρας τὴν ζώνην τοῦ Παύ- 
λου, δήσας τα αὐτοῦ τοὺς πόδας xal τὰς χεῖρας, 
εἶπε' Τάδε λέχει τὸ Πνεῦμα τὸ Gyiov* Τὸν ἄνδρα 
οὗ ἐστιν ἡ ζώνη αὕτη, οὕτω δήσουσιν ἐν Ἵερουσε- 
λὴμ οἱ Ἰουδαῖοι, καὶ παραδώσουσιν εἰς χεῖρας ἐθνῶν, 
Ὡς 6b ἠχούσαμεν ταῦτα, παρεκαλοῦμεν ἡμεῖς «: 


Paulus et dixit : Quid facitis flentes et affligentes D xa οἱ ἑντόπιοι, τοῦ μὴ ἀναθαίνειν αὐτὺν elg Ἱερου- 


cor meum? Ego enim non solum alligari, sed οἱ 
mori in Jerusalem paratus sum propter nomen 
Domini Jesu. Et cum ei suadere non possemus, 
quievimus, dicentes : Doniini volunias fiat. 


ca);p. ᾿᾽Απεχρίθη τε ὁ Παῦλος" Τί ποιεῖτε κλαίον- 
τες, xal συνθρἰπτοντές µου τὴν καρδίαν; Ἐγὼ γὰρ 
οὗ µόνον δεθῆναι, ἀλλὰ xal ἀποθανεῖν εἰς Ἱερουσα- 
Ang ἑτοίμως ἔχω ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Kuploo 
Ἱησοῦ. Mi πειθοµένου δὲ αὐτοῦ, ἠσνχάσαμεν, ci- 
πόντες * Τὸ θέληµα τοῦ Κυρίου γενἐσθω. 


jVarie lectiones et note. 


55 clága pev. 


(35) Perperam hic additum esse, et Syriam, 
clarum est; cum hoc narrationi Luc» contra- 
rium sit. 

(56) Textus iste adeo mutile ex Chrysostomo 
exscriptus est, ut sensum efferat tam ipsi quam 
sacro textui plane adversum. Chrysostomi verba 
ite se habent : Τοῦτο (καταλιπόντες αὐτὴν εὐώνυμον) 
οὐχ ἁπλῶς εἴρηται, ἀλλ᾽ ἵνα δείξῃ, ὅτι οὐδὲ ἐγγὺς 


αὐτῆς ἨὙενέσθαι Ἠξίωσε, κατευθὺ Ἠπλέοντες τῆς 
Συρίας. Οὕτως ἔσπευδεν. Hoc (nempe relinquentes 
eam ad sinistram) non sine causa dictum est; sed ui 
ostenderet, ne prope. quidem illam (videlicet. €y- 
prum) accedere voluiss?, cum recto cursu im Syriam 
pergerent: ita nempe [estinabat. Textus ab Hentenio 
editus eongruit cui nostro codice : similiter etiam 
codex Florentinus. 











109 


EPMHNEIA, 

Σημειωτέον, ὅτι τοῦ διαχόνου Φιλίππου ἧσαν al 
θυγατέρες ' ὥστε οὖν xai τῷ χοινωνήσαντι γάμων 
διακονεῖν ἔξεστι. Σηµείωσαι δὲ, ὅτι χαὶ αἱ προφητί- 
ó:g αἱ θυγατέρες αὐτοῦ παρθένοι σαν, xal ὅτι 
Ίσκουν UU εὐλάδειαν μᾶλλον τοῦτο , ὥστε χαὶ mpo- 
Φητείας Ἠξιῶσθαι, Ὥστε ὅηλον, ὅτι περισπούδαστον 
tv αὐὑταῖς ἡ παρθενἰᾳ. Εἰ γὰρ μὴ ἣν περισπούδεαστον, 
οὖκ ἂν προσέθηκεν ὁ συγγραφεὺς, ὅτι xal παρθένοι 
σαν. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Μετα δι τὰς ἡμέρας ταύτας ἀποσχευασάμενοι 
&v:6alvoysv εἰς Ἱερουσαλήμ. Συνῆλθον δὲ xal τῶν 
μαθιτῶν ἀπὸ Καισαρείας σὺν ἡμῖν ἄγυντες παρ᾽ ᾧ 
ξενισθῶμεν, Μνἀσωνίτινι Κυπρίῳ ἀρχαίφῳ µαθητῇ. 
Γ ενομµένων δὲ ἡμῶν εἰς Ἱεροσόλυμα, ἀσμένως ἑδέξαντο 
ἡμᾶς οἱ ἀδελφοί. Τῇ δὲ ἐπιούσῃ εἰσῇει ὁ Παῦλος σὺν 


ἡμῖν πρὸς Ἰάχωδθον. πάντες γὰρ [ομίᾳφ. τε] παρ- . 


εγέ-οντο οἱ πρεσθύτεροι,. Καὶ ἀσπασάμενος αὐτοὺς, 
ἐξηγεῖτο χαθ) ἓν Exaccov, ὧν ἐποίησεν ὁ θεὸς ἐν τοῖς 
ἔθνεσι διὰ τῆς διαχονίας αὐτοῦ. 
ΚΕΦΑΛ. ΑΛΑ. 
Hapalvscic ἸΙἸακώθου πρὸς Παῦλον περὶ τοῦ μὴ 
δοκεῖν χωλύειν τοὺς ᾿Εδραίους περιεέµνεσθαι. 

Οἱ δὲ ἀχούσαντες, ἰδόξασαν τὸν Θεόν» εἶπον δὲ 
αὐτῷ * θεωρεῖς, ἁδελφὰ, πόσαι μυριάδες elo τῶν 
πεπιστευχότων Ἰουδαίων, xai πάντες ζηλωταὶ τοῦ 
νόµου ὑπάρχουσι. Κατηχήθησαν δὲ περὶ σοῦ, ὅτι 


EXPOSITIONIS 1N ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XXI. 


— 


1022 
COMMENTARIUS. 

Adnotandum, Pbilippi diaconi filias 1llas fuisse: 
quare etiam uxoratis licet diaconatus officium exer- 
cere; (57). Observa vero etiam prophetissas illius ϐ- 
lias fuisse virgines, ac propter pietatem hoc magis 
exercuisse ; unde prophetis dono dignz facta sunt. 
Ex quo patet, summo illas studio virginitatem co- 
luisse: aliter sacer scriptor non addidisset, quod 
essent virgines. 


TEXTUS. 

XX1,15 49.Postilics autem istos przeparati, ascen- 
dimus Jerusalem. Venerunt autem et ex discipulis a 
Casarea nobiscum, adducentes secum (apud quen 
hospitaremur) Mnasonem quemdam Cyprium, an- 
tiquum discipulum. Et cui venissemus Jerosoly- 
mam, libenter exceperunt nos [ratres. Sequenti 
autem die introibat Paulus nobiscum ad Jacobum, 
ownesque collecti sunt. seniores. Quos cum salu- 
(asset, narrabat per singula que Deus fecisset in 
gentibus per ministerium ipsius. 

CAPUT XXXI. 
Adhortatio Jacobi ad Paulum de eo quod non vide- 
retur prohibere Hebraos cireumcidi. 

XXI, 20-25. At illi cum audissent, magnificabant 
Deum, dixeruntque ei : Vides, frater, quot millia sunt 
in Jud:is qui crediderunt, et omnpes smulatores sunt 
legis. Audierunt autem de te, quia discessionem 


ἁποστασίαν διδάσχεις ἀπὸ Μωῦσέως τοὺς χατὰ τὰ C docess a Moyse eorum qui per gentes sunt Judzeo- 


ἔθνη πάντας Ἰονδαίους, λέγων, pt περιτέµνειν αὖ- 
ταὺς τὰ τέχνᾶ, μηδὲ τοῖς ἔθεσι περιπατεῖν. Τί οὖν 
ἐστι; Πάντως δεῖ πλΏῆθος συνελθεῖν. ἀχούσονται γὰρ 
ὅτι ἑἐλήλυθας. Τοῦτο οὖν ποίησον ὅ σοι λέγομεν. Εἰσὶν 
ἐν ἡμῖν ἄνδρες τέσσαρες εὐχὴν ἔχοντες EU ἑαυτῶν. 
Τούτους παραλαθὼν ἁγνίσθητι σὺν αὐτοῖς, xal δα- 
πάνησον km' αὐτοῖς, ἵνα ξνρήσωνται τὴν κεφαλήν’ 
xai γνώσονται πάντες, ὅτι ὧν χατήχηνται περὶ σοῦ 
οὐδέν ἐστιν, ἀλλὰ στοιχεῖς xal αὐτὸς φνλάσσων τὸν 
vópov. Περὶ δὲ τῶν πεπιστευχότων ἐθνῶν ἡμεῖς 
ἐπεστείλαμεν, Χρίναντες μηδὲν τοιοῦτον τηρεῖν aó- 
τοὺς, εἰ μὴ φυλάσσεσθαι αὐτοὺς τό τε εἰδωλόθντον, 
xai τὸ αἷμα, καὶ τὸ πνικτὸν, χαὶ πορνείαν. 
EPMHNEIA. 

« Ἐπισχευασάμενοι , y τουτέστι, τὰ πρὸς τὴν ὁ- 
δοιπορίαν λαδόντες. Συμθουλεύουσιν, οὐκ ἐπιτάτ- 
τουσιν οἱ περὶ τὸν Ἰάχωθον. Οἱ γὰρ ἐν Ἱεροσολύ- 
pow πιστεύσαντες ἀπὸ τῶν Ἱρυδαίων τὰ ἔθη «à 
νομικὰ ἤθελον ἔτι φυλάττειν. Ἔργῳ τὴν ἀπολογίαν 
ποιῆσαι αὐτῷ συμθδονλεύουσιν, οὐ λόγῳ. Τοῦτο οὖν 
φησι *, Τὰς προσφεροµένας ὑπὲρ αὐτῶν κατὰ τὸν 
γόμον θνσίας σὺ πάρασχε, ἵνα λύσῃς τὴν ὑποφίαν, 
καὶ δείξῃς, ὅτι οὗ µόνον οὐ διδάσχεις ἔξω τοῦ νόµου, 
ἀλλ᾽ ὅτι xal αὐτὸς φυλάττεις τὰ bv. τῷ vójup. "Iva δὲ 
μἡλέγῃ’ Ἐὰν τὰ ἔθνη τοῦτο µάθωσι, σκανδαλισθή- 
govzai* ὀπάχει' « Περὶ τῶν πεπιστενχότων ἐθνῶν 


rum: dicens non debere eos circumcidere (ilios 
suos, neque secundum consuetudinem ingredi. 
Quid ergo est? Utique oportet convenire 994 
multitudinem : audient enim (e supervenisse. 
Hoc ergo fae quod tibi dicimus: Sunt nobis 
viri quatuor, votum habentes super se. His assum- 
ptis, sanctifica te cum illis, et impende in illis ut 
radant capita; et scient omues quia qu:e de te 
audierunt falsa sunt, sed ambulas etipse custodiens 
legem. De his autem qui crediderunt ex gentibus, 
nos scripsimus Judicantes, ut abstineant se ab ido- 
lis immolato et sanguine et suffocato εἰ fornica- 
tione. 
COMMENTARIUS. 

« Praparati,» hoc est sumptis, qux ad iter ne- 
cessaria erant. « Vides, frater.» Consilium dant, 
non jubent Jacobus et socii ejus. Etenim qui Jero- 
solymis ex Judzis crediderant, legalia instituta 
adhuc servare volebant. « Purilica te. » Ut opere, 
non verbo defensionem sibi paret, suadent. lgitur, 
aiunt, eas, quas ipsi juxta legem offerunt, victi- 
mas ipse suppedita, ut suspicionem quam de te 
habent, dissolvas, illisque ostendas quod pon so- 
lum nihil contra legem doceas, sed ipse etiam 
qua legis sunt, observes. Ne vero Paulus dicat : 
Si haec. gentiles resciverint, scandalum patientur, 


Varie lectiones et note. 


9 Quot. 


($7) Utique, ubi nou obstat ecclesiastica lex, ut in ecclesia Latina. 


1023 THEOPHYLACTt BULGARLE ARCHIEP. 1024 


subdunt: « De his autem qui crediderunt ex gen- A ἡμεῖς ἐπεστείλαμεν, φησὴ, χρίναντες μηδὲν τοιοῦτον 
tilibus, nos scripsimus, judicantes, » nihil horum  t»pelv αὐτούς.» "Ὥσπερ οὖν ἡμεῖς ἑκείνοις ἕκετά-- 


servandum illis esse. Quemadmodum igitur nos, 
etsi Judzis predicemus, illis przcipimus, sic et tu 
qui gentibus pradicas, nobis cooperare. Attempe- 
ratio est ; nihil suspicare. Et quidem hoc Jeroso- 
"πείς facere difficile non est. Hoc igitur fac hic, 
ut illud alibi tibi facere liceat. His persuasus Pau- 
lus se totondit, et omnia legalia perfecit. 


CAPUT XXXII. 


De perturbatione mota contra Paulum | Jerosolymis, 
el quomodo eum tribunus e multitudinis manibus 
eripuerit. 

Feria 5 hehdomad:z septimae. 


TEXTUS. 


XXI,96-40. Tunc Paulus, assumptis viris, postera 
die purificatus cum illis intravit in templum, annun- 
tians expletionem dierum purificationis, donec offer- 
retur pro unoquoqueeorum oblatio. Dum autem sep- 
tem dies consummarentiur, bi quide Ásia erant Judzi, 
cum vidissent eum in templo, concitaverunt omnem 
populum, et injecerunt ei manus, 495 clamantes: 
Viri Israelitae, adjuvate : hic est homo, qui adver- 
sus populum et legem et locum liunc omnes ubi- 
que docens, insuper et gentiles induxit in templuin, 
οἱ violavit. sanctum locum istum. Viderant enim 
Trophimum Epbesium in civitate cum ipso, quem 
zestimaverunt, quoniam in templum introduxisset 
Paulus. Commotaque est civitas tota , et facta est 
concursie populi. EL apprehendentes Paulum, tra- 
hebant eum extra templum, et statim clausz sunt 
janue. Quarentibus autem eum occidere, nuntia- 
tum est tribuno cohortis, "quia tota confunditur 
Jerusalem. Qui statim, assumptis militibus et cen- 
toriónibus, decurrit sd illos. Qui cum vidissent 
tribunum ei milites, cessavcruaBt percutere Pau- 
lum. 


Tunc accedens tribunus apprehendit eum, et 
jussit eum alligari catenis duabus, et. interrogabat 
quis esset, et quid fecisset. Alii autem aliud 
clamabant in turba. Et cum non posset certum 
cognoscere pre tumultu, jussit duci eum in 
castra. Et cum venisset ad gradus, contigit, 
ut portaretur. a militibus propter vim populi. 
Sequebatur enim ' multitudo populi clamans * 
Tolle eum. Et cum coepisset induci in castra, 
Paulus dicit tribuno : Si licet mihi loqui ali- 
quid a4 te? Qui dixit : Graece nosti? Nonne tu 
es A'gyptius, qui ante hos dies tumultum concita- 
sti et eduxisti in deserlum quatuor millia virorum 
sicariorum? Et dixit ad eum Paulus: Ego homo 
sum quidem Judaeus a Tarso Ciliciz, non ignotx 
civitatis municeps. Rogo autem te, permitte mihi 
loqui ad populum. Et cum ille permisisset, Paulus 
stans in gradibus, annuit manu ad plebem et magno 


ξαμεν, xaltot Ἰουδαίοις χηρύττοντες, οὕτιο xal σὲ; 
τοῖς ἔθνεσι κηρύσσων, σύμπραξον ἡμῖν. Συγκατς- 
6άσεως τοῦτό ἔστι, μηδὲν ὑποπτεύσῃς' καὶ vb ἐν 
Ἱεροσολύμοις δὲ τοῦτο ποιεῖν, φορητόν. Ἠοίησον 
οὖν τοῦτο ἐνταῦθα, ἵνα ἐξῆ σοι [ἔξω] ποιεῖν ἐχεῖν. 
Εἶτα ἐπείσθη αὐτοῖς, ἐξυρᾶτο, καὶ πάντα τὰ Ὕν- 
δαϊχὰ ἐτέλεσεν. 


ΚΕΦΑΛ. AB. 

Περὶ τῆς ἐν Ἱερουσα.ἰἡμ κατὰ του Παύλου xtrs- 
θείσης ἀταξίας, ὅπωςτε αὑτὸν ὁ χι.Σίαρχος τετ | 
πλήθους ἐξαιρεῖεαι. 

Τῇ Y τῆς C ἑδδομάδος. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 


Τότε ὁ Παῦλος παραλαδὼν τοὺς ανδρας, τὴ bp- 
μένῃ ἡμέρᾳ, xat σὺν αὐτοῖς ἁγνισθεὶς, elafjec εἰς ὁ 
ἱερὸν, διαγγέλλων τὴν ἐκπλήβωσιν τῶν ἡμερῶν το; 
ἁγνισμοῦ, ἕως οὗ προσηνέχθη ὑπὲρ ἑνὺὸς ἑχάστου 
αὐτῶν fj προσφορά. Ὡς δὲ ἔμελλον αἱ ἑπτὰ ἡμέμα: 
αυντελεῖσθαι, οἱ ἀπὸ τῆς Ασίας Ἰουδαῖοι θεασάµενο: 
αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ, συνέχεον km" αὐτὸν πάντα tiv 
ὄχλον, καὶ ἐἑπέδαλον ἐπ᾽ αὐτὸν τὰς χεῖρας, κράζοντες' 
Ανδρες ἸἹσραηλίται, βοηθεῖτε- οὗτός ἐστιν ὁ £v 
θρωπος ὁ χατὰ τοῦ λαοῦ, xoi τοῦ νόµου, καὶ τῷ 
τόπου τούτου, πάντας πανταχοῦ διδάσχων ἔτι τ: 
xai Ἕλληνας εἰσήγαγεν εἰς τὸ ἱερὸν, χαὶ xexotvwx: 
τὸν ἅ-ιον τόπον τοῦτον (σαν γὰρ πβοεωρακότες 
Ἱρόφιμον τὸν Ἐφέσιον tv τῇ Επόλει οὖν αὐτῷ, hr 


"ἑνόμιξον ὅτι elo τὸ ἱερὸν εἰσήγαγεν à Παῦλος). 'Ext- | 


νήθη τε ἡ πόλις ὅλη, χαὶ ἐγένετο σννδρομὴ τοῦ λαο 
xai ἐπιλαθόμενοι τοῦ Παύλου, εἶλχον αὑτὸν ἔξω τοῦ 
ἱεροῦ * καὶ εὐθέως ἐκλείσθησαν αἱ θύραι. Ζητούντων 
δὲ αὑτὸν ἀποκτεῖναι, ἀνέδη φάσις τῷ χιλιάρχῳ si; 
απείρης, ὅτι ὅλη συγχέχυται ἡ Ἱερουσαλὴμ. "0; 
αὐτῆς παραλαδθὼν στρατιώτας xal ἑκατοντάρχοος, 
κατέδραµεν ἐπ᾽ αὐτούς. Οἱ δὲ, ἱδόντες τὸν χιλίαρχ» 
χαὶ τοὺς στρατιώτας, ἐἑπαύσαντο τύπτοντες τὸν Παῦ- 
ον. 

Τότε ἑγγίσας 6 χιλίαρχος, ἑπελάδετο αὐτοῦ, xi! 
ἑχέλευσε δεθῆναι ἁλύσεσι δυσί * καὶ ἐπυνθάνετο ci; 
ἂν εἴη, χαὶ τί ἐστι πεποιηχώς. "Αλλοι δὲ ἆἄλλο τι 


p ἐπεφώνουν Ev τῷ ὄχλῳ. Mt δυναµένου δὲ αὑτοῦ vv 


ναι τὸ ἀσφαλὲς διὰ τὺν θόρυδον, ἐχέλευσεν αὐτὶν 
ὁ Χιλίαρχος ἄγεσθαι εἰς ἣν παρεµθολήν. "Ox à 
ἐγένετο ἐπὶ τοὺς ἀναθαθμοὺς, συνέδη βαστάζεσθαι 
αὐτὸν ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν διὰ τὴν. βίαν τοῦ ὄχλον. 
Ἠκολούθη γὰρ τὸ πλῆθος τοῦ λαοῦ, χράζδοντες᾽ 
Alps αὐτόν. Μέλλων τε εἰσάγεσθαι εἰς thv παρεµ- 
θολὴν ὁ Παῦλος, λέγει τῷ χιλιάρχῳ ’ El ἔξεστί po 
εἰπεῖν τι πρὸς σὲ; Ὁ δὲ ἔφη» ἘἙλληνιστὶ γινώ- 
σχεις; Οὐκ ἄρα σὺ el ὁ Αἰγύπτιος ὁ πρὸ τούτων τῶν 
ἡμερῶν ἀναστατώφας, xal ἐξαγαγὼν εἰς την ἔρημο 
τοὺς τετραχισχιλίους ἄνδρας τῶν σικαρίων»ς Είπε 
δὲ ὁ Παῦλος» Ἐγὼ ἄνθρωπος μέν εἰμι Ἰουδαῖος 
Ταρσεὺς τῆς Κιλιχίας, οὐχ ἁσήμου πόλεως πολίτη:. 
Δέομαι δέ σου, ἐπίτρεφόν pot λαλῆσαι πρὸς τὸν λαύν. 





1025 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XXII, 


1026 


Ἐπιτρέφαντος δὲ αὐτοῦ, 6 Παῦλος ἑστὼς ἐπὶ τῶν A si'entio facto, allocutus est lingua llebrea, di- 


ἀναδαθμῶν, χατέσεισε τῇ χειρὶ τῷ λαῷ. Πολλῆς δὲ 

σιγῆς γενομένης, προσεφώνησε τῇ Ἑδραῖδι διαλέ. 

πτῳ, λέγω». 

Παύλου κατάστασις περὶ αὐτοῦ, καὶ τῆς εἰς 
ἁπόστο.ἲον αὐτοῦ κ.Ίήσεως. 

"Ανδρες ἀδελφοὶ xal πατέρες, ἀχούσατέ µου τῆς 
πρὸς ὑμᾶς νυνὶ ἀπολογίας (ἀχούσαντες δὲ ὅςσι τῇ 
Ἑδραῖδι διαλέχτῳ προσεφώνει αὐτοῖς, μᾶλλον παρ- 
εἴχον ἡσυχίαν. Καΐ φησιν) * "Ey μέν εἰμι ἀν]ρ 
Ἰουδαῖος, Υεγεννηµένος àv Ταρσῷ τῆς Κιλιχίας, 
ἀνατεθραμμένος δὲ ἐν τῇ πόλει ταύτῃ παρὰ τοὺς 
πόδας Γαμαλι]λ, πεπαιδενµένος χατὰ ἀχρίθειαν τοῦ 
πατρφου νόµου, ζηλωτὴς ὑπάρχων τοῦ θεοῦ, χαθὼς 
πάντες ὑμεῖς ἐστε σήμερον. "Oz ταύτην τὴν ἑδὺν 


cens. 


Pauli narratio de seipso, suaque ad apostolatum 
vocatione. 

XXII, 1-11. Viri fratres et patres, audite quam ad 
vos reddo rationem. Cum audissent autem, quia He- 
breea lingwa loquereturad illos, magis prestiterunt'si- 
lentium. Et dicit : Ego sum vir Judzas, natus in 
Tarso Cilicie, nutritus autem in ista civitate, secus 
pedes Gamaliel, eruditus juxta veritatem paternz 
legis, smulator legis, sicut et 498 vos omnes 
estis hodie: qui hanc viam persecutus sum usque 
2d mortem, alligans et tradens in custodias viros 


ἐδίωξα ἄχρι θανάτου, δεσμεύων xal παραδ.δοὺς εἰς B ac mulieres; sicut princeps sacerdotum mihi testi- 


φυλαχὰς ἄνδρας τε xat γυναῖκας, ὡς xal ó ἀρχιερεὺς 
μαρτυρεῖ µοι xat πᾶν τὸ πρεσθυτέριον’ παρ) ὧν xal 
ἀπιστολὰς δεξάµενος πρὸς τοὺς ἁδελφοὺς, εἰς Δα- 
μασκὸν ἑπορευόμην, ἄξων xal τοὺς ἑἐγεῖσε ὄντας 
δεδεµένους εἰς Ἱερουσαλὴμ, ἵνα τιμωρηθῶσιν. Ἐχέ- 
νετο δὲ pt πορευομένῳ, xal ἐγγίζοντι τῇ Δαμασχῷ 
περὶ µεσηµθρίαν, ἑξαίφνης ἐχ τοῦ οὐρανοῦ περι- 
αστράφαι φῶς ἱκανὸν περὶ ud." Ἔπεσά τε εἰς τὸ ἔξα- 
φος, xat Ίχουσα φωνῆς λεγούσης por* Σαοὺλ, Σαοὺλ, 
τί µε διώχεις; Ἐγὼ δὲ ἀπεχρίθην' Τίς el, Κύριε; 
Εἶπέ τε πρός pe * Ἐγώ εἰμι Ἰησοὺς ὁ Ναζωραῖος, 
ὃν σὺ διώχεις. Οἱ δὲ σὺν ἐμοὶ ὄντες τὸ μὲν φῶς 
ἐθεάσαντο, xat ἔμφοδοι ἑἐγένοντο, τὴν δὲ φωνὴν οὖχ 
ἤχουσαν τοῦ λαλοῦντός µοι. Εἶπον δέ’ Τί ποιῄσω, 
Κύριε; Ὁ δὲ Κύριος εἶπε πρές µε» Αναστὰς mo- 
ρεύου εἰς Δαμασχὸν, χἀχεῖ σοι λαληθήσεται περὶ 
πάντων ὧν Ιτέταχταί σοι ποιῆσαι. Ὡς δὲ οὐχ &v- 


monium reddit, et omnes niajores natu ; a quibus 
et epistolas accipiens ad fratres Damascum perge- 
bam, ut adducerem inde vinctos in Jerusalem ut 
punirentur. Factum est autem, eunte me, ei ap- 
propinquante Damasco media die, subito de ccelo 
circumfulsit me lux copiosa : et decidens in terram, 
audivi vocem dicentem mihi : Saüle, Saule, quid 
me persequeris? Ego aulem respondi: Quis est 
Bomine? Dixitque ad me: £gosum Jesus Nazare- 
nus, quem tu persequeris. Et qui mecum erant, 
lumen quidem viderunt, vocem autem non audie- 
runt ejus qui loquebatur mecum. Et dizi: Quid fa- 
ciam, Domine ? Dominus autem dixit ad me : Sur- 
gens, vade Damascum, et ibi tibi dicetur de omni- 
bus quz te oporteat facere. Et cum ΠΟΠ viderem 
prz claritate luminis illius, ad manum deductus a 
comitibus, veni Damascum. 


ἐθλεπον ἀπὸ τῆς δόξης τοῦ φωτὸς ἐχείνου, χειραγωγούμενος ὑπὺ τῶν συνόντων pot, ἦλθον εἰς Δαμι- 


σχόν. 

Περὶ ὧν ἔφη ὁ ᾽Αγανίας πρὸς τὸν Παῦλον ἐν Aa- 
μασκῷ' óstacíac τε καὶ φωνῆς θεοῦ γενομένης 
àv τῷ leg καὶ ὅτι µέή.Ίων d HabAoc ἐπὶ 
τούτοις εύπτεσθαι, εἰπὼν δει ᾿Ῥωμαῖός εἰμι, 
dréQn. 

'Avasla; δέ τις, ἂνηρ εὐλαθὴῆς κατὰ τὸν νόµο», 
μαρτυρούμενος ὑπὸ πάντων τῶν χατοικούντων ἐν 
Δαμασχῷ Ἰουδαίων, ἑἐλθὼν πρός µε, xal ἐπιστὰς, 
εἶπέ µοι. Σαοὺλ ἀδελφὲ, ἀνάδλεφον. Καχὼ αὐτῇ τῇ 


De iis que Damasci Ananias ad Paulum dixit; de- 
que visione et voce Dei facia in templo : et quo- 
modo jamjam ob hec verberandus, ubi se Roma- 
num dizit, liberatus sit. 


XXII, 19-29. Ananias autem quidam, vir secundum 
legem testimonium habeus ab omnibus cohabiianti- 
bus Judeeis, veniens ad meet astans dixit mihi : Saule 
frater, respice. Et ego eadem hora respexi in eum. 


(pa ἀνέδλεψα εἰς αὐτόν. Ὁ δὲ εἶπεν , 'O θεὸς τῶν D At ille dixit: Deus patrum nostrorum praordina- 


πατέρων ἡμῶν προεχειρἰσατό σε γνῶναι τὸ θέληµα 
αὐτοῦ, χαὶ ἰδεῖν τὸν δίχαιον, xal ἀχοῦσαι φωνὴν Ex 


τοῦ στόματος αὐτοῦ ΄ ὅτι ἔσῃ µάρτυς αὐτοῦ πρὸς 
πάντας ἀνθρώπους, ὧν ἑώραχας καὶ ἤχουσας. Καὶ 
νῦν τί µέλλεις; ᾽Αναστὰς βάπτισαι xal ἁπόλουσαι 
τὰς ἁμαρτίας σου, ἐπιχαλεσάμενος τὸ ὄνομα αὐτοῦ. 
Ἐγένετο δέ pot ὑποστρέφοντι εἰς Ἱερουσαλὴμ, xoi 
προσευχοµένῳ pot ἐν τῷ ἱερῷ, γενέσθαι µε ἐν ix- 
οτάσει, xai ἰδεῖν αὐτὸν λέγοντά µοι ' Σπεῦσον xal 
ἔξειθε ἓν τάχει ἐξ Ἱερουσαλήμ " διότι οὗ παραδέ- 
ξουταί σου τὴν µαρτυρίαν περὶ ἐμοῦ. Κἀγὼ εἶπον 
Κύρ.ε, αὐτοὶ ἑπίστανται ὅτι ἐγὼ μην φυλαχίζων 
xal δέρων χατὰ τὰς συναγωγὰς τοὺς πιστεύοντας 
ἐπὶ σέ» xal ὅτε ἐξεχύνετο sb αἷμα Στεφάνου τοῦ 


vit, ut cognosceres voluntatem ejus, et videres 
justum, el audires vocem ex ore ejus ; quia eris 
testis illius ad omnes homines eorum, qua vidisti 
et audisti. Et nnnc quid moraris ? Exsurge, et ba- 
ptizare, et ablue peceata tua, invocato nomine 
Ipsius. Factum est autem revertenti mibi in Jeru- 
salem, et oranti in templo, fieri mein stupore men- 
tis, et videre illum dicentem mihi : Festina, etexi ve- 
lociterex Jerusalem, quoniam non recipient testimo- 
nium tuum de me. Et ego dixi : Domine, ipsi sciunt, 
quia ego eram concludens in carcerem et caedens per 
synagogas eos qui credebantjn te : et cum fundere- 
tur sanguis Stephani testis Lui, ego astabam, et con- 
sentiebam et custodiebam vestimenta interficien- 


— ——— —-——— ———* — 


1027 THEOPHYLACTI BULGARL& ARCHIEP. 16 


tium illum. Et dixit ad me : 997 Vade, quoniam 
ego in nationes longe mittam te. Audiebant autcui 
eum usque ad lioc verbum,et levaverunt vocem suam 
dicentes : Tolle de terra hujusmodi : non enim fas 
est eum vivere. Vociferantibus autem eis, et pro- 
jicientibus vestimenta sua, et pulverem jactantibus 
in aerem, Jussit tribunus induci eum in castra, et 
flagellis ezedi, et torqueri eum, ut sciret, propter 
quam causam sic acclamarent ei. Et cum astrin- 
xissent eum loris, dicit astanti sibi centurioni 
Paulus: Si bominem Romanum et indemnatum 
licet. vobis flagellare? Quo audito, centurio ac- 
cessit ad tribunum, et nuntiavit ei, dicene : Quid 
aciurus es? Hic enim homo civis Romanus est. 
Áccedens autem tribunus, dixil illi : Dic mibi si tu 
Romanus es ? At ille dixit : Etiam. Et respondit tri- 
banus: Ego multa summa civitatem hanc conse- 
cutus sum. (Et Paulus ait: Ego autem, et. natus 
sum. Protipus ergo discesserunt ab illo qui eum 
Lorturi erant. Tribunus quoque timuit, postquam 
reacivit, quia civis Romanus esset, et quia alligas- 
set eum. - 


CAPUT XXXIII. 


Que Paulus, cum descendisset in concilium, pas- 
sus est , quaque dixit, et praeclare sibi consulens 
fecit. 

XXII, 30. Postera autem die volens scire diligen- 


μάρ τυρός σου, xal αὐτὸς fjunv ἐφεστὼς, χαὶ cuve 
δοχῶν τῇ ἀνα.:ρέσει αὐτοῦ, xal φυλάσσων τὰ ip: 
τῶν ἀναιρούντων αὐτόν. Καὶ εἶπε πρός pe^ Hopes 
ὅτι ἐγὼ εἰς ἔθνη μαχρὰν ἐξαποστελῶ Gs. "κου 
δὲ αὐτοῦ ἄχρι τούτου τοῦ λόγου, καὶ ἐπηραν ττνφε 
vhv αὑτῶν λέγοντες Alpe ἀπὸ τῆς γῆς τὸν τοιρντο, 
οὗ γὰρ χαθῆχον αὐτὸν ζῆν. Κραυγαζόντων δὲ a7-c 
xaX ῥιπτόντων τὰ ἱμάτια, χαὶ χονιορτὸν βαλλόντε 
εἰς τὸν ἀέρα, ἐχέλευσεν ὁ χιλίαρχος εἰσάγεσθται a- 
τὺν εἰς thv παρεμθολὴν, εἰπὼν µάστιξιν ἄνετδιε 
σθαι αὐτὸν, ἵνα ἔπιγνῷ BV. fjv αἰτίαν οὕτως ἑπσες.- 
νουν αὐτῷ. Ὡς δὲ προέτεινον αὐτὸν τοῖς ἐμάαιν, cix: 
πρὸς τὸν ἑστῶτα ἑκατόνταρχον ὁ Παῦλος * Ei ἂν 
θρωπον Ῥωμαῖον καὶ ἀχατάχριτον ἔξεσειν ὑμῖ 
µαστίδειν; ᾿Ακούσας δὲ ὁ ἑχατόνταρχος, x posrite 


B τῷ χιλιάρχῳ, ἀπήγγειλε, λέγων Ὅρα τί µένες 


ποιεῖν. Ὁ γὰρ ἄνθρωπος οὗτος Ῥωμαῖός ἐστι. Προ:- 
ελθὼν δὲ ὁ χιλίαρχος, εἶπεν αὐτῷ ' Λέγε pot, εἰ c. 
Ῥωμαῖος eV; Ὁδὲ ἔφη, Ναί. Απεχρίθητε ὁ χιλίαρχτς᾿ 
Ἐγὼ πολλοῦ χεφαλαίου τὴν πολιτείαν ταύτην ἔκ-ι- 
σάµην. 0 δὲ Παῦλος ἔφη Ἐγὼ δὲ xal γεγένντα:. 
Εὐθέως οὖν ἀπέστησαν ἀπ᾿ αὐτοῦ οἱ μέλλοντες aL 
τὸν ἀνετάζειν * καὶ ὁ χιλίαρχος δὲ ἐφοδήθη. ἑπιγνος 
ὅτι 'Ῥωμαῖός ἐστι, xai ὅτι αὐτὸν ἣν δεδεχώς. 
ΚΕΦΑΛ. ΛΓ’. 


"Oca Παῦ.ος, καταδὰς εἰς τὸ συνέδριον, xai 
τε, καὶ εἶπε, xal σὐθυέόλως ἔπραξε. 


τῇ δὲ ἐπαύριον βουλόμενος γνῶναι τὸ ἀσφαλξς, 


Vius, qua ex causa accusaretur a Judzis, solvit eum, ( τὸ, τί κατηγορεῖται ὑπὸ τῶν Ἰονδαίων, ἕλυσεν αἷ- 


ei jussit sactrdotes convenire, et onine concilium, et 
producens Paulum, statuit inter illos. 


COMMENTARIUS. 


« Tolle eum. » Mos erat Judaeis hanc proferre 
vocein contra justos (58) sicut et contra Dominum : 
« Tolle eum,» hoc est de numero viventium. 
4Egyptius autem (de quo hic mentio) homo quidem 
fuit novitatis amator, scditiosus, impostor et prz- 
stigiator. Cupiens itaque diabolus criminum, qux» 
jli conveniebant, Paulum consortem reddere 
(quemadmodum et eodem tempore Christum Do- 
minum) excitavit 298 Lominem illum, ut inter 
Judaos portenta qusdam operaretur. Quoniam 
vero jribunus Paulo dixit : « Nonne tu es ille 
AEgyptius ?* » hanc ut ille amoveret suspicionem, 
ei genus suum et religionem quam colebat, con- 
festim — manifestavit , sicut et alibi se c legiti- 
mui » Christi appellavit**, Sicarii autem dicuntur 
lawones, parvis quibusdam gladiis utentes, qui 
Jmagnitudine Persarum acinaces, curvitate vero 
Romanorum sicas referunt : ex quibus sicariorum 
nomen ejus generis hominibus adbzsit. Sunt vero, 


. ' | Cor. ix, 21. 


τὸν ἀπὸ τῶν δεσμῶν, xaX ἐχέλευσεν συνελθεῖν τοῦ; 
ἀρχιερεῖς χαὶ πᾶν τὸ αυνἑδριον αὐτῶν ^ xat χατα:χ- 
γὼν τὸν Παῦλον, ἕστησεν εἰς αὐτούς. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Ἔθος τοῖς Ἰουδαίοις, ταύτην λέχειν τὴν qur 
κατὰ τῶν δικαίων, ὡς καὶ χατὰ τοῦ Κυρίου: « Al« 
αὐτὸν, » ἀντὶ τοῦ, Ἔπαρον αὐτὸν ix τῶν ζώντο. 
Οὗτος ὁ Αἰγύπτιος ἄνθρωπος τις qv νεωτεροσουὸ», 
xai στασιαστῆς, καὶ ἁπατεὼν, xai Υόης. Καὶ θέλοι 
ὁ διάδολος Χχοινωνὺὸν ποιεῖν Παῦλον τῶν ἑκείο 
προσηχόντων ἐγχλημάτων, ὥσπερ xal ἐπὶ «20. Χει- 
στοῦ κατὰ τὸν καιρὺν ἐχεῖνον, διήγειρεν αὐτὸν τερᾶ- 
τεύεσθαι ἐν τοῖς Ἰουδαίοις. Ἐπειδὶὴ δέ φησιν ὁ 


p χιλίαρχος  εΣὺ εἶ ὁ Αἰγύπτιος; εὐθέως ἑαυτὸ 


ταύτης ἀπήγαχε τῆς ὑποψίας, xal τὸ ἕἔθνος εἶπὼν 
xai τὴν θρησχείαν. Καὶ γὰρ xai ἀλλαχοῦ ἔννομον 
ἑαυτὸν τοῦ Χριστοῦ xa), Σιχάριοι δὲ λέγοντε: 
λησταὶ, ξιφιδίοις χρώμενοι, παραπλησίοις μὲν ὁ 
μέγεθος τοῖς τῶν Περσῶν ἀχινάκαις, ἐπιχαμπέτι ἃ 
xai ὁμοίοις ταῖς ὑπὸ Ῥωμαίων calc χαλουμέναις᾽ 
ἀφ' ὧν καὶ τὴν προσηγορίαν οἱ λῃστεύοντες ἔλαθον. 
Ἅλλλοι δὲ, αἴρεσίν τινα παρὰ Ἰουδαίοις [ ἔφασαν «t 
ναι. Τρεῖς γάρ elot αἱρέσεις γενικαὶ παρὰ Ἰουδεί- 


Varie lectiones et note. 


(58) Chrysostomus hic habet, xa0* ὧν ἂν &no- 


Qalvotvto, conira eos , quos. damnarent : quod. sic 


generatim dictum melius se habet, quati determi. 
nate dicere, conira justos. 


1029 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XXIIT. 


1030 


οις.] Φαρισαῖοι, Σαδδουκαῖοι, xal Ἔσσηνοί. Οὗτοι A qui sicarios unam ex Judzorum sectis esse putent. 


τὸν βίου σεµνότερον ἀσχκοῦσι, Φφιλάλληλοι ὄντες xal 
ἐγχρατεῖς' διὸ καὶ Ἐσσηνοὶ προσαγορεύονται, Πτουν 
ὅσιοι. "Άλλοι δὲ αὐτοὺς σιχαρίους ἐχάλεσαν, ἤτουν 
ζηλωτάς. « El ἄνθρωπον Ῥωμαῖον. » θὑκ ἐφεύαατο 
Παῦλος ᾿Ῥωμαῖον ἑαυτὸν Χαλέσαςι χαίτοι ᾿Ιουδαῖος 
ὑπάρχων, ὡς xal αὐτὺς πρὸ ὀλίγου ἔφη. 'Amb γὰρ 
Αδριανοῦ σννέδη πάντας εἶναι 'Ῥωμαίους. Μεγάλην 
Υὰρ εἶχον τότε πρόνοιαν οἱ οὕτως ἀξιούμενοι xa- 
λεῖσθαι. Τοῦτο δέ φησιν, ἵνα μὴ μαστιχθεὶς, εὔχατα» 
φρήύνητος Ὑένηται. El. γὰρ ἑμάστιξαν, xal παρ- 
έτρεφαν ἂν τὸ πρᾶγμα, xal ἀπέχτειναν αὑτόν. Noy 
δὲ, &! xai [ μὴ ].δ.᾽ ἕτερον, ἀλλά γε διὰ τοῦτο, οὐ 
µόνον οὐκ ἑμάστιξαν, ἀλλὰ xal ἀπέλυσαν. « 'O δὲ 
Παῦλος ἔφη. » Δείκνυσιν οὖν ὁ Παῦλος, ὅτι καὶ ὁ 


Tres cemim sunt generales ejus gentis secta: 
nempe Pharissi, Sadduezi et Esseni. Isti csteris 
honestiorem vitam ducunt, ac mutuo se diligunt, 
et continentiam colunt. Quare Esseni appellantur, 
quasi osii, id est sancti, quos alii sicarios vocant, 
hoc est, zelotas. « Si hominem Romanum. » Non 
ulique mentiebatur Paulus sese Romanum  appel- 
Jans, tametsi Judzus esset, ut ipse paulo ante di- 
xerat. Nam ab Adriani tempore contigit, ut omnes 
essent. Bomani ; magna enim ratio illorum habe- 
bauir, qui hanc gratiam consecuti erant, ut ita ap- 
pellari possent. Hoe autem dicebat Paulus ne, si 
flagellis cederetur, in contemptum facile veniret. 
Et quidem si flagellassent eum, et rem omnem 


πατὴρ αὐτοῦ "Puopaio; ἣν. Πρὺ γὰρ τοῦ γεννηθῆναι Ἡ pervertere potuissent, ac etiam eum interficere. 


τὸν Παὔῦλον, γεγενηµένης τῆς Κιλιχίας ὑπὸ Ῥωμαί- 
ους, ἀνάγχη xai αὐτὸν, ὡς ὄντα ὑπ αὐτοὺς, δω- 
μαῖον εἶναι. Τέως δὲ χατὰ τὴν προφητείαν ἐδεσμεύθη 
àv ᾿Ἱερουσαλήμ. Tl οὖν ἀπὸ τούτου γίνεται; Λύσας 
χατήγαγεν αὐτὸν πρὸς τοὺς Ἰουδαίους. Οὐχ ἄρα 
ψεῦδος T$», ὅτι ΄Ῥωμαῖος ἣν. « Ἐφοδήθη γὰρ, φη- 
σὶν, ὁ χιλίαρχος, ἐπιγνοὺυς ὅτι 'Ῥωμαῖός ἔστι, » 
τουτέστιν ἀξιωματιχοῦ γένους ὄντα. 


Nunc vero, sin ob aliam, certe ob istam causam, 
non solum non flagellaverunt, sed etiam a vinculis 
solverunt. « Paulus ait. » indicat Paulus, etiam 
patrem suum Romanum fuisse. Antequam enim 
Paulus nasceretur, cum Cilicia Romana ditionis fa- 
cla esset, necesse fuit ut is eliam, utpote illis 
subjectus, Romanus esset. Interim tamen, juxta 
Agabi prophetiam, alligatus est in Jerusalem. Quid 


postea contigit? Solvit eum tribunus et duxit ad Judgos. Vere itaque Paulus Romanus erat. « Ti- 


erat. 
Tfj 6' τῆς ζ΄ &65opóto;. 
KEIMENON. 


muit enim, inquit, tribunus postquam  rescivit, quia civis Romanus, » hoc est nobilis genere; 


Feria & hebdomade septima. 
TEXTUS. 


ὀλτενίσας δὲ ὁ Παῦλος ἐν τῷ συνεδρίῳ εἶπεν α XXII, 1-11, Intendens autem inconcilium Paulus, 


λνδρες ἀδελφοὶ, ἐγὼ πάσῃ συνειδήσει ἀγαθῇ πεπο: 
λίτευµαι τῷ θεῷ ἄχρι ταύτης τῆς ἡμέρας. Ὁ δὲ 
ἀρχιερεὺς ᾽Ανανίας ἐπέταξε τοῖς παρεστῶσιν αὐτῷ, 
αύπτειν αὐτοῦ τὸ στόμα. Τότε ὁ Παῦλος πρὸς αὐτὸν 
εἶπε' Τύπτειν σε μέλλει ὁ θεὸς, τοῖχε χεχονιαµένε. 
Καὶ σὺ κάθῃ χρίνων µε χατὰ τὸν νόµον, xai παρα- 
νομῶν χελεύεις µε τύπτεσθαι;, Οἱ δὲ παρεστῶτες 
εἶπον τῷ Παύλῳ * Τὸν ἀρχιερέα τοῦ θεοῦ λοιδορεῖς ; 
Ἔφητε 6 Παῦλος * Οὐκ ᾖδειν, ἀδελφοὶ, ὅτι ἀρχιερεύς 
ἐστι. Γέγραπται γὰρ, ὅτι, ΄Αρχοντα τοῦ ÀaoU σου 
οὐχ ἐρεῖς κακῶς. Γνοὺς δὲ ὁ Παῦλος ὅτι τὸ ἓν µέρος 
ἐστὶ Σαδδουχαίων, τὸ δὲ ἕτερον Φαρισαίων, ἔκραξεν 
ἐν τῷ συνεδρίῳ’ "Άνδρες ἀδελφοὶ, ἐγὼ Φαρισαϊός 
εἰμι, υἱὸς Φαρισαίου περὶ ἑλπίδος xai ἀναστάσεως 
νεκρῶν ἐγὼ πρίνοµμαι. Τοῦτο δὲ αὐτοῦ εἰπόντος, 
ἐγένετο στάσις τῶν Σαδδουκαίων xal Φαρισαίων, 
xal ἐσχίαθη τὸ πλῆθος. Ῥαδδουχαῖοι μὲν γὰρ λέχουσι, 
μὴ εἶναι ἀνάστασιν, μήτε ἄγγελον, µήτε πνεύμα’ 
Φαρισαῖοι δὲ ὁμολογοῦσι τὰ ἀμφότερα. Ἐγένετο δὲ 
xpauyl µεγάλη ΄ xoi ἀναστάντες τινὲς τῶν Τραμ” 
µατέων τοῦ µέρους τῶν Φαρισαίων διεµάχοντο, 
λέγοντες 0ὐδὲν xaxbv εὑρίσχομεν ἐν τῷ ἀνθρώπφ 
τούτῳ el δὲ πνεῦμα ἐλάλῆσεν αὐτῷ, ἢ ἄγγελος, 
ph θεομαχῶμεν. Ιολλῆς δὲ γενόμένης στάσεως, 
φοδηθεὶς ὁ χιλίαρχες μὴ διασπασθῇ ὁ Παῦλος ὑπ) 
αὐτῶν, ἐχέλευσε τὸ στράτευμα χαταθῆναι, χαὶ ἀρ. 
πάσαι αὑτὸν ἐκ μέσου αὐτῶν, ἄγειν τε εἰς τὴ» παρ- 
εµθολήν. Tfj δὲ ἐπιούσῃ νυχτὶ ἐπιστὰς αὐτῷ ὁ 
Κύριος, εἶπε' θάρσει, Παῦλε * ὡς yàp διεμαρτύρω 
τὰ περὶ ἐμοῦ εἰς Ἱερουσαλὴμ, οὕτω σε δεῖ xai εἰς 


sit : Viri fratres, ego omni conscientia bona conver- 
satus sum anteDeum, usquein hodiernum diem. Prin- 
ceps autem sacerdotum Ananias prazcepit astantibus 
sibi pereutereosejus. TuncPaulus dixit ad eum: Per- 
cutiet te Deus, paries dealbute. Et tu. sedens judi- 
cas me secundum legem, et contra legem jubes me 
percuti ? Et qui stabant, dixerunt : Summum $a- 
cerdotem 299 Dei maledicis ?* Dixit autem Pau- 
lus : Nesciebam, fratres, quia princeps est sacer- 
dotum. Scripium est enim : Principem popull tui 
non maledices. Seiens autem Paulus, quia una 
pars esset. Sadduczorum et altera Phariseorum, 
exclamavit in concilio : Viri fratres, ego Pbaris:eus 
sum , filius Pharisri; de spe et resurrectione 


D mortuorum ego judicor, Et cum hzc dixisset, facta 


est dissensio inter Pliariseos et Sadducsos, οἱ 
soluta est multitudo. Sadducmi enim dicunt non 
esse resurrectionem, neque angelum, neque spiri- 
tum : Pharisei autem utraque confitentur. Factus 
est autem clamor magnus. Et surgentes quidain 
Phariseorum pugbhabant, dicentes : Nihil mali in- 
venimus in homine isto ; quid si spiritus locutus 
est ei, aut angelus? Et cum magna dissensio facta 
essel, Limens triLunus ne discerperetur Paulus ab 
ipsis, jussit milites descendere et rapere eum de 
medio eorum sc deducere eum in castra. Sequenti 
autem nocte assistens ei Dominus, ait ; Constans 
esto : sicut enim testificatus es de me in Jerusa- 
lem, sic te oportet et Roma testificari. 


Ῥώμην μαρτυρῆσαι. 


1031 
COMMENT ARIUS. 

« Percutiel te Deus, paries dealbate. » Inqui- 
sitione dignum est, quomodo Paulus, cum alibi 
dixerit: « Maledicimur et benedicimus; blasphe- 
mamur, et obsecramus *5, » etc. ; hic e contra non 
solum convicietur, sed eiiam maledicat? Respon- 
demus hzc verba liberi potius animi esse, quam 
irati: non enim volebat contemptibilis videri tri- 
buno. Si enim Ananias quidem ab eo flagellando 
abstinuisset, quod mox Judaeis tradendus esset, 
profecto, quod Paulus a famulis verberaretur, illum 
audaciorem effecisset. Ea autem verba non, ut 
ajunt quidam, ad ministrum , eed ad jubentem 
ipsum direxit; ac proplerea stalim se purgare 
aggreditur. Sciens enim justam etiam iram repri- 
mendam esse, ac justam quoque indignationem 
obruendam, veluti poenitentia ductus, ait; « Nescie- 
bam quia princeps est sacerdotum. » Et quidem 
ile sciebat (59); (dixerat 300 enim: « Et tu 
sedens judicas me secundum legem? » attamen 
ignorantiam nemíni noxiam, sed sibi utilem simu- 
lat. Ad animi enim libertatem spectat, vehemen- 
tiore quandoque uti locutione. Et quidem intem- 
pestiva loquendi libertas veritati sxpe nocet; at 
opportunus ejus usus frequenter conílcit, quod 
intenditur. « Sciens autem Paulus. » Rursus 
humana utitur industria, ac non semper gratia 
fruitur. Et quidem per hoc, sicut οἱ postea, inul- 
titudinem, 4159 contra ipsuin inique conspiraverat, 
dividere studet. Atque hic etiam non mentitur: 
erat enim ex progenitoribus Phariszus. Sadduczi, 
utpote crassi, lortasse neque Deum 
quocirca eliam resurrectionem esse non crede- 
bant. « Pharisxiautem utraque confitentur. » At 
cum tria sunt , quomodo dicit « utraque? » Nempe, 
vel quia spiritum et angelum pro una re accipit : 
vel quia dictio utraque non solum de duobus (qux 
quidem proprie significat), sed etiam de tribus 
(quanquam minus proprie) accipitur. Hinc non 
oportet ad profane locutionis proprietatem sim- 
plicium εἰ rudium piscatorum scripta exigere. 


*! [ Cor. iv, 91 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


norant; 


1032 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

ξιον ζητῆσαι, πῶς ὁ αὐτὸς ἀλλαχοῦ ετων, 
& Λοιδορούμενοι εὐλογοῦμεν, βλασφημούμενοι παρα- 
χαλοῦμεν, » ἐνταῦθα τοὐναντίον οὗ μόνον λοιδαρεῖ- 
σαι, ἀλλὰ xal ἐπαρᾶται. Kal φαμεν, ὅτι ταῦτα τὰ 
ῥήματα παῤῥησίας μᾶλλόν ἐστιν Ἡ θυμοῦ. Οὗ τὰρ 
ἐδούλετο εὐχαταφρόνητος - φανῆναι τῷ tig. 
El γὰρ αὐτὸς μὲν ἐφείσατο µαστίξαι, ὡς δὴ τοῖς Ἴου- 
δαίοις ἑκδίδοσθαι μέλλοντα” τὸ ὑπὸ τῶν οἰκετῶν 
τύπτεσθαι μᾶλλον ἂν ἐχεῖνον θρασύτερον εἰργάσα-ο. 
Τοῦτο δὲ οὐχ, ὡς φασί τινες, πρὸς tby malia áre- 
ςείνεται, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸν τὸν ἐπιτάξαντα. δὼ xal 
ἀπολοχεῖται εὐθέως. Εϊδὼς yàp, ὅτι δεῖ καὶ θυμὸν 
δίκαιον περιστέλλειν, καὶ ἀγανάκτησιν δικαΐαν xx- 
λύπτειν, ὥσπερ μεταμεληθεὶς λέχει « Οὐχ ἴδεν 


B ὅτι ἔστιν ἀρχιερεὺς, » καίτοι εἰδὼς, (Έλεγε váp- 


« Καὶ ab κάθῃ Χρίνων µε xavà τὸν νόµον; » ) ἀλλὰ 
προσποιεῖται ἄγνοιαν, οὐ βλάπτουσαν, ἁλλ' οἴχονο- 
μοῦσαν. Ἔστι γὰρ xal μεταχειρισμῷ χρήσασίαι 
ἰσχυροτέρῳ παῤῥησίας. Πολλάχις μὲν γὰρ παῤῥηισίε 
ἄχαιρος ἕδλαφε τὴν ἀλήθειαν μεταχειριαμὸς & 
εὔχαιρος κατώρθωσε τὸ προχείµενον. Πάλιν ἄνθρω: 
πίνως διαλέγεται, καὶ οὐ πανταχοῦ τῆς χάριτος &zo- 
λάδει 69, Καὶ ἐν τούτῳ, xal μετὰ ταῦτα, ἠθουλήδη 
σχίσαι τὸ πλῆθος «b χαχῶς ὁμονοοῦν xav αὐὖτον. 
Καὶ οὗ φεύδεται οὐδὰ ἐνταῦθα” Φαρισαῖος γὰρ ἓν 
ix προγόνων. Eabbouxalot παχεῖς τινες ὄντες, τάχς 
οὐδὲ τὸν θεὸν ἴσασιν * ὕθεν οὐδὲ ἀνάστασιν βούλονται 
πιστεύειν εἶναι. « Φαρισαῖοι δὲ ὁμολοχοῦσι τὰ ἁμ- 
φότερα. » Καὶ μὴν τρία ἐστὶ, πῶς οὖν λέγει, ε ἆμ- 
φότερα: » ΗΒ ὅτι πνεῦμα xal ἄγγελον Ev. φπα:ν, 1 
ὅτι ἡ λέξις οὗ µόνον περὶ δύο λέγει, ὅπερ αχυρίως 
δηλοῖ τὸ, ἁμφότερα, ἀλλὰ xai περὶ τριῶν { λαμθά- 
νεται ]. Ὥστε οὖν οὗ δεῖ «ἐχ τῆς ἔξωθεν ἀκριδωέ- 
χτου χνριότητος χρίνειν τὰς τῶν ἁπλῶν καὶ ἀγραρμά- 
των ἁλιέων συγγραφάς. Διχῶς ἔστι νοῆσαι τὸ εἰ- 
pupévov* ἢ γὰρ λείπει τι αὐτῷ πρὸς ἀναπλίρωσο 


'τοῦ νοήματος, ἵνα ᾗ οὕτως ’ El δὲ πνεῦμα ἢ ἄγγελος 


ἐλάλησεν αὑτῷ, ἄδηλον, φησίν, f] ὡς ἀπὸ τῶν Φαρι- 
σαίων τὸ ῥῆμα λεχκτέον. « El δὲ πνεῦμα ἐλάλησιν 
αὐτῷ, f) ἄγγελος. » ᾽Αντὶ τοῦ, Ἰδοὺ τὰ περὶ ἀνα- 


γαγἱ6 lectiones et note. 


$0 ἀπολαύει. 


(59) Mirum, quod auctor iste, qui alias Chryso- D quenter Judaos convenisset, videretque eum in medio 


Stomum fere exscribit, hic diserte ab illo, et, ut 
ego quideu puto, etiam a veritate discedat. Chry- 
sostomus, ul aequitas ipsa postulare videtur, cen- 
set et sustinet Paulum revera ignorasse, quod 
Ananias eo tempore princeps esset sacerdotum. 
Verba, qua ille habet hom. xzvin. in. Act. ap. hic 
referre libet, ut nemo commentatoris hujus hac in 
parte expositioni αἱ. Ait itaque initio num. 2 : 
Quidam dicunt (veroa Graeca brevitatis gratia 
omiilo) per ironiam locutum esse. Mihi autem vide- 
tur ipsum omnino nescivisse, quod esset princeps 
sacerdotum : alioquin illum honorasset. Ideo sese 
purgat accusatus, εἰ addit; « Princiyem populi tui 
non maledices. » Et paulo post: Er omnino ῥέγεκα- 
$48 stum, nescivisse illum, quod princeps sacerdotum 
«8set, quod post. longum tempus. rediisset, nec [re- 


multorum aliorum ; non enim manifestus erat prin- 
ceps sacerdotum inter multos. εἰ diversos astans. 
Et in fine hujus numeri: Aesciebam, inquit, quod 
summus sacerdos sit. Ergo ex ignorantia increpaiio 
fuit. Nisi enim hoc esset, illo accepto abiisset, mec 
tacuisset, atque ipsum illis tribunus tradidisset. 
Similiter num. seqq. : Nesciebom , inquit, quod 
summus sacerdos Dei esset. Hoc dixit, meque hic 
sletit ; sed ostendens. se non ironice loqui, addit: 
v Principem populi tui non maledices. » Nulla 
verior aut. equior expositio hic dari potest. Caete- 
rum in Commentario isto. sub nomine OKeumenii 
edito refertur etiam hiec explicatio, velul quorum- 
dam : τινές qaat,quidam dicunt. Miror vero, com- 
pilatorem, ut plurimum, Chrysostomi tam frigide 
ejus sententiam, ipsius ferme verbis, referre, 

















1033 


EXPOSITIONIS IN ACTÀ TEXTUS ALTÉR. — CAP, XXIII. 


1074 


στάσεως λαλῶν δῆλός ἐστιν, f| διὰ Πνεύματος ἁγίου, A « Quid si. » Duplici modo iutel'igi potest hoc dic- 


ἢ δι΄ ἀγγέλου κατγχηθεὶς τὸν τῆς ἀναστάσεως λόγον. 


lum : vel enim a.| sensus complementum οἱ aliquid 


deest, ut ita se habere debeat : Si Spiritus, aut angélus locutas sit ei ine^rtun. 5 vel dicendum 


illud Pharissorum esse dictum, « Si Spiritus locutus est ei aut angelus : » 
tectione Joquatur, manifestum est eum de illius eszstantia vel 


lum eductum fuisse. 

ΚΕΦΛΛ. ΛΑ. 

Περὶ ἐπιθουλῆς με.ετωμάνης Ιουδαίων κατὰ 
IlavJAov, καὶ µηνύσεως αὐτῶν πρὸς Λυσίαν ' 
ἓν ᾧ ὅτι παρεπέµφθη ὁ Παῖζῖος τῷ ἡγεμόνι 
εἰς Καισάρειαν μετὰ σερατιωτῶν xal γαμμά- 
εων. 

KEIMENON. 
Γενοµένης δὲ ἡμέρας, ποιῆσαντες ol Ἱουδαῖοι 
συστροφὴν , ἀνεθεμάτισαν ἑαυτοὺς λέγοντες, μήτε 


id esi, Cum de resur- 
per Spiritum sanctum aut per ahage- 


| CAPUT XXXIV. 
De in:idiis Judeorum contra Paulum, et quod ille 
indicate fuerint Lypsim : ει quod Paulus trans- 


missus [uerit in Cosaream ad praesidem cum mili- 
έν οἱ (lueris. 


. TEXTUS. 
XXIII, 19.35. Facta autem die collegerunt se qui- 
dames Juizeis οἱ devoverunt se dicentes, Reque mans 


φαγεῖν, μήτε πιςῖν, ἕως οὗ ἁποχτείνωσι χὸν Παῦλον. B ducaturos neque bibituros donec occiderint Paulum. 


"Hoav δὲ πλείους τεσσαράχοντα, οἱ ταύτην τὴν 
συνωµοσίαν Ἠποιησάμενοι ' οἵτινες προσελθόντες 
τοῖς ἀρχιερεῦσι xal τοῖς Τρεσθυτέροις, εἶπον" "Ava- 
θέµατι ἀνεθεματίσαμεν ἑαυτοὺς, μηδενὸς γεύόασθαι, 
ἑωσὰν ἀποκτείιωμεν τὸν Παῦλον. Νῦν οὖν ὑμεῖς 
ἐμφανίσατε τῷ χιλιάρχῳ σὺν τῷ συνεδρἰῳ, ὅπως 
αΌριον αὐτὸν χαταγάγῃ πρὸς ἡμᾶς, ὡς μέλλοντας 
διαγινώσκειν ἀχριθέστερον τὰ περὶ αὑτοῦ. Ἡμεῖς δὲ 
πρὸ τοῦ ἑγγίσαι αὐτὸν, ἔτοιμοί ἔσμεν τοῦ ἀνελεῖν 
αὑτόν. ᾿Αχούσας δὲ ὁ υἱὸς τῆς ἀδελφῆς Παύλου τὴν 
ἐνέδραν, παραγενόµενος vai εἰσελθὼν εἰς thv παρ- 
εμθολὴν, ἀπήγγειλε τῷ Παύλῳ. Προσκαλεσάμενος 
δὲ ὁ Παῦλος ἕνα τῶν ἑχατοντάρχων, ἔφη Τὸν νεα- 
νίαν τοῦτον ἀπάγαγε πρὸς τὸν χιλίαρχον ᾿ ἔχει γὰρ 
τι ἀναγνεἴλαι αὑτῷ. Ὅ μὲν οὖν παραλαθὼν αὐτὸν, 
fiYaye πρὸς τὸν χιχίαρχον, xal φησιν * 0 δέσµιος 
Παῦλος προσχαλεσάµενός µε ρώτησε τοῦτον τὸν 
νεανίαν ἀγαγεῖν πρὸς oi, ἔχωντά τι λαλῆσαί σοι. 
Ἐπ.ιλαθόμενος δὲ τῆς χειρὺς αὐτοῦ ὁ χιλίαρχος, xot 
ἀναχωρήσα. xaz' ἰδίαν, ἐπυνθάνετο ' Τί ἔστιν ὃ ἔχεις 
&nayyelai pov; Εἶπε δὲ, ὅτι Ul ἹΙουδαῖοι συν- 
έθεντο τοῦ ἐρωτῆσαί cs, ὅπως αὕριον εἰς τὸ συνέ- 
δριον τὸν Παῦλον χαταγάγῃς πρὸς αὐτοὺς, ὡς μἐλ- 
λοντές τι ἀχριθέστερον πυνθάνεσθαι περὶ αὗτου. XU 
οὖν μὴ πεισθῇς αὐτοῖς ' ἑνεδρεύουσι γὰρ αὐτὲν ἐξ 
αὐτῶν ἄνδρες πλείους τεσσαράχοντα, οἵτινες ἆνεθε- 
µάτισαν ἑαυτοὺς, μήτε φαχεῖν µίτε πιεῖν ἕως οὗ 
ἀνέλωσιν αὐτόν. Καὶ νῦν εἶἰσιν ἔτοιμοι, προσθεχό- 


psvot τὴν ἀπὸ σοῦ ἐἑπαγγελίαν. Ὅ μὲν οὗ» χιλίαρ- D 


χος ἀπάλυσς τὸν νεανίαν, παραχγγείλας μηδενὶ ἑέχλα - 
λῆσα», ὅτι ταῦτα ἑνεφάνισας πρός µε. Καὶ προσχα- 
λεσάµενος δύο τινὰς τῶν ἑκατοντάρχων, εἶπεν 
Ἑτοιμάσατε στρατιώτας διαχοσίους, ὅπως πορευ- 
θῶσιν ἕως Καισαρείας, καὶ ἱππεῖς ἑδδομήκοντα, xal 
δεξιολάδους διαχοσίους, ἀπὸ τρίτης ὥρας τῆς vux- 
τός κτήνη τε παραστῆσαι, ἵνα ἐπιθιθάσαντες τὸν 
Παῦλον διασώσωσι πρὸς Φήλινα τὸν ἡγεμόνα" γρά- 
τας ἐπιστολὴν περιέχουσαν τὸν τύπον τοῦτον" 
«Κλαύδιος Λυσίας τῷ κχρατίστῳ ἡγεμόνι Φύλικι 
χαίρειν. Τὸν ἄνδρα τοῦτον συλληφθέντα ὑπὸ τῶν 
Ἱουδαίων., xaX μέλλοντα ἀναιρεῖσθαι ὑπ αὐτῶν, 
ἐπιστὰς σὺν τῷ στρατεύματι, ἐξειλόμην αὐτὸν, µα- 
θὼν ὅτι Ῥωμαῖός ἐστι βουλόμενός τε qvOvat τὴν 


Ῥλτποι. Gk. ΟΝΝΥ, 


Erant autem plusquam quadraginta viri qui liane 
cogitationeu fecerant: qui accesserunt ad prin» 
cipes sacerdolum el seniores, οἱ dixerunt : Devo- 
tione devovimus nos nihil gustatures, donec occi- 
damus Paulum. Nunc ergo vos notum faeite tri- 
buno cum concilio, ut producat illum ad vos, 
lanqua:w aliquid certius cognituri de eo. 301 Nos 
vero, priusquam appropiet, parati sumus interlicere 
illum. Quod cum audisset filius seroris Pauli insi- 
dias, venit eL intravit in castra nuntizvitque Paule. 
Vocans autem Paulus ad sc unum ex centurionibus, 
Ηἱ : Adolescentem hunc perduc ad tribunum, habet 
enim aliquid indicare illi. Et ille quidem assumens 
eum duzit ad tribunum, et ait : Vinetus Paulus 
1 gavit ine Ir2nc adolescentem perducere ad ic, ha- 
bentem, aliquid loqui tibi. Apprehendens autem 
(ribunus manuum illius, secessit. cum eo seorsum, 
et interrogavit illum : Quid est! quod habesindicare 
mibi ? llle autem dixit : Jud:cis couvenil rogare te, 
αἱ crastina die producas Paulum in concilium, 
quasi aliqui certius inquisituri sint. de illo : tu 
vero ne credideris illis; insidiantur enim ci ex eis 
viri amplius quam quadraginta, qui se devoverunt 
non manducare neque Libere donec interliciant 
cum ; et nunc parali sunt exspectantes promissum 
Lan. Tribunus igitur dimisit adolescentem, pra- 
cipiens ne eui lequeretur, quoniam Ίο nota sibi 
fecisset. Et vocatis duobus centurionibus, dixit illis: 
Parate milites ducentos, ut cant usque Caesaream, 
et equites septuaginta, et lancearios ducentos a wr- 
tia hora noctis, et jumenta pra parate, ut imponeu- 
tes Paulum , eum. salvum. perducant. ad Felicem 
praesidem (timuit enim, ne foite raperent eum Ju- 
dii et occiderent, et ipse postea calumniam susti- 
neret, lanquam accepturus pecuniam), scribens 
epistolam corünentem hzc: « Claudius Lysias 
optimo pr:esidi Felici salutem. Virum hunc €om- 
prelensum a2 Judxis, et incipientem interfici ab 
vis. superveniens cum exercitu cripui, cognito quia 
Romanus eat ; volensque scire causam quiam obji- 
cicbant illi, deduxi eum in concilium eorum. Qucin 
inveni accusari de quaestionibus legis ipsorum, ni- 
liil vero dignum morte, aut. vinculis tabentem crie 


33 





1025 


THEOPHYLACTI BULGARL£ ARCHIEP. 


1036 


minis. Et cum mihi perlatum esset de insidiis quas A αἰτίαν, δι’ fjv ἐνεκάλουν αὐτῷ, χατήγαγον αὐτὸν si; 


paraverant illi, misi eum ad te denuntians, et accu- 
' satoribus, ut dicaut apud te. Vale. » 


τὸ συνἑδριον αὐτῶν. "Ov εὗρον ἐγχαλούμενον περὶ 
ζητημάτων τοῦ νόµου αὐτῶν, βηδὲν δὲ ἄξ.ον θανά- 


του i| δεσμῶν ἔχοντα ἔγχλημα. Μηνυθείσης δὲ µοι ἐπιδουλῆς εἰς τὸν ἄνδρα μέλλειν ἔσεσθαι ὑπὸ τῶν 
Ἰυνδαίων, ἐξ αὑτῆς ἔπεμφα πρὸς cb, παραγγςίλας xai τοῖς κατηγόροις λέγειν τὰ πρὸς αὑτὸν ἐπὶ GO». 


:"Ἓῤόωσο. » 

Milites ergo secundum przceptum sibi, assumen- 
tes Paulum duxerunt per 302 noctem in Antipa- 
tridem; et postera die, dimissis equitibus, ut. cum 
eo ircnt, reversi suut ad castra. Qui cum venissent 
C;esaream ct tradidissent epistolam praesidi, sta- 
tuerunt ante illum et Paulum. Cum legisset autem 
el interrogasset de qua provincia esset ; et cogno- 
.scens, quia de Cilicia : Audiam te, inquit, cum 
aceusatores tui venerint. Jussitque in prztorio Ile- 
rodis custodiri eum. 


CAPUT XXXV. 
Teriulli accusatio contra Paulum, et hujus defensio 
coram praside. 

XXIV, 1-26. Post quinque autem dies descendit 
princeps sacerdotuin Ananias cum senioribus quibus- 
dam οἱ Tertullo quodam oratore, qui adierunt przesi- 
dem adversus Paulum. Et, citato Paulo, ccpit accu- 
sare Tertullus, dicens : Cum in multa pace agamus 
perte, οἱ multa corrigantur per tuam providen- 
tiam, semper et ubique suscipimus, optime Felix, 
eum omni gratiarum aclione. Ne diutius autem 
(ο protraham, oro, breviter audias nos pro tua cle- 


mentia. Invenimus hunc hominem pestiferum et C 


concitantem seditiones omnibus Judzis in uni- 
verso orbe, et auctorem seditionis secte Nazare- 
norum : qui etiam templum violare conalos est, 
quem et apprehensum voluimus secundum legem 
nosiram judicare. Superveniens autem tribunus 
Lysias, cum vi magna eripuit eum de inanibus no- 
stris, jubens accusatores ejus ad te venire : à quo 
poteris ipse judicans, de omnibus istis cognoscere 
de quibus nog aécusamus eum. Adjecerunt aulem et 
Judzi, dicenteshzc ita se habere. Respondit autem 
Paulus (annuente sibi przside dicere) : Ex multis 
ann:s te esse justum judicem genti huic sciens bono 
animo pro me satisfaciam. Potes enim coguoscere, 


quia non plus mihi dies quam duodecim, ex quu D 


ascendi adorare in Jerusalem, et neque in templo 
invenerunt me cum aliquo disputantem, aut con- 
cursuui facientem turbz, neque irj synagogis, neque 
in 'civitale, neque probare possunt tibi de quibus 
sunc me accusant, Con(iteor autem lioc tibi, quod 
s:cundum sectam, quam dicunt ligresim, sic. de- 
servio Patri οἱ Deo i,e0, credens omnibus que in 
lege et prophetis scripta sunt: spem habens in 
Deum, quam et hi ipsi exspectant, resurrecuiionem 
futuram justorum et iniquorum. In hoc et ipse 
studeo sine offendiculo conscientiam habere ad 
Deum et ad homines semper. Post annos autein 
plures eleemosynas 309 lacturus in gentem meam 
veni et oblationes et vota : in quibus invenerunt 


Ol μὲν οὖν στρατιῶται διὰ νυχτὸς, κατὰ τὸ ξ:α- 
τεταγµένον αὐτοῖς, ἀνα. αθόντες τὸν Παὔλον, fav 
εἰς τὴν ᾽Αντιπατρίδα. Tf δὲ ἑπαύριον ἑάσαντες 
τοὺς ἐππεῖς πορεύεσθαι σὺν αὐτῷ, ὑπέστρεφαν εἰς 
τὴν παρεµθολήν. Οἵτινες εἰσελθόντες εἷς την Ka:- 
σἀρειαν, xal ἀναδόντες thv ἐπιστολὴν τῷ ἡγεμόνι, 
παρίστησαν xal τὸν Παῦλον αὐτῷ. Αναγνοὺς δὲ ὁ 
ἡγεμὼν, xal ἑπερωτήσας ix ποίας ἐπαρχίας ἐστὶ, 
xai πνθόµενος ὅτι ἀπὸ Κιλιχίας, Δ'αχούσομαί συ, 


B ἔφη, ὅταν χαὶ ol χατήγοροί σου παραγένωνταε, χε- 


λεύσας iv τῷ πραιτωρίἰῳ Ἡρώδου φυλάσσεσθαι 
αὐτόν. 
ΚΕΦΑΛ.ΛΕ. 
Τερεύ..1ου κατὰ Πανου κατηγορία, xal αὗτον 
ἀπο.ογία ἐπὶ τοῦ ἡγεμόγος. 

Μετὰ δὲ πέντε ημέρας, χατέθη ὁ ἀρχιερεὺς Ἂνς- 
νίας μετὰ πρεσθυτέρων τινῶν, xal ῥήτορος Τερ- 
τύλλου τινὸς , οἵτινες ἐνεφάνησαν cip ἡγεμόνι χατὰ 
τοῦ Παὔλου. Κληθέντος δὲ αὐτοῦ, ἤρξατο χατηγ:- 
ρεῖν ὁ Τέρτυλλος λέγων ' Ἠολλῆς εἰρῆνης τυγχάνον- 
τες διὰ σοῦ, xal πολλῶν χατορθωµάτων γενοµένων 
τῷ ἔθνει τούτῳ διὰ τῆς σῆς προνοίας, πάντη τε xai 
πανταχοῦ ἁποδεχόμεθα, χράτιστε Pr), μετὰ πάσης 
εὐχαριστίας. "Iva. δὲ μὴ ἐπὶ πλεῖὀν σε ἑκχόστω, 
παραχαλῶ ἀχοῦσαί σε ἡμῶν σνντόµως, τῇ σῇ ἐπ-ει- 
χείᾳ. Βὑρόντες yàp τὸν ἄνδρα τοῦτον λοιμὸν, χα) 
χινοῦντα στάσεις πᾶσι τοῖς Ἰουδαίοις τοῖς xatà ttv 
οἰχουμένην, πρωτοστάτην τε ὄντα τῆς τῶν Ναζω- 
ῥαίων αἱρέσεως ' ὃς xal τὸ ἱερὸν ἐπείρασε βεθτλῶ- 
σαι, ὃν καὶ ἐχρατήσαμεν, xal κατὰ tiv ἡμέτερο» 
vópov ἠθελήσαμεν xplvew. Παρελθὼν δὲ Λυσίας ὁ 
χιλίαρχος, μετὰ πολλῆς ῥίας Ex τῶν χειρῶν ἡμιων 
ἀπήγαγε, χελεύσας τοὺς κατηγόρους αὐτοῦ ἔρχε- 
σθαι ἐπὶ cé. Παρ) οὗ δυνήσῃ xal αὑτὸς ἀναχρίνας 
περὶ πάντων τούτων ἐπιγνῶναι, ὧν ἡμεῖς κατηγο- 
ροῦμεν αὐτοῦ. Συνεπέθεντο δὲ καὶ οἱ Ἰουδαῖοι, 


«φάσκοντε,; ταῦτα οὕτως ἔχειν. Απεχρίθη δὲ ὁ Παν- 


λος, νεύσαντος αὐτῷ τοῦ ἡγεμόνος λέγειν Ἐκ τολ- 
λῶν ἑτῶν ὄντα σε χριτην δίκαιον τῷ ἕθνει τούτῳ 
ἐπιστάμενος, εὐθύμυις τὰ περὶ ἐμαυτοῦ ἀπολογο»- 
pat, δυναµένου σου ἐπιγνῶναι, ὅτι οὐ πλείους sla: 
μοι ἡμέραι ἡ δώδεχα, ἀφ' ἧς ἀνέδην προσχυνήσων 
εἰς Ἱερουσαλήμ ' xal οὔτε kv τῷ ἱερῷ εὗρόν µε 
πρὀς τινα διαλεγόµενον, 3| ἐπισύστασιν ποιοῦντα 
ὄχλου, οὔτε ἐν ταῖς συναγωγαῖς, οὔτε xatà τὴν πό- 
Aw* οὔτε παραστῆσαι δύνανταἰ σοι, περὶ ὧν vv 
κατηγοροῦσί µου. Ὁμολογῶ δὲ τοῦτό σοι, ὅτι χατὰ 
τὴν ὁδὸν, fjv λέγουσιν αἴρεσιν, οὕτω λατρεύω τῷ 
πατρῴῳ θεῷ, πιστεύων πᾶσι τοῖς κατὰ τὸν νόμον, 
xai τοῖς ἓν τοῖς προφήταις Υεγραμµένοις, ἑλπίδα 

ἔχων πρ)ς τὸν θεὸν, ἣν καὶ αὐτοὶ οὗτοι πρ:ιδδέχον- 
ται, ἀνάστασιν μἐλλειν ἔσεσθοι δικαίων τε χαὶ ἀδί- 
χων, Ἐν τούτῳ xal αὐτὸς ἁἀσχκῶ ἁπρόσχοπον, ἔχειν 

















101 EXPOSITIONIS ΙΝ ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XXIV. 1038 


συνείδησιν πρός τε τὸν Behv xai τοὺς ἀνθρώπους A me purificatum in templo, non cum turba, neque 


διαπαντός. Av ἑτῶν δὲ πλειόνων ἑλεημοσύνας ποιή- 
σων εἰς τὸ ἔθνος µου παρεγενόµην χάὶ προσφοράς. 
Ἐν al; εὗρόν µε ἡγνισμένον ἐν τῷ ἱερῷ, οὐ μετὰ 
ὄχλου, οὐδὲ μετὰ θορύδου, τινὲς τῶν ἀπὸ τῆς "Acla 
Ἰουδαίων " οὓς ἔδει ἐπὶ σοῦ παρεῖναι xal χατηγο- 
ρεῖν el τι ἂν ἔχοιεν πρός us* T] αὐτοὶ εἰπάτωσαν, τί 
εὗρον ἐν ἐμοὶ ἀδίκημα, ατάντι qoc ἐν τῷ συνεδρίῳ, f) 
περὶ pid; ταύτης φωνῆς, ἧς ἔχραξα ἐν αὐτοί; ἑστὼς, 
ὅτι Περὶ ἀναστάσεως νεκρῶν ἐγὼ χρίνομαι σήμερον 
ὑφ' ὑμῶν, ἸΑχούσας δὲ ταῦτα 6 Φηλις ἀνεθάλετο 
αὐτοὺς, ἀχριθέστερον εἰδὼς τὰ περὶ τῆς ὁδοῦ, εἰπών" 
"Όταν Λνσίας ὁ χιλίαρχος χαταθῇ, διαγνώσοµαι τὰ 
χαθ) ὑμᾶς, δ,αταξάµενος τῷ ἑχατοντάρχῃ τηρεῖσθαι 
αὐτὸν, ἔχειν τε ἄνεσιν, xal ἁηδένα κχωλύειν τῶν 


cünm tumultu, quidam autem ex Ásia Judiei, quos 
oportebat apud te przsto esse, et accusare si quid 
haberent advérsum me : aut hi ipse dicant οἱ quid 
invenerunt in me iniquitatis cum stem in concilio, 
nisi de una hac solummodo voce qua clamavi 
inter eos stans, quoniam De resurrectione inor- 
tuorum ego judicor hodie a vobis. Distulit autem 
illos Felix, certissime sciens de via hac, dicens : 
Cum tribunus Lysias «descenderit, oudiam vos. 
Jussitque centurioni custodire eum, et. habere re- 
quiem, nec quemquam de suisprohibere ministrare 
ei. Post aliquos autem dies veniens Felix cum 
Drusilla uxoresua qu:ze cratJudaa, vocavit Paulum, 
et audivit ab eo fidem qux est in Christum Jesum. 


ἰδίων αὐτοῦ ὑπηρετεῖν, fj προσέρχεσθαι αὐτῷ. Μετὰ B Disputante autem illo de justitia et castitate εἰ do 


δξ ἡμέρας τινὰς παραγενόµενος ὁ Φῆλιξ σὺν AposD.- 

Ag τῇ ἰδίᾳ γυναικὶ, οὔσῃ Ἰουδαίᾳ, µετεπέμψατο τὸν 

Παῦλον, xai Έκουσεν αὐτοῦ περὶ τῆς εἰς Χριστὸν 

Ἴησοῦυν πίστεως. Διαλεγομένου δὲ αὐτοῦ περὶ δι- 

καιοσύνης, xal ἐγχρατείας, xal τοῦ χρίµατυς τοῦ 

μέλλοντος ἔσεσθα:, ἔμφοδος γενόμενος ὁ Φῆλιξ ἁπ- 
εχρίθη» Τὸ vov ἔχον πορεύου * χαιρὸν δὲ μεταλαθὼν 
δοθήσεται αὐτῷ ὑπὸ τοῦ Παύλου, ὅπως λύσῃ αὐτόν" 
αὐτῷ. 

ΚΕΦΑΛ. Λα’. 

Hepl τῆς ΦήἜικος διαδοχῆς, καὶ τῆς Φήόῤτου 
αροαγωτγίας, τῆς te àa' αὐτοῦ ἀνακρίσεως 
Παύ.]ου xal ἀφέσεως. 

Διετίας δὲ πληρωθείσης, ἔλαθε διάδοχον ὁ Φῆλιξ 
Πόρχιον Φηστον  θέλων δὲ χάριν καταθέσθαι τοῖς 
Ἰουδαίοις ὁ Φῆλιξ, χατέλιπε τὸν Παῦλον δεδεµένον. 
Φῄῆστος οὖν ἐπιδὰς τῇ ἐπαρχίᾳ, μετὰ τρεῖς ἡμέρας 
ἀνέδη εἰς Ἱεροδόλυμα ἀπὸ Καισαρείας. Ἐνεφάνη- 
σάν τε αὑτῷ οἱ ἀρχιερεῖς xal οἱ πρῶτοι τῶν Ἰου- 
δαίων χατὰ τοῦ Παύλόν, xal παρεκάλουν αὐτὸν, al- 
τούμενοι χάριν xav' αὐτοῦ, ὅπως µεταπέμψηται 
ἀὐτὸν εἰς Ἰεμουσαλὴμ, ἑνέδραν ποιοῦντες ἀνελεῖν 
αὐτὸν κατὰ την ὁδόν. Ὁ μὲν οὖν Φήῄστος ἀπεχρίθη 
τηρεῖσθαι τὸν Παὔῦλον tv Καισαρείᾳ, ἑαυτὸν δὲ μέλ- 
ety ἐν τάχει ἑχπορεύεσθαι. Οἱ οὖν δυναταὶ ἐν ὑμῖν, 
Φησὶ, συγχαταδάντες, el τί ἐστιν Ev τῷ ἀνδρὶ τούτῳ 
ἄτοπον, χατηγορείκωσαν αὐτοῦ. Λιατρίφας δὲ iv 
αὐτοῖς ἡμέρας οὗ πλείους ὀχτὼ, 1] δέχα, καταθὰς εἰς 
Καισάρειαν, τῇ ἑπαύριον χαθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος, 
ἐχέλευσε τὸν Παῦλον ἀχθῆναι. Παραγενομένου δὲ 
αὐτοῦ, περιέστηόαν [αὐτῷ] οἱ ἀπὸ Ἱεροσολύμων 
χαταδάντες Ἰουδαῖοι, πολλὰ xai βαρέα αἰτιάματα 
φέροντες χατὰ τοῦ IlauAou, ἃ οὐκ ἴσχυον ἀποδεῖξαι 
τοῦ Παύλου ἀπολογουμένου, ὅτι Obss εἰς τὸν νόµον 
τῶν Ἱουδαίων, οὔτε εἰς τὸ ἱερὸν, οὔτε εἰς Καίσαρά 
τι ημαρτον. Φῆστος δὲ, θέλων τοῖς Ἰουδαίοις χάρι» 
«αταθέαθαι, ἀποχριθεὶς τῷ Παύλῳ, εἶπει θέλεις εἰς 
Ἱεροσόλυμα ἀναδθὰς, ἑχεῖ περὶ τούτων χριθῆναι ἐπ᾽ 
εμοῦ; Εἶπε δὲ ὁ Παῦλος. Ἐπὶ τοῦ βήματος Καΐσα- 
poc ἑστώς εἰμι, οὗ µε δεῖ χκρἰνεσθαι ' Ἰουδαίους 
οὖδον Ἰδίχησα, ὡς καὶ σὺ χάλλιον ἐπιγινώσχεις. 
Ei μὲν οὖν ἁδιχῶ καὶ ἄξιον θανάτου πέπραχά τι, o5 
παραιτοῦμαι τοῦ ἀπυθανεῖν * εἰ δὲ οὐδέν ἐστιν, Qv οὗ- 


judicio futuro, tremefactus Felix respondit : Quod 
Dunc attinet, vade : tempore autem opportuno 40: 
cergam tet Simul et speraus, quod pecunia ei da- 
retur a Paulo, propter quod et frequentem accer- 
sens eum loquebatur cum eo. 


µετακαλέσοµαί σε * ἅμα δὲ καὶ ἐλπίζων, ὅτι χρήματα 


60 χαὶ πυχνότερον αὑτὸν µεταπεμπόµενος, (pes 


CAPUT XXXVI.. 
De Felicis successione et Festi functione, et de. Patfi 
coram ipso exan:ine et dimíssione. 


XXIV,27 ; XXV, 1-15. Biennio autem expleto, ac- 
cepit successorem Felix Portium Festum. Volens au- 
tem gratiam prastare Judzis Felix, reliquit Paulum 
vinctum. Festus ergo cum venisset in provinciam, 
post triduum ascendit Jerosolymam a Cisarea. 
Adieruntque eum principes sacerdotum ct primi 
Judeorum adversus Paulura, et rogabaut eum, po- 
stulantes gratiam adversus euin, ut juberet perduci 
eum in Jerusalem, insidias tendentes, ut interfice- 
rent eum in via. Festus autem respondit servari 
Paulum in Cesarea, se autem maturius profectu- 
rum. Quiergo in vobis (ait) potentes sunt, descen - 
denies simul, si quod est iu viro crimen, accuseut 
eum. Demoraius autem 94$ inter eos dies noa am- 
plius quam octo aut decemm, descendit Caesaream, 


p et altera. die sedit pro tribunali, εἰ jussit Paulum 


adduci. Qui, cum perductus esset, circumsteterunt 
eum, qui ab Jerolosyma descenderaut Judi, multas 
et graves causas objicientes, quas non poterant 
probare, Paulo rationem reddente, quoniam Nequein 
legem Judaeorum, neque in templum, neque iu 
Ca'sarem quidquam peccavi. Festus autem volens 
yratiam przstare Judzis, respondens Paulo, dixit , 
Vis Jerosolymam ascendere, et ibi de his judicari 
apud me ?Dixit autem Paulus : Ad tribunal Ceega- 
ris sto, ibí oportet me judicari. Judzis non nocui, 
sicut tu melius nosti. Si enim nocui aut dignum 
morte aliquid feci, non recuso mori ; $i vero nihil 
est eorum quae hi accusaut ine, nemo. potes, ma 
illis donare. Cxesarem appello. Tunc Festus cuim 





1039 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHBIEP. 10409 
concilio locutus respondit : Cesarem appellasti * A to. µου κατηγοροῦσιν, οὖδείς µε δύναται ajui; 
ad Casarem ibis. Et cum dies aliquot transacti— yapíoac0at. Kaígapa ἐπικαλούμαι. Τότε ὁ Φῆστος 
essent, συλλαλήσας μετὰ τοῦ συµθουλίου, ἁπαχρίθη * Kal 
capa ἐπικέχλῃσαι, ἐπὶ Καΐσαρα Ἱπορεύσῃ. Ἡμερῶν 
δὲ διαγενοµένων τινῶν, 

COMMENTARIDUS. EPMBNEIA, 


« Anathematizarunt, seu devoverunt se, » inquit, « Ανεθεμάτισαν, φησὶν, ξαυτοὺς, » τουτέστιν Ef» 
hoc est professi sunt, se extra Dei fidem fore, nisi εἶναι τῆς κατὰ Θεὸν πίστεως εἶδον ἑαυτοὺς, εἰ μὲ 
quod conjra Paulum decreverant  perfecissent. ποεῄσαιεν τὰ δόξαντα * [κατὰ Παύλου.] Too ἀνχθί- 
Cum autem duplex sit anatbema, seu volum : µατος δισσοῦ νουυµένου * τοῦ μὰν, ὡς τοῖς πᾶσιν ἕ 
unum quidem omnibus vel multis inaccessuu, πολλοῖς ἀθίχτον **, θεῷ δὲ µόνῳ ἀνατιθεμένου' το 
Deo autem soli oblatum; alterum autem omni ferme δὲ, ὡς πάσῃ τῇ χτίσει καὶ ταῖς ἁγίαις δυνάµεσυ 
«reaturaac certe aauctis potestatibus, intactuij et ἀφαύστου, x«t Θεῷ ἀλλοτρίου, ὡς τῷ διαδόλῳ dvi- 
a Deo alienum, quippe qued diabelo convenit κειµένου, διὰ τὴν ἁμιγῆ τοῦ καλοῦ ἀλλοτρίωσν' 
propter omnimodam slienationem & bono; huic B 790979 νῦν καὶ οὗτοι ἐπκιδάλλουσιν ἑαυτοὺς dvz0:- 
posteriori anathemati isti nunc semetiosos subji- ματι, Σημειωτέον, ὅτι ᾖῄδει ὁ Φῆλιξ τὴν πίστιν, ὀχρ'- 
ciunt. Adnolandum vero, quod Felix fidem notam — 65; χατηχηθεὶς τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ ἐκ τῆξ Πα- 
haberet, utpote aceurate ipstructus de iis αι ad Ἅµλαιᾶς' πρὸς χάριν δὲ τῶν Ἰουδαίων οὐκ ἀπέλυσε 
Christum spectant, ex Veteri Testamento. Nihilo- «5v Παῦλον, fj xai διὰ δωροληφίαν, ὡς παραχατιὼν 
minua non absolvit Paulum, ad Judzorum gratiam — 6 λόγος ἔδειξεν, "Het δὲ καὶ ὡς ἔχων γυναῖκα "Iov- 
captandam , sive quad munera se accepturum spe- δαίαν, παρ ὃς συνεχῶς Ίχουε ταῦτὰ. Αὕτη 65 z27i 
rabat, ut in sequentibus innuitur. Neverat aulem — «by νόµον συνήφθη αὐτῷ, Ἰουδαία οὔσα, Ἕλλημ. 
eliam, quia uxorem Judzam habebat,a qua conti- "Ἠτάχα fv μὶν Ἰουδαία, γαμηθοῖσα δὲ αὐτῷ, tr*- 
nenter ista audiebat. Et quide illa, Judaea cum esset, — yeeo Ἑλληνίς, Aib καὶ ἔλεγεν αὐτῷ τὴν ἑαυτῆς πί- 
contra legem homini Gentili nupserat. Vel fortasse στι, πείθουσα καὶ τὸν ἄνδρα παραδάτην γενέσθαι, 
erat quidem primum Judza, ai cum illi nupsisset, — 4 Εἶπε δὲ ὁ Παῦλος ἐπὶ τοῦ.» Εοῦτο δὲ εἶπεν ὁ Παῦ- 
facta est Gentilis : quare ezposuit illi propriam λος, βρυλόμενος τὰς τῶν Ἰουδαίων χεῖρας ἐκφυγεῖν' 
Bdem, et in przvaricalionem induxit. « Dixit  αρυτέστιν, "Ev τῇ ᾿Ρώμῃ θέλω ἁἀπελθεῖν παρὰ τῷ 
autem Paulus. » Hoc (nempe, Komam pergere volo µβασιλεῖ, κἀκεῖ διχάσασθαι. 
ad Czsarem, et ibi judicari) dixi, Paulus, ui Ju- C 
Jeorum manus effugeret. 


905 CAPUT XXXVYU. I ΚΕΦΑΛ. AZ*. 
Agrippe et Bernicis adventus, et. interrogatio de Αγρίππα καὶ Βεργίχης παρουσία, καὶ πεῦσις 
causa Pauli. τῶν xacà Παύ.ου. 
Feria 6 heddomad:e septima. Tf ε’ τῆς V ἑθδομάδος., 
TEXTUS. KEIMENON, 


XXV, 15-19. Agrippa rexet Bernice deseenderunt Αγρίππας ὁ βασιλεὺς xai Βερνίχη κατηντηδᾶν 
€zsaream adsalutandum Festum. Etcum dies plures εἰς Ka:oápetav, ἁαπασόμενοι τὸν Φῆστον, ος δὲ 
ibi demorarentur, Festus regi indicavit de Paulo, µπλείους ἡμέρας διέτριδον ἐχεξ, ὁ Φῆστος τῷ Basis 
Cicens: Vir quidam est derelictus a Felice vinctus, ἀνέθετο τὰ χατὰ τὸν Παῦλον , Aéyow* 'Avfp τό 
de quo cum essem Jerosolymis, adierunt me prin- ἐστι χαταλελειμμένος ὑπὸ Φῄλιχκος δέσµιος, περὶ οὖν 
cipes sacerdotum et seniores Judzorum, postulan- Ἅαγενοµένου µου εἰς Ἱεροσόλυμα, ἐνεφάνησαν οἱ dp- 
tes adversus illum damnationem. Ad quos respon- — ytepstg καὶ οἱ πρεσθύτεροι τῶν Ἰουδαίων, αἰτούμε- 
di, quia Non est Homanis consuetudo damnare D vot xas' αὑτοῦ δίχην. Ἱερὺς οὓς ἀπεχρίθην, ὅτι 00x 
sliquem hominem, priusquam is qui accusatur ἔστιν ἔθος Ῥώμαίοις χαρίζεσθαί τινα ἄνθρωπον ei 
prasentes habeat accusatores, locumque defenden- ἀπώλειαν, πρὶν 8 ὁ κατηγορούμενος κατὰ πρόσωπο» 
di accipiat ad abluenda crimina. Cum ergo huc ἆἔχοι τοὺς Χαττγόρους, τόπον τε ἀπολογίας }άδ9 
convenissent sine ulla dilatione, sequenti die se- περὶ τοῦ ἐγχλήματος. Συνελθόντων δὲ αὐτῶν bits 
dens pro tribunali, jussi duci virum. De quo eum ἀναδολὴν μηδεµίαν ποιησάµενος, τῇ ἐδῆς uin 
steiissent accusatores, nullam causam deferebant, ἐπὶ τοῦ βήματος, ἑχέλευσα ἀχθῆναι τὸν ἄνδρα. [τε 
de quibus ego suspicabar, malam. Quaestiones vero οὗ σταθέντες ol κατήγοροι, οὐδεμίαν αἱτίαν nA 
quasdam de sua superstütione habebant adversus — gov χατ αὐτοῦ, Ow ἐγὼ ὑπενόουν πονηράν. 2 
eum, et de quodam Jesu defuncto, quem affirma- µατα δὲ τινα περὶ τῆς ἰδίας δεισιδαιμονίας ' C" 
bat Paulus vivere. «ph; αὐτὸν, καὶ περί τινος Ἰησοῦ κεθνηκύτούν dd 

ἔφασχεν ὁ Παῦλος ζᾖν. 


- 


Varie lectiones. 
** τὸ δύξαν. — ** ávzetxsov. 


1941 


EPMHNEIA. 

Εἰς τάδιν βασιλέως χάτῄει ἓν ταῖς ἐπαρχίαις 6 
Αγρίππας, χαὶ διὰ τοῦτο xai βασιλεὺς ἐχρημάτιζεν' 
ἡ καὶ τάχα βασιλεὺς fv χαὶ αὐτὸς τῶν ἀνατολιχῶν 
μερῶν, τοῦ Νέρωνος τῶν δυτικῶν ἄρχοντος, καὶ ὄντος 
ἐν "Pop. 

ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

᾿Απορούμενος δὲ ἐγὼ εἰς τὴν περὶ τούτων ζήτη- 
σεν, ἔλεγον, εἰ βούλοιτο πορεύεσθαι εἰς Ἱεροσόλυμα, 
χἀχεῖ κρίνεσθαι περὶ τούτων. Too Ck Παύλου ἐπι- 
χαλεσαμένον τηρηθῆναι αὐτὸν εἰς τὴν "0 Σεδα- 
στοῦ διάγνωσεν, ὀχέλευσα αὐτὸν τηρεῖσθαι, ἕως οὗ 
ἀναπέμψω αὐτὸν πρὸς, Καίΐοαρα. Αγρίππας δὲ πρὸς 
τὸν Φῄστον ἔφη ' Ἐδθουλόμην xal αὐτὸς τοῦ ἀνθρώ- 
που ἀχοὺσαι. Ὁ δὲ, Αὔνριον, φησὶν, ἀχούσῃ αὐτοῦ. 
Tjj οὖν ἑπαύριον ἑλθόντος τοῦ ᾽Αγρίππα καὶ τῆς 

ἐρνίχης, μετὰ πολλῆς φαντασίας, καὶ εἰσελθόντων 
εἰς τὸ ἀχροατήριον, adv τε τοῖς χιλιάρχοις, xal ἀν- 
ὁρᾶσι τοῖς xas' ἐξοχὴν οὖσι τῆς πόλεως, xal χελεύ- 
σάντος τοῦ Φήῄστου, Ίχθη ὁ Παῦλος. Καὶ φητιν ὁ 
$3010; * Αγρίππα ᾿βασιλεῦ, xal πάντες οἱ συ παρ- 
όντες ἡμῖν ἄνδρε;, θεωρεῖτε τοῦτον, περὶ οὗ ἅπαν 
τὸ πλήθος τῶν Ἰουδαίων ἑνέτυχόν pot Ev. τε Ἱερ.- 
σολύµοις xat ἑνθάδε, ἐπιθοῶντες, μὴ δεῖν αὐτὸν (fv 
μηχέτι. Ἐγὼ δὲ χαταλαθόµενος, μηδὲν αὐτὺν ἄξιον 
θανάτου πεπραχέναι, αὑτοῦ δὲ τούτου ἐπικαλεσαμέ- 
νου τὸν Σεδαστὸν, ἔχρινα πέµπειν αὐτόν. Περὶ οὗ 
ἀσφαλές τι γράψφαι τῷ πυρίφ µου οὐκ ἔχω. Abb 
προῄγαγον αὐτὸν ko ὑμῶν, καὶ μάλιστα ἐπὶ cov, 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XXVI. 
Α 


1015 
COMMENTARIUS. 

Aut pro rege seu imperatore in provincias de- 
stendebát Agrippa, et idcirco rex appellztns est * 
vel revera rex erat etiam ipse in partibus Orienta- 
libus, cum Nero in Oecidente imperaret et Roina: 
resideret. 

TEXTUS. 

XXV, 20-27. Hxsitans autem ego de hojusmodi 
quzstione, dicebam, si vellet ire Jerosolymam, el iUi 
judicari deistis. Paulo autem appellante, ut servare- 
tur ad Augusti cognitionem, jussi servari eum, doncc 
fittam eum ad Cesarem. Agrippá autem dixit ad 
Festum, Vellem et ipse hominem audire : Cras, 
inquit, audies eum. Altera autem die, cum venisset 
Agrippa et Bernlce cum multa s&ihbitione, et intro- 
isseni in auditorium cum tribunis et viris princi- 
palibus civitatis, jubente Festo, adductus est 
Paulus. Et dicit Festus: Agrippa rex, et omnes 
qui simul adestis 906 nobiscum viri, videtis hunc, 
de quo omnis multitudo Jud:eorum interpellavit me 
Jerosolyimis, petentes eL acclamantes non oportere 
eum vivere aimnplius. Ego vero comperi nibil dignum 
morte eum admisisse. Ipso autem hoc appellante 
ad Augustum, judicavi mittere; de quo quid certam 
scribam domino, nou habeo. Propter quod pro- 
duxi eum ad vos, et maxime | ad te, rex Agrippa, 
ut interrogatiodie faeta liabeam quid scribain. Sine 
ratione enim mihi videtur mittéro vinctum, 
et cawsas ejus noa significare. 


βασιλεῦ 'AvpUnna * ὅπως τῆς ἀνακρίσεως γενομένης, ἔχω τί γράφω, "Λλογον γάρ µοι δοκεῖ, πέµποντα 


δἐσµιον, μὴ xal τὰς κατ’ αὐτὸν αἰτίας σημᾶναι. 
EPMHNEIA. 

Σεδαστὸν χαταχρηστιχῶς τὸν βασιλέα καλεῖ, ὥσπερ 
xaX Καίσαρα * ὃν παρακατιὼν xal χύριον καλεί, 
λέγων * «Περὶ οὗ τι γράφαι τῷ χυρίῳ µου οὐχ 
Exo. » 

IlaAov ἁπολογία περὶ αὑτοῦ. Περὶ τῆς ἐν νόμῳ 
θρησκείας αὑτοῦ, xal κ.1ήσεως αὐτοῦ εἰς τὺ 
EvayyéAwr * ὡς οὐδὲν ἀδικεῖ Ιουδαίους ὁ 
Παῦ-ος, Αγρίππας ἔφη τῷ Φήσιφῳ. 

Mov Mato, χα’ τῶν ἁγίων βασιλέων Κωνσταντίνου 

xai Ἑλένης. | 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Ἀγρίππας δὲ πρὸς τὸν Παῦλον ἔφη: Ἐπιτέτρα- 
πταί σοι λέγειν ὑπὲρ σεαυτοῦ. Τότε ὁ Παῦλος, ἑχτεί- 
vag τὴν χεῖρα, ἀπελογεῖτο, Περὶ πάντων ὧν ἔγχα- 
λοῦμαι ὑπὸ Ἱουδαίων , βασιλεῦ Αγρίππα, Ίγημαι 
ἐμαυτὸν µαχάρνον, ἐπὶ coU µέλλων σήμερον ἀπο- 
«οχεῖσθαι. Μάλιστα γνώστην ὄντα σε πάντων τῶν 
χατὰ Ἰουδαίους Ἰθῶν τε xal ζητημάτων. AU δέο- 
pa! σου μακροθύμως ἀχοῦσαί µου. Thv μὲν οὖν βίω- 
viv µου τὴν ἐχ νεότητος, «hv àv' ἀρχῆς γενοµένην 
ἐν τῷ ἔθνει µου, ἐν Ἱεροσολύμοις, ἴσασι πάντες οἱ 
Ἰουδαῖοι, προγινώσχοντές µε ἄνωθεν, ἐὰν θέλωσι 
μαρτυρεῖν, ὅτι χατὰ τὴν ἀχριδεστάτην αἴρεσιν τῆς 
ἡμετέρας θρησχείας ἔζησα Φαρισαῖος. Καὶ νῦν ἐπ 
ἐἑλπίδι τῆς πρὺς τοὺς πατέρας ἡμῶν ἑἐπσγγελίας 
γενομένης ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἕστηχα κρινόµενος * εἰς 
ἦν τὸ δωδεχάφυλον ἡμῶν ἐν ἑχτενεία νύχτα κσὶ 


COMMENTARIUS, 

Festus imperstofem improprié Augustum vo- 
cat, quemadmodum et Caesarem : quem etiam 
postea dominum appellat, dicens : « De quo quid 
certum scribam domino non habeo. » 

Pauli apologia pro seipso. De suo cultu in. lege, et 
vocatioue ad Evangelium : et. quod Agrippa dixe- 
rit Festo, Paulum nulla injuria affecisse Judecos 


Mense Maio, die 21, sanctorum imperatorum 
Constantini et Helens. 
TEXTUS. 
XX VI, 1-30. Agrippa vero ad Paulum ait : Permit- 
titur tibi loqui pro temetipso. Tune Paulus extenta 
manu coepit rationem reddere : De omnibus, quibus 


D accusor a Judzis, rex Agrippa, estímo me beatum, 


apud té cum sim defensurus me hodie, maxime te 
sciente omnia, et quz apud Judaeos sunt consuetu- 
dines et quaeétiones : propter quod, obsecro, pa- 
tienter me audias, Et quidem vitam meam a 
juventute, qua ab initio fuit in gente mea in 
Jerosolymis, noverunt omnes Judzi : przscientes 
me ab initio (si velint testimonium perhibere) 
quoniam secundum certissimam sectam ríostra 
religionis vixi Phariseus. Et nunc, in spe que αἲ 
patres nostros refromíissionis facta est a Deo, sto 
judicio subjectus : in. quam duodecim tribus nc- 
sirz, nocte ac die deservientes, sperant. devenire. 








1013 


THEOPHYLACTE BULGARLE ARCHIEP. 


1Mi 


De qua spe accusor a Judzis, rex. Quid incredi- A ἡμέραν λατρεῦον ἐλπίζει χαταντῆσαι. Περὶ ἧς ἑλ- 


bile judicatur apud vos, si Deus mortuos suscitat ? 
Et ego quidem existimaveram, me adversus 307 
nomen Jesu Nazareni debere multo coniraria 
agere : quod et feci Jerosolymis, et multos sancto- 
rum ego in carceribus inclusi, a principibus sa- 
cerdotum potestate accepta ; εἰ cum occideren. 
tur, detuli sententiam. EL per omnes synagogas 
frequenter puniens eos, compellebam blaspbeima- 
re; et amplius insaniens in eos, persequebar us- 
que in exteras civitates. In. quibus dum irem Da- 
siascum cum potestate et permissu principum 
sacerdotum, die inedia in via vidi, rex, de οιρίο 
supra splendorem solis cireum[ulsisse me lumen, 
el eos qui mecum simul erant. Omnesque (109 cum 
decidissemus in terram, audivi vocem loquentem 
míhi Hebraica lingua : Saule, Saule, quid me per- 
sequeris ? durum est tibi contra stimulum cal- 
citrare. Ego autem dixi : Quis est, Domine ? Domi- 
nus autem dixit : Ego sum Jesus quem tu perse- 
queris. Sed exsurge, et sia super pedes tuos : ad 
hoc enim apparui tibi, ut constituam te ministrum 
οἱ testem eorum quz vidisti, et eorum quibus 
apparebo tibi, eripiens te de populo, et genlibus, 
in quas nunc ego mitto te, aperire oculos eorum, 
ut convertantur a tenebris ad lucem, ei de potes- 
tate Satanz ad Deum, ut accipiant remissionem 
peccatorum et sortem inler sanctos per fidem, 
qui est in me. Unde, rex Agrippa, non fui incre- 


πίδος iyxaloupat ὑπὸ Ἰουδαίων, βασ.λεὈ. Ti ἅτι- 
στον χρίνεται παρ' ὑμῖν, εἰ ó θεὺς νεχροὺς ἐγείρει;: 
Ἐγὼ μὲν οὖν ἔδοξα ἑμαυτῷ πρὸς τὸ ὄνομα Ἴτσου 
τοῦ Ναζωραίου δεῖν πολλὰ ἑναντία πρᾶξαι. Ὅ xai 
ἐποίησα ἐν Ἱεροσολύμοις  πλλούς τε τῶν ἁγίων 
ἐγὼ φυλαχαῖς χατέχλεισα, τὴν παρὰ τῶν ἀρχιερέων 
ἑξουσίαν λαδών ' ἀναερουμένων δὲ αὐτῶν uatt;vz xs 
φῆφον * xal κατὰ πάσας τὰς συναγωγὰς πολλάκες 
τιμωρῶν αὐτοὺς, Ἰνάγχαζο» βλασφημεῖν ^ περισ- 
σῶς τε ἑμμαινόμενος αὐτοῖς , ἐδίωχον ἕως xat εἰς 
τὰς ἔξω πόλεις. Ἑν ofc πορενόµενος εἰς τὴν Δαμα» 
σχὸν μετ) ἑξουσίας xol ἐπιτροπῆς παρὰ τῶν ἄρχιε- 
ρέων, ημέρας µέσης, χατὰ τὴν ὁδὸὺν «Gov, βασιλεν. 
οὐρανόθεν ὑπὲρ τὴν λαμπρότητα τοῦ ἡλίου περι- 
λάμφαν µε φῶς, xal τοὺς Gov ἐμοὶ πορευοµένους. 
Πάντων τε χαταπεσόντων ἡμῶν εἰς τὴν γῆν Άκουσα 
φωνῆς λεγούσης τρές µε τῇ Ἑδραῖΐδι διαλέκτῳ - 
Σαοὺλ, Σαοὺλ, τί µε διώκεις; σχληρόν συ: πρὸς xés- 
τρα λακτίζειν. Ἐγὼ δὲ εἶπα * Τίς eI, Κύρις; 7O & 
Κύριος εἶπεν. Ἐγώ εἰμι ἸΙησοὺῦς ὃν σὺ διώχεις. 
'AAX ἀνάστηθι, καὶ στῃθι ἐπὶ τοὺς πύδας σου * εἰς 
τοῦτο γὰρ ὤφθην σοι, προχειρίσασθαἰ σε ὑτετρέ-τν 
καὶ μάρτυρα, ὧν τε εἶδες, ὧν τε ὀφθήσομαί σοι - 
ἑξαιρούμενός σε &x τοῦ λαοῦ τῶν Ἰουδαίων. xcix 
τῶν ἐθνῶν. εἰς οὓς νῦν ἐγὼ ἑξαποστελῶ σε, ἀνοῖξαι 
ὀφθαλμοὺς αὐτῶν , τοῦ ἐπιστρέφαι ἀπὸ σχότους εἰς 
φῶς, καὶ ἀπὸ τῆς ἐξουσίας τοῦ Σατανᾶ ἐπὶ τὸν θεόν' 
τοῦ λαδεῖν αὐτοὺς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, καὶ xAT,pov ty 


dulus celesti visioni : sed his, qui sunt Damasci C τοῖς ἡγιασμένοις, πίστει τῇ εἰς ἐμέ. "O0ev, βασιλευ 


primum et Jerosolymis, et in omnem regionem 
Jude, et gentibus annuntiabam, ut poenitentiam 
agerent, et converterentur ad Deum, digna potni- 
tenti opera facientes. 


COMMENTARIUS. 

Duo ad resurrectionem astruendam argumenta 
proponit : unum ex prophetis, ex quibus tamen 
nullum profert, sed tantum ait, talem esse Judzo- 
ram opinionem ; alterum, illudque clarius ex re 
ipsa : quia nempe Christus, postquam surrrexit a 
mortuis, ipsum allocutus est. Et hoc eliam, suam 
pracedentem enarraus insaniam, duobus argumen - 
tis confirmat. Quorum primum : « Quid, inquit, 
incredibile est, si Deus mortuos suscitat ? » Altc- 
rum : Si enim talis non esset Judeorum opinio, 
8i in hoe dogmate innutriti non essent, sed nunc 
primum proponeretur, juste posset. quispiam hunc 
sermonem non probare. 308 Propter hujusmodi 
autem dogma ego, inquit, accusor, quod inter illos 
viget : propter hoc gloriantur; propter hoc ser- 
viunt Όσο, ut ipsam resurrectionem consequantur. 
Et ego hanc annuutio. « Coelestis visio » est purus, 
ac humanam superans conditionem intuitus rei, 
quam nemo exsistens in carne videre potest, nisi 
oculi ejus superiori lumine collustrentur, 


V διηλέχθη. ** locus vitiatus. 


Αγρίππα, οὐκ ἐγενόμην ἀπειθῆς τῇ οὐρανίῳ ὅπτα- 
σίᾳ * ἀλλὰ τοῖς ἐν Δαμασχκῷ πρῶτον xal iv Ἱεροσο- 
λύμοις, εἰς πᾶσάν τε τὴν χώραν τῆς Ἰουδαίας, xai 
τοῖς ἔθνεσιν ἀπήγγελλον μετανοεῖν, χαὶ ἐπιστρέφειν 
ἐπὶ τὸν θΘεὸν , ἄξια τῆς µετανοίας ἔργα πράσ- 
σοντας. 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ. 

Δύο τίθησι περὶ ἀναστάσεως λογιαμούς " ἕνα μὲν, 
τὸν àmb τῶν προφητῶν * καὶ οὗ παράγει προφήτην, 
ἀλλ αὐτὴν τῶν Ἰουδαίων τὴν δύξαν ᾿ ἄλλον δὲ τὸν 
ἰσχυρότερον, τὸν ἀπὸ τῶν πραγμάτων, ὅτι διελέχθη sa 
αὑτῷ ὁ Χριστὸς ἀναστὰς x. νεκρῶν. Καὶ κατασκε»- 
άζει καὶ τοῦτον ἀπὸ λογισμῶν, τὴν προτέραν αὗτονυ 
µανίαν διηγούµενος. Πρῶτος Aoptapóz^ εΤί ἅτι- 
στον, φησὶν, εἰ ὁ Geb, νεκροὺς ἐγείρεις » xai Bin 
Ei γὰρ μὴ τοιαύτη δόξα fjv, cU ve μὴ ἀνατεθραμμένοι 
σαν ἓν τούτοις τοῖς δόγµασιν * ὃν δὲ εἰσεφέρετο"'» 
τίς οὐκ ἂν ἀδέξατο τὸν λόγον; ἀπὲρ της αἱρξ- 
σεως ταύτης, qnolv, ἐγχαλοῦμαιν xat αὕτη παρ᾽ 
αὐτοῖς πρεσθεύεται. Auk ταύτην εὔχανται, δ.ὰ ταῦ- 
την λατρεύρυσιν, ἵνα ταύτης τύχωσι. Και ταύττν 
ἐγὼ χαταγγέλλω. Ὁπτασία ἐστὶν, Ἡ χαθαρὰ θέα. d 
ὑπερθαίνουσα ἄνθρωπον, ἤνπερ τις iv σαρχὶ ὧν, 
δίχα τοῦ ἀποχαλυφθῆναι αὑτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς, οὗ κ 
ἔστιν ἰδεῖν δυνατός. 


Vario lectiones, 


1015 


KEIMENON. 

"Evzxa τούτυν, Ἰουδαῖοί µε συλλαθόμενοι, ὄντα 
Ev τῷ ἱερῷ, ἐπειρῶντο διαχειρίσασθαι. Ἐπιχουρίας 
οὖν τυχὼν τῆς ἀπὸ τοῦ θεοῦ, ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύ” 
της ἕστηχα μαρτυρούμενος μικρῷ τε xat peváXo * 
οὐδὲν ἑχτὺς λέγων, ὧν τε ol προφῆται ἐἑλάλησαν 
μελλόντων Ὑίνεσθαι, xol Μωῦσης , εἰ παθητὸς ὁ 
Χριστὸς, εἰ πρῶτος ἓξ ἀναστάσεως vexpiov, φῶς 
μέλλει χαταγγέλλειν τῷ τε λαῷ καὶ τοῖς ἔθνεσι. 
Ταῦτα δὲ αὐτοῦ ἀπολοχγουμένου, ὁ Φῆστος μεγάλῃ τῇ 
φωνῇ erot* Μαίνῃ, Παῦλε * τὰ πολλά σε γράµµατα 
εἰς µανίαν περιτρέπει. Ὁ δὲ Παῦλος, O5 µαίνομαι, 
φησὶ, Χράτιστε Φῃστε, ἀλλὰ ἁληθείας καὶ σωφρο- 
σύνης ῥήματα ἀποφθέγγομαι, Ἐπίσταται γὰρ περὶ 
τούτων ὁ βασιλεὺς, πρὸς ὃν xal παῤῥησιαζόμενος 
λαλῶ, Λανθάνειν γὰρ αὐτόν τι τούτων οὗ πείθοµαι 
οὐδέν. O00 γὰρ ἔστιν ἓν γωνίᾳ πεπραγμένον τοῦτο. 
Πιστεύδις, βασιλεῦ Αγρίππα, τοῖς προφῄήταις ; Οἶδα 
ὅτι πιστεύεις. 'O δὲ ᾿Αγρίππας πρὸς τὸν Παῦλον 
έφη. "Ev ὀλίγῳ µε πείθεις Χριστιανὸν γενέσθαι. Ὁ 
6 Παῦλος εἶπεν ' Εὐξαίμην ἂν τῷ θεῷ, xai ἐν 
ὀλίγῳ, xal ἓν πολλῷ, οὐ µόνον σὲ, ἀλλὰ χαὶ πάντας 
τοὺς ἁκούοντάς µου afjuspov, Υενέσθαι τοιούτους, 
ὁποῖος κἀγώ εἶἰμι, παρεχτὸς τῶν δεσμῶν τούτων. 
Καὶ ταῦτα εἰπόντος αὑτοῦ, ἀνέστη τε ὁ βασιλεὺς, 
καὶ ὁ ἡγεμὼν, f τε Βερνίχη, xai οἱ συγχαθήµενοι 
αὑτοῖς * xa ἀναχωρήσαντες ἑλάλουν πρὸς ἀλλή- 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XXVT. 1916 


TEXTUS. 

XXVI, 21.52. Hacex causa me Judi, cum cssein 
in templo, compreliensum tentabant interficere. Au- 
xilio autem adjutus Dei usque in hodiernum diem sto, 
testificans minori atque majori, nihil extra dicens 
quam ea quz. prophetze locuti sunt futura. esse, et 
Moyses, si passibilis Christus, si primus ex resur- 
reetione mortuorum, lumen annuntiaturus cst 
populo et gentibus. Hxc loquente co οἱ rationem 
reddente, Festus magna voce dixit : Insanis, Paule; 
multe te littere ad. insaniam convertunt, Et Pau- 
lus : Non insanio, inquit, optime Feste, sed verita- 
tis οἱ sobrietatis verba loquor. Scit enim de his 
rex, ad quem et constanter loquor: latere enim 
eum nihil borum arbitror. Neque enim in angulo 
quidquam horum gestum cst. Credis, rex Agrippa, 
prophetis ? Scio quia credis. Agrippa autem ad 
Paulum : In modico suades me Christianum fieri. 
Et Paulus : Opto apud Deum, et in. modico οἱ in 
magno, non tantum te, sed etiam omnes qui au- 
diunt, hodie fleri tales, qualis et ego sum, exceptis 
vinculis his. Et exsurrexit rex, et przeses, et Berni- 
ce, et qui assidebant eis. Et cum recessissent, 
loquebantur ad invicem, dicentes, quia Nihil 
morte, aut vinculis dignum quid fecit homo iste. 
Agrippa autem Festo dixit : Dimitti poterat homo 
hic, si non appellasset Cesarem. 


λους, λέγοντες , ὅτι 0ὐδὲν θανάτου ἄξιόν τε, f| δεσμῶν πράσσει ὁ ἄνθρωπος οὗτος. Αγρίππας δὲ τῷ 
Φήστῳ ἔφη: ᾿Απολελύσθαι ἠδύνατο ὁ ἄνθρωπος οὗτος, εἰ μὴ ἐπιχέχλητο Καΐσαρα. 


EPMHNEIA. . 

"a gh δύξη αὐτὸς διδάσκαλος εἶναι τούτου, 
ἐπάγει προφήτας xal thy Μωῦσέα λέγοντα ’ « El 
παθητὺς ὁ Χριστὸς, εἰ πρῶτος ἐξ ἁἀναστάσέως νὲ- 
πρῶν, » xai τὰ ἑξης. Τὸ δὲ, «cl, » ἐνταῦθα, ἀντι 
τοῦ, ὅτι, ξστί. Μωῦσῆς, φησὶν, ene, ὅτι « παθητὸς » 
ὁ Χριστὸς [ πρῶτος ἓξ ἀναστάσεως'»] πρῶτος γὰρ 
οὗτος ἀνέστη, χαὶ οὐκ ἔτι ἀποθνήσχει. Οἱ γὰρ ἀνὰ- 
στάντες δι) αὐτοῦ, f| διὰ τῶν ᾿ μαθητῶν, χαὶ οἱ διὰ 
τῶν προφητῶν, πάλιν ἀπέθανον, ἕως τῆς καθόλου 
ἀναστάσεως µένοντες. Ἐπειδὴ ἀεὶ πρὸς τὸν βασιλέα 
διελέγχετο, ὥσπερ Ἐπαθέ τι ὁ Φῆστος, xal ἰδὼν τὴν 
παῤῥησίαν, ἀπὸ θυμοῦ xai ὀργῆς φησι’ « Malvt, 
Ηαῦλε.» Ὁ δὲ Παῦλος τὴν αἰτίαν διδάσκει, bv. flv 
πρὸς τὸν βασιλέα τὸν λόγον ἀπέστρεψε. [Εἶτα δει- 


COMMENTARIUS. 

Ne Paulus auctor videretur doctrinze quam prz- 
dicabat, adducit in testimonium prophetas et Mosen 
dicentem : « Si passibilis Christus, si primus ex 
resurrectione mortuorum,r» etc. Ubi illud « si » 
est pro quod, vel quonium. Moses, inquit, dixit, 
quod « Christus passibilis » esset, ac « primus ex 


"resurrectione. » Nam primus ille resurrexit, et 


« jam non amplius moritur.» Si enim qui ab ipso, 
309 velab ejus discipulis, vel a prophetis exsu- 
scitati sunt, iterum mortui sunt , mortuique mane- 
buut usque ad universalem resurrectionem. Quo- 
niam vero Paulus semper ad regem verba dirige- 
bat, Festus veluti sese offensum putavit ; vidensque 
ejus libertatem loquendi , ira et indignatione 


xvüg] ὅτι πανταχοῦ τῆς οἰχουμένης τοῦτο γέγονε D percitus : « Insanis, inquit, Paule. » Paulus autem 


τὸ δόγµα, ἐπήγαχεν * [ε Οὐ γὰρ jv. γωνίᾳ πεπραγ- 
µένον touto * » ] τουτέστι τὸ περὶ τοῦ σταυροῦ γα) 
τῆς ἁἀναστάσέως τοῦ Χριστοῦ λέγων. [ε Παρεχτὸς 
τῶν δεσμῶν τούτων. » | Οὑκ ἀπευχόμενος ἑαυ- 
τῷ τὰ δεσμὰ, οὐδὲ αἱσκυνόμενος , τοῦτο ἔλεγεν 
(τοῦτο γὰρ ἣν αὐτῷ, εἶπερ ἄλλο τι, ἄξιον δόξης xo 
χαύχημα) ' ἀλλὰ πρὸς τὴν ixelvov ὑπόληψιν ἀφ- 
ορῶν , χαὶ τῇ ἐχείνων ἀσθενείᾳ συγχαταθαίνων, «Té- 
νοιτό pot, φησὶ, πάντας t0:09100; Ὑενέσθαι οἷος 
ἐγώ εἰμι, παρεχτὸς τῶν δεσμῶν τούτων, ? 


causam profert, ob quam ad regem sermonem 
converterat. Deinde, ut ostenderet per totum terra- 
rum orbem vulgatum esse dogma istud, subdit : 
« Neque enim in angulo. quidquam horum gestum 
esi : » loquitur scilicet de morte et resurrectione 
Christi Domini. « Exceptis vinculis his. » Non 
quod vincula aut abhorrerct aut erubesceret, hoc 
dicit (siquidem illa pati gloria et exsultatione, οἱ 
quidquam aliud, dignum existimabat ) ; sed ad 
illorum mentem animumque respiciens, et ipsorum 


imbecillitati sese accommodans : « Opto, inquit, omnes fleri tales, qualis et egosum , exceptis γίπευ- 


lis his. » 


*! fom. vi, 9. 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP., 19:8 
CAPUT XXXVII. ΚΕΦΑΛ. AH. 

Navigatio Pauli Romam, maximis plurimisque pe- — IAov( Παύλου ἐπὶ "Póymrr πιγδύνων π.Ἰδίστων 
riculis plena : ubi et adhortatio Pauli ad eoa qui ts wal µαγίσεωκ πάμπ.εως. Ἐν ᾧ παραίνεσες 
cum ipso erant, ut spem. salutis haberent, Nau- Παύλου xpóc τοὺς σὺν αὐτῷ περὶ ἑκαίδος 
[ragium Pauli, et quomodo incolumes evasezint in σωτηρίας. Ναυάγχιον HasJAov, ὅπῶς τθ διεσώ- 
Melitam insulam ; quaeve wiraculg in ipsa Ραµ- sea» εἰς Μελίτην τὴν κῆσον, αὶ ὅσα ἐν aó- 
lus patraverit. . τῇ 9 llavAoc ὀθαυματούργησεν. 

Feria 6 hebdomade septima.. Tà ς’ τῆς ζ ἑδδομάδος. 
TEXTUS. KEIMENON. 

XXVII, 1-44 ; XXVlIf, 1. Ut autem judicatum est ας δὲ ἐκρίθη τοῦ ἀποπλεῖν ἡμᾶς sl; τὴν 
navigare eum in Italiau, et tradi Paului cug reli- Ἰκαλίαν, παρεδίδαων τόν τε Παῦλον, καὶ τινας 
quis custodiis centuriopi nomiue Julio, cohortis Au- ἑτέροως δεσµώτας, ἑχατοντάρχῃ , ὀνόματι "loa- 
gusiz, ascendentes navem Adrumetinam, incipienle& — Aq, σκ.ίρης Σεδαστῃῆς. ᾿Ἐπιθάντες 05 πλοίῳ "AGpa- 
navigare cirea Asizx loca, sustulimus, perseverante Μντιινῷ, μµέλλοντες πλεῖν οἷς τοὺς χατὰ τὴν 
nobiscum Aristarcho Macedone Thessalonicensi. Se- — 'Aotav τόπους, ἀνήχθημεν, ὄντος σὺν ἡμῖν ᾿Αριστάρ- 
quenti autem die devenimus Sidonem. lluxane 3u- B yov Maxsbóvog Θεσσαλονιχέως. Tf τε ἕτόρᾳ κατ- 


1047 


i] 


tem tractans Julius Paulum, permisit ad amieos ire, 
et curam sui agere. Et indecuu sustuligsemus, sub- 
navigamus Cyprum, propterea quod essent venti 
contrarii. Et pelagus Cilieke οἱ Pamphylie navi 
gautes, veuinius Lystram, qua est Lycia : et ibi 
inveniens centurio navem Alexandrinam navigan- 
wm in Italiam, transposuit nog in eam. Et. cum 
mullis diebus tar/e navigaremus, et viz. devenis- 
semus contra, Guidui probibente nos vento, adua» 
vigauuus Creta: juxta Salinonem : et vix juxta na- 
vigantes, ven'mus in locum quemdau, qui vocatur 
Bonipertus, cui juxta erot civitas Thalassa. Multo 
autem 810 tempore peracto, et eum jam non 
essel tuta navigatio, eo quod οἱ jejunium jam 


przleriisset, consolabatur eos Paulus dicens eis : 6 


Viri, video quoniam cum injuria et multo damno 
0η solum operis et navis, sed etiam animarum 
uostrarum incipitesse navigatio. Centurio autem 
gubernatori et nauclero magis credebat, quam his 
quas a Paulo dicebantur. Et cum aptus portus non, 
essct ad lriemandum, plurimi statuerunt consilium 
uavigare inde, si quomodo possent, devenieptes 
Phonicen, hiemare, portum Cretz respicientem ad 
Africum et ad Corum. Aspirante aulem Austro, 
"slimantes propositum se tenere, cum sustulisseut 
de Ásson, legebant Cretam. Ncn post multum au- 
tem misit se contra ipsam ventus Typhonicus, qui 
voeatur Euroaquilo. Cumque arrepta essel navis, 


ἠχθημεν εἰς Σιδῶνα. Διλανθρώπως τε 6 Ἰούλιως τὸ, 
Παύλφ Χχρησάµενας, ἑπέτροφε, πρὸς τοὺς φίλους 
πορευθέντι, ἐπιμελείας τυχεῖν. Κάπχεῖθεν ἀναχθέν- 
τες, ἀπεπλεύσαμον [vulg, ὑπεπ.] τὴν Κύπρον δι 
τὸ τοὺς ἀνέμους ἑναντίους εἶναι. Τό τε πέλαγος τὸ 
κατὰ τὴν Κιλικέαν καὶ Παμφιλίαν διαπλεύσαντες, 
κατήλθοµεν εἰς Μύρα τῆς Avxiag. Κάχεῖ οὑρὼν ὁ 
ἑχατοντάρχης πλοῖον ᾽Αλεξανδρινὸν πλέον εἰς τὶν 
ἹΚαλίαν, ἀνεθίδασεν ἡμᾶς εἰς αὐτό, Ἑν lxavaic 
ὢ ἡμέραις βραδυπλοῦντες, καὶ μόλις γενόμενοι κατὰ 
τὴν Κνίδον, μὴ προσιόντας [vulg. πρασεῶντος] ἡμᾶς 
τοῦ ἀνέμου, ὑπεπλεύσαμεν cl Κρήτην κατὰ Σαλ- 
μώνην ' μόλις τε παραχεγόµαεναι αὐτὴν. ἤλθομεν εἷς 
τόπον τινὰ χαλούμενον Καλοὺς λιμένας, ᾧ ἑγχὺς 
Tv πόλις Δασαία. Ἱχανοῦ δὲ χρόνου διαχενομένου, 
xai ὄντος ἤδη ἐπισφαλοῦς τοῦ πλοὺς, διὰ τὸ xal τί» 
νηστείαν ἤδη παρεληλυθέναι, παρῄνει ὁ Παῦλος , λέ- 
qw αὐτοῖς' "Άνδρες, θεωρῶ, ὅτι μεί ὕόρεως xaX 
πολλῖς ζημίας, οὗ μόνον τοῦ φόρτου καὶ τοῦ πλοξου, 
ἀλλὰ χαὶ τῶν φυχῶν ἡμῶν μέλλειν ἔσεσθαι τὸν τελοὺν. 
'Q δὲ ἐχατοντάρχης, τῷ χυδερνἠτῃ, xai τῷ ναυχλέρῳ 
μᾶλλον ἐπείθετο, fj τοῖς ὑπὸ τοῦ Παύλου λεγομένοις. 
Ανευθέτου δὲ τοῦ λιμένος ὑπάρχοντος πρὸς παρα- 
χειµασίαν, οἱ πλείους ἔθεντο. βουλὴν ἀναχθηνα: χὰ- 
χεῖθεν, e! πως δύναιντο χαταντήσαντες εἷς Φοίνικα 
παραχξιµάσαι, λιμένα τῆς Κρήτης, βλέποντα χατὰ 
Ai6av [vulg. Al6a] xai κατὰ Χῶρον. Ὑποπνεύσαν - 
τος δὲ νότου, δόξαντες τῆς προθέσεως χεχραττκχέ- 


«t non posset. respicere ᾗ, conari | contra ventum, p ναι, ἄραντες ΄Ασσον παρελέγοντο τὴν Κρήτην. Mzz' 


data nave flatibus, ferebamur. In insulam autem 
quamdam decurrentes qua& vocatur Gauda, potui- 
mus vix obtinere scapham. Qua sublata, adjutoriis 
utebantur accingentes. navem, timentes ne in Syr- 
tiun inciderent, submisso vase sic ferebantur. Valida 
autem nobis tempestate jactalis, sequenti die ja- 
ctum fecerunt ; et tertia. die suis manibus arma- 
menta navis projecerunt. Neque autem sole, neque 
sideribus apparentibus per plures dies, et tempe- 
state non exigua imminente, jam ablata erat spes, 
omnis salutis nostrae. Et cum multa jejunatio fuis» 
sect, tunc stans Paulus in medio eorum, dixit : 
Oportebat quidem, o viri. audito wufe, non tollere a 
(reta, lucrique facerc injuriam hanc οἱ jacturam. 


οὗ πολὺ δὲ ἔθαλε xav' αὑτῆς ἄνεμος τυφωνικὸς ὁ 
καλούμενος Εὐροχλύδων. Συναρπασθέντος δὲ τοῦ 


᾽πλοίου, καὶ μὴ δυναµένου ἀντοφθαλμεῖν τῷ ἀνέμῳ, 


ἐπιδόντες ἐφερόμεθα. ἸἹησίον 56 τι ὑποδραμόντες 
χαλούμεναν Κλαύδην, μόλις ἰσχύσαμεν περιχρατεῖς 
γενἑαθαι τῆς σχάφης * Άν ἄρανσες, βοηθείαις ὑχρῶντο, 
ὑποζωννύντες τὸ πλοῖον * φοθούμενοί τε μὴ εἰς την 
Σύρτην [ vulg. Σύρτιν] ἀχπέσωσι, χαλάσαντες τὸ 
σχεῦος, οὕτως ἐφέροντο. Σ/οδρῶς δὲ χειµαζομένων 
ἡμῶν, τῇ ἑξῆς ἐχδολὴν ἐποιοῦντο, xai τῇ τρίτῃ 
αὐτόχειρες wh» αχευὴν τοῦ πλοίου ἑῤῥίφαμεν. Mf- 
τε δὲ ἁλίου, μήτε ἄστρων ἐπιφαινόντων ἐπὶ πλείο- 
vas αέρας, χειμῶνός τε οὐχ ὀλίγου ἐπιχειμένου, 
λοιπὸν περιηρεῖτο πᾶσα ἑλπὶς τοῦ σῴώξεσθαι ἡμᾶς, 








109 EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAP. XXVIII. 10 0 
πολκῖς τε ἁσ.τίας ὑπαρχούσης , tóts σταθεὶς ὃ Παῦ- A Et nunc suadeo vobis bono anime esse; aniissio 


λος Ev µέσῳ αὐτῶν, εἶπε "Ἔδει μὲν, ὦ ἄνδρες, πειθ- 
αρχησαντάς pot. uh ἀνάγεσθαι ἀπὸ τῆς Κρήτης, 
κερδῆσαί τε τὴν ὕδριν xai τὴν ζημίαν ταύτην. Καὶ 
τανῦν παραινῶ ὑμᾶς εὐθυμεῖν * ἀποθολὴ γὰρ Φυχῆς 
οὔδειία ἔσται ἐς ὑμῶν, πλὴν τοῦ πλοίου. Παρέστη 
Υἀρ pot ταύτῃ νυχτὶ ἄγγελος τοῦ θεοῦ οὗ cip, ᾧ xal 
λατρεύω, λέγων * ΜΗ φοδοῦ, Παῦλε, Καΐσαρί ὁε δεῖ 
παρσστῖναι’ xat ἰδοὺ χεχἀρισταί σοι ὁ 815g πάντας 
τοὺς πλέοντας μετὰ σοῦ. Ai) εὐθυαοῖτε, ἄνδρες * 
πιστεύω γὰρ τῷ θεῷ, ὅτι οὕτως Estar, χαθ᾽ ὃν τρό» 
πον λελάληταί pot. Εἰς νῆσον δέ τινα δεῖ ἡμᾶς ἔχπε- 
σοῖν. Ὡς ὃξ τοσσαρεσχαιδεχάτη νὺξ ἐγένετο, δια«ε- 
f^pívoy ἡμῶν by τῷ "Abplg, xavà τὸ μέσον τῆς 
νυχτὸς, ὑπενόουν οἱ ναῦται προ[σ]άγειν ἑινὰ αὐτοῖς 
χώραν, xai βολίσαντες, εὗρον ὀργυιὰς εἴχοσι * βραχὺ 
δὲ διαστῄσαντες, xai πάλιν βολίσαντες, εὗρον ὀργυιὰς 
δεχαπέντε * φοθούμενοί τε, μὴ πως εἷς τραχεῖς οό- 
κους ἐχἀέσωσιν, ix πρύµνης ῥίψφαντες ἀγχύρας τέσ. 
6αρας, ηὔχθντο ἡμέραν γενέσθαι. Τῶν δὲ ναυτῶν ζη- 
τούντων φυγεῖν ἐκ τοῦ κελοίου, xa χαλασάντων τὴν 
αχάφην εἰς τὴν θάλασσαν, προφάσει ὡς àx πρώρας 
µἐλλόντων ἀγχύρας ἑχτείνειν, εἶπεν ὁ Παῦλος τῷ 
ἑκανοντάρχῃ xai τοῖς ατρατιώταις" Ἐὰν μὴ οὗτος 
gslvocty iv τῷ πλοίῳ, ὑμεῖς σωθΏναι o) δύνασθε, 
Τότε οἱ στρατιῶται ἁ πἐχοφαν τὰ σχοινία τῆς oxá- 
φης, xat εἴασαν αὑτὴν ἐχπεσεῖν. "Aypt δὲ οὗ ἔμελ- 
λεν ἡμέραν γενέσθαι, παρεχάλχει ὁ Παῦλος ἅπαντας 
μεταλαθεῖν τροφῆς, λέγων  Τεσσαρεσκαιδεκάτην 
ἡμέραν σήμερον προόδοχῶντες , μηδὲν προσλα- 
ἐόμενοι, ἄσινοι διατελεῖτε * δι παραχαλῶ jud; 
μεταλαθεῖν τροφῆς ' τοῦτο γὰρ πρὸς τῆς ὁμετέρα. 
σωτηρίας ὑπάρχει. Οὐδενὸς γὰρ ὑμῶν θρὶξ ἐκ τῆς 
χαφαλΏς ἀπολεῖται. Εἰπὼν δὲ ταῦία, xat λαδὼν ἄρ- 
«ov, εὐχαρίστησε τῷ θεῷ ἑνώπιον πάντων, xal χλά- 
ca; Ίρξατο ἐαθίειν. Εὔθυμοι δὲ γενόµενοι πάντες, 
καὶ αὐτοὶ µετέλαθον τροφῆς. "άμεν δὲ αἱ πᾶσαι ϕ»- 
χα) ἐν τῷ πλοῳ, διαχόσιαι ἑθδομήκοντα ἕξ. Κορξ- 
σθέντες δὲ τρορῆς, ἑχούφιδον τὸ πλοῖον ἐκδαλλύμε- 
vot τὸν σἶτον εἰς τὴν θάλασσαν. "Ost δὲ ἡμέρα ἐγέ- 
νετο, τὴν γην οὐχ ἐπεγίνωσχον * Χ/λπον δέ τινα χατ- 
ενόουν ἔχοντα αἰγιαλὸν, si; ὃν ἑθουλεύσαντο, cl 
δύναιντο, Σξῶσαι τὸ πλοῖον. Καὶ τὰς ἀγχύρας περι- 
6; όντε; εἶων εἰς τὴν θάλασσαν, ἅμα ἀνέντες τὰς ζευ- 


enim nullius anime erit ex vobis, ριδίστηίιαια 
navis. Astititenim mibi hac nocte angelas Dei, cu- 
jus sum ego ét cui deservio, dicetis : Ne timeas, 
P5ule, Cssari te oportet assistere : et ecce donavit 
tbi Deas omnes qui navigant tecum. Propter quod 
bono απο estote, viri : credo enim Deo, quia sic 
etit, quemadmodusi dietum est mibi, Ia insulam 
autem quamdam oportet nos devenire. Sed postea- 
quam quartáà decima nox supervenit, navigantitus 
yobis in Adria ciecà mediàm noctem, snspicaban- 
tar nautx afparete sibi aliquam regionem. (Qui et 
gubmittentes bolidem, invenerunt passus vigimti, 
et pusillum Inde sepafati invenerunt passus quiu- 
decim. Timentes autem ne in aspera loca ineidere- 
mus, de puppi mittentes anchoras qastuor, opta- 
bant diem fieti. Nautis vero. quzrentibus fugere 
do navi, cum misissent scapham in mare, sib ob- 
tentu quasi. inciperent a prora aachoras extendere, 
dixit Paulus centarioni et militibus : Nisi hi in navi 
manserit, vos salvi feri »on potestis. 311 
Tune absciderunt milites funes scapha, eb passi 
sunt eam excidere, Et eum lux inciperet fieri, ro- 
gabat Paulus omnes sumere cibam, diceas : Quarta 
decima die hodie exspeotamtes jejuni perinanetis, 
Bibi acciprentee : propter. quod rogo vos aecipere 
cibam prosaluté vestra ; quia nullius vestrum c&- 
pillus de capte peribit. Et cum liec. dixisset, sa- 
mens panem, gratias egit. Deo in. conspectu om- 


piwih ; et. eum  fregisseb, capit manducare. 
C ; | p 


Auimiqoieres antem facti omnes, et ipsi sumpse- 
runt cibum. Eramus vero universe anim» im navi 
ducant septaaginta sex. Et satiati cibo, aHetia- 
bant navem, jactantes. triticum in more. Cum au- 
tem dies factus esset, terram non agnoscebant : 
sinum vero quemdam considerabant habentem lii- 
tus, in quem cogitabant, si possent, ejicere navem, 
Et cum anchoras susiulissont, commitiebant se 
mari, simul laxantes juncturas gubernaculoruin ς 
ei levato artemoue secundum aura flatum tende- 
bant ad littus. Et cum incidissemus in locum 
dithalassum, impegerunt naven ; el prora quidem 
fixa manebat immobilis, puppis vero solvebatur a 
xi maris. Militum autem consilium (uit, ut custo- 


κ:ηρίας τῶν πηδαλίων’ xal ἑπάραντες τὸν ἀρτέμονα D dias occiderent, ne quis, cum enatasset, effugeret. 


τῇ πνεούσῃ, χατεῖχον εἰς τὸν αἱγιαλόν. Περιπεσόν- 
τες δὲ εἰς τόπον διθάλασσον, ἐἑπώχειλαν τὴν ναῦν. 
Καὶ ἡ μὲν πρώρα ἑἐρείσασα, ἔμεινεν ἀσάλεντος' ἡ 
δὲ πρύμνα ἑλύετο ὑπὸ τῆς βίας τῶν χυµάτων. Τῶν 
δὲ στρατιωτῶν βουλὴ ἀγένετο, ἵνα τοὺς δεσμώτας 
ἀποχτείνωσι, pf; τις ἐχχολυμθήσας διαφύγῃ. 'O δὲ 
ἑχατοντόρχης, βουλόμβνος διασῶσαι τὸν «φῦλον, 
ἐχώλυσὲν αὐτοὺς τοῦ βουχήµατος * ὄχέλευσέ ts τοὺς 


Centorio autein volens servare. Paulum, prohibuit 
lieri ; jussitque eos, qui possent natare, emittere 
se prios, et evadere, et ad terram exire; et caete- 
ros alies in tabulis ferebent ; quosdam super ea 
quz de navi erant. Et sic factum est, ut omnes 
awim:e evzrderent ad terram, Et cum evasi:sse- 
MN$, fune. cognovimus, quiz Melita insula voca- 
batur. 


ὀψναμένους χολυμεᾷν &mopAljavtag πρώτους bri τὴν γῆν ἐξιέναι: χαὶ τοὺς Xovxobe, οὓς μὲν ἐπὶ 
σανίσιν͵ οὓς δὲ ἐπί τινων τῶν ἀπὸ τοῦ πλοίου. Καὶ οὕτως ἐγένετο πάντας διασιυθῆναι ἐπὶ την γῆν. Καὶ 
διασωθέντες, τότε ὀπέγνωσαν ὅτι Μελίτη d$ νησος χαλεῖταε. 


EPMHNETA. 
αΝηστείαν ἐνταῦθα τὴν τῶν "foubalovs λέγε:. Mss 
148 τὴν Πεντηχοστὴν ἐξῆλθεν ἐχεῖθεν μετὰ πολὺν 


COMMENTARIUS. 
« Eo quod jejunium jam prateriisset. » De jejunia 
Judzorum hic loquitur. Nam imuko post Penteto- 


1051 


THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 


1053 


sten tempore exinde exivit, ut. jam ferme hiem$ A χρόνον, ὥς ἐν αὐτῷ σχεδὺν τῷ χειμῶνι παραχενέ- 


esset, cum in partes Crete perveniret. Iterum vero 
nune prophetat Paulus eos naufragium facturos. 
Et licet postea 919. ejusmodi naufragium absque 
ullius morte, ut ipse Paulus praedixit, contigerit ; 
attamen juxta nature cursum periissenl omnes, 
uisi Deus et illum salvum, et per eum omnes inco- 
lumes esse voluisset. Centurio non credebat, 
qua 2 Paulo dicebantur, ut. qui magis fidendum 
putabat iis qui navigandi periti erant. quam ho- 
mini nautices inexperto ; et ex hoc ostendit, men- 
tis errorem fuisse potius quam fortune. Quod 
renim naturale sit periculum fugere, experientia 
ipsa docet , cum nemo sese przcipitem del, quod 
hoc evidens periculum afferat, fortuna et fato ve- 
luti obdormientibus in rebus manifestis ac visibi- 
libus ; quanquam si eliam vigilarent, nihilea pos- 
sent contra spontaneam electionem, qua homines 
sua sibimetipsis libere moderantur ; ut videre est 
in ils etiam qui cum Paulo navigabant. Adeo enim 
illi propria libertate utebantur, ut paulo post pro- 
sperum ventum nacti, navigationem lzti confice- 
rent. Animadvertendum vero, quod « contra respi- 
cere » inproprie de navigio dicatur: respicere 
enim $0oli homini proprie convenit. Quare non sem- 
per in sacra Scriptura propria locutio exigenda 
est. « Valida autem tempestate. » Quod igitur con- 
tigit, naufragium (40) a tempore factum est quo- 
niam magna erat tempestas. AL miraculum majus 
fuit, quod tali tempore e mediis periculis tum Apo- 
stolus ipse, tum alii propter ipsum erepti fuerint : 
quare deceptus non est. « Et ecce donavit tibi. » 
Ex hoc falsitas patet flomeriei illius dicti (41) : 
Fatum vero arbitror neminem hominum effugisse, 


Sive malum sive bonum, postquam primum natus 
[fuerit. 


Hoc est, Impossibile est. effugere mortis fatum, 
quod in ipsa generatione hominis mortem determi- 
nat. Ecce enim, nisi hi in Pauli gratiam servati 
fuissent, omnes ad unum in navi periissent ; at 
Deus illos, ut justum honoraret, liberavit. Deinde, 
$i fatum erat omnes perire, etiam Paulo pereun. 
dum erat ; ait enim Ilomerus, « neque malum, ne- 
que bonum ; » oportebat igitur, ut tum boni tum 
mali communi casu, qui indubiam mortem ferebat, 
occumberent. At contrarium apparet : siquidem 
justus servatus esset ab evidentissimo pericula, 
tametsi omnes, qui cum ipso erant, periissent, Sic 
enim Deus decreverat ; ait enim: : « Ecce donavit 


D σόντας πτώµατι ἀναμφίδολον 


σθαι εἰς τὰ µέρη τῆς Κρήτης. ἸΙδοὺ προφητεύει καὶ 
vov 6 Παῦλος, ναυαγῆσαι λέγων αὖὐτοῖς, [tl xat οὗ 
γέγονεν αὐτοῖς.] μετὰ ζημίας Φυχῶν τὸ ναυάγιον 
χατὰ τὸν λόγον αὐτοῦ. Τοῦτο μὲν yàp, ὅσον xa-à 
τὴν φύσιν τοῦ πράγματος, ἐγένετο ἂν, ei. p. ὁ s^; 
διέσωσε. Δι αὐτὸν γὰρ xal Exelvouz δισωθῆνα: ἑποίτ- 
σεν. O0 προσέχει τοῖς ὑπὸ τοῦ Παύλου λεγομένοις ὅ 
ἑχατοντάρχης, πειθόµενος μᾶλλον τοῖς ἐμπείρως 
ἔχουσι πρὸς τὸ πλεῖν, fj ἐπιδάτῃ ἀπείρι ναυτακης 
xat Ex τούτου διδάσχει, ὅτι γνώμης ἐστὶ, xat σὺ τύ- 
χης, τὸ ἁμάρτημα. Ὅτι γὰρ ἔστι xaxà φύσιν ἔκφο- 
γεῖν τὸν κίνδυνον, αὕτη fj πεῖρα διδάσχει, μὴ χατι- 
χρημνίζειν ἑαυτόν τινα, ὡς ἀναμφιδόλως τοῦ πρά- 
Υµατος χίνδυνον φέροντος, τῆς τύχης xaX εξμαρμέντς 
ἐπὶ τῶν προῦπτων κχοιµωμµένης * 7j γρηγορούσης 
μὲν, μηδὲν δὲ δυναµένης ἀντιπράξασθαι χατὰ i7; 
προαιρέσεως τῶν ἀνθρώπων, xaÜ' ἣν ἂν βούλωνται 
τὰ ἐφ᾽ αὐτοῖς πράγµατα ἄγουσι xal φέρυυσιν, ὡς 
καὶ οἱ σὺν τῷ Παύλῳ ἑχδημοῦντες. Οὕτω yàp χατὰ 
προαἰρεσιν ἔπραττον, ὅτι εὐθέως ἐπιτηδείου ἔτιτν- 
χόντες ἀνέμου, χαίροντες διἠννον τὸν πλοῦν. ἸἹστέο 
δὲ, ὅτι « τὸ ἀντοφθαλμεῖν,» ἐπὶ πλοίου λέγεεν, οὗχ 
ἔστι.χυριολεξίας * τοῦτο γὰρ ἐπὶ ἀνθρώπου µόνον 
ἁρμόζει. Ὥστε οὗ δεῖ χυριολεχτεῖν ἁπαιτεῖν ἀεὶ civ 
Γραφήν. « Σφοδρῶς δὲ.» Τὸ μὲν οὖν γενόµενον 
ναυάγιον, ἀπὸ τοῦ χαιροῦ ἐγένετο, ἐπειδὴ μέγας ὁ 
χειµών «τὸ δὲ θαῦμα μεῖζον, ὅτι χαιρῷ τοιούτφ 
ἐχ µέσων ἑσώθησαν τῶν κινδύνων αὑτός τε ὁ Από- 
στολος, καὶ δι αὐτὸν οἱ λοιποί: ὥστε οὗ διέψευσται. 
« Καὶ ἰδοὺ χεχάρισται.» Ἐντεῦθεν δείχνυται φευδὲς 


τὸ παρ) Ὁμήρῳ εἰρημένον * 


Μοῖραν ὃ᾽ ob τιά φηµι πεφυγµένον ὄμμναι ér- 


. ἱιδρῶν. 
Ob xaxór οὐδὲ μὲν ἐσθ.ὸν, ἑπὴν τὰ πρῶτα TÉ- 
[rmz«:. 

Τουτσέστιν, ᾿Αδύνατον ἐχφυγεῖν τὴν τοῦ θανάτου 
εἰμαρμένην, ἅμα τῇ γεννήσει ὁρίξζουσαν τοῦ ἀνθρώπου 
τὸν θάνατον. Ἰδρῦ γὰρ, εἰ μὴ διὰ Παύλου [ἐσώθησαν ]» 
πάντες εἶχον ἓν τῷ πλοίῳ ἁπολέσθαι' τοῦ 8300 τούτους 
ῥυσαμένου, τιμῇ τοῦ δικαίου. Ἔπειτα δὲ εἰ εἰμαρμένη 
ἣν τὸ πάντας ἀπολέσθαι, εἶχεν ἂν χαὶ ὁ Παῦλος ἆπο- 
λέσθαι * φησὶ γάρ * «Οὐ καχὺν, οὐδὲ μὲν ἐσθλόν., 
Ἔδει γὰρ τοὺς χαλοὺς καὶ τοὺς χαχοὺς, bv. Ev x:- 
φέροντι θάνατον, 
ἀποθανεῖν. ᾽Αλλὰ τοὐναντίον δείχνυται νῦν ' ὅτι ὁ 
δἰχάιος ἐσώζετο ἐξ ὁμολογουμένου κινδύνου, xal τοι 
πάντων τῶν σὺν αὐτῷ ἀποθνησχόντων * οὕτω γὰρ ἣν 
τῷ θεῷ δόξαν. Φησὶ γάρ" « "loo. κεχἀρισταί σοι ὁ 


Varie lectiones et note. 


(40) Locus iste mutilus et corruptus ita sarcien- 
dus, et corrigendus ex Chrysostomo ; Πῶς, «rot, 
ἔφερον ἄσιτοι ὄντες xaX μηδενὸς µεταλαθόμενοι; 'O 
ςόθος κατεῖχεν αὐτοὺς, οὐχ sla. εἰς ἐπιθυμίαν τρο- 
vhs ἐμπεσεῖν, μέλλοντας ὑπὲρ ἑσχάτων αινδυνεύειν. 
Τὸ μὲν οὖν γενόµενον, ἀπὸ τοῦ καιροῦ ἐγένετο * τὸ 
δὲ θαῦμα μεῖξον, x. v. λ. Et quomodo, inquies. fere- 
bant jejuni, cum nullum cibum sumerent ? Timor 
tenebat illos, nec sinebat in cibi appetitum | incidere 
de οτε periclitaturos. lgitur quod facium est, a 


tempore fuit. Majus autem miraculum, ctc. Cete- 
runi textus iste non exstat in editione Hentenii, sicut 
et maxima pars loci sequentis. 

. (41) lliad. Vl, v. 488 et 489. Exstant etiam hic 
versus apud Stobzum in excerptis De rerum natura 
tit. IX, quos ita reddit ibidem llugo Grotius ser- 
vata ratione carminis : 


Nemo nocens et nemo bonus has in luminis oras 
Editus evades fati quod lege paratur. 


1053 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER. — CAD. XXVIII. 


1054 


Θεὸς πάντας τοὺς πλέοντας μετὰ coU. «Καὶ ὧδε μὲν Α tibi Deus omnes qui tecum navigant. » Et quidem 


8:X τὸν δίχαιον ζῶσιν οἱ ἀσεθεῖς * ἔστι δὲ ὅτε τοῦ- 
ναντίον καὶ πρὸ ὥρας ὁ ἀσεθὴς ἀπόλλνται, διὰ τὴν 
ἑαυτοῦ καχίαν, χατὰ τὸ εἰρημένον. « Mh ἁἀσεθήσῃς 
πολὺ, μηδὲ γίνου σχληρὸς, ἵνα μὴ ἀποθάνῃς ἐν οὗ 
καιβῷ σου. » "Iva οὖν κατάαχῃ αὐτοὺς ὁ Παῦλος, xat 
ph διαπἑσῃ αὐτοῦ ἡ προφητεία, οἰχονομικῶς ἔλεγεν * 
€ Ἔλν μὴ οὗτοι µείνωσιν ἓν τῷ πλοίῳ (τοὺς ναύτας λέ- 
γων,) ὑμεῖς σωθῆναι οὗ δύνασθε, 1 "Ove οὖν εἶδον 
ὅτι ἡ ἀθουλία αὐτῶν ἐποίησεν αὐτοὺς κινδυνεῦσαι, 
τότε ἤρξαντο αὐτῷ πείθεαθαι ' ὡς μᾶλλον τῆς εὖ- 
καἰρου συµθουλίας, τῆς παρὰ ἁγίου ἀνδρὸς Υινοµέ- 
νης, δυναµένης σῶσαι, ἢ τῆς εἱμαρμένης., τῆς ἐν χιν- 
δύνῳ μηδὲ ὄνομα ἐχούσης. El γὰρ ε’μαρμένῃ ἐπείθοντο 
ἐχεῖνοι, χαίτοι ὄντες ἐθνιχοὶ, παρειόντες [ f. παρ:- 
δόντες vel παρεῶντες] τὴν τοῦ θεοσεδοῦς συµθουλὴν, 
εἶων ἂν ἀπελθεῖν τοὺς ναύτας, λέγοντες, ὅτι, Κὰν 
οὗτοι ἀπέλθωσι, συμφέρει δὲ ἡμᾶς ἀποθανεῖν, οὖὐδε- 
µία ὄνησις ἡ μῖν γενήσεται ἐχ τοῦ μὴ ἀπελθεῖν τού- 
τους. ᾽Αλλ' ojx εἶπον τοῦτο, οὐδὲ εἴασαν αὐτοὺς 
ἀπελθεῖν. Διὸ Ex πολλῶν ἐχθλητέος ὁ περὶ εἶμαρμέ- 
νης ἡ τύχης λόγος. Παραινεῖ Παῦλος μεταλαθεῖν τρο- 
φῆς ' xat αὐτὸς πρῶτος µεταλαμβάνε!, οὗ λόγῳ, 
ἀλλ᾽ ἔργῳ πείθων * Τοῦτο γὰρ, qnot, πρὸς τῆς ὑμε- 
ςέρας σωτηρίας ἐστὶ (τουτέστι, τὸ φαγεῖν), µήποτε 
λιμῷ διαφθαρΏτε. Οὐ γὰρ ἣν αὐτοῖς τροφῆς φρον- 
τὶς. ἅτε οὐ περὶ τῶν τυχόντων ὄντος τοῦ κινδύνου. 
11όθε» δὲ γέγυνεν αὐτοῖς δηλος τῶν συμπλεόντων 
ὁ ἀριθμός ; Εἰχὺς ἣν αὐτοὺς ἑρωτᾷν τὴν αἰτίαν, δι’ 


fv πλέουσι, xai μαθεῖν πάντα. Πάλιν ix τούτου C 


δείχννται, ὅτι τῷ Παύλῳ εὐχαρίστησαν **, ὅτι xal 
«ot βουλοµένων τινὰς ἀναιρεῖν, ἵνα ubt πἐσῃ ἡ προ- 
φητεία Παύλου, οὖχ εἴασεν αὐτοὺς ἀναιρεθῆναι ὁ 
ἑκατοντάρχης, ἵνα τὸν Παῦλον σώσῃ. 


TQ Σαδάάτῳ τῆς v'. 
ΚΕΙΜΕΝΟΝ. 

Of τε Βάρδαροι παρεῖχον οὐ τὴν τυχοῦσαν φιλαν- 
θρωπίαν’΄ ἡμῖν. ᾿Ανάγαντες Υὰρ πυρὰν, προσελά- 
6οντο πάντας ἡμᾶς, διὰ τὸν ὑετὸν τὸν ἑφεστῶτα, 
xai διὰ τὸ düyo;. Συστρέφαᾳντος δὲ τοῦ Παύλου 
φρυγάνων τι πληθος, xal ἐπιθέντος ἐπὶ τὴν πυρὰν, 
ἔχιδνα ἀπὺ τῆς θέρµης ἐξελθοῦσα, χαθῖΏψε τῆς χει- 
phe αὑτοῦ. Ὡς δὲ εἶδον οἱ Βάρδαροι χρεμάμενον τὸ 
θηρίον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ, πρὸς ἀλλήλους ἔλεγον ' 
Πάντως φονεύς ἔστιν ὁ ἄνθρωπος οὗτος, ὃν διασω- 
θέντα ix τῆς θαλάσση:, ἡ δίχη ζῆν οὐκ εἴασεν, 'O 
μὲν οὖν, ἀποτιναξάμενος τὸ Ürploy εἰς τὸ mop, Éna- 
θεν οὐδὲν χαχκόν ' ol δὲ προτεδόχων αὐτὸν μέλλειν 
πίµπρασθαι, 1) χαταπίπτειν ἄφνω νεχρόν. Ἐπὶ πολὺ 
δὲ αὐτῶν προσδοχώντων, xaX θεωρούντων μτδὲν εἰς 
αὐτὸν Ὑγενόμενον ἄτοπον, µεταθαλλόμενοι ἔλεγυν 
αὐτὸν εἶναι θεόν. Ἐν δὲ τοῖς περὶ τὸν τόπον ἐχςῖνον 
ὑπῆρχε χωρία τῷ πρώτῳ τῆς νήσου ἀνδρὶ, ὀνόματι 
Ποπλίῳ. *0; ἀναδεξάμενος ἡμᾶς, τρεῖς ἡμέρας φι- 


*? Eccle. vii, 18. 


nunc propter justum vivunt impii. Aliquando vero 
immature perit impius propter malitiam suam, 
313 juxta illud : « Ne impie agas multum : et 
noli esse stultus, ne "moriaris in tempore non 
tuo 55, » Paulus igitur ut eos dctineret, ejusque 
prophetia impleretur, dicebat : « Nisi hi in navi 
inanserint, vos salvi fleri non potestis. » Ut igitur 
cognoverunt se a propria imprudentia ad extre- 
mum adduci periculum, tune cceperunt eidem εγο- 
dere, quippe.quod opportunum consilium a sancto 
viro datum magis eos servare posset, quam fatum 
quod iu periculo ne nomen quidem suum retinet. 
Si enim illi fato, velut gentiles, credidissent, pro- 
fecto, relicto pii viri consilio, sivissent abire nau- 
tas, dicentes : Si his eliam abeuntibus, oportet nos 
mori, nihil emolumenti nobis erit, etiamsi non dis- 
cedant (nam nihilominus fato adigente peribimus). 
Attamen non ita dixerunt, neque potestatem abeundi 
illis fecerunt. Quare ex multiplici capite abjicien- 
dum prorsus est commentum de fato et fortuna, 
Hortatur vero Paulus cunctos qui erant in navi, ut 
sumerent cibum, ei ipse primus sumpsit, ut non 
tam verbo quam opere persuaderet : Hoc enim, in- 
quiebat, ad vestram salutem necessarium est, ne 
(ame pereatis : neque enim cibus curz illis erat, 
quod in summo vita periculo versarentur. « Era- 
mus vero. » Unde manifestus factus est illis eorum, 
qui in navi erant, numerus? Fortasse sese inutuo 
interrogaverant, qua de causa navigarent, sicque 
noverant omnia. « Militum autein consilium erat. » 
Ex hoc etiam palam fit, eos Paulo donatos esse, 
quod, cum vellent quosdam occidere, ne excideret 
Pauli prophetia, centurio, ut Paulum servaret, non 
permisit, ut ullus interficeretur. 
Sabbato Pentecostes. 
TEXTUS. 

XXVIII, 1-10. Barbari vero pr»stabant non modi- 
cam humanitatem nobis. Accensa enim pyra, refi- 
ciebant nos omnes propter imbrem qui imminebat, 
et frigus. Cum congregasset autem Paulus sarmento- 
rum ali quantam multitudinem et imposuisset super 
ignem, vipera, a calorecum processisset, invasit ma- 
num ejus. Ut vero viderunt Barbari pendentem bestiam 
de manu ejus, ad invicem 31A dicelant : Utique 
homicida est homo hic, qui cum evaserit de mari, 
6 ultio non sinit eum vivere. Et. ille quidem excutieus 
"bestiam in ignem, nihil mali passus est. At illi 

existimabant eum in tumorem convertendum, et 
subito casurum, et minori. Diu autem illis exspectan- 
tibus et videntibus nihil mali in eo fieil, conver- 
tentes se. dicebant eum esse deum. In locis autem 
illis erant predia principis insule, nomiue Publii, 
qui nos suspiciens, triduo benigne hospitalitatem 
exhibuit. Contigit autem potrem Publii (ebribus et 


Vario lectjones. 


** ἐχαρίσιησαν. 


1055 


TIIEOPHYLACTI DULCARIJE ARCHTEP. 


1056 


dyssenteria veatum jacere. Ad quem Paulus intra A λοφρόνως ἐξένισεν. Ἐγένετο δὲ τὸν πατέρα του 


vit : el cum orasset et imposuisset ei manus, 
galvavit eum. Quo facto, omnes qui in insula habe- 
bant ipfirmi tates, accedebant et curabantur : qui 
tiam multis honoribus nos honoraverunt, ét fíavl- 


gantibus imposuerunt qua necessaria erant. | 


CAPUT XXXIX. 
Quomodo Paulus Melita Bomam pervenerit. 


XXVIII, 11-15. Post menses autem tres navigavimus 
iu navi Alexandrina, qua in ingula hiemaverat, cul 
erat insigne Castorum. Ét eum venissemus$ Syracu- 
sam, mansimus ibi triduo. Inde círeumfegentes de- 
venimus Rhegium : et post unum diem, flante Αυ- 
sLro, secunda die venimus Puteolos ; ubi, invehtis 
fratribus, rogati sumus manere apud eos diés se- 
ptem : et sic venimus Bomam. Et inde cum audis- 
sent fratres, occürrerunt nobis usque ad Appii 
(orum, ac Tres Tahernas. Quos cum vidisset Paulus, 
gratias agens Deo, accepit fiduciam, . 


CAPET XL. 
De allocutione Pauli ad Judaeos qui Rome erant. 


XXVIII, 16-51. Cum autem venissaemus Homam, 
permissum est Paulo manere sibimet cum custodiente 
se milite. Post tertium autem diem córvotavit primos 
Judzoruin. Cumqueconvenissent, dicebat eis : Ego, 
viri fratres, nihil adversus plebem faciens aut 
morem paternum, vinctus ab Jerosotymis traditus 
215 sum in manus Romanorum ; qui, cum ínter- 
rogationcm de me habuissent, voluerunt me dimit- 
tere, eo quod nulla ésset causa mortis in me. 
Coniradicentibus autem Judiis, coactus sum ap- 
pellare Caesarem , non quasi gentem meam labens 
aliquid accusare. Propter hanc igitur causam  ro- 
gavi vos videre et alloqui ; proptet spem cmim 
[srael catena hac circumdatus sum. At illi dixerunt 
ac eum : Nos neque litteras accepimus de te a Ju- 
dica, neque adveniens aliquis fratrum numtiavit 
aut locutus est quid de té malui. Rogamus autem 
a te audire qua sentis : nam de secta hac notum 
est nobis, quia ubique ei contradicitar. Cum con- 
etituissent autem ili diem, venerunt ad eum in 
hospitium plurimi, quibus éxponebat testiflcans 
reguum Dei, suadensque eis de Jesu ex lege Moysi 
et prophetis a mane usque ad vesperam. Et qui- 
dam credebant his quz dicebantur ; quídani vero 
non credebant. Cumque invicem non essent cón- 
saentientea, discedebant, dicente Paulo unum ver- 
bum, quia Bene Spiritus sanctus locutus est 
per Isaiam prophetam ad patres nostros, dicens : 
Vade ad populum istum, et dic ad eos : « Aure au- 
dietis et non intelligetis, οἱ videntes videbitis et 
non perspicietis. Incrassatum est. enim cor populi 
hujus, et auribus graviter audierunt et oculos suos 
rompresserunt, ne forte videant oculis, et auribus 


D 


Ποπλίου πυρετοῖς καὶ δυσεντερίᾳ συνεχόµενον xz- 
ταχεῖσθαι. Πρὸς ὃν ὁ Παῦλος εἰσελθὼν xal προσε»- 
ξάμενος, ἐπιθείς τε αὐτῷ τὰς χεῖρας, ἱάσατο αὐτόν. 
Τούτου οὖν γενοµένου, xal ol λοιποὶ οἱ &v τῇ νέσῳ 
ἔχοντες ἀαθενείας, προσήρχοντο xal ἐθεραπεύοντ.. 
Ot xai πολλαῖς τιμαῖς ἑτίμησαν ἡμᾶς, xal ἀναγν- 
µένοις ἑπέθεντο τὰ πρὺς τὴν χρείαν. 
KEO9AA. Αθ’. 
"Ὅπως ἀπὸ ΜεΛίτης slc ᾿Ρώμην κατήντησεν ὁ 
Παῦ.Ίος. 

Μετὰ δὲ τρεῖς μῆνας ἀνήχθημεν Ev. παρακεχε:µα- 
χότι ἐν τῇ νήσῳ, πλοίῳ ᾿Αλεξανδρινῷ παρασημ» 
Διοσχούροίς. Kal καταχθέντες εἰς Συρακχούσας, 
ἐπεμείναμεν ἡμέρας τρεῖς. "Όθεν περιελθόντες, 
κατηντήσαµεν εἷς ᾿Ῥήγιον xol μετὰ µίαν Ἀμέραν, 
ἐπιγενομένου νότου, δευτεραῖοι ἤλθομεν εἰς Ποτιό- 
λους. OU εὑρόντες ἁδελφοὺς , παρεχλήθηµεν ταρ' 
αὐτοῖς ἐπιμείναντες ημέρας ἕπτά. xal οὕτως Ὦλ00- 
μεν εἰς Ῥώμην. Κάχεῖθεν οἱ ἀδειφοὶ ἀχούσαντες -i 
περὶ ἡμῶν, ἐξηλθον si; ἀπάντησιυ ἡμῖν ἄχρ:: 
ἸΑππίου Φόρου xai Τριῶν Ταθερνῶν. Οὓς Ιδὼν ὁ 
Παῦλος, εὐχαριστῆσας τῷ θεῷ, ἔλαδε θάρσος. 


ΚΕΦΔΛ. M*. 
Περὶ διαΊέξεως Παύ.Ίου τῆς αρὸς τοὺς &v. ᾿ΡῬώμη 
Ἱουδαίους 


Ὅτε δὲ ᾖλθομεν el; Ῥώμην, ὃ ἕχατόνταρχος 
παρέδωχε τοὺς δεσµίους τῷ στρατοπεδάρχῃ- 
τράπη δὲ τῷ Παύλῳ µένειν χαθ᾽ ἑαυτὸν σὺν τῷ «υ- 
λάασοντι αὐτὸν στρατιώτῃ. Ἐγένετο δὲ μετὰ }αέ- 
ρας τρεῖς συγχαλέσασΏαι «bv Παῦλον τοὺς ὄντα, 
τῶν Ἱουδαίων πρώτους. Συνελθόντων δὲ αὐτῶν, 
ἔλεχε πρὸς αὐτούς' Ἐγὼ, ἄνδρες ἀδελφοὶ, οὐδὲν 
ἑναντίον ποι]σᾶς τῷ λαῷ, Ἡ τοῖς ἔθεσι τοῖς τε- 
τρφοις, δέσµιος ἐξ Ἱεροσολύμων παρεδύθην εἰς τὰ: 
χεῖρας τῶν Ῥωμαίων. Οἵτινες ἀναχρίναντές µε, 
ἑθούλοντο ἁπολῦσαι, διὰ τὸ µηδεµίαν αἰτίαν θανὰ- 
του ὑπάρχειν ἓν ἐμοί, ᾽Αντιλεγόντων 6b. τῶν Ἱου- 
δαίων, ἠναγχάσθην ἐπικαλέσασθαι Καΐσαρα, οὐχ ὡς 
τοῦ ἕθνους µου ἔχων τι χατηγορῆααι. Διὰ ταὂτην 
οὖν τὴν αἰτίαν παρεχάλεσα ὑμᾶς ἰδεῖν xal προσλα- 
λησαι’ ἕνεχεν γὰρ τῆς ἑλπίδος τοῦ Ἱσραῦλ , τὸν 
ἄλυσιν ταύτην περίχειµαι. Οἱ δὲ πρὸς αὐτὸν εἶπου. 
Ἡμεῖς οὔτε γράμματα ἐδεξάμεθα περὶ σοῦ ἀπὸ τῆς 
Ἰουδαίας, οὔτε παραγενόµενός τις τῶν ἆδελςῶν. 
ἀπήγγειλεν, Ἡ ἐἑλάλησε περὶ σοῦ τι πονηρόν. ΑἉξιο- 
μεν δΣ παρὰ σοῦ ἀχοῦσαι ἃ φρονεῖς * περὶ μὲν }ὰρ 
τῆς αἱρέσεως ταύτης, γνωστὸν ἡμῖν ἐστιν, ὅτε παν- 
ταχυῦ ἀντιλέγεται. Ταξάμενοι δὲ αὐτῷ ἡμέραν, 
ἦνον πρὸς αὐτὸν εἰς τὴν ξενίαν πλείονες. Οἷς ἑξετί- 
θετο διαμαρτυρούµενος τὴν βασιλείαν τοῦ O:o2, 
πείθων τε αὐτοὺς τὰ περὶ τοῦ Kupiou, ἀπό τε τοῦ 
νόµου Μωσέως xaX τῶν προφητῶν, ἀπὸ πρωῖ ἕως 
ἑσπέρας. Καὶ οἱ μὲν ἐπείθοντο τοῖς λεγοµένοις, ci 
δὲ ἡπίστουν. ᾽Ασύμϕωνοι δὲ ὄντες πρὸς ἀλλήλους. 
ἀπελύοντο, εἰπόντος τοῦ Παύλου ῥῆμα ἓν. ὅτι Καλῶς 
τὸ Πνεῦμα τὺ ἅγιον. ἑλάλησε διὰ "Haatou τοῦ προ- 
φἠτου πρὸς τοὺς πατἑρας ἡμῶν. λέγον « Πορεύθητι 
πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον, xalelné- ᾿Αχοῇ ἀχούσετε, καὶ 


οὗ 














1001 


EXPOSTTIONIS IN ACTA TEXTUS ALTER.— CAP. XXVIII. 


1058 


οὗ μὴ cova:s: xai βλέποντες βλέψετε, καὶ οὗ μὴ A audiant, et corde infelligant, et convertantur et 


ἴδητε. Ἐπαχύνθη yàp ἡ xapbía τοῦ λαοῦ τούτου. 
καὶ τοῖς ὡσὶν αὐτῶν βαρέως Ίχουσαν, xal τοὺς 
ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἑχάμμυσαν ' µήποτε ἴδωσι τοῖς 
ὀφθαλμοῖς, xaX τοῖς ὡσὶν ἀχούσωσι, xal τῇ καρδίᾳ 
συνιῶσι [vulg. συνῶσι], xaX ἐπιστρέχωσε, καὶ lá- 
σωµαι: αὑτούς. » Γνωστὸν οὖν ἕστω ὑμῖν, ὅτι τοῖς ἔθνε- 
civ ἀπεστάλη τὸ Σωτήριον τοῦ θεοῦ ' αὐτοὶ καὶ 
ἀχούσονται. Καὶ ταῦτα αὐτοῦ εἰπόντος, ἁπήηλθον οἱ 


sanem eos.» Notum engo sit vobis, quopiam genti- 
bus missum est hoc Salutare Dei, et ipsi audient. 
Et cum bac dixisset, exierunt ab eo Judzi, multam 
habentes inter se quastionein. Mansit autem bien- 
nio tolo in suo conducto: eti suscipiebat omnes 
qui ingrediebantur ad eum, praedicans reguum 
Dei, et docens qux» sunt de Domino Jesu Christo 
cum omni fiducia, sine prohibitione. 


Ἰουδαῖοι, πολλὴν ἔχοντες iv ἑαυτοῖς συζήτησιν. "Epstus δὲ ὁ Παῦλος &xel διετία» ὅλην ἐν ἰδίῳ µι- 
σθώµατι. Καὶ ἀπεδέχετο πάντας τοὺς εἰσπορευομένους πρὸς αὐτὸν, κηρύσσων τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ, 
xal διδάσχων τὰ περὶ τοῦ Κνρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ μετὰ πάσης παῤῥησίας ἀχωλύτως. 


ΕΡΜΗΝΕΙΑ, 

"O ἔχις, τῇ τοῦ Αποστόλου χειρὶ τοὺς ὁδόντας ἐμ- 
ζαλὼν, χαὶ τῆς ἁμαρτίας τὸ χαῦνον οὐχ εὐρὼν, àx- 
επῄδησε παραυτίχα, xa κατὰ τῆς πυρᾶς chao, 
ὥσπερ δίχας ἑαυτῷ εἰσπραττόμενος, ὅτι τῷ µηδα- 
µόθεν προσήκοντι προσέθαλε σώματι. Ἡμεῖς δὲ τὰ 
θηρία δεδοίχαµεν, ἐπιιδῆ τῆς ἀρετῆς τὴν πανοπλίαν 
οὐκ ἔχομεν. Ἰδόντες οὖν τοῦτο οἱ Ῥάρθαροι, xal 
ἐχφυγόντα τὸν ἀναμφ[δολον θάνατον, θεὸν αὐτὸν &vó- 
αισαν εἶναι, ὡς ἔθος ἔχοντες, πάντα τὸν ποιοῦντά 
τι παράδοξον, θεὸν νοµίζειν, ἢ δι) ἰσχὺν περισαόν τν 
τῶν χαθ᾽ ἑαυτοὺς ποιοῦντα, οἷος ἣν à 'HpzxXi; 1) 
διὰ μαγείας ἑξιστάνοντα τοὺς ὀρώντας, οἷος ἦν ὁ ἐν 
Σαμαρείφ Σίμων. Ἔθος ἣν πως, iv ταῖς ᾿Λλεξαν- 
δρέων μάλιστα νανσὶ, πρός γε τῇ πρώρᾷ, [εἰς] ὃξξιὰ 
xaX εἰς εὐώνυμα, γραφὰς εἶναι τοιαύτα;. Ἐπειδὴ δὲ 
ἣν εἰχὸς, εἰδωλολατρείας χρατούσης χατ ἑχείνου 
χαιροῦ, γεγράφθαι τῇ vat τοὺς Διοσχόρους, xai ix 
τούτου νοεῖν ἀχόλουθον, ἀλλόφυλον, τοντέστιν εἶδω- 


COMMENTARIUS. 

Vipera cum Apostoli inanui dentes injeeisset, et 
peccati non reperisset mollitiem, statim resiliit, ac 
veluii si a se ipea poenam e3igeret, eo quod 3168 
corpus nullatenus sibi conveniens impeliisset, sese 
jn jgnem pracipitavit. Nos vero feras timens, 
quod non integram viriutig armaturam babeamus. 
Ceterum Barbari videntes quod Paulus indubiam, 
ut quidem putabant, mortem evasisset, ipsum 
deum esse sibi persuaserunt, velut ii. qui in cou- 
suetudine habebant, ut quieunque aliquid opinione 
majus effecisset , nempe vel robore csieros sum 
conditionis" homines superasset, ut Herculés , vel 
magiz ope spectalores inadmirationem rapuisset, ut 
in Samaria Simon, eum pro deo haberent. « Iusi- 
gne Castorum. » Mos erat. praserüm Alexandrinis 
in navibus ad dexteram et sinistram prorz hujus- 
modi picturas babere, Quoniam vero consentaneum 
erat idoJolatri& tunc viginti in navibus Dioscoris 


λολάτρην, [εἶναι ναύχληρον]. Περὶ τούτου xat. seu Castoreu et Pollucem depingere, hine pronum 


'Hoatag ἔφη: «Πετασθήσονται tv πλοίοι; ἀλλοφύ- 
λων, θάλασσαν ἅμα προνομεύσουσι. 2 Τόπους τινὰς 
ἐπισημαίνεται πρὸ τῆς Ῥώμης ' τὸν μὲν εἰχόνα 
τινὰ ᾽Αππίου ἔχοντα, ὡς εἰχὸς, χαὶ φόρον ἐχείνου 
χαλουμένην |f. καλούμενον], ὣς µέχρι vov αἱ τῶν 
Δασιλέων εἰχόγες, παρὰ Ῥωμαίοις, φόροι προσαγο- 
ῥρεύονται * τὰ δὲ τῶν Ταθερνῶν, πανδοχείων τινῶν 1) 
καπηλείων χρῆσιν αἱνίσσονται, tfj ΤῬωμαίων φωνῇ 
οὕτως ὀνομαζόμενα. 


Εἰδὼς ὁ Παῦλος, ὅτι ἅτοπον fjv ὅλως τὸ διχάσα- 
οὓαι, xat µάλιστα παρὰ ἀπίστῳ, ὥστε μὴ προλη- 
φθῆναι τὰς ἀχοὰς, περὶ ἁμγροτέρων ἀπολογεῖται. 
« Διὰ ταύτην Yàp, φησὶ, τὴν αἰτίαν ἑἐδουλόμην 


est colligere alienigenam seu idololatram (uisse 
nauclerum. Qua de re ait [saias : « Volabunt in navi 
alienigena, mare simul depopulabuntur δε « Ap- 
pii forum, et Tres Taberna » erant loca quedam ante 
ingressum Roma, Primus quidem, quod in eo essct 
sialua Appil, forum Appii voeabatur : quemadmo- 
dum etiam nunc loca, ubi imperatorum statua lo- 
cale sunt, fora a Romanis appellantur. Taberna 
auiem loea erant diversoriorum et cauponarum ; 
sic enim hec Romana lingua vocantur. 

« Ego, viri fratres. » Sciens Paulug, absurdum 
esse judicio (presertim apud infideles) contendere, 
ne Judzorum aures przoccupata contra ipsum es- 
sent, sese de utraque hac re purgare aggreditur. 


043; ἰδεῖν, » ὥστε μὴ ἐξεῖναί τινι κατηγορεῖν. Καὶ D Unde ait: « Propter hanc. causam desideravi vos 


τὰ παριστάµενα λέχει, ὅτι Τὰς χείρας αὐτῶν δια- 
φυγεῖν βουλόμενος, Ἰναγχάσθην ἐπιχαλέσασθαι 
Καΐσαρα΄ οὐχ ὡς ἑτέροις διδοὺς καχὰ, ἀλλ' ὡς αὖ- 
τὸς φεύγων xaxá. Πρὶν ἐπιδημῆσαι Παῦλον ἐν τῇ 
᾿Ρώμῃ , παρηγγελµένοι σαν οἱ Ἰουδαῖοι, μὴ παρα- 
δέξασθαι τὸ περὶ τοῦ Χριστοῦ χήρυγµα’ οὐκ αὐτοὶ 
δὲ μόνοι, ἀλλὰ xal οἱ πανταχοῦ γῆς. Πόθεν δὲ δη- 
ov ; Εὔρομεν ἐν τοῖς τῶν παλαιῶν συγγράµµασιν, 
ὡς οἱ την Ἱερουσαλὴμ οἰχοῦντες ἱερεῖς καὶ Γραμ- 
ματεῖς xal πρεσθύτερο:, γράμματα διαχαράξαντες, 


" [s5, 31, 14. 


videre et alloqui, » ne scilicet posset me quispiam 
ealumniari. Rem igitur, ut se habebat, exponit, 
jaquiene : Ut inimicorum meorum manus effuge- 
rem, atque adeo non ut alios aceusarem, sed u& 
meipsum defenderem, coactus sum appellare Cz- 
sarem. Át vero antequam. Paulus Romam perveni- 
ret, Judi, non solum qui Rom» commorabantur, 
sed etiam qui obique terrarum dispersi erant, prz- 
moniti fuerant, ne Evangelii priedicationem su- 
sciperent, Unde vero hoc notum? [n antiquorum 


1059 


THEOPHYLACTI! BULGARL£ ARCHIEP. 106i 


scriptis reperimus, quod Judzeorum sacerdotes, A εἰς πάντα διεπέµψαντυ τὰ ἔθνη, τοῖς mavty 


Scribe et seniores, qui Hierosolymis habitabant, 
epistolas ad Judwos ubique gentium ezsistentes 
miserint, quibus doctrinam Christi tanquam a 
Deo alienam calumniabantur, eisque przcipiebant, 
ue eam ampleeterentur.. Et quidem hoc indicare 
videtur etian Isaize prophetia qua ait : « Vae terra, 
navium ale trans flumina /Ethiopisz, qui mittit in 
1are obsides, et epistolas papyraceas supra 
aquam 9', » Quo videlicet significat, etiam ultra 
/Eihiopum regionem et usque ad terminos 317 
terre, malignum Judzeam incolentium sonum, na- 
vibus quasi volantibus veetum, prevenisse, eorum- 
que apostolos epistolas papyraceas secum ferentes, 
supra aquas navigiia veclos, el mare navigan- 
tes. (42) ubique terrarum discurrisse, que de 
Salvatore nostro annuntiabantur, calumniantes. 
Caterum etiam nunc moris est apud Judzos apo- 
$10los appellare eos qui circulares suorum prin- 
cipum epistolas deferunt. 

« Bene Spiritus sanetus locutus est. » lis qui Spi- 
ritum sanctum Patris ministrum esse dicunt, 
lethale vulnus hic Paulus infligit. Dominum enim, 
quem [Isaias vidit sedentem « supra tbronum 
excelsum **, » hoc loco Spiritum sanctum di- 
cit : consubstantialis est igitur Patri ct Filio, et 
ejusdem cum utroque potestatis. Ait vero, pro- 
phetam divinitus inspiratum dictum hoc de Jesu 
protulisse. Quandoquidem Judaicus populus Jesu 
Christi verba audivit, sed non intellexit, et videns 


ab eo gesta portenta, non perspiciebat. Nam ad C 


futurum tempus dictum illud referens, indicat ad 
alia tempora ea qua inibi prophetantur spectasse. 
Animadverte vero accuratum Spiritus sancti lo- 
quendi modum. Non enim dixit alsolute Et non 
videbitis, sed « Videbitis, et non perspicietis. » 
Sicque non dixit, Non audietis ; sed, « Non intelli- 
gelis. » Ipsi enim hoc sibimetipsis eripuerunt 
primi, « Obturantes sibi aures, -oculos comprinreu- 
tes et cor aggravantes. » Non solum enim non au- 
dierunt, sed « graviter audierunt. » Fecerunt autem 
hoc, inquit, « Ne forte convertantur, et sanem eos.» 
Quibus verbis illos allicit, ostendens se esse ad 
eos sanandos paratum, sí converti non recusent, 


** Isa. xvi, 4. ** Isa. vi, 1. 


Ἰουδαίοις διαδάλλοντες τὴν τοῦ Χριστοῦ διδασκαλἠαν, 
ὡς ἀλλοτρίαν τοῦ θεοῦ" παρήἠγγειλάν τε δι Eze 
Moy μὴ παραδἐξάσθαι ἀθτήν. Τοῦτο δὲ αὐτὸ σηµα:- 
νειν ἔοικε, xal ἡ λέχουδα προφητεία Ἡσαῖου τὴ 
γῆς, πλοίων πτέρυγες ἐπέκείνα ποταμῶν Αἰθωςὶ». 
ἁλοστέλλων ἓν θαλάσσῃ ὅμιρα xa ἐπιστολὶς t 
θλίνας ἑπάνω τοῦ ὕδατος. » Δι’ οὗ στμαίνει, ὡς zz 
πέραν τῆς Αἰθιόίων χώρας, καὶ τῶν ἑσχάτων c; 
γῆς, ὁ τῆς πονηρίας Ἴχος τῶν τὴν Ἰουδαίαν uxo 
των, διά τινων ὥσπερ ἱπταμένων πλοίων spirits 
of τε ἀπόστολοι αὐτῶν, ἐ πιστολὰς βιθλίνας Ex: 
ζόμενοι, ὑπεράνω τε τῶν ὑδάτων ναντιλλόμεν., u: 
«ἣν θάλασσαν πλέοντες, πανταχοῦ γῆς διέρει» 
τὸν περὶ τοῦ Σωτῖρος ἡμῶν διαθάλλοντες Μπ. 


B Αποστόλους δὲ εἰς ἔτι xal. νῦν ἔθος ἐστὶν "lois; 


ὀνομάζείν, τοὺς ἐγχύκλια γράμματα παρὰ τών 3 
χόντων αὐτῶν ἐπιχομιζὀμένους, 


Τοῖς ὑπουργὸν λέγουσε τοῦ Πατρὸς τὸ Dveop: Ὁ 
ἅγιον, ὁ Παῦλος ἐνταῦθα καιρίαν δίδωσι sity 
Τὸν γὰρ Κύριον τὸν χαθήµενον ἐπὶ θρόνου ipti 
καὶ πηρμένου, ὃν εἶδεν ἸἩσαῖας, ὧδε λέγε ὁ 
Πνεῦμα τὸ &ytov* ὁμοούσιον γάρ ἐστι τῷ Πατρα 
τῷ Yip, καὶ τῆς ἴσης ἑξουσίας μµεῖέχει, Καὶ ow 
τὸ ῥητὸν, τὸν προφήτην «ὡς θεύθεν ἀποφθεγτόμοη, 
ὁ Παῦλος περὶ τῶν χατὰ τὸν Ἰησοῦν λέγειν πα. | 
σχευάζει' ἐπείπερ Ίχουσεν ὁ λαὺς τὸν Ἰησοῦ 15^ 
xai οὐ συνῆχε' καὶ βλέπων τὰ ὑπ' αὐτοῦ Tw 
τεράστια, οὐχ ἑώρα. Ele μέλλοντα yàp piv inii 
νων τὸ ῥητὸν, ἐμφαίνει τὴν εἰς ὑστέρους je: 
τῶν προφητευοµένων ἀναφοράν. Σχόπει à s il 
Πνεύματος ἀχρίδειαν. O5 x εἶπς, Καὶ οὐ μὴ By 
ἀλλ) ὅτι « Ἑλέψετε, xal οὐ μὴ ἴδητε. » 005 i Va 
ἀκούσεσθε κ ἀλλ᾽ ὅτι « ᾿Αχούσετε, xa οὗ yh em 
Αὐτοὶ ἑαυτοὺς ἀφεῖλον, πρῶτον và ὥτα pof 
τοὺς ὀφθαλμοὺς χαμμύσαντες, τῆν xapblav Br 
ναντες. O0 γὰρ µόνον οὐκ Ίχονον, ἀλλὰ xol BS 
fxouow. Ἐπαίησαν δὲ τοῦτο, φηςὶ, ! Μα 
στρέψωσι , καὶ ἰάσωμαι αὐτούς. ! Καλη 
δειχνύει, ὅτι ἂν ἐπιστρέφωσιν, ἰάσεται 0970 





Varie lectiones et note. 


(42) Hentenius vertit hic,'et iare implentes. Fortasse pro πλέοντες legit πληροῦντες. 


MONITUM. 


Tertius qui sequitur textus commentarii in Acta a duobus primis in editione Veneta, 


. κα jung. 
multis πιο "i p 


. κ... ο ; 1 9 ) . 
quia serius in manus curatorum hujus éditionis venerat; nos ex loco non suo huc revocavimus, se Ue quo ymo 


est incommodi; 
dus erat Lector. Eprr. PATR. 


uod numerorum ecrassiorum series inde usque ad columnam 1131 interrumpatur. 


1061 





EXPOSITIONIS IN. ACTA TEXTUS TERTIUS. 


1062 


-"-ὐμμμα «σα — —nr— — à — € — GP ——— M— € ——À— —— 





EZHIHXIX 
ΕΙΣ TAX ΠΡΑΞΕΙΣ TON ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ. 


COMMENTARIUS 
IN ACTA APOSTOLORUM 


Ex codice Florentino bibliothecae Mediceo -Laurentiane *. 


᾽Αντιοχεὺς ὑπάρχων τὸ γένος ὁ Λουχᾶς, ἱατρής τε Α τούτου, οὐδεὶς ἡμῖν μετὰ ἀχριθείας εἶπεν ἅπαντα. 


τὴν τέχνην, δύο βίθλους συνεγράψατο, µίαν τὴν τοῦ 
Εὐαγγελίου, καὶ δευτἐραν [ταύτην τὴν τῶν ᾿Αποστό- 
Xov] Πράξεων. Ἔστιν οὖν ὁ xd; λόγος αὐτῷ (a) περὶ 
τῆς μετὰ τὴν ἀνάστασιν [εἰς οὐρανοὺς ἀνόδον τοῦ 
Χριστοῦ, χαὶ τῆς τοῦ Πνεύματος εἰς τοὺς ἁποστό- 
λους ἐπιφοι[τήσεως, ὅπως] καὶ ὅποι τὴν εἰς Χριστὸν 
εὐσέθειαν κατήγγειλαν οἱ µαθηταὶ, [καὶ ὡς διὰ 
προσευχῆς χαὶ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως ἐθαυματ]- 
οὐργησαν, xal περὶ τῆς οὐρανόθεν χλήσεως (b) τοῦ 
Παύλου, ἆ[ ποστολῆς τε] αὐτοῦ xal κηρύγματος * xal 
συλλἠδδην εἰπεῖν ve, ὧν Τά τχησαν] οἱ 501020: διὰ 
Χριστὸν] πολλῶν καὶ µεγίστων [κινδύνων]. 

Tívog ἕνεχεν ἀναμιμνήσχει αὐτὸν τοῦ Εὐαγγελίου; 
ὥστε τὴν οἰχ[είαν] ἀχρίδειαν [φανερῶσαι]. Καὶ γὰρ 
ἀρχόμενος τῆς πραγµατείας ἐχείνης φησίν"' « Ἔδοξε 
.κάμοὶ παρηχολουθη] χότι ἄνωθεν [πᾶσιν ἀκριζῶς 
καθεξῆς σοι γράψαι. »| Καὶ οὗ τῇ οἰχείᾳ µαρτυρίᾳ 
ἀρχεῖται µόνον, ἀλλ' ἀνάγε[ι τοὺς ἁποστόλους], τὸ tdv 
Αἔγων, € χαθὼς παρέδωκαν ἡμῖν οἱ ἀπ' ἀρχῆς] αὐτό- 
πται [καὶ ὑπηρέται γενόµενοι τοῦ λόγου. »] Διὸ τὸν 
[λόγον ἀξιόπιστον] ἐχεῖ ποιῄσας, οὐδὲν εἰσδεῖται (ο) ἓν- 
caufa συστάσεως (d), ἅπαξ τοῦ μ[αθητοῦ πεισθέντος]. 
« Πάντων ὧν ρξατο » οὐχ ἁπλῶς περὶ πάντων, 
ἁλλ᾽ ἀπ᾿ ἀρχῆς µέχρι ἡμέρας ἧς ἀνελήφθη. Καὶ μὴν 
ὁ Ἰωάννης φησὶν ὅτι οὖχ ἣν δυνατὸν π[άντα γράψαι, 
πῶς] οὖν οὕτως φησίν; | 'AXX' οὐκ εἶπε πάντα, ὡς 
ἂν εἴποι τις, ἁδρομερῶς [xat παχυμερῶς,] ἀλλὰ 
περὶ πάντων τῶν συνεχόντων xal κατεπειγόντων * 


Οὐ γὰρ ὥσπερ πρὸ τῆς ἀναστάσεως ἀεὶ µετ’ αὐτῶν 
ἦν, οὕτω καὶ τότε, ἀλλὰ δι ἡμερῶν p. Ἐφίστατο 
γὰρ χαὶ ἀφίστατο (e) ἀνάγων [αὐτῶν τὰς διανοἰας͵ 
χαὶ οὐκ ἔτι συγχωρῶν ὁμοίως πρὸς αὐτὸν δια]χεῖσθαι 
[ὥσπερ xal] πρότερον, ἀλλὰ μείζον [a αὐτὸν νοµι- 
σθῆναι ?) χατὰ ἄνθρωπον. Οὐκ ἑφάνη δὲ πᾶσιν, ἀλλ᾽ 
ἀποστόλοις µόνον, "Iva μὴ δόξῃ τοῖς πολλοῖς cv. 
τᾶσμα. Διὰ τοῦτο xal [ τεσσάραχοντα] ἡμέρας 
[ἔμεινε μετὰ τὴν ἀνάστασιν, ἔλεγχον διδοὺς ἐν τῷ 
paxpip χρόνῳ τῆς ὄψεως τῖς οἰχείας], ἵνα μὴ νοµί- 
ὄωσι Vi ὁριαμενον φάντασμα” δ.ὸ xal συνεσθίε'. 
Καὶ τί διελέγετο; [εΠερὶ τῆς βα]σιλείας τοῦ θεοῦ.» 
Ἐπειδὴ πεπονηχότες σαν καὶ τεταραγµένοι τοῖς ηδη 
γεχενηµένοις [καὶ πρὸς µεγά]λους ἔμελλον ἑξιέναι 


D ἀγῶνας, τοῖς περὶ τῶν µελλόντων αὐτοὺς ἀνεχτᾶτο 


λόχοις, [εσυναυλιζόμενος αὐτοῖς.»] Καὶ [ol ἁπόστο- 
λοι] μέγα πανταχοῦ τοῦτο τῆς ἀναστάσεως τεχµή- 
ριον ἐποιοῦντο [λέγοντες '] Οἵτινες συν[εφάγομεν 
xa] αννεπίοµεν αὐτῷ * τὸ δὲ πῶς, οὐχ ἡμέτερον εἰ- 
πεῖν. Πρῶτον μὲν εἰς τὴν Γαλιλαίαν [αὐτοὺς δεδοι]- 
χότας [ἐξήγαγεν,] ἵνα μετὰ ἁδείας ἀχούσωσι τῷ, 
λεγομένων, εἶτα « παρἠγγειλεν αὐτοῖς ἀπὸ Ἱεροσυ- 
λύµων | μὴ χωρίζεσθαι »} πρὸ τοῦ μέλλοντος αὐτοῖς 
στρατηγῆσαι Πνεύματος. Ἡ διὰ τοῦ, « Mh χωρίζε- 
σθαι, » ἔδειξεν [ὅτι αὐτοὶ εἰς τὸ λειπο]τακτῆσαι ἦσαν 
ἔτοιμοι» διὰ δὲ τῆς ἐπαγγελίας χατέσχε, καὶ τῷ 
ἁδήλῳ τοῦ χρήνου,... οὖσάν φησιν. "Ote ἔλεγε' « Kat 
ἄλλον Παράκχλητον πέµψω' xal, ε Ἐὰν μὴ ἐγὼ ἁτ. 


του[τέστι, πνευματιχὰ πρὶς αὐτοὺς εἰπὼν ῥήματα, C ἐέλθω, à Παράχκλητος οὐκ ἑλεύσεται. 2 Τένος ἔνεχεν 


καὶ οὐδὲν ἀνθρώπινον , ἢ ὅτι διὰ Πνεύματος αὑτοῖ]ς 
[ἐφετείλατο.] Τί [δαὶ ἐνετείλατο;] ε Πορευθέντες 
μαθητεύσατε πάντα τὰ ἕἔθνη, » x. τ. λ. 

€ ᾿Ανελήφθη. » [Οὐκ εἶπεν, ᾿Ανέδη, ἐπειδὴ] ἔτι 
ὡς περὶ ἀνθρώπου διαλέγεται. "Αρα xal μετὰ τὴν 
ἀνάστασιν ἑδίδασχε τ[οὺς μαθητὰς, ἀλλὰ] τοῦ χρόνου 


n τοῦδε τοῦ τεύχους. 
(b) θείας παραχλήσεως. 
(c) οὐδεμιᾶς δεῖται. 


παρὀντος αὐτοῦ, οὐδὲ ἀπελθόντος, εὐθέως παρεγέ- 
νετο; Ἐν ἐπιθυμίᾳ αὐτοὺς ἔδει γενέσθαι τοῦ πρά” 
γµατος, xat οὕτω δἐξασθαι τὴν χάριν. Διὰ [τοῦτο 
ὅτε αὐτὸς] ἀπέστη, τότε ἐχεῖνος Ἠλθεν. El γὰρ παρῖν 
αὐτὸς, οὑκ ἂν ἐν τοσαύτῃ ἐγένοντο προσδοχίᾳ * ἐν 
ἐπιθυμίᾳ [δὲ γεν]όμενοι ἀσμένως ἐδέξαντο. 


d) ἑτέρας συστάσεως. 
e) ἀφίπτατο πάλιν. 


* De hac tertia Expositione in. Acta vide Prefationem, num. XLV (supra ου]. $71) ubi ratio redditur cur Graece 


iantum prodeat. 





1053 


TIEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


lw 


Selxvuct λοιπὸυ τὸ μέσον αὐτοῦ xal τοῦ Ἰωάννο,Ά ἸΚαλῶς, οὖν àv τῷ ἁμαρτήματι, ἀλλ ἐν τῇ EUM 


"[oox ἔτι, ὡς πρὸ τούτον, | συνεσχιασµένως, ὅτε ἕλε- 
γεν: € Ὁ δὲ μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν obpa- 
viov μείζων [25102 ἐστι. »] Πῶς δὲ λέγει, « Βακτι- 
σθήσεσθε, » ὕδατος μὴ ὄντος iv τῷ ὑπερφῳ: "Οτι 
χυριώτερον [τὸ Πνεύμά ἐστι] δι οὗ καὶ τὸ ὕδωρ 
ἑνεργεῖ. [ Ὅταν ol] µαθηταέ [τι μέλλουσιν ἐρωτᾷν;] 
ὁμοῦ προσέρχονται, ἵνα δυσωπήσωσι τῷ πλήθει. 
Ὕδεισαν |yàp τὸ πρώ]ην παρ) αὑτοῦ εἰρημένον " 
« Οὐδεὶς οἶδε την ἡμέραν, » διακρουθµένου fjv. Τί 
τοίνυν Ὀα[Όμα, ei] τὴν ἡμέραν τῆς συντελείας οὗ λέ- 
γει, ὅπου ταύτην τὴν ἑἐγγὺς οὗσαγ, χατάδηλων οὗ 
ποιεῖ, xal | ἵνα] ἐγρηγορότες ὥσι; 

Διατί « νεφέλη ὑπέλαθεν αὐτόν; » Καὶ τοῦτοτε- 
χμήριον ὅτι εἰς τὸν οὗρανὸν ἀνῃλθεν’ ὃ τοῦ οὐρανοῦ 


σύμδολον jv, οὐ πῦρ, οὐδὲ ἅρμα, ὡς ἐπὶ Ἠλίου * P 


ἀκριθῶς γὰρ ἑαντοὺς ἀπετύπωσεν, ὡς ul πτοηθῇ- 
ναι. Ot χαὶ εἶπον ἅμα xaX κολαχευόντων ἣν τὰ ῥή- 
paa. 

Τότε. ».Ilóxe ; "Ove fjxousav * οὗ γὰρ ἠνέσχοντο, 
εἰ μὴ ἑτέραν αὐτοὺς παρουσίαν ὑπερέθετο. Δοχεῖ δέ 
μοι xal Σάθδατον γεγονέναι' οὐ γὰρ ἂν οὕτω τὸ 
διάστηµα ἑδήλωσεν. εἰπὼν, « Σᾳ6δάτου ἔχον ὁδὸν, » 
εἰ μὴ ὡρισμένον τι μῆχος ὁδοιπορίας ἐδάδιζον, τῇ 
ἡμέρᾳ τοῦ Σαθθάτον, τῇ δεντέρᾳ τῆς Διακαινησί- 
pov. Táya ἑπτὰ σταδίαυς λέγει, ὅτι ἀπεῖχε τῆς πό- 
ᾶεως Ἱερουσαλὴμ τὸ ὄρος τῶν Ἐλαιῶν. Απέχει οὖν 
ὡς μίλιον Ev, ὃ’ ποιεῖ σταδίρυς ἑπτὰ, ftot τοσοῦτον 
ἀπεῖχε τὸ διάστηµα ἕἔξω τῶν τειχῶν, ὅσον ἑξῆν 
Ἰουδαίῳ &v Σαθθάτῳ περιπατῆδαι, πρὸς τὸ ἆδολε- 
σχῆσαι ὡσανεὶ διαχινοῦντα. "Apa ἐν ᾿ἹἩροσολύμοις 
ἔμενον μετὰ τὴν ἁἀνάστασιν. Ἡ τοῦ Σαήδάπου ὁδὸς, 
δισχιλίων πηχῶν ὑπῆργε, τοαοῦτον δὲ διάστηµα xal 
ἡ χιθωτὰς προελάµθανε τὴν παρεμθολὴν, ὃ διάστηµα 
ἐθάδ.ζον αἱ Ἰουδαῖοι ἓν Xa66átty. 

Ὠριγένις ἐν τῷ ε’ Σερωματεῖ * Διαχιλίων πηχών 
ὑπῆρχε, χαὶ μᾶλλον ἡ ἁγίᾳ σχηνἡ xal κιθωτὸς τοα- 
vutov διάστηµα προελάμδανε τὴν παρεμθολὴν, xal 
ἁπὺ τοσούτου διαστήματος ἐσχήνου, ὃ διάστηµα 
ἑξην τοῖς προσχυνοῦσι τὴν ἁγίαν σχκηνὴν βαδίσειν ἐν 
Σαθδάτφ. Καλῶς τῶν κμαθητῶν ἐμνημόνενυσεν. 
Ἐπειδὴ γὰρ à μὲν προέδωχε καὶ Ἠπίστησε, δείχνυ- 
σιν ὅτι πλὴν ἑκδίνου πάντες σαν aot. Σφόδρα 

.ἰδεδοίχεισαν τοὺς Ιουδαίους. « Σὺν ταῖς γυναιῷ, 5 


C 


ρίᾳ τὸν λόγον ἐπῆρεν. Olx ἑναπέθανε τῇ ἀῃόῃ 
Ἰούδας, 633! ἐπεδίω χαθαι2ρεθεὶς πρὸ τοῦ ἁτοχν. 
γῆναι. Καὶ τοῦτο δηλοῦσεν αἱ Πράξεις, ὅτι τΠρρή. 
γενόμενος ἑλάχχισε [vulg ἑλάχησε] µέσος, x1 c 
σχλάγχνα αὑτοῦ ἐᾷεχύθη. 2 Καὶ γὰρ τοσεῦτον ἐπή, 
σθη ἡ σὰρξ αὐτοῦ, ὥστε, tmo ὁπύθεν Gat: ῥ:ὅις 
διέρχεται, ἐχεῖνον δύνασθαι διελθεῖν. Τοῦτο περ :à 
χωρίου xai τῃς oixlag* τουτέστι tbv ügjt zv 
lepoigüvmv, Ὥατε οὐχ ἐμῆ γνώµη cauta. svrjlt, 
&))' ἐχείνου τοῦ ταῦτα προειρηχκότος. "Tua vio pi 
δόξῃ μεγάλῳ πράγματι ἐπιχαίρειν, xal τούτῳ ὦν 
ὁ Χριστὸς, ἐπήγα]ιε μάρτυρα τὸν προφήτη. 0a 
ὅτι καὶ διάκονοι ἀκαλοῦντο οἱ μαθηταὶ xo isi 
σχοπο.. 

Διὰ τί κοινοῦται; "Iva. μὴ περιμάχητον τὸ τι 
γμα Υένηται, χαὶ εἰς φιλονειχίαν ἑμπέσωση, ἀλλὰ 
τῷ πλέθει την ἐπίχλησιν ἑτιτρέπει. Οὐκ eiu, Ter 
ἄλλων μαρτύρων, ἀλλὰ, « ΤΏς ἀναστάσεωςι 5) τὴ 
ζητούμενον τοῦτο fv, τ᾽ ἄλλα δὲ polos 
«X0,» μὴ ἡμεῖς. Καὶ εὐχαίρως χαρδιογνώστιν tz 
λοῦσιν * ἀπὸ γὰρ τούτων Ααἱρεῖσθαι ἐχρῖν. Οὐχ 
σεν, [[. εἴπυν] Ἔχλεξαι, ἀλλὰ, « Λνάδειξον, ! εν 
τες πάντα προωρίσθα: τῷ Θεῷ. Ἔως μὲν οὖν De 
paro; ἅμοιροι ἦσαν οἱ ἁπᾶστολοι, κλῆρῳ τὰ τῇ» 
γματα ἑπέτρεπον * Όστερον δὲ, χαὶ τῷ τλίθει 1 
τῇ olxe[a χάριτ.. ) 

Τουτέστιν ἐν αὑτῇῃ τῇ Πεντηκοστῇ " Ut: γὰρ τν 
τὴν ἑορτὴν ταῦτα Ὑίνεσθαι, ἵνα οἱ παρόντε v 
σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ, xal ταῦτα ἴδωσιν. Ὁ Χρ 
ἀνάστὰς, τὸ τῶν δπιµόνων xpát e κατέλυσε’ 8d 
τοῦτο µέχρι τῆς Πεντηκοστῆς εἰς τὴν οὐ αν” 
µεθα, εὐχόμενοι κατὰ τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν, d 
λοντες" € Αὐτρὶ συνεποδἰσθησαν καὶ Énsoov, αλ Ἡ 
λοιπά. Tov δὲ Πνεύματος φανέντος θεοπρεπῶς, ὃ 
Υόνυ χάµπτοµεν, τὴν θέαν οὗ φέροντες, xzl Dno 


«τες ὅτι διὰ τοῦ Πνεύματος τὴν ἐν Τριάδι προσοχη’ 


ew μεμαῦέχαμεν’ « Πνεῦμα γὰρ ὁ θεὺς xii i65 
προσχυνοῦντας αὐτὸν, » καὶ τὰ ἑξῆς. 

Ἐν τῇ τοΐνυν ἡμέρᾳ τῆς. Πεντηχοστῆς ἐδόθη λα 
Koc Μωσεῖ, καὶ ἔδει, χαθ᾽ ἣν ἡμέραν ἐδόθη 67 
λψιὸς νόµας, κατ αὐνὴν δοθῆναι καὶ τὴν τοῦ Dez 
µατος χάριν» ἵνα καὶ ἡ αὐθεντία τοῦ Πνεύμα» 
xai ἡ ἁδιαίρετος φύσις τῆς θεῖχῆς ὑποστάτεω 


φησίν. Εἶπε γὰρ ὅτι ἠκολούθησαν αὐτῷ, καὶ Μαρία D Βαλαιᾷ xoi Νέα δειχθῇ, µίαν τῶν Δείων λόγων Ur 


fj µήτηρ τοῦ Ἰηαοὴ. Πῶς οὖν λέγει, ὅτι c El; τὰ 
ἴδια ἕλαθεν αὐτὴν » τότε; Πάλιν δὲ αὐτοὺς συν- 
αγαγὼν οὕτως [ἐχείνη] κφτῆλθε χαὶ auw τοῖς ἁδελ- 
ουῖς αὐτοῦ. 

Ὡς θερμὺς xol ὡς πιστευθεὶς τοῦ Χριστοῦ τὴν 
ποίµνην, xat ὡς προτιµότερος ἀεὶ ἄρχεται τοῦ λό- 
yov, την ἀναπλήρωσιν τῶν ἐν τῷ Δαθὶδ εἱἰρημένων 
πριούµενος. Ei γὰρ ὁ θεὺς ἁἀδελφοὺς ἐχάλεσε, πολλῷ 
μᾶλλον οὗτος παρόντων. Κλῖρον δὲ αὐτὸν παντιχοῦ 
καλεῖ, δειχνὺς τῆς τοῦ Θεοῦ χάριτος tb πᾶν ὃν καὶ 
τῆς ἐχλογῆς, xal ἀναμιμνήσχων αὐτοὺς τῶν πα- 
λαιῶν, ὅτι ὁ θεὺ; αὐτὸν ἐχληρώσατο, χαθάπερ xal 
τ[οὺς Λευ [τας * ὅτι ὁ τῆς προδοσίας μµισθὺς, αὑτὸς 
καὶ τῆς τιμωρίας γέγονε γῆρυξ. 


αζομένην τὴν συµφωνίαν. Ὥσπερ γὰρ ὁ Σω 
μέλλων τὸ ἆγιον πάθος ἐπιτελεῖν, oOx ipm M 
ἄλλῳ χαιρῷ ἑαυτὸν ἐχδοῦναι τῷ πάθει, $ χα v 
καιρὸν ἐθύετο πρόδατον. 
Καλῶς τὸ,« Ἐξ οὐρανοῦ, » ἐπειδὴ καὶ etl 
πρώτη gtovh τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ὄρει ἐκ τοῦ RE 
ἐγένετο, xal τότε Ἴλθεν εἰς τὸ ὄρος τὸ EU ^ 
μαρτυρεῖ Μωῦτῆς λέγων» « Ἐκ τοῦ οὔρᾶνον axo 
στὴ ἐγένετο ἡ φωνὴ αὐτοῦ, xal ἔδειξέ o9 ὠ τὴ 
αὐτοῦ τὸ μέγα. » Οὕτω xal νῶν, πρώτον ui 
quvhv, xal τότε τὸ πῦρ ἐφάνη. Auk σέ! T« ni 
ἀρχαία ὄψις δείξῃ τὸν αὐτὸν θεὺν, καὶ τότε, xt " 
ἑπιφοιτήσαντα. Καλὼς πανταχοῦ πλ, € bí » 
μηδὶν αἷα mths περὶ τοῦ Πνεύματος pil: 


1565 EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 1066 


« Ὡσεὶ πνοῆς, » οὐκ ἄρα ἄνεμος ἣν. « Ὡσεὶ πυρός.» A στὸν, ὅτι ἐχεῖνος ἐπηγγείλατο ταῦτα μετὰ τὸ σταυ- 


"Ὅτε μὲν γὰρ Υἱῷ γνωσθηνα: ἔδει τὸ Πνεῦμα, ὡς ἐν 
εἴδσει περιστερᾶς ἆλθεν ἐπὶ τὴν χεφαλὴν τοῦ Χρι- 
στοῦ * νῦν δὲ ὅτε πλῆθος ὅλον ἐπιστραφῆναι ἐχρῆν, 
« ὡσεὶ πνρός. » 

Τὸ χαθίσαι τοῦ ἑδραίου ἐστὶ σηµαντιχόν. Παρ- 
έµεινεν, Ἐπανεπαύσατο. "Apa ἐπὶ τοὺς δώδεχα 
Ἠλθεν; Οὐχὶ, ἀλλ) ἐπὶ τοὺς ἐχατὸν εἴχοσιν' οὗ γὰρ 
ἂν ἁπλῶς παρήγαγε τὴν μαρτυρίαν τοῦ προφήτου ὁ 
Πέτρος λέγων. « Ἐχχεῶ ἀπὸ Πνεύματός µου ἐπὶ 
πᾶσαν σάρχα, » xol τὰ ἑξῆς. Tívoc ἕνεχεν πρὸ τῶν 
ἄλλων χαρισµάτων τὸ τῶν γλωσσῶν ἔλαδον ol ἀπό- 
στολοι; Ἐπειδὴ πανταχοῦ διέρχεσθαι ἤμελλον. Καὶ 
ὥσπερ bv τῷ χαιρῷ τῆς πυργοποιίας ἡ µία γλῶσσα 
εἰς πολλὰς διενέµετο, οὕτω τότε αἱ πολλαὶ γλῶσσαι 


πολλάκις εἰς ἕνα ἄνθρωπον ἦσαν ' xal αὑτὸς καὶ τῇ Ὁ O5y ἁπλῶς. « O0 Υὰρ πᾶς 6 λέγων yuot* K 


Περσῶν, xaX «fj Ἰνδῶν, xai τῇ ᾿Ῥωμαίων, xai 
ἁιτέραις πολλαῖς διελέγετο γλώσσαις 7 χαὶ τὸ χάρισμα 
ἐχαλεῖτο χάρισμα γλωσσῶν. 

Τὸ χατοιχεῖν εὐλαθείας ἣν σημεῖον, ἀπὸ τοσούτων 
ἐθνῶν πατρίδας ἀφέντας, χαὶ οἰχείους, ἐχεῖ χατοι- 
xtlv. Ἐπειδ] yàp àv οἰχίᾳ ἐγένετο τὸ γενόμενον, 
εἰχότως ἔξωθεν συνἐδραµον. « Τὸ πλῆθος συνεχύθη, 
διὰ τὸν φόδον, xal ἵνα δείξῃ ὅτι τὴν σύγχυσιν εἰρ- 
γάσατο ὁ φόδος χαὶ τὸ ξένον τοῦ θεάµατος, λέχει; 
Συνεχύήηγα» τῷ qó6w. Ἔστιν οὖν σύγχνσις, ἦτοι 
στάσιν ἑργαζομένη. Ὅταν συγχέῃ σε ó φόδος θεοῦ, 
εἰς κατάνυξιν φέρει. Συνεχύθης, διὰ τὴν συνείδησιν 
τῶν ἁμαρτημάτων ' χατέστης, διὰ τὴν ἑἐλπίδα τῆς 
µετανοίας. 

Οὐ γὰρ ἁπλῶς ἑλάλουν, ἀλλά τινὰ θαυμαστὰ ἔλε- C 
Υον. Εἰχότως Ἱπόρουν, οὐδέποτε γὰρ γέχονέ τι τοι- 
οὔτον. "Opa εὐγνωμοσύνην ἀνθρώπων. 

"D τῆς ἀνα:σχυντίας! Καὶ cl. θαυμαστὸν, ὅπου ye 
xa αὐτὸν τὸν Δεσπότην δαίμονας ἐχθάλλοντα δαί- 
pova λέχουσιν ἔχειν; Ἔνθα γὰρ ἱταμότης, ἓν ζξητεῖ 
µόνον, εἰπεῖν ὅτι δῄποτε, xat οὐχ ὅπως τι λόγου 
πρᾶγμα ἑἐχόμενον εἰπεῖν. 

Tl ἐστι, « σὺν τοῖς ἔνδεχα;» Κοινὴἣν προεθάλλοντο 
φωνὴν, xal πάντων αὐτὸ [f. τὸ αὐτὸ] ἣν στόµα. Πσρ- 
εστήχασι δὲ οἱ Évósxa. μαρτυροῦντες τοῖς λεγοµένοις. 
«Ἐπῆρε τὴν φωνὴν αὑτοῦ * » τουτέστι, μετὰ πολλῆς 
παῤῥησίας xai εὐθέως ἀπὸ τῆς φωνῆς ἑδήλωσεν, 
ὅτι οὐχ ἑστήχασι χαθάπερ οἱ μάντεις. 

Τοὺς ξένους εἶπεν ἀνώτερον. ἐνταῦθα mpb; ἐχεί- D 
γοὺς τείνει τὸν λόγον, τοὺς διαχλευάζοντας * xai δο- 
xel μὲν ἐχείνους [f. ἐκείνοις] διαλέγεσθαι, ὀρθοί δὲ 
τούτη [f. τούτους]. 

Τὸ ἐν τρἰτῃ ὥρᾳ ταῦτα Ὑενέσθαι, οὐχ ἁπλῶς. 
Τότε γὰρ τὸ λαμπρὸν τοῦ φωτὸς δείχνυται, ὅτε περὶ 
ἔργα ἔχουσιν οἱ ἄνθρωπο., ὅτε περὶ ἄριστον, ὅτε 
λαμπρὰ ἡ ἡμέρα, ὅτε πάντες ἐπ᾽ ἀγορᾶς. 

'O οὖν ξιὰ τοῦ προφήτου ἑἐπαγγειλάμενος θεὸς 
πέμψειν τὸ Πνεύμα αὐτοῦ ἐπὶ τὴν ἀνθρωπότητα, 
οὗτος καὶ ἔπεμψε: xai ὁ θεὸς ἀπὸ Πέτρου χαταγ- 
γέλλεται, τὴν ἰδίαν ἐπαγγελίαν πεπληρωχώς. 

0ὐδαμοῦ τέως ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, οὐδὲ Era velia 
αὐτοῦ, ἁλλὰ τοῦ Πνεύματος ἡ ἐπαγγελία. "Opa σύν- 
εσιν’ Οὐ παρῆλθε, xaX εἶπεν εὐθέω; τὰ κατὰ Xpr- 


ParhOL. Gn. CXXV 


ρωθῆναι. "H γὰρ ἄν πάντα ἀνέτρεφεν, 

Οὔτε ἡμῶν τὸ κατόρθωμα τοῦτο, οὔτε ἐγχώμιον, 
εἰς τὰ παιδία τὰ ἡμέτερα διέδη ἡ χάρις, f... οὓς... 
αὐτὴ αὐτῶν χαλεῖ, xal τοὺς πατέρας ἐχείνους. 

Ταῦτα χαὶ περὶ µελλούσης αχρίσεως, xal περὶ 
τῶν Ἱεροσολύμων φησαὶ, xal τῆς αἰχμαλωσίας : 1 
τὰ Ὑενησόμενα ἐπὶ τῷ ἁταυρῷ τοῦ Χριστοῦ. 
« Ἡμέραν δὲ ἐπιφανῆη » τὴν τῆς ἀναστάσεως 
λέχει. 

Πολλοὶ ἑνόμισαν, ὅτι αἷμα περὶ τῆς σελήνης εἶπε, 
χαὶ οὐ περὶ τῆς πλευρᾶς. Αἷμα δὲ λέγει, ὃ ἐξέχεαν 
οἱ Ἰουδαῖοι χαὶ xa0* ἑαυτῶν ἐπεσπάσαντο, λέγοντες" 
« Tí βούλεαθ: ἐπαγαγεῖν τὸ αἷμα τοῦ ἀνθρώπου 
τούτου ἐφ᾽ ἡμᾶς: » 
ύριε, 
Κύριε, » ἀλλὰ μετὰ διαθέσεως. Οὐχ εἶπε,[Πείσθητε,] 
ἀλλ, « ᾿Ακούσατε, ὅπερ ἣν ἀνεπαχθές. "Opa δὲ, 
πῶς οὐδὲν λέγει τῶν ὑφηλῶν, ἀλλ᾽ ἀπὸ τῶν σφόδρα 
ταπεινῶν ἄρχεται, χαὶ οὐδὲ οἷον ἄν τις εἴποι περὶ 
προφήτου, ἀλλ' ἀπὸ πατρίδος ἄρχεται, « Ἰησοῦν τὶν 
Ναζαραῖον. » 

Elsa iv µέσῳ θεὶς τὸ τόλµηµα αὐτῶν, ὅρα πῶς 
πειρᾶται αὐτοὺς ἁπαλλάξαι τοῦ ἐγχλήματος. c El γὰρ 
καὶ ὡρισμένον ἣν, φησίν : ὠδῖνα θανάτου χ[νδυνον 
ἡ Παλαιά φησι, καὶ συμφοράν. Ὁ ὠδίνων οὐ χατ- 
έχει τὸ χατεχόµενον, ἀλλὰ πάσχει xal ῥῖψαι σπε-΄δει. 
ES δὲ xai λύσιν ὠδίνων τοῦ θανάτου, τὴν ἀνά- 
στασιν προηγόρευσεν [f. προσηγ.], ὥσπερ ἓν χοιλίᾳ 
τινὸς ὡδινούσης, φημὶ δη τῶν τοῦ θανάτου δεσμῶν, 
καὶ τῶν τοῦ ᾷδου μυχῶν ἀναξοῦντος [f. ἀναδύντος] 
τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, xal προελθόντος ὡς ἐχ τοχες 
τοῦ ξένου τῆς ἀναστάσεως. Taó:r τοι xal ὠνόμα- 
σται « πρωτότοκος ix νεκρῶν ' » οὕτως ἀνέστη, ὡς 
μηχέτι πάλιν ἀποθανεῖν. Τοῦτο γάρ ἐστι τὸ, « OUx 
ἣν δυνατὸν χρατεῖσθαι, » ὅτι οὐ χοινὴ τοῖς ἄλλοις 
γέγονεν ἡ ἀνάστασις. 

Τὸ ἐκ δεξιῶν ἑστάναι τὸν Πατέρα λέγεσθαι τοῦ 
YioU νυν, ποτὰ δὲ ix δεξιῶν τοῦ Πατρὸς χαθῆσθαι 
σὸν Υἱὸν, οὐδὲν ἕτερον f] τὴν ἰσότητα ἡμῖν σημαίνει - 
« Κύριον » δὲ αὐτοῦ τὸν Πατέρα καλεῖ, διά γε τὸ 
λαβεῖν αὑτὸν δούλου µορφήν. 

Διὰ τοῦτο τριηµερος ἀνεθίω, καθότι οὐκ ἦν δυνατὸν 
ζωὴν ὄντα χατὰ φύσιν αὐτὸν τοῖς τοῦ θανάτου xpa- 
τεῖσθαι δεσμοῖς. Οὐ γὰρ θέµ.ς εἰπεῖν δύνασθαι xpa- 
τεῖσθαί ποτε τὴν ἑνωθεῖσαν τῷ Λόγῳ aápxa, χάτοχον 
δὲ αὐταῖς ᾷδου πύλαις τὴν θείαν γεύσασθαι [f. γενέ- 
σθαι] ψυχἠν ( « Οὐκ ἑγχατελείφθη γὰρ εἰς ἆδου * » 
χαθὰ xai ὁ θεσπέσιος ἔφη Πέτρος, ἀνεδίω] γὰρ 
σχυλεύσας τὸν ἄδην), καὶ «τοῖς ἐν capot; εἰπεῖν, 
Ἐξέλθετε: χαὶ τοῖς ἐν τῷ σχότει, Ἀνακαλύφθητε. » 
"Απερ αἱ ψυχαὶ τῶν δικαίων μετὰ τοῦ Σωτῆρος ἐχ 
τῶν κάτω χωρἰωνξτριψαν [f. ἔπραξαν] ἀναθαίνουσαι. 
— "Exeivo διδάσχων ὅτι τὸ τῆς ἀνθρωπότητος ἔχων 
πρόσωπον, ὡς χαθ ἡμᾶς γεγονὼς, τοὺς ἡμῖν μᾶλ- 
λον, xal οὐχ αὑτῷ πρέποντας, χαθὸ γοεῖται θεὺὸς, 
ἀνίησι λόγους, ὡς ἐφ) ἑαυτῷ, xal πρῶτον χαλῶν 
ἐφ᾽ ἡμᾶς, τὴν τῶν οὐρανίων... ἕξιν ἀγαθῶν. Ὅ 
γὰρ ἑαυτῷ δτδόσθαι qns, τῇ τοῦ ἀνθρώπου φύσει 

34 





1067 THEOPHYLACTI DULGARLE ΑΒΟΗΙΕΡ. 1063 


προνόηµα, ἐπὶ πῶς τῆς τοῦ ἀνθρώπου πτωχείας Α ἐπιδειχτιῶντα. « Διεμαριύρατο [ralg. διεµαρτύρξτο]. 


πεπλούτηχεν» Όταν μέλλῃ τι λέγειν µέγα, τούτῳ 
κέχρηται τῷ προοιµίῳ, διεχείρων αὐτοὺς xd οἰκειού- 
μενος. 

Πολλὴ fj ταπεινοφροσύνη ἔνθα οὐδὲν ἕόδλαπτεν, 
οὐδ ἂν ὠργίσθησαν ’ οὗ γὰρ εἶπε, Ταῦτα' οὗ περὶ 
τοῦ Aa615 εἴρηχεν, ἀλλὰ, « περὶ τοῦ Χριστοῦ, ἀλ)᾽ » 
ἑτέρως τῇ πολλῇ περὶ τὸν µαχάριον τιμῇ Δαθὶδ 
ἐἑνέτρεφεν αὑτοὺς, ὡς πρὸς τολμηροὺς φθεγγόµενος ’ 
χαὶ οὐχ ἁπλῶς, περὶ τοῦ Δαθὶδ, φησὶν, ἀλλὰ, « περὶ 
τοῦ πατριάρχο», 9 xat οὐχέτι λέγει, Καὶ οὐχ ἀνέστη, 
ἀλλ' ἑτέρως, χαίτοι οὐδὲ τοῦτο µε... v... ἣν. Ταῦτα 
λέγει, ἵνα χἂν τὴν εἰς ἐχεῖνον τιμὴν δέξονται 
[[. τῇ... τιμῇ Δέξωνται] τὸν περὶ τῆς ἀναστάσεως 
λόγον, ὡς xai τῆς προφητείας βλαπτομένης, εἰ. μὴ 
τοῦτο εἴη, καὶ τῆς εἰς αὐτὸν τιμῆς. 

Τοῦτο πἀλιν θαυμαστὸν δείχνυσιν, ὅτι οὐχ ὁμοία 
τοῖς ἄλλοις ἦν dj ἀνάστασις, κατέσχε μὲν vp αὐτὸν, 
οὐχ εἱἰργάσατο δέ [τις] τὸ αὐτοῦ τότε ὁ θάνατος. 
Πάντα τοίνυν ἀνατίθησι τῷ Πατρὶ, ἵνα δέξωνται τὰ 
λεγόμενα, Πάλιν ἐπὶ τὸν Πατέρα μεταφεύχει. Καΐ- 
τοιγε Ίρχει εἰπεῖν πρότερον, ἀλλ' οἶδεν ὅσον τοῦτό 
ἐστιν. Ἑνταῦθα xai περὶ τῆς ἀναλίψεως ἡνίξατο, 
xal ὅτι ἓν τοῖς οὐρανοῖς ἐστιν * ἀλλ᾽ οὐδ' αὐτὸ qa- 
νερῶς λέγει, ε Ἐξέχεε. » Kal φησιν. οὐχ ἀξίωμα 
ζητῶν, xal οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ μετὰ δαφιλείας. 

θαῤῥούντως μετὰ τὴν τοῦ Πνεύματος δόσιν, xai 
περὶ τῆς ἁναστάσεως διαλέχεται, xal οὐχ ἁπλῶς, 
ἀλλὰ πάλιν τὸν μάρτυρα παράγων καὶ ἐχείνους 


φησὶ, xal παρεχάλει, » 

Πῶς olev; Τοῦτο τοὺς ἁποστόλους ἀνεχκτῆσατο” 
μᾶλλον τοῦ Ἡσαῖου ἐνταῦθα πλτηροῦται ἡ πἴεροφν- 
τεία dj Àévouca* « Τίς Ίχουσε τοιοῦτον, καὶ τίς 
ἑώραχεν; El ὥδινς ΥΠ ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ, εἰ xai ἑτέχότ 
ἔθγος εἰ [f. εἰς] ἅπαξ, 0-« ὥδινε xal ἔτεχε χοινῃ τὰ 
παιδία αὐτῆς. Ἐγὼ δὲ ἔδ..κα τὴν προσδοχίαν ταῦ- 
την. Ῥύὐφράνθητι, Ἱερουσαλὴμ, xal πανηχυρίσατε, 
πάντες οἱ ἁγαπῶντες αὐτὴν. » Καὶ ἃ ὁ προφήττς 
ἰδίδαξεν, ἐνταῦθα f) πεῖρα δείχνυσιν ἐναρχῶ.;. 

Δύο ἀρεταλ, xa: τὸ προσκαρτερεῖν, καὶ τὸ ὅμοῦν- 
μαδὺν, τῇ διδαχῇ, φησὶ, τῶν ἁποστόλων. Πάλεν γὰρ 
αὐτοὺς ἐδίδασχον, xal τῇ χοινωνίᾳ, καὶ τῇ κλάσει 
τοῦ &ptov, xal τῇ προσευχῇ. Πάντα χοινὰ xai μετὰ 
καρτερίας. OU γὰρ Gg τῶν τυχόντων χατεφρόνου», 
οὐδὰ τοῖς ὀρωμένοις προσεΐχον, ἀλλ ἑπεπύριν-ο 
αὐτῶν ἡ διάνοια. Ἐπειδὴ γὰρ πολὺς ἣν ῥέων ὁ Πέ- 
τρος, xal ἑδείχνυ τὰς ἐπαγγελίας xal τὰ μέλλοντα: 
εἰκότως ἐξέστησαν τῷ φόδῳ, χαὶ ἐμαρτύρει tv; 
λεγοµένοις τὰ θαύματα ' χαθάπερ ἐπὶ τοῦ Χριστο 
πρῶτον σημεῖα, εἶτα διδασχαλία, εἴτο θαύματα. 

Τῆς διδασχαλίας ἁπήλανον. Σχόπει πῶς οἱ δξν 
ἕτερον ἑποίουν οἱ Ἰουδαῖοι, ἡ τῷ ἱερῷ προσἱδρξ»»., 
ἅτα σπουδαιότεροι γεγενηµέν-ι, xal περὶ τὸν τόκον 
πλείονα εὐλάδειαν εἶχον. Οὐ γὰρ ἀπέσπων αὐτοὺς οἱ 
ἀπόστολοι ὥστε μὴ βλάψαι. "Opa. πόσα αὐτοῖς προζ- 


μαρτυρε]. 
Τὸν ἄρτον pot δοχεῖ λέγειν, χαὶ νηστείαν Evzauta 


ἀναμιμνήσκων, περὶ οὗ καὶ ὁ Χριστὸς εἶπεν. « Οὐ (; σηµαίνει, xai σκληρὸν lov: τροφῆς yàp, οὗ τρυτῆς 


γὰρ Δαθὶδ ἀνέδη εἰς οὐρανούς.ι Ἐνταῦθα οὐκ ἔτι 
μεθ) ὑποστολῆς λέγων |f. λέγει] ἔχων τὸ ἀπὸ τῶν 
εἰρημένων θάρσος. OO λέγει,  Ἐξὸν εἰπεῖν, » xai 
ὅσα τοιαῦτα, « Λέχει δὲ αὐτός ' Εἶπεν ὁ Κύριος, » 
χαὶ τὰ ἑτῆς. 

Ἐνταῦθα δὲ φόδον ἑπέστησε µέγαν, χαθάπερ iv 
&pyfj. Καλῶς ἐνταῦθα ἔληξε, διασείων αὐτῶν τὴν 
διάνοιαν. Ἐπειδὴ γὰρ ἔδειξεν ἠλίχως [f. ἠλίκος] 
ἑστὶ, τότε καὶ τὸ τόλµηµα λοιπὸν ἑγύμνωσεν, ὡς 
μείζονα δεῖξαι xai τῷ φόδῳ αὐτοὺς ἐλεῖν. 

Q0; πλάνους ἐκάλουν, ἀδελφοὺς καλοῦσιν ' οὐχὶ 
τοσοῦτον ἑαυτοὺς παρεξετάδοντες, ὅσον εἰς φιλοστορ- 
γίαν ἐπισπώμενοι xat χηδεµονίαν. Πάντων δὲ ἔρω- 
φηβέντων, ὁ Πέτρος ἀποκρίνεται. Καὶ μὴν ἕτερος τῶν 
ἐνταῦθα διχαστηρίων ὁ νόµης , ἐπὶ δὲ τοῦ κηρύγμα- 
τος ὅταν ὁ ἡμαρτηχνὼς ὁμολογήσῃ, τότε σώζεται. Βα - 
λανεῖον γάρ ἐστιν dj ἈἘχχλησία πνευματιχὸν, οὐ 
ῥύπον σώματος, ἀλλά φυχῆς ἁ ποσμῆχον κηλίδα τοῖς 
πολλοῖς τῆς µετανοίας τρόποις. 

ἸΑόιόπιστος ὁ λόγος ἐξ ὧν αὑτὸν ἔλαδον, τέως δὲ 
εὔχολον xal πολκὴν ἔχων δωρεὰν, xal τότε ἐπὶ τὸν 
βίον ἄγει. Ἐπειδὴ δὲ ἐπόθη ὁ ἀχροατῆς, τί ἦν τὸ 
τῶν π)ειόνων λόγων χεφάλαιον; Τοῦτό ἔστιν, ἡ δω- 
ρεὰ, φηαὶ, τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ἐπαινέσας τὰ 
λεχθέντα, χαἶτοι φόδου γέµοντα, χαὶ μετὰ τὴν συγ- 
χατάθεσιν, σότε ἐπὶ τὸ βάπτισμα ἔρχεται λέγων; 
Πολ)ῷ μᾶλλον ἡμῖν |f. ὑμῖν] τοῖς ἐγγύς. "Opa αὐτὸν 
πανταχοῦ ἐπιτιμῶντα, xal οὐ φιλοτιµούµενου, οὐδὲ 


µετελάμθανον. Ὁρᾷ: ὅτι οἱ Πέτρου λόγοι χαὶ τοῦτον 
εἶχον τοῦ βίου σωφρονισµόν; Οὐ γὰρ ἔνι γενέσθαι 
ἀγαλλίασυ μὴ ἀφελείας οὔσης. Πανταχου φαίνονται 
οὗτοι πολλὴν ἔχοντες τὴν ὀμόνοιαν. Τούτῳ veo: à 
Πέτρος’ ὁμοῦ εἰς τὸν τἀφὀν ἦλθον' περὶ αὑτοῦ gra 
τῷ Χριστῷ. Οὗτος δὲ τὶ; Τὰ μὲν οὖν ἄλλα σηνεῖς 
παρεῖδεν, ἔτι βιθλίον συγγράφων. Λέγει omui. 
&q' οὗ πάντα ἐχίνησε. Φυσιχὸν τὸ πάθος ν, κρεῖττον 
ἰατριχῆς τέχνης. Τεσσαράκοντα ἣν ἔτη πεποιτκὼς 
ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ. Ἐπίσημος δὲ ἣν ὁ &vhp ἀπό τε τοῦ 
τόπου, ἀπό τε Tou πάθους. "Opa τοὺς ἁποστόλους 
οὐ προηγουμένως ἐπ᾽ αὐτὰ ἐρχομένους ' οὕτω φιλο- 
τιµίας σαν καθαροί. 

Οὕτω xal ὁ Χριστὸς ἑποίησε, πολλάχις λόγῳ ἐθε- 

D ράπευσε, πολλάχις ἔργῳ, πολλάχις καὶ τὴν χεῖρ 
προσἠγαχεν, ὅπου σαν ἀοθενέστεροι περὶ xbv τί- 
ετιν, ἵνα μὴ δόξῃ ἀπὸ ταυτοµάτου γίνεσθαι. « Καὶ 
πιάσας τῆς δεξιᾶς χειρὸς Ίγειρε.» Τοῦτο ἔποίησε 
δηλῶν τὴν ἀνάστασιν * ἀναστάσεως γὰρ ἡ εἰνών. 

᾽Αλλὰ xoi ἄλμασι xai πηδήµασιν ἐχρῆτο, τειρά- 
ζων ἴσως ἑαντὸν μη ἁπλῶς ἐστι τὸ γεγονός. Tei; 
δέ φασιν, ὅτι καὶ ἠγνόει πξριπατεϊν. 

Όντως θαύματος ἄξιος * οὐχ αὐτοὶ αὑτὸν ἐπάγον- 
ται, ἀλλ αὐτὺς ἀχολουθεῖ, διὰ τῆς ἀκολουθήῄσεως 
τοὺς εὐεργέτας δειχνύς. εΚαὶ ἀλλόμενος, φησὶ, χαὶ 
αἰνῶν τὸν Θεόν. » OUx ἐχείνους θαυµάζων, ἀλλὰ «v 
θΞὸν, τὸν δι αὐτῶν ἑνεργήσαντα. Εὐχάριστὸς iv 
ὁ ἀνὴρ. 

Καλῶς εἶπεν, « Ἐπεγίνωσχον. » ὡς xal ἄγνουν- 


1069 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


μένου λοιπὺν àrb τοῦ πράγµατος᾽ ταύτη γὰρ τῇ A γίνονται ἕως τῆς συντελείας τοῦ κύσμου" EAgucó- 


λέξει χεχρήµεθα, ἐπὶ τῶν μόλις γνωριζοµένων. "Y πὸ 
τῆς εὐνοίας τῆς sig αὐτοὺς xal τῆς φιλίας οὐκ ἔχω- 
ῥίξετο αὐτῶν, ἴσως εὐχαριστῶν αὐτοῖς xol ἐπαινῶν. 
Αὕτη μὲν ἡ στωὰ ἵστατο ἀπὺ τῆς χατασχευῆς Σολο- 
μῶντος ' ἑνέπρησε γὰρ τὸ ἱερὸν ὁ Ναδουχοδονόσορ, 
xai ᾠκοδύμησε Κῦρος ὁ Πέρσης. 

Ei τοῦτο ὑμᾶς ταράττει val θορυδεῖ, μάθετε τἰς 
' 6 ποιήσας, καὶ ph ἐχπλήττεσθε» « Ὁ γὰρ θεὺς Ίγει- 
pev Ex vexpüv. » "Opa πανταχοῦ, ὅταν ἐπὶ τὸν Θεὸν 
καταφεύγῃ, xai εἴπῃ, παρ) αὐτοῦ γΐνεσθαι πάντα, 
τότε ἁδεῶς ἐπιπλήττει, ὡς χαὶ ἀνώτερον ἔλεγεν 
ε "Avbpa ἀποδεδειγμένον ἀπὸ τοῦ θεοῦ εἰς ὑμᾶς., 
καὶ πανταχοῦ ἀναμιμνήσκει αὐτοὺς τοῦ το)λµήματος, 
ἵνα ἡ ἀνάστασις χυρωθῇ. Σημειωτέον, ὅτι χἂν ση- 
μεῖά τις ποιῇ, οὐχ ὀφείλει ἑπαίρεσθαι. Τί φὴς, Πέ- 
τρε; Ὃν χαταγγέλλεις Ἰησοῦν, οὐκ [£x] ἔστι θεὸς 
᾿Αβραὰμ, xai Ἰσαὰχ χαὶ Ἰαχώδ; Καὶ ἀλλαχοῦ : 
« Ἐγὼ πρῶτος, χαὶ πλὴν ἐμοῦ οὐχ ἔστι. » Καὶ τοῖς 
Ἰουδαίοις Eleye* εΠρὶν ᾿Αδραὰμ ἑγώ εἰμι » Πῶς 
οὖν ταῦτα λέγδις; *O λέγω, τοἰοῦτόν ἐστιν" "Ov ὑμεῖς 
ὡς ἀντίθεον xal παραδάτην ἑσταυρώσατε, xal ὡς 
ἀντιπολιτευόμενον τῷ νόµῳ, θεός ἐστι xol θεοῦ 
Yib;, ὃς τὸν νόµον δέδωχε, χαὶ τοὺς προφήτας ἀπέ- 
στειλεν. "Ότι ἀντ αὐτοῦ, φησὶν, ἕτερον ἠτήσασθε 
κχὶ τότε, λῃστήν. Σφόδρᾳ’ ἑδήλωσε τὸ πρᾶγμα ἐπειδὴ 
Υὰρ εἶχεν αὐτοὺς ὑπὸ τὴν χεῖρα, πλήττει λοιπὸν 
σφοδρῶς. Καὶ πάλιν ἵνα μὴ λέγωσι. Πῶς vov αὐτὸν 
δοξάζει ὁ θεὺὸς ὁ τότε μὴ βοηθήσας; παρἀγουσι τοὺς 
προφὴτας μάρτυρας, ὅτι οὕτως ἔδει γενέσθαι, 

Ἐνταῦθα τὴν πίστιν τῆς ἀναστάσεως χατασχευά- 
ζει. « "Ov ὁ θεὸς ἤγειρεν ix νεχρῶν. » Πόθεν τοῦτο: 
Οὐκ ἔτι εἰς προφητείαν καταφεύγει, ἀλλ᾽ sic αὐτὸν, 
ἐπειδὴ λοιπὸν ἀδιόπιστος ἣν. Τότε μὲν γὰρ εἰπὼν, 
ὅτι «Ανέστη,» τὸν Δαθὶδ ἑπηγάγετο μάρτυρα" νυνὶ 
δὲ, τὸν χορὸν τῶν ἁποστόλων. Ἐπειδῇ σφόδρα αὐτῶν 
καθ/φατο, xai ἔδειξεν ἁναστάντα, πάλιν ἀνίησι, 
ξιδοὺς αὐτοῖς ἑξουσίαν µετανοίας, xal φησιν’ εΟΐδα, 
ὅτι χατὰ ἄγνοιαν ἑπράξατε. » 

"Ost διὰ τῆς πἰστεως τῆς εἰς Χριστὸν ἁγιάζέταί 
τις. Asl οὖν ἀμφοτέρως τὴν πίστιν συνδραμεῖν, xal 
τοῦ ἁγιαζομένου, χαὶ τοῦ ὑπερευχομένου, ὡς ἐπὶ τοῦ 
παραλύτου xal τῆς αἱμοῤῥοούσης,. Ἐνταῦθα τὸν περὶ 
τὴ» οἰχονομίας χινεῖ λόγον. Τινὲς -ῶν προφητῶν 


προεχήρυξαν τὴν ἐπιδημίαν τοῦ Κυρίου xal τὰ ῃ 


πάθη, ἃ ὑπὲρ ἀνθρώπων ἔμελλεν ἀναδέξασθαι. Τὰς 
περὶ τούτων οὖν προφητείας, σταυρωθεὶς ὁ Χριστὸ; 
ἐπλήρωσεν. Ὄθεν, ἐὰν λέγῃ, πάντων τῶν πρυφητῶν 
πεπληρῶσθαι τοὺς λόγους, τοῦ Σωτῆρος παθόντος, 
οὐ πάντας καθάπαξ τοὺς προφήτας ἐχλαμθάνομεν, 
ἀλιὰ πάντας τοὺς προαναφωνήσαντας τὰ τοῦ Χρι- 
στοῦ παθήματα, ἄχρι χαιρῶν ἁποχαταστάσεως. 
"Opa. πῶς ὁδῷ προβαίνων, iv μὲν «fj πρώτῃ δη- 
μηγορίᾳ, t,pipa τὴ» ἀνάστασιν καὶ τὴν εἰς οὑρανοὺς 
ἀνάθασιν ἠνίξατο, ἓντοῦθα δὲ χαὶ «hv ἐμφανῆ παρ- 
ουσίαν. Τὸ « ἄχοι » xal τὸ, « ἕως, » παρὰ τῇ θεία 
Γραφῇ. οὗ χρόνου ἐστ σηµαντικόν. "Έστιν οὖν ὁ 
προχείµενο; νοὺς οὕτω. Πολλὰ, φησὶν, eUnov ol προ- 
φῆται γίνεσθαι, ἃ οὕπω πάντα πεπλήρωται, ἀλλ) ἔτι 


µενος τότε μετὰ δόξης θεοπρεπῶ». 

Τὸ, « ὡς ipi, » τὸ σχῆμα τῆς νομοθεσίας δηλι {, 
τὸ µόνον ἐχδεθηκὸ; εἰς Χριστὸν, xal οὖκ εἶπεν ἔτι.- 
ρον προφήτην τινά. Πρόδηλον γὰρ ὡς διὰ Μωῦσέως 
νόμος ἐδόθη, ὃν χαὶ κατὰ τὸ Δεντερονόμιον ἐκ θείας 
ἐπιπνοίας ἐἑπλάτυνε, xaY νοµοβέτου δόξαν ἑκαρποῦτο, 
προτυπῶν τὸν ἀληθη νοµοθέτην Χριστὸν, tiv xai 
τὸν νόµον λαλήσαντα δι αὐτοῦ γὰρ πολυμερῶς xat 
πολυτρόπως, ὡς διἁ ἱδίου Yiou μονογενοὺς xat &vu- 
ποστάτου xal ὁμοουσίονυ, λελάληχεν ἡμῖν ὁ θεὸς χαὶ 
Πατέρ. Ἐτεὶ οὖν àv σχήµατι νοµοθέτου µόνον 
[[. μόνος] ἓν προφήταις Μωῦσῆς, διὰ τοῦτο χαὶ µο- 
ναδ.χκῶς ἀποθλέπων πρὸς τὸν Χριστὸν, ἔλεγς' « Προ- 
φήτην ἀναστήσει Κύριος Ex τῶν ἁδελφῶν, ὡς ἐμέ. » 


B χαὶ γὰρ ὥσπερ αὐτὸς τὴν νομιχὴν εἰσήγαγε πολι- 


τείαν, οὕτω xal ó Χοιστὸς τὴν εὐαγγελιχὴν χατὰ τὸ 
τῆς ixouclou χενώσξεως µέτρον. 

᾽Αληθῶς ἀθάνατος οὖσα ἡ ψυχἠ τοῦ ἀνθρώκου. 
o9 καθάπαξ e ἑξολοθρευθλσεται, » &)) Ex τινο; 
πράγματος ἀγαθοῦ, ὅπου ἣν τεταγµένος mpi- 
τερον. Οὕτω καὶ Ἰούδας ἐξωλοθρεύθη ix τοῦ χορρῦ 
τῶν ἁποστόλων. » Ἐπεὶ ἀθάνατός ἐστιν dj ψυχη, 
ἐξολόθρευσιν αὐτῆς voouusw τὸ ἔτω γενέσθαι τῶν 
ἀγαθῶν, ὧν ἤμελλεν ἀπολάδειν |f. ἀπολαύειν], st 
γε θεοπρεπῶς ἐπολιτεύσατο. « Ὑμεῖς ἔστε υἱοὶ τῶν 
προφητῶν’ » ὥστε ὑμῖν ἔλεγον, καὶ δι’ ὑμᾶς πάντα 
γέχονεν. Ἐπειδὴ γὰρ ἑνόμικον διὰ τὸ τόλµηµα αὖ- 
τοὺς ἡλλοτριῶσθαι, xai οὐκ ἔχειν] λόγον, νῦν μὲν 
αὐτὸν σταυροῦσθαι, νῦν δὲ ὡς οἰχείους θεραπεύειν " 
δείχνυσιν ὅτι xal εχεῖνο κατὰ προφητείαν, xal τοῦτο 
τῆς διαθήκης dic διέθετο ὁ θεός. ε Της διαθήκης, 
φησὶν, υἱοί *  τουτέστ. κληρηνόμαι, "Iva. μὴ δόξω- 
σιν ὡς ἀπὸ χάριτος Πέτρου ταῦτα λαμδάνειν, δεί- 
χνυσιν ὅτι ἄνωθεν αὐτοῖς ὠφείλετο, ἵνα μᾶλλον πι- 
στεύσωσιν, ὅτι καὶ τῷ θεῷ τοῦτο δοχεῖ. Τί ἐστι τὸ, 
« υἱοί: » Τουτέστι, χληρονόμοι, Τί οὖν ὡς περὶ τὰ 
ἀλλότρια διάχεισθς τὰ ὑμέτερα; "Αρα κατηγορίας 
μὲν ἄξια ἑπράξατε, δυνῄσεαθε δὲ χαὶ συγγνώµης 
τυχεῖν. 

« Ὑμῖν πρῶτον, φτοὶν, ὁ Osho ἀναστήσας τὸν 
Ilaióz αὑτοῦ ἀπέστειλεν * » ἄρα χαὶ ἑτέροις. ᾽Αλλὰ 
καὶ ὑμῖν πρῶτον τοῖς σταυρώσασιν. « Εὐλογοῦντα 
ὑμᾶς, φησὶν, ἐν τῷ ἀποστρέφειν τῶν πονηριῶν. » 
"Iva γὰρ ph νοµίσωσιν [ὅτι] αὐτὸς μὸν ταῦτα ἔχα- 
ρίζετο, ὁ δὲ IIlavrp οὐχὶ, διὰ τοῦτό φησιν’ « εὖλο- 
γοῦντα ὑμᾶς. » Ei γὰρ ἁδελφὸς ὁμῶν αὑτὸς, xoi 
εὐλογεῖ ὑμᾶς, ὑπόσχεσις τὸ πρᾶγμά ἐστιν. Ἐπὶ μὲν 
τοῦ Χριστοῦ τὸν προδώσοντα ζητοῦσιν * ἐνταῦθα δὲ 
αὑτοὶ ἐπιβάλλουσι τὰς χεῖρας, 0ρασύτεροι γεγονό- 
τες μετὰ τὸν σταυρὀν. Ἡ γὰρ ἁμαρτία, ἕως μὲν ἄν 
ὠδίνέται, ἔχει τινὰ αἰσχύνην ' ἐπὰν δὲ πραζῇ. τότε 
ἀναισχυντοτέρους ποιεῖ τοὺς ἑργαζομένους αὐτὴν. 
« Καὶ ὁ στρατηχὸς τοῦ ἱεροῦ, » φησὶν, ἵνα πάλιν 
δηµόσιον ἔγχλημα περιθῶσι τοῖς λεγοµένοις, καὶ μὴ 
ὡς ἰδιωτιχὸν ἑχδιχῶσιν, οὗ µόνον ὅτι ἑδίδασχο», 
ἀλλ' ὅτι οὐχ αὐτὸν µόνον ἔλεγον ἐγηγέρθαι, ἁλλά xal 
ἡμᾶς δι’ ἐχείνων [f. ἐχεῖνον] ἀνίστασθαι. 02x. ἔτι 
ἄγουσιν αὐτοὺς πρὸ: Π:λάτον, αἰσχννόμενοι καὶ ἐρυ- 


1010 - 





1011 


ΤΙΕΟΡΠΥΙ.ΛΟΤΙ BULGARUE ARCHIEP. 


1072 


θριῶντες τὰ πρότερα, μὴ ὑπὲρ ixeivov ἔγχλη- A — El μὲν ψευδῆ ἃ λέγομεν, ἀπιλαθοῦ' εἰ δὶ ἁληίτ, 


θῶσι. 

Διά τοῦτο προέλεγεν ἐπὶ τῶν πεντακισχιλίων ’ 
εΔότε αὐτοῖς ὑμεῖς φαγεῖν' » τουτέστι, Πενταχισ- 
χιλίους κορέσετε πίστεως xal ὑμεῖς μετὰ ταῦτα. 
Οὐκ ἔτι γὰρ μετὰ τῶν ἄλλων xaxGv τὰ τοῦ νόµου 
ἐφυλάττετο. Καὶ πάλιν δ,καστηρί0υ σχῆμα τῷ πρά- 
γµατι περιτιθέασιν, ἵνα ὑπεύθυνοι τῇ ἀδίχῳ Υένων- 
ται χρίσει. Καὶ μὴν ᾖδεσαν' « διαπονούμµενοι } γὰρ 
κατέσχον αὑτούς. Τένος οὖν ἕνεχεν ἐρωτῶσι»; Προσ- 
δοχῶντες αὐτοὺς διὰ τὸ πλῆθος ἐξάρνους γενέσθαι, 
xa τὸ διὰ τούτου νοµίζοντες κατωρθωχέναι. "Opa 
γοῦν τ φασιν» € "Ev. molt ὀνόματι ἐποιῄσατε τοῦτο 
ὑμεῖς; » — « Τοῦτο, » ποῖ.ν; διατί μὴ λέγεις, ἀλλὰ 
συσχιάζεις΄ € Ἐν moi ὀνόματι ἐποιῄσατε τοῦτο 
ὑμεῖς.) 

"Opa παῤῥησίαν ἀνδρὸς καὶ φιλοσοφίαν * οὐδὲν 
ὑδριστιχὸν φθέγγεται, ἀλλὰ μετὰ τιμῆς σφόδρα αὐτῶν 
καθήφατο. Καὶ ἀπὺ τοῦ προοιµίου διεχω [δώνι] σεν 
αὐτους xai τῷ πρότερον ἀνέμνησεν, ὅτι χαὶ ἐπ' 
εὐεργεσίαις αὐτοὺς Χρίνουσιν * ὡσανεὶ ἔλεγε' Μά- 
λιστα μὲν ἐχρην στερανοῦσθαι ἡμᾶς, καὶ ἐπὶ 
εούτοις ὡς εὐεργέτας ἀναχηρύττεσθαι. « Ἐπειδὴ δὲ 
καὶ κρινόµεθα &n* εὐεργεσίᾳ ἀνθρώπου ἀσθενοῦς, » 
οὐχὶ ἑνδάξου, Tj πλουσίου. Πολλῆς βαρύ [τητος χέμ]ει 
ᾗ ἐπαγγελία. "O μάλιστα αὐτοὺς ἑλύπει ' τοῦτο yáp 
ἐστιν ὃ ἔλεγεν αὐτοῖς ὁ Χριστός» « "O ἠκούσατε sl; 
τὸ οὓς, χηρύξατε ἐπὶ τῶν δωµάτων. » "Oct δὲ ὁ Πα- 
τὴρ ἐκ νεχρῶν ἀναστῆσαι λέγεται τὸ) Κύριον ἡμῶν 
Ἰησοῦν Χριστὸν, ἑνεργουμένου δηλονότι περὶ τὴ» 
σάρχα αὐτοῦ τοῦ πράγματος , οὐκ ἂν ἔνδοιά- 
σειέ tto * αὐτός τε ὑπάρχων ἡ ζωοποιός τε χαὶ ἓν- 
εργὴς τοῦ Πατρὸς δύναμις, τὸν ἔδιον ἐζωοποίει vabv, 
κατὰ τὸ, « Λύσατε τὸν vabv τοῦτον, xoi bv τρισὶν 
ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν.» "Hv οὖν ἄρα τὸ ζωοποιούμε- 
voy οὐχ ἀλλότριον, οὔτε μὴν ἑνὸς τῶν καθ ἡμᾶς 
ἀνθρώπων σῶμα, ἀλλ ἴδιον αὐτοῦ τοῦ Λόγου. 
ἸἈνέμνησεν αὑτοὺς καὶ ῥήματος ixavou φοδῆσαι. 
Καὶ ὁ πεσὼν γὰρ, φησὶ, περὶ τὸν λίθον τοῦτον 
συνθλασθήσεται' ἐφ᾽ ὃν δ) ἂν πέσῃ, λικμήσει αὐ- 
τόν» τουτέστιν, ὅτι σφόδρα δὀχιµός στι. Καὶ ὅτε 
μὲν διδάξαι ἐχρῆν, ὃρα πῶς λέγονσι προφητείας * 
ὅτε δὲ παῤῥησ:άσασθαι, µόνον ἀποφαίνονται’ «0ὐδὲ 
γὰρ ὄνομα ἕτερόν ἐστι, « φησί. Καὶ οὐχ εἶπεν 


ἁπλῶ-, διόλου, ἀλλ, Οὐκ ἔστιν ἐν οὐδενὶ ἄλλῳ dj D κεχµήριον γέγονε. Διατί δὲ οὕτως ἐγίνέτο! 


σωτηρία. 

ὐὗτοι γὰρ μόνοι ἦσαν τότε, ἑώρα τε αὐτοὺς ταπει- 
vous, συνεσταλµένους. Καὶ τοῦτο μάλιστα ἐξένιζεν, 
ἡ πολλὴ µεταθολἠ. Kal γὰρ ἐχεῖνοι ἦσαν οἱ περὶ 
| "Avvay. Πολλὴ ἡ τοῦ ἀνθρώπου παῤῥησαία, καὶ ἐν 
αὐτῷ τῷ δικαστηρίῳ μὴ ἐγχαταλελοιπότος αὐτοὺς. 
El γὰρ εἶπον, ὅτι οὐχ οὕτως ἔχει, ἐχεῖνος ἂν χατ- 
ηγόρησεν αὐτῶν. "ρα, ἓν ἀπορίᾳ ὄντας, καὶ πάλιν 
«hy ἀνθρώπινον φόδον πάντα ἑργαξόμενον. Ὥσπερ 
ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ, ἀνατρέψαι, φησὶ, τὸ Υινόµενον οὐχ 
ἔνι καὶ συσχιάσαι, ἀλλὰ χωλνυόντων αὐτῶν, μᾶλλο 
ἐπεδίδου τὰ τῆς πίστεως" οὕτω xal νῦν γίνεται. 
"Opa καὶ τούτων τῆν ἀναισχνντίαν, καὶ τῶν ἆπο- 
στόλων τὴν φιλοσοφίαν. 


εί χωλύεις; Τοιοῦτον ἡ φιλοσοφία. ἐχεῖνοι ἐν ἀπ. 
pla. οὗτοι ἐν εὑφροσύνῃ. Ἐπεστόμισε Υὰρ aiu; 
τὰ σημεῖα, οὐδὲ ἐνέγγοντο [f. Ἠνέσκοντο] τελέσι 
αὐτοὺς τὸν λόγον, ἀλλὰ μεταξὺ λέγοντας, διέχογν 
σφέδρα ὑδριστικῶς. Αλλ᾽ ἴδωμεν ἄνωθεν τὰ ci. 
μένα. Τὸ μὲν οὖν' πρῶτον διὰ δόξαν ἀνθρωσύῃ 
ἑποίουν * νυνὶ δὲ καὶ ἕτερον πρόχειται, D pi ὃς 
µιαιφόνους λαλεῖν' ὃ μετὰ ταῦτα ἔλεγον ' c Bacls- 
σθε ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐπαγαγεῖν τὸ αἷμα τοῦ ἀνθρώπου vo- 
του.) 

Οὐχὶ φιλοτιµίας χάριν διηγοῦνταε, ἀλλὰ xal c; 
τοῦ θεοῦ χάριτος τὰ τεκμήρια ἐπεδείχνυ[ν[το. "0a 
γὰρ ἐχεῖνοι εἶπον, ταῦτα διηγἠσαντο ’ τὰ δὲ αὐτον 
εἰχὸς xal παρελθεῖν. « Ἠλθον, φησὶ, πρὸς τν 
l6louz. » "Opa. αὑτοὺς οὐχ ἐπιῤῥίπτοντας ἑαυτοῦ. td; 
πειρασμοῖς, ἀλλὰ τοὺς ἁπαγομένους yewalu; ve 
ροντας. "Opz, πῶς elaty Άχρ:δωμέναι αὐτῶν αἱ i7 
yal* ὅτε τὸν ἄξιων εἰς ἁποστολὴν αὐτοῖς tfiva 
ἀναδειχθῆναι, ἔλεγον οὕτω * « Zo, Κύριε, χαρα 
γνῶστα:» γνώσεως γὰρ ἣν ἐχεῖ χρεία: ἐνταῦθα ᾶ 
ἐπιστομηθῆναι [[. ἐπεὶ ἐπιστομισθῆναι] τοὺς ἐν 
τίους ἐχρῆν, περὶ δεσποτείας δ:αλέγονται ' τὰ 
οὕτως Πρξαντο. | 

Καθάπερ συνθήχας ἀπαιτοῦντες τὸν θὲὺν, ἳῳ 
προφητείαν εἰς µέσον ἄγουσιν, ἅμα xa! αυτώ, | 
παραμυθούµενοι, ὅτι elxf πάντα μµελετῶσιν dc 
ἐχθροί. Ἐκεῖνα εἰς πἐρας ἄγαγε, ὅτι ἐμελέτιν | 
κενά. [KYPIAAOY.] Εἰς σύμδασιν καὶ φιλίαν Iss | 
Ἡρώδτς τε καὶ Πόντιος Πιλάτος, οὐχ ἵνα Ἡ τῶν 
ἀναγκαίων εἰς πέρας ἄγωσιν, ἀλλ' ἵνα ἑμπαρνή: 
σαντες τῷ ριστῷ τοῦ Κυρίου, τουτέστι τοῦ 8 
καὶ Πατρὸς, καχοὶ χακῶς ἀπόλοιντο, xu tf κ» 
ριοχτονίας ἀπαιτηθῶσιν ἑνδίχας. 

Ἡ γὰρ εἰς τὸν Χριστὸν ἐπ'.δουλὴ εἰς αὐτὸν 343 
τρέχει τὸν Πατέρᾳ. Et γὰρ ὁ Πατὴρ ἓν τῷ Yij rb | 
ὁ Υἱὸς àv. τῷ Πατρὶ, πῶς οὐ µία τις ἡ εἰς αὐτόν 
Όθρις ἐγένετο; Οὕτω μανθάνοµεν εὔχεσθαι αἱ 
ἡμεῖς. Καΐτοι γε, πῶς oUx ἄν τις burnt 
Θεανθρώπου εἰς ἄνδρας ἐμπεσὼν, ἀνελεῖν αὐτὸν ἐπ. 
χειροῦντας καὶ ἀπειλοῦντας τοιαῦτα; Ἀόση ot 
ἂν ἀπεχθείας πληρωθείη; 'AXA' οὐχὶ οἱ áp 9 
οὔτοι. 

Τοῦ ἀκουσθῆναι αὐτοὺς, καὶ τῆς ἐπισχέψευ 





$ €0v*0 
*Àxo9 


ε Ὁ ἐπιδλέπων ἐπὶ τὴν ΥΠ’, si 


τοῦ qTpogftov * 
T: 


ποαιῶν αὐτὴν vp£peww ^». ὅτι γὰρ πἀρεστι 9? 
χαῖς αὐτῶν, ἑδήλωσεν ' ἐποίει δὲ τοῦτο ὁ sb, u 
διὰ φόθον πλείονα, xal εἰς θάρσος αὐτοῦ ἐν 
μετὰ τὰς ἁπειλὰς ἐκείνας. Ἐπειδὴ Υὰρ ἀργὴ 1^ | 
xai αἰσθητοῦ ἐδέοντο σημείου, πρὸς τὸ πιστενθίγἩ 
αὐτούς. Τί ἐστιν, « Ἐπλήσθησαν, ? Τουτέστ 
ἀνεπυρώθησαν, καὶ ἀνεχαίνετο [f- ἀνεκαίετο] 6/95 
τὸ χάρισμα. 
'Üpàc ὅτι μετὰ τῆς χάριτος τοῦ θεοῦ χαὶ τὰ "i 
ἑαυ σὼν εἰσέφερον ; πανταχοῦ γὰρ χρὴ τοῦτο μα 
τηρεῖν. Ἐμοὶ δοχεῖ ὅτι dj ἀγάπη τὴν LM | 
εἰσήνεγχε * καὶ τὸ Ünvp.agzby τοῦτό ἐστιν, u j | 
τῶν ἀποστήσαντα [[, ἀποστήσαντε:] τὰ πράτραῖ, | 


΄ 


-- -- -— ww ep σα ἱ αἱ συ - 


- -— πα --- ---- σσ -- 


1013 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


10:4 


οὕτως ἔτρεφον, ἵνα µηχέτι ὡς ἓξ ἰδίων, ἀλλ᾽ ὡς Ex A πίστεω;, xai fj ἀνάστασις ἐχηρύττετο, Τουτέστε 


ποινῶν τρέφωτι ΄ καὶ τὸ £y τῷ Δευτερονομίῳ πλη- 
Ρούυται εἴρημένον, ὅτι ε«Οὐκ ἔσται àv σοὶ |Σνδεῆς], 
ὅτι εὐλογῶν εὔλογήαε, σε Κύριος ὁ θεός σου, ἐν τῇ 
ΥΠ, ᾗ ὁ Κύριός σου δίδωσ σοι.» Πολλὴ ἡ τιµή. 
ε Παρὰ τοὺς πόδας, φησὶ, τῶν ἁποστόλων ἐτίθουν. 
οὔτε εἲς τὰς χεῖρας ἑτόλμων δοῦναι, οὐδὲ τετυφλω- 
µένους [f. τετυφλωμένως] παρεῖχον' ἀλλὰ παρὰ τοὺς 
πόδας ἔφερον, ἵνα ὡς ἐκ χοινῶν λοιπὼν [f. λοιπὸν] 
ἀναλίσχηται, 

«O3 δοχεῖ µοι ἐχεῖνος οὗτος εἶναι ὁ μετὰ Ματθίονυ. 
Ἐκεϊῖνος γὰρ Ἱοῦστος ἑλέγετο. Τὸ δὲ, υἷλς παρα- 
χλήσεως, δοχεῖ pov ἀπὸ τῆς ἀρετῆς εἰληφέναι τὸ 
ὄνομα, ὡς πρ) τούτου ixavbg ὢν xal ἐπιτήδειος. 
Πανταχοῦ δὲ παρατήρει, πῶς δείχνυσι τὸν vópov 
λυόµενον, πῶς δὲ xa: Κύπριο; ἣν, ὅτι λοιπὸν µετῷ- 
χουν xai ἐχρημάτιζον Λευῖται. 

Τὸ δεινὸν, ὅτι μετὰ συγχαταθέσεως fj ἁμαρτία, 
xal οὐδεὶς ἕτερος εἶδε τὸ Ὑενόμενον, πόθεν ἐπῆλθε 
τῷ ταλαιπώρῳ τούτῳ χα) ἀθλίφ, τοῦτο ἑργάσασθαι. 
Σημειωτέον, ὅτι xai τὸ συνειδέἑναι «b γενόµενον παρ) 
ἄλλου, σιωπῶσα ἁμαρτία ἐστιν. El 6 Σατανᾶς τοῦτο 
ἐποίησε, τί αὐτὸς αἴτιος Υόγονεν; ὅτι δεξάμενος αὖ- 
τοῦ τὴν ἑνέργειαν, καὶ πληρωθείς.' 'AXA' ἔδει διορ- 
θῶσαι, φησίν. Αλλ’ οὐχ ἂν διωρθώβη, Ὁ γὰρ τοι- 
αὔτα ὁρῶν, xal ph χερδάνας, πολλῷ μᾶλλον uox ἂν 
ἕ-έρως ἐχέρδανεν. Οὐκ ἔδει τοίνυν ἁπλῶς πα ελθεῖν 
τὸ γεγονός’ ἀλλ ὡς σηπεδόνα ἐκπηνθᾶναι [[. ἐκ- 
απασθῆνα:], ἵνα μὴ τὸ λοιπὸν λυµήνηται copa. Mh 
γὰρ ἀνάγχητις ἦν xai βία: ΜΗ γὰρ ἄχοντας ὑμᾶς 
ἕλχομεν, «ὅτι ἔθου ἐν τῇ καρδίᾳ aov ; » 

Τουτο μεῖζον τοῦ χωλοῦ σημεῖον, τὸ xal ἀνελεῖν, 
καὶ τὸ ἐν διαχονίᾳ εἰδέναι xal τὰ λάθρα Ὑγεγυνότα. 
"Exsivo; ἑτιμωρήθη, xa ἄλλοι ἑχέρδανον' οὐχ ἁπλῶς, 
καΐτο, σημεῖα ἐγένετο πρύτερον, ἀλλὰ τοιοῦτος οὐχ 
Tiv φόδος. Ἀληθές ἐστιν ἐχεῖνο, « Γινώαχεται Κύριος 
χρίµατα otv. » "Opa δὲ, οὖχ ἐχόλασεν αὐτὸς ὁ 
Ἱ]έτρος, ἁλλ᾽ ἀνέμεινεν ὥστε εἰσελθεῖ», οὐδὲ τῶν 
ἄλλων τις ἑτόλμησεν ἐξειπεῖν τὸ γεγονός * φό- 
6ος τοῦτο διδασκάλου, τοῦτο τιμὴ μαθητῶν, τοῦ» 
το ὑπαχοή. « Τριῶν ὡρῶν διάστηµα, xai οὐχ 
ἔμαθεν fj γυνή: οὐδὲ ἐξεῖπέ τις τῶν παρόντων, 
χαΐτυιγε ἰκανὺν fv ἐξηχηθῆναι, ἁλλ᾽ ἐφοδοῦντο. 
Τοῦτο δὲ vov θαυμάζων ὁ εὐαγγελιστὴς ἔλεγεν, ὅτι 
« Mh εἰδυΐα εἰσῆλθα.» Ἐπειδὴ ταύτην ἐδούλετο σῶ- 
σαι (ἐχεῖνος γὰρ fjv ὁ ἀρχηγὸς τῆς ἁμαρτίας) , διὰ 
τοῦτο αὐτῇ δίδωσι πρ»θεαµίαν ἀπολογίας xat ἑξου- 
σίαν µετανοίας, λέγων * εΕἰπέ.» Πρότερον αὑτὴν 
πχιδεύει τὸ ἁμάρτημα, xal τότε δείχνυσιν, ὅτι δι- 
χαίως τὰ αὐτὰ πείσεται τῷ ἀνδρὶ, ἐπειδὴ xal τὰ 
αὑτὰ Ίμαρτεν. Μετὰ τὸ γενέσθαι τὸν φόδον αὐτῶν 
πλείονα, σημεῖον ἐποίει xa αὐτὸς xal οἱ λοιποί. 

Οὖὐκ ἔτι ἐν οἰχίᾳ, ἀλλὰ τὸ ἱερὸν χαταλαδόντες, 
ἐχεῖ διέτριδον. Οὐχ ἔτι λοιπὸν ἀχαθάρτων ἅπτεσθαι 
ἑφυλάττοντο, ἀλλ᾽ ἁπλῶς ἤπτοντο τῶν νεχρῶν. Καὶ 
ὅρα, πῶς kv τοῖς οἰχείοις clot σφοδροὶ. ἓν δὲ τοῖς ἆλ- 
λοτρίοις οὗ χέχρηνται τῇ δυνάμει. 

Σχόπει, πῶς oüx ἔτι λοιπὺν ἀριθμὸν λέχει τῶν 
πιστευσάντων * οὕτως εἰς πλῆθος ἐπετείνετο τὰ τῆς 


διηγέρθη χινηθεὶς ἐπῖ τοῖς Υινοµένοις, καὶ σηµειω- 
τέον ὅτι αἱρετιχοί εἶσιν οἱ Xabbouxalo: Τοῦτο xal 
εἰς ἐχείνους παραμυθία γέγονε, καὶ elg τούτους ὠφέ- 
λεια χαὶ διδασχαλία. 

Διπλὴ ἡ ἀσφάλεια, ὥαπερ ἐπὶ τοῦ τάφον xai, 
σφραγὶς xat οἱ ἄνθρωποι. "Opa, πῶς σαν θερμάχοι, 
ταῦτα ἀνθρώπινά ἐστι τὰ εἰς αὐτὸν γινόμενα. Tic 
αὐ οὺς ἐςήγαγεν, εἰπέ µοι, τῶν θυρῶν χεχλεισμέ- 
νων ;. Ὄντως θυμοῦ μετὰ [f. μεστὰ] χαὶ psücóv- 
των τὰ ῥήματα. OQ; οὐ χατέσχεν fj φυλαχὴ, xal τὰ 
δξσμὰ, xa θύραι χεχλεισµέναι, τούτων προσεδόχη- 
σαν περιέσεσθαι. 

" τῆς ἁνοίαςί « Ἐφοθοῦντο, γὰρ. φησὶ, τὸν 
ὄχλον.» Τί γὰρ αὐτοὺς ὁ ὄχλος ὠφελεῖ». Δέον τὸν 


DB θ:ὸν φοδηθῆναι, τὸν χαθάπερ πτηνοὺς ἁθὶ τῶν χει- 


pov αὑτοὺς ἑξαρπάζοντα τῶν ἐχείνων. 

Τί ποιεῖτε, βουλόμενοι «ἐπαγαγεῖν ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ 
αἷμα τοῦ ἀνθρώπου τούτου.» Τί jc; Zo µαστίζξεις. 
καὶ σὺ qo6];. có ἑπηρεάσεις, χαὶ σὺ δέδοιχας ; σὺ 
χρίνεις, xa σὺ τρέµεις; οὕτως ἀσθενῆς f) xaxia. 
Δέον τοίνυν ἑρωτῆσαι, I6; ἐξήλθστε οἱ δὲ ὡς οὖδε - 
νὸς γενοµένου, ἑρωτῶσι λέγοντες ^ « Οὐχὶ παραγχε- 
λίαν παρηγγείλαµεν ὑμῖν;» Καὶ γὰρ περὶ τούτου 
fv τὸ ὅλον, τὰ δὲ λοιπὰ πάντα πάρεργα ἣν αὐτοῖς. 
Πάλιν μετ) ἐπιειχείας «διαλέγονται. Καΐτοι Υε ἑνῆν 
εἰπεῖν. Τίνες γάρ ἔστς ὑμεῖς, ἀντιδιαταττόμενοι 
τῷ θεῷ; ἀλλὰ ἓν τάξει παραινέσεως τῆς συµθονλῆς 
μετ) ὀπιειχείας πολλῆς ἀποχρίνεται. Πολλὴ ἡ σοφία, 
xai δείχνυσιν αὐτοὺς µαχομένους τῷ Osip. "Ov γὰρ 


€ ὑμεῖς ἀνείλετε, φησὶν, ὁ θεὸς fiyeips. Καὶ τῷ Πατρὶ 


πάλιν τὸ riy ἁνατιθέασιν, ἵνα μὴ δόξῃ ἀλλότριος 
εἶναι τοῦ Πατρός. Καὶ οὐχ ἁπλῶς τὴν ἀνάσιχσιν 
λέγει, ἀλλὰ χαὶ τὴν ὕψωσιν. ρα πάλιν τὸ χέρδος, 
ὅρα ἓν τάξει ἁπολογίας διδασχαλίαν ἀπηρτισμένην. 

Πολλὴ ἡ παβῥησία xai τὸ ἁξ.όπιστον. Ποίων «ῥη- 
µάτων; » "Ott ἄφεσιν, ὅτι µετάνοιαν ἐπηγγείλατ». 
'H μὲν ἀνάστασις ἦν λοιπὸν ὡμολογημένη * ὅτι δὲ 
ἄφεσιν δίδωσιν, ἡμεῖς μαρτυροῦμεν καὶ τὸ Πνεῦμα 
τὸ Άγιον, ὃ οὐχ ἂν ἐπῆλθε, μὴ πρότερον τῶν ἆμαρ- 
τιῶν λυθεισῶν. ὥστε ἀναμφισθήτητον τεχμήριον 
τοῦτό ἐστι. Καὶ οὐχ εἶπεν, ὃ ἔδωχεν ἡμῖν, ἀλλὰ, 
τοῖς πειθοµένοις, ἅμα μὲν µετριάζοντες, ἅμα δὲ 
μέγα αὐτὸ δἐιχνύντες, xat δηλοῦντες, ὅτι xal αὐτοῖς 


D δυνατὸν λαθεῖν, καὶ οὐχ ἁπλῶς, Ὡδυνῶντο, ἀλλά, 


« Διεπρίοντο. » Οὗτος ὁ Γαμαλι]λ ὁ τοῦ Παύλου δι- 
δάσχαλος ἣν * xal θαυμάσαι ἄξιον, πῶς χαὶ τὰς 
χατὰ νοῦν χρἰσεις ἔχων, χαὶ νημομαθὴς ὧν, οὐδέπω 
πιστεύει. Ἐπεὶ οὐδέπω Παῦλος ἐπίστευσεν. Οὐχ 
ἔστι δὲ αὐτὸν μεῖναι πιστεύοντα διόλου * καὶ δῃλον ἐκ 
τῶν ῥημάτων. Καὶ ὅρα τὴν σύνεσιν τῆς δηµηχορίας, 
πῶς αὐτὸς εὐθέως εἰς φόδον ἑνέδαλε, xai ὥστε μὴ 
ὑποπτευθῆναι αὑτὸν εἰς τὰ ἐχείνων φρονοῦντα, ὡς 
πρὸς ὁμογνώμονας διαλέγεται, xai οὐ πολλῇ τῇ 
σφοδρότητι χέχρηται” ἀλλ᾽ ὡς ὑπὸ θυμοῦ µεθύουσιν, 
οὕτω φησίν» Άνδρες Ἱσραηλίται, μὴ ἁπλῶς, 
φτοὶ, μηδὲ ὡς ἔτυχε φέρεσθε. ᾽Απὸ παραδειγαάτων 
αὑτοὺς σωφρονίζει, χαὶ πρὸς μὲν οὖν τῷ [f. τὸ] τὰ 
παραδείγµατα εἰπεῖν, ε Προσέχετο ἑαυτοῖς, εἰπεῖν 


. 2Ui5 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP- κ. 


[f, εἶπεν]. Ἐπειδὴ δὲ ἔδειξεν, ἀποφαίνεται, xal qn- À ρύγµατος οὐκ Ἠμέλουν. Καΐτοι αὗτο ἠδύνπι 


gtv*. € Απόστητε ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων τούτων. » 

Εοίχασιν οἱ Γαλιλαῖοι κατὰ τοὺς χρόνους Πιλάτου 
ἑστασιακέναι, δόγµασιν ἑπόμενοι Ἰούδα τοῦ Ταλι- 
λαΐου. "Mv δὲ τὸ δόγμα τοῦ Ἰούδα, ὡς χαὶ Ἰώσηπ- 
πος Ev τοῖς τελευταίοις τῆς ᾿Ιουδαϊκῆς ᾿Αρχαιολο- 
^ac, ἔδειξε, φαντασίαν ἐξαποστέλλον πολλὴν, δι) 
εὐσεθείας εὐτονίας. Κύριον γὰρ μηδὲ µέχρι στόµα- 
τος ἔφασχε δεῖν τινα λέγειν, μηδὲ κατά τινα τιμν 
xai φιλοφροσύνην, οὕτω δὲ μήτε τὸν βασιλεύοντα. 
Καὶ πολλοί γε αὐτῶν περὶ τοῦ μὴ εἰπεῖν Καΐσαρα 
χύριον, χαλεπωτάτας αἰχίας ὑπέμειναν. Ol καὶ ἐδί- 
ἔασχον μὴ δεῖν παρὰ τὰς διατεταγµένας ἓν τῷ Μωῦ- 
σέως νόµῳ, θυσίας ἑτέρας ἀναφέρεσθαι τῷ Ord. 
Αιόπερ ἑκώλνον τὰς παρὰ τῆς γερουσίας τοῦ λαοῦ 
παραδεδοµένας δίδοσθαι περὶ τῆς σωτηρίας τοῦ βα- 
σιλέως xaX τοῦ Ῥωμαίων ἔθνους. Εἰκὺς Tiv ἐπὶ 
τούτοις ἀγανακτοῦντα πρὺς Γαλιλαΐους τὸν Πιλάτον 
νελεῦσαι παρ' αὐτοῦ [[. παρ vel σὺν αὗὑταῖς], αἷς 
ἑδόχουν χατὰ νόµον προσφέρειν θυσίαις, αὐτοὺς 
ἀναιρεθῆναι, ὥστε ἀναμιχθῆναι ταῖς προσφεροµέναις 
θυσίαις «b αἷμα τῶν προσαγόντων, χαθὰ xal ἐν τῷ 
κατὰ λουχᾶν Εὐαγγελίῳ περιφέρεται [f. ἑμφ.]. Et 
μὲν γὰρ ἀνθρώπινόν ἔστι, φᾳησὶ, 70 δεῖ πραγμάτων 
ἐμῖν; ᾽Αλλὰ θεῖόν ἐστιν; Οὐδὲ μετὰ πραγμάτων 
δυνῄτεσθε καταλῦσαι. "Αληπτος οὖν ὁ Λόγος’ xal 
ἐὰν fj ἐξ ἀνθρώπων, καταλύεται, ἐπειδὴ πεῖραν 
ἑ)άδετε, φησὶν, ἀπὸ Ἰούδα xai θευδᾶ. 

ΤΙ οὖν χωλύει, φησὶ, καὶ ἡμᾶς καταλυθῄνας; « Mf) 


πωτε γὰρ, qot, xol θεοµάχοι εὑρεθῆτα. » Καὶ διά (c 


τυῦ ἀδυνάτου καὶ ἀσυμφόρου ἀποτρέπει αὐτούς. Καὶ 
οὐχ εἶπεν ἀπὸ τίνος ἀνβρέθησαν, ἀλλ ὅτι ἐνταῦθα 
« διελύθησαν, καὶν ἑῤῥύηδαν αὐτῶν τὰ σνετήµατα. 
Πῶς « ἐπείσθησαν, » ὥστε μὴ ἀνελεῖν αὐτοὺς, ἀλλὰ 
µαστίξαι µόνον; « Ἐπείσθησαν yàp αὐτῷ, » φησί. 

Ἑλληνιστὰς οἶμαι καλεῖν τοὺς Ἑλληνιστὶ φθεγ- 
οµένους οὗτοι γὰρ Ελληνιστὶ διελέγοντο, Ἰδου xat 
ἄλλος πειρασμός. "Opa δὲ τὸ λοιπόν ’ ὅτε µάστιγες 
καὶ ἀπειλαὶ, τότε ἐπληθύνοντο οἱ µαθηταί. "Αρα xa- 
θημερινῇ διακονἰᾳ ἣν ταῖς χήραις. Καὶ Opa πῶς 
καὶ οὗτος διᾳκονίαν καλεῖ, xat o5 ταχέως [f. παχέως 
vel εραχέως] ἐλεημοσύνην, ἅμα xal τοὺς ποιοῦντας 
καὶ τοὺς πάσχοντας διὰ τούτου ἑπαίροντες,. Τούτο 
οὗ χαχίας fjv, ἀλλὰ xa) τοῦ πλήθους ἴαως ῥᾳθυμία. 
Auk τοῦτο προὔθηκεν αὐτὸ εἰς µέσον οὗ μιχρὸν 
γὰρ οὐ χαχὸν fv. 

Πρῶτον τὸ ἄτοπον τίθηαιν, ὡς οὐκ ἑνὸν μετὰ τῆς 
αὐτῆς σπουδῆς ἀμφότερον γένασθαι * ἐπεὶ καὶ ὅτε τὸν 
' MasBiav ἔλεγαν [f. ἔλεγεν] χειροτονεῖν, πρῶτον τὴν 
χρείαν δείχνυσι τοῦ πράγματος, ὅτι ἔλέγεν εἷς, καὶ 
ἔδει γενέσθαι δώδεκα. Kax ἐνταῦθα την χρείαν ὁδῆ- 
λωσεν. O0 πρότερον ἐποίησαν, ἀλλὰ περιέµειναν 
γενέσθαι τὸν γογγυσµόν΄ καὶ οὔτε Πνέσχετο ἐπὶ 
πολὺ τοῦτο συµθῆναι. Καλ δρα, τὴν αρίαιν αὐτοῖς 
ἐἑπιτρέπουσι τοὺς πᾶσιν ἀράσχοντας, ἀχδίνους προ- 
θάλλονται » xal σφόδρα αὕτη χαλὴ fj χρίσις, Ἑπτὰ 
προβάλ-.νται, οὐκ ἔτι δώδεκα * τῶν γὰρ ἀναγχαίων 
τὰ ἀναγχ.-ιάτερα προτιμότερον. "Opa δὲ πῶς xal 
φφύτου προγοίας [f. πρόνοιαν] ἐποιοῦντο, xal τοῦ xv- 


. 


ἐχλέξασθαι Πνεύματι χινούμµενοι, ἀλλ ὅμως xal :], 
µαρτυρίαν βούλονται την παρ) αὑτῶν. Τὸ μὲν ὦ, 
ὀρίσαι τὸν ἀριθμὸν, καὶ τὸ χειροτονῆσαι, χαὶ τὸ 
χρεία τοιαύτη, αὐτῷ ἣν τὸ ἑλέσθαι τοὺς is, 
ἐχείνοις ἐπιτρέπουσιν, ἵνα μὴ δόξωσιν αὐτοὶ np 
ζεσθαι. Πάλιν xal ἀρχόμενοι καὶ τελευτῶντες, dz 
λογοῦνται. « Προσχαρτερήσωμεν, » φησί. θὕτω 
ἔδει' ἁπλῶς, οὐδ' ὡς ἔτυχεν, ἁλλὰ πρησκαρτρῦ. 

"Apa xaY ἐχεῖνοι πλήρεις πίστεως ἦσαν, ἵνα pj 
τὰ αὐτὰ γένηται ofa ἐπὶ Ἰούδα, xai Ανανία, v 
Σαπφείρης. ᾿Αφώρισαν αὐτοὺς τοῦ πλήθουν,.: 
αὐτοὶ ἕλχουσιν, οὐχ οἱ ἁπόστολοι ἄγουσιν. "Opa, zi; 
οὐχ ἔστι περιττός. Οὐ λέγει πῶς, ἀλλὰ «! ; "Eye 
τονἠθησαν διὰ προσευχῆς * fj χεὶρ ἐπίχεια τ. 
ἀνδρός ; τὸ δὲ πᾶν 6 θεὸς ἐργά»εται, 

Οὐχ ἁπλῶς εἶπε τοῦτο, ἀλλ᾽ ἔδειξεν ὅση τῆς tin. 
μοσύνης ἡ ἰσχὺς xai τῆς διατάξεως. Οὐχ i25 
ἐχειροτονήθησαν, ἀλλ ἑπηύξατο αὐτοῖς, δυνητα 
περιγενἑέσθαι. "Opa δὲ, ἑπτὰ ἀνδρῶν, ἑδήλωσεν t 
τοῦτο. Τοσχῦτα ἐπέῤῥει χρήµατα, τοσοῶτον Πβό 
πλΏθος 7". 

"Opa χαὶ ἓν τοῖς ἑπτὰ πῶς ἣν τις πρὀχριτος, o 
πρῶτα εἶχεν : εἰ γὰρ καὶ fj χειροτονία xot fli 
ὅμως ἐπεσπάτατο χάριν πλείονα. "Opa, πρὸ τούτο ο 
ἐποίει, ἀλλ ὅτε δηλος γέγονεν͵ ἕνα δειχθῇ, ὅτι οὐχ ipt 
μόνον ἡ χάρις, ἀλλὰ δεῖ καὶ τῆς yeipovovlas. Dr: 
προσθήκη Πνεύματος ἐγένετο" εἰ (ὰρ πλἠρει, Dope 
τος ἧσαν,δηλονότι :οὔ ἀπὸ τοῦ λουτροῦ. Πάλιν inni 
Φτασιν τὸν παροξυσμὸν λέγει καὶ τὴν ὀρτῖν αὐτῶν 
Ἐνταῦθα πολὺ τὸ πλῆθος, χαὶ ὅρα ἕτερον τῆς x7 
pla; τὸ αχῆμα. Ἐπειδὴ γὰρ ἐχώλυσεν αὐτοὺς [28 
Adi. μηδὲν ὑπὲρ ἐχείνου ἐγκαλεῖν, ἑτέραν χα" 
ρίαν εἰσάγουσι . Λιθ:ρτῖνοι ἴσως σαν οἱ Tou 
ἀπελεύθεροι. "Qamep οὖν (pxouv ἐκεῖ πολλον vn 
οὕτω xal συναγωγὰς εἶχον, ἔνθα ἔδει τὸν νόμου br 
νώσχεσθαι καὶ εὐχᾶς γίνεσθαι. Διὰ γἀρτοῦτο ewe 
τουν, ἵνα ἀναγκάσωσιν αὐτόν τι εἰπεῖν. Ὁ & n 
νότερον λοιπὺν διελέγετο, καὶ τὴν παῦλαν BEP 
ἴσως τοῦ θείου νόµου * fiv οὐκ ἔλεγε μὲν, irm 
δέ. Ἐπεὶ δὶ ἔλεγε φανερῶς, οὐκ ἐδεῖτο τῶν πιά 
τῶν ἀνδρῶν, οὐδὲ τῶν ψευδομαρτύρων. Ka ie 
μὲν τῶν ἁποστόλων ἔλεγον, ὅτι τὴν ἀνάστασι ασ’ 
Ύελλον : ἐνταῦθα δὲ, ὅτι ἐθεραπεύονη. D Uv 
ἀνοίας | « Ἰησοῦς, qno, ὁ Ναζωραῖος, ? xal ber 
διστικῶς, «χαταλύσει τὸν τόπον τοῦτον. ) Τοῦτο 
τοῦ Χριστοῦ ἔλεγον. « Ὁ καταλύων τὸν ναὺν πώ. 
Πολλὴ γὰρ ἣν αὐτοῖς εὐλάδεια περὶ τὸν yaly, ὅτε " 
μετοικεῖν βουλοµένοις, xai περὶ τὸ ὄνομα Mules 
δεπλη fj χατηγορία. Εἰκάλλάξει τὰ ἔθη, »χαὶ ἕτερα on 
τειτάξει. Πιχρὰ Jj κατηγορία, καὶ χινδύνων rip 
&; ἔργον αὐτοῦ ποιουµένου. Καὶ pasó ager 
« Α παρέδωχεν ὑμῖν [τυῖᾳ. ἡμῖν] Μωῦσῖς, ? Ἡ ic 
οὐκ ἕει 6 θε/ς. Ὡς ἐἑπαναατροφῇ πολιτεἰαν (f. ) 
ἀναστροφῇ πολιτείας] xaX ἀσέθειαν αὐτοῦ i ; 

Οὗτός ἐστι [f. Οὕτως ἔστι] xal iv Bam 
βαθμῷ λάμπειν. « Elloy τὸ πρόσωπον λ0τον. ii 
Τοῦτο γὰρ ἡ χάρι; τοῦτο dj Wa Μη - 


QNS ανά er 
Ἐπίχαριν αὐτὸν ἐποίησεν ὁ θεὺς, δλλ sib 


-- -— o -— -— -- 


1071 


jf. δὲ] Μωῦσῆς ἐπὶ τοῦ προσώπου εἶχε, τοῦτο οὗτος 
ἐπὶ τῆς φυχῆς περιέφερεν. 

Μετ) ἐπιεικείας ἡ ἐρώτησις. "Iva τί µε... χαχὸὺν 
ἑργάσηται. Διὰ τοῦτο xal αὐτὸς ἀπὸ προσηνείας 
ἄρχεται, χα qnow* « "Ανδρες ἁδελφοί.» "Opa 
ὁφαινομένην τὴν δηµηγορίαν, καὶ ὅτι πολλῆς ἆπο- 
λκύσαντες às: φι)λανθρωπίας, τοῖς ἑναντίοις τὸν εὺ- 
εργέτην Ἀμείφαντο. "Opa, πῶς αὐτὰ ἀπὸ τῆς γῆς 
ἐνάνει. El γὰρ εἶτε, δώσει δηχονότι, χαὶ οὐδὲν παρ᾽ 
αὐτῷ. "Hi0s γὰρ xai συγγένειαν ἀφεὶς χα) πατρίδα. 
Διὰ τί οὖν « οὐκ ἔδωχεν ; ν "Αρα τύπος Tv ἑτέρας 
γῆς. « 0ὖχ ἔδωχε xal Σπηγγείλατο. » Πάλιν δεῖχνναι 
τὸ δυνατὸν τοῦ θεοῦ, τὸ ἐξ ἁμηχάνων πάντα ποιεῖν ’ 
ὃ είχνυσιν ἐνταῦθα τὴν ἑπαγχγελίαν πρὸ τοῦ τύπου 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS τόβ 5 
πρὸς thv ἔνδοθεν ἁστράπτουσαν δόξαν. Ὅπερ x31 A 


1018 
"Opa ὅτι οὖν [f. οὐχ] ἓν τοῖς τετραχοσίοις ἕἔτεσιν 
αὔξει, XX ὅτς ἔμελλεν ἐγγένειν τὸ τέλος, χαΐτοι Ίδη 
τετραχόσια ἣν ἔτη παρελθόντα xai πλείονα ἐν Αἰγύ- 
πτῳφ. Τὸ δὲ θαυμαστὸν τοῦτό ἐστι * Πανούργοις γὰρ 
ἐπινοίαις αὐτῶν περιγενέσθαι ἐθουλεύσαντο. Σοφι- 
σμὸς γάρ ἐστι, βεδιασµένη ἐξήγησις - διὸ ὧδε ἡ ἕἔμ- 
φασις λέγει, βιαξως ἐπιθέσθαι αὐτοῖς * ὅθεν xal co» 
φιστὰς χαλεῖ τοὺς Ὑόητας, ὡς τὸ ἀληθὲς δι’ ἁπάτης 
xai σοφισμῶν χρύπτοντας. Τοῦτο θαυμαστὸν ὅτι ὁ 
προστάτης µέλλων ἔσεσθαι, οὐδὲ μετὰ ταῦτα, οὐδὲ 
πρὸ τούτου, ἀλλ kv αὐτῷ μέσῳ τῷ θυμῷ τέχκτετας, 
xxt ἀνετράφη pnvac τρεῖς ἐν τῷ οἴχῳ τοῦ Hatpó;. 
λλχ' ὅτε τὰ ἀνθρώπινα ἀπηλπίσθη χαὶ ἔῤῥιφαν αὖ- 
τὸν, τότε τοῦ Θεοῦ ἡ εὐεργεσία ἑδείχνυτο λάµπουσα. 
Καὶ ἐσώθη Μωῦσῆς διὰ συµέόλων τῆς χηινῆς σοττ- 


q:vopávnv xai πρὸ τῆς περιτομῆς, xal τῆς θυσίας, B plac, τῆς x Kuplou. Ἡ γὰρ κιδωτὸς ἀπὺ ξύλου ἣν. 


xa τοῦ ναοῦ, χαὶ ὃτι οὐχ ἀξίως οὗτοι ἔλαδον, οὐδὲ 


περιτομὴΏν, οὐδὲ νόµον, ἀλλὰ τῆς ὑπαχοῆς µόνον ᾿ 


μισθὸς ᾗ Lf. $v] ἡ v3. Καὶ οὐδὲ τῆς περιτομῆς δοθεί- 
σης ἡ ἐπαγγελία πληροῦται. Καὶ ὅτι τύποι ἦσαν χαλ 
τὸ τὴν πατρίδα ἀφεῖναι τοῦ 8205 χελεύοντος οὐ παρὰ 
τὸν νόµον. Ἐχείνη πατρὶς, ἔνθα ἂν ἡγεῖται θεός. 

Διὰ τοῦτο « οὐχ ἔδωκεν,  ἐτειδὴ « εἰς χατάσχεσιν 
αὐτὴν αὐτῷ δώσειν ὁπηγγείλατο. » Ὁ δὲ πάροιχος 
xai παρεπἰδηµος, μετ ὀλίγον ἀναλύειν µέλ)ων, πῶς 
χατίέχειν ἠδύνατο; Σώζεται ἄρα χληρονοµία τῷ 
Αθραλμ διὰ τοῦ σπέρματος αὐτοῦ, ὃς ἐστι Χριστός. 
Ὅρα πρὸ πόσων ἑτῶὼν fj ἐπαγγελία, χαὶ οὐδαμοῦ 
περιτομὴ, οὔτε θυσία. Ἐνταῦθα δείχνυσι, πῶς αὖ- 
thv ἠφίει χακῶς πάσχειν, χαίτοι οὐδὲν ἔχων αὑτοῖς 
ἐγχαλεῖν, ἁλλ᾽ ὅμως οὐκ ἀτιμωρητὶ ταῦτα ἑποίουν, 
διὰ τί περιστᾷν λέγει ὁ ᾿Απόστολος τριάκοντα ; Τά 
τε πρὺ τῆς διαθήχης ἣν ἐποιῄσατο μετὰ τοῦ 
Αθραὰμ, καὶ τὴν ἐξ Αἰγύπτου πορείαν Ev τῇ ἑρήμῳ 
μέχρι τῆς τοῦ νόµου δόσεως. 

Tívo; ἕνεχεν περιτέµνεσθαι ἀχροδυστίαν vot; πα- 
τράσιν ἑνομοθετεῖτο ; Kal τινες λέγουσιν' "Eva, 
ὁ ΑἈδραὰμ ix τῆς Χαλδαίων ἀπῆρε. Χαλδαίοις àm:- 
τἑτραπτο χατὰ τὰ πάτρια αφῶν Ἠθη, xa0à Μ/δοις 
xai Ἡέρσαις, µητράσι καὶ ἁδελφαῖς ἐπιμίγνυσθαι. 
Τούτου ἕνεχα περιτέµνεται τὴν σάρκα, τῇ οἰχειότητι 
«5c ααρχὺς ἁποταττόμενο;, xal τοὺς τῆς αυγγενείας 
ἀρνούμενος γάμους. ΄Αλλοι δέ φασιν' "Όπως δήλον 
εἴη, ὡς ἐξ αὐτῶν ἔσται ὁ Χριστὸς τὸ χατὰ σάρχα. 
Fewosxop&v Yàp ὡς dj àv σαρχὶ τομὴῆ 
γενοµένη τὸ παλαιὸν; εἰχόνα ἐπεῖχε τοῦ φωτηρίο 
βαπτίσματος * διὰ τῆς ἀποθολῆς τῆς ἀχροδυστίάς, 
τὴν ἄρνησιν δηλοῦσα τῆς χατὰ σάρχα γεννήσεως, xat 
νους ποιοῦσα τοὺς περιτεμνοµένους θεοῦ. Ἐν πρώ- 
τοις οὖν e ὁ Ἰσαὰκι τῇ ὀγδόῃ περιτέµνεται ἡμέρᾳ, » 
ἔνθα καὶ Ἰουδαῖοι, ὁ δὲ Ἰσμαὴλ δεχατριῶν bvt- 
αὐτῶν ὑπάρχων διὰ τοῦτο καὶ οἱ ἐξ αὐτοῦ οὕτως 
περιτέµνονται, ὥς quat Ἰώσηπος. 

Ἐχάρη Φαραὦ καὶ ἡ θεραπεία αὐτοῦ, ἑκείπερ ἐξ 
ἐλευθέρου vévou; χατάγεσθαι τὸν Ἰωσὴφ. Σηµειω- 
«iov, ὅτι εἰς Σνχὲμ ἐτάφησαν οἱ περὶ τὸν ᾿Αθραὰμ 
xai ol πατριάρχαι, fec ἐκαλεῖτο τάχα Σίκηµα *. αὐ- 
την Υὰρ ὠνήσατο παρὰ Ἐμὶρ ᾿Λθραὰμ, ἵνα θάγῃ 
ἐχεῖ την Σάῤῥαν. 


ευπιχῶς ῃ 


xai ξύλον ἀπὸ ὕδατος, xal σωτηρία τῷ ἆπαχγορευ- 
θέντι, καὶ dp ἀὀναλαθοῦσα, ox Ἰουδαία, ἁλλ᾽ tZ 
ἑθνῶν, xol Αἰγυπτία. « Αστεῖος, » εὐάρεστος τῷ 
rq, ἀντὶ τοῦ, θθοφιλἠς. Οὐδαμοῦ ναὺς, οὐδαμοῦ 
θυσία, τοσούτων οἰχονομιῶν γενοµένων, χαὶ ἀνετράφη 
ἓν oUx« βαρθαρικῷ. Ἐκ τοῦ προχειµένου φανεροῦται, 
ὡς οὐχ ἀποδλητέα ἡ τῶν ἔξωθεν τῆς Υραφῖς παί- 
δευσις. Τρόπῳ γὰρ ἐγχωμίου εἴρηται, xol περὶ 
Aaw. LÀ, καὶ τῶν σὺν αὐτῷ Ἑδραίων, ὡς ἀπερέδαλ- 
λον πάντας ἐν τῇ Χαλδαίων φιλοσοφίᾳ. "Opz λοιπ»ν, 
xai παιδεία, χαὶ γράμματα. Καὶ τεσσαράχοντα ἔτη 
ἓν ἐχεῖ, χαὶ οὐχ ἑάλω kx τῆς περιτομῆς. Τούτων δὲ 
λεγομένων, ὅρα πῶς δεῖ προσέρχεσθαε τοῖς ἄλλοις 
λογικοῖς * δεῖ γὰρ ἐπ’ ὀλίγον πάλιν αὐτοῖς προσέχειν, 
τῇ θεοπνεύατῳ Γραφῇ ἑμμένοντος [f. ἑμμένοντας]. 
Τὸ γὰρ, « Mi) vocis ἴσθι πρὸς ἀλλοτρίαν, » οὐ περὶ 
γυναιχὸθ συνόιχούσης ἀνδρὶ, ἀλλὰ τοιαῦτα σὀφίας 
ἕνεχα εἴρηται ' ἀλλατρίᾳ γὰρ γυναιχὶ, οὐδὲ χατὰ To- 
σὺν προσέρχεσθαι, ἁθλαθδές. Οὔτε Μωῦσῆης, οὔτε οἱ 


. περὶ Ανανίαν καὶ Δανιῃλ, ἔμαθον τὴν. ξένήν παι- 


δτίαν, εἰ μὴ ἀνάγκῃ xal Bla δεσποτῶν. Καὶ γὰρ ἐν 
οὐδενὶ αὐτῇ χάχρηνταε’ εἰ µήπου εἶποι τις, ὅτι xa- 
λὸν μαθεῖν πρὸς τὸ ἀνατρέφαι τὰς ἐχείνων ἁπάτας. 
Ανεῖε Μωῦσῆς,οὐ θυμῷ αἶἴξας, οὐδὲ ὀργῇ χινηθεὶς, 
ζήλῳ δέ. Πᾶν δὲ 0 ἐὰν γένηται εἰς λόγον θεοῦ, εὐσέ- 
θεια, χᾶν φόνο, ᾗνὥς καὶ ἐπὶ τοῦ Φινεές. 

Οὐκ ἔτι τὸν ζῆλον ἐκείνει [f. ἐχίνει], ἁλλ᾽ ἑἐνουθέ- 
τει» χαὶ ἑνεχαλεῖτο μὲν ὁ θεσπέσος. Μωῦσῆς 6; 
ἀνελὼν τὸν Αἰγύπτιον,. χαίτοι θλίδοντα xal ἐγχεί- 
µενον,. Καταχωννύων δξ, ὥσπερ εἰς ἄθνσσον, ὁ 
Χριστὺς τὰ πονηρὰ δαιμόνια, χαὶ τῆς xa0' ἡμῶν 
τυραννίδος χαὶ οὐχ ἑχόντα μεθιστᾶς, διὰ τοῦ τῶν 
ἑχόντων ἐχπέμπειν αὐτά. Μεταχεχώρηχε τοίνυν ἐκ 
τῆς Δἱἰγυπτίων εἰς Μαδιὰμ ὁ Μωῦσης' ἐν ἴσῳ δὲ 
τρόπῳ xal ὁ Χριστὸς. ἐκ τῆς Ἰουδαίας εἰς ijv Γα- 
λιλαίαν. Αλλ) οὐδὲ fj φυγὴ ἔσδεσε τὴν οἰχονομίαν, 
ὥσπερ οὐδὲ ὁ θάνατος. 

"Ορᾷς ὅτι οὐ διαχόπτεται χρόνῳ; Ὅτε φυγὰς ἣν 
xat ξένος, τότε ἄγγελος αὐτῷ ἐπιφαίνεται. Tov αν 
τοῦ Θεοῦ, ἄγγελον παλεῖξ, χαθάπερ xai ἄνθρωπον, 
ε ἐν τῇ ἑρήμῳ, » οὐκ iv vai. "Opa πῶς yíverat 
θαύματα, xal οὐδαμοῦ vab;, ἣ θυσία, οὐδὲ ἐν αὑτῇ 
τῇ ἑρήμῳ, ἀλλ ἐν βάτῳ. Ἱδοῦ καὶ φωνῆς niin, 


1019 


THEOPHYLACTI BULGARLE ΛΒΟΗΙΕΡ. 1n] 


xa δείκνυσιν ὅτι αὐτός ἔστιν 6 θεὺς 'A6pakg 6 A του δι αὐτοῦ τὰ σημεῖα, οὔτε μετὰ ταῦτα ὠγᾶια 


μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, χαὶ δείχνυσι τὴν φιλαν- 
θρωπίαν ὅσην ποιεῖται ὁ θεός. 

El xai iv τῇ Ἐξέδῳ ἔμφοδος χεῖται, ἀλλ οὐδὲν 
διοΐσει τοῦτο τὸ, « ἔντρομος. » Λέγεται δὲ ταῦτα 
περὶ τοῦ κατὰ τὴν βάτον ὁράματος, μενούσης τῆς 
αὐτῆς δ.αφορᾶς τοῦ φοθεροῦ xat ἑντρόμου. 

Νεχρότητός ἐστι xai «θορᾶς τὸ χρῆμα σημεῖον, 
εἴπερ ἐστὶν ὑπόδημα ζώου λείφανον τεθνεῶτος ἤδη 
xaX διεφθαρµένου. ᾿Απρόσιτος οὖν ὁ Χριστὸς τοῖς ἓν 
"όμῳ, xal τῇ παιδαγωγ:χῇ λατρείᾳ. Προσαπονίζε- 
σθαι yàp ἀνάγχη τὸν μολυσμὸν καὶ τὸν ix τῆς 
ἁμαρτίας προσαποτρίδεσθαι ῥύπον. Δεῖ γὰρ ὡς 
ἀληθῶς πάσης νεχρᾶς xai σαρχικῆς Φαντασίας, 
ὥσπερ ὑποδημάτων τινῶν λῦσαι τῶν [f. τὸν | ἐπὶ τῶν 
θείων θεωρηµάτων ἀναθῆναι πειρώμενον νοῦν. Οὐ- 
δαμοῦ ναὺς, χαὶ ὁ τόπος ἅγιος τῇ ἐπιφανείᾳ θεοῦ. 
Πολλῷ θαυμασιώτερον τοῦτο τοῦ τόπου τοῦ ἐν 

Ἁγίοις τῶν ἁγίων. Τΐνος ἕνεχεν εἴασε χαχωθῆναι 
ἐχεῖ; Μάλιστα μὲν οὖν παντὶ δικαίῳ αἱ χαχώσεις 
αἴτιαι μισθῶν γίνονται. El δὲ µεγάλοις ἀνδράσι µε- 
γάλη ἡ θλΒις, πολλῷ μᾶλλον ἡμῖν. 

Προαναφωνεῖ γὰρ πάλαι τὴν τοῦ ἱδίου γεννήµα- 
τος ἐνανθρώπησιν ὁ θεὸς καὶ Πατὴρ, χαὶ ὅτι δεύτε- 
ρος.ἐφ᾽ ἡμᾶς νοµοθέτης ἁἀναδειχθήσεται, λαλήσας 
μὲν πάλαι τοῖς ἀρχαιοτέροις αὐτὸς δι’ ἀγγέλων τὸν 
νόµον, ἓν δὲ τῷ τέλει τῶν καιρῶν αὐτουργὸς εἰς 
ἡμᾶς ἀναδεδειγμένος, xaX χοινῆς [f. χαινης ] διαθή- 
χης χρηµατίσας ἄγγελος, Πάλιν οὐδαμοῦ ναὺς, οὖδα- 


poU θυσία. Δείχνυσι δὲ ὅτι οὐχὶ onusta ἑποίησε µό- C 


νοὺ, ἀλλὰ xai νόµον ἔδωχεν. Ὥσπερ xat 6 Χριστὸς 
πρῶτον σημεῖα, xal τότε νομοθετεῖ, οὕτω κἀχεῖνος. 
Τί ἐστι, « Λόγια ζὤντα, » ὧν τὸ τέλος διὰ λόγον 
ἐδείχνυτο, "Ἠτοι τὰς προφητείας λέγει. TU λέχεις: 
οὐκ ἀναμένεις τὸν ἐξάγοντα, ἀλλὰ φεύγεις τὴν νο- 
µοθεσίαν, καὶ τὸν εὐεργέτην ἀρνῇ; Καὶ ὅρα πῶς 
ὑόρίζουσιν. 'O γὰρ Μωῦσῆς οὕτω φησίν. « Ὃς 
ἐξήγαγεν ἡμᾶς ἐκ γῆς Αἰγύπτου. » Οὐδαμοῦ Βεοῦ 
ὄνομα, ἀλλὰ πάντα Μωῦσῇ ἐπέγραφον. Καὶ ἔνθα μὲν 
εὐχαριστεῖν ἔδει, Μωῦσῆν φέρουσιν εἰς μέσον" ἕν- 
θα δὲ πεισθΏναι νόµῳ, Μωῦσῆν οὐχ ἄγουσι. « Ποίη- 
coy ἡμῖν θεούς. » Οὐκ εἶπον, 8sóv* ὅλως γὰρ ἔτι 
εἴλοντο [εἴχοντο] τῶν Αἰγυπτίων ἐθῶν. Καὶ μὴν 
τοῦτο ἄξιον θαυμάσαι τὸ μὴ εἰδέναι τί θαυμαστὺν, 


ὅτε ἀγνοεῖτε τὸν Χριστὸν, ὅπου xai τὸν Μωῦσῆν καὶ D 


τὸν θεὸν, τὸν δειχθέντα διὰ τοσούτων σηµείων, οὖν 
Ἠγνόησαν µόνον, ἀλλὰ xal ἑτέρως ὕδρισαν τῷ εἴδωλα 
ποιῆσαι. EL δ᾽ ἐποίησαν, πῶς 0:0: τὰ γινόμενα: 
Ἐντεῦθεν λοιπὸν τὰ ἔθη ταῦτα xal αἱ Ovclat. 
Αυτο πρῶτοι ἐποέησαν θυσίαν τοῖς εἰδώλοις : διὰ γὰρ 
[f. διὸ καὶ] ἐπισημαίνεται' €. Ἐποίησαν µόσχον ἐν 
Χωρῇθδ, xat ἀνῆνεγχαν θυσίαν τῷ εἰδώλφ: » ἐπεὶ 
πρ) τούτου οὐδαμοῦ θυσίας ὄνομα, ἀλλὰ προστάγ- 
µατα χαὶ « λόγια ζῶντα. » Τὸ « παρέξωκεν, » ἓν- 
ταῦθα, εἴασεν, ἐστὶ, xai fj αἰχμαλωσία, κατηγορία 
τῆς καχίας. Σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου Rv, xal οὐδὲ 
ὠφέλησεν αὐτοὺς, ἀλλ’ &vnMoxovso, οὔτε πρὸ τού- 


τι. € "Hv εἰσήγαγαν, qnoi, διαδεξάµενοι οἱ risa; 
ἡμῶν. » Ὁρᾶς, ὅτι ἐχεῖ τόπος ἅγιός ἑττιν fa 
ᾗ ὁ θεός; διὰ γὰρ τοῦτο καὶ, ἐν τῇ ἑἐρήμῳ, iia 
ἵνα τόπον συγχρίνῃ. Ἐμφατικῶς ἐχρήσατο τὴ V. 
ξει. Οὐχ ἔχετε εἰπεῖν, φησὶν, ὅτι ἀπὸ τοῦ ἐμοὶ {ές 
χἀχείνοις ἐθύετε, xal ταῦτα Lv τῇ ἐρήμῳ, 5h 
μάλιστα αὐτῶν πρλειστήχει. Τοῦ προφῄτου "lox, 
εἱρηχότος * « Μετοιχιῶ αὐτοὺς ἐπέχεινα Δαμασιῦιι 
ὁ ἅγως Στέφανος τὴν χρΏσιν ἐνταῦθα θεὶς, «Mz. 
χιὼ ἡμᾶς ἐπέχεινα Βαδυλῶνος, » εἶπεν, ἀχολιήι- 
σας τῇ Ἑδθραείων ἐχθέσει, ἢ χαὶ ὅτι τέρμα τῖς ἐν 
μασκηνῶν καὶ Σύρων χώρας ἡ δη μολῶν τυῃά.. 
Οἱ δὲ Ἑδδομήχοντα, ε ἐπέχεινἁ Δαμασχοῦ, p: 
ρήχασιν. Καὶ σχηνῖις οὔσης, θυσίαι οὐχ fox üi 


B τοῦτο fv [f. οὖν] ἵνα μάρτυρα sv θεὸν ἔχωσιτώ» 


µόνον ἦν. 

(a) Moy εἴδωλον ἣν παρ αὐτοῖς θρησχενόμεη., 
σχηνην δὲ τοῦ εἰδώλου τὸν vabv, περὶ ἄσῃο ἤ 
θεραπείᾳ ἠσχόληντο, θεοῦ αὑτῶν προσηγορίαν zij 
τεθειχότες. Paci γὰρ τὸν Ἑωσφόρον οὕτω κατὰ τι 
Ἑδραίων καλεῖσθαι γλῶσσαν. Τύπους δὲ τὰ ize 
χονίσµατα, ἃ, φησὶ, ταῖς ἑαυτῶν xatsoxivismm 
eol. Πρὸ |f. πρὸς] τῷ µόσχῳ καὶ sty omisi 
Μολὺχ ἀνέλαδον  σχηνοποιησάµενοι yàp, br» 
εἴδωλον, xal κχεχλήχασι Μολόχ. Εἴδωλον δὲ wn 
Μωαθιτῶν, λίθον ἔχον διαφανῃ καὶ ἑξαίρετο Ht 
µετώποις ἄχροις εἰς Ἑωσφόρου τύπον ' ἑρμά' 
ται δὲ τὸ Mo)by βασιλεὺς αὐτῶν. Ἑωσρόρν ti 
μὴν ἐκτύπωμα τετεχνουργημένον fjv. Ἀναλάδεο 
τοίνυν τὴν σχηνὴν τοῦ Μ2λὸχ, τουτέστι, τοῦ P9 
λέως ἡμῶν |f. ὁμῶν]. Καὶ ποῖος ἦν οὗτος ὁ Pv 
λεύς; Τὸ ἄστρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν Ῥεφφάν [m 
Ῥεμφὰν], ὅπερ ἑρμηνεύεται σχοεισµός. 

"Oc τε [f. ὥστε] &v τῷ pec ἐπιγραφὴ έγοε, Ἡὶ 
αὐτὴ δξ ἐν τῇ ἑρήμῳφ περιφορητὴ ἦν, xaX οὐχ Ἡ 
τόπῳ χειµένη, xal μαρτυρίου σχηνὴν καλεζ, 55’ 
ἐστι τῶν θυμάτων, τῶν προσταγµάτων. "Bret 
εὑρεῖν χάριν ὁ Δαθὶδ, xal οὐχ ᾠχεδύμησεν ὁ d 
μαστὸς, ὁ μέγας, ἀλλ 6 ἀπεῤῥιμμένος ὁ Σολομν». 
Οὕτως οὐκ ἦν µέγα τι ὁ ναός. 

Οὐδὲ μιᾶς γὰρ, Φφησὶν, ἀναπαύλης µε Ui" [ 
µεθέξειν], πρὶν ἂν µάθοιµι τὸν τοῦ Κυρίου τόσοι 
καὶ τὸ σχήνωµα, τουτέστι τὴν σχήνωσιν τοῦ 9ο) 
Ἰακώδ ’ δηλον δὲ ὅτι Χριστοῦ, Tip visp2x00089 
εεσσαραχοστῷ ἔτει τῆς ἐξόδου τῶν υἱῶν Ἱσροῦλ ἥ 
Αἰγύπτου, ἤρξατο Σολομῶν οἰχοδομεῖν τὸν wv" 
Ἱερουσαλὴμ, ὡς ἡ τρίτη βίδλος τῶν Βασιλειῶν p^ 
διδάσχει. Auk τοῦτο δὶ μετὰ τοσοῦτον χρόνον fh 
ἑπανόδου τῆς ἁπ᾿ Αἱγύπτου τοῦ Ἰσραὴλ ὁ ναὺς 0x" 
δοµήθη, ἵνα ἁποχαμόντες τῇ εἰς τὰ 6p nspixdav- 
σει, τὸν ἕνα τόπον τὸν ἐν Ἱερουσαλὴμ ἀγαπήσωδὴι 
ὃν ὁ θεὺς ἐποίησε τίµιον. Ἐδείχθη μὲν vim id 
τῶν Ίδη λεχθέντων, δείχνυται δὲ xai ὃν qus 
προφητικῆς' « Ποῖον olxov οἰχοδομήσετέ pots Mm 
Κύριος. » 'AJÀ' οὐδὲ ταῦτα ἄξια θεοῦ, 5i TI e" 
µατά ἔστιν, "Opa πῶς αὐτὰ κατὰ μιχρὺν ἑνάγνν ῦ' 


. . * » . ; " H joris 
. (a) Qux sequuntur usque. ad ἑρμηνεύεται σχοτισµός in codice Florentino exstamt in margine i4 


1081 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


: 1082 


cO0k ταῦτα ἔξεστι λέγειν", βραδεῖς πως ὄντες εἰς Α Δεσπότης * τὶ οὖν oüx ἔστησεν aótol; τὸ ἁμάρτημα, 


σύνεσιν, xal τῶν περὶ Θεοῦ λόγων ἀνεπιστήμονες. 

"0; [[. o£] ys, xai διὰ τὸ παρὰ τοῦ Δαθὶδ εἰρῆ- 
σθαι, « Δεδοξασμένα ἐλαλήθη περὶ σοῦ, fj πόλις τοῦ 
Θεοῦ, » ὑπέλαθον ἓν αὑτῇ µόνῃ τὸν θεὸν κατοιχεῖν. 
Ὑμικρὰ τοίνυν δοξάκοντας, ἑλέγχει ὁ θεὺς, xal 
Φησ: Ποῖον o'xov ᾠχοδομήσατε pot, θρόνον ἔχοντι 
τὸν οὐρανὸν, χαὶ τὴν γῆν ὑποπόδιον ; Ἔδει νὰρ τοῖς 
περιωρίσθαι τὴν αὐτοῦ φύσιν τόποις ὐπειληφόσι 
καταδεῖξαι σαφῶς, ὅτι τε εἴη πανταχοῦ, xai χωρεῖ 
μὲν αὐτὸν οὐδὲν, Ίχει δὲ μᾶλλον αὐτὸς διὰ πάν- 
των. 

Ἐνταῦθα λοιπὸν χαταφορικῶς τῷ λόγῳ χέχρηται" 
πολλὴ ἣν παῤῥησία, μέλλοντος αὐτοῦ ἀποθνῄήσκειν, 
χαὶ γὰρ xai τοῦτο οἶμαι αὐτὸν εἰδένσι. "Ότε οὖκ 
Ἡθούλετο θυσίἰαν αὐτὸς, ὑμεῖς ἐθύετε * ὅτε οὐκ ἤθελε 
δουναι ὑμῖν παραγγέλµατα, ἑπεσπάσασθε - ὅτε ἑλά- 
θετε, ημελήσατς * ὅτε εἰστίκει ὁ va' c, εἴδωλα ἔθερα- 
πεύετε * ὅτε βούλεται χωρὶς ναοῦ θεραπεύεσθαι, τὸ 
ἑναντίον ποιείτε. Οὐκ εἶπε, Τῷ θεῷ ἀντιπίπτετε, 
ἀλλὰ. « t Πνεύματι’» οὕτως οὐδὲ pav οἷδε 
διαφοράν. "Ott « τοῦ δικαίου » λέγει, βουλόμενος 
αὑτοὺς χαταστεῖλαι, τουτέστιν οἷς ὁ νόμος δέδωται 
διατάξεις ἔχων, αἴτινες ἰσάγγελον ἑποίουν πολιτείαν͵ 
400; τελοῦντας αὐτὸν, ἔχειν. 

Τινές φασι τὸν ὑπὸ ἀγγέλων διαταχθέντα δὲ ἆγ- 
γέλου τῷ Μωῦσῃ, τοῦ ὀφθέντος αὐτῷ ἐν τῇ βάτψ. 
« Τοὺς χαταγγείλαντας. » Πολλῷ μᾶλλον αὐτόν. Υἱὸς 
ἀνθρώπου ἐστὶν ὁ Ex δεξιῶν τοῦ θεοῦ. Καὶ εἰ νοµί- 
ζεις ὑπερβολὴν ἔχειν τὸ εἰρημένον, ὁ Πνεύματος 
πεπληρωµένος Στέφανος ἀποχρίνεταί cot, ὅτι εἶδε 
thy Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου £x δεξιῶν ἑστῶτα τοῦ θεοῦ 
μετὰ πολλῆς τῖς δόξης. "Ort οὖν «ἑστῶτα, » xai 
οὐχὶ καθήµενον, ἵνα δείξη τὶν ἀντίληψιν τὴν εἰς 
τὸν µάρτνρα. Καὶ γὰρ περὶ τοῦ Πατρὸς λέγεται ΄ 
ε Ανάστα, ὁ θεός ^ » χαὶ πάλιν, « Νῦν ἀναστήσομαι, 
λάχει Κύριος.» "lya οὖν τῷ ἀθλητῃ τῖν προθυµἰίαν 
παράσχῃι xai πείσῃ τοὺς µαινοµένους ἑχείνους 
χαθυφεῖναι τῆς χατ᾽ αὐτοῦ λύττης, τὸ τοῦ βοηθοῦν- 
τος ἐπιδείχνυται σχΏμα. "Ότι γὰρ οὐχ ἕστηχεν, 
ἄχουε Παύλου λέγοντος * « Συνήγειρε xai σννεχάθι- 
σεν ἓν τοῖς ἑπουρανίοις Ev δεξιᾷ αὐτοῦ. » Ὅπερ ἐπὶ 
τοῦ Χριστοῦ ἐποίησαν, τοῦτο xal ἐνταῦθα. Καθάπερ 
ixe/voc εἶπεν ΄ « Ὄψεσθε τὺν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου 
χαθήµενον ἐχ δεξιῶν τοῦ θεοῦ» » xal βλασφηµίαν 
τὸ πρᾶγμα χαλέσαντες, διέῤῥηξαν τὰ ἱμάτια αὑτῶν * 
οὕτως xal ἐνταῦθα, « xà (ota. συνέσχον. » Ἐπειδὴ 
γὰρ εἶπε περὶ τοῦ θανάτου, χάὶ περὶ ἀναστάσεως 
οὐδὲν διελέχθη * xai τοῦτο ἐθέλησε προσθεῖναι τὸ 
δόγµα, ἵνα χἂν οὕτω δέξωνται οἱ ἸΙουδαῖοι. Ἐπειδὴ 
τὃ καθῖσαι φορτιχὸν αὐτοῖς ἑφάνη * οἱ δὲ « συνέσχον 
τὰ ita. » 

Πάλιν «ἔξω τῆς πόλεως, » ὥσπερ ἐπὶ τοῦ Xpi- 
στοῦ * xal iv αὐτῷ τῷ θανάτῳ fj ὁμολογία xal τὸ 
}ἠρυγμα. Δειχνύντος ἣν τοῦτο, ὅτι οὐχ ἀπόλλυται, 
xai διδάσχοντος αὐτούς. Καὶ οὐχ ἁπλῶς εὔχεται ὁ 
paxáptog οὗτος, ἀλλὰ μετὰ προσοχῆς «Orig τὰ vó- 
νατα. » ὉΟρᾷ θεῖον αὑτῷ τὸν θάνατον, μέχρι τοῦ 
U- μέχρις οὗ] σννεχώρησε τὴν ψυχὴν εἶναι αὐτῷ ὁ 


ἀλλ ἀφείθη; El µετενόησαν , ἀφείθη. Μέγα πάλιν 
κατόρθωμα διὰ τοῦ πάντων Σωτῖρος ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς ἑνδείχνυται. Ἐπειδὴ 
γὰρ δελιχαιώµεθα [f. add. διὰ] τῆς πίστεως τῆς elg 
αὐτὸν, xal £v αὐτῷ τὸ ἁπλημμελὲς fj ἀνθρώπου φύ- 
σις εὑρέθη πλουτήσασα , κεχαινοτόµηχεν ἡμῖν , τὸ 
µηχέτι μὲν εἰς ὤδου τρέχειν τὰς τῶν ἀνθρώπων 


(ἁπαλλαττομένας ψυχὰς καθὰ xal πρώην ' πέμπεσθαι 


δὲ μᾶλλον εἰς χεῖρας Θεοῦ ζῶντος. Καὶ το το εἰδὼς 
ὁ ἅγιος Στέφανος ἔφη τὸ, «Κύριε, δέξαι τὸ πνεῦμά 
μου. » 

Τοῦτο οἰχονομία qv, ὡς μηχέτι λοιπὺν iv. Ἱεροσο- 
λύμοις πάντας χαθῖσαι, ἀδεῶς δὲ ἐπιμίγνυνται νῇ 
Σαµαρείᾳχ λοιπὸν οἱ ἀχούοντες *. « Εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ 
ἀπέλθητε. » — «Πλὴν τῶν ἀποστόλων, ϱ φησί. Καὶ 
ταύτῃ προσάχεσθαι βουλόμενοι τοὺς Ἰουδαίους, ἀλλὰ 
μὴ καταλείψειν τὴν πόλιν, xal ἑτέροις γενέσθαι θάρ- 
Goug αἴτιοι. "Opa πῶς ἀκριθῶς περὶ Παύλου διηγεῖ- 
«at, ἵνα σοι δείξῃ θείαν τὴν ἑνέργειαν, ὅτι ὕστερον 
οὐ µόνον οὐκ ἑπίστευσεν, ἀλλὰ xal µυρίαις αὑτὸν 
ἔδαλε χεραϊν. "Opa δὲ πῶς πάλιν πειρασμοὺς ὁ θες 
συγχωρεῖ γίνεσθαι, ἵνα μὴ σὺ μετὰ ταῦτα λέγῃς, ὅτι 
χάριτι póvp χατώρθουν. El εὐλαθεῖς ἦσαν, διὰ sl 
χωπετὸν bmolggav; Οὕπω σαν τέλειο. Ἐπίχαρις 
fv ὁ ἄνθρωπος, xal τοῦτο δείχνυσιν αὐτοὺς ἀνθρώ- 
πους ὄντας, οὐχὶ ὁ φόδος µόνον, ἀλλὰ καὶ 1 λύπη 
χαὶ ὁ χοπετό-. 

Πολλὴ ἡ µανία, τὸ xal αὐτὸν µόνον εἶναι, τὸ xai 
εἰς τοὺς οἴχους εἰσιέναι * ἀπὸ γὰρ τῖς σφαγῆς ταῦ- 
της θρασύτερος γέγονεν. Ἐνίσχυσε, φησὶν, ὁ διωγ- 
μὸς, χαὶ τοὺς διδασχάλους ἑσχόρπισεν, ὥστε πλείουα 
γενέσθαι τὴν µαθητείαν. Οὐχ ὁ ἀπόστολος Φίλιππος, 
ὁ ἐν τοῖς δώδεκα χαταλεγόµενος οὗτος fjv, dXX εἷς 
τῶν ἑπτὰ τῶν πρὸς τὴν χηρῶν οἰχονομίαν χαταστάν» 
των, ὃς xal τὸν εὐνοῦγον ἐδάπτισε. Πῶς δὲ xal τὸν 
Σίμωνα; Ὥσπερ χαὶ τὸν Ἰούδαν Χριστὸς ἐξελέξατο. 
ἸΑναιρεθέντος τοῦ Στεφάνου, « διωγμὸς ἐγένετο pé- 
γας ἐπὶ τὴν "Exxigoíav, xal πάντες διεσπάρησαν 
χατὰ τὰς χώρας, πλὴν τῶν δώδεχα « ἀποστόλων. » 
Ὁμοίως καὶ οὗτος, ὃς εἷς τῶν ἑπτὰ διαχόνων fv, 
καὶ τὸν εὐνοῦχον βαπτίσας, εὑρέθη εἰς "Αζυωτον. 
Πρὸς δὲ Καισάρειαν ὥρμησε τὴν αὐτὸν ἐνεγχοῦσαν. 
Τῆς γὰρ ἐπὶ Στεφάνῳ λύπης πᾶιραθεὶς, xal ἴσως 


D δείσας ph -ῶν ὁμοίων µετάσχῃ, ἑπαλινόστησεν 


οἴχαδε. 

Τοῦτο γὰρ σημεῖων φανερὸν, οὐχ ὡς οἱ µάχοι kmol- 
ouv* ἴσως γὰρ ἐχεῖνοι δεσμοῦσ.. Πῶς αὐτὸν οὐχ 
ἀνεῖλον, ὥσπερ ἸΑνανίαν xal Σαπφείραν; "Οτι xa 
&b παλαιὸν ὁ τὰ ξύλα συλλέξας ἀνῃρέθη εἰς ἑτέρων — 
σωφρονισμὸν , καὶ οὐκ ἔτι ἕτερος τὸ αὐτὸ πέπονθεν. 
Οὕτω xat νῦν. "Opa καὶ ἕτερον πειρασμὸν τοῦ Σίµω- 
yog * εΛέγων εἶναί τινα, Φφησὶν, ἑαυτόν. » Οὗτος 6 
Σίμων ὑπεχορίσατο τοὺς ἁποστόλους, xa αὐτὸς δὲ 
ὁμοίως τοῖς ἄλλοις ἑδαπτίσθη ὑπὸ τοῦ Φιλίππον. Οἱ 
ἓὰ πάντες χωρὶς αὐτοῦ ἐδέξαντο τὴν τῶν μεγάλων 
ἁποστόλων παρουσίαν, καὶ διὰ τῆς αὐτῶν χειρὀθεσίας 
ἔλαδον Πνεῦμα ἅγιον. Ἐπειδή περ ὁ ἀπόστολος Φί- 
λιππος δ.άχονος ὢν οὐχ εἶχεν ἐξουσίαν τῆς χεῖροθε- 


1033 


THEOPHYLACTI! DULGARLE ARCHIEP. 1 


σίας. τοῦ δι) αὐτῆς διδόναι Πνεῦμα ἅγιον, αὐχ 6 kv  φοδηβῆναι τῶν Ἰουδαίων thv ἐπιστασίαν. Καὶ ὧι 


τοῖς δώδεχά ἐστιν οὗτος ὁ Φίλιππος. Καὶ γὰρ ἂναιρε- 
θέντος Στεφάνου, οἱ μὲν ἄλλοι διεσπάργααν, πλην 
vy ἁποστόλων.  - 

Καὶ ἐπληροῦτο τὺ παρὰ τοῦ Χριστοῦ εἱρημένον, 
ὅτι « Ἐλεύσονται ψευδόχριστοι xol φευδαπόστολοι 
ἐπὶ τῷ ὀνόματί µου. » Τὸ μὲν τῆς ἀφέσεως ἔλαδον 
Πνεῦμα, οὕπω δὲ τὸ τῶν σημείων. 

Σημειωτέον, ὅτι οὐ δεῖ πλησιάζειν µάγοις, ahy 
εἰ ἀπατηθείς τις ἐπλησίασεν, ἀφιστάσθω ταχέως. 'H 
γὰρ ἐπιμονὴ ἓν τοῖς χαχοῖς εἰς ἕχστασιν ἄγει φρε- 
νῶν, ὥστε μὴ συνιέναι τὰ γινόμενα. "Οτι οὐκ ἁργχυ- 
ῥ'ου, οὐδὲ ὑποχριταῖς , ἁλλ' ἁγίοις διὰ πίστεως ἡ 
Μετοχὴ τοῦ ἁγίου Πνεύματος δίδοται. 

Διὰ τί οὐκ σαν οὔτοι λαδόντες Πνεῦμα Ryo ; 
Ἠτοι τοῦ Φιλίππου τιμῶντος τοὺς ἀποστόλους, ftot 
τὸ μὴ ἔχειν χάρισμα τοιοῦτον * civ ἑπτᾶ γὰρ ἂν. 
"Opa 88, ἐχεῖνοι οὐχ ἐξίεσαν, ᾠχονομήθη τούτους 
ἐξελθεῖν, xal ἐχείνους ἑτέρως διὰ. τὸ Ἠνεῦμα τὸ 
ἅγιον. Δυνάμεις γὰρ ἔλαδον ποιεῖν καὶ σημεῖα, οὐχὶ 
δὲ 5b Πνεῦμα διδόναι ἑτέροις * τοῦτο ἣν τὸ τῶν 
δώδεχα ἁποστόλων ἐξαίρετον. Καὶ ὅρα τοὺς χορυ- 
φαίΐους, οὐκ ἄλλους πέμπαυτιν, ἀλλὰ Πέτρον. 05x ἂν 
εἶδεν, el µή τι αἱσθητὸν ἐγένετο, ὥσπερ xat Παῦλος 
Σποίησεν ὅτε ταῖς γλώασαις ἑλάλουν. διὰ τί προσή- 
νεγχε χρήματα ὃ Σίμων: Καίτοι οὖκ εἶδε χρηµά- 
των ἕνεχεν τοῦτο ποιοῦντας, οὐκ ἦν ἁγνοίας τὸ 
" πρᾶγμα, ἀλλὰ πειράζοντος xat βουλοµένου κατηγο- 
ῥ-αν περιδαᾳλεῖν. Διὰ τοῦτό φησιν» ε Οὐκ ἔστι σα 


ἑρώτησε διὰ τί * ἀλλ ε Αναστὰς ἐπορεύθη.» μι 
ἀντιλαμθανομένους ἀγγέλους τῷ χηρύγµατι, 12: {ὐ- 
τοὺς μὲν οὗ χηρύττοντας, Διὰ τί μὴ τῷ εν 
φαίνεται ὁ ἄγγελος, καὶ ἄγει αὐτὸν πρὸς Φίιππ; 
"Ott ἴσως οὐχ ἂν ἐπείοθη, ἆλλὰλ xal ἐξεπιάγι ὃ 
μᾶλλον. 

Μεγάλα ἐγχώμια τούτον, tyre xal Αἴθιοπίᾳ iiw, 
xaY τοσούτοις κυχλούμενος πράγµασι, καὶ bw; 
οὐχ obonc, xal ἐν τῇ δεισιδαίµονι πόλει ὧν, {ριο 
προσχυνήσων ἓν Ἱερονσαλήμ » χαὶ. πολλὴ ἡ στο. 
ὅτι χαθήµενος ἐπ ὀχήματι ἀνεγίνωσχε, Καὶ iz 
ἐν ποίῳ χαιρῷ, v τῷ χαλεπωτάτῳ χύματι. Evo 
πεπλήρωται ἡ προφητία d$ λάέγουσα’ κ λίθωση 
προφθάσει χεῖρα αὐτῆς τῷ θεῷ. » Καὶ τοῦτο tim 
τῆς Φιλοσοφίας, xa τὸ τὸν προφήτην τοῦτο pc 
χεῖρας ἔχειν, τῶν ἄλλων ὄντα ὑψηλότερον. "Opa 5 
πάλιν εὐλάδειαν, οὐκ εἰδὼς ἀνεγίνωσχεν , εἶτα πὶ 
μετὰ τὸ ἀναγνῶναι ἐξετάζει. Τοῦτον εἶναι "Iro. 
καὶ πεπληρῶσθαι ἐν αὐτῷ τὴν Εραφὴν, ὡς airs i 
εὐνοῦχος πεισθεὶς, χαὶ παραντίχα ἀξιῶν Berat 
ναι ἔλεχε * « Πιστεύω τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ αὐτὸν rn 
«bv "Incoüv. » "Oc χαὶ ἐπάμφθη εἰς τὰ χλήμα:: "i 
Αἰθιοπίας χηρύξων, θεὸν μὲν ἕνα τὸν διὰ προη 
κεχηρυγµένου, τούτου δὲ τὸν Ὑἱὸν τὴν χατὰ ἄνδρν 
πον ἤδη πεποιῆσθαι παρουσίαν. « Καὶ ὡς πόσο 
εἰς σφαγὴν fjx9n, » χαὶ τὰ λοιπὰ ὅσα οἱ vportiz 
λέγουσε περὶ αὐτοῦ. 

[TOY ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ.] "Opa πως oven" 


μερὶς, οὐδὲ κλῆρος, ἓν τῷ λόγῳ τούτῳφ.ν Ἐπειδὴ { ται, καὶ πρῶτον ἀναγινώσχει καὶ ἀγνοεῖ ' εἶτα dv- 


05x εἷς δέον αὑτῷ κἐχρηται, οὐχ ἔτι ταῦτα ἁρωμέ- 
νου, Δλλὰ παιδεύοντος. Σο, φησὶ, τῷ τοιούτῳ * ὡς 
ἂν εἴτις εἴποι ' Συναπόλοιτο μετὰ τῆς προαιρέσεως. 
The ἐχχλησιαστικὰς χειροτονίας ἠσφαλίζετο ; ἐξ 
ὀρθῆς πίστεως, καὶ βίου σεανοῦ. τὴν µαρτυρίαν 
ἐχούσας. Ἐφόδει γὰρ αὐτοὺς τὰ ἐπὶ τοῦ Ἱεροθοὰμ 
χαχα " ἵνα pi µελέτῃ xal ἔθει τοῖς ἀσεθοῦσι γένη- 
και. Ἐπειδὴ ἐχεῖνος λανθάνειν ἑνόμιζεν. ᾿ωρᾶς ἀπὸ 
τῆς χαχίας πάντα πραττόµενα; Ἀείχνυται ὡς ἡ µετά- 
vota. Ἰχανὴ πᾶσαν ἁμαρτίαν νικῆσαι διὰ τὸν χαἰροντα 
ἐπὶ µετανοίᾳ Θεό». Τὸ δὲ, « ἄρα, » προσχείµενο»ν, 
δ.δάσχει ὡς δυσχατόρθωτον γίνεται τὸ πρᾶγμα τῆς 
µετανοίας τοῖς εἰς αὐτὸ τὸ θεῖον ἑξαμαρτάνουσιν, εἰς 
ὃ καὶ ὁ Σίμων μαρτεν ἀργύριον οὐχ ὑπαχούειν 


γινώσχει αὐτὴν τὴν µαρτυρίανν Évüa fiv τὸ vis, 
xai ᾗ ἀνάστασις, xai ἡ δωρεά. « Ότι αἴρετει iri 
τῆς γῆς p ζωὴ αὐτοῦ, » ἀντὶ τοῦ, ἐπαίρετι x 
ὑψηλοτέρα τῶν ἐπὶ γῆς ἔστιν dj ζωὴ αὐτοῦ, το 
στιν ἡ ὕπαρξις τοῦ Μονοχενοῦς, ὅταν Eco νοεῖται σε) 
χὸς, καὶ οὕπω «b καθ ἡμᾶς γενόμενος. [ΘΕεύΕΙΑ 
KTOY.] Τὴν παράνοµον χαὶ ἄδιχον κρίσα ἐπ η 
γινοµένην [f. Υεν.] δηλοῖ τῆς ἀληθείας xpi 

[TUY XPYZOZTOMOY]. Thv μετὰ τὴν i 
γενοµένην. δόξαν καὶ τὴν: εὐγενη αὐτοῦ afin fr 
τῶν οἰχοδομηθέντων ἔδειξε πεῖρα, slo ἔδται b 
MYo φρᾶσαε, aüsoU. μὲν θανάτῳφ ὑποδαλλομνὸ 
πάντων ὃδ εἰς ἀφθαρσίαν χάριτι αὐτοῦ (toot 
vtov, xal πίστει λυτρουµένων» "Hv γὰρ ῥαὺὸ: 1 


1*5 Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἠγησάμενος εἰς τὰς ἑνεργείας. [) ἀγενεαλόγητος ὡς θεὺς, καὶ xavà σάρχα Trpo 


Πολλοῦ θυμοῦ τὰ ῥήματα. "Λλλως δὲ, o)x ἑχόλασεν 
αὐτὸν, ἵνα μὴ λοιπὸν ἀνάγχης ἡ πίστις f, ἵνα μὴ τὸ 
πρᾶγμα ὠμὸν δύξῃ, ἵνα xat τὰ τῆς µετανοίας εἶσα- 
ΥάΥΠ. ᾿Αρχεῖ πρὸς διόρθωσιν τὸ ἑλέγξαι τὰ bv τῇ 
χαρδίᾳ, τὸ ἐχεῖνον ὁμολογῆσαι, ὅτι ἑάλω, xai τοῦτο 
δηλον, kx τοῦ εἰπεῖν" c Δεήθττε ὑμεῖς. ν 

Ἴσως διὰ «b» Σίµωνα, ἵνα μὴ ἁπατῶνταε, ἵνα λοι- 
πν ἀσφαλεῖς ὧσι. Διὰ τί πάλιν ἄπεισιν ἐχεῖ ἔνθα fjv 
3j τυραννίς ; Ὥσπερ ἐν τοῖς πολέμοις ποιοῦσιν οἱ 
στρατητοὶ, τὸ πονοῦν τοῦ πολέμου µέρος χαταλαμ- 
θάνουσιν. Ἐμοὶ δοχεῖ τῶν ἑπτὰ οὗτος εἶναι * οὗ γὰρ 
ἂν ἀπὸ τῶν Ἱεροσολύμων πρὸς µεσημθρίαν ἁπῄει, 
ἀλλά πρὸς Épxtov * ἀπὸ δὲ Σαµαρείας πρὸς µεσηµ- 
θρίαν. «Λῦτη ἐστὶ, vno, fonuac.» Ὅπτε μὴ 


Ἑὸ ὅλον εἰδέναι ὅτι ἄλλως xa περὶ ἄλλων 14195: 
ol πρυφῆται, f ὅτι περὶ αὐτοῦ τοῦ Κυρίου T^ 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, fj περὶ ἑαυτῶν ἑτέρῳ kil 
διαλέχονται. Σφόδρα περιεσχεµµένη ἑστὶν ἡ H9. 
σι. Ἐπιστατέον ὅτι πολὴ d σπουδὴ bil 
χα τελείως Χριστιανίζουσι περὶ τὸ i 
βάπτισμα. Διττοῦ γὰρ ὄντος τοῦ διδοβἑνοῦ, ua 
μὲν & ὕδατες, ὁτὲ δὲ iv Πνεύματι yip 91 P7 
οὗ διὰ τὴν ὑπεροχὴν τοῦ Ev. Πνεύματι Bex 
κατεφρόνουν τοῦ σωµατικωτέρου” cupódiiern nt 
καὶ τοῦτο el; σωτηρίαν. καὶ την ἀνάστᾶσιν un 
µατος. "Ἔστι δὲ διὰ τῆς προχειµένης Bie "i 
Πράξεων πολλὰ θηρεῦσαι παρὰ τοῦ χρησι κ 
ἐξ ὕδατος βαπτίσματος. "Opa ὅτι τὰ Gua? 


Φ οὃν ο -- -- 0 9 


-— -—Ó -— -—— -— --* 


)085 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 1086 


ηοτισµένα εἶχε᾽ xat γὰρ ὁ προφήτη; πάντα εἶχε, A γενέσθαι, "Oct καὶ ἸΑνανίας διάκονος ἣν, μαρτνρε: 


«ry αάρχωσιν, τὸ πάθος, την ἀνάληψιν, τὴν ἀνάστα- 
ctv, thv χρίσιν τὴν µέλλουσαν. El δὲ πολλὴν ἔπιθυ- 
píav δτίχννσι, μὴ θαυμάσῃς. Aix τί « ἥρπασεν » 
αὐτόν, Τὸ γενόμενον θαυμασιώτερον ἑἐδείχνντο, xal 
τότε οὐκ ᾖδει. Ὡς οὖν ὕστερον αὐτὸν θαυμασθῆναι 
τοῦτο ἐγένετο. « Ἑπορεύετο yàp, φησὶ, τὴν ὁδὺν αὑ- 
τοῦ χαίρων» » ἵνα θεῖον δειχθῇ τὸ γινόµενον, ἵνα ph 
νοµίαῃ ὅτι ἄνθρωπός ἐστιν ἁπλῶς, συµφερόντως οὖν 
αὐτὸν ρπασε τὸ Πνεύμα: ἐπεὶ ἑξίωσεν ἂν xal 
συναπελθεῖν αὐτῷ ὁ εὐνοῦχος, xal ἑλύπησεν ἂν ἐκχεῖ- 
voz ἀνανεύσας, οὕτω τοῦ χαιροῦ ὄντος. Μέγα xal ὁ 
Φίλιππος ἐχέρδανεν, ὅπερ Ίχουε περὶ τῶν προφη- 
τῶν, περὶ Ἱεξεχιῆλ, περὶ ᾿Αθδαχοῦμ xal τῶν ἅλ- 
λων, ἰδὼν καὶ ἐφ᾽ ἑαυτὸν γενόµενον. Ἐντεῦθεν δεἰ- 
χνυται πολλην ὁδὸν ἀπελθὼν, εἴ γε ἐν Αξώτῳ εὖ- 
ρέθη, ἐχεῖ αὐτὸν ἕστησεν, ἔνθα χαὶ εὐαγγελίσασθαι 
ἔδει. ᾽Αξίως εἶπε τὸν Παύλου ζῆλον, xot δείχνυσιν 
ὅτι ἐν µέσῳ τῷ ζήλῳ ἕλχεται, xa οὐδέπω χορεσθεὶς 
τῷ φόνῳ τοῦ Στεφάνου. Ἰδοὺῦ ἑπληροῦτο τὸ παρὰ 
τοῦ Χριστοῦ εἱρημένον, ὅτι « OL ἀποχτενοῦντες 
ὑμᾶς, δόξουσι λατρείαν προσφέρειν τῷ θεῷ. » Δια 
τί εἰς Δαμασχὸν ἑπορεύετο; Μεγάλη fj πόλις ἣν καὶ 
βααιλιχὴ, xa ἑἐφοδεῖτο ph xai ἑκείνη προχατα- 
ληφθῇ. Καὶ ὅρα τὸν πόθον καὶ τὴν σφοδρότητα οὗ 
προσέρχεται ἄρχοντι, ἀλλὰ τῷ Γερεῖ' οὕτω γὰρ 
ἐκαλοῦντο οἱ πιστεύσαντες, ἴσως διὰ τὸ την ὁδὺν 
τέμνειν τὴν εἰς obpavby φέρουσαν. Διὰ τί μὴ Ev Δα- 
pacxip, 4 ἐν Ἱεροσολύμοις: "oce μὴ ἑξεῖναι ἄλλοις 
αὐτὸ διηγεῖσθαι, ἁλλ᾽ οὗτος ἀξιόπιστος ἣν διηγούµε- 
vog 6 διὰ τοῦτο ἁπιών. Τοῦτο οὖν λέγει καὶ πρὸς 
Ἁγρίππαν ἀπολογούμενος. Ἡ γὰρ ὑπερθολὴ τοῦ 

τὸς πλάττειν εἴωθς µέτρα Υὰρ ἔχουσιν οἱ 
ὀφθαλμοί. Λέγεται δὲ xax φωνῆς ὑπερδολὴ χωφοὺς 
ποιεῖν καὶ ἀἁποπλῆγας. Αλλὰ τούτου µόνον ἑπήρωσε 
καὶ ἔσθεσεν αὐτοῦ τὸν θυμὸν τῷ φόδῳ, ὥστε ἀχοῦσαι 
«X λεγόμενα. Οὐδὲν αὐτῷ λέγει * οὗ λέγει, Πίστεν- 
σον, fj τι τοιοῦτον, ἁλλ᾽ ἐγχαλεῖ μονονουχὶ λέγων ΄ 
Τί παρ) ἐμοῦ ἡδιχημένος μικρὸν, fj µέγα, ταῦτα 
ποιεῖς;, "Opa πῶς οὐχ εὐθέως πάντα ἑἐπηγγείλατο, 
ἀλλὰ προµαλάττει αὑτοῦ εἩν διάνοιαν. Οὕτω xal 
τοὺς μαθητὰς ἐκάλεσεν ἐκ δεντέρου. Δίδωσιν αὐτῷ 
χρηστὰς ἑλπίδας, xal ὅτι ἀναθλέφει. 

Τί δήποτε οὐδένα τῶν ἀξιοπίστων xal μεγάλων 
οὔτε εἴλχυσεν, οὔτε µετέἐστησεν εἰς τὴν τοῦ Παύλου 
χατάσχεσιν; Οτι οὐκ ἔμελλε δι) ἀνθρώπων ἑνάχε- 
σθσι, ἀλλὰ δι’ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ. Ἐπεὶ xal οὗτος 
δίδαξε μὲν αὐτὸν οὐδὲν, ἐθάπτισε δὲ μόνον ἅμα γὰρ 
φωτισθεὶς ἔμελλεν ἐπισπᾶσθαι πολλῖν τοῦ Πνεύμα- 
τος τὴν χάριν ἀπὸ τοῦ ζήλου χαὶ τῆς πολλῆς προ- 
θυµίας» ὅτι γὰρ οὐ τῶν σφόδρα ἐπισέμων ἣν, δηλον. 
O2x sine πρὸς αὑτόν ' Διαλέχθητι, καὶ χατήχησαι 
αὐτόν. El γὰρ εἰπὼν, ὅτι εὔχεται xal εἶδεν, ὅτι &v- 
δρα ἐπιθέννα αὐτῷ τὰς χεῖρας. xal oüx ἔπεισει 
πολλῷ μᾶλλον εἰ τοῦτο εἶπεν ΄ ΄Ὥστε, φησὶν, οὗ δια- 
πιστίσει cot. 

Πόθεν τοῦτο δῆλον ; Eixb; ἦν αὐτοὺς ἓν φόθῳ ὄντας 
περιεργάζεσθαι. Οὐχ ὡς οὖχ εἰδύτος τοῦ Χριστοῦ 
ταῦτα λέγει, ἀλλά τούτων ὄντων, πῶς δύναται ταῦτα 


xal Παῦλος ἐν τοῖς χανόσι. Τούτο δὲ γέγονε, διὰ τὸ 
σπάνιν εἶναι τῶν πρεσθυτέρων διὰ τὸν γεγονότα 
διωγµόν. Οὐ µόνον πιστὺς ἔσται, φησὶν, ἀλλὰ xal 
διλάσχαλος , καὶ πολλῇ χρήσεται τῇ παῤῥησίᾳ. 
ε Σχεῦος » χαλεῖται δικχίως, δεικνύντος τοῦ λόγου, 
ὡς οὐχ ἔστι quaixt) dj χαχία. « Σχεῦος, Qna, ix- 
λογῆς” » τὸ δόχ,µον γὰρ ἐχλεγόμεθα. Μηδὲ νομίτῃ 
τις ὅτι ἀπιστῶν τοῖς λεγοµένοις ταῦτά φησιν, οὐδὲ 
ἠπατῆσθαι νομίζων τὸν Χριστὸ», μὴ Υένοιτο ! ἀλλὰ 
φοδούμενος xal τρέµων. Ταῦτα οὕπω τῆς χάριτος 
παρούσης ἑμαρτύρησεν ὁ ταῖς χαβδίαις ἐμδατεύων 
θεός : μηδὲ σφάλλωμµεν ἑαυτοὺς, ἀδύνατον εἶναι λέ- 
γοντες γενέσθαι κατὰ Παῦλον τινά. Εὐθέως αὐτὸν 
οἰχειοῦται τῷ óvópatt* « Ἰησοῦς, φησὶν, ὁ ὀφθείς 


D σοι: » (xai μὴν τοῦτο οὐκ εἶπεν αὐτῷ ὁ Χριστὸς, 


ἀλλ ἀπὸ τοῦ Πνεύματος ἔμαθεν,) « ἵνα ἀναθλέψῃ:, 

φηαίν. Οὐκ εἶπεν, ὁ πηρώσας σε, àXX, « ὁ ὀφθείς 

got, » "Upa xai τοῦτον οὐχ ἁλαζονικόν * ἀλλ' ὥσπερ 

6 Πέτρος ἔλεγεν ἐπὶ τοῦ χωλοῦ” ε Τί ἡμῖν προσ- 
έχετε, ὡς ἰδίᾳ δυνάµει πεποιηχόσι; 2 οὕτω καὶ 

αὗτος, « Ἰησοῦς à ὀφθείς σοι, 1 τῶν χειρῶν ἐπιχειμέ- 
νων ταῦτα ἐφθέγγετο. Καὶ μὴν οὐχ ὤφθη. ᾽Αλλὰ διὰ 

πραγμάτων ὤφθη. Ἐμοὶ δοκεῖ xal τοῦτον καὶ τὸν 
Κορνήλιον, τούτων λεγομένων τῶν ῥημάτων, τοῦ 

Πνεύματος μετασχεῖν. 

"Opa, καὶ ἐξησθενηχὼς ἦν ἀπὸ τῆς ἑδοιπορίας, 
ἀπὺ τοῦ φόδου, ἀπὸ τοῦ λιμοῦ. Καὶ ἵνα μὴ φαντα- 
cla» νοµίσῃ την ví poat, διὰ τοῦτο ἔπεσον λεπίδες. 
Καὶ βουλόμενος ἐπιτεῖναι τὴν ἀθυμίαν, ἑτύφλωσε τὸν 
ἄνθρωπον πρὶν f] ἐλθεῖν τοῦτον. Αιὰ τέ λέγει ελαδὼν 
τροφὴν bviaqustev ; » "Oct οἱ τοιοῦτοι παρειμένοι γί- 
νονται. Οὐκ ἠνέσχετο πρότερον μετασχεῖν τροφῆςν 
ἕως ὅτι [f. ὅτε vel ὅτου| μεγάλων ἔτυχε τῶν δωρεῶν. 
Οὐ λέχει δὲ, Ἰηαοῦς ὁ σταυρωθεὶς, ὁ Yi; τοῦ «07, 
ἀλλ’, « ὁ ὀφθείς σοι, » ἀπὸ τῶν ἐχείνῳ γνωρίµων, 
ἐπ.ὶ xal à Χριστὸς οὐδὲν πλέον προσέθηκε. Καὶ οὖν 
εἶπεν, ὁ σταυρωθεὶς, ὁ δεδιωγµένος, ἵνα μη δόξῃ 
ὡς ἐπεγγελᾷν αὐτῷ. 

"Opa, εὐθέως διδάσκαλος ἣν ἓν ταῖς συναγωγαῖν. 
Οὐκ ἠσχύνετο τὴν μεταθολὴν, οὐκ ἐδεδοίχει ἐν ol; ἣν 
πρότερον, λαμπρῶς ταῦτα καταλύων, οὐχ ὅτι ἀν- 
έστη, οὐχ ὅτι Cf. ᾽Αλλὰ τί; Εὐθέως ἀχριδῶς τὸ δό- 
γμα ἐξέθετο: «"ῦτι οὗτός ἐστιν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ * » 


D xat τὸ θαυμασιώτερον, ὅτι «Ὥδε εἰς τοῦτο ἑλήλωθε.» 


Καὶ οὐκ ἔχομεν εἰπεῖν, ὅτι τοῖς ἁποστόλοις mpótt- 
pov συνεγἑνέτο. " Axe νομομαθῆς ὢν ἑπεστόμιζεν αὖ- 
τοὺς, καὶ οὐκ εἴα φθέγγεσθαι. Ἐνόμισαν ἁπηλλά- 
χθαι τῆς ἓν τοῖς τοιούτοις διαλέξεως ἁπαλλαχέντες 
Στεφάνου, xal σφυδρότερον εὗρον ἕτερον. Τουτέστι 
μετ ἐπιειχεία; διδάσχων. Καὶ ὅρα, οὐκ ἔλεγον abt" 
Σὺ sU à πορθῶν, τί µεταθέθλησαι ; ἠσχύνοντο (áp * 
ἀλλὰ πρὸς ἑαυτοὺς ἔλεγον. Ἐπὶ μὲν Στεφάνου xat- 
Ἠχόρους xal συκοφάντας ἐζήτουν, ἐπὶ δὲ Παύλου 
χωροῦσιν, ἐπεὶ εἶδον ἐπιτεινόμενον τὰ χηρ'γµα. Όρα 
αὐτὸν, οὐ χάριτι σωζόμενον, ἀλλ' ἀνθρωπίνῃ σ,φία, 
ἵνα µάθῃς toà ἀνδρὺς τῶν ἀρετὴν χωρὶς σημείου 
λάμπουσαν. El δὲ xal ἐπεθύμει τῆς ἐντεῦθεν ázo- 
δηµίας, ἀλλ' ὅμως καὶ τῆς τῶν ἀνθρώπων ἐρᾷ σω- 








1051 


THEOPHYLACTI BULGARIE ARCHIEP. 


1053 


επρίας. Ad καὶ πολλάκις τοιαῦτα ἐμηχανᾶτο, τηρῶν A ἐπισχοπῶν ποῖον... .. . 0. Υχεκροτηµένων μέρος, 


ἑαυτὸν τῷ χτρύγματι' χαὶ οὐδὲ παρ]ιτεῖτο xol àv- 
θρωπίνοις χρῄσασθαι μηχανήμασιν, ἠνίκα ἀπῄτει 
χαιρός. [ΘΕΟΔΩΡΟΥ.] Ἔδει αὐτὸν τέως δοχιμασθῆ- 
vat τοῖς πάθεσι, xaY ὡς Ev χαλχκείῳ τύπτεσθαι ταῖς 
πρώταις προθολαῖς, ἵνα bo' ἑαυτῷ πληρύση τὴν 
µαρτυρίαν τοῦ Χριστοῦ * « "Ott σχεῦος ἐχλογῖς ἐστί 
pot τοῦ βαστάσαι τὸ ὄνομά µου. » 

Πῶς àv τῇ μὲν πρὸς Γαλάτας φησὶῖν, ὅτι οὖκ ἁπ- 
Ώλθεν elc Ἱεροσόλυμα, ἀλλ᾽ εἰς Αραδίαν, χαὶ Δα- 
μασχὸν, xai μετὰ ἔτη τρία εἰς Ἱεροσόλυμα, χαὶ ὅτι 
οὐδένα τῶν ἀποστόλων εἶδεν, Ἐνταῦθα 65 τοὐναντίον 
φησίν; "Οτι Ίγαγεν αὑτὸν πρὸς τοὺς ἁποστόλους ὁ 
Bzpv&6ac. "H τοῦτό φησιν, ὅτι οὐχ ἀπῆλθεν, ὥστε 
ἀναθέσθαι. TU γὰρ λέγει; « OO προσανεθέµην, οὐδὲ 
ἀπῆλθον εἰς Ἱεροσόλυμα., » Ἡ εἰ μὴ τοῦτο, δῆλον, 

τι ἡ ἐπ,δουλὴ fj £v. Δαμασγῷ μετὰ τὸ ἐλθεῖν ad^ v 
ἀπὸ ᾿Αραθίας γέγονε μετὰ fev τρία. Ἡ εἰ μὴ τοῦτο 
mát) , 1j ἄνοδος μετὰ τὸ ἑλθεῖν ἀπὸ 'Apa6lac- αὐτὸς 
γοῦν οὖκ ἁπῆῃλθε πρὸς τοὺς ἁποστόλους, ἀλλὰ τοῖς 
μαθηταϊῖς ἐπειρᾶτο χολλᾶαθαι, ἅτε διδάσχαλος ὧν 
xa μαθητής. Διὰ τοῦτο ἀπῆλθον, φησὶν, ἵνα πρὸς 
τοὺς πρὸ ἐμοῦ ἁποστόλους ἀπέλθω * οὐδὲν γοῦν παρ' 
αὐτῶν ἔμαθον. Ἡ ταύτην τὴν ἄνοδον λάµδανε, ὥστε 
εἶναι οὕτως. ᾿Απῆλθεν εἰς "Apa6lav, εἶτα εἰς Δαμα- 
σχὸν, εἶτα εἰς Ἱεροσόλυμα, εἶτα εἰς Συρίαν. Ἡ εἰ 
ph τοῦτο πάλιν, ὅτι αὖθις ἀνῆλθεν εἰς Ἱεροσόλυμα, 
esa εἰς Δαμασχὸν ἐξεπέμφθη, εἶτα εἰς "Apa6lav, 
εἶτα el; Δαμασχὸν πάλιν, εἶτα εἰς Καισάρειαν, xal 


ποῖον τῆς αὐτῶν δεῖται παρουσίας. "Opa πανταχο» 
πρῶτον αὑτὸν τρέχοντσ, καὶ ὅτε μὲν ἦν «κίνδυνος, 
οὗτος ’ ὅτε δὲ οἰχονομία χαὶ γαλήνης ἔγεμε τὰ πρᾶ- 
γµατα, κοινῇ πάντες σαν ^ xal ὅτε θαυματουργ]- 
σαι ἔξει, αὐτὸς προπηδᾷ. 

Διὰ τί p ἀνέμεινε τὴν πίστιν τοῦ ἆνδρλς, prés 
ἐρώτησεν εἰ βούλοιτο θεραπευθῆναι; Ἐτειδὴ xp. 
πολ)λῶν παράχλησιν ἐγένετο τὸ θαῦμα. Καὶ Exo. 
τὸ χέρξος ὅσον * « Kal εἶδον οἱ χατοιχοῦντες σάντες 
καὶ ἐπίστευσαν. » Ἐπίσημος yàp fv ὁ ἀνὶρ, xz! 
δίδωσιν ἔλεγχον τὸ σημεῖον. OU. γὰρ τῶν νοσημάτων 
ἁπήλλαττον µόνον, ἀλλὰ xai τὴν ὑγείαν παρεῖχου 
καὶ τὴν ἰσχὺν, καὶ οὕπω ἦσαν τεχµήρια της ia; 
παρασχόντες δυνάµεως. Καὶ ὁ Χριστλς ἀρχόμενος 
τῶν σημείων, οὐκ ἁπήτει πίστιν ᾽ ὁμοίως οὐδὲ xai 
οὗτοι. Ἐν Ἱεροσολύμοις μὲν γὰρ εἰχότως dj πίστις 
αὐτῶν προεγίνετο, ἵνα ἐρχομένου Πέτρου xivi 
σχιά ' ἐνταῦθα δὲ τοῦτο πρῶτον ἐπιθαξνει. Τὰ μὲν 
γὰρ τῶν σημείων ὑπὲρ τοῦ τοὺς ἄλλους ἐπισπάσα- 
σθαι ἐγίνετο, τὰ δὲ xat ὑπὲρ τῆς τῶν πιστευόντων 
παρακλίσεως. 

Δείχνυσιν ὅτι φερώνυμος ἣν, οὕτως ἐγρηχορυΐςα 
xai νῄφουσα ὥσπερ Δορχάς. Πολλά γὰρ οἰχονομιχῶς 
ὀνόματα τίθεται, ὡς πολλάκις εἴπομεν. Οὐχὶ ἐλεῃ- 
μοσύνης µόνον, ἀλλὰ xal ἀγαθῶν ἔργων ἣν πλήρτς. 
O$y ἁπλὼς ἀπέθανεν, ἀλλ' ἓν ἀῤῥωστίᾳ γενοµέντ. 
Καὶ « λούσαντες ἔθηκαν, » ἵνα μὴ διαπεστηθῇ 9) 
θαῦμα. Διὰ τί περιἐµειναν ἀποθανεῖν; Καὶ διὰ τί μὲ 


τότε διὰ δεκατεσσάρων ἑτῶν, ἀνέβη πάλιν εἰς Ἱερο- C ἐσχύλη ὁ Πέτρος πρὸ τούτου; ᾿Ανάξιον ἡγοῦντο 20x 


σόλυµα, ἴσως ὅτε τοὺς ἁδελφοὺς ἀνῆγαγε μετὰ Βαρ- 
vá62, Ἡ εἰ μὴ τοῦτο, ἕτερον λέγει χαιρόν: xal γὰρ 
ὁ ἱστοριογράφος πολὰ [f. πολὺ] ἐπιτέμνει τὸν χαιρὸν, 
καὶ πολλὰ συνάγει. 


'O Βαρνάδας ἄνθρωπος ἣν ἐπιειχῆς, καὶ Opa. αὖ- 
τὸν οὐ πρὸς τοὺς ἁποστόλους ἀπιόντα διὰ τὸ μετριά- 
ζειν, ἀλλὰ πρὸς τοὺς μαθητὰς, ἅτε μαθητὴν ὄντα, 
02x ἑνομίζετο ἀξιόπιστος εἶνα,. Υἱὸς δὲ παραχλή- 
σεως οὗτο: λέγεται, ὅθεν χαὶ εὐπρόσιτης γἐγονε τῷ 
ἀνδρὶ, ὅθεν χαὶ οὗτος οὐχ ἐφοδήθη. Γοργὸς γὰρ ἂν ὁ 
&vho χαὶ εἰχὸς fjv τὰ χατ αὐτὸν ἀχηχοέναι xol iv 
Δαμασχῷ. Οἱ μὲν οὖν μαθηταὶ ἐφοθοῦντο, οἱ δὲ 
ἁπόστολοι οὑκ ἑπίστευον αὐτῷ. Διὰ τοῦτο αὐτῶν 
ἐχεῖθεν λύει τὸ δέος" « Συνεζἠτει, quoi, πρὸς τοὺς 
Ἑλληνιστὰς,» τοὺς Ἑλληνιστ], qnot, φθεγγοµένους. 
Καὶ τοῦτο σφόδρα σοφῶς ' ἐχεῖνοι γὸρ οἱ ἄλλοι o5- 
δὲ ἰδεῖν αὑτὸν ἤθελον, οἱ βαθεῖς "E6patot. 

Τῆς σφοδροτέρας xal τῆς κατάχρος [f. χατά- 
χρας] νίκης τοῦτο τεκµήριον, xai τὸ σφόδρα λυπεῖ- 
σἼαι τῷ γεγονότι. Φοδηθέντες οὖν λοιπὸν μὴ ταυτὸν 
γένηται oTov. ἐπὶ Στεφάνου, ἔπεμψαν αὐτὸν εἰς Και- 
σάρειαν καὶ εἰς Ταρσὸν, ἅμα χπρύττοντα καὶ iv 
ἀσφαλείᾳ μᾶλλον ἑσόμενον, ἅτε iv οἰχείᾳ πατρίδι. 
Τουτέστιν ηῦξει τὴν εἰρήνην πρὲς ἑαυτοὺς ταύτην 
τὴν ὄντως εἰρήνην οὐ yàp ἂν αὐτοὺς ὁ πόλεμος 
ἑχάχωσεν ὁ ἔξωθεν. Παρεκάλει δὲ αὐτοὺς τὸ Πνεῦμα 
xal διὰ τῶν θαυμάτων, xal διὰ τῶν ἔργων, καὶ χω- 
(Ac δὲ τούτων xal καθ) ἑαυτὸν Éxaazo;. 

Καθάπερ yáp τις στρατηχὸς περιῄει τὰς τάξεις 


πὸν φιλοσοφοῦντες ὑπὲρ τῶν τοιούτων τοὺς μαθητὰς 
σχύλλειν, xal τοῦ χηρύγµατος παρασπᾶν ' ἐπεὶ xol 
διὰ τοῦτο λέγει, ὅτι ἑγγὺς ἣν. που ἓν τάξει ταρ- 
έργου τοῦτο ᾖτουν,' προηγουμένως ὃξ οὐκ ἔτι" 
μαθήτρια γὰρ fjv. Οὐ παρακαλοῦσιν, ἀλλ αὐτῷ kz:- 
τρέπουσιν ἵνα τὴν σωτηρίαν αὑτῇ χαρίσηται. "Opa 
ἑλεημοσύνης πόση Υίνεται dj προτροπἠ. Τί δῄποτε 
πάντας ἐχθάλλει; "Ὠστὲ μὴ συγχυθῆναι τοῖς δἀ- 
Χρυσι, μηδὲ διαταραχθῆναι. O0 πάντα μειὰ τῆς az- 
τῆς εὐχολίας τὰ σημεῖα ἐποίουν. Τοῦτο δὲ αὐτοὺς 
ὠφέλει ' οὐδὲ γὰρ µόνον τῆς τῶν ἄλλων ἑἐφρόντ.ζον 
σωτηρίας, ἀλλὰ xal τῆς αὑτῶν. 'O yàp τῇ oxi 
τοτούτως θεραπεύων, πῶς τοσαῦτα νῦν ποιεξ»; "Eats 
δὲ ὅπου χαὶ dj Τίστις τῶν προσιέντων [f. προσιόντων] 
συνἠργει. Ταύτην πρῶτον νεχρὰν ἀνίστησιν "Oa 
τὴν ἐπιτεταγμένην εὐχὴν * ὅρα κατὰ µέρος τὴν ζωὴν, 
εἶτα τὴν δύναμιν εἰσαγομένην * τὴν μὲν διὰ τοῦ ῥή- 
µατος, τὴν δὰ διὰ τῆς χειρός. Καὶ χαθάπερ ἐξ ὕπνου 
ἑγείρει. πρῶτον ἤνοιξε τοὺς ὀφθαλμοὺς , εἷτα 
ἀπὸ τῆς ὄψεως ἀνεχάθισεν, εἶτα ἀπὸ τὶς 
χειρὸς τὴν δὐ7αμιν ἔλαδεν. "Opa τὸν χαρπὺν, oj 
πρὸς ἐπίδειξιν ὄντα * διὰ τοῦτο xal ἐχδάλλει πάντας 
ἔξω, τὸν διδάσχαλον χαὶ |[. x&v] τούτῳ µιµούμενος. 

Σημειωτέον, ὃτι οὐ µόνον τοῖς ἀπίστοις, ἀλλὰ xal 
τοῖς ἁγίοις ἐγίνετο σημεῖα οἰκονομικῶς, ἵνα xal ἅλ- 
λοι πιστεύσωσιν. "bou γὰρ μετὰ τὸ αημεῖον τοῦτο 
πάλιν πολλοὶ ἑπίστευσαν, ὡ; εἶναι πάλιν τὰ σημεῖα 

τοῖς ἀπίστοις * xal οὐκ ἄλλως ἑπίστενσαν, τῶν ἁγίων 

καὶ δίχα τοῦ σημείου πιστευόν-ων, ὅτι δυνατό; ἐα- 








1259 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


1090 


πιν 6 Πέτρος ἀναστῆσαι ἁμελητὶ vexpóv: ἐπεὶ πῶς A στάτεως σύμδολα. Ἴσως ἐπὶ γόνατα χείµενο; εἷδε 


αὐτὸν µετεστείλαντο; 
"Opa τὸ τοῦ Πέτρου ἄτυφὸν, πῶς οὐ παρὰ ταῦτα 


(f- ταύτῃ] μένει, οὐδὲ παρ᾽ ἄλλῳ τινὶ τῶν ἐπισήμων,. 


ἁλλὰ παρὰ βυρσεῖ, διὰ πάντων εἰς ταπεινοφροσύνην 
ἡμᾶς ἄγων, οὔτε τοὺς εὐτελεῖς αἰσχύνεσθαι ἀφιεὶς, 
οὔτε τοὺς μεγάλους ἐπαίρεσθαι. Ἐδέοντο γ2ρ αὐτοῦ 
της διδασχαλίας οἱ διὰ τὰ or pela. πιστεύσαντες. 

Οὗτος οὖχ ἔστιν Ἰουδαῖος, ἡ τῶν ὑπὸ τὸν νόµον, 
ἀλλ ἤδη προειλήφει τὴν ἡμετέραν πολιτείαν. "Opa 
δύο πιστεύσαντας bx ἀξιώμασι, τόν τε εὐνοῦχον καὶ 

τοῦτον * xal ὃρα πολλὴν σπουδὴν ὑπὲρ τούτων γινο- 
µένην, xai μὴ νομίσῃς διὰ τὰ ἀξιώματα, ἀλλὰ διὰ 
τὴν εὐλάδειαν. Διὰ γὰρ τοῦτο xal τὰ ἀξιώματα τίθτ- 
cw, ἵνα μείζων ἡ εὐλάδεια δειχθῇ. Μέγα τοῦτο τὸ 
ἑλεημοσύνας ποιεῖν xal εὐχάς. Καὶ διὰ τοῦτο τὸν 
&vipa ποιεῖ γνώριµον, ἵνα µή τις εἴπῃ ὅτι φεύδεται 
τῶν Τραφῶν ij ἱστορί. « Ἐκ σπείρης, » φησὲ * 
σπεῖρα δέ ἐστιν ὁ καλούμενος νούμερος. 

AtX τί βλέπει τὸν ἄγγελον; Εἰς πληροφορίαν II4- 
τρου * μᾶλλον δὲ οὐχ ἐχείνου, ἀλλά τῶν ἄλλων τῶν 
ἀσθενεστέρων. Ἑννάτῃ (pq, ὅτε φροντίδων ἠφίετο, 
καὶ iv ἡσυχίᾳ ἣν xa χατανύξει. "Iva. μὴ ἐπ ἄλλον 
ἔλθωαιν, οὐκ ἀπὸ τοῦ ἐἑπωνύμου µόνον, ἀλλὰ xaX ἀπὸ 
τοῦ τόπου δηλοῖ τὸν ἄνδρα. Ἴδετε πῶς τὰ ἀναχεχω- 
ρημένα τῶν πόλεων ἑδίωκον οἱ ἀπόστολοι, καὶ kpr,- 
plac ὄντες φίλοι χαὶ ἠσυχίας; Τί οὖν, εἰ συνέδη xal 
ἄλλον εἶναι; Ἰδοὺ ἔστι xat ἄλλο σημεῖον, τὸ παρὰ 
θάλασσαν οἰχεῖν * οὐχ εἶπε δὲ διὰ τί, ἵνα μὴ ἑλχύσῃ 
αὐτὸν, ἁλλ᾽ ἀφηχεν αὐτὸν ἐν ἐπιθυμίᾳ xal πόθῳ τῖς 
ἀκροάσεως Ὑίνεσθαι. 

Ορᾷς; οὐχ ἁπλῶς ταῦτό prot, ὅτι ol προσκαρτε- 
ροῦντες αὑτῷ το!οῦτοι Ίσαν. "Opa δὲ χαὶ τὸ ἄτυφον. 
« Καὶ ἴθελε γεύσασθαι. » Οὐ γὰρ εἶπε, Καλέσατέ 
μοι Πέτρον, ἀλλ᾽ ὥστε καὶ πεῖσαι ἐξηγήσατο ἅπαντα * 
χαὶ τοῦτο οἰχονομικῶς * οὗ γὰρ ἠξίου ἀπὸ τοῦ ἀξιώ- 
µατος αὐτὸν µεταπέμφασθαι. "Opa πῶς τοὺς χαιροὺς 
συνάχει τὸ Πνεῦμα, οὔτε θᾶττον, οὔτε βραδύτερον 
αὑτὸ ποιεῖ γενέσθαι. Τουτέστι χατ ἰδίαν χαὶ ἐν 
ἡσυχίᾳ ὡς ἐν τῷ ὑπερῴῳ. 

Tl ἐστι, ε ἕκστασις; » Ἠνευματιχὴ τις ὡσανεὶ 
θεωρία γέγονεν αὐτῷ, xal σώματος, ὣς ἂν εἴποι τες, 
ἐξέστη fj Φυχζ. Ἡ ἕἔχστασις δηλοῖ χαὶ τὴν ἐπὶ θαυς 
μασμῷ ἔχπληξιν, xal τὸ ἔζω τῶν αἰσθητῶν γενέ- 
σθαι, ἐπὶ τὰ πνευματιχὰ ποδηγούµενον. 

Σύμθολον τῆς οἰχουμένης ἁπάσης ὃὁ ἄνθρωπος 
ἀχρότατον Tiv. 0Οὐδὲν γὰρ χοινὸν εἶχε πρὸς Ἰουδαίους. 
Ἔμελλον αὐτοῦ χατηγορεῖν ἅπαντες, ὡς παραθδάτου. 
"Opa οὖν τί οἰχονομεῖται καὶ αὐτός λέχει, « Οὐδέ- 
ποτε ἔφαγον, » οὐχὶ αὐτοὺς δεδοικώς, μὴ Υένοιτο ! 
ἀλλ ὑπὸ τοῦ Πνεύματος οἰχονομεῖται, ἵν) ἔχῃ ἆπολο- 
γίαν πρὸς τοὺς ἐγχαλοῦντας, ὅτι xal ἀντεῖπε ' πάνυ 
γὰρ αὐτοὺς ἔδει τὸν vópov φυλάττειν. Elg E0vw 
ἐπέμπετο, ἵνα μὴ οὗτοι αὐτοῦ κατηγορήἠσωσιν. "Opa 
πύσα Ὑίνεται. Ἵνα γὰρ μὴ δόξῃ φαντασίαν εἶναι, 
Εἶπον |f. εἴπε], φησί» « Μηδαμῶς, Κύριε.» 

Λἱ τέσσαρες ἀρχαὶ τὰ τέσσαρα στοιχεῖα δηλοῦσι * 
χαὶ τὸ φανὲν σχεῦος τὸν παχύτερον χόσµον σηµαίνει; 
xal τὰ διάφορὰ Qua τῆς τῶν ἀνθρώπων ἑἐστὶ χατα- 


τὴν. ὁπτασίαν. Ἐμοὶ δοχεῖ xaX κήρυγμα τοῦτο, Ott 
θεῖον ἣν τὸ y:vóuavow τότε ἄνωθεν ἰδεῖν , χαὶ τὸ ἐν 
ἑχστάσξι γενέσθαι, καὶ τὸ φωνὴν ἐχεῖθεν ἑνεχθῆναι, 
χαὶ τὸ τρὶς ὁμολογῆσαι, ὅτι ἀχάθαρτά celat, χαὶ τὸ 
ἐχεῖθεν fjxetv, χαὶ ἐχεῖ ἀνασπαυθῆναι. Μέγα δεῖγμα 
καθαρότητος. Διὰ τί δὲ χαὶ τοῦτο γίνεται: Διὰ τοὺς 
μετὰ ταῦτα, of; μέλλει ἐξηγεῖσθαι ΄ ἐπε.δὴ αὐτὸς 
fjxoucev* « Εἰς ὁδὺν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε. » El γὰρ 
καὶ περιτομῆς ἐδεήθη καὶ θυσίας ὁ Παῦλος, πολλῷ 
μᾶλλον τότε Ev ἀρχῇῃ τοῦ χηρύγµατος ἀσθενεστέρων 
ὄντων αὐτῶν. Δοχεῖ μὲν πρὸς αὐτὸν λέγεσθαι ἡ φωνῆ, 
«b δὲ πᾶν πρὸς Ἰουδαίους λέγεται. Ei γὰρ 6 διδά- 
σχαλος ἐπιτιμᾶται, πολλῷ μᾶλλον οὗτοι. Ἡ οὖν 
σινδὼν, ἡ YT, τὰ δὲ Ev αὐτῇ θηρία, οἱ ἐξ ἐθνῶν ' τὸ 


B δὲ, « θῦσον xai φάγχε, » ὅτι χἀχείνους δεῖ προσιέναι ΄ 


τὸ δὲ τρίτον τοῦτο γενέσθαι, τὸ βάπτισμα. Πολλὴ τοῦ 
Πνεύματος ἡ ἑξουσία" ὃ γὰρ ποιεῖ ὁ θεὸς, τοῦτο 
λέγεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον πο.εῖν. Ὁ μὲν γὰρ &y- 
γελος οὐχ οὕτως, ἀλλὰ πρῶτον εἰπὼν, « AL εὖχαί σου 
xai αἱ ἑλεημοσύναι σου, » ἵνα δείξῃ ὅτι ἐχεῖθεν ἁπ- 
ἐσταλται. Τὸ δὲ Πνεῦμα οὐκ οὕτως, ἀλλ’, «Οτι ἐγὼ 
αὐτοὺς ἀπέσταλχα. » 

Εἶξε στρατιώτην, εἶδεν ἄνθρωπον, οὑχ ἐΣφοδήθη 
λοιπόν. ἀλλὰ πρότερον ὀμολογήσας αὐτὸς εἶναι, xat 
ζητήσας, τότε τὴν αἰτίαν πννθάνεται * ὡς δὲ θέλων 
ἑαυτὸν χατακρύψαι, ἵνα, ἐὰν μὲν εὐθέως χατεπείγη, 
χαὶ συνεξέλθῃ * ἂν δὲ ph, ἵνα ξενίσῃ εἰς τὸν οἶχον 
αὑτούς. Aévouct τὰ ἐγχώμια, ὥστε πεῖσαι ὅτι ἅγ- 
νελος ὤφθη αὐτῷ. "Upa, πὀθεν fj ἀρχὴ Υίνεται τῶν 
ἐθνῶν, ἀπὸ ἀνδρὸς εὐλαθοῦς ἀξίου φανέντος ἀπὸ τῶν 
ἔργων. 

M1 χαταφρονῄσης * οὐχ ὡς καταφρονῶν ἔπεμφεν, 
à))' ἐχελεύαθη οὕτως. Μετὰ παῤῥησίας λοιπὸν xal 
συνδιαιτᾶται, xal Ἴλθον σὺν αὐτῷ οἱ ἄλλοι. Καλῶς 
οὖν πρότερον φιλοφρονεῖται τοὺς ἄνδρας, ἅτε àr.b 
χαµάτου ὄντας χαὶ οἰχειοῖ ἑαυτόν. Καΐτινες ἔρχοντοι 
psv αὑτοῦ ' xal τοῦτο οἰκονομιχῶς, ὥστε εἶναι μἀρ- 
τυρας μετὰ ταῦτα, ὅτε δέον ἀπολογήσασθαι τὸν Πέ- 
«pov. Ἐπίσημος ἣν ὁ ἀνὴρ, καὶ kv ἐπισήμῳ πόλει 
ευγχάνων ΄ διὰ τοῦτο πάντα Ὑίνεται, καὶ ἀπὸ τῆς 
Ἱουδαίας ἀρχὴν λαµδάνει τὸ πρᾶγμα. Οὐχὶ àv Dv 
ὤφθη. ἀλλ’ ἐγρηγορότι, ἐν ἡμέρᾷ περὶ ἑνάτην ὥραν. 
Οὕτως αὐτῷ προσεῖχε ᾽ xal τοῦτο φίλου, τὸ ἐν τοῖς 


"D ἀγαθοῖς ποιεῖσθαι Χοινωνοὺς τοὺς ἀναγκαίους φί- 


λους. 

Τοῦτο [[. τούτῳ] xol τοὺς ἄλλους παιδεύων, xal 
τῷ θιῷ εὐχαριστῶν, xdi τὸ ταπεινὸν τὸ αὐτοῦ ἐν- 
δειχνύµενος. "Opa πῶς πρὺ τῶν ἄλλων τοῦτο αὐτοὺς 
παιδεύουσι, μηδὲ [f. μηδὲν] µέγα περὶ αὐτῶν φαν- 
τάζεσθαι * xal περὶ τῆς τοῦ θεοῦ φιλανθρωπίας δια- 
λέγεται, xat δείκνυσιν ὅτι µεγάλως αὐτοῖς ἐχαρί- 
σατο ὁ θεός. Καὶ ὅρα, πῶς ὁμοῦί xal μεγάλα φθέγ- 
γεται, καὶ µετριάζει. Οὐ γὰρ εἶπεν Ἄνθρωποι, 
μγδενὶ χαταξιοῦντες χολλᾶσθαι, ηλθομεν πρὸς ὑμᾶς * 
ἀλλὰ τί: c Ὑμεῖς ἑπίστασθε, » à Ocho τοῦτο ἑχέ- 
λευσε, παράνοµον εἶναι « χολλᾶσθαι, Ἡ προσέρχε- 
σθαι ἀἁλλοφύλῳ. » 

Σημειωτέον, ὅτι αὐτὸς ὁ θεὸς ἑπέτρεψε τῷ Ἆρι- 








10.1 


TIEOPIYLACTI BULGARI.E ΛΗΟΠΙΕΡ. ' 


1092 


στιανῷ λαῷ « µηδένα ἄνθριδπον χοινὸν, ἢ &áxádap- A τῶν. μεγάλην γὰρ δόξαν c.you ἐχοῖνι. Ὅτε τῷ 


τον λέγειν, ) ἀλλὰ συνεῖναι αὐτοῖ;, ἅτε ἐλπίδα ἔχουσι 
«o0 πιστεύειν μάλιστα εἰς εὺν Χριστόν * ἵνα μὴ vo- 
µίσωσιν, ὅτι παρανομία ἣν τὸ πρᾶγμα, μήτε ὅτι 
ἄρχων διὰ τοῦτο ὑπήχουσεν, ἀλλὰ τὸ xdv τῷ θεῷ 
λογίζωνται. Οὐ µόνον χολλᾶσθαι, ἀλλ’ οὐδὲ mposép- 
χεσθαι ἑξην. 

δη τὸ dv ὁ Πέτρος fjxouct χαὶ παρὰ τῶν στρα- 
τιωτῶν, ἀλλὰ βούλεται πρῶτον αὐτοὺς ὁμολογῆσαι 
καὶ ὑπευθύνους ποιῆσαι τῇ πίστει. « Thv ἑννάτην 
ὥραν προσευχόμενος. » Τί ἐστι τοῦνο; "Epot δοχεῖ 
xai χαιρὸς |f. χαιρὸν] οὗτος ὡριχέναι ἑαυτῷ βίου 
ἀχριδεστέρου, xaX àv τρισὶν ἡμέραιις * διὰ γὰρ τοῦτο 
εἶπεν, à τετάρτης ημέρας. "Opa, πόσον ἐστὶν εὐχ/. 
"Οτε ἑπέδωχεν εἰς εὐλάθδειαν, τότε φαίνεται αὐτῷ 
ὁ ἄγγελος, αὕτη µία Ἰμέρα. xai fjv ἀκῆλθον οἱ 
πεµφθέντες παρὰ Κορνηλίου, µία” xai fjv .λῦον, 
pía* χαὶ τετάρτῃ ἑφάνη ὡσεὶ τρίτην ὥραν μεθ) fiv 
προσηύξατο. O0 λέγει ἄγγελος οὕτως ἐστὶν ἅτν- 
(0s. "Opa ὅση πίστις καὶ εὐλάθεια. "Hóst ὅτι οὐδὲν 
ἀνθρώπινον εἶπεν ὁ Πέτρος, ὅτι Ὁ Geb; ἔδειξέ pot, 
φηςί. Λέγει λοιπὸν οὗτος” « Πάρεσμεν ἀχοῦσαι τὰ 
προστεταγµένα σοι ὑπὺ τοῦ Κυρίου. Οὐχ], ἑνώπιον 
ἀνθρώπου, ἀλλὰ, « τοὺ Θεοῦ. ». Οὕτω δεῖ προσέχειν 
τοῖς τοῦ θεοὐβούλοις. Τουτέστιν, οὗ προσώπων ποιύ- 
τητα, ἁλλὰ πραγμάτων ἐξετάζει διαφορἀν ' τρανῶς 
σηµαίνων, ὅτι ὃν τρόπον τὸν θεὸν ἐφοδεῖτο ὁ Κορ- 
νήλιος, τὸν [f. ὃν] διὰ τοῦ νόµου καὶ τῶν προφητῶν 
χατηχεῖτο, δι ὃν xal τὰς ἑλεημοσύνας ἐποίει, οὗτος 
ἐπ᾽ ἁληθείαος ἑστὶ θεός. Ἑλ[ε]ιπε δὲ αὐτῷ ἡ τοῦ 
Χριστοῦ Ὑγνῶσις. Έὴν πᾶσάν φησι ἀρετήν. "Opa, 


πῶς αὐτοῦ καταγγέλλει τὸ φρόνημα, ἵνα μὴ δόξη΄ 


ὥσπερ àv τάξει ἀπεῤῥιμμένων εἶναι. Ταῦτα λέχει 
xa διὰ τοὺς παρόντας, ἵνα xal ἐχείνους πείσῃ. Διὰ 
τοῦτο ἀνάχει τὸν λόγον, καὶ ἀναγχάτει τὸν Kopyt- 
λιον εἰπεῖν, χαὶ δίδωσιν αὐτοῖς τοῖς viole Ἰσραὴλ τὸ 
ἑξαίρετον. Κατὰ τὸ ἀνθρώπινον δηλονότι. Ἐτειδὴ 
ἐχένωσεν ἑαυτὸν, καὶ παραπλησίως ἡμῖν µετέσχεν 
αἵματος καὶ σαρχὸς, ταῦτα ἅπερ ἔχει χατὰ φύσιν 
ὡς θεὸς, λαµθάνειν λέγείαι xal χατὰ τὸ ἀνθρώπι- 
vov. Δέχεται γὰρ οὐχ ἑαυτῷ μᾶλλον, xa05 θεὸς Λό- 
τος ἐστὶν (ἴδια γὰρ ἣν αὐτοῦ), ἀλλ ἡμῖν ὡς iv 
ἀπαρχῇ δι ἑαυτοῦ. Ἐντεῦθεν δείχνυαι πολλὰς πη- 
ρώσεις διαθολ:κὰς, καὶ διατροφὴν |f. διαστρ.] σωµά- 


φόβῳ χατέπεισε [f. χατέσεισε], τότε ἐπάγςι c£» 
συγχώρησιν, οὗ παρ) αὐτοῦ λεγοµένην, ἀλλὰ παρ 
τῶν προφητῶν. Ὅσοι, qnot, προφῆται ἐλάλησαν vr 
ἁμαρτιῶν ἀφέσεως, by τούτῳ τῷ Ἰησοῦ εἴπον αὖ-ας 
ἀφίεσθαι, Οὕτω xaY Ἡσαῖας τ) αὐτοῦ εἰσφέρων 
πρόσωπον, λέγει « Εγώ εἰμι ὁ ἐξαλείφων τὰ; 
ἁμαρτίας σου xai τὰς ἀνομίας σου. » 

Θέα τοῦ Θεοῦ τὴν οἰχονομίαν ' οὖκ ἀφηχεν ἅπα-- 
τισθῆναι τὸν λόγον, οὐδὲ ix προστάγµατος Πέτρ., 
γενέσθαι τὸ βάπτισμα. ἁλλ' ἐπειδὴ «hv δεἀἆνοισν 
αὑτῶν ἔδειξαν θαυμαστὴν οὔσαν, xal τῆς ὃ-δασκαλία- 
ἀρχὴ Υέγονε, χαὶ ἐπίστευσαν, ὅτι πάντως τὸ βάκτ.- 
σµα ἄφεσίς ἐστιν ἁμαρτημάτων, τότε ἐπῆλθε — 
Πνεῦμα ' τοῦτο 6b. ἨὙίνεται, προοιχονομοῦντος 102 


B θεοῦ ἀπολογίαν μεγάλην τῷ llévpp * χαὶ οὐχ &zio; 


τὸ Πνεῦμα ἐπῆλθεν, ἀλλὰ γλὠώσσαις ἑλάλουν, ὄτιρ 
ἐξέπληττε τοὺς συνελθόντας. Πρὺς τοὺς Ἀέγοντας 
Διὰ τί ὁ Φίλιππος οὗ κατήγαγε τὸ Πνεύμα, x3 
διὰ εί οὗτοι πρὺ τοῦ βαπτιαθῆναι ἐπέπεσεν Ex' αὐτοὺς 
τὸ Πνεύμα ; πρὸς οὓς δεῖ εἰπεῖν, ὅτι τοῦ θεοῦ χρίσε 
ταῦτα γίνεται, χαὶ οὐδεὶς δύναται χωλῦσαι tb ἴνευμα 
χατελθεῖν, xal πρὸ τοῦ βαπτισθΏναι ὕδατι ἐχεξνον, 
ἐφ᾽ ^ [ἐφ᾽ ὃν] συνορᾷ τὸ Πνεῦμα ἐπιπεσεῖν, ὡς 6 
Πέτρος μαρτυρεῖ. Οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ Φιλίππου νοητέο», 
τι οὐχ ηὐὑδόκησεν ὁ θεὸς ἐπιδαλεῖν τοῖς ὑπ abo 
βαπτισθεῖσι τὸ Πνεῦμα χατὰ thv χαιρὸν τοῦ βα πτί- 
σµατος * xat ὑπερδαίνει τὸν ἄνθρωπον ἀναζ ητεῖν τὸν 
τοῦ θεοῦ γνώµην, χατὰ τὸ εἱρημένον» « Tic ἔγνω 
vouv Κυρίου» » 

Τις fjv tj τοῦ ὕδατος χρεία, τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἐπιπεσόντος αὐτοῖς; Τὸ µυστήριον ἐκχαλύπτον ἡμί, 
τὸ ἀποχεχρυμμένον. θεῖα τελεῖται dv αὐτῷ σύμδοὶς, 
τάφος xal νέκρωσις, καὶ ἀνάστασις, καὶ ζωή. "52:0 
εὔχολον ἡμῖν βαπτίσασθαι, καὶ ἀνανεῦσαι, οὕτως 
εὔχολον τῷ θεῷ θάψαι τὸν πἀλαιὸν ἄνθρωπον, χαὶ 
ἀναδεῖξαι τὸν νέον. Τρίτον δὲ τοῦτο γίνεται, ὃς 
µάθῃς ὅτι δυνάµει Πατρὸς, xai Ylou — xoi ἁγίο 
Πνεύματος τὰ πάντα. 

Μετὰ τοσαῦτα « δ.εχρίνοντο οἱ ἐχ περιτομῆς, » 
οὐχ οἱ ἀπόστολοι, μὴ Υένοιτο ! ἑσχανδαλίζοντο ὃξ o; 
μιχρῶς * καὶ ὅρα τί προδάλλονται. Οὐ λέγχουσι, Ai 
τί χατήγγειλες [/. κατήγγειλας]; ἀλλὰ, Auk. τί συν- 
έφαγες ' "Exi ἐζήλουν ὑπὲρ τοῦ νόµο». Ὁ δὲ Πέτρος 


των ὑπ) ἐχείνου γεγενηµένας, ὥσπερ xal à Χριστὸς p 99 πρὸς τοῦτο ἴσταται Τὸ ψυχρὸν (φυχρὺν γὰρ ὄντως 


ἔλεγεν. 

Πάλιν τὰ ταπεινά * ὅτε ἔδειξεν, ὅτι ἀπὸ θεοῦ ἁπέ- 
σταλται, τότε λέγει ὅτι ἀνῃρέθη, ἵνα uf τι ἄτοπον 
φαντασθῇς. ᾿Ορᾷς αὐτοὺς οὐδαμῶς χρύπτοντας τὸν 
σταυρὸν, ἀλλὰ μετὰ τῶν ἄλλων τιθέντας καὶ τὸν 
τρόπον, « ὃν xal ἀνεῖλον, qnot, χρεµάσαντες ἐπὶ 
ξύλου;» Καΐτοι γε αὐτὸς αὐτοὺς ἑξελέξατα, ἀλλά 
καὶ τοῦτο ἀνατίθησι τῷ θεῷ. « Tel; προχεχειροτο- 
γηµένοις, Σ΄ φησί. "Opa, πόθεν τὴν ἀνάστασιν βε- 
θαιοῦται. Διὰ xU. μηδὲν ἀναστὰς ἑποίησε σημεῖον, 
ὡς τὸ φαγεῖν, καὶ πιεῖν ; διαμαρτύρασθαί φησι φοῦς- 
ρῶς, ἵνα μὴ ἔχωαιν εἰς ἄγνοιαν καταπεσεῖν ' καὶ οὑκ 
εἶπεν ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ἁλλ', ὃ μᾶλλον 
αὐτοὺς ἐφόδει, ἡ χυρία χατασκςυὴ ἀπὸ τῷν προφη- 


ἦν), ἀλλὰ πρὺς ἐχεῖνο τὸ µέγα, ὅτι εἰ Πνεύματος 
µετέλαθον, qal, πῶς τούτου μεταδοῦναι οὐκ ἑνῆν: 

Ὡσανεὶ ἔλεγεν ' Ἰκανὸν μὲν fjv χαὶ τοῦτο πεῖσαι, 
τὸ θεάσασθαι τὴν σινδόνα, πλήν ἀλλὰ xat φωνὴ προς- 
ετέθη. Οὐ τῆς συνέσεως τοῦ Πέτρου ἣν τὰ ῥήματα, 
ἀλλά τοῦ Πνεύματος καὶ δείχνυσι διὰ τῆς ἀπολογίας 
ἑαυτὸν μὲν οὔδαμου αἴτιον, πανταχοὺ δὲ τὸν :5,- 
bx αὐτὸν yóp Épóups τὸ mày. « Ἐν ἑκστάσει » γὰρ, 
qnoi, αὑτὸ ἐποίησεν. « Ἐγὼ ἐν Ἱόππῃ fanv- » ς) 
σχεῦος αὐτὸς ἔδειξεν. ἐγὼ xal ἀντεῖπον ' xal πά.ιν 
αὐτὸς εἶτε, καὶ οὐδὲ οὕτως faxouca: τὸ Πνεῦμα 
ἑκέλευσεν ἀπελθεῖν, xal οὕτως ἀπελθὼν οὐκ ἐτέ- 
ὅραμον. 

'Opa;, ὅτι O2 τὸ εμὸν ἐποίησα, qrolv, ὅτι οὐδέ- 


1093 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


1094 


T:9t€ ἔφαγον, πρὸς τοῦτο ὃ ἔλεγον ἐκεῖνοι, ὅτι « Els- Α ἐγχώμιον τοῦτο πρὸς ἅπαντας στῆσαι δύναται, ὅτι 


Έλθες xai συνέφαγες αὐτοῖς. » Τοῦτο δὲ πρὸς Kop- 
ν{λιον οὗ λέχει ' οὗ γὰρ fjv ἀνάγχη. Ορᾶς, ὅτι τοῦ 
Πνεύματος ἡ νοµοθεσία; xat οὐδὲν ταπεινότερον 
ὅταν thy τῶν ἁδελφῶν µαρτυρίαν ἐπάχεται. Οὐκ εἶπε 
τὰ παρὰ τοῦ ἀγγέλου ῥηθέντα, ὅτι εἶπε τῷ Κορνη- 
Alp * « Al προσευχαί σου xal αἱ ἑλεημοσύναι σου, » 
καὶ τὰ ἑξης ἀλλὰ vl φησι; e AaM;sst ῥήματα πρὸς 
σὲ, iv οἷς ouf fon σὺ xai πᾶς ὁ οἴχός σου.» Τοῦτο 
εἰκότως πρόσχειται, χαὶ οὐδὲν λέγει περὶ «Tc ἔπι- 
εικείας τοῦ ἀνδρός. Too Πνεύματος πέµμψαντος:φησὶ, 
τοῦ Θεοῦ χεἸεύσαντος διὰ τοῦ ἀγγέλου. Ἐντεῦθεν, 
αἱτοῦντος, Ἀύοντος τὴν διάχρισιν τῶν πραγμάτων, 
cL ποιῆσαι ἔδει; "AXI οὐ λέγει τούτων οὐδὲν, ἀλλ' 
ἀπὸ τοῦ ὑστέρου Ἰσχυρίζεται, ὃ xai κατὰ τοῦτο 
ἀναμφισθήτητον ἣν τεχµήριον. 

Καὶ οὐκ ἀρχεῖτα:ι τούτῳ, ἀλλὰ xol µνήµατος áva- 
μιμνήσχει τοῦ Κυρίου, ὅτι οὐδὲν χαινότερον γέγονεν, 
ἁλλ ὥσπερ προεῖπεν” « Ἁλλ' οὐκ ἕἔδει βαπτίσαι» » 
Αλλ’ ἀπηρτίω τὸ βάπτισμα: χαὶ οὐ λέγει: Ἐχέλευσα 
αὐτοὺς βαπτισθῆναι , ἀλλὰ τί; Δείχνυσιν αὐτὸν µη- 
δὲν ποιήχαντα. Ὅπερ ἐσχήχαμεν , φησὶν, ἡμεῖς, 
ἔλαδον ἐχεῖνοι, "Iva. µειζόνως ἑαυτῶν ἐμφράξῃ τὰ 
στόµατα, διὰ τοῦτο προσέθηχα΄ «τὴν ἴσην δωρεάν. » 
0, ᾷς, πῶς οὐχ ἀφίησιν αὑτοὺς ἔλαττον σχεῖν ; xol 
οὗ λέγει, ὑμῖν, ἀλλ’, « ἡμῖν. Τί ἀναξιοπαθεῖτε, 
ὅταν ἡμεῖς χοινωνοὺς αὑτοὺς λέγομεν; Βαθαὶ, πόση 
ἀπολογία 1 O0 γὰρ εἶπε * Ταῦτα οὖν εἰδότες ἠσυχά- 
ζετε’ ἀλλὰ τί; Δέχεται αὐτῶν τὴν ὁρμὴν, xal ἔγκα- 
λοῦσιν ἀπολογεῖται, «Τίς ημην δυνατὸς χωλῦσαι ; » 
σφόδρα ἑντρεπτιχῶς xal βαρέως: ὅθεν λοιπὺν φοθη- 
θέντες, «ἠσύχαζον xal ἑἱδόξαζον τὸν Θεόν. » Οὐ 
μιχρὼ κατόρθωμα ὁ δ.ωγμὸς Ὑέγονε. Tol; γὰρ 
ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν πάντα συνεργεῖ εἰς τὸ ἀγαθόν. 
Οὐκ dv, εἴ γε Σπίτιδες ἑσπούδασαν στῆσαι τὴν "Ex- 
χλησίαν, ἄλλο τι ἑποίησαν, 1| τοῦτο» διέσπειραν 
τοὺς διδασχάλους. "Opa, ποῦ τὸ κήρυγμα ἐξετάθη, 
« ἕως Φοινίχης , χαὶ Κύπρου, xol Αντιοχείας » 
οὐδενὶ μέντοι ἐἑλάλουν, « εἰ μὴ µόνοις Ἰουδαίοις. » 
Καὶ ὅτε Στέφανος ἀνῃρέθη, xaX Παῦλος διεχινδύ- 
νευσε, χαὶ οἱ ἁπόστολοι ἑμαστίχθησαν xai ἠλάθη- 
σαν, τότε τὰ ἔθνη ἐδέχθησαν * ὃ καὶ Παῦλός φησιν’ 
ε Ygly fjv. πρῶτον λαληθῆναι ἀναγκαῖον τὸν λόγον 
τοῦ Θεοῦ ' ἐπεὶ δὲ ἁπωθεῖτε, ἰδου στρεφόμεθα εἰς 
τὰ ἔθνη. » Ἴσως διὰ τὸ μὴ εἰδέναι Ἑδραϊστὶ ἝἜλλη- 
γας αὐτοὺς ἑχάλουν. 

Διὰ τί καὶ νῦν fj τῶν σημείων ἀνάγχη vévovev ; 
"Iva. πιστεύσωσι. Διὰ τί μὴ Παύλψῳ γράφουσιν, ἀλλὰ 
Βχρνάδαν πἐµπουσιν; Οὕπω τοῦ ἀνδρὸς ἤδεισαν τὴν 
ἀρετὴν. οἰχονομεῖται δὲ Βαρνάδαν παραχενέσθαν, 
ἐπειδὴ xal πλῆθος fjv, xal οὐδεὶς ὁ χωλύων. Εἰχότως 
ἐθλάστησεν ἡ πίστις, xal μάλιστα ὅτι ἐνταῦθα οὐδένα 
ὑπέμειναν πειρασμὸν, xal Παῦλος κηρύττει, Οὐ 
ταὐτόν ἐστι θεὸν ἀγαθὸν εἶναι, καὶ ἄνδρα, Ὁ μὲν 
γὰρ, χατ᾽ οὐσίαν ἀρχὴ xal πηγὴ ὢν ἀγαθῶν - 6 &, 
οὐ xa:' οὐσίαν τυγχάνει, ἀλλ' ἓν ἀναλήψει ἀρετΏς 
ἔχει τοῦτο. "Όντως διὰ τοῦτο ἐνταῦθα ἐχρηματίσθη- 
σαν καλεῖσθα:ι Χριστιανοὶ, ὅτι Παῦλος ἐνταῦθα τοσ-- 
οὗτον ὑπέμεινε χρόνον. Οὐ μικρὸν δὲ τῆς πόλεως 


τοῦ στόματος ἐχείνου τοφοῦτον ἀπήλαυψε ypóvov 
πρώτη τῶν ἄλλων ἁπασῶν * bib xal πρώτως ἐνταῦθα 
τοῦ ὀνόματος Ἠξιώθησαν. 'Upd; Παύλου τὸ κατόρθωμα 
εἰς ὅσον ἐπῆρεν ὕψος ὥσπερ τι σημεῖον τὸ ὄνομα: 
Ἔνθα τρισχίλιοι xai πεντακισχίλιαι ἑπίστευσαν, xat 
πολὺ πλῆθος, οὐδὲν τοιοῦτον γέγονεν, ἀλλ᾽ ol tig 
δου Ίχουον * ἐνταῦθα δὲ Xpios:avol ὠνομάσθησαν. 
[(AMMQNIOY.] Σημειωτέον ὅτι μᾶλλον ἡ ᾽Αντιοχεία 
διὰ τοῦτο δεόντως Ἠξιώθη θρόνου ἀρχοντιχοῦ, ἐπειδὴ 
ἐχεῖ προτέρως ἐχρηματίάθησαν οἱ Χριστιανοί. Χρι- 
στιανὸς γὰρ ὄνομα πολυθεῖας ἀντίπαλον. 

Ti δἐφησιν ὁ Χριστὸς, ὅτι « Ὁ νόμος καὶ οἱ πρ.- 
φῆται ἕως Ἰωάννου» » Περὶ ἑχείνων φησὶ τῶν προ- 
φητῶν τῶν τὴν παρουσίαν αὐτοῦ προαναφωνησάν- 


B των. Κυπρίους ἔσχον διδασχάλους καὶ Κυρηναίους, 


xai Παῦλον. ἁλλ' οὗτος ὑπερέδαινεν αὐτοὺς, ἐπεὶ 
χαὶ Παῦλος ᾽Ανανίαν χαὶ Βαχρνάδαν ἔσχε διδασχά- 
ous. "Iva γὰρ μὴ νοµίσωσιν, ὅτι ὁ λιμὸς έχουνε», 
ὅτι Χριστιανισμὸς εἰσῆχθεν, ὅτι δαἰμονές ἀπέστησ»ν, 
προλέχει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Αλλά τοῦτο οὐδὶν 
θαυμαστόν. xal yàp ὁ Χριστὸς προεῖπεν, οὗ διὰ 
τοῦτο, ἐπειδὴ ἐξ ἀρχῆς εοῦτο γενέσθαι ἔδει, ἀλλὰ 
χαὶ διὰ τὰ χαχὰ τὰ εἰς τοὺς ἀποστόλους γενόµενα * 
καὶ ἐμαχροθύμησεν 6 θεός * ὡς δὲ ἑνέχειντο, λιμὸς 
μέγας Ὑένεται, μηνύων τοῖς ἸΙουδαίοις τὰ ἑσόμεα 
χαχά ' xal ὅρα πότε γίνεται, ὅτε xal ἐθνιχοὶ προσ- 
ετέθησαν, 

"Ope αὐτοῖς τὸν λιμὺν αἴτιον σωτηρίας xaX ἆφορ- 
μὴν ἑλεημοσύνης γενόµενον ' xal ἅμα πιατεύοντας, 
ἅμα xal καρποφοροῦντας, οὐ τοῖς αὐτοῖς µόνον, 
ἀλλὰ xal τοῖς πόῤῥω, Ὥστε οὖν xal πρεσδυτέρων 
εἶχον ἀξίαν οἱ ἁπόστολοι' xal ἐν ἄλλῳ δὲ χεφαλαίῳ 
σεσηµείωται, ὅτι διαχόνων xal ἑἐπισχόπων εἶχον 
βαθµόν. Ποῖον χαιρόν; Τὸν ἐπὶ Κλανδίου Kalcapo;. 
Γάϊος γὰρ αὑτοχράτωρ Ῥωμαίων ΑἉγρίππαν χαθ- 
ἔστησι βασιλέα τῆς Ἰουδαίας, τὸν Ἡρώδην ἑξορί- 
σας iv Λουγδούνῳ τῆς Γαλλία,, σὺν τῇ yuvatxl 
Ἡρωδιάδι. 0ὗτός ἐστιν ὁ χατὰ τὸ πάθος τοῦ Κυρίου 
βατιλεύσας, ὡς ἱστορεῖ Ἰώσηππος, xai Εὐσέδιος 
χαλῶς λέχει, ὅτι Ἡρώδης ὁ βασ.λεὺς οὗτος ox ἣν 
ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ, Οὐκ ἔτι Ἰουδαῖοι, τὸ συνέδριον 
τοῦτο ποιεῖ, ἁλλ᾽ ὁ βασιλεύς µείζων fj ἐξουσία xal 
ὁ πύλεµος, ὅσῳ πρὸς χάριν ἐγίνετο τοῖς Ἰουδαίοις. 


p θέα, ὅτι πιστοὶ ἄνδρες, χαὶ τὸ ἐξ αὐτῶν σύστημα, 


Ἐχχλησία καλεῖται. Καὶ ἵνα μηδεὶς λέγῃ, ὅτι διὰ 
ςοῦτο ἀδεῶς χατατολμῶσι τοῦ θανάτον, ἅτε ἑξαρπά- 
ζοντος αὑτοὺς τοῦ θεοῦ, συγχωρεῖ ἀναιρεθῆναι τοὺς 
κορυφαίους, Στέφανον χαὶ 'láxo6ov. Καὶ σηµειω» 
τέον, ὅτι πρῶτος ἐμαρτύρησεν ὁ Ἰάχωδος ix τῶν 
δώδεχα. Πάλιν ἡ περιττὴ τῶν "Iovbalov ἀχριδολογία, 
ἀνελεῖν μὲν ἑχώλνον, Ev δὲ χαιρῷ τοιούτῳ τοιαῦτα 
ἔπραττον. 

Φιλοστοργίας ἣν « 1j προαευχὴ ἐχτενής. » ᾿Ακού- 
σατκ πῶς διέχειντο ἐπὶ τοὺς ἁποστόλους. "Opa δὲ 
Πέτρον καθεύδοντα, xal οὐχ ὄντα ἐν ἁγωνίᾳ, οὐδὲ 
ἐν φόδθῳ αὐτῇ τῇ νυχτὶ, fj προάγεσθαι ἔμελλεν ' ofa 
δὲ δύναται ἡ προσευχη, bx τούτου µάθωμεν. Pipe 
χἀχεῖνο ἐξετάσωμεν, Εἶπεν ὁ Χριστός: «€ Mi κτή- 


1005 THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 1096 
qn30e χρυσὺν, 7j ἄργνρον, $ δύο χιτῶνας, 7| ζώνην, A σαν Exolnsav. « Εἰσελθόντες, qno, λαλεῖτε kv e 


; f| á65ov, fj ónobtpaxa. » TL οὖν ὁ Πέτρος; Παρὰ 
" elmpóctaygua ἐποίει, ταῦτα ἔχων, ὅσα ὁ ἄγγελος 
λέγει. 

Τί οὖν ἐστιν; Οὐχ ἠναντιώθησαν, μὴ γένοιτο 1 
ἀλλὰ xaX σφόδρα Ἰκολούθησαν τοῖς ἐπιτάγμασι τοῦ 
Χριστοῦ. Τὰ yàp ἐπιτάγματα ἐχεῖνα πρόσκαιρα 
ἦσαν, xaX οὐ διὰ παντός. Καὶ τοῦτο o) στοχαζόµε- 
νος λέγω, ἀλλ ἀπὸ τῶν θείων Γραφῶν ’ ὁ γὰρ Aov- 
xd; φησιν εἰρηχέναι τὸν Χριστὸν τοῖς μαθηταῖς : 
« Ὅτε ἀπέστειλα ὑμᾶς ἅτερ βαλαντίου, καὶ πήρας, 
xai ζώνης, μὴ τι ὑστέρησεν ὑμῖν, Οἱ δὲ λέγονσιν 
αὐτῷ ' Οὔ. Λέχει αὐτοῖς' Obxoov κτῄσασθε.» ᾽λλλά 
τί ἔδει, εἰπέ µοι, ἔχειν Eva ; Τί οὖν, εἰ πλύνασΏαι 
τοῦτον ἔδτι; γυμνὸς ἑχρῆν οἴκοι χαθῆσθαι; Καὶ 
τίνος ἕνεχεν τοῦτο τότε ἐπέταξε; Τὴν δύναμιν αὐτοῦ 
δεῖξαι βουλόμενος. 'Opd;, πόση ἑστὶν d ὑπερδολὴ 
τοῦ σημείου; πῶς ἐκπλήττει τὸν ὁρῶντα; πῶς obx 
ἀφίησιν ἀπιστηθῆναι; El γὰρ ὁ Πέτρος ἐδόχει ὅραμα 
βλέπειν ζωσάμενος xal ὑποδησάμενος, τί ἕτερον 
ἔμαθεν ἄν; 

Nov ἔγνων, φησὶν, οὗ τότε. Διὰ τί δὲ γίνεται τοῦ» 
το, xai οὐκ ἔτι ὁ Πέτρος àv αἱσθήσει τῶν γινοµένων, 
xaícot τοιαῦτα ἀπολαύσας, ἁπαλλαγεὶς, ὥσπερ οἱ 
πάντες ἀπελύθησαν; Καὶ τὺ τὰς ἁλύσεις δὲ ἀπὸ τῶν 
χειρῶν πεσεῖν, μέγα τεχμήριον τοῦ φαχεῖν [f. qu- 
γεῖν] ἀθρόον. Βούλεται τὴν ἡδονην αὐτῷ Υενέσθαι, 
καὶ μετὰ τὸ ἁπαλλαγῆναι τὴν αἴσθησιν Aa6elv. "Opa. 
τὸν Πέτρον, οὐκ εὐθέως ἀναχωροῦντα, ἀλλὰ πρότε- 
pov εὐαγγελιζόμενον τοῖς αὐτοῦ. Τί δέ ἐστι τὸ, «συν- 
t60v;» "Ott οὐχ ἁπλῶς ἀπελθεῖν δεῖ, ἀλλ' ἁμεί- 
Ψασθαι τὸν εὐεργέτην. « Ἠλθεν ἐπὶ τὴν οἰχίαν Ma- 
ρίας. » Τίς ἣν ὁ Ἰωάννης, Ἴσως οὐχ ἐχεῖνος, ὁ ἀεὶ 
αὐτοῖς συνών. Διὰ γὰρ τοῦτο xal τὸ παράσηµον 
αὐτοῦ ἔθηχεν ' εἶπε γὰρ, «τοῦ ἐπιχαλουμένου Μάρ- 
xov. » "Opa καὶ [f. add. σύνεσιν] παιδίσχης εὖλα- 
θείας γεμούσης' ἀνένευσε τοῦ ph dávolbat* xal 
καλῶς qévovev* ἵνα μὴ ἐχεῖνοι ἐχπλαγέντες, καὶ 
εὐθέως ἰδόντες, ἀπιστῆσωσιν * ἀλλ' ἐχυμνάσθη αὖ- 
τῶν ἡ δ.άνοια, ὅπερ ἔθος ἡμῖν ποιεῖν. Τοῦτο ἁλη- 
θὲς, ὅτι ἕχαστος ἄγγελον ἔχει. Καὶ τί βούλεται ὁ 
ἄγγελος; Απὸ τοῦ καιροῦ τοῦτο προσεδόχησαν. 
Φησὶ qáp* « Ὅπου εἰσὶ δύο f| τρεῖς συνηγµένοι εἰς 
τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐχεῖ εἰμι &v µέσῳ αὐτῶν. » Ὅπου ὁ 
Χριστὸς µέσος, ἀνάγχη πολὺ πληθος xai ἀρχαγγέ- 
λων xai ἄλλων δ.νάµεων εἴναι. 

Παντὶ πεπιστευκότι εἰς τὸν Κύριον ἄγγελος παρ- 
εδρεύει, ἐὰν µή ποτε ἡμεῖς ἀπὸ τῶν πονηρῶν ἔρ- 
γων αὐτὸν ἁποδιώξωμεν. Ὡς γὰρ τὰς µελίσσας χαπ- 
νὸς φυγαδεύει, xal τὰς περιστερὰς ἐξελαύνει ὄνσω- 
6la* οὕτω xal τὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν ἄγγελον 1d) πολύ- 
δαχρυς καὶ δυσώδης ἀφίστησιν ἁμαρτία. Πολλῷ 
ποθεινότερον [[. ποθεινότερος] ἣν τοῖς μαθηταῖς λοι- 
qv, οὗ τῷ σωθῆναι µόνον, ἀλλὰ xal τῷ ἐπιστῆναι, 
καὶ εὐθέως ἀπελθεῖν. Πῶς οὖχ ἔτι χενόδοξος 1 0Οὐδὲ 
εἶπε, τοῖς ἁπανταχοῦ ταῦτα δηλοποιῄσατε, ἀλλὰ, 
€ τοῖς ἀδελφοῖς. » 

Οὐ γὰρ ἐπείραζε τὸν Θεὸν, οὐδὲ εἰς πειρασμὸν 
ἐνέδαλ[λ]εν ἑαυτόν : ἐπεὶ καὶ τοῦτο ὅτε ἐκελεύσθη- 


ἱερῷ τῷ Aaip* » τ,ῦτο δὲ οὐχ εἶπεν ὁ ἄγιελος, daz 
τὸ [f. τῷ] σιγῇ ἀποστῆναι καὶ νυχτὸς ἐξελαύνεεν ἔδω- 
χεν ἑξουσίαν ἀναχωρῆσαι. Ἴσως τινὲς ἀποορῦύσεν, tu; 
περιεῖδεν ὁ θεὸς τοὺς ἀθλητὰς ἀπολλυμένους, x3: 
vuv πάλιν τους στρατιώτας διἁ τὸν Πέτρον, xai: 
δυνατὺν ἣν αὐτῷ μετὰ Πέτρον χἀχείνους ἐξελέσθαι 
Αλλ) οὐδέπω τῆς κρίσεως ὁ καιρὸς, ὥστε τὸ xzz 
ἀξίαν ἀπονεῖμαι ἐἑχάστῳ. Άλλως δὲ, οὐχ ξνέδαλ/[Ὀ cv 
αὐτοὺς εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ τοῦ Πέτρου. Mau 
γὰρ αὐτὸν ἑλύπει τὸ ἐμπαιχθῆναι ὥσπερ τ.ν τὰ-- 
TOv αὐτοῦ, ὑπὸ τῶν Μάγων ἁπατηθέντα μᾶλλον 
ἐποίει διατρίδεσθαι, xal χαταγέλαστος εἶναι. Ei τ2ρ 
xai τοὺς στρατιώτας ἐξήγαγεν ὁ ἄγγελος μετὰ Πί- 
τρου, ἑνομίσθη ἂν οφυγὶ εἶναι τὸ πρᾶγμα. Ta2zr; 

B τί µέμνηται τῆς ἱστορίς, εἰπέ uot; TU xg ὐ 
Εὐαγγέλιον ἀνήχει μαθεῖν; "Ott θυμωμαχτῖ T» 
plo; xa Σιδωνίοις, xai μικρὸν οὐδὲ τουτό ic, 
πῶς ἐπῆλθεν εὐθέως f) δίχη xay χατέλαδεν αὐτὸν, ὁ 
καὶ μὴ διὰ Πέτρον, ἀλλὰ διὰ τὴν αὐτοῦ μµεγαλτῖτ 
plxv Καὶ μὴν εἰ ἐχεῖνοι, φησὶν, ἐδόησαν, τί xp 
τοῦτον; "Ότι κατεδέξατο τὴν φωνὴν, ὅτι ἄξιον Ex 
1bv ἑνόμισεν εἶναι τῆς χολαχείας. "Opa πάλι» ἁμο- 
τέρους μὲν ὄντας ἀξίους τιμωρίας, τοῦτο [f. τοῦτον) 
6b χολαζόµενον. Οὐ γὰρ ἐπὶ τῆς κρίσεως ὁ καιρής" 
ἀλλὰ τὸν μάλιστα ὑπεύθυνο» τοῦτον χολάζει, ixsi. 
νους ἀφιεὶς ἀπὸ τοῦτο χερδᾶναι. 

Ἰώσηππός «row, ὅτι xol ἐσθῆτα λαμπρὰν if 
ἀργωρίου πεποιηµένην περιέχειτο. "Opa, πῶς xal 
ἐχεῖνοι χόλαχες σαν, xal τῶν ἁποστόλων τὸ φρό- 
νηµα * ὃς [f. ὃν] yàp ἔθνος ὁλόχληρον οὗτος ]οῦτως] 
ἐθεράπευσε, τοῦτον οὗτοι διέπτνην. Ἔτι Bapvif: 
πρώτου μνημονεύει * οὕπω γὰρ Παῦλος ἣν λαμσρὸς, 
οὕπω σημεῖον οὐδὲν εἰργάσατο. Σημειωτέον, ἔτι 
Παῦλος xai Βαρνάθας μετὰ τῶν προφητῶν κατετό- 
Υησαν. Ἰδοῦ ὁ τρόπος ἑκάστου, χαὶ οὐχ fj Ex ca; 
ἀναστροφή. Ἑλέπε γὰρ, πῶς ὁ μὲν Ἡρώδης xáx- 
στος ἦν, ὁ δὲ τούτου σύντροφος Μαναἣν τοσοῖτο 
µετεθλ/θη, ὅτι καὶ προφητείας ἠξιώθη. "Fi ἔστι, 
« Λειτουργούντων; » Τουτέστι χηρυττόντων. Τί 
ἐστιν, « ᾿Αφορίσατέ pot εἰς τὸ ἔργον»» El; τιν ἆττ- 
στολἠν. "Opa λοιπὸν ὑπὸ τίνων χειροτονεῖταε», 03 
Λουχίου Κυρηναίου xat Mavaty, μᾶλλον δὲ ὑπὸ τοῦ 
Πνεύματος. Ὅσῳ γὰρ τὰ πρόσωπα ἑλάττονά ic, 

D τοσοῦτον σεµνότερος fj τοῦ θεοῦ φαίνεται ydp. 
Χειροτονεῖται λοιπὸν eic ἁπόστολον, ὥστε μετ Hor 
σίας χηρύττειν. Πῶς οὖν αὐτός φησιν ' οὐχ &z' 
θρώπου, οὐδὲ δι ἀ θρώπων ; οὐχ ἄνθρωπος i 
ἐκάλεσεν, οὐδὲ προσῄγετο, τουτέστι δι’ ἀνθρώπων, 
Διὰ τοῦτό φησιν * Οὐχ ἀπὸ τοῦδε ἐπέμφθην, ἁλλ᾽ ὑτὸ 
τοῦ Πνεύματος. 

Σημειωτέον, ὅτι οὐχ ὡς έτυχεν ἐχειροτόνουν τοὺς 
διαχόνους, ἀλλὰ προνηστεύοντες xal εὐχόμενοι. Καὶ 
ἰδοὺ πάλιν ἐπέθηχαν τὰς χεῖρας τοῖς περὶ Σαῦ)ον, 
ὡς ἐκ τούτου στοχάσασθαι, ὅτι τὸν τοῦ διαχόνευ &36- 
μὸν διὰ τῆς ἐπιγινομένης χειροθεσίας ὑπερέθτσαν. 
Ὄντως οὗ τοῖς τυχοῦσι λαλεῖ τὸ Πνεὺμα τὸ ἅγιον, 
ἀλλὰ τοῖς λειτουργοῦσιν αὐτῷ χαὶ νηστεύουσι. "Opa, 
πῶς iv. Σελευχείᾳ οὗ διατρίθ2υσιν, εἰδότες ὅτι ἀπὸ 





1091 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


1698 


τῆς Υεἶτονος φύλεως ἐκαρπώσαντο πολλὴν ἂν τὸν A Υξλίσεσθαι οὐχ ὅπου ὠνόμαστα, Ἀριστός.» "Opa τὸν 


ὠφέλειαν, 0X ὰ πρὸς τὰ κατεπείγοντα ἔσπευδον. 

"Ord; πᾶσαν σπουδην ποιουµένους αὐτοὺς ἐχείνοις 
χαχταστέλλειν πρώτοις, ἵνα μὴ Φιλονεικωτέρους 
[f- Φιλονε:κοτ.] ἐργάσωνται' χαὶ Exslvotg οὐκ ἑλά- 
λουν, εἰ μὴ µόνον Ἰουδαίοις, xai αὑτοὶ εἰς τὰς συν. 
αγωγὰς ἀπῄεσαν. Ι]άλιν μάγος Ἰουδαῖος καθάπερ 
Σίμων καὶ ὅρα τοῦτον, ὅτε μὲν τοῖς ἄλλοις ἑχήρυτ- 
τον, οὗ σφόδρα ἁγανακτοῦντα * ἐπειδὴ δὲ τῷ ἀνθ- 
υπάτῳ προσῄσπαν, τότε. Τὸ δὲ θαυμαστὸν τοῦ ἀνθ- 
υπάτου, ὅτι xal προχατειλημμένος ὢν ixsívou τῇ 
μαγεία, Ώθελεν ἀχοῦσαι τῶν ἀποστόλων. Οὕτω καὶ 
ol Σαμαρεῖται ἑποίησαν. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
ἀμείθεται τῆς χειροτονίας, ὅπερ xal ἐπὶ τοῦ Πέτρου 
γεγένηται, 

Tívog ἕνεχεν; Ἵνα μηδὲ ταῦτα τῶν ἁποστόλων 
ἕλαττον E45, ἀλλ ὅπερ ἔσχεν ἑξαίρετον Ó χορυφαῖος 
τῶν μαθητῶν, τοῦτο χαὶ αὐτὸς χτήσηται, xai πλείο» 
vos οἰχξιώσεως ὑπόθεσιν λάδῃ. 0ὐδενὶ ἑλλεπῶς φησι * 
καὶ χαλῶς εἶπε᾽ € παντὸς δόλου"»2 ὑπεχρίνετο γάρ. 
« Yi διαθόλου » τὸ Υὰρ ἔργον ἑκείνυ ἕπρατ- 
τεν. « Ἐχθρὶ πάσης δικαιοσύνης» ἡ Υὰρ πᾶσα 
διχαιοσύνη αὕτη fjv, ἐμοὶ δοχεῖ, xal τὸν βίον ἑλέγ- 
yit τοῦ αὑτοῦ. Οὐκ ἣν θυμοῦ τὰ ῥήματα. Διὰ τοῦτο 
προλαθὼν εἶπε * € πλησθεὶς Πνεύματος ἁγίου,» τουτ- 
ἐστιν ἑνεργείας. Οὐχ ἡμῖν πολεμεῖς, φησὶν, οὐδὲ 
Μάχη, ἀλλὰ « Τὰς ὁδοὺς Κυρίυ διαατρέφεις τὰς 
εὐθείας. » 

Τὸ, «&ypt χαιροῦ, » ópiov. τῇ γνώµῃ διδοὺ», ἓν 
αὐτῃ ἔχειν τοῦ φωτὸς τὴν ἀπόληψιν, τῶν τρόπων 
µεταθάλλουσα τὸ βέλτιον, Ὢ γὰρ αὑτὸς προσήχθη 
σημείῳ, τούτῳ xal τοῦτον ἠθδουλήθη προσαγαγεῖν. 
Οὐχ ἄρα τιμωρία fjv, ἀλλ᾽ ἴασις " μονονουχὶ λέγων * 
O2x ἐγὼ ποιῶ, ἁλλ᾽ ἡ τοῦ θεοῦ χείρ. Καὶ ὅρα τὸ 
ἄτυφον ' τοῦτο οὐ κολάζοντος ἦν τὸ ῥῆμα, ἀλλ) ἐπι- 

τρέφοντος. El γὰρ χολάξδοντος ἦν, δια παντὺς ἂν 
ἑποίησε τυφλόν. Νῦν δὲ οὐ τοῦτο, ἀλλὰ πρὸς χα!» 
phv, ἵνα τὸν ἀνθύπατον χερδάνῃ. Auk τί μὴ ἕτερον 
σηµεῖον ἐποίησεν; "Οτι oüx ἣν τοῦτο [gov τοῦ 
ἐχθρὸν ἀνελεῖν. Τεχμήριον οὖν τῆς τυφλότητος, τὸ 
χειραγωγοὺς ζητεῖν. Καὶ ὅρα τὴν πώρωσιν * ὁ ἀνθ- 
ύπατος µόνον ἑπίστευσεν. Ti δήποτε ὁ Ἰωάννης 
ὑποχωρεῖ ἀπ᾿ αὐτῶν; "Ave ἐπὶ μακροτέραν λοιπὸν 
στελλόµενοι ὁδὸν, καίτοι γε ὑπηρέτης Tiv, ἀλλὰ τὸν 


Dapva6av παραχωροῦντα τῷ Παύλῳ, (πῶς γὰρ οὗ :) 
ὃν Ώγαχεν ἀπὶὺ Tapaou* ὥσπερ xat Πέτρῳ Ἰωάννης 
πανταχοῦ, xalzot ἔτι αὑτοῦ αἰδεσιμώτερος qv, ἀλλὰ 
πρὸς τὸ χρινη συμφέρον ἑώρων. "Opa αὑτὸν τὸν 
Θεὺν αὐτῶν καλεῖ τὸν xowby τῶν ἀνθρώπων πάν- 
των θεὸν, xal δείχνυσιν ἄνωθεν τὰς εὑεργεσίας αὐ- 
τοῦ µεγάλας οὔσας, χαθάπερ xol Στέφανος ποιεῖ. 
Ἐνταῦθα ὅτι διαφόρως οἰχονομεῖ, τὰ χατ᾽ αὐτοὺς 
ἑδήλωσε. « Ζητήσει γὰρ Κύριος, φησὶν, ἑαυτῷ &v- 
θρωπον χατὰ τὴν χαρδίαν αὑτοῦ, xol ἐντελεῖται 
αὐτῷ Κύριος εἰς ἄρχοντα ἐπὶ τὸν λαὸν αὑτοῦ, ὅτι 
οὐχ ἐφύλαξας ὅσα ὀνετείλατό σοι Κύριος.» Ἐντεῦ- 
ϐεν ὁ Παῦλος τέθειχε τὸ, «Εὗρον Δαθὶδ «bv τοῦ 
Ἰεσσαὶ, ἄνδρα χατὰ τὴν καρδίαν µου, ὃς ποιῄσει 
πάντα τὰ θελἠματά pev.» Προφητικῶς γὰρ ταῦτα 
εἴρηχεν ὁ προφητικύτατος Σαμουἡλ πρὸς τὸν Σαούλ. 
Σημειωτέον δὲ, ὡς οὖδαμῶς αὑτολεξεὶ ταῦτα τὰ ῥή- 
pata κεῖνται ἐν τῇ βίδλῳ τῶν Πασιλειῶν, ἡ µόνον 
προφητικῶς ὑπὸ τοῦ θείου Zapoukà εἴρηται πρὸς 
τὸν Σαοὺλ οὕτως ' « Καὶ vüv 1 βασιλεία σου οὗ στή- 
estat, xat ζητήσει Κύριος ἑαυτῷ ἄνθρωπον χατὰ τν 
καρδἰαν αὑτοῦ,» xai τὰ ἑξῆς. «Προχηρύξαντος 
Ἰωάννου, πρὸ προσώπου τῆς εἰσόδου αὐτοῦ. » Eicob v 
τὴν σάρχωσιν λέγει. Οὕτω καὶ Ἰωάννης τὸ Εὐαγγέ- 
λιον Ὑράφων, ἐπὶ τοῦτον χαταφεύγει συνετῷῶς * bvo- 
pa γὰρ ἣν αὑτῷ πολὺ χατὰ τὴν οἰχουμένην ἅπασαν. 
Καὶ Ἰωάννης δὲ μαρτυρεῖ οὐχ ἁπλῶς, ἀλλά πάντων 
ἐπ αὐτὸν ἁγόντων viv δόξαν, αὐτὸς ἀποχρούετα: 
αὐτὴν. Οὐ γάρ ἐστιν ἴσον μηδενὸς διδόντος καὶ πολ- 
λῶν παρεχόντων ταύτην τὴν τιμὴν διωθεῖσθαι, xal 
μηδὲ ἁπλῶς, ἀλλὰ xal μετὰ τοσαύτης ὑποστολῖς.. 
"AT τοῦ προπάτορος αὐτοὺς χαλεῖ, τὴν εὐγένειαν 
ἐνταῦθα δείχνυσι τὴν Ιουλαϊχήν. Καὶ πανταχοῦ 
τοῦτο σπουδάζουαι δείξαι, οἰχεῖον αὐτῶν ὃν τὸ ἀγα- 
θὸν, ἵνα μὴ ὡς ἀλλοτρίψ προσέχοντες φεύγωσιν. 
'Ἐπειδὴ ἑσταύρωσαν αὐτὸν, τοῦτο [f. τοῦτον], φη- 
αν, ἀγνοῄσαντες, ἀγνοίας ἦν, φηαὶ, τὸ ἁμάρτημα. 
"Opa, πῶς καὶ ὑπὲρ ἐχείνων ἀπολογεῖται ἠρέμα, 
καὶ οὗ τοῦτο µόνον, ἀλλ᾽ ὅτι xal οὕτως ἔδει γενέ- 
αθαι. "Opa, πῶς αὐτοῖς περισπούδαστον τὸν τρόπον 
εἰπεῖν τοῦ θανάτου, χαὶ Πιλάτον εἰς µέαον φέρουσιν, 
ἅμα μὲν, ἵνα δῆλον zb πάθος γένηται ἀπὸ τοῦ xp:- 
τηρίονυ, ἅμα δὲ ἵνα ἐχεῖνοι µειζόνως κατηγοροῦνται, 


χίνδυνον αὐτοὶ εἶχον, à)À' ἑλθόντες πάλιν el; Πέρ- D ἀνδρὶ παραδόντες ἀλλοφύλῳ. Καὶ οὐκ εἶπεν, Ἐνέτυ- 


γην, παρατρέχουσιν ἐπὶ γὰρ τὴν μήτρόπολιν ἠπεί- 
γοντο τὴν Αντιόχειαν. 

Πάλιν εἰς τὰς συναγωχὰς ἐν σχήµατι Ἰουδαίων 
εἰσῇτσαν, ὥστε μὴ πολεμεῖσθαι μηδὲ ἐλαύνεσθαι 
xal οὕτω τὸ πᾶν χατώρθουν. Λοιπὸν ἑντεῦθεν τὰ 
κατὰ Παῦλον µανθάνοµεν, οὗ μικρὰ περὶ τοῦ Πέτρου 
µαθόντες ἓν τοῖς πρώην εἰρημένοις. 

Ὅρα δὲ τοὺς Ιουδαίους ἀφθόνως τοῦτο ποιοὺν- 
τας μετὰ δὲ τοῦτο, οὐχ ἔτι. El τοῦτο ἐθούλεσθε, 
μᾶλλον ἔδει παρακαλέσαι, Ὢ τῆς κενοδοξίας | Ἐν- 
ταῦθα πρῶτον χηρύττει Παῦλος καὶ ὅρα τὴν αὗτου 
σύνεσιν’ ἕνθα μὲν οὖν χατεσπαρµένος ὁ λόγος, πε- 
ριτρέχει" ἕνθα δὲ οὐδεὶς fjv, ἑνδιατρίδεε, χαθώς φη- 
σιν αὐτὸς γράφων ΄ «Οὖτος δὲ φιλοτιμούμενος εὐαγ- 


PATROL. Gr. CXXY. 


yov, àXX', ε "Hrfoavzo, » χάριν ἔλαθον, qual, ὡς 
&xslvov. μὴ θέλοντος αὐτὸν σταυρῶσαι. Mi) θορυδείτω 
δέ σε τὸ τὸν Ἰησοῦν ἑγηγέρθαι ὑπὸ τοῦ θεοῦ λέγε- 
σθαι. El γὰρ Ἱηπσοῦς οὐχ ἄλλος ἐστὶν f) ὁ capxo- 
θεὶς Λόγός, οὗτος δὲ ἐστιν ἡ δύναμ.ς τοῦ Πατρὸς, δ.᾽ 
ἧς ἅπαντα ἐνεργεῖ, χατὰ τὸ, « Χριστὸς, θεεῦ δύνα- 
µις, xai Θεοῦ σοφία, » αὐτὸς ἑαυτὸν ἁνεστακέναι 
νοηθήσεται, χαὶ ἐγηγέρθαι λεγόμενος ὑπὸ τοῦ Ila- 
τρὸς, ἐφ᾽ ὃν καὶ ὡς ἀρχὴν καὶ ὡς αἰτίαν ἄχρονον 
ἅπαντα ἀναφέρεται,. ᾽Αλλὰ xa αὑτός quot: ε«Λὺ- 
σατε τὸν ναὺν τοῦτον, xal ἓν τρισὶν ἡμέραις ἑγερῷ 
αὐτόν. » Ox ἂν σαν, εἰ μὴ θείᾳ δυνάμει ἐθεθειοῦν- 
το, οὐκ ἂν πρὸς ἀνθρώπους φνῶντας το'αντα ἆἔμαρ- 
τόρησαν. Ἰὸ Ἰησοῦς ὄνομα ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπον ἐκ- 


Jo 








1099 


THEOPIIYLKCTI BULCARUE ARCHIEP. 


l:- 


λα;ιζ1νουσιν οἱ τῶν Üzgaióvav ἁδελφοί. Ἐτειδῆ οὖν A ἁπλᾶς ἐθνῶν, ἀλλὰ πάντων, χαὶ « 62a. σαν c. 


τὸν Λόγον προλαθὼν εἶπε τεθεῖσθχι ἐν μνήματι, ἵνα 
pfj τις ὑπολάθῃ ἄσαρχον αὐτὸν εἰρηχέναι τὸν Λόγον, 
φάλιν αὐτὸν Ἰησοῦν χαλεῖ, οὐδαμοῦ διαίρεσ.ν 61005; 
t σαρχωθέντι Λόγῳ μετὰ τὴν ἕνωσιν, τῶν &oc- 
6ούντων ἐμφράττων τὸ στόμα. 

Ταὔῦτα τῇ ἑνανθρωπῇσει τοῦ Χριστοῦ πρέπει δήπου 
τὰ ῥήματα, ἧτις χρονιχὴν εἶχε τὴν ἐπιφοίτησιν' τὸ 
vàp, σήμερον, χαὶ, αὔριον, ἡμερῶν ἐστι παραστατι- 
45). ᾽Αχρόνως γὰρ παρὰ τοῦ Πα:ρὸς, ὡς καὶ παῖδες 
αἱρετικῶν ὁμολογοῦσι, τίκτέται. 

ἸΑφθαρσίας σημεῖον ἀπεργασάμενος τὸν τάφον΄ 
LE αὑτοῦ γὰρ ἡμῖν ἐγερθεὶς ὁ Ἀριστὸς, ὡς ἀφβαρσίας 
ἀληθῶς ἡγεμὼν ἀνατέταλχεν, ἵνα καὶ ἡμεῖς ix. τῶν 
ἑάφων διαναστάντες, xavà τὴν ἑλπιζομένην ἀνάστα- 


γµένα si; jo» αἰώνιον, » Καὶ τοῦτο tzxpf om --- 


χατὰ Θεοῦ γνώμην αὐτοὺς προλαδέσθα., « Ἔτ-- 
µένοι » δὲ οὗ κατ ἀνάγκην, « οὓς προέγνω, 
γαὶ προώρισε. » [8E040POY *] Γένος το»κ... 
χατὰ σάρκα, vor» μὲν ἅπασα τῶν àvwüp.-..- 
φύτις, ἴδιον δὲ xaX πελάνον ὁ Ἱσραἡλ. "Eze -- 
νυν πρὶς μὲν τὸν "lopans παρεγένετο, τὰ E67: 


—P 
- e 
* oí; 


τῶν ἁποστόλων ἐφώτ:σε. Δέδωχά es, Qro, το... 
διὰ τὴν πρὸς τοὺς πατέρας αὑτῶν γεγενη μέντν ττ.᾿ 


αγγελίαν, φωτιῶ δὲ Oi σοῦ τὰ ἔθνη, xal πᾶσ., ᾳ- 
θρώποις παρέξω τὴν σωττρίαν ( τοῦτο γὰρ στ.ισ- 
τὸ, «ἕως ἑσχάτου τῆς γῆς » ), xaX πέρας ἐπ-ξι-. 
ταῖς πρὸς τοὺς πατέρας αὑτων γεχεντρένα:ς - 
συνθήχαις την γὰρ δ.αθήχην, συνθίκην ol λ--- 


ew ly νεφέλαις αὐτῷ τὸ δεύτεροῦ ἐρχομένῳ μετὰ D {ριήνευσαν. 


δόξης προσυπαντήσωµεν. Τί μὴ ἐεήγαγε paptopíav, 
δι ἧς ἔμελλον πείθεσθαι, ὅτι ἄφεσις ἁμαρτιῶν δι 
αὐτοῦ γίνεται; "Ότι 0 σπουδαζόµενον τοῦτο ἣν, 
δεῖξαι τέως ὅτι ἀνέστη΄ τούτου δὲ ὁμολογουμένον, 
ἐχεῖνο ἀναμφισθήτητον fv. Ηλέχει δὲ τὸν λόγον ἀπὸ 
«ῶν παρόντων, ἀπὸ τῶν προφητῶν, ἀπὸ τοῦ σπἐρ” 
µατος τοῦ xa*' ἐπαγγελίαν, ὅτι ὁ θεὺς σταυροῦται 
xal ἀποθνήσχει. Mi θαυμάσητε ὅτι ἄπιστον δοκεῖ 
εἶναι, καὶ αὐτὸ προείρηκεν ἄνωθεν. Κατακεχφατότος 
φοῦ προφήτου ᾿Αθακοὺμ, ἀποχρίνεται ὁ θεὺς τοῖς 
ἁδιχοῦσι τὰς ἑαομένας συμφορὰς αὐτοῖς. Καὶ γὰρ 
ἦν πολλής ἐχπλήδεως, πῶς ὁ "lopahh ἐν τέχνοις 
κατηριθµηµένος θεοῦ, καὶ πρωτότοκος ὀνομασθεὶς, 
bí ὃν xai Αἴγυπτος ἀπώλετο, παραδέδοται τοῖς Ba- 
θυλωνίοις, xal οὗ µόνον µαχαίρᾳ, ἀλλὰ xai δουλείᾳ, 
xai αἰχμαλωσίχ, καὶ τοῖς ἀπευχτοῖς ἅπασι. Tavra 
δὲ, φἠὴσὶ, τοσαῦτα xal τηλικαῦτα τὸ μέγεθός ἐστιν, 
ὡς χαὶ ἁπ'στεῖσθαι, e£ τις αὑτὰ ὑμῖν προαπαγγεί» 
λειεν. 

Εἶδε τοῦ Παύλου τὴν σύνεσιν, Οὐχὶ τότε ἐθαυμά- 
6θη µόνως, ἀλλά καὶ ἐπιῤυμίαν advo; δεύτερον ἑνέ- 
6αλεν ἀχροάσεως, εἰπών τινα σπέρματα, xal μὴ 
ἐπιλύσαι [ f. ἐπιλύσας ] μηδὲ ἐξελθὼν τῷ λόγῳ, 
ὥστε αὐτοὺς ἀναρτῆσαι καὶ οἰχειῶσαι Ev αὐτῷ. El- 
πεν ὅτι ἄφεσιν ἁμαρτιῶν διὰ τοῦτο ἡμῖν κατῇγγελ. 
τα: ' τὸ δὲ πῶς, οὐκ ἑδήλωσε. Διὰ τί αὐτοὺς οὐχ 
ἐδάπτισεν εὐθέως; "Ότι oüx T» χαιρός. Πτῖσαι δὲ 
ἔδει ὥστε βεδαίως µένειν «εἰς τὸ μεταξὺ Xá66a- 


Τουτέστιν, ἀφωρισμένοι τῷ Grip. "Opa, τῶς Σ. 
άνυσι τὸ τάχος τὸ της ὠφελείας. Αντὶ τοῦ, δι:χοµ-- 
| f. διεκοµίξετο ]. ᾽Αντὶ τοῦ, σὐχ ἕστησαν μέχρι’ 
ζήλου, ἀλλὰ ἔργῳ mpoctürxav. « Εὐσχήμονας νὰ" 
γει τὰς πλονσίας' « σεθοµένας » δὶ οὗ τᾶς —7 


λέγει, ἀλλὰ τὰς Ἑλληνίδας, fito Ἰουδαίας. Π.- 
ὡς χάχιστοι xoi τοῦ διαδόλου μιμηταὶ, ozoutil- . 


ἀποχλεῖσαι τοῖς ἀνθρώποις τὴν 005v. τῆς Gunz 
ὥσπερ τῷ πρωτοπλάστῳ διὰ τῆς Εδας ἁ τἐχλε:σε. 
παράδεισον. Ὅπερ πρὀσέταξεν ὁ Χριστὸς τοῖο--. 
χαὶ τὸν χονιορτὸν ἐχτινάσσοναι. Καὶ οὐχ dos τ.-- 
το ποιοῦσιν, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἀπελάθησαν παρ αὖτ'. 


—  " 
4 


Ὅ γὰρ δοχεῖ εἶναι ἀτιμίας τὸ πάντοθεν &Aaívesf: | 


τοῦτο τιμῆς µεγίἰστηῆς πρόξενον. Πάλιν εἰς τὰς ς.»: 


αγωγὰς εἰσίεσαν. "Opa πῶς οὐκ ἐγένοντο δξιλότες' 
εἰπόντες, ὅτι « Στρεφόµεθα εἰς τὰ ἔθνη, » ἐχ o7: 
περιουσίας, ὅμως ἀναιροῦσιν αὐτῶν tiiv. ἁπολογί. 
« Ὥστε πιστεῦσαι "lovóalov τε χαὶ Ἑλλένων :". 
πὶῆθος, » Εἰκὺς yàp αὐτοὺς ὡς καὶ πρὸς "Eur: 
διαλέγεσθαι, χατὰ τὸ αὐτὸ δὲ λοιπὸν xal τὰ E0vr :- 
ἡγειραν, ὡς o0x ἀρκοῦντες αὐτοί. Τί οὖν ἑχεῖθεν c: 
ἑξήλθον; OO γὰρ ἐδιώχοντο, ἀλλ' ἐπολεμοῦντὸ rcx. 
τουτέστι διεθἀλλοντο. 

Τοῦτο ἐποίει τὴν παῤῥησίαν ' μᾶλλον δὲ τῶν p 
παῤῥησίαν ἐποίει fj αὐτῶν προθυμία * διὰ τοῦτο α-- 
Χρι πολλοῦ στμεῖα οὐ ποιοῦσι. Τὸ δὲ πιστεῦσαι το.. 


ἀχούοντας, τῶν σηµείων Tjv* συντελεῖ δέ τι xx τ | 


Λαῤῥησία. "Opa δὲ, πῶς ἁπανταχοῦ ἀνατιθέασι c 


τον, » ἀντὶ τοῦ, τὸ ἐσόμενον, Ox σαφηνίντει xátu. p viv τῷ 8:0. Ob μικρὸν τοῦτο τὸ σχισθηναι. To: 


Διὰ τοῦτο ταῦτα λέγεται, ἵνα μὴ ὡς Ex παρέργου 
νοµέσῃ τις τοῦτο γεγενησθαι. Οὐ γὰρ εἰς ἡμᾶ: ἡ 
Ὀψρι; $ παρ᾽ ὑμῶν. "Iva γὰρ μή τις νομίσῃ εὖλα- 
ὑεία; εἶναι, « Οὐκ ἀξίους χρίνετε αὐτοὺς, » διὰ τοῦτο 
πρὠτον εἶπεν, € Απωθεῖσθε αὐτοὺς, » καὶ τότε, 
 Στρεφόμεθα εἰς τὰ ἔθνη. » Πολλῆς ἐπιειχείας Υέ- 
αει τὸ ῥῆμα. Οὐκ εἶπε, Καταλιμπάνομεν ὑμᾶς, ἀλλ», 
Ἔσται δυνατὺν, φησὶ, xal ἐνταῦθα πάλιν στραφῆναι. 
Καὶ τοῦτο οὐκ ἀπ) τῆς ἡμετέρας ὕδρεως véyovev, 
ε οὕτως γὰρ ἑἐντέταλται ὑμῖν [ vulg. ἡμῖν ]. » TI 
οὖν οὐκ ἐποιήσατε τοῦτο; Ἔδει μὲν οὖν ἀχοῦσαι τὰ 
Eüvq- xal τοῦτο οὐ πρὸ ὑμῶν, παρ᾽ ὑμῶν δὲ γέγονε 
τὸ πρὺ ὑμῶν. . 
Ἑοντέστιν εἰς yvaai) τὴν $5Y σωτηρίαν, xai οὐχ 


ἔλεγεν ὁ Χριστός * « Οὐχ ἢλθον βαλεῖν εἰρήνην, ἀλλ} 
μάχαιραν. » 

ὑὑδὲν οὖν ἄτοπον, εἰ ἅγιοι φεύγουσι τοὺς Exxbs. 
λεύοντας αὐτούς | f. absol; Ἱ. Καὶ οὗ δοχοῦσιν 5 
τούτου δραπετεύειν τὸν ἀπὸ τοῦ μαρτυρίου πόλεμο» 
ἐμέάσανον. Τοῦτο δὲ pov σεσηµείωται, διὰ 567; 
µεμφαμένους Ἆρε.ιανοὺς τὸν uéqav ᾿Αθανάτων i 
τῇ πίστει φεύγούῦτα, xai μὴ ἑἐχδιδόντα αὐτὸν τοῖς 
Αρειανοῖς εἰς τὸ θανατῶσαι αὐτέν. 

Διὰ τί « µεγάλῃ τῇ gov; » "Dose. τοὺς ὄχλους 
πιστεῦσαι. "Όρα δὲ, προσεῖχε τοῖς ὑπὸ τοῦ Εαύλου 
λεγοµένοις. Βἶδες φιλοσοφίαν; οὐδὲν ἀπὸ erc χωλείᾳ;, 
πρὺς thv σπουδὴν τῆς ἀχριάσεως παρεθλάδη. « *0; 
ἀτενίσας αὐτῷ, φησὶ, xai ἰδῶν ὅτι ἔχει πίστιν τοῦ 


1101 
σωθήνσι. 0 Ἡδη ᾧκείωτο τῇ προαιρέσει 


& rx τῶν ἄλλων τοὐναντίον véyovt. Πρότερον ἰώμενοι 
τὰ υὠώμαία, τότε τὰς φυχὰς ἐθεράπενόν' οὗτος δὲ 
οὗ κ οὕτως . Ἐμοὶ δοχεῖ εἰς τὴν ψυγὴν ἰδεῖν τὴν a- 
τοῦ τὸν Παῦλον. Τεκμήρ.ον τῆς ὑγείας τῆς ἀλτθοῦς 
τὸ ἄλλεσθαι. 

"Opa καὶ τῶν ἐθ)ῶν τὴν ὠφέλειαν, καὶ τῶν "lou- 
δαίων τὴν κἀχουργίαν. Ἔθος xoi; Ἕλλησιν ἀπὸ 
ἀνθρώπων θὲόὺς πὸοιεῖν. "Dazé ὅταν λέγχωσι  Πόθεν 
ἡ εἰδωλολατρεία: μάνθάνε τὴν ἀρχίν. Οὕτω καὶ τοὺς 
ἁποστόλους ἓξ ἀνθρώπων ἐποίουν θεούς οὕτω καὶ 
διάδυλος ἑνίκησε πὰῤὰ τὴν àpyhy τὴν ἀσέθειᾶν cia- 
αγαχεῖν, λέγων" « Ἔσεσθε d θεοί.» Καὶ ἐπειδῃ 
τότε οὐκ ἴσχυσεν, Üs:epov ἐπιχειρεϊῖ, πανταχοῦ di- 
2ονεικῶν τὴν πολυθεῖαν εἰδάγαγεῖν. "Ἔθος ἐστιν 
Ἰουδαῖοις, ἐπὶ «dT; κατὰ 8sbv δυσφηµίαις περιῤῥη- 
γνύναι τὰ ἱράτια. Καὶ γοῦν ὁ Καϊάφας, Υἱὸν τοῦ 
Θεοῦ ἑαυτὸν λέγοντος τοῦ Χριστοῦ, περιέῤῥηξε τὰ 
ἑᾳάτια αὑτοῦ. Δεδράχαθι δὲ «οὔτο xai οὗτο, iv Au- 
καονίᾳ παραγεγονότες. Ἄνθρωποι μέν ἑόμεν, quat, 
τούτων δὲ µεἰζους"' ταῦτα Υὰρ νελρἀ. "Opa αὐτοὺς 
οὐκ ἀνατρέποντας µάνον, ἀλλά καὶ διδάσχοντζ, οὗ- 
δὲν περὶ ἀοράτω» ᾠθεγγομένους, 

Διὰ «i δὲ εἴασεν, οὐκ ἔτι φησ'. Τέως γὰρ πρὸς τὸ 
κατεπεῖγον ἵσταται, οὐδαμοῦ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ 
τιθείς. Μάρτυρας αὑτοὺς λέχει τοὺς ἐνιανσιαίους ὑε- 
τούς. "D τῆς Ἰουδαϊχῆς μανίας ! εἰς δῆμον. οὕτω τι- 
μήσαντα τοὺς ἀποστόλους, ἑτόλμησαν ἐμεῆναι καὶ 
Ἰιθάσαι Παῦλον, xal Ef της πόλεως, δεδοικότες 
ἐκείνους. 

Ορᾶς ζέοντα xal πεπνρωμέ»οὺ ζῆλον; Ei; αὐτὴν 
πάλιν τὴν πόλιν ᾖλθεν * ὥστε δειχθῆναι, ὅτι εἴπου καὶ 
ὑπεχώρει, διά τε τὸν λόγον χατεσπαρχέναι, xal διὰ 
τὸ μὴ δεῖν ἐχχαίειν αὐτῶν τὸν θυμὸν, ταῦτα τῶν 
σημείων οὐχ ἅττον λαμπροτέρους ἐποίει, xai βᾶλλού 
χαίρειν παρεσχεύαφεν. Οὐδαμοὺ λέχει, ὅτι ὑπέστρε- 
vay χαἰῤοντες, ὅτι σημεῖα ἑποίησαν, ἀλλ᾽ ὅτι κατ- 

«ξ:ώθησαν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἀτιμασθῆναι * 
xa! τοῦτο παρὰ τοῦ Χριστοῦ ἑἐδιδάσκοντο λέγοντος" 
« ΜΗ χαίρετε ὅτι τὰ δαιμόνια ὑμῖν ὑπαχούξει.» "Iva 
γὰρ pi] καταπέσῃ τὰ φρονήματα τῶν μαθητῶν, ὅτι 
οἱ νοµικόµενοι θεοὶ τοιαῦτα πάσχουσιν, εἰστλθον 
πρὶς αὑτοὺς xal διελἐχθησαν. Καὶ ὅρα, πρῶτον εἰς 
Δέρδην ἑξέρχεται, διδοὺς αὐτοῖς ἀναπνεῦσαι τοῦ θυ- 
μον, xal τότε πάλιν εἰς Λύστραν, xai Ἰκόνιον, xal 
Αντιόχειαν * θυµουμµένοις μὲν αὑτοῖς cxtov, πεπαυ- 
µένοις δὲ ἐπιτιθέμενος. 

Ὁρᾶς, ὅτι οὗ πάντα χὰἀριτι, ἀλλὰ καὶ ἰδίχ σπου» 
δᾗ διῴχουν; ΄Αλλη παραμυθία, x»3i νηστεύειν ἐδί- 
δασχον ἓν τῷ πειρασμῷ, xdi μετὰ νηστειῶν αἱ yet- 
ρύτονίαι. διὰ cL ἓν Κύπρῳ οὐκ ἑποίησε πῥεσθυτέρους, 
οὐδὲ iv Σαµαρείᾳ» Ὅτι ἐχείνη μὲν ἐγγὺς ἣν τῆς 
Ἱερουσαλὴμ, xal τῶν ἁἀποδτόλων, καὶ iv ἁὐτῇ δὲ 
τῇ Αντιοχείἁ ὁ λόγος ἑχράτει. ἐνταῦθα δὲ κοὶλῆς 
ἐδέόντο παῤαμυθίας, καὶ μάλιστα ol i£. ἐθνῶν ὀφεί- 
λοντες πολλὰ διδάΦχεσθαι. Obx εἶπεν οἷὰ ἐποίησαν 
αὐτὸ), ἀλλ) ofa ὁ Θεός. Ἐμοὶ δὀχοῦσ: τοὺς πειρα- 
ομοὺς λέγειν, θυρῶν ἄνοιξιν τὴν διδασχαλίαν καλεῖ, 


-...-. 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEKTUS TERTIUS. 


1102 


χάΐττι A fiv τὰ ἔθνη 57 αὐτῶν παρσδἐξἀάντος πάλαι Bs6iacpéva 


τῇ πατρῴᾳα πλάντ. 
Μεγάλη Tàp οὖσα d) τόλις, ἐδεῖτο τῶν διδασκά- 
λων ' xdi οὐχ ἔλεγον περιτομὴν ἁπλῶς, ἀλλ ὅτι 
« 0ὔδὲ σώθῆναί δύνασθε.» "O τὀὐνάντίου fv, οἱ 
περιτεβνόµενοι σωθῆναι 00x ἠδύναντο. "Ord; αυ»- 
εχῶς τοὺς πειρασμούς: Οὐκ εἶπε Παῦλος. Τί γάρ: 
οὐχ εἰμὶ ἀξιόπιότος àrh τοπούτων σημείων ; àXX 
ἐπείσθη δι’ ἐκείνους. "Ἔθος λέγεται ἔννομον πρᾶγμα 
παθὰ τῇ Γραφῃ, Πῶς «olvov tv. τῇ πρὸς Γαλάτας 
Ἐπιστολῇ, « 008 ἀνἍλθον, φησὶν, εἰς Ἱεροσόλυμα 
πρὸς τοὺς mph ἐμοῦ ἀποστόλους, οὐδὲ ἀνεθέμην ; » 
"Ut: πρῶτον iiv οὐκ αὐτὸς ἀνῆῃλθεν, ἀλλ ἀπεέτάλη 
πάρ᾽ ἑτέῤων. Δεύτερον δὲ, οὐ µαθηόόμενος πάρεγὲ. 
veto, ἀλλ ἑτέρως [f. ἑτέρους] πεἰσων. Ἀὐτὸς piv 
γὰρ ἐξ ἀρχῆς ταύτης εἴχετο τῆς γνώμης, fiv καὶ οἱ 
ἁ πόστολο: μετὰ ταῦτα ἑκύρώδαν, xb uf δεῖν περι- 
τἐμνεόθαι. Ἐπειδὴ δὲ οὐ Εδόχει τέώς ἀὐτοῖς ἀξιό- 
πὶστὀς εἶναι, ἀλλὰ τοῖς iv Ἱε ῥισόλύμοις προσἐϊῖχον, 
ἀνηλθεν οὐχ ἀὐτός τι εἰόόμενος ἠλεῖον, ἀλλὰ πείσων 
«obe ἀντιλέγόντας, ὅτι κά Ev Ἱεόυσόλύμδις τούτοις 
ψηφίἌνται. 
ὐδγ οἱ ἀπὸ ἐθνῶν πιστοὶ, ἁλλ᾽ ol ἀπὸ Ιουδαίων 
ἁπῄτουν τοὺς πιατοὺς περιλἐμνέόθἀι, xal τὰ ἄλλά 
τὰ τοῦ νόµου σαβἁικὰ ποιεῖν * οὓς ὡς ἔτι τὰ τοῦ νό- 
µου φρονοεῦντας, καὶ εἰ»; ἰδίαν καύχησιν θέλοντας 
περιτέµνειν τοὺς πιᾶτοὺς, οὖχ ἀπιδέβαντό οἱ ἁπέ- 
άτολοι οὗ γὰρ τὸ ἴδιον θέληµά ἐζήτουν στῆσαι, ἀλλὰ 
τὸ χοινωφελὲς τοῦ κόόμου. Πάλιν ἔνθεν ἔστι στοχά- 


. σᾶσθαι, ὅτι Bev τινὰ ἀξίάν ἐπανάδαίἰνόυσάν τοὺς 
€ «ptdÓUtégoj? εἶλον ol ἀπόστολοι * διὸ ob. συµπερι- 


έλαθεν αὐτοὺς τοῖ, πρεσθντέροις, xoti) ὀνόματι máv- 
τας σγμἀνᾶς. 

Ὄρα τὸν Πέτρον ἄνωθεν γἐχαβισμὲνον [[. χεχωρ.] 
τοῦ πράἵβατος, γαὶ οὗ βέχρ. τοῦ νῦν ἱυδαϊζόντα. 
€ Ὑμεῖς, φῃσὶν, ἐτίσταθθε. » Παρῇῆσάν [όως Xal οἱ 
ἐγχαλέσάνίες αὐτῷ πᾶλαι ἐπὶ Κορνηλίου, εἰσέλθόν- 
τες pet! αὐτοῦ * διά τοῦτο αὐτοὺς παράχει μάρτυρας. 
« Ἐν ὑμῖν (oulg. Ἐν ἡμ.], φτοὶν, ἀφ' ἡρερῶν áp- 
χἀίων ἐξελέξατο.» Tl ἐστιν, € tv. ὑμῖν; » Τουτέστιν 
ἐν Παλαιστίνη, fj παρόντων ἡμῶν διὰ «o0. ἀτόματός 
µου * ὅρα πῶς δείχνυσι δι’ αὐτοῦ τὸν 6εὺν φθεγγόµε- 
νον, καὶ οὐδὲν ἀνθρώπινον. 

Οὐδεμία, φησὶ, διαφορὰ πιδτῶν, εἴτε "Iovbatol εἷ- 


p 9t. εἴτε Ἕλληνες, ὅπου fj πίστις χαθαρισμὶν ποιεῖ 


τῶν ἀπὸ τῆς καρδίας ἐξιόντων, οὗτος δὲ ὁ χαθαρισμ»ς 
ἔοιχε περιτομῆ * xal ἀντὶ της ἓν σαρχὶ Περιτομῆς 
δίδοται ἡ £v. Πνεύματι περιτομῇ, καθαρίζουσα τῇ πί- 
atét τῇ εἰς Χρ: στὸν τὰ χρνπτάἆ" oco δὲ οὐχ ἣν χοινωφε- 
kh; d$ σἀρκικῇ περιτομὴῆ, ὅτι µόνῳ τῷ ἄῤῥενι 18607, 

οὐδὲν τῷ τῶν Οελειῶν προσώπῳ συντελοῦόα. Ἐν 
6i τῇ ἀληθεῖ πίστει οὐκ fv. ἄῤρεν xal θῆλν, xal 
δοῦλος f] ἐλεύθερος * ἀλλὰ πάντες ἓν ἔσμεν. T! ta, 
εΠειράζετε ; » Τουτέστι, Τί ἀπιστεῖτε τῷ 8s; "Ápa 
ἀπιστίας ἑστὶ «b τὸν νόµον εἰσφέρειν. Εἶτα δεἰχννσι 
καὶ τοὺς οὐδὲν ὠφελουμένους, καὶ τὸ πᾶν ἐπὶ τὸν 
νόμον στρὲφεί, οὐχ ἐπ᾽ αὐτοὺς, xdl τὴν κατηγορίαν 
ἀποτέμγνξται. Σημειωτέον, ὅτι τὰ δυσκατὀρθωτά in 
τάγµατὰ τῆς oapxh; οὗ Ee ἐπικ]ᾷν τισιν, ofoy ἄχραν 


1103 


THEOFHYLACTi BULGARLE ARCHIEP. 


111 


νηστεία’, ἢ γυµνότητα, fj σιωπἠν * εἰ pf; γέτις ἑαυ- A οὗ περὶ µόνων τῶν τῆς Καϊνῆς βιθλέων διαλέγε-ς 


τῷ ταῦτα ἐπιτάξει. El γὰρ xol δυσχερῃ, ἀλλὰ μὴν 
οὗ χατορθώµατα, ἀλλὰ καὶ γινόμενα ὑπὸ πολλῶν 
καὶ μὴ γινόμενα, ἀλλά διὰ τῆς χάριτος τοῦ Κυρίου 
πιστεύοµεν σωθῆναι. "Όμο:ον τοῦ, εΧάριτί ἔστε σε- 
σωσμµένοι. » Ὥστε πάλαι μὲν ὁ νόμος τοὺς τὰ εἰ- 
ρημένα τῷ νόμῳ φυλάττοντας ἔσωζε * νῦν δὲ ἡ χά- 
ρις τοῦ Κυρίου, xal δίχα τῆς τοῦ νόµου φυλαχῆ;, 
διὰ τῆς πίστεως σώζει. 

Ἐπίσχοπος fv, καθώς φησιν οὗτος, διὸ καὶ « ὕστε- 
pos λέγειν,» καὶ τὸ, «Ἐπὶ στόµα δύο ἢ τριῶν µαρ- 
τύρων σταθήπτεται πᾶν ῥῆμα, » ἐνταῦθα πληροῦται. 
Ὅρα δὲ ἀπό τε νέων ἀπό τε παλαιῶν βεθαιού- 
µενον τῶν προφητῶν τὸν λόγον. Ὁ iv τῷ Aouxd 
προρητεύσας * « Nov ἀπολύεις τὸν δουλόν σου, Δέ- 
σποτα. » 

Εἶτα, ἐπειδὴ μὲν ἐχεῖνος, ἀπὸ μὲν τοῦ χρόνου, 
δήλος ἦν, τὸ δὲ ἀξιόπιστον οὖκ εἶχε, διὰ τὸ μὴ πα- 
λαιὸν εἶνσι, ἐπάγει δὲ [[. δὴ] παλαιὰν προφητείαν. 
« Καθὼς γέγραπται, φησί’ Μετὰ ταῦτα ἀναστρέψω, 
xat οἰχοδομήσω τὴν σχην]ν Δαθὶδ τὴν πεπτωχνῖαν. » 
Τί οὖν ; ἠγέρθη τὰ Ἱεροσόλυμα, ἀλλ οὐχὶ χατ- 
εστράφη μᾶλλον ; ποἰανλέγει ἔγερσιν ; Τὴν μετὰ Ba- 
6υλῶνα. Τί δὲ ἐστι, « Καθὼς πρῶτον ὁ θεὺς ἑπ- 
εσχέφατο ;» Σφοδρότερον μὲν ὁ Πέτρος διελέχετο, 
οὗτος δὲ ἡμερώτερον. Οὕτω γὰρ χρη τὸν àv. µεγάλῃ 
δυναστείᾳ, τὰ μὲν φορτιχὰ ἑτέροις παραχωρεῖν, ab- 
τὸν δὲ τῶν ἡμερωτέρων φαίνεσθαι. « Λαθὼν [vulg. 
λαθεῖν] ἐξ ἐθνῶν, φησὶ, λαὸν [vulg. add. ἐπὶ] τῷ 
ὀνόματι αὑτοῦ.» Οὐχ ἁπλῶς ἐξελέξατο, ἀλλὰ « τῷ 
ὀνόματι αὑτοῦ, » τουτέστι τῇ δόξῃ. Ὁ σταυρωθεὶς 
ἦν ὁ λέγων ταῦτα bv τῷ προφήτῃ. Αὐτοῦ γὰρ «b 
ὄνομα ἐπιχέχληνται πάντα τὰ ἔθνη * Χριστιανοὶ γὰρ 
προσαγορξύονται. Πεπτώχει γὰρ ὄντως πτῶμα àví- 
ατον, χαὶ τῆς χραταιᾶς ἐχείντς δξόμενον χειρός. 
Καὶ οὐχ ἦν ἀναστῆναι τὴν φύσιν τὴν ἡμετέραν, μὴ 
τοῦ τν ἀρχὴν διαπλάσαντος αὐτῇ χεῖρα ὀξέως ὁρέ- 
ξαντος, καὶ δ.ατυπώσαντος ἄνωθεν τὴν δι ὕδατος 
ἀναγέννησιν χα) Πνεύματος. «Γνωστά ἑατιν ἀτ' 
αἱῶνος τῷ O6 πάντα tà ἔργα αὐτοῦ.» Elta τὸ 
ἀξιόπιστον τοῦ λόγου, ὅτι οὐδὲν καινὸν, ἀλλ ἐξ àp- 
χῆς ταῦτα προετυπώσατο" xal τὸ ἀδίωμα πάλιν’ 
εΔιὸ ἐγὼ χρίνω μὴ παρενοχλεῖν τοῖς τῶν ἀπὸ τῶν 
ἐθνῶν ἐπιστρέφουσι"'» τουτέστι, μὴ ἀνατρέπειν. 


ὥσπερ οὐδὲ τὸ, « Πᾶσα T'gagh, θεόπνευστος v: 
ὠφέλιμος. » "Opa 0X ὥστε ἀξ.οπ'στότερον ΊΎςενξ-ε: 
πέµπουπι τὰ παρ) αὑτῶν, ὡς ἀνύποπτοι (22: | 
περὶ Παῦλον. 

᾿Αρχοῦσα Ἡ κατηγορία κατὰ τῖς ἐχείνων Έρις- 
τείας, xal ἀξία τῆς τῶν ἁποστόχων  Ecizuxlnm 
οὐδὲν παρ᾽ ἑτέρων εἱρηχότων. Εἶτα ὅτε τυραν-- 
κῶς, ὅτι πᾶσι ταῦτα δοχεῖ, ὅτι pev ἑπ:σχέ--τις 
ταῦτα γράφουσ:. Καὶ ἵνα μὴ δόξη δ:αθο.ῇ εἷ.. 
Βαρνάδα καὶ Παύλου τὸ ἐχείνους ἀποσταλτιναι, i2 
ἑγχώμια αὐτῶν. « ᾿Ανθρώποις, φησὶ, xapat£ce- 
xóct τὰς ἡυχὰς αὑτῶν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος 
Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.» "Εδξεε γὰρ 
τὴν ἐπιστολὴν παρεῖναι µόνον, ἵνα μὴ λέγχωσι», 
συνγρπασαν, ὅτι àv ἄλλων εἶπον τὸ ἐγχώμιον z 
περὶ Παύλου, ἐνέφραςεν αὐτῶν τὰ στόµατα. "Evz22: 
τὸν φόδον ἁπείργει, χαΐτοι Ίρχει εἰπεῖν, τῷ à 
Πνεύματι, ἵνα μὴ νοµίσωσιν ἀνθρώσενον εἶναι. T 
δὲ, « ἡμῖν, » ἵνα διδαχθῶσιν, ὅτι αὑτοὶ ἆοδέχοττ 
καὶ kv περιτομῇ ὄντες. Δεικνύει ὅτι οὐδὲν αὐτοῖ- ἃ:- 
πει, ἀλλ ἀρχεῖ τοῦτο * ἠδύναντο μὲν γὰρ xal ps; 
πραγμάτων. Αλλ’ ὥστε νόµον εἶναι ἔγγραφον, στ 
ὥστε πειαθῆναι τῷ νόµῳ, ταῦτα πάντα τὰ τέσσσρ 
ἁπαγορεύσαντες ποιεῖν τὰ Ἓθνη, τὰ λοιπὰ αἱτ 
συνεχώρησαν. Ἔστι δὲ ταῦτα * «᾿Απέχεσθαι εἴδωι-- 
θύτων, χαὶ αἵματος, xal πνιχτοῦ, xa πορνείας ο) 
ταῦτα γὰρ ἡ Kath οὗ διατάσσεται, οὐδαμοῦ τρ 
τούτων διελέχθη ὁ Χριστὸς, ἁλλ᾽ ἀπὸ τοῦ vé. 
ταῦτα λαμθάνουσιν. Εἶτα κχἀχεῖνοι αὐτοὺς ταρ- | 
εχάλουν, χαὶ βεθαιώσαντες αὐτοὺς, πρὸς Παλ. 
φιλονεικότερον διέχειντο. Οὕτως ἀπῆλθον pes" εἰρέ- 
νης. Οὑκ ἔτι στάσεις xol μάχαι. Παῦλος cb λοιτ', | 
ἐδίδασχεν, οὐδεὶς τύφος ἣν ἐν τῇ "ExxAmsa- pc: 
Πέτρου Παῦλος φθέγγεται, καὶ οὐδεὶς ἐπιστομί- 
Ἰάχωδος καὶ Ἰωάννης ἀνέχεται. καὶ οὖδεὶς ize 
ἀλλὰ σιγῶσιν ' ἐχεῖνος γὰρ τὴν ἀρχὴν ἣν ἔγχεχει;- 
σμένος. 

Σημειωτέον, ὅτι ἔργον τῶν ἡγουμένων περιερ"1- 
ζεσθαι τοὺς ὑπ αὐτῶν φωτισθέντας, uf) mu ip 
οὐχ ὑγιαίνουσι τῇ πίστει, ἀλλὰ χωλεύωσι, xai Gi 
αὐτοὺς διορθωθῆναι. 

Καὶ ἐν τοῖς προφήταις τοῦτο εὑρίσχομεν, διαγί- 
pov; Ύνώμας χαὶ διάφορα ἤθη * oTov ὁ Ἠλίας αὐσττ- 


ν. ἃ, 


- 
tx- 


Ei γὰρ ὁ 8cb; ἐχάλεσεν, αὗται δὲ αἱ παρατηρήσεις D 95:, ὁ Μωῦσης πρᾶος * οὕτω δὲ xol ἐνταῦθα, sa 


ἀνατρέπουσι, τῷ Os πολεμοῦμεν. Καὶ μετ ἔξου- 
σίας τὸ, « Ἐγὼ χρίνω.» Δ.ὰ τοῦτό qot καλὸν elvat. 
Διὰ τἱ εὖν μὴ xai Ἰουδαίοις ταῦτα ἀπέστελλον ; 
. Mosa αὐτοῖς δωαλέγχεται. "Opa πύση 1j δυσκατά- 
θασις |f. συγκ.] ΄ ἕνθα οὐδὲν ἕδλαπτεν, ἐἑπέστησεν 
αὐτὸν διδάσχαλον, xa* ἐχαρίσατο χάριν, οὐδὲν ἔμπο- 
δίζουσαν, ἐπιτρέψας Ἰουδαίοις ἀχούειν αὑτοῦ. 

Ei xai πρὸ τῆς ἑπ.δηµίας «ou Σωτῆρος χατὰ πᾶν 
Σάθόατον iv µόνα:ς ταῖς συναγωγαῖς ἀνεγινώσκετο 
Μωσῆς, ἀλλ οὖν μετὰ τὴν ἐπιδημίαν ἐν ταῖς ἐχ- 
χλησίαις τοῦ Χριστοῦ οὐ χωλύεται ἀναγινώσχεσθαι. 
Καὶ ὅρα, εἰ δυνατὸν τούτο.δηλοῦσθαι ἐκ τοῦ, «€"Aypt 
γὰρ τῆς σήµερον ἡμέρας ἠνίχα ἀναγινώσχκεται Μω- 
grs.» ᾽Αλλὰ xal τὸ, εΠΠροσέχετε τῇ ἀναγγώσει,» 


ὁρότερός ἐστιν ὁ Παῦλος. "Opa χαὶ τούτου τὸ ἕττ- 
χές'ε Ἠξίου, φησὶ, τὸν ἀἁποστάντα, » xal τὰ £55. 
Τί οὖν ; ἐχθροὶ ἀνεχώρησαν ; Mh γένοιτο. “Ορᾶς γὲ 

μετὰ τοῦτο Βαρνάδαν πολλῶν ἐγχωμίων ἀπολαύοντς 
παρὰ Παύλου ἐν ταῖς Ἐπιστολαϊς. Παροξυσμὸς, cx 
σὶν, ἐγένετο, οὐκ ἔχθρα, οὗ φιλονειχία. Τοσοῦτον 
ἴσχνσεν ὁ παροξυσμὸς, ὥστε ἀποχωρίσαι * xai eixi- 
τως. Ὅπερ ἕκαστος ὑπέλαδεν εἶναι λυσιτελὲς, τοῦτο 
μετὰ ταῦτα οὐ προσήκατο διὰ τὴν πρὸς ἐχεῖνον χοι- 
νωνίαν, Ἐμοὶ δοχεῖ xol χατὰ σύνεσιν Ὑενέσθαι ὁ 
χωρισμὸς καὶ πρὸς ἀλλήλους εἰπεῖν, ὅτι Ἐπειδὴ ἐγὼ 


Ῥούλομαι, σὺ δὲ οὗ βούλει, ἵνα μὴ μαχώμεθα, διΣ- 


γειμώμεθα τοὺς πόνους. "Dots εἴχοντες ἀλλέλοις 
τοῦτο ἑποίουγ. ᾿Εδούλετο γὰρ στΏναι τὸ (f. ἆποστ. 








1105 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


1106 


τοῦ] Παύλου à Βαρνάδας, διὰ τοῦτο ἀνεχώρησεν. Εἴθε A ὁ τὴν ἱστορίαν γράφων, ἅτε δη xal ápylaz οὔσης, 


καὶ ἡμεῖς τοιούτους ἐἑχωριζόμεθα χωρισμοὺς, ὥστε 
ἐπὶ τὸ χρυγμα ἁἀπιέναι. Ταῦτα Ὑγέγραπται πρὸς 
τύπον ἡμξτερον, ἵνα μὴ καταπίπτωµεν. Οὐ γὰρ 
ἔστιν ἀνθρώπους ὄντας μὴ παροξύνεσθαι: παροξυν- 
Οέντας δὲ χρὴ µεταθάλλεσθαι. θαυμαστὸς οὗτός 
ἔστιν ὁ ἀνῆρ, καὶ σφόδρα μέγας πάνυ ὠφέλει ἡ 
μάχη τὸν Μάρχον. 

T^ μὲν γὰρ Παύλου φρδερὺν ἐπέστρεφεν αὐτόν» 
τὸ δὲ Βαρνάβα χρηστὺν ἐποίει µηχέτι ἀπολειφθῆ- 
vat. Ὥστε μάχονται μὲν, εἰς ἓν δὲ τέλος ἆ παντᾶ τὸ 
πέρδος. Καὶ γὰρ Παῦλον ὁρῶν αἱρούμενον ἅπο- 
στηναι, xal πάνυ ἐφοθήθη, xoi χατέγνω αὐτοῦ " 
χαὶ Bapvá6av ὁρῶν οὕτως ἀντεχόμενον, πάνυ αὐτὸν 
ὠρέλησε, xal διωρθοῦτο ὁ µαθητὴς διὰ τῆς μάχης 
τῶν ὅ:δασχάλων’ 
σθήναι, 

"Opa τὴν σύνεσιν τοῦ Παύλου, οὗ πρότερον ἐπ' 
ἅ,λην ἔρχεται πόλιν, πρὶν f) τὰς δεξαµένας τὸν λό- 
Υον ἐπισχέφασθαι * xal γὰρ ἀνίας ἐστὶ τὸ aix] τρέ- 


ο χειν. 


"Όντως ἄξιον ἐχπλαγῆναι τοῦ Παύλου τὴν σύνεσιν’ 


| 6 τοσαῦτα μαχησάµενος περὶ τῆς περιτομῆς περι- 


έτεµε τὸν µαθητήν. Καὶ οὗ µόνον ἑτέρους οὗ χω- 


, λύει, ἀλλὰ xal αὐτὸς τοῦτο ἑργάζεται. Οὐδὲν συν- 


τώτερήν, ὥστε πάντα πρὸς τὸ συμφέρον ἑώρα, καὶ 


. οὐδὲν ἁπλῶς ἐποίει προλέφει. « Τοῦτον ἠθέλησε, 


φησὶν, ἐξελθεῖν σὺν αὐτῷ. » Καὶ τὸ θαυμαστὸν 
τοῦτο, ὅτι περιέτεµεν αὐτὸν, διὰ τοὺς Ἰουδαίους, 


'. Qna, τοὺς ὄντας Lv τοῖς τόποις ἐχείνοις * oüx ἂν γὰρ 


Πνέσχοντο παρὰ ἀχροδύστου τὸν)λόγον ἀκοῦσαι. » Καὶ 
τί ; ὅρα τὸ κατόρθωμα * περιέτεµεν ἵνα περιτομὲν 
χαθέλῃ * τὰ δόγµατα γὰρ ἑχήρυττε τῶν ἀποστόλων. 
"Woo σαφῶς δύγµατα Χέχληχε τὴν ἀποχὴν τῶν 
εἰδωλοθύτων, πορνείας τε xal. πνικτοῦ, ἅπερ 
εἰσὶ χανονιχῆς ζωῆς. Διὰ τί μὲν ἐχωλύθησαν, ob 
λέγει: ὅτι δὲ ἐχωλύθησαν, λέγει * παιδεύων ἡμᾶς 
πείθεσθαι µόνον, xat μὴ ζητεῖν, xol δειχνὺς ὅτι 
xai πολλὰ ἀνθρωπίνως ἑἐποίουν. Οὐκ ἔτι δι’ ἀγγέλου, 
καθάπερ Φίλιππος εἶδε χαὶ Κορνήλιο; * ἀλλά τί; Ac 
ὁράματος φαίνεται. αὐτῷ, λοιπὺν ἀνθρωπινότερον" 
ἔνθα δὲ πολλὴ βία, θειότερον. Ἐπειδὴ γὰρ χηρύξαι 
pv ἠπείγετο µόνον, εἰς τοῦτο ὄναρ φαίνεται αὐτῷ - 
ph χηρύξαι δὲ οὐχ ἠνέσχετο, εἰς τοῦτο τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον ἀποχαλύπτει, 
« Αναστὰς χατάθηθι. » Οὐ γὰρ δη xai τὰ εὔκολα 
τὸ Πνεῦμα εἰργάξετο, ἀλλ’ Ίρχει χαὶ ὄναρ. Σηµειω- 
τέον, ὅτι σὺν τῷ Παύλῳ ἣν ἐν ταῖς πόλεσι ταύταις 
χαὶ ὁ λουχᾶς, ὡς ἐξ ὧν xaV τὸ πρόσωπον αὐτοῦ 
παραλαµδάνει λέγων  ε Ἐζητήσαμεν εὐθυδρομῆ- 
σαι. » O0 γὰρ 6h ἔνθα συναγωγὴ fiv µόνον, ἀλλὰ xol 
ἔξω ηῦχοντο, ὥσπερ τόπον τινὰ ἀφορίζοντες, ἅτε 
σωματικώτερο: ὄντες οἱ "loubatot * xol τῇ ἡμέρᾳ 
τῶν Σαθδάτων, ὅτε χαὶ ὄχλον εἰχὸς ἂν συνελθεῖν. 
"Opa τὸ ἄτυφον πάλιν * γυνὴ xal tamatvh αὕτη, 
καὶ ἀπὸ τῆς τέχνης * xal γὰρ πορφυρήδαφα ἣν πι- 
πράσχουσα. Αλλ᾽ ὅρα φιλόσοφον γυναῖχα. πρῶτον 
αὐτῃ ἐμαρτύρησε, τὸ [f. τῷ] τὸν 8e)v. χαλέσαι αὖ- 
τήν, "Opa δὲ, πῶς οὐκ αἰσχύνεται τὰ ἐπιτηδεύματα, 


τοσοῦτον ἀπεῖχε «bU σχκανδαλι- P 


C χαταδάσει κέχρηται πρὸς τὴν ἀπώλειαν. 


Οὕτω καὶ ἐχεῖ τῷ Πέτρῳ; D 


μᾶλλον προσεῖχον τοῖς λεγοµένοις, xal οὐδὲ f πόλις 
αὕτη µεγάλη ἡ τῶν Φιλιππησίων. 


Πολλῆς ταπεινότητος γέµει τὰ ῥήματα xol σοφίας. 
Οὐκ εἶπεν, El µεγάλη |f. μεγάλην] γυναῖκα, εἰ εὐ- 
λαθὴς [f. εὐλαθη] κεχρἰκατέ µε, ἀλλὰ, « πιστὴν 
τῷ Κυρίῳφ, » πολλῷ μᾶλλον ἡμῖν [f. ὑμῖν]. Ἐπί- 
bot μέν τις [f. εἴποι ἄν τις, vel ἐπίδοιμεν τίς] 
οὗτός ἐστιν ὁ δαίµων. θεὺὸς, qnot, Πύθων, ἀπὺ τοῦ 
τόπου οὕτω λέγεται. Ὁρᾶς ὅτι ὁ ᾿Απόλλων δαίµων 
ἐστὶ, καὶ ἐδούλετο εἰς πειρασμοὺς ἐμεαλεῖν ὥστε 
παροβύναι ; Ὦ μιαρὲ, εἰ οἶδας ὅτι σωτηρίας ὁδὸν 
χαταγγέλλουσι, τί μὴ ἐξίστασαι ἐχείνων ; Αλλ' 
ὥσπερ ὁ Σίµων ἐδούλετο, λέγων * «Δότε uot p ἑὰν' 
ἐπιθῶ τὰς χεῖρας, λαμδάνη Πνεῦμα ἅγιον * » τοῦτο 
καὶ οὗτος ἐποίει. Λέγεται οὖν d Πυθία γυνή τις 
οὖσα ἐπιχαθῆσθαι τῷ τρἰποδι τοῦ ᾽Απόλλωνος, διαι- 
ροῦσα τὰ σχέλη, εἶθ᾽ οὕτω πνεῦμα πονηρὸν κάτωθεν 
ἀναδιδόμενον, χαὶ διὰ τῶν γεννητικῶν αὑτῆς ἀναδυό- 
µενον μορίων, πληροῦν τὴν γυναῖχα τῆς µανίας, xot 
ταύτην τὰς τρίχας λύουσαν, λοιπὸν βακχεύεσθαί τε 
χαὶ ἀφρὸν bx τοῦ στόματος ἀφιέναι, xal οὕτως ἐν 
παροινἰᾳ Υγενοµένην τὰ τῆς µάνίας φθέγγεσθαι ῥη- 
µατα. Tí δήποτε xaX ὁ δαίµων ταῦτα ἑἐφθέγγετο, 
χαὶ ὁ Παῦλος ἑχώλυσε ; Káxelvo; χαχώσεως [f. κα- 
κῶς τέως] ἐποίει, καὶ οὗτος συνετῶς. Ἐδούλετο λοιπὸν 
ἀξιόπιστον ἑαυτὸν ποιεῖν. El γὰρ προσήχατο αὐτοῦ 
τὴν µαρτυρίαν ὁ Παῦλος, πολλοὺς ἂν χαὶ τῶν πιστῶν 
ἡπάτησεν, ἅτε ὑπ ἐχείνου δεχθείς’ xal αὐτὸς συγ- 
T$ piv 
οὖν πρῶτον οὗ προσήκατο ὁ Παῦλος, ἀλλὰ χατέπιυν- 
σεν, οὐ βουλόμενος ἁπλῶς ἑαυτὸν ἐπιῤῥίπτειν τοῖς 
σηµείοις. Ὡς δὲ ἑπέμενε τοῦτο ποιῶν, χαὶ τὸ ἔργον 
ἑδείχνυ, τότε ἐχέλενσεν αὐτῷ ἐξελθεῖν. « Διαπονη- 
θεὶς δὲ ὁ Παῦλος, » τουτέστι, τὴν χαχουργίαν εἶδε 
τοῦ δαίμονας ' χαθὼς αὐτὸς λέγει’ « Ob. γὰρ αὐτοῦ 
πὰ νοήµατα ἀγνοοῦμεν. » Κινηθεὶς xai δειχθεὶς 
[f. δηχθεὶς], χαὶ ἀληθὴῃ λέγουσαν ἐπιστομίσας αὐτὴν" 
διδάσκων ἡμᾶς, μηδὲ τῇ ἁληθείᾳ συνηγορεῖν προσ-. 
ποιουµένους δέχεσθαι δαίμονας, ἀλλὰ πᾶσαν αὐτοῖς 
ἀποτειχίζειν πλάνης ἑδόν. 


Πανταχοῦ τὰ χρήματα αἴτια τῶν xaxov. "Q «TC 
Ἑλληνιχῆς ὠμότητος ! Ἐδούλοντο δαιμονᾷν τὸ xopá- 
σιοῦ, ὥστε χρηµατίζεσθαι. Τί λέγεις; πείθῃ τῷ 
δαίµονι; Διὰτί μὴ ἐνταῦθα καὶ ἐχεῖνος λέγει, ὅτι 
ε Δοῦλοι τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου εἰσί ; » Σὺ λέγεις, 
ὅτι « Ἐκταράσσουσι τὴν πόλιν ἡμῶν.» "Opa οὐδὲ 
τῷ δαίµονι προσέχοντας, ἀλλὰ πρὸς iv. ὁρῶντας, 
τὴν φιλαργυρίαν. Καὶ ὁ μὲν Παῦλος τὸ πᾶν εἰργά- 
cato, τῶν δὲ χινδύνων... xowovst. "Ὥστε ἱδόντες 
αὐτῶν τὴν δύναμιν ἐφρεναπάτουν, ἡ ἑμαρτύρουν, 
ὅτι οὐχ σαν ol τυχόντες ἄνθρωποι, ἀλλά τινες µε- 
γάλοι, ἐξουσίαν ἔχοντες ποεῖν ὃ θέλονσι διὰ το 
Κνρίου. Ὡς ἂν εἶποι τις, εἰς τὸν "Ept6ov. Πόσων 
δαχρύων ταῦτα ἄξια | Οἷα μὲν ἔπαθον ἐκεῖνοι | 
Ἡμεῖς δὲ οὐδὲ µέχρι ῥημάτων διὰ τὸν Χριαστὸν àv- 
εχόµενοι [f. ἀνεχόμεθα] λυπηθῆναι. 


Τένος χόριν μεσονύγτιο» τΌχοντο; To — 3 


1101 


THEOPHYLACTI BULGARLE 


AREBIEP. IS 


τειθόµενοι, λέγοντι" « Μεσονύχτιον ἐδεγειρόμην à qv πείθων, οὐκ ἔχει ταύτῃν EV ὑπύγοαν, (Ον 


τοῦ ἐξομολοχεῖσθαί σοι. » 

Τίνος ἕνεχεν μεδονύχτιον τὸ πρᾶγμα Ὑέγονε, καὶ 
& σεισμός ; Τοῦτο διὰ τὸν δεσµοφύλακα Ὑέγονεν, οὐ 
πρὸς ἐπίδειξιν, ἀλλά πρὸς σωτηρίᾳν. Καὶ ὁ σεισμὸς 
νέγονεν, ὥστε ἀφυπνισβήγαι αὐτὸν, xal ab θὐραι 
ἠνιῴχθησαν, ὥστε θαυμάσαι τὸ γεγανός. Ταὖτα δὲ 
ek δεσμῶται οὐχ ἑώρων ; εἰ [f. 3] γὰρ ἂν ἔφυγου 
ἅπαντες. Ἐθαύμασε τὴν φιλανθρωπίαγ Παύλου, 
ἐξεπλάχη. τὴν ἀνδρείαν, ὅτι δυνάµενος οὐχ ἔφυγε, xqi 
ὅτι αὐτὸν. ἑχώλυσε τΏς σφαγζς. Ad «b ὃξ μὴ ἆλλο 
σημεῖον γέγονεν ; "Οτι τοῦτο μάλιστα αὐτὸν ἐφελχύ- 
cato, ἱκανὸν ὃν πεΐσαι, ἅπον γε xai αὐτὸς ἔχιν- 
δύνευςν. 

Οὐ γὰρ οὕτως τὰ θαύματα ἡμᾶς αἱρεῖ, ὡς τὰ εἷς 


σωτηρίαν ἡμετέραν fixovrq, xal ἵνα ph δάξῃ ἀπὸ B ἐνσάρχου τοῦ Κυρίου υἰχονομίας Ὃ με ὃ | 


ταυτοµάτου γίνεται [f. γίνεσθαι] ὁ σειαμὸς, ἔπηχο- 
λούθησε xal τοῦτο ἁχείνῳ μαρτυροῦν. ᾿ἸἘννύκτιον 
φαίνεται ' οὐβὲν γὰρ πρὸς ἐπίδειξιν, ἀλλὰ τπρὰς σω- 
τηρίαν ἑπρίουν. Οὐκ ἦν 6 δεσμορύλαξ πονηρὸς, οὗ - 
τός ἐστι Στεφανᾶ-, οὗ μνῃμονεύρι Ἠᾳῦλος ἐν τῇ 
phe Κορινθίους ᾿Ἐπιστολῇ. Καὶ τῶν στρατῃγῶν 
δηλωσάντων, ὁ Παῦλος οὐκ ἐξέρχεται, ἀλλὰ διὰ τὴν 
Λυδίαν xal τοὺς ἄλλους φοθεῖ αὐτοὺς, ἵνα μὴ νοµι- 
σθῶσιν ὣς Ἀξιωκότας ἀπολελύσθαι, ἵνα καὶ τοὺς 
ἄλλους Ev παῤῥησίᾳ χαταστῄαωσι, Διπλοῦν τὸ ἕγ- 
χληµα Ἡ», ὅτι καὶ 'Ῥωμαίους, xoi ἀχαταχρίτους, xal 
ὑημοσίᾳ. Ορᾷς, ὅτι xaX ἀνθρώπινα κατεσκεύαζον 
πολλά ; Μα δὲ μὴ δόξη ὡς κατάχκριτος ἀπολύεαθαι, 
καὶ ὡς ἡμαρτηχὼς, διὰ τοῦτό queat: « Δείραντες 
ἡμᾶς δηµοσίᾳ, » xal τὰ ἑξῆς ' ἵνα μὴ τῆς χάριτος 
αὐτῶν fj τὸ πρᾶγμα. "Opa. διάφορα οἰκονομοῦσαν τὴν 
χάριν. 

Διότι ἀξίχως ἑνέδαλον, Πρώτων αὗτοὺς ἐξελθεῖν 
τῆς πόλεως * χάριν ἦτησαν ταύτην. Οἱ δὲ ἑλθάντες 
πρὺς τὴν Λυδίαν, καὶ βεδαιώσαντες αὐτὴν, οὕτως 
ἐξῆήλθον. Θὐ γὰρ ἔδει τὴν ξενοδόχον ἀφεῖναι Ey ἀγῶνι 
xai µερίμνῃ. ἘἙξίλθον δὲ οὐγ ἐχείνοις πειθόµενοι, 
ἁλλ᾽ ἐπὶ τὸ χήρυγµα σπεύᾶοντες. 

Πόσην εἶχεν ἀτυρίαν χαὶ ἀγάπην, ὅτι οὐχ ἄλλως 
ἠνέσχετο ἐχδημῆσαι! χαὶ ταῦτα παρὰ τῶν στρατ- 
ηγῶν χαταφευδόµεν»:, el μὴ εἰσῆλθον πρὸς τὴν εὐτελῆ 
γυναῖχα, xoaÀ τοὺς λοιποὺς οὓς xal ἁδελφοὺς ἐκάλουν, 
xai συνετάφαντο αὐτοῖς. Πάλιν τὰς μὲν μικρὰς πα- 
ῥατρέχουσι Τόλεις, bx δὲ τὰς µείκους ἐπείγονται, 
ἐχεῖθεν χαθάπερ ἔχ τινος πηγῆς μέλλοντος τοῦ λά- 
Του διαῤῥεϊν εἰς τὰς πλησίον. 

Καΐτοι εἰπὼν, « Στρεφάμεθα ἐπὶ τὰ ἔθνη, » οὐκ 
Ἠφίει τούτους * πολὺν γὰρ πρὸς αὐτοὺς εἴχε πόθον. 
*Àxout Υὰρ αὐτοῦ λέγοντός * «Ἠὐχόμην γὰρ αὐτὸς 
ir ἀνάθεμα εἴναι ὑπὲρ τῶν ἀδελφῶν pov. » Ἐποίει 
δὲ τοῦτο διὰ τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Θεοῦ xal τὴν δό- 
δαν, *al τοῦτο ἵνα μὴ σχάνδαλον ἣν τοῖς ἝἛλλησιν, 
'Opd;, ὅτι πρὸ πάντων τὸ πάθος κηρύττει; xa οὔ- 
^w; ox ἠσχύνοντο, ἀλλ᾽ ῄδεσαν τοῦτο σωτήριον ὃν. 
Τοῦτο ὁ Χριστὸς ἑποίει, ἄνω xol κάτω ἀπὸ τῶν 
Γραφῶν διαλεγόµενος, οὗ πανταχοῦ ἀπὸ τῶν ση- 
ψείων. Ἐπειδὴ δὲ πρὸς τοῦτο ἑναντίως slyov, ὡς πλά- 
49$ vat Ἱόῃτας ὁ αθάλλοντες ' à ξὲ ἀπὸ τῶν l'pa- 


μὲν οὖν χαὶ οἱ τούτων πατέρες χατηγόρω 
[f. τοῦ] Ἰησοῦ, λέγοντες, D ὅτι «βασιλέα ἑαυτὸν n 
Jet, » IP ἣν ἐκεῖνοι κἂν εἶχόν τινα τατὰ | qnn 
vov, οὗτοι δὲ mola εἶχον ἀποφυγὴν τοῦ qr; d 
γοντες, ὅτι Ἰησοῦν χαταγγἑλλουσι βασιλέα vv υπ 
αὐτοὺς ἁποθανόντα»; ἸΑλλ', ὡς Éotxg, o» Pd 
ρύσσοντες, ᾖδεισαν, ὅτι εἰ xol ἀφανῆς ἦν riz 
ἀλλ’ οὗν ὄντως βᾳσιλεὺς TN. « Εὐγενέφτεροιμρ τω 
έστιν i ét πιεικέστεροι, καὶ ρυχ ἁπλῶς, QA µη 
ἀφριθείας, ἔνθα πάθος T t» ἀνέχρινον τὰς lp 
0ὐχ ὡς ἄπιστοι ἐξήτουν (f Yàp ἦσαν viz 
κότες], ἆ ἀλλ à; ἅμοιροι τῆςτῶν παλαιῶν esp 
παραδόσεως, χαὶ πιστότεροι ἐγένοντο. uid 1 
τοῖς τῶν προφητῶν λόγοις συνάδοντα τὰ τε 


ὀργὴν ἐνταῦθά φησι», οὔτε ἀγανάκτησιν, είς 
PaL φτσιν * « Ἐγένετο παροβυσμὸς μον 

ὃν * 1 ἀλλ’ ὅτι διεγείρετο (ὁργῆς γὰρ [[. xi]iz 
— πόῤῥῥω τὸ χάρισμα) * 09x, ἔφερο (μὲν 
psv], ἀλλ᾽ ἑτέχετο. Οἰκονομεῖται δὲ xal ἄχοντ μὴ: 
ἐχδεχόμενον ἐχείνους. οι ᾿Αθηναῖοι ματαίαν opor 
ὀφρὺν, ἐτὶ Ἰλώττῃ φλφτθίᾳ φρονρῦντε; pro d 
fits ἔφασχον : ε Τί ἂν θέλοι ὁ erga; OA 
λέγειν: ) ΣΓερμολόγον δὲ Weg εἶναί μα 
λέστατον, τὰ ἐν τοῖς [[. ταῖς] τριδοις 1 
δσσμένα εἰωθὸς συλλέχειν’ (p ταρξιχάνόπη *» 
Δεσποτικὸν Παῦλον ἔλεγον οἱ dejen: [f. ài 
Καὶ γὰρ τὴν ῥνάστααιν θεόν τινα ἑνόμισο, 5 
εἰωβότες xat βηλείας αέθειν. Δαιμόνια dips ὃν 
αὑτῶν ἐχάλουν καὶ γὰρ ἦσαν αἱ δλεις (npe 
qM gate. « Ἔϊον αὐτὸν, φησὶν, ἐπὶ τὸν "Agent 
ἵον,» οὐχ Qr τι μαθεῖν, 4AX ὥστε usn 

ἄνθα gl φονικα) δίχαι. Τίΐνος à ἕνεχεν "Apos 
γος ἐχαλεῖτο; "Ότι ὁ "Αρης, ὥς φασιν, pile 
xac ἴδωχα. Πάγος δὲ ὁ Ὀψηλὰς τόπος * ἐν T id 
τιν} fv ἐχεῖνο τὸ δυμαστήριον᾿ ὅθεν xol pii 
καλοῦνται παρά τισιν οἱ τῶν τόπων fj χωμῶν 9^ 
ἄρχοντες. Bl ἄνθρωπον bl goaaty à Παὺλν » 
ρῶσθαι, οὗ Εναν ἂν τὸ λεγόμενον ' εἰ & bm 
ἑαταυρῶαθαι καὶ ἐγηχέρθαι, ὥστε Geor ü 
£gspsy εἰς τὰς ἀκοάς. 

Ἐνταῦβα ἐχεῖνο σῃμαίνεται, ὅτι χαζτοι del ἓν η 
ἀσχςλούμενοι τὸ |f. τῷ] αλεῖν χαὶ ἀχρύειν, ips 





D νίνοντα ἑνόμιζον ἀκούειν, ἅπεβ οὐδό πο qo 


Ὢσπερ ἐγχωμιάζειν αὑτρὺς δοχεῖ, οὐδὲν PP 
λέγων, « Ὡς δεισιδαιµονεστέρους ὑμᾶς μμ. 
τουτέστιν εὐλαθεστέρους. Δεισιδαίμων δέ it 
δαιμόνια δεδιὼς καὶ πάντα θειάξων, xol Mos 5 
δύλον, καὶ πνεῦμα. Ἐνειστήχει ῥωμὶς τοῖς τα 7 
τῶν ix τοιᾳύτῃς αἰτίας. Πόλεμος ΑΑθσναίος ^ οἱ 
πυνεῤῥάχει πρὸς ἑναντίρυς, εἶτα P? dans P 
χῶς, ἀνεχώρησαν. Καὶ ἐπειδὴ πα Quy ms 
τοῖς Φειφιῤφίμοσιν λος ἦν, τῶν ἁλιμόνων 
ἐπιφανεὶς, οὐδέπω so ἔφη παρ. αὐτόν S M 
πεῦαθαι, χἀχεῖνος αὑτηῖς ὀργισθεὶς eii 
Της αἴτιος γεγενῆσθαι * Exelvq τε 4v 7152! 4 
γα) ὡς φυλαττόμεναι μὴ τὸ αὐτὴ δὲ καὶ ἄλλη 
θοιεν, παβέντες τινὰ θεὸν ἄννωφτ αὐτοῖν 97 


n" 


1103 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


1110 


έστησαν τὸν βωμὸν ἐκεῖνογ, ἐπιγράφαντες» ε ᾽Αγνώ- A εἶναι ὅμοιον, xal µιαροί ἐστε, ἀλλά Ταπεινότερον, 


στῳ θεῷ * » τοῦτο ὃξ λέγοντες, ὅτι Καὶ εἴτις tego; 
ἀγνοοῖτο θεὸς, εἰς τιμὲν ἑἐχείνου οὗτος δὴ παρ' 
ἡμῶν ἐγηγέρθω, ὡς ἂν Όκως εἴη ἡμῖν, εἴπερ ἀγνο- 
οὖμενο;: ὢν μὴ θεραπεύοιτο. "Ἔστι δὲ fj πᾶσα τοῦ 
Βωμον ἐπιγραφή ’ « θεοῖς Ασίας xaX Αιθύης xal 
Εὐρώπης, θεᾷῷ ἀγνώστῳ xai ξένῳ. à 

O0 γὰρ ἣν δυνατὸν δ.ὰ τῆς ἔξωβεν σοφίας τὴν 
ἀκρίθειαν Υ.νώσκειν. Αὕτη γὰρ χαθάπερ τις θερα- 
Tat, ἠτιμωμένη οὐχ ἀφείθη ἔνδον εἰσελθεῖν, xat 
τταραχκύψαι εἰς τὰ Δεσποτικὰ μυστήρια. "Iva μὴ vo- 
μίάωσιν ἕνα τῶν πολλῶν εἶναι Οεὸν τὸν ὑπ αὐτοῦ 
»ρυττόµενον, διορθοῦται ἑπάγων * «Οὐκ ἓν χειρο- 
πτο-ῄτοις ναοῖς χατοιχεῖ.ν Ἐνταῦθα λοιπὸν αἰνιγμα- 
τωδῶς εἶπε τὸ ἑαυτοῦ xal ἕἔατησε, xai χαθαιρεῖ τὸ 


« Oox ὀφείλομεν νοµίξειν..» "Opa πῶς τὸ ἀσώματον 
εἰσήγαγεν * ἡ γὰρ διάνοια ὅταν ὑποπτεύσῃ σῶμα, καὶ 
διάστηµα ὑπονοεῖται. Tí oSv; οὐδεὶς χολάζεται τούτων; 
Οὐδεὶς τῶν θελόντων μετανοεῖν. Περὶ τούτων φησὶν, 
οὐ περὶ τῶν ἀπελθόντων, ἀλλ’ οἷς παραγγέλλει. θὐκ 
ἀπαιτεῖ λόγον ἡμᾶς, φησίν. Οὐχ εἶπε, Παρεῖδεν, 8, 
Εἴασεν, &ÀX', Ἠγνοήσατε, ὑπερεῖδε τουτέστιν, 
Οὐκ ἀπαιτεῖ χόλασιν, ὥσπερ ἀξίους ὄντας χολάσεως, 
Ἠγνοήσατε. Καὶ οὗ λέγει, ᾿Εχόντες ἑχακουργήσατε, 
ἀλλὰ τοῦτο διὰ τῶν ἄνω ἔδειξε, Τί δήποτε πείσαντες 
αὐτοὺς, xai πάλιν αὐτῶν [f. αὐτοῦ vel τῶν αὐτῶν] 
ἀχούσεσθαι, χαὶ χινδύνων οὐκ ὄντων, οὕτως ἠπεί- 
Ύετο τὰς ᾽Αθήνας ἀφεῖναι ὁ Παῦλος ; "Ίσως ᾖδει οὗ 
μέγα ὀνήσων, xal ὑπὸ τοῦ Ἠνεύματος εἰς Κόρινθο» 


ἐχείνων. θἰχεῖ μὲν γὰρ ἐν vaol;, ἀλλ᾽ οὐχ kv τοιού- B rero. Εἰς Κῥρινθογ, ὡς ἔφην, ὑπὸ τοῦ Πνεύματος 


τοις, ἀλλ’ ἓν ἀνθρωπίνῃ ψυχῇ, τὴν σωματικὴν χαθ- 
εἴλε. Τί οὖν; οὐ χατοιχεῖ ἐν τῷ ναῷ τῶν Ἱεροσολύ- 
pov; Oà δᾷτα, ἀλλ' ἐνεργεῖ. Πῶς οὖν ἐθεραπεύετο 
ὑπὸ χειρῶν ἀνθρώπων παρὰ Ἰουδαίοις; Oby ὑπὸ 
χειρῶν, ἀλλ᾽ ὑπὸ διανοίας, ἐπεὶ ἐχεῖνά γε οὐκ ἱςή- 
τει οὕτως ὡς προαδεόµενος. « Mi) φάγωμµαι, quot, 
xpéa ταύρων, 1| αἷμα τράγων πίωµαι:) 

Δύο τεχµήρια θεότητος, τὸ αὐτός τε μηδενὸς δεῖ- 
σθαι, xal πᾶσι πάντα παρέχειν. « Διδοὺς, φησ), 
ζωὴν καὶ πνοήν.» ᾿δοὺ καὶ τῆς ψυχῆς δυμιουργὸν 
αὐτὸν ποιεῖ, οὗ γεννήτορα. 

Ταῦτα βελτίῳ ἐχείνων, xal πόση κατηγορία τῶν 
τε ἀτόμων καὶ τῆς ὕλης ; Οὐκ ἔτι µεριχὴ ἡ quy 
τοῦ ἀνθρώπου, τοῦτα δὲ οὐκ ἔατι Δημιονργὸν εἶναι, 


ἤγετο, ἐν f] µένειν ἔδει. Οἱ γὰρ ᾿Αθηναῖοι, καΐτοι 
ξένης ὕντες ὀχροάσεως ἑρασταὶλ, ὅμως οὗ προσεῖχον’ 
οὐ γὰρ τοῦτο ἑακούδαζ»ον, &)X' ὥστε ἀεὶ τι ἔχειν 
εἰπεῖν. Ἐαὶ μὲν γὰρ Νέρωνος ἑτελειώθη ὁ Παῦλος, 
ἐπὶ δὲ Κλαυδίον ἀνεῤῥιπίζετο λοιπὸν ὁ πρὺς Ἱουδαί- 
ους πόλεμος, μαχρόθεν μὲν, ὥστε xàv αὐτῷ σωφρο- 
νίσαι, καὶ ἀπὸ "Pour ὥς λυμεῶνες Ἀλαύνοντο. Διὰ 
τοῦτο οἰχονομεῖται τοῦτον ὡς δἑαµιον ἀπαχθῆναι 
ἐχεῖ, ἵνα μὴ ὡς Ἱουδαῖος ἀπελαύνηται, ἀλλ᾽ ὡς ὑπὸ 
τῇ τάξει πράττων, καὶ φνλάττατφι ixl. 

Ασαφές ἐστι τὸ ῥητόν * οἶμαι Gb αὑςὸν τοῦτο λέ- 
γειν * Ἔχαστας τῶν ἁποστφτούντων Χριοτῷ, ὃς ἐστι 
ζωὴ, δοκεῖ ἑαυτὸν φονεύειν, ἀπὸ τῆς ζωῆς µεταδαί- 
γειν εἰς θάνατον, τὸ αἷμα αὑτοῦ ἐχχέων τρόπον τινά 


ὅπερ ἐχεῖνοί φασιν, ἀλλὰ καὶ διανοἰφ θεραπεύεται C ῥιὰ τῆς σφαγΏ:, fiv ἐπιφέρει ἐφ᾽ ἑαυτῷ. Τοῦτο οὖν 


αὐτὸς, xal τὰ πάντα αὐτοῦ ἐστι, φησί, Ἔρισε ζη- 
τῆσαι τὸν θεὸν, ἀλλ᾽ οὐ διὰ παντὸς τοῦτο ὥρισεν, 
ἀλλὰ « προστεταγµένους καιρούς *. à δεικνὺς ὅτι νῦν 
οὐχὶ ζητήσαντες εὗρον. Ἐπειδὴ γὰρ ζητήσαντες οὐχ 
εὗρον, δείχυνσιν ὅτι οὕτως ἣν φανερὸς, ὥσπερ ἂν εἰς 
μέσον τι φηλαφώμενον. Οὐ γὰρ ἐνταῦθα ἣν οὐρανὸς, 
ἀλλαχοῦ δὲ ob * οὐδὲ ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ ἣν μὲν, ἄλλῳ 
ἓὲ o0. Ὥστε xal χατὰ πάντα χαιρὸν, xai χατὰ πᾶσαν 
ὀροθᾶσίαν δυνατὸν αὐτὸν εὑρεῖν. Οὕτως γὰρ ixovó- 
µησεν, ὥστε μήτε τόπῳψ χωλύεσθαι, µήτε χρὀνῳ. 
Λὑτὸ γὰρ δῆ τοῦτο μάλιστα αὐτοῖς αυνεθάλλετο, τὸ 
πανταχοῦ εἶναι τὸν οὐρανὸν, τὸ ἐν παντὶ χρὀνψ 
ἑστάναι. "Opa ποὺ χαδαίρει [f. χαθαιρεῖ] τοὺς us- 
ριχούς. TL λέγω paxpáv; οὕτως ἑγγύς ἑατιν ὡς 
χωρὶς αὐτοῦ μὴ (fv. ε Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν, xol 
χινούμεθα, καὶ ἐἑσμέν * » ὥσπερ àv. σωματιχῷ ὑπο- 
δείγµατι, ὥσπερ ἀδύνατον ἀγνοισαι τὸν ἀέρα παν- 
ταχο χεχυµένον, χαὶ οὗ μαχκρὰν ἀπὸ ἑνὸς ἑχάστου 
ἡμῶν ὑπάρχοντα, μᾶλλον δὲ xal ἐν ἡμῖν ὄντα. "AX! 
οὐδὲν [cov εἶπεν ὃ ποιητὴ, ἐχεῖνος ' « ToO γὰρ xal 
γένος ἐσμέν.ν Αλλ' ἐχεῖνος μὲν περὶ τοῦ Διὸς εἷ- 
Ὅπεν  οὗτας δὲ περὶ τοῦ Δημιουργοῦ αὐτὺ λαμδάνει, 
οὐ τὸν αὐτὸν ἐχείνῳ λέγων , μὴ γένοιτο / ἀλλὰ τὸ 
ανρίως ἓπ αὐτῷ λέγων * ἐπεὶ δὲ [f. καὶ] βωμὸν 
τούτου εἶπεν, οὐκ ἐχείνου οὗ ἔσεδον. Γένος γὰρ θεοῦ 
εἶπεν ἡμᾶ; εἶναι, τουτέατι) οἰχείους, ἐγγυτάτους, 
ὥσπερ παροίχους καὶ γείτονας ὅταν λέγῃ. Οὐχ εἶπεν, 
Ox ὀφείλετε νοµίξδειν χρυσῷ, ἣἡ ápyopq τὸ θεῖον 


φησιν Ανθ) ὧν σφάτετε ἑαυτοὺς διὰ τῆς ἀπιστίας, 
αὐτοῦ τούτου ὑμεῖς ὑπόσχητε δίχην, ἐμοῦ ἁθώου 
ὄντος. Ἐκ ταύτης δὲ τῆς σημµειώσεως δυνατὸν τάχα 
εἰπεῖν, ὅτι ὁ σφάζων ἑαυτὸν τιμωρεῖται ὡς φονεὺς 
παρὰ τῷ Βεῷ. 

"Opa πῶς πάλιν εἰπὼν, «ἀπὸ τοῦ νῦν, » οὐδὲ 
νυν οὕτως αὐτῶν ἁμελεῖ, ὥστε τοῦ διεγεῖραι ἔμελλε 
«0010, ὥστε «καὶ ἁπὺ τούτου ζῆλον ἔχειν ἀπὸ τῆς 
χειῖτν όσεω;. 

Οὗτός ἐστιν ὁ Κρίσπος ὃς γράφων φῆαίν * εΟύ- 
δένα ἑθάπτισα εἰ μὴ Κρίστον xal Γάΐον. » Τοῦτον 
οἶμαι xal Σωσθένην λέγεται [ f. λέγεσθαι] ἄνδρα πι- 
στὸν, ὥατε xai τύπτεσθαι xai ἀεὶ συμπαρεῖναι τῷ 
Παὐλῳ. Σημειωτέον, ὅτι εἶδε τὸν Κύριον Ἰησοῦι 
ὁ Παῦλος δι) ὀνείρων, δ.ὸ xal ἔλεγεν ' ε«0ὐχὶ Ἰησοῦν 
τὸν Κύριον ἑώραχα; » Εἶτε δὲ δι ὀνείρων, εἴτε δὲ 
ἐγρηγορῶν εἶδε τὸν "InaoíUv, οὐδεμία διαφορά * πλὴν 
ἐν ἡμέρᾳ ὤφθη αὐτῷ. Πῶς οὖν συνεπέθεντα, εἶποι 
τις ἄν; καὶ μὴν οὐδὲν ἴσχυσαν, ἁλλ᾽ Ίγον αὐτὸν πρὸς 
τὸν ἀνθύπατον. Ἐπιειχῆς τις ἄνθρωπος εἶναί gat 
δοχεῖ. ᾽Απετείχισεν αὐτοῖς τὸ διχαστήριον, λαμπρὰ 
γέγονεν ἡ δίχη. 

Τυπτοµένου γὰρ αὐτοῦ, οὐχ ἠγήσαντο ἰἱδίαν Όδριν 
εἶναι, οὕτως ἦσαν ἰταμοὶ Ἰ]ουδαῖοι. Ὢ τῆς αἰσχύ- 
νης ! ἀναισχύντησαν, xal οὐδὲν τῷ Γαλλίωνι ἔμελλε 
[f. ἔμελε]' χαίτοι εἰς τὴν αὑτοῦ ὕδριν «6 πρᾶγμα 
fv, ἁλλ ὡς δηθεν ἐξουσίαν λαδόντες ἔτυπτον. Διὰ 
τί μὴ ἐχεῖνος ἑτύπτησε; Καΐτοι αὐτὸς ἐξουσίαν 





111 


THEOPHYLACTI BULGARELE ARCHIEP. 


elyev, ἀλλ᾽ ἐπαιδεύοντο, ὥστε καὶ τὸν δικαστὴν µα- A ἅγιόν ἔστιν εἰδότες. "Ότι γὰρ οὐδὶ εἰς Χρισὶν 


θεῖν τίς ἦν ἐπιειχέστερος. Διὰ τοῦτο ἔτυπτον τὸν 
Ἀωσθένην, ἐπειδὴ χαὶ αὐτὸς ἣν μᾶλλον προστιθέµε- 
vog τῷ Παύλῳ, f] εἰς τοσοῦτον σαν ἑληλαχότες µα- 
νίας, ὅτι ἀποτυχόντες τοῦ σχοποῦ ἑαυτῶν, ἀντὶ τοῦ 
αὖύπτειν τὸν Παῦλον, Σωσθένην τὸν ἀρχισυνάγωγον 
ἔτυπτον * f| διὰ τὸ βουλευθῆναι τὸν Παῦλον φονεῦ- 
σαι͵ χαὶ Σωσθένης διεχώλνεν αὐτοὺς, ἔτυπτον αὐτόν. 
Ὄρα πῶς à νόµος κατελύετο * τοῦτο γὰρ Ἰουδαϊκὸν 
ὃν τὸ χείρεσθαι κατ εὐχην τὰς χεφαλάς' ἔδει δὲ 
καὶ θυσίαν γενέσθαι, fict; οὐχ ἐγένετο. Ἔδει γὰρ 
αὐτὸν ἔτι µένειν xal παραχαλέσαι περὶ τούτων, τί 
πάλιν ἐπιθυμεξ τὴν Συρίαν χαταλαθεῖν; Ἐπειδὴ 
ἐνταῦθα τοιαῦτα Ίνυσε πράγματα χατὰ τὸ δόγµα. 
Τούτους ἀφῆχεν εἰς Ἔφεσον ὡς διδάσχοντας) τοσ- 


στευον, ὅῆλον ἐχ τοῦ αἰπεῖν « El; τὸν ἑρχόμενο 
αὑτὸν ἵνα πιατεύσωσε. » Καὶ οὖχ εἶπεν, ὅτι 
ἐστι τὸ βάπτισμα Ἰωάννου, &ÀX ὅτι ἀτελές. Dc 
Πνεῦμα ἑλάμδανον», ὥστε εἰχὸς Tv αὐτοὺς Ux 
ἔχειν, μὴ φαίνεσθαι δέ. 

Πόθεν ἐχεῖνοι ἐν Ἐφέσι, ὄντες τὸ βάστισμ: ἕ 
Ἰωάννου: Ἴσως ἐπεδήμησαν τοῖς Ἱερο., 
τότε, χαὶ ἀπῆλθον * xal οὐδὲ τὸν Ἰησοῦν Exi. 
Καὶ οὗ λέγει αὑὐτοῖς. Πιστεύετε εἰς τὺν Ti-. 
ἀλλὰ τί; ΕΙ Πνεῦμα ἅγιον ἑλάδετε, fev 
οὐκ εἶχον, xat βούλεται αὐτοῖς εἰπεῖν, ἵνα yat 
ὧν ἁπεστέρηνται, αἰτήσωσι. Καὶ ἐντεῦθεν ire: 
μέγα δόγµα, ὅτι ἀτελὲς τὸ βάπτισμα "loss : 
µετάνοιαν. Καὶ οὐχ εἶπεν, ἀφέσεως, ἀλλὰ, c 


οὔτον γὰρ αὐτῷ συγγινόµενοι χρόνον, πολλὰ ἐμάν- B τανοίας βάπτισμα. » Βαπτισθέντες, εὐθέως D: 


θανον, χαὶ ὅμως τῆς συνηθείας αὐτοὺς ἀπήγαγεν 
οὐλέπω τῆς ἹἸουδαϊχῆς. "Opa γοῦν ἐνταῦθα καὶ 
πσραχαλούμενον αὐτὸν μεῖναι, ἐπειδὴ οὗχ ἠνέσχετο, 
οὐχ ἁπλῶς αὐτοὺς εἴασεν, ἀλλὰ μετὰ ὑποσχέσεως. 
Ἐκείνους δὲ τοὺς τόπους µετέδαινεν͵ οἷς ἐπέδη πρὸ 
τούτου, 

'U Παῦλος προφήτες Gv, xai εἰδὼς ὅτι ἤμελλεν 
ἀναστρέφειν, ἑπηγγείλατο πάλιν ἀναστρέφειν. Πλην 
fva ufj τις ὑπὸ προπετείας τὸ αὐτὸ mod] ἁτόπως, 
ὑπισχνούμενος τόδε ει ποιεῖν, ἐδίδαξεν ἡμᾶς μηδὲν 
περὶ τῶν µελλόντων ὑπισχνεῖσθαι ποιεῖν δίχα τοῦ 
εἰπεῖν * « τοῦ 8:00 θέλοντος. » Οὕτω γὰρ xat Ἱά- 
χωθος παραινεῖ ἓν τῇ αὐτοῦ Ἐπιστολῇ, λέγων, « OO 
Υάρ τις εἶδε [ f. οἵδε] τί τέξεται fj ἐπιοῦσᾳ ἡμέρα.ν 
Αφρων οὖν 6 ph προδιορίζων τῇ ἐπαγγελίᾳ τὸ, 
Ἐὰν 6 Κύριος θέχῃ. ΈἜθος ἀεὶ τοῦτο τῷ Παύλῳ 
ἐπισχέπτεσθαι τοὺς πιστοὺς xal ἐπιστηρίζειν αὖ- 
τούς. Ἰδοῦ χαὶ λόγιοι λοιπὸν ἀνήγοντο, Εὶοὶ διαθε- 
63109 p.evol τινες, ὡς ᾽Απολλὼς, αὐτός ἐστιν ᾽Απελλῆς 
6 Κορινθίων ἐπίσχαπος , περὶ οὗ Ὑράφει Παῦλος * 
€ Περὶ 05 ᾽Απολλῶ , πολλὰ παρεχάλεσα αὐτούς ' } 
xai ὅτι « Ἐγὼ ἐφύτευσα, ᾽Απολλὼς ἑπότισε.» Ἐ 1 
εἰ ἀληθὲς τοῦτο, σχόπει εἰ διώνυµο; ὁ &vhp, εἰ ἄλλυς 
µετεποιήθη θάτερον τῶν ὀνομάτων εἰς τὸ λοιπόν. El 
τὸ βάπτισμα µόνον Ἰωάννου ἡπίστατο οὗτος, πῶς 
τῷ Ηνεύματι ἕξεε; τὸ γὰρ Πνεῦμα οὐχ οὕτως ἑδί- 
δοτο. Kai εἰ οἱ μετὰ τοῦτον ἐδείθησαν τοῦ βαπτί- 
σµατος τοῦ Χριστοῦ, πολλῷ μᾶλλον καὶ οὗτος ἐδεήθη 


ἄν. Τί οὖν ἔστιν εἰπεῖν; Οὐχ ἁπλῶς ἑφεξῆς ἔθηχεν p τὰς, πτύελον, δάχρυον, xal τὰ ὅμοια. 


ἀμφότερα. Ἐμοὶ δοχεῖ οὗτος εἶναι τῶν ἑκατὺν εἴχος, 
τῶν μετὰ τῶν ἀποστόλων βαπτισθἐντων. Ἡ εἰ μὴ 
τοῦτο, ὃπερ ἐπὶ τοῦ Κορνηλίου véyovs, γεγένηται 
xai ἐπὶ τούτῳ. Πολλη ἦν fj παῤῥησία τοῦ ἀνδρὸς, 
ἀχριθῶς ἑλάλει τὰ περὶ Ἰησοῦ, ἀλλ ἐδεῖτο ἀχρι- 
θείας ἑτέρας xat διδασχαλίας. Ταύτῃ τοι xot εἰδὼς 
πάντᾳ ἀπὸ τῆς προθυµίας ἑπεσπάσατο τὸ Πνεῦμα 
τὸ ἅγιον, καθάπερ οἱ περὶ Κορνήλιον. Καὶ τὸ μὲν 
οὖν παῤῥησίᾳ ἑλέγχειν, ἢ δτµοσίᾳ, ἐδείχνυτο * τὸ 
[f^ τῷ] 6 σαφῶς, fj δύναμµις ἐδηλοῦτο, τὸ δὲ ἐκ τῶν 
Σραφῶν, ἐπιδείχνυσιν fj ἑμπειρία ' οὔτε ἡ παῤῥησία 
συντελεῖ μὴ οὔσης δυνάµεως , οὖτε dj δύναμις μὴ 
οὕσης παῤῥησίας. 

Μο)λῷ οὗτοι ἐχείνων δ.εστήκασιν, OL... st Πνεῦμα 


ἑλάμδανον, τὸ δὲ Πνεῦμα οὐχ ἑώρων (iópawm 
ἐστιν), αἰσθητὸν δέ τινα ἔλεγχον ἑἐδίδου τῆς int 
ἑχείνης ἡ χάρι.. Καὶ ó μὲν τῇ Περσῶν, 6&7 
Ῥωμαίων, ὁ δὲ τῇ Ἰνδῶν Ὑγλῴσση, ἡ 5ipg ^ 
ἐφθέγγοντο. Καὶ τοῦτο ἐφανεροῦτο τοῖς Elo, ^ 
τὸ Πνεῦμά ἐστιν ἐν αὐτῷ τὸ φθεγγόµενον. Fer 
ταῦθα ἰδικῶς πληροῦται τὸ, « Ὁ μικρότερα ὃς 
βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, μείζων αὐτοῦ ἐστυ. ! b: 
γὰρ ὁ τῶν ἀποστόλων ἔσχατος περὶ τὴν xifns ici 
οὐκ ἔδωχεν Ἰωάννης ἐν τῷ βαπτίαµατι, com ü 
τῶν χειρῶν Παύλου ἔλαδον οἱ βαπτισθότι ! 
c ἐπαῤῥησιάνετο»» Πρὸς κινδύνους iv sid 
γµένος, $À xat φανερώτερον διελέγετο, οὐ ovmm5: 
τὰ δόγματα. Παιδεύουσι χωρίζεσθαι ἀπὸ τῶν rst 


C µούντων τὸν Ytbv τοῦ Θεοῦ τοὺς εἰς αὐτόν πι 


τας. "Opdc, πόσον ἤνυσεν f ἁποστασία; Καὶ Lond 
καὶ Ἕλληνες fxovov. εΟδὸν» λέγει τὸ Kur 
ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, 3] τὴν εἰς αὐτὸν πίστη 17 
θινὴν διὰ Παύλου χαταγγελλοµένην. Οὐχὶ ρω 
Ά πτοντο µόνον, ἀλλὰ xai λαµδάνοντες Enron 
xa διὰ τοῦτο οὐχ εἴα ἀπελθεῖν εἰς τὴν Ας 
τὸν, εηρῶν τοῦτον τὸν χαιρὸν, ὡς ἐγὼ αἷμαι, 5 lj 
(ia Cb καὶ σιµιχίνθια, ἀμφότερα. νομίζω μα 
εἶναι: πλὴν τὰ μὲν σουδάρια ἐπὶ τῆς χεφδή e 
δάλλεται, τὰ δὲ σιµιχίνθια kv ταῖς χερσὶ κατι 7 
οἱ pij δυνάµενοι ὡράρια φορέσαι (olei gis οἱ 
ροῦντες ὑπατιχὰς στολὰς), 1] Υουδία, xps uel 
µάττεσθαι τὰς τοῦ προσώπου ὑγρότητας, 09 ul 


"E d 


ς ἕνεχεν 
dávea ἑποίουν πραγµατείας ἔνεχεν, Tei 


σαι μὲν οὐχ Ίθελον, διὰ δὲ τοῦ ὀνόματος d 
λον ἐχθάλλειν τοὺς δαίμονας, xol οὐδὲν µέ]α δή 
Co) τὸν Ἰησοῦν, ἀλλὰ καὶ τῷ Παύλψ προσεεί il 
ὡς αὐτὸν péva τι νοµίζοντα [f. νομίζουν , 
λέξις δείχνυσιν, ὅτι οὐχ ὡς πιστεύοντε T he , 
ἐπιορχισταὶ ἑἐπώρχιζον τὰ ἀκάθαρτᾶ e | 
ἀλλ ὡς πειράζοντες, δίΦυχοι ὄντας. hib καὶ $ "n 
(αρτον πνεῦμα ἑμαρτύρησεν, ὡς μὴ 0774 m 
xal τῆς προπετείας δεδώχασι πρὸς ὀλίτον di 
T! οὖν xb, « Ἐπεχείρησαν, »δηλοῖ ; ὅτι t E 
ῥουν μὲν, πλὴν ἐπέδαλλον ὅπως imis 
σχοποῦ. 


Πῶς 6 δαίµων οὗ συνἑπρ 


a ὃν 
avc) ἐχενονν gi 


κ 


N 
N δεανὺς ὅτι ἁλογίστως συνῖλθε, xal προτρέπεται η- 
ἂν προπετὲς πράττειν, δεικνὺς ὅτι π(οπετῶς ἔπρα- 


1113 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


l1 


fievgzv αὐτούς;: Ἐμοὶ δοχεῖ σφόδρα ὀυμωθεὶς, A Οἱ δὲ ἀνθύπατοι ταῖς τῶν πλουσίων, Ἡ τῶν ἐγχλη- 


ὥσπερ ἂν cL τ.ς, περὶ τῶν ἑσχάτων κινδυνεύων, 
ὑπό τινος οἰχτροῦ xai ταλαιπώρου διελέγχοιτο. Ἵνα 
γὰρ μὴ δόξῃ χαταφρονεῖσθαι, τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ 
πρότερον ὁμολογὴῆσας, τότε ἔλαδεν ἐξουσίαν. Δείχνυ- 
ται δὲ τῶν δαιμόνων dj ὀύναμις µεγάλη, ὅταν πρὸς 
ἁ πίστους ἔχη. 

Tivoc χάριν ταῦτα ἔχαυσαν ; Πρῶτον μὲν ἵνα uf 
τις µετάσχη τῆς ἀπ αὐτῶν Ψυχοφθόρου βλάδης * 
ἔπειτα ἵνα ph ἀπὸ τοιαύτης αἰτίας κτήσωνταί τι. 
"Ασπερ γὰρ τὸ τοῦ χυνὸς τμημα ἀπηγόρευται, xal 
τὸ kx πορνείας χέρδος προσάγειν θεῷ * οὕτως οὐδὲ 
τοῦτο δίχαιον ἔχριναν τεθῆναι παρὰ τοὺς πόδας τῶν 
μαθητῶν. 

Σημειωτέον, ὅτι προφήτης ἦν ὁ Παῦλος, προαγ- 


µάτω»ν δίχαις ὑπήχουον. Ἡ ἀγοραῖοί claw οἱ δι- 
χαιολόγοι, παρὰ τὸ ἁγορεύειν λεχθέντες, ὃ ἔστι 
δημηγορεῖϊν. 

Ἐπειδὴ πολλῆς παρακλήτεως ἀπὸ τῆς ταραχῆς 
ἐχείνης ἑἐδεῖτο * xal τοῦτο ποιῄσας ᾖλθεν εἰς Maxs- 
δονίαν, εἶτα εἰς την Ἑλλάδα. Πάλιν διώκεται ὑπὸ 
τῶν Ἱουδαίων, xai ἔρχεται εἰς Μακεδονίαν. Ttg 
δὲ τὸν Τιµόθεον θεσσαλονιχέα φησίν; Οὐ τοῦτο λέ- 
γει, ἀλλὰ, Προέλαδον, φησὶν, οὗτοι εἰς τὸν Τρωάδα 
προοδοποιοῦντες αὐτῷ. Τὰς δὲ ἑορτὰς ἐμοὶ δοκεῖ 
σπουδάζειν αὐτὸν ποιεῖν by ταῖς µεγάλαις πόλεσιν. 

Πανταχοῦ διὰ λόγων τὸ πλέον χατορθοῖ, xai οὗ 
διὰ σημείων, χαὶ αυνεχῶς ἡμῖν αὐτὸν δείχνυσι» 
ἐπειγόμενον εἰς τὴν Συρίαν * τὸ δὲ αἴτιον, ἡ 'Ex- 


γείλας ὅτι δεῖ ἀπελθεῖν εἰς Ἱερουσαλὴμ καὶ εἰς p χλησία fjv xal τὰ Ἱεροσόλυμα, ἀλλ ὅμως χατεῖχε 


Ῥώμην. Tfj; ᾿Λσίᾳ ἐμφιλοχωρεῖ πλεῖστον χρόνον ὁ 
Παῦλος, διότι πολλὴ Tv ἡ τυραννὶς τῶν φιλοσόφων 
ἐχεῖ, χαὶ διὰ τοῦτο πάλιν Ota vexat αὑτοῖς, βλέπων 
πολλὴν οὖσαν τὴν δεισιδαιµονίαν. "Ico; χιδώρια 
μιχρά. Πολλὴ γὰρ τῆς Θεοῦ ταύτης dj τιμὴ ἣν iv 
Ἐφέσῳ, ὅπου xat τὸ ἱερὸν αὐτῆς ἐμπρησθὲν, οὕτως 
ἑλύπησεν αὐτοὺς, ὡς τὸν ἐμπρήσαντα κχελεῦσαι, 
μηδὲ ὀνόματι λέγεσθαι. "Opa δὲ πανταχοῦ τὴν εἰ- 
δωλολατρίαν ànb χρημάτων * xaY εὗτος ἕνεχεν ypn- 
µάτων ἀγωνίζεται:. 

Πόθεν ὁ θυμὸς γέγονεν; ᾿Από τε τῆς Ἀρτέμιδος 
καὶ τοῦ πορισμοῦ. Τοιαῦτα γὰρ τὰ τῶν ἁγοραίων 
Ίδη, ἀπὸ τοῦ τυχόντος συναρπάζεσθαι xal ixxals- 
σαι. Ἡ δὲ χραυγὴ αὐτοῖς Υέγονεν, ὡς δηθεν àva- 


τὸν πόθον χαὶ τὰ ἐχεῖ χατώὠρθου. Καΐτοι οὐ µεγάλη 
ἐἑστὶν dj Τρωὰς, τί οὖν ἡμερῶν ἑπτὰ ποιοῦσι;, M:- 
γάλη ἣν ἴσως κατὰ τοὺς πιστοὺς, xol ἡμέρας ἑπτὰ 
δἰατρίψας, τῇ ἐπιούσῃ τὴν νύχτα ἀνήλωσεν εἰς δι- 
δασκαλίαν * οὕτω δυσαποσπάστως αὐτῶν εἶχεν. Πεν- 
τηχοστὴ τότε Tiv. "Opa πῶς πάντα πἆρεργα ἣν τοῦ 
χπρύγµατος, xaX Κυριαχὴ ἣν, « µέχρι pesovuxzlou,» 
φησίν. Οὐδὲ νύχτα ἑσίγα, ἀλλὰ τότε μᾶλλον διελέ- 
Ύετο, ἅτε ἠσυχίας οὕσης. Συνετάραξε τὴν ἑορτὴῆν ὁ 
διάδολος, βαπτίσας τὸν ἀκροατὴν Όπνῳ xai xat- 
ενεγχών. θέα por δὲ τὸ θέατρο», πῶς συγχεχροτηµέ- 
vov, xal τὸ σημεῖον, οἵον. "Ert θυρίδος ἐκάθητο ἁωρὶ 
τῶν νυχτῶν (τοσοῦτος Tj» ὁ πόθος τῆς ἀκροάσεως), 
οὐχ ἀπὸ ῥᾳθυμίας ἐνύσταξεν, ἀλλ' ἀπὸ τῆς φυσ'χης 


τώμενοι τὸ σέδας αὐτοῖς, καὶ τὰ Υεγενηµένα ἄνα- C ἀνάγχης, καὶ οὕτως ἔτεον τῇ προθυμία, ὅτι ἐν τρι- 


λύοντες, xal φοδούµενοι ph σθεσθῇ τὸ σέδασµα 
αὐτῶν, συνεχῶς ἐδόων. Τούτων ἕν τινι Ἐπιστο)ῇ 
pipvntat ὁ ᾿Απόστολος, πλὴν χαὶ ἡ lT'oagh αὐτοῖς 
μαρτυρεῖ, ὅτι Bà τὴν πίστιν ἐχινδύνευσαν. 

Μὴ δοῦναι ἑαυτὸν ἁτάκτῳ δή μῳ καὶ ῥύμῃ, χαὶ ὅ 
Παῦλος πείθεται * οὐ γὰρ fv χενόδοξος, οὐδὲ φιλότι- 
pos * οὕτως αὐτὸν ἑφίλουν πάντες οἱ πιστοἰ. 

Ἡροεθάλλοντο οἱ "Ioubatot τὸν ᾽Αλέξανδρον * olxo- 
νομικῶς δὶ οὗτος οὐκ ἐφθέγξατο. Πάλιν δὲ ἔκραζον * 
ε Μεγάλη ἡ "Αρτεμις, » παιδικῇ διανοίχ, καθάπερ 
φοθούμενοι μὴ σθ:σθῇ «b σέθας αὐτῶν, συνεχῶς 
τοῦτο ἐδόων. Δύο Ev, ἐχάθισεν Exel ὁ Παῦλος, χαὶ 
ὅρα πόσοι ἔτι Ἕλληνες. Έίνος δὲ ἕνεχεν ᾽Αλέξανδρος 


στέγῳ σαν * οὕπω γὰρ ἣν ἐχχλησία. 

Οὐκ εἶπεν, ᾿Αναστέσεται, 3, Ἑγερῷ αὐτὸν, ἀλλ᾽ 
ὅρα τὸ ἄτυφον αὑτοῦ καὶ παρακλητικόν: « Ἡ γὰρ 
Quy αὐτοῦ bv αὑτῷ ἐστιν. » Ἰδου χαὶ Παῦλος νε- 
χρὸν ἤγειρεν Εὔτυχον χαλούμενο». 

Τ[νος ἕνεχεν ἓν νυχτὶ διελέγετο; "Ημελλεν ἑξιέναι, 
φησί. Τὸ μὲν χουφότερον ἑκείνοις ἐπιτρέπων, τὸ 6k 
ἐπιπονώτερον αὐτὸς αἱρούμενος, ἐπέκευξν * ἀλλά xal 
πολλὰ οἰχονομιχῶς, παιδεύων τε αὐτοὺς χωρίζεσθαι 
αὐτοῦ. "Opa χαὶ ἀνθρωπίνω; αὐτὸν χινούµενον. Διὰ 
Υὰρ τοῦτο ταῦτα Ὑίνεται, ἵνα μῆ νοµίσωσιν, ὅτι 
ὑπὲρ thu φύσιν τὴν ἀνθρωπίνην Tv, καὶ ἐπ'ιθυ- 
μοῦντά,. 'Opd; αὐτὸν xaX σπεύδοντα, καὶ οὐχ ἔπι- 


ἐθούλετο ἁπολογεῖσθαι ; Mh γὰρ αὐτὸς ἀνσχλήθη p ΤυΥχάνοντα πολλάκις; Oi γὰρ ἅγιοι χαὶ μεγάλοι 


Tf. ἐνεχλ.]; Ὥστε χαιρὸν εὑρεῖν, xai τὸ πᾶν χατα- 
στρέψαι, καὶ ἑλχῦσαι τὸν θυμὸν τοῦ δἠµου. 

« Νεωχόρον, » ἀντὶ τοῦ, ἱερόδουλον. Κόρημ:α γάρ 
ἐστι τὸ σαρὸν [f. σαροῦν], ἀφ οὗ καὶ νεωχόρο:, ὁ 
τν νεὼν χρρῶν γαὶ σαρῶν. T? ἐξ οὐρανοῦ παρὰ τοῦ 
Διὸς πεμοθὲν, τοι χαταπτὰν, xal οὗ γενόμενον 
ὑπὸ ἀνθρώπον ἄγαλμα. Ἠρέμα χαθάπτεται αὐτῶν, 


£a), xal οὐχ ἔδει ἰδιωτικῶν ἐἑγχλημάτων ἕνεχεν 
κοινην ἐχχλησίαν ποιεῖσθαι. Ἐΐδος $v δικαστῶν ἓν 
τῇ Ασίᾳ εὐτελῶν οἱ ἀγοραῖοι, οἵτινες ἐδίχαζον τοῖς 
πένησι, xal ἀγοραίοις ἀνθρώποις * 6:5 καὶ ἀγοραῖοι 


χαλοῦνται, ὥσπερ εἰσὶν ἔχδιχοι χατὰ πόλεις twi 


ἄνδρες ἐχεῖνοι τῆς μὲν φύσεως ἡμῖν τῆς αὑτῆς 
ἐχοινώνουν, τῆς 6$ προαιρέσεως οὐκ ἔτι * 0:b xal 
πολλὴν ἐπεσπῶντο τὴν χάριν. "Opa αὐτὸν χαὶ ἔπει- 
γόμενον παρατιλεῦσαι, καὶ p3j παρορῶντα, ἀλλὰ xai 
τὸ πᾶν οἰχονομοῦντα, τοὺς ἄρχοντας µεταπεμφάµε- 
vo; δι ἑχείνων αὐτοῖς δ.ελέχθη. "Άξιον δὲ θαυμάσαι, 
πῶς εἰς ἀνάγχην ἑαπεσὼν τοῦ μεγάλα τινὰ περὶ 
ἑαυτοῦ εἰπὼν (f. εἰπεῖν], πειρᾶται µετριάζξειν, κα 
θάπερ Σαμ.υΠλ ὁ προςήτης µέλλων παραδιδέναι τὴν 
ἀρχὴν τῷ Σαούλ. 

Οὐχ ἁπλῶς, μετὰ ταπεινοφροσύνης, ἀλλὰ, « μετὰ 
πάστς. » Πολλὰ γὰρ εἴδη τῆς ταπεινοφροσύνης " 
ἐν λόγω, πρὸς ἄρχοντας, πρὸς ἀρχομένους * εἶτα τὸ 
ἤμερον πανταχοῦ * κοινωνία πολλΡ' ες ὑμῶν, 





111 


THEOPIHYLACTI BULGARIR ARCHIEP. 


1116 


Qr, ἐγεγόμην, δουλεύω» τῷ Κυρίῳ"» χοινοποιεῖ- A αὑτοῦ, δεύτερος ἑαυτῷ επαρχεῖν, τρίτος καὶ ἑτέροις. 


ται τὰ κατορθώματα, οὐδὲν χαὶι][. δὲ] ἑαυτὸν ἐξᾳί- 
pv. Τοῦτο διὰ τί φῃῆσι; Παρασκευάζων αὐτρὺς 
ài ἑτοίμους εἶναι πρὸς κινδύνους, χαὶ τοὺς δειλοὺς 
ναὶ τοὺς μὴ. xal πάντα τῷ Πνεύματι πείθεσθαι. El; 
τὸ, ε Δεδεμένος. » ὑποστίξαι δεῖ, ἵνα dj (f. i] διά- 
voz αὕτη * Πορεύομαι εἰς ᾿Ἱερουσαλὴμ, προγνοὺς 
διὰ τοῦ Πνεύματος τὰ ἑσόμενα, πορεύομαι δέσµιος 
ὧν * ἕνα δείξῃ ὅτι ἑχὼν ἀπέρχεται * ἵνα μὴ δεαμὸν 
5 ἀνάγχην νοµίσῃς, φησὶν, ὅτι χατὰ πόλιν δεσμὰ 
καὶ καιροὶ θλίψεων µέγονσι * xal ὅτι μὲν πειρασμοὶ, 
ο-δα * ὁποῖοι δὲ, οὐκ οἶδα * ὅπερ ἣν χαλεπώτερον. 
Ti οὖν ἀπέρχῃ, cl δεσμὰ χαὶ θλίψεις σε µένᾳι ; 
Διὰ τοῦτο αὐτὸς, (va δεσμευθῷ, φτοὶ, διὰ Χριστὺν, 
ἀλλὰ καὶ ἑτοίμως ἔχω ἁποθανεῖν. "Ὥστε εἰχότως 
« Διαμαρτύρημαι ὑμῖν, » ἅτε μτχέτι παραγενόµενος, 
«ὅτι χαθαρός ej: ἀπὸ τοῦ αἵματος πάντων, ε)νυστά- 
ξαντες ἀποθανεῖςς [f. ἀποθανεϊῖσθς] ἀπὸ τοῦ Φονευ- 
τοῦ τῶν φυχῶν. Τὸ γὰρ τοῦ διδασκάλου, φησὶ, πὲ- 
ποίηκα, τὸ « ἀπαγγεῖλαι ὑμῖν τὴν ῥουλὴν τοῦ θεοῦ, » 
καὶ τὸ θέλημα αὐτοῦ, ὡς αὐτὸς εἶπεν, ἵνα πιστεύ- 
σωσιν εἰς τὸν μονογενῆ αὐτοῦ Υὸν, τὸν ἐξ οὐρανοῦ 
ἀποσταλέντα ἐπὶ σφτηρίἰφ τοῦ γέναυς ἡμῶν. Ajo 
προσέταξεν * οὔτε γὰρ τὸ ἑτέρους χατορθοῦν μόνον 
ἔχει γχέρδος, (« Mio; ἄλλοις χηρὺξας αὐτὸς àoó- 
χιμος γένωμαι »), οὔτε τὸ ἑαυτῶν ἐπιμελεῖσθαι 
ἔχει τι κέρδος. Ὁ γὰρ τοιοῦτος φίλαυτος, χα) τὸ 
ἑαυτοῦ ζητεῖ, xal ἴσως τοῦ τὸ τάλαντον καταχώσαν- 
τος, οὐκ ἐπειδὴ προτιµότερον ἢ ἡμετέρα σωτηρία 
τοῦ ποιμνίου, ἁλλ᾽ ἐπειδῇ ὅταν ἑαυτοῖς προσέχωµεν, 
τότε καὶ τὸ ποίµνιον χερδαίνοµεν. "Opi; ; παρὰ τοῦ 
Πνεύματος ἔχετε τὴν χειροτονίαν « ποιµαίνειν τὴν 
'Ἐκχλησίαν τοῦ Κυρίου. » Ἰδοὺ καὶ ἄλλη ἀνάγχη ’ 
τοῦ Κυρίου ἐστὶν fj Ἑκχλησία. Σημειωτέον ὅτι οὓς 
ὑπίσω ἐκάλεσε πρεσθυτέρους. ὧδε ἐπισχόπους χαλεῖ, 
Έτοι διὰ τὸ τοὺς πρεσθυτέρους ἀνάγχην ἔχειν ἐπ- 
οπτεύειν τὰδτης Ἐχχλησίας πρόθατα, χατὰ «b, « Ἔ - 
λεγξον, ἐπιτίμησονι, mapaxáligo) * » f| ἐπισχόπους 
ὧδε τοὺς ὄντως ἐπισχόπους λέγει. Δείχνυσι τίµιον 
*b πρᾶγμα, ὅτι οὐχ ὑπὲρ μικρῶν ὁ κίνδυνος, εἴ γε 
οὐδὲ τοῦ ἰδίου ἑφίστατο [f. ἐφείσατο] αἵματος. Τί 
ϱὖν ὀπέρχῃ, εἰ τοῦτο προοΐδας; Τὸ Πνεῦμά us ἕλχει. 
ε Tip λόγῳφ τ.ς χάρ.τος'» τουτέστι τῇ γάριτι αὐτοῦ, 
Συνεχῶς  ἀναμιμνήσχει αὐτοὺς xa χάριτος σπου- 


τέταρτος, τὸ wal χηρύττοντα, καὶ ἐξουσίαν Ey ec vti 
λαμθάνειν, uh λαμθάνειν * ὥστε πολὺ τῶν ἀχττμό- 
Voy. οὗτος βελτίων Ry. Δείχνυσι τὴν βίαν, &v c«p εἴ- 
πεῖν. « Αποσπασθέντας ἀπ αὐτῶν. Καὶ εἰχότευς 
εἰς γὰρ τὴν θάλασσαν αὐκοὺς λοιπὸν ἑμβενας olx 
ἑνην. Τί ἐστιν, εΕὑὐθυδρομήσαντες»» Αντὶ τοῦ, 
Προήλθομεν, ἑνδιατρίφαντες οὐδὲν ἑτέροις τότοες. 
xai Κύπρον δὲ εἴασαν xa Συρίαν. T5 γὰρ, εΚατα- 
λιπόντες αὐτὴν εὐώνυμον, » οὐχ ἁπλῶς χεῖται, dX" 
ὅτι οἡ δὲ ἐγγὺς γενέαθαι τῆς Συρίας ἔσπευδον. Εξ τοί- 
νυν τὸ Ἠνεῦμα ἑἐχέλευε, διὰ τί ἀντεῖπε: Τουτόάστε, 
διὰ Πνεύματος εἰδάσιν. Οὐ γὰρ δη τὴν παβαίνετεν 
διὰ τοῦ Πνεύματος ἐποιῶντο" o5 γὰρ ἁπλῶς αὐτῷ τὰ 
δεινὰ προὔλεγον, ἀλλ ὅτι ἀναβῆναι οὐ χρὴ. φειδέ- 


B µενοι αὑτοῦ. Ἑξαρτίσαι,α τουτέστι πληρῶσαε coi; 


τεταγµόνοις. θέᾳ δὲ µοι πάσᾳς τὰς ἡμέρας, μξτὰ τὰ 
"A;upa εἰς Τρωάδα Άλθον, δι ἡμερῶν πέντε - εἶτα 
Exsl ἐποίησαν ἑπτὰ ἡμέρας" τὰς πάσας δώδεχᾳ, καὶ 
τὰ benc. "Oz; τοῦ δ.αχάνου σαν αἱ θυγατἐρες ΦΔιλέ-- 
που. Ὥστε 094 καὶ τῷ χοινωνήσαντι γάμῳ διαχο»νεῖν 
ἔξεστι. Σηµείωσαι ἂξ. ὅτι αἱ προφἠτιδες αἱ θυγατἑρες 
αὑτοῦ παρθένυι σαν, χαὶ ὅτι ἤσκουν μᾶλλον δ.᾽ e5- 
λάθειαν τοῦτο, ὥστε e προρητείαν |f. πραφητεία-] 
Ἠξιῶσθαι. Εὶ 68 µη ἦν περισπούδαστον, οὐχ ἂν 
προσέθηχεν ὁ συγγραφεὺς, ὅτι xal παρθένο: σαν 
« "Ayabo;, » ὁ πάλαι τὸν λιμὸν μηνύσας. « Tov 
ἄνδρα, οὗ ἐστιν dj ζώνη αὕτη, οὕτω δήσουσεν ἐν Ἱε- 
povca fu.» "Όπερ οἱ προφῆται Exolouy, χαὶ ὄψει τὰ 
γινόμενα ὑπογράφοντες, ὅσα περὶ αἰχμαλωσίας ἕλε- 
(0v, ὡς ὁ Ἰεζεχιῇλ, τοῦτο xal αὐτὸς ἑἐποίησε * xal 
τὸ 0h χαλεπὸγ, ὅτι esl; χεῖρας ἐθνῶν παραδώσφυσι».ν 
Οὐκ εἶπε δὲ ὁ "Αγαθος ὅτι Παῦλον δήσουσιν, ἵνα pt 
δόξη ἐκ συνθήχης λέγειν, ἀλλὰ «τὸν ἄνδρα, οὗ ἐστιν 
Ἡ ζώνη.» "Opa, xal ζώνην εἶχε. Πολλοὶ, φηαὶ, 
παρεχάλουν μὴ ἀγελθεῖν, χαὶ οὐδὲ οὕτως ὑπήχουσεν. 
Ὁρᾷς ; ἵνα γὰρ μὴ ἀχούαας «νοµίσῃς ἀνάγχης εἶναι 
τὸ, «Δεδεμένος τῷ Πνεύμασι, à. προαγορξύομαι, 
μηδὲ ἁἀγνοοῦντα αὐτὸν ἐμπεσεῖν, διὰ τοῦτο ταῦτα 
προλέγεται. Καὶ λοιπὸν µυρία προλεγόντων δεινὰ 
οὐκ ἀνέχεται. Οὐ γὰρ τὴν παραίνεσιν διὰ του Πνεύ- 
µατος ἑἐποιοῦντο, ἀλλὰ µόνον φειδόµενοι αὐτοῦ. ο 
66 φησι’ εύριος τὸ ἀρεστὺν ἐνώπιον αὐτοῦ ποι]- 
σει. » Συνεῖδον, ὅτι θέληµα ἣν Gro" οὐ γὰρ ἂν Ἠαῦ- 


δαιοτέρους ποιῶν ὡς ὀφειλέτας, καὶ πείθων θαῤῥεῖν, p λος οὕτω προεθύμησον ὁ ἀεὶ προεξαρπάζων ἑαυτὸν 


Οὖκ εἶπεν, Οὖὐχ EXafioy, ἁλλ᾽, « 0ὐδὲ ἑπεθύμησα » 
Καὶ οὐδξ τοῦτο μέγα, ἀλλά τὸ ἐπόμενον, τὸ ταῖς 
χρείαις χαὶ τοῖς οὔσιν ὑπηρετεῖν. Οὐκ ἔχετε εἰς 
ἄγνοιαν χαταφυγεῖν, έὐπέδειξα» διὰ τῶν ἔογων, 
εὖτι οὕτω χοπιῶντας δεῖ} ἑργάζεσθαι. Obx εἶπε 
χαχὸν τὸ λαθεῖνι ἀλλὰ βέλτιον τὸ μὴ Ἰαθεῖν. Καὶ 
x99 εἶπεν; "Ioco; ἀγράφως παρέδωχαν οἱ ἀπόστο- 
λο. ' $ ἐξ ὧν ἄν τις συλλογίααιτο, δυνατὸν εἱρῆσθαι 
δι ἑτέρων λέξεων, τοῦτο δηλουσῶν. Καὶ γὰρ ἔδειξε 


τὴν παῤῥησίαν τὴν πρὸς τοὺς χινδύνους, τὴν συµπά- 


θεα», τὴν διδασκαλίαν, την ἀχτημοσύνην. Τοῦτο δὲ 
ἀμτημοσύνη: μεῖζου. El γὰρ ἐχεῖ φησι’ € Πώλησον τὰ 
ὑπάρχοντα, 2 ὅταν πρὸς 5b μηδὲ λαμθάνειν καὶ ἑτέ- 
οὺς τρέφῃ. τί τούτου ἴσου; E'; βαθμὸς, ῥίψαι τὰ 


(πρώην μὲν μὴ δῷς [f. δοὺς] ἑαυτὸν εἰς τὰ θέατρον, 
ἔπειτα διὰ τῆς θυρίδο; ἀποφυγὼν), εἰ μὴ δει διὰ 
τοῦ ΠἨνεύματος τοῦτο γινόμενον, 

Τουτέστι, τὰ πρὸς ὁδοιπορίαν ἐπιτἠλεια λαθόντες. 
"Occ ἤχουσεν ὅτι µυρία δεινὰ ἔχει παθεῖν, τότε ἑπεί- 
γεται, οὐχ ἐπὶ τοὺς κινδύνους ῥίπτων ἑαντὸν, ἀλλ᾽ 
ἡγούμενος τοῦ Πνεύματος εἶναι τὸ πρᾶγμα. Οὗτός 
ἐστιν ὁ ἁἀδελφὸς τοῦ Κυρίου καὶ ἑπίσχοπος Ἱερρσο- 
λύμων. Καὶ πάλιν αὐτοῖς ὁ Παῦλος τὰ τῶν ἐθνῶν 
διηγεῖται. οὐ χενοδοςῶν, μὴ γένοιτο | ἀλλά τοῦ θεοῦ 
θέ)λων την φιλανθρωπίαν ἑνδείξασθαι, xol κολλης 
ἐμπλῆσαι χάριτος. "Opa 6b αὐτοῦ xaY τὸ ἄτυφον, 
μετὰ τῶν πρεσθυτέρων εἰσῇει. « Διὰ τῆς διαχονίας 
αὐτοῦ, » ἀντὶ, τῆς κηρύδεως τοῦ Εὐαγγελίου, λέγει, 








1117 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


M18 


A Ότι xa) μυριάδες, bx τῶν βοησάντων, «Τὸ αἷμα αὖ- & Qaítv ταραττόντων τὸ χοινόν. Δεινὸν γὰρ ἡ γἠταντο 


τοῦ ig tpi; xal ἐπὶ τὰ τέχνα ἡμῶν, » ὑπῆρχον. ᾽Αλλ) 
ὅμως ὁ φιλάνθρωπος ,4b; xat ἐξ αὑτῶι, καὶ ἐξ 
Σκείνων ἑδέβατο τοὺς µετανοῄσαντας xal πιστεύσαν- 
τας. Οὐκ εἶπον δὲ, Ἴκουσαν, ἀλλ, «Ka: ηχήθηαςσν,» 
ἀντὶ τοῦ, ἑπίστευσαν xat ἐδιδάχθησαν. Ὡς συµδου- 
λεύοντες, nol, οὐχ ὡς ἐπιτάττοντες' ὅθεν πείθου- 
σιν αὐτὸν, ὅτι οἰχονομία καὶ συγχατάθασις qv. Oox 
ἄρα ἐχχοτὴ [f. ἐγχοπὴ] τοῦ xnpuypasog τοῦτο ἄν, 
ὅπου γε xai aoo! ἑνομοθέτουν ἐχείνοις τὰ τοιαῦτα. 
Οὑκ ἄρα ἐγκαλεῖ Πέτρῳ [f. Παύλῳ] ἁπλῶς (ὄπερ γὰρ 

ἐνταῦθα ἑπρίηπσεν αὐτὸς, τοῦτο Πέτρος [f. Παῦλος] 
ἑ καὶ, σιγῶν δὲ ἱστῶν αὐτῷ τὸ δ΄γµα. KatqUx εἶπε, Τί 
γάρ; οὗ χρὴ τὰ χατὰ τὰ ἔθνη διδάφχειν; Οὐκ ἀρχεῖ 
τὸ yh χηρύξαι ἐκεῖ, ἀλλ) ἔδει xaX πλέον τι ποιῆσαι 
νόμων. Οἱ ἐν Ἱεροσολύμοις πιστεύφαντες ἀπὸ Ἰου- 
δαίων, ἔθη τὰ νομικὰ ἢθρλον φυλάσσειν. Ἔργῳ την 
ἀπολογίαν ποιῖσαι αὐτῷ συμβονλεύουσε, uh )év. 
« "Iva ξυρήῄσωνται, φησὶ, καὶ γνῶσιν, ὅτι ὧν χατ- 
ἠχηνται περὶ σοῦ, οὐδέν ἐστιν. » Οὐκ εἶπον, ὅτι Δι- 
δάσκει», ἀλλ’ ἐκ περιουσίας, ὅτι Αὐτὸς φυλάττεις. OD 
µόνον τοῦτο ἣν τὸ απουδαζόµενον, τὸ μὴ ἑτέρους 
δ: δάσκειν * ἀλλὰ 7L; Τὸ χοὶ αὐτὸς τηρεῖν. 

Té οὖν ; ἂν τὰ δθνῃ µάθωσι, βλάψῳ αὐτοὺς, φησί. 
Πῶς, ὅπου καὶ ἡμεῖς οἱ τῶν Ἰουδαίων διδάσκαλο. 
ἐπέμφαμεν πρὰς αὐτόν ; Τουτέστι, Τὰς προσφερο- 
µένας ἡπὲρ αὐτῶν κατὰ τὸν νόμον θυσίας σὺ 
πάρασχε, ἵνα λύσῃς τὴν ὑποψίαν. 

Ἐνταῦθα ἐντρεπτικῷς' "Ώαπερ ἡμεῖς ἑχείνοις 


χατίγερον ἔχειν τὸν πάλαι προστάτην, καὶ χτείνειν 
αὐτὸν ἔσπευδον. Παραμυθούμενος τὸν θυμὸν τοῦ 
δήμου. Ti ἐστιν, «Αἱρε αὐτόν; » Τουτέστιν ὃ παρ) 
ἡμῖν λέγουσι κατὰ τον Ῥωμαῖχνὲν συνήθειαν' "Ev 
τοῖς σἶγνοις αὐτὸν ἕἔμδαλε. "Ἔθος τοῖς Ἰουδαίοις 
ταύτην λέγειν τὴν φωνὴν χατὰ τῶν διναίων, ὡς xai 

τὰ τοῦ Κυρίου. « Alpe αὑτὸν, 1 ἀντὶ τοῦ, ΄Ἔπαρον 
αὐτὸν ix τῶν ζώντων. Ὥρα μεθ) ὅσης συστολῆς δια- 
λέγεται ὁ Παῦλος τῷ χιλιάρχφ ^ $ Ei ἔςεστί pot el- 
πεῖν τι πρὸς σέ; ? — εΕλληνιστὶ γινώσχεις; Qox 
ἄρα c) οἵ ὁ Αἰγύπτιος ; » "Ανθρῳωτος Υάρ τις νξεωτε- 
ροποιὸς Ὑέγονε, χαὶ φταδιχατὴς, χαὶ ἁπατεὼν, xal 
Ὑόης, καὶ προαεδόχησεν ὁ διάθολος σνσχιάζειν διὰ 
τούτου, χαὶ κχοινινοὺς ποιεῖν τῶν ἑκείνοις προσ- 
ηκόντων ἑἐγχλημάτων, καὶ τὸν Χριστὲν, «ay τοὺς 
ἁπῥατόλοις. ᾽Αλλ᾽ οὐδὲν ἴαχνσεν, ἀλλὰ λαμπροτέρα 
γέγονεν ἢ ὀλήθεια. Tap Ἰουδαίοις τρεῖς eigtv αἱρέ- 
σεις γενικαί * Φαρισαῖοι, Σαδὂρυχαϊῖοι, καὶ Ἐσσηνοὶ 
λεγόμενο:, τουτέατιν ὅσιοι τούτους 5k καὶ Σικαρ΄ους 
ἄλλοι ὠνόμασανι, τουτέστι ἁγλωτάς. 

"Qpa αὐτὸν, ὅταν πρὸς τοὺς ἔξω διαλέγηται, οὐ 
παραιτούµενον xai τοῖς ἁπὺ τῶν νόμων χεχρῆσθαι 
βρεθήμασιν ' ἐνταῦθα δὲ ἀπὸ τῆς πάλεως ἑντρέπει. 
Καὶ ἀλλαχοῦ πάλιν οὕτω φησί’ «Δημοαίᾳ ἀχατα- 
xplzov; ἀνθρώπους Ῥωμαίους ὑπάρχοντας, ἔθαλον 
εἰς φυλαχὴν.» Ἐπειδῇ γὰρ εἴσεν, «Σὺ εἶ ὁ Αἱγί- 
πτιος:» εὐθέως αὐτὸν ταύτης ἀπήγαγε τῆς ὑποψίας. 
Εἶτα ἵνα μὴ νομιαθῇ τὸ ἔθνος Ἰουδαῖος, προλέχει 


ἐπετάξαμεν, καΐτοι Ἰουδαίοις κηρύττοντες, οὕτω (c την θρησχείαν. Καὶ γὰρ ἀλλαχοῦ ἔννομον ἑαυτὸν 


xai σὺ τοῖς ἕθνεσι χηρύττων, σύμπραζξον ἡμῖν. Καὶ 
οὗ λέγει ' Καὶ μὴν δύναµαι Τιμόθεον παραγαγεῖν, ὃν 
πδριέτεµον ; xai μὴν δύναµαι πεῖσαι τῷ λόγῳ ; ἁλλ' 
ἐπείσθῃ αὐτοῖς καὶ πάντα ἐπρίηαεν * ἀνύποπτος $: 
τῷ καὶ δαπανᾶσθαι, Ἐγένετο ταῦτα οὐ τῆς γνώμης 
αὐτοῦ µεταδαλοµένης, ἐπεὶ χαχία τὸ πρᾶγμα ἂν, 
ἀλλὰ τῆς ἀγάπης αυγχαταδαινούσης. "Iva Ὑὰρ 
τοὺς ὄντας ἀληθῶς µεταστήσῃ, ἐγένετο αὐτὸς cox 
ἀληθῶς ἐτιδειχνύμενος νόμον, ἀλλ ἑξυρᾶτο, χαὶ 
πάντα τὰ Ἰουβαϊκὰ ἁπβτέλεσε |f. ἔπετ.|. Καὶ γὰρ 
ὅπου οὐκ ἑδλάπτετο τὰ Εὐαγγέλιον, πάντων iv τα- 
πεινότερος * ἕνθᾳ δὲ kx τῆς ταπεινοφροσύνης ἑώρα 
τινὰς ἀδιχουμένους, οὖκ ἔτι χέχρηται τῷ αὐτῷ 
πλεονεκτήµατι. «€ Διάγγόλλωγ, » τουτέστι χαταγγέλ- 
λων * αὐτὸς ἦν ὁ δῆλον ἑαυτὸν ποιῶν, 

"Opa οἰκονομίαν Ὑινομάνην * μετὰ τὸ πεισθῆναι 
τοὺς Ἰουδαίους, τότε ἐπιτίθενται ἐχεῖνοι, ἵνα μὴ 
κἀχεῖνοι συνεπιθῶνται. Μάλιστα γὰρ αὐτοὺς ἐθορύ- 
61. ὁ ναὸς xal ὁ νόµας. Kat οὐδὲν ἑλάληας τοῖς ἆπο- 
στόλοις ὁ Παῦλος, ὅτι αὐτοὶ αἴτιοι γεγόνασιν αὐτῷ. 
Ἡ κατηχορία μείζων ἀπὸ τῶν παρόντων. « "Ext γὰρ, 
φησὶ, xal Ἕλληνας εἰσήγαγεν εἰς τὸ lepbv, xal xs- 
xolvoxe. » Καὶ μὴν ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ ἀνέδησαν προσ- 
χννῄσοντες, ἀλλά τοὺς ἀνδλομένους προαχυνῆσαί 
φᾶσι. Ἐδθούλοντο γὰρ αὐτὸν ἀνελεῖν, xai διά τοῦτο 
«εἶλχον, 2 ὥστε μετὰ πλείονος ὁδείας τοῦτο ποιῆσαι. 
Ἔτνπτον δὲ αὐτὸν pf s νόμου δεόµενοι, μήτε δι- 
καστηρίων * xqi àv τῷ μεταξὺ στάσις χατειλήφει 
τις την πόλιν, καὶ ὁ δῆμος ἂν ἐν παλλῷ θορύθῳ, Ἰου- 


τοῦ Kuplou χαλεῖ. T( δῇ τοῦτό στι; Τί οὖν: 0ὐχ 
ἠρνήσατο, μὴ γένοιτο! Ἰουδαῖης γὰρ ἣν καὶ Χρι- 

τιανὸ;, ὅσα ἔδει, φυλάττων, Ecl xal τῷ θείῳ νόμῳ 
μάλιστα πάντων» αὐτὸς ἐπείθετο, ὁ τῷ Χριστῷ πι- 
στεύων. Καὶ πρότερον διαλεγόµενος, φησί « 'Ἠμεῖς 
φύσει "Ioubafot. » 

"Upa χολλαχείας ἀτηλλαγμένον τὸν λόγον, xal τὸ 
ἐπιειχῶς [f. ἐπιειχὲς] ἔκοντα. Οὗ γὰρ εἶπς. Δε- 
σπύτα!:, 3, Κύριοι, ἁλλ', € Αδελφοὶ, » ὃ μάλιστα 
ἐπόθουν, « καὶ πατέρες. » Τοῦτο  τιμῆς, ἐχεῖνο 
γνησιότητος. «Οὐκ ἀλλήτριος ὑμῶν Σγὼ,; cnoítv, 
Ὁρᾶς πῶς αὐτοὺς Ae τὸ ὀμόφωνον ; Εἶχον γάρ τινα 
αἱδὼ πρὸς τὲν γλῶσταν ἕἔχείνην. 

Ὅρα πῶς προοδοποιεῖ τῷ λόγῳ * οὕτως ἀρχόμε- 


D yo;, «Εἰμὶ ἐγὼ, φησὶν, ἀνῆρ Ἱουδαῖος, » ὅ πάντες 


ἀχοῦσαι μᾶλλον Ἱθούλοντο, « Ανα-εθραμμένος δὲ 
ἐν τῇ πόλει ταύτῃ. Thy πολλὴν αὐτοῦ δείχνυσι 
σπουδη» τὴν περὶ τὴ» λατρείαν, ὅπου γε χαὶ «a- 
τρίδα τηλιχαύττν ἀφεὶς τοσοῦτον ἀφεστῦσαν, ἓν- 
παῦθα εἴλετο τραφΏναι διὰ τὸν νόμον. Ταῦτα δὲ οὗ 
πρὸς ἑκείνους ἀπολαγούμενος Ἰέγει µόνον, GÀ 
δεικνὺς ὅτι θείᾳ δυνάμει, valo). ἀνθρωπίνῳ σχο-ῷ, 
ᾖλῆεν ἐπὶ τὸ γῆρυγμα. θὺ γὰρ ἂν πεπα!δευµένος 
ἀθρῶον [f. ἀθρόον]μετέστη. Οὐχ ἁπλῶς εἶπε, παρὰ 
Γαμαλιηλ, ἀλλά, « παρὰ τοὺς «5026, 9 την Χαρτε- 
p:av, την προσεδρείαν, τὴν πολλὴν πρὸς τὸν ἄνδρα αἰδὺ 
δειχνύς, 

"Ust ἄνωθεν τοιοῦτος ἦν, xal οὐχ ἁπλῶς ἱδὼν τὸν 
vigo, Ἑττὶ δὲ μεγάλα ἐγχώμια περὶ aj1304 εἶπε, 


119 


THEOPHYLACTI DULGARLE ARCHIEP. . 


21:70 


κοινωνεῖ τὸν λόγον, ἐπάγων' «χαθὼς πάντες ὑμεῖς'ν A (Eo; πολὺς, καὶ οἱ μάρτυρες τῆς ἀληθείας τοῦ Xpr- 


xa δείχνυσιν αὐτοὺς οὐχ ἀνθρωπίνῳ σχοπῷ ποιοῦν- 
κας, ἀλλὰ ζήλῳ Osio. 

"Opa πόσους ἐπάγει μάρτυρας, τὸ πρεσθυτέριον, 
«by ἀρχιερέα, τοὺς iv τῇ πόλει. dj γὰρ ἀπολογία 
αὐτοῦ οὐ δειλίας ἣν, ἀλλὰ διδασχαλίας xal χαυχη- 
σεως. Τίς fj διαφωνία τῶν Ev ταῖς Πράξεσι àvave- 
γραµµένων tv τῇ κατὰ τὸν Παῦλον ὁπτασίᾳ; Ἐν 
μὲν γὰρ τῇ χατὰ τὸν ὁδὺν ὁπτασίᾳ ἱστορεῖ Ó Λου- 
κᾶς τοὺς μετ) αὐτοῦ ὄντας τῆς φωνῆς μὲν ἀχοῦσαι, 
µυδένα δὲ θεωρῆσαι * ἔντανθα δὲ λέγει ἐπὶ τῶν áva- 
θαθμῶν τοὺς μετ) αὐτοῦ ὄντας, τὸ μὲν φῶς τεθεᾶ- 
σθαι, τὴν δὲ ςωνὴν τοῦ λαλοῦντος μὴ ἀχοῦσαι. Κατὰ 
μὲν τὴν ἱστορίαν ὁ Χρυσύστομος πάνυ ἐπιστημόνως 
ἑρμηνεύσας τὸν τόπον, ἔφη, ὅτι πρώτη ἐξήγησις f) 
λέγουσα, Τῆς φωνῆς Ίχουον οἱ συνόντες, τῖς Παύλου 
φωνῆς, λέχει, « Τίς] e, Κύριε; » ἀχούειν αὐτοὺς, 
οὐδένα δὲ ἔθλεπον, εἰ μὴ Παῦλον. Ἡ δὲ δευτέρα 
ἑξ/γῆσις fj λέγουσα, τὸ μὲν φῶς τεθεᾶσθαι, τὴν δὲ 
φωνὴν τοῦ λαλοῦντος p ἀχηκοέναι, φωνῆς, λέγει, 
τῆς τοῦ Κυρίου πρὸς τὸν Παῦλον γεγενηµένης, 
p^vov δὲ τὸ φῶς τεθεᾶσθαι. Ἑἰχότως τοῦτο ἑγίνετο " 
αὐτὸν γὰρ ἔδει τῆς quive χαταξιωθῆναι µόνον ἐχε[- 
νης’ εἰ μὲν γὰρ Ίχουταν χἀκεῖνοι, οὐχ ἂν τοσοῦτον 
ἐγένοντο βελτίους; Ἐπειδὴ γὰρ οἱ παχύτερηι, ὄψει 
πείθονται μᾶλλον, τὸ qi); εἶδον ἐχεῖνοι, χαὶ ἔμφοδοι 
γίνονται’. xal γὰρ ἑἐπήρωσεν αὐτοῦ τὰς ὄψεις, 
χἀχείνοις ἔδωχεν ἀναθλέφαι εἴ γε Έθελον. Ἐμον 
box:t ἐχείνους μὴ πιστεῦσαι οἰχυνομικῶς, ὥστε εἶναι 
μάρτυρας ἀξιοπίστους, 

Καλῶς εἶπε, « τῶν πατέρων, ». ἵνα δείξῃ αὐτοὺς 
οὐχ ὄντας Ἰουδαίους, ἀλλὰ ἀλλοτρίους τοῦ νόµου, 
χαὶ οὐχὶ ζτλοποιοῦντας. ε Γνῶναι, qnot, τὸ θέληµα 
αὐτοῦ. Οὐκοῦν αὐτοῦ τὸ θέλημα τοῦτο. "Opa, πῶς 
iv τάξει διηγήσεως διδασκαλία ἐστίν 

Ἐνταῦθα μέγα ἑφθέγξατο, εἰπὼν, « ἐπιχαλεσά- 
µενος τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου, » δείχνυσιν αὐτὸν θεὺν 
ὄντα ' οὐ γὰρ Evi ἕτερον ἐπικαλέσασθαί τινα, εἰ μὴ 
τὸν θεόν. 

Ὅρα πῶς ἑαυτὸν εἰσωθεῖ. ϊθον, φησὶ, μετὰ «hv 
ὄψιν ἐχείνην εἰς Ἱερουσαλὴμ. Πάλιν τοῦτο ἁμάρτυ- 
pov* ἀλλ ὅρα, ἀπὸ τῆς ἐχδάσεως ἡ μαρτυρία. 
Εἶπεν, ὅτι € 00. δἐξονταί σου τὴν µαρτυρίαν, » xai 
οὐχ ἐδέξαντο. Καὶ μὴν, φησὶν, εἴγε ἀπὺ λογισμῶν 


σ:οῦ. Οὔκ Ἱνέσχοντο λοιπὺν οἱ Ἰουδαῖοι πάσης ἀχοῦ- 
σαι tf; δηµηγορίας, ἀλλ ὑπὸ τοῦ θυμοῦ σφόδ.2 
ἑμπλησθέντες ἐδλασφήμουν. "Opa, πῶς ὄἄνω κα) 
κάτω διισχυρίζειο, Ott τοῦ Χριστοῦ γέγονε μαθττὸς. 
οὐχ ἀνθρώπου μεσιτεύσαντος, ἁλλ' αὗτου Oc E2» 
τοῦ χαταξ.ώσαντος ἀποχαλύψαι αὑτῷ τὸν Υγνῶσ:ν 
πᾶσαν. 

Καὶ μὴν παρ ἐχείνων ἔδει μαθεῖν, el τινος τὸν 
εἱρημένων ἐἑπελάδοντο, à) ἁπλῶς τῇ ἔξουσίᾳ xact. 
ζεται, xal ἐχείνοις πρὸς χάριν ποιεῖ. Οὐ γὰρ τοῦτ. 
ἑξήτει ὅπερ δικαίως τι πράξειεν, ἁλλ᾽ ὅπως zz3- 
cete τῶν [f. τὸν] ἐχείνων θυμὸν ἄδιχον ὄντα. 

Τί δηποτὲ 6. ἁπόστολος Παῦλος Ῥωμαῖον ἑαυτὸν 
ἀπυχαλεῖ, καὶ πρὸς τὸν χιλίαρχον διαλεγόµενος Ecr, 


D ὅτι « Ἐγὼ δὲ καὶ γεγέννηµαι; » [ΜΑΞΙΜΟΣ EK 


ΤΩΝ Α.....] Οἱ χατὰ πᾶσαν χώραν ὡς δὴ τι uéva 
τὸ Ῥωμαῖοι χαλεῖσθαι ἑνομίζοντο, παρέχοντες ὃ-- 
σεις, ἀπεγράφοντο Ῥωμαῖοι καὶ ἔτρεχον εἰς τὸ τοῦ 
γένους ὄνομα. Ἐπειδὴ οὖν xal οἱ γονεῖς τοῦ Απο 
στόλου ὄντες ἐν Ταρσῷ ἀπεγράφησαν eic τὸ χαλεῖσθα: 
Ῥωμαῖοι, εἰχότως ὁ ᾿Απόστολος, ὡς ἐξ αὐτῶν χς.- 
νηθεὶς, λέγει, ὅτι « Ἐγὼ δὲ καὶ γεγέννηµαι. » Οὐκ 
ἂν ἑψεύσατο Παῦλος, μὴ γένοιτο 1 [ΙΩΑΝΝΟΥ] Ῥω- 
palo; γὰρ ἣν, εἰ καὶ μηδὲν ἕτερον ἔδεισεν ἂν μὴ 
ἁλῷ καὶ μείζονα δίκην δῷ. Ἡ οὐχ ἁπλῶς ἀφῖχε 
«aóvny τῶν φωνὴν, ἀλλὰ βασάνων ἑαυτὸν ἐξαιρούμε- 
νου, καὶ τὸν ἄρχοντα δεδιττέµενος. Καὶ οὐχ ἆτ-λῶς 
φησιν, ἁλλ᾽, « El ἔξεστιν ὑμῖν. » Δύο τὰ ἐγχλήματςς, 
xa τὸ ἄνευ λόγου, xai τὸ Ῥωμαῖον ὄντα. 'Ῥωμαῖος 
εἶ, Ὁ δὲ ἔφη, Nat * εἰδὼς ὅτι δεῖ ἀρχαῖς χαὶ &£«v- 
σίαις ὑποτάττεσθαι, χαὶ ὅτι ὁ 'Ῥωμαίων βασιλεὺς 
xat' ἐχεῖνο χαιροῦ πάσης τῆς γῆς ἑχράτει. Ὡμολό- 
Ύησεν ἑαυτὸν Ῥωμαῖον, μὴ ἀποσειόμενος τὴν Ῥω- 
μαϊκὴν ἀρχὴν xai δεσποτείαν, ὅπερ οἱ λοιποὶ Ἰο.,δᾳἴοι 
φρεναπατοῦντες [[. ---τῶντες], τὸν. μὲν Θεὸν ἑαυ- 
τῶν µόνον ἔλεγον βασιλέα, οὗ μὴν ἄνθρωπον, ἔρνοις 
δὲ αὐτοῖς, ὡς ὑποτελεῖς οἰχέται,ς όρον ἑτέλουν, τὸ μὲν 
ὄνομα ἀρνούμενοι, ἔργοις δὲ ὑποχείμενοι. Movovovyt 
χαθαίρων [f. καθαιρῶν] αὐτοῦ τὸ φρόνημα ὁ Παῦλος 
φάσχων, ὅτι ZU μὲν πρόσφατον xal ἀπὸ σοῦ προϊέναι 
ἀπαγγέλλεις τὸ ἀξίωμα * ἐμοὶ δὲ ἕνωθεν ἑθῥιζωμέ- 
vov, Ex πατρὸς ταττόµενον, τῆς προσηγορίας ἐχλτ- 
Ρώθη τὸ προνόμιον. Διά τοι τοῦτο ἀχούσας χἀχεῖνος, 


ἔδει τοῦτο ὑποπτεῦσαι ὅτι πάντως δέξονται,. Ἐγὼ ϱ xai βεδαιωθεὶς ὅτι Ῥωμαῖον ὄντα τύπτειν ἐπιχειρεῖ, 


γὰρ ἤμην ὁ πολεμῶν Χριστιανοῖς ' ὥστε διὰ τοῦτο 
ἔδει αὐτοὺς δέξασθαι. Ἐνταῦθα δύο χατασκενάζει, 
ὅτι τε ἀναπολήγητα αὐτοῖς ἔστιν (o) γὰρ κατὰ τὸ 
εἰχὸς αὐτὸν ἑδίωχον, οὐδὲ κατὰ λογισμὸν), χαὶ ὅτι 
θεὸς ἦν ὁ Χριστός. τὰ παρὰ προαδοχίαν προφη- 
τεύων, xal οὐχ ὁρῶν εἰς τὰ γινόμενα, ἀλλὰ τὰ μέλ- 
λοντα προειδώς. Διὰ τί εἶπεν, ὅτι « Αὐτοὶ ἐπίσταν- 
ται, ὅτι ἐγὼ μην δεσµεύων; » Οὐχὶ ἀντιλέγων τῷ 
Χριστῷ, ἀλλὰ βουλόμενος μαθεῖν τὸ οὕτω παράδο- 
ξον. 'AXÀ' οὖκ ἑδίδασχεν αὐτὸν ὁ Ἀριστὸς, ἀλλ εἶπε 
Μόνον ἀπελθεῖν. 

Τὲν Στέφανον ὑπέμνησεν αὐτοὺς, µιαιφονίας χαλξ- 
Tie. Τότε δὴ μάλιστα οὐκ Ίνεγχαν, ἐπειδὴ τοῦτο 
Άλεγχεν αὐτοῖς, Καὶ ἤδη ἡ προφητεία Σπληροῦτο. 9 


εἰς δειλίαν xal φόδον τὸ θράσος xal τὴν ὀργὴν δια- 
λύων συνεστέλλετο. Τιμῆς γὰρ ἀπήλαδον [f. ἁπ- 
ἠλαυον] χατ᾽ ἐχεῖνο καιροῦ, οὐχ ὅσοι ἰθαγενεῖς «zc 
Ῥώμης ἐτύγχανον, ἀλλὰ καὶ ὅσοις αὗτοῖς ἡ χλῖσις 


«νόμῳ χαρίτων 7) χρημάτων, ἐπολιτεύετο. 


Ἱουτέστι, xat σύνοιδα ἐμαυτῷ. Τ{ ἠδικηχὼς ὑμᾶς; 
Oóbk ἄξιον τῶν δεσμῶν τούτων. Τινές φασιν, ὅτι 
οὖκ δει ὅτι ἐστὶν ἀρχιερεύς. 

Τί οὖν; ἀπολογεῖται ὡς κατηγορίας οὔστς, xa 
ἑπά]ει * «Άρχοντα τοῦ λαοῦ σου οὐχ Epsto χαχῶς», 
εἰ γὰρ μὴ ἄρχων Tv, ἄλλως ἁπλῶς ὑδρίζειν ἔδει: 
Καὶ γὰρ αὐτός quov* « Λοιδορούμενοι εὐλογοῦμεν, 
διωχόµενοι ἀνεχόμεθα * » ἐνταῦθα τοὐναντίον Tort, 


. xal οὗ λο!δορεξ µόνον, ἀλλὰ χα) ἑπαρᾶται. Παῤῥη- 





1121 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


1122 


σίας μᾶλλόν ἐστι τὰ ῥήματα, fj θυμοῦ * cox. ἐθού- A φανῆναι πάλιν ἀφίησιν αὑτὺν ἀνθρωπίνως σωθῆ- 


λετο εὐκαταφρόνητος φανΏναι τῷ χιλιάρχῳ. Ei γὰρ 
αὐτὸς μὲν ἐφείσατο µαστίξαι, ὡς δὴ τοῖς Ἰουδαίοις 
ἐχδίδοσθαι μέλλοντα, τὸ ὑπὸ τῶν οἰχετῶν τύπτεσθαι 
μᾶλλον àv ἐχεῖνον θρασύτερον εἱργάσατο. Οὐ πρὸς 
τὸν παΐδα δὲ διατείνεται, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸν τὸν ἔπι- 
τάξαντα. Τὸ δὲ, « Tolye κεχονιαµένε, xol σὺ χάθῃ 
Ἄρίνων µε χατὰ τὸν νόµον, » ἀντὶ τοῦ, ὑπεύθυνος 
ὢν, ὡσανεὶ Έλεγε, xal µυρίων θανάτων ἄξιος. 
[AAADZ.] Σρόδρα πείθοµαι αὑτὸν μὴ εἰδέναι, ὅτι 
ἀρχιερεύς ἐστε, διὰ μαχροῦ μὲν ἐπανελθόντος 
{[.-τα] χρόνου, μὴ συγγινοµένου [f. ουγγενό- 
μενον ] δὲ Ἰουδαίοις, ὀρῶντα δὲ αὐτὸν ἓν μέσῳ 
μετὰ πολλῶν xai ἑτέρων ' οὐχ "Exi γὰρ δῆλοξ ἣν ὁ 
ἀρχιερεὺς, πολλῶν ὄντων xal διαφόρων. 'O oov ἅγιος 


ναι. 

"Opa, σφοδροὶ xal μανιχοὶ περὶ τὴν xaxíav, xol 
τεσσαράχοντα ὁμοῦ. Τοιοῦτον γὰρ τὸ ἕθνος, ὅ-αν 
μὲν ἀγαθῷ συμφωνῆσαιὶ δέῃ, οὐδὲ δύο συνέρχονται ’ 
ὅταν δὲ ἐπὶ καχῷ, δῆμος ὁλόχληρος, xal λαμθάνουσι 
κοινωνοὺς τοὺς ἄρχοντας. 

« ᾽Αναθέματι ἀνεθεμάτισαν ἑαυτοὺς, » ἀντὶ τοῦ, 
ἔξω εἶναι τῆς χατὰ θεὺν πίστεως εἶπον ἑαυτοὺς, εἰ 
μὴ ποιῄσειαν τὰ δόξαντα. Τοῦτο τῆς τοῦ Θεοῦ olxo- 
νοµίας ἂν, τὸ μὴ συνιδεῖν αὐτοὺς ὅτι ἀχούσονται. Τί 
οὖν ὁ Παῦλος; O0x ἐθορυθήθη, ἀλλὰ σύνοιδεν | f. συν- 
εἶδεν], ὅτι Θεοῦ ἔργον ἐστὶ τοῦτο, xal τὸ πᾶν ἐπ' 
αὐτὸν ἀφίται. 

Τοῦτο οὐκ ἔγλημα τοῦ Παύλου, ἁλλ᾽ ἀσθένεια μὲν 


Παῦλος βουληθεὶς δεῖξαι, ὅτι δεῖ xol θυμὸν δίχαιον B τῆς φύσεως, ἑγχώμιον δὲ τῆς προαιρέσεως. 


περιστέλλειν, καὶ ἀγανάχκτησιν διχαἰαν καλύπτειν, 
ὥσπερ μεταμεληθεὶς λέγει’ « Oox ᾖδει (f. ᾖδειν], » 
καὶ τὰ ἑξῆς. Οὐχκ Ίδεις ὅτι ἀρχιερεύς ἐστι; Πῶς 
οὖν ἔλεχες: «Καὶ σὺ χάθῃ xpívov µε κατὰ τὸν 
vópov; » Λλλλὰ προσποιεῖται ἄγνοιαν οὗ, βλάπτου- 
σαν, ἀλλ οἰχονομοῦσαν. "στι γὰρ μεταχειρισμῷ 
χρήσασθαι χρείττω παῤῥησίας, Πολλάκις δὲ παῤῥη- 
cla ἕδλαφε τὴν ἀλήθειαν, μεταχερισμὸς δὲ εὔχαιρος 
χατώρθωσε τὸ προχείµενον. 

Οὐ πανταχοῦ τῆς χάριτος ἀπολαύει, καὶ ἂν τούτῳ 
ἐθουλήθη σχίσαι τὸ πλῆθος τὸ χαχῶς ὁμονοοῦν χατ᾽ 
αὐτοῦ. Καὶ οὗ ψεύδεται ἐνταῦθα * Φαρισαῖος γὰρ ἣν 
&x ποογόνων. Ἐπειδὴ ἐχεῖνοι οὐχ ἐδούλοντο εἰπεῖν, 
διά τί χρίνουσιν αὐτὸν, ἀναγχάζεται λοιπὶν αὐτὸς 
ἐξειπεῖν, διὰ τί χατακρἰνουσιν αὑτόν ' xal ἀπὸ τῆς 
χατηγορίας αὑτῶν καὶ τῆς διαδολῆς συνίστησιν 
ἑαυτόν. U2x ἴσασι Σαδδουχαῖοι τάχα οὐδὲ τὸν θεὸν, 
παχεῖς τιν:ς ὄντες, ὅθεν οὐδὲ ἀνάστασιν ἑδούλοντο 
πιστεύειν. | 

Καὶ μὴν τρία ἑστί' πῶς οὖν λέγει ἁμφότερα: 
Πνεύμα xai ἄγγελος, Év φησιν. Ὅτε μετ αὐτῶν 
ἕστη, τὀτα ἀπολογοῦνται ὑπὲρ αὑτοῦ. Ἡ λέξις f 
λέγουσα, « ἀμφότερα, » οὗ µόνον περὶ δύο λέγει, 
ὅπερ χυρίως GnAol ἀμφότερα, ἀλλὰ xal περὶ τριῶν. 
Ὥστε οὖν οὐ δεῖ ἐχ τῆς ἔξωθεν ἀχριθολέχτου χυριύ- 
Έπτος Χρίνειν τὰς τῶν ἁπλῶν xal ἀγραμμάτων 
ἁλιέων συγγραφάς. Ἐκ τούτων γὰρ πᾶσα, ὡς εἰ- 
πεῖν, αἴρεσις γεννᾶται, χατὰ χνριολεξίαν ἐπί τινων 


Ὠχονομήθη τοῦτο, ὥστε xàxsivov χαταμαθείν 
αὐτῶν thv βουλέν. Οὐ γὰρ ἐκ τοῦ μηδὲν ἔχειν εἰπεῖν, 
ἀλλὰ xal ἐκ τοῦ λάβρα ἐπιχειρεῖν ἑαυτοὺς μηδὲν 
ὄὕντες. Eixbg δὲ καὶ μετὰ τὸ ἁποσταλῶναι αὐτὸν, 
προσελθεῖν τοὺς ἀρχιερεῖς αἰτοῦντας χαὶ χαταισχυν- 
θῆναι οὐδὲ γὰρ ἐθούλετο οὔτε ἀρνίσαγτθαι, οὔτε 
ἐπινεῦσαι. Τότε δὲ ἑπίστευσαν &x τῶν Ίδη v:vo- 
µένων. 

ΠΗέμπεται λοιπὸν ày Καισαρείχ, ἵνα ἐχεῖ διαλεχθῇ 
ἐπὶ µείφονος θεάτρου xal λαμπροτέρου τοῦ àxpoa- 
τηρίου’ ἵνα μὴ ἔχωσι λέγει οἱ ἹἸουδαῖοι, ὅτι Ei 
εἴδομεν Παῦλον, ἐπιστεύσαμεν ἄν. "Qpa δὲ xol ἐπι- 
στολΏν ἀπολογίας [f.- γίαν] ἔχουσαν ὑπὲρ αὐτοῦ, xoi 
χατηχορίαν xav' ἐχείνων. Δεξιολάδοι λέγονται οἱ 
παραφύλαχες. 

"Opa πῶς δ.ὰ τῆς φήφου τῶν ἔξω ἀθῶος Ὑένεται 


ὁ Παῦλος, ὡς χαὶ ὁ Χριστὸς παρὰ Πιλάτον. Παρ- 
έδωκαν αὐτὸν ὥσπερ ἀνελεῖν xaY χαταδιχᾶσαι’ γί- 
ἵνεται δὲ τοὐναντίον, xal σώζεται. Καὶ οὐ µόνον 


αὑτὸν ἐχεῖνος τῆς ὁρμῆς ἑἐξαίρει, ἀλλὰ καὶ ἄλλης 
πολλῆς, xai ὑπηρέτις αὑτοῖς γίνεται, ὥστε ἀχινδύ- 
νως διασωθῆναι μετὰ τοσαύτης παρατάξεως. Ἐπεὶ 
οὖν τῆς πόλεως αὐτὸν ἑἐξέδαλον, τότε ἀφίστανται, 
xal οὐχ ἂν μετὰ τοσαύτης αὐτὸν ἀσφαλείας ἑτέπεμ.- 
Ψεν, εἰ μὴ xal αὑτὸς ἔτυχεν οὐδὲν αὑτοῦ κατεγνω- 
κὼς, xal ἐχείνων Ίδει τὸ φονιχόν. 

Σημειωτέον, ὅτι ἐν Καισαρείχ ἐστὶ τὸ πραιτώριον 
Ἡρώδου. Ἐνεφάνισαν τῷ ἡγεμόνι. » Λείπει πάλιν 


λόγων τὰς Γραφὰς πολυπραγμονεῖν ζητούντων. El D τῷ ῥητῷ πρὺς νόηµα ἡ λέξις, ἵνα T] οὕτως * Οἵτινες 


δὲ πνεῦμα ἑλάλησεν αὐτῷ τὴν μηχανὴν τοῦ λόγου, 
ἵνα ἐἑχφύγῃ τὴν ἐπιθουλὴν, ἄδηλον, φησὶν, ἡ ὧν ἀπὸ 
τῶν Φαρισαίων τὸ ῥῆμα λεχτέον. « El δὲ πνεῦμα 
ἐλάλησεν αὐτῷ ἢἡ ἄγγελος, » ἀντὶ τοῦ, Ἰδοῦ, τὰ περὶ 
ἀναστάσεως λαλῶν δήλός ἔστι, Ἡ διὰ Πνεύματος 
ἁγίου, ἢ διὰ ἀ γγέλον κατηχηθεὶς τὸν τῆς ἀναστάσεως 
λόγον. 

Φοθεῖται λοιπὸν ὁ χιλίαρχος uh διασπασθῇ, ἐπειδὴ 
εἶπεν, ὅτι Ῥωμαῖός ἐστι, xat οὐχ ἀχίνδυνον ἣν τὸ 
πρᾶγμα * τὸ δὲ στράτευµα ἁρπάνει αὐτὸν, ὡς ἴδιον, 
οἶμαι. Διὰ τί δὲ πρὶν f). ἐμπεσεῖν εἰς τὸν χίνδυνον, 
οὐχ ἑφάνη αὐτῷ; Ὅτι ἀεὶ iv ταῖς θλίψεσι παρα- 
χαλεῖ ὁ θεός. Ἰότε γὰρ ποθεινότερον φαίνεται, xal 
ἐν τοῖς κινδύνοις ἐγγυμνάτων ἡμᾶς. Καὶ μετὰ τὸ 


ἑνεφάνισαν διδασχαλικὸν χάρτην κατὰ τοῦ Παύλου. 
"Opa πῶς τοῖς ἐπαίνοις προχαταλαμδάνεται τὸν δι- 
χαστὴν ἐκ προοιµίων, xai 6; νεωτεροποιὸν xal 
στασιαστὴν βούλεται παραδοῦναι  εἶτα ὡς πολλὰ 
ἔχων εἰπεῖν παρέτρεχεν. "Opa, πῶς εἰς ἐπιθυμία» 
Χολάσεως ἐμδάλλει τὸν διχαστὴν, εἴγε ἔμελλε τὴν 
οἰχουμένην ἀνατρέποντα χαθέξειν. 

« Tol; χατὰ τὴν οἰχουμένην, φησὶν, Ἰουδαίοις 
στάσεις χινοῦντα.» Τὸ τῶν Ναζωραίων ἑδόχει ἐπο- 
νείδιστον εἶναι, xal ἀπὸ «τούτου πάλιν ὅ.έδαλλον 
αὑτόν' fj γὰρ Ναξαρὲτ εὐτελὴς ἦν. Αἱρετιχοὺς λέγει 
τοὺς Ναζωραίους ὁ Τέρτυλος, ὡς εἶναι χαὶ ταύτην 
ἐν Ἱουδαίοις αἴρεσιν, μᾶλλον δὲ ὁ Τέρτνλος Ἕλλην 


ον, διὸ καὶ ἐρητόρενεν, ἤτοι ἐδικολόγεε, 





1123 


THEOPIYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


11-1 


Ojx ἔστι ταῦτα χολαχείας τὰ ῥήματα μαρτυρῇ- A ὑδρισέ ποτε ὁ Παῦλος, καΐπερ εἰδὺς καὶ xv, p23-e 


721: τῷ δ.χαστῇ δικαιοσύνην, Exstvya δὲ μᾶλλοῦ" c εἷ- 

ρῆνης Yàp, qnot, τγχάνουτες ὃιὰ σοῦ. » Τί οὖν 
σ-ασιάζετε ἀδίκως» οὗτος δὲ τὸ δΐχάιον ζητεῖ, ὃτ: 
«ix τολλῶν ἐτῶ».» Καὶ 1( τόῦτος Ὅτι οὐκ ἄν 
εὐθέως ἐπιστὰς στάτιν ἑλἰνησέν. Ἐπειδῆ ó xaif- 
νορος οὐδὲν εἶχε δεῖξαι ἓν Ἱερόσόλύμοις , opa. τί 
Ὅτσι: t£ Tolg κατὰ τὴν οἰχουμένην πᾶσιν Ἰουδαῖοις. 

Atk τοῦτο 6 Παῦλος ἐνταῦθα αὑτὸν ἕλχει' ἑ Ilpoa- 
χυνῆσαι, φηαὶν, ἀνέδην. » Todootoy ἀπέχῶ τοῦ 
στάσεις χινεῖν, καὶ ἑοὐτῷ ἑνδιάτρίδει t λόγῳ. 
Μετὰ τὴν χλῆσιν τοῦ εἶναι ἀ λόὔτολος Χριστοῦ, λέ- 
Υ5ι |f. λέγων λάτρεδειῦ τῷ πατβῴῳ θεῷ, δείχννσιν 
ἕνα ὄντα Παλαιᾶς τε xai Ἱέας. Ἐχώριζον αὐτὸν 
ἐχεῖνοι, οὗτος συνειτἆγει καὶ οἰχειοῖ ἑαυτὸν τῷ νόμῳ' 


οὐδαμοῦ δὲ τοῦ Χριστοῦ µέβνηται ἐνταῦθα. Τὸ τ- B. µένη ἐπιδουλή. 


στεύειν εἰπὼν xal τὰ χατὰ τὸν Χριστὸν .εἰσῆγαγεν' 
ἀλλὰ τέως τῷ «fà ἀναστάσεὼς ἑνδιάτρίδει λόγῷ. 
Ἡ τελεία αὕτη ἀρετῆ, ὅταν gmbh ἀνθρώποις δίδω- 
psv λαθὰς, καὶ παρὰ θεῷ σπουδάζωµμεν εἶναι ἀπρό- 
οχοποι. 

Πῶς οὖν ἂν ἑτάραξα, 6, ὥστε ἐλεημοσύνην vto:t]- 
σαι, τοσαύτην ci,ov ὁἑδόν; Παντὰχοῦ τὴν στὰσιν 
ἀναιρεῖ. Ἐπίτιδες ὑπερέθετο, οὗ δεόµενος μαθεῖν, 
ἁλλὰ διαχρυύσασθαι τοὺς Ἱρυδαίους. ᾽Αφεῖναι δὲ 
πάλιν αὐτὸν οὐχ fv» δυνατόν’ ἀναίσχυντον γὰρ fv. 
Σηµέιωτέον, ὅτι ᾗδει «hv πίστιν ὁ ORAE ἀχριθῶς, 
κάτηχηθεὶς ἐκ τῖς Παλαιᾶς τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ, 
xut χατὰ ἀνθρωᾖαβέάγειαν 00x ἀπέλυε τὸν Παὔῦλον, 


Ue πἀράκατιὼν ὃ λόγος φηαὶ, ἐλπίζων χρήματά, ,. 


χαὶ χάριτας θέλων χαταθέσθαι τοῖς Ἰουδαίοις. "δει 
δὲ, X33 ὡς γυναῖκα ἔχών Ἰουδαίαν, πἀρ᾽ fic γὰρ 
συνεχῶς xdi ἤκουε ταῦτα. « Σὺν Δροδίλλη τῇ lola 
γυνα μέ Παρὰ τὸν νόμον αὐτή συνέφθη, 'Iovbatz 
οὖσα, Ἕλληνι, ἡ τάχα ἣν μὲν Ἰουδαίά, γαμηθεῖόα 
δὶ αὐτῷ, ἐγένετό "Βλληνίς' διὸ καὶ ἐξέλεγεν αὑτῷ 
τὴν ἑαυτῆς πίστιν, πείθουσα καὶ τὸν ἄνδρα mapi- 
έάττν γενέσθαι. 

Lx^jntt, πῶς o) γρύπτει ἐνταῦθα τοῦ δ.χαάτόῦ 
την vuv: καΐτοι εἰ χατεγνώχκει, οὐκ ἂν τοῦῖο 
. ἐποίησεν, οὐδ' ἂν ἠθέλησεν ἀχοῦόαι παρὰ xazabixip 
xai πονηρῷ. Καὶ ópa τὸν Παῦλον, xaízot πρὸς ἄῤ- 
χοντα διαλεγόµενον, μηδὲν τούτων λέχοντα, ὧν έἰχὸς 
ἀγεῖναι [f. ἀλγῦναι] αὑτοῦ τὴν φυχὲν, ἀλλὰ περί δ.- 


ph ἐν χειροποιύτοιξ «bv ὼψφιστον οἰχεῖν. ἅλλ᾽ οἵ -: 
ἑερέᾳ ἑτόλμησεν ὑθρίσα. Ἰουδαίων ἐν eibfj set, xa:- 
to: γε 9h πειθἀρχῶν ἔτι τοῖς Ἰουδαίοις dfprs: pez. 
Δὰ τί καὶ ἀὑτὸς τοῖς Τουδαίοις χαρίζεταε ς As. 
δλμος fv ὁλόχληρος 44) πόλις ὅλη. Δ.ά τοῦτο Tx» 
ὁ Παῦλο» ἀὐτὸν ἐφάδησεν, ἀνθρωγίνῳ χρησάμµενες 
ὅπλῳ. € Ἐπὶ τοῦ βήβατος Καΐἰσάρός ἔστώς eps, e. 
με δεῖ χρίνεσθαι "ν ἀντὶ τοῦ, Ἐν τῇ opm θέλω 
ἀπελθεῖν παρὰ τῷ βασιλεῖ, κἀχεῖ δικάσασθα:. Exxa- 
λοῦμαί σε, φησί. Δείκνυσιν ὅτι δ.χαῖως ἐἑπεχαλέσατ: 
Kaléapa. E γὰρ οὐδὲν μὲν Mos δεινὸν εξσεῖ,. 


xai ἀνεῖται μὲν τέως τοῦ χριττρίὀὺ, ἀργῃ [f. àpri 
vel àpyh| δὲ ἡ κατ αὐτοῦ τοῖς Ἰουδαίοις βέλετω- 
"H εἰς τάξιν βἀσιλέως κατὀς: ἑ 
Αγρίππάς ἐν ταῖς ἐπαρχίαις, xal διὰ τοῦτο x2. 
βασιλεὺς ἐχρημάτιζεν * ἡ τἀχὰ xat ἀὐτὸς Bao; 
ἣν τῶν ἀνατολικῶν μερῶν, τοῦ Nípuvoz τῶν ὃς: 
κῶν ἄρχοντος, καὶ ὄντος iv Ῥώμῃ. TU γὰρ Καισα 
ὄνομα Ῥωμαϊστὶ βασιλέα σηµαίνει, χαὶ é&x xoc 
ὀνόματι πάντας βασιλεῖς Ῥωμαίὼν Καΐσαρας va- 
λεῖσθαι, οὗ μὴν xdi ἰδιχὰ αὐτῶν ὀνόμάτχ εἶναι ταῦ-1. 
Τοῦτο δὲ εἶπον, ἵνα µή τις 6x. τῖς ἐβώνυμίέας τοῦ 
ὀνόματος χαθολικοῦ νοµίσῃ ὅτι ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ βασι- 
λέως 6 Κύριο; ἡμῶν ῥἐἑτέχθη, xal ὁὃ Πανιος 
ἔπαθεν. Ἐτέγθη μὲν γὰρ ὁ Βύριος xao; οἱ 
χρόνοι δηλοῦσιν, ἐπὶ Αὐγούστου Καΐσαρὸς - àzi- 
θανε δὲ μετὰ λΥ’ Ec ἐπὶ Τιδερίου Κάΐσάρος. 'O 
δὲ Πάῦλος ἀπέθανεν ἐπὶ Νέρωνος μετὰ Ἀς’ f-o; 
τῆς «οῦ Κυρίου θανῆς ' καὶ μᾶλλον ὁ 'Ἡρώδτς à; 
[f. 3] Αγρίήπας tv τάξει βασιλἐώς χατῖλθε- 55 
καὶ αὐτὸς ἐχαλεῖτό βασιλεύς. Ὥστε ὁ Πιλάτος yao:- 

σάµενος τὸν Ἱησοῦν τοῖς Ἰουδαίοις, ἵνα αὐτὸν ἀνέλω- 

σι, δῆλος ἦν μιαιφονιχῇ φυχῇ τοῦτο πο.ῄσας, Oz 
vt οὐ µόνον τὸ τοῦ Θεοῦ ὑπερεῖδε χρῖμα εἰς τοῦτο, 
ἀλλὰ καὶ τὸν Ῥωμαίων νόμον Ίπᾶτησε, χὰὶ τῶν 
θεσμῶν ὑπερεφρόνησε τοῦ βασιλέως, παρ’ οὗ xai fv 
ἐχπεμφθεὶς ἄρξαι τῶν τῆς Ἱερουσαλὴμ ὄρων. « 023:- 
μίαν ἁἰτίαν ἑπέφερον. » Καὶ μῆν ἕφερον, ἀλλ᾽ οὐχ 
Ἠλεγδαν * [f. add. τὺ] μὲν γὰρ, ἐπιδουλὴ καὶ τόλµτ- 
μα, τοῦτο ὑποπτεύειν ἐδήλου. dj δὲ ἐξέταδις, ο ἐὰν 
τοιοῦτο. Εἰχότως, « ztpl τινὸς , » λέγει, ἄνθρωτο; 
ἐν ἀρχῇ Gv, καὶ τοὐτῶν οὗ φροντίζων, Εἰς ἔπιθυ 


Ψαιοσύνης φπαὶ καὶ τοῦ μέλλοντος χρίβατος, ἤχουν p) plav ἐνέπεσεν ὅ ᾿Αγρίππας εῆς ἀκρδάδέως, καὶ οὐχ 


της ἀναστάσεω;. Καὶ τοσαύτη ἦν dj ἰσχὺς τῶν ῥη- 
µάτων, ὥστε xai φοθῆσαι τὸν ἄρχοντα. Tf; ἁλη- 
θείας ἔχεται τὰ γραφόμενα, οὐχὶ ἐπαινῶν αὐτῶν 
|f- αὐτὸν] τῶν λεγομένων μετακαλεῖται, ἀλλὰ προσ- 
ξυχῶν λἀθεῖν χρήματα. 

Ἐνταῦθα λοιπὸν ὁ θεὸς ᾠχονόμήσεν, οὐκ ἐπιτρέ- 
πων τῷ ἄρχοντι. Εἰχὸς γὰρ αὐτὸν νεωστὶ τῆς dp- 
yfs ἐπιδάντα θελῆσαι χαρίσασθαι' ἀλλ οὐκ ἂφίησιν 
ὁ θεός. Ἐπειδὴ κἀτῃλθον, λοιπὸν ἀναισχύντως µει» 
ζόνως ἐποιοῦντο τν χκατηγορίαν. Ἰδοὺ μαρτυρία 
σαφΏς, ὅτι ἐν πᾶσιν ἑαυτὸν ἀπρόάκοπον ὁ Παῦλος 
ἐφύλαττε, μήτε εἰς τὸν θεὸν, ἡ εἰς ἄνθρωπον, Ἡ εἰς 
τὸν νόμόν, f] εἰς τὸ ἱερὸν ἁπαρτήσας. Αντὶ τοῦ, 
οὖτε τὰ ix λίθων οἰκοδυμήματα τῶν Ἰουδαίών iy- 


ἁπλῶς ἀχούει, ἀλλὰ μετὰ παρασχευῆς * xxl Goa 


, ἀπολογίαν. Ὅταν γὰρ ταῦτα ὁ ἂρχων λέγη., ἀνύῦπο- 


πτός ἐστιν, ὥστε xdi παρ᾽ αὐίαῦ χἀταγνώσθᾶνα: 
τοὺς Ἰουδαίιυς, 

Téu; ἀὐτὶς ὁ διχαστὴς Baptupel αὐτῷ, ὅτι ἀνεύ- 
θυνος f»: πλὴν ὅμως o)x ἀπέλυσέν ἀὐθν, τάχα 
οὕτως οἶκο "ομῄσαντος τοῦ Κυρίου, ἵνα ἐκκαλέσηται 
καὶ τῇ ἀνάγκῃ τῆς cv vo usen ele 'Po- 
µην, καὶ πληρωθῃ τὸ προφήτευθὶν ὑπ' ἀδτοῦ, ὅτι 
€ δεῖ µε xai Ῥώμῃν [δεῖν. ν 

Σεθαστὸν κατάχρηστιχῶς by "- χαλεξ, 
ὥσπερ καὶ Καΐσάρα, ὃν xel mapdwarlüv χὺριον 
καλεῖ. 

Καὶ τοῦτο ἦν τῆς τοῦ Πἀύλού Φάθαβέτηιες, «b 








- — — -—— — — — - -2 


1125 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


11:6 


μιδὲν ἔχειν τὸν δικαστην ὅ τι εἶπε [f. εἴποι] περὶ A ὁριης, Exc ór, εἶδεν αὐτὸν ἁξὶ πρὸς τὺν βασιλέα à:xa- 


αὐτοῦ. Καΐτοι γε εἰ συνίδει ἑαυτῷ, φοθηθΏναι 
ἐχρῆν, παρὰ τῷ πάντα εἰδότι δικαζόμενον. ΑἉ)λὰ 
χαθαροῦ συνειδότος τοῦτό ἐστι, μὴ παραιτεῖσθαι 
διχαστην τὸν ἀχοιθῶς εἰδότα τὰ Υεγενηµένα, ἁλλὰ 
xai ya!psty, καὶ µαχκάρ:ον αὐτὸν λέγειν. 

Ἐτπειδὴ μέλλει λόγον ἑχτείνειν χαὶ λέγειν τι περὶ 
αὑτοῦ, διὰ τοῦτο προλαθὼν παρεχάλεσε, χαὶ |[. add. 
οὗ | λέγει ποταπὺς αὗτον ὁ βίος, ἀλλ ἀφίῃησιν αὑτῶν 
τῷ συνειδότι, καὶ τὸ πᾶν kv. τῇ αἱρέσει τίθησι, οὐχ 
ἂν ἑλόμενος αὐτὴν, εἰ μοχθτρὸς ἦν xai πονηρός. 
A20 τίθησι περὶ ἀναστάσεως λογισμοὺς, ἕνα μὲν τὸν 
ἀπὸ τῶν προφητῶν, xal οὐ παράγει πρυφίτην, 
ἁλλ᾽ αὐτὴν τῶν Ἱουδαίων τὴν δόξαν᾽ ἄλλον δὲ, τὸν 
ἰσχυρότερον, τὸν ἀπὸ πραγμάτων, ὅτι διηλέχθη 
αὐτῷ ὁ Χριστὸς, xoi χατασχευάφει xol τοῦτον ἀπὸ 
λογχισμῶν τὴν προτέραν αὐτοῦ µανίαν διηγούµενον 
f--voc] ἀχριδῶς' εἶτα xol μετ) ἐγχωμίου τῶν Ἰου- 
δαίων᾽ «Νύχτα καὶ ἡμέραν, φηαὶ, λατρεῦον brise: 
χαταντῆσαι. » Ὥστε εἰ xai μὴ εὐλήπτου βίου ἣν, 
ὑπὲρ τούτων οὐχ ἔδει χρίνεσθαι. « TU. ἄπιστον εἰ ὁ 
θεὺὸς νεχροὺς ἐγείρει; » Καὶ ἄλλος λογισμός. El γὰρ 
μὴ τοιαύτῃ δύξα fw, εἰ γὰρ μὴ ἀνατεθραμμένοι 
σαν Ev τούτοις τοῖς δόγµασι, νῦν δὲ εἰσεφέρετο, 
τὶς οὐχ ἂν ἑδέξατο τὸν λόγον; 'Ymip τῆς αἱρέσέως 
ταύτης, φησὶν , ἐγχαλοῦμαι, xal αὕτη παρ’ αὐτῆς 
[f. αὑτοῖ,] πρεσθεύεται. 

Λέγει πῶς ἐδίωκε, καὶ τοῦτο δὲ χατασχευαατικὀν’ 
παράγει δὲ xai τοὺς ἱερεῖς µάρτυρας, xai τὰς ἔξω 


πόλεις, ὅτι ἤχουσαν αὐτοῦ λέγοντος * Σχληρόν io:t 


τὸ πρὸς χέντρα λαχτίζειν, καὶ δείχνυσι τοῦ θ:οῦ 
τὴν φιλανθρωπίαν , ὅτι διωχόµενος ὤφθη αὐτῷ. 
Οὐδὲ γὰρ ἐμὲ µόνον, φησὶν, εὐηργέτησαν |f. -5:v], 
ἀλλὰ xal ἑτέροις ἔπεμφε διδασχάλον, xal ὀξιχνὺς 
τὴν προφητείαν ἐξελθοῦσαν τὴν Ἰέγουσαν « Ἔσαι- 
ρούµενός σε ἑκ τοῦ λαοῦ xai τῶν ἐθνῶν. » 

Τούτοι; ἐπείσθην, qnoi, ταύτῃ τῇ ὁπτασίᾳ ér- 
Ἠγάχετο, καὶ οὕτως ἔπεισε pd ἀναθάλλεσθαι. 

Τὰ συνέχοντα χακὰ τοὺς ἀπίστους δξίχννσι τὸν 
Σατανᾶν' τὸ σχότος, τὰ ἀγαθὰ τῶν πιστὠν’ τὸ φώς, 
τὸν θεὸν, τὸν χλΏρον τῶν ἁγίων. Οὐχ ἁπλῶς µετα- 
νοεῖν παραινεῖ, ἀλλὰ χαὶ βίον ἐπιδείχνυσθαι θαυμα- 
στὀν. Καὶ ópz, πανταχοῦ τὰ ἔθνη συμπλεχόµενα τῷ 
lar οἱ γὰρ παρόντες ἐξ ἑθνῶν ἧσαν. 

'O τοίνυν καὶ τοὺς ἄλλους πχαιδεύων περὶ βίου 
ἀρίστου, πῶς ἂν αὐτὸς στάσέως xal Φφιλονειχίας 
ἀρχηγὸς Υέγονεν; Ὥσπερ οὖν ἐγὼ ἐπίστευσα, οὕτω 
δεῖ καὶ τὸν ἀχούοντά µου πιστεῦσαί pot. OO γὰρ 
ἀχοὴν ἁπαγγέλλω λόγων ἑτέρων, ἀλλ ὧν ἐγὼ 
ἔχουσα. ᾿Ὁπτασία δὲ ἐστιν fj χαθαρὰ θέα, ἡ ὑπερ- 
θαΐνουσα ἄνθρωπον, ἅπερ [f. Ίνπερ] τις iv σαρχὶ 
ὧν, δίχα τοῦ ἁποχαλυφθῆναι αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς, 
οὐχ ἔστιν ἰδεῖν δυνατόν. 

"Opa, πῶς ἐχτὸς χολακείας ἐστὶν ὁ λόγος αὑτοῦ, 
καὶ τὸ πᾶν ἐπιγράφει τῷ θεῷ. Εἶτα ἡ παῤῥησία : 
Αλλ᾽ οὐδὲ νῦν ἀφίσταμαι ' xal τὺ ἀαφαλές, ᾿Απὺ 
γὰρ προφητῶν ἰσχυρίζομαι. « El παθητὺς ὁ Χρι- 
στὸς, » εἰ ἀνάστασις ἡ ἑπαγγελία. Elbe τὴν παῤῥη- 
slav ὁ Φῃστος, xal ὥσπερ ἔπαθέ τι ἀπὸ θυμοῦ xa 


λεγόµενον, καὶ «πσι" « Μαίνῃ, Παῦλε.» 'O δὲ την 
αἰτίαν διδάσκει δι ἣν πρὸς τὸν βασ'λέα τὸν λό.ον 
ἀπέστρεφε. 

Τὸ, « εἰ, * ἀντὶ τοῦ, ὅτι, ἔστιν, ὅτι παθητὸς ὁ 
Χριστὸς , ὅτι πρῶτος ἐξ ἀνάστάσεως * Τρῶτος Υλο 
οὗτος ἀνέστη, χα’ οὐκ ἔτι ἀποθνήσχει. Οἱ γὰρ ἀνα 
στάντες δι’ αὑτοῦ, ἡ διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, πάλι» 
ἀπέθανον, ἕως τῆς καθολιατς ἀναστάότως |ένοντες. 

Ἐνταῦθα περὶ τοῦ σταυροῦ ᾧπσι, πεβὶ τῆς dva- 
οτάσεως, ὅτι πανταχοὺ ^T. οἰχονμένης γέγονε τὸ 
δόγμα. Ταῦτά φτσι δειχνὺς ὅτι πάντα οἶδεν ὁ 
Αγρίππας, μονονουχὶ λέγων xal phe ἀντούς : 
Ἔδει μὲν γὰρ ὑμᾶς ταῦτα εἰδέναι' τὸ γὰρ ixaqó- 


B µενο» τοῦτό ἐστιν « Οὐ γάρ ἐστιν ἐν γωνίᾳ πε- 


πραγμένον.» ΄ 

Κάΐτοι ὄξιον fy δόξης, ἀλλὰ πρὸς τὴν ἔχείνων 
ὑπόλιψιν ἀφορῶν, διὰ τοῦτο εἶπε᾽ ε παρεχτὺς τῶν 
δεσμῶν τούτων” » οὐκ αὐτὸς οὖν ἀπευχόμενος τὰ 
δεσμὰ, f| αἰσχυνόμενος τάῦτά φησι», ἀλλ ἑκείνων τῇ 
ἁσθενείᾳ συγχαταθαίνων. "Ίέμαθς γὰρ παρὰ τοῦ Δ:- 
σπότου gh ἐπιθάλλειν ἐπίθλημα ῥάλους ἀγνάρου 
ἐπὶ Ιµατίῳ παλαιῷ ' διὰ τοῦτο οὕτὼς ἐἶπε. Aet. τοί- 
νυν ουγὰἑαταθαΐνειν. "Oxdv γὰρ µάθωσι φιλοσοφεῖν, 
τότε εἴδονζαι τοῦ σιδήρου τούτου τὸ κάλλος, xal τὴν 
ἀπὸ τῶν δεσμῶν περιφάνειαν. Opa, πῶς πᾶλιν ὑπὲρ 
ἀὐτοῦ ψη-ἰκοντος, xoi μετὰ τὸ εἰπεῖν, « Μαΐνῃ, » 
ἀφίήσιν αὐτὸν, oj τοῦ θανάτου, ἁλλὰ τῶν δεσμῶν, 
χαὶ τέλεον ἂν ἀφῆχεν αὐτὸν, € εἰ pt Καΐσαρα ἕπ- 
εχέκλττο. » ᾽Αλλὰ τοῦτο οἰχονομιχῶς Yéyovs, xai τὸ 
μετὰ δεσμῶν ἀπελθεῖν, µέχρι δεσμῶν 0; χαχοῦρ- 
γσς, φησί. Καὶ Αρίσταρχος μέχρι που συνέρχεται 
τῷ Παύλῳ, χαλῶς καὶ χρησίµως, πάρεστι ὁ ᾿Λρίστ. 
αρχο; μἐ)λών ἅπαντα ἁπαγγέλλειν εἰς Maxstoy!av 
τὰ περ) α τοῦ, 

Εἰκὸς γὰρ ἦν αὐτὸν ἀπὸ π.λλῆς χαχώσεως εἶναι 
[[. ἀνεῖϊναι] τῶν δεσμών, τοῦ φύδου, τοῦ ἄγεσθα" 
xai φέρεσθαι. "Opa, πῶς οὐδὲ τοῦτο κχρύπτει, ὅτι 
ἐθυύλετο « ἐπιμελείας τυγεῖν.» Νηστείαν ἐνταῦθα 
τὴν τῶν Ἰουδαίων λέγειν Ἠγοῦμαι. Μετὰ γὰρ aiv 
Πεντηκοστὴν ἐξήλθον ἐχεῖθεν μετὰ πολὺν χρόνον, 
ὡς ἐν αὐτῷ σχεδὸν τῷ χειμῶνι παραγενέσθαι εἰς τὰ 
µέρη τῆς Κρήτης. Καὶ τοῦτο δὲ οὐ μιχρὸν θαῦμα, 
τὸ διασωθῆναι, xax δι αὐτὸν ἑχείνους. "Opa τὸ ἆτν - 
qov * ἵνα μὴ δόξῃ προφητεύειν, ἀλλὰ ἀπὸ στοχασμοῦὺ 
λέγειν, « θεωρῶ, » φησίν ' οὗ γὰρ ἂν ἑδέξαντο εὖ- 
θέως, εἰ τοῦτο εἶπεν. Ὥστε οὗ χρὴ κχυριολεξίαν 
πανταχοῦ ἁπαιτεῖν τᾗ Γραφῇῃ. ἐπεὶ πῶς δύναται! 
κυρίως ἐπὶ πλοίου λαθεῖν τὴν λέξιν τοῦ ἀντοφθαλ - 
μεῖν, ὅπου ἐπὶ ἀνθρώπου ἀρμόζει;, τουτέστι τὰ 
ἱστία * ὅταν γὰρ σφιδεὺς ἄνεμος ᾗ, τοῦτο γίνεται 
ἑγχοπτομένης τῆς νεὼς xaY τῆς πρύµνης. Τὸ μὲν 
γενόµενου ὑπὸ τοῦ χαιροῦ ἐγένετο, τὸ δὲ θαῦμα 
μείζον, ὅτι ἐν καιρῷ τοιούτῳ ix µέσων ἑσώθησαν 
τῶν χινδύνων, αὑτός τε xal δι) αὐτὸν οἱ λόιπόί. Εἶτα 
γαλεπὸς ὁ χειμὼν, πολὺ τὸ σχότος, xal ἵνα μὴ ἐπι- 
λάθωνται xal τὰ κλοῖον διαλύετάί, xal ὁ αἴτος ῥί- 
πτεται, καὶ πάντα, ἵνα ch ἔχωσι μετὰ ταῦτα ἔνχι- 


1127 


TIIEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 


1123 


σχυντεῖν’ διὰ Υὰρ τοῦτο καὶ τὸ πλοῖον διαλύεται, A πεπληροφορημένης, ὅτι σωθῦσουται. CO ck Tino: 


καὶ ἐπισφίγγονται αὐτῶν αἱ quyat. 

Εἶτα μετὰ τοποῦτον χειμῶνα, οὐχ ἐπεμθαίνων αὖ- 
τοῖς διαλέγεται, ἁλλὰ βουλόμενος, xai εἰς τὸ µέλ]ον 
πιστευθἠναι, καὶ τὰ γεγενηµένα παραλαμθάνει εἰς 
μαρτυρίαν τῆς τῶν ῥηθησομένων ἁληθείας, xal δύο 
προλέγει, ὅτι « Εἰς νῆσον ἐχπεσεῖν δεῖ, » καὶ ὅτι Τὸ 
μὲν πλοῖον ἀπολεῖται, οἱ δὲ ἑνόντες σωθῄσονται ᾽ 
ὅπερ οὐχ ἦν στοχασμοῦ, ἁλ)ὰ προφητείας, xal ὅτι 
« Καΐσαρι δεῖ παραστῆναι. » Ὥστε οὖν ψφευδὲς τὸ 
εἰρημένον τῷ Ομήρῳ; 

Μοῖραν δ᾽ οὔ το ἆ φημι περυγµένον ὄμμεναι ár- 
or 


O0 xaxór, οὐδὲ μὲν écÓAÓv, àxniv τὰ para 
[γένηται. 
*O συνειδὸν, ἁδίνατον ἐχφυγεῖν τὴν τοῦ θανάτου εἷ- 
µαρμµένη», ἅμα τῇ γεννήσει ὁρίζουσαν τὸν τοῦ ἀν- 
θρώπου θάνατον. Ἰδοῦ γὰρ, εἰ μὴ διὰ Παῦλον, εἶχον 
πάντες οἱ ἓν τῷ πλοίῳ ἀπολέσθαι, ἔπειτα δὲ εἰ εἴ- 
µαρτο πάντας ἀπολέσθαι, εἶχεν ἂν xai ὁ Παῦλος 
ἀπολέσθσι, ὅσον kx τῶν εἰχότων, Ev πελάγει ἄσιτος 
µείνας δεκατέσσαρας ἡμέρας Ev τῷ πλοίῳ, xal ὕστε- 
gov ναυαγἡἠσας. Εἶπε γὰρ ὁ ψευδὶὲς λόγος: « 05 xa- 
xbv οὐδὲ μὲν ἑἐσθλόν * ἔδει γὰρ χαὶ τοὺς χαλοὺς, xal 
τοὺς καχοὺς, kv ἑνὶ πεσόντας πτώµατι ἀποθανεῖν. 
λλλά τὸ ἑναντίον εἶπεν fj Γραφὴῇ , ὅτι ὁ δίκαιος 
ἑσώσετο ἐξ ὁμολογουμένου κινδύνου, χαίΐτοι πάντων 
τῶν σὺν αὑτῷ ἀποθνπαχόντων * οὕτω γὰρ ἣν τὸ, 
Δόξαν αὐτὸν ἀπελθεῖν ἓν Ῥώμῃ. Καὶ ἐδύνατο ὁ θεὸς 


ἑωραχὼς, ὅτι διὰ τὴν ἀνάγχην ἐπείθοντο arc. 
χαιρὸς δὲ οὖχ ἓν ἀθυμοῦσιν αὑτοῖς καὶ χινδυνεο:».-τ, 
εὐαγγελίζεσθαι τὸν Κύὐρ'ον Ἰησοῦν Χριστὸν, τξιως £x 
μέρους διδάσχει αὑτοὺς τὴν θεοσέδειαν, τὸ μ.Ἡ Gc; 
χλᾷν ἄρτον, el ph πρῶτον εὐχαριστήσαντας vw 
µόνῳ θεῷ, οὕτως ἐσθίειν * xal ἡμᾶς δὲ τὸ αὐτὸ &- 
δάσχει. c Ανέντες τὰς ζευχτηρίας, » χαὶ Ἀύεται — 
πλοῖον àv ημέρα, ἵνα μὴ τῷ φόθῳ διαλυθῶσιν, ἵν 
εἴδις ἔργῳ τὴν προφητείαν. Ὀρᾷς, ὅτι xai κατὰ | 
τοῦτο τῷ Παύλῳ ἐχαρίσθησαν; διὰ γὰρ αὗτὸν olx 
εἴασεν αὐτοὺς ἀναιρεθηναι ὁ ἑχατύνταρχος. Οὗὕτως | 
ἐμοὶ δοχοῦσιν ὡμολογημένοι εἶναι χἀχεῖνωι κακή. 
ὥστε ἑλέσθαι αὐτοὺς ἀνελεῖν, xal πε,ρᾶται 6 δ-ἀ6-- 
λος ἐμποδίσαι τὴν προφητείαν' ἀλλ' 6 ἑχατόνταρχες 
ἔδη ὀχειωμένος v τῷ Παύλῳ. 

[TOY ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ.] Οὐχ ὁρᾷς, ὅτ: Φρυο--α- 
νιζοµένῳ τῷ Παύλῳ, ἑνάψας ἔχις, οὐδὲ µίαν πρ:ς- 
ετρίφατο βλάδην, διὰ τὸ πληρωτὴν πίστεως εύρεθζ- 
ναι τὸν ἅγιον ;. El δὲ ἀπιστεῖς, φοδοῦ μῃ μᾶλλον 5: 
θηρίον, f) «hv σεαυτοῦ ἀπιστίαν, δι fic πάστῃ φθορᾶ 
εὐάλωτον ἑαυτὸν κατέστησαν |f.-2a;]. 

ΙΘΕΟΔΩΡΟΥ.| 'O ἔχις τῇ τοῦ Αποστόλου χτερὶ 
τοὺς ὁδόντας ἐμθαλὼν, xal τῆς ἁμαρτίας τὸ χαῦνον 
χαὶ χλιαρὸν μὴ εὑρὼν, ἀπεπήδησε παραυτίχα, xoi 
χατὰ τῆς πυρᾶς Ίλατο, ὥσπερ δίχας ἑαυτῷ εἰσ- 
πραττόµενος, ὅτι τῷ μηδαμόθεν προσῄχοντι προσ- 
έδαλε σώματι. Ἡμεῖς δὲ τὰ θηρία δεδοίχακεν, 
ἐπειδῇ τῆς ἀρετῆς τὴν πανοπλίαν οὐχ ἔχομεν. Κα- 


ἁρτάσαι αὐτὸν ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ, xal δι ἀγγέλου C λῶς δὲ συνεχωρήθη τοῦτο, ὥστε xal ἰδεῖν αὐτοὺς 


στῆσαι iv "Pop , χαθὼς τὸν ᾿Αδαχοὺμ ἐξ Ἰουδαίας 
ἁρπάσας, παρέστησαν iv Παθυλῶνι τῷ λάκκῳ τοῦ 
Δανιῆλ. ᾽Αλλ' οὐχ ἑἐποί[ησἒ, xat τοῦτο θαυματουργίας 
ἔργον εἶναι δείξας, τὸ ἓξ ἀνελπίστου χινδύνου σῶσαι 
τὸν Παῦλον xai τοὺς σὺν αὐτῷ. Ἐχαρίσατο δὲ τὰς 
μὲν γυχὰς τῷ Παύλῳ (φιλόστοργος γὰρ ἣν χαὶ φιλ- 
άνθρωπος), τὸ δὲ πλοῖον xal τὰ σὺν αὐτῷ [deest τῇ 
θαλάσσῃ παρεχώρησε, vel tale quid], ὡς μὴ ἀντι- 
ποιο»µένου τοῦ θεοφ:λοῦς τῶν ἐπὶ γῆς, μηδὲ ἆχθο- 
µένου ἐπὶ τῇ τούτων ἁἀπωλείᾳ. δε οὖν διὰ τὸν &C- 
xatov ζῶσιν οἱ ἀσεθεῖς - ἔστι δὲ ὅτε τὸ ἑναντίον, xal 
πρὸ ὥρας ὁ ἀσεθῆς ἀπόλλυται, διὰ τν ἑαυτοῦ κα- 
xlav, τοῦ Θεοῦ οὕτως πάλιν βουλομένου" χαθὼς ὁ 
Ἐκχλησιαστής φησι’ « Mi ἀσεδὴς fic πολὺ, μηδὲ 
Yivov σχληρὸς, μηδὲ {[{[. μὴ καὶ] ἀποθάνῃς ἐν οὐ 
καιρῷ σου. » Ἔμελλον οἱ ναῦται φεύγειν, ἀπιστοῦν - 
τες τῷ λεγοµένῳ; ὁ δὲ ἑχατόνταρχος πιστεύει τῷ 
Πτύλῳ"' φησὶ γάρ: «Κὰν οὗτοι φύγωσο, ὑμεῖς σω- 
θῆναι οὐ δύνασθε: οὐ διὰ τοῦτο, ἀλλ' ἵνα χατάσχῃ 
σύτοὺς, καὶ fj προφητεία μὴ δα πέσῃ τοῦ Παύλου ἡ 
λέγονσα, ὅτι « Ἰδοὺ χεχάρισταί σοι ὁ sh; πάντας 
to); πλέοντας. » Καὶ ὁ μὲν ἑχατόνταρχος πείθεται 
xal πιστεύὲι, ὥστε xal τὴν σκάφην ἀφεῖναι ἀπολέ- 
σθαι' εἰ δὲ οἱ ναῦται οὕπω ἑπείσθησαν, ἀλλ’ ὕστερον 
πείθονται * xai γὰρ τὸ γένος τούτων (f. τοῦτο) ἱταμόν 
πώ; ἐστι. « Τοῦτο γὰρ πρὸς τῆς ὑμετέρας σωττ- 
ρίας ἐστί.» Ποῖον, Τὸ φαγεῖν, « µήποτε τῷ λιμῷ 
διαφθαρῆτε. » Tb εὐχαριστῆσαι τῷ 8sip ἐπὶ τοῖς νε. 
Ὑενημένοις , ἕῤῥωσεν αὐτούς * τοῦτο γὰρ ψυχῆς 


xal φθέγξασθαι ταῦτα, ἵν ὅταν γένηται μὴ ἀπιστῖ- 
ναι [f. ἀπιστῆται] τὸ πρᾶγμα. "Ορα αὑτοὺς αἶδεσί- 
ως πρὸς ἀλλήλους λέγοντας, xal τὴν φυσιχὴν χρί- 
ctv διηρθρωμένην xat παρὰ βαρθάροις, μτδὲ xaza- 
Υινώσχοντας ἁπλῶς ' xal οὗτοι πρότερον βλέπουλιν, 
ἵνα μᾶλλον θαυµάσωσιν. "E0o; γὰρ τοῖς βαρδάρο:ς 
τὸν ποιοῦντά τι παράδοξον θεὸν ὀνομάζειν, ὥσπερ 
καὶ τοὺς παλαιοὺς θεοὺς ὠνόμαζον δι) ἐσχὺν, τερι:- 
σόν τι τῶν καθ᾽ ἑαυτοὺς ποιοῦντας, οἷος fiv ὁ Σαμα- 
ρεὺς Σίμων. Ἰδοὺ πάλιν ἄλλος φιλόξενος ὁ Πόπλιος, 
xai πλούσιος, xal εὑπορώτατος, οὐδὲν ἰδὼν, ἀλλ 
ἀπὸ τῆς συμφορᾶς µόνης ἐλεῆσας αὐτοὺς, ὑτελέξχτο 
xal ἐθεράπευσε διαχόσια ἑδδομήχουτα ἓξ ὀνόματα. 
Ἐννόησον, ὅσον τῆς φιλοξενίας τὸ χέρδος. Δυσεντε- 


D pla τὸ δυσίατον τοῦ πάθους ᾿ ἴασιν λαδὼν διὰ τοῦ 


Παύλου, πολλοὺς εἰς πίστιν fyayev. Ἔθος Υὰρ ἀεί 
πως kv ταῖς ᾿Αλεξανδρέων μάλιστα ναυσὶ, πρός vt 
τῇ πρώρᾳ, δεξιἁ τε χαὶ εὐώνυμα, γραφὰς εἶναι 
τοιαύτας τῶν Διοσχούρων, ἅτε εἰδωλολατρείας χρα- 
τούσης κατ ἐχεῖνο xatpoU* ταύτῃ τοι νοεῖν ἀχόλουθον, 
ἀλλόφυλον εἶναι, τουτέστιν εἰδωλολάτρην, χαθὼς xol 
Ἡσαῖας φησί’ ε«Πετασθήσονται àv πλοίοις ἀλλο- 
φύλων, θάλασσαν ἅμα προνομεύσουσι. Πόσου [f- τό- 
σον] ἦν διαδρα μὼν | f. διαδραμὸν] τὸ τῆς πίστιως τῆς 
εἰς Χριστὸν χήρυγµα, ὅτι δὴ xai ἄχρι Ῥώμης ὃν 
φθάσαν, καὶ ἑνεργῆσαν, καὶ πρὸ τῆς τοῦ Παύλου 
ἐπιδημία:. Τόπους τινὰς enpalvet πρὸ τῆς Τώμης, 
τὸν μὲν εἰχόνα τινὰ ᾽Αππίου ἔχοντα, ὡς εἰχδς, xai 
φόρο) καλούμενον, ὡς µέχρι νῦν αἱ τῶν βασιλέων 





1122 


EXPOSITIONIS IN ACTA TEXTUS TERTIUS. 


113) 


εἰχόνὲς ἔνθα ἵστανται, φόροι προσαγορξύονται. TX A φοράν' xil ἓν τούτῳ τῆς τοῦ Θεοῦ κρίσεως τὸ εὔ- 


δὲ τῶν Ταδερνῶν, πανδοχείων τινῶν, 7) χαπηλείων 
χρῆσιν αἱνίσσονται τῇ Ῥωμαίων φωνῇ, οὕτως óvo- 
µαζόµενα. Συνεχωρήθη αὐτῷ xa0' ἑαυτὸν μεῖναι διὰ 
τὸ θαυμασθῆναι παρ᾽ αὐτῶν. Οὐ γὰρ μετὰ τῶν ἅλ- 
24) Ἀρίθμουν αὐτὸν, ἁλλ' αἰδέσιμος Tv. « Σὺν τῷ 
Φυλάσσοντι αὐτὸν στρατιώτῃ.» Ὥστε μὴ ἐξεῖναι 
ἐπιθουλήν τινα ὑποστῆναι ὑπὸ τῶν ἀνδρῶὼν τῶν κατὰ 
τὴν πόλιν, ἀλλὰ φύλαξ fjv τοῦ Παύλου ὁ στρατιώ- 
της. Ὥστε μὴ προληφθῆναι αὐτῶν τὰς ἁκοάς. Καὶ 
zi χοινὸν πρὸς ἐκείνους εἶχεν ; Οὐ γὰρ οὗτο: ἔμελλον 
γατηγορήσειν αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ὅμως, οὐ τοσοῦτον ἑφρύν- 
τιζεν, ὅσον τοῦ διδάξχι. Εἰδὼς ὁ Παῦλος, ὅτι ἄτοπον 
ἣν ὅλως τὸ δικάσασθαι, καὶ μάλιστα παρὰ ἀπίστων, 
περὶ ἀμφοτέρων ἀπολογεῖται, ὅτι Οὔτε παρὰ τὸ νε- 


Àoyow ἀναφαίνεται. Εἶδες τὸν προφήτην μετὰ τοσ- 
αὐτῆς ἀχριθείας χατηγοροῦντα. Οὐδὲ vào αὐτὸς εἷ- 
πεν, Οὐ μὴ βλέφττε, ἁλλ' ὅτι « Καὶ βλέφετε, xai οὗ 
μὴ ἴδητε * » οὐδ' ὅτι Οὐχ ἀκούσεσθε, ἀλλ᾽ ὅτι Αχού- 
σεφθε, xal οὗ ut, αννῆτε. » Λὐτοὶ ἑαντοὺς ἀφεῖλον, 
πρῶτον τὰ (0:2 βύσαντες, τοὺς ὀφθαλμοὺς καμμὺ- 
σαντες, τὴν χαρδίαν βαρύναντες ' οὗ Υὰρ µόνον οὑχ 
fixouov, ἀλλὰ καὶ βαρέως fjxouov. Ἐποίτσαν δὲ τοῦ- 
το, Φγσὶ, «. Μήποτε ἐπιστρέφωσι , χαὶ ἰάσωμαι αὖ- 
τούς" » ἐπιτεταμέντν αὐτῶν λένων πονηρίαν, xol 
την μετὰ στπονδτς ἁποστροφήν, Καὶ τοῦτο λέχει» 
[[. λέγει], ἐφελχόμενος αὐτοὺς καὶ ἐρεθίξζων, καὶ 
δεικυὺς, ὅτι xav ἐὰν ἐπιστρέφωσι», ἱάσεται αὐτούς. 

"Ωστε τοῖς ἔθνεσ, δέδοται γνῶναι τὸ μυστέριον 


νοµισµένον πράξας, ἀλλὰ συχοφαντηθεὶς, ἐνεχ; ήθην B τοῦτο. 0ὐδὲν οὖν θαυμαστὸν, εἰ ἂν τελείως ἄνωθεν 


ὑπὸ Ἰουδαίων ' οὔτε ἑχὼν ἐπεχαλεσάμτν Καίσαρα, 
GXA' αὐτῶν δεδωκύτων τὴν αἰτίαν, ἀνθ) ὧν οὐκ ἣν- 
έσλοντο, οὔτε χατὰ τὸν τῆς ᾿Εγχλησίας vópoy διχκά- 
σαι pot, οὔτε ταῖς τῶν ἁρχόντων πειθαρχῆσαι ἑννό- 
μοις ἁἀποφάσεσιν. «"Evexa γὰρ τῆς ἑλπίδος τοῦ 
Ἱσραἡλ. » Μία γὰρ ἣν ἑλπὶς σωτηρίας toi; Ίου- 
δαίοις, περιλιμπανομένη Ex τῶν Γραφῶν, ὁ Χριστὸς, 
ὃν ἐγὼ χηρύδας εἰς ταύτην Ἴλθον τὴν κατάστασιν 
τῶν δεσμῶ». Τί οὖν; φασίν ' ἵνα αὐτῶν χατηγορήσῃς 
τοῦτο πεποίηχας; O0, φησὶν, ἁλλ᾽ ὥστε διαφυγεῖν 
τὸν χἰνδυνον. Τοσοῦτον ἀπέχω ἐχθρωδῶς πρὸς Gud; 
διαχεῖσθα:, ὅτι Ένεχεν ὑμῶν τὴν ἅλυσιν ταύτην 
περίχκειµαι ᾿ xal διὰ ταύτην, φησὶ, τὴν αἰτίαν ἐδου- 
λόμην ὑμᾶς ἰδεῖν, ὥστε μὴ ἐξεῖναί τινα κατηγορεῖν, 
χαὶ τὰ παριστάµενα λέγειν, ὅτι δὴ τὰς χεῖρας ab- 
τῶν διαφυγὼν, ἐπὶ τὸ αὑτὸ ᾖλθον, οὐχ ἑτέροις διδοὺς 
xaxá. Εἶτα καὶ ἐχεῖνοι οὕτως ἐχειρώθησαν τῷ Avg, 
ὡς xal αὑτοὶ ἀπολογήσασθαι ὑπὲρ civ συγγενῶν. 
Αἴρεσιν χαλοῦσιν Ἰουδαῖοι τὴν εἰς Ἀριστὸν πίστιν, 
ὅτι πανταχου ἀντιλέγεται. "looo. χαὶ ἸἹουδαῖο, µαρ- 
τυροῦσιν, ὅτι πανταχοῦ ἐχηρύχθη ὁ Χριστός. Πλὴν 
οὗ πάντες, Φησὶν χαταδέχονται τὸ χήρυγμα, ἀλλ᾽ 
ἀντ'λέγουσί τινες. Τὸ γὰρ εἰπεῖν, ὅτι « Εἶπε τὸ 
Πνεῦμα, » οὐδὲν θαυμαστόν' καὶ γὰρ ἄγγελος λἐ- 
γεται λέγειν ἅπερ à» ὁ Κύριος εἶπε. ε Καλῶς εἶπε, 
φησὶ, τὸ Ηνεῦμα τὸ ἅγιον, » ἀλλ᾽ ἐχεῖνο οὐχ ἔτι, ὅταν 
ómyf val τις περὶ τῶν ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου λεχθέντων. 
03 λέχει, Καλῶς εἶπεν ὁ ἄγγελος, ἀλλὰ Καλῶς εἷ- 
πεν 6 Κύριος, καλὼς εἶπε τὸ Πνεῦμα, ἀντὶ τοῦ: Οὐκ 
ἐμοὶ ἀπιστεῖτε, ἀλλ ἄνωῦθεν τοῦτο προῄδει ὁ θεὸς 
τοῖς ὑπουργὸν λέγουσι τοῦ Πατρὸς τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον. Ἐνταῦθα χαιρίαν δΐδωσι τὴν πληγὴν à Παῦ- 
λα;. Τὸν γὰρ Κύριον τὸν καθήµενον ἐπὶ θρόνου 
ὑψπηλοῦ xai ἐπηρμένου, ὃν εἶδεν Ησαΐας, ὧδε λέγει 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. 'Ομοούσιον γὰρ λέγεται τῷ 
Ηατρὶ, xai τῷ Υἱῷ, καὶ τῆς ἴσης 
μετέχει, 

Καὶ τοῦτο τὸ ῥητὺν τὸν προφήτην ὡς θεόθεν ἆπο" 
φεγγόμενον παΓασκευάζει, ἐπείπερ ἤχουσεν ὁ λαὺς 
τῶν Ἰησοῦ λόγων, χαὶ οὐ συνΏχε, xal βλέπων τὰ 
ὑπ αὐτοῦ γενόµενα τεράστια, [καὶ] οὖχ ἑώρα. El; 
µέλλονια Υὰρ χρόνον ἐκχλίνων τὸ ῥητὸδ», ἐμφαίνει 
«ἣν εἰς 231900; χρόνους τῶν προφητενοµένων &vz- 

PATROL. Gn. CXXV. 


c φ 
πουσίας 


τοῦτο προελέγδτο. Πάλιν τὸν ζῆλον αὐτῶν χινεῖ, 
τῶν ἐξ ἐθνῶν, « Λὐτοὶ, φησὶν, ἀκούσονται. » 
Δείχνυσι th» ἑλευθαρίαν zovnóv* εΚηρύττων, 
φησὶν, ἀχωλύτως, ἐν Ῥώμῃ., ὁ ἐν Ἰουδαίᾳ κωλυ- 
θείς. Ἐπεὶ δύο ἔτη ἔμεινεν ixsl* τὰ δὲ μετὰ τὴν 
διετίαν τί λέγομεν; Ἱσπανίαν ἑλθεῖν ἐπείγομαι, xal 
ἑλπίζω, qnot, διαπορευόµενος θεάσασθαι ὑμᾶς. 
Τέως τε δεύτερον ἐπέδη, τότε, χαὶ ὅτε ἑτελειώθη. 
Ἐν τῷ πρὠτῳ µου ἀπολόγῳ, φησὶν, οὐδείς µοι 
συμπαρεγέἐνετο. Οὕτω διέςυγξε τούτους xal πᾶσαν 
ἐμπλῆσας τὴν οἰχουμένην, οὕτω χατέλυσε τὸν βίον. 
"Εστιν οὖν ὁ πᾶς χρόνος τοῦ κηρύγματος Παύλου 
x' ἔτος, xai ἕτερα β' ἔτη & ἐτέλεσεν ἐν τῷ κατὰ 
Καισάρειαν δεσμωτηρίῳ πρὸς δὲ τούτοις máy τὰ 


C ty 'Ρώμῃ ἕτερα δύο, καὶ τὰ τελευταῖα δὲ ἔτη δέκα" 


ὥστε εἶναι τὰ πάντα ἔτη ἀπὸ τῆς κλήσεως αὑτοῦ 
μέχρι τἐλειώσσως λε’. "AAA µή τις ἐπὶ τούτοις ἐμοὶ 
καταμεμφέἐσθω xil παραγραφέσθω τὰ καθεξῆς τῶν 
Πράξεων, λέγων τὸν Λουκᾶν ταῦτα μὴ φάσχειν. "Ov 
ἐρήσεταί τις ἐχέφρων ἀνήὴρ᾽ Ei τοὺς χρόνους 
οὐκ εἰσδέχῃ τοὺς µετάπειτα τῶν Πράξεων, δός µοι, 
φησὶ, τὸν Λουκᾶν ἱστοροῦντα τοῦ Παύλου τὸ µαρ- 
τύριον. El μὲν γὰρ τοῖς δυσὶ τούτοις µόνοις ἔτεσιν ὁ 
Λουκᾶς ἐμέτρησε Παύλου την ἐν Ῥώμῃ ζωὴ», τὸ 
μαρτύριον ἡμῖν ὑφηγησάμενος, οὐδεμιᾶς τινος ἡμῶν 
ἐδεῖτο περ.εργίας τῶν χρόνων ἀλλ' ἐπειδῃ τὸ µαρ- 
τύριον ἡμῶν οὗτος οὗ γράφει (ἔξωρον γὰρ καὶ μετὰ 
πολὺ τῆς βίθλου ἐγένηται [f. γεγένητα:]), πείθου λοι- 
τὸν Εὐσεβίῳ τῷ χρονογράφῳ, χαὶ τὴν ἱστορίαν ὡς 
φίλος εἰσδέχου. Οἱ γὰρ τοῦ Χριστοῦ µαθηταὶ, πει 
θοῖ καὶ τὰς τῶν Πατέρων διδασχαλίἰας τε χαὶ παρα- 
δόσεις πρὸς οἰχοδομὴν παραδεχόµενοι, τῆς ουν [f. τοῦ] 
Ἰησοῦ βασιλείας χληρονόμοι χαθίστανται. 
Μαρτυρο.ἰόγιον Παύλου τοῦ ἁποστό-ου. 
'Ez Νέρωνος τοῦ Καΐσαρος Ῥωμαίων ἐμαρτύ- 
ρησεν αὐτόθι Παῦλος ὁ ἀπόστολος, ξίφει τῖν χεφα- 
àv ἀποτμηθεὶς ἐν τῷ Ac! ἔτει τοῦ σωττρίου πάθους, 
τὸν κλλὸν ἀγῶνα ἀγωνισάμενος ἐν Ῥώμῃ, πέµπτῃ 
ἡμέρᾳ τοῦ Πανέμου μηνὸς, τις λέχοιτ ἂν παρὰ 
Ῥωμαίοις, ἡ πρὸ τριῶν Καλανδῶν Ἰουμίων, καθ᾽ 
fjv ἐτελειώθη ὁ ἅγιος ᾽Απόατολος τῷ χατ αὐτὸν 
µαρτυρίῳ ζφπθ' τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρου: 
σίας. Ἔστιν οὖν ὁ πᾶς χρόνος ἐξ οὗ ἐμαρέύρῆσε 
90 


14911 THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCHIEP. 11 
πλ ἔτη µέχρ: τῆς ὑπατίας, τετάρτης μὲν 'Apxablou, A Αὐγούστων, 0' ἱνδικτιῶνος τῆς τε Γηρικῃς τερ:- 
Ἱπρίτης δὲ ᾿Ὀνωρίου πῶν δύο ἁδελφῶν αὐτυχρατόρων ὁδου. Μηνὶ Ἰουνίῳφ κθ' ἡμέρᾳ. 


OEOOCYAAKTOY 


ΕΞΗΓΗΣΙΣ AKPIBHX 
TON ΚΑΘΟΛΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ. 


THEOPHYLACTI 


ACCURATA 


. EPISTOLARUM CATHOLICARUM 


Interprete Bonifacio Finetti ord. Predicatorum. 





EXPOSITIO 


3519 CUR SEQUENTES EPISTOL/E APPEL- B ΔΙΑ TI ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ TOIAIAE ΚΑΘΟΑΙΚΑΙ 


LENTUR CATHOLIC.E. 


Cathuliez dicuntur Epistole ist», una Jacobi, 
'' Qux Petri, tres Joannis et una. Judae, quasi Circu- 
lares : eo quod non peculiari alicui populo, vel ur- 
bi, « que.nadmodurm Paulus, » puta Romanis vel Co- 
rinthiis, eas inscripsit sacer iste discipulorum 
Domini coctus ; sed generatim omnibus lidelibus, 
sive Judicis in dispersione exsistentibus, ut Pe- 
—rus ; sive omnibus Christianis ea:indem fidem pro- 
fitentibus. 


ARGUMENTUM EPISTOLAE CATHOLIC.E 
JACOBI. 


Jacobus hanc scripsit Epistolam iis, qui es duo- 
decim tribubus dispersi erant ac crediderant in 
Dominum Jesum Christum : eamque Didascalicam, 
seu documentis refertam, fecit. Docel enim in ea 

. de diversitate tentationum, nempe, quanam sint a 
Deo, et quzenam a proprio corde proficiscantur. 
Dein, quod oporteat, non verbo, sed opere fidem 
suam manifestam facere et quod non auditores, 
sed factores legis justificentur. Preterea, de diviti- 
bus przcipit, ne pauperibus przferantur in eccle- 
iis, 990 sed polius increpentur, tanquam superbi. 
Denique, postquam solatus essct eos, qui injuriam 
patiuntur, hortatur, ut longaniniiter ferant usque 
ad adventum Judicis : cumque patientiz, presertim 
ex sancto Job, utilitatem ostendissét, pracipit, ut 
ad swgrolos presbyteri advocentur : et uti unus- 
quisque studeat, errantes ad veritatem revocare : 


ΟΝΟΜΑΖΟΝΤΑΙ. 


Καθολιχαὶ λέγονται αὗται αἱ Ἐπιστολαί- Ἰακά- 
6ου µία, Πέτρου δύο, Ἰωάννου τρεῖς, xal "los | 
µία, οἱονεὶ ἐγχύχλιοι. Οὐ ὙΥὰρ ἀφορισμένως Ev 
ἑνὶ, ἡ πόλει, ὡς ὁ θεῖις Παῦλος "Εωμαίοις, olov, 
ἡ Κορινθίοις, προσφωνεῖ ταύτας τὰς Ἐπιστολα, i 
τῶν τοιούτων τοῦ Κυρίο μαθητῶν θίασος, dx 
χαθόλου τοῖς πιστοῖς, τοι τοῖς Ἰουδαίοις τοῖς tv 
διασπορᾷ, ὡς καὶ ὁ Πέτρος, ἡ καὶ πᾶσι τοῖς ὑπὸ τὸν — 
αὑτὴν πίστιν Χριστιανοῖς τελοῦσι». 


ΥΠΟΘΕΣΙΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΟΙΗΣ 
ΙΑΚΩΒΟΥ. 


Ἐπειδῃ γὰρ αὐτὸς ὁ Ἰάχωθος ταύτην γράφει zo: 


σ ἀπὸ τῶν δώδεχα φυλῶν διασπαρεῖσι, χαὶ πιστεύχασο 


εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν * γράφει δὲ óda- 
σχαλικὴν τὴν Ἐπιστολὴν, διδάσκων περὶ διαφορᾶ; 
πειρασμῶν, ποῖος µέν ἐστιν ἀπὺ θεοῦ, ποῖος δὲ ἀ -) 
τῆς ἰδία; χαβδίας τῶν ἀνθρώπων ἐστί * χαὶ ὅτι o 
λόγῳ µόνῳ, ἀλλὰ καὶ ἔργῳ |δεῖ] δειχνύναι τὴν τί, 
στιν, καὶ οὐχ ol ἀκροαταὶ τοῦ νόµου, ἀλλὰ οἱ mori 
τοῦ νόµου δικαιοῦνται. Περὶ δὲ τῶν πλουσίων παρα”- 
(6X ἵνα μὴ προχρίνωνται τῶν πτωχῶν ol πλούσια 
ἐν ταῖς ἐκχλησίαις, ἀλλὰ μᾶλλον xal ἐπιπλέττων:Σ: 
ὡς ὑπερήφανοι. Καὶ τέλος παραμυθησάµενος τοις 
ἁδικουμένους, καὶ προτρεψάµενος αὐτοὺς µαχροθ»- 
psv ἕως τῆς παρουσίας τοῦ Νριτοῦ” xal διέάξας 
περὶ ὑπομονῖς, xal δείξα, Ex τοῦ Ἰὼδ τὸ χρήσιμο 
τις ὑπομονῆ;, παραγγέλλει προσχαλεῖσθα: i67; 
πρεσθυτέρευς ἐπὶ τοὺς ἀσθενοῦντας, xal omoi 


* Prodit ex codice Cxsareo Vindobonensi ; vide Prefationem, num. IX, supra col. 415, 


-... 





1133 EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI. —- CAP. I. 1154 
ζειν ἐπιστρέφειν τοὺς πλανηθέντας, ἐπὶ τὴν ἀλήθειαν, A aitque, hujus rei mercedem a Domino esse remis- 


εἶναι γὰρ τούτου μισθὸν napX τοῦ Κυρίου ἄφεσιν 
ἁμαρτιῶν. Καὶ οὕτω τελειοῖ τὴν Ἐπιστολήν, 


EKOEZIEZ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΤΗΣ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ 
ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΙΑΚΩΒΟΥ. 

α’. Περὶ ὑποιονῆς, xal πίστεως ἁγυποχρίτου, . 
xal ταπεινοφροσύγης πρὸς τοὺς π.Ίησίον &r 
ᾧ περὶ τῆς ἐν ὑμῖν πυρώσεως, καὶ τῶν ἐξ ab- 
τῆς παθῶν, ὅτι οὗ παρὰ Θεοῦ τὸ αἴἵτιον ' εἳ τι 
γὰρ ἀγαθὸν ἡμῖν, παρ’ αὐτοῦ. Περὶ πραόζητος, 
καὶ ἀἁγγείας, xal πράξεως ἀγαθῆς µεταδοτικῆς 
ἐπὶ µακαρισμῷ, καὶ περὶ ἐπιστήμης καὶ συµ- 
µετρίας .Ίόγου. Περὶ τῆς πρὸς ἕκαστον ἁγάπης 
ἁπροσωπο.ήπτου κατὰ νόµον. "Oti οὐκ ἐκ 
πίστεως µόνο», ἀλλὰ xal 86 ἕἔργων, καὶ οὐ B 
xa0' ἑχατέρων ἰδικῶς, d AA ἐξ ἀμφοῖν ἅμα δι- 
καιοῦται ἄνθρωπος. "Οτι ἡ προπετὴς xal 
ἄτακτος γῶττα θανατοῖ τὸν κεκτημένο», ἧς 
κρατεῖν dvdyxn elc εὐφημίαν καὶ δόξα» θεοῦ. 

P. Περὶ ἀνασεροφῆς ἀγαθῆς xal ἁμάχου zpóc 
ἆ AA Aovc ἐκ φι.Ίοδοξίας τῆς ἐπὶ cogig ár0; o- 
ziv. 

Υ’. Περὶθείας σοφίας. 

&. Kal ὅτι àx ῥᾳθυμίας, καὶ φι-Ἰηδογίας. Epic, 
xal ἁχαταστασία, xal ἡ πρὸς θεὸν ἔχθρα Tire- 
ται. 

ε’. Περὶ µετανοίας πρὸς σωτηρία». 

c'. Περὶ τοῦ μὴ κρίνει» τὸν zAqclor. 

UC. "Orc oóx iv ἀγθρώπῳ, dAA ἓν τῷ θεῷ τὰ 
ξιαδήµατα ἆν δρὸς κατευθύνεται. 

η’. Περὶ zAsovstiac π.Ίουσίων xal τῆς ἐν xócqup 
τρυφῆς αὐτῶν, καὶ περὶ δικαιοχρισίας θεοῦ. 

€. Περὶ µακροθυµίας καὶ ὑπομονῆς παθηµάτων, 
xal περὶ ἀ.ηθείας. 

v. Παραιγέσεις ἰδικαὶ ἑκάστῳ προσήκονσαι μετὰ 
πἰστεως. Καὶ δει διαχονητέον τῇ τοῦ zAnclor 


σωτηρίᾳ. 


$ionem peccalorum. Et sie Epistolam  absol- 
vit. 


INDEX 6ΑΡΙΤΟΜ CATHOLIC.E EPISTOLAE 
JACOBI. 


1. De patientia et fide. non ficta et humilitate erga 
proximum. Ubi de fomite, qui in nobis. est, εἰ dé 
ejus effectibus : quodque ipsius causa non εἰς 
Deus. Quidquid vero boni in nobis est, αὐ ipso 
esse. De  mansuedine, εἰ puritate, οἱ actioxe 
bona, qua beatitudinem consequimur. De scientia 
acde honestate sermonis. De charitate erga omnes 
absque acceptatione persong — secundum legem. 
Quod non ez fide tantum, sed eiiam ex. operibus, 
el non ez unoquoque seorsim, sed ex wiroque 
simul justificetur homo. Quod praeceps, et incom- 
posita lingua mortem inferat : atque adeo necesse 
sit, eam subigere ad laudem et gloriam Dci. 


9. De conversatione, bona, et sine disceptatione ad 
invicem ex glorie cupiditate ob sapientiam huma- 
nam. 

$5. De sapientia divina. 

4. Quod ez socordia, et voluptatis amore conten 
liones, et seditiones, et inimicitia adversus Deum 
oriantur. ι 

5. De ponitentia salutari. 

6. De proximo a nobis non judicando. 

7. Quod non ab homine, sed a Deo gressus homi- 
nis dirigantur. | 

8. De avaritia divitum, eorumque deliciis in hoc 
mundo ; el de recto judicio Dei. 

9. De longanimitate οἱ tolerantia. tribulationum : et 
de veritate. 

10. Speciales adhortationes cuique convenientes cum 
fide: et quod inserviendum sit proximorum sa- 
luti. 





ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΚΑΘΟΛΙΚΗ 
TOY ΑΓΙΟΥ AIIOXTOAOY ΙΑΚΟΡΟΓΥ. 


EPISTOLA CATHOLICA 
SANCTI JAGOBI APOSTOLI. 


--- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ. D 
1. « Ἰάχωδος co0 xal Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ 
δοῦλος, ταῖς δώδεχα φυλαῖς ταῖς ἐν τῇ διασπορᾷ, 
Ἱπίρειν. » Θεοῦ μὲν τοῦ Πατρὸς, Κυρίου δὲ τοῦ 
Ἰησοῦ, ὥστε εἰ ἐξ (oou Πατρὺς xzi Υἱοῦ δοῦλος, 


CAPUT PRIMUM. 

921 Ύεαρ. 1.« Jacobus, Dei et Domini nostri Jesu 
Christi servus, duodecim tribubus, qux» sunt in dis- 
persione,asalutem.» Servus Dci, scilicet, Patris; Do- 
mini vero, Jesu Christi. Quare si zqualiter Patris, ct 


Y we 
4 a 


4135 THEOPHYLACTI BULGARULUE ARCHIEP. 
Filii servus est (S. Apostolus), qualis Patri Filius A ὁμότιμής ἐστι τῷ Πατρὶ xo ὁ Yib; καὶ xu ^ o23:z» 
est etin essentia eL in dignitate. Supra omnem vero — xaX κατὰ τιμήν, Ὑπὲρ πᾶν δὲ χοσμιχὸν ἁςίω,σο 
muni dignitatem gloriantur apostoli, quod sint τοῦ Κυρίου ἀπόστολοι τὸ [f. τῷ] δοῦλοι εἶναε X pto22 
servi Jesu Christi. . χαλλωπίσονται. 

Ύεμς. 2. « Ouine gaudium existimate fratres mei, « Πᾶσαν χαρὰν ἠγήσασθε, ἁδελφοί µου, ἔταν 
cum in Lentationes varias incideritia. » Tenlaliones Ἅπειρασμοῖς περιπέσητε ποιχίλοις. » Tob; zie 
et afflictiones quaa secundum Deum sunt, et lauda- πειρασμοὺς xal τὴν λύπην, τούτους xai ἑχεαινετ..',; 
biles, et gaudio dignas novit Apostolus (1): vincu- οἶδε καὶ χαρᾶς ἀξίους * δεσμὸς γὰρ οὗτοί &lstv 6? 
lum enim validissimum sunt, οἳ augmentum chari- ᾖῥαγῆς xal αΌξησις ἀγάπης xal χατανύξεως. "06: 
tatis ac compunctionis. Uude dictum est! : « Fili, κἀκεῖνο stpnsav* « Τέχνον, εἰ προσέρχῃη δο-λε-εν 


accedens ad servitutem Dei, prepara animam 
tuam ad tentationem :» et Christus *: «In mundo 
(inquit) pressuram habebitis : sed confidite. » Ne- 
que enim feri polest, ut absque multiplici exercita- 
tione quis sive mundanam, 6ἱΥ9 caelestem coronam 
acquira!. Fratres vero, ct non filios cos, modestic 
causa, vocat. Omne autein gaudium afferunt tenta- 
tiones strenuis hominibus : quoniam per eas probi- 
tas ipsorum manifestatur : probitas vero opus per- 
fectum exerit. Verum dicet aliquis : Si hujusmodi 
. est tentationum effectus, cur Christus Bominus 
docet nos, rogare Deum, « ne nos inducat in tenta- 
tionem *? » Respondemus, duplicis generis esse 
4entationes : quippe alie priucipium habent a Πο” 
bis; alie vero a Deo Lnmittuntur ad. exercitium, 
nostrique virtutis manifestationem. Duplicis quo- 
que generis sunt tentationes illg qui principium a 
. nobis habent. Aliqua enim oriuntur οκ irrationa- 
bili fortitudine, quam audaciam appellamus; a 
.qua cavere nos docet 329. Doninus : quasndoqui- 
dei « spiritus » quidem « promptus est *, » at 
certaminis tempore ea proinptitudo &zpe exstingui. 
tur; sicque audacia in bonum tandem non cedit. 
Alis vero tentationes seu afflictiones propter p.c- 
cata inferuntur ; ut Sodomitis interitus. l'orro t: n- 
- tationes hujusmodi omni curalugiend: a — nobis 
- sunt, vitam ducendo a peccsto iminuuein,. At, qua 
: a Deo immittuntur, cujusmo.i fueruut, quas Jobus 


τῷ Κυρίῳ, ἑτοίμασον τὴν doy fiv σου εἰς πειρασµ.-ὖς.ν 
Καὶ ὁ Χριστός ε Ἐν τῷ χόσμῳ Ολίψιν ἕξετε, à: 
θαρσεῖτε.» Οὐ yáp ἐστιν Exxb; γυµνασίων. οὔτε ας. 
σμιχῶν, οὔτε τῶν χατὰ θεὸν, στεφάνων ἁξ-.ωδτ-α.. 
Μετριοφρονῶν δὲ ἀδελφοὺς αὐτοὺς, οὐχὶ τέχνα. χα2τῖ 
Χαρᾶς δὲ πάσης οἱ πειρασμοὶ παραϊτιοι τοῖς c 
δεᾳίοις, ὅτι τὸ δοχίµιον αὐτῶν διὰ τούτων Ττί,ζτ:- 
φανερόν. Τὸ γὰρ δοχίµιον εἰς ἔργον τέλειον $a72- 
πέμπει. "AAA ἐρεῖτις, El τοιοῦτον τὸ τῶν πειρασµ.:.» 
ἔργον, πῶς εἰς πειρασμὸν ὁ Χριστὸ, ph elzevzyOr oz 
ἐν τῇ εὐχῇ δ.δάσχει ἡμᾶς τὸν θεὺν σαραιτεῖσύ2:: 
Φαμὲν οὖν, ὅτι διττοί εἰσιν οἱ πειρααμοὶ, οἱ μὲν zi» 
ἀρχὴν ἀφ᾿ ἡμῶν ἕἔχοντες, οἱ δὲ ἀπὸ Osou vopvasix; 
χ4ριν χαὶ ἀναῤῥήσεως ἡμῖν ἐπαγόμξνοτ. «Ἀεττοί G 
xal οἱ ἀφ᾽ ἡμῶν τὴν ἀρχὴν ἔχεντες' ot τε Bv ἁλότι- 
στ:ν .ἀνδρείαν, ὃ χαὶ θράσος χαλοῦμεν” ὃ xa* cuxi:- 
τεσθαι εἰσηγεῖται ὁ Κύριος, ὡς τοῦ μὲν πνεύματος 
προθύµου ὄντος, µετας) δὲ ἀγώνων τῆς προθυμίας 
ἁποσθεσθείσης, καὶ οὐχ εἰς ἀγαθὸν τοῖς χρτσαµένοις 
τελευτησάσης. Οἴτε 07 ἁμαρτίας ἑπιφερόμενο:, ex 
τοῖς Σοδομἰταις ὁ ὕλεθρος. Τούτους τοὺς πξερασμοὺς 
ὅση δύναµ.ς φ:υχτέον ἀναμαρτήτως βιοῦύσιεν » zzi o2; 
γε ἀπὸ θεοῦ, ὡς τῷ Ἰὼδ, ὡς τῷ ᾿Αόραὰμ, μὴ «όνο 
οὗ φευκτέου, ἁλλ᾽ εἰ Συνατὸν, διὰ τῆς ὑτομονῖς χαὶ 
εὐχαριστίας ἐπισπαστέον, ὡς ἀναῤῥῆσεως χαὶ στε- 
φάνων ἀξίους. « Πειρασα.ς δὲ ποιχίλοις, » εἷςς, éd 
τὸ τοὺς πειρασμοὺς, ὦ, ἔφημεν, τοὺς μὰν ἀπὸ θεο», 
10); δὲ ἀφ᾽ fiov εἶναι. 


et Abrahamus perlulere, non solum fugiendie nou θυὲς veruu ctiam, si fieri possit, perpatientiam e 
gratiarum actionem sunt asciscende ; utpote qua: gloriam et coronam merentur. « Tentationes av- 
tem  varías » dixit, ea ratione, quam modo explicavimus, quia scilicet ali& quidem teniationes sul 


a Deo, alie vero a nobis. 

VEgns. 5. « Scientes, quod probatio vestre (dei 
patientiam operatur. » Cum duplicis generis sint, 
ut diximus, tentationes, in utrisque utilis 46 conve- 
niens est patientia : in iis quidem, qua a Deo sunt, 
quoniam gloriam exinde acquirimus, sicuti Abra- 
haw et Job ; in iis vero, quie sunt a nobis, ut eas 
cum gratiarum actione sustinentei, in eampetisa- 
tionem pro peccatis que commisiinus, Deo offera- 
mus. Qui enim judex est sui ipsius, salutis princi- 
pium sibimetipsi parat; jam enim ad fermam 
justi quadamtenus accedit, siquidem « Justus 
prior est accusator sui *. » 


! Eccli. 1, 1. *Joan. xvi, 55. 


* Matth. vi, 13. 


« Γινώσχοντες, ὅτι τὸ δοχίµιον ὑμῶν τῖς τί- 
στεως κατεργάζεται ὑπομονήῆν. ». Διττῶν ὄντων τῶν 
πειβασμῶν, ὡς ἔφαμεν, σναφέἑρέι xaü' ἑκάτερον ὁ 
ὑπομονή * ἐπὶ μὲν τῶν ἀπὺ θΕοῦ, ὅτι ἀνοῤῥήτευ, 
ἐνταῦθα τυγχάνοµεν, 0; ὁ 'Afoacp, ὡς ὁ Ἰωέό. 


D ἐπὶ δὲ τῶν ἀφ᾽ ἡμῶν, ὅτι ὑπομενόμενοι μετ εὖχα- 


αιστίας οἱονεὶ ἁντισήχωσιν ταύτην εἰσφέρομςν τῶν 
ἡμαρτημένων. Ὁ γὰρ ἐπιγνώμων τῶν ἑαυτοῦ, ἀρχον 
ἑαυτῷ χατεθάλετο σωτηρίας, xal εἰς χαραχτῆρα 
ἑκυτὸν ἀφωμοίωσε δικαίου, εἴπερ « Ανὴρ δίκαιος 
ἐν πρωτολογίᾳ ἑαυτοῦ κατήγορος. » 


* Matth. x31, 42, Prov. xvii, 17. 


Bonifaeii Finetti nota. 


(1) Verbis que sequuntur nomen Chrysostomi prienotatur io Catena Vindobonensi. 





1131 


EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI. — CAP. I. 


{195 


« Ἡ δὲ ὑπημονη ἕργον τἆλειον ἐχέτω. » Σχό- A Ὦ}ΥΕΙδ. 4. « Patientia autem opus perfectum ha- 


πει, ὅτι οὐχ εἶπε τὴν ὑπομονὴν ὁριδτικῶς ὅτι Ἔργον 
τέλειον ἔχει, ἀλλὰ τπροστακτ'κῶς, «. Ἐχέτω. » O0 
γὰρ προὔποχειμένην ἀρετὴν ἐξαγγέλλει, ἀλλὰ νῦν 
ἑνεργουμένην, ἣν χρὴ Ὑίνεσθαι [νομοθετεῖ], « "Iva 
Tre τέλειοι xal ὁλόχληροι, tv. μηδενὶ λειπόμενος. » 
Tb αἴτιον τοῦ τελείου ἔργου, τὴν σοφίαν λέγει. 
Ἐπειδὴ olbe τὸ τῆς πίστεως δοχίµιον καὶ τῖς ὑπο- 
μονῆς τῆς ἐν πειρασμοῖς, οὗ τῶν τυχόντων ἀνθρώ» 
πων χατόρθωμα, ἀλλὰ τῶν χατὰ θεὸν σοφῶν " διὰ 
τοῦτο ἐπὶ σοφίας αἴτησιν παρορμᾷ ἐπὶ τοῦτο [τοὺς 
ταῦτα] χατορθοῦν ἐπιποθοῦντας. 


ε El δὲ τις ὑμῶν λεΐπεται σοφίας, αἰτείτω παρὰ 
τοῦ δ.Νδόντος θεοῦ πᾶσιν ἁπλῶς, καὶ οὐκ ὀνειδίζοντος * 
χαὶ δοθήσεται αὐτῷ.» Σοφίας πνευματιχῆς, οὐκ àv- 
θρωπίνης. Τὸ αἴτιον γὰρ ἡμῖν λέγει xal τοῦ τελείου 
ἔργου. Touto δὲ ἔστιν ἡ σοφία ἡ ἄνω]εν, δι’ ἧς ἐνδυ - 
ναμούμεγοι ὁλόχληρον δυνησόµεθα πρᾶξα: τὸ àya- 
06». 

€ Αἰἱτείτω δὲ iv πίστει μηδὲν διαχρινόµενος. )» 
Ei γὰρ πιστεύξι, αἰτείτω΄ εἰ δὲ μὴ πιστεύει, μηδὲ 
αἰτείτω" οὐ γὰρ λἠψεταί τι ὧν αἰτεῖ. « Διαχρινόμε- 
νος » δὲ ὁ μεθ ὑπεροψίας αἰτῶν. 'Ὑδριστὴς ὅὄμρλο- 
γουµέιως, € ó διαχρυόµενος.) El γὰρ μὴ πεπἰ» 
στενχας, ὅτι τὴν av αἴτησιν ἀποπεραίνει, μιδὲ 
προσέλύῃς ὅλως, ἵνα μὴ κατήγορος εὑρεθῆς τοῦ 
πάντα ἰσχύοντος, διφυχἠσάς ἀθουλήτως. Χρὴ to:- 
γαροῦν τὴν οὕτως αἰσχρὰν παραιτεῖσθαι vócov. ε 'O 
Υὰρ διαχρινόµενος ἔοιχε χλύδωνι θαλάσσης ἀνεμιζο- 
μένῳ χαὶ ῥιπιζομένῳ. » 


pem adeo zgritudinem ab se repellere. « Qui enim 


vetur, et circumfertur. » 

« Mi yóp οἰέσθω ὁ ἄνθρωπος ἐχεῖνος ὅτι λἠφεταί 
τι παρὰ Κυρίο». » Διαχρινόμενος ἔστω, ὁ διαστέλλων 
ἑαυτὸν ἀπὸ βεθαίου πράγµατος, καὶ ὀνδοιάζων, εἰ 
État, 1] μή. Οὗτος γὰρ οὐδὲ λήψεται, ἀμφίθολος περὶ 
τὸ ἐλπισθὲν γινόµενος. 

€ "Avtp δίφυχος, ἀχατάστατος ἓν πάσαις ταῖς ὁ- 
Ong αὐτοῦ. ? — « Δίφυχος,» ἀντὶ τοῦ, συμπεφυρµέ- 
νος, ἁκατάσχενος, ἀσνυντελὴς,δίγνωµος, ὑποχριτής. 
ὨὉδοὺς δὲ τὰς φυχικὰς χινῄσδις λέγει, αἷς ἐλπίδες 
ἐπαιωροῦνται εἴτε χρησταὶ, εἴτε χαὶ µή * χαθὸ χαὶ 
Δαθιὸ εἶπε' « Τὰς ἐδούς µου προεΐδες. » "Al- 
λως» Ανδρα δίφυχον «by ἁἀστήριχτον χαλεῖ, τὸν 
ph παγίως µήτε πρὸς τὰ μέλλοντα µήτε πρὸς τὰ 
παρόντα [ἀσφαλῶς] ἠδρασμένον, ἀλλὰ τῖδς χἀχεῖ- 
σε περιφερόµενον, xal ποτὲ μὲν τῶν µελλόντων, 
vo: δὲ τῶν πχρόντων ἀντεχόμενον. Τὸν δὲ τοι- 
τον xal « χλύδωνι » ἀπειχάζει θαλάασης, οὐκ 
ἔχοντι τὸ στάσιµον ᾿ χαὶ « ἄνθει χόρτου,» τὸ pó- 
νιμον, οὐχ ἔχοντι ἀλλ' ἀνατείλαντος ἡλίου µαραι- 
νοµένῳ * διόπερ οὐδὲ χόρτῳ παρέδαλεν αὐτὸν τῷ 


* Psal. cxxxvii, 4. 


beat. » Adnota, quod non dixerit delinitive : « Pa. 
lientiza opus perfectum babet; » sed imperative 
« habeat (2) : » non euim praexistentem 
virtutem  enuntiat, sed quam inesse oportet, 
prescribit. « Ut sitis perfecti, εἰ integri in. 
nullo deücientes. » Causam perfecli operis ait, esse - 
sapientiam. Quoniam vero novit, probitatem fidei . 
εἰ patientiz in Lentationibus rem non esse quo- 
rumvis hominum, sed eorum qui secundum Dcum 
sapienles Sunt; idcirco ad sapientiam postulau- 
dam excitat omnes, qui illa prestare desiderant, 
subdens : 

VERS. 5. « Siquis autem vestrum indiget sapien- 
tia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et 
uon improperat : et dabitur οἱ. » Sapientiam intel- 
ligit hic utique spiritualem, non buimanam : caue 
sam cnim hoc loco affert perfecti operis : hzee 
vero est sapientia ccelestis, qua no3 roborati pere. 
fectum opus exerere possumus. 

ει». 6. « Postulet autem in file, nihil hasi« 
lans. » Si enim fiduciam quis habet, petat ; si au- 
Jem fiduciam non habet, ne petat quidem; non 
enim quidquam eorum, qua petit, impetrabit. 
« Hasitans » etiam est, qui cum arrogantia petit. 
Ceterum injuriosus est procul dubio, quicunque 
postulat « hzsitans;» si enim fiduciam non ha- 
bes, quod Deus postulationem 393 tuam sit. per- 
fecturus, neque omnino ad postulandum accedas, 
ne, inconisderate diffidens, accusator cjus qui 
omnia potest, deprehendaris. Oportet igitur tur- 
b.esiiat, siailis est fluctui maris, qui a vento 1ο” 


Vens. 7. « Non ergo zstimet hono ille quod acci- 
piet aliquid a. Domino. » lHxsitans est qui non est 
firmus in opere, et dubitat num res futura sit, necne. 
Profecto hic nihil accipiet, cum sil ainbiguus de eo, 
quod sperat. 

Vgns, 8. « Vir duplex animo inconstans est in 
omnibus viis suis. »—« Duplex auimo » hic perinde 
est, ac commistus, incompositus, imperfectus, dupli- 
cis sententize, hypocrita, Vias vero dicit animi motus, 
quibus spes nostrae auolluntur, sive bonz sint, sive 
malz ; juxta id quod sit David : « Et omnes vias 
meas pravidisti *. » Aliter : Hominem « duplicem 
animo » appellat inconstantem, qui scilicel neque 
erga futura, neque circa presentia firmus cst ;. sed 
Duc illucque circumfertur, ac modo quidem futuris, 
modo presentibus adhzxrel. lunc. « fluctui maris » 
assimilat, utpote qui stabilitatem nullam habet. 
Assimilat. etiam « flori faeni, » qui non permanet, 
sed vix orto sole, arescit. Quare non fono, quod | 
aliquanto permanentius est, ipsum comparat ; scd 


Bonifacii Finetti nota. 
(3) lia quidem textus Graacus. In. Vulgata tamen nostra legitur hubet. Sed codices mss. Latini emere 


datiores cum Graco, teste Millio, consentiunt. 








1139 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. til 


ejus flori, ut brevissimam ipsius durationem eviden- Α 


tius exprimat. At vero quare dictus est iste. « Du- 
plex animo ? » Scilicet, quia neque ad presentem 
neque ad. futuram vitam est confidenter directus : 


, in Scriptura enin. animus seu anima dicitur vita, 


juxta illud*, « Omnia que liabet, dabit homo pro 
anima sua. » Tolle igitur a te hujusmodi animi 
perplexitatem ; et ne dubites petere a Deo , dicens 
in temetipso, Quomodo possum a Deo petere et 
impetrare, ego, qui adeo in ipsum peccavi ? Ne 
cogites ista ; sed ex omni corde tuo confltere et 
convertere ad Dominum , et postula absque dubita- 
tione, et cognosces benignitatem ipsius ; quoniam 
« non te derelinquet, sed dabit tibi petitiones cordis 
tui * : » Deusenim injuriarum facile obliviscitur, et 
creaturarum suarum miseretur. 

A kns. 9. «Glorietur autem frater humilis in exalta- 
tione sua. » Bonorum omnium distributrix est hu- 
militas, et absque illa nihil boni fit; idcirco subdit, 
« Glorietur autem humilis in exaltatione, » seu 
sublimitate sua. Quia « fluctui maris, » éum, « qui 
]uesitat » assimilavit ; qui quidem ventis inflatus in 
altum tollitur, citius vero quam elevatus fuit, depri- 
mitur ac complanatur; simile quid patitur etiam 
« hisilans, » quiex animi elatione ad nihil corum 
quie necessaria 39 sunt, petitiones suas firmat. 
ldcirco ait : « Glorietur frater humilis, » ac si di- 
ceret : Qui aliquid vult petere, petat primum, quz 
necessaria sunt, in quibus neutiquam iis, quz petit, 


ucytpaozépi, ἀλλ' ἄνθει, τὸ ὁλιγοχρόντων αὐτῶ zz 
ριστῶν. Auk τὶ δὲ «Δίψυχος » εἴρηται; Ὡς ex 
πρὸς τὴν παροῦσαν, οὔτε πρὸς τὴν µέλλωσ 5. 
ποιθότως ἀπευθυνόμενος ζωέν. Ἑυχὴ 113p παῤὁ 
Γραφῇ ἡ ζωὴ καλεῖται ὡς τὸ, « Ἠάντα ὅσι hei 
ἄνθρωπος, δώσει ὑπὲρ τῆς Ψψυχῆς αὐτοῦ.» Ἶρμ 
σεαυτοῦ τὴν διφυχίαν, xai μηδὲν ὅλως Ubri: 
αἰτέσασθαι παρὰ τοῦ Θεοῦ, λέγων ἓν σεαντῖ, 5 
IIo; δύναµαι αἰτῆσαι παρὰ τοῦ Ἐνρίου, xal iai: 
ἡμαρτηχὼς τοσαῦτα εἰς αὐτόν; Mii λογίζου τι. 
ἀλλ’ ἐξ ὅλης καρδίας σου ἐξομολογοῦ, xal ἐπίστα»' 
πρὸς Κύριον, καὶ αἰτοῦ παρ᾽ αὐτοῦ ἀδιστάκτω: xi 
γνώσῃ τὴν εὐσπλαγχνίαν αὑτοῦ, ὅτι « οὗ pf ο t 
καταλίπῃ, ἀλλὰ τὸ αἵτημα τῆς φυχῆς σου mir 
φορήσει * » ὁ yàp θεὺς ἁμνπαίχακός ἐστι, καὶ oi 


B χνίσεται ἐπὶ τοῖς ποιῆµασιν αὐτοῦ. 


« Καυχάσθω δὲ ὁ ἁδελφὸς ὁ ταπεινὸς ἓν τῷ s 
αὐτοῦ.» Ἐπειδὴ τῶν καλῶν ἁπάντων ται» 
οἵδε τὴν ταπεινοφροσύνην, καὶ ὅτι ἄνευ ταύτης o2 
κατορθοῦται τῶν σπουδαίων, διὰ τοῦτο ἐπιφέβει $ 
« Καυχάσθω ó ταπεινὸς Ev τῷ ὕψει αὑτοῦ. ! Tz 
γὰρ « κλύδωνι θαλάσσης ὁ tóv διακρινόµενον dx: 
χάζει, ὃς µετεωρίζεται μὲν τοῖς πνεύµασιν Moy 
µενος, θἄττον δὲ f| ὑψωθῆναι κοιµίνεται' Gti; 
πάσχει xal ὁ « διαχρινόµενος » ἐς ὑπερηφανίαι 75 
οὐδὲν τῶν δεόντων ἐπιστηρίζων τὰς Σαυτοῦ akt. 
Διὰ τοῦτο ἐπιφέρει τὸ, « Καυχάσθω ἀδελφὶς 69 
πεινός * » τοιοῦτόν τι λέγων ' Ὁ βουλόμενος ji 
πι, πρῶτον μὲν αἰτείτω τὰ δέοντα, ἓν οἷς o4 int 


Íraudabitur. liec autem sunt, « Regnum ecelorum, C yljast τῶν ζητουµένων - ταῦτα δὲ ἑστυ, « Ἡ 3 


et justitia ejus * : » deinde postulans perseveret, 
non vero statim ac modice oravit, recedat (super- 
borum enim hoc est ) sed permaneat, id quod pe- 
tit, humiliter ac firmiter exspectans. 


VgnBs. 10, 11. « Dives autem in humilitate sua, quo- 
niam sicut flos foeni transibit. Exortus est enim sol 
cum ardore, eL arefecit foenum, et flos ejus deci- 
dit. » Flori fteni assimilat divitias, volens earum 
caducitatem indicare . « Et decor vultus ejus 
deperiit. » Vultum hic metaphorice dicit : de solo 
enim homine vultus dicitur ; non autem de aliis 
rebus. « Ita et dives in itineribus suis marcescet. » 
lünera vocat presentis vite decursum. 


Σεβ, 19. « Beatus vir qui suffert tentationem, 
quoniam cum probatus fuerit,accipiet coronam vite, 
quam repromisit Deus diligentibus se. » Cum dupli- 
cis generis sint tentationes, ut diximus, inunaquaque 
earum utilis est patientia. Czeterum metior  ioster 
apostolus « Orationis Dominice, » quz exhibet 
quod securius est, ut. nenipe oremus, ne incidamus 
in tentationes, reassumit per proposita sermonem : 
declaratque, quanam sit tentatio, qu» a Deo im- 
mittitur, et quae a nobisoriatur, adeoque voluntaria 
est. Quanquam et recte se habet, 81 dicamus, Deum 


* Job u, 1. * Psal. xxxvi, 4. * Matth. vi, 935. 


, - - 9 VE o, 
λεία τῶν οὐρανῶν, καὶ 1j δικαιοσύνη.) τι 


καρτερείτω περὶ τῶν τοιούτων αἰτῶν ᾿ à) μὴ U 
ὀλίγον εὐξάμενος, εὐθὺς ἀναχωρείτυ) (ἁλαίζόνων d 
ποῦτο), ἀλλὰ περιµενέτω τὴν ληγιν ἐν timus 
Ψυχῆς προσκαρτερῶν. | 

« Ὁ δὲ πλούσιος, iv τῇ ταπεινώσει αὑτοῦ, in 
ἄνθος χόρτου παρελεύσεται. ἸΑνέτειλε rip! fus 
σὺν τῷ καύσωνι, xal ἑἐξήρανε τὸν χόρτο, i 
ἄνθος ἐξέπεσε. » "Άνθει χόρτου ἀπειχάζει οὖν zer 
φον, τὸ ἐφήμερον αὐτοῦ παραστῆσαι βουλόμ”, 
« Καὶ dj εὐπρέπεια τοῦ προσώπου αὐτοῦ asi 
Πρόσωπον xataypnoixüg s[pnxt" τοῦτο 19 ' 
μόνου λέγεται ἀνθρώπου * ἐπὶ δὲ τῶν ἄλλων € 
οὔ... Οὕτω xai ὁ πλούσιος ἓν ταῖς πορείεις 017 


D µαρανθήσεται.» Πορείας, τὰς χατὰ τὸν παρόντα 


διεξόδους φησί. 

«Μακάριος ἀνῆρ ὃς ὑπομένει πειρασμὺν, 
χιµος γινόµενος λέψεται τὸν στέφανον τῆς M 
ἐπηγγείλατο 6 Κύριος τοῖς ἀγαπῶσιν αὑτόν. pi 
τῶν ὄντων τῶν πειρασμῶν, ὡς ἔφαμενι et 
καθ) ἑχάτερον ἡ ὑπομονή. Εἶτα τῆς τοῦ Κυρίω P? 
σθεὶς εὐχῆς, Ἆτις μῇ εἰς πειρασμὸν ἐχπεσεῖν 1p 


f 
ἐξιλεμ ένους (sic) τὸ κρεῖττον παρξγγυᾷ, m 
yu n 


ὅτι V 


0αἱρετος. Πλὴν χαλῶς ἔχει, 
θεὸν πρὸς τὸ ἀσθενέστερον τῆς ἀνέρωπ 


1141 


EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI. - CAP. 1: 


1132 


71j2avta φύσεως, τὴν ἐπιφορὰν ἀπεύξασθὰι τῶν À ac Dominum cum respiceret. ad majorem liumanz 


πειρασμῶν ὑποθέσθαι, ἁτελέστερον ἔτι τῶν μαθητῶν 
δ.ανξιµένων. Ἐπεὶ 65 τῇ διὰ τῆς ἀναστάσεως a5- 
τοῦ ἐπιγνώσει, καὶ τῇ εἰς οὐρανοὺς ἀναλήψει ἐτεῤ- 
ῥώσθη tj ἀσθενῆς φύσι; ἡμῶν, µηχέτι τοὺς πειρᾳσ- 
μοὺς δεδοικέναι ὁ ἁδελφὸς αὐτοῦ χατὰ σάργα cis- 
Y) ᾿εῖται. 


« ἈΕηδεὶς πειραζόµενος λεγέτω, ὅτι Απὸ θοοῦ 
πειράνοµαι. ν El διττοὶ οἱ πειραασμοὶ, τοἰνυν πάντα 
πεερασμὸν ἐχθάλλει τῆς ἀπὸ τοῦ θεοῦ αἱτίας. ᾽Αλλὰ 
σχόπει, ὅτι ox εἶπε, Πειρασθεὶς, ἀλλὰ, « Πειραζό- 
ε ενος. * Τὸν γὰρ ἑαυτῷ διὰ πλημμέλειαν χαὶ ἆνο- 
Αασίαν ἑχπορίζοντα τοὺς πειρααμοὺς, xal ὥσπερ iv 
δ.ηνεχεῖ σάλῳ ταῖς περιστάσεσι χυθδιστεύοντα, τοῦ- 
τον λέχει μὴ ἀπὸ θεοῦ πειράζεσθαι, ἀλλ ἀπὸ τῆς 
ἑδίας ἐπιθυμίας. Ὁ γὰρ τὸν ἐπενεχθέντα νιχήσας 
πε.ρα1μ’ν, ἀσφαλέστερον ἑαυτὸν χαταστῄσας, δυσ- 
ανάλωτος ἔτι καθίσταται πειρασμοῖς μάλιστα τοῖς 
ἀφ) ἑαυτοῦ χινουµέναις. Πρὺς Υὰρ φιλοσοφωτέραν 
ἀποχλῖναι (f. — νας] ζωὴν iv ἀνέσει λοιπὺν τῶν 
πειρασμῶν δτατελεῖ. ε Ὁ γὰρ θεὺς ἀπείραστός ἐστι 
χαχῶν * πειράζει δὲ αὐτὸ; οὐδένα.ν --« Απείραστος 
ὁ θεὸς χακῶν, χατὰ τὸν εἰρηχότα * «Τὸ θεἷόν τε xa 
μακάριον, οὔτε αὐτὸ πράγματα, ἔχει, οὔτε ἑτέροις 
παρέχει. » Περὶ civ θνητὴν γὰρ φύσιν χαὶ περίνειον 
ταῦτα πάντα, περὶ ἣν ἀλλοίωσις ἱὁρᾶτα:] χαὶ xaza- 
Φ2λῃ, τὰ τῆς φύσέως ἡμῶν προχκατάρχοντα. Ἐπι- 
θυµία δὲ [xal ἁμαρτία] χαὶ ὁ &x ταύτης ἐπιφυόμενος 


nature imbec:llitatem , suggessisse id quod imper- 
fectius est, nempe deprecari tentationes ; cum per 
id tempus apostoli imperfecti adhuc essent. Post- 
quam vero resurrectionis ejus agnitione, et ipsius 
etiam ascensione in coetum, imbecilla natura nostra 
roborata est, ne amplius timeamus tentationes, 
nos doeet frater cjus secundum carnem. 

Vrns. 15. « Nemo, cum tentatur, dicat quoniam 
4 Deo tentatur. » Si duplicis generis sunt tentatip- 
nes, cur nune cujusvis tentationis causam a Deo 
removet ? Sed animadverte, quod non dicat, « Qui 
tentatus est, » sed « Qui tentatur : » qui enim per 
peccatum et incontinentiam, sibimetipsi tentationes 
aceersit, ae velut in continua procella periculose 
agitatur, hunc non tentari a Deo, ait apostolus, sed 
a propria concupiscentia. Qui enim immissam teu- 
tationem superavit, exinde robustior effectus, diili- 
cilius etiam capitur tentationibus, iis presertim qu;e 
a se ipsu commoventur. Qui enim virtutum exer- 
citio perfectius se tradit, progressu temporis magna 
etiam a tentationibus quiete fruitur. « Deus enim 
intentabilis malis 34945 (5) est, ipse autem nemi- 
nem tentat, » Tentari malis non potest Deus, juxta 
effatum illius : « Quod divinum et beatum est, id 
nec habet, nec exhibet cuiquam negotium (4). » 
llec enim omnia in mortalem ac terrestrem na- 
turam tantummodo cadunt, in. qua vicissitudo et 
mutatio contingunt, qux: sunt veluti primordia na- 


τῇ ψυχῇ θάνατος, βαθμοί τινες τῆς ἀνθρωπίνης ϱ {υγ nostrz. (5) Concupiscentia vero et peccatum, 


καθεστῄχαχσιν ἁπωλείας. Ἡ γὰρ ἐπιθυμία χώραν 
εὑροῦσα παραδοχῆς, εἱργάσατο τὴν ἁμαρτίᾳν, ficu; 
ἀπέτεχε θάνατον, ἂν μὴ δ.ὰ µετανοίας ἐχρ'ζώσαν- 
τες, δευτέρας ἡμῖν ὑποξώμεθα ζωῆς ἀρχήν. 


« Ἔκχαστος bi πειράζεται ὑπὸ τῆς Da; ἔπιθυ- 
pla; ἑξελχόμενος xal δτλεακόμενος. Εἶτα fj ἐπιθυ- 
µία συλλαθοῦὺσα, οἶχτει ἁμαρτίαν ' ἡ δὲ ἁμαρτία 
ἁτωτελεαθεῖσα ἀποχύει θάνατον. » ΕἘπειδὴ ἔδειξε 
την θείαν φύσιν, μήτ αὐτὴν πειράνεσθαι, μήτ ἅλ- 
λοις τοῦτο παρέχουσαν, λέγει δὲ πειρασμοὺς iv- 


et quie ex hoc profluit, animx mors, gradus.hu- 
manae perditionis sunt. Concupiscentia enim, lo» 
cum naeta, in quo recipiatur, loperatur peccatum, 
quod parit mortem, nisi illo per poenitenttam su- 
»lato, alterius vitze principium nobis consciscamus. 

Vzns. 14,15. «Unusquisque vero tentatur a concu- 
piscentia sua abstractus, et illectus. Deinde con- 
cupiscentia cum conceperit, parit peccatum : 
peccatum vero, cum consummatuin fuerit, generat 
mortem. » Cum docet, alienum esse a divina natura 
tentari et tentare, tentationes vocat eas cogitationes 


Bonifacii Finetti note. ' 


(6) Vulgatus interpres vertit, intentator malorum. 
Fortasse legit, ἁπειράστης, pro ἀπείραστος. 

(4) Impiam sententiam, bono sensu abs se intel- 
leclam, ignarus, ui pulo, ejus auctoris, ad illu- 
strandum S. Jacobi dictum affert hic commentator. 
Ea enimest Epicuri, quam ille ad tollendam divinam 
providentiam  fundamenti loco ponit. Scilicet iis 
verhis Deo omnimodam quietem et indolentiam ui- 
bui, ut ab eo omnem rerum administrationem 
amoveat. Sane cam ut Epicuri refert Laertius in 
ejus Vita : et ante illum Tullius lib. 1 De natura 
deorum ; cujus verbis ego hic Latigam versionem 
ejusdem sententiz: dedi. Sed prasstat eum locum 
integrum hic referre. Novi ego  Epicureos omnia 
sigilla venerantes : quanquam video nonnullis videri 
Epicurum, ne in offensionem Atheniensium cederet, 
verbis. reliquisse deos , re sustulisse. Itaque in illis 
selectis ejus. brevibusque sententiis , quas appellat is 
xvplag δόξας, hec ut opinor, prior sententia est : 
c nod beatu-n εἰ immortale. est, id nec habet, nec 
exhibet cuiquam negotium. » Eamdem Epicuro sen 


tentiam tribuit ferme iisdem verbis Lactantius lib. 
De ira Dei, c. 4. Verba ejus sunt :, Bx. hoo ( inquit 
Epicurus) beatus, et incorruptus est ( Deus) quia 
nihil curat, neque lubet ipse negotium, neque alteri 
exhibet. Pro μακάριον καὶ ἄφθαρτον, beatum et in- 
corruptum , Gu: verba propria Epicuri sunt, habet. * 
hic auctor θεῖον χαὶ paxáptov, divinum et bealum, 
eodem sensu. Pro ἄλλῳ, alii vel alteri, habet item 
ἑτέροις, aliis: qua lectionis varietate eamdem sen- 
tentiam refert Sextus Empiricus llypotyposeon ll, 
24. Ceterum quo sensu eflatum illud. pronuntiaverit 
Epicurus, constat ex eo quod exinde deducit. Ita 
enim immediate prosequitur apu: Laertium : Ὥστε 
οὔτε ὀργαῖς οὔτε χάρισι συνέχεται, Quare neque ira, 
neque gratia tangitur. Quibus verbis, adnotante 
Laciantio loco laudato, sicuti iram, ita etiam bene 
ficentiam, adeoque et mundi gubernationem ei 
ademit. 

(5) Paucioribus verbis similem rationem affert 
Epicurus, subdeus : Ἐν ἀσθενεῖ γὰρ πᾶν τὸ το:- 
οὔτον. Πε enim οιληία infirmitatis sunt. 








11:3 


1a Deo, ex: animam non confuudaut, sed. placidam, 
pacatam ac magis illuminatam reddunt. Quamecb- 
rem mox ait: « Omne datum opümum, et. ou:ne 
donum perfectum desursum est, descendens a Pa- 
tre Inminum: » Siquidem omnia quz a nobis 
sunt, multum imperfectionis admistum habent. 

Vrns. 16, 17. « Nolite itaque errare, (fratres mei 
dile.tissimi. Omne datum optimum, et donum 
perfectum desursum est descendens a Patre lumi- 
num. » Patrem luminum hic intellige Deum ; per 
lumina vero vel angelicas potestates, vel homines, 
qui per Spiritum sanctum illuminati sunt. « Apud 
quem non est transmutatio, vel vicissitudinis obum- 
pDratio. » Non. est. inquit, apud Deum Patrem 
luminum, transmutatio. 
tam clamat !* ; « Ego sum, ego sum, et non mutor. » 
Hlud autem, « vel vicissitudin:s obumbratio, » per- 
inde est, ac, nulla neque per imaginationem, aut 
suspicionem mutatio. 

Vgns. 18. « Voluntarie enim nos genuit Verbo 
veritatis, ut simus initium aliquod creatur: ejus. » 
JHilud « voluntarie » dixit propter illos, qui dizbo- 
Jica insania docent , mundum hunc casu, seu a se 
ipso conflatum fuisse. Postquam enim superius di- 
xit, « Ápud quem non est transmutatio, » ac 396 
per lioc Deum immutabilem esse, significavit, sub- 
jungit : « Voluntarie nos genuit. » Si igitur facti 
sumus, perspicuum est, mutabiles nos esse : quo- 
modo enim imu:utabile, quod cum non esset, per 
mutationem ad exsistendum pertractum est? Deinde, 
postquam dixit, « Genuit, » ne quis eodem modo, 
quo nos, etiam Filium suum genuisse, suspicaretur, 
subdit, « Yerho veritatis.) —«ÜOimnia » enim secundum 
Joannem Theologum « ρε ipsum facta sunt '!, » 
videlicet per Verbum veritatis. Quare si per 
Verbum producti sumus, profecto nos ei, a quo esse 
accepimus, consubstantiales esse non possumus. 
Mud vero « initium aliquod, » idem valet, ac pri- 
Inum, et pr:estantissimum. Creatura autem nomine 
visibilem natura:n intelligit. 

Vgns. 19. « Quare, fratres mei dilectissimi, sit 
omnis homo velox ad audiendum ; tardus autem ad 
loquendum, et tardus ad iram. » Illud «velox» non 
simplicem auditionem significat, sed efficacem, seu 
qui ad przstanda ea, qua audita sunt , impellit. 
Noverat enim, eum qui libenter praebet auditum, 
promptum etiam ut plurimum, ad ipsum opus se 
praestiturum ; sicut e contra, eum qui segniter erga 
aliquid afficitur, illudque differt, tandem aliquando 
omniuo ab incepto destiturum. Idcirco in divina- 
rum rerum doctrina addiscenda velocitatem praci- 
pit ; in iis vero , qux periculosz sunt administra- 
tonis, tarditatem. Ilujusmodi autem est loqui et 
irasci : quz namque ex ira fit locutio, neutiquam in 
bonum desinere solet (6). Et ideo virum quemdam 


!* Malach. 11, 6... ** Joan. 1, 9, 


. Bonifacii Finetti note. 
(6) Melius quoad sensum habet hic textus cditus: "H τε γὰρ ἀπρομηθῆς λαλιᾶ, 5 


-——— --- 
- 


lpse cnim per proplie- B 


D ἀκρόασιν περιίστησιν, ἀλλ᾽ εἰς Evspyh * 


1 HEOPHYLACTI BULGARLI£ ARCHIEP. hi 


que animum turbant : quae enim tentationes sunt À ταῦθα τοὺς λογισμοὺς τοὺς τῆν Qduyke τράττη:: 


4 


οἱ yàp παρὰ θεοῦ οὗ συγχέοντες, ἀλλὰ χαταστη 
τικοὶ τῆς φυχῆς λαμτπρύοντες αὐτόν * διὰ «os. 
ys € Ἰ]]ᾶσα δόσις ἀγαθλ. xaX πᾶν δώρτματὸ-. 
ἄνωθέν ἐστιν ἐχ τοῦ Πατρὸς τῶν quitus: à; 
παρ’ ἡμῶν ἐπαγομένων, τὸ ἀτελὲς ἐχήντων, 


« Mh πλανᾶσθε, ἁδελφοί µου ἁναπητοί. Ii: 
σις ἀγαθὴ, xat rà» δώρημα τέλειον, ἄνωθέν ic 
xata6alvov ἀπὺ τοῦ Πατρὸς τῶν φώτων. » I: 
δὰ τῶν φώτων νόει τὸν Θςὸ», ἢ τῶν ἀγγελικὸ, ἰ 
νάµεων, f] τῶν πεφωτισµ.ένων διὰ Πνεύματος E 
« Παρ) ᾧ οὐχ ἔνι παραλλαγὴ, f τροπῖς ἀπ 
σµα. » Οὐκ ἔνι, φησὶ, παρὰ τῷ θεῷ τῶν v. 
παραλλαγὴ  αὑτνς γὰρ διὰ τοῦ προφίτω 5k 
€ Ἐγώ εἰμι, καὶ οὐχ Ἠλλοίωμαι. » Τὸ 6t, «τος. 
ἀποσχίασμα, » ἀντὶ τοῦ, οὐδὲ μέχρις ὑποννίαι :.« 
ὑποθο)λή. 


« Αὐτὸς βουληθεὶς ἀπεχύησεν ἡμᾶς, Λόγω v 
θείας, εἰς τὸ εἶναι ἡμᾶς ἀπαρχὴν τινα τῶν cix 
τισµάτων. » Τὸ, « Βουληθεὶς, » εἶπε, διὰ $2 
τοµάτως ἀποστῆναι τὸν χόσμον δα.μονῶντας. Ex? 
γὰρ ἀνωτέρω εἶπε, « Παρ) ᾧ οὐκ Ev παραλλατ.! 
καὶ ἔδειξεν Ex τούτου ἀναλλοίωτον τὸ θεῖον, ts 
τὸ, « Βουληθεὶς ἀπεχύῃησεν ἡμᾶς. » El yip τε’ 
μεν, δῆλον ὅτι καὶ ἀλλοιω-οί. Πῶς γὰρ ἀνελ/ών"' 
τὸ ἐχ τοῦ μὴ ὄντο; ἐξ ἀλλοιώσεως εἰς τὸ εἶναι zi 
θόν; Εἶτα ἐπειδὴ εἶπεν, « Απεχύησεν, » 2 
τις ὑπολάδῃ, ὅτι ὁμοίως fulv καὶ τὸν Yo» dd 
πεῖν αὐτὸν, ἑπάγει τὸ, « Λόγῳ à) rüsla:. » — ! Dir 
τα» γὰρ, χατὰ τὸν θεολόγον Ἰωάννιν, (9 cit: 
ἐγένετο" » οἱονεὶ τοῦ τῖς dirü:ía; λέγω. 9: 
[εἰ] διὰ τοῦ Λόγου fj πρόοδος ἡμῖν, οὗχ dpt 
ἡμεῖς οἱ τὸ εἶναι ἔχοντες «b |f. τῷ] iJ ue 
γόναµεν. Τὸ δὲ, « ᾽Απαρχήν τινα, » ἄντ' τοῦ ae 
τον xaX τιμιώτατον. Κτίσμα δὲ, τὴν épugtviy v» 
φτσίν. 


« Ὥστε, ἁδελφοί µου ἀγαπητοὶ, iow zi or 


θρωπος ταχὺς εἰς τὸ ἀχοῦσαι, βραδὺς εἰς τὸ n 
βραδὺς εἰς ὀργήν. » Τὸ, « ταχὺς, ? οὐχὶ εἰς a 
αἱ pem 
ἀχοῦσαι πρὸς thv µεταχείρισιν τῶν ipovsint 
φορμῶσαν. Ἡπίστατο γὰρ τὸν μετὰ esl s 
έχοντα thy ἀχοὴν, [καὶ πρὸς την ἐργασίαν T . 
ἔτοιμον παρέξοντα. ἑαυτόν * ὥσπερ] ἀπ per^ 
μετὰ βραδυτῆτος πρός τι διατιθέµΣνον 1 μα 
[καὶ πάμπαν εἰργόμενον ἔσθ᾽ ὅτε τῆς e ieri 
Διὸ ἐπὶ μὲν τῆς τῶν θείων διδασχαλία», " t 
ἐντέλλεται ἐπὶ δὲ τῶν ἐπισφα]ῆ τὴν nus 
ἑχόντων, τὴν βραδυτῆτα. Ταῦτα δὲ d ix d 
τὸ ὀργισθῆναι. "H τε γὰρ ὑπὸ ὀργῆς λα n" 
ἀγαθὸν ἀποτελευτᾷ. Διὸ xal τις VP ' 





{15 EXPOSITIO IN EPIST. 


^a fca; μετέγνω πολλάχις * ὁ δὲ σιωπήσας οὐ 
K οὖν é μαχκάριος Δαδίδ. « Ὀργίζεσθε, xal μὴ ápap- 
τάνετε * » τοῦτ' ἔστι, Μὴ ὀργιζόμενοι εὐθὺς, καὶ τὴν 
Ex ττς ὀργῆς ἐπάγετε µανίαν, Σύμφωνα τούτοις xal 
τὰ τεαρόντα, τῆς [f. τῇ] τε περὶ τὸ λαλῆσαι αὑτὸ, 
καὶ τὸ περὶ τὸ ὀργισθῆναι’ μάλιστα δὲ περὶ τῆς 
ὀργῆς, τις ἁλογίστως προσενεχθεῖσα [f. προεν.], 
της τοῦ [θεοῦ] δικαιοσύνης ἀποστερεῖ. Aib. xal λέ- 
Ύει ε "Opyh διχαιοσύνην θεοῦ οὐ χατεργάζε- 
cxt. P | 
« "Opyh γὰρ ἀνδρὸς δικαιοσύντν Θεοῦ οὗ χατερ- 
Ὑάδεται. » Δικαιοσύνη ἐστὶν ἕξις ἐν τῇ φυχῆ τοῦ 
xav' ἀξίαν ἑκάστῳ ἀπονεμητική" ὀργὴ δὲ ἀπόλλυσι 
xaY φρονίµους, Io; ἂν αὕτη διὰ τὴν ἄγαν ἐμπάθειαν 
σχοτοῦσα τὸν νοῦν, τὴν χεχριµένως ἀπονέμουσαν Exá- * 


S. JACOBI. — CAP. I. 1146 


δέποτε, Α divina sapientia plenum frequenter poenitebat, esse 


locutum, siluisse autem, nunquam. Et beatus Da- 
vid inquiebat !* : « Irascimini, et nolite peccare : » 
boc est, Nolite cito irascentes, etiam insaniam ex 
ira manantem adjungere. Conformia bis sunt etiam 
que hic dicuntur, tam de locutione, quam de ira: 
prassertim vero de ira, qua absque ratione ascita 
divina justitia privat. Quare subdit : « Ira justitiam 
Dei non perfi-it. » 


Vgns. 20. « Ira enim viri justitiam Dei non per- 
ficit. (7) » Justitia namque est affectio animi distri- 
buens unicuique, prout decet. Ira vero perdit etíam 
sapientes : quomodo igitur illa, que immodica pas- 
sione mentem obnubilat, virtutem, qu: dijudicate 


στῳ τὸ xaz' ἀξίαν συστήσειεν; ᾽Αλλὰ yàp σκόπει, ὅτι B unicuique juxta propriam dignitatem distribuit 


οὐχ ἁπλῶς εἶπε | περὶ]τοῦ μὴ κατεργαζοµένου τὴν τοῦ 
Θεοῦ διχαιοσύνην, ἁλλὰ [περὶ] τοῦ ἐπὶ τοῖς ὀλεθρίοις 
ἑαυτῷ ἀνδριζομένου. Διὰ γὰρ τοῦτοχαὶ ἄνευ τῆς τοῦ 
ἄρθρου προσθήκης προσήνεγκε [[.προήν.] τὸν λόγον * 
καὶ ὅτι τοῦτο βούλεται, δείχνυαι τὸ, « Maxáp:o; &vtp, 
ἕς οὐκ ἐπορεύθη iv βουλῇ ἀτεθῶν. » Ἡ γὰρ τοῦ 
ὑποτακτικοῦ ἄρθρου ἐπιφερὰ δείχνυσιν, ὅτι τὸ, 
Q7 ip, τῶν in' ἅμςω τὴν ῥοτὴν ἀγαθῶν ἑχόντων xal 
xaxov σημαίνειν βούλεται. Ἐπιστατέον δὲ, χαὶ ὅτι 
02x Ἐργάζεται, εἶπε χατὰ τὸ ἁπ)οῦν, ἀλλὰ μετὰ 
της πρ.θήχης τὶς προθέσεως, « Κατεργάδεται. » 
Τοῦτ ἔστιν, Oby ὁλοτειῶς ἁποστερεῖται τοῦ δέοντος. 
Ἔστι γὰρ &v ὁργῇ θεωρῆσαί τινα λναιτέλειαν, καθ’ 
ὅσον οὐδὲ ἐν ἄλλη φυχιχῇ κινήσει τοῦ ἐπαινετοῦ ἆ- 
potpi,aet τὸ ὁπωσοῦν ἀπόθλητο», ἀλλά τι xol Ἆρι- 
στὸν [f. χργστὸν] ἔστιν εὑρεῖν. 


« Διὸ ἀποθέμενοι πᾶσαν ῥυπαρίαν καὶ περιστείαν 
Χαχίας, tv πραῦτητι καρδίας δέξασθς τὸν μὲν ἔμφυ- 
του A^yo) τὸν δυνάµενον σῶσαι τὰς φυχὰς ὑμῶν. » 
Ti, « ῥυπαρίαν, » προστίθησι καὶ τὸ, « Περισσεία 
[[. — av] κακίας, » τοῦτο παραστῆσαιβουλόμενος, τ», 
χα] εἴ τινι πολλάχις περιἐπεσέ τις ῥυπαρίᾳ, ταχέως 
αὐτῆς ὑπεξίστασθαι, ἀλλὰ μῆ τῇ κατ' αὐτὴν ἐπιμονῇ 
διὰ itg συνηθείας βεδαιότερον [τὸ xaxbv] ἀπεργά- 
Q0 av πεφυκύτων τῶν συνεχέστερον ἡμῖν καὶ περιτ- 
τύτερον ἐπιτελουμένων, εἰς φύπιν ἀποχαθιστᾶν 


constituere unquam poterit ? Verum observa (8), 
quod non simpliciter lequatur de eo, qui justitiam 
Dci nen operatur ; sed de eo, qui in rebus sibimet-- 
ipsi perniciosis invalescit : idcirco enim etiam abs- 
que additione articuli propositionem protulit. Quod 
autem 327 istesit illius sensus, argumentum cssc 
potest iilud Davidis : « Beatus vir, qui non abiit in 
consilio impiorum !* : siquidem articuli subjun- 
clivi appositio ostendit, quod vox vir tum eum qui 
ad bona, tum eum qui ad mala propendet, signilicet. 
Adnotaudum etiam, quod non dixerit simpliciter 
Facit; sed addita prepositione, « Perficit. » lloc 
est, Non omnimode destituitur réctitudine : cst 
enim eliam in ira aliquam utilitatem reperire, iu 
quantum in ea, sicut οἱ in aliis animi motibus, ob 
honestatis carentiam, non est totum, et omni ex 
parte improbandum ; sed aliquid etiam boni in ea 
reperire est.! 

Vrgns. 21. « Propter quod abjicientes omnem 
immunditiam, et abundantiam πια], in mansue 
tudine suscipite insitum verbum, quod potest sal- 
vare animas vestiras. » — « Immunditiei » addit 
« abundantiam malitiz, » monere volens, quod si 
eliam quis pluries in immunditiam incidat, celeri- 
ter ex ea surgat; ne diu in ipsa permanendo, ma- 
lum firmius consuetudine efflciatur. Solet enim ni- 
mia frequentia, id quod efficitur, velut in naturam 
convertere, eique naturze proprielatem quodammodo 


τὸ τελούµενον, frot φύσεως ἕξιν αὐτῷ περιποιεῖν, D consciscere. « In mansuetudine » vero ait, propter 


(Ev πραῦτητι » δὲ εἶπε διὰ τὸν διδασχαλικὸν λόγον, 
ὃς οὐκ iv θορύόῳ καὶ vapayl τὴν ὑποδοχὴν ποιεῖ- 
τά.. € Ἔμφυτον δὲ λόγον » χαλεῖ τὸν, χαθ᾽ ὃν λογι- 
xA γεγόναµεν, διακριτιχοὶ τοῦ βελτίονος xai τοῦ 
χείρονος, 

cTívesüz δὲ ποιηταὶ νόµου, xal μὴ ἀχροαταὶ 
µόνον, παραλογιζόµενοι ἑαυτούς. "Ost εἶ τις 


M Psal, 1v, D. !? Psal. 1, 1. 


verbum doctrine, quod, ubi tumultus vel turbatio 
est, minime recipitur. « Insitum autem verbum » 
appellat illud, quo rationales, ac bonum a malo 
discernendi facultate praediti nascimur. 


Vgns, 92, 90. « Estote autem factores legis, et non 
auditores tantum, fallentes vosmctipsos. «Quia 


Bonifacii Finetti notes. 


ὁργὴ, οὐκ εἰς ἀγαθὸν ἔσθ᾽ ὅτε εἶδεν τελευτᾷν. Nam 
el inconsuMa locutio et incircumspecta ira nunquam 
notil in bonum desinere. 

(7) Vulgata habet, operatur, et rectc. Ipse tamen 
verli perficit, ut locum babere posset, quz? paulo 


post sequitur, commentatio. . . 

(8) Qua sequuntur usque ad v. 21 a sciolo aliquo 
grammatico addita esse videntur. Aliunde locus s3tis 
obscurus, et fortasse mendosus est. 





1 


rabitur viro consideranti vultum nativitatis suz in 
speculo. » Considerare « vultum nativitatis » est, 
semelipsum per legem cognoscere, et ideo non 
dixit tantummodo ε vultum, » sed « vultum nativi- 
tatis; » per legem enim discimus, quales nati su- 
mus et intelligimus, quales postea spiritualis lex 
per naturam regenerationis nos effecerit. At deinde 
non perseverantes in hac inspectione per praxim, 
ipsius, quod recepimus, spiritualis doni oblivisci- 
mur. Qui enim se pravis operationibus dedit, ne- 
que beneficiorum, quibus eum Deus affecit, am- 
plius reminiscitur. Si enim memoria teneret, quod 
superne regenitus, justificatus, οἱ inter filios Dei 
cooptatus sit, profecto nequaquam se traderel ope- 


stolus ab usitato speculo, ad spirituale speculum 
sermonem  transferens, alterum comparationis 
: membrum laud ezpressit ; ita enim se laberet in- 
tegra comparatio : Si quis auditor legis est, ct 
non factor, bic similis est homini consideranti 
vultum suum jn speculo; quemadmodum enim ille 
consideravit se, et abiit, et statim oblitus est, qua- 
lis 328 fuit; ita se habet ille, qui ex lege Mosis 
addidicit id, propter quod factus sit, nempe ad 
Vei gloriam, et utjuxta imaginem Dei factoris sui, 
viveret, se factum esse, cognovit ; postea nibil ho- 
rum facit, sed eodem modo se gerit, ac qui consi- 
derat vultum suum. Hoc igitur exemplum, wt 
eportere videbatur, neutiquam [integre proposuit 
1e : non tamen absque causa : scilicet aliquid re- 
ticendo auditorem attentiorem reddere et cxcitare 
voluit, ne otiose ista audiret. Non enim beaii sunt 
auditores; scd qui auditui praxin adjungunt : 
quandoquidem et Phariszei fuerunt auditores ; sed 


ΤΠΕΟΡΗΥ:ΛΟΠ BULGARUÉ ARCHTIEP. 
si quis auditor est verbi, οἱ non factor, hic compa- Α ἀχροατῆς λόχου kam, 


Ii 


xai οὗ moth, 0 


ἔοικεν ἀνδρὶ χατανοοῦντε τὸ πρόσωπον τῆς γενέτς 


αὑτοῦ ἓν ἑσύπτρῳ. » --- 


« Πρόσωπον qi, 


[xatavosiv] » τὸ διὰ τοῦ νόµου Σαυτὸν Ene as 


Ad xal τῷ € προσώπῳ ἐπήγαγε « τῆς Υενέτειςι 
Aix γὰρ τοῦ νόµου μµανθάνοµεν οἷοι γεγόΣ 


χαὶ χατανοοῦμεν οἵους Ὑενομένους ὁ πνευμιτς. 
ἡμᾶς ἀποτελεῖ νόμος διὰ τοῦ λυτροῦ τῆς καὶ: 


νεσίας. Εἶτα μὴ ἑμμένοντες τῇ τοιαύτῃ θέᾳ 617; 


πράξεωςν xal τοῦ χαρίσµατος ἐπιλανθανόμεῖ:, t 


γὰρ πράξεσιν ἐχδιδους ἑαυτὸν πονηραῖς, 9X 
εὐηργέτηται παρὰ τοῦ Θεοῦ μνημονεύει. El -z 
ἐμνημόνενεν, ὅτι ἄνωθεν ἐγεννήθη, xal ἐδιχαιώῦτ, 





ἐν υἱοῖς ἑλογίσθη Θεοῦ, οὖκ ἂν ἑαντὸν παρεδίδου -', ' 


'ἀθετοῦριν ἔργοις την χάριν. 'Απὸ δὲ τοῦ συνίθως 5, 
ribus, qux receptam gratiam delent. Caeterum apo- B του ἑσόπτρου, ἐπὶ τὸ νοητὸν ἔσοπτρον, bui: 
τὸν λόγον, μηδὲν ἀπενέγχας τῶν sig mapihz 
ἀφοριζόντων τὸ εἱρημένον. Ofov ἵνα εἶπῃ v; 
EL τις ἀκροατὴς νόµωυ ἐστὶι xal οὐ ποιητής, ὧτ. 
ἔριχεν ἀνδρὶ χατανοοῦντι τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐν ἐτ- 
πτρῳφ, Ὡς γὰρ ἐχεῖνος χατενόησεν ἑαυτὸν καὶ i7 
ελήλυθε, xal εὐθὺς ἑπελάθετο ὁποῖος ἣν ’ οὗτω cc 
οὗτος ὁ διὰ τοῦ Μωῦσέος νόµου κατανοῄήσας τὸ Er: 


γέγονεν, ὅτι πρὸς δόξαν soo, xaX τὸ κατ tix 
νέσθαι τοῦ πεποιἠχότος Θεοῦ, μετὰ τὸ χαταν1. 
οὐδὲν τῶν χατανοτγθέντων εἰργάσατο, ἁλλ' $31.00; 
€Q κατανεοῦντι τὸ ἑαυτοῦ πρόσωπον, Τούτῳ ciu; 
χρἡσασθαι δἑον, οὐχ ἐχρήσατο. Καὶ οὗ pity 2 
motel ὁ ἀπόστολος, συνάγων τὸν ἀχροατὴν xal er 
τείνων εἰς τὸ μὴ παρέργως τούτων ἀχούειν. (09 12 
ἐχεῖνοι µαχάριοι cl. ἀχροαταὶ, ἁλλ' οἱ συνα TW 
τῇ ἀχρυάτει τὴ» πρᾶξιν. Ἐπεὶ καὶ οἱ Φερισαῖο' εἐγέ- 
νοντο üxpoata', &)X ἐπεὶ οὗ ποιγταὶ fem, οὐχέτ 
paxáp:ot. « Π :ραλογικόκενοι ἑαυτούς. ) PED 
ἐξαπατῶντες, καταφρονοῦντες τῖς ἑαυτῶν σωτηρία, 


quoniam factores nun erant, nequaquam beati evaserunt. « Fallentes  vosmetipsos; » hoc esl, dec: 
pientes vosmelipsos, parvi pendendo vestram propriam salutem. 


YVgns. 21. « Consideravit enim se, et abiit, et 
statim oblitus est qualis fuerit. » Auditioni jungit 
oblivionem. ()Juoniam ad anim: salutem non suf- 
ficit auditio legis, nisi etiam operatio, qua audi- 
tionem confirmet, subsequatur. 

ελα. 95. « Qui autem perspexerit in legerà per- 
fectam libertatis, et permauserit in ea, non auditor 
obliviosus factus, sed factor operis, hic beans in 


« Kaxevónos γὰρ ἑαυτὸν, xal &nsMjvls, PP 
θέως ἑπελάθετο -ὁποῖος ἣν.» Tfj ἀχροᾶσει eia 
τὴν ἐτιλησμονὲν, ὡς οὐχ ἁρχούσης μόνη: áxp is 
νόµου πρὸς ψυχικὴν σωτηρίαν, εἰ μὴ καὶ cet 
Gt; ἑπαχολουθήσει πρὸς βεδαίωσιν τῆς ἀχροάσον, 

« Ὁ δὰ παρακύψας εἰς νόμον τέλειου τὺν si ote 
| pia; καὶ παραμείνας, οὗτος οὖκ ἀκροατῆς bin 
νῆς γενόμενος, ἀλλὰ ποιητὴς ἔργου, οὗτος μαχέριςῦ 


facto suo erit. » — « Qui perspexerit (9), » inquit, D τῇ ποιήσει αὐτοῦ ἔσται. » — « Παραχύψας, y £i 


et non, Qui ingressus fuerit. Spiritualis enim lex, 
cum ubique eximium et magnum quid przferat, ex 
modica etiam sui consideratione potest quemlibet 
ad se ipsam allicere. Postquam vero dixit, « Legem 
perfectam, » subdit, « libertatis, » ut ipsius liber- 
tatis dotem | significaret. Lex enim Christi cum a 
servitute, quae secundum carnem est, liberaverit, 
acccedentem ad se in libertate constituit : quo illicio 
eum attentiorem reddit, atque ab oblivione, quz 
boua omnia corrumpit, liberat. 


&XX οὐκ, Εἰσελθών * 6 yàp. πνευματικὸς uh 9 
ἐφετὸν πανταχοῦ καὶ μεγαλεῖον ἔχων, xa! ἀπ᾿ αὖτι 
τῆς βραχεέας ἐντυχίας οἶδεν ἐφέλκεσθαι, — | 
« Νόμον τέλειον,» ἑπίνεγχε, 1 τῆς ἐλευθερί,) 
«hv ἐλευθερίαν ἐπίσημον αὑτοῦ ποιούμενο». 'Ü i 
xatà Χριστὸν νόμος τῆς 4E p. τὴν σάρχα asas 
δουλείας, ἓν ἑλευθερίᾳ τὸν προσιόντα xabi 7:15. : 
δ.ὰ τὸ ἐλενθέριον, xai προσεχτικὸν εἰριάσα * 7 
τον, xal τῆς Συ μαινοµένης ἅπασι τοῖς καλος 85. 


λαξεν ἐπιλησμονῆς. 
σα 


Donifacii Finetti Πποία, 


nit 
(9) Verbum παρακύπτω proprie signifi :at, obiter et per transennam intueri ; cui signification 


sequens coininentatoris αμα versio. 


jul 


— ——— —————— M — À— ——— € — M ———— a —À — M —— 








1.9 
« Εἴτις δοχεῖ θρῆσχος εἶναι àv ὑμῖν, μὴ χαλιν- 
σαγαγῶν γλῶσσαν ἑαυτοῦ, ἀλλ᾽ ἁπατῶν χαρδίαν ἐαν- 
τοῦ, τούτου μάταιο ἡ θρησχεία. » θρῆσχός 
&s-v παρὰ Ἰουδαίοις ὁ πίστιν ἔχων tv. ἔργοις τῷ 
δοχεῖν ἁἀδημοσίευτον ' xal ἐπειδὴ μέγα ἑφρόνουν οἱ 
ἸἹουδαῖοι ταῖς παραττρἠσεσι, χαὶ ἓν ταύταις τὸ πᾶν 
της περὶ θεὸν εὐσεθείας χατορθοῦν ᾧοντο, xat περὶ 
ταχύτας ἁἀσχολούμξνοι µόνας, αὐτοῖς τὸ μαχάριον περι- 
ποιεῖν ἑλογίζοντο" πρὸς δὲ τοὺς ἄλλους ὀνειδιστι - 
x«t pov διέχειντο, ὡς δἵλον ἀπὸ τοῦ ἐν Εὐαγγελίοις 
Φαρισαίου, xal ὧν περὶ τοῦ τελώνου ἀπηυθαδιά-- 
σατο ' ταύτην τὴν οἴησιν χαταστέλλων ὁ ἁπόστολος τὸ 
περοἈεἰμενόν φτσι᾽ μνησθεὶς γὰρ « ποιητοῦ ἔργων, 
xa ψαχαρίσας αὐτὸν, ἐπανορθοῦται εὐθὺς xal τὸ ἓν 
4] ποιῄσει παρὰ τοῖς πολλοίς ἐπιφυόμενον xaxbv, 
xai φησιν, ὅτι ΜΗ ὑπολάμθδανε, ὁ ἀπὸ τῆς ποιήσεως 
τοῦ νόµου αὐχῶν, τὸ µαχάριον χατὰ µόνην τὴν ποίη- 
σιν ἔχειν. Οὐ γὰρ ἀποδεχτὸν τοῦτο θεῷ;' ἀλλ ἐχεῖ- 
vos ἀποδεχτὺὸς, ὁ ποιῶν μὲν, ph ἐξ οἱέσεως δὲ ὀνε.- 
διστικῶς τοῖς μὴ ποιοῦσι φερόμµενος. Τὸ δὲ, « Απα- 
τῶν καρδίαν ἑαυτοῦ,  οἱονεὶ, Κατάγχων, χαὶ μὴ ἐξ 
οἱήσεως ὡς « ποιητῆς νόµου » ἁπατῶν συνείδησιν 
αὐτοῦ. Τοῦτο γὰρ ἡ χαρδία βούλεται ἐνταῦθα σηµαί(- 
νειν, ὡς xat lv τῷ, « Καρδίαν συντετριμμένην xat 
τεταπεινωµένην. » 


EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI. — CAP. I. 


1150 

A  VkBs. 26. « Si quis au:em putat, se religiosum 
esse, non refrenans linguam suam, sed seducens 
cor suum , hujus — vana est religio. »  lteligio- 
sus censebatur apud Jud:eos, qui fidem babebat in 
operibus (10) propterea quod is vir haud vulgaris 
conditionis videretur. Et quoniam Judei propter 
legales observantias de se magnifice sentiebant, in 
eisque omnem erga Deum pietatem sitam esse pu- 
tabant ; adeoque illis tantummodo operam dantes, 
se beatitudinem assecuturos arbitrabantur, etalios 
superbe despiciebant ac vituperabant, ut patet ex 
iis qux Phariszeus Evangelii, adversus publicanum 
arroganter protulit : errorem hunc ut convelleret 
apostolus, allata verba dixit. Cum enim factoris 
operum mentionem fecisset, eumque beatum 

D predicasset, statim. corrigit malum, quod exinde 
399 cuiquam subnasci potest, perinde ac si di- 
ceret : Ne putes, quicunque ex operibus legis glo- 
riaris, te beatum propter hujusmodi opera fore : 
non enim hoc satis est, ut acceptus sis Deo. llle 
enim acceptus tantummodo est, qui cum multa 
bona operetur, non tamen idcirco ex vana sui exi- 
stimatiopne despicit alios, qui eadem non operan- 
tur. lllud autem « Seducens cor » intelligendum 
est, ac si diceret, Jugulans, et ex animi elatione 


tanquam « factor legis, » decipiens censcicntiam suam; hanc enim hoc loco significat cor, quem- 


admodum ei cum dicitur !* : 
« θρησχέία χαθαρὰ χαὶ ἁμίαντος παρὰ θεῷ xal 
Πατρὶ αὕτη ἔστιν, ἐπισχέπτεσθε [vulg. — 021] ὁρ- 
φανοὺς xat χήρας ἐν τῇ θλίφει αὐτῶν. » 'Η θρησχεία 
πλέον τι δοκεῖ τῆς πίστεως ἔχειν. Κρυφίω» τινῶν 
γνῶσιν γὰρ τὸ ὄνομα ἐπαγγέλλεται, xaX βεθαιότητα 
τῶν κατὰ πἰστιν ἐνθεωρουμένων. Διὰ τοιοῦτο καὶ ὁ 
Απόστολος τῇ λέξει ταύτῃ ἐχρέσατο, « θρῖσχος, » 
εἰπὼν, ὥσπερ εἰ ἔλεγε' Γνώστην ἑαυτὸν οἴει τῶν 
ἁποῤῥήτων iv τῷ νόµῳ xaX ἀχριθη φύλακα. Ios, 
ὃς τὴν γλῶσσαν cóx ἐπίστασαι χαλιναγωγεῖν, χατ- 
Ἀγορεῖς τοῦ πλησίον, xal ὑπεροπτικῶς διαθιοὺς, οὗ- 
δένα τῶν ἁπορούντων οἰκτείρεις ' τοῦ νόµου μήτε 
τὸν χαταλαλεῦντα προσιεµένου, ἀλλὰ xal τοὺς ἐχ- 
θροὺς οἰκτείρειν χελεύοντος; Eimep οὖν θρῖσχο; 
εἶναι βούλει, pj bv. τῇ ἀναγνώσει τοῦ νόμου ἐπι- 
δείχνυσο τὸν θρῆσχον, à))' ἐν τῇ ποιήσει. Τοῦτο δέ 
ἐστι, τὸ τοὺς πλησίον οἰκτείρειν. 'O γὰρ εἰς τὸν 
πλησίον οἰχτειρμὸς ἀφομοίωσίς ἐστι πρὸς τὸν θεόν. 
t Γίνεσθε γὰρ, φησὶν, οἰχτίρμονες, ὡς χαὶ ὁ Πατὶρ 


« Cor contritum, et humiliatum. » 


VEns. 27. « Religio munda, et immaculata apud 
Deum et Patrem bac est, visitare pupillos et vi- 
duas in tribulatione eorum. » θρησχεία ( religio) 
plus aliquid importare videtur, quam fides. Vox 


C enim hujusmodi occultorum notitiam denotat, si- 


mulque in iis, quie per filem cognoscuntur, (irmi- 
tatem (11). Idcirco etiam apostolus hac voce usus 
est, « Religiosum » dicens ; ac si diceret, Cogni- 
torem te puias arcanorum legis, et perfectum ob- 
servatorem. Sed quomodo, si linguam tuam fre- 
nare nou valens, proximo (uo conviciaris , eL cum 
fastu vivens, indigentium non misereris, cum lex 
nequidem obloquentem ferat, et Ipsorum eliam 
inimicorum nos misereri praecipiat? Si igitur reli- 
giosus esse vis, non in leclione legis, sed in ope- 
ratione religionem tuam ostendito, quod potissi- 
mum fit miseratione erga proximum , qus assimi- 
lationem quamdam ad Deum parit, juxia illud, 
« Estote misericordes, sicut δι Pater vester ca- 


ὑμῶν ὁ οὑράνιος. » ᾽Αλλὰ xat ὁ οἰκτειρμὸς ὑμῶν p lesus misericors est 5. » At vero. miseratio vestra 


μὴ £v προσωποληψίᾳ ἔστω; ἐπεὶ μηδὲ ó stc ἀπομε- 
µερισµένας ποιεῖται τὰς ἑαυτοῦ εὑεργεσίας, ἀλλ᾽ 
« ἀνατέλλει τὸν Ίλιον » ἐπὶ πλουσίους xal πένητας, 
xai «βρέχει ἐπὶ διχχίους xal ἀδίχους.) --«Ασπιλον 
ἑαυτὸν τηρεῖν ἀπὸ τοῦ κόσμον. » Κόσμον ἐνταῦθα τὸν 


* Psal. t, 19. '*Luc. vi, 56. 


non cum acceptione personarum $it ; quandoqui- 
dem neque Deus, quibusdam tantum personis be- 
neficia sua impertit, sed « oriri facit solem'* » supra 
divites, et pauperes, « et pluit super justos et in- 
justos. » — « Et immaculatum se custodire ab hoc 


1!* Matth. v, 45. 


Bonifacii Finetti note. 


(10) Fidem habere in operibus perinde esse puto 
apud nostrum commentatorem ac bomis operibus 
abundare. 

(11) Cum hanc voci Greca θρησχεία vim tribuat 
hic cominentator, videtuream abà02o, quod dispi- 


cere et observare signilicat, dempto a, deduxisse ' 
cum tamen plerique alii a Thractbus derivent, παρ 
ὧν τὸ θρησχεύειν, ὡς ὁ λόγος, a quibus, ait Naziau- 
zenus, deorum cultus, ut fertur, sumpsit exordium. 


1:41 


rabitur viro consideranti vultum nativitatis suz in 
speculo. » Considerare « vultum nativitatis » est, 
semetipsum per legem cognoscere, et ideo non 
dixit tantummodo « vultum, » sed « vultum nativi- 
tatis; » per legem enim discimus, quales nati su- 
mus et iatelligimus, quales postea spiritualis lex 
per naturam regenerationis nos effecerit. At deinde 
non perseverantes in hac. inspectione per praxim, 
ipsius, quod recepimus, spiritualis doni oblivisci- 
mur. Qui enim se pravis operationibus dedit, ne- 
que beneficiorum, quibus eum Deus affecit, am- 
plius reminiscitur. Si enim memoria teneret, quod 
superne regenitus, justificatus, et inter filios Dei 
cooptatus sit, profecto nequaquam se traderet ope- 


TITEOPHY- ACTI BULGARUE ARCHIEP. t 
si quis auditor est verbi, ct non factor, hic compa- Α ἀχροατῆς λόγου ion, 


xal οὗ mot, d 
ἔοιχεν ἀνδρὶ κατανοοῦντε τὸ πρόσωπον τῆς νέα 
αὑτοῦ ἐν ἑσόπτρῳ.» — ε Πρόσωπον voix, 
[κατανοεῖν] » τὸ διὰ τοῦ νόµου ἑαυτὸν ἔπεγκνα 
Ad xaX τῷ « προσώπῳ £vfyays ε τῆς vois 
Διὰ γὰρ τοῦ νόµου μανθάνοµεν οἷοι γενύτα 
xai χατανοοῦμεν οἵους Ὑενομένους ὁ πνευὰ 
ἡμᾶς ἀποτελεῖ νόμος διὰ τοῦ λυτροῦ τῆς vica 
νεσίας. Εἶτα μὴ ἐμμένοντες τῇ τοιαύτῃ θέα Lig 
πράξεωςν καὶ τοῦ χαρίσµατος ἐπιλανθανόμει | 
γὰρ πράξεαιν ἑἐχδιδοὺς ἑαυτὸν πονηραῖς, Cà 
εὐηργέτηται παρὰ τοῦ Θεοῦ μνημονεύει. E! Ἡ 
ἐμνημόνευεν, ὅτι ἄνωθεν ἐγεννήθη, καὶ ἐδιχαιώὴι d 
ἐν υἱοῖς ἑλογίσθη Θεοῦ, οὐκ ἂν ἑαυτὸν rapti, X 


'ἀθετοῦλιν ἔργοις τὴν χάριν. Ἆπὸ δὲ τοῦ συνίθοι ὦ 


ribus, quz? receptam gratiam delent. Czeterum apo- B του ἑσόπτρου, ἐπὶ τὸ νοητὸν ἔἕσοπτρον, bafis 


stolus ab usitato speculo, ad spirituale speculum 
serimonem  transferens, alterum comparationis 
- membrum haud expressit ; ita enim se haberet in- 
tegra comparatio : Si quis auditor legis est, ct 
non factor, bic similis est homini consideranti 
vultum suum jn speculo; quemadmodum enim ille 
consideravit se, et abiit, et statim oblitus est, qua- 
lis 898 fuit; ita se habet ille, qui ex lege Mosis 
addidicit id, propter quod factus sit, nempe ad 
ei gloriam, et ut juxta imaginem Dei factoris sui, 
viveret, se factum esse, cognovit ; postea nihil ho- 
rum facit, sed eodem modo se gerit, ac qui consi- 
derat vultum suum. Hoc igitur exemplum, ut 
eportere videbatur, neutiquam integre proposuit 
ille : non tamen absque causa : scilicet aliquid re- 
ticendo auditorem attentiorem reddere et cxcitare 
voluit, ne otiose ista audiret. Non enim beaii sunt 
auditores; scd qui auditui praxim adjangunt : 
quandoquidem et Pharis:i fuerunt auditores ; sed 


τὸν λόγον, μηδὲν ἀπενέγχας τῶν sig zipE:m 
ἀφοριζόντων τὸ εἱρημένον. Οἷον ἵνα εἶπῃ ο 
EL τις ἀχροατῆς νόµηυ ἐστὶ xal οὐ ποιητ]ς, cx 
ἔριχεν ἀνδρὶ κατανοοῦντε τὸ πρόσωπον αὗτον bri* 
πτρῳφ. Ὡς γὰρ ἐχεῖνος κατενόησεν ἑαυτὸν xil ἐν 
ελήλυθε, xal εὐθὺς ἑπελάθετο ὁποῖος tv: ow 5 
οὗτος ὁ διὰ τοῦ Μωῦσέος νόµου χατανοῄσας c ir 
γέγονεν, ὅτι πρὸς δόξαν Θεοῦ, χαὶ τὸ xav cxi 
νέσθαι τοῦ πεποιηχότας Θεοῦ, μετὰ τὸ κατα 
οὐδὲν τῶν χατανοτθέντων εἱργάσατο, ἀλλ on 
τῷ κατανεοῦντι τὸ ἑαυτοῦ πρόσωπον. Tojtu cs: 
χρἠσασθαι δέον, οὐκ ἐχρέσατο. Καὶ οὗ µάτιν [OR 
ποιεῖ ὁ ἀπόατολος, συνάγων τὺν ἀχροατὴν χα) ϱ)- 
τείνων εἰς τὸ μὴ παρἑρ/ως τούτων ἀχούςν. sti 
ἐχεῖνοι µακάριοι cl. ἀχροαταὶ, ἀλλ olcwvizcrs 
τῇ ἀχρυάσει τὴ» πρᾶξιν. Ἐπεὶ χαὶ οἱ Φεριοιίο ire 
νοντο ἀχροατα", ἀλλ ἐπεὶ οὐ ποιηταὶ ἴν, exit: 
µακάριοι. « Π ραλογιζόμενοι ἑαυτούς.ν "hr 3^ 
ἐξιπατῶντες, χαταφρονοῦντες τῖς ἑαυτῶν cuit pts 


quoniam factores non erant, nequaquam beati evaserunt. « Fallentes  vo:metipsos; » loc es 4 
pientes vosmetipsos, parvi pendendo vestram propriam salutem. 


Yzns. 21. « Consideravit enim se, et abiit, et 
statim oblitus est qualis fuerit. » Auditioni jungit 
oblivionem. ()uoniam ad animx salutem non suf- 
ficit auditio legis, nisi etiam operatio, quz audi- 
tionem confirmet, subsequatur. 

Vkns. 95. « Qui autem perspexerit in legem per- 
fectam libertatis, et permanserit in ea, non auditor 
obliviosus factus, sed factor operis, hic bea!us in 


et non, Qui ingressus fuerit. Spiritualis enim lex, 
cum ubique eximium et magnum quid praeferat, cx 
inodica etiam sui consideratione potest quemlibet 
ad se ipsam allicere. Postquam vero dixit, « Legem 
perfectam, » subdit, « libertatis, » uL ipsius liber- 
latis dotem significaret. Lex enim Christi cum a 
servitute, qua secundum carnem est, liberaverit, 
accedentem ad se in libertate constituit : quo illicio 
eum attentiorem reddit, atque ab oblivione, qua 
bona omnia corrumpit, liberat. 


"γῆς γενόμενος, ἀλλὰ ποιητὴς ἔργου, οὗτος μαχάρι 
facto suo erit. » — « Qui perspexerit (9), » inquit, D τῇ ποιήσει αὐτοῦ ἔσται. » — « Παραχύψας, ! & 


« Κατενόησς γὰρ ἑαυτὸν, xal ἀπελήλυθε, 17 2 
θέως ἑπελάθετο molo; fv. » Tf ἀχροάσει ga 
τὴν ἐπιλησμονὶν, ὡς οὐχ ἀρχούσης μόνης ἀχράσν 
νόµου πρὸς ψυχικὴν σωτηρίαν, εἰ μὴ χαὶ uit 
σις ἐπακολουθήσει πρὸς βεδαίωσιν τῆς dxpéls 

c Ὁ δὲ παραχύψας εἰς νόμο» τέλειον τὸν τῆς Dice 
ρίας χαὶ παραμµείνας, οὗτος οὐχ ἀχροατῆς bz M 

e 
ἀλλ᾽ οὐ», Βἰσεκθών * ó Υὰρ πνευματικὸς νόμος, 5 
ἐφετόν πανταχοῦ xat μεγα)λεῖον ἔχων, xa àx' αὐτὸ 
τῆς βραχείας ἐντυχίας οἶδεν ἐφέλχεσθαι, Εἰτὺν & 
« Νόμον τέλειον, » ἐπ vívs πε, τῆς paste 
τὴν ἐλευθερίαν ἐπίσημον αὑτοῦ ποιούμενο». 0 s 
χατὰ Χριστὸν νόµος τῆς περὶ τὴν σάρκα aa 
δουλείας, ἓν ἐλευθερίᾳ τὸν προσι ιόντα satis κ 
δ.ὰ τὸ ἑλευθέριον, xaX προσεχτικὸν εἰργάσαν * "3 
τον, xal τῆς 2vpatvopévng ἅπασι τοῖν καλό 85. 


λαξεν ἐπιλησμονῆς. . 


Donifacii Finetti nota. qid 
(9) Verbum παρακύπτω proprie signifi at, obiter el per transennam intueri; cui signification 


sequens coinnentatoris anjmad versio. 


11 19 EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI. — CAP. I. 1150 


« Εἴτις δοχεῖ θρῆσχος εἶναι iv ὑμῖν, μὴ χαλιν- A — VEns. 26. « Si quis au'em putat, se religiosum 


"7 Gerav6v γλῶσσαν ἑαυτοῦ, ἀλλ᾽ ἁπατῶν χαρδἰχν ἑαυ- — esse, non refrenans linguam suam, sed seducens 
"τοῦ, τούτου µάταιο | θρησχεία. »  Opnsxó; cor suum , hujus vana est religio. » Religio- 
7 Eg παρὰ Ἰουδαίοις 6 πίστιν ἔχων tv ἔργοις τῷ sus censebatur apud Jud:eos, qui fidem babebat in 
"δοκεῖν àbnyositutov* xal ἐπειδὴ μέγα ἑφρόνουν ol — operibus (10) propterea quod is vir haud vulgaris 


ξουδαῖοι ταῖς παραττρήσεσι, χαὶ ἓν ταύταις τὸ md» — conditionis videretur. Et quoniam Judzi propter 


- της περὶ θεὸν εὐσεθείας χατορθοῦν ᾧοντο, xa περὶ — legales observantias de se magnilice sentiebant, in 


— πι 7€ a 


ταύτας ἀσχολούμανοι µόνας, αὐτοῖς τὸ µαχάριον περι- οἶδφυθ omnem erga Deum pietatem sitam esse pu- 


- ποιεῖν ἑλογίζοντο" πρὸς δὲ τοὺς ἄλλους ὀνειδιστι- tabant ; adeoque illis tantummodo operam dantes, 


Σ:ώτερον διέχειντο, ὡς δΏλον ἀπὸ τοῦ iv Εὐαγγελίοις —sebeatitudinem assecuturos arbitrabantur. et alios 
Φαρισαίου, xal ὧν περὶ τοῦ τελώνου ἀπηυθαδιά- — superbe despiciebant ac vituperabant, ut patet ex 
G2*0* ταύτην τὴν οἴησιν χαταστέλλων ὁ ἁπόστολοςτὸ — iis quz Phariszus Evangelii, adversus publicanum 
7poztlusvós φησι’ μνησθεὶς vàp « ποιητοῦ ἔργων, — arroganter protulit : errorem hunc ut convelleret 


. Wa yaxaploa; αὐτὸν, ἐπανορθοῦται £000; καὶ «t v — apostolus, allata verba dixit. Cum enim factoris 


τῇ ποιῄσει παρὰ τοῖς πολλοῖς Σπιφυόμενον xaxhv, — operum mentionem fecisset, eumque beatum 
xal φησιν, ὅτι Mt), ὑπολάμδανε, ὁ ἀπὸ τῆς ποιήσεως D praedicasset, statim corrigit malum, quod exinde 
τοῦ νόµου αὐχῶν, τὸ µαχάριον χατὰ µόνην τὴν ποίη- 499) cuiquam subnasci potest, perinde ac si di- 
σιν ἔχειν. Οὐ yàp ἀποδεχτὸν τοῦτο Orip* ἀλλ᾽ ἐκεῖ- ceret : Ne putes, quicunque ex operibus legis glo- 
vos ἀποδεχτὸς, ὁ ποιῶν μὲν, μὴ ἐξ οἰήσεως δὲ ὀνει- — riaris, le beatum propter hujusmodi opera fore : 
διστικῶς τοῖς μὴ ποιοῦσι φερόμµενος. Τὸ δὲ, «'Axa- — non enim νου satis est, ut acceptus sis Deo. llle 
τῶν καρδίαν ἑαυτοῦ, » οἱονεὶ, Κατάγχων, καὶ μὴ ἐξ — enim acceptus tantummodo est, qui cum multa 
οἱήσεως ὡς « ποιητῆς νόµου » ἁπατῶν συνείδησιν — bona operetur, non tamen idcirco ex vana sui exi- 
αὑτοῦ. Τοῦτο γὰρ ἡ xapbla βούλεται ἐνταῦθα σηµαί- — stimatione despicit alios, qui eadem non operan- 
νειν, ὡς xal lv τῷ, « Καρδίαν συντετριαµένην καὶ — tur. lllud autem « Seducens cor » intelligendum 
τεταπεινωµένην. » est, ac si diceret, Jugulans, et ex animi elatione 
lanquam « faetor legis, » decipiens censcicntiam suam; banc enim hoc loco significat cor, quem- 
admodum et cum dicitur '* : « Cor contritum, et huniiliatum. » 

« θρησχέία xaBapà χαὶ ἁμίαντος παρὰ θεῷ xal Vzns. 27, « Religio munda, et immaculata apud 
Πατρὶ αὕτη ἔστιν, ἐπισχέπτεσθε [vulg. — 021] óp- — Deum et. Patrem. bzec est, visitare pupillos et vi- 
φανοὺς xal χήρας ἓν τῇ θλίψει αὐτῶν. » Ἡθρησχεία — duas in tribulatione eorum.  θρησχεία ( religio) 
πλέον τι δοκεῖ τῆς πίστεως ἔχειν. Κρυφίων τινῶν plus aliquid importare videtur, quam (ides. Vox 
γνῶσιν γὰρ τὸ ὄνομα ἐπαγγέλλεται, xaX βεθαιότητα σ enim hujusmodi occultorum notitiam denotat, si- 
τῶν χατὰ πἰστιν ἐνθεωρουμένων. Διὰ zoto0zo xal Ó.— mulque in iis, quie per fidem cognoscuntur, firmi- 
Απόστολος τῇ λέσει ταύτῃ ἐχρήσατο, « θρῖσχος,» tatem (11). Idcirco etiam apostolus hac voce usus 
εἰπὼν, ὥσπερ si Deye* Γνώστην ἑαυτὸν οἴει τῶν — est, « Religiosum » dicens ; ac si diceret, Cogni- 
ἁποῤῥήτων iv τῷ νόµῳ xal áxpiOr, φύλαχα. Πῶς, — torem te putas arcanorum legis, et perfectum ob- 
ὃς τὴν γλῶσσαν εὖὐκ ἐπίστασαι χαλιναγωγεῖν, xat- — servatorem. Sed quomodo, si linguam tuam fre- 
ηγορεῖς τοῦ πλησίον, xal ὑπεροπτιχῶς διαδιοὺς, οὐ- — nare nou valens, proximo tuo conviciaris , el cum 
δένα τῶν ἁπορούντων οἰχτείρεις ' τοῦ νόµου µὴτς fastu vivens, indigentium non misereris, cum lex 
τὸν χαταλαλοῦντα προσιεµένου, ἀλλά xai τοὺς ἑχ-  nequidem obloquentem ferat, el ἱρδογυια etiam 
θροὺς οἰκτείρειν χελεύοντος; Εϊπερ οὖν Üprovo; inimicorum nos misereri praecipiat? Si igitur reli- 
εἶναι βούλει, pf; Ev. τῇ ἀναγνώσει τοῦ νόµου ἔπι- — giosus esse vis, non in lectione legis, sed in ope- 
δείχνυσο τὸν θρῆσχον, ἀλλ᾽ bv τῇ πο.ήσει. Τοῦτο δέ ratione religionem tuam ostendito, quod potissi- 
ἐστι, τὸ τοὺς πλησίον οἰκτείρειν. 'O vàp εἰς τὸν mum (it miseratione erga proximum , quas assimi- 
πλησίον οἰκτειρμὸς ἀφομοίωσίς ἐστι πρὸς τὸν Θεόν. — lationem quamdam ad Deum parit, juxta illud, 
« Γίνεσθε γὰρ, φησὶν, οἰκτίρμονες, ὡς xal ó Πατὶρ ε Estote imisericordes, sicut εἰ Pater vester cae- 
ὑμῶν ὁ οὑράνιος. » Αλλά xaX ὁ οἰχτειρμὸς ὑμῶν D lestis misericors est !5. » AL vero miseratio vesira 
μὴ £v προσωποληψίᾳ ἕστω" ἐπεὶ μηδὲ ὁ θεὸς ἁπομε- non cum acceptione personarum sit; quandoqui- 
µερισµένας ποιεῖται τὰς ἑαυτοῦ εὑεργεσίας, ἀλλ ἀθπι neque Deus, quibusdam lantum personis be- 
« ἀνατέλλει τὸν ἥλιον ἐπὶ πλουσίους καὶ πένητας, — neficia sua impertit, sed « oriri facit solem!* » supra 
xai «βρέχει ἐπὶ διχαίους xal ἀδίχους.» --εΑσπιλον — divites, et pauperes, « et pluit super justos et in- 
ἑαυτὸν τηρεῖν ἀπὸ τοῦ χόσµον. » Κόσμον ἐνταῦθα τὸν justos. » — « Et immaculatum se custodire ab hoc 


* Psal, t, 19. !5Luc. vi, 36. !* Matth. v, 45. 


Bonifacii Finetti note. 


(10) Fidem habere ἐπ operibus perinde esse puto — cere et observare signillcat, dempto a, deduxisse ' 
apud nostrum commentatorem ac bomis operibus — cum tamen plerique alii a Thractbus derivent, παρ 
abundare. ὧν τὸ θρησχεύειν, ὡς ὁ λόγος, a quibus, ait Naziau- 

411) Cum hanc voci Graeca θρησκεία vim tribuat — zenus, deorum cultus, ut fertur, sumpsit exordium. 
hic cominentator, videtur eam ab à0p2o, quod dispi- 





1151 THEOPIIYLACTI BULGARUE ARCHIEP. I": 
mundo. » Mundus hic intelligendus est vulgaris et Α δημώδη καὶ συρφετὺν ὄχλον ἀχουστέον, sby x11; 
promiseuus populus, qui concupiscentiis et erro- — iziüuplag τῇ; ἁπάτης αὐτοῦ φθειρόµενο». 
ribus deformatur. 

CAPUT Π. ΚΕΦΑΛ. B. 

Vgns. 4. « Fratres mei, nolite in personaru.a ς Αδελφοί µου, μὴ ἓν προσωποληξίαις Ez 
acceptione habere fldem Domini nostri Jesu Chri- πίστιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ της. 
sti gloriz.. » Qui enim cum personarum acceptione Ὁ γὰρ ἓν προσωποληφίᾳ ποιῶν τι, πολλοῦ - 
quidquam facit, se immunditia replet, utpote qui ἑαυτὸν ἐμπίπλησι, τὸ ὁμογενὲὰς ἀτιμάσων xz - 
ejusdem οοπθοτίδιη naturz, imo prz illo, semet- — Exelvou ἑαυτὸν, εἴγε ἡ πρὸς τὸ ὅμοιον Enfüicds c 
ipsum ignominia afficit : quandoquidem quidquid πρὸς ἑαυτὸν παραπέμπεται τὸν πράττοντα. | 
simili sui quis facit, illud in se ipsum facientem 
retorquet. 

, Vzms. 2, 5. « Etenim si introierit in conventum « 'Εὰν Υὰρ εἰσέλθῃ εἰς την evuvaywrty 0pini- 
vestrum vir aureum annulum habens in veste can- Χχρυσοδακτύλιος ἐν ἐσθῆτι λαμπρᾷ, εἰσέλθῃ ὃν 
dida, introiverit autem el pauper 390 in sordido πτωχὸς iv ῥυπαρᾷ ἐσθῆτ., ἐπιθλέφητε δὲ ἐ-ἰ- 
habitu, et int ndatis in eum, qui indutus est.veste  Φοροῦντα τὴν ἑσθητα τὴν λαμπρὰν, xal siens: 
preclara, et dixeritis ei : Tu sede hic bene; pau- — xátou ὧδε καλῶς ' καὶ τῷ πτωχῷ εἴπητε" Zi 57 
peri autem dicatis : Tu sta illic, aut sede sub sca- — éxe!,  χάθου ὧδε ὑπὸ τὸ ὑποπόδιόν yov. v Ἐ- 
bello pedum meorum. » Videtur consuetudo fe- — 75 δαχτυλιοφορεῖν μάλιστα ma p' Ἑδραίοις En 
rendi annulum. maxime apud Judzos viguisse. Sed σθαι. Ἴσως δὲ ἐρεῖ τις ἐνταῦθα * El τῆς xoti iV 
fortassis inquiet hic aliquis : Si Jacobus Testa- 4v] Διαθήχης Ἰάχωδος διδάσκαλος, πῶς v». 
menti Jesu Christi doctor est, quare modo non — xa:azaóc: τὰ τοῦ νόµου, ἀλλὰ μᾶλλον ἑδαίρει 1- 
abrogat ea quze legis sunt; sed potius extollit, reci- ἐν τῇ τοῦ νόµου θρησχείᾳ ἁποδεχόµενας, xal μὴ ἰ-- 
piens eos, qui in legali cultu versantur, neque eos µτιμῶν τούτοις; Πρὸς ὃν ἐχεῖνο ἐροῦμεν, ὧ; 6o 
vllo pacto reprehendit? Ad quem reponimus, eum ἍµὙιχώτερον αὐτοῖς νῦν διαλέχεται, xa! auyxizit-- 
sese insinuandi gratia ita cum illis loqui, et ipso- — vt τῇ τούτων ἀσθενείᾳ, ἵνα μὴ Ex θυρῶν ἀνστρια' 
rum imbecillitati condescendere, ne si statim le- bv νόμον, ὀπίσω χωρεῖν ποιήτῃ τῇ χαυόττι fu: 
gem everteret, doctrine novitate illos abs se aba- διδαγµάτων. Οἰχονομιχώτερον δὲ μεταχειρ άν” 
lienaret. Scilicet prudenti axeenomia admittitin — ^ πρᾶγμα, καὶ ὑπενδοὺς ὅσον αὐτὸν οὐχ Eze 
Novo Testamento legales czremonias, quantum ϱ εἰς τὴν Καινὴν Διαθήχην ταῖς vopixat; lundi: 
quidem absque ejusdem detrimento poterat; (et — (sl γὰρ αὐτὸν παρέφερε Σαθδατισμὸς, $ πό 
sane quid fidei Christi aut Sabbatismus, aut jeju- καὶ ἀποχὴ βρωµάτων τῆς χατὰ Χρισιν πίστεως 
nium, aut certorum abstinentia ciborum deroga- καὶ τούτοις τέως προσεχτικωτέρους αὐτοὺς τοῦ ἐν 
bat?) cumque hac ratione magis benevolos, magis- τοῦ λόγου λαθὼν, οὕτως κατὰ μιχρὸν τῶν μὲν * 
que verbis suis attentos reddidisset, tum demum — [otza0at παραινεῖν |f. — vct], τῶν τοῦ όρο ^ 
paulatim hortatur, ut a legalibus, velut inutilibus, ἀνωφελῶν, καὶ πρὸς δουλείαν, οὗ πρὺς Dey 
ac que magis ad servitutem, quam ad libertatem, µετακαλούντων, thv ἓν Xpiazij. Σοφῶς coupon 
qua in Christo est, conferunt, abstineant. Sapien- βραχείαις ὑπαλλαγαῖς χρώµενος, ὅτε ph 0vsim 
ter igitur brevibus allernationibus usus, postquam τοῦντας εἴλαι[ f. εἶλε] τοῖς λεγομένοις, τότε nz 
obtinuit ne, qua eis dicebat, graviter ferrent, tune fjxovza Χριστιαναῖς παρέθηκεν. | 
que Christianis conveniunt, proposuit. 

VEgRs. 4. « Et nonne dijudicastis (19) apud vos- ε[Κα] οὗ διεχρίθητε iv ἑαυτοῖς.) ο 9 
metipsos,» Particula copulativa οἱ Πίο abundat (15), αὐνδσσμος παρέλχει ἐνταῦθα συνήθως; i9 
est enim tantummodo ex vetusto loquendi more «οράσει, ἐπεὶ ἀποδόσεω; οὕστης ἑνταὺθα τοῦ »É l 
opposita. Cum enim hoc sit consequens przeceden- D prpéovo, περιττὸς ὁ σύνδεσμος” ἔστι γὰρ 975 
tis orationis membrum, superflua est conjunctio. — « "Eáv τις εἰσέλθῃ εἰς την σνναγωγὴν ὑμῶν, s | 
Jta enim se habet : « Si introierit. quis in conven- ἑξῆς. εἶτα, « Ob διεχρίθητε ἐν ἑαυτοῖς. ) bos 
tum vestrum, » etc. Deinde: « Nonne dijudicastis τῆς ἁποδόσεως οὔσης, tx: ἀπαιτεῖ qu, P 
apud vosmeltipsos ? » Cum hocsit alterum periodi συνδέσµου ἡ φράσις προσενεχθῇ ᾿ bs nM 
membrum, phrasis postulabat, ut. absque conjun- ὮἘπειδὴ οὐ τὸ δέον ἐκρίνατε, « ἁγένεσθε κριταὶ b 


——— 


pis 





ctione εἰ proferretur, ut hujusmodi sensus exsur- µΥισμῶν πονηρῶν. » Τὸ δὲ, « 00 διεκρίθησε,) anm 
geret : Quoniam non, ut oportebat, dijudicastis, Τὸ διακριτιχὸν ὑμῶν δ.εφθείρατε, prosptay É 
« facti estis judices cogitationum pravarum. » lllud — «atv ποιῄσαντες πρότερον, τὸν πένητα " ΐ ς 
antem, « Nonne dijudicastis, » perinde est, ac Ju- — &aiov δὲ, Ἡ τὸν πλούσιον μὲν, ῥάθυμον &' 





1d 
dicium vestrum, nulla prius disquisitione facta, an ἁδιάχριτον ὑμῶν ὑπηιάγετο ὑμᾶς ἐν προσωπωῆή 


Bonifacii Finetti note. 


. (42) Vulgata habet judicatis. Aliqui hic vertunt (15) Et hac fortasse de causa 4 " 
dijudicati estis in. vob.smetipsis, quod δ.εκρίθητε — prete omissa cst. 
sil forma passiva. 


]gato int 


4 


PT 


1.5 


EXPOSITIO IN EPIST. 5. JACOBI. — CAD. II. 


1i5l 


τὸν μὲν ἑπαινέσαι διὰ τὸν πλοῦτον, τὸν δὲ ἀτιμάσαι À pauper strenuus vir esset, aut dives ignavus, cor- 


διὰ τὴν πενίαν. « Καὶ Σγένεσθε χριταὶ διαλογισμῶν 
ποντρῶν. » Τοῦτ) ἔστιν, ἅδιχοι χριταὶ τῇ πονηρίᾳ 
ἐχ τεροσωποληφίας προθέµενοι [f. προσθ.] 


rupistis, el pravum vestrum judicium induxit vos 
im personarum acceptionem, ut eum quidem hono- 
raretis propter divitias, hunc vero parvi pendere- 


tis propter paupertatem. « Et facti estis judices cogitationum pravarum, » hoc est, injusti judices ex 


iniqua personarum acceptione. 
« ᾿Ακούσατε, ἀδέλφοί µου ἀγαπητοί: οὐχ 6 θεὸς 
ἐξελέξατο τοὺς πτωχοὺς τοῦ κόσμου, πλουσίους ἐν 


τῇ πίστει, xal χληρονόμους τῆς βασιλείας, c ἔπηγ- 
 γείατο τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν; Ὑμεῖς δὲ ἠτιμάσατε 


τὸν πτιωχόν. (Uy οἱ πλούσιοι χαταδυναστεύουτι» 
ὑμῶν», xal αὐτοὶ Έλχουσιν ὑμᾶς εἰς κριτήρια») 
Ἐπειδὴ fj πενία δυσχερέἑς ἐστι τοῖς πολλοῖς καὶ µό- 
vov ἀχουσθῆναι, διὰ τοῦτο εἰπὼν, « Tou; πτωχοὺς, 
τοῦ κόσμου, » εὐθέως ἐπήνεγχε, « πλουσίους. » Περὶ 
*l δὲ απλουσίους; Περὶ τὴν πίστιν. καὶ γὰρ οὕτως 
Έχει. Τὸ γὰρ τὸν χόσµον ἀπερίσπαστον τῶν πενέτων, 
ἐνεργεστέρους αὐτοὺς τῶν πλουτούντων, ἐπειδὰν 
προσέλθωσι τῇ πίστει, ποιεῖ. AO καὶ ὁ Κύριος τοι- 
υύτους μαθητὰς ἑἐξελέξατο, οὓς xal κληρονόμους τῆς 
ξασιλείας ἀνέδειξεν. | 

« O2x αὐτοὶ βλασφημοῦσι τ) χαλὸν ὄνομα τὸ χλη- 
6iy ἐφ᾽ ὑμᾶς; El μέντοι νόµον τελεῖτε βασιλιχὸν 
κατὰ τὴν Γραφὴν, ᾽Αγαπτήσεις τὺν π.ἱησίον σου 
ὡς ἑαυτὲν, χαλῶς ποιεῖτε. El δὲ προαιυποληπτεῖτε, 
ἁμαρτίαν ἐργάζεσθε ἐλεγχόμενοι ὑπὸ τοῦ νόµου ὡς 
παραθδάται. » Ὄνομα καινὸν, τὸ xarà τὸν προφττι- 
κὺν λόγον τὸν φάσκοντα" « Tol; δουλεύουσί pot χληθέ- 
σεται ὄνομα χαινὸν, ὃ εὐλογηθήσεται ἐπὶ πᾶν τὸ πρέσ. 
ωπον τῆς γῆς.) 


Vgns. D, 6. « Audite, fratres mei dilectissimi» 
nonne Deus elegit pauperes in hoc mundo, divites 
in fide, et heredes regni, quod repromisit Deus di- 
ligeutibus se? Vos autem 391 inhonorastis pau- 
perem. Nonne divites per potentiam opprimunt vos, 
et ipsi trahunt. vos ad judicia ? » Quoniam vulgo 
vel solum paupertatis nomen nolestum est, hinc 
cum dixisset, « Pauperes in hoc seculo, » sta- 
tim. subjunxit, eos csse « divites. » AL qua in 


p re?«In fide; » quod verissimum est. Nam tranquilli- 


tas illa, qua pauperes frui solent, utpole sejuncti 
a negotiis hujus mundi, cos plerumque operosiores 
et ferventiores divitibus, cum ad fiillem accesserint, 
facit. Quamobrem et Dominus tales discipulos ele- 
git, quos et hzredes regni ccelestis declaravit. 

γεια. 7-9. «Nonneipsi blasphemant bonum nomen, 
quod invocatum est super nos ? Si tamen legem per- 
ficitis regalem,'secundum Scripturas : Diliges prozi- 
mum (uum;sicul te ipsim, benefacitis. Si autem 
personas accipitis , peccatum operamini redarguti 
a lege, quasi trans;ressores.» Nomen novum, juxta 
prophetam dicentem **, «Qui mihi serviunt, voca- 
bitur illis nomen novum, quod benedicetur super 
omnenm faciem terr» (14). » 


« στις γὰρ ὅλον τὸν νόµον τηρἠσῃ, txalon δὲ tv C Vgns. 10-13. « Quicunque autem totam legem ser- 


Evi, Υέγονε πάντων ἔνοχος. Ὁ vip εἰπὼν, Mh φονεύ- 
σῇς, εἶπε xat, Mi, μοιχεύσῃς. El ξὲ οὐ μοιχεύσεις, 
φονεύσεις δὲ, γέγονας παραθάτης νόµου. Οὕτως λα- 
λεῖτε, χαὶ οὕτως ποιεῖτε, ὡς διὰ νόµου ἐλευθερία: 
µέλλοντες κρίνεσθαι. Ἡ yip χρίσις ἀνίλεως τῷ μὴ 
ποιῄσχντι ἔλεος᾽ xal χαταχαυχἍται ἔλεος χρίσεως. » 
— 1 Πταίσῃ δὲ ἐν ἐνί. ». τοῦτ' ἔστιν, τῷ μὴ τελείαν 
ἔχειν ἀγάπην ' τὐτογὰρ τὸ χεφάλαιον τῶν xaXov. El 
δὲ τῆς χεφαλῆς ἀπορεῖ, περιττὸν ἅπαν τὸ λοιπὸν σῶ- 
μα. "οτε [f. ὅτ:] δὲ περὶ τούτου λέγει, δῆλον ἐκ τῖς 
προειρηµένης χατασχενῆς. Τὸ δὲ, « OD μοιχεύσεις, οὐ 
Φονεύσει”, » ὑποδείγματος χάριν εἴρηται. Σχόπει δὲ, 
ὅτι xil τὰ ὑποδείγματα ix τοῦ εἰς ἀγάπην ουντε- 
λοῦντὸς ἐστι νόµου. Ὁ γὰρ ἀγαπῶν τὸν πλησίον, οὗ- 
τος οὗ μριχεύσει, οὐδὲ φονεύσει ' ἐχθροῦ γὰρ ταῦτα. 
Ἐπεὶ εἰ pdf τοῦτο, οὐδεὶς ἀνθρώπων σωθείη, οὐδενὸς 
ἔχουτος τοῦ [f. τὸ] διὰ πασῶν τῶν ἐντολῶν ἀνελλιπές. 
Αλλ' 6 ἀγνείαν χατορθωχὼς ἔσθ᾽ ὅτε θυμοῦ ἠἡττᾶται, 
xai ὁ ἐλεημοσύνην ποιῶν, βασκανίαν ἔχει πολλάκις. 
Ὥττε οὗ περὶ παντὸς εἴρηται τοῦ χατὰ τὰς ἀρετὰς 
ἀνελλιποῦς, ἀλλὰ περὶ ἀγάπης, ὡς o0 χρὴ προσ- 


Ροκ]. Lxu, 2. 


vaverit, offendat autem in uno, factus est omnium 
reus. Qui enim dixit, Non moachaberis, dixit ct, 
Non occides . Quod si non moxhaberis , occides 
autem , factus es transgressor legis. Sie loquimini, 
et sic facite , sicut per legem libertatis incipientes 
judicari . Judicium enim sine misericordia illi, 
qui non fecerit — misericordiam. — Superexaltat 
autem  miserirordia judicium. » — « Offendat 
autem in uno: » quia scilicet integram non ha- 
bet charitatem: ea enim est eaput bonorum ope- 
rum. Sublato autem capite, inutile ac superfluum 
est reliquum corpus. Quod vero de hsc re lo- 
quatur, manifes:um est ex eo quod superius as- 
tuit, Πλας, « Non. mechaberis, Non occides, » 


D exemp'i causa dictum est. Et animadverte, quod 


eliam exempla allata sunt ex iis praceplis, qua 
charitatem concernunt, Qui enim diligit proximum, 
neque mechabitur, neque occidet; inimici enim 
propria sunt ista. Et sane, si boc non ita se ha- 
beret, nemo salvus foret, cum nemo sit, cui non 
aliquid desit de observantia mandatorum (15) : si- 


Bonifacii Finetti note. 


(4) Videtur commentator verba Scripture 
memoriter, adeoque non omnino accurate citasse : 
nullibi enim ea, prout referuntur, rcperire potui. 
Exstant tamen nonnulla Is. c. σι. 

(15) Caute est hic legendus auctor iste: neque 


enim dubitandum, aliquos esse qui, Dei gralia 
roborati, omnia Dei precepta, quantum salis est 
ad lethbale vitandum peccatum, custediant. Leves 
guten) vransgressiones ab vterna salute non exclu- 
unt. 





108 


TIIEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 4 


quidem qui, ex. c. castitatem custodit, quandoque À ωποληπτεῦντα ἑλλικῷ;ς act. ἀνύειν, ἀλλ Gecdi 


vincitur ab ira: et qui eleemosynam facit, invidus 
est non raro. Quare non omni przscribitur, ut 
defectum nullum in virtutibus babeat, sed ne cha- 
rilatem, per personarum acceptionem diminute 
exerceat, sed integre. lloc autem etiam de aliis 
virtutibus dicere possumus. Qui enim non per- 
fece temperantiam, vel justitiam 8349 servat, 
sed imminule, totum virtutis corpus graviter 
Ια41ι. Per totam igitur legem intelligenda est hic 
lex charitatis, quae przecipuus scopus apostoli est. 


Τοῦτο δὲ xai περὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν φαν) 
γὰρ μὴ διὰ τέλους τῶν σωφρονικῶν, ὃ τὸν bus 
ἀντίσχηται, ἀλλ ἑλλιπέστερον χρ΄στται [[. — 3a 
οὗτος χωλεύων περὶ thv μεταχείρισιν τῷ zzvi c 
ἀρετῆς ἑλυμήνατο σώματι. "OXov οὖν τὸν νόμοι 
περὶ τῆς ἀγάπης ἀχουστέον, περὶ ὃς προττουμ 
αὐτῷ ὁ σχοπός. Νόμον δὲ ἐλευθερίας τὸν ἆςμα 
πόληπτόὀν φτσι’ ὁ Υὰρ προσωπολήπτης οὐκ ἐὶ-Ά 
ρο:, ἀλλὰ δοῦλος. "Q γάρ τις Ίττηται, tou: 
δεδούλωται. mE 


Legem vero libertatis vocat eam, qua a personarum acceptione libera est: siquidem stg 
personarum, non liber est, sed servus: « À quo enim quis superatus cst, hujus et. servus est! , 


Vgns. 44. « Quid proderit, fratres mci, si fidem 
quis dicat se habere, opera autem non habeat? 
Nunquid poterit fides salvare eum? » Si proximo 
nostro offensas remiserimus, atque cum indigen- 
tibus bona nostra communicaverimus, etiam mise- 
ricordia Dei nos benigne suscipiet in die, qua 
discutict quecunque a nobis in hac vita perpe- 
trata fuerint. Magnum enim et przcclarum est ístud 
facinus. Quem»dimodum e contra, gravis conde- 
mnatio erit iis, qui erga ejusdem consortes nature 
benigne affecti non fuerint. Eos enim, qui erga 
eos, qui in ipsos peccaverunt, immites fuerint, 
mali ilius servi condemnatio comprehendet, 
eaque retributio, quz ip Oratione Dominica subin- 
dicatur, in qua rogamus Deum, ut « nobis dimit- 
tat, sicat et nos dimittimus debitoribus nostris ὃς » 


et immisericordibus (seu íis qui dure se liabent € 


erga indigentes corporalis alicujus consolationis) 
« judicium sine miscricordia flet, » — « Super- 
exaltat autem misericordia judicium. » — « Miseri- 
cordes » enim, juxta Domini sententiam, « mise- 
ricordiam consequentur **, » Aliunde vero ctiam 
infidelibus aliquando misericordia in pauperes 
veniam obtinere valuit (16), ut ex historia Danielis 
cognoscimus. Quid igitur in Tidelibus hominibus 
prastare non poterit? Sane nihi videtur miseri- 
eordia perinde se babere, ac in athletis oleum, 
quod ex arboribus colligitur: istud namque illitum 
a:hletis, praestat illis, ut suorum adversariorum 


€ Τί τὸ ὄφελος, ἀδελφοί µου, EXv. πίστω 135 
ἔχειν, ἔργα δὲ ph ἔχῃ; Mh δύναται ἡ πίστις oa 
αὐτόν; » Tov εἰς ἑαυτοὺς ἁμαρτημάτων ἀτίηι 
ἡ μᾶς τοῖς πλησίον, xal τὴν τῶν ὑπαρχόντων igi 
µετάδοσιν χοινωνοῦντας τοῖς ἑνδςέσιν, ὁ enc 
θ:οῦ ἔλεος ἡμᾶς Ev τῇ τῶν βεδιωµένων diu 
διαγ.ώσει * μέγα γὰρ τὸ διόρθωμα" ὥσπερ ἆγεον 
τίας βαρὺ τὸ ᾿χατάχριµα τοῖς μὴ πρὸς τὸ ἐμ;ρξ 
εὐσυνειδότως διατεθεῖσιν. Ἐπί τε γὰρ τῶν εἰς iz 
τοὺς ἀπὸ τῶν πλησίον πλημμεληθέντων ἀσυμτην 
διαγενοµένων, τὸ τοῦ ποντροῦ δούλου κατάχαµ 
περιστοιχἠσει, μετὰ xal τοῦ iv τῇ εὐχῆ ἀντα- κό 
µατος. Καὶ yàp ἀφιέθαι ἡμῖν ἐχεῖ ἡ altis; zo 
θεὸν, εχαθὼς χαὶ ἡμεῖς» τοῖς εἰς ἡ μᾶς πλημμεήα” 
« ἀφίεμεν. » Καὶ τοῖς ἀνηλεῶς, τοι σχληρῶς, 7f 
τοὺς χρῄζοντας σωματικῆς παραμυθίας xar 
νοις, € ἀνηλεῶς ἡ χρίσις ὁπαντήσττα:. o — (Kr 
χαυχᾶται δὲ ἔλεος χρίσεως. » — « Οἱ γὰρ ἱλείμιν., 
κατὰ τὴν τοῦ Κυρίου ἁπό-ρασιν, εἐλεηθήσοντει. Ἀν 
At; τε, χαὶ [f. add. εἰ] εἰδωλολάτραις ὁ εἰ; τόν 
πένητας ἔλεος ἄφεσιν οἶδε πορίζειν, ὡς ἐν τῷ án 
ἠχούσαμεν, τί οὐκ ἂν ἐργάσαιτο ἐπὶ πιστῶν le 
πων; Τοιοῦτο δέ µοι δοχεῖ οὗτος ὁ ἔλεος Es d 
τεσθαι, ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἓν σταδίοις ἀθλούντων, ἆ 
ἀπ τῶν δένδρων ἔλαιον» ἐπαλειφόμενον Τρ " 
ἀθληταῖς, διολισθαίνειν δέδωσι τὰς τῶν ἀντικδυὶ 
λαδάς * οὕτως καὶ ἐν τῇ χρίσει, ὁ εἰς τοὺ; sin 
ἡμῶν ἔλεως, τὰς τῶν δαιμόνων ἐπιφορὰς Ural 
σχειν παρέξεται. 


prehensiones elabantur, adeo ut teneri ab ipsis non possint. Ita οἱ in judicio, si quam habuerint 
in pauperes misericordiam, ea prastabit nobis, ut dimonum impetus, atque insullus effugett 


valeamus. 


Vens. 15, 16. « Si autem frater et soror nudi sint, [D 


et indigeant victu quotidiano, dicat autem aliquis 
ex vobis illis, Jte in pace , calefacimini, et satura- 
mini, non dederitis autem eis, quse necessaria 
sunt corpori, quid prodest ? » Observa spiritualem 
sensum. Non enim dixit tantummodo, « Si fidem 
habeas, » sed « Quid prodest? » ac si diceret: 
Ostende mihi opus, ob quod talem tibi appellatio- 
nem adjudicem: hoc est enim opus fidei. Quod 
ait igitur, bujusmodi est : Si quis opere non osten- 


5$ [[. Petr. τι, 19. !* Matti. vi, 12. 


« Ἐὰν δὲ ἁδελφὸς, ἣ ἁἀδελφὴ You vol ὑπάρνα 
xal λειπόμενοι ὧτιτῆς ἐφημέρου τροφῆς, dau 
τις αὐτοῖς ἐξ ὑμῶν: Ὑπάχετε ἐν εἰρήνῃν P 
νεσθε xal χορτάζεσθε, μὴ δότε δὲ abro; diim 
δεια τοῦ σώματος, τί τὸ ὄφελος; » Σχύπει mun 
tixhv σύνεσιν. Οὐ γὰρ εἶπε µόνον, 6 àv e 
Exn;, » ἀλλὰ, « Τί τὸ ὄφελος; » ὥσπερ *' pil 
Δεϊξόν pot τὸ πρᾶγμα ἀφ' οὗ [σοι] τὴν προσ! 
ταύτην λογίσομαι. Τοῦτο γὰρ τῆς 70:50 i T 
*Q δὲ λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν Ἐὰν μὴ ἔριῳ ον 


το Matth. v, 7. 


Donifacii Finetti nola. 


(16) Intellige quoad poenam temporariam. 


14 97 


EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI, — CAP. II. 


κ 


1158 


ὅτι πιστεύει τῷ θεῷ, περιττὴ xal fj κατηγορία τοῦ A dat, se credere Deo, superfluum etiam est se 


πιστὸν λέχεσθαι. O0 γὰρ ὁ ἁπλῶς λέγων ἑαυτὸν 
εἶναι τοῦ Κυρίου, οὗτός ἐστι πιστὸς, à)! ὁ οὕτως 
ἁἀγἕαπῶν τὸν Κύριον ὡς διὰ τὴν εἰς αὐτὸν πίστιν καὶ 
Ὀανάτου κατατυλμῶν [f. -pdv]: καὶ ὅτι οὗτος τῶν 
περοχειµένων ὁ σχοπὸς, τὰ ὑποδείγματα δηλοῦσιν. 
"Λλθραὰμ Υὰρ, φησὶν, ἔργῳ ἔδειξεν ὅτι ἐπίστευσε τῷ 
Oz, ἀνενεγχὼν εἰς ὁλοχάρπωσιν τὸν πρωτότοχον. 
"Ὁμοίως δὲ xa: 'Pak6 πιστεύσασα κατεφρόνησε 
θανάτου. 

« Οὕτω xal ἡ πίστις, ἐὰν μὴ ἔργα ἔχῃ, νεχρά ἐστι 
καθ ἑαυτήν. 'AXX ἐρεῖ τις ᾽ Σὺ πίστιν ἔχεις χἀγὼ 
Εργα ἔχω. Δεῖξόν pov τὴν πίστιν σου ἐκ τῶν ἔργων 
σου, χἀγὼ δείξω σοι ix τῶν ἔργων µου τὴν πίστιν 
pou. Σὺ πιστεύεις ὅτι εἷς θεός ἐστι ' χαλῶς ποιεῖς » 
xai τὰ δαιμόνια πιστεύουσι xal φρίττουσι. » Οὐχ 
ἀντιφάσχει ταύτα τῷ µακαρίῳ Παύὐλῳ' χατὰ δύο 
γὰρ σηµαινοµένων τοῦ τῆς πἰστεως ὀνόματος φερο- 
p.£vou ἐπί τε τῆς ἁπλῆς τοῦ φαινομένου συγχαταθέ- 
σεως. Πίστιν γὰρ εἰώθαμεν χαὶ τοῦτο λέγει», χαθὸ 
καὶ τοὺς δαίμονας ἔγνωμεν πιστεύειν εἰς Χριστὸν, 
61: Υἱός ἐστι τοῦ θεοῦ * xol πάλιν τὴν ἐκ διαθέσεως 
ἐπχχολούθησιν μετὰ βεθαίας συγχαταθέσεως [τῷ 
τῆς πίστεως προσρήµατι χαλούντων ἡμῶν,;] ὁ θεῖος 
Ἰάκωδος τὴν ἁπλῆν συγχατάθασιν νεκρὰν εἶναί quat 
πίστιν] ὡς ἁμοιροῦσαν τῶν ἀναξωπυρούντων ἔργων. 
Παῦλος δὲ αὑτὴν ἐκ διαθέσεως λέγει πίστιν, ἧτις 
μάλιστα οὖκ ἑατέρηται ἔργων οὐκ ἂν γὰρ αὕτη 
διακένῳ σεμν.υὺ ἔργων ἐγγένοιτο. Οὐδὲ γὰρ ᾿Αδραὰμ 
ἔτυχε ταύτης μὴ πρότερον διηχωνιαµένος τὴν πα- 
τριχὴν ἁπώσασθαι ἀσθένειαν, ᾧτινι ἀγωνίσματι ἡ 
πίστις ἔπαῦλον ἑδραθεύετο. ᾽Αλλ' ἔργων ταύτην 
προέχρινεν ὁ Παῦλος τῶν χατὰ vópov σαθθατσμῶν, 
καὶ περιτομῆς, xal τῶν λοιπῶν ἁγνισμῶν. Δύο γὰρ 
xi ἐπὶ τῶν ἔργων ὁρᾶται τὰ σηµαιν΄µενα. Ἔρυα 
γὰρ χαὶ τὰ τὴν πίστιν βεδαιοῦντα λέγεται, ὧν ἆμοι- 


appellare fidelem. Non enim qui nude dicit, se esse 
Domini, is fidelis est; sed qui Deum 39339 ita 
diligit, ut propter fidein in ipsum etiam mortem 
subire paratus sit. Et quod hujusmodi sit propo- . 
silorum scopus, exempla, quz afferuntur, decla- 
rant. Abraham enim, inquit, opere ostendit, se 
eredidisse Deo, cum obtulit in holocaustum pri- 
mogenitum suum. Similiter et Raab, cum credi- 
disset, mortem contempsit. 

Vgns. 17-19. « Sic et fides, si non habeat opera, 
mortua est in semetipsa. Sed dicet quis, Tu tidem 
habes, et cgo opera habeo: ostende mili fidem 
tuam ex operibus; et ego ostendam tibi ex ope- 
ribus fidem meam. Tu credis, quod unus est Deus: 
bene facis: et daemones credunt, et contremi- 
scunt. » Non sunt isla contraria divo Paulo. Cum 
enim nomen fidei duo significare valeat: nam et 
simplicem mentis rei apparenti assen»um interdum 
significat; fidem namque et hoc dicere solemus 
(qua ratione et. deemones credere novimus, quod 
Christus sit Filius Dei) ; et rursus consecutionem 
ex affectione simul cum firmo assensu, fidci 
nomine appellamus : sanctus Jacobus simplicem 
illum assensum fidem « mortuam » appellat, utpote 
vivificantibus operibus destitutam. Paulus autem 
eam qua ex affectionc est, vocat fidem, quse sane 
non est operibus vacua (17) : neque enim illa bonc- 
οἱ operibus vacuo ingeneraretur (18). Nam neque 
Abraham hanc consecutus est, antequam certasset 
ad paternam repellendaim iuibecillitatem (19), cui 
certamini fides in praemium data est (20). Hanc vero 
Paulus (idem przposuit operibus, nempe sabbatis- 
mis, circumcisioui, reliquisque Mosaicz legis obsere 
vantiis. Quandoquidem etiam operum nomen duo 
significat : nam et opera dicuntur illa quz fidem 


Bonifacii Fineti note. 


(A7) Fidem ex affectione (seu animi dispositione) 
vocat hic commentator fidem quse a theologis 
formata dicitur, quamque S. Paulus (Gal. v, 6) 
ait per charitatem operari. Fidem hujusmodi 
operibus vacuam esse non posse, perspicuum 


est. 

(18) Be eo quod ordinarie contingit, loqui hie 
puto auctorem istum. Ordinarie enim fldes vera 
non innascitur is qui recte et juxta. rationis prae- 
scripta non vivunt ; prava enim vivendi ratio vali- 
dissimus fidei obex esse solet. 

(19) Per paternam imbecillitatem intelligo paren- 
tum amorem, quem superare debuit Abraham, ut 
Dei mandato egrediendi de terru. et cognatione sua 
(een. xu, 1) obtemperaret. Edits sub nomine 

cumenii comimnentarius pro ἀσθενείαν, imbecil- 
litatem, vel infirmitatem, habet, et fortasse. melius, 
ἀθείαν. impietatem : quae si adinillatur — lectio, 
respexisse videtur hic auctor ad eam, qua multo- 
rum est, opinionem, ΠΘ6ΗΙΡ6, Tharem patrem 
Abrali:e, imo juxta nonnullos, ipsum Abrahamum 
aliquando, idolis serviisse. Quo supposito, quid 
sibi velit cum ait, Abrahamum non prius consecu- 
tum esse fidem, quam ad paternam impietatem 
repellendam  ceriaverit, perspicuum — est... Nescio 
autem quid Hentenius legerit, cum. vertit: Quo 
(certamine) paterna cognalione expelleretur: non 


enim video quomodo hzc Graeca verba, quae in 
textu Greco e regione ejus versionis leguntur 
(Edit. Par. 1651), τὴν πατριχὴν ἀπώσαθαι ἀθείαν, 
talem interpretationem recipere possint. 

(20)Si commentator de prima Abrehsz fide 
loquitur, pr»mium proprie dictum hic intelligere 
nen potest, sed tantummodo, qued cuidam con- 


D gruitati, seu congruz dispositioni correspondet : 


non enim verum ullum meritum (dem, imo nec 
charitatem, przcedere potest, Si vero de uberiore 
aliqua flde, seu przcedentis fidei augmento Abralie 
ob certamen ad. repellendam sive imbecillitatem, 
Sive impietatem palernam concesso loquatur, potuit 
id quidem premii rationem habere; id tamen 
baud conficit, fidem in homine bonis operibus 
vacuo ingenerari nonu posse, ad qued probandunt 
exemplo Abrahz uti videlur commentator. Verum, 
utut mens ipsius boc loco se habeat, illud omni- 
bus ratum esse debet, fidem justificantem in adul- 
tis neque bonis operibus vacuam permanere, 
neque absque bonis operibus el animi prapara- 
Lione, seu absque proposito, bona opera suo 
tempore, et pro dala occasione exercendi ingene- 
rari possc. Et sic intelligendus, quanquam fortasse 
haud satis accurate se explicet, hic comuen- 
tator. . 








1159 


THEOPIIYLACTI DULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡ. 


lr 


conlirmant : et. opera dicuntur observantiz legit A ροῦσα πίστις νεχρὰ xatadzímiiat: ἔργα πάλη 


Mosaic:r, sine quibus, et Αὑγαλαπι olim, et omnes 
credentes in Christum justificantur. Etenim, quod 
fidem in immundo progigni non possit (loquor 
autem de fide operum) quis contradixerit? Nam 
neque unguentum in faculento vase quis recon- 
deret ; neque in immundo bomine ingenerabitur 
unquam (ides Dei. Non igitur contraril sibi invicem 
sunt 3344 sancti apostoli, sed in diverso signifl- 
cato versantes, quisque juxta significatum suum, 
quod propositum sibi erat, prosequitur. 

VEns. 20. « Vis autem nosse, o homo inanis, 
quoniam fides sine operibus mortua cst? » Ina- 
nem vocat eum, qui de sola fide gloriatur, utpote 
qui bonorum operum substantia vacuis est. 

Vgns. 21-25. « Abralhiam pater noster, nonne ex 
operibus justificatus est, offerens Isaac (ilium 
suum super altare? Vides, quoniam fides coopera- 
batur operibus illius ; et ex operibus fides consumn- 
mata est, Et. ünpleta. est Scriptura dicens, » etc. 
Abrahamum uterque. proponit in. exemplum ejus, 
quod de fide asserit: ille quidem ut ostendat, 
fidem operibus przssare; hic vero ut opera fide 
meliora esse evincal argumento ος codem Abra- 
hamo desumpto. Dictum vero est superius, quod 
circa duplex significatum ambo versantes, quisque 
sumit id quod ad propositum suum inservit. Czte- 
rum nonnulli ex Patribus ita hac de re censuerunt, 
nempe, Abrahamum variis distinctum temporibus 
utriusque fidei imaginem esse; videliect et ejus, 
quz ante baptismum est, quae opera non requirit, 
sed soam fidem et confessionem salutis, et verbum 
quo justificamur credentes in Christum ; οἱ ejus, 
quie baptismum subsequitur, quaque conjuncta 
operibus est. Hac ratione sibi contrarius neutiquam 
apparet is, qui in utroque locutus est Syiriius 
sanctus : cum una quidem fides per solam con- 
fessionem justiflicat baptizatum, si statim discedat 
e vita (huic enim non adsunt. opera, sed satis ipsi 
est mundities per baptismum comparata); altera 
vero a baptizato exigat etium bonorum operum 
exhibitionem, Cui rei et Paulus consentit alio loco, 
docens, fidem post baptisma perfectionem, qua ex 
operibus consurgit, requirere; cum nempe ait ?! : 
« Neque circumcisio aliquid valet, neque pr:pu- 
tium, sed fides, quai per charitatem operatur. » 
Claritas autem multarum virtutuin. exercitio opus 
babet, ut. adimpleatur. « Credidit autem Abraham 
Deo, et reputatum est illi ad justitiam, et ami- 
cus (21) Dei appellatus est **. » Jusiilize quidem ex 
sola fide imago fuit Abraham, cum credidit, idque 
« reputatum est illi ad justitiam. » Ejus autem 
quà ex operibus est, cum filium obtulit supra 


*! Galat. vi, 45... Galat. i, 6. 


D 


τὰ τοῦ νόµον, ὧν καὶ χωρὶς ᾿Αδραὰμ, xi zin 
οἱ χατὰ Χριστὸν διχαιοῦνται. Ἐπεὶ ὅτι πίστιν ο 
ἂν ἀχαθάρτῳ προσγένοιτο (λέγω δὲ την tsi. 
πίστιν), τίς &vzeps? ; Οὔτε Υὰρ βορέόρου zig: - 
γείῳ μῦρον ταµιευθείη, οὔτε ἀχαθάρτῳ b, 
πίστις ἐΥγένοιτο θεοῦ. Οὐχ ἄρα διάφοροι i25. 
θεῖοι ἁπόστολοι, ἀλλὰ περὶ τὸ διάφορον τοῦ sux; 
µένου στρεφόµενοι πρὸς την χρείαν ἕχαστος το. 
µαινομένου τὸ προτεθὲν αὑτῷ διεξάγει. 


ε θέλεις δὲ γνῶναι, ὦ ἄνθρωπε κενὲ, ὅ-, iz 
χωρὶς τῶν ἔργων vexpá ἔστιν; » Κενὸν ladies z 
Ψψιλῇ τῇ πίστει αὐχοῦντα µόνον, [μτδὲν] τη; ἐάτ.. 
ἔργων ὑποστάσεως χεχτηµένον εἰς πλῥρωσιν, 

€ Αθραὰμ ὁ πατὴρ ἡμῶν οὐχ EE ἔργων ixi. 
ἀνενέγχας Ἱσαὰκ τὸν υἱὸν αὑτοῦ ἐπὶ τὸ 0.22 
piov ; Ἑλέπεις, ὅτι ἡ πίστις συνήργει vi; E 
αὐτοῦ, καὶ ἐκ τῶν ἔργων ἡ πίστις ἐτελειώθτ; k 
ἐπληρώθη ἡ Γραφὴ ἡ λέγουσα. » Τὸν "A6paizi; 
φότεροι εἰς ὑπόδειγμα τοῦ τῖς πίστεω; λόγω iz 
ἀγονται’ ὁ μὲν, τὴν πίστιν τῶν ἔργων χρείττω 64 
δι) ὑποδείγματος τοῦ χατὰ τὸν Αθραὰμ » ὁ δὲ, τὰ: 
τὰ ἔργα τῆς πίστεως. Καὶ εἴρητα: μὲν ἀνωτίρω ὑ 
περὶ τὸ διττὸν τοῦ σηµαινοµένου ἑχάτερος σιρέγε:. 
τὸ συντελοῦν αὐτῷ πρὸς τὴν ἀπέδειξιν. Toi; pir 
τῶν Πατέρων χαὶ οὕτως περὶ τούτου ἔγνωσα». 1: 
TXp τὸν ᾿Αδραὰμ τοῖς χρόνοις διαστελλόµενο, ia- 
τέρας πίστεως εἶναι εἰχόνα * xal τῆς πρὸ τοῦ 
πτίσµατος μὲν τῆς μὴ ἐπιξητούσης ἔργα, εἰ μὴ "ν 
πίστιν µόνην xai τὴν ὁμολογίαν τῆς αωτηρία, xi 
τὸ ῥῆμα ᾧ δικαιούµεθα ol πιατεύοντες εἰς Xpssv 
χαὶ τῆς μετὰ τὸ βάπτισμα πίστεως τῆς Guys turpe" 
νης τοῖς ἔργοις. Οὕτως obx ἐναντίον φείνετα: be 
τούτοις λαλῆσαν ἑαυτῷ Πνεῦμα "ἀλλὰ τα, [f. τω] 
μὲν δι’ ὁμολογίας µόνης δικαιούσης τὸν προσόν, 
εἰ παραχρῆμα ἀπηλλάγη τοῦ βίου (τούτῳ Tip" 
πάρεισιν ἔργα, ἀλλ ἣν αὐτῷ ἱκανὸν ἡ διὰ το ir 
πτίσµατος xáÜapot;)* τῖς δὲ, τὸν εἴδη [[. [δη] P 
θαπτισµένον ἀπαιτούσης καὶ ἀγαθῶν ἔργων Exi 
ξιν. Τούτῳ δὲ xal Παῦλος συμφωνεί ἑτέρωθι AC) 
οὕτω, xal διδάσχων τὴν μετὰ τὸ βάπτισμα 557 
τὴν διὰ τῶν ἔργων τελείωσιν ἀπαιτεῖν, δι ὧν ση 
« OUse περιτομὴ, οὔτε ἀχροθυστία τι ἰσχύε us 
πίστιςδι’ ἀγάπης ἑνεργουμένη. » Ἡ δὲ ἀγπη suit; 
σοφίας δεῖται εἰς τὸ πληρωθῆναι. « sinon E 
᾽Αθραὰμ τῷ θεῷ, xat ἑλογίσθη αὐτῷ εἰς δι 
νην, xal φίλος Θεοῦ ἐχλήθη. » Τῆς μὲν bx P 
πίστεως δικαιώσεως εἰκὼν [3v] ᾿Αθραάμ᾽᾿ [x] 7 
στευσε, « xat ἑλογίσθη advo εἰς δικαιοσύνη T 
ἐξ ἔργων, ὅτε τὸν υἱὸν ἀνήνεγχεν ἐπὶ τὸ dust 
p.ov. Καὶ γὰρ οὐ µόνον vb ἔργον ἐποίει Iun 
τῆς πίστεως οὐχ ἀπέστη τῆς bv Ἰσαὰχ, 0 pr 


Bonifacii Finetti nol. 


(21) Codex noster pro φίλος, amicus, habet 
δούλος, servus ; quod expungere non dubitavi, tan- 
librarii aberrationem , cum nec 


quam meram 


e ο " sten; 6 
Millius ullam hic agnoscat lectionis ie edit 
Conimentarius sub nomine (tcs 
habeat φίλος, non δοῦλος. 


14141 


EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI. — CAP, III. 


1152 


zb σττέρµα αὐτοῦ πληθύνεσθαι ὡς cx ἄστρα, λογι- À altare : nam non soium opus implevit, scd. etiam 


σάµενος ὅτι καὶ ἐκ νεκρῶν ἐγείρει αὐτὸν ὁ θείς. 
"Ὅμως xat τὸν 42618 ὁ Βαῦλος προχοµίσει μάρτυρα. 
”Ηδει γὰρ τῷ θείῳ Πνεύματι Aa6:5 τὴν μέλλωσαν 
ἐν Χριστῷ παρέἐσεσθαι χατὰ καιροὺς πίστιν. Διό 
qn3t* « Maxápto; ἀνῆρ, ᾧ οὐ μὴ λογίσητὰι Κύριος 
ἁ καρτίαν. » 


« "Opis, ὅτι ἐξ ἔργων δικαιοῦται ἄνθρωπο;. xat 
οὐκ ἐκ πίστεως µόντς.» — « Ἐξ ἔργων, » οὐ 
&x τοῦ νόµου, ὡς εἴρηται Ἰδη, olov περιτομῆς 
τῶν τοιο΄των, ἀλλὰ τῶν ἐξ ἀρετῆς, δικαιοσύνης 
τῶν ὁμοίων. 

« Ομοίως δὲ χαὶ 'Ραὰθ ἡ πόρνη oóx i$ ἔργων 
ἐδικαιώθη, ὑπυδεξαμένη τοὺς ἀγγέλους, χαὶ ἑτέρᾳ ὁδῷ 
ἐχόθἀλοῦσα; ἜὭσπερ Υὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος 
νεχρόν ἐστι, οὕτω xal dj matu; χωρὶς τῶν ἔργων 
νεχρά ἔστι. » 


τῶν 
χαὶ 
x2 


ΚΕΦΑΛ. T". 

« Mh πολλοὶ διδάσχαλοι γίνεσθε. ἀδελφοί µου, εἷ- 
δότες ὅτι μεῖζον χρίμα ληφόμεθα. » Εἰπὼν ἀνωτέρω 
xai διδάξας, τὴν πίστιν μὴ διάχενον ἔργων σπου- 
δαίων χεκτῆσθαι τοὺς πιστοὺς, µετέθη ἐφ᾽ ἕτερον 
[sov τούτου παράγγελµα. Καὶ γάρ τινες διδάσχειν 
ἐπιχειροῦσιν, ἃ μὴ χατώρθωσαν αὗτο[. Kal φησιν, 
ὅτι « μεῖζον τὸ χρῖμα τῶν τοιούτων μετὰ τοῦ µη- 
δὲν χερδαίνειν. !Ὁ γὰρ τὰ μὴ προσόντα διδάσχων, 
ὡς ὄντα αὐτῷ, χατάκριτος, ὡς διὰ τΏς αὑτοῦ γλὠτ- 
| της ὁλισθαίνων * χαὶ βεδαιῶν τοῦτο ἐκ περιστάσεώς 


non descivit a credendo, quod per 1saac multipli- 
candum foret semen ejus sicul astra, reputans 
quod etiam ex mortuis suscitare illum Deus posset. 
At vero Paulus eiiam Davidem in testem produ- 
cit. Noverat enim David futuram aliquando in 
335 Christo fidem. Quare ait: « Beatus vir, cui 
non imputavit Dominus peccatum 5. » (22) 

Vrns. 24. « Videtis quoniam ex operibus justi- 
ficatur homo, et non ex fide tantum. » Ex operie 
bus, non quie suntlegis, ut jam dietum est, ex. gr. 
ex circumcisione el similibus; sed ex operibus 
justiti:e aliarumque virtutum. 

Vgns. 95. « Similiter et Raab meretrix, nonne 
ex operibus justificata est, suscipiens nuntios, et 
alia via ejiclens ? (25) Sicut enim corpus sine δρί- 
ritu inortuum est; ita ct fides sine operibus mor- 
tua cst. ) 

CAPUT iii. 

Vrns. J. « Nolite plures magistri fieri, fratres 
mei, scienics, quoniam majus judicium sumi- 
tis » (23). Cum superius docuisset fideles, ne fidera 
honestis operibus vacuam haberent, ad aliud 
equalis momenti documentum transitum facit. 
Sunt enim nonnulli, qui ea, quz ipsi minime 
fecerunt, docere aggrediuntur. Ail igitur, hujus. 
modi hominibus districtius judicium imminere, et 
aliunde cos nihil lucrari. Qui enim docet ea, qua 
ipse non habet, tanquam si haberet, condemna- 


φησιν’ El γὰρ καὶ ἄλλως ἡ γλῶσσα πέουχεν ὁλισθαί- C tone diguus est, utpote qui ex proprio suo ora 


3 Ps3], xxxi, 2. 


Bonifacii Finetti note. 


(22) ll»c expositio est Cyrilli Alexandrini, ex 
ejus in Epistolam ad Romanos commentario, qui 
editus non est, desumpta. Quam habet tum Catena 
Vindobonensis, sed non ascripto nomine Cyrilli ,- 
tum similis Catena Oxoniensis (premisso Cyrilli 
nomine), ut constat ex excerplis quae Anecdotis suis 
| Gracis tom. IV. inseruit Joannes Christoforus Wol- 
. Mus, pastor lianiburgensis. Quoniam vero dictus 
. Cyrilli Comwent. editus non est, et aliunde ista 
' evpositio paulo fusior in utraque dicta Catena 
| habetur, eam integram si retulero, rem studioso 

lectori haud ingratam me facturum spero. Ita igitur 
0.96 habet in Cat. Vindob. : Ἐπειδὴ ὁ µαχάριος "lá- 
| χωδος τὸν ᾿Αθραὰμ λέγει EG. ἔργων δεδιχαιῶσθαι 


sacrificium obtulit ; Paulus vero asserit, eum justi- 
ficatum esse ex. fide ; apparens fcc. contrarietas ita 
explananda: quod videlicet. Abraham, priusquam 
Isaacum haberet, crediderit, ei in. pramium fidei 
]sancum.| ipsum acceperit : εἰ cum. eumdem obiulit, 
non solum preceptum opus. effecerit, verum etiam a 
fide non. defecerit, qua credebat, quod per Isaac 
multiplicandum forel semen ejus sicut. astra coli, 
recogitans quod etiam mortuum suscitare eum. Deus 
posiei.. Ceterum. Paulus. etiam — Davidem, virum 
utique pietate illusirem, producit. verborum suorum 
tesem et assertorem, qui sapienter astruit, utpote 
in Spiritu sancto loqueus, remissionem peccatorum 
per fidem, εἰ annuntiat. omnibus hominibus. Eam 


, ἀνενεγχόντα "loaix τὸν υὸν αὑτοῦ ἐπὶ τὸ θυσιαστή- p quippe noverat aliquando per. Christum. futuram. 


| piov* ὁ δὲ Παῦλος λέγει αὐτὸν &x πίστεως δσδικαιῶ- 
"σθαι οὕτω τὴν δοχοῦσαν ἑναντιότητα νοητέον, 
| ὅτι πρὺ piv. τοῦ ἔχειν τὸν Ἰσαὰκ ἐπίστενσε, καὶ 
| μισθὸν ἔλαδε τὸν Ἴσαάκχ, ὅμως xal ὅταν ἀνήνεγχε 
"by Ἰσαὰχ ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, οὐ µόνον τὸ ἔργον 
| ἀποίει ὃ προσετάγη, ἀλλὰ xal τῆς πίστεως οὐχ ἁπ- 
| έστη, ὅτι bv. Ἰσαάχκ μέλλει τὸ σπέρμα αὐτοῦ zolu- 
,O πληθεῖν ' ὡς τὰ ἄστρα, λογισάµενος ὅτι àx νεχρῶν 
: ἐχεῖραι δυνατὸς ὁ θεός. "Όμως ὁ Παῦλος μάρτυρα 
— "uy ἰδίων λόγων καὶ συλλἠπτορα ποιεῖται τὸν µα- 
| κἀρων Aa6i8 ἄνδρα διαδόητον kv εὐσεδείᾳ, xa σο- 
. φῶς διασχενάνει ὡς λαλῶν ἐν Πνεύματι τὴν iX 
πίστεως ἄφεσιν, xat διαγγέλλε πᾶσιν ἀνθρώποις. 
δει yàp ἓν Χριστῷ πορεσοµένην χατὰ χαιροὺς 
[Dé gast" «Μακάριος ἀνῆρ à οὐ μὴ λογίτεται Ko- 
pios ἁμαρτίαν »]. Γέρας οὖν ἔχει τὴν διχαίωσιν ὁ 
πίσιει τιμῶν τὸν τῶν ὅλων θεὺν xal Δ:σπότην. (no- 
nian B. Jacobus ait, Abralamum εὖ operibus 
justificalum.— fuisse, cum. Isaacum filium. suum. in 


PaTRuL. Gn. CXXV. 


Quare ait: « Beatus vir cui non. impulavit Domi- 
mus peccatum. » (Qui itaque fide Deum 4ο Domi- 
num omnium honorat, justificationem in. premium, 
habei. 

(25) Huic commati Cat. Vindob. hzc appingit 
verba, que Severiani Gabalensis episcopi esse 
constat. ex Cat. Oxon. apud. laudatum Wolfium in 
Anecd. Graec, :"Axooe τῆς ΓραφΏς μαρτυρούσης 
ab:n; 'PaàÓ τὰ κατορθώματα. "Hv iv πορνείῳ 
µαργαρίτης, ἐν βορδόρῳ πεφυρµέν]ς χρυσὸς, iv 
πτλῳ διεῤῥιμμένον ἄνθος, ἀσεθείας ἀχάνθαις 
χεχωσμένον» εὐτεδὲς Φυχὴ ἐν ἀτεδείας χώρᾷ 
διαχἐκλειστο. Audi Scripturam Raab de bonis ope- 
ribus altestantem, Erat. igitur. illa. in. prosiibule 
margarita, in «eno commislum aurum, in luto jacens 
pietatis flos spinis circumseptus : pia. demum anima 
it impietatis (oco conclusa. 

(24) Text Gr. habet ληγόµεθα, recipiemus. 


9] 





1103 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCIITEP. 


1 


reus esse convincitur. Qnod ut. magis confirmet, A νειν ἐξ ἀπροσεξίας, ὧν xal τὸ χρῖμα οὐκ à £c. 


subdit : si cum lingua nativa lubricitate sua, aut 
ex negligentia labitur, is, qui ca sic utitur, non 
elfugit judicium (ait enim Salomon: « Propter pec- 
cata labiorum ruina proximat malo **»), qui. fleri 
potest, ut qui deliberate lingua sua peccat, docens 
id quod experientia non didicit, inevitabilem 
ponam effugiat? 

γεῃς. 2. « In multis enim offendimus omnes. » 
Scilieet, per attentionis defectum negligenter vitam 
ducentes. « Si quis in verbo non offendit, bic 
perfectus est vir, potens eliam circumducere 
totüm corpus. » Neminem ab omni crimine liberum 
vivere posse, ex lingua lubricitate evincit; et ex 
hoc ncminem perfectum esse demonstrat. Quis 
enim lingua sua non 836 aliquando peccavit? Si 
autem quis linguz sue  lubricitatem superaverit, 
quonodo totum corpus suum recte gubernare non 
poterit ? Qui enim id, quod ad labendum pronius 
est, vicit, multo magis ejus, quod in lapsum 
seguius tendit, dominabitur. 

VEns. 9. « Vide (25), equorum (26) fr.na in. ora 
mittimus ad consentiendum nobis, ct omne corpus 
illud circumferimus. » Similitudinibus confirmat 
id quod dixit: « Potens etiam cireumducere totum 
corpus, » ex equorum f(rcnis eL gubernaculis 
uavium. lllud autem « Vide » idem est ac, consi- 
dera. Illud vero « equorum frena » ita copstruen- 
duni inverso paululum verborum ordine : in ora 
equorum mittimus frena: si enim ità non con- 
struatur oratio, intelligi non potest, cujus hic est 
sensus: Considera, quod in ora equorum frena 
innniltimus, el. naves parvo gubernaculo, quem- 
admodum et equos modico freno, quo volumus, 
ducimus , sic igitur et lingua recta ratione guber- 
randa est, quamvis sil « mundus » seu « univer- 
sitas iniquitatis, » pront a. vulgaribus homiuibus 
adhibetur. Scilicet per mundum hic multitudinem 
intelligit. (27) Vel ita» quamvis sit mundus, seu 
oruamentum (28), quod naturam liumanam ornat; 
hac euim nobis invicem cogitaliones nostras com- 
municamus (nam et in hac significatione aliqui 
volunt hic mundum accipere), atamen juxia vul. 
gris turbze. usum, nocet, « commaculans » quau- 
doque « totum corpus, et inflammans integram 
rotam nativitatis, οἱ inflammata a gebenna. » 


— ** Prov, xii, 13. 


σχει ὁ ταύτην xixtnpévog (ὡς ὁ Σολομὼν 6.522: 
€ Δι ἁμαρτίαν χειλέων ἐμπίπτει εἰς πανίδα ἁ::ν 
τωλός» } που ἂν 6 ix προνοίας ἁμαρτάνιον, 6 
σχων τῇ γλὠσσῃ, ἃ μὴ τῇ πείρχ μεμάὂτχεν, i 
φύγῃ τὴν ἀδιάδραστον δίχην ; | 


c Πολλὰ γὰρ πταΐομεν ἅπαντες.» "EZ àzpez 
ἀμελῶς διαχείµενοι τῷ Bíp. « El τις &v Xov. 
πταίει, οὗτος τέλειος dvho, δυνάµεν.ς χαλινττι- 
σα! xai ὅλον τὸ αὤμα. » Τὸ ἁδιάγευχτον τὸ —- 
τινᾷ ἐχτὸς ἁμαρτίας βιοῦν ἀνθρώπων ἀπὸ c7 | 
γλώσσης εὐολίσθου πιστοῦται * ἐχ τούτου δὲ νε: 
μηδενὶ προσεῖναι τὸ τέλειον παρίσττσε. Tig vx. 


B οὐχ ἤμαρτεν ἐν γλώσσῃ αὐτοῦ. Ei δὲ τοῦ to: 


περ'γένηται τῆς γλώσσης ἑαυτοῦ τις, πῶς οὐ, :: 
ὅλον οὗτος ἰκανὸς τὸ αμα περιάγειν χαλῶς:, 
γὰρ τοῦ πρὸς τὰ πταίειν εὑχόλου xpatfi sac, cy: - 
ἂν εἰ τοῦ νωθεστέρον μὴ χυριεύῃ. 


« Ἴδε, τῶν ἵππων τοὺς χαλινοὺς εἰς τὰ στόατα 
βάλλοµεν πρὸς τὸ πείθεσθαι αὐτοὺς ἡμῖν, xat. 
τὸ σῶμα αὐτῶν μµετάγοµεν. » Παραδειγµατ.χὴ -- 
στις αὕτη τοῦ, € Δυνατὸς χαλιναγωγῆσαι xii 
τὸ σῶμα, » ἀπὸ τῶν ἵππων τῶν χάλινῶν, ἀτὺ Ξι 
πηδαλίων τῶν πλοίων, Καὶ ἔστι τὸ μὲν, « Ἔει 
ἀντὶ τοῦ, αχάπει. Τὸ δὲ, « τῶν ἵππων τοὺς χα-- 
νοὺς, » οὕτω συντακτέον, ἁναστβέφοντα τὴν σύ 
£o, εἰς τὰ στόµατα τῶν ἵππων ἐμδάλλοιεν τε; 
χαλινούς. El γὰρ μὴ οὕτω συνταχείη, ἁδιανέττι 
ἐστιν ὁ λήγος * δε, τῶν ἵππων τοὺς χαλινοὺς i 
6άλλοµεν, xal τὰ πλοῖα μικρῷ πηδαλίῳ, 67 xai t-5 
ἵππους διὰ μικροῦ χαλινοῦ, ὅπου θέλοµεν, αετό» 
μεν. Οὕτως οὖν xal ἡ γλῶσσα µεταχέσθω τῷ 6: 
λόγῳ, χἂν γὰρ « χόαµος » io « τῆς ἁδιχίας,! 
οἱονεὶ πρὸς τὸν συρφετὺν ὄχλον ἐχφερομένη xai E 
πουσα (xóopov γὰρ ἐνταῦθα τὸ πλῆθος λέγει). ἡ 22 
ὅτι κὰν χόσµος ἐστὶν Ἠτοι κοσμοῦσα τὴν ἀνθρωτίς; 
φύσιν (ταύτῃ γὰρ ἀλλήλοις κοινυνοῦμεν τῶν £277: 
ποηµάτων, ἐπεὶ xal οὕτω τινὲς βούλανται τὸν re 
cpov λαμθάνειν πρὸς αημασίαν), ἀλλ' οὖν pb; τ. 
δημώδη ὄχλον φεροµένη, ἀδιχεῖ, « σπιλοῦσα » E? 
ἅ-ε « ὅλον τὸ σῶμα, χαὶ φλογίζηυσα ὅλον τὸν τρο- 


D χὸν τῆς Υενέσεως, καὶ φλογιζομένη ὑπὸ τῆς τε» 


Vni. » Ὅμω: οὗ χαλεπὺν µεταχειρίφασθαι $27; 


Bon/facii Finetli note. 


(25) Ita couex noster; habet enim [δς, quod 
proprie vide vel aspice significat, quanquam a 
multis per ecce explicetur. Cum nostro codice alii 
multi optimae noe. consentiunt. Usitatus textus 
Gr;cus label i002, ecce, modico discrimine: at 
Vulgatum. interpretem legisse oportet ei δὲ, cum 
verterit οἱ aulem. 

"(26) Vulgata habet equis, et quidem optimo ad 
elaritatew. fpse autem. pressius ad. textum. Grze- 
cum, qui habet ἵππων in genitivo, posui eguorum 
ob eam, quie sequitur, commentatoris animadver- 
sionem. 


(31) ἤσο expositio spectat ad versiculam 6 «s 
postea sequitur. "Videtur vero ea sicut qs: 
sequuntur usque ad v. 4 a sciolo aliquo libras 
aliuude desumy:ta, et hic intetnpestive inserita. 

(28) Mundus Greece dicitur χόσµος, quae vovet 
suo etymo ornamentum significat. Quare S. Jacob: 
verba qua habet de lingua v. 6 sequente ὁ xósus; 
τῆς ἁἀδιχίας, sque verti possunt, mwndes 5ου επὶ- 
versitas (ut habet Vulgata) iniguitatis, et ornamenium 
iniquitatis ; unde oritur duplex expositio, quz bic 
et inferius proponitur, 








1€5 EXPOSITIO IN EPIST. 8. JACOBI. — CAP. III. 1168 
ερὸς τὸ εὐλόγως χινεῖσθάι, xat ὡς ἂν ρεταχειριρό- A Verum difficile non est, eam ita dicigere, ut recta 
«ενος βούλεται. Ei γὰρ « πᾶσα φύσις θηρίων Épzs- — ratione moveatur, et eo modo, qui utenti libet, Sj 
«Dv τε καὶ πετεινῶν xai ἑναλίων δεδάµαστ”: καὶ enim « omnis natura bestiarum et serpentium et 
ixpólstat sf; φύσει τῇ &ávüpuivn* » ἄρα τὴν qÀos- — voiuerum et marinorum domita est, et domatur 
ταν, ὅτι € ἀκατάσχετον καχὺν, » ὅτι € μεστῆ ἱοῦ — a natura humana :» quod linguam, utpote « inquie- 
J2v«vnpópou, ρὐδεὶς ἀνθρώπων δύναται δαµάσαι, » tum malum » 86 « plenam veneno mortifero, nullug 
οὖκ ἂν εἴποιμι. El γὰρ ἁδάμαστος χαὶ οὕπω πρὺς s). — hominum domare possit, » ego quidem non asse- 
κρεῖττον µεταγοµένη, πῶς b» « αὐτῇ εὐλογοῦμεν — Tam. Si enim indomabilis est, neque unquam ad 
τὸν Θεὸν χαὶ Πατέρα, » xal iv αὐτῇ χαταρώμεθα — meliorem usum traducitur, quomodo per « ipsam 
τοὺς ἀνθρώπους» Ἰδοὺ πρὸς «b βούλημα µετάχεται — modo benedicimus Deum et Patrem, » modo 
τοῦ χρωµένου. 'AXX « οὐ yph, ἁδελφοί pov, ταῦτα — proximo maledicimus? Ecce igitur quomodo ad 
οὕτω Ὑίνεσθαι. » El γὰρ δι αὐτῆς εὐλογοῦμεν, ἄρα — voluntatem utentis movetur. AL « non oportet, fra» 
τοὺς X26' ὁμοίωφιν θεοῦ γεγονύτας ἀνθρώπους οὑκ (τοῦ mei, hzc ita fleri. « Si enim per ipsam bene 
αἰσχυνόμεθα χαταρᾶσθαι; ΄Αδιχον ἵν' ἐκ τοῦ αὐτοῦ — dicimus, quomodo non veremur maledicere? Nefag 
στόματος ἑξέρχεται εὐλογία xaX χατάρα. Οὐκοῦν | est, uL ex eodem ore egrediatur benedictio et ma- 
7-.ÉOoV « i74 χόρης φύλαττε » τὴν γλῶσσαν. Ἴππος " ledictio (29). Igitur. wagis quam « pupillam oculj 
ἐστὶ βασιλικὸς ἡ γλῶσσα. Αν μὲν οὖν ἐπιθῆς αὐτῇ — custodi » linguam tuam. Equus regius est lingua: 
χαλινὸν, xal διδάξης βαδίνειν εὕρυθμα, ἱπαναπαύ- — si igitur ei frenum injeceris et docueris 3377 con- 
0:vat αὐτῇ xai χα(ιεῖτα: ὁ βασιλεύς. "Av δὲ ἀχαλί- — cinne ambu]are, considebit et quiescet super eam 
ve zov ἀφῆς φέρεσθαι χαὶ σχιρτᾷν, τοῦ δ.αδόλον τετ. 8i autem absque freno eam ferri ac lascjvira 


ὄχη ua γίνηται. . ' 


« Ἰδου xai τὰ πλοῖα, τηλεκαῦτα ὕντα, xal ὑπὸ 
σχλτρῶν ἀνέμων ἑλαυνόμενα, µετάγεται ὑπὸ ἐλαχέ» 
ατου πηδαλίου, ὅπου ἂν fj ὁρμὴ τοῦ εὐθύνοντος βοῦ- 
ληται.» "Ext ταῦτα περὶ τοῦ μὴ δεῖ» ὡς ἔτυχε τὴν 
γλῶσσαν κινεῖν, ἀλλ ἐπὶ τὰ χρείσσω µεταφἑρειν. 


Ὡς γὰρ ἵππου θράσος χαλινῷ [ἀνακόπτομεν], xai 


«olo» ὁρμὴν πηδαλίῳ [μεταφέρομεν]: οὕτω καὶ 
. *fv γλῶσσαν εἰς τὸ εὖ ἔχειν µεταςέρειν [ὀφείλομεν]. 
76 γὰρ, «οὔτω καὶ ἡ γλῶσσα, » τοῦτο σηµαίνει, 

» ὅτι οὕτω xat ἡ γλῶσσα ὀφείλει µετάγεσθαι τῷ ὁοξῷ 
λόγῳ ᾽ μιχρὰ γὰρ οὖσα μεγάλα moti: 6 xal µεγά- 
λην ἡμῖν ἀνάπτει πυρὰ», ἐπεὶ αὐτὴ mop. Καὶ τίνα 
αὕτη ποιεῖ; Κοσμεῖ τὴν ἀδιχίαν διὰ τῆ; τῶν ῥημά- 
των εὐγλωττίας xal δεινότητος' omo τὸ σῶμα, 
πείθουσα ταῖς προσαγωγείαις τὰ γύναιτα * φόνους δι 
ἁπάτης ἐργάζεται' ἐ:ιορχ-αις τὰ ἁλλότρια χαρποῦ- 
παν εΚαὶ φλογίζει τὸν τροχὸν ςῆς γεέννης ' xal 
^ φλογίζεται » xal αὕτη εὐπὸ τῆς Ytévyre* » ὡς δᾳ- 
λον ἀπὸ τοῦ πλουσίου τοῦ ἀποτηγανιζομένου τὴν 

— γλῶσσαν. El μὲν οὖν, ε τῆς Υεέννης,» ἔχει, ὥς τινα 
— πὼν ἀντιγράφων Eyes, οὕτω τὸν λόγον ἀνα πτυχτέον. 
" kl δὲ, «τὸν τροχὸν τῆς γενέσεως, » τοιαύτης τνγ- 
χάνει τῆς λύσεως  ε τροχὸν τῆς Ὑενέσεως,, την 
ζωῖν ἡμῶν φησιν. Φλογίνουσα οὖν «τὸν τροχὺν τῆς 
γενέσεως,» σπιλοῖ thv ζωήν. Τοῦταν γὰρ xoi ὁ 
Νελῳδὸς στέφρανον ὠνόμασξςν, εἰπών | πρὸς τὸν θεό»; 
«Εὐλόγπσεν τὸν στἐφανου τοῦ ἑνιαυτοῦ τῆς χρηστό- 
Ἱπτός σου:»]. Στέφανος δὲ χαὶ τροχὸς οὗ διενηνόχασι 
χατὰ τὸ cynuz τὸ χυχλιχόν. Ἐροχὸς δὲ xai ὁ βίος, 

ὡς εἰς ἑαυτὸν ἀνελιττόμενος. 


9 Psal. εσιν, 12. 


dimiseris, vehiculum diaboli fiet. 

VeRs. 4. « Ecce et naves, cum mogna sint, et 3 
ventis validis minentur, circumferuntur a modico 
gubernaculo, uhi impetus dirigentis voluerit, 9 
Etiam ista spectant ad docendum, quod non opor- 
teat inconsiderate linguam nogere, sed ad meliora 
wansferre. Quemadmodum «equi audaciam (reno 
coercemus, et navis impelum gubernaculo dirigi» 
mus ; ita et linguam ad rectesehabendum adducere 
debemus (30). Illud enim, « ita et lingua, » signis 
ficat, quod eodem modo etiam lingua recta ratione 
gubernanda ait : quanquam eaim parva sif, magna 
tamen facit, ideoque magnum nobis incendit ro- 
gum : quoniam et ipsa ignis est. Et quid pr:terea ? 
Ornat iniquitatem verborum fuco ej elegantia ; 
maculat corpus, suadens .mulierculis virorum 
accessum ; homicidia per dolum patrat ; per- 
juris — aliena rapit; inflammat rotam gelenna 
« el iuflammatur » et ipsa « a gehenna » : ut 
patet ex divite, cujus lingua [cruciabatur in flam- 
ma, Et quidem,si sacer textus habeat « rotam 
gelennz, » ut jn quibusdam exemplaribus legi- 
tur (51), hoc modo dictum illud est. explicandum. 
Si aulem legendum sit, « rotam geneseos, seu na- 


D tivitatis » hanc. recipit interpretationem :« Rotain 


nativitatis » dicil. vitam : atque adeo, « inflammat 
rolàm nativitatis, » perindeest, ac vitam inaculat. 
llanc enim et Psalmographus coronam nominavit di- 
cens ad Dominum 33: «Benedicas corone anni beni- 
gnitatis tu.» Corona scilicet et rota inter se conve- 
niunt quoad formam orbicularem. Rota quzdam est 
eliam vita, utpote quz in sese velut rota revolvitur, ' 


Bonifacii Fineiti nota. 


(89) Quze sequuntur verba usque ad. v. 4 sunt 
B. Jo. Chrysostomi, qux habet ille hom. 51, alios 
b2, in Mattheum, exstantque tom. Vlil postremze 
edit, Paris. , p. 527. Referuntur ctiam in Cat. 
Vindob. . 

(90) Textum bunc ex Catena Vindobonensi sup- 


pleviinus. 

(91) Nempe v. 6, ubi Vulgata habet rotam nati- 
vitatis, in Grxcis exemplaribus lecbio. varia repe- 
ritur. Quedam euim habent *poyóv. τῆς γεέννης, 
roram gehenna', alia et inulta plura, sgzyby τῆς εν 
νέσεως. ύ0ίαΝι geneseos seu natiiiafig, 








1161 


Drum est, et magna exaltat. Ecce, quautus (52) 
ignis quam magnam silvam incendit. » — « [ta et 
Óingua, » hoc est, codem modo etiam lingua mo- 
veri debet juxta rationem : « mollicum enim est 
membrum ; » attamen. magna, scilicet vel mala, 
vel bona, operdtur. lllud enim « Magna οσα[ίαί » 
idem est ac magna opera praestat. 

Vens. 6. « £t lingua ignis est, mundus (35) ini- 
quitatis. Lingua constituitur in membris nostris, 
qu: maculat totum corpus, et inflammat rotam 
nativitatis nostrz inflammata a gehenna. » Ordo 
orationis hic est : Ita et lingua mundus iniquitatis, 
ignis est. Sicutenim ignis omnia destruit; sic et illa. 
Per mundum. autem quidem hic multitudinem in- 
te'ligunt, quemadmodum et in eo loco ** : 
s»undus eum non cognovit. » Mundus ilaque est 
etiam 338 lingua, hoc est multitudo, seu univer- 
sitas iniquitatis (51). 

Vgnas. 7,8. « Omnis enim natura bestiarum et 
volucrum οἱ serpentium et marinorum (35) doma- 
tur et domita est a natura humana. Linguam au- 
tem nullus bominum domare potest : inquietum (36) 
ma'unm, plena veneno mortifero. » Confirinatio liccc 
ad superius dicta referenda est. Cum enim dixisset 
ct docuisset, quod per frenum el gubernaculum, 
etsi in sese parva, nihilominus, si rccie adhibean* 
tur, magna et prxclara fiant, ac subjunxisset, ita 
et linguam oportere recta ratione moderari ; punc 
allatis exemplis ostendit, se neutiquam impossibi- 
lia prx:cipere, perinde ac si diceret : Reponet for- 
tasse quispiam: TametsiJingua modicum menibrum 
si!, cum tamen inagna scu. bona, seu mala operc- 
tur, nequaquam se regi patietur, ut. volumus. At 
αἱ bestias a natura sua alienas doniat homo , multo 
raagis membrum suum ab ipso domari possc, di- 
cendum est. Quocirca illud: « Linguam autem 
nullus bominum domare potest, » non assertive, 
sed per interrogationem dictum esse, putandum 
est, uL iste sit sensus : Si lomo ferocia animalia 
mansuefacit, ac tractabilia facit, cur linguam suam 
domare non poterit? ]ta sane legendum, Si enim 
illud asserendo protulisset, haud videretur congrue 
ea postea usus adi.ortatione : « Non oportet, fra- 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP- : 


VEns. 3. « Ita οἱ liugua modicum quidem mem- A — «00:0 χαὶ ἡ γλῶσσα μιχρὸν µέλος i n : 


γαλαυχεῖ. Ἰδου ὀλέγον tup, tAUxrv Όλτν ài 
ἉΑντὶ, Τοῦτον τν τρόπον xal f γλῶσσα 6r 
νεῖσθα: χατὰ tpómov. ε Mixpiv γὰρ nbs;iz 
ἁλλὰ μεγάλα ἐργάκσεταε, χαχὰ δηλαδὶ, xol χ»: 
δὲ, εΑεγαλαυχεῖ,» ἀντὶ τοῦ, μεγάλα Egz 3 


ε Καὶ ἡ γλῶσσα τῦρ, ὁ χήσµος 517 ἁλαίκκ 6 
ἡ γλὠῶσσα καθίστατα: kv τοῖς µέλεσιν dun- 
àouca ὅλον τὸ συµα, xal φλογίδουσα tw το" 
γενέσεως, xal φλογ:ζομένη ἀπὸ της γεέν; ι᾽ 
ἕξης: Οὕτω xal ἡ γλὠσσα οὖν ὁ χόσµος tt; Z. 
Top ἐστιν. Ὡς (Xp τὰ πὺρ ἀφανίζει pii 
xai αὐτὴ. Κόσμον δέ τινες ἐνταύθα τὸ zs 


« Et D γουσιν, ὥσπερ xai ἐν τῷ, « Ὁ κόσμος x 


ἔγνω.» Κόσμος οὖν καὶ ἡ γλὠσσα, τουτ' 5727 
ἁδ.χίας. 


εΠᾶσα γὰρ φύσις θηρίων xal ἔρτε-ῶν, ο. 
τε χαὶ ἐναλίων, δαµάκεται xal δεδέµασται 5i - 


4] ἀνθρωπίνῃ. Τὴν δὲ γλῶσσαν οὐδεὶς ὀύητι: 


θρώπων δαµάσαι. Αχατάσχετον xaxóv* yr 
θανατηφόρου. » Τὰ τῆς αἰτιολογίας ταύτῃ; τί’ 
ἄνω εἰρημένα ἀχουστέον. Εἰπὼν Τὰρ xu i 
διὰ τοῦ χαλινοῦ, διὰ «τοῦ πτδαλίο, B μα 7 
ἐστι, μεγάλα δὲ χατορθοὶ χαλῶς χινουμος Σ 
ἐπενέγχας, ὅτι οὕτω καὶ dj γλῶσσα ὀφείε; p57- 
σθαι τῷ ὁὀρθῷ λόγῳ, δείχνυαι διὰ τῶν rapi : 
οὐχ ἀδύνατα προστάσσει διὰ τῶν ὑποχειμέιω! ^ 
δειγμάτων, Ὥσπερ εἰ ἔλεγεν' "AX igi sts! 
xiv μιχρὸν µέλος fj γλῶσσα, ἀλλ᾽ οὖν μειάλα i2 
ζομένη χαλὰ καὶ xaxk, οὐκ εὐπειθίς ἔτι 5 
βουλόμεθα. Οὐδὲν τοῦτη πρὸς ἀπολοιίαν. EU 
ἀνοίχεια τῇ ἑαυτοῦ φύσει δαµάζει ὁ EApuss " 
pla, πολλῷ μᾶλλον τὸ ἑαυτοῦ µέλος. cO 
θρώπων δύναται δαµάσαι,» μὴ χατὰ dgio 
ἀναγνωστέον, ἀλλὰ κατ ἑπαπήρησιν ' ἵνα 107 | 
Ei τὰ ἀτίθασσα |θτρία] ἄνθρωπος [sage m. 
χειροήθη ποιεῖ, ἄρα τὴν ἑαυτοῦ γλὠσόαν οὐ pru | 
µάσει; Οὕτως ἀναγνωστέον. El Υὰρ χατὰ απ 
civ, οὐχ àv δόξῃ καλῶς mpolüv χεχρῖσθαι τν" | 
θετήµατι" λέγω δὲ τῷ, « Ob χρὴ, ἀδελφοί μον, i 
οὕτω γίνεσθαι.» Ei γὰρ ἀδύνατον «hy 072 


res mei, haec. ita. fleri, » Si enim impossibile est, Ὦ µετερυθµίσαι, |6] ἀδυνάτοις ἐπιχειρεῖν ἱπαραοὸ 


linguam ad rectani normam dirigere , perperam ad 
jd hortaretur * qui enim impossibilia suadet, in- 
€2$s0o suadet, Illud autem « Incoercibile maluui » 
enuntiative dictum intelligendum est. 

Ngns. 9.12. « In ipsa benedicimus Deum et Pa- 
trem, et in ipsa inaledicimus homines, qui ad si- 
iyititudipem Dei facti sunt, Ex ipso ore procedit 
benedictio et maledictio. Non oportet, fratres mei, 


*5 Joan. 1, 10. 


οὐχ ἀσφαλῆ τὴν παραίνεσιν ποιεῖν φήσειν wo 
δὲ, ε᾽Ακατάσχετον xaxóy* μεστὴ lov (en 
pou, » χατὰ ἀπόφανσιν προσενεχτέον. 


«Ev αὑτῇ εὐλογοῦμεν τὸν θεὸν χαὶ Πατέρα, 
ἐν αὐτῇ χαταρώμεθα τοὺς ἀνθρώπους τοῦ m 
ὁμοίωσιν Θεοῦ γεγονότας. Ἐκ τοῦ αὐτου ipt 
ἐξέρχεται εὐλογία καὶ κατάρα. 02 χρὴ, apr 


Bonifacii Finelti nota. 


(32) Griceus habet ὀλίγου, modicus. 
(553, Vulgatus interpres vertit, tniversitas, ad 
Sensum magis quam ad vocem respiciens. 


nr. 108 
(613) Cum hic proprio in loco esposte T | 
sit mundus iniquitatis, profecto qu£ anle V 
cessil expositio ascititia 656 debel. 





1152 EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI, — CAP. III. 1170 


ταῦτα οὕτω γίνεσαι, Μήτι ἡ πηγη ix τῆς αὗτΏς A hsec ἵία fleri, Nunquid fons de co!em foramine 
é-rz βρύει τὸ γλυχὺ xai τ) mixpóv ; Μη δύναται, — emanat. dulcem οἱ a:inaram. aquam? Nunquid po» . 
ὁδξ) εροΐ µου, συχῆ ἑλαίας movsat, f| ἆμπελος coxa; — test, fratres mei, ficus uvas facere, aut vitis ficus? 
Οὕτως οὐδὲ µία πηγη ἁλιχὸὺν xal γλυκ» ποιῆσαι — Sic nullus fons salsaim et dulcem potest facere (37) 
ὕδωρ δύναται.» Καὶ τοῦτο χατὰ ἑπαπόρησιν ἆκου- — aquam (38). ». Et. istud secundum interrogationem 
Griov* ἑντρέποντος γάρ ἐστι τοὺς áxpoatág* ὡς xal — accipiendum est: verba enim sunt adhortantis aa- 
τὸ io:En; τὸ, « Ἐκ τοῦ αὑτοῦ στόματος ἐξέρχεται — ditores , sicut et quod sequitur : « Ex ipso ore 
£2^oTia xui πατάρα.» El yàp εὐλογεῖν πάντας χε- procedit benediciio et maledictio. » Cum enim 
λε »όμεθα «(Aoíóopot γὰρ βασιλείαν Θεοῦ ob χλγρο — omnibus bene dicere] jubeatur (« Maledici enim 
voufsoust, )) ἄρα ojx alcyóvm τῷ αὐτῷ ὀργάνῳ regnum Dei non possidebunt *! »), non erubescis 
χρτσθαι ὑπουργῷ γαχίας καὶ ἀγαθωσύνης; Οὐδεὶς — eadem re ad malum, et ad bonum uti ? Nemo pru- 
τῶν σωφρηνούντων τῷ αὐτῷ ὀργάνῳ βόρθορον δια- — dens eodem instrumento coemum et. lialsamum 
ταρᾶξεια xai pópov. Προσεύχῃ ; Μῆ χαταρῶ τοῦ  commiscet. Oras? Ne malediezs inimico : oratie 
1740005. Εὐχῆη yàp xai κατάρα πολὺ τ μέσον ἔχου- — enim et maledictio maguo intervallo ab invicem di- 
| tv. El pf ἀφῆσει [[. ---σεις] τῷ λελυπηχότι, o960b.— stant. Si non dimiseris ei, qui te 339 conirista- 
&ccüf assai gov * ἀλλὰ καταρώμµενος σεαυτὸν ἁλώσῃ B vit, neque dimittetur tibi : quin. maledicens alteri 
lhv!xa εὔχῃ ἀφεθῆναί co: τὰ ὀφειλίματα, χαθὼς ἂν — teipsum perdes, cum scilicet oras, uL ?* dimittatur 
x23Y αὑτῃῆς ἀαφίης τοῖς σεαυτοῦ ὀφειλέταις]. ti*á debita tua, sicut et tu. dimittis debitoribus tuis. 
« Tí; σοφὸς xai ἐπιστήμων ἐν ὑμῖν ; δειξάτω Ex Vgns. 13-16. « Quis sapiens et disciplinatus inter 
τῖς χαλῆς ἀναστροφῖς τὰ ἔργα αὑτοῦ ἓν mpaÜtnrt. vos? ostendat ex bona conversatione operationem 
σοφίας. El δὲ ζήλον πιχρὸν ἔχετε, xal ἐρίθειαν ἓν τῇ suam in mansuetudine sapientiz. Quod si zelum 
παρδίᾳ ὑμῶν, μὴ κατακχυχᾶσθε xaX φεύδεσθε κατὰ — amarum habetis, et cóntentiones sint in cordibus. 
τῆς ἀληθεῖας. Ox ἔστιν ἡ σορία αὕτη ἄνωθεν κατ- — vestris, nolite gloriari, et mendaces esse adversus 
ερχοµένη, ἀλλ ἐπίγειος, doyuh, δαιµονιώδης. — Veritatem. Non est enim sapientia desursum de- 
"Όπου γὰρ ζῆλος xal ἐρίθεια, ἐχεῖ ἀχαταστασία xa — scendens, sed terrena, animalis, diabolica. Ubi 
πᾶν φαῦλον πρᾶγμα. » Φίλαρχοι ὄντες οἱ ἄνθρωποι, — enim zelus. et contentio, ihi inconstantia εἰ omne 
καὶ τῇ σοφἰᾳ τοῦ Χήσμου τούτου αὐχοῦντες, κατ opus pravum. » Homines ambitiosi, et mundana 
ἔριν xal ζηλον τῶν ὁρθῶν δ:δασχάλων ἐχήρυττον, — sapientia tamidi, contentionis ei zeli, seu z2emulatio- 
φΏόνον πρὸς τούτους ἔχοντες, καὶ παραμιγνύντες — nis cestro perciti, adversus bonos doctores prai- 
τοῖς θείοις ἀνθρώπινα, ἵνα τῇ καινότητι τῶν λεγο- ο, cabant, iis invidentes, et divinis humana miscen- 
µένων ἐπισπῶνται τοὺς ἀχούοντας , ὅθεν xal alpé- — tes, ut doctrinze novitate auditores ad se pellice- 
σεις ἐξῆλθον. Πληρώσας οὖν τὸν περὶ προπετείας — rent ex quo etiam hzreses prodierunt. Cum igitur 
Moy χαὶ ἀκρασίας γλώσσης, µέτεισι λοιτὸν καὶ — de petulantia et incontinentia linguae sermonem ab-. 
ἐπὶ τὸν dL ὁμοίας ἐμπληξίας ἐγγινόμενον ἀνθρώ- — so'visset, transit ad eam quz ex simili insania pro; 
ποις φθόνον, xal qnot, ταύτας τὰς διδασχαλίας οὗ gignitur, invidiam; aitque, hujusmodi doctrinas 
χαθεστηχότων εἶναι, ἅτε μηδὲ kx σοφίας οὔσας eorum non esse, qui mentis compotes sint, utpote 
θείας, ἀλλὰ δαιμονιώδους. Ταῦτα δὲ εἶπε προεπαι- — qua non sunt ex sapientia divina, sed diabolica. 
νέσας τὸν ἀγαθὸν διδάσχαλον. Ἐπειδὴ δὲ τὸ τοῦ ιο vero dicit, cum primum bonum doctorem 
ζφλου ὄνομα ἐν µεσότητι ὁρᾶται χρηστῶν xai φαύ- — commendasset. Quoniam vero zeli nomen ambi- 
Ίων (ἔστι γὰρ CEAog κίντσις ψυχΏς ἐνθουσιώδης &x(.— guum est, οἱ in bonam  malamque partem accipi 
τι |μετά τινος ἀφομοιώσεως τοῦ «pho ὃ ἡ σπουδή potest (est enim zelus, motus quidam animz inca- 
ἑστι͵)] διὰ τοῦτο τὸ, « πιχρὸ». » ἐπήνεγχε, δειχνὺυς — lescentis erga. aliquid cum. quadam assimilatione 
v) πρὺς τί ὁ ζῆλος. Ἐρίθεια δέ ἐστιν ἐπίφογος — ad id erga quod est affectus), propterea addit « ama- 
qUovsixla * λέγεται δὲ χαὶ χαταλαλιὰ σὺν xaxo- — Tam,» declarans cujusmodi foret hic zelus. Con- 


70 lg. D tentio autem. loc. loco. est vituperabile vincendi 
studium. Dicitur vero etiam oblocutio cum male- 
dietions. 
v'H δὲ ἄνωόεν σοφία πρῶτον μὲν ἁγνὴ ἐστιν, γεας, 17, 18. « Qua autem desursum est sapiec- ο 


ἔπειτα εἰρηνιχὴ, ἐπιεικῆς, εὐπειθὴ:, μεστὴ ἑλέους — tia, primum quidem pudica est, deinde pacifica, 
xdi καρπῶν ἀγαθῶν, ἁδιάχριτος καὶ ἀνυπόχριτος. modesta, suadibilis, Ἰνοβίς consentiens, plena nii- 
Καρπὸς δὲ δικαιοσύνης àv εἰρήνη απείρεται tolg — scricordia et fructibus bonis, non judicans, sine 


11 { ο). vi, 10. ** Mattb, vi, 12. 
Bonifacii Finetti note. 


(55) fta. (1.156 οχι. At. vulgatus. interpres — dujcem polest facere aquam : adeoque legisse de- 
liabet ceterorum ; uude legisse credendus est, ἄλλων — bet, οὕτω» οὐδὲ ἁλιχὸν γλυχκ» ποιῆσαι ὕδωρ * quam 
pro εὐαλίων, nisi ipse scripserit ceterum pro cete — lectionem confirmant vetustissinn codices, prasser- 
rorum ; quod quidam autumant, tim Alexandrinus, οἱ antiquae versiones Syriaca; 

(33) Grace ἀκατάσχετον, incoercibile. AEAhioyica, etc. E 

(1) Vulgatus interpres hab 0L: Sic negue ealsa (98) Scilicet, qiod v. 9 ier, 





11 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. j 


&imulatione, Fructus autem justitizs in pace semi- A ποιοῦσι» εἰρήνην.» Καθαρὰ xa ἀρόταρος, m 


natur facientibus pacem. » Casta, hoc est pura et 

absque maeula, nulli rei carnali adhxrens. « Non 

judicans, » hoc est, nen discernens observationes 

€: borum et variarum lotionum. Accurate autem de 

his disserit Paulus in Epistola ad Colossenses. 
CAPUT IV. 

Ὕεβς. 1. « Unde. bella et lites in vobis? Nonne 
hinct Ex voluptatibus (59) vestris, qux militant 
in membris vestris. » Ostendit, quod etiamsi do- 
clores sese esse pertendant, toti tamen carnales 
5inl, et pessima operentur, volupt;tibus sese tra- 
dentes; et alii quidem mensz dclicatioris (quos 
Paulus vituperans ait *? : « Ilujusmodi enim Chri- 
$10 Domino nostro non serviunt, sed suo ventri), » 
alii vero possessionis 9AQ agrorum sunt cu- 
pidi; alii splendidas domos ambiuut, et alii aliud 
quidpiam e iis, qu:e ipsis malignus suggerit spiri- 
tus, omnem conatum 23dhibens, ut zternam salu- 
tem ipsorum depr:cdetur. 

VEns. 2. « Concupiscitis et nou habetis : occidi- 
. lis, et zelatis; et non potestis adipisci : litigatis, 
et belligeratis : et non habetis, propter quod non 
postulatis. » Pér affirmationem et negationem hic 
procedit, affirmatiorie sublata propter absurditatem. 
Absurditas vero in eo posita est, quod ea qu: in 
affirmatione considerantur, sint. incitamerija volu- 
tatis. Concupiscentia enim in voluptatum consum- 
.matione desinit, εἰ cxdes, et zelus, εἰ pugna, et 


. bellum non &uut bona : et ideo neque ea quorum C 


gratia ista exercent, assequuntur. Sciendum vero, 
quod nen de carnali «46 bellove hic loquatur ; id 
cnim absonum foret vel de latronibus intelligere, 
nedum de iis, qui aliquo tenus saltem fideles ct 
ad Deum Con*ersi sunt. Ut igitur mihi quidem vi- 
detur, occidere dicit eos, qui propriam animam 
occidunt temerariis iis conatibus, quibus etiam ad- 
versus pietatem bellum gerunt. Scilicet quemad- 
modum postea « adulteros et adulteras » dicit, non 
qui reipsa tales sunt, sed qui in divina mandata 
spuriarum opinionum introductione fornicantur : 
(nemo enim, tametsi suibus foeculentior esset, 
adulterum ferat doctorem) sic et czdes et bella, 
non corporalia, sed spiritualia intelligit. 


Vgns. 5. « Petitis, et non accipitis; eo quod b 


male petatis, ut in concupiscentiis vestris instima- 
tis. » Talis erat Phariszus in Lucz Evangelio me- 
inoratus : qui quanto plura bona opera a se patrata 
recensebat, tanto magis divinum obstruebat audi- 
tum; sieque verborüm tumor vacuus per labia di- 
fluebat, et iu spumam velüt iestuantis maris fluctus 
dissolvebatur. Át inquiet quispiam : Si Domini Jesu 
Christi, qui fallere non potest, vera est illa prumis - 
hio ** : « Oinnis qui petit accipit » ; quomodo nunc 
bpos:olus iste talia fatur? Respondemus : Quicun- 


» ftom. xvi, 18. 39 Mattli. vu, 5. 


(29) Vulgata habet, ex concupiscentiis. 


Bonifacii Finelti notas, 


τῶν capxtxüv ἀντεχομένη. « Αδιάχριτος, v1. 


χρίνουσα παρατηρήσεις βρωμάτων xi iu 


βαπτισμῶν. Αχρ.δῶς δὲ περὶ τούτων by d 


Κὁλασσαεῖς διαλέγεται Παῦλος. 


ΚΕΦΑΛ. A'. 

ε Πόθεν πόλεμοι, xai πόθεν μάχαι εν ὐμὶν; 
ἐντεῦθεν, Ex τῶν ἡδονῶν ὑμῶν, τῶν στρατε:::: 
£y τοῖς µέλεσιν ὑμῶν» » Δείχνυσὶν, ὡς xivix: 
τωνται λόγον διδασχαλιχὸν, ὅμως ὅλοι σαχ»: 
[καὶ τὰ χαλεπώτατα πράττουσιν,] ἡδονὰς ἐ- 
ποριζόμενὸι οἱ μὲν, ἁδροτέρας τραπέζ; [: 
Παῦλος καταγινώσχων «τσίν' «Ol p3p ο: 
τῷ Κνυρίῳ οὐ δουλεύουσιν, ἁλλὰ τῇ ἐαυ-ῶ x: 


Β οἱ δὲ, κτήσεως ἀγρῶν ópevópsvor* ἕτεροι λα: 
οἰχιῶν ' ἄλλος ἄλλο τι περὶ & ὁ πονηρὸς iz 
αὐτοῖς ἀποσυλᾷν αὐτοὺς [απχανώμενο:] $5; 3 


ρίας αὐτῶν. 


« Ἐπιθυμεῖτε, xai οὖκ ἔχετε' φονεύετεαὲ; 


λοῦτε, καὶ οὐ δύνασθε ἐπιτυχεῖν * μάχεσθε viz 
λεμεῖτε, xal οὑκ ἔχετε, διὰ τὸ μὴ αἰτεῖσαι iz 
Κατὰ θέσιν xd) ἄρόιν πρόεισι, τῆς θέσεως bos 
µένης διὰ τὸ ἄτοπον. [Τὸ δὲ ἄτοπον, δ.ὰ i d 
ὑπεχχαύματα µέλλειν ἔσεσθαι τὰ ἐπὶ τῇ d : 
θεωρούμενα.] Ἡ γὰρ ἐπιθυμία Ev ἡδονὼν Eme 
ἀποτελεντᾷ. Ὁ τε φόνος, xal (7,495, xal ἡ yrs" 








ὁ πόλεμος, οὐχ ἀγαθά - διόπερ οὐδὲ τυγχάηα τν 


των, ὧν ἕνεχα ταῦτα ἐπιτηδεύουσιν. Tesis 
φόνον ἐνταῦθα, xaX πόλεµον, οὗ τὸν σαρχιχόν ή 
Τοῦτο γὰρ βαρὺ xal κατὰ λῃστῶν ivwel^ A 
γε κατὰ [ποσῶς] πιστῶν [καὶ τῷ Κνρῳ ο 
µένων]. 'AXX ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, φονεύεν 133 $ 
tí» ἑαυτῶν ψυχὴν ἀποχτιννύντας ταῖς qu 
ἐπιχειρήσεσι, δ' Bg χαὶ 6. pho τὴν εὐσέβεαι' 
τοῖς πόλεμος. Καὶ ὥσπερ προϊὼν « poro - 
µοιχαλίδας » εἶπεν, οὗ πάντως v0103102; 050/17 
τας, ἀλλ' ὡς εἰς τὰ Octa προστάγµατα ἐκτορί 
τας διὰ τῆς τῶν νόθων εἰσηγήσεως * ox ἂν Τά " 
πόρνου ἁνάσχοιτο δἰδασχἀλου [xàv χοίρων t i 
ρωδέατερος Ἱ. οὕτω xal φόνους xai πολέμουη 
τοὺς σωματικοὺς, ἀλλὰ τοὺς ψυχικοὺ; λέγει, 

« Αἰτεῖτε, xal οὗ λαμθἀνετε, διότι χαχῦς i 
ἵνα &v ταῖς ἡδοναῖς ὑμῶν δαλανήσητε. ! d ( » 
calo; ó ἓν τῷ xatxX Aóouxdv Εὐαγγελίψ. UT 
πολλὰ κατέλεγε τῶν ἑαυτοῦ χατορθωμάτων, en 
πλέον ἀπέδυε τὴν Üclav áxohv, xai ὁ των m | 
ὄγκος χενὸς περὶ τὰ χείλη ἣν, καὶ él αν 
έδῥει, xai διελύετο χαθάπερ παφλάζοσα » 
τος]. 'AXX ἐρεῖ τις El τοῦ Κυρίου Ἴπδου οι 
^a ἀληθῆς τοῦ ἀψευδοῦς διβασκάλου, Th " 
αἰτῶν λάμδανει, » πῶς νῦν ταῦτά nz» ; 
Απόστολος; "AXAÀ gapsv, ὡς ὁ ὁδῦ "À | 


ni * 


1173 


EXPOSITIO IN EPIST, S. JACOBI. — 6ΑΡ.ΙΥ. '" 


Ad 


χεοροῶν ἐπὶ τὸ αἰτεῖν, ἔχει xat «nv ἐπαγγελίαν ἄχε- Α que recta via ad petendum accedit, securam habet 


ρᾳίαν, μηδενὸς ἀστοχῶν τῶν αἰτουμένων. El δέ τις 
Έξιω χωρήσας τοῦ σχοποῦ τῆς παραδοθείσης αἰτη- 
G:«og δόξει αἰτεῖν, οὐχὶ αἰτῶν ὃν δεῖ τρόπον, οὗτος 
ob6k alc: 5i καὶ οὐδὲ λήψεται, Ὡς yàp διδασκά- 
Aou, φέρε, γραμματικοῦ ἐπαγγελλομένου πάντα τὸν 
μτροσιόντα αὑτῷ διδάξαι τὴν τῶν Υραμματικῶν Ente 
στέμτν, αὐτὸς δὲ ἐχμελῶς προδέλθῃ, καὶ μη συν- 
τείνας ἑαυτὸν ὁ μαθητιῶν πρὸς την τῶν ἐπηγγελμέ- 
wc ἀνάληψιν, εἶτα ὅμοιος ἀποφανθείη τῇ ἔχμελείφ, 
ἄρά γε δικαίως ἄν τις ψεύδους αὐτὸν γράψεται «by 
διδάασκαλον; O0 σῶφρον οὗτος ποιῶν. Οὐ Υὰρ mpos- 
Ὥλλθεν ὁ µέλλων μµανθάνειν ὡς 6 διδάσκαλος προ- 
Ἐτρέφατο. Καὶ πῶς eb, f| τί ἐχρῆν αἰτεῖν; εἴποι τις 
ἄν. Αὐτοῦ τοῦ τὴν ἐπαγγελίαν ποιησαµένου ἑπάκου» 
σον» « Αἰτεῖε thv βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ την 
διχαιοσύνην αὑτοῦ. » Δῆλον οὖν ὡς 6 Ys οὕτως αἱ - 
κῶν, καὶ προηγουμένως περὶ τοιούτω», οὐδὲ τῶν 
ἄλλων ἁἀστοχήσει * ὧν ὁ λαμθάνων οὖκ ἔξω πεσεῖτα: 
πῆς ἑαυτοῦ σωτηρίας. Ὁ δὲ ἐπιδλαδῶς καὶ ἐπιζη- 
µίως αἰτῶν, οὐχ ἕξει παρέχοντα τοῦτον, παβ' οὗ 
επᾶσα δότις ἀγαθή.» 'AXAÀ καὶ γνῶσιν [θείαν] 
αἰτῶν, xal uh λαμδάνων, fj τι πνευματιχὸν χάρι- 
αλα διὰ φιληδονίαν αἰτῶν, οὗ λήψετας. Καχῶς γὰρ 
αἱτεῖ |χαὶ xaxbv ἐπ ἁπωλείᾳ ἑαυτοῦ]' xax Θεὸς 
κχχῶν πάροχος οὐχ ἔστιν, 


« Moto xaX µο'χαλίδες, οὐκ οἴδατε ὅτι à φιλία 
ποῦ Χχόσµου ἔχθρα τοῦ 8:00 ἐστιν; Ὃς ἂν οὖν 
β.νληδῇ φίλος εἶναι τοῦ χόσµου, ἐχθρὸς τοῦ 8:53 
χαθίσταται.» Ἐπειδὴ ἀνωτέρω μικρὸν δι{λεγξέ 
τινες φευδοσόφους, τὴν θείαν χαταπορνεύοντας Γρα- 
φὰν, καὶ ἑνδιαστρόφως αὐτῇ χρωµένους πρὸς τὸ 
ἑαυτῶν βούληµα [iva ἔχωσιν ἐκ τούτου ἑφόδιον τῆς 
ἑαυτῶν ἐνηδόνου ζωῆς], τοῦτο δὲ οὐκ ἄλλο τί ἐστι «b 
χαχὸν, ἢ ἁλαζονείας εἶδος * διὰ τοῦτο νῦν ἑμδριθε- 
οτέθως πρόεισι [καὶ ἄλλοτ ριώτερον τῆς ξαυτοῦ 
πραθτητος χέχρηται τοῖς ὀνειδιστιχοῖς λόγοις], µοὶ- 
you; χαὶ µοιχαλίδας ἁποκαλῶν τοὺς τηιούτους τοιού- 
τοις σχεδὸν κεχρηµένος ἑλέγχοις * Εἰπέ got, µά- 
cai, σοφὺν σεαυτὺν ἀποφαίνειν βούλει; Kot πόθεν 
ὑμῖν τὸ μετ) ἔριδος xal διηνεκοὺς πολέμου ζην, xat 
xb ἀεὶ προσπεφυχέναι τοῖς παροῦσι, vat τὸ 155 τοῦ 
παρόντος βίου διώχειν [ἀμεταστρεπτί]; Οὐκ ἔστι 
τοῦτο σοφῶν, ἀλλά χυδαίων ἀνδρών, καὶ πρὸς τὴν 
φιλίαν τοῦ κόσμου ἀποχλινάντων. ὃ xa μειχοὺς 
ὑμᾶς δείχνυσιν [τοῦ ἑναποθέτου, καὶ θείου, χαὶ 
πώφρονος κάλλους, τὸ δηµῶδες πβοτιμῶντας, xol 
βέδηλον, καὶ αἰσχρὸν, xoi τῇ πρὸς τὺν παρόντα 
προσπαθείᾳ τὴν πρὸς θεὺν ἔχθραν ἐπαναιρου μένους]. 
"H « οὐκ οἴδατε , ὅτι ἡ τοῦ κόσμου φιλία ἔχθρα εἰς 
6 όν ἴἰστιν, » ἀλλοτριοῦσα τῆς θείας φιλία:, Χαὶ 
ἐχθροὺς ἀποφαίνονσα; Κόσμον γὰρ ἐνταῦθα [πᾶσαν] 
τὴν ὑλικὴν ζωὴν ἀποχαλεῖ, ὡς µττέρα τῆς φθορᾶς, 
$; ὁ μετασχεῖν σπεύδων ἐχθρὺς Υένεται τοῦ θεοῦ. 
]διὰ γὰρ τὴν περὶ τὰ ἀνωφελῆ σπουδὴν ὁλιγώρως 
ἔμει τῶν θείων καὶ ὑπεροπτικῶς " ὃ πρὸς µόνους 


οἱ Maub. vi, 99. Jac. 1, 17. 


promissionem, el nullo eorum, quz petit, frauda- 
tur. AL si a scopo concesse petitionis aberret, etsi 
videatur petere, cum tamen co modo, quo debet, 
non petat, revera non petit , adeoque nec accipit. 
Quemadinodum si doctor aliquis, puta, grammati- 
cus, promittat se omnem, qui ipsius scholam fre- 
quentaverit, docturum grammaticam ; is autem qui 
discere cupit, segniter ad ipsum accedat, minime- 
que se aptum ad id quod ille promisit, reddat ; 
anne quis mendacii doctorem ipsum juste coar- 
guat * Nemo qui sapit, hoc fecerit. Quandoquidem 
ille, qui docendus erat, non co moo ad doctorem 
accessit, sicut is. hortatus S41 fuerat. Sed (uo- 
modo igitur, et quid petere oportet? reponet alie 
quis. Audi ipsum qui promissionem fecit id edocen» 
centem ?! ; « Qusrite regnum Dei et justitiam ejus.» 
Mani(estum vero est, eum, qui ila, et lic princi- 
paliter petierit, aliis eliam rebus fraudandum no: 
fore, si tamen ejusmodi sint, qu a:ternd ejus sa- 
luti non officiant. Qui vero noxia sibi petit, haud 
profecto datorem habebit eum, cujus « omne da- 
tum optimum **, » Verum etiamsi quispiam vel divi- 
nam coguitionem, vel aliud quodvis spirituale do» 
num, voluptatis exinde gliscentis amore petat, noR 
aecipiet : male enim petit, quod in sui perditio- 
nem caderet : Deus autem mali dator nou est. 
Vens. 4. « Adulteri et adultere, nescitis quia amie 
citia hujus mundi inimica esl Dei ? Quicunque ergo 
voluerit amicus esse hujus seculi, inimicus Dei 
constituitur. » Quoniam superius breviter perstrin- 
xerat falsos quosdam sapientes, divinam adulteran - 
tes Scripturam, eaque perverse ad propriam volup- 
ttem abulentes, ul. exinde viiam voluptuosius 
transigere possent, hoc autem non aliud est, quam 
quoddam superbi:e genus; idrirco nunc asperius 
aliquanto procedit , εἰ consuelz lenitatis suze tran - 
siliens terminos, contumeliosis etiam utitur verbis, 
« adulteros et adulteras » (ale$  vocaus, et hujus- 
modi ferme in eos vibral reprehensionem : Dicito 
mibi, demens, anne sapientem te ostendere cupis? 
Sed unde est ergo, quod in contentione perpetuo- 
que bello vitam ducas, semperque rebus prasenti- 
bus adh:reas, ac presentis vile delicias absque 
ulla intermissione secteris? Non est res hujusmodi 
sapientum, sed vulgarium viliumque bominum, ct 
eorum qui amicitiae hujus mundi sese tradidere : 
quod vos adulteros esse demonstrat, utpole qui re- 
conditzm, divin: c casta pulchritudini id quod 
vulgare, profanum ac turpe est, antefertis, ac nimio 
ad prasenteni mundum affectu inimicitiam adversus 
Deus gerere non veremini. Άη vero t nescitis, quod 
amicitia hujus mundi Inimica est Dei. » Alienaus 
2 divina aimicitia,'et inimicos reddens Dei ? Mundum 
enim hoc loco omnem materialem vitam appellat, 
velut corruptionis matrem, quam qui participare 
studet, « inimicus Dei constituitur : » quandoqui- 


1115 


dem rerum inutilium studio et amore parvipendit A τοὺς µισοµένους καὶ ἐχθροὺς ἡμῶν zázpun t 


divina , vel etiam ea fastidio habet : qua ratione 
erga eos solos quos odio labemus, iisque inimici 
sumus, nos gerere solemus. Cum igitur duo sint, 
quibus operam dont homines, Deus scilicetet mun- 
dus ,ac duo quoque sint quibus circa utrumque 
eorum versari nos possumus, nempe amor eL odium, 
erga ulrumlibet lorum siudiosi nos simus  opor- 
tet, ut. alterum negligamus. Porro studium parit 
3492 amicitiam , neglectus vero odium. Quisquis 
igitur divina amplectitur, amicus Dei et est, et 
dicitur. Qui vero Deum parvifaciens, mundum di- 
ligit, hic inter inimicos Dei jure computabhitur. 
Quoniam vero hzc omnia ex arrogantia et super- 
bia falso sapientum doctorum oriri ostensum est, 


alio rursus utitur argumento, cupiens ejusmodi homines ab ebrietate ad  sobrietatem redire, siqw à 


alto sopore liberare, et ail : 


Vzns. 5, 6. « An putatis quod inaniter Scriptura B 


dicat : Ad invidiam concupiscit spiritus qui habi- 
tat in vobis ? Majorem autem dat gratiam. Propter 
quod dicit : Deus superbis resistit, liumilibus au- 
tem dat gratiam. » Tale quidpiam hic per ista signi- 
ficat, elliptico atque abbreviato sermone utens, ac 
8i diceret : Ego quidem propriis verbis vos hucus- 
que commonui, ut. recte εἰ inculpabiliter sapientia 
vestra utamini, neve per superbiam ipsa abutentes, 
verbum doctrine adulteretis. Si vero etiam a 
sacra Scriptura id rescire cupitis, audite : « Deus 
superbis resistit **. » Si igitur « Deus superbis re- 
sistit, » nos autem inimicis resistere solemus, pro- 
fecto superbi inter inimicos Dei computandi sunt. 
Nonenim vane ac stulte, vel ad invidiam impossi- 


bilia nobis Scripiura proponit, sed quod exhorta- € 


tione sua efficere eupiat, ut in nobis inbabitet gra- 
tia, Quare si Scripturz obsequentes estis, humilia- 
mini coram Deo, et invenietis gratiam, illo vos 
exaltante. Superbia est. consuminata nequitia , ac 
differt a vana sui existimatione, quod superbia sit 
an:mi elatio ex iis, quz alias insunt; illa vero ex 
jis, qua nullo modo habentur. Differt vero etiam 
modestia ab humilitate, quoniam ea quidem... (40) 
Qua autem e diametro superbis opponitur, mode- 
stia seu humilitas, est magnum bonum, Quoniam 
vero utraque in nobis voluntarie progigniLur, qui- 
evnque ex superbia 5ο ipsum exaltat, a. Domino 
condemnatur et hurniliatur : cum e contra suo 
tempore exaltandus sit ille, qui 56 ipsum per mo- 
destiam humiliaverit, utpote quod illa certamina 
qua propter ipsam subiverit, ipsum ad spiritualem 
sublimitatem, prehensa veluti manu, deducent. 
Aliter, Cyrilli. « Si invidia diaboli introivit mors 
in orbem terrarum ?*, » et si. in interiore nostro 
homine habitavit Christus secundum Scripturas , 
ideirco habitavit in nobis, ut invectamab invidia 


33 Prov. i, 34. 9 Sap. ii, 94, 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP 


h 


τοιγαροῦν ὄντων τῶν περὶ ἃ σπουδάζουσι Συ. 
Θεοῦ χαὶ χόσµου, καὶ χαθ ἑχάτερον τὸ υ ἡ 
620 στεφοµένων, φιλίας xal µίτους, περὶ i-a 
τούτων σπουδάζοντες χαταληφθεῖμµεν, τένιςς 
ἑτέρου ἀφειδοῦντες ὀρώμεθα. Houl δὲ ἡ μὲν a 
φιλίαν * ἡ δὲ ὁλιγωρία, μῖσος. "Oz; οὖν τῶν tu 
ἀντίσχηται, φίλος Θεοῦ χαὶ ἔστι xal λέγετει 6i 
Θεοῦ μὲν κατολιγωρήσας, χόσμο» δὲ ἡγάπτσεν ia 
ἐν τοῖς ἐχθροῖς τοῦ θεοῦ καταλογισθήσεται, Ἐ:ὲὶ 
ταῦτα πάντα ἐξ ἁλαζονείας [καὶ ὑπερηφανήα, s 
Φευδοσόφων ἑἐδείχθη [διδασχάλων φυόµενα], ki 
πάλιν ἑλέγχῳ κχέχρηται, ἀνανῆψαι βουλόμενς 5 
µέθης αὐτῶν, [καὶ τοῦ χάρον ἁπαλλάξαι] τός τ.; 
τους * xal φησιν * 








« El. δοχεῖτε ὅτι χενῶς ἡ Γραφὴ Mr: bx 
φ9όνον ἐπιποθεῖ τὸ πνεῦμα, Ó χατῴχησεν bo, 
Μείζονα δὲ δίδωσι χάριν. Ac λέγει ' Ὁ eiie 
ῬΏφάνοις ἀντιτάσσεται, τατεινοῖς δὲ δίδωσι yáp.i 
Τοιούτόν t: λέγων γαὶ δηλῶν διὰ τούτων, ἑλλει» 
κῶς χρΏται τῷ λόγῳ [καὶ πάλιν], διὰ τὴν τ τν 
τετμηµένου λόγου χρῆσιν, Ἐγὼ μὲν, φάσχων, νά 
τοῖς οἰκείοις ἐἑπέστησα λόγοις, περὶ τὸ εὐθὲς τὴ 
ἀχατάγνωστον τῆς χρήσεως τῆς σοφίας ὑμῶν, o; » 
μη ἐξ ὑπερηφανίας παραχρώμµενοι ταύτῃ wins 
καὶ δολοῖτε τὸν τῆς διδασχαλίας Mov. Ei G 1 
ἀπὸ τῆς Γραφῆς τοῦτο ζητεῖτε, ἀγούσατε * « Kip 
ὑπερηφά.ο:ς ἀντιτάσαεται.» Εἰ οὖν τοῖς ὑτερῃ:ῖ 
νοις ἀντιτάασεται, ἀχθροῖς δὴ [f. δὲ] εἰώμι 
ἀντιτάσσεθαι ' πάντως που xal ὑπερίφανι ὃ 
τοῖς ἐχθροῖς καταλογισθεῖεν. Οὐ γὰρ χτνῶς, fi 
µαταίως, ἡ Γραφὴ, fj πρὸς φθόνον τὰ ἀμίγα ἡμῖν 
διαγορεύει, ἀλλ’ ἐπιποθοῦσα τὴν διὰ τῆς παρ; 
σεως αὐτῆς ἐγχατοικιζομένην ἡμῖν χάριν. Q5 d 
πτιθήνιοί ἔστε τῇ Γραφῇ, ταπεινώθητε Evume so 
θεοῦ, καὶ εὑρήαττε τὴν διὰ τῆς αὐτοῦ ὑνώσω 
χάριν. Ὑπερηφανία δέ ἐστιν dj εἰς τέλος ἑπηρμέἍ 
κακία, Ἱδιαφέρουσα τῆς οἱήσεως, ὅτι ἡ μὲν tp 
avia ἐπὶ τοῖς ὑπηργμένοις αὐτῇ χατεπαίρεα!, 
à οἵησις δὲ ἐπὶ τῶν μτδὲ ὅλως ὑπαρχόντων. bug 
ρει δὲ xal ἀτυφία τῆς ταπεινώσεως, ὅτι fj μὲν xs 
διάµετρον ἡ ἀτυφία, ἦτοι ταπείνωσις, [ἀντιχειμένε] 
τῇ ὑπερηφανίᾳ, ἔστι μέγα ἀγαθόν * καὶ ἐπειδὴ uh 
φότερα προαιρετικῶς ἡμῖν ἐγγίνεται, πᾶς ὁ κανά 





D ἀλαζονείαν ὑψῶν ἑαυτὸν, πρὸς τῷ ὑπὺ τοῦ Kupim 


κατακχεχρίσθαι ἔτι xal ταπεινοῦτχι ὑπ αὐτοῦ ὑγα” 
pívou iv χαιρῷ τοῦ χατὰ ἀτυφίαν ταπεινώσαντο 
ἑαυτὸν, ἅτα τῶν im αὐτῇ ἄθλων ξεναγωγηδάντων 
τὺν κεχρηµένον πρὸς ὕψος πνευµατικόν. "Als, 
KvplAAov. El ᾳθόνῳ διαθόλου θάνατος εἰσῃλθέν εν 
σὺν χόσµον, καὶ εἰ κατὠκτσεν si; τὸν ἔσω fpa 
ἄνβοωπον ὁ Χρισιὸς, κατὰ τὰς Γραφὰς, 04 «0750 


Bonifacii F'inetti note. 


(40) Hic nonnulla deesse, perspicuum cst. 


1171 EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI. — CAP. IV. 1178 


πατώῴώκησεν, ἵνα τὸν ix τοῦ φθόνου προσγινόµενον A mortem in nobis destrueret. Verum non hocsolum 
O2v»acto» καταργήσῃ. Καὶ οὗ µόνον τοῦτο, ἀλλὰ  jlle nohis praestat , sed etiam « majorem dat gra- 
« xav μείζονα δίδωσι χάριν » Ἐγὼ γὰρ «ᾖλθου, — tium. » Ego enim « veni, inquit, ut vitam habcant, 
&T,otv, ἵνα ζωὴν ἔχωσι xal περιασὸν ἔχωσιν. » Ὅτι et abundantius habeant 15. ) Quod vero nostri de- 
Q«k ἐπιποθίσας ἡμᾶς à θεὺς χατῴχησεν ἐν ἡμῖν, —siderio Deus habitaverit in nobis, Isaias declarat, 
"Hota; ἑἐδήλωσεν εἰπών' Οὐχ ἄγγελος:, οὗ πρέσδυς, dicens ** : Non angelus, non legatus quispiam, sed 
ἀλλ) « αὐτὸς » ὁ Κύριος « ἔτωσεν ἡμᾶς » [διὰ τοῦ ipse Dominus salvavit nos, quia videlicet nos 
ἁ  απᾶν ἡμᾶς xal χἡδεσ[αι ἡμῶν]. Do; δὲ καὶ σώ- — 9443 amat, nostrique curam gerit. Quomodo vero 
| σας ἔδωχε « χάριν uilfova ; ». Καθελὼν τὸν ἐπι- Salvator noster « majorem dedit gratiam ? » Nempe - 


. Οουλεύσαντα Σατανᾶν. Διὰ τοῦτο γὰρ ἐπήγαγεν : 


"O θεὺς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται. ». Πῶς γὰρ οὐχ 
περήφανος ὁ βοῶν * « Τὴν οἰκουμένην ὅλην χατα- 
Ἀίψομαι τῇ χειρὶ ὡς νοστιάν; » 

« Ὑποτάγητε οὖν τῷ θεῷ ' ἀντίστητε τῷ 6136610, 
xa φεύξεται ἀφ᾽ ὑμῶν, Ἐγγίσατε τῷ θεῷ, καὶ iy- 
Υ:εἳ ὑμῖν. Καθαρίσατε χεῖρας, ἁμαρτωλοὶ, καὶ ἁγν[- 
σατε καρδίας, δίψυχοι. Ταλαιπωρήῄσατε xal πενθί- 
σατε χαὶ χλαύσατε ' ὁ γέλως ὑμῶν el; πένθος µετα- 
τραπήτω, xai ἡ χαρὰ εἰς χατἠςειαν. Ταπεινώθητε 
ἐνώπιον τοῦ Κυρίου, xal ὑψώσει ὑμᾶς. » Διψύχους 
λέγει τοὺς μὴ χαθ᾽ ἕνα τρόπον ζῆν αἱρουμένους, 
ἀλλ ἀγομένους xa πειθοµένους διηνεχῶς τῇ Bla 
τῶν ἀνθρώπων * οὗ γάρ εἰσι µονότροποι ἐν ofxo 
ὑπὸ Κυρίου κατοιχιζόµενοι. "Ότι δὲ ψυχἠ καὶ ἡ 
ζωὴ λέγεται, τὸ ἐν "Iib ἡμᾶς διδάξει, τὸ, « Δέρμα 
ὑπὸ δέρµατος, καὶ πάντα ὅσα ἔχει δώσει ἄνθρωπος 
ὑπὲρ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, » ἥτοι τῆς ζωῆς. 


« ΜΗ καταλαλεῖτε ἀλλήλων, ἁδελφοί. Ὁ γὰρ χατα- 


dejiciendo insidiantem Satanam. Idcirco additur : 
ε Deus superbis resistit. » Quomodo enim non 
superbus ille, qui clamabat *! : « Üniversom ter- 
ram comprehendam manu mea, tanquam nidulum? » 
Vins. 7-10. « Subditi ergo estote Deo : resistite 
autem diabolo, et fugiet a vobis. Appropinquate 
Deo, et appropinquabit vobis. Eumundate manus, 
peccatores : et purillcate corda, duplices animo. 
Miseri estote, οἱ lugete, οἱ plorate : risus vester in 
luctum convertatur, gaudium in moerorem. Huini- 
liamini in. conspectu Domini, et exaltabit vos. » 
Duplices animo dicit eos, qui eamdei vite tenorem 
: servare non curant , sed se honiüinum vi atque ne- 
quitia indesinenter abripi atque circumferri patiun- 
tur : adeoque non. « bal sant unius moris in do- 
mo 332 suhjecti Domino. Quod autem anima nomine 
vila significelur, constat ex eo, quod in Job dici- 
tur ** : « Pellem pro pelle, et cuncta quas babet, 
dabit homo pro anima sua, » idest pro viia. 
Vgns. 11, 12. « Nolite detrahere alterutrum, 


λαλῶν ἁδελφοῦ, $ χρίνων τὸν ἁδελφὸν αὐτοῦ χατα- C fratres. Qui detrahit fratri, aut qui judicat fratrem 


λσλεῖ νόµου, καὶ xplvet νόµον. El δὲ νόµον χρίνεις, 
ojx 4l ποιητὴς νόµου, ἀλλὰ χριτής. Εἷς ἐστιν ὁ 
νομοθέτης xal χριτῆς, ὁ δυνάµενος σῶσαι xal ἆπο- 
Ἰέσαι. » Οἶδε την ὑπερηφανίαν ἐξ ὑπεροψίας καὶ 
καταλαλιᾶς xivalv χατὰ τῶν ἐπιειχῶν ἐπειγομένους 
εἰς παντελῆ ἐξουδένωσιν. Τούτου οὖν ἁπάγων αὐτοὺς, 
διὰ τῶν προχειµένων σωφρονίτειν βούλεται. Τὸ δὲ, 
«χρίνειν [[.--νει] νόµον, » ἀντὶ τοῦ, χαταχρίνει, 
xatagpovel. Ὅ γὰρ καταχρίνων ἀπὸ χαταφρονή- 
σεως τοῦτο ποιεῖ. Ποῖον δὲ νόµον ; Πρῶτον μὲν τὸν 
διαγορεύοντα» ε Mh χρίνετε, xal οὗ μὴ κριθῆτε * » 
ἔπειτα xat τὸν [iv Woluol;]* « Τὸν καταλαλοῦντα 
λάθρα τὸν πλησίον αὐτοῦ, τοῦτον ἑἐξεδίωκον * » xal 
ὅτι ἀπὸ χαταφρονήσεως τοῦτο Ὑίνεται, ἐπάγει ' 


suum, detrahit legi, οἱ judicat legem. Si autem 


: jud:cas legem, nones factor legis, sed judex. Unus 


est legislator et judex qui potest perdere et libe- 
rare. » Novit apostolus, superbiam eos, qui contra 
mites nituntur, ex neglectu. el. detractione ad per- 
feciuni contemptum impellere. Ab hoc igitur ut 
ipsos abduceret, propositis verbis modestos cos 
reddere nititur. lllud autem « judicat » hec loco 
perinde valet, ac damnat, contemnit, Qui enim 
condemnat, ex contemptu hoc facit. Legem : quam? 
Primo eam, quz ait : « Nolite judicare, ut nen 
judicemini *.» Deinde eam, quz in Psalmis sub- 
indicatur, ubi dieitur : « Detralientem secreto pro- 
ximo suo, bunc persequebar*!, » Et quoniam hoc 


€ EL δὲ vópov. κρίνεις, οὐκ εἶ πο:ητῆς νόµου. » Οὗ D ex contemptu procedit, subjuugit : « Si autem ju- 


Y&p τις χαταφρονεῖ, πῶς ἀνέξεται ὑπ αὐτῷ ἔτι 
ζᾗν; Mh oSv, φησὶν, ἐξουδενῶν καὶ ὥσπερ ἀἄντινο- 
μοθετῶν διάκεισο. Οὐ γὰρ ἑφεῖταί σοι, &vbz μόνου 
ὄντος νοµοθέτου τοῦ Θεοῦ, «oU δυναµένου τοὺς 
παραθάτας τοῦ νόµου αὐτοῦ € σῶσαι xal ἀπολέσαι * » 
τοῦτο γὰρ νόµου καὶ νοµοθέτου, τὸ τοὺς πα. αδάτας 
αὐτοῦ τιμωρεὶν * ἁλλ᾽ οὐχὶ σὺ, ὡς [f. ὃς] πλέον φλυα- 
piae οὐδὲν ἔχεις, ἀλλὰ xal χατὰ σεαυτοῦ τὴν φῆφον 
ἄγεις. Τὰ γὰρ αὐτὰ τῷ καταλαλουμένῳ ὑπὸ σοῦ 
mou), ty. ὅσῳ τοῦτον χαταχρίνεις, Gszut)y χατα- 
χρίνεις, 


15 Joan. x, 10. 


** |s3. xxxii, 33, 
M Psul, c, 5. 


31 ]sa, x, 14. 


dicas legem, non es factor legis. » Quis enim ferzt 
vivere sub eo, quem contemnit ? Non igitur, inquit, 
contemptor sis, neque velut contrarium legislato- 
rem te habeas ; neque enim hoc tibi aut. licet, aut 
expedit : « Unus est enim legislator Deus, qui po- 
lest » lransgressores « perdereel liberare. » Spe 
ctat enim ad legem οἱ legislatorem sui violatores 
pena debita pleciere, non vero ad. te, qui prater 
nugacem loquacitateim nihil habes. Verum et 
contra teipsum calculum fers: cum cnim eadem, 
ac is, cui detrahis, ipse facias, hoc ipse quodilluin 
coudemnas, te condemnas. 


?* Psal. xxvit, 7. ?* Job 11, 4. 


ο Matth. vii, 1. 


119 


Vgns. 15. « Tu autem quis es, qui judicas proxi- A 


mum ?» Exprobrandi causa gratia lioc ait, ac si di- 
ceret : Cum talis tu sis, quomodo audes homines, 
qui ejusdem tecum sunt conditionis, judicare? 
« Ecce 3/4/4 nunc qui dicitis : Hodie, aut crastino 
ibimus in illam civitatem, et faciemus ibi quidem 
annum, et mercabimur, et lucrum faciemus. » Non 
facultatem operandi inficiatur, sed docet, quod non 
totum in potestate nostra sit, sed ad hoc superna 
etiam gratia opus habcamus. Potest enim quis cur- 
rere, et negotiari, et omnia quz ad vitam necessa- 
ria sunt, facere; attamen non proprie industriz, 
sed divinse benignitoti id ascribere debet. Ait enim 
Jeremias : Scio, Domine, quia non est hominis 
via ejus **. » Et Proverbioruu auctor : « Neglo- 


rieris in crastinum, ignorans, quid superventura p 


pariat dies 9. » 

Vgns. 15. «Qui ignoratis, quid erit in crastino.» 
Vanitatem vitz? nostre declarat, nobisque expro- 
brat, quod in ο ους totuin vità? nestrz tempus 
impendamus, ac quod in temporaneis malis de- 
pellendis omnis labor noster insumatur. Unde Da- 
vid ** : « Verumtamen, inquit, in imagine pertransit 
homo, sed et frustra conturbatur ; » videlicet circa 
id quod non vere est, sed velat in phaniasmate 
tantummodo subsistit : hoc quippe significai imago": 
vel circa id quod non habet soliditatem, sed so- 
lum quamdam similitudinem et simulacrum verz 
vits. 

Vens. 15. « Quz est enim vila vestra? Vaporest 
ad modicum parens, et deinceps exterminabitlur. 
Pro eo ut dicatis : Si Dominus voluerit, et si vixe- 
rimus, faciemus hoc vel illud. » — « Vapor » est 
compositum quoddam aereum ex igneo calore, et 
humiditate exbalans, mihimam habens subsisten- 
tiam :ob summam enim tenuitatem a circumstante 
«orpore cito dejicitur ac dissolvitur, velut modicus 
humor in aqua. Huic igitur vitam nostram com- 
parat, et quidem congrue. Cum ἵετο orationem 
hacce. comparatione iatercepisset, rursus ad ipsam 
regrediens, consequens ejus membrum proponit : 
ita enim integra se habet : « Ecce nunc, qui dicitis : 
Jlodie aut crastino ibimus in illam civitatem, εἰ 
faciemus ibi quidem. annum, et mercabimur, et 


lucrum faciemus. » Oportehat ut. dicerctis: « Si D 


Dominus voluerit, et vivemus, faciemus boc aut 
illud. » 

γεια. 16. « Nunc autem exsultatis (41) in arro- 
gantiis vestris. » Quanquam ordo exigere videbatur, 
Νί hoc antea diceret, aon tamen ita fecit; sed abru- 
to là:ti-per per interpositum exemplum orationis 
nett ut vanitatem occupationis nostrz cirea bunc 
fcundum, cujus causa superbia est, imagine aliqua 
demonstraret, postea subjunxit, quod deerat. Sic 
etaim sermo iste se habct : « Exsultatis in. arrogan- 


*5 Jerem. 3, 35. Prov. xivis, 4. 


THEOPHYLACTI BULGARLZ ARCHIEP. ' 


C &ob; ὁλίγον φαινομένη. 


ε Σὺ δὲ τὶς εἶ, ὁ χρίνων τν fissi; » Y. 
νωτικῶς, ἀντί' Τοσοῦτος iv οὐ, πῶς τῶμέ:ι- 
τὺν ὁμοιοπαθηῃ ; « "Aye νῦν, οἱ λέγατε" 5. 
καὶ αὔΌριων πορευσόµεθα εἰς τλνὸς τὴν τς. 
ποιῆσωμεν [υκίφ.--- σοµεν] ἐχεῖ iviaody *«. 
ἑαπορευσώμεθα [rulg. — σόμεθα] x2 xj 
ομ[φ.---σομεν].» Οὐ τὴν ἑἐξουσίαν imul; 
δεἰχννσὶν, ὅτι οὗ τὸ πᾶν αὗτοῦ ἐστι, oi ἓ’ 
χαὶ της ἄνω χάριτος. Ἔστι μὲν (3pt2 v. | 
ἐμπορεύεσθαι, xal πάντα τὰ πρὸς τὸ yh 
ἀλλὰ μὴ τοῖς οἰχείους πόνους τοῦτο lords; 
τῇ τοῦ 8:05 φ.λανθµωπίἰᾳ. Φησὶ γὰρ "ipu 
ρ:ε, οὐχ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ tj 4X, ades ims 
οιμιαστῆς, « Mh χαυγῶ τὰ el; αὐρ.ον' ὦ "ή. 
εί τέξεται fj ὁπιοῦσα. » 


€ Οἵτινες οὐχ ἑπίστασΏς τὸ τῆς αὗρηιὶ 
ταιον τῖς ἡμετέρας ὑποφαίνων νωῖς, zi 
νων fud; ὡς περὶ τοῦτο tb riv χατττ; £z z 
ζωῖς, ὅτι Ev προσχαίρο'ς xaxelz 6 xix ix 
ἐχέελεῖται. Τοῦτο δὲ xai Aa6:b qnow* d 
iv εἰχόνι δ-απορεύεται ἄνθρωπος, my 
ράδσεται. ν Τουτέστι, «ερὶ τὸ μὴ ὃν, ὧν - 
ἐν φάσµατι ὑποστῆηνὰι "τοῦτον pip ἡ {5 
περὶ τὸ uh. αὐθυτοόστατον, ἀλλ’ ὅσον i in 
χαὶ εἰκασμῷ τῖς ὄντως προθαινύσι τν” 


« Πρία vàp ἡ ζωὴ ἡμῶν; ιν ue 
ἔσειτα B RM 
"Avi τοῦ λέχειν ὑμᾶς - Ἔλν 6 ΚΑ t 
ζήσωμεν, xx: ποιέσωμεν rais ni 9 
Exsivo.» —« "Azxp.íz » Est 020:275 iit; 7 
ἔμπύρου θάλξεως ἓξ ὑγρύτητος bwin 
χίστην τὴν ὑπόθςσιν ἔχουσα. Διὰ ri di 
πτότητα ταχέως [deest ὑπὸ] vo» τερέν d 
ζεται, χωροῦσα *tpb; τοῦτ xs! ἑάῤνρόη, ? 
άπερ πρὸς ὕδωρ μιχρὰ νοτίς. Toss rpm 
ἡμετέραν ζωὴν, xal μάλα εὐστόκν-. λα 
δὲ τῷ τοιούτῳ ὑτοδείγματι τὸν λό:ο, ri 
c:pogh; ἀποδίδωσι τὸ ἀκόλουθον sii 1 
οὕτως ΄ « "AyE vuv, oi Mor id 
αΌριον πορευτόµεθα εἰς civis τὸν τά, P 
σωµεν ἐχεῖ ἐνιαυτὸν Eva, xol impe 
xspbayo) sy * » ἐθν Mysvs Up"! iu 
6rkior, καὶ ζέσωμεν, xal socdsopi" * 3s 

« Này Q xavyüsüs bv ταῖς iajenis 
Οὕτως Bir; τοῦ ἀπολούθου, €) sr P 
διακόφας τῷ παραδείγματι τὶν συνέχεια 9 " 
μετὰ ταῦτα Uxiveyxs τὸ ἑλλεῖεον, ολη 
τοῦ πράγματος εἰκόνος τὸ piteU" nil 
ἁλαζονείας περὶ τόνδε τὸν τόσο πο z 
"Esc Tip Miu * « Kavyieb: να " 
D » Tiv; iz 





ε 0ἔτινες 901 57 


* Psal. xxxvi, 7. 


Boniface i Finetti uota. 


«M Gr. eloriamini ix supertes. 


t3 


dc 


1151 EXPOSITIO IN EPIST. 
aO ptov. Πεία γὰρ fj £o, ὑμῶν» καὶ Ens. Aix δὲ 
τοῦ. « Πσία tj ξωῆ ópov,» προοδοποιῄσας διὰ τούτῳ 
[f- τούτου] τῷ εὐτελεῖ παραδείγματι, οὕτως ἐπάγει 
wav τὸ ὑπόδειγμα, Χαιριώτατον τοῦτο ποιᾶν * « NSv 
δὲ καυχᾶσθε iv ταῖς ἁλαζονείαις ὑμῶν. ». ᾽Αλαζὼν 
καὶ ἁλαζονεία ph ἡὑφεστώτων ἐστὶ πραγμάτων 
σπουδἠ. ΔΙὸ xal ἁλαξὼν λέγεταὶ 4 μετὰ ἄλης, Έτοι 
π)άνης, ζῶν. c Πᾶσα χαὐχησὶς τοιαύτη, ποντρά 
ἐστιν. ) 


ἑ Εἰδότι οὖν καλὸν ποιεῖν, καὶ -μὴ ποιοῦντι, 
ἁμαρτία αὐτῷ ἐστιν. » Ἑπαναλαμδάνει τὴν διάχε- 
vov χαὐχησιν, fis; ἓξ ὑπερηφανίάς φιλεῖ τίχτεσθαι, 
xaY οἱονεὶ συµπεραίνων τὸν λόγον, ἐπιφέρει, ὅτι 
« πονηρά ἐστιν. » El δὲ πονηρὰ, πᾶντως ὅτι xol ἀπὸ 
τον Ποντροῦ ἐστιν. Οὐ δεῖ δὲ τοὺς τῷ Κυρίῳ διὰ τοῦ 
ἁγίου βαπτίσματος ἀνατιθέντας [f. ἀνατεθ.| τοῦ Πο- 
vinooo δέχεάθαι ἐπισποράς. ᾿Ἐπιφέρων δὲ xal τὸ, 
« Βϊδότι οὖν καλὸν ποιεῖν, xal gh ποιοῦντι, ἅμαρ- 
τία αὐτῷ ἔστιν, » τοὺς ψευδοδιδασχάἸους Φ.άλιν 
παιδεύει, μὴ ταῦτα παιδεύειν τολμᾶν, ἃ μὴ πρότε- 
Ρον αὐτοὶ χατώρθωσαν. « Μακάριος» γὰρ, «φησὶνι 
δ2χ ὃς διδάξει, ἁλλ᾽ « ὃς ποιῄσει χαὶ διδάξει. » 
Προηγεῖσθαι γὰρ δεῖ τὰ ἔργα τῶν λόγων, xa0ózt 
xat ἐπιδσιχνυμένην πίστιν ἀπαγγέλλει δίχαιος. ε 0 
YXp λύων, φῆσὶν ὁ Κύριος, µίχν τῶν ἐντολῶν τούτων 
ξῶν ἑλαχίστων, xaX διδάσχων οὕτω τοὺς ἀνθρώπους, ) 
toU ἔστιν ἐφ᾽ of; αὐτὸς [οὐχ] ἑχκοπίασενυ, « ἑλάχι- 
ότος χληθήσεται ’ » píya; δὲ, ὃς μετὰ τὸ πρᾶξαι 
ῥ.δάσχει. Ἐπεὶ καὶ αὐτὸς ὁ Θεάνθρωπος, ὧν fo- 
ξατο ποιὲῖν, τούτων χᾶβὶ διδασχαλίαν ἐποιεῖτο. 
Τοιοῦτό pot δοχεῖ καὶ τὸ, « Ὁ χαυχώµενος, iv 
Κυρίῳ χαυχάσθω, » ἀντὶ τοῦ, χᾶτὰ τν Κύριν, 
ἑχείνφ χρώμενος διδασχάλῳ καὶ ὑποδείγματι. Ἐπεὶ 
Καὶ ὅταν φησὶν ὁ Δαθὶδ, « "Ev τῷ Κυρίῳ ἔπαινε- 
Όῆτεται fj φυχἠ µου, » οὐκ ἅλλο crow, fj ὅτι 
Κατὰ τὰς ἐντολὰς τοῦ Κυρίῳ πορευόµενος ἑπαινε- 

θείην. 

ΚΕΦΑΛ. E', 

UU "Aye. νῦν, οἱ πλούσιοι, κλαύσατε ὁλολύσοντες 
ἐπὶ ταῖς ταλαιπωρίαις ὑμῶν ταῖς ἐπερχομέναις. » 
16 φειδωλὸν xal Υλίσχρον τῶν πλουσίων θρῆνον 
αὑτῶν ποιεῖται, ὁλολύζειν αὑτοὺ; παραχελευόµενος, 
toUt' ἔστι θρτνεῖν, ὡς εἰς φθορὰν ταμιευοµένους 
τὸν πλοῦτον αὐτῶν καὶ ph τοῖς δεοµένοις δαπανών- 
των αὑτόν. Μόνη γὰρ fj πρὸς τούτους tou πλούίου 
δαπάνη οὐκ ἀπόλλυται. Διὰ τοῦτο xal ὁ Παρο:μια- 
στής qno ^* & ᾽Απόστειλον τὸν ἄρτον σου ἐπὶ 
πρόσωπον υοατος, » Τοῦτ) ἔστιν, ἐπὶ δοχούση μὲν 
δ.αλύσει xol φθορᾷ. [Τοῦτο γὰρ τοῖς καθ’ ὕδατος 
ῥιπτουμένοις συμθαῖνον ὁρᾶται ἄρτοις,] οὗ μέντοι 
χαὶ ἀπολλυμένοις, ἀλλὰ τῇ δ.αλύσει ἀναφυχην ἡμῖν 
πρεξενοῦσιν. ᾽Αναϕυχὴ δὲ, ὀπηνίχα ἡ γλῶσσα ἡμῶν 
ἀπο-ηγανίσεσθαι μέλλει τῇ Exclos φλογί. 

'U πλούτος ὑμῶν σέἐσηπε ΄ xol τὰ ἱμάτια ὑμῶν 
σητόδβρωτα Ὑγἐγονεν. 'O χρυσὺς ὑμῶν καὶ ἄργν- 
po; χατίωται " xal ὁ ἵὸς αὕτων el; µαρτύριον ὑμῖν 


" Math, xij, 95, ** Mattb. v, 19. 


M Act, l, 1. 


S. JABOBI. — CAP. Y. 1182 


Α tiis vestris, » vos « qui ignoratis quid erit in cra- 
slino : quz enim est vita vestra? s etc. Per. illud, 
t quie cst vita vestra ? » viam sibi parat ad fragili- 
tatis exemplum afferendum : deinde subjicit, quod 
jim ma£ime 3/5 opportunum evaserat » Nunc 
autem exsuültatis in arrogantiis vestris,» Arrogans et 
arrogantia est rerum suliditate carentimn studium. 
Quare arrogans Grece — dicitur  alazon, quasi 
meta ales zon, seu cum errore sive deceptione 
vivens.4 Omnis exsultatio talis maligha est.» 

VEgns. 17. « Scienti. igitur bonum fhcere, etnon 
facienti, peccatum est. » Iterum de vana gloria lo- 
quitur, qu:e ex superbia progigni solet, ac velut 
serinonem concludens infert, eam malam esse. Si 
autem mala, perspicuum omnino est, eam aialigno 
essc. Non decet vero, cos qui per baptisma Domino 
consecrati sunt, maligui superseminationcs reci- 
pere. fuferens etiam hoc 95; « Scierti igitur bonum, 
et non facienti peceatum est illl, » falsos do«tores 
iterum instruit, ne ea doccte audeant, qua ipsi 
prius non fecerunt, « Beatus » enim, inquit, non 
qui docuerit, sed « qui fecerit, ét docuerit **.» Opor- 
tet enim, ut. facta. przcedant verba ; qua ratione 
etiam justus insijam fidem ostendit. « Qui eniti 
solverit, inquit Dominus, utum de mandatis istis 
minimis, et docuerit sic homines,» hoc est, docue- 
rit ea in quibus ipse non laboravit,« minimus voca- 
bitur: » magnus vero qui, postquam fecerit, do- 
cuerit, Quandoquidem et ipse Deus Hon: « coit 
primum facere, » et postea «. docet? ". » Cui si- 
mile mihi videtur et illud : « Qui. gloriatur, in Do- 
mino glorietur *5, » hoc est sccundum Dominum; 
seu illo utens doctore et exemplari. Nam et cuim 
David ait : « In Domiuo laudabitur anima mea 99,» 
non aliud. dicere intendit, nisi hoc : Utiuam cgo 
juxta precepta. Domini ambulans laudail merear 


CAPUT V. 

Vens. 1. € Agite nunc, divites, plorate ululantes 
in' miseriis vestris, qux advenient vobis. » Divi^ 
tum parcitas et tenacitas ipsos in lamentationes sax: 
pe prorumpere facit. At apostolus jubet, ut ululent 
seu lamententur, eo quod divitias suas ad corru- 

D ptionem recondant, et non in egenis sublevandis eas 
insumant : ez enim solz, qui in istos insumun- 
tur, non pereunt. Quare οἱ Ecclesiastes "* ait : 
« Mitte panem tuum super transeuntes. aquas : » 
hoc est ad apparentem dissolutionem et corruptio- 
nem. Πορ enim contingere videtur paui in aquant 
projecto : qui tamen non deperditur , quinimo sna 
dissolutione majus nobis refrigerium praestat : quod 
refrigerium tunc sentiemus, cum secus, lingut 
vostra flamma illa crucianda foret. 

Vens. 2,5. « Divitit vestra putrefacte sunt: el 
vestimenta vestra a tineis comesta sunt. Aurum 
el argentum vestrum xruginavit, et. :rüugo corunt 


9" [ Cor. 1,591. V Psal. ssxi, 2. 9? Eccle, xu € 


119 


Vins. 132. « Tu autem quis es, qui judicas proxi- A 


mum ?» Exprobrandi causa gratia boe ait, ac si di- 
ceret : Cum talis tu sis, quomodo audes homines, 
qui ejusdem tecum sunt conditionis, judicare? 
« Ecce 94/$ nuncqui dicitis : Hodie, aut crastino 
ibimus in illam civitatem, el faciemus ibi quidem 
annum, et mercabimur, et lucrum faciemus. » Non 
facultatem operandi infieiatur, sed docet, quod non 
totum in potestate nostra sit, sed ad hoc superna 
etiam gratia opus habeamus. Potest enim quis cur. 
rere, et negotiari, et omnia qui ad vitam necessa- 
ria sunt, facere; attamen non proprie iudustris, 
sed divine benignitati id ascribere debet. Ait enim 
Jeremias : Scio, Domine, quia non est bominis 
via ejus **. » Et Proverbiorum auctor : « Neglo- 


rieris in crastinum, ignorans, quid superventura p 


paríat dies 93. » 

Vgns. 14. «Qui ignoratis, quid erit ín crastino.» 
Nanitatem vitz nostrze declarat, nobisque expro- 
brat, quod in hzcbona totuin vite nostra tempus 
impendamus, ac quod in temporaneis malis de- 
pellendis omnis labor noster insumatur. Unde Da- 
vid ** : « Verumtamen, inquit, in imagine pertransit 
homo, sed et frustra conturbatur ; » videlicet circa 
id quod non vere est, sed velut in phaniasmate 
tantummodo subsistit : hoc quippe significai imago": 
. vel circa id quod non babet soliditatem, sed so- 
lum quamdam similitudinem et simulacrum verz 
vitz. 

Vgns. 45. « Qua est enim vila vestra? Vapor est 


THEOPHYLACTI BULGARLA ARCHIEP. 


1130 

« Σὺ δὲ τίς εἶ, ὁ χρίνων τὸν Ἀληδίον» » Ἔξουδε- 
νωτικῶς, &vvl* Τοσοῦτος ὢν σὺ, πῶς τολμᾶς σερίνειν 
tbv ὁμοιοπαθῃ ; « "Aye νῦν, ol λέγοντες * Σήμερον 
καὶ αΌριον πορευσόµεθα εἰς «fvÓ& τὴν πόλιν, xii 
ποιήσωμεν |vulg.— αομεν] ἐχεῖ ἐνιαυτὸν ἕνα, καὶ 
ἑμπορευσώμεθα [vulg. — σόμεθα] χαὶ χερδήσωµεν 
|vulg.—sopsv]. ». Ob «hv ἑἐξουσίαν ἀναιρεῖ, ἀλλὰ 
δεἰχνωσὶν, ὅτι οὗ τὸ «dv αὐτοῦ ἐστιν, ἀλλὰ ἃξῖτα: 
χαὶ τῆς ἄνω χάριτος. Ἔστι μὲν γὰρ καὶ τρἐχειν καὶ 
ἐμπορεύεσθαι, xal πάντα τὰ πρὸς τὸ (Tv. ἐνεργεῖν, 
ἀλλὰ μὴ τοῖς οἰκείοις πὀνο’ς τοῦτο λογίζεσθαε, àxià 
«fj τοῦ θεοῦ φ:λανθρωπἰᾳ. Φησὶ γὰρ Ἱερεμίας' εΚύ- 
Ρ:ε, οὐχ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἡ ὑδὺς αὐτοῦ * » καὶ ὁ ἔαρ- 
οιμιαστῆς, « Mh καυγῶ τὰ εἰς αὗριον * οὗ γὰρ οἵδ.5 
^l τέτεται fj ἀπιοῦσα. » 


« Ὀἵτινες οὐκ ἑπίστασθε τὸ τῆς αΌριον.ν Τὸ pá- 
ταιον τῆς ἡμετέρας ὑποφαίνων Qus, καὶ χάταιτχύ- 
vuv ἡμᾶς ὡς περὶ τοῦτο tb πᾶν κατατρίδοντες «i; 
ζωῆς, ὅτι Ev προσχαίροις xaxolz 6 xómoc ἡμῶν ἅ--ος 
ἐχξελεῖται. Τοῦτο δὲ χα) Δαθίδ φησιν " « Μέντοιγε 
iv εἰχόνι δ.απορεύεται ἄνθρωπος, πλην µάτην τα- 
ῥάδσεται. » Τουτέστι, περὶ τὸ μὴ ὃν, ἀλλ Goo) 
ἐν φάσματι ὑπηστῆνὰι * τοιοῦτον γὰρ ἡ εἰχών - B 
περὶ τὸ μὴ αὐθυπόστατον, ἁλλ ὅσον iv ἀφομοιώσει 
ΧΔὶ εἰκασμῷ τῆς ὄντως προδαινούσης ζωῆ:. 


« Ποία γὰρ Ἡ ζωὴ ἡμῶν; ᾿Ατμὶς yip Esc, d 


2d modieum parens, et deinceps exterminabilur. C &pbc ὁλίγον dqawopgévn, ἔπειτα δὶ ἀφανι-ομέντ. 


Pro eo ut dicatis : Si Dominus voluerit, et 8i vixe- 
rimus, faciemus hoc vel illud. » — « Vapor » est 
compositun; quoddam aereum ex igneo calore, et 
humiditate exbalans, minimam habens subsisten- 
tiam : ob summam enim tenuitatem a circumstante 
«oorpore cito dejicitur ac' dissolvitur, velut modicus 
humor in aqua. lluic igitur vitam nostram com- 
parst, et quidem congrue. Cum Yero orationem 
hacce. comparatione intercepisset, rursus ad ipsam 
regrediens, consequens ejus membrum proponit : 
ita enim integra se habet : « Ecce nunc, qui dicitis : 
Jlodie aut crastino ibimus in illam civitatem, εἰ 
faciemus ibi quidein annum, et mercabiwmur, et 
lucrum faciemus. » Oportebat ut diceretis: « Si 
Dominus voluerit, et vivemus, faciemus boc aut 
illud. » 

Vgns. 16. « Nunc autem ezsultatis (41) in arro- 
gantiis vestris, » Quanquam ordo exigere videbatur, 
tit hoc antea diceret, non tamen ita fecit; sed abru- 
to lautisper per interpositum exemplum orationis 
mexu, ub vanitatem occupationis nostre circa hunc 
qvundum, cujus causa superbia est, imagine aliqua 
«demonstraret , postea subjunxit, quod deerat. Sic 
enim sermo iste se habet : « Exsultatis in. arrogan- 


*5 Jerem, 3,95. ! Prov. xiva, 4. 


'Avil τοῦ λέγειν ὑμᾶς * Ἐὰν ὁ Κύριος θελήσῃ xol 
ζήσωμεν, xat ποιῄσωμεν [vulg.—copsv] τοῦτο, 3 
ἐχεῖνο.»---ε ᾽Ατμίς » isst. σὐστασις ἀερώδης ἆτὸ 
ἐμπύρου θάλφεως ἐξ ὑγρόύτητος ἀναθυμιωμένη, ἑλλ- 
χίστην τὴν ὑπόθεσιν ἔχουσα. Διὰ γὰρ τὴν ἄγαν λε- 
πτότητα ταχέως [deest ὑπὸ] τοῦ περιέχαντος ἀφαν!. 
ζεται, χωροῦσα πρὸς τοῦτα xol διαλνοµένη, καθ- 
άπερ πρὺς ὕδωρ μικρὰ νυτίς. Τοιοὐτῳ παρείχασε τὲν 
ἡμετέραν ζωὴν, xal µάλα εὑστόχως. Μεσελαξήσας 
δὲ τῷ τοιούτῳ ὑποδείγματι τὸν λόγον, πάλιν ἐξ ὑπ.- 
στροφῆς ἁἀποδίδωσι τὸ ἀχόλουθον αὐτῷ. Ἔστι vào 
οὕτως * « ᾿Αγε νῦν, oi λένουτες» Σήµερον xal 
αὕριον πορευσόµεθα εἰς τήνδε τὴν πόλιν, καὶ ποις- 
σωμεν ἑκεῖ ἑνιαυτὸν ἕνα, xol ἐμπορευσώμεθα, xa: 
χερδανοῦμεν * » ἐβν λέγειν ὑμᾶς * « Ἐὰν ὁ Κύριος 
θελήσᾳῃ, καὶ ζήσωμεν, xal ποιῄσωμεν τὸ xal τό. » 

«€ Nov Gb χαυχᾶσθε iv ταῖς ἁλαζονείαις ὑμῶν. » 
Οὕτως Ó/rog τοῦ ἀχολούθου, o) τοῦτο ποιεῖ, ἀλλ» 
διακόψας τῷ παραδείγματι τὴν συνέχειαν τοῦ λόγου, 
μετὰ ταῦτα ἐπήνεγκε τὸ ἑλλέῖπον, φθάσας διὰ tr; 
τοῦ πρᾶγματος εἰχόνος τὸ µάταιον ὑποδεῖξαι τοῦ E; 


ἁλανονείας περὶ τόνδε τὸν χόσμον περισκασμοῦ. 


Ἔστι γὰρ οὕτως * « Καυχᾶσθε ἐν ταῖς ἁλανενείαις 
ὑμῶν. » Τίΐνες; εὔΟἴτινες οὐχ ἑἐπίστασθε τὸ εἰς 


** Psal, xxxvitu, 7. 


Bonifae:i Finelti notes. 


«41) Gr. gloriamini in superbis. 





1151 


EXPOSITIO IN EPIST. S. JABOBI. — CAP. V. 


1159 


abpiov. Πυία γὰρ fj ζωὴ ὑμῶν ; » καὶ ἑξῆς. Διὰ δὲ A tiis vestris, » vos « qui ignoratis quid erit in cra- 


τοῦ, € Πσία ἡ ζωὴ ὑμῶν, προιδοποιῄσας διὰ τούτῳ 
[[. τούτου] ἡῷ εὐτελεῖ παραδείγµατι, οὕτως ἐπάγει 
xai τὸ ὑπέδειγμα, Ἀπαιριώτατον τοῦτο ποιᾶν * « Nov 
δὲ καυχᾶσθε iv ταῖς ἁλαζονείαις ὑμῶν. » ᾽Αλαζὼν 
καὶ ἁλαξζονεία μὴ ὑφεστύτων ioi πραγμάτων 
σπουδή. A:b xal ἁλαζὼν λέγεταὶ ὁ μετὰ ἅλης, sot 
π)άνης, ζῶν. «c Πᾶσα χαὐχησἰς τοιαύτη, πονηρά 
ἐστιν. ; 


ἑ Εἰἱδότι οὖν χαλὸν ποιεῖν, xoV -μὴ Πποιοῦντὶ, 
ἁμαρτία αὐτῷ ἐστιν. » Ἑπαναλαμδάνει τὴν διάχε- 
voy χαύχησιν, Ἶτις ἐξ ὑπερηφανίάς φιλεῖ τίκτεσθαι, 
xal οἰονεὶ συμπεραίνων τὸν λόγον, ἐπιφέρει, ὅτι 
« πονηρά ἔστιν. El δὲ πονηρὰ, πᾶντως ὅτι χαὶ ἀπὸ 
του Ποντροῦ ἐστιν. O9 δεῖ δὲ τοὺς τῷ Κυρίῳ διὰ τοῦ 
ἁγίου βαπτίσµατο; ἀνατιθέντας [f. ἀνατεθ.] τοῦ Πο- 
vhoou δἐχεάθαι ἐπισπορᾶς. Ἐπιφέρων δὲ xaY τὸ, 
« Εἰδότι οὖν χαλὸν ποιεῖν, xal μὴ ποιοῦντι, ἆμαρ- 
εἰα αὐτῷ ἔστιν, » τοὺς Ψευδοδιδασχάλους «dv 
παιδεύει, μὴ ταῦτα παιδεύειν τολμᾶν, ἃ μὴ πρότε- 
pov αὑτοὶ χατώρθωσαν. « Μακάριος» Ὑὰρ, «φησὶν, 
θύχ ὃς διδάξει, ἁλλ᾽ « ὃς ποιήσει χαὶ διδάξει. » 
Προηγεῖσθαι Υὰρ δεῖ τὰ ἔργα τῶν λόγων, Χαθότι 
καὶ ἐπιδειχνυμένην πίστιν ἁπαγγέλλει δίχαιος. ε Ὁ 
γὰρ λύων, tfjaly ὁ Κύριος, µίχν τῶν ἐντολῶν τούτων 
τῶν ἑλαχίστων, xaX δ:δάσχων οὕτω τοὺς ἀνθρώπους, ) 
τοῦτ) ἔστιν ἐφ᾽ οἷς αὐτὸς [οὐχ] ἑκοπίασεν, « ἑλάχι- 
ότος κληθήσεται ΄ » μέγας δὲ, 0; μετὰ τὸ πρᾶξαι 
δ.δάσχει. Ἐπεὶ xat αὐτὸς ὁ Θεάνθρωπος, ὧν ἢρ- 
ξατο ποιὲῖν, 
Τοιοῦτό pot δοχεῖ xai τὸ, « Ὁ χανχώμενος, iv 
Κυρίῳ χανχάσθω, » ἀντὶ τοῦ, χάτὰ τὸν Κύρι.ν, 
ἐχείνῳ χρώµενος δ.δασχάλῳ xaX ὑποδείγματι. "Emil 
Καὶ ὅταν φησὶν ὁ Δαθὶδ, « Ἐν τῷ Κυρ ἔπαινε- 
Ὀήτεται ἡ φυχή µου, » οὐχ ἆλλο φποὶν, f$ ὅτι 
Κατὰ τὰς ἐντολὰς τοῦ Κυρίῳ πορευόµενος ἐπαινε- 
θείπν. 

ΚΕΦΑΛ. E^, 

& "Aye νῦν, ol πλούσιοι, κλαύσατε ὁλολύδοντες 
ἐπὶ ταῖς ταλαιπωρίαις ὑμῶν ταῖς ἑπερχομέναις. » 
15 φειξωλὸν xal γλίσχρον τῶν πλουσίων θρῆνον 
αὐτῶν ποιεῖται, ὁλολύξειν αὐτοὺς παραχελευόµενος, 
τοῦτ) ἔστι θρτνεῖν, ὡς εἰς φθορὰν ταμιευοµένους 
&^y πλοῦτον αὐτῶν xal ut τοῖς δεοµένοις δαπανών- 
των αὑτόν. Μόνη Υὰρ fj πρὸς τούτους Σοῦ πλούτου 
δαπάνη o)x ἀπόλλνται. Διὰ τοῦτο xal ὁ Παρο:μια- 
στής φπασ»  ε ᾿Απόστειλον τὸν ἅἄριον σου ἐπὶ 
πρόσωπον υοατος, » ζωῦτ ἔστιν, ἐπὶ δοχούσῃ uiv 
δ.αλύσει xal φθορᾷ. [Τοῦτο γὰρ τοῖς xa0' ὕδατος 
ῥιπτουμένοις συμθαῖνον ὁρᾶται ἄρτοις,] οὐ μέντοι 
χαὶ ἀπολλυμένοις, ἀλλὰ τῇ διαλύσει ἀναφυχὴν ἡμῖν 
Ἱροξενοῦσιν. ᾿Αναψυχὴ δὲ, ὀπηνίχα fj γλῶσσα ἡμῶν 
ἀπο-ηγανίδεσθαι μέλλει τῇ ἐχεῖσε φλογί. 

"U. πλοῦτος ὑμῶν σέσηπε ΄ xai τὰ ἱμάτια ὑμῶν 
σητόδρωτα υὙἐγονεν. Ὁ χρυσὺς ὑμῶν καὶ ἄργν- 
pos; χατίωται " xal ὁ 3b; αὐτων εἰς µαρτύριον ὑμῖν 


*5 Matth, xiij, 90, ** Mattb. v, 19. 


τούτων x&l διδασχαλίαν ἐἑποιεῖτο. C 


V Acl, 1, 4. 


stino : quz enim est vita vestra? s etc. Per illud, 
t quie cst vita vestra ? » viam sibi paral ad fragili- 
tatis exemplum afferendum : deinde subjicit, quod 
jam ima£ine 345 opportunum evaserat » Nunc 
autem exsiillatis in arrogantiis vestris. »Arrogans et 
arrogantia est rerum suliditate carentiun studium. 
Quare arrogans Grece dicitur alazon, quasi 
metà ales zon, seu cum errore sive dceceptiono 
vivens.4 Oinnis exsultatio talis maligta est.» 
VEns. 17. « Scienti. igitur bonum facere, etnon 
facienti, peccatum est. » Iterum de vana gloria lo- 
quitur, quie ex superbia progignui solet, ac velut 
sermonem concludens infert, eam malam esse. Si 
autem ma!a, perspicuum omnino est, eam 4 maliguo 
essc. Non decet vero, eos qui per baptisma Domino 
consecrati sunt, maligni superseminationcs reci- 
pere. luferens ctiam hoc 9 ; « Scierti igitur bonum, 
et non facienti peccatum est illl, » falsos do: tores 
iterum instruit, ne ea docete audeant, qux ipsi 
prius non fecerunt, « Beatus » enim, inquit, von 
qui docuerit, sel « qui fecerit, et docuerit **.» Opor- 
tet enim, ut. facta. prxcedant verba ; qua ratione 
etiam justus insijam fidem ostendit. « Qui enitu 
solverit, inquit Dominus, unum de mand:tis istis 
minimis, et docuerit sic homines,» hoc est, docue- 
rit ea in quibus ipse non laboravit,e minimus vocas 
bitur : » magnus vero qui, postquam fecerit, do- 
cuerit, Quandoquidem et ipse Deus Homo « capit 
primum facere, » et postea «. docer? V. » Cui si- 
mile mihi videtur et illud : « Qui. gloriatur, in Do- 
miuo glorietur **, » hoc est sccundum Dominum; 
seu illo utens doctore et exemplari. Nam et cum 
David ait : « In Domiuo laudabitur anima mea 9) 
non aliud dicere intendit, nisi hoc : Utinam cgo 
justa precepta. Domini ambulans laudari merear! 


CAPUT V. 

Vgns. 4. « Agite nunc, divites, plorate ululantes 
in miseriis vestris, quz advenient vobis. » Divi» 
tum parcitas et tenacitas ipsos in lamentationes s 
pe prorumpere facit. At apostolus jubet, ut ululent 
seu lamententur, eo quod divitias suas ad corru- 


D ptionem recondant, et non in egenis sublevandis cas 


insumant : ez enim solz, quie in istos iusumun- 
tur, non pereunt, Quare et Ecclesiastes "* ait : 
« Mitte panem tuum super transeuntes. aquas : » 
hoc est ad apparentem dissolutionem et corruptio- 
nem. Hoc enim contingere videtur pani in aquant 
projecto : qui tamen non deperditur , quinimo sia 
dissolutione majus nobis reffigerium przstat : quod 
reirigerium tune sentiemus, cum secus, lingus 
xiostra flamma illa crucianda foret. 

Vgns. 2,5. « Divitizd νονίγα putrefactze sunt: ei 
vestimenta vestra a tineis comesta sunt. Aurun 
οἱ argentum. vestrum aeruginavit, οἱ :»ritgo corum 


"[ Cor.) οἱ. V Psal. saxi, 2. 9 Eccle. xi d 


1183 


THEOPIHYLACTI BULGARUE ARCHiEP. 


11 


in testimonium vobis 346 cit, et manducabil A ἔσται, xal φάγεται τὰς σάρκας Opis. Ἡ oro, 


carpes vestras sieut iguis. » Putrefactio, inquil, 
divitiarum, vestimenta a tineis comesta, el z- 
rugo auri et argenti testimonium adversuu vos da- 
bunt, vosque de vestra tenacilate coargueut. Propter- 
ea in novissimis diebus, nempe in adventu Domini, 
invenietis divitias vestras tanquam ignem recoudi- 
tum vobis in perditionem ;: quod. evangelico diviti 
a. cidit. ε Velut ignis quem tliesaurizastis in novis- 
simis dielus. » lloc connectendum est cum « divi- 
Li: vestir: , » ut sic se habeat : Diviliz vestram, 
quas sicut ignem thesaurizastis, οἱ ΄ epulati estis 
super terram, et in. luxuriis fuistis. 

Vgns. 4, 5. « Ecce merces operariorum, qui mes- 
suetunt regiones vestras;quze fraudata est a vobis, 
clamat : et elamor eorum in aures Domini Sabaoth 
iutroivit. Epulati estis super terram, ct in luxuriis 
enutristis corda vestra in die occisionis. » Quereia 
lic est ct digressio adversus Judaicos principes, 
qui depascebant pauperes, et omnibus honorihus 
pinguescebaut, sed przeparabantur ad cedem, Ro- 
manorum manibus subeundam , et prasertim quo- 
niam unicum justum Dominum nostrum condemna- 
runt, el uon resistentem, neque clamantem occi- 
derunt, Uude subdit ; 


Vgns. 6i, « Addixistis et occidistis Justum et non 
restitit vobis, » Negari non potest, apostclum 
hunc, illud « occidistis justum » referre ad Cliri- 


φτοαὶ, τοῦ πλούτου, fiot τὸ σητόθρωτον τῶν ἕματίω», 
καὶ ὁ ibg τοῦ ἀργύρου xal τοῦ χρυσοῦ χατα µαρτυ- 
ροῦσιν ὑμῶν, ἑλέγχοντα τὸ ἀμετάδοτον ὑμῶν. À:5 xal 
ἐν ἑσχάταις ἡμέραις (λέχει δὲ τν το Κυρίου 
παρουσίαν) εὑρήσετε τὸν πλοῦτον ὑμῶν tbe τυρ 
ταμιευθέντα ὑμῖν εἰς ὕλεθρον. Ὅπερ xax ὁ £v E22;- 
γελίοις πλούσιος ἔπαθεν. « Ὦ; πῦρ, ὃ ἐθησαυρίέσατε 
ἐν ἐσ/άτχις ἡμέραις. » Τοῦτο πρὸς τὸ, « ὁ ro 
τος ὑμῶν, » συντακτέον * ἵνα ᾗ οὕτως" Ὅ πλοντος 
ὑμῶν, ὃν ὡς πῦὂρ ἐθησαυρίσατε, xal ἑρυφίσατε 
ἐπὶ τῆς γῆς, xal ἑσπαταλήσατε. 


« Ἰδου ὁ μισθὺς τών ἑργατῶν τῶν ἁμτσάντων 
τὰς χώρας ὑμῶν, ὁ ἀπεστερημένος ἀφ᾿ ὑμῶν κχρά- 
ζει: καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ xa Κυρίου 
Σαδθαὼβ εἰσελυλήθησαν [tulg. εἰσεληλύθασιν]. Ἔτρ,- 
φῄήσατε ἐπὶ τῆς γῆς xal ἑσπαταλήσατε. Ἑθρέφπτε 
τὰς καρδίας ὑμῶν ὡς ἓν Ἁμέρχ σφαγῆς. » Καταθιῇ 
καὶ χαταδρομῆ τῶν Ἰουδαϊκῶν ἁἀρχόντων καταδο- 
σχοµένων τοὺς πένητας, xal πιαινοµένων ταῖς παρὰ 
πάντων τιμαῖς, ἁλλ εἰς σφαγην ταῖς Ῥωμαῖϊχαῖς 
ἀρχαῖς, xal ταῖς τούτων Ὑγερσὶν εὖτ,επιζομένων, 
καὶ μάλιστα, ὅτι τὸν µόνον δίκαιον κατεδίχασαν Κύ- 
ριον, xal ἐφόνευσαν, οὐχ ἑρίζοντα, οὐδὲ χραυγά- 
ζοντα. 

εΚατεδικάσατε, ἐφονεύσατε τὸν Alxatov, ὃς οὐκ 
ἀντιτάσσεται ὑμῖν. » ᾿Αναντιῤῥήτως τὸ, « Ἐκφονεύ- 
σατε, εἰπὼν, τὸν Αίχαιον, » εἰς τὸν Χριστὸν ἀναφέ- 


eium, quandoquidem subjungit : « £l non. restitit C psc. Tfj μέντοι ἐπιφορᾷ τῇ, « Οὐκ ἀντιτάασέται ὑμῖνρι 


volis. » Caeterum id dicens comprehendit et alios, 
qui similia passi sunt 9 Jud:eis : fortasse etiam 
prophelice de sui.ipsius futura occisione hic lo- 
quitur, 

Vzans. 7. « Longanimes igitur estote, fratres, us- 
que ad adventum Domini. Ecce agricola exspectat 
pretiosum. fructum terrx. » Postquam Judaicoruimn 
piiucipum luxum et in pauperes duritiem perstrin- 
xit, nunc transit ad fideles, et ait : Ne seandalizemini, 
fratres, aec videntes, neque. contristemini, quasi 
πίστα aliquando non. sit. ultio, lunuit vero Roina- 
norum incursionem, ct qua ab iis fieri ἠευουαί, 
Judiorum captivitatem, quam etiam adventum 
Domini appellat, sicut et Joanues, qui supra pectus 
Domini recubuit 51, cum desuo obitu ipsum Domi- 
num dicentem inducit : « Si eum volo manere do- 
nec veniam **, ». Prorogatum est enim huic vitze 
lempus. usque ad captam Hierosolymam, οἱ paulo 
amplius. Quod autem. per adventum Domiui II:ero- 
solymz interitus cum hic, tum in Joanne intelli 
gendus sit, perspicuum est eliam ος propheta 
dicente ?* ; « Ecce venit Dominus : et quis sustine- 
nelit minas ejus? » Quia scilicet adventus Dei se- 
cum defert impiorum punitionem. At etiain. Chry- 
sostomus, in suis Expositionibus dictum ος ex- 
plicans, vu't 9/47 illo significare Jerosolym:e de- 
&£tructionem, idjue conliruial ex oratione trium 


9! Joan, xs1, ο. *? bid. 23, 


9? Maiach. 11, 22. 


ἐχοίνωσε τὸν λόγον xal πρὸς τοὺς ἄλλους τοὺς * 
ὅμοια παθόντας ὑπὸ τῶν Ιουδαίων. Ἴσως δὲ xai 
προφητικῶς καὶ τὸ περὶ αὑτοῦ φάσχων πάθος. 


« Μαχροθυμήσατε οὖν, ἁδελφοὶ, ἕως τῆς παρ- 
ουσίας τοῦ Κυρίον. Ιδοὺ ὁ γεωργὸς ἑἐχδέχεται τὸν 
τίµιον χαρπὺν τῆς γῆς. » Διαθαλὼν τὴν τῶν ΊἸου- 
δαϊχῶν ἀρχόντων σπατάλην, χαὶ τὸ πρὸς τοὺς πένη” 
τας αὑτῶν σχληρ»ν, µεταθαίνει xal ἐπὶ τοὺς mias, 
xal φησι ' Mt] ταῦτα ὁρῶντες, ἀδελςοὶ, σχανδα)ίτε- 
σθε, xal ἀθυ μεῖτε, ὡς μὴ ἐχδιχήσέως ἀποχειμένης. 
Λέγει δὲ την ὑπὸ Ῥωμαίων ἔφοδον, καὶ τὴν ὑπὸ 
τούτων αἰχμαλωσίαν τῶν Ἰουδαίων, ἣν xal παρου- 
σίαν τοῦ Κυρίου λέγει ΄ ὡς xa Ἰωάννης ἐπὶ τὸ 
στῖθος ἀμαπεσὼν τοῦ Κυρίου, δι ὧν φησι περὶ. 
τς ἑαυτοῦ ἁποθιώσεως τὸν αὐτὸν εἰσάγων Κύρ.ον 
λέγοντα * ε Ἐὰν αὐτὸν θέλω µένειν ἕως ἔρχομαι.) 
Καὶ γὰρ παρετάθη καὶ τούτῳ ὁ tnc ζωῖς ταύτη; 
χρόνος ἕως τῆς ἁλώσεως τῆς "lepovsa^tz, xat µι- 
xphv ἐπέκεινα. Καὶ ὅτι fj τοῦ Κυρίου παρουσία. καὶ 
ἐνταῦθα, xal ἐπὶ τοῦ Ἰωάννου, ἡ τῆς ᾿ἱερουσαλῆμ 
πανωλεθρία ἑστὶ, 53407 χαὶ &mb τοῦ προφήτου τοῦ 
λέγοντος’ « Ἰδοὺῦ Κύριος ἔρχετα: * xal τὶς ὑποίσδεί 
αὐτοῦ τὴν ἀπειλήν; » τοῦτ ἔστιν, ὡς τῆς τοῦ θεοῦ 
παρουσίας φερούσης τιµωρίαν χατὰ τὸν à3:60V. 
᾽λλλά καὶ ὁ χρυσοῦς τὸν λόγον Ἰωάννης Ev stat τῶν 
ἑξηγητικῶν αὐτοῦ τοῦτο αὐτὸ ἀναπτύσσων τὺ,ε Eo 





8 


1195 


EXPOSITIO IN EPIST. S. JACOBI. — CAP. V. 


11:6 


ἔρχομαε, » vo9z0 δηλοῦν βούλεται «b ῥητὸν, τὸν A puerorum aientium : ** « Sic Bat sacrificium nostrum 


πανωλεθρίαν τῆς Ἱερουσα)ὴμ, καὶ πιστοῦται τοῦτο 
ἁπὸ τὶς εὐχῆς τῶν τριῶν παίδων «φασχόντων * 
« Οὕτω γενέσθω ἡ θυσία ἡμῶν ἑνώπιόν co» σήμερον», 
χαὶ ἐχτελέσθω [f. — λείσθω] ΌὑὈπισθέν σου. » Φησὶ 
γάρ Τί τὸ, « ὄπισθέν σου; » Μετὰ τὸ παρελθεῖν 
τὸν θυμόν σον. Καὶ [πότε] παρεγένετο; "Oxe ὁ 
ἹΝαθουχοδονόσορ ἑδῄου τὰ Ἱεροσόλυμα, Καὶ περὶ μὲν 
τῆς παρουσίας, ταῦτα. Φασὶ δὲ τινες τῶν Πατέρων 
xa: τοῦτο, ὡς μακροθυμίαν μὲν ἐνταῦθα τὴν πρὸς 
ἀλλήλους φησίν * ὑπομονὴν δὲ, τὴν πρὸς τοὺς ἔξω. 
Μαχροθυμεῖ γάρ τις πρὸς ἐχεῖνον, ὃν δυνατὸν καὶ 
ἀμύνασθαι ' ὑπομένει 05, 0v. οὗ δύναται ἀμύνασθαι. 
Διὰ τοῦτο ἐπὶ μὲν Θεοῦ ὑπομονῇΏ οὐδέποτε λέγεται, 
ἀλλὰ paxpgoüuuía* ἐπὶ δὲ ἀνθρώπων, ὑπομονή. 
« Μακροθυμῶν ἐπ᾽ αὐτὸν, ἕω; λάδῃ ὑετὸν πρώϊ- 
μον xa ὄψιμον.» Πρώῖμος ὑετὺς, ἡ ἐν νεότητι 
μετὰ δακρύων μετάνοια * ὄψιμος, fj ἐν τῷ γέρα. 
Πάντα δὲ 11; τοῦ θ:οῦ ἤρτηται φιλανθρωπίας * διὸ 
λέγει * € Ἔως ἂν λάθῃ. » 

« Μαχροθυμήσατε xal ὑμεῖς, στηρἰξα τε τὰς χαρ- 
δία: ὑμῶν ὅτι dj παρουσία τοῦ Κυρίου ἔγγιχε. 
Mi στενάνετε κατ᾽ ἀλλήλων, ἀδελφοὶ, ἵνα μὴ xpt- 
θῃητε. Ἰδοὺ ὁ κριτῆς πρὸ τῶν θυρῶν ἕστηχεν. Ὑπό- 
δειγµα λάθετε, ἁδελσοί µου, τῆς χακοπαθείας xal 
τῆς µαχροθυμίας, τοὺς προφήτας, ol ἐλάλησαν iv 
τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου. Ἰδου µαχαρίζοµεν τοὺς 
ὑπομένοντας. Th» ὑπομονὴν Ἰὼ6δ ἠκχούσατε, χαὶ τὸ 
τέλος Κυρίου ἴδετε, ὅτι πολυεύσπλαγχνός ἐστι xal 


οἰκτίρμων. Iph πάντων δὲ, ἁδελφοί µου, μὴ ὁμ-σς 


λόετε μήτε τὸν οὐρανὸν, μήτε τὴν γῆν, µήτε ἅλ- 
λον τινὰ ὄρχον. "Ητω δὲ ὑμῶν τοῦ (f. τὸ] vat, val, 
xai *b ο οὔ * ἵνα μὴ εἰς ὑπόχρισιν πέσητε. » 
Αντὶ τοῦ, fj χατάθεσι; ὑμῶν βεδαία xai ἐπὶ βε- 
6αΐου, καὶ 1j ἁπαγόρευσις ὑμῶν ὡσαύτως. "Αλλως» 
"Ἔστω, φησὶν, ἡ τοῦ βίου ὑμῶν μαρτυρία — Be6ato- 
τέρα ópxou. Ei δέ τι; ἀναιδῆς, μὴ δυσωπούµενος 
ὑμῶν τῷ βίῳ, τολμᾷ ὑμῖν ἐπαγαγεῖν ὄρχον, ἔστω 
ὑμῖν τὸ val, νχὶ, xax τὸ o0, o0, ἀντὶ τοῦ ὄρχου.ε Πρὸ 
πάντων, ἁδελφοί pov, ph ὀμνύετε µήτε οὑρανὸν, 
µήτε γῆν, μήτε ἄλλον τινὰ ὄρχον. τω δὲ ὑμῶν τὸ 
val, vai, xai τὸ οὗ, o0 * ἵνα μὴ εἰς ὑπόχρισιν πέ- 
σητε. » Τὴν « ὑπόχρισιν,» τοι τὴν χατάχρισιν, 
λέγει, Ἶτις ἐπαχολουθεῖ τοῖς ἀφειδῶς ὀμνύουσι, καὶ 
διὰ συνηθείας τὸν ὄρκον ἐπὶ τὸ |f. τῷ] ἐπιορκεῖν 
ἐχφεῥομένοις * ἣ xat αὐτὸ τὸ ὑποχρίνεαθαι, σηµα(- 
vet τὸ ὄνομα ἐνταῦθα, ὃ ἄλλο ὃν, ἕτερον φαίνεται. 
Πώς οὖν « εἰς ὑπόχρισιν » ὁ ὀμνύων πίπτει; Πιστευό- 
Άϊνος μὲν διὰ τῶν ὄρχων ἀληθὴ; εἶναι, παραδά- 
σεως δὲ ἐπαχολουθούσης, φεύστης |ἀντι] ἀληθὴς 
|f.— θοῦν] ἀποφαινόμενος, Κωλύει δὲ κατὰ Θεοῦ μὴ 
ὀμνύειν, διὰ τὴν ἐπιορχίαν * κατὰ δὲ οὐρανοῦ xal 
τῶν ἄλλων, διὰ τὸ pi καὶ ταῦτα εἰς Θεοῦ τιμὲν 
ἄγειν. Πάντες γὰρ οἱ ὀμνύοντες χατὰ τοῦ μείζονος 
ὀμνύουσιν. ᾽Αλλ᾽ ἐρεῖ τις * Et βιάζεταί τις ὀμνύναι, 
8E ποιητέον; Ἐροῦμεν, ὅτι ὁ φόδος τοῦ Θεοῦ ἰσχν- 
βότερός ἐστι τῆς τοῦ βιαζοµένου ἀνάγχτς, Ἔπατο- 


* Dan. n1, 40, ** Hebr. νι, 16. 


in conspectu (uo, εἰ perficiatur post te. » Inquit 
enim : Quid est hoc, « post te? » Scilicet, post- 
quam pertransierit. furor tuus. Quando vero. iste 
advenit? Quando Nab:chodonosor diruit Jerosoly- 
mam. Et ha:c quidem de adventü. Domini. Veruin 
et lioc nonnulli ex Patribus aiunt, quod Apostolus 
lonszanimitatem hic dicat tolerantiam, qw est ad 
invicem ; patienliam vero, qua circa extraneos ver- 
satur. Longanimis enim est quispiam erga eum, 
de quo ultionem sumere potes!. Quam ob causam 
patientia de Deo nunquam dicitur, sed longanimi- 
tas : de hominibus autem dieitur. patientia. « Pa- 
tienter ferens, donec accipiat pluviam temporanea 
εἰ serotinam. » Pluvia « temporanea, » scu tein- 
pestiva est poenitentia cum lacrymis in. juventute ; 
serolina, quze. fit in senectute. Cuncta autem pcen- 
dent 3 divina clementia ; ideo ait: « Donec acci- 
piat. » 


VEns. 8-19. « Longanimces igitur estote vos, et 
confirmate corda vestra : quoniam adventus Do- 
mini appropinquavit. Nolite ingemiscere, fratres, 
in alterutrum, ut non judicemini, Ecce judex ante 
januam assistit. Exemplum accipite, fratres, exitus 
mali, laboris et patientiz, prophetas qui locuti 
sunt in nomine Domini. Ecce beatificamus eos qui 
sustinuerunt. Sufferentiam Job audistis, et fincm 
Domini vidistis, quoniam misericors Dominus est 
et misera! or. Ante omnia, fratres mei, nolite jurarc 
neque per caelum, neque per terram, neque aliud 
quodcunque juramentum. Sit »utem sermo vester: 
Est, est : Non, non, ut noi in hypocrisin decida- 
tis. » ld est : Sit affirmatio vestra firma, et in re 
firma ; similiter etiam inflciatio.Aliter : Sit vitze νο- 
strze testimonium firmius juramento. Si quis vero im- 
pudens vitam vestram nil reveritus, juramentum το” 
bis impouerc audet, sit vobis quod « est,» est, et quod 
non « non» pro juramento, « Ut non in hypocrisin 
decidatis. — « Hypocrisin » hic condemnationem 
dicit, qu:e consequitur eos, qui indiscrete jurant, et 
qui jurandi consuetudine aJ perjurium transeunt. Vcl 
ipsam « hypocrisin » seu simulationem lioc loco si- 
gnficat, quod videlicet aliud. est, et aliud apparet. 


D Quomodoautem «jn hypocrisin » ille, qui jurat, inci- 


dit? Scilicet, quia objuramentum creditur esse ve- 
Tax; at, subsequente transgressione, mendax pro 
veraci esse demonstratur. Prohibet vero per Deum 
jurare ad evitandum perjurium :« per caelum 1 vero 
et alia, ne iis divinus honor deferatur : omnes enim 
qui jurant, « per inajorem sui jurant**, » At, inquiet 
aliquis, si cogitur quis jurare, quid illi faciendum ? 
Respondemus, timorem Domini fortiorem esse nc- 
cessitite ejus, qui cogitur. Dubitabit etiam 348 
quispiam de veteri lege, et dicet : Cum vetus lex 
]Jfudet eum, qui per nomen Domini juraverit, cur 
lex gratie id fieri vetat ? Respondemus': Legem 


1151 


THEOPHYLACTI BULCARLE ARCITIEP. 


118A 


ve:erem, ut Judaeos a jurando per idola. averteret, A ρήσειε δ' ἄν τις xai περὶ τοῦ παλαιοῦ νόµου" Ei 


yproxcepisse, ut jurarent per Deum : quemadmodum et 
Deo sacrifleia offerre jus. it, ut ab idolorum sacrificiis 
abalienaret. Cum vero sufficienter de divino cultu 
instruxissel, tum — etiam sacrificia velut inutilia 
rejecit : requirens non sacrificia ex animilibus 
ob'ata, sed « cor contritum-» pro sacrificio. AL 
quodnam est hujusmodi? lilud nempe quod igue 
charitatis ad instar bolocausti integre consumitur : 
quale erat cor Pauli, cum propterea quod fide- 
les quidam « scandalizati erant, » supra modum. 
« urebotur 55, 2 

mop, ola xaX ἡ Παύλου, ἡ [f. 0;] διὰ τὸ τινας 
ροῦμενορ. 

Vgns. 15, 14. « Tristatur aliquis vestrum ? oret. 
JEÉquo animo est ? psallat. lnfirmatur quis in vobis? 
Inducat presbyteros Ecelesig, et orent super eum. » 
jJristitiam oratio comitetur, ut qui tentatur, ἱεη- 
iationes levius ferat. Deinde postquam oratione, 
qua nos perturbabant, sopita fuerint, et ad nati- 
vun suum statum animus redierit, tunc psallat, ut 
ipsi boua multiplicentur : hilarem eniu et. jucun- 
dum anima statum, juxta magnum Basilium, hym- 
norum cantus conciliat. Et sane, qui ad hoc us- 
que non pervenit, negue talem sibi comparaverit 
siatum, (quem David sanctitatem appellat, cum 
ail : « Psallite Domino, sancti ejus "'») non alind, 
nisi longas nugas perficief. 


« Ungeutes eum oleo in nomine Domini. » 


τὸν κατὰ τοῦ Κυρίου ὀμνύοντα τοῦ ὀνόματος ἔπαι- 
νοῦντος τοῦ παλα:.οῦ νόµου, πῶς d χάρις τοῦτο 
πο:εῖν διαστέλλεται ; Ἐροῦμεν οὖν, ὡς 6 παλαιὸς νό- 
pog ἁπάγων Ἰουδαίους ui χατὰ τῶν εἰδώλων ὁμνύ- 
ναι, προσέταξε γατὰ Θεοῦ ὀμνύει, ' ὥσπερ καὶ 
θύειν ἐχέλευε τῷ Θεῷ, ἁποσπῶν αὑτοὺς της τῶν 
εἰξώλων θυσίας * ὅτε δὲ ἱχανῶς αὐτοὺς 060266 ἵν 
ἐδιδάξατο, τότε xa! τὰς θυαίας ὡς ἀνυφελεῖς ἁτς- 
tu3a10 * θυσίαν Ck οὐ τὴν διὰ ζώων, ἀλλὰ τὴν συντΣ- 
τριμµένην ψυχὴν ἐπιζητῶν εἰς θυσίαν.Τίς δὲ αὕτη ; 
Ἡ διὰ ταπεινώσεως τῷ τῆς ἀγάπης ὁλοχαντουμένη 


φχανδαλίζεσθαι τῶν πιστῶν ὑπερθαλλόντως ἦν Tu. 


Vgas. 15, 10. « Et oratio fidei salvabit infirmum ; C 


£L alleviabit eum Dominus : ος si in peccatis slt, 
remiuetur οἱ. Confitemini erga. alterutrum peccata 
yestra, οἱ orate pro invicem, ut salvemini. » Hoc, 
£uristo adhuc cuin homiuibus versante, faciebant 
apostoli, oleo ungentes infirmos. 


« Multum. enim valet deprecaiio justi assidua. » 

Vgns. 17, 18. « Elias Lomo erat simjlis nobis 
passibilis : οἱ oratione oravit, ut non plueret super 
terram, et non pluit annos tres, menses sex. lt 
rursus oravit ; et. caelum dedit pluviam, et terra 
dedit fructum suum. » Eflicax est oratio justi, 
iuando is, pro quo justus orat, spirituali com- 
y unctione orauli cooperatur. Si namque, aliis pro 
nobis 'orantibus, nos luxui et deliciis indulgea- 
mus, et vitam dissolutam ducamus, robur oratio- 
pnis ejus, qui pro nobis laborot, dissolvimus : οἱ 
contingil in nobis illudybeati Petri : « ** Unus sedi- 
ficans, et alter destruens, quid prodesf illis, nisi 
labor ? » 

3/49 Ύεας. 19, 20. « Fratres mei, si quis ex 
vobis erraverit a verilate, οἱ converterit quis cuin, 
&cire debet, quod qui converti fecerit peccatorem 
ab errore vitz? suze, salvabit animam ejus a morte, 
οι operict multitudinem peccatorum. » Hoc et Je- 


** Hl Cor. xi, 20... 9' Psal. xxix, 5. 


D 


εΚαχοπαθεῖ τις £v ὑμῖν; προσευχέσθω * εὖθυς,εἶ 
τις; Φαλλέτω. ᾿Ασθενεῖ τις ἓν ὑμῖν ; Προσχαλεσάσθω 
τοὺς πρεσθυτέρους τῆς Ἐκχλησίας, xal προσευξά- 
σθωσαν ἐπ᾽ αὐτόν. » "Tjj καχοπαθείᾳ ἡ προσενγὴ 
παρομαρτείτω, ἵνα χουοτέρα τῷ πειραξεμένῳ ἡ δι- 
έβοδος τῶν πειρασμῶν γέντται. Elsa ἐπειδὰν διὰ ττς 
προσευχῆς χατευνασθῇ τὰ διοχλοῦντα ἡμᾶς, καὶ «ob; 
τὴν οἰκείαν χατάστασιν ἀφίχηται ἡ duyh, τηνιχαῦτα 
Φαλλέτω, ἵνα τὰ χρηστὰ αὐτῷ πολυπλασιααθῃ. Τὰ 
γὰρ ἰλαρὸν καὶ ἄλυπον χατάστηµα τῆς φυχῆς, χατὰ 
τὺν µέγαν Βασίλειον, αἱ τῶν Όμνων προσητορίςει 
χαρίζονται. Ὁ Υάρ τοι μὴ οὕτω προθὰς, μηδὲ τὸ 
τοιοῦτο χατάστηµα προφθάσας (ὃ καὶ Aa615 ὁσιότη-α 
καλεῖ, « Ψάλατε, » προτραεπύµενος, € τῷ Κυρίῳ, 
τοὺς ὁσίους αὑτοῦ »), ληρον μακρὺν ἐξανύει. 

ε ᾽Αλείφαντες αὐτὸν ἑλαίῳ iv τῷ ὀνόματι τοῦ 
Κυρίου. » 

«€ Καὶ ij εὐχὴ τῆς πίστεως σώσει τὸν χάµνοντα, 
καὶ ἐγερεῖ αὐτὸν ὁ Κύριος * xàv ἁμαρτίας ᾗ πεποιη» 
χὼς, ἀφεθῄσεται αὐτῷ. Ἐξομολογεῖοθε ἀλλήλοις τὰ 
παραπτώματα, xal εὔχεσθε ὑπὲρ ἀλλήλων, ὅπως 
ἰαθῆτε. » Τοῦτο χαὶ τοῦ Κυρίου τοῖς ἀνθρώποις ἔτι 
ἀναστρεφομένου, οἱ ἁπόστολοι ἑποίουν, ἀλείφοντες 
ἑλαίῳ τοὺς ἀσθενοῦντας. 

« Πολὺ ἰσχύξι δέησις δικαίου ἑνεργοὺμέγη. » 

ε Ἠλίας ἄνθρωπος fv ὁμοιοπαθῆς ἡμῖν, xa 
προσευχᾗ προσηύξατο tou μὴ βρέξαι καὶ οὐχ ἕδρι- 
ξεν ἐπὶ τῆς γῆς ἐνιαυτοὺς τρεῖς καὶ μῆνας EZ. Καὶ 
πάλιν προσηύξατο , xal ὁ οὐρανὸς ὑετὸν ἔδωχε, καὶ 
ἡ γῇ ἐθλάστησε τὸν χαρπὸν aote. » Ἐνεργεῖται ἡ 
τοῦ δικαΐου εὐχὴ, ὅταν xal ὑπὲρ οὗ εὔχηται συµπράτ: 
τε, ὃνὰ χαχώσεως πγευματιχῆς τῷ εὐχομένφ. Ἂν 
γὰρ ἑτέρων ὑπὲρ ἡμῶν εὐχομένων, σπατάἆλαις ἡμεῖς 
σχολάνοµε», καὶ ἀνέσεσι, xai ἐχδεδιῃτημένῳ βίῳ, 
ἐχλύομεν διὰ τούτου τὸ φύντοναν τῆς εὐχῆς τοῦ ὑπὲρ 
ἡνῶὼν ἀγωνιζομένου, xai γίνεται ἐφ᾽ ἡμῖν τὸ τοῦ µα- 
καρίου Πέτρου * « Εἷς οἰκοδομῶν, xai efc καθαίρων 
|f. — αιρῶν οὐδὲν ἄλλο, ἡ πρὸς χόπους ἑχδόντες. » 

« Αδελφοί µου, ἐάν τις kv ὑμῖν πλανηθῇ ἀπὸ ττς 
ἁληθείας, xai ἐπιστρέφῃ τις αὐτὸν, Υινωσχέτω, ὅτι 
ὁ ἐπιστρέφας ἁμαρτωλὸν Ex πλάνης ὁδοῦ σώσει du- 
χην tx θανάτου xal καλύψει πλῃηθος ἁμαρτιῶν. » 
To910 κ.ὶ Ἱεοεσίας φτοὶν, ὅτι « Καὶ ἐὰν ἐξαυάγης 


£n 


LES 


55 Eccle. xxxiv, 29, 





1159 


γίνεται τοῦ θεοῦ πᾶς ὁ τοὺς λόγους αὐτοῦ ἀναγγέλ- 
λων, Tí váp φησιν; « 02 γὰρ ὑμεῖς ἐστε οἱ λαλοῦν- 
τὲς, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρός µου τὸ λαλοῦν ἐν 
ὑμῖν.» Διὸ xal τὸν ἁμαρτωλὸν ἀποχωλύει διὰ τοῦ 
&a 615 ἐχδ.ηγεῖσθαι τὰ διχαιὤματα αὑτοῦν 


Ἱακώδου Ἐπιστοβὴ Ka0oAtxij στίχων σιβ’,. 


9 Jerem, xv, 19. ** Matth, x, 20. 


EXPOSITIO ΤΝ EPIST. I S. ΡΕΤΗΙ, 


τιµιον ἐξ ἀναξίου, ὡς σ-όµα µου ἔσῃ. » Στόμα γὰρ A remias ait 52: 





m — MM 


1190 
« Si separaveris pretiosum a vili, 
q'asi os meum | eris. » Os enim Dei fit omnis, qui 
verbum ipsius annuntiat, Q«id enim inquit ** ? 
« Non enim vos estis, qui. loquimini, sed Spiri- 
tus Patris mei, qui loquitur in vobis. » Et hinc est, 
quod per David prohibet peccatori, « enarrare 
iustitias suas (*. » 


Explicit. Epistcla Catholica Jacobi vers. 949. 


e Psal. V5, 9, 16. 


OEOOCY AAKTOY 


ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ BOYATAPIAZ 


THX TOY ATIOY IIETPOY ΠΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ 
ΕΞΗΓΗΣΙΣ. 


THEOPHYLACTI 


BULGARLE ARCHIEPISCOPI 


EXPOSITIO IN EPISTOLAM PRIMAM S, PETRI. 


ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ TOY B ARGUMENTUM EPISTOL.£ PRIMA S. PETRI 


ΥΠΟΘΕΣΙΣ 
ΑΙ ΙΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΕΤΡΟΥ. 

Ἐπειδὴ ὁ Πέτρος αὐτὸς τοῖς ἐν τῇ διασπορᾷ οὖσιν 
Ἰονδαίοις, xat γενοµένοις Χριστιανοῖς, Υράφει τὴν 
Ἐπιστολὴν διδασχαλικ{ν. Ἐπειδὴ γὰρ ἀπὸ Ἰουδαίων 
ἐπίστευσαν, ἑἐ:.στηρίζει αὐτοὺς. Καὶ πρῶτον μὲν 
ἐξηγεῖται xal ἀποξείχνυσιν, ὅτι ἡ εἰς Χριστὸν mi- 
στις ἀπὸ τῶν προφητῶν κχατηγγέλη, xal δι αὐτῶν 
ἑμηνύθη 1j διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ ἀπολύτρωσις * xal 
ὅτι αὐτοῖς xai τοῖς ἔθνεσιν εὑηγγελίσθη τὰ πάντα 
εἰς ἃ ἐπιθυμοῦα:ν ἄγγελο, παραχύγψαι. Εἶτα συµ- 
θουλεῦσαι [ἴσως συμθουλεύσας] ἀξίως τοῦ χαλέσαν- 
τος ἀναστρέφεσθαι, προτρέπει χαὶ βασιλέας τιμᾷν. 
Γυναιξί τε χαὶ ἀνδράσιν ὁμοφροσύνην παραγχέλλει * 
καὶ εἰς τὰ ἤθη παραινέσας ὀλίγα, σηµαίνει ὅτι εἰς 
τὸν ᾷδην τοῦτο γέγονε «api τοῦ Κυρίου τὸ χἠήρυγμα 
τῆς σωτηρίας xal ἀναστάσεως, ἵνα οἱ προθανόντες 
ἀναστῶαι μὲν xal κριθῶσιν iv τῷ σώματι ' τῇ δὲ 
χάριτι τῆς ἀναστάσεως διαµείνωσιν. Καὶ ὅτι τὸ τέ- 
λος πάντων λοιπὸν Ίγγισε, xal ὀφείλουσι πάντες 
ἔτοιμοι ἨὙίνεαθαι, ὡς λόγον ἀποδιδόντες τῷ Kors] ' 
xal οὕτω τελειο τὴν Ἐπιστολήν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ. 

q. Περὶ τῆς ἐν Χριστῷ ἀναγενγήσεως. Kal 
περὶ ὑπομονῆς πειρασμῶν ' καὶ περὶ σωτη- 
ριώδους πἰστεως zpoxatqyyeApérnc ὑπτὸ τῶν 
προφρητῶ». 


APOSTOLI. 


Petrus lianc scribit Epistolam Judzis qui in. di- 
spersione erant, ac Christiani evaserant. Est vero 
Epistola ad instruendum destinata. Quoniam enim 
aliqui ex Jud:eis in Christum crediderant, confir» 
mat eos. Et primo quidem explicat et demonstrat , 
quod fides in Christum prznuntiata fuerit a pro« 
phetis, quema'!modum etiam redemptio nostia 
per sanguinem ipsius : et quod ipsis, ac etiam 
gentilibus evangelizata sint omnia, in qua deside- 
rant angeli prospicere. Deindehortatur eus, ut con- 
versentur digne eo, qui illos vocavit, suadetque ut 
etiam reges lonorent. Usorilbus vero et maritis 
mutuam concordiam praecipit : paucisque circa 
mores traditis monitis, significat, etiam apud in- 
feros factam fuisse a Domino praedicationem salu- 
tis οἱ resurrectionis ; ut qui antea obicrant, resur» 
gant et judicentur iu corpore ac in gratia resurre- 
clionis permaneant,  Subdit, omnium finem 
appropinquare : indeque .omnes paratos esse dc- 
bere ad rationem, supreuo Judici γε δι δια, et sic 
absolvit Epistolam. 

CAPITA EJUSDEM EPISTOL.£. 
1. De regeneratione in Christo. Ei de patientia. ín 
tribulationibus : ac de fide salutari a prophetis an« 
nuntiata. 


19] 


THEOPHYLACTI RULGA[U/AZ ΑΠΟΠΙΕΡ. 


1132 


9. De spe el sanctificatione εἰ de firma conversione A ῥ'. Περὶ &1xi0oc και αγ'ασ.οῦ, τῆς t€ Czer- 


debita «lira adoptionem in filios. 


9. De ratione viveudi digna cdoptione in Christo, 
ad πα [ει etiam. exiraneorum , in gloriam 
Dei. 

350 1. De sub/ectione debita principibus, de fraterno 
amore, εἰ de Dei cultu. Ubi 4. de servorum sub- 
jectione, el. de toleraute patientia. propter. Chri- 
sium. 2. De obedientia uxorum, et de εοπεοτία 
cum mariilis pro salute. spirituali ad. modum 
Sarg. 5. De virorum officio erga uxores. 4. De 
, mausueia erga omnes tolerantia ; cujus typus est 
Dei clementia tempore Noe, ac Christi in nos per 
baptismum condoleutia. 


b. De rejectione pravarum actionum, et de rece- 
ptione fructuum spiritualium juxia donorum di- 
cersitatem. 

6. Quod per communicationem cum Christo natura- 
les passiones superare oporteat, et ferre nocumenta 
ab aliis illata. 

7. Adhortationes ad presbyteros de. cura. habenda 
&ui gregis. 

8. De communi omnium erga omnes liumilitate ad 
habendam victoriam contra diabolum. Votum de 
per[ectione credentium. 


r. 


δ.. 


JAouérnc ἐπὶ τῇ υἱοθεσίᾳ dczalovc ἁνγαστγρο 

ec. 

Περὶ τοῦ ἀξέως τῆς υἱοθεσίες ζῇ» ἓν Ἆρι- 
στῷ, πρὸς ὠὀφέ-ειαν xal τῶν ἔξωθεν, elc Óc£ar 
zcv. 

Περὶ της εἰς ἄρχον τας ὑποταγῆς, xal — cct 
aüsAzíac, xal θεοσεθείας. Ἐν d» d. Περὲ δοέ- 
Au» ὑπυταγῆς, καὶ ἀνγεξικάχου ὑπομοντης της 
διὰ Χριστόν. β΄. Περὶ ὑπακοῆς }υγαικῶν., 
καὶ ὁμονοίας τῆς πρὸς τοὺς ἄλδας, xal σω- 
τηρίας τῆς àv Πνεύματι εἰς τύπον Σάῤῥας. 
j'. Περὶ τῆς ἀνδρῶν απρὺς yvvaixa συµ-τερι- 
φορᾶς. δ’. Περὶ τῆς xpóc ἅπαντας ἐπιεικουὺς 
ἀγεξικακίας , ἧς τύπος ἡ ἐπὶ Nae τοῦ Θεοῦ 
φιλανθρωπία * ἐφ᾽ ἡμᾶς δὲ ἡ διὰ τοῦ Bazri- 
σµατος τοῦ Χριστοῦ συμπάθεια. 

ε’. Περὶ ἁποθέσεως ψαύ.ων πράξεων, xal ἑπ- 
αγα.1ἠγεως τῶν ἐν Πγεύματι καρπῶν κατὰ ziv 
διαςορὰν τῶν χαρισµάτωγ. 

ς’'. "Οει χοινωνίᾳ τῇ πρὸς Χριστὸν κρατεῖιν χρε- 
ὧν tir φυσικῶν παθῶν, ἐλπίδιτε τῇ εἰς αἲ-τ ἐν 
Φέρειν τὰς παρ ἑτέρων β.]άδας. 

C. Παραιγέσεις πρεσθυεέροις περὶ ἐπισχοστης 
τοῦ ποἰµνίου. 

1. Περὶ xownc πἀντων πρὸς ἕκαστον ταπεινο- 
οροσύνης, εἰς γίκη» τὴν κατὰ του δι» 
604ov ἐν d εὐχὴ περὶ τελειώσεως των 
Ππιστευόγζωγ. 





ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΩΤΗ 
ΤΟΥ ATIOY ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΕΤΡΟΥ. 


EPISTOLA PRIMA 
SANCTI PETRI APOSTOLL —— :- 


351 CAPUT PIUMUM. 


Vgns. 4, 2. « Petrusapostolus Jesu Christi electis 
advenis dispersionis Ponti , G:latize, Cappadociz, 
Asize, et Bitliyniie. Secundum prascientiam Dei Pa- 
uris, in sanclificilionem Spiritus, in obedientiam 
et aspersionem sanguinis Jesu Christi. » « Adve- 
nas » dicit propter dispersionem : vel. etiam quia 
omnes, qui secundum Deum vivunt advene ac 
peregrini in terra dicuntur : quemadmodum etiam 
Bavid ait! : « Advena cgo sum et peregrinus, sic- 
ul omnes patres inci. » Cacterum Graeca vox pare- 


! Psal. xxxvii, 14. 


C 


KESAAAION ΠΡΩΤΟΝ. 


ε Πέτρος ἀπόστολος ᾿Ιησοὺῦ Χριστοῦ, ἐχλεχτοῖς 
παρεπιδήµοις, διασπορᾶς Πόντον, Γαλατίας, Κατ- 
παδοχίας, 'Aclag , χαι Ὠιθυνίας. Κατὰ πρόγνω- 
σιν θεοῦ Πατρὸς iv ἁγιασμῷ Πνεψµατος, εἷς ὑπκ- 
αχκυὴν χαὶ ῥαντισμὸν αἵματος Ἰησοῦ Χριστοῦ. » T5, 
« παρεπιδήµοις, » διὰ τὴν δ.ασπορὰν εἶπεν * Àj xat 
ὅτι πάντες οἱ χατὰ θεὸν ζῶντες, παρεπίδηµοι λέγον- 
tit γῆς ' ὡς xal Δαθίδ φησιν, ὅτι « Πάροιχοί ἑσμεν 
χαὶ παρεπίδηµοι, κχαθὼς πάντες οἱ πατέρες ἡμῶν. » 
Σημαίνει δὲ τὸ ὄνομα, οὗ ταὐτὸ τῷ, προσήλυτος 





1103 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. 


- CAP. I. 1194 


(τοῦτο γὰρ σὺν ἀλλαχόθεν ἑλθόντα σημαίνει), ἀλλὰ A pidemos non simpliciter advenam, boc est eum» 


καὶ πλέον τι xal εὐτελέστερον. ὍὭσπερ γὰρ τοῦ 
ἔργου τὸ πάρεργον εὐτελέστερον , οὕτω xaX τῷ ἐπι- 
fup εὺ παρεπίδηµος. Μεθ) ὑπερθατοῦ δὲ ἆχου- 
στέον τὴ» προχειµένην προγραςφὴν, οὕτως ἔχουσαν " 
ε Πέτρος ἀποστόλος Ἰησοῦ Χριστοῦ, χατὰ πρόγνω- 
ctv θεοῦ Πατρὸς ἐν ἁγιασμῷ Πνεύματος, εἰς ὑπ- 
αχοὴν καὶ ῥαντ.εμὸν αἵματος Ἰησοῦ Χριστοῦ: » τὰ 
δὲ λοιπὰ, μεταξὺ τούτων κείσθω * διλοῖ γὰρ τοὺς 
πρὸς οὓς d Ἐπιστολή. Ἐχρήσατο δὲ τῷ, «Κατὰ 
πρόγνωσιν Oz00 ,». δηλῶν, ὅτι μηδὲν ὑστερεῖ τῶν 
προφητῶν , οἳ xal αὐτοὶ ἀπεστάλησαν, εἰ ub τῷ 
χρόνῳ. Ὅτιδὲ ἁπεστάλησαν xal οἱ προφῆται, Ἡσαΐας 
Φησίν * « Ἐν τῷ εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ 
Bs. » Αλλ' εἰ xal τῷ χρόνῳ ὑστερεῖ, οὐχὶ xol τῇ 
προγνώσει τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ χατὰ τοῦτο [cov ἑαυτὸν 
Ἱερεμίᾳ ἀποφαίνει πρὸ τοῦ ἓν κχοιλίᾳ πλασθῆναι 
ἑγνωσμένφ τε καὶ ἡγιασμένῳ, καὶ προφήτῃ εἰς 
ἔθνη τεθειµένψ. Καὶ ἐπειδὴ οἱ προφῆται pel ἑτέρων 
καὶ την τοῦ Χριστοῦ προκατήγγειλαν παρουσίαν 
(ἀπεστάλησαν γὰρ διὰ τοῦτο), οὗτος προστίθησι τὴν 
χρείαν τῆς ἀποστολῆς, xal φησιν, ὅτι «Ey ἅγια- 
Vp » ἀπεστάλην « Πνεύματος, εἰς ὑπαχοὴν xol 
ῥαντιαμὸν αἵματος Ἰησοῦ Χριστοῦ * » τοῦτο δηλῶν, 
ὅτι Ὁ τρόπος ες &phc ἀποστολῆς οὗτος, ἁς» 
ορίραι. Τοῦτο γὰρ Cà τοῦ ἁγιασμοῦ παριστᾷ : 
Ux καὶ τὸ, « "Ἔσεσθέ uot λαὸς περιούσιος ἡγιασμέ- 
νος” » ἀντὶ γὰρ τοῦ, ἀφωρισμένος x τῶν ἄλλων 
ἑθνῶν. 'O τρόπος οὖν τῆς αὐτοῦ ἀποστολῆς, ἀφορίσαι 


διὰ πνενματιαῶν χαρισµάτων ἔθνη ὑπήχοα τῷ σ 


στα»ρῷ, xal τῷ πάθει Χριατοῦ ῥαντιζόμενα, οὐ 
σποδῳ δαµάλεως, ὁπηνίκα δέοι, τὴν ἀπὸ τῆς ἐθνιχῆς 
κοιγότητος λώδην ἀποχαθήρασθαι, ἀλλὰ τῷ ἀπὸ τοῦ 
πάθους ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ αἵματι. "Αμα δὲ καὶ προ- 
αναχρούεται διά τοῦ αἵματος τὸ διὰ Χριστὸν τῶν εἰς 
αὐτὸν πιστενόντων μαρτύριον. Ὁ γὰρ τοῖς τοῦ δι- 
δασκάλου ἐν ὁπαχοῇ. ἑπόμενος ἴχνεσι, πάντως οὐδὲ 
αὐτὸς ἀπόσχηται τὸ ἴδιον αἷμα ἑἐχχέαι ὑπὲρ τοῦ 
ἐχχέαντος οὐ ἑαυτοῦ ὑπὲρ τοῦ κόσμου παντός. 
« Χάρις ὑμῖν χαὶ εἰρήνη πληθυνθείη.» --- «Χάρις,» 
διὰ τὸ προῖχα καὶ μηδὲν ἡμᾶ; εἰσενεγχόντας σώ»ε- 
σθαι * « εἰρήνη, » διὰ τὸ προσχεχρουχότας τῷ Δε- 
σπότῃ, xal si; πολεµίους τάττεσθαι. 


qui ex alia regione advenit ; sed quid plus, et vilius 
significat : quemadmodum enim parergop est vilius 
ergo seu opere, ita epidemo, seu advena, parepide« 
mus, seu peregrinus quid minus egt. Est vero 
ligura hyperbaton in iuscriptione : qux proiude 
ita est ordinanda : « Petrus apostolus Jesu Christi 
secundum przscientiam Dei Patris, in sanctifica 
lionem Spiritus, et aspersionem sanguinis Jesu 
Christi : » reliquia post haec apponenda sunt; ex- 
primunt eniin eos ad. quos data est. Epistula. Dicit 
vero : « secundum prescientiam Dei, » ut. ostendat 
se iu nullo inferiorem esse prophetis, qui etiam 
missi sunt, preterquam in tempore. Quod vero 
etiam prophstz missi faerint, Isaigs asserit his ver- 


D big: « Ad annuntiandusm mznsuetis misit me *. » 


Auamen etsi tempore inferior est Petrus, non ta- 
men « pr.escientia Dei ; » verum secundum hoc se 
parem declarat Jerewiz, qui « Prinsquam forma» 
retur in utero, cognitus el sanctificatus, et prophe- 
ta in gentibus datus est *. » Et quoniam prophetas 
inter cadera, etiam Christi adventum prenuntia- 
ruut, ad hoc enim missi erant; iste proponit opus 
apostolatus, et inquit, « Missus sum in sanctilica- 
tionem 359 Spiritus, in obedientiam, et aspersio- 
neio sanguinis Jesu Christi : » idem siguificans 
per hac, ac si diceret : Modus apostolatus mei 
iste οί, segregare (hoc enim per sauctificationem 
signilüicat, juxta illud *: « Eruis mibi populus 
SanelUs, » hoc est segregalus ab aliis gentibus). 
Modus igitur éjus apostolatus erat segregare 
mediantibus spiritualibus donis geutes obedien- 
tes fldei, et aspereas cruce et sanguine Chri- 
sii : non scilicel cinere vitulae maculas ex geuti- 
lium. comunione copuactas, cum opus fueijit 
ewmundare, sed sauguipe cx passione Christi Do» 
mini, Simul etiam prenuntiat, per eanguinem, fu- 
turum. pro Christo eorum, qui in ipsum credituri 
erant, imuartyrium ; qui enim obediendo Magistri 
vestigia sequitur, baud profecto renuet proprium 
sanguinem effundere pro eo, qui suum pro toto 
mundo profudit. « Gratia vobis et pax. multiplice- 
tur. » « Gratia, » propterea quod gratis, eL nihil a no» 


bis conferentes salvamur ; « pax, » propterea quod, cutu Dominum offendissemus, iuter inimicos come 


pulabamur. 


« Εὐλογητὸς ὁ θεὸς xa! Πατὴρ τοῦ Κυρίου ημῶν D — Vias. 5-5. « Benedictus Deus οἱ Pater Domini 


Ἰησοῦ Χριστοῦ, 6 χατὰ τὸ πολὺ αὐτοῦ ἔλεος άναγεν- 
vigas ἡμᾶς εἰς ἑλπίδα ζῶσαν δι ἁἀναστάσεως "In- 
σοῦ Χριστοῦ kx. νεχρῶν, εἰς χληρονοµίαν ἄφθαρτον, 
xai ἁμίαντον, xal ἁμάραντον. » Εὐλογεῖ τὸν θεὸν, 
ταύτην αὐτῷ τῶν ἀγαθῶν, ὧν δίδωσιν, εὐχαριστίαν 
ἀντιδιδούς. Τίνα δὲ τὰ διδόµενα; Ἐλπὶς, οὐχ ofa i, 
διὰ Μωῦαέως ἐν τῇ Xavavalg vij χατοιχία, τις tv 
θνητή, ἀλλά ζῶσα. Kal πόθεν τὸ Civ ἔχουσα; Απὸ 
τῆς «ἐχ νεκρῶν ἀναρτάσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ.» Ἐν 
oi; [f. àv $) γὰρ ἀνέστη, τῆς αὐτῆς ἀξιώσει xol 
τοὺς διὰ πίστεως τῆς εἰς αὐτὸν προτιόντας αὐ ὦ. 


*[sa. L31, 1. *Jerem. 1, δ. * Deut. iv, 2. 
PaTwOL. GR. CXXV. 


nostri Jesu Christi, qui secundum .misericordiam 
suam magnam regeneravit nos in spem vivam per 
rosurrectionem Jesu Christi ex mortuis. In hzredi- 
tatem incorruptibilem et incontaminatam et im- 
marcescibilem. » Glorificat Deum, hanc illi pro be- 
neficiis ab ipso collatis, gratiarum reddena actio- 
nem. Quaenam vero sunt illa? Spes, non cujusmodi 
facta est per Mqsem de inbabitanda terra Chanaau, 
quie erat mortua, sed. viva. Sed undé hac vitam 
habet? « Ex resurrectione Jesu Christi ex mortuis.» 
Quia enim ille resurrexit, eadem etiam vesurree 


38 


1195 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


1196 


t'one omn:s ad ipsum per fidem accedentes dona- A Ἐλπὶς οὖν ζῶσα τὸ διλόμενον, χληρονοµία ἄφθαρτος, 


bit. « Sjes » igitur « viva » quis confertur, est 
« Hreditas. incorruptibilis, » ΠΟΠ in terra sicut 
priscis [atr.bus reposita, sed in coelis : unde in. 
corruptibilitatem habet, qua cuilibet hzreditati ter- 
renz quam maxime prastat. Et preterea est con- 
servatio οἱ custodia fidelium. Quandoquidem et 
hoc rogavit Dominus, cum dixit * : « Pater sancte, 
serva eos. » Verum ct « in virtute. » Sed quanam 
hzc virtus? Nempe usque ad Domini revelationem. 
Si cnim custodia non esset in virtute, profecto 
non 60 usque proteudi posset. Cum igitur tot οἱ 
tanta collata sint beneficia, non. mirum si qui ac- 
ceperunt, gaudio et αεί perfundantur. 

Vgns. 5. « Conseirvatam in coelis in vobis. Qui in 
virtule Dei custodimini per fidem in salutem, para- 
lam revelari in tempore novissimo. « Si hazreditas 
nosira in coelis est : » igitur commentitia est mil- 
Jenaria in terris restitutio. 

VEns. 6, 7. « In quo exsultabijis, modicum nunc si 
oportet contristari in variis tentationibus, 353 ut 
probatio vestrae fidei multo pretiosior auro (quod 
per iguem probatur) inveniatur. 2 Horum verborum 
ordo est jste : Contristari modicum, si oportet, 
hoc est, si lioc necesse sit (neque enim omnes 
sancti tribulationem patiuntur), in novissimo 
tempore exsultabitis : illud enim ἀγαλιᾶσθε pro 
futuro accipitur. Quanquam et ul praesens sumi 
potest , quemadmodum etiam inferius declarabitur, 
Quoniam vero Magistri proniissio non gaudium, sed 


wistitiam annuntiat, inquiens 5: « 1n mundo qui- C 


«em pressuram habebitis, » idcirco post illud addit, 
« modicum. » Et quia hoc molestum est, subditi, 
« nune, » sicque paria docet magistro suo : ille 
eniin ait : « In mundo pressuram habebitis; sed 
tristitia vestra vertetur in gaudium. » Vel igitur 
illud « nunc » respectu exsultationis adjunxit, qua- 
tenus exsullatio, qui» subsequetur, non ad breve 
tempus, sed ad diuturnum, imo infinitum, est du- 
ratura. Vel. illud « modicum » contristationi, quie 
subjungitur, est ascribendum, ut sic se habeat - 
Si necessarium, nunc est modicum contristari « in 
variis tentationibus, » Quoniam vero tentationum 
mentio perturbationem afferre poterat, idcirco sub- 
junxit earumdem tentationum causam : nempe ut 
'« probatio » seu probitas ipsorum mauifestior fle- 
τοι, et « pretiosior auro, » siquidem et lioc, cum 
est igni probatum, in majore est sstimatioue. 
Addit vero, « Si oportet, » innuens, quod neque 
fidelis omnis afflictionibus tentetur, neque omnis 
peccator : et quod neuter eorum eisdem afflictioni- 
bus in perpetuum addicitur, sed justi quidem pà- 
tiuntur ad corone augmentum, peccatores vero ut 
penam peccatis suis debitam luant. Non omnes 


justi affliguntur, ne quis iniquitatem laudabilem : 


putans, odio habeat virtutem. Neque ownes pec. 
catores affliguntur, ne resurrectio, seu futura re- 
Iributio in dubium venjat, si omnes hic, quae me- 
rertur, recipiant. 

! Joan. xvii, 41. * Joan. xvi, 35. 


οὐκ Ev γῆ, ὡς τοῖς πατράσιν, ἀποχειμένη, ἁλλ᾽ Ev 
οὐρανοῖς, ἀφ᾽ οὗ χαὶ τὸ διαιωνίζον χέχτητα: * ὃ xai 
μεῖςον τῆς ἐν Υγῇ χληρονοµίας. Καὶ πρὸς Υε τούτοις 
συντήρησις xal φρουρὰ τῶν πιστευόντων. "Ez: 
καὶ τοῦτο προσπηύξατο ὁ Κύριος, εἰπών' « Ἑέρτσ»» 
αὐτοὺς, Πάτερ ἅγιε.» Αλλά xat ε ἐν δυνάµει. » 
Καὶ τίς ἡ δύναµις; Τὸ μέχρι τῆς τοῦ Κυρίου &zo 
καλύψεως. Ei γὰρ uh δυνατη ἡ φρουρὰ, οὐκ ἂν pé. 
χρι παρετείνετο τούτου. Ἐπεὶ οὖν τοσαῦτα καὶ τοι- 
αὕτα tà διδόµενα, οὐδὲν ἀπειχὸς χαὶ ἀγαλλίαμα 
ἐπαχολουθεῖν τοῖς λαμθάνουσιν. 


« Τετηρηµένην iv οὐρανοῖς εἰς fjuZ;, τοὺς ἓν 


B δυνάµει Θεοῦ φρουρουμένους διὰ πίστεως , εἰς σω- 


τηρίαν ἑτοίμην ἀποχαλυφθΏναι ἐν χαιρῷ ἐσχάτῳ.» 
El «ἐν οὐρανοῖς » 1) χληρονοµία, μυθώδης ἡ χιλιο- 
ετ]ς ἐν γῇ ἁποκατάστασις. 

« Ἐν ᾧ ἀγαλλιᾶσθε, ὀλίγον ἄρτι, εἰ δέον ἔἐστὶ, 
λυπηθέντες ἐν ποιχέλοις πειρασμοῖς ἵνα τὸ δοκί- 
piov τῆς πίστεως ὑμῶν πολὺ τιμιώτερον γρυσίου, 
ποῦ ἀπολλυμένου, διὰ πυρὸς δὲ δοχιµαζομένους, εὖ- 
ρεθῇ.» Τὸ ἑξῆς οὕτως' Λυπηθέντες ἄρτι, εἰ δέὲον 
ἐστὶ, τοῦτ᾽ ἔστιν, el καὶ τοῦτο δεῖ (οὔτε γὰρ πάὰ-- 
τες οἱ ἅγιοι θλίθονται), « ἐν ἑσχάτῳ χαιρῷ, ἆγαλ- 
λιάσεσθε * τὸ γὰρ, « Αγαλλιᾶσθε,» ἀντὶ μέλλοντος 
εἴληπται, Ἡ καὶ xatà τὸ ἑνεστὸς, ὡς xat χάτω 
ὑπεμνημάτισται. Ἐπειδὴ δὲ ἡ τοῦ Διδασχάλου ἔπαγ- 
γελία , o2yY χαρὰν, ἁλλὰ λύπην εἰσηγεῖται ἓν τῷ 
xó3pup, φάσχουσα, ὅτι « θλῖψιν Έξετε, v. προστίθτσι 
τῷ ἀγαλλιάματι τὸ, € ᾿Ολίγον * » xat ἔπε:δὴ τοῦτο 
λυπηρὸν, προστίθησι τὸ, « "Aptt, » σύμγωνα λέγων 
τῷ ἑαυτοῦ καθηγεµόνι, Κάκεῖνος váp φῆσιν * « "Ev 
τῷ κόσμῳ θλῖνιν Έξετε, ἀλλ dj λύπη ὑμῶν εἰς χαρὰν 
γενήσεται.» Ἡ οὖν τὸ, «Αρτι, » διὰ τὸ ἀγαλλέαμς 
προσετέθη , ὡς τοῦ μέλλοντος διαδέχεσθα: ἀγαλλιά- 
µατος, οὐκ [&x' ὀλίγον ὄντος , ἁλλ ἐπὶ μακρόν τε 
καὶ ἄπειρον * f) τὸ, € Ὀλίγον, » πρὸς τὸ ἐπιφ:ρόμε- 
voy λυπηρὸν λογιστέον. ἵνα ᾗ οὕτως * « Ei δέον &pz: 
ἑστὶν ὀλίγον 2 λυπηθῆναι « ἐν τοῖς ποικἰλοις zstpa- 
σμοῖς.» "AAA ἐπειδὴ τὸ τῶν πειρασμῶν θόρυδον ἓν- 
Εποίει, διὰ τοῦτο ἐπήγαγε «tv τῶν πειρασμῶν 
αἰτίαν, ὅτι διὰ τούτων «τὸ δοχίµιον ὑμῶν, » φανε- 


D ρώτερον Ἠίνεται xal ετιμιώτερον χρυσίου, ἐπεὶ 
καὶ αὑτὸ δοχιµαζόμµενον πυρὶ, μᾶλλον ἀνθρώτοις 


σπουδἀζεται” προστίθησι δὲ xai τὸ, « Ei Géov, » 
διδάσχων, ὡς οὔτε πᾶς T0550; πειράζεται διὰ 02:7: 
ων, οὔτε mà; ἁμαρτωλός. Αλλ οὐδὲ εὐθυνεῖτα: | f. 
εὐθην.] τούτων ἑκάτερος εἰς ἀεί' ἀλλ᾽ οἱ μέν 6«.- 
θόμενοι δίκαιοι, εἰς πρυσθήκην στεφάνων πάσχουσιν' 
οἱ δὲ ἁμαρτωλοὶ, ἵνα τῶν ἁμαρτιῶν δίχην ἑχτίσω- 
vw. OU πάντες δὲ δίχαιοι θλίδονται * ἵνα μὴ τη» 
xix αν ἐπαινετὴν νοµίσας, µισήστς τὴν ἀρετίν. 


')νδὲ πάντες οἱ ἁμαρτωλοὶ θλέδονται ' ἵνα μὴ fj ἀνά- 


στασις ἀπιστηθῇ, ὡς πάντων ἐνταῦθα τὰ ἑαυταν 
ἀπολαμθανόντων. 











— - - - 


1197 


EXPOSITIO IN EPI5T. I S. PETRI. — CAP. f. 


1191 


« Eig ἔπαινον, xci τιμὴν, xai δόξαν, iv &zoxa- A — Vins. 7-9. « ln laudem ct gloriam el honorem 


λύψει Ἰησοῦ Χριστοῦ: ὃν οὐκ εἰδότες ὀγαπᾶτε * εἰς 
ὃν ἅἄντι ud] ὁρῶντες , πιστενοντες δὲ , ἀγαλλιᾶσθ: 
χαρᾶ ἀνεχλαλήτῳ καὶ δεδοτασµένη ΄ χομινόμενο: t 
τέλος τὶς πίστ-ως ὑμῶν, Gwtrnilav quyov. » Τη» 
αἰτίαν τῶν κακοπαθούντων ἐνταῦθα διχαίων διὰ 
τούτων δηλοῖ ' ἅμα μὲν παραμυθούµενος αὐτοὺς, ὡς 
περιφανεστέρων αὐτῶν ὑπὸ τῶν θλίψεων Υ:νομένων, 
ἅμα δὲ καὶ σπουδαιοτἑρουζ zov: v διὰ τοῦ :.ρησθεῖναι 
τὸ, « Ἐν ἀποχαλύφε, Ἰησοῦ Χριστοῦ * » ὡς τοῦ τότε 
καιροῦ τῇ ἐπιδείξει τῶν πόνων, πολ) ην τὸν εὔχλειαν 
τῶν διηγωνισμένων παρεξοικένωο. Monszili 2: δὲ καὶ 
ἄλλο τι ἐφελκνστικὸν πρὸς τῶν ὑτομονὴν τῶν 0λί- 
Ψεων. Τί τοῦτο; Τὸ, « Ὃν οὐκ εἱδότες ἀγαπᾶτε 
ἄρτι. 2 El γὰρ «οὐχ εἰδότες » αὐτὸν σαρχὺς ὀφθαλ- 
μοῖς, ἐκ µόνης ἀχοῖς «ἀγαπᾶτε,» qnot, σχοπεῖτε, 
ὅστν ἀγάπην ἐπιδςίξεσθε, ἱδόντες αὐτὸν, xal ταῦτα 
ἐν 64 ἁποχαλυπτόμενα (f. -vov]. El γὰρ τὸ πάλος 
αὑτοῦ οὕτως ὑμᾶς ἐπεσπάσατο, τί ἄρα διαθείη ὑμᾶς 
à μετὰ ἀνυτερθλήτου λαμπρότητος ἐμφάνεια αὖ- 
τοῦ, ὅτε xal ὑμῖν παρέξει τὸ γέρας, σωτηρίαν vu- 
χῶν; 'Q; οὖν τούτῳ ἐμφανίσεσθαι µέλλοντςς, xl 
δόξης τοσαύτης ἀξ.ιωθῆναι, ἰσόῤῥοπον τούτου νὺν 
ἐπ'δειξάμενοι καρτερίαν, τὸ πᾶν Έξετε τοῦ προτε- 
θέντος σκοπ»ῦ. 


e Περὶ ἡ: σωτηρίας ἐξενίτησαν καὶ ἐξτρεύντσαν 
προφῆται, οἱ περὶ τῆς εἰς ὑμᾶς χάριτος “τρηφητεύ : 
σαντες. » Ἐπειδὴ περὶ ΨφυχΏς σωτηρίας ἐμνήσθη, 
αὕτη δὲ ἄδηλος, xai ξενίσουσα την ὀχοὴν», τοὺς προ- 
«τας παράχει, καὶ ἑςητηχότας, καὶ, Ἱρευνηχότας 
περὶ αὑτῆς. Καὶ γὰρ ἐζήτησαν, ὥσπερ Aavit περὶ 
τῶν µελλόντων, ὃ, καὶ διὰ τοῦτο « àvtp ἐπιθυμιῶν» 
ἐχλήθη ὑπὸ τοῦ χοηγµατίζοντος αὐτῷ ἀγγέλου * xai 
εί ἐζίτησαν, ἐπάχει" € El; τινα καὶ ποῖον χαιρὸν 
ἐδ'λου τὸ ἐν αὐτοῖς Πνξῦ-κα. » — « El; tiva » μὲ», 
τὸν ἐπὶ GuvtiAza* « molo) » δὲ, τὸν, ὅτε ταῖς δια- 
ςέροις αἰγμαλωσίαις τῶν ᾿Ιουδαίων πρὸς παντελῆ 
ὑε,σέθειαν ἁποχλινάντων, εὐπσράδεχτοι χατ΄σ-ττα) 
κατὰ Χριστὸν μυστέριον. Σχόπει (b, ὅτι 
« Jhvzoua Χοιστοῦ » εἰρηρὼς, Üsozoyel τὸν Ἆρ:στό’. 
Ἕ λλλου 6i τοῦτο τὸ Π ῦΌμα τὰ πάθη τοῦ Ἀριστον, 
διὰ μὲν Ἡσαϊου εἰπίν ^ « Ὦς πρό΄ατον ἐπὶ σφα" 
yh» ἤχθη * » διὰ δὲ Ἱξρεμίου, « Aste, xax ἐμθάλω- 
μεν Quo) εἰ; τὸ, &oxov αὗτου.» τὴν δὲ ἀνάστασιν, 
διὰ σης, « Tr, μέρα, ςἧσαντος, τῇ τρίτῃ ἄναστη- 
σὐμεία ἑναντίον αὐτοῦ, xat Üuozopsv τοῦ γνῶθναι 
τὺν Κύρ:ον * ὡς ἵρθρον ἔτοιμον εὑρέσομεν αὐτόν.) 
ἉΑπεχαλυφθη Gb, φ.οἳ , τούτοις, οὗ OV ἑαυτοὺς, 
αλλὰ Oi find; |f. ὑμ.]. Δύο δὲ ταῦτα διὰ τούτων 
ἑργάζεται τῶν Ἀό-ω». τό τς προμηθὲς τῶν τρ,φη- 
τῶν ἐνδειχνύμενος, καὶ τὸ, ὅτι προεγνωσµένοι Toa 
Θεῷ xal πρ) χαταθολῆς χόσμον οἱ νῦν χληθέντες 
εἰ; τὸν χατὰ Χριστὸν πίστιν. Διὰ μὲν οὖν τοῦ τῶν 
ποορττῶν προιτθοὺς ἐφάνει αὗτους, μὴ ἀπειθῷ; 
ὃ ατῦσσθχι πρὸς τὰ ὑπὸ τῶν πρυρητῶν αὐτοῖς πε- 


εἰς 5 


1 Dan. x, 11, * Isa. tur, 7. Jerem. xi, 19. 


D 


C 


D 


in revelatione Jesu Christi. Quem cum rescia- 
lis, diligitis : in quem nunc quoque non videntes 
ereditis, credentes autem exsultabitis leutia ine- 
narrabili et. glorilicata, reportautes. finem fide 
vestre, salutem. animarum. ». Causain, ob quam 
justi in. hac vita. afflictiones patiuntur, bisce vcr- 
bis declarat. Simul etiam eos consolatur ea ratione, 
quod ex affliction? illustriores. fiant. Prxteriea ut 
diligentiores reddat, « In revelatione Jesu Cliristi, » 
audit : quoniam co {ομήρους ianiiestatione latorum 
maximam pro tolerat,s certaniinibus gioriim retri- 
buet. Verum et aliud quidpiam, ut eosdem. ad 10- 
lerantiam tribulationum allic.at, proponit, Quod- 
nam vero istud ? Nempe « Quem, cum non vider.tis, 
diligitis, » ac si diceret : Si eum, tametsi nun- 
quam Oculis corporeis videritis 35/4, ο solo t» 
men auditu « diligitis; » reputate, quantam jpsum 
videntes dilectionem sitis habituri, idque cum in 
gloria reveletur. Si enim Passio ipsius adeo vos 
atiraxit; quomodo vos alliciet. illius cum incon- 
parabili splendore revelatio, quando el vobis prx- 
mium erogabit « salutem animarum. » Quoniafü 
iyitur cum ipso apparituri estis, et. tanta eloiia di- 
tandi , parem tanto praeio lortitudinem cxbibete ; 
Sicque propositum scopuur oinni ex parte asseque- 
mini. 

V£ns. 10. « De qua salute cexquisierunt, atqve 
scrutati sunt prophetze, qui de futura in vol/s gra- 
tja proplietaverunt. » Quoniam de. salute. aninse 
meution :m fecit, caque occulta et peregrina au.litui 
est, in tesiimonium ad.lucit prophetas, qui exqui- 
Sierunl et serutati de ca. sunt... Scilieet. ex quisie- 
runt, sicut! Darniel de rebus futuris ; quare 7-5 « Vir 
desideriorum » dictus est ab angelo, qui ipsi se- 
creta futura pandebat. Et quid exquisierint subiit, 
nempe « in quod, vel quale tempus siguificaret in 
eis Spiritus. » —« In quod » quidem, nempe tempus 
consummationis mundi; « in quale » vero, nempe 
illud, quo Judei ob varias captivitates ad. pfe: 
ctum Dei. cultum declinantes aptiores ad Ctristi 
mys!erium evaserunt, Olserva vero, quomodo di- 
cens, « Spiriius Cliristi, » Christi divinitate in- 
dicat, Significa vit autem Hioc $pititus, cum Chri 
sii passionem per Isaiam praununtiavit dicens * : 
« Sicul ovis ad occisionem. ductas est : » ct per 
Jeremiam : « Venite, tiittamus liznam din panen 
cjus 15: » resurrectionem. vero. per. Osean, qu: 
al : « In die tertia. vesurgemus in. corspecut 
ejus, sequemturque, ut cognoscamus. Donum : 
quasi diluculum piaparatum inveniemus ipsum, » 
Revelatum est, inquit, istis, non propter ipsos, scd 
propter nos. Duo autem per lizc verba confici: 
apostolus : nam et prophetarum pravidentiain 9s - 
tendit; et quod ante immundi coustitutionem pr;eco- 
giiti erant Dco ji, qui nunc. a4 fidem Chii-ti vo- 
cati sut, Et quidem prophetarum. providentia ins 


! Osc. vi, 5$. 


1195 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


1200 


sinuat illis, ne incredulos se prabeant ad ea, quse A προφητευμένα * ὅτι μηδὲ υἱοὶ σώφβονες xaczaqpe- 


sunt ab eisdem prophetis prenuntiata : nam neque 
filii, qui sapiunt, paternos labores unquam con- 
teiununt. Si enim illi, qui nil. emolumenti perce- 
puri erant, exquisierunt tamen el invenerunt ; ac 
preterca quie invenerant, scripto commiserunt, ut 
velut hzereditatem quamdam ad nos transmilterent, 
profecto nas, inquit, injusti essemus, si hzc par- 
vo in pretio haberemus. Quamobrem nolite nos, 
qui ista vobis evangelizamus, flocci facientes, ina- 
uem reddere preelicationem nostram. Et. hzc qui- 
dein de providentia prophetarum. Ex eo vero quo] 
przcogniti sint a Deo, terret eos, ne indignos di: 
vina przscientia ac vocatione se exhibeant, 'sed 
potius invicein se excitent, quo Dei dono digui 
fiant, 

3593 Vrns.11-12. « Scrutantes in quod ve! 
quale tempus signifiearet in eis Spiritus Christi : 
pranuntians eas qui in Christo sunt, passiones et 
posteriores glorias, Quibus revelatum est, quia non 
sibimetipsis, nobis autem ministrabant ea. » Si et 
apostoli et prophet: Spiritu sancto afflante edidc- 
ruit, hi quidem prophetiam, illi autem Evange- 
lium, ii nil a prophetis discrepabant. Oportet ἱεὶ- 
tur, inquit, eodem vos studio ferri, ac domestici 
prophetarum ferebantur, ne poene eorum, qui 
prophetis non erediderunt, subjaceatis. Adnotan- 
dum vero Petrum Trinitatis mysterium allatis in 
verbis patefacere. Cum enim, inquit, « Spiritus 
Christi, » Filium et Spiritum sanctum exprimit ; 
Patrem vero, cum ait, « De celo : » non enim per 
celum hic locus aliquis intelligendus est, sed per 
excelleutiam Deus ipse. 

« Qui ntuic nuntiata sunt vobis, per eos qui 
evangelizaverunt vobis, Spiritu sancto misso de 
ccelo, iu quz (1) desiderant angeli prospicere. » 
Exhortationem hic subnectit apostolus ex iis qve 
ante in honore fuerunt. Cum  przemisisset, quod 
prophete nobis salutis nostre mysteria submini- 
strarint, et quod ista adeo sublimia essent, ut etiam 
angelis amabilia forent, quod ostendit ex lztitia, 
qua ipsi in Nativitate Domini cecinerunt : « Gloria 
in altissimis Deo 11 : » cum hzc, inquam, dixisset, 
subdit rationem, cur ea dixerit, hunc ferme in mo- 


νοῦνται πατρ'κῶν πόνων. El γὰρ αὐτοὶ, μηδὲν ὀνή- 
σλχσθαι µέλλοντες, ἐζήτησαν xal εὗρον ' ἀλλὰ καὶ 
εὐρόντες βιθλίοις ἐγκατίθεντο [f. ἐγχατέθ.], ὥστερ 
τινα χλῆρον παραπέµποντες ἡμῖν " οὐ» ἂν ἡμεῖς, 
qno, 6lxa:ot, περὶ ταῦτα χκαταφρονγτικῶς δ-ακεί- 
µενοι. Διά τοι οὖν τοῦτο μηδὲ ἡμᾶς τοὺς ταῦτα εὖ- 
αὖγγελιξομένους ὑμῖν, ταῦτα περὶ φαύλιυν [ f. παρὶ 
φαῦλον] τιθέντε;, χενὸν ἀποφήνητε τὸ Εὐαγχέλιου 
tuv. Διὰ μὲν οὖν τοῦ προμηθοῦς τῶν προφητῶ». 
«auta * διὰ δὲ τοῦ προεγνῶσθαι ὑπὸ θεοῦ «ραθεῖ, μὲ 
ἀναξίους ἑαυτοὺς τῆς τοῦ θεοῦ προγνώσεως ἁπ-- 
φῆναι, μηδὲ τῆς ὑπὸ τούτου χλήσεως, ἀλλά χατ:- 
πείγεσθαι ἀλλήλων εἰς τὸ ἀξίους γενέσθαι τῆς δωρεᾶς 
τοῦ Θεοῦ. 


ε Ἐξερευνῶντες εἰς tiva καὶ ποῖον καιρὸν ἐδήλεν 
τὸ ἐν αὐτοῖς Πνεῦμα Χρ:στοῦ προμαρτυρούμµενον τὰ 
εἰς Χριστὺν παθήµατα xal τὰς μετὰ ἑαῦ-α δόξας. 
Of; ἀπεχαλύφθη ΄ ὅτι οὐχ ἑαυτοῖς, ἡμῖν δὲ δ.ηχ΄- 
νουν αὐτά. » El καὶ αὐτοὶ) xai οἱ προφῆται ἓν Iv» 
ματι ἁγίῳ ἐνήργησαν, οἱ μὲν τὴν προφητείαν, οἱ 
δὲ τὸ Εὐαγγέλιον * οὐδὲν τούτων τὸ διάφορον z7 
τοὺς προφήτας. Δεῖ τοίνυν τὴν αὐτὴν ὑμᾶς, φταὶ, 
σπουδὴν εἰσάγειν, ἣν xal οἱ xatíxoot τῶν προςη: 
τῶν, ἵνα μὴ τῇ τῶν ἀπειθησάντων τοῖς προφίέταις 
ὑποδληθῆτε Ἱιμωρίχ. Ἐπισητμαντέον δὲ, ὅτι ài 
τοὐτων τὸ τῆς Τριάδος μνστήριον ὁ Πέτρος ἁπο- 
καλύπτει ᾽ διὰ τοῦ εἰπεῖν μὲν, «Πνεῦμα Χριστοῦ, 
τὸν Υἱὸν καὶ τὸ Πνεῦμα * τὸν δὲ Πατέρα, διὰ τοῦ 
εἰπεῖν, « 'Anb οὐρανοῦ.» To δὲ, « Απ οὐὔρανοὺμ 
μὴ τοπιχῶς λάδῃς, ἀλλὰ χαθ᾽ ὑπεροχὴν προηγουµένον 
θεοῦ. 

ε Ἁ voy ἀπηγγέλη ὑμῖν διὰ τῶν εὐαγγελισαμέ- 
νων ὑμᾶς ἐν Πνεύματι ἁγίῳ ἀποαταλέντι ἀτ' οὗρ:- 
νοῦ, εἰς ἃ ἐπιθυμοῦσιν ἄγγελοι παραχύψαι. » Αἰ- 
τιολογικῶς ἀπὸ τῶν προτετιµηµένων ἡ παράχχη- 
σις. Εἰπὼν yàp, ὅτι οἱ προφῆται διηχόνησαν ἡμῖν 
τὰ τῆς σωτηρίας ἡμῶν ' ταῦτα δὲ οὕτως ἣν θα:- 
μαστὰ, ὡς χαὶ ἀγγέλοις ἑράσμια χαταστῆναι (xzl 
ὅτι ἑράσμια αὐτοῖς ταῦτα, ἔδειξεν ἀφ᾽ ὧν ἐκ περι: 
χαρείας ἓν τῇ γεννήσει Χριστοῦ, τὸ, « Δόξα Ev ὑψί- 
στοις θεῷ, » ἐμελῴδουν ) ' εἰπὼν οὖν ταῦτα, irá 
τούτων τὸ αἴτιον, xal φησιν’ Ἐπεὶ οὖν ταῦτα τὰ 


dum : δἱηοβίγα omnibus (nempe non solum bho- f ἡμέτερα πᾶσιν ἐράσµια, οὐ µόνον ἀνθρώποις, ἀλλὰ 


minibus, sed etiam angelis) amabilia sunt, igitur 
εἰ vos liaud segnes οἳ incurii, sed fervidi et fortea 
esse debetis. Hoc enim significat illud, « precin- 
cti lumbos: » quod etiam Job in mandatis accepit a 
Deo. Quod autem lumbos precincti esse  debea- 
mus, patefacit addens : « mentis vestrae. » Ίνα jgi- 
tur comparati, et « sobrii, perfecte sperate id quod 
vobis promittitur, gaudium ; » quod est illud, de 
quo paulo ante mentionem facit, nempe habendum 
in secundo Christi adventu. 


!* Luc. 11,14. 


καὶ ἀγγέλοις, μηδὲ ὑμεῖς ἀμελῶς πρὸς ταῦτα δ-ατε- 
θῆτε, ἀλλὰ συντείναντες ἑαυτοὺς, xal ἀνδριχῶς 
διατεθέντες (τοῦτο γὰρ δηλοῖ διὰ τοῦ, ᾿᾽Αναζώσα- 
σθε « τὰς ὀσφύας.  ὃ καὶ Ἰὼ6δ προστάσσεται παρὰ 
τοῦ θεοῦ: ὀσφύας δὲ τίνας, ἐσήμανεν, ὅτι τὰς ετῆ: 
διανοίας » λέγει) - οὕτως οὖν παρεσκευασµένοι καὶ 
ενήφοντες, τελείως ἑλπίσατε ἐπὶ τὴν φερομένην 
ὑμῖν χαράν.» Αὕτη δέ ἐστιν, ἣν καὶ πρὸ Bpayéo; 
φησὶ, κατὰ τὴν δἐυτέραν τοῦ Κυρίου παρουσίαν. 


Bonifacii Finetti note. 


(4) Vulg. quem. 











201 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. — CAP. I. 


12:2 


«Aib. ἀναζωσάμενοι τὰς ὀσφύας τῆς διανοἰας A — Vens. 15-16. « Propter quod succineti lumbos 


ὑμῶν, νῄφοντες, ταλείως ἑλπίσατε ἐπὶ τὴν φεροµέ- 


νην ὑμῖν χάριν ἓν ἀποχαλύψει Ἰησοῦ Χριστοῦ - ὡς 
τέχνα ὑπαχοῆς, μὴ συσχηματιζόμενοι ταῖς πρὀτξ- 
pov kv τῇ ἀγνοίᾳ ὑμῶν ἐπιθυμίαις * ἀλλὰ χατὰ τὸν 
χαλέσαντα ὑμᾶς "Άγιον, xal αὐτοὶ ἅγιοι t£v. πάσῃ 
ἀναστροφῇ γενήθητε. Διότι γέγραπται ' "Άγιοι γίνε- 
σθε, ὅτι ἐγὼ; ἅγιός slut. Συσχηματισμὸν, τὴν 
συμπεριφορὰν τὴν πρὸς τὰ πράγµατα τὰ παρόντα 
Aéyer* 8 τινες τῶν ἀνοήτων [καὶ νῦν] φασιν, ὅτι 
πρὸς τὰ πράγματα [δεῖ] διαγίνεσθαι. Τοῦτο οὖν 
ἑᾶσαι, ὡς µάταιον, [κελεύει, | εἴτε Ev γνώσει, εἴτε 
χαὶ «kv. ἀγνοίᾳ» ταύτῃ πρὸ τούτου ἑνεσχέθησαν. 
& Ἀλλά » νῦν, [λέχει,] τῷ καλέσαντι «συσχηματιζό- 
pivot, ». 'Aylu ὄντι, « ἅγιοι al αὐτοὶ γίνεσθς. » 
εΚαὶ εἰ Πατέρά ἐπικαλεῖσθε τὸν ἀπροσωπολή- 
πτως χρίνοντα χατὰ τὸ ἑκάστου ἔργον, ἐν «όθψ τὸν 
τῆς παροιχίας ὑμῶν χρόνον ἀναστράφητε * εἰδότες 
ὅτι οὗ φθαρτοῖς, ἀργυρίῳ f| χρυσίῳ, ἑλυτρώθητε ix 
τῆς µαταίας ὑμῶν πατροπαραδότου ἀναστροφῆς, 
ἀλλὰ τιµίῳ αἵματι ὡς ἀμνοῦ xai [υμΐᾳ. om. xal] 
ἁμώμου xal ἁαπίλου Χριστοῦ. » Διττὺν ἡ Γραφὴ τὸν 
φόδον olbs * τὸν μὲν mpoxavapxttxby, τὸν δὲ τελειω- 
τιχόν. ΠἩροχαταρχτιχὸν μὲν, ὃς xol στοιχειωτιχός 
στι, τὸν διὰ φόθον τῶν πεπραγμένων τινὶ πρὸς τὸ 
αωνφρονεῖν ἐχχαλούμενον τελειωτιχὸν δὲ, τὸν [f. τὸ]. 
διὰ τὸ τελειῶσθαι [f. ---οὔσθαι] ἐν τῇ ἀγάπῃ τοῦ 
πρὺς ὃν quia σπεύδειν, φοθεῖσθα:, µή τι τούτων 
αὑτῷ ἐνδεῖ, ὧν τις |f. τοῖς] σφέδρα ἀγαπῶσιν ὀφεί- 
λεται. Ὑ πόδειγµα τοῦ πρώτου, ὃς xoi στοιχειωτι- 
χός ἐστι, τὸ ἓν Ψαλμοῖς εἰρημένον, τὸ, «Φοδιθήτω 
«bv Κύριον πᾶσα fj 17, ». τοῦτ ἔστιν, οἷς οὐδὲν µελ- 
Aet [f. μέλει] οὐρανίου φρονήµατος, ἀλλά Υηΐνου 
µαταιότητος. Τί γὰρ ἂν πάθοιεν, « ὅταν ἀναστῇ θραῦ- 
σαι τὴν γῆν») Tou δευτέρου δὲ, τοῦ τειλειωτιχοῦ, 
λέγω, ὃ xal αὐτὸ παρὰ τῷ Δαδὶδ ἔστιν εὑρεῖν ἓν οἷς 


λέγει” εΦοδήθητε τὸν Κύριον, πάντες οἱ ἅγιοι αὖ- . 


φοῦ, ὅτι οὐκ ἔστιν ὑστέρημα τοῖς φοδουμένοις αὐτόν.» 
καὶ πἀλιν, €'O φόδος Κυρίου, ἁγνὸς, διαµένων εἰς 
αἰῶνα αἰῶνος.) Κατὰ τοῦτον οὖν τὸν τελειωτιχὸν 
φόδον xai Πέτρος παραχαλεῖ νῦν δ.ατίθεσθαι τοὺς 
ὑππχόους αὐτῷ, φάσχων, ὡς Ἐπεὶ δι’ οἰχτιρμὸν 
ἄφατον τοῦ πεποικεχότος θἘοῦ εἰς υἱυὺς αὑτοῦ àv- 
ελήφθητε, ὁ φόδος ὑμῖν οὗτος αυμπἀρεδρος ἕἔστω, 
ὡς ἐξ ἀγάπης ὑμεῖς τοῦ πεποιηχότος γενόµενοι, 


xai οὐχ ἐξ ἔργων. Ἐκ πολλῶν δὲ ποιττάµενος τὴν D 


παράκλησιν (πρῶτον διὰ τῶν ἐπιθυμητικῶν [f. — 
κῶς] πρὸς αὐτὰ δ.αχειένων ἀγγέλων, εἶτα 
ἀπὸ τοῦ Γραφιχοῦ, εἶτα ἀπὸ τοῦ ἀναγχαίου * ἐτεὶ 
γὰρ τὸν θεὸν ἐπιχαλοῦντχι Πατέρα, ἀνάγχη τὸν ἐπι- 
θυμοῦντα υἱοθεσίαν [f. —a;], ἄξια τοῦ Πατρὺς 
ποιεῖν * xai τἐταρτον, ὅτι µυρία ἔλαθον ἀγαθὰ ξιὰ 
τοῦ χαταβληθέντος ὑπὶρ αὐτῶν τιμήματος * τοῦτο 
δὲ ἐστι τὸ τοῦ Χριστοῦ αἷμα, ὅπερ ἀντίλντρον ἐδόθη 
πῶν ἁμαρτιῶν τῶν ἀνθρώπων) ' χελεύε, οὖν διὰ 
ταῦτα τὸν χρόνον πάντα τοῦ δὴν σύνοιχον ἔχειν τὸν 
Φόδον τὸν τελειωτιχόν. Φόθος vào ἀεὶ τοῖς τελειω- 


33 153. 1, 19, 21, | Psal, xxxi, 10. 


mentis vestrzs, sobrii sperate in eam, qux offertur 
vobis, gratiam, in revelationem Jesu Christi : 
quasi fllii. obedientie, non confligurati prioribus 
ignorantie vestre desideriis. Sed secundum eum 
qui vocavit vos, Sanctum, et ipsi in omni conver- 


satione sancti sitis. Quoniam scriptum est : Sancti 


eritis, quoniam ego sanctus sum. » Configurari 
hic vocat rebus przsentibus cireumferri; ut qui- 
dam insipientes et nunc dicunt, oportere sinere se 
prasentibus rebus ferri. Hoc itaque, tanquam va- 
num, cui hactenus sive scientes, sive « ignorantes » 
adhzserunt, ut relinquant, przecipit : « Sed nunc, » 
inquit, « conflgurati » illi, qui vere Sanctus. eet, 
« et vos sancti estote. » 

3506 Vzns. 17-19. « Et si Patrem invocatis eum, 
qui sine acceptione personarum judicat secundum 
uniuscujusque opus, in timore incolotus vestri 
tempore couversamini, scientes quod non  corru- 
ptibilibus auro vel argento redempti estis, de vana 
vestra conversatione patern: traditionis, sed pre- 
tio&o sanguine quasi agni immaculati Christi et 
incontaminati. » Duplicem timorem novit Serip- 
tura : jnitiativum unum, alterum perfectivum. 
Initiativus, qui et. elementaris, est quo quis ex 
jur roba ad honestam vitam revocatur : perfectivus, 
quo quis, propterea. quod in ejus, cujus amicitia 
s'udet, amore perficitur, time! ne illi aliquid 
eorum desit, qua quis inpense diligentibus 
debet, Exemplum primi, seu. elementaris, est illud 
quod in Psalmis dicilur: « Timeat Dominum 
emnis terra, » hocestii, qui nullam ccelestis 
sapientis, sed solius terrenz vanitatis curam 
babent : quid enim his eveniet, « cmn surrexerit 
Dominus percutere terram !*? » Alterius ctiam 
exemplum apud David reperTP: est, ubi ait : 
« Timete Dominum omues sancti ejus, quoniam 
non esi inopia timentibus eum '*; » el rursus . 
« Timor Domini, sanctus permanens in. &eculum 
szxculi **. » Petrus itaqu» hortatur discipulos suos 
ut hunc perfectivam timorem in cor!e habeant, 
dicens : Quoniam per ineffabilem Dei creatoris 
misericordiam in filios ipsius assumpti estis, tinior 
iste semper vobiscum assideat, utpote qui tales 
elfecti estis ex Dei benignitate, non ex operibus 
vestris. Ex multis igitur adhortationem suam con- 
ficit apostolus. Nempe, primo, ex desiderio, quo 
erga ea ipsimet angeli feruntur , secundo , ex Seri- 
plura ; tertio, ex necessitate : quandoquidem enim 
Deum Patrem appellant, necesse est. ut qui affilia- 
fionem | desiderant, digna tanto Patre operentur; 
quarto demum, quoniam innumera bona percepe 
runt ex pretio pro ipsis persoluto : quod est sanguis 
Christi, qui datus est in pretium redemptionis pro 
peccatis hominum. Per hzc igitur omnia precipit, 
ul toto vite tempore perfectivum hunc timorem 
habeant : timor enim perpetuus est perfectis homi- 


5 Pea xen, 10. 


1903 THEOPHYLACTI BULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡ. 


nibus, ne illis aliquid ad vcram perfectionem desit. A Οεῖσιν ἀνθρώποις, ut, ἑλλείπεν τε 


Cousilera vero, qua ratione, dicente Christo : 
« Pater non judicat quemquau ; sed omne judicium 
dedit Filio !5, » nunc Petrus diest Patrem judicare, 
Ad hoe nos dicimus, quod etiam hoc Christus 
asserat : « Non. potest Filiusase facere quidquam, 
nisi quod viderit Patrem facientem !*. » Huc autem 
consubstantialitatem sancte Trinitatis ostendit, οἱ 
quod in ca sit. omnimoda identitas, οἱ pacifica, 
atque imperturbabilis concordia, Ait autem indiffe- 
renter Patrem judicare, quia quidquid quis de una 
Persona dicit, id omnilus cominune esse censen- 
dum est. Aliunde vero 357. cum Dominus 
apostolos filios vocaverit, ac etiain paralytico dixe- 
rit: « Fili, remittuntur tibi peccata tua ',» nihil in- 
congrui apparet, quod ipse eorum, quos sanctitatis 


'communicatione genuit, Pater appelletur. 


κο, 20-21. « Przcogniti quidem ante mundi 
constitutionem, manifestati autem novissimis tem- 
poribus propter vos. Qui per ipsum fideles estis in 
Deo, qui suscitavit illum a mortuis, et dedit ei glo- 
riam. » Morti. Christi, ejus resurrectionem adjun- 
xit : timebat enim facilem neophytorum ad in(ide- 
litatem relapsum, si solius humiliationis Christi 
per passiones meninissel, verum quoniam laud 
recens esse incarnalionis mysterium, siquidem et hoc 
iusipiemtes conturbat; sed jn supernis « ante 
constitutionem mundi » pro tempore opportuno 
reconditum, manifestatum etiam est prophetis qui 


Tc € 
Σχόπει δὲ, ὅτι εἰρημένου ὑπὸ Χριστοῦ.» C Tt « 
vho κρίνει οὐδένα, ἀλλὰ τὴν zpíaty πθέσα» 6i 
Yl, » πῶς νῦν ὁ Πέτρος τὸν Πατέρα 2e22- Ες 
Πρὸς ὃ ἐρυῦμεν, ὡς καὶ τουτοεῖρτ2εςν 6 M 
;05 δύναται γὰρ ὁ Υἱὸς ποιεῖν οὐδεξ», £x 
βιέπῃ τὸν Πατέρα πο.οῦντα.» Τοῦτο &E& τ» c 
τῆς ἁγίας Τριάδος παρίστησι, σαν eT: σω 
πᾶσα ἐκεῖ χα) σύμπ)οια εἰρηναία κα ὥἄστα- 
Els» ἁδιαφόρως τὸν Πατέρα xplvst-^, «ες, ὁ 
ἐρῇ τις καθ) ἑνὰς τῶν τριῶν Προσείρστει». a 
λογιζουένου τοῖς πᾶσιν. "Άλλως τε, xxt τοῦ λ 
τέχνα κἀαλοῦντος τοὺς ἀποστόλους, καὶ τερ 7-252 
εἰπόντος' «Τέχνον, ἀφέωνταί σου ai &;xp 
οὐδὲν ἀπεμφαίνει, καὶ αὐτὸν Πατέρα νκαλεζσθα: 
γεννητῶν, ὧν µεταδόσει ἐγέννησεν ἁγδόττιτος. 


«Προεγνωσμένου μὲν πρὸ καταζολΏς X052: 
φανερωθέντος δὲ ἐπ᾽ ἑσγάτων τῶν χρόνων, δ:᾽ 25 
τοὺς δι αὐτοῦ πιστεύοντας εἰς θεὺν τὸν ἐγείέραν 
αὐτὸ) ἐκ νεκρῶν, καὶ δύξαν αὐτῷ δόντα.» T: -' 
Χριστοῦ θανάτῳ συνΏψε xa τὴν ἀνάστασιν * £223 
θεῖται γὰρ τὸ πρὸς ἀπιστίαν τῶν νεοφύτων εὖ μετὰ. 
6ολον, διὰ τὸ τῶν παθῶν τοῦ Χριστοῦ ἑπονείδιστο». 
'AXX ὅτι καὶ οὐ veapby τὸ κατὰ Χριστὸν posti pi 
(ἐπεὶ xal τοῦτο τοὺς ἀνοήτους θορυθεῖ)ο ἁλλ᾽ ἅνω- 
θεν «πρὸ καταθολῆς χόσμου» γατὰ τὸν εὔχαιρο 
αὐτῷ χρόνον ταμιενόµενον, ἐφανερώθη μὲν xai τοῖς 
περὶ τούτων ζητήσάσι, προφἠταις, ὡς ὀλίγου καῖ- 


de his exquisierunt, ut paulo antea dixit: nunc ς όπιν εἴρηχε: xai νῦν δέ φησιν, ὅτι τὸ « πρὸ κατα 


3i', id, quod «anle constitutionem mundi prz- 
cognitum est, » jam clore maunifestatum, seu per- 
fectum esse. Sed propter quos perfectum est? 
« Propter vos : »-—« Propter vos » enim, inquit, 
« excitavit eum e mortuis. » Quare autem 
« propter vos? » Ut, inquit, « vosmetipsos purifi- 


cantes in obedientia veritatis per Spiritum » fidem' 


οἱ spem. vestram in Deum habeatis, Sed ad quid 
purificantes ? Nempe, u! ei, qui per resurrectionem 
ex mortuis incorruptibilis vit» principium exstitit, 
credentes etiam, juxta eumder, qui vos ad immor- 
talitatem. vocavit, « in novitate viti? ambhule- 
iis 15.» Quod autem apostolus iste, sicut οἱ Pau- 
lus, dicat. Patrem «  £uscitasse Christum ex inor- 
Hus, » non tle perturbet. lta enim. intzoducloria 
utens docendi ratione, loquitur. Ceterum audi 
Christum dicentem, semetipsum sc suscitasse, cum 
ait : «Solvite templum hoc, et in tribus diebus ex- 
citabo illud 5 ;» et rursus ipse Christus ??, «Potesta- 
tem, inquit, babeo ponendi animam meam, et po- 
Aestatem, labgo iterum sumendi eam. » Per ccono- 
miam igitur quandoque referunt ad Patrem susci- 
Aationem Filii, ut innuant upam esse Patris et Filii 
Operalionem, « Ut lides vestra εἰ spes esset in 
Deo. » 

Vens. 22-25. « Animas vestras castificantes in 
pbcdientia charitatis, in fraternitatis amore sim- 


9 Joan. v, 92. !*]bid. 19. *" Mattb. ix, 2. 


θολῆς κόσμου» ἐγνωσμένον, ÜrnAovóv: νῦν £grvs- 
ρώθη, ἠτοι ἑτελέσθη. Καὶ διὰ τίνας ἑτελέσθη; AUC 
ὑμᾶς. » — «Δι ὑμᾶς » γὰρ, roiv, Ίγερεν t αὑτὸν 
Bx νεκρῶν. » Διὰ τί δὲ «δι ὑμᾶς;» "Iva, qnoi, 
 ἡγνικότες ἑαντοὺς Ev τῇ ὑπαχοῇ τῆς ἀλτθσίας διὰ 
Πνεύματος, » τὴν πίστιν ὑμῶν καὶ ἑλπίδα ἔχητε εἷς 
θεόν. Καὶ διὰ τί εἡγνιχότες: 2 Ὅτι τῷ Già τῇ; X 
νεχρῶν ἀναστάσεως ἀφθάρτου ζωΏς ὑμῖν πρ’καταβ- 
ξαμένῳ πιστεύσιντες, ὀφειλέται ἐστὲ xal αὐτοὶ 
κατὰ τὸν καλέσαντα ὑμᾶς εἰς ἀφθαρσίαν, y χαϊνό- 
τττι ζωῆς περιπατῆσαι. Εἰ δὲ τὸν Πατέρα χαὶ di- 
τος xal Παῦλός φησιν « ἐξαναστῆσαι τὸν Kupiov Ex 
νεκρῶν,» pij θορυξηθῇς. Εἰσαγωγικώτερον 130 


χρύµενος τῇ διδασκαλίᾳ vuv ταῦτά φησιν. Ἐπεὶ 


» 


D ἄχουσον Χριατοῦ μὲν λέγοντος ἑαυτὸν ἐγεῖραι, à 


Qv φησι’ « Λύσατε τὸν vaby τοῦτον, χαὶ SE did 
ἡμέραις ἑγερῶ αὐτόν ' ? xai πάλιν abi Σρι” 
στὸς, « Ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι τὴν ψυχἠν poo, Y 
ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαθεῖν αὐτὴν. » Üixoyogetoss" 
pov οὖν τῷ Πατρὶ ἔσθ᾽ ὅτε ἀνατιθέασι τὸν Yüy àva- 
οτῆσαι, ἵνα µία) ἐμφήνωσι Πατρὸς xi Yiov τη 
ἑνέργειαν. € Ὥστε τὴν πίστιν ὑμῶν xal ἑλπίδα evt 
θεόν.» 


« Τὰς Φυχὰς ὑμῶν ἡγνιχότες ἓν τῇ ὑπαχοῇ τή 
ἀληθείας διὰ Πνεύματος, εἰς φιλαδελφίαν ἀνυ κόχβί» 


9 Rom. vi, 4... !? Joan. n, 19. ** Joan. x, 18. 


te v 
* LI" Yel 
ALT 
. 


7237 - 
"^A e 





1205 


"wQ.* ἀναγεγεννημένοι, οὐχ ix σπορᾶς «φθαρτῆς, 


ἀλλὰ ἀφθάρτου, διὰ λόγου ζῶντο; θεοῦ, χαὶ µένον- 
τος εἰς τὸν αἰῶνα. Διότι πᾶσα σὰρξ χόρτος, χαὶ 
πᾶσα δόξα αὑτης ὡς ἄνθης χόρτου. Ἐξηράνθη 6 
χόρτος, χαὶ τὸ ἄνθος ἐξέπεσε * τὸ δὲ ῥῆμα τοῦ θεοῦ 
μένει εἰς τὸν alva* τοῦτο δέ ἔστι τὸ εὐαγγελισθὲν 
εἰς ὑμᾶ;.. Εἰπὼν, « Αναγεγεννημένοι, οὐχ &x σπο- 
ρᾶς φθαρτῖς, ἀλλὰ ἀφθάρτου, διὰ λόγου ζῶντος 
8:09, xoà µένοντος sl; τὸν αἰῶνα.» παρατίθησιν 
ἐξ,υδενωτικῶς xai τὸ τῆς ἀνθρωπίνης δόξης εἴ- 
φθαρτον, ταύτῃ τὸν ἀκροατὴν ὑπολιχνεύων τῶν 
προβεθληµένων ὑπ αὐτοῦ ἔχεσθαι. ὡς τῶν μὲν, τὸ 
ἐστὶς ἑχόντων xal διαιωνιζόντων ' τῶν δὲ, φθανόν- 
των τῇ φθορᾶᾷ τὴν ὑπόστασιν. « Χόρτος» ἐνταῦθα 
χαὶ « ἄνθος χόρτου » τὸ xal πρὸς ὕπαρξιν χόρτου 
ἀσθενέστερον εἰς πίστιν παράγεται, οἷς χαὶ Δαυῖδ 
την xa0' ἡμᾶς ἀπεικάζει ζωήν. Οὕτω δὲ τὴν δόξαν 
ἡμῶν εὐτελίσας, ἀναλαμδάνει πάλιν xa διδάσχει 
σα ρέστερον, τί ἐστι τὸ ἀναγεννῖῆσαν αὐτοὺς « διὰ λό- 
Υου ξῶντος θεοῦ, καὶ µένοντος εἰς τὸν αἰῶνα”.»ύχαὶ 
€79t' « Tooto δέ ἐστι τὸ ῥῆμα τὸ εὐαγγελισθὲν εἰς 
ὑμᾶς, » — « El; τὸν αἱῶνα µένειν» αὐτ) διαδε- 
θαιοῦται, καθὼς καὶ 6 Κύριός φησιν’ « 'O οὐρανὸς 
καὶ ἡ ΥΠ παρελεύσονται, ol δὲ λόγοι uou οὗ μὴ 
παρέλθωσι. » Act δὲ εἰδέναι, ὅτι τὸ, « Bl; φιλαδελ- 
φίαν ἀνυπόχριτον, » οὕτω χρὴ προφἐρειν. Ἐκ 
καθαρᾶς καρδίας ἀλλήλους ἀγαπήσατε ἐχτενῶς, εἰς 
φιλαδελφίαν ἀνυπόκρινον, Al γὰρ ἐχδάσεις τῶν 


πραγμάτων ἔπαχολουβειν εἰώθασι τοῖς Bv αὐτὰς C fraternitatis amore simplici, seu mon 


πραγµατευοµένοις, Ἐπεὶ οὖν τῇ «ix καθαρᾶς xap- 
δίας» ἀλλήλων ἐκτενεῖ ἀγάπῃ fj ἀνυπόχριτος ἐπ- 
ακηλουθεῖ φιλαδελφία, καλῶς ἔχει, ἡγεῖσθαι μὲν τὸ, 
ε Ἐκ χαθαρᾶς χαρδίας *» ἔπεσθαι δὲ τὸ, c El; φιλ- 
αδε)φίαν.» ᾿Ἐπισημαντέον μέντοι, ὅτι xal τὴν, 
« Elg, » πρόθασιν δεῖ µεταλαμδάνειν εἰς τὴν, διά’ 
ἵνα ᾗ * Aix φιλαδελφίαν. 


ΚΕΦΑΛ. Β.. 

« Αποθέμενοι οὖν πᾶσαν χαχίαν, xa πάντα δό- 
ον, xal ὑπεοχρίσεις, καὶ φθόνους, xal πάσας χατα- 
αλιὰς, ὡς ἀρτιγέννητα βρέφτ, τὸ λογιχὸν ἄδολον 
Υάλα ἐπιποθίσατε, (va iv αὐτῷ αὐξηθῆτε εἰς ati- 
vrolav[slg σωτ. om. rulg.] * εἶπερ ἐγεύσασθε ὅτι Χρι- 
στὸς [leg. χρηστὸς] ὁ Κύριας. ἱΕρὸς ὃν προσερχόµενοι 
λίθον ζῶντα, ὑπὸ ἀνθρώπων μὲν ἀποδεθρκιμασμένον, 
παρὰ δὲ θ:ῷ ἐχλεχτὸν, ἔντιμον, xal αὐτοὶ ὡς λίθοι 
ζῶντε; οἰχοδομεῖσθε, οἶχος πνευματιχὸς, ἱεράτευμα 
ἅγιον, ἀνενέγχαι πνευματικὰς θυσίας, εὐπροσδξ- 
χ.ους τῷ θ:ῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Διότι περιέχει ἐν 
τῇ Γραφῇ. "Loo τίθηµι ἐν Σιὼν λίθον ἀκρογω- 
vtalov, ἐκλεκτὸν, ἔντιμον ' χαὶ ὁ πιχτεύων ἐπὶ αὐτῷ, 
ϱὐ uh χαταισχυνθῇ.» Tác πνευματικῆς ἀναγεννή- 
σεως vh» ὑπεροχὴν πρὸς τὴν κατὰ σάρχα Ὑέννησιν 


V —w/ 


κι Matth, xxiv, 25. 


EXPOSITIO IN EPIST. I S.PETRI. — CAP. II. 


"eov, Ex καθαρᾶς χαρδίας ἀλλήλους ἀγαπήσατε ἔχτε- A plici, ex (2) corde invicem diligite inipense (6). 


D 


ejus decidit; verbum autem Domini 


1206 


Renati non ex semine corruptibili, sed incorrupti- 
bili per verbum Dei vivi, et permanentis in zter- 
num. Quia omnis caro ut fenum : omnis gloria 
ejus tanquam fles feni : exaruit fenum, et flus 
manet in 
eternum. Hoc autem. verbum illud est quod evanze- 
lizatum est in. vobis, » Postquam dixit : « Renati 
non ex semine corruptibili, sed incorruptibili 
per verbum Dei vivi, et perman:-ntis ia :eter- 
num, » ob oeulos etiam pouil, contemptus gra- 
tia, bumana gloria facilem corruptionem, Audi- 
torem sic alliciens, ut 356 iis, qux ipse propo- 
suit, arcle adhareret, quandoquidem ea et consi- 
stentiam habent et perpetuitatem. Ad sumniam vero 
rerum corruptibilium  caducitatem  declarandun, 
ait, ea esse « fenum » ac etiam « florem feni, » 
quod est feno ipso debilior atque fugacior : quibus 
eliam David comparat vitam nostram. Sic itaque 
glotla nostrae exilitate explicata, rursus manifestius 
docet, quid sit illud, per quod sunt « renati per 
verbum Dei vivi, ct permaneutis in szcula ; » ait- 
que « hoc esse verbuin, quod evangelizatum est in 
vobis. » Ipsum autem « Manvere in ziernum » 
affimnat : sicut et Dominus ait: « Colum et terra 
transibunt?!, verba autem mea non prteribuut. » 
Opertet autem. scire, quod illud : « in frater- 
nitatis amore simplici, » etc., ita proferenduui sit : 
« Ex puro corde invicem diligite impense, in 
ficto ; » 
siquidem exiiuus rerum correspondere solent iis 
que propter ipsas fiunt. Quoniam igitur intensa 
ex puro eorde mutus dilectioni  correspondet 
fraternus amor non fictus, hinc concinne pranit- 
titur illud « Ex puro corde, » subjicitur vero illud 
« in fraternitatis amore. » Áninaivertendum vero 
est, quod hic propositio « in » sumatur pro propter, 
ut perinde sit ac : Propter fraternitatis amorem. 
CAPUT Ημ. 

Ὕεῃς. 1-6. « Deponentes igitur. omnem malitiam 
et omnem dolum et simulationes et invidias οἱ ουι- 
nes detractiones, sicut modo geniti infantes, ratio- 
nabiles et siue dolo lac concupiscite, utineo crc- 
scatis in salutem, siquidem gustasts, quoniam dul- 
cis est Dominus. Αά quem accedentes, lapidem vi- 
vum,ab liormainibus quidem reprobatuw, a Deo auteni 
electum οἱ honorificatum. Et ipsi tanquam lapi- 
des vivi superzdificaumini, domus spirituales in sa- 
cerdotium sanctum offerentes spirituales hostias, ac 
ceptabiles Deo per Jesum Cliristum. Propter quod 
continet Scriptura, Ecce pono in Sion lapidem sum- 
ium angularem, probatum, electum, pretiosum : et 
qui crediderit in eo, non confundetur. » Postquata 
spiritualis regenerationis, supra carnalem, exceite:- 


Bonifacii Fineii ποια. 
(2) Textus Gr. habet £z χαναρᾶς χαβδίας, ex puro. corde 


(5) Vulg. attentius. 


1203 THEOPHYLACTI BULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡ. 1235 


nibus, ne illis aliquid ad vcram perfectionem desit. 
Considera vero, qua ratione, dicente Christo : 
« Pater non judicat quemquau  ; sed omne judicium 
dedit Filio 5, » nunc Petrus die:t Patrem judicare. 
Ad hoc nos dicimus, quod etiam hoc Christus 
asserat : « Non. potest. Filiusa se facere quidquam, 
nisi quod viderit Patrem faciertein !*. » Hoc autem 
consubstantialitatem saucie Trinitatis ostendit, et 
quod inca sit omnimoda identitas, οἱ pacifica, 
atjue imperturbabilis concordia, Ait autem indiffe- 
renter Patrem judicare, quia quidquid quis de una 
Persona icit, id omnibus commune esse censen- 
dum est. Aliunde vero. 357 cum Dominus 
apostolos filios vocaverit, ac etiam paralytico dixe- 
rit: « Fili, remittuntur tibi peccata tua **, » nihil in- 
congrui apparet, quod ipse eorum, quos sanctitatis 
'communicatione genuit, Pater appelletur. 

Vrns. 20-21. « Prazcogniti quidem ante mundi 
constitutionem, manifestati autem novissimis tem- 
poribus propter vos. Qui per ipsum fideles estis in 
Deo, qui suscitavit illum a mortuis, et dedit ei glo- 
riam. » Morti. Christi, ejus resurrectionem adjun- 
xit : Limebat enim facilem neophytorum ad infide- 
litatem relapsum, si solius huiiliationis Christi 
per passiones meninisset, verum quoniam haud 
recens esse incarnationis mysterium, siquidem et hoc 
iusipientes conturbat; sed in supernis « ante 
constitutionem mundi » pro tempore opportuno 
reconditum, manifestatum ctiam est prophetis qui 
de his exquisierunt, ut paulo antea dixit: nunc 
ai', id, quod «ante constitutionem. mundi pri- 
cognitum est, » jam clore manifestatum, seu per- 
fectum esse, Sed propter quos perfectum est? 
« Propter vos : »—« Propter vos » enim, inquit, 
« excilavit eum e mortuis. » Quare autem 
« propter vos? » Ut, inquit, « vosmetipsos purifi- 


cantes in obedientia veritatis per Spiritum » fidem' 


et spem vestram in Deum habeatis, Sed ad quid 
purificantes ? Nempe, ut ei, qui per resurrectionem 
ex mortuis incorruptibilis vitx principium exstitit, 
credentes etiam, juxta eumdem, qui vos ad immor- 
ta'itatem vocavit, « in novitate vite  ambule- 
iis !*, » Quod autem apostolus iste, sieut οἱ Pau- 
lus, dicat Patrem « euscitasse Christum ex inor- 
luis, » non (e perturbct. lta enim. intzoducloria 
utens docenii ratione, loquitur. Ceterum | audi 
Christum dicentem, semetipsur sc suscitasse, cum 
ait : «Solvite templum hoc, et in tribus diebus ex- 
citabo illud !* ;» et rursus ipse Christus?^, «Potesta- 
tem, inquit, habeo ponendi animam meam, et po- 
Aestatem ljyibeo iterum sumendi eam. » Per ccono- 
iniam igitur quandoque referunt ad. Patrem susci- 
tationem Filii, ut innuant unam esse Patris et Filii 
operalionem, « Ut fides vestra et spes essel in 
Deo. » 

Vrns. 22-25. « Animas vestras castificantes in 
pbcdientia charitatis, in fraternitatis amore sim- 


? Joan. v, 22. '!*]Jbid. 19. !" Mattb. ix, 2. 


À θεῖσιν ἀνθρώποις, ph ἑλλείπειν τι τῶν τελείων. 
Σχόπει δὲ, ὅτι εἰρημένου ὑπὸ Χριστοῦ, ὅτι ε Ὁ Πκ- 
vno χρίνει οὐδένα, ἀλλὰ τὴν χρίσιν πᾶσαν δέδωκε Ti» 
Ylo, » πῶς νὺν ὁ Πέτρος τὸν Πατέρα χρίνειν λέγε’. 
Πρὸς ὃ ἑρυυμεν, ὡς καὶ τοῦτο εἶρτχενό Χριστός” 
«Οὐὺ δύναται γὰρ ὁ Υἱὸς.ποιεῖν οὐδὲν, ἐὰν pd] τι 
βλέπῃ τὸν Πατέρα πο!οῦντα. » Τοῦτο δὰ τὸ συμφυὲς 
τῆς ἁγίας Τριάδος παρίστησι, καὶ ὅτ, ταὐτόττς 
πᾶσα ἑἐκεῖ χαὶ σύμπνοια εἰρηναία xaX ἁστασίαστος. 
Εἴπεν ἁδιαφόρως τὸν Πατέρα κχρίνειν, ὡς, ὃ τι ἂν 
ἐρῇ τις καθ ἑνδς τῶν τριῶ» Προσώπων, xotv52 
Aoyt$ouéyou τοῖς πᾶτσιν. "Αλλως τε, xal τοῦ Κυρίου 
τέχνα χαλοῦντος τοὺς ἀποστόλους, καὶ τῷ παραλύτῳ 
εἰπόντος ' «Τέχνον, ἀφέωνταί σου αἱ ἁμαρτίαι * » 
οὐδὲν ἀπεμφαίνει, xal αὐτὸν Πατέρα καλεῖσθαι τῶν 
γεννητῶν, ὧν µεταδόσει ἐγέννησεν ἀγιότητος. 


εΠροεγνωσμένου μὲν πρὸ καταζολΏς Χύσμου, 
φανερωθέντος δὲ ἐπ᾽ &ayátu τῶν χρόνων, δι on as, 
τοὺς δι) αὑτοῦ πιστεύοντας εἰς Θεὺν τὸν ἐγείραντα 
αὐτὸ) Ex νενρῶν, xaX δόξαν αὐτῷ δόντα., Τῳ τοῦ 
Χριστοῦ θανάτῳ συνΏφε xal τὴν ἀνάστασιν * εὖλα- 
εἶται γὰρ τὸ πρὸς ἀπιστίαν τῶν νεοφύτων εὐμετά- 
6ολον, διὰ τὸ τῶν παθῶν τοῦ Χριστοῦ ἑπονείδιστον. 
Αλλ’ ὅτι xal οὐ νεαρὸν τὸ κατὰ Χριστὸν μυστέριον 
(ἐπεὶ χαὶ τοῦτο τοὺς ἀνοήτους θορνθεῖ), ἁλλ' ἄνω- 
θεν «πρὸ χαταθολῆς χόσµου» γατὰ τὸν εὔχαιρον 
αὐτῷ χρόνον ταμιευόµενον, ἐφανερώθη μὲν χαὶ τοῖς 
περὶ τούτων ζητήἠσάσι προφήταις, ὡς ὀλίγο, χατ- 
QC όὀπ.ν εἴρηχε- χαὶ vuv δέ φησιν, Ότι τὸ « πρὸ xaxa 
θολῆς χόσµου » ἐγνωσμένον, δηλονότ. νῦν ἔφανε- 
ρώθη, τοι ἑτελέσθη. Kax διὰ τίνας ἑτελέσθης « Ac" 
ὑμᾶς. » — « Αι’ ὑμᾶς 2 γὰρ, φγσὶν, Ίγειρευ «αὐτὸν 
Ex νεκρῶν. » Auk τί 05 « 57 ὑμᾶς;; "Iva, φησὶν, 
€ ἡγνικότες ἑαυτοὺς ἐν τῇ ὑπαγοῇ τῆς ἀλτθείας δια 
Πνεύματος, » τὴν πίστιν ὑμῶν xal ἑἐλπίδα ἔχητε εἰς 
Θεόν. KaY διὰ τί «ἡγνικότες:»» Ότι τῷ διὰ τις Ex 
νεχρῶν ἀναστάσεως ἀφθάρτου ζωῆς ὑμῖν προκαταρ- 
ξαμένῳ πιστεύοῖντες, ὀφειλέται ἐστὸ xal αὗτοὶ 
χατὰ τὸν χαλέσαντα ὑμᾶς εἰς ἀφθαρσίαν, Ev χαινό- 
vrtt ζωῖς περιπατῆσαι. Εἰ δὲ τὸν Πατέρα καὶ οὗ-- 
τος xai Παῦλός φησιν « ἐξαναστῆσαι τὸν Κύριον &x 
νεχρῶν,» um Οορυδηθῇς. Εἰσαγωγιχώτερον γὰρ 
χρἍµενος τῇ διδασκαλἰᾳ νῦν ταῦτά φησιν. Ἐπεὶ 
D ἄχκουσον Χριατοῦ μὲν λέγοντος ἑαυτὸν ἐγεῖραι, ὃς 
ὧν φησι’ « Λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον, xal ἐν τρισὶν 
Ἱμέραις ἑγερῶ αὐτόν} χαὶ πάλιν αὐτὸς ὁ Ἆρι- 
στὸς, « Ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι τὴν Ψφυχῖν µου, xz 
ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαθεῖν αὑτῆν. » Oixovoptxtoss- 
pov οὖν τῷ Πατρὶ E50! ὅτε ἀνατιθέασι τὸν Yi5v àva- 
στῆσαι, ἵνα µία; ἑωφήνωσι Πατρὸς xal Ylou τὴν 
ἑνέργειαν. € Ὥστε τὴν πίστιν ὑμῶν xal ἐλπίδα εἶνας 
Θεόν.» 


« Τὰς ψυχὰς ὑμῶν ἡγνικότες tv. τῇ ὑπαχοῇ τῆς 
ἀληθείας διὰ Πνεύματος, εἰς Φφιλαδελφ/ίαν ἀνυκόχρι- 


15 Rom. vi, 4... '? Joan. n, 19. 39 Joan. x, 18. 








1200 


EXPOSITIO IN EPIST. I S.PETRI. — CAP. II. 


.——pR—— — — 


1206 


τον, Ex χκαθαρᾶς χαρδίας ἀλλήλους ἀγαπῄσατε ἐχτε- A plici, ex (2) corde invicem diligite impense (5). 


γῶς» ἀναγεγεννημένοι, οὐχ ix σπορᾶς «φθαρτῆς, 
ἀλλὰ ἀφθάρταυ, διὰ λόγου ζῶντος soU, χαὶ µένον- 
τος εἰς τὸν αἰῶνα. Διότι πᾶσα σὰρξ χόρτος, xal 
πᾶσα δόξα αὑτῆς ὡς ἄνθος χόρτου. Ἐξηράνθη ὁ 
χόρτος, καὶ τὸ ἄνθος ἐξέπεσε * τὸ δὲ ῥῆμα τοῦ Θεοῦ 
[évst εἰς τὸν αἰῶνα ”. τοῦτο δέ ἐστι τὸ εὐαγγελισθὲν 
εἰς ὑμᾶ:ς.» Εἰπὼν, «Αναγεγεννημένοι, cox Ex σπο- 
ρᾶς οθαρτῆς, ἀλλὰ ἀφθάρτου, διὰ λόγου ζῶντος 
8:09, xai µένοντος slg τὸν αἰῶνα. » παρατίθησιν 
ἑξρυδενωτικῶς xai τὸ «T; ἀνθρωπίνης δόξης s5- 
φθαρτοῦ, ταύτῃ τὸν ἀκροατὴν ὑπολιχνεύων τῶν 
προθεθληµένων ὑπ αὐτοῦ ἔχεσθαι' ὡς τῶν μὲν, τὸ 
ἑστὶς ἑχόντων xal δια!ωνικόντων *. τῶν δὲ, φθανόν- 
τω» τῇ φθορᾷ τὴν ὑπόστασιν. « Χόρτος» ἐνταῦθα 
xaX « ἄνθος χόρτου » τὸ xal πρὲς ὕπαρξιν χόρτου 
ἀσθενέστερον εἰς πίστιν παράγεται, οἷς χαὶ Δαυῖδ 
την xa0' ἡμᾶς ἀπειχάζει ζωήν. Οὕτω δὲ τὴν δόξαν 
ἡμῶν εὐτελίσας, ἀναλαμδάνει πάλιν καὶ διδάσχει 
ζαφέστερον, τί ἐστι τὸ ἀναγεννῆσαν αὐτοὺς « διὰ λό- 
Υου ξῶντος θεοῦ, xal µένοντος εἰς τὸν αἰῶνα ”» καὶ 
φησι’ ε«Τοῦτο δέ ἐστι τὸ Pra τὸ εὐαγγελισθὲν εἰς 
ὑμᾶς. » — « El; τὸν αἰῶνα µένειν» αὐτὸ διαθε- 
θαιοῦται, καθὼς xaX ὁ Κύριός φησιν’ ε Ὁ οὐρανὸὺς 
καὶ ἡ γη παρελεύσονται, ol δὲ λόγοι µου οὗ ph 
παρέλθωσιε.» Act δὲ εἰδέναι, ὅτι τὸ, « Bloc. φιλαδελ- 
φίαν ἀνυπόχριτον, » οὕτω χρῆ προφἐρειν. Ἐκ 
χαθαρᾶς καρδίας ἀλλήλους ἀγαπήσατε ἐχτενῶς, εἰς 
φιλαδελφίαν ἀνυπόχρινον. Al γὰρ ἑκδάσεις τῶν 
πραγμάτων ἐπαχολουῦειν εἰώθασι τοῖς δι αὐτὰς 
πραγµατευοµένοις. Ἐπεὶ οὖν τῇ «Ex χαθαρᾶς xap- 
δίας» ἀλλήλων ἐχκτενεῖ ἀγάπῃ dj ἀνυπόχριτος ἑἐπ- 
αχρλουθεῖ φιλαδελφία, χαλῶς ἔχει, ἡγεῖσθαι μὲν τὸ, 
« Ἐχ χαθαρᾶς καρδίας *» ἔπεσθαι δὲ τὸ, « El; φιλ- 
αδελφίαν.ν Ἐπισημαντέον páévto: ὅτι xoi τὴν, 
«Εἰς, » πρόθεσιν 6:0. µεταλαμθάνειν εἰς τὴν, διά’ 
ἵνα ᾗ * Aix φιλαδελφίἰαν. 


ΚΕΦΑΛ. Β.. 

« Αποθέμενοι οὖν πᾶσαν καχίαν, καὶ πάντα δύ- 
20v, xal ὑποχρίσεις, xai φθόνους, xal πάσας χατα- 
ἁτλιὰς, ὡς ἁρτιγέννητα βρέφη, τὸ λογιχὺν ἄδολον 
γάλα ἐπιποθέσατε, ἵνα ἓν αὐτῷ αὐξηθῆτε εἰς σω- 
ττρέαν [εἰς avv. om. vulg. | * εἶπερ ἐγεύσασθε ὅτι Χρι- 

τὸς [leg. χρηστὸς] ὁ Κύριος. Πρὸς ὃν προσερχόµενοι 
λίθον ζῶντα, ὑπὸ ἀνθοώπω» μὲν ἀποδεβοχ,μασμένον, 
παρὰ δὲ θ:ῷ ἐχλεχτὸν, ἔντιμον, xal αὐτοὶ ὡς λίθοι 
ζῶντες οἰχοδομείσθε, otxog πνευματιχὸς, ἱεράτευμα 
ἅγιον, ἀνενέγχαι πνευματιγὰς θυσίας, εὐπροσδέ- 
x:09; τῷ θ:ῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Διότι περιέχει ἓν 
τῇ l'oxgfh- Ἰδοὺ τίθηµι ἐν Σιὼν λίθον ἀκρογω- 
vtalov, ἐκλεχτὸν, ἔντιμον * xat ὁ π,στεύων ἐπ᾽ αὐτῷ, 
^9 μὴ χαταισχυνθῇῆ.» Τῆς πνευµατικης ἀναγεννή- 
σεως τὴν ὑπεροχὴν πρὸς τὴν κατὰ σάρχα γέννησιν 


χι Matth. xxiv, 355. 


B 


Renati non ex semine corruptibili, sed incorrupti- 
bili per verbum Dei vivi. et permanentis in Φίου- 
num, Quia omnis caro ut fenum : omnis gloria 
ejus tanquam flos feni: exaruit fenum, et flos 


ejus decidi; verbum autem Domini manet in 


ziernum. Hoc autein. verbum illud est quod evange- 
lizatum est in. vobis, » Postquam dixit : « Renati 
non ex semine corruptibili, sed incorruptibili 
per verbum Dei vivi, et perman:ntis in :eter- 
num, » ob oculos etiam poni!, contemplus gra- 
tia, bumana gloria facilem corruptionem, Audi- 
torem sic alliciens, ut 398 iis, qux ipse propo- 
suit, arcte adhazreret, quandoquidem ea et consi- 
stentiam habent et perpetuitatem. Ad sumniam vero 
rerum corruptibilium caducitatem declarandum, 
ait, ea esse « fenum » ac etiam « florem feni, » 
quod est feno ipso debilior atque fugacior : quibus 
eliam David comparat vitam nostram. Sic itaque 
gloriz nostra exilitate explicata, rursus manifestius 
docet, quid sit illud, per quod sunt « renati per 
verbum Dei vivi, et permanentis in szcula ; » ait- 
que « hoc esse verbu, quod evaugelizatum est in 
vobis. » Ipsum autem «. Manere. in. :iernum » 
affirimat : sicut et Dominus ait: « Coelum et terra 
transibunt?!, verba autem mea non prateribunt. » 
Opertet autem. scire, quod illud : « in frater- 


: nitatis amore simplici, » etc., ita proferendum sit : 


C 


D 


« Ex puro corde invicem diligite impense, iu 
fraternitatis amore simplici, seu non ficto; » 
siquidem exiius rerum correspondere solent iis 
qus propter ipsas fiunt. Quoniam igitur intense 
ex puro eorde mutu dilectioni — correspondet 
fraternus amor non fictus, hiuc concinne pramit- 
titur illud « Ex puro corde, » subjicitur vero illud 
ε in fraternitatis amore. » Aniu advertendum vero 
est, quod hic propositio « in » sumatur pro propter, 
ut perinde sit ac : Propter fraternitatis amorem. 
CAPUT Ημ. 

VERs. 4-6. « Deponentes igitur omnem malitiam 
et omnem dolum et simulationes et invidias οἱ oui- 
nes detractiones, sicut modo geniti infantes, ratio- 
nabiles et. sine dolo lac concupiscite, utin eo cre- 
scauüs in salutern, siquidem gustastis, quoniam dul- 
cis est Dominus. Αά quem accedentes, lapidem vi- 
vum,ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem 
electum et honorificatum. Et ipsi tanquam Ἱαρί- 
des vivi superadificamini, domus spirituales in sa- 
cerdctium sanctum offerentes spirituales liostias, ac 
ceptabiles Deo per Jesum Christum. Propter quod 
continet Scriptura, Ecce pono in Siou lapidem sum- 
mum angularem, probatum, electum, pretiosum : εἰ 
qui crediderit in eo, non confundetur. » Postquata 
spiritualis regenerationis, supra carnaleu, excelte:- 


Bonifacii Finei:i no:a. 
(2) Textus Gr. hal.et £z χαναρᾶς χαβδίας, ex puro. corde 


(5) Vulg. auentius. 





1207 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


1-03 


tiam ostendit, ac humanz gloriz levitatem ob ocu- Α ἐνδειξάμενος, καὶ τῆς θνητῖς δόξης τὸ εὐτελὲς 


los posuit, quoniam quidem generatio corruptibilis 
est, et immunda, gloris vero nihil 4 vernis fleri- 
bus (quod non accidit verbo Dei, omnis enim 
humana gloria eito desinit; sed qued manet in 
ternum semper durat, hoe enim sibi vult iHa addi- 
tio, « quod evangelizatum est in vobis »), prosequi- 
tut : « Deponentes igitur omnem malitlam : » 
quod paueis declarat : quandoquidem injustum est, 
ut qui ad ineorruptibilem vitam renati sunt, pecca- 
rerum laqueis iterato capiantur, ac quod non est, 
ei, quod vere est, preponant. Malum namque sub- 
sistens Φ 58) non est; sed in vitio genitx substan- 
ti: versstur. Magnum vero discrimen est inter 
vitam in se subsistentem, et id quod alteri tantum- 
modo adhzret, Hi autem. digni sunt, inquit, ut et 
doli, et simulattonis, et invidiz;, etomnis detractionis 
immunes ostendantur. Nam dolus et simulatio procul 
est à veritate el a verbo, e quod evangelizatum est 
vobis; » quondoquidem dolus tendit ad ruinam de- 
cepti ; et simulatio ab eo quod est, recedit : quibus 
profeeto contrarius esse dignoscitur salutaris ser- 
mo, qui vos instruxit. Invidia vero et detractio 
quem in vobis locum nancisci poterunt, qui soli- 
dissimo fraterni amoris vinculo eonstrieti cum si- 
tis, a nullo, qui vos sujungere quzrat, nocumen- 
lum recipere potestis ? Quod vero invidia et detra- 
clio eausa sint sejunetionis seu dissidii et mutui 
odii, ille solus ignorare potest, qui Cainum, ejus - 
que trageediam perspecta non habet : scilicet ille in- 
vidia percitus, et fraternam disrupit conjunctio- 
nem, et dólmn peperit, ac simulationem et homi- 
cidium patravit **, Sed neque a detractione purus 
censendus est, qui invidet, si niodo ad hoc confir- 
mandum, idonei habeantur fratres Joseph. qui de 
innwmerts illum. $pud patrem criminibus accusa- 
runt *, Quare ait : Ab his omnibus vosmetipsos 
puriflcentes, « sicut modo geniti infantes » acce- 
dite (Talium enim esse regnum ecelorum **, Do- 
minus pronuntiavit), et verbo sine,dolo enutriti «cre- 
scalis in mensuram etatis plenitudinis Christi *! : 
quandoquidem enim « gustastis, » hoc est, per 
exercitium evangelicorum prieceptorum experien- 
Lia ipsa coynovistis doctrin:e hujuscemodi dulcedi- 
nem atque suavitatem. Experientia enim quovis 
sermone efficacior est ad rei notitiam progignen- 
Gam : quemadmodum et quod. experientia pereipi- 
'nr, oni sermone jucundius est. Quia igitur « g'- 
stastis » Christi Domini dulcedinem, et vos benigni- 
tatem — ad invicem exercentes, ac velut innixi 
lapidi vivo, ab hominibus quidem reprobato, a Deo 
autem electo, et honorificato, et a prophetis annun- 


tíato, simul vosmetipsos astringite, ac complectamini, 


per charitatem uniti et invicem coaptati, ad spiri- 
tualis domus complementum, nihil de liominum 
contemptu laborantes, quemadmodum illum pro 
nihilo babuit qui rerobatus fuitab ipsis, « angula- 


παραστήσας, ὅτι ἡ μὲν γέννησις φθαριιχὴ xa 
.ῥυπαρὰ, fj δὲ δόξα χατ᾽ οὐδὲν τῶν ἑαρινῶν βλασττ- 
µάτων διαφέρουσα (οὗ μέντοι xal τὸν τοῦ Κυρίου 
λόγον πάσχειν ταυτόὀ * πᾶσαν μὲν γὰρ ὑπόληφδιν 
ἀνθρωπίνην ταχέως παύεσθαι, ἀλλ οὐχὶ xal τὸν 
Ἀόχον τοῦ Θεοῦ ' ἀλλὰ τὸ διαιωνίζον τοῦτον 
ἀξὶ ἔχειν. Τοῦτο γὰρ αὐτῷ βούλεται ἡ προσθέστ» 
τοῦ, « Εὐαγγελισθὲν' εἷς ὑμᾶς ») ' φηαῖν οὖν ' 
« Αποθέμενοι πᾶσαν xaxíav. » Τοσαῦτα γὰρ xat 
τοιαῦτα, διὰ τῶν ὀλίγων τούτων δηλῶν. Τοὺς rp τῆ 
ἀφθάρτῳ ἀναγεννηθέντας ζωῇ, vol; τῆς καχίας 
ἁλίσχεσθαι βρόχοις, οὐ δίχαιον οὐδὲ τὸ μὴ ὃν 
τοῦ ὄντος προτιμᾷν. [0ὐδὲ γὰρ τὸ χακὸν οὐσία, ἆλλὰ 
περὶ τὸ πλημμελὲς τῆς Υεννητῆς οὐσίας CET: T 
μενον.] Πολὺ δὲ τὸ διαλλάττον ζωῆς ἑνυποστάτου, 
πρὸς τὸ µόνον παρυφιστάµενον. OL δὲ αὐτοὶ, καὶ δό- 
λου [ἐλεύθεροι] ἀποφανθηναι ἄδιοι, [φησὶ,] xat ὅτο- 
Χρίσεως, xal φθόνού, xal πάσης κχαταλαλιᾶς. "O τε 
γὰρ δόλος xal ἡ ὑπόχριαις, πὀόῤῥω ἀληθείας x3 
τοῦ εὐαγγελισθέντος ὑμῖν λόγου ' ὡς τοῦ μὲν 
δόλου, ἐπ᾽ ἁπωλείᾳ τοῦ ἁπατωμένου χωροῦντος * «Tc 
ὑποχρίδεως δὲ. ἐν ἑτερότητι τοῦ ὄντος προούσης 
ὧν ἀπεναντίας ὁ κατηχήσας ὑμᾶς σωτήριος λόγος 
ὁρᾶται προθαίνων. Φθόνος δὲ xal χαταλαλιὰ ποίαν 
χώραν ἕξει ἐν ὑμῖν, ol τῷ τῆς φιλαδελφίας à52í- 
xtp αυνδέσμφ αφιγγόµενοι, ὑπ' οὐδενὸς τῶν Ót- 
εστάντων βλαθῆναι δύνασθε ; Φθόνος δὲ xal χαταλα- 
λιὰ, ὅτι διαχστάσεως αἴτια χαὶ µισαδελφίας, ἐχεῖνος 


C ἀγνοεῖ, ὁ καὶ τὸν Κάῑν καὶ τὴν κατ αὐτὸν τραγ- 


ᾠδίαν, ὃς διὰ φθόνον, χαὶ τῆς ἀδελφικῆς ἀπεῤῥάγη 
συναφείας, xa δόλον ἐνεχήσσησε [[. ἐνεκύησε], xat 
ὑπόκρίσιν, καὶ φόνον. ᾽Αλλ) οὐδὲ καταλαλιᾶς 6 φῦο- 
νῶν καθαρεύει, εἴπερ ἰχανοὶ ol. σύγγονοι πιστώσα- 
σθαι τὸν λόγον τοῦ Ἰωσὴφ, µνρία τούτου [πρὸς .«bv 
πατέρα] χατειπόντες. Διά τοι τοῦτο, prol, τούτων 
ἁπάντων χαθαρεύσαντες, «ὡς ἁρτιγέννητα βρέφη » 
πρόσιτε (τῶν γὰρ τοιούτων εἶναι τὴν βασιλείαν ὁ 
Κύριος ἀπεφήνατο), xai τῷ ἁδόλῳ λόγῳ τρεφόµενὸε 
« αὔξεσθε εἰς µέτρον ἡἠλιχίας τοῦ πληρώματος τοῦ 
Χριστοῦ.» —t Γευσάμενοι γὰρρ τοῦτ ἔστιδιὰ µετα- 
Χειρίσεως τῶν κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον προθάντες ἱερῶν 
ἐνταλμάτων, αἰσθῆσει ἐγνώχκατε τὸ τῆς διδασκαλίας 
χρηστόν. Αἴσθησι; γὰρ παντὸς λόγου πρὸς γνῶσιν 


D ἑναργεστέρα [f. &vspy.] * ὅτι xal τὸ εἰς πεῖραν ἦκον 


τοῦ διὰ λόγου παντὸς χαριέστερον. ε«Γευσάμενοι » 
τοίνυν τῆς τοῦ Κυρίου χρηστότητος, xal αὐτοὶ; τὸ 
της χρηστότητος ἀγαθὺν εἰς ἀλλήλους ἐπιδειχνύμενοε, 
xai ὡς « λίθῳ ζῶντι » ἑαυτοὺς ἀναθέμενοι « τῷ 
ἀκρογωνιαίῳ, τῷ ἀπηδοχιμασθέντι μὲν ὑπὸ τῶν &v- 
θρώπων, παρὰ δὰ θεῷ ἑντίμῳ xoi ἐχλεκτῷ » καὶ 
ἵντι καὶ ὑπὸ τῶν προφητῶν κατηγγελµένῳ, συσφἰγ- 
γεσθε πρὸς ἑαντοὺς, δι ἀγάπης ἐνούμενοί τε xai 
συναρμολογούµενοι εἰς τὴν τοῦ πνευματικοῦ οἴχου 
αυμπλήρωσιν, μηδὲν τῆς τῶν ἀνθρώπων φροντίζον- 
τες ἐξουδενώσεως, ὅτι μηδὲ ὑπὸ τούτων ε ἀποδοχι- 
μασθεὶς ἀκρογωνιαῖος *» Χοιστός. Καὶ αυναρµολο- 


"Gen. 1,8. ?^ Gen. xxxv, ᾱ. ^ Luc. xvii, 10. ** Ephes. 1v, 13. 








1209 


τικὸν » ἑαυτοὺς καταρτίσαντες, καὶ εἰς c ἱεράτευμα 
ἅγιον » ἀποφήναντες, «ἀνενέγχατε θυσίας πνευ- 
µατιχάς. » Mh γὰρ οἴεσθε, τὸν πρὸς ἀλλήλους σύν- 
δεσµον τὸν διὰ τῆς ἀγάπης κρατυνόµενον μὴ ἔσχη- 
χότες, ἁμώμους Όνσίας ἀναφέρειν θεῷ. « Αἴροντες 
γὰρ, φησὶν, ὁσίους χείρας, χωρὶς ὀργῆς xal διαλοχι- 
σμῶν. » Hoz γὰρ ὁ διὰ προσευχῆς σπεύδων ἑαυτὸν 
ἐνοῦν τῷ θεῷ τεύξεται τούτου, αὐτὸς ἑαυτὸν δι) « ὁρ- 
γῆς xaX διαλογισμῶν » πονηρῶν εοῦ ἀδελφοῦ ἑαυτὸν 
ἁ ποσπῶν; 


€ Ὑμῖν οὖν 4 «ph τοῖς πιστεύουσιν  ἀπειβοῦσι 
δὲ, λίθος ὃν ἁπεδοχίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος 
ἐγενήθη εἰς χεφαλὴν γωνίας, xaX λίθος mposxóppa- 
τος χαὶ πέτρα σχανδάλου * ot προσχόπτουσι τῷ Λό- 
γῳ,ἀπειθοῦντες, εἰς Ov[vulg. εἰς ὃ καὶ] ἑτέθησαν.ι--- 
ε Ὑμῖν οὖν ἢἡ «ph, » προσυπαχουστέον τὸ, δὲ- 
δοται. Τὸ δὲ ἑξῆς οὕτως" « Ὑμῖν οὖν fj ctp » πρὸς 
τοῦ εἰπόντος θεοῦ τὸ, t Τίθηµι * » f$ τιμὴ δὲ δηλον - 
ότι ἀπονέμεται * τοῖς « ἀπειθοῦσι δὲ, » τοῦτο xol 
νῦν φησιν 6 8eóc ' « Τίζηµι ὑμῖν Ev Σιὼν λίθον Τροσ- 
χόμµατος, » ὃς xal « πέτρα σχανδἀλου.» Αλλὰ 
« λίθος μὲν προσχόµµατος » ἔσται τοῖς « ἀπειθοῦ- 
σιν, ob xal προσχόπτουσιν» ἀπειθοῦντες «τῷ 
Λόγῳ, εἰς ὃ χαὶ ἑτέθησαν. » Ἔσται οὖν τὸ ὅλον νόη- 
μα, οὕτως * ε Ἰδοὺυ τίθηµι Ev Σιὼν λίθον ἆχρογω- 
νιαῖο», ἕντιμον, ἐχλεχτόν * xal ὁ πιστεύων ἐπ᾽ αὐτῷ οὗ 
μὴ χαταισχυ»νθῇ.»--ι Ἔντιμον. ὑμῖν τοῖς πιστεύουσιν. 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. — CAP. II. 1219 
Υεσθέντες [[. Υηθέντες] δὲ, καὶ εἰς « οἶχον Ίνευμα- À ris lapis » Christus Dominus 


: sed ad mutuam 
proportionem elaborati, et in spiritualem domum 
vosmetipsos aptantes, et « sanctum sacerdotium ν 
pr: vobis referentes, « spirituales hostias Deo of- 


. feratis ; » ne enim existimetis vos hostias imma- 


culatas offerre unquam posse, si. mutue charitatis 
vinculum firmum non babueritis : « Levatutes 
enim, ait, puras manus sine jra, et discepta- 
tione 34.» Qui cnim fleri potest, ut per orationem se 
conjungat cum Deo, qui per « iram, malasque 
disceptationes » sese a fratre. separare non vere- 
tor ? 


360 VEns. 7-8. « Vobis igitur honor credenti- 
bus: non credentibus autem lapis quem  repro- 


B baverunt zdificantes, hic factus est. in caput an- 


guli, et lapis offensionis, et petra scandali his qui 
offendunt verbo, nec credunt in quo et positi sunt. » 
— « Vobis igitur honor, » subintelligendum, datur, 
Orationis ordo ita se habet : « Vobis igitur honor » ab 
eo qui dixit, «Pono,» distribuitur : « noncredentibus 
autem» etiam nunc ait Deus: « Pono in Sionlapidem 
offensionis, » quiet «petra scandali. » At « lapis 
offensionis » erit « non credentibus, qui οἱ offendunb» 
non credentes « verbo, in quo el positi sunt 37. » 
Integer itaqne sensus hujusmodi est : « Ecce pono 
in Sion lapidem summum angularem, electum, 
pretiosum : et qui crediderit in eo, non confuude- 
tur. »—« Pretiosum » seu honorabilem « vobiscre- 
dentibus; non credentibus autem lapidem offensio- 


« ἀπειθοῦσι δὲ, λίθον προσχόµµατος * ὄνλίθον ἆπεδο- C nis: « quem lapidem reprobaverunt quidem zdi- 


χίµασαν piv οἱ obxobupoüvteg, οὗτος δὲ ἑγε- 
vi On εἰς χεφαλὴῆν γωνίας, 1. συνάκτων μὲν τοὺς πι- 
στεύοντας εἰς αὐτόν τοῖς « ἀπειθοῦπι δὲ, λίθος προσ- 
χόμµατος” ot προσχόπτουσι τῷ λόγῳ, » δηλονότι τοῦ 
Ἑὐαγγελίου, € el; ὃ καὶ ἑτέθησαν. » Τοῦσο δὲ, « El; ὃ 
καὶ ἑτέθησαν,» οὐχ ὡς ἀπὸ τοῦ θεοῦ εἴρηται εἰς τοῦτο 
ἀφωρ:σμένοις (οὐδεμία γὰρ ἁπωλείας αἰτία παρὰ τοῦ 
πάντας ἀνθρώπους θέλοντος σωθῆναι βραθεύεται), | ἆλ- 
)à τοῖς ἑαυτοὺς « σχεύη » χατηρτικόσιν « ὀργῆς, » xal 
4j ἀπείθεια ἐπηχολούθησε, xaX el; fjv παρεσχεύασαν 
ἑαυτοὺς τάξιν ἑτέθησαν.] El γὰρ αὐτεξούσιος ὁ ἄν- 
θρωπας Ὑέγονεν, ἅτε λογιχῆς φύσεως, xal οὐχ ἔστι 
βιάζεσθαι τὸ αὐτεξούσιον, οὖχ ἂν εἰχότι λόγψ μµέμ- 
ψαιτό τις τοιαύτης λήξεως ἀξιώσαντι τοῦτον,.Ἡς διὰ 
τῶν αὑτοῦ ἔργων ὁ ταῦτα δράσας ἑαυτῷ ἐμνηστεύ- 
σατο. «᾿Αχκρογωνιαῖος δὲ λίθος » εἴμηται ὁ Χρι- 
στὸς, ὡς τοὺς δύο τοίχους τοὺς τὸν «€ πνευματιχὸν 
οἴχον » ἀποτεληῦντας, ftot τοὺς ἐξ ἐθνῶν χαὶ Ἰου- 
δᾳίων, διὰ τῆς ἑαυτοῦ συνάπτων ἑπαφῆς, xal εἰ» 
µίαν συσφίγγων ἁρμολογίαν, τῶν μὲν τὰς ἀνιυφελεῖς 
ἁρανίζων θυσίας, τῶν δὲ την δαιμονιώδη δεισιδαι- 
µονίαν μετατιθεὶς εἰς εὐσέδειαν. 


€ Ὑμεῖς δὲ, γένος ἐχλεχτὸν, βασίλειον ἱεράτευμα, 
ἵθνος ἅχιον, λαὸς εἰς περιποίησιν * ὅπως τὰ; ἀρετὰς 


1ο | Tim. n, δ. ** Rom. xx, 25. 


** ] Tim. 1, 15. 


ficantes, hie autem factus est in caput anguli, » 
conjungens credentes in ipsum: « non credentibus 
sutem lapis offensionis, qui « offendunt verbo,» 
nempe Evangelii, « in quo et positi sunt. » Hoc 
autem, « In quo et positi » seu constituti « sunt » 
non dictum est, quasi ii a Deo ad hoc essent segre- 
gati, seu determinati ; Deus enim qui « omnes ho- 
mines vult salvos fieri **, causa perditionis nullo 
modo esse potest : sed quia illi semetipsos '« vasa 
irs » constituerunt, atque infidelitas subsecuta es!, 
ineo ordine, quem sibi ipsis paraverunt, positi 
sunt. Si enim libero arbitrio praeditus, utpote ra- 
tionalis naturz, factus est homo, ad quod liberum 
est, ei violentia inferri non potest, profecto nullo 
jure quis eum culparet, qui tali illum sorte dona- 
vit, qualem is operibus sibimelipsi comparavit. 
« Summus » autem  « angularis lapis » dictus est 
Christus, quippe qui duos parietes, qui « spiritualem 
domum » constituunt, nempe unum ex geutibus, 
ex Judaeis alterum, suo copulavit contactu, οἱ iu 
eadem cultus ratione conjunxit, horum quidem 
inutilia abrogans sacrificia, illorum vero damo- 
niacam sxperstitlonem in veram pielatem commu- 
tans. 


γεα». 9 10. « Vos autem genus electum, regale 
sacerdotium, gens sancia, populus acquisitionis, 





1211 THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP. 1317 


ut virtutes annuntetis ejus, qui de lenebris vos voca- A ἐξαγγείλητε τοῦ Ex σχότους ὑμᾶς χαλέσαντος €i; -5 


vit in admirabile lumen suum. Qui aliquando non 
populus, nuuc autem populus Dei : qui non conse- 
cuti misericordiam, nunc autem misericordiam 
consecuti. » Postquam non credentium nequitiam 
insectatus est, asserens eos sibimetipsis infidelitatis 
causam fuisse : Buuc ad eorum, qui rectegesserunt 
laudem sermonem convertit, aitque : « Vos, » qui 
recte gessistis, « genus » estis « electum, ac regale 
sacerdotium ; » quasi diceret : llli quidem propter 
duritiem, et infidelitatem &uam « impegerunt in lapi- 
dem angularem,» at nonsimul cum ipso in :cedificium 
coaluerunt: « Vos » autem propter 361. (idelitatem 
et obedientiam coxdi^cati estis in « regale sacerdo- 
tium » velut « genus electum, »velut « gens sancta.» 
A:tamen ne nimia laude segnes cos redderet, neve 
putarent, quod per li:ereditatem haberentesse egenus 
sanctum, » etc,, et quod tanto donali essent lo- 
nore propterea quod esseut genus Abrali, et 
nunquam impegissent ; ut elationem | eorum repti- 
meret, subdit : Nolite propter geuus magnifice de 
vobis sentire: non enim propter Abraham in « re- 
gale sacerdotium » elecli estis : qui enim in ipso 
prognati sunt, sacerdotium a regia dignitate secre- 
tum habuere : non igitur propter Abraham vos estis 
« gens sancta, et genus electum et in regale sa- 
cerdotium » segregati ; sed propter Christum, qui 
€t « Sacerdos secundum ordinem Melchisedech *?» 
dictus est, et «Bex mansuetus, justus et Salvator??. » 
Ex ipso igitur qui utramque przrogotivam habuit, 
« Vos » sancto regeniti baptismate οἱ « genus ele- 
ctum, et rcgale sacerdotium » conveuienter appel- 
lamini. Hoc autem totum habetis misericordia illius, 
« qui de tenebris vos vocavit in admirabile lumen 
suum. » Quamobrem pcr opera lucis aliis homi- 
pibus virtutes ejus notas , facite. Hoc quidem, in- 
quit, ex hujus benignitate habetis : quandoquidem 
illud jn vos quadrat : « Populus » estis, qui ali- 
quando « non populus » et modo « misericordiam 
consecuti, » qui olim « misericordiam non conse- 
cuti. » Ut autem minus illis .olestum sermonem 
suum redderet, exprobrationem verbis Osee pro- 
phetz contexuit. lgitur per bona opera virtutes 
annuntiate. Qua vero ratione annunliare eas pos- 
sint, edocuit Dominus cum ait *! : « Sic luceat lux 
vestra coram hominibus, ut videant opera vestra 
bona, et glorificent Patrem. vestrum, qui in coelis 


θαυμαστὸν αὐτοῦ φῶς. Οἱ ποτὲ οὗ λαὺς, vov δὲ 225; 
θεοῦ * οἱ οὐχ ἠλεημένοι, νῦν δὲ ἐἑλεηθέντε:. » A:a£a- 
λὼν τὴν τῶν ἀπειθούντων  xaxotponíav, xaX ἕττιυς 
αὐτοὶ ἑαυτοῖς χατἐστησαν αἴτ'οι ἀπειθείχς, vov µετα- 
θαΐνει πρὸς ἔπαινον τῶν χατωρθωχότων, xal const, 
ὅτι € Ὑμεῖς » οἱ χατωρθωχότες, « γένος ExAzxziv. 
βασίλειον ἱεράτευμα * » ὥσπερ εἰ ἔλεχεν 7 Ἐ «Ξἴν» 
μὲν διὰ σκληρότητα γαὶ ἀπείθειαν « xpos£xo pav τῷ 
ἀχρογωνιαίῳ, » ἀλλ' οὗ συνῳχοδοµήθησαν. ε "Y ust; 
δὲ » δι εὐπείθειαν συνῳχοδοµήθητε εἰς « ῥασέλειον 
ἱεράτευμα, » ὡς « γένος ἐκλεχτὸν,» ὡς « ἔθνος 
ἅγιον, » Πλὴν ἵνα pl]. τῷ περιττῷ ἐἑπαί[νῳ ἐχλύσ. 
αὐτοὺς, ἄλλως τε xaY ἵνα μὴ ἀποχλτρωτικῶς δύς.- 
σιν ἔχειν τὸ «ἅγιον ἔθνος, » xat ὅσα ἑξῆς, χαὶ ott ài 
τὸ τοῦ ᾿Αθραὰμ, γένος εἶναι καὶ µηδέποτε τεροσεί- 
qat, ταύτης Ἰξιώθησαν τῆς τιμῖς, ἐτάγει κατλ- 
στέλλων αὐτῶν τὸ φρόνημα, xal φησιν, ὅτι Mi, £z 
ἐπὶ τῷ γένει φρονεῖτε. Οὐ Υὰρ διὰ τὸν "A6paa. 
ἐξελέγητε εἰς « βασίλειον ἱεράτευμα * » οἳ ài 
ἐξ αὑτοῦ προελθόντες διεσταλµένην εἶχον τὴν ἑερι- 
τείαν πρὸς τὴν βασίλείαν. Οὐ διὰ τὸν Αθραὰμ τεί- 
νυν εἔθνος » ἐστὲ ε ἅχιον 0 καὶ «Υίνος ἐχλεκτ]ν, n 
χαὶ εἰς « βασίλειο lepávsu ua » ἀφωρισμένοι, 3221 
δ.ὰ Χριστὸν, ὃς xal ε Ἱερεὺς χατὰ τἣν τάξιν M-;- 
χισεδὲκ» κεχρηµάτιχε, xal « ΡΒασ'λεὺς πραῦς, ὃἷ- 
χαιος, xai σώζων., » 'EZ αὗτου tolvuv τοῦ τὰ ἁμοί- 
τερα ἐσχηχότος διὰ τοῦ ἁγίου ἀναγεννπθέντες Bar 
σµατος, εἰκότως χαὶ « γένος ἐκλεκτὸν » γρηµατίςε- 
τε, xaX εβασίλειον ἱεράτευμα. » Τοῦτο δὲ ἑλέῳ 3277) 
1 τοῦ καλέσαντος ὑμᾶς « Eyeve» £x σχότονς εἰςτ7θα..- 
μαστὺν αὑτοῦ φῶς. } Διὸ διὰ τῶν τοῦ. ᾳωτὸς Ez yos 
τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις ἐξαγγέλλετε τὰς ἀρξτας 22- 
τοῦ. Τοῦτο μὲν, φησὶν, ix τῆς ἐχείν.υ ἔγετε guia 
θρωπίας * ἐπεὶ, τό ve εἰς ὑμᾶς fjxov, « λαός» is 
« οἱ ποτὲ οὗ λαὸὺς, xal Ἠλεημένοι, οἱ ojx Ἠλετικε- 
vot, » ᾽Ανεπαχθέστερον δὲ τὸν λόγον ποιῶν, ἐξ "Qr. 
πιστοῦται τὸν λόγον τοῦ ὀνειδισμ»ῦ. Ἐξαγγέλιςτ: 
το:γαροῦν δι’ ἀγαθοεργίας τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ. llo; 
δὲ ἐξαγγέλλουσιν; Αὐτὸς 6 Κύριος διξάσχει, ὃ- ὃν 
φησιν «Οὔτω λαμφάτω τὸ φῶς ὑμῖν ἕμπεισθε 
τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσι τὰ χαλὰ ὑμῶν E273, 
χαὶ δοξάσωσι τὸν Πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν volg ojpir 
νοῖς, » — «Λλαδς δὲ εἰς περιποίησιν, » ἀντὶ τοῦ, εἰς 
D χτῆσιν, ἤτοι εἰς χληρονομίαν. Πάντες μὲν γὰρ xz-- 
σµα θεοῦ * χτῆμα δὲ, μόνοι οἱδιὰ τῆς ἑαυτῶν ἀγα- 
βοεργίας τούτου ἠξιωμένοι. 


est. » — « Populus autem acquisitionis, » jl est in possessionem et hxreditatem. Omnes enim svi 


opus Dei, possessio autem proprie ii soli, qui per 

Vkns. 11-12. « Charissimi, obsecro vos tanquam 
advenas et peregrinos abstinere vos a carnalibus 
desideriis αυ militant adversus animam. Conver- 
salionem vestram inter gentes habentes bonam. » 
Quod sequitur ita se habet : « Charissimi, obsecro 
vos tanquam advenas et peregrinos » in hoc mundo, 
ut « abstineatis a carnalibus desideriis, qu:e mili- 
tant adversus animam » vestram. Obsecro autem 


bona opera hoc sibi promeriti sunt. 

€ ᾽Αγαπητοὶ, παραχαλῶ ὑμᾶς ὡς xmapolxou; καὶ 
παρεπιδήμους ἀπέχεσθαι τῶν σαρχικῶν ἐπ.θυ μιῶν, 
ἴτινες στρατεύονται χατὰ τῆς Ψψυχῆς, τὴν ἄναστρι- 
φὴν ὑμῶν ἐν τοῖς ἔθνεσι χαλὴν ἔχοντες. ». Τὸ Ein; 
οὕτως. € ᾿Αγαπητοὶ, παραχαλῶ ὑμᾶς ὡς παροίπους ! 
ὄντας « xol παρξεπιδήµους » τοῦ χόσμου τούτου, 

c ἀπέχεσθαι τῶν σαρχικῶν ἐπιθυμιῶν, αἴτινες στα’ 
τεύονται κατὰ τῆς Φυχῆς » ὑμῶν" € παραχαλὼ, 65 


UÁU pPyl. cx, 4. ? Zach ix, 9. 09! Maub. v, 16. 











1213 
κ χὶ τοῦτο, € την iv τοῖς ἔθν-σιν 
ἔχειν xalfv* » µετείλητται γὰρ τὸ ἔχειν ἀντὶ τοῦ, 
€ ἔχοντες. 2» Ἔθος δὲ ἐστι τοῖς διδασγἀλοις, μετὰ 
τὸν δουματικὸν λόγον, τὸν ἠθικὸν εἰσάγτιν, ὃ γαὶ vuv 
ὁ µαχάριος οὗτος ποιεῖ. « Αγαπητοὺς » δὲ αὐτοὺς, 
O)x ἀγαπωμένους χαλεῖ' διἁ πάντα γάρ εἶσι ἔπι» 
πόθητοι. Οἱ γὰρ διά τι, ἀγαπώμενοι λέχοντα:, οὐκ 
« ἀγσπητο. »— « Τὰς δξ σαρχιχὰς ἐπιθυμίας &x- 
στρατ:ὔὑεσλαί » φπσι € χατὰ τῆς Φνχᾶς, » ἐπείτοι 
xxi χατὰ τὸν µακάρ.ον Παῦλον, « Ἡ σὰρς ἐπιθυμεῖ 
κατὰ τοῦ π)εύματος. » Λἱ γὰρ τῆς σαρχὸς ἐπιθυμίαι 
περὶ την ἀπόλαυσιν στρεφύµεναι τῶν Ἱδέων, συ”0ο- 
λοῦσι τὸν Jovia p^», [ χαὶ ἀνδρατο δη [ f. --“ποδώδη ] 
τὴν φυχῖν ἀποτελοῦαι. Ἰ 

ε "Iva, £v ᾧ κατα)λαλοῦσιν ὑμῶν, ὡς χακοποιῶν, 
Éx τῶν χσλῶν ἕἔργων ἔποπτεῦοντες, δοξάσωσι τὸν 
Θεὸν ἐν ἡμέρᾳ ἐπ.σχηπῆς. » Καταλαλοῦντας δὲ ἡμῶν 
εἰσάγει τοὺς ἐθνικούς. « 'Ημέραν ὃξ ἐπισχοπῆς, » 
τὴν χατὰ τὸν χόσμον ἐξέτασιν χαλεῖι. Ἐξετάσεως 
γὰρ ὑπ αὐτῶν τοῦ βίου ἡμῶν γινοµένης, εἶτα πρὸς 
τ) ἐναντίον τῆς ὑπολήψεως τῶν πραγμάτων εὺ- 
ρ.σχοµένων, αὐτοί τε πρὸς οἷς αἰσχύνονται ἐἑπανορ- 
ῥοῦνται, zai ὁ θεὸς δοξάζεται. 

€ Ὑποτάγητε οὖν πάση ἀνθρωπίνη χτίσει διά τὸν 
Κύριον, εἴτε βασι)λεῖ ὡς ὑπερέχοντι, εἴτε ἡγεμόσιν 
ὡς UV αὐτοῦ πεµποµένοις, εἰς ἐχδίκησιν μὲν xaxo- 
πο'ῶν, ἔπαινον δὲ ἀγαθοποιῶν. "Οτι οὕτως ἐστι τὸ 
θέλημα τοῦ θεοῦ, ἀγαθοποιοῦντας ὑμᾶς [ rulg. om. 
ὑμ. ] φιμοῦν τὴν τῶν ἀφρύνων ἀνθρώπων ἆἄγνω- 


αίαν. » Κτίσιν ἀνβρωπίνην τὰς ἀρχὰς λέγει τὰς 


χειροτονητὰς ὑπὸ βασιλέων, f| xaX αὐτοὺς τοὺς βα- 
οιλεῖς, χαθότι xal αὐτοὶ [ ὑπὸ Ἰ ἀνθρώπων ἐτάχθη- 
σαν, τοι ἑτέθησαν. Οἶδε γὰρ ἡ Γραφῃ xai τὴν θέ- 
σιν κτίσιν καλεῖν, ὡς ἐν τῷ, « "Iva. » κτίσῃ «€ τοὺς 
δύο εἰς ἕνα χαιν)ν ἄνθρωπον. » Φησὶν οὖν Ὑπο- 
τάγητε τοῖς χοσμικοῖς ἄρχουαιν' ὑποτάγητε δὲ διὰ 
τὸν θεὸν, ὡς ὁ Κύριος προσέταξι. Ti δὲ ὁ Κύριος 
προσέταξεν», « Απόδυτε τὰ Καΐσαρος Καΐσαρι, xal 
τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ θεῷ. » "Ὥστε ὃ ἂν ἔξω προστάττωσι 
παρὰ τὴν διάταξιν ὃν τοῦ θεοῦ, οὐχ ὑπαχουστέον 
αὐτοῖς. Τοῦτο ὃΣ xai ὁ Χριστὸς, xal ὁ νῦν μαθητὴς 
αὐτοῦ προσέταττεν" ἵνα μὴ ἔχωσι λέγειν Ἕλληνες, 
ὡς ἀνατροπὴν φέρ-ι τοῦ βίου ὁ Χριστιανισμὸς, xal 
ἁταξίας ἑστὶ καὶ συγχύσεως αἶτιος. Προστίθησι δὲ 
τὸ, « Διὰ tbv Κύριον, » xaX διὰ τοὺς πιστούς. Εἰκὸς 
γάρ τινας αὐτῶν ἐρεῖν, ὅτι "Iq τῶν» οὐρανῶν ἡμᾶς 
βασιλείας ἀξιῶν, xat μέγα ἡμῖν .ἀξίωμα διὰ τούτου 
περιτιθεὶς, τί πάλιν ἡμᾶς εὐτελίζει, χοσμικαῖς ἄρ- 
χουσιν ὑποτάσσων ἡμᾶς; El τις οὖν ταῦτα ἐρεῖ, µα- 
θέτω, olv, ὡς οὐκ ἐμὸς ὁ λόγος τοῦ προστάγµατος 
τούτου, ἀλλὰ τοῦ Κυρίου. "Εδειξε δὲ καὶ αὐτὸς ὁ 
Πέτρος, τίσι χαὶ ποίοις ἄρχουσιν ὑποτάσσεσθαι δεῖ, 
ὅτι τοῖς τὸ δίχαιον ἐχδικοῦσιν. Ἐπιφέρει γὰρ xai 
τὴν αἰτίαν, ὅτι xal « τοῦ θεοῦ τὸ θέλημα, » καὶ 
ἡμῶν τὸ περὶ τῆς ὑποταγῆς τῆς εἰς τοὺς ἄρχοντας, 
χαλοχἀγαθίας ἑστὶ δεῖγμα, xai τὸ πλέον, τοὺς ἁπί- 
στους αἰσχύμει. Ἐν ᾧ γὰρ ὡς ἁλαζόνων ἡμῶν χατα- 

5 Galat. 


v, 17. — ** Ephes. u. 15. 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. — CAP. II. 


1214 


ὑμῶν ὀναστοηφὴν À et hoc, in « gentibus conversationem vestram ha- 


bere bonam : » scilicet illud « babere » mutatum 
est hic in « habentes. » Mos est autem probis docto- 
ribus a dogmatico sermone ad moralem se trans- 
ferre: quod et Beatus iste nunc faeit. « Charissi- 
(008 » autem eos vocat, οἱ non simpliciter dilectos, 
quia secundum omnia chari illi erant: qui enim 
prepter aliquid tantummodo  diliguntur, ii dilecti 
dicuntur, non « charissimi. » Áit vero « Carnalia 
desideria militare contra animam : » nam et 362 
Paulo teste, « Caro concupiscit adversus spiri- 
tum ?*. :» carnis enim desideria, qua in delectabi- 
lium fruitionem feruntur, rationem perturbaut, et 
animam in servitutem redigunt. 

« Ut in eo quod detrectant de vobis tanquam de 
malefactoribus, ex bonis operibus vos consideran- 
tes, glorificent Deum in dic visitationis. » Obtre- 
ctantes nobis inducit gentiles. « Diem autem visi- 
tationis » vocat inquisitionem mundanorum. Fit 
enim non rgro ab ipsis in vitam nostram inquisi- 
tio: at cum opera nostra aliter, ac illi suspicaban- 
tur, se habere coinpererint, pudefacti corriguntur, 
ac Deus glorificatur.- 

ες. 15-15. « Subjecti igitur estote omni hu- 
manz creature propter Deum, sive regi quasi prz- 
cellenti, sive ducibus tanquam ab eo missis ad 
vindietam malefactorum, laudem vero bonorum. 
Quia sic est voluntas Dei, ut bene facientes obmu; 
tescere faciatis imprudentium hominum ignoran- 
tiam. » Creaturam humanam magistratus appellat, 
qui a regibus constituti sunt: vel etiam ipsos regc8, 
quoniam et ipsi ab hominibus designati, scu po- 
siti sunt. Quandoque enim Scriptura positionem 
appellat creationem, ut in eo loco : « Ut duos στους, 
seu' condat in semetipso in unum novum bhomi- 
nem 9, » Inquit igitur : Subjecti estote mundanis 
principibus. Subjiciamini vero propter Deum, qui 
tanquam Dorninus precepit. At quid precepit ? « Tted- 
dite qu» sunt. Casaris, Caesari, et quie sunt Dei, 
Deo 5. Quare, si quid preceperint contra Dei ordi- 
nationem, nequaquam eis parendum. IIoc autem et 
Christus Dominus, etejus nunc discipulis mandavit, 
ne dicere possint gentiles, everti a Christianismo vi- 
tam civilem, eumque esse perturbationis et confusio- 
nis causam. Addit vero, « Propter Deum, » fidelium 
gratia. Verosimile namque est, aliquos dicturos : 
Cum nos regno celoruin dignos reputaverit,adeorue 
summe dignitalis nos esse censuerit, cur rursus 
uos deprimit, terrenis magistratibus nos aubjiciens? 
Si quis igitur Ίο dixerit, sciat, inquit, istud non 
meum esse przceptuin, sed Domini. Caeterum de- 
claravitipse Petrus, cujusmodi principibus subje- 
clos nos esse oporteat, nempe iis, qui quod justum 
est, pracipiunt: subjicit enim causam, mempo 
quod hzc sit voluntas Dei, et qnod subjectio erga 
principes sit nosti probitatis argumentum, εἰ 
pracerea quod infideles exinde confundantur : cuit 


9 Math... xxu, 21. 


1195 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 1196 


t'one omn 9 ad ipsum per fidem accedentes dona- A Ἐλπὶς οὖν ζῶσα τὸ διδόµενον, χληρονοµία ἄφθαρτ»», 


bit. « Sjes » igilur « viva » ου confertur, est 
« Haredit:s. incorruptibilis, » non in terra sicut 
priscis [80r.bus reposita, sed in calis : unde in. 
corruptibilitatem habet, qua cuilibet hzereditati ter- 
rene quam maxime przstat. Et preterea esl con- 
servatio οί custodia fidelium. Quandoquidem el 
hoc rogavit Dominus, cum dixit * : « Pater sancte, 
serva eos. » Verum et « in virtute. » Sed quaenam 
hzc virtus? Nempe usque ad Domini revelationem. 
Si cnim custodia non esset in virtute, profecto 
non eo usque protendi posset. Cum igitur tot et 
tanta collata sint beneficia, non. mirum si qui ac- 
ceperunt, gaudio ei [αἱ perfundantur. 

Vgns. 5. « Conservatam in coelis in vobis. Qui in 
virlute Dei custodimini per fidem in salutem, para- 
lam revelari in tempore novissimo. « Si haxreditas 
nosira in coelis est : » igitur commentitia est mil- 
lenaria in terris restitutio. 

VEns. 6, 7. « ln quo exsultabisis, modicum nunc si 
oportet contristari in variis tentationibus, 353 ut 
probatio vestra fidei multo pretiosior auro (quod 
per iguem probatur) inveniatur. » Horum verboruin 
ordo est iste : Contristari modicum, οἱ oportet, 
hoc est, si hoc necesse sit (neque enim omnes 
sancli tribulationem patiuntur), in novissimo 
tempore exsultabitis : illud enim ἀγαλιᾶσθε pro 
futuro accipitur. Quanquam et ut prasens sumi 
potest , quemadmodum etiam inferius declarabitur. 
Quoniam vero Magistri promissio non gaudium, scd 
wristitiam annuntiat, inquiens *: « 1n mundo qui- 
«em pressuram habebitis, » idcirco post illud addit, 
« modicum. » Et quia hoc molestum est, subdit, 
« nunc, » sicque paria docet magistro suo : ille 
enim ait : « In mundo pressuram habebitis; scd 
tristitia vestra vertetur in gaudium. » Vel igitur 
Mud « nunc » respectu exsultationis adjunxit, qua- 
tenus exsultatio, qux subsequetur, non ad breve 
teinpus, sed ad diuturnum, imo infinitum, est du- 
ratura. Vel. illud « modicum » contristationi, quae 
subjungitur, est ascribendum, ut sic se habeat : 
Si necessariuni, nunc est modicum contristari ε in 
variis tentationibus. » Quoniam vero tentationum 
mentio perturbationem afferre poterat, idcirco sub- 
junxit earumdem tentationum causam :. nempe ut 
'« probatio » seu probitas ipsorum  mauifestior fie- 
Tel, et « pretiosior auro, » siquidem et hoc, cum 
est igni probatum, in majore est sstimatione. 
Addit vero, « Si oportet, » innuens, quod neque 
fidelis omnis afllictionibus tentetur, neque omnis 
peccator : et quod neuter corum eisdem aflflictioni- 
bus in perpetuum addieilur, sed justi quidem pá- 
tiuniur ad corone augmentum, peccatores vero ut 
ponam peccatis suis debitam luant. Non omnes 


justi affliguntur, ne quis iniquitatem laudabilem : 


putans, odio habeat virtutem. Neque ownes pec- 
catores affliguntur, ne resurrectio, seu futura re- 
iributio in dubium veniat, si omnes hic, qua ne- 
rertur, recipiant. 

* Joan. xvii, 41. * Joan, xvi, 35. 


οὐχ bv YT, ὡς τοῖς πατράσιν, ἀποχειμένη, ἁλλ᾽ ἓν 
οὐρανοῖς, &q' οὗ xaY τὸ διαιωνίζον κέκτηται: * ὃ καὶ 
μεῖνον τῆς àv YT] χληρονομίας. Καὶ πρός ve τούτοις 
συντήρησις xal φρουρὰ τῶν πιστευόντων. "Ez: 
xai τοῦτο προσηύξατο ὁ Μύριος, εἰπών  ε Tf,pr, zov 
αὐτοὺς, Πάτερ ἅγιε.» Αλλὰ xal « &v δυνάµει.) 
Καὶ τίς ἡ δύναµις; Τὸ µέχρι τῆς τοῦ Κυρίου ἆπο 
χαλύγεως. Ei γὰρ ut δυνατὴ ἡ φρουρὰ, οὗὖχ ἂν μέ- 
Χρι παρετείνετο τούτου. Ἐπεὶ οὖν τοσαῦτα xal τοι- 
αὖτα τὰ διδόµενα, οὐδὲν ἀπειχὸς xa! ἀγαλλίαια 
ἐπαχολουθεῖν τοῖς λααθάνουσιν. 


« Τετηρηµένην iv οὐρανοῖς εἰς ἡμξς, τοὺς iv 


B δυνάµει Θεοῦ φρουρουμένους διὰ πίστεως , €i; c 


τηρίαν ἑτοίμην ἀποχαλυφθῆναι ἐν χαιρῷ ἐσχάτῳ.» 
El «ἐν οὐρανοῖς » 1) χληρονοµία, μυθδώδης ἡ χεις 
ετῆς ἐν yf] ἁποχατάστασις. 

« Ἑν ᾧ ἀγαλλιᾶσθε, ὀλίγον ἄρτι, εἰ δέον ἔατὶ, 
λυπηθέντες ἓν ποιχίλοις πειρασμοῖς ' ἵνα τὸ δοχί- 
µιον τῆς πἰστεως ὑμῶν πολὺ τιμιώτερον χρνσίο», 
τοῦ ἀπολλυμένου, διὰ πυρὸς δὲ δοκιµαζυμένουν c5- 
prO.» Τὸ ἑξης οὕτως) Αυπηθέντες ἄρτι, εἰ δέω 
ἐστὶ, τοῦτ) ἔστιν, εἰ καὶ τοῦτο ὃξῖ (οὔτε γὰρ πὰν- 
τες οἱ ἅγιοι θλίθονται), « ἓν ἐσχάτῳ χκαιρῷ; ἆγαλ- 
λιάσεσθε ' τὸ yàp, « Αγαλλιᾶσθε,» ἀντὶ µέλλοντο- 
εἴληπται, Ἡ xai χατὰ τὸ ἑνεστὸς, ὡς καὶ χάτω 
ὑπεμνημάτισται. Ἐπειδὴ δὲ fj τοῦ Διδασχάλου &rav- 
γελία , οὐχὶ χαρὰν, ἀλλὰ λύπην εἰσηγεῖται ἓν τῷ 
χόσμῳ, φάσχουσα, ὅτι « θλῖψιν É2eve, ν mpoacitrc: 
τῷ ἀγαλλιάματι τὸ, € ᾿Ολίγον * » xai ἔπε:δὴ τοῦτο 
λυπηρὸν, προστίθησι τὸ, «Αρτι, » σύμγωνα λέγων 
τῷ ἑαυτοῦ καθηγεµόνι. Κάχεῖνος γάρ φησιν. ε "E» 
τῷ κόσµμῳ θλίΦιν ἔξετε, ἀλλ ἡ λύπη ὑμῶν εἰς yag» 
γενήσεται. » Η οὖν τὸ, «"Aott, » διὰ τὸ ἀγαλλέίχμα 
προσετέθη, ὡς τοῦ μέλλοντος διαδέχεσθα: ἀγακλ:ό- 
µατος, οὐχ [ἐπ ὀλίγον ὄντος , ἀλλ ἐπὶ μαχρόν τε 
xaX ἄπειρον * f) τὸ, e Ὀλίγον, » πρὸς τὸ ἐπιφ:ρόμε- 
voy λυπηρὸν λογεστέον’ ἵνα T) οὕτως * « El δἑον ἄρτι 
ἑστὶν ὀλίγον » λυπηθῆναι « ἐν τοῖς ποιχίλοις πειρ]- 
σμοῖς.» Αλλ' ἐπειδὴ τὸ τῶν πειρασμῶν θόρυδον ἓν- 
εποίει, διὰ τούτο ἑἐπήγαγε τὴν τῶν πειρασιῶν 
αἰτίαν, ὅτι διὰ τούτων « τὸ δοχίµιον ὑμῶν, » φανε- 


D ῥρώτερον Ὑίνεται xal «τιμιώτεκον χρυσίου, ἐπεὶ 
xai αὐτὸ δοχιμαζόµενον πυρὶ, μᾶλλον ἀνθρώτοις 


σπουδάζεται προστίθησι δὲ xai τὸ, « Ei δέον, » 
διδάσχων, ὡς οὔτε πᾶς πιστὸ, πειράζεται διὰ 0a: 
ων, οὔτε md; ἁμαρτωλός. Αλλ οὐδὲ εὐθυνεῖτα: ! f. 
εὐθην.] τούτων ἑχάτερος εἰς ἀεί' ἀλλ οἱ μέν ὂκ:- 
θόμενοι δίχαιοι, εἰς πρυσθήχτν στεφάνων πάσχουσιν᾿ 
ol δὲ ἁμαρτωλοὶ, ἵνα τῶν ἁμαρτιῶν δίχην ἑχτίσω- 
ew. Οὐ πάντες δὲ δίχαιοι θλίδονται * ἵνα μὴ zt 
xix αν ἑἐπαινετὴν νοµίσας, µισήστς τὴν αρστίν. 
4);6b πάντες οἱ ἁμαρτωλοὶ θλίδονται * ἵνα μὴ d ἀν ᾱ- 
στασις ἀπιστηθῇ, ὡς πάντων ἐνταῦθα τὰ ἑαντν 
ἀπολαμθανόντων. 





1197 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. — CAP. Ι. 


1193 


« EH ἔπαινον, καὶ τιμῆν, xaY óó2av, iv ἆποχα- A  Vrns. 7-9. « In laudem et gloriam el honorcm 


λύψει Ἰησοῦ Χριστοῦ: ὃν οὐχ εἰδότες ὀγαπᾶτε * εἰς 
ὃν ἄρτι gd] ὀρῶντες, πιατεύοντες δὲ , ἀγαλλιᾶσθ: 
χαρᾷ ἀνεχλαλήτῳ xxi δεδοξασµένῃ’ κοµιςόµενοι τὰ 
τέλος τῆς πίστεως ὑμῶν, σωτη,ίαν ὀυγῶν. » Tn» 
αἰτίαν τῶν καχοπαθούντων ἐνταῦθα διχχίων διὰ 
τούτων δηλοῖ * ἅμα μὲν παραμυθούµενος αὐτοὺς, ὡς 
περιφανεστέρων αὐτῶν ὑπὸ τῶν θλίφεων γινο"χένων, 
ἃμα 08 καὶ σπουδαιοτέρουξ ποιήν διὰ τοῦ :.ροσθεῖναι 
τὸ, « Ἐν ἀποχαλύψει Ἰησοῦ Χρ:στοῦ *» ὡς τοῦ τότε 
καιροῦ τῇ ἐπιδείξει τῶν πόνων, πολλὴν τὸν εὔχλειαν 
τῶν διηγωνισµένων παρεξωμένου. Πρηστίθνσι 03 xal 
ἄλλο τι ἔφελχυστ.χὸν πρὸς vh» ὑπομονὸν τῶν θλί- 
Ψεων. Τί τοῦτο; Τὸ, « "Ov οὐκ εἰδότες ἀγαπᾶτε 
ἄρτι. ». El γὰρ € οὐκ εἰδότες » αὐτὸν σαρχὸς ὀφθαλ- 
μοῖς, £x µόνης ἀχοῆς «ἀγαπᾶτε,» φησὶ, σκοπεῖτε, 
ὅσην ἀγάπην ἐπιδείξεσθε, ἱδόντες αὐτὸν, χαὶ ταῦτα 
ἐν δύξῃ ἀποχαλυπτόμενα [f. -vov]. EL γὰρ τὸ πάθος 
αὑτοῦ οὕτως ὑμᾶς ἐπεσπάσατο, τί &pa διαθείη ὑμᾶς 
Ἡ μετὰ ἀνυπερθλίτου λαμπρότητο: ἐμφάνεια αἎ- 
του, ὅτε xol ὑμῖν παρέξει τὸ γέρας, σωττρίαν ψυ- 
χὼν, 'ü; οὖν τούτῳ ἐμφανίζεσθαι µέλλοντες, xl 
δόξης τοσαύτης ἀξιωθῆναι, ἱσόῤῥοπον τούτου νῦν 
ἐπ.δειξάμενοι καρτερίαν, τὸ πᾶν ἔξετε τοῦ προτε- 
θέντος σκοποῦ. 


«Περὶ $: σωτηρίας ἐξεζήτησαν χαὶ ἑξτρεύνγσαν 
προφηται, οἱ περὶ τῆς εἰς ὑμᾶς χάριτος πρηφττεύ:- 
σαν-εν. » Ἐπειδῇ περὶ φυχῖς σωτηρίας ἐμνήσθη, 
αὕτη δὲ ἄδηλος, xai ξεν[ζουσα την ὀχοὴ», τοὺς προ- 
φήτας παράγει, xal ἐξητηχότας, χαὶ- Ἱρευνηχότας 
περὶ αὐτῆς. Καὶ γὰρ ἐζήτησαν, ὥσπερ Δανιζλ περὶ 
τῶν µελλόντων, 8; καὶ διὰ τοῦτο « &vhp ἐπιθυπιῶν» 
ἐχλήθη ὑπὸ τοῦ χοτµατίζοντος αὐτῷ ἀγγέλου * xal 
sí ἐζέτησαν, ἐπάγει: « Εἰς τίνχ καὶ ποῖον χαιρὸν 
ἐφ'λου τὸ ἐν αὐτοῖς Πνεῦ-κα. » — « El; «iva » μὲν, 
τὸν ἐπὶ συντελεία « ποῖον ) δὲ, τὸν, ὅτε ταῖς δια- 
Φόροις αἰχμαλωσίαις τῶν Ἰουδαίων πρὸς παντελῆ 
θε’ σέθειαν ἀποχλινάντων, εὐπσράδεχτοι κατ:α-πσα» 
εἰν τὸ xavà Χριστὸν µυστήριον, Σκόπει €, ὅτι 
«Ἠ]νευμα Χριστοῦ » εἰρηνὼς, θερλογεῖ τὸν Χριστό ,. 
Ἕλήλου δὲ τοῦτο τὸ Πγεὔ-κα τὰ πάθη τοῦ Χριστοῦ, 
διὰ μὲν Ἡσαῖου eizóv * ε Ὡς πρό7ατον σφα- 
Th» Άχθη 2 διὰ δὲ Ἱερεμίου, « Δεῦτε, καὶ ἐμθάλω- 
μεν Φύλον εἰ; τὸ, ἄρτον αὐτοῦ" » thv δὲ ἀνάστασιν, 
διὰ "sni, « T ἐμέρᾳχ, cfisavtog, τῇ *pity ἀναστη- 
οὐύμεῆα ἑναντίον αὐτοῦ, xai δ.ὠξομεν τοῦ γνῶναι 
τὸν Κύριον * ὡς ἔρθρην ἔτοιμον εὑρέσομεν αὐτόν., 
Απεχαλύφθη δὲ, φ.σὶ, τούτοις ; 00 δι ἑαυτοὺς, 
ἀλλὰ ὃν ἡμᾶ; |f. ὑμ.]. Δύο &k ταῦτα διὰ τούτων 
ἐργάδεται τῶν λό-ω», τό τε προμηθὲς τῶν πρφτ- 
των ἐγδεικνύμενος, καὶ τὸ, ὅτι προεγνωσμένοι σα 
Θεῷ καὶ πρ) καταδολῆς κόσμον οἱ νῦν χληθέντες 
εἰς την χατὰ Χριστὸν πίστιν. ΔΙὰ 4*9 οὃν τοῦ τῶν 
προρττῶν προμηθοῦς ἑφάγει αὐτοὺς, μὴ ἀπειθῷς 
ὃατίθεσθαι mph; τὰ ὑπὸ τών προ ρητῶν αὑτοῖς πε- 


2 . 
c ες 
"wo νν 


"5 Dan. x, 11. * [sa. 1i, 7. * Jerem. Xl, 19. 


D diligitis, » ac si diceret : 


in revelatione Jesu Christi. Quem cum rescia- 
lis, diligitis : in quem. nunc quoque non videntes 
creditis, credentes autem. exsultabitis leutia ine- 
narrabili et glorificata, reportantes finem) fide 
vestre, salutem. animarum. » Causam, ob quam 
justi in. hac vita. afflictiones patiuntur, liisce vcr- 
bis declarat, Simul etiam eos consolatur ea ralione, 
quod ex afflictions illustiiores fiant, Praeterea ut 
diligentiores reddat, « In revelatione Jesu Christi, » 
addit : quoniam co tempore manifestatioue laLorum 
maximam pro toleratis certaminibus giuriam retri- 
buet. Verum οἱ aliud quidpiam, ut eosdem ad t9- 
lerantiam. tribulationum alliciat, proponit. Quod- 
nam vero istud ? Nempe « Quem, cum nou videritis, 
"i eum, tametsi nun- 
quam Oculis corporeis videritis 3Qo/ e solo t9 
men audity « diligitis; » reputate, quantam ipsum 
videntes dilectionem sitis habituri, idque cum in 
gluria reveletur. Si enim. Passio ipsius adeo vos 
aliraxib; quomodo vos afficiet illius cum incon- 
parabilí splendore revelatio, quando οἱ vobis pra- 
mium erogabit « salutem. animarum. » Quoniatu 
igitur cum ipso apparituri estis, οἱ tanta gloria di- 
tandi , parem tanto praeiio fortitudinem exhibete : 
sicque propositum scopum oimni ex piarte. asscquc- 
mini, 

εις. 10. « De qua. salute exquisierunt, atqve 
scrulati suut prophete, qui de futura in vols gra- 
tia prophetaverunt. » Quoniam. de salute anime 
meution:m fecit, caque occulta et peregrina au.litui 
est, in testimonium adducit prophetas, qui exqui- 
sierunt et scrutati de ca. sunt. Scilicet exquisie- 
runt, sicut Dauiel de rebus futuris ; quare 7-5 ς Yir 
desideriorum » dictus es! ab angelo, qui ipsi se- 
creta futura pandebat. Et quid exquisicrint sub:lit, 
nempe « in quod, vel quale lempus siguificaret in 
cis Spiritus. » —« In quod ν quidem, nempe lempus 
consummationis mundi ; « in quale » vero, nempe 
illud, quo Juditi ob. varias Captivitates ad. ife. 
clum Dei cultum declinantes aptiores ad CLristi 
mys:erium evaserunt. Observa Vero, quomodo di- 
cens, « Spiriius Christi, » Ghristi divinitate: in- 
dicat. Siguifivavit autem. hoc *niritus, cum Clhiri- 
Sti passionem per Isaiam prenuntiavit. dicens * : 
« Sicul ovis ad occisionem | ductos est : 9» el per 
Jeremiam : « Venite, tuitamus lignum. in panem 
ejus 1^: » resurrectionem. vero per Oseam, qui 
ait : « In die tertia resurgenius in conspectu 
cjus, sequemurque, ut cognoscamus Dominum : 
quasi dilueulum pras paratum inveniemus {ρς 11, ν 
Revelatum est, inquit, Istis, non propter ipsos, scd 
Propter nos. Duo autem per lizc verba confici: 
apostolus : nam et prophetarum praevidentiain os. 
tendit; et. quod ante mundi constitutionem prieco- 
guiti erant Deo jj, qui. nunc. a4 fidem Christi γυ- 
cati sut, Et quidem prophetarum. providentia in- 


'! Osce. vi, 5. 





1199 


sunt ab eisdem prophetis przenuntiata : nam neque 
filii, qui sapiunt, paternos labores unquam con. 
teiununt. Si enim illi, qui nil. emolumenti perce- 
puri erant, exquisierunt tamen el invenerunt ; ac 
preterea quae invenerant, scripto commiserunt, ut 
velut. hzereditatem quamdam ad nos transmilterent, 
profecto nos, inquit, injusti essemus, si hzc par- 
vo in pretio haberemus. Quamobrem nolite nos, 
qui iala vobis evangelizamus, flocci facientes, ina- 
uem reddere preelicationem nostram. Et. hiec qui- 
dein de providentia prophetarum. Ex eo vero quo 
pracogniti sint a Deo, terret eos, ne indignos di- 
vina przscientia ac vocatione se exhibeant , 'sed 
potius invicein se excitent, quo Dei dono digui 
fiaut. 

3525 Vrns. 11-12. « Scrutantes in quod vel 
quale tempus signilicaret in eis Spiritus Christi : 
pranuntians eas quae in Christo sunt, passiones et 
posteriores glorias, Quibus revelatum est, quia non 
sibimetipsis, nobis autem ministrabant ea. » Si et 
apostoli εἰ prophetze Spiritu sancto afflante edidc- 
ruit, hi quidem prophetiam, illi autem Evange- 
lium, ii nil a prophetis discrepabant. Oportel igi- 
tur, inquit, eodem vos studio ferri, ac domestici 
prophetarum ferebantur, ne pone eorum, qui 
prophetis non crediderunt, subjaceatis. Adnotan- 
dum vero Petrum Trinitatis mysterium allatis in 
verbis patefacere. Cum enim, inquit, « Spiritus 
Christi, » Filium et Spiritum sanctum exprimit ; 
Patrem vero, cum ait, « De celo : » non enim per 
coelum liic locus aliquis intelligendus est, sed per 
excellentiam Deus ipse. 

« Que nunc nuntiata sunt vobis, per eos qui 
evangelizaverunt vobis, Spiritu sancto misso de 
ccelo, in qua (1) desiderant angeli prospicere. » 
Exhortationem bic subnectit apostolus ex iis qua 
ante in honore fuerunt. Cum  premisisset, quod 
prophete nobis salutis nostrae mysteria submini- 
strarint, et quod ista adeo sublimia essent, ut etiam 
angelis amabilia forent, quod ostendit ex lztitia, 
qua ipsi in Nativitate Domini cecinerunt : « Gloria 
jn altissimis Deo !!* : » cum hic, inquam, dixisset, 
subdit rationem, cur ea dixerit, hunc ferme in mo- 


THEOPHYLACTI BULGARUE ARCHIEP. 
sinuat illis, ne incredulos sc praebeant ad e3, quae A προφητευµένα * ὅτι μηδὲ υἱοὶ σώφρονες 


1200 
*Zep5- 
voUvzadt πατρ'κῶν πόνων. El γὰρ αὑτο, αηδὲν ὀνή- 
σχσθαι µέλλοντες, ἐκῆτησαν xal εὗρον  ἁλλὰ καὶ 
εὑρόντες βιθλίοις ἑγχατίθεντο [f. ἐγχατέθ.]. ὥστερ 
τινα χλῆρον παραπέμποντες ἡμῖν * οὐκ ἂν fusi, 
φησὶ, δίκαιοι, περὶ ταῦτα χαταφρονητικῶς ὃ-αχςί- 
µενοι. Διά τοι οὖν τοῦτο μηδὲ ἡμᾶς τοὺς ταῦτα εἳ- 
αγγελιζοµένους ὑμῖν, ταῦτα περὶ φαύλων [ f. παρὰ 
φαῦλον] τιθέντε;, χενὸν ἀποφήνητε τὸ Εὐαγγέλιο» 
Tuy. Διὰ μὲν οὖν τοῦ προμηθοῦς τῶν προφη-ῶ». 
ταῦτα * διὰ δὲ τοῦ προεγνῶσθαι ὑπὸ θεοῦ φοδεῖ, μὴ 
ἀναξίους ἑαυτοὺς τῆς τοῦ Oro) προγνώσεως ἆτο- 
φΏναι, μηδὲ τῆς ὑπὸ τούτου χλήσεως, ἀλλὰ χατε- 
πείγεσθαι ἀλλήλων εἰς τὸ ἀξίους γενέσθαι της δωρεᾶ- 
τοῦ θεοῦ. 


ε Ἐξερευνῶντες εἰς tiva xai ποῖον χαιρὸν ἐδήλεν 
τὸ ἐν αὐτοῖς Πνεῦμα Χρ:στοῦ προμαρτυρούμενον τὰ 
εἰς Χριατὺν παθήματα xal τὰς μετὰ ταῦτα δόξας. 
Of; ἀπεχαλύφθη ’ ὅτι οὐχ ἑαυτοῖς, ἡμῖν δὲ Ó:nx5- 
νουν αὐτά. » El καὶ αὐτοὶ καὶ οἱ προφῆται ἐν Πνεύ» 
ματι ἁγίῳ ἐνήργησαν, οἱ μὲν τὴν προφητείαν, οἱ 
δὲ τὸ Εὐαγγέλιον * οὐδὲν τούτων τὸ δ.άἀφορον τρ 
τοὺς προφήτας. Acl τοίνυν τὴν αὐτὴν ὑμᾶς, eret, 
σπουδῆν εἰσάχει», ἣν καὶ οἱ χατήχοοι τῶν s:pozn- 
τῶν, ἵνα μὴ τῇ τῶν ἀπειθησάντων τοῖς προφίέταις 
ὑποδληθῆτε ἹἌιμωρίχ. Ἐπισημαντέον δὲ, ὅτι ὅ-ὰ 
τούτων τὸ τῆς Τριάδος μυστήριον ὁ Πέτρος ἁἀπο- 
καλύπτει διὰ τοῦ εἰπεῖν μὲν, «Πνεύμα Χριστοῦ,» 
τὸν Υἱὸν χαὶ τὸ Πνεῦμα * τὸν δὲ Πατέρα, διὰ του 
εἰπεῖν, « 'Anb οὐρανοῦ.» To δὲ, « Απ' οὗρανου,» 
μὴ τοπικῶς λάδῃς, ἀλλὰ καθ) ὑπεροχὴν προηγουµένον 
θεοῦ. 

ς "A νῦν ἀπηγγέλη ὑμῖν διὰ τῶν εὐαγγελισαμέ- 
vov ὑμᾶς ἐν Πνεύματι ἁγίῳ ἀποσταλέντι ἀπ' οὗρ:- 
νοῦ, εἰς ἃ ἐπιθυμοῦσιν ἄγγελοι παραχύψαι. » At- 
τιολογικῶς ἀπὸ τῶν προτετιµηµένων ἡ παράχλη- 
σις. Εἰπὼν yàp, ὅτι οἱ προφῆται διηκόνησαν Ἡ μῖν 
τὰ τῆς σωτηρίας ἡμῶν " ταῦτα δὲ οὕτω; fjv θαν- 
μαστὰ, ὡς χαὶ ἀγγέλοις ἑράσμια χαταστῆναι (xal 
ὅτι ἐράσµια αὐτοῖς ταῦτα, ἔδειξεν dg" ὧν ix περι . 
χαρείας &v τῇ γεννήσει Χριστοῦ, τὸ, « Δόξα ἓν ὑψί- 
στοις θεῷ, » ἐμελῴδουν) * εἰπὼν οὖν ταῦτα, ἐπάχει 
τούτων τὸ αἴτιον, xal φησιν. Ἐπεὶ οὖν ταῦτα τὰ 


dum : Sinostra omnibus (nempe non solum ho- y) ἡμέτερα πᾶσιν ἐράσμια, οὐ µόνον ἀνθρώποις, ἀλλά 


minibus, sed etiam angelis) amabilia sunt, igitur 
et vos liaud segnes et. incurii, sed fervidi et fortes 
esse debetis. Hoc enim significat illud, « precin- 
cti lumbos: » quod etiam Job in mandatis accepit a 
Deo. Quod autem lumbos przcincti esse  debea- 
mus, patefacit addens : « mentis vestrz. » lia igi- 
tur comparati, et « sobrii, perfecte sperate id quod 
vobis promittitur, gaudium ; » quod est illud, de 
quo paulo ante mentionem facit, nempe habendum 
in secundo Christi adyentu. 


!!* Luc. 1,14. 


καὶ ἀγγέλοις, μηδὲ ὑμεῖς ἁμελῶς πρὸς ταῦτα δ-ατε- 
θῆτε, ἀλλὰ οσυντείναντες ἑαυτοὺς, xal ἀνδρικῶς 
διατεθέντες ( τοῦτο γὰρ δηλοῖ διὰ τοῦ, ᾿Αναζώσα- 
σθε « τὰς ὀσφύας' » ὃ καὶ Ἰὼδ προστάσσεται παρὰ 
τοῦ OtoU* ὀσφύας δὲ τίνας, ἐσήμανεν, ὅτι τὰς ετῆς 
διανοίας» λέγει) ' οὕτως οὖν παρεσχευασµένοι xat 
ενήφοντες, τελείως ἑλπίσατε ἐπὶ τὴν φερομέντν 
ὑμῖν χαράν.» Αὕτη δέ ἐστιν, ἣν καὶ πρὸ βραχέος 
qna, πάτὰ τῶν δευτέραν τοῦ Κυρίου παρουσίαν. 


Bonifacii Finetti πο. 


(4) Vulg. quem. 





1201 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. — CAP. T. 


12:2 


«A ἀναζωσάμενοι τὰς ὀαφύας τῆς διανοἰας A — VeRs. 12-16. « Propter quod. suecincti lumbos 


ὑμῶν, νῄφοντες, τελείως ἐλπίσατε ἐπὶ τὴν φεροµέ- 


νην ὑμῖν χάριν kv ἁποχαλύψει ᾿Ιησοῦ Χριστον; ὡς 
τέχνα ὑπαχοῆς, ph συσχηματιζόµενοι ταῖς πρότε- 
gov Ev τῇ ἀγνοίᾳ ὑμῶν ἐπιθυμίαις ^ ἀλλὰ χατὰ τὸν 
χαλέσαντα ὑμᾶς "Άγιον, xa αὐτοὶ ἅγιοι ἓν πάση 
ἀναστροφῇ γενήθητε. Διότι γέγραπται ' "Άγιοι γίνε- 
σθε, ὅτι ἐγὼ: ἅγιός εἰμι.» Συσχηματισμὸν, τὶν 
συμπεριφορὰν τὴν πρὸς τὰ πράἆγµατα τὰ παρόντα 
λέγει * 8 τινες τῶν ἀνοήτων [xal νῦν] Φασιν, ὅτι 
πρὸς ΄ τὰ πράγματα [δεῖ] διαγίνεσθαι. Τοῦτο οὖν 
ἑᾶσαι, ὡς µάταιον, [χελεύεε,] εἴτε ἐν γνώσει, εἴτε 
χαὶ «àv. ἀγνοίᾳ» ταύτῃ πρὸ τούτου ἑνεσχέθησαν. 
& Ἁλλὰ » νῦν, [λέχει,] τῷ καλέσαντι « συσχηματιζό- 
pivot, ». ᾿Ἁγίῳ ὄντι, « ἅγιοι xal αὐτοὶ γίνεσθς. » 


εΚαὶ εἰ Πατέρά ἐπιχαλεῖσθε τὸν ἁπροσωπολή- n 


πτως χρίνοντα χατὰ τὸ ἑκάστου ἔργον, ἐν «ὅδιψ τὸν 
τῆς παροιχίας ὑμῶν χρόνον ἁἀναστράφητε * εἶδότες 
ὅτι οὐ φθαρτοῖς, ἀργυρίῳ f| χρυσίῳ, ἑλυτρώθητε ἐκ 
τῆς µαταίας ὑμῶν πατροπκαραδότου ἀναστροφῆς, 
ἀλλὰ τιµίῳ αἵματι ὡς ἀμνοῦ χαὶ [vulg. om. καὶ] 
ἁμώμου xal ἀἁαπίλου Ἁριατοῦ. » Διττὸν ἡ Γραφὴ τὸν 
Φόδον οἶδε - τὸν μὲν προχαταρκτιγὸν, τὸν δὲ τελειω- 
φιχόν. Ἡροκαταρχτιχὸν μὲν, ὃς xol στοιχειωτιχός 
στι, «bv. διὰ φόδον τῶν πεπραγμένων τιν) πρὸς τὸ 
σωφρονεῖν ἐχκαλούμενον” τελειωτιχὸν δὲ, τὸν [f. τὸ], 
διὰ τὸ τελειῶσθαι [f. ---οὔσθαι] ἐν τῇ ἀγάπῃ τοῦ 
πρὶς ὃν φιλία σπεύδειν, φοθεῖσθαι, pf, τι τούτων 
αὐτῷ ἐνδεῖ, ὧν τις |f. τοῖς] σφέδρα ἀγαπῶσαιν ὀφεί- 
λεται. Ὑ πόδειγµα τοῦ πρώτου, ὃς xol στοιχειωτι- 


χός ἐστι, τὸ ἐν Ῥαλμοῖς εἰρημένον, τὸ, « Φοθιθήτω " 


vbv Κύριον πᾶσα fj γη,» τοῦτ ἔστιν, of; οὐδὲν µελ- 
Aet [f. µέλει] oópavlou φρονήµατος, ἀλλὰ Υηῖνου 
µαταιότητος. Té γὰρ ἂν πάθοιεν, « ὅταν ἀναστῇ 0ραῦ- 
σαι τὴν γῆν; Tou δευτέρου δὲ, τοῦ τειλειωτιχοῦ, 
λέγω, ὃ xal αὐτὸ παρὰ τῷ Δαθὶδ ἔστιν εὑρεῖν ἐν οἷς 


λέγει" εΦοδήθητε τὰν Κύριον, πάντες οἱ ἅγιοι αὖ- . 


402, ὅτι οὐκ ἔστιν ὑστέρημα τοῖς φοδουµένοις αὐτόν.» 
καὶ πἆλιν, € Ὅ φόόος Κυρίου, ἁγνὸς, διαµένω»ν εἰς 
αἰῶνα αἰῶνος. » Κατὰ τοῦτον οὖν τὸν τελειωτιχὸν 
«460v xai Πέτρος παραχαλεῖ νῦν διατίθεσθαι τοὺς 
ὑπγχόους αὐτῷ, φάσχων, ὡς Ἐπεὶ δι οἰκτιριὸν 
ἅφατον τοῦ πεποιηχότος Θεοῦ εἰς υἱυὺς αὐτοῦ ἀν- 
ελύφθητε, 6. φόδος ὑμῖν οὗτος αυμπάρεδρος ἔστω, 
ὡς ἐξ ἀγάπης ὑμεῖς τοῦ πεποιηχότος Ὑενόμενοι, 


xal οὐχ ἐξ ἔργων. Ἐκ πολλῶν δὲ ποισσάµενος τὴν D 


παράχλησιν (πρῶτον διὰ τῶν ἐπιθυμητικῶν [f. — 
χῶς] mph; αὐτὰ δ.αχειλένων ἀγγέλων, εἶτα 
ἀπὸ τοῦ Γραφικοῦ, εἶτα ἀπὸ τοῦ ἀναγκαίου * ἐτεὶ 
γὰρ τὸν θεὸν ἐπιχαλοῦντχι Πατέρα, ἀνάγχη τὸν ἔπι- 
θυμοῦντα υἱοθεσίαν [f. -- ας], ἄξια τοῦ Πατρὺς 
ποιεῖν *. xal τέταρτον, ὅτι µυρία ἔλαδον ἀγαθά διὰ 
τοῦ χαταβληθέντος ὑπὲρ αὐτῶν τιμήματος * τοῦτο 
δέ ἐστι τὸ τοῦ Χριστοῦ αἷμα, ὅπερ ἀντίλυτρου ἐδόθη 
πῶν ἁμαρτιῶν τῶν ἀνθρώπων)  κελεύε; οὖν διὰ 
ταῦτα τὸν χρόνον πάντα τοῦ ST)» σύνοικην ἔχειν τὸν 
Φφόδον τὸν τελειωτικόν. Φόθος γὰρ ἀεὶ τοῖς τ2λειω- 


33 153. 1, 19, 2], '? Psal, xxxi, 10, 


mentis vestre, sobrii sperate in eam, quz offertur 
vobis, gratiam, in revelationem Jesu Christi : 
quasi fllii obedientie, non confligurati prioribus 
ignoranti? vestrz desideriis. Sed secundum eum 
qui vocavit vos, Sanctum, et ipsi in omni conver- 
satione sancti sitis. Quoniam scriptum est : Sancti 
eritis, quoniam ego sanctus sum. » Configurari 
hic vocat rebus przsentibus circumferri ; ut qui- 
dam insipientes et nunc dicunt, oportere sinere se 
prosentibus rebus ferri. Hoc itaque, tanquam va- 
num, Cui hactenus sive scientes, sive « ignorantes » 
adhzserunt, ut relinquant, precipit : « Sed nunc. » 
inquit, « configurati » illi, qui vere Sanctus cst, 
« et vos sancti estote. » 

3506 Vzns. 17-19. « Et si Patrem invocatis eum, 
qui sine acceptione personarum judicat secundum 
uniuscujusque opus, in timore incolgtus vestri 
tempore conversamini, scientes quod non corru- 
plibilibus auro vel argento redempti estis, de vana 
vestra conversalione paternz traditionis, sed pre. 
tjio&o sanguine quasi agni immaculati Christi et 
incontaminati. » Duplicem timorem novit Serip- 
tura : jnitiativum unum, alterum perfectivum. 
luiti:tivus, qui et elementaris, est quo quis ex 
improba ad honestam vitam revocatur : perfectivus, 
quo quis, propterea quod in ejus, cujus — amicitia 
s'udet, amore perficitur, time! ne illi aliquid 
eorum desit, qua quis inpense diligentibus 
debet. Exemplum primi, seu elementaris, est illud 
quod in Psalmis dicitur: « Timeal hominum 
emnis terra, » hocestii, qui nullam ccelestis 
sapienti», sed solius terrenz vanitatis curam 
babent : quid enim his eveniel, « eum surrexerit 
Dominus percutere terram !*? » Alterius ctiam 
exemplum apud David reperTP: est, ubi ait : 
« Timete Dominum omnes sancti ejus, quoniam 
non est inopia timentibus eum ὃς et rursus . 
« Timor Domini, sanctus permanens in seculum 
smculif*, » Petrus itaque hortatur discipulos suos — 
ut hunc perfectivum timorem in corde habeant, 
dicens : Quoniam per ineffabilem Dei creatoris 
misericordiam in filios ipsius assumpti estis, timor 
iste semper vobiscum assideat, utpote qui tales 
effecti estis ex Dei benignitate, non ex operibus : 
vestris. Ex multis igitiir adhortationem suam con- 
ficit apostolus. Nempe, primo, ex desiderio, quo 
erga ea ipsimet augeli feruntur , secundo , ex Sceri- 
ptura ; tertio, ex necessitate : quandoquidem enim 
Deum Patrem appellant, necesse est. ut qui affilia- 
Gonem desiderant, digna tanto Patre operentur; 
quarto demum, quoniam innumera bona percepe 
runt cx pretio pro ipsis persoluto : quo est sanguis 
Cliristi, qui datus est in pretium redemptionis pro 
peccatis hominum. Per hzc igitur omnia przcipit, 
ut toto vite tempore perfectivum hunc timorem 
habeant : timor enim perpeuius est perfectis homi- 


5. Psal, xvin, 10. 


1203 TIEOPHYLACTI BULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡ. 1211 


nibus, ne illis aliquid ad veram perfectionem desit. A θεῖσιν ἀνθρώποις, μὴ ἑλλείπειν τι τῶν τελεξεων. 


Consilera vero, qua ratione, dicente Christo : 
« Pater non judicat quemquam ; sed omne judicium 
dedit Filio '5, » nunc Petrus diest Patrem judicare. 
Ad hoc nos dicimus, quod etiam hoc Christus 
asserat : « Non. potest Filiusa se facere quidquam, 
nisi qued viderit Patrem facientem '^. » Hoc autem 
cousubstantialitatem sancte Trinitatis ostendit, οἱ 
quod inca sit omnimoda identitas, et pacifica, 
ataue imperturbabilis concordia, Ait autem indiffe- 
renter Palieim judicare, quia quidquid quis de una 
Persona dicit, id omnilus commune esse censen- 
dum est. Aliunde vero 357 cum Dominus 
apostolos filios vocaverit, ac etiam paralytico dixe- 
rit: « Fili, remittuntur tibi peccata tua '*, » nihil in- 
congrui apparet, quod ipse eorum, quos sanctitatis 
'communicatione genuit, Pater appelletur. 

VEns. 20-21. « Przcogniti quidem ante mundi 
constitutionem, manifestati autem novissimis tem- 
poribus propter vos. Qui per ipsum fideles estis in 
Deo, qui suscitavit illum a mortuis, et dedit ei glo- 
riam. » Morti Christi, ejus resurrectionem adjun- 
xit : timebat enim facilem neophytorum ad infide- 
litatem relapsum, si solius humiliationis Christi 
per passiones meminisset, verum quoniam haud 
recens esse incarnationis mysterium, siquidem et hoc 
iusipiemtes conturbat; sed in supernis « ante 
constitutionem mundi » pro tempore opportuno 
reconditum, manifestatum etiam est prophetis qui 
de his exquisierunt, ut paulo antea dixit : nunc 
ai', id, quod «ante constitutionem mundi prz- 
. cognitum est, » jam clore manifestatum, seu per- 
fectum esse. Sed propter quos perfectum esi? 
« Propter vos : »—« Propter vos » enim, inquit, 
« excitavit eum e mortuis. » Quare autem 
« propter vos? » Ut, inquit, « vosmetipsos purifi- 


cantes in obedientia veritatis per Spiritum » fidem 


οἱ spem vestram in Deum habeatis, Sed ad quid 
purificantes ? Nempe, ut ei, qui per resurrectionem 
ex mortuis incorruptibilis vite principium exstitit, 
eredentes etiam. juxta eumdem, qui vos ad immor- 
ta'itatem vocavit, « in. novitate vibe  ambule- 
iis 15,2 Quod autem apostolus iste, sicut et Pau- 
lus, dicat Patrem « s£uscitasse Christum ex ΙΠΟΓ- 
tuis, » non (e perturbet. lta cnim. introductoria 
utens. docendi ratione, loquitur. Caeterum — audi 
Christum dicentem, semetipsum se suscitasse, cum 
ait : «Solvite templum hoc, et in tribus diebus ex- 
citabo illud '* ;» et rursus ipse Christus?*?, «Potesta- 
tem, inquit, habeo ponendi animam meam, et po- 
Aestatem labeo iterum sumendi eam. » Per econo- 
miam igitur quandoque referunt ad Patrem susci- 
tationem Filii, ut innuant unam esse Patris et Filii 
operalionem. « Ut lides vestra et spes esset in 
Deo. » 

Vrns. 23-25. « Animas vestras castificantes in 
pbedientia charitatis, in fraternitatis amore sim- 


9 Joan. v, 229. **]bid. 19. '* Mattb. 1x, 2. 


Σχόπει δὲ, ὅτι εἰρημένου ὑπὸ Χριστοῦ, ὅτι « 'O. EREa- 
vho χρίνει οὐδένα, ἀλλὰ τὴν κρίσιν πᾶσαν δέδωκς τι 
Yi, » πῶς νῦν ὁ Πέτρος τὸν Πατέρα χρίνειν λέ-ξ”. 
Πρὸς ὃ ἐροῦμεν, ὡς xal τοῦτο efprx:v ó Χριστός 
«Οὐ δύναται γὰρ ὁ Υἱὸς.ποιεῖν οὐδξΣν, ἐὰν μὴ 
βιέπῃ τὸν Πατέρα πο.οῦντα. » Τοῦτο δὲ τὸ cup poil 
τῆς ἁγίας Τριάδος παρίστησι, xai Gv. ταὐτόττς 
πᾶσα ἐκεῖ καὶ σύμπνοια εἰρηναία χαὶ ἁστασίαστος- 
Εἶπεν ἁδιαφόρως τὸν Πατέρα κρίνειν, ox, ὃ-τι ἂν 
ἐρῇ τις καθ ἑνὸς τῶν τριῶν Προσώπων, Χοινο» 
λογιζομένου τοῖς πᾶσιν. "Άλλως τε, καὶ τοῦ Κυρίου 
τέχνα καλοῦντος τοὺς ἀποστόλους, καὶ τῷ παραλύτῳ 
εἰπόντος' «Τέκνον, ἀφέωνταί σου αἱ ἁμαρτίαι ^ » 
οὐδὲ» ἀπεμφαίνει, xal αὑτὸν Πατέρα καλεῖσθαι τῶν 
γεννητῶν, ὧν µεταδόσει ἐγέννησεν ἁγιότητος. 


εΠροεγνωσμένου μὲν πρὸ κατα[ολῖς χύσμον, 
φανερωθέντος δὲ ἐπ᾽ ἑσγάτων τῶν χρόνων, δι opas, 
τοὺς δι αὐτοῦ πιστεύοντας εἰς Osbv τὸν ἐγείραντα 
αὐτὸ» &x νεχρῶν, καὶ δόξαν αὐτῷ δόντα.» Τῳ του 
Χριστοῦ θανάτῳ συντώς καὶ τὴν ἀνάστασιν * εὔλα- 
θεῖται γὰρ τὸ πρὸς ἀπιστίαν τῶν νεοφύτων εὐμετά- 
θολον, διὰ τὸ τῶν παθῶν τοῦ Χριστοῦ ἐπονείδιστον. 
'AXX ὅτι xal οὐ νεαρὺν τὸ κατὰ Χριστὸν µμυστἑρ:ον 
(ἐπεὶ xal τοῦτο τοὺς ἀνοήτους θορυθεῖ), ἀλλ' ἄνω- 
θεν «πρὸ καταθολῆς χόσµου» κατὰ τὸν εὔχαιρον 
αὐτῷ χρόνον ταμιενόµενον, ἐφανερώθη μὲν xax tol; 
περὶ τούτων ζητήσάσ. προφῄταις, ὡς ὀλίγου κατ- 

6 όπιν εἴρηχε" χαὶ νῦν δέ φησιν, ὅτι τὸ « πρὸ κατα 
θολῆς χόσµου » ἑγνωσμένον, δηλονότι vuv ἔφανς- 
ρώθη, ἤτοι ἑτελέσθη. Καὶ διὰ τίνας ἑτελέσθης « Ac 
ὑμᾶς. » — « AU ὑμᾶς » γὰρ, φησὶν, Ἠγειρεν « αὐτὸν 
bx νεκρῶν.» Auk. τί 55 «δι ὑμᾶς;» Ἵνα, qnaiv, 
c ἡγνικότες ἑαυτοὺς ἐν τῇ ὑπαχοῇ τῆς ἀλτθείας διὰ 
Πνεύματος, » τὴν πίστιν ὑμῶν καὶ ἐλπίδα ἔχητε εἰς 
θεόν. Καὶ διὰ τί «ἡγνιχότες: » "Οτι τῷ δ.ἀ cr, ἐκ 
νεχρῶν ἀναστάσεως ἀφθάρτου qur, ὑμῖν πρ;χαταρ- 
ξαμένῳ π.στεύ οἽντες, ὀφειλέται ἐστὸ xal αὐτοὶ 
κατὰ τὸν καλέσαντα ὑμᾶς εἰς ἀφθαρσίαν, ἓν χαινό- 
τττι ζωῆς περιπατῆσαι. El δὲ τὸν Πατέρα xai οὗ-- 
τος καὶ Παῦλός φησιν « ἐξαναστῆσαι τὸν Μύριον &x 
νεχρῶν,» μὴ θορυθηθῇ-. Εἰσαγωγικώτερον Y&p 
yp'ouevog τῇ διδασχαλίἰᾳ νῦν ταῦτά φησιν. Ἐτεὶ 
D ἄχουσον Χριατοῦ μὲν λέγοντος ἑαυτὸν ἐγεῖραι, δι᾽ 

ὧν φησι’ « Λύσατε τὸν vaby τοῦτον, xal ἐν τρισὶν 
ἡμέραις typi αὐτόν » xal πάλιν αὐτὸς ὁ Ἆρι- 
στὸς, « Ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι τὴν ψυχἠν µου, καὶ 
ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαθεῖν αὐτὴν. » Oixovopuxtoss - 
pov οὖν τῷ Πατρὶ ἔσθ᾽ 6v: ἀνατιθέασι τὸν Yihv áva- 
στῆσαι, ἵνα µία) ἑωφήνωσι Πατρὸς xoi Υἱου thv 
ἑνέργειαν. € Ὥστε τὴν πίστιν ὑμῶν καὶ ἑλπίδα εἶναι 
θεόν.) 


c Τὰς Φυχὰς ὑμῶν ἡγνιχότες ἐν τῇ ὑπαχοῇ τῆς 
ἀληθείας διὰ Πνεύματος, εἰς φιλαδελφίαν ἀνυτόχρι- 


1 Rom. vi, 4. | Joan. 1, 19. ** Joan. x, 18. 











1205 


τον, Ex χαθαρᾶς χαρδίας ἀλλήλους ἀγαπήσατε ἐχτε- A plici, ex (2) corde invicem diligite impense (6). 


νῶς. ἀναγεγεννημένοι, οὐχ Ex σπορᾶς φθαρτῆς, 
ἀλλὰ ἀφθάρτου, διὰ λόγου ζῶντος θεοῦ, χαὶ µένον- 
τος El; τὸν αἰῶνα. Διότι πᾶσα σἁὰρᾷξ χόρτος, xal 
πᾶσα δόξα αὑ-ης ὡς ἄνθος χόρτου. Ἐξηράνθη ὁ 
χόρτος, xaY τὸ ἄνθος ἔξέπεσε * τὸ δὲ ῥῆμα τοῦ Θεοῦ 
μένει εἰς τὸν αἰῶνα ΄ τοῦτο δὲ ξστι τὸ εὐαγγελισθὲν 
£i; ὑμᾶ:.) Εἰπὼν, « Αναγεγεννημένοι, οὖχ Ex σπο- 
ρᾶς φθαρτῆς, ἀλλὰ ἀφθάρτου, διὰ λόγου ζῶντος 
6:09, xai µένοντος cel; τὸν αἰῶνα. 2 παρατίθησιν 
ἑξηυδενωτικῶς xal τὸ «T. ἀνθρωπίνης δόξης εἴ- 
φθαρτον, ταύτῃ τὸν ἀκροατὴν ὑπολιχνεύων τῶν 
προθεθληµένων ὑπ αὑτοῦ ἔχεσθαι' ὡς τῶν μὲν, τὸ 
ἑστ'ς ἑχόντων xal διαιωνιζόντων *. τῶν δὲ, φθανόν- 
των τῇ φθορᾷ τὴν ὑπόστασιν. « Χόρτος ν ἐνταῦθα 
xai « ἄνθος χόρτου » τὸ xal πρὸς ὕπαρξιν χόρτου 
ἁτθενέστερον el; πίστιν παράγεται, οἷς χαὶ Δαυῖδ 
την χαθ᾽ ἡμᾶς ἀπειχάζει ζωήν. Οὕτω δὲ τὴν δόξαν 
ἡμῶν εὐτελίσας, ἀναλαμδάνει πάλιν xa διδάσκει 
σαφέστερον, τί ἐστι τὸ ἀναγεννῆσαν αὐτοὺς « διὰ λό- 
Υου ζῶντος θεοῦ, xat µένοντος εἰς τὸν αἰῶνα”.»χαὶ 
φησε΄ εΤοῦτο δὲ ἐστι τὸ ῥῃμα «b εὐαγγελισθὲν εἰς 
ὑμᾶς. » — « El; τὸν αἱἰῶνα µένεινν αὐτὸ διαθε- 
θαιοῦται, χαθὼς xat ὁ Κὐριός φησιν’ « 'ϱ οὐρανὸς 
καὶ ἡ Υη παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι uou ob μὴ 
παρέλθωσι.» Aet δὲ εἰδέναι, ὅτι τὸ, « Βἰς φιλαδελ- 
φίαν ἀνυπόχριτον, » οὕτω χρὴ προφέρειν» "Ex 
χαθαρᾶς καρδίας ἀλλήλους ἀγαπήσατε ἐκτενῶς, εἰς 
φιλαδελφίαν ἀνυπόχριτον, Al γὰρ ἑκδάσεις τῶν 


EXPOSITIO IN EPIST. I S.PETRI. — CAP. II. 


ejus decidit ; verbum autem Domini 





1206 


Renati non ex semine corruptibili, sed incorrupti- 
bili per. verbum Dei vivi, et permanentis in zter- 
num. Quia omnis caro ut fenum : omnis gloria 
ejus t3nquam flos feni: exaruit fenum, et flos 
manet in 
zternum. Hoc autem. verbum illud est quod evanze- 
lizatum est in. vobis. » Postquam dixit : « Renati 
non ex semine corruptibili, sed inrorruptibili 
per verbum Dei vivi, οἱ perman?ntis in :eter- 
num, » ob oculos etiam poni!, contemptus gra- 
tia, humana gloria facilem corruptionem, Audi- 
torem sic alliciens, ut 356& iis, qua» ipse propo- 
suit, arcte adhereret, quandoquidem ea eL consi- 
Stentiam habent et perpetuitatem. Ad sumniam vero 
rerum corruptibilium  eaducitatem declaranduni, 
ait, ea esse t fenum » ac etiam « florem feni, » 
quod est feno ipso debilior atque fugacior : quibus 
etiam David comparat vitam nostram. Sic itaque 
glorie nostra exilitate explicata, rursus manifestiua 
doeet, quid sit illud, per quod sunt « renati per 
verbum Dei vivi, οἱ permaneutis in szcula ; » ait- 
que « hoc esse verbum, quod evangelizatum est in 
vobis. » Ipsum autem « Manere in eternum » 
affirmat : sicut et Dominus ait: « Collum et terra 
transibunt*!, verba autein. mea non przteribunt. » - 
Opertet autem. scire, quod illud : « in frater- 


' nitatis amore simplici, » elc., ita proferendum sit * 


« Εκ puro corde invicem diligite impense, iu 


πραγμάτων ἑπακολουβειν εἰώθασι τοῖς δι αὐτὰς C fraternitatis amore simplici, seu mon ficto; » 


πραγµατευοµένοις, Ἐπεὶ οὖν τῇ «ix καθαρᾶς xap- 
δίας» ἀλλήλων ἐχτενεῖ ἀγάπῃ fj ἀνυπόχριτος ἐπ- 
ακολουθεῖ φιλαδελφία, καλῶς ἔχει, ἡγεῖσθαι μὲν τὸ, 
€ Ἐκ χαθαρᾶς χαρδίας * » ἔπεσθαι δὲ τὸ, « El; φιλ- 
αδελφίαν.» ᾿ἘἨπισημαντέον μέντοι, ὅτι καὶ τὴν, 
« Elg, » πρὀθασιν δεῖ µεταλαμθάνειν εἰς τὴν, διά" 
ἵνα ᾗ * Aix φιλαδελφίαν. 


ΚΕΦΑΛ. B'. 

« Αποθέμενοι οὖν πᾶσαν χακίαν, χαὶ πάντα δό- 
209, καὶ ὑποχρίσεις, xal φθόνους, xal πάσας χατα- 
ἁπλιὰς, ὡς ἀρτιγέννητα βρέφη, τὸ λογιχὸν ἄδολον 
γάλα ἐπιποθβσατε, ἵνα ἐν αὐτῷ αὐξηθῆτε εἰς συ- 
τηρίαν[εἰς σωτ. om. rulg.] * εἴπερ ἐγεύσασθε ὅτι Χρι- 
στὸς [leg. χρηστὸς] ὁ Κύριος. Πρὸς ὃν προσερχόµενοι 
λί0ον ζῶντα, ὑπὸ ἀνθρώπων μὲν ἀποδεδοχιμασμένον, 
παρὰ δὲ Oz) ἐχ)λεχτὸν, ἔντιμον, καὶ αὐτοὶ ὡς λίθοι 
ζῶντε; οἰχοδομεῖσθε, οἶκος πνευματιχὸς, ἱεράτευμα 
ἅγιον, ἀνενέγκαι πνευματικὰς θυσίας, εὑπροσδέ- 
Χ.ους τῷ θ:ῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Διότι περιέχει ἐν 
τῇ Γραφῃ» "oo τίθηµι ἐν Σιὼν λίθον ἀχρογω- 
vialov, ἐκλεκτὸν, ἔντιμον ' χαὶ ὁ πιστεύων ἐπ αὐτῷ, 
οὐ μὴ καταισχυνθῃῇ.» Τῆς πνευματικῆς ἀναγεννή- 
σεως την ὑπεροχὴν» πρὸς τῶν κατὰ σάρχα γέννησιν 


Σι Matth. xxiv, 35. 


siquidem exiius rerum correspondere solent iis 
qux propter ipsas fiunt. Quoniam igitur intense 
ex puro eorde mutua — dilectioni  correspondet 
fraternus amor nou fictus, hiuc concinne pramit- 
titur illud « Ex puro corde, » subjicitur vero illu 
« in fraternitatis amore. » Ániuadvertendum vero 
est, quod hic propositio « in » sumatur pro propler, 
ut perinde sil ac : Propter fraternitatis amorem. 
CAPUT 1. 

Vrns. 1-6. « Deponentes igitur omnem malitiam 
et omnem dulum οἱ simulationes et invidias οἱ ουι- 
nes detractiones, sicut modo geniti infantes, ralio- 
nabiles ei sine dolo lac concupiscite, utin eo cre- 
scalis in salutem, siquidem gustastis, quoniam dul- 
cis est Dominus. Αά quem accedentes, lapidem vi- 
vum,ab hominibus quidem reprobatuu, à Deo auteni 
electum et honorificatum. Et ipsi tanquam Ἱπρί- 
des vivi superadificamini, domus spirituales in sa- 
cerdotium sanclum offerentes spirituales hostias, ac 
ceptabiles Deo per Jesum Christum. Propter quod 
continet Scriptura, Ecce pono in Sion lapidem sum- 
nium angularem, probatum, electum, pretiosum : εἰ 
qui crediderit in eo, non confundetur. » Postquara 
spiritualis regenerationis, supra carnalem, excelieu- 


Bonifacii Εἰπετί no'e. 
(2) Textus Gr. habet 1 καναρᾶς xagóíag, ex puro. corde 


(9) Vulg. attentius. 





1901 


THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP. 


1-03 


tiam ostendit, ac humans gloriz levitatem ob ocu- À ἑνδειξάμενος, xal τῆς θνητῆς δόξης τὸ &DTsAi; 


Jos posuit, quoniam quidem generatio corruptibilis 
est, et immunda, glori» vero nihil 4 vernis fleri- 
hus (quod non accidit verbo Dei, omnis enim 
humana gloria cito desinit; sed qued manet in 
ternum semper durat, hoc enim sibi vult iHa addi- 
tio, « quod evangelizatum est in vobis »), prosequi- 
tut : « Deponentes igitur omnem malitlam : » 
quod paucis declarat : quandoquidem injustum est, 
ut qui ad ineorruptibilem vitae» renati sunt, pecca- 
terum laqueis iterato capiantur, ac quod non est, 
ei, quod vere est, preponant. Malum namque sub- 
sistens 956) non est ; sed in vitio genitz substan- 
tie versatur, Magnum vero discrimen est inter 
vitam in sc subsistentem, et id quod alteri tantum- 
modo adhzret. Hi autem digni sunt, inquit, ut et 
doli, et simulatfonis, et invidiz, etomnisdetraetionis 
immunes ostendantur. Nam dolus et simolatio procul 
est à veritate οἱ a verbo, e quod evangelizatum est 
vobis; » quondoquidem dolus tendit ad ruinam de- 
cepti ; et simulatio ab eo quod est, recedit : quibus 
profeeto contrarius esse dignoscitur salutaris ser- 
mo, qui vos instruxit. Invidia vero et detractio 
quem in vobis locum nancisci poterunt, qui soli- 
dissimo fraterni amoris vinculo eonstrieti cum si- 
tis, a nullo, qui vos sujungere quzrat, nocumen- 
Lum recipere potestis * Quod vero invidia et detra- 
ctio causa sint sejunctionis seu dissidii et mutui 
odii, ille solus ignorare potest, qui Cainum, ejus- 


παραατήσας, ὅτι ἡ μὲν Υέννησις φθαρτιχἩη xa 
«ῥυπαρὰ, ἡ δὲ δόξα xav' οὐδὲν τῶν ἑασινῶν βλασττ- 
µάτων διαφέρουσα (οὗ μέντοι xal τὸν τοῦ Kuptoo 
λόγον πάσχειν ταυτὀ * πᾶσαν μὲν yàp ὑπόλτγιν 
ἀνθρωπίνην ταχέως παύεσθαι, ἀλλ οὐχὶ xa τὸν 
Ἀόχον τοῦ Θεοῦ ' ἀλλὰ τὸ διαιωνίζον τουτον 
à: ἔχειν, Τοῦτο γὰρ αὐτῷ βούλεται ἡ προσθέκτ» 
τοῦ, ε«Εὐαγγελισθὲν' εἰς ὑμᾶς ») * φησν οὖν ᾿ 
ε Αποθέμενοι πᾶσαν καχίαν.» Τοσαῦτα γὰρ xat 
τοιαῦτα, διὰ τῶν ὀλίγων τούτων δηλῶν. Τοὺς Xp ^f 
ἀφθάρτῳ ἀναγεννηθέντας ζωῇ, τοῖς της xaxa; 
ἁλίσχεσθαι Λβρὀχοις, ob δίκαιον οὐδὲ τὸ pi ὃν 
τοῦ ὄντος προτιμᾷν. [0ὐδὲ γὰρ τὸ χαχὺν οὐσία, ἀλλὰ 
περὶ τὸ πλημμελὲς τῆς γεννητῆς οὐσίας στρεφύ- 
μενον.] Πολὺ δὲ τὸ διαλλάττον ζωῆς ἑνυποστάτου, 
πρὸς τὸ µόνον παρυφιστάμενυν. OL δὲ αὐτοὶ, χαὶ δό- 
λου [ἐλεύθεροι] ἀποφανθῆναι ἄξιοι, [φποὶ,] xat ὕπο- 
κρίσεως, xal φθόνού, καὶ πάσης καταλαλιᾶς. "Ὁ τᾶ 
γὰρ δόλος καὶ ἡ ὑπόχρισις, πὀῤῥω ἀληθείας καὶ 
«o0 εὐαγγελισθέντος ὑμῖν λόγου ὡς τοῦ μὲν 
δόλου, bx ἁπωλείᾳ τοῦ ἁπατωμένου χωροῦντος * τῖς 
ὑποχρίσεως δὲ. ἓν ἑτερότητι τοῦ ὄντος n potoisn 
ὧν ἀπεναντίας ὁ χατηχήσας ὑμᾶς σωτήριας λόγος 
ὁρᾶται προθαϊΐνων. Φθόνος δὲ xal χαταλαλιὰ ποίαν 
χώραν ἕξει ἓν ὑμῖν, ol τῷ τῆς φιλαδελφίας ἀῤῥή» 
κτῳ αυνδέσμῳ σφιγγόµενοι, ὑπ οὐδενὸς τῶν δι- 
ιστάντων βλαθῆναι δύνασθε ; Φθόνος δὲ xal χαταλα- 
λιὰ, ὅτι διἁατάσεως αἶτια xa) µισαδελφίας, ἐχκεῖνος 


que trageediam perspecta non habet : scilicet ille in- 6 ἀγνοεῖ, ὁ καὶ τὸν Κάῑν xolchv xav αὑτὸν τραγ- 


vidia percitus, et fraternam disrupit conjunctio- 
nem, et dolum peperit, ac simulationem οἱ homi- 
cidium patravit **, Sed neque a detractione purus 
censendus est, qui invidet, si niodo ad hoc confir- 
mandum, idonei habeantur fratres Joseph. qui de 
innwmerbs illum $pud patrem criminibus accusa- 
runt *!, Quare sit : Ab his omnibus vosmetipsos 
purificantes, e sicut modo geniti infantes » acce- 
dite (Talium enim esse regnum eclorum **, Do- 
minus pronuntiavit), et verbe sine dolo enutriti «cre- 
scatis in mensuram etatis plenitudinis Christi *! : » 
quandoquidem enim « gustastis, » hoc est, per 
exercitium evangelicorum prteceptorum experien- 
tia ipsa cognovistis doctrin:e hujuscemodl dulcedi- 
nem atque suavitatem. Experientia enim quovis 
sermone efficacior est ad rei notitiam progignen- 
óam : quemadmodum et quod. experientia percipi- 
155, ouni sermone jucundius est. Quia igitur « gu- 
stastis » Christi Domini dulcedinem, et vos benigni 
tatem ad invicem exercentes, ae velut innixi 
lapidi vivo, ab hominibus quidem reprobato, a Deo 
autem electo, et honoriflcato, et a prophetis &annun- 
tiato, simul vosmetipsos astringite, ac complectamini, 
per charitatem uniti el invicem coaptati, ad spiri- 
tualis domus complementum, nihil de hominum 
contemptu laborantes, quemadmodum illum pro 
nihilo babuit qui reorobatus fuitab ipsis, « angula- 


? Gen. 1v, δ. 35 Gen. xxxvn, 4. 3 Luc. xvitt, 


ᾠδίαν, ὃς διὰ φθόνον, xai τῆς ἀδελφιχῆς ἀπεῤῥάγη 
αυναφείας, xal δόλον ἑνεχήσσησε [f. ἑνεκύησε], xat 
ὑπόχρισιν, xaX φόνον. ᾽Αλλ’ οὐδὲ χαταλαλιᾶς ὁ φθο- 
νῶν καθαρεύει, εἴπερ ixavol oi σύγγονοι πιστώσα- 
σθαι τὸν λόγον τοῦ Ἰωσὴφ, µνρία τούτου [πρὸς «τὸν 
πατέρα] κατειπόντες. Διά τοι τοῦτο, nol, τούτων 
ἁπάντων καθαρεύσαντες, « ὡς ἀρτιγέννητα βρέφη » 
πρόσιτε (τῶν γὰρ τοιούτων εἶναι τὴν ῥασιλείαν ὁ 
Κύριος ἀπεφήῆνατο), xal «i ἁδόλῳ λόγῳ τρεφέμενοι 
« αὔξεσθε εἰς µέτρον ἡλιχίας νοῦ πληρώματος του 
Χριστοῦ.» ---τ Γευσάμενοι γὰρ,» τοῦτ' ἔστιδιὰ µετα” 
χειρίσεως τῶν χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον προθάντες ἱερῶν 
ἐνταλμάτων, αἰσθήσει ἑγνώκατε τὸ τῆς διδασχαλίας 
χρηστόν. Αἴσθησις yàp παντὸς λόγου πρὺς Υνῶσιν 


D ἐναργεστέρα [f. tvspy.] * ὅτι καὶ τὸ εἰς πεῖραν fixov 


τοῦ διὰ λόγου παντὸς χαριέστερον. « Γευσάµενοι » 
τοίνυν τῆς τοῦ Κυρίου χρηστότητος, καὶ αὐτοὶ «b 
τῆς χρηστότητος ἀγαθὸν εἰς ἀλλήλους ἐπιδειχνύμενος, 
καὶ ὡς « λίθῳ ζῶντι » ἑαυτοὺς ἀναθέμενοι « τῷ 
ἐκρογωνιαίῳ, τῷ ἀποδοχιμασθέντι μὲν ὑπὸ τῶν &v- 
θρώπων, παρὰ δὲ Θεῷ ἑντίμῳ xol ἐχλεχτῷ » xal 
ντι καὶ ὑπὸ τῶν προφητῶν χατηγγελµένῳφ, συσφἰγ- 
Ίεσθε πρὸς ἑαυτοὺς, δι ἀγάπης ἐνούμενοί τε χαὶ 
συναρμολογούµενοι εἰς τὴν toU πνευματικοῦ οἴχου 
συμπλήρωσιν, μηδὲν τῆς τῶν ἀνθρώπων φροντίζον- 
τες ἑξουδενώσθως, ὅτι μηδὲ ὑπὸ τούτων « ἀποδοχι 
μασθεὶς ἀκρογωνιαῖος » Χοιττός. Καὶ συναρµολο- 


10. *"Ephes. 1v, 13. 











1209 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. -- CAP. II. 


1319 


Υεσθέντες [f. γηθέντες] δὲ, καὶ εἰς « oixov Άνευμα- Α ris lapis » Christus Dominus : seed ad mutuam 


τικὸν » ἑαυτοὺς χαταρτίσαντες, xai εἰς « ἱεράτευμα 
ἅγιον » ἀποφήναντες, « ἀνενέγχατε θυσίας πνευ- 
µατιχάς. » Mi γὰρ οἴεσθε, «bv. πρὸς ἀλλήλους σύν- 
δεσµον τὸν διὰ τῆς ἀγάπης χρατυνόµενον μὴ ἔσχη- 
χότες, ἁμώμους θνσίας ἀναφέρειν Θεῷ. «e Αἴροντες 
Υὰρ, φήἠσὶν, ὁσίους χεῖρας, χωρὶς ὀργῆς xai διαλογι- 
σμῶν.  Πῶς γὰρ ὁ διὰ προσευχΏης σπεύδων ἑαυτὸν 
ἐνοῦν τῷ θεῷ τεύξεται τούτου, αὐτὸς ἑαυτὸν δι « ὁρ- 
Ye xai διαλογισμῶν » πονηρῶν toU ἁἀδελφοῦ ἑαυτὸν 
ἁ ποσπῶν» 


€ Ὑμῖν οὖν 4$ «tih τοῖς πιστεύουσιν *. ἀπειθοῦσι 
δὲ, λίθος ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ οἰκοδομηῦντες, οὗτος 
ἐγενήθη εἰς χεφαλὴν γωνίας, χαὶ λίθος προσχόμμα- 
«ος χαὶ πέτρα σχανδάλου * οἳ προσχόπτουσι τῷ Λό- 
Yt, ἀπειθοῦντες, εἰς Ov[vulg. εἰς ὃ καὶ] ἑτέθησαν.ι--- 
€ Ὑμῖν οὖν fj τιμὴ, 2 προσυπαχουστέον τὸ, δξ- 
δσται. Τὸ δὲ ἑξῆ; οὕτως ε Ὑμῖν οὖν fj ii » πρὸς 
τοῦ εἰπόντος 8605 τὸ, t Τίθηµι * » $ τιμὴ δὲ δηλον - 
ότι ἀπονέμεται ' τοῖς « ἀπειθοῦσι δὲ, » τοῦτο xal 
νῦν φησιν ὀθεός * « Τίδημι ὑμῖν Ev Σιὼν λίθον προσ- 
χόμµατος, » ὃς xai « πέτρα σχανδάλου.» ᾽Αλλὰ 
€ λίθος μὲν προσχόµµατος » ἔσται τοῖς « ἀπειθοῦ- 
etw, of χαὶ προσχόπτουσιν » ἀπειθοῦντες «τῷ 
Λόγῳ, εἰς ὃ χαὶ ἑτέθησαν. » "Ἔσται οὖν «5 ὅλον νόη- 
pa, οὕτως * « Ἰδου τίθηµι Ev Σιὼν λίθον ἆχρογω- 
νιαῖου, ἔντιμον, ἐχλεχτόν * χαὶ ὁ πιστεύων ἐπ) αὐτῷ οὗ 
μὴ καταισχυνθῆ.»--« Ἔντιμον) ὑμῖν τοῖς πιστεύουσιν’ 


proportionem elaborati, et in spiritualem domum 
vosmetipsos aptantes, et « sanctum sacerdotium » 
prie vobis referentes, « spirituales hostias Deo of- 


.feratis ; » ne enim existimetis vos hostias imma- 


culatas offerre unquam posse, si. mutue charitatis 
vinculum firimum non habueritis : « Levoutes 
enim, aii, peras manus sine να, et discepta- 
tione 36. » Qui enim fleri potest, ut per orationem se 
conjungat eum Deo, qui per « iram, malasque 
disreptationes }΄ sesc 3 fratre. separare non vere- 
tur? 


260 VEns. 7-8. « Vobis igitur honor credenti- 
bus: non credentibus autein. lapis quem  repro- 


B baverunt zdiflcantes, hic factus est in. caput. an- 


guli, et lapis offensionis, et petra scandali his qui 
offendunt verbo, nec credunt in quo et positi sunt. » 
— « Vobis igitur honor, » subintelligendum, datur, 
Orationis ordo ita se habet : « Vobis igitur honor » ab 
eo qui dixit, «Pono,» distribuitur : « noncredentibus 
autem» etiam nunc ait Deus: « Pono inSion lapidem 
offensionis, » quiet «petra scandali. » At « lapis 
offensionis » erit « non credentibus, qui et offendunt» 
non credentes « verbo, in quo οἱ positi sunt 7. » 
Integer itaqpe sensus hujusmodi est : « Ecce pono 
in Sion lapidem summum angularem, electum, 
pretiosum : et qui crediderit in eo, non confuude- 
lur. )?—« Pretiosum » seu honorabilem « vobiscre- 
dentibus; non credentibus autem lapidem offensio- 


c ἀπειθοῦσι δὲ, λίθον προσχόµµατος ὄνλίθον ἆπεδο- C nis: « quem Iapidem reprobaverunt quidem zdi- 


χίµασαν piv ol olxob;poüvteg, οὗτος δὲ  Lys- 
νίθη εἰς χεφαλὴην γωνίας, 1 συνάκτων μὲν τοὺς πι- 
στεύοντας εἰς αὐτόν" τοῖς « ἀπειθοῦσι δὲ, λίθος προσ- 
κόμματος ΄ ot προσχκόπτουσι τῷ λόγῳ, » δηλονότι τοῦ 
Εὐαγγελίου, € εἰς ὃ xaY ἑτέθησαν. » Τοῦτο δὲ, « E!z ὃ 
χαὶ ἑτέθησαν, » οὐχ ὡς ἀπὸ τοῦ θεοῦ εἴρηται εἰς τοῦτο 
ἀφωρ:σμένοις (οὐδεμία γὰρ ἀπωλείας αἰτία παρὰ τοῦ 
πάντας ἀνθρώπους θέλοντος σωθῆναι βραθεύεται), |ἁλ- 
)à τοῖς ἑαυτοὺς « σχεύη » χατηρτικόσιν « ὀργῆς, » xai 
ἡ ἀπείθεια ἐπηκολούθησε, xal εἰς ἣν παρεσχεύασαν 
ἑαυτοὺς τάξιν ἑτέθησαν.] El γὰρ αὐτεξούσιος ὁ ἄν- 
θρωπας γέγονεν, ἅτε λογιχῆς φύσεως, καὶ οὐχ ἔστι 
βιάζεσθαι τὸ αὑτεξούαιο», οὐχ ἂν εἰχότι λόγῳ μέμ- 
φαιτό τις τοιαύτης λέξεως ἀξιώσαντι τοῦτον, Jj; διὰ 
τῶν αὑτοῦ ἔρχων ὁ ταῦτα δράσας ἑαυτῷ ἐμνηστεύ- 
σατο. «Αχρογωνιαῖος 6k λίθος » εἴμηται ὁ Χρι- 
στὸς, ὡς τοὺς δύο τοίχους τοὺς τὸν € πνευματιχὸν 
οἴχον » ἀποτελοῦντας, ῆτοι τοὺς ἐξ ἐθνῶν xal "Iou- 
δᾳίων, διὰ τῆς ἑαυτοῦ συνάπτων ἑπαφῆς, καὶ εἰς 
μίαν συσφίγγων ἁρμολογίαν, τῶν μὲν τὰς ἀνιφελεῖς 
ἀβανίζων θυσίας, τῶν δὲ τὴν δἀαιμονιώδη δεισιδαι- 
povlav μετατιθεὶς εἰς εὐσέδειαν. 


€ Ὑμεῖς δὲ, γένος ἐχλεχτὸν, βασίλειον ἱεράτευμα, 
ἔθνος ἅγιον, λαδς εἰς περιποίησιν * ὅπως τὰς ἀρετὰς 


19 | Tim. n, δ. *' Rom. ix, 33. 


* J Tim. 1, 15. 


ficantes, hie autem factus est in caputanguli, » 
conjungens credentes {η ipsum: « non credentibus 
autem lapis offensionis, qui « offendunt verbo,» 
nempe Evangelli, « in quo et positi sunt. » Hoc 
autem, « In quoet positi » seu constituti « sunt » 
non dictum est, quasi ii a Deo ad hoc essent segre- 
gati, seu determinati ; Deus enim qui « omnes ho- 
mines vult salvos fieri **, causa perditionis nullo 
niodo esse potest : sed quia illi semetipsos '« vasa 
ir » constituerunt, atque infidelitas subsecuta es!, 
ineo ordine, quem sibi ipsis paraverunt, positi 
sunt. Si enim libero arbitrio praditus, utpote ra- 
tionalis naturz, factus est homo, ad quod liberuimn 
est, ei violentia inferri non potest, profecto nullo 
jure quis eum culparet, qui tali illum sorte dona- 
vit, qualem is operibus sibimetipsi comparavit. 
« Summus » autem « angularis lapis » dictus est 
Christus, quippe qui duos parietes, qui « spiritualem 
domum » constituunt, nempe unum ex gentibus, 
ex Judzis allerum, suo copulavit contactu, οἱ iu 
eadem cultus ratione conjunxit, horum quidem 
inutilia abrogans sacrificia, illorum vero damo- 
niacam siperstitionem in veram pietatem commu- 
tans. 


V£gas. 9 10. « Vos autem genus alecium, regale 
sacerdotium, gens sancia, populus acquisitionis, 





1211 


THEOPHYLACTI BULGARILE ARCHIEP. 


1313 


ut virtutes annuntietis ejus, qui detenebris vos voca- A ἐξαγγείλητε τοῦ Ex σχότους ὑμᾶς χαλέσαντος εἰς τὸ 


vit in admirabile lumen suum. Qui aliquando non 
populus, nuuc autem populus Dei : qui non conse- 
cuti. misericordiain, nunc aulem misericordiam 
consecuti. » Postquam non credentium nequitiam 
ivsectatus est, asserens eos sibimetipsis infidelitatis 
causam fuisse : nunc ad eorum, qui recte gesserunt 
laudem sermonem convertit, aitque : « Vos, » qui 
recte gessistis, « genus » estis « electum, ac regale 
sacerdotium ; » quasi diceret : llli quidem propter 
duritiem, et infidelitate suam « impegerunt in lapi- 
dem angularem,» at non simul cum ipso in zedificium 
coaluerunt: « Vos » autem propter 861 fidelitatem 
et obedientiam coxdicati estis in « regale sacerdo- 
tium » velut « genus electum, »velul « gens sancta.» 
A:tamen ne nimia laude segnes cos redderet, neve 
putarent, quod per lizereditatem haberentesse «genus 
sanetum, » etc,, et quod tanto donali essent ho- 
nore propterea quod essent genus Abrali, et 
uunquam impegissent ; ut elationem eorum repri- 
meret, subdit : Nolite propter. geuus magnifice de 
vobis sentire: non enim propter Abraham in « re- 
gale sacerdotium » electi estis : qui enim in ipso 
prognati sunt, sacerdotium a regia dignitate secre- 
tun habuere : non igitur propter Abraham vos estis 
« gens sancta, et genus electum οἱ in regale sa- 
cerdotium » segregati ; sed propter Christum, qui 
εἰ « Sacerdos secundum ordinem Melchisedech 15) 
dictus est, et « Rex mansuetus, justus et Salvator??. » 
Ex ipso igitur qui utramque przrogetivam habuit, 
« Vos » sancto reg^niti baptismate et « genus ele- 
ctum, et rcgale sacerdotium ». conveuienter appel- 
lamini. Hoc autem totuin habetis misericordia illius, 
« qui de tenebris vos vocavit in admirabile lumeu 
suum. » Quamobrem pcr opera lucis aliis homi- 
nibus virtutes ejus notas | facite. Hoc quidem, in- 
quit, ex hujus benignitate habetis : quandoquidem 
illud in vos quadrat : « Populus » estis, qui ali- 
quando « non populus » et modo « misericordiam 
consecuti, » qui olim « misericordiam non conse- 
cuti. » Ut autem minus illis n.olestum sermonem 
suum redderet, exprobrationem verbis Osee pro- 
phete contexuit. Igitur per bona opera virtutes 
annuntiate. Qua vero ratione annuntiare eas pos- 
sint, edocuit Dominus cum ait *! : « Sic luceat lux 
vestra coram hominibus, ut videant opera vestra 
bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis 


est. » — « Populus autem acquisitionis, » id estin possessionem et hzxreditatem. 


θαυμαστὸν αὑτοῦ φῶς. Οἱ ποτὲ οὗ 3ab;, vuv δὲ 225; 
θεοῦ οἱ οὑχ ἠλεημένοι, voy δὲ ἑλεγθέντες. » Δ:4βί- 
λὼν thv τῶν ἀπειθούντων Χχακοτροπίαν, xaY Gc; 
αὐτοὶ ἑαυτοῖς χατέσ-ησαν αἴτ.οι ἀπειλείᾳχς, vOv µετα- 
6alvst πρὸς ἔπαινον τῶν χατωρθωκότων, xat «τσι, 
ὅτι ε Ὑμεῖς» oi χατωρθωχότες, « γένος ExAzxziv. 
βασίλειον ἱεράτευμα * 0» ὥσπερ εἰ ἔλεγχεν ' Ἐκεῖνε 
μὲν διὰ σκληρότητα γαὶ ἀπείθειαν « x pos£xoyzv τῷ 
ἀχρογωνιαίῳ, » ἀλλ᾽ οὐ συνῳκοδοµήθησαν. ε Ὑμεῖς 
6b » δι’ εὐπείθειαν συνῳχοδοµήθητε εἰς « Base 
ἱεράτευμα, ὡς « γένος ἐχλεχτὸν, » ὡς ε ἔθυος 
ἅγιον, » Πλὴν ἵνα μὴ τῷ περιττῷ ἐπαίνῳ ἔχλιστ 
αὐτοὺς, ἄλλως τε xal ἵνα μὴ ἀποχλτρωτικῶς δ᾽ξ..- 
σι ἔχειν τὸ « ἅγιον ἔθνος, » xat ὅσα ἑξῆς, καὶ ὅτι 6 
τὸ τοῦ ᾿Αθραὰμ γένος εἶναι καὶ µηδέπο-ε προσ-:- 
vat, ταύτης ἠξιώθησαν τῆς τιμῖς, Exáyst xai 
στέλλων αὐτῶν τὸ φρόνημα, xol φησιν, ὅτι Mr, ἐν: 
ἐπὶ τῷ Ὑένει φρονεῖτε. Οὐ γὰρ διὰ «bv ᾿Αδραά: 
ἐξελέγητε εἷς ε βασίλειον ἱεράτευμα * » οἱ 7i; 
ἐξ αὐτοῦ προελθόντες διεσταλµένην εἶχον την ἵερ- 
£íay πρὸς τὴν βασίλείαν. Οὐ διὰ τὸν Αθρααμ τ-- 
νων € ἔθνος » ἑστὲ « ἅγιον 0 χαὶ « Yívog ἐχλεκτ)ν, 
καὶ εἰς « βααίλειον ἱεράτευμα » ἀφωρ:αμένοι, ἀλλὰ 
δ.ὰ Χριστὸν, ὃς xal ε Ἱερεὺς χατὰ την τάξιν 11:)- 
χισεδὲκ» χεχρηµάτιχε, χαὶ « Βασ,λεὺς πραῦς. U- 
καιος, xai σώζων. » Ἐς αὑτοῦ τοίνων τοῦ τὰ áp 
τερα ἐσχηχότος διὰ τοῦ ἁγίου ἀναγεννηθέντες dac 
σµατος, εἰκότως καὶ « γένος ἑἐκλεκτὸν » y orav 
τε, xaX εβασίλειον ἱεράτευμα. » Τοῦτο δὲ ἑλέῳ 32772 
1 τοῦ χαλέάσαντος ὑμᾶς «€ Egeve» £x σχότους el; 1,02.- 
μαστὺν αὑτοῦ φῶς. } Διὸ διὰ τῶν τοῦ σωτὸς Ez /u 
τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις ἐδαγγέλλετε τὰς ἀρξτᾶας 22- 
τοῦ. Τοῦτο μὲν, φησὶν, ix τῆς ἐχείν.υ ἔγετε φ1.- 
θρωπίἰας * Enel, τό γε εἰς ὑμᾶς xov, « λαός» iz 
« οἱ ποτὲ οὐ λαὸς, xat Ἠλεημένοι, οἱ οὖκ Ἠλετμέ- 
vot, ) ᾽Ανεπαχθέστερον δὲ τὸν λόγου ποιῶν, ἐξ Q7: 
πιστοῦται τὸν λόγον τοῦ ὀνειδισμοῦ. Ἐξαγγέλι:-ί 
το:γαροῦν δι’ ἀγαθοεργίας τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ. lx 
δὲ ἐξαγγέλλουσιν; Αὐτὸς ὁ Κύριος διξάσχεε, & ὃν 
φησιν € Oso λαμφάτω τὸ φῶς ὑμῖν ἔμπρ,σθεο 
τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσι τὰ χαλὰ ὑμῶν ἔργα, 
xai δοςἀσωσι τὸν Πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς oipr 
νοῖς. 2 — «Λαδς δὲ εἰς περιποίησιν, » ἀντὶ τοῦ, εἰς 


D κτῆσιν, ἤτοι εἰς χληρονομίαν. Πάντες μὲν γὰρ xv- 


cua coU * χτῆμα δὲ, μόνοι οἱ διὰ τῆς ἑαυτῶν ày2- 
βοεργίας τούτου ἠξιωμένοι, 
Omnes enim sui 


opus Dei, possessio autem proprie ii. soli, qui per bona opera hoc sibi promeriti sunt. 


Vgns. 11-12. « Charissimi, obsecro vos tanquam 
advenas el peregrinos abstinere vos a carnalibus 
desideriis quz militant adversus animam. Conver- 
83lionem vestram inter gentes habentes bonam. » 
Quod sequitur ita se habet : « Charissimi, obsecro 
vos tanquam advenas et peregrinos » in hoc mundo, 
ut « abstineatis a carnalibus desideriis, qu:e mili- 
tant adversus animam » vestram. Obsecro autem 


7 Ρο]. οκ. 3 Zach ix, 9. 


*! Mattli, v, 16. 


€ ᾿᾽Αγαπητοὶ, παραχαλῶ ὑμᾶς ὡς παρρίκους xal 
παρεπιδήµους ἀπέχεσθαι τῶν σαρχικῶν ἑἐπεθυμιῶν, 
αἴτινες στρατεύονται κατὰ τῆς ψυχῆς, τὴν ἄναστρι- 
φἣν ὑμῶν ἐν τοῖς ἔθνεσι χαλὴν ἔχοντες. » Τὸ E; 
οὕτως. € Αγαπητοὶ, παραχαλῶ ὑμᾶς ὡς παροίκους ) 
ὄντας « χαὶ παρεπιδήµους » τοῦ χόσμου τούτο, 
« ἀπέχεσθαι τῶν σαρχιχῶν ἐπιθυ μιῶν, αἴτινες στα: 
τεύονται κατὰ της ψυχῆς » ὑμῶν" « παραχαλὼ ὃν 





1219 


ἔγειν xalfv* » µετείληπται γὰρ τὸ Ξγειν ἀντὶ τοῦ, 
« ἔχουτες. » Ἔθος 6i ἐστι τοῖς διδαεσγάλοις, μετὰ 
by δογματικὸν λόγον, τὸν Ἠθιχὸν εἰσάγειν, ὃ xal voy 
ὁ µαχάριος οὗτος motel. « Αγαπιτοὺς δὲ αὐτοὺς, 
O)x ἀγαπωμένους χαλεῖ' διὰ πάντα γἀρ clas) ἔπι» 
πόθητοι. Οἱ γὰρ διά τι, ἀγαπώμενοι λέγονται, οὐκ 
« ἀγαπητ. » — « Τὰς ἓξ σαρχιχὰς imo uia, ἐχ- 
στρατ:ὐεσ]αί » ῴπσι «€ χατὰ τῖς Φνχῆς, » ἐπξίτου 
καὶ χατὰ τὸν µακάρ.ον Παῦλον, € Ἡ σὰρξ ἐπιθυμεῖ 
X1:X3 τοῦ π/εύματος. » Αἱ γὰρ τῆς σαρχὸς ἐπιθυμίαι 
περὶ την ἁπόλαυσιν στοεφήμενα. τῶν Ἰδέων, συ»0ο- 
4093t τὸν λογισμὸν, [ καὶ ἀνδρατι δη [ f. --“ποδώδη ] 
τὴν duytv ἀποτελοῦσι, ] 

« "Iva, ἐν ᾧ καταλαλοῦσιν ὑμῶν, ὡς καχοποιῶν, 
Éx τῶν κσλῶν ἔργων ἑἐποπτεύοντες, δοξάσωχι τὸν 
θε)» ἓν ἡμέρᾳ ἔπ.σκοπῆς. » Καταλαλοῦντας 65 ἡμῶν 
εἰσάγει τοὺς ἐθνικούς. « '᾿Ημέραν δὲ ἐπισχοπῆς, » 
τὴν χατὰ τὸν χόσμον ἐξέτασιν καλεῖ. ἘΕξετάσεως 
γὰρ ὑπ αὐτῶν τοῦ βίου ἡμῶν γινοµένης, εἶτα πρὸς 
τ) ἐναντίον τῆς ὑπολήψεως τῶν πραγμάτων εὺ- 
ρ:σχοµένων, αὐτοί τε πρὸς ol; αἰσχύνονται ἑπανορ- 
(οῦνται, γαὶ ὁ θεὸς δοξάζεται. 

€ Ὑποτάνητε οὖν πάση ἀνθρωπίνῃ κτίσει διὰ τὸν 
Κύριον, εἴτε βασιλεῖ ὡς ὑπερέχοντι, celsa. ἡγεμόσιν 
ὡς bv αὐτοῦ πεµποµένοις, εἰς ἐχδίχησιν μὲν xaxo- 
ποιῶν, ἔπαινον δὲ ἀγαθοποιῶ». "Ott οὕτως East τὸ 
θέλημα τοῦ θεοῦ, ἀγαθοποιαῦντας ὑμᾶς [ vulg. om. 
ὑμ. ] φιμοῦν τὴν τῶν ἀφρύνων ἀνθρώπων ἁγνω- 


σίαν. » Κτίσιν ἀνθρωπίνην τὰς ἀρχὰς λέγει τὰς 


χειροτονητὰς ὑπὸ βασιλέων, ἡ xaX αὐτοὺς τοὺς βα- 
σιλεῖς, χαθότι xal αὐτοὶ [ ὑπὸ ] ἀνθρώπων ἐτάχθη- 
σαν, fj:o: ἑτέθησαν. Οἶδε γὰρ ἡ Γραφῃ xai τὴν 0£- 
gw χτίσιν χαλεῖν, ὡς ἐν τῷ, ε "Iva. » κτίση « τοὺς 
δύο εἰς ἕνα χαινλν ἄνθρωπον. » Φησὶν οὖν' Ὑπο- 
τάνητε τοῖς χοσμικοῖς ἄρχουσιν’ ὑποτάγητε δὲ διά 
45») θ:ὸν, ὡς ὁ Κύριος τροσέταξι. Ti δὲ ὁ Κύριος 
προσέταξεν» « Απόδοτε τὰ Καΐσαρος Καίΐσαρι, καὶ 
τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ. » "ose ὃ ἂν ἔξω πρρστάττωσι 
παρὰ τὴν διάταξιν ὃν τοῦ Θεοῦ, οὐχ ὑπαχουστέον 
αὐτοῖς. Τοῦτο δὲ καὶ ὁ Χριστὺς, xal ὁ νῦν μαθητῆς 
αὐτοῦ προσέταττεν’ ἵνα μὴ ἔχωσι λέγειν Ἕλληνες, 
ὡς ἀνατροτὴν φέρει τοῦ βίου ὁ Χριστιανισμὸς, xal 
ἁταξίας ἐστλ καὶ συγχύσεως αἴτιος. Προστίθησι δὲ 
τὸ, « Arx τὺν Κύριο», » xaX διὰ τοὺς πιστούς. Εἰκὸς 
γάρτινας αὐτῶν ἐρεῖν, ὅτι "ve τῶν οὐραιῶν ἡμᾶς 
βχσι)είας ἀξιῶν, xal µέγα ἡμῖν .ἀξίωμα διὰ τούτου 
περιτιθεὶς, τί πάλιν ἡμᾶς εὐτ:λίξει, χοσμιχοῖς ἄρ- 
χουσιν ὑποτάσσων ἡμᾶς; El τις οὖν ταῦτα ἑἐρεῖ, µα- 
ὑέτω, φησὶν, ὡς οὐχ ἐμὸς ὁ λύγος τοῦ προστἆγµατος 
τούτου, ἀλλὰ τοῦ Κυρίου. “Έδειξε 6b καὶ αὐτὸ; ὁ 
Πέτρος, τίσι καὶ ποίοις ἄρχονυσιν ὑποτάσσεσθαι δεῖ, 
ὅτι τοῖς τὸ δίκαιον ἐχδιχοῦσιν. Ἐπιφέρει γὰρ xal 
την αἰτίαν, ὅτι xal « τοῦ Θεοῦ τὸ θέλημα, » καὶ 
ἡμῶν τὸ περὶ τῆς ὑποταγῆς τῆς εἰς τοὺς ἄρκοντας, 
χαλονἀγαθίας ἑστὶ δεῖγμα, χαὶ τὸ πλέον, τοὺς ἁπί- 
στους αἰσχύμει. Ἐν ᾧ γὰρ ὡς ἁλαζόνων ἡμῶν χατα- 

*! Galat. 


v, 17.  ?"* Ephes. n. 13. 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. — CAP. IL. 


χεχὶ τοῦτο, € την tv. τοῖς ἔθν-σιν ὑιιῶν ὀναστουφὴν Α et hoc, in « gentibus conversationem vestram ha- 





1214 


bere bonam : » scilicet. illud « habere » mutatum 
est hic in « habentes. » Mos est autem probis docto- 
ribus a dogmatico sermone ad moralem se trans- 
ferre: quod et Beatus iste nunc faeit. « Charissi- 
(008 » autem eos vocat, οἱ non simpliciter dilectos, 
quia secundum omnia chari illi erant: qui enim 
prepter aliquid tantummodo  diliguntur, ii dilecti 
dicuntur, non « charissimi. » Áit vero « Carnalia 
desideria militare contra animam : » nam et 362 
Paulo teste, « Caro concupiscit adversus spiri- 
tum ?*. :» carnis enim desideria, qua in delectabi- 
lium fruitionem feruntur, rationem perturbant, et 
animam in servitutem redigunt. 

« Ut in eo quod detrectant 4ο vobis tanquam de 
malefactoribus, ex bonis operibus vos consideran- 
tes, glorificent Deum in die visitationis. » Obtre- 
ctantes nobis inducit gentiles. « Diem autem visi- 
tationis » vocat inquisitionem mundanorum. Fit 
enim non rgro ab ipsis in vitam nostram inquisi- 
tio: at cum opera nostra aliter, ac illi suspicaban- 
tur, se habere compererint, pudefacti corriguntur, 
ac Deus glori(icatur.- 

γεὰς. 15-15. « Subjecti igitur estote omni hu- 
man: creatura propter Deum, sive regi quasi prze- 
cellenti, sive ducibus tanquam ab eo missis ad 
vindietam malefactorum, laudem vero bonoruiv. 
Quia sic est voluntas Uei, ut bene facientes obmu; 
tescere faciatis imprudentium hominum iguoran- 
tiam. » Creaturam humanam mogistratus appellat, 
qui a regibus constituti sunt: vel etiam ipsos reges, 
quoniam et ipsi ab hominibus designati, scu po- 
siti sunt. Quandoque enim Scriptura positionem 
appellat creationem, ut in eo loco : « Ut duos crect, 
seu' condat jn semetipso in unum novum homi- 
rem 9, » Inquit igitur : Subjecti estote mundanis 
principibus. Subjiciamini vero propter Deum, qui 
tanquam Dominus przcepit. At quid praecepit ? « Πυ- 
dite qua sunt Casaris, Caesari, et quie sunt Dei, 
Deo?*. » Quare, si quid praceperint contra Dei ordi- 
nationem, nequaquam eis parendum. ου autem et 
Christus Dominus, etejus nunc discipulis mandavit, 
ne dicere possint gentiles, everti a Christianismo vi- 
tam civilem, eumque esse perturbationis ct confusio- 
nis causam. Addit vero, « Propter Deui, » fidelium 
gratia. Verosimile namque est, aliquos. dicturos : 
Cum nos regno coelorum dignos reputaverit,adeo:ue 
summ;e dignitatis nos esse censuerit, cur rursus 
uos deprimit, terrenis magistratibus nos aubjiciens? 
Si quis igitur h:ec dixerit, sciat, inquit, istud non 
meum esse pracceptum, sed Domini. Caeterum de- 
claravit ipse Petrus, cujusmodi principibus subje- 
clos nos esse oporteat, nempe iis, qui quod justum 
est, precipiunt: subjicit enim causam, reupo 
quod hzc sit voluntas Dei, et qnod subjectio erga 
principes sit nosti probitatis argumentum, et 
praterea quod infideles exinde confundantur : cum 


** Math. xxu, 21. 





1215 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


1216. 


nanque de noli« quasi superbis οἱ arrogantibus À λαλῶσιν, ὁρῶντες ἡμᾶς καὶ ταπεινοὺς καὶ πε:θη - 


obloquantur, si ín iis, que decent, humiles, el 
obsequentes n3s viderint, profecto eo magis eon- 
fundentur et erubescent. 

εις. 16. « Quasi liberi, et non quasi velamen 
habentes malitiz libertatem. » Series orationis est 
hujusmodi : « Sabjecti estote quasi 393 liberi, et 
non quasi velamen habentes malitige libertatem, 
sed sicut servi Dei. » Non solum principes, sed 
etiam « omnes honorate, fraternitatem quidem di- 
ligentes, Deum vero timentes, regem autem ho- 
norificantes, » Porro illud, « Quasi liberi » ita 
explicavit Jo. Chrysostomns : « Ne dicerent, Libe- 
Fati sumus a mundo, coli cives facti. snmns, et 
tu principibus hujus mundi denuo nos subjieis, et 
eisdem parere praecipis? hac de cansa, Obedite, 
inquit, tanquam liberi, hoc est, velut ei credentes, 
qui vos liberavit, et hoc facere mandavit. Hac 
enim ratione haudquaquam videbimini in malitiz, 
. seu inobedientize, et contumaciz velamen, habcre 
libertatem; ut eontingeret,si hujus praetextu obedire 
renueretis. » Juxta aliam considerationem dici 
potest, liberum esse juxta Dominum, qui nulli rei 
absurdz obsequitur. Quoniam igitur simulate vi- 
vere res non est liberi, sed «ejus, qw pravis 
aflectibus subditus est, hoc autem est a Deo, 
servisque ejus alienum; idcirco nunc prrecipit, 
ut bono ac sincero animo principibus subjecti si- 
mus, ac non, male erga illos affecti, veluti coactam 


νίους Ev ol; δεῖ, μᾶλλον χαταισχύνοντα:ε. 


ε Ὡς ἐλεύθεροι, καὶ μὴ ὣς ἐπιχάλυμμα ἔγοντες 
tfc Χαχίας «hw ἑλευθερίαν. s» Τὸ ἕξης οὕτως” 
« Ὑποτάγητε ὡς ἐλεύθεροι, xal μὴ ὡς ἐπιχάλυμμας 
ἔχοντες τῆς καχίας τὴν ἐλευθερίαν, ἀλλὰ καὶ ὡς 
δούλοι θεοῦ. » Mh µόνον ἄρχοντας, ἀλλᾶ xal « πά»- 
τας τιµ/σατε, thv ἁδελφότητα μὲν ἁγακωντες, τὸν 
δὲ θεὸν φοδούµενοι, τὸν βασιλέα τιμῶντες. » Τὸ δὲ. 
: Ὡς ἐλεύθεροι, » ὁ μὲν Χρυσόστομος Ἰωάννης οὕτω: 
ἀνέπτυξεν, εἰπὼν, ὅτι « "Iva pu λέγχωσιν' Ἠλευθς- 
ρώθημεν ἀπὸ τοῦ χόσµου, οὐρανοπολῖται γεγόναμεν. 
xaX σὺ πάλιν ὑποτάσσεις ἡμᾶς «οῖς ἄρχουσι, xat 
ὑπαχούειν χελεύεις; τούτου οὖν χάριν φησῖν  Ὑπ- 
αχούετε ὡς ἐλεύθεροι, tout" ἔστιν, ὡς πιστεύσαν-ες 
πῷ ἐλευθερώσαντιι xal προστάξαντι τοῦτο stoceEv. Ο5 - 
πω Y&p οὗ δόξετε τῆς χατὰ γνώµην κακίας. τοῦ 
ἔστι τοῦ ἀπειθοῦς καὶ ἀντχόου, ἔχειν προχάλυµµα. 
thv Σλευθερίαν, δι ης ἀναίνσθε «bv ὑπακοίέν. s 
"Ἔστι δὲ xai χαθ) ἑτέραν ἐπιθολὴν ἐρεῖν «1 «xpi 
αὐτοῦ. Ἐλεύθερός ἐστι κατὰ Κύριον ὁ μηδενὶ τῶν 
ἁτόπων ὑπείχων. Ἐπεὶ τοίνυν τὸ ἓν ὀποχρίσει ὅδ-α- 
6ιοῦν, οὖκ ἐλευθέρου, ἀλλὰ πάθεσιν ὑποχειμένου. 
fito: ἀρεσχείας, f| χαὶ ἄλλης αἰσχρᾶς ἡδονῆς ξένον 
δὶ τοῦτο, xal Θεοῦ θεραπύντων ἀλλότριον προσ- 
τάττει νῦν τὴν ὑποταγὴν τοῖς ἄρχουσιν ἐξ ἄγαθο; 
χαὶ ἁδόλου ἑνδείχνυσθαι τρόπου ᾽ ἀλλὰ μὴ δνσμενὸος 


obedientiam prastemus ; neve hujusmodi in nobis c ἔχοντας πρὸς αὐτοὺς, ὡς κατηναγχασµένως πονεῖν 


fatente. malitia, velut sincerum, ac simplex morum 
nostrorum velamen faciamus, apparentem quam- 
dam, et non ex intimo affectu obedientiam exhi- 
bentes. fMiud enim, « quasi velamen habentes 
malitize libertatem, » perinde est ac si breviter 
diceret : Simplices quidem et sinceri extrinsecus 
apparentes velut sub velaminelibertatis, et expe- 
rientia Improbi, et apparentioc contrarii inventi. 


Vzns. 16-22. « Scd sicut servi Dei. Omnes bono- 
rate : fraternitatem "diligite: Deum timete: regem 
lionorificate. Servi subditi in omni timore dominis, 
non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis. 
Hiecestenim gratia apud Deum, si propter bonam con- 
&cientiam sustinet quis tristitias, patiens injuste.Quz 
enim est gloria, si peccantes et colaphizati suffertis ? 
Sed si bene facientes, patienter sustinetis, hec 
est gratia apud Deum. In hoc enim vocati estis : quia 
et Cliristus passus est pro nobis, vobis relinquens 
exemplum, ut sequamini vestigia ejus. Qui pecca- 
tum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. » 
Observa accuratam distributionem : quomodo Deo 
quidem timorem, regi vero honorem assignet. 
Q'ore si Deus timendus est, « qui potest animam, 
et corpus perdere **, » non utique morem geremus 
regibus, cum quidpiam mali nobis praxceperíiat . 
Tumor enim Dei. ctiam. honorem regibus alias de- 


9 Matth, x, 98. 


τὴν ὑπαχοὴν, xai τῆς τοιαύτης ἐνδομυχούσιης i. 
ὑμῖν καχίας, τὸ ἄδολον δῆθεν τοῦ τρόπου xal ἁπιλοῦν 
ποιεῖσθαι προχκάλυµµα φαινοµένην τὴν ὑπαχοὶν, à» 
οὐχὶ xaX ἓκ διαθέσεως ταύτην ἔπιτελοῦντας. T5 γὰρ, 
« ΜΗ ὡς ἐπιχάλυμμα ἔχοντες τῆς χαχίας τὴν ἔλευ- 
θερίαν, » τοιοῦτόν ἔστιν, ὡς kv αυντόμῳ ἑρεῖν" 
Απλοϊῖ μὲν καὶ ἄδολοι «b ὀρώμενον χρηµατίζοντες, 
ὣς ὑπὸ προχαλύμματι τῆς ἐλευθερίας, τῇ πείρᾳ δὲ 
δεινοὶ καὶ ἀπεναντίας τοῦ φαινομένου εὑρισκόμενοι. 

ε Ἁλλ' ὡς δοῦλοι θεοῦ  Πάντας τιµήσατε * «ἓν 
ἁδελφότητα ἀγαπᾶτε * τὸν θεὸν φοδεῖσθε * τὸν βασι- 
λέα τιμᾶτε. Οἱ οἰχέται, ὑποτασσόμενοι ἓν παντὶ 
φόδῳ τοῖς δεσπόταις, οὗ µόνον τοῖς ἀγαθοῖς xai 
ἐπιειχέσιν, ἀλλὰ χαὶ τοῖς σχολιαῖς. Τοῦτο γὰρ χάρις 


D παρὰ τῷ θεῷ, εἰ διὰ συνείδησιν ἀγαθὴν ὑπογέρεε τις 


λύπην πάσχων ἀδίχως. Ποῖαν γὰρ κλέος, εἰ ἅμαρ- 
τάνοντες xai χολαφιζόμενοι ὑπομενεῖτε; "AAA" εἰ 
ἀγαθοποιοῦντες καὶ πάσχοντες ὑπομενεῖτε, τοῦτο 
χάρις παρὰ τῷ θεῷᾷ. El; τοῦτο vàp ἐχλήθητε, 
ὅτι καὶ Χριστὶς ἔπαθεν ὑπὲρ ἡμῶν, ὑμῖν ὑπολιμ- 
πάνων ὑπογραμμὸν, ἵνα ἑπακολουθήσητε τοῖς ἔχνε- 
αιν αὐτοῦ ὃς ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ co ρέθη 
δόλος Ev τῷ στόµατι αὐτοῦ. » Ῥχόπει τὴν ἀχρίδειαν, 
πῶς, τῷ μὲν Θεῷ τὸν φόδον φησὶν ἀπονέμει», τῷ 
βασιλεῖ δὲ τὴν τιμήν. Ὥστε εἰ τῷ θεῷ τὸν φόξον 
ἀπονεμητέον, «τῷ δυναμένῳ xol φνχὰν κάὶ aopz 
ἀπολέσαι,ν οὐκ ἂν ὑπείξωμεν Δασιλεῦσω Ent τι τῶν 





In C ο.  -——Ü mM wu wa - wap wy ο Qw— 3 τν 


1211 | EXPOSITIO IN EPIST. L S. PETRI. — CAP. 4I. 1218 
ἁτόπιν παραχαλοῦσιν ἡμᾶς. 'O γὰρ εἰς τὸν Θεὺν A bitum superare potest ac debet. Quinimo honore 


φόθος νικᾷν ot0: xal την εἰς τοὺς βασιλεῖς τιμήν. 
Μᾶλλον δὲ xai τῆς τιμῆς αὐτοὺς ἁποστερήσει ὁ 
ὑπ αὐτῶν εἰς xaxà βιαχόµενος, χατὰ τὸν εἰπόντα 
ἅγιον * « Ἐξουδένωται ἑνώπιοων αὐτοῦ πονηρευόµε- 
v.e. Τὸ [f. Tq] δὲ, « OL οἰχέται,» προσνπαχου- 
στέον τὸ, hte - ἵν) fj οὕτως * Οἱ οἰκέται, tive ὑποτασ- 
σόµενοι. 'Ομµοίως χαὶ ἓν τῷ, « AL γυναῖχες.» Τοῦ 
εφόδου » δὲ πολλαχῶς λεγομένου "λέγεται γὰρ φόδος 
ὁ χαὶ σὺν ἐπιστήμῃ * ὃν οὗτος νῦν συνείδησἰν φη- 
σιν, ὃς xal εὐλάδεια καλεῖται λέγεται φύθος χαὶ ὁ 
παθητιχὸς, τοῦτ) ἔστιν 6 διὰ χολάσξως πεῖραν ἐγγι- 
νόµενος, ὃν xai τὰ θηοία φοθεῖται' λεγομένου πάλιν 
φόθου χαὶ τοῦ προκαταρκτικοῦ, ὃς τοῖς τῷ Κυρῳφ 
προσερχοµένοις ἐπαχολουθεῖ, διὰ τὸ συνειδέναι ἑαυ- 
τοῖς πολλὰ ἐπὶ τιµωρίαν ἐχχαλούμενα, ὃν χαὶ ἡ ἐν 
Εὐαγγελίοις πόρνη φοδηθεῖσα, προσῆλθε τῷ Κυρίῳ; 
ἀλλὰ xaGM τοῦ τελειωτικοῦ πάλιν φόδου λεγομένου, 
ὃς xa πᾶσι τοῖς ἁγίοις ἀεὶ πάρεστι, δεδιόσι µήτι 
ἑλλείπωσι τῶν ὧν εἰχὸς ἐνυπάρχειν τοῖς εἰς τελείαν 
ἀγάπην ἀναληφθεῖσι * τοσαυταχῶς οὖν τοῦ φόδου 
λεγομένον, εἰ μὲν xat διὰ τούτων πάντων [δίχαιον] 
xaX τοὺς δούλους προσφέρεσθαι τοῖς ἰδίοις δεσπόταις, 
οὐκ ἂν ἀπαγορεύσειεν ὁ kv παντὶ φόθῳ ὑποτάσσεσθαι 
τοὺς δούλους τοῖς δεσπόταις παραινῶν νῦν. Ὅτε 
γὰρ προχαταρκτιχὸς χαὶ ὁ τελειωτιχὸς καλὼς αὖ- 
τοὺς διαθῆται προσών ' ὁ μὲν τοῦ µηδέπατε διὰ 
πλημμέλειαν ὑποθλέπεσθαι παθεῖν τι τῶν ἀνηχέστων' 
6 δὲ, τοῦ μηδὲν ἀηδὲς ἐννοηθῆναι τῷ ἑαυτῶν χατα- 


πράξασθαι δεσπότῃ. Nüv γοῦν φόδον τὸν διὰ αυνει- σ 


δήσεως, tout! ἔστι οὖν ἐπιστήμῃ τοῦ ὁρθοῦ λόγου γι- 
νόμενόν φησιν, ὃς ἐστιν ὁ bv τῷ μηδὲν ἁμαρτάνειν 
παρὰ τῶν σχολιῶν δεσποτῶν τοῖς ἑαυτῶν ἐπαγόμε- 
vo; οἰχέταις. Τοῦτον οὖν τὸν qó6ov ἑπαίνων ἀξιῶν 
παρεγγνᾷ καταδέχεσθαι μεθ) ὑπομονῆς. Ἐπεὶ τος 
δι ἁμαρτίας, ἢ ἐνεργηθείσας, f; καὶ pt) πραχθῆναι 
qulacaopévou; 5, Φόδον ἔχοντας ὑπομένειν sf ει δι᾽ 
αὐτὰς πάσχοιεν, εὐγνωμόνων μὲν xai τοῦτο δούλων 
xai πρὸς διόρθωσιν ἀπονευόντων, ἀλλ οὕπω τοσαύ- 
τῆς φιλοσοφίας ὅσης τὸ μηδὲν ἑαυτῷ συνειδότι xa- 
xbv ἑγχαρτερεῖν εὐχαρίστως. Τοῦτο μέγα, τοῦτο καὶ 
παρ ὀλίγοις ἐπιτελούμενον, τοῦτο xal παρὰ θεῷ 
τογχάνον ἀποδοχῆς, ὡς τοῖς τοῦ Χριστοῦ πἀθέσιν 
ἁμιλλώμενον, Ἐπεὶ xal αὐτὸς οὐχ ὑπὲρ οἰχείων 
ἔπασχεν ἁμαρτιῶν (ε ᾽Αμαρτίαν yàp οὐκ ἑποίη- 
σεν »), ἀλλ’ ὑπὲρ ἡμῶν xal τῶν ἡμετέρων Enacytv. 
« Ἀπὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ λχοῦ µου, » toU ἔστι διὰ 
«ὰς ἀνομίας τοῦ λαοῦ, « Άχθη εἰς θάνατον, » φησὶν ὁ 
προφήτης. Ἐπαινετὸν μὲν οὖν τὸν φόδον toutov 
τίθεται. ᾽Αλλὰ μὴν xal τοῖς ἄλλοις φόδοις τοὺς δού- 
λους βούλετα. περικρατεῖσθαι. Καὶ δῆλον ἀφ᾿ ὧν 
φησιν’ « Ἑν παντὶ φόθῳ.» ὙἩπερφυῶς δὲ ἀντέθηχε 
τοῖς ἄλλοις φόδοις τὸν διὰ συνείόησιν φόδον xai µό- 
νως τούτου εἶναι τὸ ἀξιέπαινον, ἀληθεσοτάτῳ ἀπεφή- 
vato λόγῳ ὡς τῶν μὲν ἑχόντων τὸ παραίτιον τῆς 
τῶν δεσποτῶν εἰς αὐτοὺς ὀργῆς, τοῦ δὲ μηδὲν µη- 
δαμοῦ. 


ipsos privabit qui ab ipsis ad mala compellitur, 
juxta sancti illius dictum : « Ad nihilum deductus 
est in couspectu ejus malignus **. » 3644 Ad illud, 
cServi,» subaudiendum est, estote, sic: «Servi, estote 
subjecti. » Siuiliter inferius ad « Mulieres in omni 
timore. » Vox « timor » multiplici sensu usurpatur. 
Nam primo dicitur timor is, qui scienti: conjun- 
ctus est; quem iste nunc conscientiam appellat, 
qui el reverentia, seu timor reverentíalis vocatur. 
Dicitur etiam timor ille, qui est passio quxdam : 
cujusmodi est, quem supplicii periculum ineutil ; 
quo tiniore {οι quoque afficiuntur. Est etiam ti- 
mor quidam, qui initialis appellatur: quo percelli 
solent, qui primo ad Deum accedunt, eo quod inul- 
torum, que penam merentur, conscii sibi sunt. 
llujusmodi timore concussa evangelica illa peeca- 
trix ad Dominum confugit. At timor etiam per- 
feciivus dicitur, qui omnibus sanctis semper adest, 
utpote qui jugiter üimeut, ne quid minus eorum 
habeant, quae habere oportet eos, qui ad perfectam 
charitatem assumpti sunt. Jam vero cum lam mul- 
tiplices, variique sint Limores, profecto justum . 
esse, ut ob eos omnes dominis suis servi obse- 
quantur, non negaverit ille, qui eosdem nunc 
hortatur, ut « in omni timore subjecti sint dumi- 
nis suis : » uterque enim timor, initialis, et per- 
fectivus, illis optime convenit : primus quidem ut 
caveant ne propter delicta in extremam  perui- 
ciem incurrant; alter, ul ne quidem cogitent 
aliquod facere eorum, quae doininis suis ingrata aut 
molesia esse norunt. Ceterum nunc de eo timore 
loquitur, qui per conscientiam seu cognitionem 
recta rationis ingeneratur ; nempe qui servia, cum 
nibil] mali perpeiraverint, a dyscolis, seu iniquis 
dominis ineutitur : et hunc quidem timorem laude 
dignum reputans, patienter sustinendum edicit: 
siquidem illum propter admissa delicta perferre esse 
quidem servorum, qui boua sunt mente, et in &ui 
correclionem jimclinaut, 3€ non lante virtiutis, 
quanta przditi sunt illi, qui cuin nihil mali conscii 
sibi sint, injuste tan;en incussum Limorem fortiter 
ferunt, et cum gratiarum actione. lloc sane pr:e- 
clarum et maguum est : hoc est, quod a paucis 


D exercetur: et hoc. Deo cum primis acceptum, 


ui pote quod Christi patientiam quadamtenus aeuu- 
latur: nam et ipse non pro peccatis suis (peccatum 
euim non fecerat), sed pro nobis, nostrisque delictis 
passus est. « Ab iniquitatibus, » id est propter 
iniquitates « populi mei duetus est ad mortem δν, » 
ait propueta. Dignuu itaque laude timorem i:tum 
esse slatuit. Attamen, ut aliis quoque timoribus 
servi teneantur, zquum eL utile censet : ut potel 
ex eo, quod dical, « in omni timore. » Sed eum 
qui propter conscientiam esl, aliis timoribus aute- 
ponit, et bunc solum esse proprie laude dignum 
verissima definit ratione : quandoquidem alii timo- 


res praviam habent justam causam indignationis dominorum in servos ; iste autem nullam. 


3 psal. viv, 4... 9" δα. xxvitt, 8. 








1219 

2365 Ύεις. 25-21. «Qui cum maledicerctur, non A 
maledicebat ; cuim pateretur, non comiminabatur, 
tradebat autem judicanti juste. Qui peccata nostra 
ipse pertalit iu corpore suo super lignum : ut pec- 
catis mortui, justiti.,e vivamus.» Fortasse hic dixrrit 
quispiam : Quomodo nunc ait. Petrus, Christum 
Dominum, « cum malediceretur, nou amaledixisse, » 
οἱ « cum pateretur, non comminatum esse, » 
quando. quidem comperimus, eum et quosdam Ju- 
ἀπ vocasse « canes, » el Pliariszeos « caos ; » 
εἰ quoad. Judam, dixisse : « Bonum erat ci, si 
natus non fuisset homo ille**: » et de civitate, qu;e 
apostolos non recepisset : « Tolerabilius, » inquit, 
« eril tere Sodomorum οἱ Gomorr.vorum in die 
jidicii, quam. illi civitati ?? » Respondemus  Pe- 
nou dicere Dominum nunquam « male- 
dixisse, » aul « comminatum esse; » sed, « cum 
maledicevetur, non remaledixisse, neque, cum pa- 
(στο αν, comminatum esse, » Nam si. aliquando 
IPaiedicta aliqua protulit, non ut vicem suis convi- 
tiatoribus redderet, id. fecit; sed. ut cos qui con- 
verti. nolebant, reprehenderet atque. objurgaret. At 
vero comitiis hujusmodi appetitus : « Dazumnonium 
habes ; € lu principe daemoniorum ejicit demonia νου 
« Ecce liomo vorax. οἱ potator vini *! : » anne 
coavitia convitiis tep:nditL? Non sane. Sed illis 
qu'dem dixit: « Si. egoin Deelzebub ejicio. die- 
monia, filii vestri in quo cjiciunt ^ ? » Vocantibus 
autem ipsum « voracem, εἰ potatoreui viui, » op- 
posuit illud puerorum in foro ludentium dictum : 
« Gecinimus vobis, et non saltastis: lamentavimus, 
et. non planxistis *?. » Crucifixus vero, et pessine 
habitus, pro affligentibus oravit potius, quam illis 
coramina:us sit, Et Judi quidem minatus. est, sed 
ul eum ad. proditione revocaret. ΕΙ eos, qui disci- 
pulos suos non reciperent, gravius quam Sodomi- 
tas, punien:los essc. declaravit, ut auditores cum 
ad hospitalitatem, tum ad ca, qux salutis sunt, 
amplectenda, timore saltem, provocaret. Quare 
verissimus est sermo Petri, quo nos exemiplo 


Urin 


Christi Domini ad patientiam et mansuetudinem adhortatur. Porro cum subdit : 


' 


C 


TIIzZorliYZACHI) BULGARLE ARCHIEP. Z2 


€ Ὡς λοιδορούµενος οὐκ άντε) 
Ἠπείλει, παρεδίδου δὲ τῷ χρίνοντι 
ἁμαρτίας ἡμῶν αὐτὸς ἀν{νεγχεν ἓν τῷ σώμστι a2- 
τοῦ ἐπὶ τὸ ξύλον' ἵνα ταῖς ἁμαρτίαις ἁπογενό αξ-ο:, 
τῇ διχαιοσύνῃ «ἠσωμεν. » Ἴσως ἐρεῖ τις: Πως 9-7 
vov τὸν Κύριον ὁ Πέτρος, «λο:δορούµενον μὲ», d 
ἀντιλοιδορεῖν, » χαὶ τὸ, «πάσχοντα, pt) &rsrAs:v; 
xalvot ὁρῶμεν αὐτὸν « χύνας ἑνεοὺς» χαλοῦντα τοις 
Ἰουδαίους, xai « τυφλοὺς» τοὺς Φαρισσαίους, χα) τ. 
Ἰούδχ” « Ka25y ἣν αὐτῷ. εἰ οὐκ Eysvvf 0v, ὁ ἄνί-ι,- 
πος ἐχεῖνος" » xal, « ᾿Ανεκτότερον ἕσται Σοδῥ-α.:ς. 
ᾗ τῇ πόλει ἐκείνῃ.» Ἐροῦμεν οὖν, ὅτι οὗ τοῦτο Xv: 


ὅτι Οὑκ ἡἑλοιδόρησεν ὁ Κύριο. 3| ἠπείλτσςν, | 
[3233à, « Λοιδορούμενος, οὐκ ἀντελοιδόρει, » οὗ 2: ἓ 
τῷ πάσχειν εἨπείλει' »] ἀλλ e τι xat ἱλοιδόρτ σεν, 


οὐκ ἀντεξαγόμενος τοῖς αὐτὸν λοιδοροῦσιν, ἁλλ᾽ ἔπι- 
τιμῶν xal διασύρων τοὺς ἄνεπ:στρόφους. Aoi: 
θεὶς δὲ Ev τῷ ἀχοῦσαι, « Δχιμόνιον Éyetz, » ἀτλ τῶν 
λοιδόρως αὑτῷ προσενεχθέντων΄ καὶ πᾶλιν, ὅτι E: 
τῷ ἄρχοντι τῶν δαιµονίων ἐχθάλλεις τὰ δα:μ όν], 
xat, « Ἰ2οὺ ἄνθρωπος φάγος xai οἱ οπότης 
ἀντ:λοιδόρησεν αὗτοῖς; Οὐδαμῶς * dX τοῖς u» 
εἶπεν * € El ἐγὼ Ey Βςελν εθοὺλ ἐχθάλλω τὰ δα. 1ήν: 
οἱ viol ὑμῶν Ev τίνι ἐχθάλλουσι;» Τὸ [f. τῷ] εἳ, 
εΦάγος χαὶ οἰνοπόττς,» ἀνατέθτκε |f. ἐντέθε.νε ι 
τῶν Ev τῇ ἀγορᾷ παιζόντων παιδίων παιδ.ἀν, λσνόν- 
των’ «Ἠὐλήσαμεν ὑμῖν, χαὶ οὐκ ὑρχήσασθε» ἔθρτ- 
νήσαμεν, xal οὖχ ἐχόφασθε. » Σταυρούμενος δὲ va. 
πάσχων κχαχῶς, ὑπὲρ τῶν χαχούντων προστύχετ» 

μᾶλλον, ἆἁλλ᾽ οὖχ Ἠπείλει. τῷ δὲ Ἰούδᾳ mti, 
ἀναστέλλων αὑτὸν τῆς προδοσίας. Ὡσαύτως xat τς 
ph δεξοµένοις τοὺς μαθητὰς, χεῖρόν τι Σοδομιτῶν 
παθεῖν ἀπεφήνατο, τὸ μὲν ἐπὶ δενοδοχίαν, τὸ δὲ διὰ 
τοῦ φόθου παραχαλῶν ἐπὶ τὰ σωτήρια ἑαυτῶν τοὺς 
ἀχροατάς. "ots ἀληθέστατος ὁ Πέτρου οόγοςν δι 
ὑποδειγμάτων τοῦ Κυρίου ἐπὶ ἀνεξικαχίαν :2572:- 
ποµένου. Τὸ μέντοι, e Παρξδίδου τῷ xpluovzi Σι 
χαίως,» τῷ θεῷ ὃπληνότι φησὶν , ὃς ε«ἁποδώσε. 
ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ, » τῷ ἀπροσωπο) Tex 
χατὰ διχαίαν χρίσιν ἓν τῷ μέλ]οντι κριτηρίῳ. 
«€ Tradebat 


* 
ο Ρ α΄.α 


"TX 


2ute.u 


judicaniti juste, » per « judicantem | juste» intelligit Deum, qui « reddet unicuique juxta opera sua *5, , 
cum omnes in faturo judicio juste, atque absque ulla personarum acceptione, judicabit. 


Vrns. 24 25. « Cujus livore sanati estis. Eratis 
sicut Oves eriantes ; sed. conversi estis nunc ad 


pasiorem et episcop: animarum. vestrarum. » 


« Cujus livore. » Flagellatus enim a Pilato, etiain D 


livorem, 
tulit. 


seu vibicas in suo corpore aliquandiu 


CAPUT η. 

VEns. 1-5. « Similiter et mulieres subdiux sint 
viris suis : ut el si qui non credunt verbo, per 
mulierum conversationem 366 siue. verbo. lucri- 
liant. Considerantes in timore castam conversa- 
tenuem vestram: Quarum non sit extrinsecus capil- 
I? nra, aut circumdatio, aut. indumcnti vestimen- 


*5 Matth, xiv, 94. 


5 Mattb. x, 15. 
9 Ron 11, 6, 


* Joan, να 20, 


« 00 τῷ µώλωπι αὐτοῦ láüzce. " Hrs γὰρ ὡς πρί- 
61:3 πλονώμενα, ἀλλ ἐπεστράφητε voy Ez 
ποιμένα γα. ἐπίσχοπον τῶν ψυ(ῶν ὑμῶν.» Mast 
Yos : YXp ὑπὸ Πιλάτου, xai µώλωπα; iv τῷ σ.:- 

ἑσερευ. 


ri 


λος, 
4 


ΚΕΦΑΛ. I*. 
€ Ὁμείως αἱ γυναῖχες ὑποτασσόμεναι τοῖς ἱδίοι; 
ἀνδράσιν. "Iva xaX οἵτιγες [vulg. et τες] ἀπειθοῦσι 
τῷ λόγω, διὰ τῆς τῶν γυναικῶν ἀναστροφῆς, ἅνευ 
λόγου χερδηθήσονται, ἐποπτεύσαντες τὴν ἐν φόθ. 
ἁγνην ἀναστροφὴν ὑμῶν. Ὃν ἔστω οὐχ ὁ ἔξωθεν 
ἑμπλοχῆς τριχῶν xai περιβέσεως χρυσίων, f] ἑνδύ- 


* Matth, σι, δι 1 Εις, 19. 9 Ibid. 17. 











1921 | EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRL. — CAP. III. 1299 


σεως ἱματίων κόσμος. » Διὰ πάντων τούτων τὸν ἠδι- A 


xbv λόγον συµπεράνας, διὰ βασιλέων, δι ἀρχόντων, 
διὰ δεσποτῶν, διὰ δούλων’ καὶ τοῖς μὲν βασιλεῦσ, 
καὶ ἄρχουσιν ὑποτάσσεσθαι ol, δεῖ, xal ἐν οἷς 6: 
τοὺς ἀρχομένους νοµοθετήσας' χαὶ δείξας διὰ τούτου, 
ὅτι xal αὑτοὶ οἱ ἄρχοντες ἕναυσμά τι διχαιοσύνης 
ἔχοντες τοὺς νόμους, ὅσα μὲν χατ αὐτοὺς ποιῆσο»- 
σιν, οὗ καταχριθήσονται, ὅσα δὲ παρὰ τούτους ἀνό- 
p.e; Xal ἁχοίτως καὶ τυραννιχῶς, ἓν τούτοις xal 
ἁπολοῦνται;. ἐπὶ συμφἑροντι γὰρ τῶν ἐθνῶν ὁ νόµος 
ἐδόθη αὐτοῖς, ὡς xat Παῦλος Bod: ἀλλὰ χαὶ ol. ἄρχον- 
τες ὁμοίως τοῖς νύμοις ἐπὶ συμφέροντι ἑἐδόθησαν, 
ἁλλ᾽ οὐχ ὡς ἔνιοι χαχῶς βούλονται τοῦ διαθόλου εἶναι 
την ἐπουσίαν τὴν ἐπὶ γῖς, τῷ διαθόλῳ χατὰ τοῦτο 
συναγορεύοντες, εἰπόντι πρὸς τὸν Κύριον. εΤαῦτα 
πάντα ἐμοὶ δέδοται, καὶ ᾧ ἂν βούλωμαι δίδωµι αὐτά.» 
οὗ γὰρ τῇ τούτου χελεύσει βασιλεῖς χαθίστανται, 
οἵτινες πρὸς ἑπανόρθωαιν τῶν xaxov δέδονται, τοῦ 
διαθύλου μηδὲν τοιοῦτον ἐμπολιτεύεσθαι τοῖς ἀνθρώ- 
ποις ἐπειγομένου * ἐδόθησαν γὰρ ἑξουσίαι xat ἄρ- 
χοντες ὑπὸ θεοῦ, οἱ μὲν, εἰς συντήρησιν τοῦ δικαίου 
xai ἐἑπανόρθωσιν καὶ ὠφέλειαν τῶν ἀρχομένων, οἱ δὲ 
διὰ φόθον πρὸς τιµωρίαν χαὶ ἐπίπλγξιν τῶν ἆμαρ- 
τανόντων, οἱ δὲ χαὶ εἰς τὸ τοὺς ἑἐξυθρίσαντας δίκην 
ἀξίαν ἁἀποτῖσαι ' δείξδας οὖν τοῦτο, xai ὅτι τὸ ὑπο- 
τάσσεσθαι τούτοις ἀγαθὸν, τὸ δὲ ἀπειθςῖς εἶναι κα- 
xóv* ὁμοίως δὲ xaX τοῖς δούλοις, ὡς ἔφημεν ύπο- 
μνῄσαντες καὶ περὶ δούλων καὶ δεσποτῶν  µέτεισι 
νυν καὶ ἑπὶτὴν γυναικωνῖτιν. Φησὶν οὖν περὶ γυναι- 
χῶν, ὡς δεῖ ταύτας δύο ταῦτα σπουδάζειν, « "Ym:- 
τάσστσθαι τοῖς ἰδίοις ἀνδράσι, ». καὶ χύσµου παντὸς 
xai χαλλωπισμοῦ ἁλλοτρίας ἑαυτὰς ἀποραίνειν, µι- 
µουμένας τὰς ἁγίας γυναῖχας. "Enc! καὶ αὗται, 
φησὶ, κόσμον τοῦτον ἤδεσαν µόνον, τὸ πρὸς 100; ab- 
τῶν ἄνδρας πειθήνιον. Καὶ τί τὸ ἁπὸ τούτων χέρδυς; 
Ὅ ἀπὸ τῶν ἔξω τῆς πίστεως ζῆλος ἀγαθὸς, ὃς xal 
ἀπὸ τῆς τῶν ἀρχόντων παρ᾽ ἡμῶν «ὑποταγΏς ἀπο- 
τίκτεται, χα. d$ πρὸς Χριστὸν ὑπ αὑτῶὼν GU dud; 
εὐχαριστία' ὃ xat µέγα καύχηµα Χριστιανῶν, εὖλο- 
γουμµένου δι ἡμᾶς τοῦ ὀνόματος τοῦ Oso) xai παρὰ 
τῶν ἐθνῶν διὰ «tv καλὴὶν ἁἀναστροφὴν ἡμῶν. Τὸ δὲ 
εἰπεῖν, « "Άνευ λόγου χερδηθήσονται,» fizot σχολά- 
ζοντος παντὸς λόγου xal πάσης ἀντιλογίας ' fi ὡς c 

If. τῆς] διὰ τῶν ἔργων ἐπιδείξεως χνριωτέρας οὔστς 


torum cultus. » Cum per omnes hominum gradus 
nempe per reges, principes, dominos ac servos, 
morali sermone $uo excurrissct apostolus; atque 
subject:onem regibus οἱ principibus, quibus oportet 
οι in quibus oportet, precepisset indeque deton- 
sirasset, etiam principes, quibus leges incitameuto 
adjustitiam esse debebot, si quidquam contra ipsas 
inique, absque judicio, et tyranice egerint, zeternum 
perituros : quandoquidem ad populorum utilitatem 
data est illis lex, quemadmodum et Paulus clamat; 
et pari ratione ad utilitatem | ussignati sunt principes 
legibus: unde pessime quidam pertendunt, pote- 
statem quamque Lerrenam esse a diabolo. Qua in 
re ipsimet diabolo patrocinantur, qui ausus est Do- 
mino dicere: exc omnia mihi tradita sunt ; et cui 
volo, do illa 95.2 Nou enim illius imperio reges 
constituantur, quippe qui ad malorum correctio- 
nem destinati sunt : quod. Diabolus impedire co: 
natur. À Deo itaque data est potestas, el con- 
stituti sunt principes, cum ad patrocinium justiliee, 
et directionem atque utilitatem subditorum, tum 
ad terrorem, punitionem et repressionem iniquo- 
rum ; tum demum ad debita poena plectendos illos 
qui injuriam inferre aliis ausi fuerint. Cum ita hoc 
ostendisset, et quod subjici bonum nobis sit, non 
parere autem malum ; siwiliter etiam servis quoad 
dominos suos, ut jam diximus : nunc ad mulieres 
sermonem converlit. Ait itaque, mulieres ad duo 
cum primis adnili debere: quorum unum est, 


σα subjectas esse viris suis : » alterum, a nimio 


ornatu, omnique fuco, sauctarum mulierum exem- 
plo abhorrere. Nam et ille, inquit, hoc solus or- 
namentum sibi conveniens reputabant, quod mari- 
tis suis obsequentes essent. At quodnam ex hoc 
lucrum ? Bona zmulatio in infidelibus, qua etiam 
3 nostra erga principes submissione producitur, 
quemadmodum et Christi propter nos laus: in quo 
magna Christianorum gloria posila est: cum scili- 
cet propter nos, seu propter bonam conversationem 
nostram Dei nomen gloriticatur. Illud autein : 
« Sine verbo lucrifiant,» idem valet ac semoto omni 
sermone omnique contradictione ; vel, veritalein 
firmius demonstrantibus factis quam verbis. Opus 
enim sine verbis, ut vir sauctus dixit, praestantius 


λόγου xai περιεργἰας. "Αφωνον γὰρ ἔργον xpetacov Ὦ inulto est verbis sine opere. 


ἁπράκτου λόγου, ὁ εἰπὼν ἀνξρ ἅγιος. 

€ Ἁλλ' ὁ χρυπτὸς τῆς καρδίας ἄνθρωπος iv τῷ 
ἀφθάρτῳ tou πραέος χαὶ fjouylou πνεύματος, ὅ ἐστιν 
ἑνώλιον τοῦ θεοῦ πολυτελές.; — εΠᾶσα γὰρ ἡ δέξα 
τῆς θυγατρὸς τοῦ βασιλέως ἔσωθεν iv χροσσωτοῖς 
χρυσοῖς περιθεθληµένη πεποιχιλµένη * » οἱονεὶ τῆς 
ἐν τῷ χρυπτῷ ἡμῶν διαθέσεως, xat τῆς ἐχτὸς xata - 
στάσεως, σύµδολα ἀνεπιτήδευτα παρξεχορέ,ων. Το:- 
οὗτος y-2p ὁ χροασὺς περίττωµα (Qv τοῦ ὑφάσματο; 
τὴν ὀρχὴν λαχὼν τῶν σττµόνω , ὃ τῆς χρίχης 
ἀπήλλακται τῖς ἑμπλοχῆς, xol τῆς ἀρχῖ,θὲν ὑτ.οστά- 
σεως μηνύει τὴν ἑργασίαν. «Χρυσοῦςν δὲ qua: xal 


* Luc. vi, δ. ** Psal, xiv, 44. . 


Vgns. 2. « Sed qui absconditus est cordis liur20, 
in incorruptibiitate. quieti et modesti spiritus, qui 
est in conspectu Dei locuplex » Nam « Omnuis 
gloria fllie regis ab intus, in fimbriis aureis cir- 
cumamicta varietatibus ** : » 967 scilicet interiore 
nostra affectione, el. exteriore compositione amice 
conspirantibus. Fimbria enim est extremitas telae 
vel panni, ubi stamen cum subtegiine non est 
implexum : quare οὐ initio ostendit totius operis 
substantiam. « Aureas » autem dicit « fimbrias, » 
quia id etiam, quod ex intus latente eAlerius 8e 


— M MÁ— M ———Ó oM — M ΕΙ inire ——Áá—M € —— M—— — MÀ € 





1223 


THEOPHYLACTI BULGAR4/£ ARCHIEP, 


[221 


prodit, haud vulgare est, sed pretiosum ac magni- A τοὺς « χροασωτοὺς, » διὰ τὸ xal τὸ παῤῥηδιαζόμενον 


ficum. - 


Vgss. 5-7. « Sic enim aliquando et sancize mu- 
lieres sperantes in Deo ernabant se, subjecia pro- 
priis viris : sicut Sara obediebat Abrahe, Dominum 
eum vocans: eujus estis filie benefacientes, et von 
pertimentes. ullam perturbationem. Viri similiter 
coliabitantes secundum scientiam, quasi infirmiori 
vasculo muliebri impartientes honorem, tanquam 
et col:eredibus gratis : ut nonimpediantur orationes 
vestrae. » Ornatur hic vocat obedientiam, cum dicat: 
« Ürnabant se, subjectee propriis viris. » Postquam 
autem, « sancta mulieres » indefinite dixit, etiam 
« filias Sarze » eas appellavit, seu quoad fidem, 
seu quoad genus earum respiceret. Oportet enim 
ut filie matres suas Christiano ornatu imitentur. 
Hortatur etiain. ut eleemosynis erogandis incum- 
bant, non werentes rationem, quam propter hoc 
redditur: essent maritis euis. Hoc significare in- 
tendit verbis illis: « Et non pertimentes ullam per- 
turbationem : » Decet enim ut, etiam expensarum 
rationem mariti ab uxoribus suis aliquando eszi- 
gant. lgitur apostolus sublimiore sermone parciio- 
niam ei pusillanimitalem feminarum  ekcitat, ut 
rebus domesticis liberalius utantur. Ceterum et 
virorum erga illas ausleritatem coercet, inquiens : 
« Viri similiter cobhabitantes secundum scientiam, » 
hoc est, Indulgertes: imbecillitati sexus feminei in 


ἀπὸ τοῦ λανθάνοντος, μὴ χατὰ τὸ ἐπιτυχὸν, da 
τιμαλφῶς ἐμφανίζεσθαι xal σεμνῶς. 

ε Οὕτω γάρ ποτε καὶ αἱ ἅχιαι γυναῖκες ad ἕλττίνου- 
σαι εἰς θεὺν ἑκόσμουν ἑαυτὰς, ὑποτασσόμενα: τοῖς 
ἰδίοις ἀνδράσιν' ὡς Σάῤῥα ὑπήκονυαε τὸν [ eulg. τῷ ] 
᾿Αδραὰμ, χύριον αὐτὸν καλοῦσα. " H, ἐγεννίθητ. | rulg. 


ἐγενῇθ. τέκνα, ἀγαθοποιοῦσαν, χαὶ μὴ φοδούµανα: µι- 


δεµίαν πτόησι», Ot ἄνδρες, ὁμοίως σννο!χοῦντες κατὰ 


γνῶσιν, ὡς ἀσθενεστέρῳ σχεύει τῷ γυνχιχείῳ ἁπονέ- 


µοντες τιμὶν, ὡς καὶ συγχληρονόµοις χάριτος ζωής. 
εἰς τὸ ut) ἑχχόπτεσθαι τὰς προσευχὰς ὑμῶν. » Κόσμον 
ἐνταῦθα τὴν ὑποταγήν orat, διὰ τοῦ εἰπείν * ε "Exó- 
σµουν ἑαυτὰς, ὑποτασσόμεναι τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν. 1 
Βἰπὼν δὲ ἀορίστως « τὰς ἁγίας γυναῖκας, καὶ « 6»- 
γατέρας» αὐτάς qnot « τῆς Záppac,» ᾖτοι χατὰ τὴ» 
πίστιν, fj xal χατὰ τὸ γένος. Ανάγκη γὰρ τὰς θυγα- 
τέρας μιμεῖσθαι τὰς μητέρας. Μετὰ δὲ τοῦ πρέπον-ος 
Χριστιανοῖς κόσμου xat ἑλεήμονας αὐτὰς εἶναι ταρ- 
αινεῖ, μηδὲν ὑποθλεπομένας τὸν ἀπὸ τῶν ἀνδρῶν α»- 
τῶν διὰ τοῦτο ἐχλελογισμένον. Τουτοβούλεται vb, « Mz 
φοθούμεναι µηδεµίαν πτόησιν, » ἐμφαίνειν. Εἐχκὸς vào 
τοὺς ἄνδρας ἔσθ' ὅτε xai τῶν ἀναλωμάτων αὐτὰς 26 

yo» ἀπαιτεῖν. Οὕτω µετεωρίσας τὸν λόγον, χαὶ -ὃ 
φειδωλὸν xal µιχρόφυχον τοῦ θέλεος ἐτὶ τὸ ἑλευθς- 
ριώτερον χρῆσθαι τοῖς χατὰ τὸν οἶκον παρακαλέσας, 
ἐπέχει λοιπὸν xal τὰς τῶν ἀνδρῶν πρὺς αὐτὰ; a.- 
στηρότητας, xal φησιν’ «Οἱ ἄνδρες, χατὰ vvtugt ouv 
οιχοῦντες * » τοῦτ ἔστιν, Αἴσθησιν λαμόάνοντες «5; 


ouwnibus (quippequi in pusillauimitatem proclivior (* τοῦ θήλεος κουφότητος xal τοῦ εἰς µιχροφυχίαν 


est), vos magnanimi estote erga illas et generosi, 
haud minutam et scrupulosam ab ipsis de rebus 
domesticis concreditis rationem exigentes. Scilicet, 
quemadmodum diximus,-ut mulieres liberaliores in 
pauperes esse possent, maritos hortatur, ut a ni- 
mium accurata rerum domesticarum inquisitione 
abstineant : czeterum videtur mihi apostolus iste 
eliam his aliquid profundius indieare velle, et 
honestius, quam Paulus, conjugale opus innuere. 
Paulus enim aperte clamat: « Ne fraudetis invi- 
ceu niei forteex consensu", » etc. Atiste bonestius, 
ut dixi, rem eauden « scientiz, » seu « cognitio- 
nis » vocabulo subindicans, admonet ne (quando- 
quidem eliam ad hoc propensior .est femineus 


sexus) duris asperisque verbis secessionem ab D 


ipsis faciant : sed prinio. quidem illis utpote imbe- 
eitlioribus 9608 indulgentius utantur, tum vero 
suadeant, ut parcitate, quadam in hujusmodi con- 
tinentiam consentiant. EL sane bauc parcitatem 
indicare vult ille iis verbis qua suhdit, .« Impar- 
tientes honorem : » nisi enim quis ad aliquid respi- 
eiat, neque parcitas locum habet. Erga uxores.igi- 
tur sive qued « infirmiores, » sive quod « cobzre- 
des gratie vitee » sunt, ita se gerere oportet, in his 
qua banc consuetudinem spectant. Cseterug quod 
non temere locum bunc explanaverimus, arguiaento 
est quod subditur: «Ut non iepediantur orationes 


V [ Cor, vii, 5. 


εὐολίσθου, μµαχρόθνµοι Ὑίνεσθς mph; αὐτὰς, μὴ 
λόγον ἀπαιτοῦντες πικρῶς τῶν χατὰ τὴν οἰχίαν ai- 
ταῖς εἰς ταµιείαν παραχαταθέντων τοῦτο δὲ, ὡς 
εἴπομεν, διὰ τὸ ἐλεμθερίως αὐτὰς εἰ, τοὺς πένητας 
περὶ τὴν ἐπίδοσιν διαγινοµένας, μὴ ἀχριδεῖς εἷ- 
ναι ἐξεταστὰς τοὺς ἄνδρας παραινεῖ. "Ego δὲ δοχεῖ 
xal βαθύτερον διὰ τούτων εἰοάγειν καὶ σεμνότερον 
Παύλου αἰνίττεσθαι ἐπὶ τῆς γαμικῆς χρήσεως. [Tlau- 
λος μὲν γὰρ ἀναφανδὸν pod * εΜὴ ἁποστερεῖτε ἆλ- 
λήλων,] εἰ µήτι ἂν ἐκ συμφώνον, » καὶ ἑτῆς  [οὗ- 
τος δὲ σεµνότερον, ὡς ἔφημεν, ] « γνῶσιν » οἰπὼν 
xai διὰ τούτου αἰνιξάμενος τὸ πρᾶγμα, παραινεῖ ὡς 
εὐχολωτέρῳ xal πρὸς τοῦτο τῷ Yuvauxelt quip, μὴ 
ἐπ. τιμητιχῶς μετὰ σφοδρότητος ποιεῖσθαι τὴν ἀπ᾿ 
αὐτῶν ἁπόστασιν, ἀλλὰ πρῶτον μὲν ὡς ἀθθενεστέραις 
συνγνωμονικῶς αὐταῖς χρῆαθαι, else «πείθειν μετὰ 
τινος φειδοὺς τὴν τοῦ τοιούτου χαταδέχεαθαι a-o- 
χἠν. Τοῦτο γὰρ βούλεται δηλοῦν (τὴν φειδώ φηµ:) 
διὰ τοῦ εἰπεῖν « Απονέμοντες τιμήν.» Τιμὴ vào 
εἰ μή τις περί τι ἑνορᾶται, οὐδὲ φειδῶς { f. φειδὰ; | 
ἐπαχολουθεῖ. Εἴτ᾽ οὖν ὡς ἀσθεναστέρως [f. — ραις], 
ἡ xaX ὡς συγχληρονόµοις χάριτος ζώσης, οὕτως a5- 
ταῖς χρῆσθαι περὶ τὰ εοιαῦτα τῶν ῥμιλιῶν δεῖ. Kat 
ὅτι οὐ κατὰ τὸ ἐπιτυχὸν τῇ τοιαύτη,µεταχειρίσει τοῦ 
προχειµένου ῥητοῦ ἐπιδάλλομεν, τὸ ἐπιφερόμεν.ν 
δηλοῖ, « El; τὸ μὴ ἑκκήπτεσθαι, φάσχων, τὰς προσ- 
ευχὰς ὑμῶν. » Τίνα γὰρ ἑκχοπὴν φέρει προσευχῖς, 


- "σος poc o o ο 9L 


— o τ-- e τε 


1225 


EXPOSITIO IN ΕΡΙΟΤ. 1 S. PETRI. — CAP. IIF. 


1226 


ἀνδρὸς πρὸς γυναῖχα αὐτοῦ αὐατηρία; Πολλὴν piv A vestre à Harum enim rerum £Qnepmplus magnam 


οὖν καὶ προσέχειαν, xal σπουδην, ἡ vob; ταῦτα kv 
χαιρῷ προσευχῆς ὁλιγωρία ' ἐμοὶ μὲν οὕτω Doxet 
περὶ τούτον. 

« Τὸ δὲ τέλος, πάντες ὀμόψρονες, συμπαθεῖς, φιλὶ- 
άδελφοι, εὔσπλαγχνοι , φιλόφρονες, ταπεινόφρονες' 
μὴ ἀποδιδόντες χαχὸν ἀντὶ χαχοῦ, f| λοιδυρίαν ἀντὶ 
λοιδορίας * τοὐναντίον δὲ εὐλογοῦντες, εἰδότες ὅτι 
εἰς τοῦτο ἐχλήθητε, ἵνα εὐλογίαν χληρονομήσητε, » 
Τὸ ἑξης μετὰ τῆς προειρηµένης χγατασχευῆς, οὕτως * 
€ Τέλος, » ἧτοι τὸ συνεχτιχώτακον, ε πάντες ὀμόφρο- 
νές » kate, χαὶ ἑξῆς, « εἰδότες ὅτι εἰς τοῦτο ἐχλήθητε, » 
εἰς τὸ « εὐλογεῖν » πάντας. « Εὐλογεῖτε γὰρ, xai 
Παῦλός φησι, τοὺς διώχοντας ἡμᾶς. « Τοῦτο δὲ 
ποιοῦντες, € χληρονομήσετε » ὄνομα παρὰ πάντων 
ἀχούειν τὸ, « οἱ εὐλογοῦνσες.; Διότι οὐ δίχαιον,τὸν τῆς 
αἰωνίου ζωῆς ἀντεχόμενονι διὰ τῆς Υλώσσης τινὰ 
βλασφημεῖν. Διὰ τοῦτο xal Δαθὶδ καραινεῖ 4. τὴν 
χγλὠσσαν καθαρὰν ἔχειν λοιδορίας » τοὺς θέλοντας 
ἑπεράστως δ.αχεῖσθαι πρὸς τὴν ὄντως ζωήν. Οὕτω 
γὰρ παρεσχευασμένοι ἔξετε τὸν παντοδύναμον εὐή- 
χοον xal ἥμερον. El δὲ τοῦτο, τίς ὁ δυνάµενος χα- 
χῶσαι ὑμᾶς; El δὲ καὶ θλίψις ὑμῖν ἐπενεχθείη τοῖς 
τοῦ ἀγαθοῦ ἐργάταις καὶ μιμηταῖς, μὴ ὁλιχωρεῖτο. 
Καΐρειε δὲ πρῶτον μὲν, ὅτι οὐ χαχὰ ταῦτα; ἔπειτα 
δὲ, ὅτι xal µακάριοι διὰ τοῦτο. Διὸ ἓν ταῖς χαρδίαις 
ὑμῶν τὸν θεὸν ἁγιάδοντες, τὸν ἀνθρώπιγον φόδον 
μὴ φοδεῖσθε, μηδὲ ταράσσεαθε. "Α.Ίλως. ᾿Αποσχό- 
µενος τῶν xat' ἄνδρα νουθετηµάτων xai χατὰ γν- 


tempare oratjonis ajtentioneumn (ervoremque £quci- 
diat. 


'Vgns. 8, 9. « In. fine autem. omnes unanimes, 
compatientes, fraternitatis amatores, misericordes, 
modest, liumiles. Non reddentes malum pro malo, 
nec moledictum pro maledicto; sed e. contrario 
benedicentes-: quia in hoc vocali estis, ut begc- 
dictionem bsreditate possideatis. » Quod sequitur, 
Hà cum precedentibus coharel :« Ju fine, » hoc aed 
in summa, « omnes unasnimes estote, » elc., scientes 
« quia in hoc vocati estis » ut benedicatis. « DBepe- - 
dicite» enim et Paulus ait*$,« persequentibus. XO0S. } 
Quod facientes « hzereditate possidebitis } illud ah 
omnibus nomen audire, s Denedicentes ei bz- 
reditabunt terram *. » Non enim fas est, eum qui 
vite zterne adlzret, quemquam lingua sua exsez 
crari. Quapropter etiam David eos, qui vere vitgg 
desiderio tenentur, hortatur, ut « 9 linguam suam) 
a malo, » seu a conviciis et contumeliis 4 probi- 
beant : » ita erim comparati Omnipotentem ad vog 
sudiendum promptum ac benignum habehitis. Quo 
posito, quis vobis pacere poterit! Quod sj etigm 
vobis recte operantibus, afflictio aliqua aeciderif, 
animo ne concjdatis. Quin gaudete: primo quidem 
quia hzc vera mala non sunt; deinde, quia bac 
ratione evadijis beati. Quare cordibus yesjris Reum 
glorificantes, humanum omnen timorem abjicite : : 


yaixa , χοινοποιεῖται Àotzhv τὴν παράκλησιν πρὸς (? quin, nec ullo pacto turbemini. Aliter. Absolytjs 


ἅπαντας, ἄνδρας χαὶ γυναῖχας, xal«qnusv* « «b 
δὲ τέλος, » ἀντὶ τοῦ, Τί] χρὴ ἰδιολογεῖσθαι; ἁπλῶς 
πᾷσί φημι. Τοῦτο γὰρ « τέλος, ) χαὶ πρὸς τοῦτο πᾶ- 
σιν ὁ σχοπὺς ἀφορᾷ τῆς σωτηρίας, xai οὗτος νόµος 
πᾶσιν ἀγάπης ' ἐξ οὗ φύεται πᾶσα ἀρετὴ, ἡ ταπει» 
νοφροσύνη, fj συμπάθεια, f) εὐσπλαγχνία, χαὶ αἱ λοι- 
«al. "Qv ἡ μὲν « ὁμοφροσύνη » ἐστὶ σύννευσις περί 
τι μετὰ σπουδῆς ἁδιάφορος ΄ à «συμπάθεια » δὲ, 
à πρὸς τοὺς χοκῶς πάσχοντας ὡς καὶ ig ἑαυτοὺς 
ἔλεος" « φιλαδελφία » δὲ, fj καὶ ὡς ἐπὶ «ἀδελφοῖς όφει- 
λομένη πρὸς τοὺς πέλας διάθεσις; «€ εὐσπλαγχνία » 
δὲ, ἡ ἀπὸ ψυχῆς, κ. 9. X. di ἀπὸ quy ἐπ᾽ ἀγαθοποιίᾳ 
«ijv ὁμογενῶν χίνησις * εφιλοφροσύνη » δὲ, ἡ πρὸς 
φάντας ἡμερότης xai προσήνεια Ἶτις xgl πρὺς 
ὁμοήθεις ἂν γέγοιτο xat φίλους * εταπείνωσις ε δὲ, 
ᾖτοι ταπεινοφροσύνη, τὸ ἑτέρου ὀνειδίζοντος φέρειν, 
τὸ ἐπιχινώσχειν τὸ ἁμάρτημα, τὸ φέρειν τὰς xat- 
ηγορίας, ὃ εὐγνωμοσύνη ἂν atm * « λοιδορἰα » δὲ 
ἡ ἐχ πονηρᾶς συνηθείας ἀνάδοτος περὶ τὸ χαταλα- 
λεῖν φιλοτιμία. Ταύταις οὖν ταῖς ἀρεταῖς χατακο- 
σμούμενοι τρὸς οἷς οὐχ ἁλώσιμοι ἀποφανθείητε χα- 
χίᾳ, xal ζηλῳωτοὶ ἔσεσθε τῇ θείᾳ χατουθυνόµενοι 
β.οτῃ. Ὁ γὰρ ὑπὸ πάντων φὐλογούμενος xai ζη- 
λωτός ἐστιν. 
insuper εἰ zelatores sitjs, sgncjam Αρ perfectam 
is etiam zelator ej. 

« Ὁ yàp θέλων ζωὴν &áyandv, wq ἰδεῖν pl pas 


^ Rom. xi, 14. * Psal; xxsvi, 30. 
PaTRoL. Gg. CXXV. 


jam documentis, qua ad maritos uxoresque pecy- 
liariter attinent, punc communi adhortatioue viros 
omnes ac mulieres alloquitur aitque: « In fine 
qujem, } loc est, Quid Opus est peculiariter mp. 
nere? Absolute omnibus dico: hoc enim ς finjs » 
£st, εἰ ad hoc collineat scopus omnium qui galytem 
consequi volunt; et ista est lex charitatis, que 
astringit omnes: quippe ex qua omnis virtus pro- 
gignitur, humilitas, compassio, misericqrdia, et 
relique ; ex quibus quidem « ungnjmitag » est 
studiosus consensus circa aliquid absque discri- 
mine; « compassio » est miseratio erga afflictos 
perinde ac erga semetipsum ; $ ε fraternitatis amor » 
est sffectus erga propinquos tanquam erga frafres; 
c niisericordia » est animi.inelinatio ad benefacien- 
dum 369 iis qui ejusdem conditignis sunt ; « affa- 
bilitas » est. benignitas et comitas erga omnes, 
cujusmodi exhiberi soley amicis, et {1 qui moribus 
corveniunt ; « humilitas » demum est conyitiantes 
ferre, lapsus agnoscere, accusationes talerare ; quo:l 
etiam ad e cquaniwitatem » speclat; dicacitas 
vero esj ex prava consuetudine orta vituperandi 
geu eonvitiandi libido. His igitur yirpupibus, inquit, 
ornatj estpte; ac przeterea nullg capiamjni nequitia: 


yitam ducentes : qui enim ab omnibus benedicitur, 


Vens. 10, 11. « Qui enim vult vitam diligere, et 


9 Psal, σσ, 14. 


33 








121] THEOPHYLACTI DULGARLE ARCHIEP. 193; 


diea videre bonos, cocreeagt linguam suam a malo, A ἀγαθᾶς, παυσάτω τὴν q24033av αὑτοῦ T5 Χαχοῦ, 


οἱ labia ejus ne loquan:ur dolum. D. elinet a malo, 
et faciat bonum : inquirat pacem, et sequatur eam.? 
Ut summum certitudinis gradum admonitioni suz 
conciliet, cam Davidis auctoritate confirmat, et ait: 
( Qui enim vult vitam diligere : » lioc est, qui eese 
nd veram vitam reformat, eamque amabilem red- 
dere studet. (lioc enim innuit illud, « Qui vult 
diligere , » seu deaiderabilem , εἰ expetendam 
Lomivnibus reddere ), firmissime ista teneat, qua 
mecum suggerit proplieticus sermo. 


Vrns. 129-15. « Quia. oculi Domini super justos, 
οἱ aures ejus in preces eorum : vultus autem 
Domini super facientes mala, Et quis cst, qui 
vobis noceat , si boni amulatores fueritis ? Sed οἱ 
si quid patimini propter justitiam, beati. Timorem 
autem eorum ne limueritis, el non.conturbemiui. 
Dominum autem sanclificate in cordibus vestris. » 
Absoluto prophetico oraculo , cum in co habeatur : 
« Oculi Domini super justos, » et « Vultus Domini 
»uper facientes mala,» subdit : Si hac ratione 
vitam duxeritis, Deum benevolum οἱ precibus 
vestris obsequentem habebitis. Tum vero, quis 
malum vobis inferre poterit, cum in manu ejus 
sint mors οἱ vita? Praterea, cum nonnulli affli- 
(liones, quas pro fide sustincbant, tanquam mala 
quadam  reputarent, Petrus, ut hunc. corrigeret 
v rorem, Ne putetis, ait, hac mala esse; quin pro 
iuagna felicitate habenda sunt. Timor enim ab Ίιο- 
minibus incussus nibili putandus est, utpote bre- 
vissimx durationis, Si.enim « Oculi Domini super 
justos , el aures cjus in preces eorum; super 
autem facientes mala vultus ejus » omnimodum 
.jis iuteritum comminans, profecto, si hoc mala 
;:orent, summus ille bonorum dispensator, nequa- 
«quam nos qui ipsum diligimus, hísce retribueret: 
in solos enim malos mala ímmittit. Non igitur 
wle censenda sunt afflictiones , qu: pietatis 
causa perferuntur. « Sanctificate autem Deum in 
cordibus vestris *',» inquit cum Isaia, boc est; Ne 
rebus apparentibus 370 gloriemiui, sed in se- 
creto cordis vestri conclavi sanctificationem Domini, 
qua: in purgatione a maculis, seu a pravis moribus, 
«onsistit, elaborantes, ita ipsum « sanctilicate : » 
scilicet, bona conversatione vestra efficite, ut, qui- 
cunque vos viderint, eum glorificent : quod εἰ divi- 
nus Magister precipit, dum ait 55: « Luceat et lux 
vestra coram hominibus, ut videant opera vestra 
bona, » etc. 

VERS. 15, 16. « Parati semper ad satisfactionem 
omni poscenti vos rationem de ca qux in vobis est 
spe. Sed cum modestia εἰ timore conscientiam 
Labentes bonam : ut in eo quod detrahunt vobis, 
confundantur, qui calumniantur vestram bonan: in 
Christo.conversationem. » lllud « Parati ad satisfa- 
cioncin..» elc. cum eo, « οἳ timore conscientiam 


8 js. vin, 15. "* Kath, v, 46. 


χαὶ χείλη αὐτοῦ τοῦ ph λαλτσαι Σόλο. Ἐκχχλινάτω 
ἁπὸ καχοῦ, καὶ πριησάτω ἀγαθύν ’ ζητγσά.ω cipt- 
v5», xaX διωςάτω αὐτήν.) Ei; ἁπαμαλόγεστον ἐχςξ- 
ρων τὸν τῆς νουθεσίας αὑτοῦ λόγον, xaX ἆ-- τε) 
Δάθὶδ τὸ πιστὸν αὐτῷ προσπορίξει, xal. conotv- «'0 
γὰρ θέλων ζωὴν ἀγαπᾷν, » τοῦτ' ἔστιν, ὃ περὸς xn 
ὄντως ζωὴἣν μεταστοιχειῶν ἑαυτὸν, «καὶ ἑπέρασ-ν 
αὑτῖν ἁποφῆναι (πρὸς τοῦτο γὰρ ἀπονςεύει τὸ, ε Λὲ- 
λων ἀγατᾷν,ν olovet, ποθεινὸν ἀποφαίνειν περ:μᾶ- 
χττον ἀνθρώποις), ἐχέσθω τούτων ἀναπεστρόφως, 
ὧν καὶ ὁ προφητικὸς λόγος συναίρεταίἰ µοι. 

« Οτι ὀφθαλμοὶ Kuplou ἐπὶ δικαίους. καὶ ὧτα 
αὐτοῦ εἰς δέησιν αὐτῶν. Ἡρόσωπον δὲ Κυρίου £z 
ποιοῦντας xaxá. Καὶ τίς 6 καχώσων ὑμᾶς, ἐὰν τοῦ 

B ἀγαθοῦ ζηλωταὶ γέντσθε ; 'AXX' εἰ xaX πάσχοετε διὰ 
δικαιοσύ)ην, µαχάριοι. Τὸν δὲ φόδον αὐτῶν μὴ co 
θηθῆτε μηδὲ ταραχθῆτε. Κύριον δὲ τὺν θεὸν ἁγιάσατ: 
ἐν ταῖς χαρδίαις ὑμῶν.» Συμπερανάρενος τὴν xp 
φητιχὴν χρῆσιν, ἐπεὶ Ev αὐτῇ τὸ,ε Ὀφθαλμοὶ Kupim) 
ἐπὶ δικαίους, 2 ἔγχειται, καὶ τὸ, επρόσωπον Κυρίου 

Wi ποιοῦντας χακὰ, » τούτοις ἐπιφέρει, ὅτι Ei ἆ- 
τω διαθιῴ.τε, εὐμενῆ ἔξετε τὸν θεὺν xal εὐίπουν. 
Οὗ Ἱεχονότος, τίς χαχωτιχῶς ὑμῖν ἑπενεχθείη: 
Πάντα γὰρ iv χειρὶ αὐτοῦ, θάνατος, ζωή. Πὰὲν 
ἐπειδὴ τισιν αἱ περιστάσεις, αἱ διὰ τν «ίστι, 
χαχὰ ἑδόχουν , ἐπανορθούμενος ταῦτα Ó Πέτρες 
φησί’ ΜΗ λογίζεσθε ταῦτα xaxà, εἰ μὴ xal µαχαρ-- 
cuo) ἅτια,. Ὁ γὰρ ἐξ ἀνθρώκων gé6o; οὐδενὺς 
λόγου ἄξιο., ἀλλ ἐφήμερος. El γὰρ « ὀφθαλμοὶ Κυ- 

«. plov ἐπὶ δικαίους, καὶ ira αὐτοῦ εἰς δέησιν αὐτῶν 
ἐπὶ δὲ τοὺς ποιοῦντας χαχὰ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ, ο 
ἀπώλειαν ἐπαπειλοῦν τοῖς xaxol;: πάντως εξ xaxi 
ταῦτα, οὐκ ἂν ὁ τῶν ἀγαθῶν ταμίας ἡμᾶς «ow; 
ἀγατωμένους αὐτῷ xaxol; ἀντημείδετο. Τὰ γὰρ χα- 
xà τοῖς χακοῖς χαταπέµπει. Ὥστε οὐ χαχαὶ αἱ δὲ 
τὴν εὑσέδειαν θλίφεις. ε«Αγιάζειν δὲ τὸν Κύριον ἐν 
ταῖς καρδίαις» μετὰ "Haatou παραχελεύεται τοῦ: 
ἔστι, Μὴ τοῖς φαινομένοις µεγαλαυχεῖσθε, ἀλλ dv «9 
[κρυπτῷ] τῆς χαρδίας ταµιείῳ ὑμῶν «bv ἁγιασμὸν 
ἐνεργήσαντες τοῦ Κνρίου, ὃς àv τῷ ἀπὸ τῶν µια- 
σµάτωνι ἤτοι τῶν πονηρῶν ἐθῶν, ἀφορισμῷ cen 
ἐθνῶν περιγένεται, οὕτως αὐτὸν « ἁγιάσατε. » 'Aqu- 
ζεται δὲ διὰ τῆς καλῆς ὑμῶ» ἀναστροφῆς, δοξαζὀν- 

p των αὐτὸν τῶν ἅλλιυν ἀνθρώπων, ὡς χαὶ αὐτὸς ὁ 
θεάνθρωπος παραγγέ)λει’ « Οὕὔτω λαμφάτω τὸ qi; 
ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσι τὰ χα- 
λὰ ὑμῶν ἔργα.» 


: Ἔτοιμοι ££ ἀεὶ πρὸς ἀπολογίαν παντὶ τῷ αἰτοῦντι 
ὑμᾶς λόγον περὶ τῆς Ev ὑμῖν ἐλπίδος, ἀλλὰ μετὰ 
πρπῦτητος καὶ φόδου συνείδησιν ἔχοντες ἀγαθήν 
(va iv Q καταλαλῶσιν ὑμῶν ὡς καχοποιῶν, Χαται- 
σχυνθῶσιν οἱ ἑπηρεάζοντες ὑμῶν τὴν ἀγαθὴν ἐν 
Ἀριστῷ ἀναστροφήν. » Τὸ δὲ, «Ἔτοιμοι πρὸς áro- 
λογίαν,» καὶ τὰ ἑτῆς, peti xai τοῦ πρᾶξιν ἐπιδεί- 





135) 


EXPOSITIO IN EPIST. Y S. PETRI — CAD. IIT. 


1230 


χνυσθαι ἀγαθήν ' πραέως Υὰρ xai pss! Emtstxelag A habentes bonam.» conjungendum. Modeste eniin, 


τοῦτο ποιοῦντες, τότε ἑαυτοὺς συνειδέναι πισ:ώσε: 
σ/ε ἀγᾳθὰ wai τοὺς τὰς πονηρᾶλς ὑπολίψεις ἔχου- 
τας περὶ ὑμῶν, καταισχυνεῖτε. Τούτῳ δὲ τῷ ῥητῷ 
τορὸς τὸ [f. τῷ] ἀνωτέρω συνυπαχούεται τῷ |f. 55]. 
Πάντες ὀμόφρονες ἴἔσεσθε * τὸ Υὰρ , ἔσεσθε, χατὰ 
ποινοῦ xai τοῦτο ἀποδίδοται ’ ἵνα 7), Ἔσεσθε « ἔτοι- 
pot. » Βούλεται δὲ παρεσχενᾶσθαι ἀεὶ τὺν πιστὸν 
ἄνθρωπον περὶ τὸν τῆς πίστεως λόγον, ὡς ἀεὶ ἐν 
παντὶ χαιρῷ ἁπατωμένους ἡμᾶς τὸν περὶ αὐτῆς λά- 
Υον εὐχερῶς ἀποχρίνεσθαι, ἀπὸ Χοινοῦ δὲ xai τὸ 
« μετὰ πραῦτητος » τοῦτο ποιεῖν, ὡς καὶ cito) τοῦ 
Θεοῦ παρδ,τας, ὐδεὶς γὰρ τοῦ χυρίου αὗτοῦ παρ- 
όνιος εὐγνώμων δοῦλος ἀπαυθαδεῖται. Καὶ τὸ ἀπὸ 
τούτου xépboc ἐπάγει τὴν ἀπὸ τῶν ἀπίστων περὶ 
3d; ἐπιγνωμοσύνην τε xal εὐγνωμοσύνην. Ἐπι- 
στατέον δὲ, ὡς οὐχ ἑναντία ταῦτα τῶν ἀπὸ τοῦ Κν- 
ρίου εἰρημένων εἰ ó μὲν εμὴ μερ.μνῶν [f. μεριμνᾶν] 
«σησιγ «€ ἐπὶ τὰς ἀρχὰς ἑπαγομένους xal τὰς ἑξου- 
σίας τί ἀπολογησόμεθα * » Πέτρος δὲ « παρεσχευᾶ- 
602: » πρὸς τοῦτο νῦν παραγγέλλει. Τὰ μὲν γὰρ ἀπὸ 
τοῦ Κυρίου περὶ μαρτυρίου εἴρηται * τὸ δὲ ἀπὸ τοῦ 
Πέτρου περὶ διδασκαλίας. Τὸ Υὰρ ἄνευ συνέσεω; 
xaX ἐξετάσεως Coxslv τι εἰδέναι μέμψιν φέρει. Γνῶ- 
σις γὰρ ἀσυνέτων ἀνεξέταστοι λόγοι, Άλλως τε, 
2G ἐπειδὴ πολλὰ κατηγόρουν ἡμῶν ἀθέμιτα, xal 
τὰς ἑλπίδας ἡμῶν χενὰς ἀπεφαίνοντο, περὶ τούτων 
λελογισμένας φέρειν τὰς ἀποχρίσεις φτοὶ»ν, ἔχον- 
τας δὲ τὸν θίον συνέπαινοῳ ὃ «αἱ συνείδησιγ 
χαλε]. 


Κρεῖττον γὰρ ἁγαθοποιοῦντας, εἰ θέλοι τὸ θέλι- 
pa τοῦ θεοῦ, πάσχειν, Ἡ χαχοποιοῦντας. "Οτι xa 
Χριστὸς ἃπαξ περὶ ἁμαρτ.ῶν ἀπέθανε, δίχαιος ὑπὲρ 
ὀδίχων, ἕνα ἡμᾶς προσ[αΥ]4Υῃ τῷ θεῷ. » Ἡ αἴτιο- 
λογία αὕτη οὐ πρὸς τὰ προσεχῶς εἰργμένα, ἀλλὰ 
$055; τὰ μικρὸν ἀνωτέρω, ὅτι « El xol πάσχοιτε διὰ 
ξικαιοσύνην, µαχάρ:οί ἐστε, ε διότι » χρεῖττον ἀγαθο- 
ποιοῦντας πάσχειν χαχῶς, 7] χαχοποιοῦντας. » Ei δὲ 
τις τὴν αἰτίαν πρὸς τὸ προσεχῶς βούλοιτο ἆποδι, 
δόναι vb, « ἀγαθοποιοῦντας, » οὐχὶ πρὸς ἕτερον x gh 
λαμθάνειν εὑεργετικῶς, &XX ἁπολύτως [ἀντὶ τοῦ, 
ἀγαθὰ] ἐργαξομένους, ὡσαύτως xai τὸ, «xaxo- 


οἱ, ut decet, istud. favientes, et. vosmcetipsos cow- 
monstrabitis nullius conscios essc criminis, ct eos, 
qui pravam de vobis opinionem gerunt, confunde- 
tis. At vero loc in dicto, quemadmodum et iu illo 
anteriore : « Omnes unanimes, »  subauditur , es- 
tote, vel sitis. Ex communi itaque ratione ita gc 
locus hic habet : « Parati estote, » vel sitis. Vult 
vero apostolus nos paratos semper esse ad red- 
dendaim de fide nostra rationem ; ut quotiescunque 
interrogati sumus, facile respondere possimus : id- 
que (ut czetera quoque) « cum modestia, » velut 
Dco ipso presente, faciamug : nullus enim servus 
qui sapiat, coram hero suo arroganter loqui:ur. 
Lucrum vero, quod exinde comparatur, explicat in 
eo situm, quod infideles, quales nos simus, cognoz 
scant, sicque benevoli in nos reddantur. Sciendum 
vero, hze iis, quas a Christo Domino dicta sunt, 
nequaquam adyersari. Si enim ille minime « prze- 
meditandum ) nobis esse dixit, cum « ad reges et 
prasides ducti fuerimus, quemadiiodum respon- 
deamus **; » Petrus vcro, ut ad id « parati semper 
simus ? nunc precipit : Dominus quidem de map- 
(γτίο loquebatur ; Petrus autem de doctrina sermo- 
nem habet. Porro quod quis absque studio et pr. 
vía meditalione se aliquid scire existimet, vilupe- 
ratione dignum esi : insipientis enim est inexpcn- 
$0s proferre sermopes. Sed al:ter ctiam. Quoniam 
infideles de infapndis nos accusabant sceleribus, αρ 
spem nostram inanem esse Jactabsnt , przcipit, 
ut de his bene expensas responsiones affeiaumus, 
easque vitze probitate confirmemus. 

Vgns. 17, 18. « Melius est enim benefacientes (si 
voluntas Dei velit) pati quam malefacientes. Quia 
ct Christus semel pro peccatis mortuus est, justus 
pro injustis, ut nos offerret Deq. » Hzc ratio non 
ca, quz proxime dicla sunt, spectat : sed quze paulo 
ante promisit, nempe c3 verba : « Et si quid pati- 
mini propter justitiam, 371 beati : } idcirco ait, 
r melius esse pali benefacientes, quam malefacien- 
tes. ) Quod si cui rationem istam ad id quod im- 
mcdiate praecedit, referre Jibeat, illud « benefa- 
cienles » non perinde sumere oportet, ac « benefl- 
ciam aliis impertientes , » sed absolute : ut idem 


motoUveag. » Προστίθησι δὲ xal τὸ, « ;El. θέλοι τὸ Ὦ sit, ac « bona operantes : » parique ratione illud 


θέληµα τοῦ Θεοῦ, » δεικνὺς, Gy: οὐδὲν ἄνευ τῆς τοῦ 
θιοῦ ῥοπῆς εἰς ἡμᾶς Υίνεται, ἀλλ ἡ δι ἁ μαρτιῶν 
κουφισμὸν, ἢ BU ἀνάῤῥησιν χαὶ δόξαν ἡμῶν, 3) xal 
εἰς ἑτέρων σωτηρίᾳν. Καὶ τοῦτο διττὀν. Ἡ γὰρ xa- 
καῦταί τις δίχαιος πρὸς αωφρογνισμὸν ἑτέρῳν ἆμαρ- 
τωλῶν, καθὸ εἴρηται τὸ, « EL ὁ δίχαιος μόλις σώζε- 
ται, Ó ἁμαρτωλὸς ποῦ φανεῖται; 2 Καὶ τοῦτο δὲ 
(shy ἐμφαίνει «ny ὠφέλειαν' τῷ plv πάσχογτι 
δικαίῳ, εἰς προσθήχην ὃ-χαιοσύνης διὰ τῆς ὑπομο- 
νῆς: τῷ δὶ ἁμαριωλῷ, πρὸς ἐπιστροφὴν , καθὼς 
εἴρηται. Ἡ οὖν διὰ ταῦτα πάσχει δίκαιος, ἧτοι πρὸς 
δέζαν οἰχείαν, ἢ πρὸς ἐπιστροφῖν ἑτέρων καὶ σωτῃ” 


V Luc. xv, 14, Ὁ I Petr. iy, 18. 


ε Calefacientes » intelligendum. Addif autem, « Si 
yoluntas Dei velit, » ut ostendaf, nibil, nisi Devo 
volente, nobis accidere, sive ad peccatorum pur- 
gationem, siye ad glorize augmentum, vel etiam ad 
aliorum salutem : οἱ hoc quidem altera ex his ra- 
tionibus. Vel enim affligityr justus, ut exinde sa- 
pere discant peccatores, justa illud ** : « Si justus 
vix salvahltur, impius et peccator ubi parebunt? » 
Et hoc quidem duplicem aflert utilitatem * scilicet 
justo augmentum justitizs, et peccatori conversio- 
nem, ut. diximus. Justus itaque alterutra ex lis 
causis patitur, vel ad gloriam propriam, vel ad al.o- 





1334 


Christus Dominus. Hinc Petrus. Cliristi exemplum 
eb oculos ponit, sublens : « Quia et Christus 
semel passus est, » non quidem pro peccatis suis, 
sed nostris : quare et addit : « Justus.pro injustis» 
Ipse enim Christus peccatum non fecit. :Utque os- 
tendat summam patientis efficaciam, dixit « semel.» 
Quoniam igitur Christus, ut nos « offerret. Dco, » 
scu ad Deum adduceret, passus est, lioc plane evin- 
cit, non omnes qui affliguntur, pro peccatis. suis 
alfligi. Et quoniam duplici natura constat Christus 
(nam Deus ac. homo est), duplex etiam nobis bene- 
lieium passione sua contulit. Ut homo enin mo- 
riens, a morte nos liberavit, resurreclione sua nos 
renovans, tribuensque exeuiplo suo, ut nemo abs- 


THEOPIIYLACTI BULGARIE ARCIHEP. 


um. emendationem et saluteui, qiiemadmoduim. ct A ρίαν, χαθὼς xal ὁ Χριστός. 


121? 
Τούτου χᾶ εν Πέτρς 
τίθησι νῦν τὸ τοῦ Χριστοῦ ὑπόδειγμα” « "Oc: χα 
Xptaxb; ἅπαξ ἔπαθεν,» οὐχ ὑπὲρ ἁμαρτεῶν οἶκείω, 
ἀλλ᾽ ὑπὲρ ὑμῶν. Διὸ xal ἐπάχει * « Δίχαιος ὑπὲρ ac- 
xov.» Αὐτὸς γὰρ ὁ λἈριστὺς ἁμαρτίαν οὖχ ἑτοίτης: 
Αειχκνὺς δξ καὶ τὸ τοῦ παθόντος δυνατὸν, ἑπιφέρει 
τὸ, « ἅπαξ.» ἘΕπεὶ οὖν ὑπὲρ τῆς ἡμῶν sep^he 6:5 
xai Πατέρα αὑτοῦ προσαχωγῆς ἔπαθεν , ἔδειςε 
ὅτι οὗ πάντες οἱ πάσχοντες ὑπὲρ ἁμαρτιῶν Ti 
σχουσι. Καὶ ἐπειδὴ διπλοὺς ὁ Ἀριστὸς, θεὸς χα) £ 
θρωπος, διπλῆν xal τὴν χάριν παρέσχε ἡμῖν παθών. 
"Αποθανὼν γὰρ 4»; ἄνθρωπος, ἀπήλλαξεν ἡμᾶς τοῦ 
θανάτου, τὴν ἀνάστασιν ἑγχαινίσας ἡμὲν, χαὶ Col; 
διὰ τοῦ ἑαυτοῦ ὑποδείγματος, ὡς οὐκ ἔτι [οἱ] áze- 
θνῄσχοντες ἀνέλπιστον ἁναστάσεως ὑπέρχονται θάνα- 


que spe; resurrectionis mortem jam subeat. « Vi- B «xov. « Ζωοποιῃθεὶς δὲ,» ταῦτ’ ἔστιν, ἀναατὰς ix. et- 


vificatus autem, » hoc est ex mortuis «divina virtute 
resurgens (siquidem hoc non qua homo, sed qua 
Deus przstltit), justos omnes qui in inferis detinc- 
bantur, « convivilicavit, » seu una secum reduait 
ad vitam, « Multa » enim « corpora sanctorum, 
qui dormierant, » ut sacer ait evangelista", « surre- 
xerunt, et apparuerunt multis. » - 

Vgns. 18, 19. « Mortificatus quidem carne, vivifi- 
catus autem spiritu. In quo et his, qui in carcere 
crant spiritibus veniens przdicavit, » — « Carne 
mortificatus, » idest, qua homo. «Vivificatus autem 
espiritu, » hoc est, ut Deus : « Spiritus » enim no- 
wine intelligit Deum ; per « carnem » vero homi- 
nem. Et quidem priori intelligentis: adtestatur 
I-vangelista, qui ait ** : « Spiritus est Deus, » ubi 
Christum Dominuin veram sapientiam cum muliere 
Samaritanà 'oquentem inducit : posteriori vero, 
unisers2. Scriptura. llinc manifestum fit dupli- 
cem esse Christum, non quidem persona, sed na- 
tura. lllud «.in quo» pro, idcirco, positum est, Cum 
enim dixissel eum pro injustis nobis obiisse, sub- 
dit, 9779 iis etiam, qui in inferno conclusi erant, 
pradicasse. Ilucusque enim progresso apostolo 
explicandum remanebat , quomodo Cliristus 5, 
qui ante eum «ob:;erant, profuerit. Questio etiain 
erat : Si proomnium salute facia est. divini verbi 
incarnatio, qualemnam salutem, qui pramortui fue- 
rant, consecuti sunt? Dubitationem | utramque 
unica responsione solvit, dicens, Domini mortem 
due effecisse : spom resurrectionis resurgendo, et 
salutem eorum, qui ante ipsum excesserant ex hac 
ita. Qui enim recte vixerant, ij. tunc per Domini 
descensum ad inferos salutem obtinucre: qus 
divi Gregorii sententia est. ]ta enim ait: « Non 
sine exceptione omnes salvos facit Christus adventu 
$uo: (sed) vel illic eos duntaxat, qui cred:de- 
runt (4). » Liberi enim cujusque arbitrii res erat, 


5 Μα, xxvii, 92, 0. ** Joan. ιν, 924. 


χρῶν τῇ nc θεόσητος δυνάμει (ἀνέστη γὰρ ix ve- 
Xpivv, οὐχ ὡς ἄνθρωπος, ἀλλ ὡς θεὸς). « συνεζωο- 
ποίγσε » τοὺς ἓν ὥδῃ πάντας συναναστήσας ἑαυτὺ. 
c Πολλὰ γὰρ σώματα, χατὰ τὸν θεῖον εὐαγγελιστῆν, 
« ἀνέστη τῶν κχεχαιμημένων ἁγίων, xal ἐνεφανίσθτ» 
σαν πολλοῖς. » 


« θανατωθεὶς μὲν σαρχὶ, ζωοποιηθεὶς δὲ πνεύ- 
ματι ' ἐν ᾧ καὶ τοῖς Ev. φυλαχὴῆ πνεύµασι πορευθεὶς 
ἐχήρυξεν. 1—« Σαρχὶ θανατωθεὶς , » ἀντὶ τοῦ, ὡς 
ἄνθρωπος" « πνεύματι δὲ ζωοποιτθεὶς,» ὡς 86. 
T5 γὰρ, « πνεύµατι, » τὸ, θεὸς, βούλεται παριστᾷν, 
ὥσπερ xal τὸ, « σαρχὶ,» τὸ, ἄνθρωπος. Tob μὲν 
πρώτου ὁ εὐαγγελιστῆ: µάρτυς, « Ἠνευμα, λέγωι, 
ὁ θεὺς, » ἐν ol; πρὸς τὴν Σαμαρεῖτιν εἰσάγει δια- 
λεγόμενον Χριστὸν τὴν ἀληθῃ σοφίαν " τὸ δεύτερον 
δὲ, πᾶσα ἡ θεία Γραφή. 'Ex τούτου δὲ σαφὲς ὅτι 
διπλοῦς ὁ Χριστὸς, οὐ τῇ ὑποστάσει, ἀλλὰ τῇ φύσει. 
Τοῦτο τὸ , « ἓν p, » ἀντὶ τοῦ, διὸ, χεῖται. Εἰπὼν 
γὰρ ὅτι ὑπὲρ τῶν ἀδίχων ἡμῶν ἀπέθανε, λέχει λοι- 
πὸν, ὅτι xal τοῖς ἓν τῷ ἆδῃ κατεχοµένοις ἑχήρυς. 
Σ]έχρι γὰρ τούτου προθὰς, xal δεῖξαι προκείµενον 
λοιπὸν πῶς ἀποθανὼν ὁ Χριστὸς , ὠφέλτσε τοὺ 
προκεχοιµηµένους * ἅμα καὶ ζητήσεως οὔσης' El] 
ἐπὶ σωττρίαν πάντων ἀνθρώπων ἢ ἑνανθρώπισι 
τοῦ Κυρίου, ποίας ἔτνχον αωτηρία; οἱ προθανόντες. 
υλύει ἁμφότερα δι ἑνὸς, xal φησιν, ὃτ' ὁ τοῦ Κυρίὼ 
θάνατο; ἀἁμφότερα ταῦτα εἰργάσατο, ἐἑλπίδα àvasti- 


D σεως διὰ τοῦ αὐτὸν ἀναστῆναι, xal σωτηρίαν τών 


προκεκοιµηµένων. Οἱ γὰρ χαλῶς βιώσαντες τὸν sf 
ζωῆς αὑτῶν χρόνον, οὗτοι καὶ τότε διὰ τῆς Ev lo» 
τοῦ Κυρίου καθόδου τῆς σωτηρίας ἔτνχον, ὡς χαὶ 
Γρηγορίῳ τῷ θείῳ δοχεῖ. φΦποὶ γὰρ οὗτος: «03y 
ἁπλῶς σώξει Χριστὺς πάντας ἐπιφανεὶς vol; lv 
ἅδῃ, 1] xàx«l τοὺς πιστεύσαντας.» Τῇς ἑκάστου Υ3ρ 
προαιρέσεως Épyov ἣν τὸ, λογιχὸν γενόµενον, μὴ 
ἀναισθήτως ἔχειν τῆς τοῦ Πεποιγκότος ἀγαθοδότωή 


Donifacii Finetti note. 


. (4) Locus iste S. Gregorii Nazianzeni exstat in 
oratione ejus xL"! (qua est secunda in Pascha), 
pag. 695 edil. Colon. an. 1690. Ceterum non asse- 
rendo, sed dul itando protulit dictum istud S. Pater. 


Locus integer ita se habet : "Av εἰς bou xa! 
συγκάτελθε. Γνῶθι καὶ và ἐχεῖαε τοῦ Χριστοῦ μν- 
στῄρια, τίς ἡ οἶκονομ & τῆς διπλῆς χαταθάσεως ; t5 
ὁ Αη; ᾿Ατλῶς σώςσε; πάντας ἐπιρανεὶς, d xxi 


] 233 


τοῦ δεδωχότος ἀγαθότητος, 

« Απειθήσασί ποτε ὥτς ἀπεξτδέχετο ἡ τοῦ Θεοῦ 
µακχροθυμία ἐν ἡμέραις Νῶε κχατασχευαζοµένης 
τῆς χιδωτοῦ, εἰς ἣν ὀλίγαι, τοῦτ᾽ ἔστιν ὀκτὼ duyat 
διεσώθησαν δι) ὕδατος.» Τοῦτο ἔθηχε λύων ἀντίθε- 
σίν τινα * εἰχὸς “Υὰρ ἐρεῖν τινα’ Καὶ τίνος ἄλλου 
χηρύδαντος tob τοῦ Χριστοῦ, εἶτα οἱ ἀπειθήσανττς 
χατεχρίθησαν; Καὶ ἔλων τοῦτο ἑτοίμως, ὡς xal 
Παῦλος, ἀπὸ τῶν Χατεπαρµένων [f.xatemnp.] iv 
tglv λογιχῶν δυ,ἆμεων ἀπελέγξαι, οὗ τοῦτο ποιεῖ. 
Κριτιχοὶ γὰρ τοῦ καλοῦ xal τοῦ χαχοῦ γεγονότες, 
εἶτα μὴ τὸ ἀγαθὸν ἑργασάρενοι, καταχρίσεως ἄξ οι 
οἱ τοιοῦτοι. θὐχ οὕτω δὲ πρύεισι. Διὰ τί ; Οτι χρείτ- 
τονος λόγου touto χαὶ φιλοσόφου ἐχόμενον λογιτμοῦ, 
Ἡ κατὰ Ἰουδαίων διάνοιαν χαμαιπετῃ. Απὸ δὲ τῆς 
Γραφῆς thv ἀπείθειαν πιστοῦται, xal οὐχ ἀπὸ τῶν 
Χθόνων τῶν προφητικῶν, à)À ἀπ' αὑςῖς σχεδὺν 
τῆς χοσµοπριίας. Αφ᾿ οὗ παρέστησεν ὡς ἐξ ἀρχῆς 
ἐκηρύσσετο ἀνθρώποις ἡ σωτηρία, παρεωρᾶτο δὲ 
τῇ πρὸς τὰ µάταια αὑτῶν ἀποχλίσει, ᾿Λναριθμήτων 
γὰρ ὄντυιν ἀνθρώπω» xat ἐχεῖνο χαιροῦ, μόνοι ὁκ- 
τὼ ἄνθρωποι πεισθέντες τοῖς χηρυσσ»µένοις διὰ τῆς 
χατασχενῆς τῆς κιθωτοῦ ἑἐσώθησαν. Ἐπειδὴ δὲ iv 
ὕδατι fj σωτηρία, εὐθέτως τοῦτο ἐπὶ τοῦ ἁγίου βαπτί- 
σµατος Aap6ávet, xal φησιν, ὅτι Τὸ ὕδωρ ἐχεῖνο τὸ 
Βάπτισμα ἡμῖν ὑπῃνίασετο, ἐπεὶ xol τοῦτο ἕναπο- 
πνίγει τοὺς ἀπειθοῦντας δαίμονας, xal σώζει τοὺς 
πιστῶς προσιόντας τῇ κιδωτῷ, Πτουν τῇ Ἐχχλησία᾽ 
ἅμα δὲ καὶ ὅτι, ὥσπερ τὸ ὕδωρ ἀποχλύζει τὸν ῥύ- 
πον, οὕτω xal τὸ βάπτισμα * ἀλλ o). σαρχὸς ῥύπου 
ἀπόθεσιν ἐργάζεται τοῦτο, συμθολιχκῶς δὲ τὴν τῆς 
Ψυχἰκῆς χηλίδος ἀπόχλνσιν. Ἔστι δὲ καὶ οἱονεί τις 
ἁῤῥαδὼν xat ἑνέχειρον τῆς πρὸς θεὸν ἀγαθῆς σννει- 
δήσεως. 

« Ὁ ἀντίτυπον νῦν δώζει xal ἡμᾶς βάπτισμα. 
Οὐ γὰρ σαρχὸς ἄλόθεσις ῥύπου, ἀλλὰ συνειδήσεως 
ἀγαθῆς ἑπερώτημα εἰς θεὸν δι ἀναστάσεως Ἰησοῦ 
Χριστοῦ. "0; ἐστιν ἐν δεξιᾷ τοῦ θεοῦ πορευθεὶς εἰς 
οὐρανόν. » Τὸ ἑξῆς. οὕτως" "O ἀντίτυπον xai ἡμᾶς 
σώζει βάπτισμα νῦν, οὗ σαρχὸς ῥύπου ὃν ἀπύθεσις, 
ἀλλὰ συνειδήσεως ἀγαθῆς τῆς εἰς θεὸν ἑπερώτημα, 
ᾖτοι ἐξήτησις [f. ἑξέτας. vel ἑκξήτ.]. Οἱ γὰρ ov»- 


ΕΧΡΟΘΙΤΙΟ IN EPIST. LS. PETRI. — CAP. LI. 


| f.— 00] δωρεᾶς, ἀλλ’ ἐπάξων ἑαυτὸν παρέχει» τῆς A (cum ratione. praediti eiscnt) dunum a supremo 





123 


Factore benigne concessum recte possidere, οἱ 
seipsos dautis bonitate dignos praestare, 

VEns. 20. « Qui increduli fuerant. aliquando, 
quando exspectabant. Dei patientiam. — in. diebus 
Noe, cum fabricarctur arca: in qua pauci, id es:, 
octo animx salv;e facte sunt. per. aquam. » [ο 
addit , ut tacitam objectionem  elidcret. /— Facile 
enim rogare quis poterat : Ecquis ante Cliristuti 
pr:edicavit, ut qui ci. non credidissent, condemna - 
rentur? Cumque in promptu haberet eam, qua 
Paulus quoque usus est, responsionem, ncmpc. a4 
id insitum nobis rationis lumen sat's esse; quan- 
doquidem qui bonum a malo secernendi facultate. , 
donati sunt, ii profecto, si bonum non operentur, 


B condemnatione sunt digni: ea tamen uti noluit. 


Cur vero? Quia. sublimiorem et nimis philosophi- 
eam illam putabat, quam ut Juiieorum | ingenio, 
quod humi repebat, accommodata foret. Igitur ex 
Scriptura infidelitatem eam astruit, et non quidem 
a prophetarum temporibus, sed ab ipsa pene mundi 
conditione. Ex «quo demonstrat, etiam, a principio 
annuntiatam fuisse hominibus Salutem , sc 
despectui habitam ob eorum ad vana oblectamenta 
inclinationem. Cum enim innumerabiles per i4 
tempus forent, octo tamen soli, qui nempe pra- 
dicationi crediderunt, salvi per arcam facti sup 
Quoniam vero hoc in aqua contigit, apposite ad 
baptisma refert aitque, istud ab illa aqua subindi- 
catum fuisse: nam et hoc contumaces dzinones 
perimit; salvat autem eos, qui per fidem ad 
aream, loc est, ad Ecclesiam accedunt : ac praeter- 
ea , quemadmodum aqua sordes abluit, ila et 
baptisma. Quod tamen non « carnis sordium depo - 
sitionem » efficit 379, 5 symbolice demonstrat 
imacularum anima ablutionem. 

Εβδ. 91, 22. « Quod et vos similis form: salvos 
facit baptisma ; non carnis depositio sordium, 
sed conscientía bom interrogatio in Deum per 
resurrectionem | Jesu Chrisii. Qui est in destcia 
Dei profectus in ccelum. » Textus iste ita S» habet: 
Baptisma consimili forma nunc vos salvos facit, 
quod est non detractio sordium carnis, sed con- 
scientizse bon interrogatio, scu explorajtio erga 


ειδότες ἑαυτοῖς ἀγαθὰ, τοῦτ' ἔστιν οἳ βίου ἁμώμου p Deum. Qui enim bene sibi conscii sunt, seu qui 


ἀντεχόμενοι, οὗτοι καὶ τῷ ἁγίῳ βαπτίσµατι mpos- 
τρέχουσι. Καὶ εἰ, φησὶ, τοῦτο παρέχει τὸ βάπτισμα; 
Ἡ ἀνάστασις τοῦ Χριστοῦ. Ἡρὸ μὲν γὰρ τῆς ἆνα- 
στάσέως αὐτοῦ xal τοῦ πάθους ἀποφαίνεται τὸ, « "Av 
μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος xal Πνεύματος.» ᾿Αναστὰς 
δὲ, « τὸ βαπτίζειν πάντα » τὰ προσιόντα ε« ἔθνη 
εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Υἱοῦ χαὶ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος.» — « Ὑποταγέντων αὐτῷ ἀγγέλων xal 


ϱ) joan. xxxi, δ. * Mattb. xvin, 18. 


vitam erimine expertem ducunt, ii ctiam ad sanc. 
tum baptisma accurrunt. At. quid vero, ait, istum 
tribuit baptismum ?. Resurrectio Christi. Is enim 
ante resurrectionem el. passionem suam illud cdi- 
xit * : « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu 
sancto, » cic. Post resurrectionem vero, « omnes 
gentes baptizaudas precepit in. nomine Patris «t 
Filii οἱ Spiritus saucti "5. » Sequitur: « Subjectis 


Bonifacii Finetti nota. 


τος πιστεὐύσαντας ; Si in infernmn — descendat, 
simul descende (alloquitur fidelem weditabundum). 
Ea quoque mysteria cognosce, que Christus. illic 
designavit : auod duplicis descensus consilium ? que 


ratio [uerit ? Utrum omnes. sine. ulla. ercept.cue 
adpentu sno salvos fecerit, «n illic quoque eos {μι - 
taxat, qui crediderunt? 


1235 


THEOPIYLACTI BULGARLE ARCBIEP. 


1278 


ei Angelis, P.testatibus et Virtutibus. » — « Ei, » A 'EZoustüv xal Δυνάμεων.» — € Abtip, ». τίνι; TQ 


cui? Scilicet; homini ipsi unito. 
CAPUT ΙΥ 

VEns 1.« Cliristo igitur passo in earne,cl vos eam? 
dem cogitalionem armemini. »-— Eatndem cógita- 
tionem, » pro: juxta eamdem intentionem οἱ scopum. 
Deest enim per figuram ellipseos praepositio, juxta. 
Posiqduam igitur que Dominus post mortem fccit, 
enarravit, nempe ejas ad inferos descensum, et 
eujus rei gratia Buc penetraverit, vilelicet ob 
eorum, qui inibi tenelaritut [nelusl; salutem ; πο: 
*àm ex ipsa morte adhortandi ad virtütem arripit 
bccasionem. Ait itaque, quod si Christus pro no- 
bis mortuus est « carne s ( non enim immortali ct 
divina natura sua mori poterat), omni jure et. ncs 
fro illo, ut aliquid ipsi rependamus gratiz, mori 
debemus peccato , seu ση amplius humanis affecil- 
bus capi , sed ad Del beneplacitum relique vite 
hóstr:ze operationes omnes c£igerc. 

Vens. 1,2. « Quia qui passus est in carne, de- 
biit a peccatis, Ut jam nbn desideriis bominum, 
sed voluntati Dei, quod reliquum est in carne 
vivat temporis. » Illud : « Qui passus est, ». idem 
est ac; qui mortuus est, Ita οἱ Paulus 5: « Si 
tómmortui sümus » Christo, «εἰ convivemus, » 
et 5, « mortüi quidem peccato, viventes autem 
Deo. » 

Vens. 5. « Bufflcit enim. preteritum tempus ad 
voluntotem gentium consummandam, his qui am- 
bulaverunt in luzuriis, 
comessationibus, potationibus, etillicitisidolorum 
tultibus. » Hoc perinde cest, ac si diceret: Quid 
enim * nondum expleti. estis voluptatibus, quibus 
tandiu indulsistis ? annon incontinenter, genti- 
lium more; vixistis ? Et quidem Iincontinentize 
genera aliquot recenset ac nominat. 

9744 Vrks.A. « In. quo hospitantur, non. con- 
turrentibus vobis in eamdem luxuria coiifusionem; 
blasphemantes. » fllud «In quo » pro, idcirco, 
positum est, quemadmodum superius τε In quo et 
his qui in careero erant, spiritibus, » ctc. 
t Bospitantur » hic signiflcat, « admirantur. (5) » 
Ha vero id, quod hoc loco ait, se habet : Opor- 
let. vos, abjectis omnino, quz gentilium propria 


desideriis, vinolentiis, « 


Ἠνωμένῳ αὐτῷ ἀνθρώπῳ δηλονότι. 
ΚΕΦΑΛ. A'. 

€ Χριστοῦ οὖν παθόντος ὑπὲρ ὑμῶν σαρχὶ, xal 
ὑμεῖς τὴν αὐτὴν ἔννοιαν ὁπλίσασθε.» — «Την αὐ- 
εν ἔννοιαν, » ἀντὶ τοῦι xatk τὴν αὐτὴν ἑρμὴ». χατὰ 
τὸν αὐτὸν σχοπόὀν. Λείπει γὰρ ἡ, Xatà, πρόθεσις, 
ὅτι ἑλλειπτικῶς εἴρηται. Ἐπεὶ Og τὸν οἰκονομίας 
λόγον διΏλθε, λέγω δὲ τὴν εἰς ἆδου πορείαν τοῦ 
Κυρίου, καὶ τίνος χάριν χἀχεῖ πορεύεται" ὅτι ἐπὶ 
αωτηρίᾳ xal τῶν ἐν ὥδη ᾽ πάλιν ἑτέραν ἀπφορμῖν 
ἀπὸ τη θανάτου λαμδάνει τοῦ Koplou εἰς παρᾶ- 
Χλησ:ν ἀρετῆς, xal φησιν, ὅτι El ἀπέθανε « capxih 
Χριστὸς « ὑπὲρ ἡμῶν [[. vp.]» (οὐ γὰρ τῇ ἀθανᾶτε, 
αὐτοῦ xal θείᾳ φύσει πάντως), xai ἡμεῖς |f. ὑμ.] 


B ἀντιδιδόντες αὐτῷ, ἀποθανεῖν δι’ αὐτὸν τῇ ἁμαρτίᾳ, 


οὐχέτι ἀνθρωβίναις ἐπιθυμίαις ἁλώσεσθε, ἀλλὰ κατὰ 
τὸ θέλημα μόνον τοῦ θεοῦ, τὸν ἐπίλοιπον χρόνον 
ζήσεσθε τὸν kv τῇ σαρκ[. 

« "Oz: ὁ παθὼν σαρχὶ πέπανται ἁμαρτίας, εἰς 
t) µηλέτι ἀνδρώπων ἐπιθυμίαις, ἀλλὰ θελήμᾶξι 
Θεοῦ, τὸν ἑπ[ίλοιπον iv. σαρχὶ βιῶσαι χρόνον. » — 
€ Ὁ παθὼν, » ἀντὶ τοῦ, ὁ ἀποθανών * ὅμοιον Παύλφ 
λέγων: € El. ἀπεθάνομεν Χριστῷ, παὶ όνζησὸμὲν 
αὑτῷ ' καὶ νεχροὶ μὲν ἑσάμεθα τῇ ἁμαρτίχ, ζῶντες 
δὲ τῷ θεῷ.» 


ε Αρχετὸς γὰρ ὑμῖν ὁ παρεληλυθὼς χρόνος to3 Bios, 
τὸ βούλημα τῶν ἐθνῶν κατειργάσασθε [vulg. κατεργ4- 
σασθαι], πεπαρευµένους iv ἀἁσελγείαις, ἔπιθνμία: 
οἰναρλυγίαις χώµοις, TÓrot;, xal ἀθεμίτοις & Óu- 
λολατρείαις. » "Damep ti ἔλεγε’ Τί δὲ; οὐχ ixopi- 
σθητε τοσοῦτον χρόνον ταῖς τοῦ βίου συνεξεῖανόμενοι 
ἑδυπαθείαις;» ἡ οὐχ ὁμοίως τοῖς ἕθνέσιν ἁσελγωξ 
ἐδιώσατε; Καὶ τίνα τὰ ἁσελγη; Κατ᾽ εἴδος ἑτάχεὶ 
ὀνομάζων αὑτά. 

c Ἐν ᾧ ξενίζονται, μὴ συντρεχόντων ὑμῶν εἰς 
τὴν αὐτὴν τῆς ἀσωτίας ἀνάχυσιν, βλασφημιώντες. ! 
Τὸ, «ἐν i, » ἀντὶ τοῦ, διὸ, χεῖται, ὥσπερ xa* ἄνω 
ὅτε ἔλεγεν' «ἐν ᾧ καὶ τοῖς ἓν φυλαχῇ πνεύματ..) 
Τὸ δὲ, εξενίζονται, » ἀντὶ τοῦ, θαυμάζουσι, χεῖτα'. 
"0 δὲ λέχει, τοιοῦτόν ἐστι" Act χαθάπαξ ἁπειτα- 
µένους τῶν ἐθνιλῶν ἐπιτηδευμάτων, Ev οἷς Γζἡσατὲ 
ποτε, τοῦ ἑπανῃηρημένου ὑμῖν σεμνοῦ βίου ἔχεσθαι. 


sunt, stüdiis, quibus aliquandiu vacastis, arreplam p Οὕτω γὰρ ἂν xoi αὐτοὶ ol ἐθνικοὶ θαυμάσωνται 


Vitae honestatem firmiter tenere. Sie enim et 
gentilibus ipsis admirationi eritis, quod non per- 
inde ac ipsi ad impietatis confusionem curratis. 
Àc posteaquam ob mutationem vestram admirati 
fuerint et obstupuerint ; non. solum confundentur 
et erubescent , sed etiam vos exsecrabuntur et 
máledictis proscindent. v Abominatio enim impio 
est pielás. » At non impune id factent : sed t ratio- 
nem reddent » οἱ, quí ad hoc ipsum firmiter et 
inmutabiliter sedet, oinnium AJudici. Istud. enim 


9? |[ Tim. n, 11. * Rom. vi, 1l. 


fud, [[. 95.], pt suvspéyovtsc αὐτοῖς εἰς την 6 polz? 
αὐτῶν τῆς ἀσεθείας ἀνάχνσιν, fc σύὐγχνσιν. A 
χάὶ μετὰ τοῦ θαυμάζειν καὶ ἐξαπορεῖσθαι τῇ μετα» 
δολῇ ὑμῶν, οὗ βόνων λαταισχύνονται, ἁλ)ὰ xal βλασ- 
φημοῦσι. « Βδέλνγμά yàp ἁμαρτωλῷ θεοτέθεια.) 
Οὗτοι δὲ [οὐδὲ ἀτιμώρητον ἔξουσι τὴν το:αύτην βλασ- 
quuiav* ἀλλὰ « δώσουσι λόγον » τῷ [ἐπ αὑτῷ 
τούτῳ ἀμεταθέτως xai ἑδραίως χαθεδουμένῳ, τῷ 
πάντων] Κριτῃ. Τοῦτα γὰρ τὸ, «ἔτοιμου,» στ- 
palve« ἐνταῦθα, ὡς καὶ ἐπὶ τοῦ, « Ἑτοιμάζων ὄρη 


Bonifacii Finelti noté 


(5) Vulgata reipsa liabei, edanirantttr. 








-w ww ww MN 


1231 


EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. — CAP. ΙΤ: 


1235 


ἐν τῇ ἰσχύῖ αὐτοῦ 1 xal iv τῷ, « Ἔτοιμος 6 θρόνος A significat hoc loco « paratum » esse. Quemadmo- 


σου.» Τῷ οὖν κρίνοντι ζῶντας xal νεχροὺς ἆμετα- 
θέτως xat βαδαίως «δώσουσι λόγον » ol χλευάζοντες 
ὑμᾶς. Πῶς δὲ ζώντων [xp:thz;] χαὶ νεχρῶν, ἑξῆς 
δηλώσει ὁ ταῦτα γράφων. 
ac ludibrio habent, « rationem 
sit, deinceps declarat hzc scribens. 
ε Οἱ ἁποδώσουσι λόγον τῷ ἑτοίμως ἔχοντι χρῖνα: 
ζῶντας καὶ νεχρούς.» Τὸ ἑξῆς, οὕτως: ὗτοι οἱ 
βλασφημοῦντες ὑμᾶς εδώτουσι λόγον τῷ πάντας 
χρινοῦντι ζῶντας xai νεχρούς. » Κρίνόνται Υὰρ xal 
νεχρο], xaX δῆλον ἀπὸ τοῦ Κυρίου τῆς εἰς ἅδην παρ- 
ουσίας. Κάχεῖ γὰρ ἐπιδημήσας Ev τῷ μετὰ τὸν σταν- 
póv δηλονότι θανάτῳ αὐτοῦ [ἔχβρυξεν,] ὥσπερ xai 
ἐπὶ τῆς τῆς. Ἐχήρυξε δὲ οὐ λόγῳ, ἀλλὰ πράγματι. 
Καὶ ὥσπερ Ev τῷ χότμῳ παραγενόµενος τοῖς μὲν 
ἑτοίμως ἔχουσιν ἐπεγνωχέναι αὐτὸν εἰς δικαίωµα 
παραγέγχονε, τοῖς δὲ ἀγνοῄσασιν εἰς κατάχριµα" 
οὕτω καὶ τοῖς àv δη, τοῖς μὲν κατὰ σάρχα ζήσασιν 
εἰς χρῖμα παραγέγονε, τοῖς δὲ κατὰ πνεῦμα, τοῦτ' 
ἔστι κατὰ τὸν πνευματιχὸν xal ἑνάρετον βίον, εἰς 
δόξαν xaY σωτηρἰαν. "ase καὶ ζώντων xal νεχρῶν 
διχαίως ἂν Κριτῆς λἐγοιτο. "λλλως. [ΚΥΡΙΑΛΟΥ.] 
Νεχροὺς ἐνταῦθα χαλεῖ τοὺς ἐν τοῖς ἔθνεσιν ὑπὸ τῶν 
χατηριθµηµένων ἁμαρτιῶν νενεχρωµένους, οὓς καὶ 
εὔχεται ὁ ἀπόστολος ἐπιστρέφαντας «λόγον » ἅμεμ- 
πτον « ἀποδοῦναι τῷ ἑτοίμως ἔχοντι xplvat ζῶντας 
xal νεχρούς. 2 — «Ζῶντας δὲ xal νεχροὺς » πάλιν 
φησὶ τοὺς δικαίους xal ἁμαρτωλοὺς, οἷς ὁ θεῖος 
Λόγος ἐπ'δημήσας εὐηγγελίσατο “ἣν τῶν οὐρανῶν 


reddent, » Qua 


dum et cum dieitur *! : « Praparans montes in vir- 
tute sua. 2 Et** : « Parata. sedes tua. » Ei igitur, 
qui firma et immutabili sententia vivos ct mortuos 
judicaturus est, quicunque vos nunc irrident, 
vero ralione viventium et. mortuorum  jtulex 


Viens. 5. « Qui reddent rationem ei, qui paratus 
est judicare vivos et mortcos. » Scusus est : li, 
qui vos conviciis insectantur « rationem reddent 
ei, qui vivos et mortuos judicabit. » Judicantur 
enim etiam mortui, ut ex Domini ad inferos de- 
scenstu patet. liluc enim post mortem suam  profe- 
ctus ipse, non secus ac supra terram fecerat, prz- 
dicavit. Przdicavit autem non serinone, &ed operc. 
Quemadmodum vero, cum in. munde versaretur, 
ejus prazdicatio, iis quidem qui ad ipsum agno- 
scendum comparati erant, in justificationem , iis 
vero qui ipsum agnoseere noluerunt, in condem- 
nalionem cessit ; sic et apud inferos deteBtis conti- 
git: iis enim qui secundum carnem vixerant, 
judicium, iis autem qui spiritualem, seu ornatam 
virtutibus, vitam duxerant, gloriam et salutem 
attulit. Quare Judex vivorum et mortuorum recte 
dicitur. Aliter. Mortuos hic appellat cos inter 
gentiles, qai enumeratis supra criminibus occisi 
erant : de quibus optat apostolus, ut aliquando 
conversi rectam « rationem reddere » possint 
ε ei, qui paratus est. judicare vivos et mortuos. » 
« Vivos, » rursus justos, « mortuos » autem ρες- 


βασιλείαν. Οἵτινες ἁμαρτωλοὶ προσδεξάµενοι αὐτοῦ €, calores vocat : quibus divinum Verbum in suo in 


τὰς ἐντολὰς, χρινοῦσιν ἑαυτοὺς χατὰ ἀνβρώπους 
σαρχί * toUv' ἔστιν, iv τῷ ἀνθρωπίνῳ τούτῳ βίῳ 
τὴν ἑαυτῶν σάρχα καταδικάζουσιν ἓν νηστείαις, xot 
χαμευνίαις, καὶ δάχρυσι, χαὶ τῇ λοιπῇ καχοπαθείᾳ, 
ἵνα ζήσωσι χατὰ θεὸὺν πνεύματι, τὸ ἀποστολικὸν λό- 
γιον ἐνθυμούμενοι τὸ φάσχον ’ « El xat ὁ ἔξω ἡμῶν 
ἄνθρωπος φθείρεται, ἀλλ ὁ Ea ἀναχαινοῦται ἡμέρᾳ 
τῇ pps. » 


« El; τοῦτο γὰρ xai νεχροῖς εὐηγγελίσθη. » Ot 
μὲν παλαιοὶ τῶν Πατέρων τοῦτο τὸ, « Νεχροῖς εὐηγ- 
Ὑελίσθη, » ὡς περ.χκοπὴν ἐξηγήσαντο, οὐδὲν φρον- 
τίσαντες τῆς συνεχείας τῶν ἄνω, οὐδ' ὅτι αἰτιολο- 


lune mundum adventu. evangelizavit regnum co 
lorum. Et quidem peccatores qui ejus mandata 
amplexi sunt, judicant semetipsos velut. homines 
« earne, » hoc est, hac in vita carnem &uanm con- 
demnant, 975 et jejuniis, humisterniis, laerymis, 
aliisque alllictationibus castigant, ut vivant se- 
eundum Deum spiritu, memores apostolice illius 
sententie 55 ς « Licet is, qui foris est, noster homo 
corrumpatur, tamen is qui intus. est, renovatur 
de die in dien. » 

VERs. 6. « l'ropter hoc. enim οἱ wortuis evange- 
lizatum est. » Vetusti. quidam Patres hocce. di- 
etum : « Mortuis evangelizatum est, » ita interpre- 
tati sunt, ac si nullam cum αἱ connexionem 


γικῶς εἰρημένων [f. — vov] δεῖ πρὸς τοὺς πρὸ αὐτοῦ Ὁ haberet ; non considerantes, quod, cum causam 


ἀναφέρεσθαι. Τοῦτο γὰρ ὀφείλει τὸ κατ αἰτίαν λεγό- 
μενον ἔχειν ἀλλ ὡς εἴρηται, ὡς περικοπὴν αὐτὸ 
ἑξηγήσαντο οὕτως. « Νεχροὺς» ykp ἔφασαν διττῶς 

έγειν thv θείαν Γραφὴν, f) τοὺς ταῖς ἀμαρτίαις 
ἑναποθανόντας, οἳ οὐδὲ ζωήν ποτε [δοιεν ' f] τοὺς τῷ 
θανάτῳ τοῦ Χριστοῦ συµµορφωθέντας, xal ἀποθα- 
νόντας μὲν τῷ χόσµῳ, 109€" ἔστι ταῖς χοσμιχαξς ἐπι- 
θυµίαις, ζῶντας δὲ µόνῳ Χριστῷ ὡς xax Παῦλός 
φήσιν» ε 0 δὲ vov. Qi ἐν σαρκὶ, iv πίστει Qo τῇ 
τοῦ 1οῦ τοῦ Θεοῦ.» Φασὶν οὖν ' Οἱ οὕτως ἀποθανόν- 
το; Χριστῷ, τῇ σαρχὶ ἑαυτοὺς χαταχρίνουσιν ἐπὶ τῇ 


€? Psal. txiv, 7. 0 Ρε]. xcii, 2. 


*3 ] Cor. iv, 16. 


contineat, ad id, quod pracedit, referre ipsum 
oporteat. « Mortui » igitur, inquiunt, duo hominum 
genera in Scriptura. dicuntur: vel. ii scilicet, qui 
peccatis immortui sunt, qui neque unquam vitaui 
liabere poterunt ; vel qui Christi morti conformes 
affecti sunt, mundo quidem, seu mundanis 380” 
etibus mortui, viventes autem Christo soli ; uti ct 
Paulus ait ** : « Quod nunc vivo, in carne, in. fide 
vivo Filii Dei. » Sie itaque aiunt : li qui liac ra- 
tione Christo cómmortui sunt, in earne seipsos 
ob anteriorem vitam — desidiose ct negligenter 


ο) Galat. ας, 20. 





[9:9 THEOPHYLACTI BULGARIE ARCHÍEP. 1919 
ic(dm éóndemnant : adeoque. vivurt « spiritu, » Α προτέρᾳ ἀμελεῖ ζωῇ xoi ῥᾳθύμφ. Τοῦτο δὲ ὅτν 
hoc est, vitam Christi Domini excinplo couformem αὑτούς icti πνεύματι, τοῦτ' ἔστι, τῇ χατὰ Xpaatàv 
ducunt: eorum namque, qua antica gesserunt, (e. 'H yàp τῶν προτέρων χατάγνωαις εὐθυμοτέ- 
unprobatio eos erga presentia, et quie pri ma- — poug αὐτοὺς περὶ ἡὰ νῦν xal μιτὰ χεῖρας 7o 
hibus habeBt, alacriores facit. ἕνα ilfi quidem. — Káxstvot μὲν οὕτως. El δὲ xài καλῶς ἔχειν ταῦτά 
Quie, támetsi recte se habere quis putaverit, hoc — «t; ipit, ἀλλ' οὕπω Kal τοῦ παντὸς ἐξέχεται D 
iamen defectu Jaborant, quod cum toto. contextu εἰρημένον. Εἱἰρημένου γὰρ ἀνωτέρω περὶ Tux» kw ci 
haud colxreant. €um enim de iis qui in. inferis — &5n, ὅτι κἀχείνοις ε τοῖς iv φυλαχῇ πνεύµασι» 
υοηεἰασὲ erant, praemissum fueril, οἱ «his qui in ἐχήρνξε, » πρὸς τοῦτο δέον xal ἀναφέρειν τὸν παρ- 
eavcere erani spiritibus prodicasse, » ad ἰδίπά ὀντά μετὰ αἰτίας εἰσαγόμενον λόγον, xat μὴ ὡς vor 
etiam referre oportet presentem, qua causa affer- µόνον εἰρημένων ἐπισκοπεῖνι Ὃθεν ἐροῦμαν, e; 
tur, propositionem ; ct non eam velut αἱ sola ἐἑλειδῃ προσεχῶς elmz ^ «€ Tip ἑτοίμως ἔχοντε xptvat 
prolata foret, considerare. Quare dicimws; quod Κζῶντας καὶ νεχροὺς,» τὸ δὲ ἀνδυχοφερόμανον iv 
eum proxime dixisset, « Ei, qui paratus est judi- τοῦτοις * Καὶ ποῦ ζῶντεςι ποῦ δὲ veypot xptvovza:; 

tare vivoset mortuos,» contra quod illud opponi po- — ἐπιφέρει τοῦ λόγου τὴν πίστιν ἀφ' ὧν ἀνωτέρο 

terat,quod ignotum videretur,ubi cum viventes, tum  clpfixet, ὅτι xaX « τοῖς ἓν φυλαχῇ πνεύμασιν ixf- 





ortui judiezndi essent,rem banc confirmat eo,quod 
vlixerat, et « lis qui in carcere erant; spiritibus pree- 
dicasse, » et prodicationem illain a1 e judicium, » 
hoc est, ad condemnationem cessisse : iis namque, 
tui vile probe transacta conscii erant, confestim 
bonitati Hlius, qui inibi apparuit,adlierescentibus; 
Hii, qui pravam vitam se duxisse memineránt, sum- 
to inibi repleti sunt pudore, atque condemnatio - 
mem 8uzm receperunt. lloc igitar est judicem csse 
mortuorum. « Vivorum » autem,cum Dominus ad 
mortalem hanc vitam venit, ejus prziesentia ad con- 
demnationem plerisque fuit ; nam, cum boni ad ip- 
sum dectrinz ipsius pcrcipiendze causa accurrerent, 
mali veritatem elausis sponte oculis repulerunt. 
Quamobrem Dominus protulit illud ** : « In judi- 
tium ego im hunc mundum veni, » lioc est, in con- 
demnationem. 316 « Utjudicentur quidem secun- 
*tum homines in. carne, vivant autem secundum 
Deum spiritu. » Pnteger hic textus hune habet 
*ensum : Dewino ad inferos descendente, ii quidem 
ου] in mundo carnaliter vixerant, condemnati sunt : 
qui autem spiriluzglem vitám egerant, aut cum 
Domino revixerunt ( quandequidem « muka cor- 
pora sanctorum,[qui dormierant, surrexerunt *5; ») 
*ut certe optima spe recreati. sunt. Ceterum in 
verbis iis « judicentur, » ac « vivant» futgrum 
pro preterito usurpatum est ( qux» temporum 
mutatio in Scriptura haud infrequens est), scilicet 


ρυξε, » xal τὸ κήρυγμα τοῦτο εἰς « xplstv » ἐγένεςο, 
ἤτοι χατάχρισιν * τούτων, τῶν μὲν ἑαυτοῖς συνειδότων 
χρηστὸν βίον, τῆς τοῦ φανέντος ἐχεῖσε, x. τ.λ., xpn- 
στότηταςι συναπτοµένων εὐθύς' τῶν bb πονηρῶν αὐτό- 
θεν αἰσχύνης πεπλγρωµένων, xat τὴν ἑαυτῶν χατα- 
δίχην ἐκδεχομένων. Τοῦτο μὲν οὖν τὸ χριτὴν εἶνσι 
νεκρῶν. Τὸ δὲ, «ζώντων, » ἑλθόντος 102 Κυρίου εἰς 
τὸν φθαρτὸν τοῦτον βίον, thv παρρυσίαν ἑσχήχασιν 
ἄνθρωποι τούτου χατάχρισιν * τῶν μὲν ἀγαθῶν vpos- 
ὁραμόντων αὐτῷ εἰς µαθητείας [f. — αν]. τῶν & 
xaxüv ἀποσεισαμένιον, «καὶ ἑχοντὶ μυσάντων πρὸς 
τὴν ἀλίθειαν. Aib χαὶ εἴρηται τὸ, e Εἰς χρῖμα ἐγὼ 


. ἑλήλυθα εἰς τὸν χόσµον, » Άτουν εἰς xazómeptua. 


Οὕτω μὲν οὖν ζώντων χριτὶς xal νεχρῶν ὁ Χρι- 
στός. « "Iva χριθῶσι μὲν xatà ἀνθρώπους σαρχὶ, 
ζῶσι δὲ κατὰ θεὸν πνεύματι.» Τὸ, ε χριθῶσι σαρχὶ, » 
τὸ ὅλον vónya οὕτως ' Τοῦ Κυρίου τοῖς iv. τῷ &ón 
φοιζῄήσαντος, οἱ μὲν Ev τῷ χόσµῳ σαρχικῶς ζῆσαν- 
τες χατεχρίθησαν * οἱ δὲ πνευματικῶς, ἔζησαν ὃ τῇ 
μετὰ τοῦ Κνρίου ἀναθιώσει (πολλὰ γὰρ σώματα 
τῶν Χεχοιμημένων ἁγίων ἡγέρθη), fj τῇ εὐελπιστίᾳ. 
Τὸ δὲ, « χριθῶσι » χαὶ « ζῶσι » χατὰ ἀντηχρονίαν 

εἴληπται ἀντὶ παρῳψχηµένων, µέλλων, ὃ τῇ θεία 
Γραφῇ σύνηθες. ᾿Αντὶ γὰρ τοῦ, ἔζησαν χαὶ ἐχρίθη- 
σαν. € Πάντων δὲ τὸ τέλος Άγγιχε: » τοῦτ' ἔστι, xal 
τῶν χατὰ ζωὴν διχαιωθέντων, xat τῶν χατὰ τὸν ἄδην. 
Ἐν γὰρ τῇ δευτέρᾳ παρουσἰᾳ τὸ ἀποχείμενον ἑχάστῳ 
τελεσθήσεται, El δέ τις τὸ ἐν τῷ ἄδη τοῦ Κυρίου κί- 


pro, judicati sunt, vixerunt. « Omnium autem p ῥυγμα ἀθετεῖ, φάσχων μηδὲν τοῖς tv τῷ Kr τοῦτο 


finis appropinquavit : » libc est cum eorum qui in 
Vita; tum eurum, qui apud inferos justificati sunt : 
quandoquidem in secundo Domini adventu quisque 
quod illi debetur, recipiet. Si vero quispiam sit, 
qui Domini in inferno praedicationem despiciat, 
t(uasi nihil mortuis in infernó detentis prodesse 
possit, juxta illnd ** : « In inferno autem quis con- 
fltebitur tibi ? s» ni ille cum. praedicationem in. in- 
ferno factam crasse nimis intelligit, twm « confes- 
sionem non laudem Dei, » sed rerum occultarum. 
grolationem esse putat ; non percipiens, quo sensu 


λυσετελεῖν τεθνεῶσιν, χατὰ τὸ,ε Τίς àv τῷ Qóp ἑξομν- 
λογῄσεταί σοι» οὗτος xa «b κήρυγμα τὸ ἐν τῷ ἄδη 
παχέως ἐπαχούσεται, xal τὴν « ἐξομολόγησιν οὐκ 
αἶνον θεοῦ, » ἀλλ) ἐξαγόρενσιν λυγίζεται. ἀνήχοος ὧν 
τοῦ, « Οὐγ οἱ νεχροὶ αἱνέσουσί a:, Κύρια.» ᾿Εστιδὲ 95, 
€ Ἐν τῷ ἅδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι; » 1010210 * Ἐξο- 
µολόγησἰς ἐστιν εὐχαριστία πρὸς θεὸν, ko' ol; τι- 
δυαχερῶν ἁπηλλάγη. Ἐπεὶ οὖν ἓν τῷ παρόὀντ: Bi πὰν . 
τα τὰ πραχτὰ συντελεῖται ἑνεργούμενα (ἀποθανοῦσι 
γὰρ πάντα [ἀργὰ]), εἱκότως ὡς µή τινος τούτων ἕνερ- 
γουμένον ὑπὲρ Gv τις ἁπαλλαχεὶς ἑξομολογήσεται, 


ο Joan. 1x, 59, ** Mattb. xxvn, δν, *' Psal. vt, U 








1241 EXPOSITIO IN EPIST. I S. PETRI. — CP. IV. aia 


εἴρηται τὸ, cÉv τῷ ἄδῃ τίς ἑξομολογήσεταί σοι ; » À dictum sit 8 : « Non mortui laudabünt te, Domine » 
Confessio itaque est gratiarum actio Déo, éum quis ab aliqua molestia liberatus est. Βοβέό cum tem 
pus operandi hae vita finiatur, ( mortüi ehim ab omni vacantopere,) profecto cum nihil illic contin- 
gat, ob quod quis liberatus confiteatur, merito dictum est : « ln inférüo quis confitebitur tibi ? » 


« Πάντων δὲ τὸ τέλος Ἠγγικε, Σωφρονήσατε οὖν, 
xaV νέφατε sl; τὰς Ἱροσένχάς. Πρὸ πάντων δὲ 
τὴν εἰς ἑαυτοὺς Δγάπην ἑχτενῆ ἔχοντες, ὅτι ἡ ἀγάπη 
καλύπτει πλῆθος ἁμαρτιῶν. Φιλόξινοι εἰς ἀλλήλους 
ἄνευ γογχισμοῦ. » — «Τέλος, » ἀντὶ τοῦ, συμπλή- 
ρωσις, αυντέλεια. « Τέλος » φησὶν « ἡγγιχέναι πάν- 
των» 2 τοῦτο δὲ ἀληθεῖ λόγῳ ἑἐστὶν ὁ Χριστός ἡ 
πάντων γὰρ τελειότης αὗτός ἐστιν. ἁλλ' οὐχ ὡς 
Ἕλληνες ληροῦσιν, οἳ μὲν τὴν ἡδονὴν φάσχοντες 
τέλος, ὡς Ἐπίκουρος" οἱ δὲ τὴν ἐπιστήμην, sto 
θεωρίαν, f) ἀρετήν. Ἐπὶ [[. ἐπεὶλ] τοίννν dj άντων 


Vzns. 7-9. « Omnium autein finis appropinqua- 
vit, Estote itaque prudentes, et vigilate in oratio- 
nibus. Ànte omnia autem mutuam in vobismetip- 
sis charitatem continuain habentes : quia. charitas 
operit multitudinem peccatorum. Mospitales invi* 
cem sine murmuratione. » Ponitur « finis » pro 
complemento, seu consummatione. Porro « finem 
oinnium | appropinquasse, » ail, qui est Christus : 
ipse enim omnium perfectio est ? et non ut gentiles 
elfutiunt, quorum alii voluptatem, ut Epicurus, alii 
scientiam seu contemplationem,alii virtutem ultimum 


τελειότης Χριστὺς παραχέγονε, xai αὐτοὶ ταύτῃ τῇ D finem esse arbitrantur. Quoniam igitur omnium per- 


τελειότητι, φησὶ, συμμορφούμενοειι ἀνελλιπεῖς έἑαυ- 
τοὺς dv παντὶ δείξατε, àv ὀωφῥοσύνῄ, ἐν νηφει 
προσευχόµενοι. Νηφόντων γὰρ dj προσευχὴ bv τῇ 
πρὸς ἀλλήλουξ ἀγάπῃ. Ταύτην δὲ Παῦλος « πλέρω- 
μα » εἶπε νόµου * οὗτος δὲ « ἁμαρτίᾶς » δυναµένην 
« καλύπξειν. » Ὁ γὰρ εἰς tbv πλησίον ἔλεος τὸν 
θεὸν ἡμῖν Ώεων ποιεῖ. Ε)πὼν δὲ «ἀγάπην, » ἐπάχει 
xai τὰ τῇ ἀγάπῃ συναχολουθοῦντα, τὴν « φιλοξε- 
wlav, » ἂν v ἄνευ γογγυσμοῦ » ἐχτελεῖν χελεύει. 
Αλλὰ χαὶ el; εὐπορουμένοις ἑχάστῳ χαρίσματι τῷ 
μὴ ἔχοντι ἁδελφῷ κοινωνεῖν, οἷον ὁ λόγον ἔχων διδα- 
σχαλιχὸν (τοῦτο γὰρ τὸ , «ὡς λόγια θεοῦ, ο δηλοῖ), 
τῷ χρῄᾖξοντι τούτου. Ὁ χορηγίαν ἔχων τεροφῶν tip 
μὴ ἔποντι ἐπιδιδόναι, μὴ µικροφύχωξ, ἀλλ᾽ ὡς ἡ 


fectio ac finis Christus advenit, inquit, e vos hu'c 
conformati perfectioni, exhibete vosmelipsos in 
omni virtute absque defectu, in sobrielate et vigi- 
lantia orantes ( vigilantium enim est. oratio ) in 
« mutua charitate. » Hanc Paulus quidem « pleui- 
tudinem legis » vocat ; hie autem apostolus ait **, 
eam « peccata operire » posse : siquidem mise- 
ricordia quz in proximum exercetur, Deum nobis 
propitium reddit. Ut vero de « charitate » mentio- 
nem fecit, subjungit ^a, quse illam comitari solent : 
ut est « hospitalitas) quam « sine murmuratione » 
exercendam pr:ecipit ; sicut. etiam, ut ii, qui aliquo 
abundant dono, illad cum 377 fratre non habente 
libenter communicent * ut οἱ quis doctrinam 


δύναμις t παρίχει τῆς ἀπὸ θεοῦ χορηγία». Ταῦτα Ὁ possidet ( hoc énim illud, « ut sermones Dei » si- 


δὲ παραινῶ, grotv, « ἵνα ἓν πᾶσιν» εἴτε ἔθνεσιν, ἢ 
καὶ τοῖς ἐγγὺς ὑμῶν, « δοξάζηται ὁ θεός. » 


gnificat), eum, qui indigens est, ipsa participet. 
Sic qui alimentis abundat, οἱ qui caret, porteu 


faciat ;et non quidem parce, wed juxta facultàtem, quam illi Deus suppeditavit. Hoc autem, | inquit, 
vobis idcirco suadeo, « ut »b omnibus, » sive gentiles sint, sive propinqui, « honorificetur Deus. » 


* "Exastog; Καθὼς ἔλαθε χάρισμα ἀπὸ θεοῦ, εἰς 
ἑαυτοὺς αὐτὸ διαχονοῦντες, ὡς καλοὶ οἰκονόμοι ot 
κίλτς χάριτος θεοῦ. El τις λαλεῖ, ὡς λόγια Θεοῦ * 
εἴ τις διαχονεῖ, ὡς ἐξ Ισχύος Tic χορηγεῖ ὀθεός * ἵνα 
. àv πᾶσιν ὁ θεὸς δοξἀνηται διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, à 
ἐστιν dj δόξα καὶ τὸ χράτὸς, εἰς τοὺς αἱῶνας τῶν αἰώ- 
vov, ᾽Αμήν. » Tov γὰρ ἐφ ἡμῖν χειµένων, καὶ ὧν 
ἑεμεν χύριοι, gb ποιεῖν, τοῦτο πάσης ἁδιχίας ἔχει 
γραφὴν. Οὁ vip ἐπὶ τῆς τῶν χρημάτων χτίσεως 
µόνης, ἀλλὰ xal τῶν ἄλλων φυσιχῶν πλεονεχτημά- 
των ἔχων, ὑπόχρεώς ἐστι παρέχειν τῷ i ἔχοντι. 
"O:t xat αὐτὸς μὴ ἔχων παρὰ θεοῦ ἔλαδεν, ἵνα παρ- 
έχη τῷ μὴ ἔχοντι, 


ε Ἀγαπτεοὶ, μὴ ξενίξεσθε τῇ ἐν ὁμῖν πυρώπει, 
- πειρασμὸν ὑμῖν γενοµένῃ [vulg. γιν.], ὡς ξένου 
ὑμῖν συμδαίνοντος" ἀλλὰ χαθὸ [vulg. καθὼς] κοινω- 
γεῖτε τοῖς τοῦ Κυρίου Ἰαθήµάσι, χαίρετε΄ ἵνα xal 
ἐν τῇ ἀποχαλύψει τῆς δόξης αὐτοῦ χαρῆτε ἀγαλλιώ- 
tv. » Οὕτω διαταξάµενος περὶ τῶν πρισεχῶς 
εἰρημένων, ἐπεί τινας ἑώρα διὰ τὰς ἐπαγομένας αὖ- 
sols θλίψεις σχανδαλιζοµένους, ἅτε ἐν τῷ νόμῳ τοῖς 


* Psal, cant, 17. / Rom. xit, 10. 


Vens. 10, 11. « Unusquisque, sicut accepit gra- 
tiam, in alterutrum illam admíinistrantes, sicut boni 
dispensalore$ multiformis gratize Del. Si quis lo- 
quitur, quási sermoncs Dei : οἱ quis ministrat, tan- 
quam ex virtute, quam administrat Deus : υἱ in 
omnibus honorificetur Deus, per Jesum Christum: 
cui est glorfa et imperium in sxcula seculorum. 
Àmen. » Nam quz in nostra potestate omnimode 
sunt, eà non faccre summa injustitis species est. 
Non enim li lantum qui pecunias possident, sed 
quicunque naturali aliquo dono preecellunt, illud 
tum non háàhente communicare debent : quafi 'oqui- 
dem etiam ipse, cum non haberet, accepit utique 


. ut indigentibus distribueret. 


Vgns. 12, 15. « Charissimi, nolite peregrinari in 
fervore, qui ad tentationem vobis sit, quasi novi 
aliquid vobis contingat. Sed communicantes Christ: 
pássionibus, gaudete, ut et in revelatione glorie 
cjus gaudeatis exsultantes. » Cum ita circa prece- 
dentia constituisset, quoniam perspiciebat, nonnul 
lis offendiculo esse eas, quas patiebantur, afflictio- 
hes, eo presertim quod in lege iis, qui Deo serviunt, 





120 THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 13.1 
prospera ae imperturbata vita promittatur ; licet A δουλεύουσ. τῷ Kop'tp ἐπαγγελίαν ἀνενοχλήτου Bic 
gupérius, cum servis przecepta daret,ejusmodi homi- — xetpévry* xai ἄνω μὲν διὰ βραχέων, T^ixz co 
nes breviter consolatus esset, nihilominus nunc ad — $o9Xot; ἑνομοθέτει, thv περὶ τούτου Tapixir3:v 
eumdem finem fusiore utitur sermone, inquiens : ἐἑποιῄσατο, νῦν δὲ διεξοδικώτερον τῷ λόγῳ σγἔχρτται, 


« Charissimi » (qua compellatione statiin signilicat, 
hzc iliis non tanquam odio habitis, sed potius 
velut impense dilectis usu venire). « Nolite pere- 
grinari, » hoc est, ne miremini. Deinde, quod « ex- 
plorationem per ignem » appellat aíflictiones, aper:e 
indicat, eas ipsis nonnisi ad eorum probationem, 
seu periclitandi eos causa, a Dco. immitti. Iujus- 
inodi autem experimentum eum de quo capitur, 
non secus ac ignis aurum, vel argentum, probatis- 
simum ac summe zastimabilem re;ldit. Subjungit 
vero, quod omnium beatissimum est, nempe, eos 
qui ista perpetiuntur, couformes fieri Christo Do- 
mino et Magistro : adeoque, si nunc cum ipso va- 
riis efficiuntur ignominiis , postea, ià futuro saeculo, 
verborum apostoli. 

Vas. 14,15. « Si exprobramini in nomine Chri- 
sti, beati eritis : quoniam quod est bonoris, gloriz, 
et virtutis Dei, οἱ qui est ejus Spiritus, super vos 
resquiescet. » Quonia:) Christiani appellamini., 
« Per illos quidem blasphematur; 378 per vos 
autem glorificatur. Nemo autem vestrum pa- 
tiatur, ut homicida, aut fur, aut maledicus. » Sub- 
audiendum qui, anteea verba, « Per illos quidem 
blasphematur, » Nempe Spiritus sanctus per im- 
pios quidem maledictis allicitur, « per vos aytem 
c€ollaudatur. » Quomodo? Quia, cum illi vos false 


aceusent, eis quidem ignominia, vobis autem glo- C 


via affunditur. 

Vgns. 15, 10. « Vel ut alienorum appcetitor. Si ag- 
tem ut Christianus, non erubescat : glorificet autem 
Deum iun isto nomine. » Alienorum appetitor hic 
dicitur, qui aliena curiosius indagat, uL calum- 
viiandi occasionem habeat : quod. est scelesti, do- 
losi et ad omne malum comparati animi. 

Vgns. 17,18. « Quoniam tempus est, ut incipiat 
$udicium a omo Dei. Si autem primum a nobis , 
qui (inis eorum, qui non credunt Dei Evangelio. 
δι si justus vix salvabitur, impius et peccator ubi 
parebunt ? »—« Judicium » hic non condemnatio ? 
nem, sed discussionem ct indagationem vocat. 
"Terret autem 608, ut a torpore, in quo vivebant, 


καὶ φησιν» « Αγαπητοί’; εὐδὺς διὰ τοῦ Óvónarx 
σηµαίΐνων, ὣς οὗ µισουµένοις, ἀλλ ὡς ἄγαν ἀγ- 
πωμένοις ταῦτα συµθαἰνει.ε Mh ξενίζεσθε » δὲ, àv 
τοῦ, pj θαυµμάζετε, Εἶτα xal επύρωσιν τὰς 0λ:- 
Ψεις εἰπὼν , ἑνέφηνεν, ὡς διὰ δοχιμασίαν αὖτ 
αὗται ἐπάγονται. « Ἡ δὲ δοχιµασία περιαπούδαστ» 
τὸ δοχιμαζόμενον ἀποτελεῖ, ὡς χαὶ τὸν χρυσ»ν xz 
ἄργνρον. Τοῦτοις δὲ τὸ μαχαριώτερον ἅπάντον 
ἐπενέγχας, τὸ τοὺς ταῦτα πάαχοντας, ἑναμ[αλου: 
εἵναι Χριστῷ τῷ διδἀσχάλῳ, καὶ uet" αὐτοῦ t5; 
νῦν 'ἠτιμωμένους , ἵνα xal συνδυξασθῶσιν αὖτε, 


B xax τὸν μέλλοντα αἰῶνα, τὸ πᾶν ἐν τούτοις χατα- 


παύει τοῦ σχοποὺ. ) 


cum ipso quoque gloriticandos essc. ἴστο summa 


« Ei ὀνειδίζεσθε àv ὀνόματι Χριστοῦ, pax£pix 
ὅτι τὸ τῆς δόξης γαὶ τὸ 409 Βεοῦ Πνεύμα ἑἐφ᾽ ὑμᾶς 
ἀνιπαύεται. » "Ev τῷ Χριστιανοὶ χαλεῖσθαι. « Κατὰ 
μὲν αὑτοὺς βλααφημεῖται, χατὰ δὲ ὑμᾶς δοξᾶσετα:. 
Mà Υάρ τις ὑμῶν πασχέτω ὡς ςονεὺς, ἢ λοΐδορος, 
J| κλέπτη;, fL χαχοποιός.» Προσυπαχουστέων τὸ, ὅπερ, 
ε Κατ αὑτοὺς μὲν βλασφημεῖται, » τὸ 'τοῦ zov 
ὀπλονότι Πνεύμα, χατὰ μὲν τοὺς ἁσεβρεῖς, βιαστη- 
μεῖται, « χατὰ δὲ ὑμᾶς δοξάζξετα:. » Πῶς; "Oct όευ- 
δῶς ὑμῶν χατηγορούντων αὐτῶν. ἐχείνοις μὲν χατα- 
χεῖται αἰσχύνη, ὑμῖν δὲ δόξα. 


ε Ἡ ὡς ἀἁλλοτριοξπίσκοπος. El δὲ ὡς Χριστιαν»Σς, 
μὴ αἰσχννέσθω * δοξακέτω δὲ τὸν θὲὶν Ev τῷ μέρει 
τούτῳ. 2 — « ᾽Αλλοτριοεπίσχοπος, » ὁ τὰ ἁ]λότρι:ι 
περιεργαξόµενος, ἵνα ἀφορμὴν λοιδορίας ἔχη. Τοῦτ» 
δὲ μιαρᾶς καὶ χαγούργου φυχῆς, καὶ πρὺς πᾶν ἔτυ[- 
µης χαχόν ἐστι. —— 

« "Οτι ὁ χαιρὸς τοῦ ἄρξασθαι τὸ χρῖμα à τοῦ 
υἴχου τοῦ Θεοῦ. Ei δὲ πρῶτον ἀφ' ὑμῶν, τί τὸ τέλο; 
τῶν ἀπειθούντων τῷ τοῦ θεοῦ Εὐαγγελίῳ; Καὶ εἰ à 
δίχαιος μόλις σώζεται, ὁ ἀσεθῆς xai ἁμαρτωλὸς 
ποῦ φανεῖται» » — « Κρῖμα » νῦν οὗ τὸ χατάκριµα, 
ἀλλὰ τὴν ἑξέτασιν λέγει, τὴν ἔρευναν. Ἐμγρόδους 
δὲ αὐτοὺς ποιεῖ, τοῦ ῥᾳθύμου βίου αὐτοὺς ἁπαι- 


excitet, ldcirco subdit : « Si igitur primum a πο» D ιστῶν. Αιὸ xal ἐπιφέρει ΄ El οὖν « πρώτη ἀφ᾽ ὑμῶν i: 


bis » discussio incipiet eorum, qua viventes egi- 
vnus; qualem putamus futurum eorum finem, qui 
non crediderunt ?« [ncipit autem judicium a douio 
Dei : » nam :eeundum magnum Basilium, naturaliter 
eorum qui nobis fupiliarissimi sunt, offensas 
egerrime ferimus. Omnium vero familiarissimi Deo 
sunt fideles, qui domum ejus, hoc est, Ecclesiam 
replent, Quamobrem dicebat Salvator τὸ : Primum 
« dicet his, qui a dextris ejus erunt. » Judicium 
vero hic, seu discussionem, vocat afflictiones, quae 
fidelibus inferantar ab impiis : quod eventurum 


19 Matth. x1v, 94. 


ἑξέτασις τῶν βεθιωµένων, τί yph τέλος νοµίζειν [τῶν 
ἀπειθησάντων] ; "Αρχεται δὲ πρῶτον ἀπὸ τοῦ ovo) 
τοῦ θεοῦ ' χατὰ γὰρ τὸν µέγαν Βασί[λειον, φυσιχζις 
τοῖς οἰπειοτάτοις ἡμῶν χαλεπαίνοµεν, ὅταν εἰς ἡ 'ιᾶς 
ἑἐξαμαρτάνωσιν, Ο]κειότατοι δὲ Sci, οὐκ ἄλλοε, ἢ οἱ 
vigo), οἳ συμπληροῦντες αὐτοῦ τὸν οἴκον, τοι τὴν 
Ἐκκλησίχν. Ac καὶ ὁ Σωτὴρ ἔλεγε' Πρῶτον « ἐρεῖ 
τοῖς àx δξξιῶν. » — « Κρῖμα » 0b ἐνταῦθα, τὸν 
ἑτασμὸν, τὰς θλίψεις λέγει τὰς ἀπὸ τῶν ἀσεδῶὼν 
ἐπενεχθείσας τοῖς πιστοῖς ὃν καὶ Ó Κύριος προ- 
κατήγγειλε την ἑπαγωγὴν ἱρηχώς» « Παραδώτο.- 





1215 


EXPOSITIO JN EPIST I S. PETRI. — CAP. V. 


1248 


αιν ὑμᾶς elc auvibpla, » xal τὰ ἐξλς. E!va ὡς παρα. A pr:edixit Doininus, cum discipulis suis ait : « Tva- 


μυθούμενος αὑτοὺς ἐπιφέρει: El οὖν ὑμῶν οὕτως 
ὄντων οἰχειοτάτων αὐτῷ , οὗ φείδεται, ἐννούδαξς 
τί τέλος ἔσται τοῖς ἀσεθέσι' xal [πιστοῦται τοῦτο 
ἁτὸ τῆς Γραφῆς ] « EL ὁ δίκαιος μόλις σώςεται, ὁ 
ἁσεθῆς xal ἁμαρτωλὸὲς ποῦ φανεῖται» » Τοοῦτον δέ 
ἑστεν, ὃ λέγει. El ὁ δίκαιος χάπῳ χαὶ μόχθῳ τῖς 
σωτηρίας τυγχάνει « ( Βιαστὴ Υάρ ἔστιν ἡ βα- 
σιλεία τῶν οὐρανῶν, » xal διὰ πολλῶν θλίψεων αὐ- 
τῆς τις τυγχάνει), οἱ ἄνετον βίον καὶ ἁπολαμστικὺν 
«ζώντες, τίνων τεύξουται; Κατὰ τὸν μέλλοντα δὲ 
αἱῶνα, τὸ περὶ τῶν ἀσεθῶν ἀκουστέον. Διὰ τοῦτο 
γαλ ἡμεῖς « πάσχοντες κατὰ τὸ θέληµα τοῦ θεοῦ, » 
ph ῥᾳθυμῶμεν, &))'« ὡς Tct Κτίστη παρὰ- 
τιθώμεῆα τὰς ψυχὰς ἡμῶν Ev. ἀγαθοποιίᾳ. » 

ε ᾿Ὡσίε xoi ol πᾶσχοντες Xatk τὸ θέληµα τοῦ 
θεοῦ ὡς πιστῷ Ἑτίστῃ παρατιθέσθωσαν τὰς ψυχὰς 
αὑτῶν ἐν ἀγαθοποιία. » — « θέλημα τοῦ θεοῦ » f 
[οτι] οὖκ ἔξω τῖς τοῦ Θεοῦ προνοίας τὰ ἡμέτερα 
Φάθη, δηλῶν, ἀλλ) οἷον δοχἰµιον ταῦτα ὑπ ἑκείνὸυ 
ἡμῖν βραθευόµενα, d) ὅτι ὡς ὑπὲρ τοῦ θελήµατος 
αὐτοῦ πάσχοντες, αὑτῷ ταραχωρῶμεν xol τὴν ἔχδα- 
σιν. Πιστὸς γὰρ οὗτος, οἰονεὶ ἀφευδῆς, χατὰ τὰς 
ἐπαγγελίας αὐτοῦ, καὶ οὖκε ἑάσει ἡμᾶς ὑπὲρ 
δυνάμµεῦα πειρασθῆναι. » Πῶς δὲ δεῖ θεῷ παρατ.θέ- 
vat αυτόν; ε Ἐν ἀγαθοποιίᾳ, » [φπαί. Τί δὲ τοῦτο;] 
Tb iv ταπεινοφροσύνῃ ἀνατιθέναι ἑαυτὸν, uh µέγα 
ἐφ᾽ ol; πάσχει τις φρονῶν, ἁλλ᾽ ὅσῳ µείζω δεκεῖ 
πάσχειν, τοσούτῳ ἀχρεῖον λογιςέσθω ἑαυτὸν, λέγων 
πρὸς Κύρ:ον * « Δίκαιος εἶ ἐπὶ πᾶτιν, οἷς ἑποίησας 
ἡμῖν. » — « Ἀσεθῆς » δὲ χαὶ « ἁμαρτωλὸς » 
[ταύτῃ] δ.αρἐρουσιν. ν "Acer » γὰρ, ὁ ἔξω πάντη 
θεοῦ ’ εἁμαρτωλὺς » δὲ, ὁ τῆς εἰς θ:ὺν πίστεω- 
ἀντεχόμενος, χαταρονῶν δὲ τοὺς νόμους αὐτοῦ. 
Δύναται δν ὁ αὐτὸ» xai ἀσεθῆς καὶ ἁμαρτωλὸς εἶναι. 
Ὁ γὰρ τὴν ἀνομίαν ἑργαζόμενος πάντως xol ἀσε- 
6εῖ, μὴ τὺν θεὺν iv τῷ Δμαρτάνειν εἶναι λογιζό- 
μενος. 


que etlam impie agit : siquidem cum peecat, perinde se 


maret. 
ΚΕΦΑΛ. E. 

: Πρεσδυτέρους τοὺς ἐν ὑμῖν παραχαλῶ ὁ συµ.» 
πρεσθύτερος xai µάρτνς τῶν τοῦ Χριατοῦ παθηµά- 
των, ὁ xaX τῆς µελλούσης ἁποχαλύπτεσθαι δόξης χοι- 
ωγύς. Ἡοιμάνατε τ) ἐν ὑμῖν ποίµνιον τοῦ Χριστοῦ, 


C qua patitur, alte de se sapiat : sed 


dent vos in conciliis 11,2 etc. Deinde vcluti eos 
consolaturus subdit : Si vobis, quanquam adeo 
familiares illi estis, non parcit; considerate, ecquis 
impiorum futurus s& finis. « Et sl justus vix sal- 
vábitur, impius et peccator ubi parebunt? » Neme, 
si justus nonnisi labore et angustiis salutein suam 
consequitur (** « Regnum eniin coelorum vim pati- 
tur, » seu multis afflictionibus comparatur), qui 
inerlem et voluptuosam vitam ducunt, seu impii 
quique, quid in futuro seculo pro malefactis suis 
recipient ? Quapropter et nos, qui Dei voluntate 
adversa patimur, inertie nos atque desidie non 
lradanius, ecd recte faciendo, Deo tanquam | fideli 
Conditori commendemus animas nostras. 

VEns. 19. « Itaque et hi qui patiuntur, secundum 
voluntatem Dei, fideli Creatori commendent animas 
suas in benefactis. » — « Secundum voluntatem 
Dei, » ait, vel ut insinuet, adversa quie patimtür, 
non absque Dei providentia nobis accidere, quin 
ab ipso ud nostri explorationem et exercitium 379 
Immitti ; vel ut quemadmodum cjus voluntate 10s 
pamur, ita quoque ipsi offlictionum nostrarum 
exitum perimittamus, Fidelis euiim est. ille, utpote 
veracissimus in preimissionibus : adcoque non 
« patietur nos tentari supra id qued possumus 12.) 
Quomodo vero oportet. semetipsum commendare ? 
e [n benefactis, » inquit. Quid 3utem est hoc? Cum 
humilitate se Deo committere, 9e quis propter ea 
quo majora 
poti videtur, ου se magis inutilem et. ad quodcun- 
que bonuin ineptum reputet ; dicaturque Domino ** : 
« juslus es, Domine, in omnibus qu:& fecisti no- 
bis. » Differunt autem ab invicem impius ac 
peccator. Impims enim est, qui ownino Deum abuce 
gat. Peccator vero, qui releuta fide in Deum, man- 
data ejus contemnit. Potest. autein. idem esse et 
impius εἰ pecestor : qui enim iniqua operatur, uLi- 
habet, ac si Deum nullum esse existi- 


CAPUT Y. 
γεν». 1-5. « Seuiores ergo, qui in vobis sunt, 
obsecro, consenior οἱ testis Christi passionum : 
qui et ejus, qui? in futuro revelanda est, glorie 
communicotor. Pascile qui in vobis est, gregem 


ἑπισκοποῦντες μὴ ἀναγχαδτῶς, ἀλλὰ ἐχουσίως χατὰ D Dei, providentes non coacte, sed spontance secun- 


θεό * μηδὲ αἰσχροχερδῶς, ἀλλὰ mpotüUpue* μτδὲ 
ὡς κχαταχυριεύοντες. τῶν χλήρων, ἀλλὰ τύποι γενό- 
µενοι [vulg. vvv. | τοῦ ποιμνίου. Καὶ φανερωθέντος 
τοῦ ᾿Αρχιποίμενος, χομιεῖσθε τὸν ἁμαράντινον τῆς 
δόξης στέφανον. 'Οµεοίω; δὲ xal [ομίφ. om. δὲ καὶ] 
νεώτεροι ὑποτάγητε πρεσθντέροις. » Περὶ « ταπει- 
νοφροσύνης » προκειµένου αὐτῷ διαλαθεῖν, fiv καὶ 
προανεχρούσατο, « by ἀγαθρποιίᾳ, » εἰπών. « Xup- 
πρεσθύτερον » δὲ ἑαυτὸν χαλεῖ, f| διὰ τὴν foixlav, ἡ 
διἀτοῦ ἐπισχόπου τὴν τιμήν. Πρεσδυτέρους γὰρ καὶ 
τοὺς ἐπισχόπχους xal ἡ τῶν Πράξεων βίδλος καλεῖ * 


dum Deum : neque turpis lucri gratia, sed volun 
tarie : neque ut dominanteg in cleris, sed (orma 
facti gregis ex animo. Ei cum apparuerit Princeps 
pastorum, percipietis immarcessibilem glorue coro- 
naw. Similiter adolescentes subditi estote seuniori- 
bus. » Cum propositum esset Petro de « huniili- 
late, » quam antea tetigerat, dicens : « in benefa- 
ctis, » disserere; se « conseniorem » vocat, vel 
propter zatem, vel propter honorem episcopatus : 
quandoquidem et in libro Actuum  apostoloríun 
episcopi dicuntur presbyteri, lioc est scniores, seu 


" Mattb, x, 17. 7 Mattis xr 19. 15 ECor, x, 10. "* Dan. 11, 97 








12.1 


THÉOPHYLACTI DBULGAHLEÉ ARCHIEP. 


1213 


majores natà. Deinde ut eminentiam suam, et hu- & s'cx βουλόμενος τὸ ὑπερέχον ἕαυτοῦ mapac-toa:, 


militatis tantummodo gratia se « conseniorem » 
vocassc, ostenderet, priccellentiam suom pandit in 
co sitam, quod ε testis Christi passionum » esset ; 
perinde ac sí dicércl : Si ego, qui talium visionum 
' vobis in'erpres sum, baud dedignor, memetipsum 
« consenióorem » vestrum appellare ; profecto aquum 
non est, uL vos supra eos, qui sub vobis mini- 


strant, efferamini. Quare et Dominus de humilita- 


tis cultu disserensait'*: « Si ego lavi pedes vestros 
Dominus et Magister, » e:c. Addit vero : « Qui 
ét ejus, quz in futuro revelanda est, glorize com- 
funicator, » seu consors, ut humilitatis excellen- 
πι demonstraret : quemadmodum et Paulus ait?* : 
« Cum Christus apparuerit, tunc et nos apparebi- 
mus in gloria. » Porro « non coacte » gregem Dei, 
pascit ille, qui tanquam « formam » bene operandi 
subditis suis 88 seiaetipsum proponens, disci- 
pulos habet se mutuo incitantes ad. imitationem 
Magistri. Λο « turpis lucri » captator non est ille, 
qui supra subjectos sese arroganter non effert, sed 
humiliter cum ipsis versatur : seu qui nec pretiosa 
vestimenta, nec sumptuosain mensain, cujusmodi 
arrogantia expelit, et turpe lucrum subministrat, 
requirit. « Glerum » vocat sacram eatum. Addens 
autem : « Forma facti gregis, » non coacte pascen- 
dum docet. In eo autem : « Et cum apparuerit 
Princeps pastorum, » itlud « et » partícula causalis 
lic est, posita pro, ut » ; adeoque sensus hujus- 
modi est: « Ut cum apparuerit Princeps pastorum , 
percipiatis incorruptibilitatis coronam. Qwnes au- 
tem invicem subjecti, humilitatem inncctite : quia 
Deus superbis resistit, humilibus autem dat gra- 
tiam. » lllud, « Innectite, » (6) idem hie valet 
πο involvite, circumdate, assumite, complecta- 
mini. 

Vghs. 6,7. « Humiliamini igitar sub potenti 
manu Dei, ut vos exaltet in tempore suo (7). Om- 
nem sollicitudinem vestram projicientes-in eum, 
quoniam ipsi cura est de vobis. » — « Tempus 
suum, » hocest opportunum hic dicit ; quemadma- 
duin et David, cum ait ?? : « Quod früctum stum 
dabit in tempore suo. » Addit autem « in tempore 
suo, » quia deexaltatione loquitur in futuro szeulo 


καὶ ὅτι ταπεινοφροσύνης Évexev « δυμπρεσθύτξρον » 
ἑαυτὸν λέγει" ἐπάγει 1b ἀξίωμα ἑαντοῦ, τὸ, « µάρτ»ς 
τῶν τοῦ Χριατοῦ παθηµάτων * » obov:l λάγιον, ὅτι 
Ei ἐγὼ ὁ τῶν τοιούτων ὑμῖν θεαµάτων ὑφηχητὲς, 
οὐχ ἀπαξιῶ « συμπρεσθύτερον » ἐμαυτὸν κχαλεῖ», 
ὀὐδὲ ὑμεῖς δίκαιον χατεπαίρεσθε [f. δίχαιοε χα:- 
επαίρεσθαι] τῶν ὑφ' ὑμᾶς τελούντων. Τοῦτο δὲ καὶ i 
Κύριός «nat περὶ ταπεινοφροσύνης λέγων * « Εὲ οὐ) 
ἐγὼ ὁ Κύριος xal Διδασχάλος, ἔνιψα ὑμῶν τοὺς πό- 
δες. » Τὸ δὲ, εχοινωνός τῆς [μελλούσης] ἁτοπα}-- 
Άτεσθαι δόξης, προστίβησιν, ἵνα παραστίστη τὸ c7. 
παπεινοφροσύνης ἐξαίρετον, ὡς xal Παυλός cero: 
c Όταν ὁ Χριστὸς φανερωθῇ, τότε καὶ ἡμεῖς «ανε- 
ρωθησόμεθα. » — « Mh ἀναγχαστῶς » δὲ οὗτος 


B [ποιμανεῖ,] ὃς «τύπου » ἑαυτὸν ἀγαθοεργίας τοῖ- 


ὑφ)᾽ ἑαυτὶν προτιθεὶς, τοὺς µαθητευοµένους [τχς'] 
pb; ζηλον τοῦ Διδασχάλου χατεπειγοµέάνους ἁλὶζ- 
λων * μὴ « αἰσχροκερδῶς » δὲ, ὃ μὴ δι’ ἁλαξονείας 
προϊὼν χαὶ χατεπαιρόµενος τῶν ὑποχειμένων, ἆλ. 
ἐν εὐτελείᾳ διαζῶν, eU τις ἱματίων πολυτελών, καὶ 
ερἀπέζης ὁμοίας οὖκ ἐπιξητεῖ, ἃ τὴν ἀλχξονείαν καὶ 
τὴν ἀπὸ τῆς αἰσχροχερδσίας χορηγίαν ποιεῖ. « Κλτ- 
pov » δὲ τὸ ἱερὸν σύστημα χαλεῖ, προστιθεῖς δὲ «5, 
ετύποι γενόµενοι τοῦ ποιμνίου, » τὸ ἀναγχαστῶς 
μὴ ποιµαίνειν φησίν. Ἐν 6b. τῷ, ε [Kal] φανερω- 
θέντος τοῦ Αρχιποίμενος, ϱὁ, « xaX, » αἰτιολογιχὸὺς 
σύνδςσμος χεῖται, ἀντὶ τοῦ, ἵνα γὰρ, ἔστι τὸ,ε xat, » 
ἵνα «φανερωθέντος τοῦ ᾿Αρχιποίμενος, κομεεῖσθς 
τὸν » τῆς ἀφθαρσίας «στέφανον. 1—« Πάντες δὲ ἆλ- 
λήλοις ὑποτασσόμενοι, τὴν ταπεινοφροσύνην ἔγκομ- 
6θώσασθε * ὅτι ὁ θεὺς ὑπερηφάνοις ἀντιτάασετα:, 
ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν. » Τὸ, « Ἐγχομδώσασθε,ν 
ἀντὶ τοῦ, ἐνειλήσασθε, περιθάλεσθε * ἃ ἀναδάλεαθε, 
ἀναστείλασθε. 


€ Ταπεινώθητε οὖν ὑπὸ τὴν χραταιὰν χεῖρα ceo 
θεοῦ, ἵνα ὑψώσῃ ὑμᾶς ἓν χαιρῷ, πᾶσαν τὴν µέρι- 
μναν ὑμῶν ἐπιῤῥίψφαντες ἐπὶ αὐτὸν, ὅτι αὐτῷ μέλει 
περὶ ὑμῶν. » — «Καιρὸν » τὸν ἐπιτῄήδειόν φησιν, 
ὡς xal ὁ Δαθίδ. ε Ὁ τὸν χαρπὸν αὑτοῦ δώσει iv 
καιρῷ αὐτοῦ» πρόσχειται δὲ τὸ, ε Ev. χαιρῷ ^ b 
πρὸς γὰρ τὴν ἓν τῷ μέλλοντι αἰῶνι Ὀψωσιν παρα- 
πέμπεται, Ἶτις καὶ [μόνη ὄψωσις] ὡς ἀναλλοίωτο: 


habenda; que sola invariabilis ac perpetua est. p xat διαιωνίνουσα. Ἡ vip ἐνταῦθα ὕψωσις οὐχ ἆσφα- 


Exaltatio namque, qux in hoc seculo obtinetur, nec 
secura, neque stabilis est ; quippe qua citius quam 
advenit, evanescit. At humilitate veram exaltatie- 
nem comparari, et ipse Dominus diserte docet hís 
verbis ** : « Omnisqui se exaltat bumiliabitur, et 
qui se humiliat exaltabitur. » Et"* : « Si quis vult 
primus esse, erit omnium novissimus. »  Innuit 
autem per illud, « in tempore suo, » vut diximus, 
etiam in futuro seculo promitti humilibus exalta- 
tionem. Stabilitatem euim ct immobilitatem res 


15 Joan. xut, 11. Τὸ Coloss. 111, 4. 


" Psal, 1, 2. '5 Luc. xiv, 11, xvii, 14. 


λὴς, οὐδὲ βεθαία, ἀλλὰ θἄττον ἡ ὑψωθῆναι τακει- 
νονµένη. Τῆσδε ταπεινώσεως, τῆς τὸ Uo; ποινύ- 
σης, χοὶ αὐτὸς 6 Κύριός φησι * « Πᾶς ὀὑψῶν ἑαυτὸν, 
κακεινωθήσεται * χαὶ ὁ ταπεινῶν ἑαυτὸν, ὑγωθήσ:- 
ται ^ » καὶ, ε Ὁ θέλων Ev ὑμῖν elvat πρῶτος, ἕστω 
πάντων ἔσχατος. » Ἠνίξατο δὲ [διὰ τοῦ, « ἓν χαιρῷ,] 
ὡς ἔφημεν, χαὶ τὸ εἰς τὸν μάλλοντα aliova ἔπαγ- 
γέλλεσθαι τὴν ἀπὺ τῆς ταπεινώσεως ὕψωσιν. Ὁ γὰρ 
τῶν ἀναλλοιώτων καιρὸς iv τῷ μέλλοντι αἰῶνι. Εἶτα 
τὸ δέος ἀφαιρῶν τὸ τῆς ταπεινώσεως, φησί * Mt δὲ- 


1 Marc, 1x, 21. 


DBonifacti Finetti nota, 


(6) Vulg. habet, insinuate. 


(7) Vul;., in tempore visitationis. 




















1213 


EXPOSITIO IN EPIST. | S. PETIU. — CAP. V. 


1250 


δίθι, πᾶσαν τὴν pép:pváv σου Exi Κύριον ῥίψας. A quxque nonnisi in futuro szecllo sortientur. Dcinde 


ovt γὰρ µέλει, τοι φροντὶς ἀπύχειται τοὔτων 
ἁπαντων. 


ε Νήψατε, Υρηγορήαατε * ὁ ἀντίδιχος ὑμῶν διά- 
6ολος ὡς ᾽ λέων ὠρυόμενος περιπατεῖ, ζητῶν τίνα 
χαταπ/ῃ. "Q ἀντίστητε στερεοὶ τῇ πίστει.» Toi, 
νοητῶς ὑπνοῦν εἰωθόσι (τοῦτο δέ ἐστι τὸ περὶ τὰ 
μάταια κεχηχέναι), xai ἀπὸ τούτων τὸ νηράλιον 
χαταθαρύνουσι τῶν ψυχῶν, τὸ πονηρὸν τῆς ἀπογνώ- 
σεως ἐπιπτδὰῇ θηρίον. Τοῦτο οὖν ἀσφαλιζόμενος ὁ 
Χριστοῦ µαθητὴς, ἐγρηγορέναι ἀεὶ παραινεῖ, xal 
φυλάττεσθαι τὸν τῶν ζιζανίων σπορέα, μήπως 
καθεύξδουσιν ἡμῖν [ftot ἁμελῶς χαὶ ῥᾳθύμως δια- 


ut trepidationem tolleret, quam humilitas excitare 
solet, Ne timeatis, inquit, sed omnem sollicitudi - 
nn vestram in. eum projicite : quoniam ipsi cura 
est et sollicitudo de his omnibus. 

Vgns. 8, 9. « Sobrii estote, et. viyilate : quia 
adversarius vester diabolus tanquam |οο rugiens 
eircuit qui»rens quem devoret. Cui resistite fortes 
in fide. » Eos qui spiritualiter dormiunt, hoc est, 
rebus vanis dediti sunt. (quo anime solertiam ob- 
iundentes, eam veluti sopitam reddunt), fera pes- 
$ima desperationis aggredi solet. Ut igitur contra 
ejus insultus nos muniat, hic Christi discipulus 
nos ad continuam vigilantiam adhortatur, et ut a 
zizaniorum &eminatore sedulo caveamus monet: 


θιοῦσι,] λάθοι πονηροὺς ἐπισπείρας λογιαμοὺς, καὶ B ne dormientibus, hoc est negligenter segniterque 


4f ὄντως ἁποδουχολῆτας ζωῆς. Οὑὺ γὰρ παύεται, 
φησὶν, € ὡς λέων ὠρυόμενος » πἐριέρχεσθαι, « ζη- 
τῶν τίνα καταπίῃ. » Περὶ τῆς τοιαύτης δὲ ἀνενδύ- 
του ἐπιθουλῆς χαὶ Ίου στῖνος ὁ ἅγιος µᾶρτυς, xai τῖς 
ἐτ.μελοὺς αὐτοῦ πανουργίας τὴν αἰτίαν παρατιθέ- 
ενος, qnalv, ὡς ὃ διάθολος πρὸ τῆς τοῦ Κυρίου 
παρουσίας, οὐκ δει τρανᾶς οὕτω τῆς ἑαυτοῦ ttpu»- 
ρίας τὴν δύναμιν, των θείων προφρητῶν αἰνιγματω- 
δῶς αὑτὴν διαγορευσάντων (ὡς Ἡσαῖας, ὑπὸ mpos- 
cT τοῦ ᾿Ασυρίου mdsav τὴν xarà τὸν ὅ,άδολον 
δραματουργίαν ἑκτραγφδῶν ἐπεχάλυψεν) * ἓν οἷς 
δὲ τοῦ Κυρίου παραγενοµένου, τῷ διαδὀλῳ σαφῶς 
ἁποχεῖσθαι xal ἑτοιμασθῆναι τὸ αἰώνιον mop καὶ 
ποῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ᾖσθετο, οὗ παύεται τοῖς πιστοῖς 


ἐπιδουλεύειν, πολλοὺς ἔχειν βονλόμενος χοινωνοὺς C 


πῆς ἑχυτοῦ ἀποστάσεως * ὣς ἂν μὴ μόνος αἰσχύνοιτο 
ἀνεχόμενος, ψυχρᾷ ταύτῃ xal βασχάνῳ συγχροτού- 
µενος παραμυθίἰᾳ. « Ἑϊδότες, τὰ αὐτὰ τῶν παθηµά- 
των τῇ iv χόσµῳ ἁδελφότητι ὑμῶν ἐπιτελεῖσθαι » 
"A Éorxe, πολλαϊῖς ταῖς διὰ Χριστὸν θλίψεσι χατεί- 
χουτο [οὗτο:] πρὸς οὓς ὁ Πέτρος ταῦτα Ὑράψας, xol 
ἅνω xal χάτω τῖς ᾿ἘπιστολῖΏς τοῦτο παραμυθεῖται * 
εχεὶ μὲν, διὰ τοῦ χοινωνοὺς αὐτοὺς γίνεσθαι τ..ν 
τοῦ Κυρίου παθηµάτων, xal τῆς ἀποχαλυπτομένης 
δ.ἔτς xir pavópouc ἐνταῦθα δὲ, δ.ὰ τοῦ ph µόγους 
πάσχειν, ἁλλὰ xal πάντας τοὺς κατὰ τὸ χόσμον τι” 
στούς, 


ε 'D δὶ θεὺς πάσης χάριτος, ὁ χαλέσας ὑμᾶς εἰς 
τὴν αἰώνιον αὐτοῦ δόξαν kv Χριστῷ Ἰησοῦ, ὀλίγον 
παθόντας, αὑτὸς καταρτίσαι ὑμᾶς, σττρίδαι, σθενώ- 
σαι, θεµελιώσαι. Αὐτῷ 1j δόδα xal τὸ χράτος εἰς τοὺς 
αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. » Καὶ ἀρχόμενος τῆς 
Ἐπιστολῆς, τὸν Πατέρα ἔλεγε δ.ὰ τοῦ Yioo ἑλεῆσαι 
ἡμᾶς * καὶ vov τελειῶν, τὸν αὑτὺν Πατέρα χαλέσαι 
Φ.ὰ τοῦ Y loo διδάσχει * τοῦτο vào αὐτοῖς σχοπὸς, τὸ 


D A 


viventibus nobis, pravas cogitationes clam super- 
seminct, 881 quibus a vera vita repellamur. Nun- 
quam cnim, inquit, cessat ille « tanquam leo ru- 
giens circumire querens quem devoret. » De hisce 
irrequietia diaboli insidiis sanctus Justinus Mar- 
tyr, solertis 3deo ejusdem nequiti: causam espli- 
cans, ita sit : Diabolus ante Domini adventum non 
adeo clare ac manifeste supplicii sui vim ac con» 
ditioncm noverat; quod prophete nonnisi ani- 
gmatice illud descripserunt (vclut Isaias qui eam in 
persona regis Assyrii universam diaboli tragaediam 
reprzsentans, quadantenus occu'tavit). At. cun, 
Domino in terris peregrinante, diabolus sibi ac 
angelis suis eternum iynem decretum eb. paratum 
es-e, perspicue iatellexit , nen cessat exinde flde- 
libus insidias struere, multos defectionis sug s0- 
cios habere cupiens, ne solus damnationis 1gno- 
miniom suslineat; sibi plaudens, αἱ vel hauc 
[rigidam et invidam cousolationem cousciscere sibi 
possit (8), « Scientes eamdem passionem ei, qua 
in mundo esl, vestri fraternitati fleri. » Multi, ut 
videtur, ex illis, 3d quos hzc scribit Petrus, affli- 
tlionibus propter Christum premcbantur. IHling et 
in principio οἱ in fine Epistola cos solatur : inibi 
quidem ea ratione, quod si nunc cpnsortes sunt 
passionum Christi, erunt eam glorim, quoe reve- 
landa est, colhiz:sredes ; hie vero, quod non illi soli 
paterentur, sed cuucti, qui per orbem dispersi sunt, 
fideles. 

ERS. 10, 11. « Deus autem omnis gratig qui vo- 
£avit nos in zternam suam gloriam in Christo 
Jesu, modicum passos ijse perlicict, confirmabit, 
solidabitque. ipsi gloria ei imperium, in secula 
seculorum. Amen. » Et in exordio Episjolae Patrem 
per Filium misereri diyjt, et nunc eam absol. 
vens, docet eumdem Patrem per Filium ad 
« giernam gloriam vocare : » scopus enim 


Bonifaeii Finetti note. 


(8) Integrum hoc Justini fragmentum refertur in 
£ppendice ij ejusdem Opecum edit. Paris. an. 1742, 
velut desumptum ex Joannis Antiocheni patriarche 
libro, cuitijulus Ἐχλογὴ κεφαλαίων ἀθροισθέντων 


ix διαφόρων β.δλίων, Delectus capitum delectorum en 
variis libris. Simile quid ex deperdito Justini li- 
bro coutra Marcionem refert. S. [renzus lib. v, 
n. 26. 





1951 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


15:2 


apastolorum erat hocce mysterium praedicare, A μυστήριον κηρύξαι, el καὶ μετὰ παρα.νέσεως c7 


quanquam hic simul cum exhortationé hoe fa. 
cit. . 

VEns. 19. « Per Silvanum fidelem fratrem vobis, 
ut arbitror, breviter scripsi , obsecraus et conte- 
stans, hane. esse veram gratiam Dei, in qua statis. 
Salutat vos, qua est in Babylone Selecta, et Marcus 
filius mcus. Salutate invicem in osculo sancto,Gra- 
tia vobis omnibus, qui estis in Christo Jesu. Amen. » 
Fidelis supra modum eral « Bilvanus » iste, et in 
proedicatione Evangelii fervidissimus, Quare et 
Paulus ipsius meminit, et eum adjutorem sibi as- 
sumit in Epistolis simul cum Timotheo, scribeus** : 
« Paulus, et3 Silvanus, et Timotlieus, » — « Ba- 
hylonem » hic Romam appellat ob sptcndorem, quo 
etiam Babylon multo tempore illustris fuit. « Sele- 
clam » vocat. Dei Ecclesiam, ας tomm erat, De 
« Marco » evangelista Uic loquitur ; $889 quem 
« filium » nominat, utique secundum Spiritum, 
non secundum carnem : cui etiam Evangelii con- 
scribendi munus imposuit. Cum vero Paulus scri- 
bat : « Salutate invicem in osculo sancto; » iste 
ε in osculo, » ait, « charitatis, » idem signilicans : 
noverat enim etiam Paulus charitatem in Domino 
omnibus virtutibus, ac ipsi quoque propter Chri- 
$lum martyrio, prestare. Is igitur « oseulum san- 
ctum » illud intelligit, quod in Deo et propter 
Deum datur: hic autem illud vocat « osculum 
charitatis , » éjas scilicet qua vera dilectio csl, 
Quocirca etiam subdit : « Pax vobis omnibus, qui 
estis in Christo Jesu. » Non autem communem seu 
humanam pacem hic intelligit, sed eam, quam 
Cbristus Doininus ad passionem perrecturus edit, 
icens*! ; «Pacem relinquo vobis : » statimque hu- 
jus a communi pace discrimen subjungens : « Non 
4uomodo , » ait, « mundus dat : » non enim pro- 
pter naturalem affectionem colenda pax vobis est , 
sed per conjunctionem in sancta charitate , sicque 
inimicorum ictus excipiendi. Caeterum ubique di- 
scipuli in fine, velut quoddam sigillum, addunt 
orationem : quo sinceram ac genuinam sanmctila- 
tem suam patefaciunt, At vero fuerunt. nonnulli 
ante nos, qui supradictum Marcum verum Petri fi- 
|n fuisse asserere non dubitarunt, non alio nixi 
fundamento, praeterquam quod Lucas in Actis 
apostolorum uarrat 53, Petrum, e carcere, in quem 
ab llerode conjectus fuerat, ab angelo mirabiliter 
eductum, et ab eo dimissum, « venisse ad domm 
Matiz matris Joannis, qui cognominatus est Mar- 
cus : » venisse scilicet eum volunt, tanquam ad 
propriam domum, et ad legitimam uxorem suam. 


Petri. apostoli Epistola prima Catholica, 
ptu est ab urbe Roma, constat 


^ [ Thess. 4, 2. *! Joan. xiv, 97. ** Act. zii, 


a, quc e£ri- 
versiculis 956, 


ποιοῦτι, 


ε Διὰ Σιλουανοῦ ὑμῖν τοῦ πιστοῦ ἁδελφ2οῦ, ὥς λο- 
γίκομσι, δι) ὀλίγων ἔγραφα, παραχαλῶν x3 ἔτι. 
μαρτυρῶν, ταύτην εἶναι ἀληθῆ χάριν τοῦ Geo5, εἰς ts 
ἑστήχατ:. ᾽Ασπόξεται ὑμᾶς ἡ kv Βαθυλῶνι {| ''Ex- 
κλησία] συνεχλεκτὴ, καὶ Mápxoc 6 υἷός pou. ᾿Αστί- 
062100: ἀλλήλους iv φιλήμαιτι ἀγάπη:. Εἰρήνη op» 
πᾷδι τοῖς £y Χριστῷ Ἰησοῦ. Αμήν. » Πιστὸς ὑπιρ- 
θαλλόντω; 6 Σιλουανὸς οὗτος, xa περὶ τὸ χξρυ"ᾳα 
ποοθύµως ἀγωνιξόμενος, ὄπουγε xat Παῦλος αὖτο 
μνημονεύει, xal συνεργὸν μετὰ Τιµοῦέου ἐν ταῖς 
Ἐπιστολαῖς παραλαμδάνει, « Παῦλος, γράφουν, χαὶ 
Σιλουανὸς xaX Τιμόθεος. » --ε«ΠΒαθυλῶνα » δὲ τε, 


D Ῥώμητν ὀνομάζει, διὰ τὸ περιφανὲ;, 8 καὶ ἡ Bat.- 


λὼν πολλῷ ypóvtp Éaytxev* « ἐκ)εχτὴν » δὲ τῖν ἐν 
τῇ Ῥώμῃ συστᾶσαν τοῦ θΕ.ῦ Ἐκχλησέαν. ε Már- 
xov 1 τὸν εὑαγγελιστῆν λέγει, δν χαὶ vlbv, καὶ 
Πνεῦμα, οὗ [κατὰ] σάρχα |καλεῖ. Τούτῳ δὲ xsi c 
Εὐαγγέλιον γράψφαι ἑπέτρεψε. Τοῦ Παύλου δὲ, «᾿Αστή- 
ξεσθε’ ἀλλήλους, Υράφοντος, tv. φιλήµατι ἁγίῳω,ι 
οὗτος, € ly φιλήµατι , μφηδὶν, ἀγάπης, ». salo 
ἐχείνῳ λέγων. Ἐπίσταται γὰρ xoi Παῦλος cv 
χατὰ Κύριον ἀγάπην µείζω πασῶν τῶν &psto, 
καὶ αὑτοῦ τοῦ κατὰ Χριστὸν μαρτυρίου. "Ex:i- 
vog μὲν οὖν, € φίλημα ἄγων,» τὸ ἀφωρισμένον ἓν 
θεῷ λέγει * οὗτος δὲ, « ἀγάπης φίληµα, » ttc. by- 
τως ἀγάπης * δ.ὸ xal ἐπάχει ' ε Eipfvy ὑμῖν πᾶσι 


C τοῖς ἐν Χριστῷ Ἰτσοῦ * } οὗ τῆς χοινῖς εἰρῆνης 


λέγων, τῆς χατὰ ἀνθρώπους, ἀλλὰ εἰρήνης αἱ- 
τοὺς τυχεῖν εὔχεται, ἧς αὐτοὺς xal ὁ Χριστὸς πρὸς 
πάθος χωρῶ» ἡδίωσε, λέγων " εΕἰρήνην ἀφέημι 
ὑμῖν » καὶ ἑπαγαγὼν τὸ διάφορων, « O9. χαθὼς 
6 κόσμος δίδωσιγ. » Οὺ Υὰρ δι ἐμπάθειαν εἱρτ- 
νευτέον, ἀλλὰ διὰ τὸ συνζεδεµένους ὑμᾶς τῇ &yá- 
πῃ, οὕτω τὰς ἀπὸ τῶν ἀντίπάλων ἐχδέχεσθαι βολάς. 
Πανταχ»ῦὈ δὲ, ὥσπερ σφρραγῖδα, ἐπ.τιθέντες οἱ τοῦ 
Κυρίου μαθηταὶ [τὴν] ἐπὶ Εέλει εὐχὴν, τὸ Ὑνήσιον 
τῆς αὑτῶν ἐμφαίνοντες ἁγιότητος, τινὲς ἑτόλμτταν 
τῶν πρὸ ὑμῶν [f. ἡμ.], |καὶ σαρχικὸν] υἱὸν ἆτοςτ- 
γαι τοῦτον τὸν Μάρχον τοῦ [θείου] Πέτρου, τεχµτ- 
ρίῳ χρησάµενοι τῷ ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἁποστόλων 
εΙρημένῳ Aouxd, ὅτι οὗτος 6 Πέτρος δι ἀγγένου 


D θεοῦ της φυλαχῆς ἐκθληθεὶς παραδόξως, bv fj ἔδα- 


λεν αὐτὸν Ἱρώδης, τοῦ χρηματ,τμοῦ τοῦ ἀγγέλου 
ἀφεθεὶς, « εἰς την olx[av ὥρμησε [τῆς] μητρὰδς Ἰω- 
άννου τοῦ ἐπικληθέντος Mágxou, » [ὡς] εἰς τῶν &zu- 
τοῦ οἰχίαν ἐπανελ(ὼν xal τὸν ,ομίμην αὐτυγον. 


Πέτρου ἁποστόλου "ExictcA Α’ Παθο.ικὴ 
ἐγράρη ἀπὸ Ῥώμηῆς ' Ctizor cc, 


12. 


1253 


— — —— —üÍ—R -- 


— — ———M — (μμ... 








EXPOSITIO IN EP;ST. 1I S. PETRI. 





1251 


OEOSYAAKTOY 


APXIETHZKOIIOY BOYATAPIAZ 


THX ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ HETPOY 
ΕΞΗΓΗΣΙΣ. 


THEOPHYLACTI 


BULGARLE ARCIIIEPISCOPI 


EXPOSITIO IN EPISTOLAM II S. PETRI. 


ΥΠΟΘΕΣΙΣ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ A ABGUMENTUM SECUNDJE EPISTOL 
. — ΠΕΙΡΟΥ. 383 PETRI. 4 


Ἐπειδὴ xal ταύτην πάλιν αὑτὸς ὁ Πέτρος επι- 
στέλλει τοῖς ἤδη πιστεύσασιν. Ἔστι δὲ ἡ Ἐπιστολὴ 
ὑπόμνησις τῶν πρώτων. Εἰδὼς γὰρ, Τταχεῖαν αὐτοῦ 
ἔσεσθαι τὴν ἀνάλυσιν τοῦ σώματος, ἑσπούδασε πάν- 
τας ὑπομνῆσαι περ) ὧν χατηχέθγσαν τῆς διδασχαν 
λίας. Καὶ πρῶτον μὲν περὶ τῆς πίστεως ἐξηγεῖται, 
δειχνὺς αὑτὴν ἀπὸ τῶν προφητῶν εὐηγγελίσασθαι 
|f. -λίσθαι], καὶ ὅτι αἱ προφητεῖαι, αἱ περὶ τοῦ Σω- 
τῆρος, oux εἰσὶν ἀνθρώπιναι, ἀλλὰ παρὰ θεοῦ ἐλα- 
λήθησαν. "Έπειτα παραγγέλλει, μὴ προσέχειν τοῖς 
ἁπατῶσι, λέγων ἔσεσθαι αὑτῶν τὴν ἁπώλειαν, 
ὥσπερ χαὶ τῶν παραδάντων ἀγγέλων γέγονε. Προ- 
μηνύει δὲ ἐν τῇ Ἐπκιστολῇ, ἡμέρας ἔσεσθαι, ἐν aT; 
ἐμπαῖχται περιπατήσουσι, xai θελήσουσιν ἀπατᾷν 
σινας, λέγοντες, µάτην λέγεσθαι παρ) ἡμῶν τὴν 
παρουσίαν τοῦ Σωτῆρος, Ck τὸ Oel λέγεσθαι, xal 
µήπω παραγενέσθαι. ᾿Απὸ τούτων οὖν xat μάλιστα 
ἀπέχεσθαι παραγγέλλει, διδάσκων ph ὁλιγωρεῖν ἐν 
τοῖς χρόνοις. Mlávra vàp τὸν χρόνον μηδὲν εἶναι 
ἑιώπιον Κυρίου, διὰ τὸ xal τὴν μίαν ἡμέραν ὡς 
Κέλια ἔτη εἶναι, xal τὰ χίλια ἔτη ὡς ἡμέρα µία. 
Ἔσεσθαι 6k ταχέως τὴν ἡμέραν Κυρίου διαδεθαιοῦ- 
ται, xal ἀποδείχνυσι, καὶ ἐντέλλεται ἑτοίμους τε 
εἶναι πάντας εἰς αὐτὴν ἐν ἔργοις ἀγαθοῖς, καὶ &ya- 
πᾷν τὰ ὑπὸ τοῦ ἁποστόλου Πκύλου γραφέντα, xal 
ph προσέχειν τοῖς διαδάλλουσιν αὐτὰ, διὰ τὸ καὶ 
πάφας τὰς θείας Τραφὰς διαθἀλλειν αὐτοὺς. Ὕπο- 
μνήσας οὖν καὶ διδάξας πάντας προειδέναι τὰ πρἀγ- 
paca, παραινεῖ μὴ ἐκπίπτειν τοῦ σχοποῦ τῆς π.- 
στεως’ xal οὕτω τελειοῖ τὴν Ἐπιστολήν. 

ΚΕΦΑΛΑΙΑ THE ΑΥΤΗΣ B' ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ. 
c. Περὶ κ.ἠσέως τῆς àv. πίστει ἔργοις βεθαιου» 

µένης τοῖς τῆς ἀρετῆς, καὶ ἐλπίδος τῶν qis4- 

όντων ἀγαθῶν. 
β. Παραγγε ία εἰς ὑπόμρησυ» τῆς διδασκα.ίας 


[απο etiam Fpistolam Petrus ad eos, qui jam 
crediderant, scripsit. Est autem repetitio quzdam 
illerum qu: antea. dixerat. Sciens enim dissolu- 
tiouem corporis sui jam imminere, satagit, ad 
memoriam omnibus revocare doctrinam, qua im- 
buti faerant, Et. priino quidem de fide disserit, 
ostendens, càm a prophetis prenunufiatam fuisse , 
alque prophetias qux de Christo Salvatore sunt, 
non humano spiritu, sed Dei nutu et afflatu editas 
esse. Deinde monet, ne deceptoribus fidem habeaut, 
dicens, eos perituros, sicuti ongeli prevaricatores 
periere. Pradicit etiam tempus futurum, in quo 
impostores circumeuntes quzrant aliquos decipe- 
re, dicendo, in vranum prazdicari Salsatoris adven- 
tum, quippe qui semper prxedicatur, ct nunquam 
advenit. Precipitque, ut. ab hujusmodi hominibus 
solertissime caveamus, neve anitbo proptor teme 
poris diuturnitatem concidamus : eo quod apud 
ipsum una dies est tanquam mille anni, ct mille 
anni tanquam una dies. Cxeterum, prope esse diem 
Domini affirmat «c demonstrat; mandatque, ut 
omnes ad iliam per bona opera parati sint : ac^ ut 
acquiescant iis quie Paulus apostolus scripsit : 
neque aurem prabeant iis qui illa calumniantur ; 
cum ejusmodi homines ctiam reliquas Scripturas 
similiter calumnientur. Demum, cum omnes com- 
monuisset, ac rebus suis providere docuisset , 


ϱ hortistur, ne a fidei scopo aberrent. Quo Epistola 


huic &nem imponit. 


CAPITA SECUND.E UUJUS EPISTOL&. 
4 De vocatione per fidem operibus virtutum, ac epe 
futurorum bonorum firmandq. 


9. Adhortatio ad doctringm — receptam — memoria 


12:5 TIIEOPHYLACTI DULGARLE ARCHIEP. . 1256 
probe tenendam posl suum ez hac vita discessum ; A μετὰ τὴ» dráAveir avtov. Kal ἕχως ἐν ὄρει 


et quomodo in monte Thabor. Dei socem Christe θαδθὼρ τῆς tov Θεοῦ xspltov Χριστου ix- 
Domino atiestantem audierit. ήχουρε φωγῆς. 
5. Prwdictio de dolosa hereticorum iusuryectione, — Y. Πρόῤῥησις ἁπατηλῆς ἑπαναστάσεως αἱρετι- 
eorum impietate, et futuro supplicio. κῶν, ἀσεδείας δὲ αὐτῶν καὶ usAJAobDo nc xcJs- 
σεως. 


4. Κερει]ίο de hereticorum hominum malitia. Ubi δ. ᾿Επανάληγψις περὶ κακίας ἀνθρώπων αἷΓετι- 
. eliam 15 quod Chrisius Dominus ἐπ fine hujus xay. Ἐν ᾧ α ὅτι alzridioc £a: ὅὁ Χριστὶς 


seculi repente venturus sit. 2* Quod idcirco omni ἐπὶ συντελείᾳ τοῦδε τοῦ aloroc- β ὥστε δεῖ 
veiriute ornatos nos esse, oporieal. Εὐτρεπίᾷσθαι πἀάσῃ ἀρετῇ. 








dium tpi 


ΕΠΣΤΟΛΗ AEYTEPA 
ATIOZTOAOY IIETPOY 


|f « 


EPISTOLA SECUNDA 
SANCTI PETRI APOSTOLI. 


$84 CAPUT PRIMUM. p ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ. 


Vkas 4. « Simon Petrus. servus et apostolus « Συμεὼν Πέτρος xai ἀπόστολος Ἰησοῦ Χρισιιὸ 
*'esu Christi iis, qui cozequalem nobiscum sortiti «ol; ἰσότιμον ἡμῖν λαχοῦσι πίστιν ἐν δικαιοσύ- 
sunt fidem in justitia Dei nostri et. Salvatoris Jesu — vy τοῦ Θεοῦ ἡμῶν xal Σωτῆρος Ἰησοῦ Χριστοῦ. » 
Christi. » Nomen « Simon » abbreviatio quedam ἍΤοῦ « Συμεὼν, » «b Σίμων ὑποχορισμός ἔστιν, 
est nominis Simeon : qua ratione ex Metrodo- ὡς χαὶ τοῦ Μητρόδωρος τὸ Μηερᾶς , xal τοῦ 
rus fit Metras, ex Menadoro Menas, et ex Theodo- Μηνόδωρος «b Μηνᾶ;, xat τοῦ θεοδέσιος τὸ Θιυζᾶς. 
sius Theudas. 1a ipso vero initio Epistolze excitat — "Ex προοιµίων δὲ ἀνίστησι τὰ φρονήματα τῶν πι 
ο provocat üdelipm animos, ut apostolorum circa στευόντων, xal τὰς ψυχὰς, εἰς τὴν ἴσην αὐτοὺς e 
pradicatienem studium zemulentur ac zquent. Fas αεγείρων πρὸς τὸ χήρυγµα σπουδην τοῖς ἀποστόλο::. 
enim non est eos qui zqualem sorlili sunt gra- Οἱ γὰρ ἱσότιμον χάριν λαχόντες, ox ἂν δίκαιον 
iiam, ulli eorum inferiores esse, quibus :xwquales — [f. δίχαιοι] ὑστερεῖν τινος τούτων, ὧν [qo πεφή- 
declarat sunt. Übique vero eos excipit pace , νασι. Πανταχοῦ δὲ τῇ εἰρήνῃ αὐτοὺς περικροτῖ, ἣν 
quam et CGliristus dedit. postquam surrexit a mor- — xat ὁ Χριστὺς παρέσχεν ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν, x3 
4uis, et cum abiret ad Patrem, clanans? : ; Pax |, ἀπιὼν πρὺς τὸν Πατέρα, « εἰρήνην ὑμῖν » pow. 
vobis. » Et in ecclesiis rogamus, nobis dari « an- Καὶ ἐπὶ τῆς Ἐκκλησίας ἡμεῖς τὸν € Ky veio τῆς 
gelum pacis. » Et sacerdos hanc ab altari populo εἰρήνης » εὐχήμεθα δοθῆναι. Καὶ ὁ ἱερεὺς ταύτην 
impertit : quouiam illa mater est omnium bono- παρέχει τῷ λαῷ ἀπὸ τοῦ ἁγίου θυσιαστφρίο», ὅτι 
rum. Quapropter discipulis suis precepit, ut hanc αὕτη µήτηρ πάντων τῶν ἀγαθῶν. A xal ὁ Κύριος 
primum darent, quotiescunque domos ingrederen- τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς παρήγγειλε, ταύτην πρώτον 
ur. παρέχειν εἰς τὰς οἰχίας. 

Ngns. 9. « Gratia. vobis et pax adimpleatyr in $ Χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη πληθυνθείη ἐν Exvrvoct 
cognitione Dei, et Christi Jesu Domini npsti, » τοῦ θεοῦ xal Ἱ]ησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κνρίου ὁμῶν.) 
Verba sic ordinanda suni : 4 Vobis, qui in cogni- Τὸ é£zc οὕτως * 4 Ὑμῖν τοῖς ἐν ἐπιγνώσει τοῦ 
' tione Dei, et Christi Jesu aqualem fidem sortiti — 800 xal Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἰσότι- 
estis, per justitiam Dei nostri, gratja et pax adim- μον ἡμῖν πίστιν λαχοὺσι, διᾷ τῆς δικαιοσύνης τοῦ 
pleatur. » ^. θεοῦ ἡμῶν, χάρις xal εἰρήνη πληθυνθείη, » 

Vegas. 8. « Quomodo omnia nobis divinz vir(u-/ « Ὡς «ávs2 ἡμὶν τῆς θείας δυνάµεως αὐτοῦ τὰ 
tis sug, que ad vitam et pietatem donata sunt, — «b; Qotv χαὶ εὐσεδείαν δεδωρηµένης, διὰ τῆς ἐτ'» 
per cognitionem ejus, qui vocavit nos prepria glo- p) Υνώσεως τοῦ χαλέσαντος ἡμᾶς διὰ δόξης xai épsztiv 


' Luc. xiv, 56; Joan. xs, 10 ct 26. 








1951 


EXPOSITIO IN EPIST. II S. PETRI. — CAP. Ι. 


-- 


1251 


δι ὧν τὰ τίμια χαὶ µέγιστα ἡμῖν ἐπαγγέλματα A ria. οἱ virtute, Per. quem maxima. et. pritio:3 


δεδώρηται. Τὸ ἑξῆς οὕτω" Χάρις ὑμῖν xal εἰρή- 
vn, ὡς πάντα πρὸς ζωὴν xaX εὐσέθειαν ἓν τῇ ἐπι- 
γνώσει τοῦ θεοὺ χαὶ Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν, διὰ 
τῆς θείας αὐτοῦ δυνάµεως τῆς χάριτος ταύτης ὑμῖν 
δωρησαµένης εἰς τὴν ἑπίγνωσιν τῆς δόξης xal &p:- 
τῆς, £C ὧν τὰ μέγιστα ἑπαγγέλματα ἑδωρήθη᾽ ἵνα 
ἀποφυγόντες τὴν χοσμιχὴν qOopxv, τὸν δι ἐπ'θυ- 
µίας ἐγγινομένην», Υένησθε χοινωνοὶ θείας φύσεως. 
Ἕλλλως * Ai μαχεοῦ μὲν ἁποδέδοται" ἔστι δὲ ἡ 
διάνοια arm Ὡς µυρία λαδόντες ἀγαθὰ διὰ τῆς 
δυνάµεως τοῦ Χριστοῦ, δυνάµεθα χαὶ θείας φύσεως 
γενέσθαι Χχοινωνοὶ, xal πρὺς ζωὴν καὶ εὐσέθειαν 
ἀναχθΏῆναι, ὀφείλομεν πολιτεύεσθαι οὕτως, ὡς ἔπι- 
χορηγεῖν τῇ πίστει τὴν &ápeckhv, χαὶ διὰ τῆς ἀρετῆς 
εἰς τὴν χατ εὐσέδειαν προχοπὴν, ἕως εἰς τὸ τέλειον 
τῶν ἀγαθῶν, Db ἐστιν ἀγάπη, ἔλθωμεν. θείας ^t 
Χοινωνοὶ φύσεως Υεγόναµεν διὰ τῖς τοῦ Κυρίου xat 
θεοῦ ἐπιδημίας, ἀπαρχὶν τῖς ἡμετέρας φύσεως ἓν 
ἑαυτῷ ὑποστήσαντός τε xal ἁγιάσαντος τῇ προσ)η- 
yet. Ei δὲ ἡ ἁπαρχὴ ἁγία, καὶ τὸ φύραμα. Φθορὰν 
δὲ τὴν ἀπὸ τῆς χοσμιχῆς ἐπιθυμία; φησὶν, ὡς ix 
φθαρτῶν τε xal περὶ φθαρτὰ συγχειµένης. 


c "Iva διὰ τούτων γένησθε θείας φύσεως χοινωνοὶ 
ἀπορυγόντες τῆς àv χόσµμῳ ἐν ἐπιθυμίαᾳ φθορᾶς. » 
Τὸ ἑξῆς οὕτως" "Iva ἁπαλλαγέντες τῆς ἐν χόσμφ 
φθορᾶς, τῆς ἓν ἐπιθυμίᾳ σαρχικῇ τελουµένης, vé- 


nobis promissa donavit. » Ordo hic est: Graii 
vobis et pax sit; quemadmodum omnia ad vitau 
el pietatem, in coguitione Dei et Jesu Christi 
Domini nostri, per ipsius potentiam, quae vos hac 
gratia donavit, 385 «d cognitionem glorie et 
virtutis, per quie masima promissa donata sunt : 
uL evitantes mundanam corruptionem, quie per 
concupiscentiam | ingeneratur, ceíficiamiui divine 
consortes natura. Aliter: fuse equidem ista in 
textu. deducta. sunt : attainen sensus liue. redit : 
Cum innumera per Christi virtutem bona recepe- 
rimus; possumus eliam (leri divin:e consortes 
nature, et ad. vitam et pictatem perduci. Verum 
ila conversari debemus, ut flle exerccamus viitu- 
tem, ac per viriutem in pietatem  proficiamus : 
donec tandem ad peifectissimum bonorum, nemp: 
charitatem, perveniamus. Divini auten; consortes 
naturze effecti sumus per. Domini adventu:n : quo 
primitias naturz nostre in seipso assumpsit, et 
assumen 'o sanctificavit. Si autem primurdia sancta 
suun!, el ipsa massa sancta sit oportet. Corruptio- 
nem vero eam hic dicit, quae ex mundana concu- 
piscentia procedit . quippe quà ex corruptibilibus 
constat, οἱ in corruptibilia tendit. 


« Ut per hac efficiamini divine consortes natu- 
re, fugientes ejus qu: in mundo est, concupiscen- 
tige corruptionem. » ld est: Ut a mundana .corru- 
ptione, qui in concupiscentia carnali perficitur, 


νοισθε θείας φύσεως κΧοινωνοί. Τὸ γὰρ, « ἀποφν- C liberati, efficiamini divinz consortes naturz. lllud 


γόντες, » ἀντὶ τοῦ, ἁπαλλαγέντες, ἐστίν. 


εΚαὶ αὐτὸ δὲ τοῦτο, σπουδἣν παρεισενέγχαντες, 
ἐπιχορηγήσατε ἐν τῇ πίστει ὑμῶν τὴν ἀρετὴν, ἐν δὲ 
τῇ ἀρετῇ τὴν γνῶσιν, bv. δὲ τῇ γνώσει τὴν ἐγχρά- 
τειαν, ἓν δὲ τῇ ἐγχρατείᾳ τὴν ὑπομονὴν, kv δὲ τῇ 
ὑπομονῇ thv εὐσέδειαν, ἓν δὲ τῇ εὐσεθείᾳ τὴν φιλ- 
αδελφίαν , ἐν δὲ τῇ φ.λαδελφἰᾳ τὴν ἀγόπην. » 
Βαθμοὺς «ῆς προχοπῆς ἐπίστατα:, πρώτην τὸν mí 
στιν, τις θεµέλιός ἐστι τῶν ἀγαθῶν χαὶ χρηπίς᾽ 
εἶτα δευτέραν « τὴν ἀρετῆν, » ᾖτοι τὰ ἔργα χωρὶς 
γὰρ τούτων ἡ πίστις « νεχρὰ, » ὡς ὁ Ἰάκωδός φη- 
σιν. Ἐπὶ τούτοις εἡ γνῶσι;. » Ti; δὲ αὕτη; Ἡ 
τῶν τοῦ Θεοῦ ἁποχρύφων μυστηρίων εἴδησις, $51; 
οὐ τῷ τυχόντι ἐμφιλοχωρεῖ, ἀλλὰ τῷ δι ἔργων 
κρειττόνων thy ἓξ.ν γεγυμνασμένῳ. Ἐπὶ τούτοις € ἡ 
ἐγχράτεια. 2 Δεῖ. γὰρ καὶ ταύτης τῷ πρὺς μέτρου 
ἀφιχομένῳ, ὡς ἂν μὴ ἱξνθρίζοι τῷ µεγέθει τῆς δω- 
ρεᾶς. Ἐπειδὶ δὲ ὡς οὐχ ἔστιν ἐπὶ μικρῷ χρώµενον 
τῇ ἑγκρατείχ βεθαίαν χεχτῆσθαι [xv] τὴν δωρεὰν, 
φιλούντων ἆξὶ τῶν παθῶν, [f. add. τὰ] τῆς xzsaY- 
χούσης ἐλευθερίας ταῦ-α ἐπὶ τὸ χεῖρον προάγεαθαι 
ἡ ὑπομονὴ ἐπεισελθοῦσα, τὸ πᾶν xazeipyásato, xai 
τὴν εὐσέδειαν προεξένησε, τελειοτέραν ἀπεργασα- 
µένη τὴν εἰς Θεὸν πεποίθησιν. Διὸ καὶ τῇ εὐσεθείᾳ 
ἡ φιλαδελφία προσεπορίσθη, καὶ ἐπὶ πᾶσι τὸ πάντων 
τῶν ἀγαθῶν πλήρωμα, fj ἀγάπη, ὡς Παύλῳ xai τῇ 
ἀληθείᾳ δοχεῖ. Λὕτη γὰρ καὶ τὸν τοῦ θεοὺῦ Yibv xai 
τὸν τούτου Πατέρα ἑξεδιάσατο" τὸν μὲν, τὸν ἀγα- 


ParRoL, Ga. CXXV. 


D 


enim « fugientes » idem est, ac liberati, 


Vgns. 9-7. « Vos autem curam omnem subinfe- 
rentes ministrate in fide vestra virtutem, in virtute 
autem scientiam. In scientia autem. abstinentiam, 
in abstinentia autem palienti:umn, in patientia autem 
pietatem. In pietate 2autem. amorem | fraternitatis, 
in amore autem fraternitatis charitatem, » Gradus, 
quibus proficiendum nobis est, hic ob oculos po- 
nit. Et quidem primo loco statuil « fidem, » quie 
omnium bonorum operum fundamentum est οἱ 
basis. Deinde « virtutem, » loc. est bona opera : 
nam $iue istis fides « mortua est, » ut sanctus 
Jacobus ait. Succedil « scientia. » Quanaum autem 
illa? Nempe, secretorum Dei mysieriorum cogni» 
tio : qua non cuique palet, sed ei, qui se in prze- 
stantioribus operibus continenter exercet. Postea 
« abstinentia, » seu temperantia. Nam et lac opus 
Labet, qui ad bonam mensuram pervenit, ne doni 
magnitudiue insolentius efferatur. Quoniam vero 
fleri non potest, ut qui ad breve tempus tetnperan- 
Lam servavit, lirinmum ac securum donum possi- 
deat (quandoquidein semper nituntur passiunes ea, 
qiie libertati contraria. sunt, tollefe, et in pejora 
couvertere) ; superveniens « patientia, » rem oni- 
nem con(ücit : nam et pietatem conciliat, et períe- 
ctiorem in Deum fiduciam elargitur, Quare etiam 
pietati supperadditur « amor (fraternitatis, » seu 
« fraternus :» et. post. omnia, ea. qua sccundum 

&0 


12353 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


136 


Paulum. οἱ veritatem, est bonorum omnium 486 A 5:5» αὑτοῦ δοῦναι' τν 6: YU, τὸ αἵμα aj. 


plenitudo, cliaritas * : h:ec namque et Dei Filio, ac 


ὑπὲρ ἡμῶν ἐχχέαι, 


weterno ejus Patri vim. quodammodo intulit; !uic quidem ut Filium suum dilectum nobis daret; 
ili vero, ut sanguinem suum pro nobis cffundevet. 


Vgns. 8. « llxc enim si vobiscum  acsiut. «t 
superent, non vacuos nec sine fructu vos cousti- 
tient, in Domini nostri Jesu. Christi coguitioue, » 
— « H»c : » nempe, fides, virtus, scientia, absti- 
nentia, Seu temperantia, patientia, pietas, amor 
frateruus, et eliaritàs ; quae non so:um adesse. da- 
bent, sed et. superare, scu abuudare : si. namuue 
illarum przsentia prodest, multo magis abundan- 
tia, Sed quinam. est. ipsarum utilitas? Quod (ilu 
ciam et scceurititem tribuant in. secundo Domini 
adventu. Qui enim, veniente judiee in gloria, et 
plusquam solis radii coruscaute, his ornatus ac muni- 
tus nou. [αυ], exczecabitur : aut si etiam — visum 
ineolume.n reüneat, non lamen vel sic. absque 
esione sp'endidissimum illuJ jubar intueri poter.t : 
quandoquidez nimius fulgor debiles oculos fa: le 
perstringit, eisque tenebras ctiam affuudere $o!e:. 

Vrns. 9, 10. « Cui enim non presto sunt liec, 
cxcus est, et manu tentans, obl vionem. accipiens 
purgationis veteruin. suorum delictorum. Quapio- 
pter, fratres, magis salagite, ul. per bona opera 
ο vestram. vocalionem faciatis. » — « Manu 
tentare ». (Grace. μνωπάζειν) idem est ac czcu- 
tire : ducitur eniin. ἀπὸ τῶν μνῶν seu a muribus 
vel talpis, qui sub terra in omnimoda obseuritate 
versantur. liec autem. sententia. süniliá est. iili 
beati Jacobi dicio : « Si quis auditor esl verbi, et 
non factor, dice comparab.tur viro coneideranti 
vultum nativitatis sux in speculo *. » Nam ο 
hune, cum cognosceret, se sancto baptisiuate 
mulis exsolutuin esse peceatis, scire oportebat, ου 
ipso quod purgatus ac sanctitatem adeptus si, 
vigilandum et en.tendum indesinenter sibi esse, 
ut dieto modo sanctita em, sine qua Deum nemo 
videt, sarlam tectaimque servaret : quod ille obli- 
tus est... «€ Quapropter, ait, magis salagitle » ut fir- 
mam ac pcermaneutem — facialis vocalionem οἱ 
electionem vestram : hoc est, ut in i.s, de quibus 
in electioue el vocatione vestra instructi estis, sitis 


n 


« Ταῦτα γὰρ ὑμῖν ὑπάρχοντα xal πλεονάζοντα, 
οὐχ ἀργοὺς, οὐδὲ ἀκάρπους χαθἰστησιν εἰς τὴν του 
Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπίγνωσιν. » ---ε Ta» 
τα,» mola; Ἡ πίστες, d ἀρετὴῆ, f Υνῶσις, fj ir 
αράτεια, dj ὑπομονὰ, tj εὐσέθεια, dj φ:λαδελςία, d 
ἀγάπῃη  ἅτινα οὐ µόνον παρεῖναι δεῖ, ἀλλὰ χαὶ -λευ- 
νάνειν. El γάρ dj παρουσία ὠφελεῖ, πολλῷ piii 
à περιουσία. Τίς δὲ ἡ ἐξ αὐτῶν ὠφέλεια, f) 3 za 
ῥησίχν εἰς rtv τοῦ Kupíou δευτέραν παρουσίαν 
ἔχειν; Ti γὰρ μὴ ἔχοντι ταῦτα, ἐν δόξῃ τοῦ Kore 
παραγενομένον, xal ὡς ἡλίου ἁπαστράπτοντος, tj 
φλωσις ἐπακολουθεῖ, ὄπουχε καὶ εἰ ἕῤῥῥωτο τὴν ὄνιν, 
oj0i οὕτως ἑνῆην αὐτῷ ἁπαθῶς ἑνορᾷν τὸ ὑπέρλαμ- 
προν, πεφυχότος ἀεὶ τοῦ ἄγαν τῷ φωτὶ ἁποστί]- 
θοντος [αμαυροῦν τῶν ἀσθενῶς xp, αὐτὸ τὸν ὀφθ1λ- 
μὶν ἐἔπιρ: δ2ντω,]. 


"Q γὰρ μὴ πἀρεστι ταῦτα, τυφλός ἐστι μΌωπάξων, 
λήθη» λαδὼν τοῦ καθαρισμοὺ τῶν πάλαι αὑτο 
ἁαρτιῶν. Διὸ μᾶλλον, ἀδελφοὶ, σπουδάσατε βεβαίαν 
ὑμῶν thv κλῆσιν xal ἐχλογὴν ποιεῖσβαι. » —« Μνω- 
πάζειν » τὸ τυφλώττειν εἴρηται, ἀπὸ τῶν ὑπὸ τῇ’ 
γῆν μυῶν τυφλῶν εἰς ἅπαν διατελούντω». Τοῦτο 
δὲ ὅμοιόν ἐστι τῷ ὑπὸ τοῦ µαχαρίου Ἰαχώδου εἰρη- 
µένῳ, ὅτι « Ec τις ἀχροατῆς λόγου [iov] xal οὗ 
ποιητῆς, οὗτος ἔοικεν ἀνδρὶ κατανοοῦντι τὸ πρόσ- 
ωπον τῖς γενέσεως αὐτοῦ ἓν ἑσόπτρῳ.» Καὶ γὰρ χα» 
οὗτος ἐπιγνοὺς ἑαυτὸν διὰ τοῦ χαθαρθῆναι τῷ ἁγίψ 
βαπτίσµατι, ὅτι πλήθους ἁμαρτιών ἐξεπλύθη, δέο) 
ε.λέναι, ὅτι χαθαρθεὶς, xol ἁγιότητα ἔλαθε, νίσο», 
ἵνα διὰ τούτου τηρῇ τὸν ἁγιασμὸν, οὗ γωρὶς οὐδεὶς 
ὄψεται τὸν Κύριον, ὁ δὲ ἐπελάθετο. ε Àb, quii, 
μᾶλλον, ἀδελφοί µου, σπουδάσατε µόν:μον » Osixvov- 
τες € τὴν κλῆσιν ὑμῶν καὶ ἐχλογὴν, » τοῦτ ἔστι 
τὸν χατηχητικὸν λόγον, ὃν παρὰ «τὴν ἐχλογῆν ὑμῶν ) 
ἠκούσατε, καὶ «τὴν χλῆσιν ν ἀνεπίληπτοι εἶναι, ἵνα 
μὴ ὡς ἐπιλελησμένοι τῆς δωρεᾶς τοῦ Θεοῦ xp 
θῆτε, ἀλλὰ µείνητεε βεδαίαν τὴν χλῆσιν ὑμῶν ? 
ἔχοντες. 


irreprehensibiles; ne tanquam divini muneris obliti condemuemini, sed potius firmam ac certam vo- 


cationem — vestram | perseverantes habeatis. 


Vrns. 10-12. « Ilaec eniin facientes μοι pecca- p 


vitis aliquan.fo. Sic euim abundanter inivistrabitur 
vobis introitus in zlernum regnum Jesu Christi. 
Propter quod incipiam vos semper coumonere de 
his. » — «llic facientes. » Quaenam? Ea, quae 
prafatus est ; nempe, virtutem, scientiam, etc. Áni- 
madverte vero, quomodo, cum primu mterroresupre 
mi judicis eos persuadere sategisset, nuuc 387 
proposito praenio, videlicet « introitu iu ternum 
regnuin Det, » adhortationem suam prosequitur. 

VEns. 19 14. « Et quidem scientes, et confirma- 
los vos in praesenti veritate. Justum autem arbi- 
"o (oa 


N , 


* [ Cor. xin, 15... ? Jac. 1, 23. 


€ Ταῦτα γὰρ ποιοῦντες, οὐ μὴ πταίσητέ ποῖξ. 
Οὕτω γὰρ πλουσίως ἐπιχορηγτθήσεται ὑμῖν ἡ e:o- 
οδος εἰς τὴν αἰώνιον βασιλείαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν χαὶ 
Σωτῆρος Ἰησοῦ Χριστοῦ. Διὸ οὐχ ἀμελήσω, ἀελὑμᾶς 
ὑπομιμνήσχειν περὶ τούτων. » — « Ταῦτα ποιον” 
τες. » [loia; Τὰ προδιρηµένα * oloy, τὴν ἀρετῆν. 
την γνῶσιν, xal τὰ ἑξῆς. Σχόπει δὲ, πῶς πρότερον 
ἀπὸ τῶν φοθερωτέρων προτρεφάµενος τοῦ βήµατο; 
τοῦ Κριτοῦ, νῦν ἀπὸ τῶν ἀγαθῶν προτρέπεται τῆς 
εἰσόδου, «n; εἰς « thv αἰώνιον βασιλείαν τοῦ θεο». ) 

«€ Καίΐπερ εἰδότας xal ἑστηριγμένους bv τῇ παρ- 
οὔσῃ ἀληθείᾳ. Δίχαιον δὲ ἡγοῦμαι, ἐφ᾽ ὅσον εἰμὶ ἓν 








pv 


συν 


-"- 


1951 EXPOSITIO IN EPIST. IL S. PETRI. — CAP. I. 1262 
τούτῳ τῷ αχηνώµατι, διεγείρειν ὑμᾶς ἓν ὑπομνήσει, A tror, quandiu sum in hoc tabernaculo, suscitare 


εἰδὼς, ὅτι ταχινή ἐστιν ἡ ἀπόθεσις τοῦ σχηνώµα- 
τός µου, καθὼς xal ὁ Κύριος ἡμῶν "Incouz Χριστὸς 
ἑδίλωσέ µοι. » "Iva. μὴ δόξωσ. συνεχῶς ἀναμιμνη- 
σχόµενο' περὶ τῶν αὐτῶν», ὡς tig ἀργίαν ὄντὲς 
νατεγνωσμένοι ταῦτα ἀκούουσι, καὶ λυπηθώσιν, 
ἐπήγαγε τὸ, « Καΐπερ εἰἶδότας καὶ ἑστηριγμέν.ὺς 
ἐν τῇ παρούὐσῃ ἀληθείᾳ. » Λἱτίαν δὲ ἁτοδιδοὺυς τῆς 
συνεχοῦς ὑπομνήσεως, ἐπήγαγξ τὸ, « εἰδέναι τα- 
χεῖαν » ἔσεσθαι την ἀπὸ τοῦ σώµατο; αὐτοῦ τούτου 
ἀπ. λ)ανγἡν. . 


€ Ἑπουδάσω δὲ xal ἑκάστοτε ἔχειν ὑμᾶς ταῦτα, 
xai μετὰ την ἐμὴην ἔἕξιδον τὴν τούτω» µνή- 
µην ποιεῖσθαι. ». Τοῦτό τινες ἐν ὑπερθατῷ ἀκοῦον- 
τες, οἵου τὸ, « Σπουδάσω δὲ vol μετὰ την ἐμὶν ἕξ- 
οδο» ἔχειν ἡμᾶς ἑκάστοτε » (τοῦτ' ἔστι, χαθεκάστην 
καὶ δ,ηνεχῶς) « τὴν τούτων μνήμην, » βούλονται 
ἡεαριστᾶν ἀπὸ τούτου, ὅτι xal µετὰ θάνατον οἱ ἅγινι 
µέμνηνται τῶν ἆδὲ, xol πρεσθεύουσιν ὑπὲρ τῶν 
ὅ «ντων, ὥσπερ οὐκ ἔξω πίστεως ἐναργοὺς [f. -Y2».] 
ὀσπμέραι τοῦτο Υινόµενον ὀρώντων, τῶν ἔπιχοαλου- 
µένων τὴν θείαν αὑτῶν χάριν. Καὶ τοῦτο μὲν οὕτως 
ἐκεῖνοι. "Άλλοι 6X οὕτως ἔχειν περὶ τούτου ἁπὶὼς 
βούλυνται τοῦ ῥητοῦ καὶ νοεῖν, ὅτι τὸ, «€. Σπουδαςω 
μετὰ xtv Bg» E2000) ἔχειν ὑμᾶς ἑχάστοτε τὴν τοῦ- 
των μνήμην, » οἱωνεὶ διὰ τοῦτο ἑνδελεχῶς ὑμῖν 
πιείµεθα |f. ἐπιχκείμ.]. τὰ αὐτὰ ὑμῖν ἑπάδοντες, 
ὡς ἂν ἕξιν ὑμῖν ἑμποιῄσαντες πεοὶ τούτων, ἀλλ᾽ οὗ 
γατάγνωτιν ἀνηχοῖας καὶ ἁμαθίας, ἔχητε τῷ ἐμμόνῳ 
χαὶ ἀμεταχινήτῳ τῆς τοῦτων ἀντιλέγεως καὶ μετὰ 
τὴν ἑαὴν ἀποδίωσιν ῥέδᾳιχ xal ἂν .ξάλ.ιτπτα τὰ περὶ 
τούτων δ.ατάγµατα. 
€ Οὐ γὰρ σξσοφ!ισµένοι 
ἑγνωρίσαμεν 


ς uoo ἐξαχολουλήσαντες 
ὑμῖν th» τοῦ Kup'on ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ δύναμιν καὶ παρουαἰέεν, ἀλλ' ἑπότται Υεν- 
νηθέντες [vulg γενηῦι| τῆς ἐχςίνου µεγαλειύτητος.» 
Εἰπὼν περισπουδάστως ἔχειν [αὐτοὺς] ὀφείλειν εἰ; 
τὰ ὑπ᾿ αὐτυῦ αὐτοῖς εὐαγγελισθέντα, καὶ περὶ τούτου 
πολὺν κατατείνας τὸν λόγον, καίπερ εἰδύτας xai 
διαφόρως ἀκηχούτας, ν»ν φησιν, ἔτι O5 µάτην τὸ 
περὶ αὑτὰ ἐπιμελὲς ὀπιδείκνυμι, ἀλλά τὸ καίρ.ον 
αὐτῶν ἐπ.στάμτνος, τούτου περιέχοµαι. Καὶ τί τοῦτο: 
To μὴ aogía à.Üpumivn χρῆσασθα: εἰς ἡμᾶ; [[. ὑμ.] 
xal χεχαλλωπισμένοις λόνοις 
ὑμῶν τὴν ἀχοὴν, «€ γνωρίσαι την τοῦ Κυρίου δύνα- 
piv ὑμῖν xat παρονσίαν, » ὥσπερ "Ελληνες xai αἱ- 
prr Ἕλληνες μὲν, τῷ χάλλει xal τοῖς ποιήµασι 

ρ,σέχοντες, ἑξαπᾳτῶντες *. αἱρετιχοὶ δὲ, τοῖς πλά- 
ομασιν. Εἰκὺς γὰρ αὐτοὺς καὶ Έδη ἄρχεσθαι ὑποφνο- 
µένους. Οὐδξν οὖν τοιοῦτον κατανοεῖν ἔστιν ἐν ἡμῖν" 
χιτῷ γὰρ λόγφῳ πεποιημεθα τὴν πρὲς ὑμᾶς διδα- 
σχαλίαν, ὃ καὶ Παῦλος πρὸς Κορινθίους rct, xa: 
ἅπερ ἐξ αὑτοπίας ἔσχημεν [f. ἐσχήχαμ,.], οἱ ἐν τῷ 
ἔρει τῷ ἁγίῳ σνυναναδάντες αὐτῷ. Λέγει δὲ τὴν ἐν 
τῷ µεταμοργώσει δειιθεῖσαν αὐτοῖς ὑπὸ τοῦ Movo- 
οὓς 06339, καὶ τὴν φωνὴν ἣν ὑπὸ τοῦ Πατοὺὸς ἐξ 


* [i Cor. n, 4. 


vos in commonilione, certus, quod velox cst de- 
positio tabernaculi mei, secundum quod et Dominus 
noster Jesus Christus significavit mihi. » Ne puta- 
rent, eo quod de iisdem rebus frequenter comuo- 
nerentur, ignavim se condemnari, indeque lc 
audientes contristarentur, subjungit : « Et quidem 
scientes, οἱ confirinatos vos in prisenti veritate. » 
Causam vero explicaturus, cur adeo frequenter 
eos coimmonefaceret, addit, se « certum esse, ve- 
locem, » seu prope, esse suam a corpore isto libe- 
rati neni. 

VeRs. 13. « Dabo autem operam et semper et 
ubique habere vos post obitum meum, ut horum 
memoriam faciatis. » Quidam hic figuram hyper- 
baton inesse putantes, ul perinde sit ac si dixis- 
δυί: « Dabo operam etiam post obitum meum ut 
habeatis vos semper (loc est, quotidie οἱ indesi- 
nenter) horum memoriam ; » ex hoc demonstrare 
nituntur, sanctos etiam post mortem rerum mundi 
memoriam relinere, ac pro viventibus orare : 
quemadinodum non absque efficaci fide quotidi 
fieri hoc ceruunt quicunque. divinam | ipsorum 
opem implorant. Sic quidem illi, Alii autem. hoc 
Petri dictum. simpliciter accipiunt εἰ intelligunt ; 
nempe ita : « Dabo operam, ut post obitum meuui 
perpetuam habcatis horum memoriam. » lloc est, 
ideirco assidue nos vobis eadem refricamus, nou 
ut vos inobedieutix:* aul. indocililatis condemne- 


C mus, sed ut inductio ossidua earumdem rerum 


repetitione habitu, quie vobis viventes pr:scripsi- 
mus, etiam post obitum nostrum (rmiter et inde- 
lcbili'er retineatis. 

V&ns. 16. « Non enim doctas fabulas secuti no- 
ta: fecimus vobis Domini Jesu Christi virtutem 
οἱ presentiam, sed speculatores facti illius ma« 
gnitudinis. » Cum illis dixisset, magno eos studio, 
qui ipsis annuntiaverat, prosequi debere, fusius- 
que hac de re disseruisset ; nunc ait, se non sino 
causa adeo de his esse sollicitum, sed idcirco in 
cis diutius hiercre, quod eorumdem firmitatem ac 
cerlitudinem perspectam omnino οἱ exploratam 
baberet. Quia scilicet, inquit, non humana sapien- 
tja erga vos usi, neque coinplis sermonibus ve- 


xava[01::23avvag D strum demulcentes auditum, « notam fecimus vo- 


bis Domiui Jesu Christi virtutem et praesentiam, » 
sicuti gentiles οἱ heeretici faciunt : illi quidem ser- 
monis elegantia et poematum venustate auditores 
suos decipientes, li vero etiam ficLionibus (nau, 
ut verisimile est, jam vel tunc hujusmodi homines 
co»perant oriri) : nibil, inquam, Lorum potest 
3898 in nobis quisquam deprehendere ; siquidem 
liumili ac simplici sermone vobis nostram propo- 
suímus doctrinam (idem Paulus ad Corinthius 
scribens de se testatur *) : sed quae visu nostro in 
monte sanctio cum ipso exsistentes percepimus (lo- 
quitur de gloria Unigeniti ipsis ostensa in trans 





196) THEOPHYLACTI BULGARU£ ARCHIEP. 1961 
guratione *, et de voce, quam a Patre de colis Α οὐρανοῦ ἐνεχθεῖσαν διὰ τὸ, Κύριον Tx υσαν. "Ez 
allata propter Dourinum audierunt). Queniam vero δὲ διὰ τῶν πραγμάτων ἔγνωμεν τὰ ὑπ) τῶν 7 poz7.- 
ea, qux. propheta annuntiarunt, experientia ipsa τῶν προκατηγγελµένα, βὲθαιοτέραν, gnat, Ó:à τού- 
cognovimus, ideirco flriniorem eorumdem prople- tuv την προφητείαν αὐτῶν xpivouev. Τοῖς λόχος 
tiam judicamus; siquidem res ips» verbis exacte Υὰρ ἐπηκολούθησαν τὰ πράγματα. A:sb καὶ ὑμεῖς 
responderunt. Quare « bene facitis vos attendentes — « καλῶς ποιεῖτε προσέχηντες τῇ προφητεία, » f- 
prophetico sermoni, » hoc est iis, quze a prophetis, — toi; ὑπὸ τῶν προφητῶν προλελαληµένοις, χἂν εἰ 
quanquam paulo obscurius, pranuntiata sunt. ἀμνδρῶς ὑπὸ τῶν προφητών ἑἐλέχθη τότε. 


Ύεης. 17. « Accipieus eniin a Deo Patre liono- « Λαθὼν γὰρ παρὰ θεοῦ Πατρὸ; «tu&v καὶ δόξα». 
Τοῦτο, f| ἀντὶ ὁριστικοῦ ῥήματο; ἔταξε, [« Ἀχέὼν, » 
ἀντὶ] τοῦ, ἔλαθεν ^ ἐπεὶ μὴ τὸ ἀχόλουθον της µετ;- 
χῆς κατὰ τὸν τῆς τοῦ λόγου συντάξεως κανόνα, εἰς 
ὁρ.:στικὸν ῥῆμα fj ἁπόδοσις φἑρει. Ἡ εἰ pH τοῦτο, 
οὐχ ἂν ὡς ἑκεῖνος ἐνταῦθα λαμβᾶνειν οὗ βούληται 
τὸ, € λαβὼν, » τῇ μετοχῇ ἀναγχχίως, εἰς ἄσυντα- 


rem οἱ gloriam, » — « Accipiens » dixit, vel su- 
mendo participium pro przeterito indicativi « acce- 
pit; » quandoquidem mon correspondet verbum 
aliquod in tnodo indicativo, quod ad pariicipium 
juxta syntaxeos regulam consequi deberet, Vel 
si pro vero participio illud « accipiens » habeatur, 
oratio neccssario a syntaxeos regulis recedit. AL si 
pro « accepit » sumatur, reete. se habet sic: 
« Accepi enim a Deo Patre honorem et gle- 
riam. » 

Vrns. 17-18. « Voce delapsa hujuscemodi a ma- 
gnifica gloria : Hic est Filius meus dilectus, in 
quo mihi complacui, ipsum audite. Et hanc vocem 
nos audivimus de ccelo allatam, οὐ) esseinus cum 
ipso in monte sancto. » Non quod de voce delapsa 
a Patre de ccelo aliqua exstet prophetia ; sed quia 
ex voce Patris Filio sao desuper attestantis certius 
cognoscimus, omnia prophetarum vaticinia ad 
eum, cui Pater testimonium perhibuit, referri. 
Novimus veró, Dominum nostrum Jesum tec 4 
Patre, quod Filius ejus sit, testimonium liabuisse: 


nempe primo, in baptismate; secundo, imminente 6 


passione, cum dixit : « Et glorifleavi, el iterum 
clarificabo *; » et in monte. 

Vgns. 17. « Et habemus firiniorem prophelicum 
sermonem : cui bene facitis. attendentes, quasi 
lucernze lucenti im caliginoso loco, donec dies 
elucescat, ct lucifer oriatur in cordibus vestris. » 
Attendentes, inquit, iis qua a prophetis dicia sunt, 
haud exeidetis a spe vestra, lXebus enim ipsis suo 
tempore succedentibus (quas etiam « diei, » me- 
taphoram videlicel. prosecutus. appellavit; dixerat 
euim € lucernam, » et locuin caliginosum, ubi nox 
egl) : dies igitur cui advenerit, inquit, seu cuu 
res ipse qua prenuntiate sunt, contingent; ba- 


bhebitis luciferum exortum in cordibus vestris : D 


nempe Ciristuun Dominum presentem, olim. pra- 
nuntiatum a prophetis, qui etiam tanquam « lux 
vera » Corda vestra illuminabit. 

989 Vsns. 20, 91. « lioc primum intelligentes, 
omnis prophetia Scripture propria interpretatione 
non lit. Non enim voluntate humana allata est ali- 
quando prophetia : sed Spiritu saucto inspirati lo- 
culi sunt sancti Dei homines. » Noverant equidem 
prophet: ea qux illis prophetico Spiritu indita 
ekant, at non adeo clare et exacte ut postea coitti- 


gerunt : quare etiam desiderabant exilunn. ipsarunr 


rerum videre, ut Dominus ait ". Explicat vero, cur 


* Matth, xvi, 5. 5 Mattb, in, 17 ; Joan. xii, 28. 


B ξίαν ὁ λόγος ἐξολισθήσει, ἀντὶ δὲ ὁριστ:κοῦ τοῦ. 


ἔλαδε, τὸ, « λαθὼν, » µετειλημμένον, ἀχολούθως τὸ 
ἐπιφερόμενον ἔσται ΄ ofov, « Ἔλαδε γὰρ παρὰ Θεοῦ 
llazpb; δόδαν. » 

« Φωνῆς ἐνεχθείσης τοιᾶσδς αὐτῷ ὑπὸ «9; µεγα- 
λοπρεποῦς δόξης: Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός µου ὁ ἄγα- 
πητὸς, ἐν ᾧ πὐδόκηαα. Καὶ ταύτην τὴν φωνὴν ἡμεῖς 
Γχούσαμεν ἐξ υὐρανοῦ ἐνεχθεῖσαν, σὺν αὐτῷ ὄντες 
ἐν τῷ ἁγίῳ ὄρει ν ὑὸχ ὅτι περὶ τῆς ἐνεχθείστς 
φωνῆς ὑπὸ τοῦ ἱ]ατρὺς ἄνωθέν ἐστι τις προφητεία, 
ἀλλ ὅτι ἀπὺ τῆς τοῦ Ηατρὺς ἄνωθεν φωνῆς τὴν vió- 
τητα µαρτυρησάσης, ἠδράσθημεν, πᾶσαν τὴν διὰ 
τῶν προφητῶν χρησµωῳδίαν, ἀναντιῤῥήτως ἐπὶ τὸν 
ὑπὸ τοῦ Πατρὸς μαρτυρούμενον φέρεσθαι. Τρὶς δὲ 
ἔγνωμεν τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Ἀριστὸν ὑπὸ τοῦ 
Πατρὸς Υ]ὸν μαρτυρηθέντα ' ἐπὶ τοῦ βαπτίσματος, 
ἐν τῷ πάθει, τὸ, ε Ἐδόξασα, xal πᾶλιν δοξάσω᾽ » 
καὶ ἐπὶ τοῦ δρουν. 

« Καὶ ἔχομεν βεδαιότερον τὸν προφητιχὸν Mors, 
ᾧ καλῶς ποιεῖτε προαέχοντες ὡς λύχνῳ φαίνοντι £v 
αὐχμηρῷ τόπῳ, ἕως οὗ ἡμέρα διαυγάσῃ, xx φωσρύ- 
gos ἀνατείλ] ἓν ταῖς χαρδίαις ὑμῶν. » Προσέχοντες, 
φησὶ, τούτοις τοῖς ὑπὸ τῶν προφητῶν εἰρημένοις, 
οὐχ ἁστοχήσητε τῆς ἐλπίδος. Tov πραγμάτων (32 
χατὰ τὸν ἴδιον καιρὸν παραγινοµένων (ἃ χαὶ « ἡμέ- 
pav » ἐχάλεσε τῇ τροπῇ ἐπιμείνας, εἶπε [yàp 
€ λύχνον, » χαὶ τόπον, ἧτοι σχοτεινὸν, ὅπερ xal vot 
ἐστιν)’ ἡμέρας οὖν, φησὶ, παραγενοµένης, τῆς τῶν 
πραγμάτων, λέγω, παρουσίας, ἔξετε τὸν φωσφ΄’(ο; 
ἀνατέλλοντα ἐν ταῖς χαρδίαις ὑμῶν, tout! ἔστι τὴν 
τοῦ Χριστοῦ παρουσίαν, τὴν προκατηγγελμένην ὑπὸ 
τῶν προφητῶν, καὶ ὡς φῶς ἀληθὲς τὰς καρδίας 
ὑμῶν λαμπρύνοντα. 

Τοῦτο πρῶτον γινώσχοντες, ὅτι πᾶσα προφητεία 
Γραφῆς Da. ἐπιλύσεως οὐ Ὑίνεται. Οὐ γὰρ θελή- 
ματι ἆ θρώπου i vé,Ün προφητεία morb, ἀλλ ὑπὸ 
Πνεύματος ἁγίου φερύμενοι ἐλάλησαν ol ἅγιοι ὑπ) 
Θεου ἄνθρωποι. » "Hóssav οἱ προφῆται xal ἃ ἐμ- 
πνέονται ὑπὸ τοῦ προφητικοῦ Πνεύματος, χαὶ περὶ 
ὧν, 00 μέντοι καὶ ἀχριθῶς οὕτως, xal à; χαθέχασ-α 
ἑτελέαθη. Διὸ καὶ ἐπεθύμουν τὴν ἔχδασιν ἰδεῖν, ὡς ὁ 
Κύριο, ἔφη. Ἐπεξηγεῖται δὲ δεὰ τί ol προφῆτει τἐ 


' Luc. x, 24. 





1205 


[3 


EXPOSITIO IN EPIST. II S. FETRI. — CAP. IL. 12607 


J 


ὑπ' αὑτῶν εἰρημένα οὐχ fjpufjvsusav: ἃμα δὲ χαὶ A ipsi prophete dicta sua non sinl interpretati, et 


διαχρίνει την ἀληθή προφητείαν τῆς δαιμονιώδους 
καὶ πλαστῆς, Jtt; χαὶ ἓν τοῖς αἱρετιχοῖς χαταλαμ.- 
θάνεται. « "Ότι πᾶσα προφητεία Γραφῆς ἰδίας ἔπι- 
λύσεως οὗ Ὑίνεται.» Τοῦτ ἔστιν, ὅτι λαμθάνουσι 
μὲν ἀπὸ τοῦ θΞζοῦ οἱ προφῆται τὴν προφητεία», 
ἀλλ᾽ οὐχ ὡς ἐχεξνοι βούλονται, ἁλλ' ὡς τὸ θεῖον 
ἐνεργεῖ Πνεῦμα  χαὶ Ίδεσαν μὲν χαὶ ουνίεσαν τὸν 
καταπεµπόμενον λόγων αὐτοῖς προφητιχὸν, οὐ μέντοι 
xai τὴν ἑπίλυσιν αὐτοῦ ἐποιοῦντο" xal ὅτι ἀπὸ θεοῦ 


" ἐνεργούμενοι Πνεύματος ol poca: ᾖδεσαν, ὡς ἀπὸ 


To -— 


θείου Πνεύματος χαταπέµπεται ὁ λόγος αὐτοῖς, δη- 
λον ἀφ᾽ ὧν ἑχόντες ὑπούργουν, xal à ἂν ἤθελον ἐλά- 
Àouy* ὃ δὲ μὴ Ἠθελον, ἐσιώπων” οὐ μὴν xai ol 
ᾧευδοπροφῆται. Οὐ γὰρ ᾖδεσαν ἐν τῷ ἑνεργεῖσθαι, 
ἀλλὰ µανίᾳ Ὑινόμενοι παράφοροι, ἡγνόουν ὃ ἔπα- 
σχον, ὡς οἱ µεθύοντες. Οἱ μέντοι ἅγιοι προφῖται, 
xaízsp εἶδότες, οὐ χρείαν εἶχον ἑρμηνεύειν τὰ ὑπὶ 
αὐτῶν, ἀλλ' ἑτέροις διηχ΄νουν ταῦτα [(ἡ μῖν γὰρ), 
ἅμα δὲ xol] ἵνα λανθάνῃ ἡ τοῦ Κυρίου παρουσία, 
xai ph ἐπιθονλεύηται ὑπὸ τῶν ἀσεθῶν. Ἐπιδου- 
λευρμένη γὰρ ἠδύνατο χαὶ διαδιδράσχειν διὰ τῆς τοῦ 
Κυρίαν δυνάμεως. ᾽Αλλ’ εἰχὸς, ἑνίοτε διὰ παραδόξων 
τῆς ἀποφυγῆς v:vopévne, τερατῶδες ἔδοξε τὸ τελού- 
p&vov τῆς ἐνανθρωπήσεως. Καὶ ὅτι ἀληθὲς τοῦτο, 
δῆλον ἀπὸ τῶν ἐν τῇ Νέα προφητῶν, ol xai ἡρ- 
μήνεψον ἑαυτοὺς προφητεύοντες, εἰ καὶ μὴ πάντες. 
O2 Υὰρ fjv τινος τοιούτου ὑπογία ἐν τῇ Néq. ᾽Αλλὰ 
xai ὅτι οὐχ ἐξιστάμενοι οἱ προφῆται ἐχρησμῴδουν, 


veram a ficta et deemoniaca quorumdam hzretico- 
ru: prophetia discernit : quoniam, inquiens, 
« onnis prophetia. Scripturz propria interpreta - 
tione non fit. » Hoc est, accipiunt equidem pro- 
phetz: a Dee prophetiam; at non, uli. ipsi volunt , 
sed ut divino Spiritui libet infundere : atque illi 
quidem immissuim illis propheticum sermonem co- 
gnoscebant οἱ intelligebant, attamen ejus interpre- 
tationem seu explicationem non faciebant. Et sane, 
quod proplet:e a Dco acti. sermonem sibi a Deo 
tunc fleri nossent, perspicuum est ex eo, quud 
sponte Deo movenii inserviebant, et quod, quie 
quidem  volebaut, loquebantur, qua vero loqui 
nolebant, silentio occultabant. Non ita vero falsi 
prophete. Non enim illi, cum agitarentur, sui com- 
potes erant ; sed furorequodam extra se rapti, vel- 
ut ebrii, id quod patiebantur, ignorabant. At 
sancti prophetz, tamelsi dieta sua. intelligerent, 
nou lamen e re esse censebant, eadem  interpre- 
tari : cum quia aliis, id est nobis, ea ministrabant , 
tum υἱ Domini adventus usque ad prafiuitum tem- 
pus occultaretur ; ne clarius manifestatum impiorum 
jusidias subiret : non quod etiam insidiis appetitus 
Dei poteutia exsecutioni mandari non possel; sed 
quia incarnationis opus, si miro et. insolito modo 
ejusmodi efflugisset insidias, monstro cuidam ac por- 


tento, seu etíam prastigio simile videri potuisset. . 


Et quidem rem ita se habere perspicuum est ex 


δήλον καὶ τοῦτο. 'ES ἑνὸς Υὰρ Πνεύματος προφη- C prophetis novi Feederis, qui semetipsos interpretati 


τευόντων τῶν iv τῇ Παλαιᾷ xai τῇ Νέᾳ, φησὶν ó 
Παῦλος. « Ἐὰν δὲ ἀποχαλυφθῇ ἄλλῳ καθηµένῳ, 
Gv άτω ὁ πρῶτος. » Σαφὲς γὰρ ἐκ τούτον, ὅτι ἐν τῷ 
Χατὰ φύσιν ἱστάμενοι ol προφΏται, ἑκόντες προ- 
εφήτενον. Διὸ xal ἄλλου ἀνισταμένου ἐμπνευσθέντος, 
ὁ πρῶτος λαλῶν σιωπᾷν ἐπετρέπετο, ὅπερ οὐκ ἂν 
ἐπὶ µαινοµένων εὗροι τις ἄνθρωπος. Πῶς γὰρ αιω- 
πῇσει ὁ μηδὲ ὅ τι δρᾷ ἐπιστάμενος; Καὶ Πνεύματος 
δὲ εἶναι ἑνέργειαν ἁγίου &y τοῖς προφήταις, ὁ αὐτὸς 
Πᾳὺλός φησιν, « Ὦ μὲν, φάσκων, δίδοται λόγος 
σοφίας, ip δὲ προφητεία. » 


sunt, tamelsi non omnes; quod jam tum bujusmo- 
di suspicio cessasset. Verum el quod non extra se 
rapti vaticinarentur prophete, manifestum esl ex 
eo quod uno ac eodem Spiritu sancti Dei homines 
in Veteri. atque in Novo Testamento  prophetave- 
rint; ait vero Paulus : « Si alii revelatum fuerit 
sedenti, prior taceat *. » Ex quo patet, prophetas 
naturalem statum suum retinuisse, cum propheta- 
bant : idcirco enim, alio surgente, qui Spiritu Dei 
afflatus esset, qui prius loquebatur, silere jube- 
tur; quod in fureutibus locuu babere non potest : 


quomodo euim obtemperaret, qui sui. compos non est? Sed et operationem Spirilus sancti in. prophe- 
lis (uisse, idem Paulus testatur, cum αἱ: « Alii quidem per Spiritum datur sermo sapienlim... alii 


prophetia *. » 
ΚΕΦΛΛ. B. 

« Ἐγένοντο δὲ xai φευδοπροφῆται àv τῷ λαῷ 
ἐχείνῳ, ὡς χαὶ ἓν ὑμῖν ἔσονται φευδοδιδάσκαλοι, 
οἵτινες παρεισάξωσιν [vulg. -ξουσιν] αἱρέσεις ἁπ- 
ωλείας, xal τὸν ἀγοράσαντα αὐτοὺς Δεσπότην ἀρνού- 
p&vot, ἑπάγοντες ἑαυτοῖς ταχινὴν ἁπώλειαν. Καὶ 
πολλοὶ ἐξακολουθήσωσιν [vulg. «σουσιν] αὐτῶν ταῖς 
ἀσελγείαις, δι οὓς ἡ ὁδὸς τῆς ἀληθείας βλασφηµη- 
θήσεται.. Καὶ πλεονεξίᾳ πλαστοῖς λόγοις ὑμᾶς ἆμπο- 
ρεύὐσονται. » Ὑευδοδιδασχάλους μὲν, τοὺς ἀπὸ Nixo- 
Ἰάου xal Κηρινθίου φησἰ. Too δὲ «fic προρητείας 
ὀνόματος χοινᾶς xal κατὰ τῶν προφητῶν xal χατὰ 
τῶν φευδοπροφητῶν φεροµένου, ἀσφαλίδεται μὲν 


* Cor. xiv, 00. *1 Cor. xit, 8. 


990 CAPUT 1. 

Vegas. 4-5. « Fuerunt vero et pseudopropletze in 
populo, sicut et in vobis erunt magisiri mendaces, 
qui introducent seclas perdilionis, e. eun qui 
emit eos, Dominum negant, supurinducentes sibi 
celerem perditionem. Et multi. sequentur corum 
luxurias, per quos via veritatis blasphemabitur. 
Et in avaritia fictis verbis de vobis negotiabuntur. » 
Per pseudoprophetas hic Nicolai et. Cerinthi asse- 
clas intelligit. Cum vero prophetae nomen cum ve- 
ris, tum falsis prophetis communiter tribuatur ; 
commonct eos, ne falsis prophelis altentionem 
prostarent. Discrimen vero, quod inter utrosque 


"e. 
Li 


1201 
intercedit, Paulus exponit, dicens : « Nemo potest 
dicere, Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto. !*. » 
Minc autem incipit adversus Nicolaitarum lixresim 
disserere, duplicem dicens esse ipsorum malitiam : 
sunt enim quoad dogmata quidem impiissimi (quod 
ipsorum in Christum blasphenmiz demonstrant), 
quoad vite vero genus, propudiosissimi. Et hoc 
quidem nunc ex turpibus eorum operationibus os- 
tendit, paulo post clarius rem explicaturus. Ae 
« avaritiam » uominans, turpem eorum lucrandi 
rationem οὐ oculos ponit, « Avaritia » enim 
quandoque  injustitiam — significat; quandoque 
vero turpe tantummodo lucrum : quare appo- 
site adit illud « negotiari. » Ut vero a divina 
doctrina omnino alienos eos esse ostenderet, flctis 
ipsos verhis uti ait. Sed habebunt, su! dit, impie- 
tatis stipendia, mortem. lllud autem « olim » Dei 
prescientiam denotat. Deus enim przscientia sua, 
quemadmodum bonis premia, ita etiam malis con- 
gruam ipsis penam pr:eparavit : « Judicium enim 
jam olim non cessat, » hoc est, « non tardat. » 


« Quibus judicium jam olim non cessat, et per- 
ditio eorum non dormitat. » Non sine causa a pre- 
stantioribus init'um facit, sed quia ostendere vo- 
lebat, istos majoris supplicii reos peccando eva- 
sisse. Quoniam igitur hi ex preestantioribus erant 
(velut primi ad apostolatum vocati), cum a rec'a via 
desciverint, majorem habent condemnationem. Cum 


autem per modum hypotheseos rem istam exemplis C 


confirmare azgressus esset, non tamen id quo 
ad hypothesim consequens erat, ut diceret, statim 
subjunxit, sed exempla alia ex justis hominibus «oe- 
sumpta immiscuit : et cum deberet ex eo quod p'i- 
mo proposuit, nempe ex peccantium exemplis, con 
^equentiam elicere, dicendo : Si illis non pepercit, 
anne improbis istis parcet ? vel per affirmationem 
sic : Igitur multo minus istis parcet : non. tamen 
ita fecit. Cur vero? Quia cum duplicis generis (bo- 
rorum 891 scilicet εἰ malorum) proposita essent 
exempla, hujusmodi consequentia malos solos re- 
spicit, non item et bonos complectitur : non enim 
hona malis compensantur. Quoniam igitur unica 
responsione sen consequentia ei, quod premiserat 
integre satisfacere non poterat, idcirco alia utitur 
phrasi, et per epiphonema orationem absolvit. Cur 
vero malormn exemplis alia bonorum item adjun- 
gat, opportuno loco dicetur. Ut igitur prefati su- 
mus, non secundum orationis formam  propositio- 
rum etiam intelligentia sequitur. Non enim additur 
id quod in hujusmodi periodis, seu constructioni- 
bus subsequi solet; sed est nuda confirmatio ex 
exemplis, cum eorum, qui propter peccata sup- 
plicio, tum eorum qui propter virtutem ho- 
norc affecti sunt. Perinde ac si diceret : Novit Deus 
e0$, qui in peccatis. nunc vivunt, citra spem νο- 
nie inevitabili supplicio pleetere, quemadmodum 


- 


9 | Cor. xii, 3. 


THEOPHYLACTI BULGARL£E ARCHIEP. 126 


Δ νῦν, pi τοῖς deubonpogfitatg προσέχειν. Καὶ τί ὁ 
ὃ.αστἐλλον, Παῦλος ἐδίδαξεν, ὅτι « Οὐδεὶς λέγει κ’. 
ριον Ἰητσοῦν, εἰ μὴ £v Πνεύματι ἁγίῳ. » "λρχετα: ἓ 
ἐντεῦθεν vg; χατὰ τῶν Νιχολαϊτῶν αἱρέσεως το 
χαταδρομῖΏς, διττην λέγων την χαχίαν αὐτῶν. Ei 
μὲν γὰρ περὶ τὰ ὃὅ’γµατα ἀσεβέστατοι, ὃ ὃ-ὰ c 
εἰς τὸν Δεσπότην Χριστὸν βλασφηµίας αὐτὼν à- 
έδειξεν' περὶ δὲ βίον ἀσελγέστατοι. Καὶ τοῦτο μὲ) 
xai νῦν διὰ τῆς αἰσχρουργίας αὐτῶν παριστᾷ  µ.- 
κρὸν δὲ ὕστερον προδὰς τρανότερον προξνέγχοι" 
c Πλεονεξίαν » γὰρ εἰπὼν νῦν, τὴν αἰσχροχέρδςτν 
αὐτῶν ἑσήμανξ,. « Ἡ πλεονεξία » γὰρ ποτὲ μὲν 
τὴν ἁδιχίαν σηµαίνει, ποτὲ δὲ τὴν αἰσχροχέρδειαν 
ἁπλῶς. "O0sv οἰχείως τὸ « ἐμπορεύεσθαι » προ. 
έθηχεν * ἀλλοτριῶν δὲ αὑτοὺς παντελῶς τῆς θείας 
διδαχχαλίας, πλαστοῖς εἶπε λόγοις χρῆῃσθαι αὐτή:. 
Α)λ' ἔξουσι, φησὶ, τῆς ἀσεθείας τὰ ὀφώνια. θάνα- 
των. Τὸ δὲ, « ἔχπαλαι,» τῆς προγνώσεως 109 8:c 
ἐστι σηµαντιχόν. Καὶ ὥσπερ τοῖς ἀγαθοῖς προγνω 
στικῶς Ἀτοίμασε τὰ ἀγαθὰ, οὕτω καὶ τοῖς πονηροῖς 
τὸν γατάλλτλον αὐτοῖς τόπον. « Τὸ γὰρ χρῖμα E 
πσλαι οὐχ ἀογεῖ. } 

« 075; «5 χρῖμα ἔχπαλαι οὖχ ἀργεῖ, χαὶ fj ἀπώλεια 
αὐτῶν ob νυστάζει. » Οὐχ ἁπλὼς ἀπὸ τῶν npa 
τέρων ἐπιχειρεῖ, [ἀλλὰ δεῖξαι] βουλόμενος, ὡς μᾶλ- 
λον οὗτοι ὑποδιχώτεροι ἁμαρτάνοντες. Ἐπεὶ οὗ) 
καὶ οὗτοι τὸ προτιµότερον ἔχουσιν, ὡς πρῶτοι χλη- 
θέντες μὲν εἰς ἀποστολὴν, ἑχτραπέντες δὲ τῆς e» 
θείας ὁδοῦ, μεῖξον καὶ τὸ χατάχριµα Έξουσιν, "ET 
ὑποθέσεως δὲ κινῄσας «hv παραδειγματιχὴν πίστιν, 
οὐχ ἀπέδωκε τὸ ἀκόλουθον τοῦ σχήματος, ἀ)λὰ συν; 
έχεε τὸ παράδειγµα τῇ τῶν διχαίων προσλήγει. 
Καὶ ὀφείλων ἐπὶ τοῦ ἐξ ἀρχης τφατεθέντο, Ὃν 
ἱἀπόδοσιν] ποιῆσαι, τοῦτ' ἔστι τῶν ἁμαρτησάντων, 
δι οὓς xal τὸ παράδειγµα, xal εἰπεῖν' El τούτων 
οὐκ ἐφείσατο, ἄρ οὖν τῶν παρόντων ἀσελγῶν qi- 
σεται; Ἀχατὰ ἀπόφασιν» Πολλῷ μᾶλλον οὐδὲ i07 
των φείσεται' οὗ τοῦτο ποιεῖ” διὰ τί; Εὐρίσεται 
yàp αὕτη ἡ ἀπόδοσις, δύο προκειµένων ὑποδειγμᾶ” 
των, χαλοῦ xai χακοῦ, πρὸς τὸ κακὸν μόνον qwe 
µένη, οὐχ ἔτι καὶ πρὸς τὸ ἀγαθόν * οὗ γὰρ xaX 
καχὰ ἀντιδέδοται. Ἐν οἷς οὖν οὖχ ἤρχεσε μ:ᾷ ἀπο- 
δόσει τὸ προτεθὲν ἁπαρτίσαι, ἑτέρως διεγένετο τῇ 
φράσει, χαὶ δι ἐπιφωνήματος τὸ ὀφειλόμενου d 
D ετέ)εσε. Διὰ τί δὲ τοῖς χαχοῖς προστίθησι τὰ τιν 

ἀγαθῶν ὑποδείγματα; Ἑλρήσεται χατὰ τὸν ἀρμύ- 

ζοντα τόπον. Ὡς προλαθόντες οὖν εἴπομεν, o) xati 
τὸ σχΏμα τοῦ φαινομένου λόγου xai fj ἔννοια ἐπχχο" 
λουθεῖ τῶν προχειµένων. Οὐ γὰρ ὑπόκειται f; ἀπό 
ὅ,σις ἡ εἰωθνῖα ταῖς τοιαύταις αυντάξεσιν ἔπεσθαι: 
ἆ)λ᾽ ἔστιν ác παραδειγματικὴ πίστις, καὶ τῶν ὃν 
ἁμαρτίας χολακνομένων, xai τῶν διὰ ξιχαιοσύνΏὸ 
τεμωµένων. Ὦ; ei ἔλεγεν: ἶδεν ὁ θεὸς xal τοὺς ἓν 
ἁμαρτίαις ζῶντας ἄνευ φειδοῦς κολάζειν ἁπαρα:: 
τήτως, ὡς τοὺς ἁμαρτήσαντας ἀγγέλους, ὡς ἐπὶ 
τοῦ καταχλυσμοῦ, ὡς τὰς Σοδόµων πόλεις ^ καὶ πᾷ" 
A: τοὺς δικαιοούνην ἑργαζομένους τιμᾷν, ὡς τὸν 








19/9 


EXPOSITIO IN EPIST. II S. PETRI. — CAP. II. 1? 


Νῶε, Og tb. Awz^ χαὶ ἔστιν ἡ σύνταξις Tota" A fecit erga angelos prevaricatores, homines tew- 


Εἰπὼν, ὅτι χηλασθέσονται οἱ φευδοδιδάσκαλοι δ.ὰ 
τὰς βλασφη μίας αὐτῶν, διὰ τὸν ἀσελγῆ Ρίου αὐτῶν, 
ἑπ,φέρει τὰ παραδείγματα". 'O yàp θεὺς ἀγγέλων, 
ἁμαρτησάντων ox ἐφείσατο, οὐδὲ ἀρχαίου χόσμου. 
Καὶ πάλιν τοὺς διχαιραύνην ἁἀσχήσαντας ἐπεςηγεῖϊ- 
ται, ὅτι χαὶ τὸν Noz καὶ s.v Act διὰ σωφροσύντν 
ἑφύλαξεν ἀπὸ τοῦ ὀλέθρω τῶν χατ᾽ αὐτοὺς ἀνθρι- 
πων. Ὅ γὰρ Νὼε o9» ἀπήχθη τῇ ἁἀσεδείᾳ τῶν πρὸ 
τοῦ χαταχκλυσμοῦ. xai 5 Act οὐδὲν ζηλώσας τῆς 
ἀσελγείας τῶν ἐν Σοδόµοις, ἀλλὰ xal τοὺς ἔπιξενω- 
µένους αὐτῷ ἀγγέλους ἐν σχἡματι ἀνθρώπων, τοῖς 
δ:᾽ ἀσέλγειαν αὐτοὺς ἑἐξαιτοῦσιν, οὗ παρέσχε * χαίτοι 
µμυρία ὑπὸ τῶν ἑἐξαιτούντω» ἐπηρεασθείς, Τοῦτο 
γὰρ διὰ τοῦ, « καταπονοὐµενον, » ὑπέφηνεν. 


pore diluvii, et Sodomorum urbes. Novit etiam eos 
qui jus:itiam operantur, honore afficere, ut fecit 
erga Noe et Lot. Est vero. constructio hujusmodi : 
Postquam dixit puniendos esse falsos magistros, 
cum propter ipsorum blasphemias, tum propter in- 
continentiam vitze, proponit in hanc rem. exempla. 
nempe quod Deus angelis peccantibus ron peperce- 
rit, sicul nec originali seu prisco mundo. tempore 
diluvii. Et rursus memorat eos qui justitiam exco- 
luerunt ; aitque, quod Noachum et Lotum, propter 
temperantiam et continentiam, a ezterorum, qui eo 
iempore vivebant, exitio. liberaverit. Siquidetn nec 
N^e conteniporaneorum suorum nequitia et impic- 
tate $e abduci passus est : nec. Lot. Sodomitarum 


impudicitiam est imitatus : nec angelos forma hutnaoa hospitio exceptes protervis illis petentibus, 
quanquam innumeris hac de causa lacessitus injuriis (ut. indiatur. per vocem illam « oppressum ») 


conutradidit. 


c El γὰρ ὁ cb; ἀγγέλων ἁμαρτησάντωνυ οὐχ iog:l- D — VEeRs. 4 9: « Sienim Deus angelis peccantibus 


σατο, ἀλλὰ συραΐς ζόφου ταρταρώσας, παρέξωχε» 
εἰς χρίτιν τετηρουµένους [vulg. ---ρημέν.]. Καὶ áp. 
χαΐου κόσμου οὐκ ἐφείσατο, ἁλλ᾽ ὄγδοον Νῶε διχαιο- 
σὸνγς χῆρυκα ἑἐφύλαξς, χαταχλυσμὸν χόσμῳ χατὰ 
ἀσεθῶν ἑπάξας " χαὶ πόλεις Σ,δόµων xai Γομόῤῥας 
τεφρώσας χαταστρορ], χατέἐχρινεν, ὑπήδειγμα µελ- 
λόντων ἀσεθεῖν τεθςιχώς" χαὶ δίκαιον λὼτ χαταπο- 
v ύμενον ὑπὸ τῆς τῶν ἀξέσμων Ev ἀσελγίᾳ ἆναστρο- 
φῆς ἑῤῥύσατο,. Ἑλέμματι γὰρ χαὶ ἀχ,ῃ ὁ δίχαιος 
ἐγχατοιχῶν ἐν αὐτοῖς, ἡμέραν ἐξ ἡμέρας φυχὴν δι- 
xalav ἀνόμοις ἔργοις kÓasávi ev. O:0s Κύρ.ος εὑσε- 
θεῖς Ex πειρασμοῦ ῥύεσθαι, ἁδίχους δὲ εἰς ἡμέραν 
Χρίσεως χολαζομένους τηρεῖν. » Kal τοῦτο £k περὶ 
τοῦ Ait λέγει; « Οἶδε Κύριο; εὐσεθεῖς ἐκ πειρα: 


σµου ῥύεσθαι, » xaX ἑξῆς. Οὐδὲν δὲ περὶ διχαίων C 


προειπὼν, εἰ μὴ uóvov περὶ ἁσ:θῶν, γαὶ τῆς τούτων 
τιμωρίας, παρενέθαλε xal τὰ τούτων παραδείγματα» 
πρῶτον μὲν διὰ τὸ xal τὴν Ἱστορίαν ἅμα μεμνῖ]- 
σθαι, καὶ τῆς τῶν ἁἀσεδῶν ἀπωλείας, χαὶ τῆς τῶν 
δικαίων σωτηρίας ' ἔπειτα δὲ καὶ ix παραθέσεως 
τούτων, τῶν μὲν ἁμαρτησάντων ἑξαίρων τὸ χαχὸν, 
τῶν δὲ χατορθωσάντων [λαμπρύνων] τὸ κατορθωθέν’ 
ἔτι 6b xal τοὺς ἀκροατὰς πείθων, τῶν μὲν μιαᾶσαι 
6:Àà τὰς τιμωρίας τὸ ἀσελγὰς, τῶν Cb ἐπισπάσασθα: 
Σ.ὰ Af σωτηρίας τὸ χατόρθωμα. 


« Ἁάλιστα ob. τοὺς ὀπίσω σαρχὺς ἓν ἐπιθυμίαις 
μιασμρῦ πορενοµένους, xal χυριότητος χαταφρο- 
γνοῦντας. » Ἐντεῦθεν εὐφυῶς, ἀπὸ τῶν ὑπηδειγμά- 
των τῶν προηγλυµένων, εἰς τὴν παροῦσαν ἆλθεν 
ὑπόθεσιν. Aé (ec δὲ περὶ τῶν χαταράτων Νικολαϊτῶ», 
xai Ναασηνῶν, καὶ Κερδωνιανῶν. Πολυώνυμος γὰο 
αὐτῶν ἐστιν dj χκαχία, xat ὡς [τοῖς μιαροῖς ἔργοις 
οὕτω xal ὀνόμασι] συγχεχυµένη χαταλαμθάνετα’. 
Οὗτοι γὰρ, ὡς φθάνοµεν eipnxóvec, Βυθὸν ὑποστη- 
σάµενοι χαὶ Σιγην τὰ πρωτουργὰ τῆς τοῦ χόσµου 

ενέσεως, xal τινας ἀπὸ τούτων μητέρας χαὶ αἰῶνας 
τερατολογήσαν"ες, ὡς xal Μαρχίων, ἀπὸ τούτων 
λαδὼν ποντρὰ σπέρματα. Εἶτα Κυρ:ότητας διὰ τού- 
των τῆς τοῦ χύσμω ὄγμιοργίας παρωτἀ,ιδνοι xal 


D 


non pepercit, sed rudentibus inferni detractos in 
tartarum: tradidit eruciandos, in judieium reserva- 
ri. Et originali mundo non pepercit, sed octavitm 
Νου justitiz? praeconem custodivit, diluvium mundo 
impiorum inducens. Ει civitates. Sodomorum «t 
Gomorrhzorum in cinerem redigens, eversione 
damnavit: exemplum eorum, qui impie acturi 
sunt, ponens. Et justum Lot oppressum a nefando- 
rum injuria et luxuriosa conversatione eripuit. 
Aspectu enim etauditu justus erat, habitans apud 
cos, qui de die in diem animam justam iniquis 
operibus cruciabant. Novit Dominus pios de tenta- 
tione eripere, iniquos vero in diem judicii 
reservare cruciandos. » Et hoc. de Lot ait: 
« Novit Dominus pios ex tentatione .eripere. » 
399 Cum autem prinfum nihil de justis, sed 
tantum de impiis eorumque punitjione dixis- 
set, quedam etiam de justis exempla attulit : 
primo quidem, quia sacra historia eodem loco tum 
de iiwproborum perditione, tim de justorum sa- 
lute mentionem facit ; deinde autem, ut hujusmodi 
comparatione et peccantium exaggeraret malitiam, 
et proborum virtutem redderet clariorem, ac prze- 
terea auditoribus persuaderet suis, ut cum metu 
pon: odio haberent impudicitiam, tum salutis de- 
siderio virtutem amplecterentur. 

Vrns. 10. « Magisautem eos, qui y ost carnem 
in concupiscentia immunditiie ambnlaut, domina- 
tionemque contemnunt, » Ex supradictis. exemplis 
in prxsens argumentum admodum scite descendit. 
Loquitur autem de exsecrandis Nicolaitis, et Naa- 
senis, et Cerdonianis (varie enim eornm improbitas 
appellabatur : unde sicut sceleratis operibus, ita et 
multis nominibus ea confusa deprehenditur.) Hi 
enim, ut jam diximus, Bithum, lioc est, profundi- 
tatem, et Sigen, id est, silentium. primordia hujus 
mundi statuebant ; et ex bis quasdam maires, et 
zonas, hoc est sveula orta. commenti. sunt : que- 
madmodum et Marcion qui ab his prava hausit se- 
mina. Deinde dominationem seu. Deum, a. mundi 








1271 
opificio et providentia repellentes, in omnem car- 
nalein incontinentiam perfricta fronte corruerunt. 
Ei quidem, si quis horum exactam notitiam desi- 
derat, librum ab Irenzo Gallo contra ipsos elabo- 
ratum, et « Contra falsi nominis scientiam » in- 
s"riptum in manus sumat, ae in eo horum impui- 
ci1ias, ac prxsertim quas obscenissimus Marcus οξ 
corruptze ab eo mulieres exercebant, tum alias ne- 
quitias quas czeteri ejus sectae patrabant, enarratas 
utcunque inveniet : nam eas nemo vel scripto 58- 
tis exprimere potest, quippe qua vel sola recorda- 
tione nocere possunt. Qui vero ος contemptu do- 
winationem non Liment, quid mirum, si et erga 
omnem dignitatem audacter se efferant? Clarius 
vero de his disserit beatus apostolus Jud:s, ubi de 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 12? 


ixopiac, ἐπὶ πᾶσαν ἐχώρησαν ἁδεῶς  sapxiuxb 
&»afapciav. Καὶ cl τις περὶ τούτων ἐθέλει μαθςίν. 
τὴν Εἱρηναίῳ τοῦ [f. τῷ] Κελτῷ βίδθλον περὶ αὐτῶν 
ἐχπεπονημένην λαθὼν ἐπὶ χεῖρας, την ἔπιγεγραμ- 
µένην, « Κατὰ τῆς φευδωνύμου γνώσεως, » τὰς τού- 
των ἁμαρτίας εὑρήσει, διὰ [Μάρχου] μάλιστα τοῦ 
ἀσελγεστάτου, xal τῶν ὑπ αὐτοῦ δεαφθαρεισῶν 
γυναικῶν, xal τὰς ἄλλας ἀθεμιτουρχίας, τὰς παρὰ 
τῶν λοιπῶν Ὑενομένας, ἃς οὐδὲ διὰ γρτφῆς παρα- 
στῆσαί τις δυνῄσεται, ὡς λυµαινόντων καὶ διὰ µνί- 
pns. Οἱ γὰρ Ex χαταρρονῄσεως οὗ δεδοιχότες zt 
κυριότητα, τί ἂν πρᾶγμα, εἰ χαὶ πρὸς πᾶσαν δύξαν 
ἀδεῶς διεγένετο; Τρανότερον περὶ τούτω» ὁ ἀπύόστο- 
λος Ἰούδας Epet ὁ µαχάριος, ὅπου xal περὶ τοῦ Μζωῦ- 
σέως σώματος μνημονεύσει. Λὐτὺς μὲν γὰρ vw 


Moysis corpore mentionem facit. Iste autem brevi- P [μόνον| ὑπέχρουσεν, ἀφάμενος [ὁμοῦ] καὶ xazazz- 


ter, ac in fine sui hac de resermonis, hoc tantum- 
modo insinuat, Ex illo itaque occasione sumpta, 
et de propositis hxc diximus : « Audaces, sibi pla- 
centes, glorias non metuunt blasphemare. » Sub- 
audiendum, qui sunt. lllud autem « Glorias non 
me:uunt, » idem est ac, contemptui habent om- 
nem gloriam seu dignitatem et convitiis incessere 
non verentur. 

Vgns. 11. « Ubi angeli fortitudine et virtute cum 
sint majores, non portant adversus se exsecrabile 
judicium. » Volens tantam przedictorum hzeretico- 
rum circa hujusmodi audaciam compescere : 
« Cum angeli, inquit, qui fortitudine et virtute 
majores 899 sunt, non (erant contra eos apud 
Dominum maledicam sententiam. » Quo idem ac 
beatus Judas dicit, ut jam praemonuimus. Nam et 
ille nonnullorum lingue petulantiam castigans, 
- eodem exemplo admonitionem susm instruit, sci 
gliquanto fusius, ita dicens *! : « Michael archange- 
lus non est ausus judicium inferre blasphemiz. » 
Simile quid etiam Petrus nunc dicere vult ; nempe 
quod isti cacodzemones non vereantur dignitates 
conviciis incessere, cum tamen ne ipsi quidem an- 
geli potestate et fortitudine  scelestis istis multo 
superiores, ferant, seu non proferant adversus ip- 
sas veluti dignitates maledicam sententiam coram 
Domino. S.ilicet, quia dignitatem aliquam participat 
diabolus, quippe qui est « principium creaturas Do- 
mini '*, » non tulit Micbael archangelus adversus 
eum verba convitiij. Quasi diceret : Si diabolus, 
qui omnium dignissiuus est, ut. proscindatur con- 
vitiis, id tamen non pertulit a Michaele coram Do- 
mino ; profecto sanx mentis non sunt, qui dignita- 
tos maledictis incessunt, eum angelis multo sint ii 
dignitate inferiores. Dignitates vero vel supernas 
virtutes, vel ecclesiasticas potestates vocat : con- 
tra quas isti insurgentes, eas contumeliis insectari 
non desinunt. 

Vkns. 129-15. « lli vero velut irrationalia pecora, 
naturaliter in captionem et perniciem in his que 
ignorant blasphemanies in corruptione sua peri- 


! Juda. 9. | Job. x1, 19. 


σας τὸν περὶ τούτου λόγον. Ἐξ ἐχείνου tolvuy x3 
περὶ τῶν προχειµένων [λαθόντες τὰς ἀφορμάς] i 
γομεν * « Ἰολμηταὶ, αὐθάδεις, δόξας οὗ τρέμουσι 
βλασφημοῦντες. » Προσυπαχουστέον, ot εἰσι. Τὸ δὲ, 
« Δ.ξας οὗ τρέµουσιν, » ἀντὶ τοῦ, χαταφρονητικὼς 
ἔχουσι πᾶσαν δόξαν βλασφημεῖν οὐ δεδίασιν. 


ε Ὅπου ἄγγελοι ἰσχύϊ καὶ δυνάμει μείζονες ὄντες, 
οὗ φἑρουσι κατ αὐτῶν παρὰ Κυρίῳφ βλάσφημον χρί- 
ew. » Ῥουλόμενος αὐτοὺς ἐπισχεῖν της περὶ ταύτα 
τόλµης, φησίν» « Όπου ἄγγελοι ἰσχύϊ xal δυνάρει 
μείζονες ὄντες οὖ-φέρουσι κατ αὐτῶν παρὰ Κυρίῳ 


. βλάσφρημον χρίσιν, » ταὐτὸ τῷ µακαρίῳ Ἰούδᾳ, ὡς 


ἔφημεν, λέγων * ἐπεὶ κἀκεῖνος τήν τινων γλωσσαλ- 
γίαν χολάζων, ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ παραδείγματος zou 
ται τὴν νουθεσίαν. Πλατύτερον μέντοι δι ὧν λέγει" 
e 'O δὲ. Mya). ὁ ἐρχάγγελος, καὶ ἕξης, « vv 
ἑτόλμησε χείσιν ἐξενεγχεῖν βλἀσφηµον. » Τοιυῦτον 
οὖν xai Πέτρος βούλεται [λέγειν] νῦν, ὅτι Οὗτοι o! 
κακοδαίµονες οὐδὲν ἔχουσιν εἰς φειδὼ περὶ τὸ τὸς 
δόξας βλασφημεῖν, [χαίτοι ye οὐδὲ] αὐτοὶ οἱ ὀννάμει 
καὶ ἰσχύῖ μείζονες ὄντες, δηλονότι τῶν μιαρῶν τ- 
των, o) φέρουσιν, ἤτοι οὐ προκοµίζουσι xas' αὐτῶν, 
οἰονεὶ τῶν δοξῶν, βλάσφημον χρίσιν παρὰ Κυρ. 
Ἐπεὶ yàp δόξης τινὸς μετέχει καὶ ὁ διάδολος, διὰ 
τὸ ἀρχὴ εἶναι πλάσματος Κυρίου, οὐκ ἤνεγχε ῥλμα 
κατ) αὐτοῦ βλάσφημον. El. γὰρ ὁ μᾶλλον ἄξιος βλαδ” 


D φημεῖν, τὺν διάέολον λέγων, ὅμως διὰ sb δόδης 


µετέχειν, οὐκ ἔτυχε τούτου παρὰ τοῦ Mtyatk) ἑνώπιον 
Κυρίου * οὐκ ἂν σωφρονῄσειεν οἱ προχείρως τὰς X 
ξας βλασφημοῦντες, πολλῷ τῆς τῶν ἀγγέλων τιμιό- 
τητος κατόπιν φερόµενοι. « Δόξας ν δὲ τὰς θείας 
δυνάµεις φησὶν, ἡ χαὶ τὰς ἐχχλησιαστιχὰς ἀρχὰς, 
ὧν ἀπεναντίας φερόµενοι οὗτοι οἱ βλασφηαουντε 
αὐτὰς διατελοῦσιν. 


« Οὗτοι δὲ ὡς ἄλογα Coa γεγεννηµένα φυσικὰ εἷς 
ἅλωσιν xal tgüopàv, ἐν οἷς ἀγνοοῦσι βλασφημουντή 
ἐν τῇ φθορᾷ αὐτῶν καταφθαρῄήσονται : χομιούμενοι 








12:3 EXPOSITIO IN EPIST. I1 S. PETRI. — CAP. II. 1974 
μισθὺν ἀδιχίας, ἡδονὴην ἠγούμενοι τὴν iv ἡμέρᾳ Α lunt. Percipientes mercedem  injustitiz, voluptas 


τρυφἠν. » Τινὲς τοῦτο οὕτως bEnvfjsavto* Ὡς ἅλογα 
Goa φυσιχὰ γεγεννημένα ἓν τῇ φθορᾷ αὐτῶν χατα- 
φθαρῄσονται, τοῦτ' ἔστιν οὐδὲν διενεγχόντες κτηνῶν, 


ἃ πρὸς µόνην φθορὰν γέγονεν. Ὡς ἄλογα δὲ ζῶα”- 


φυσιχὰ, » τοῦτ) ἔστιν, κατ αἴσθχσιν µόνην ζῶντα, 
οὗ κατὰ νοῦν καὶ τὴν νοερὰν ζωήν * διὸ καὶ εὐάλωται 
τῇ xatà τὴν φθαρτὴῆν ζωὴν περιαγωγῇ, θυμῷ xal 
ἐπιθυμίᾳ ἀγόμενοι χαὶ περιφερόµενοι, ε Ἐν ofc 
ἀγνοοῦσιν, » ftot τῇ χαθηχούσῃ αὐτῶν [vola 
βλασφημοῦντες, τῇ ἑπαξίως αὐτῶν φθορᾷ καταφθα- 
ρῄσονται, « χομιούμενοι μισθὺν ἀδιχίας, » ὃν 
ἐθελοντὶ ἑαυτοῖς προεξένησαν. « Ἡδονὴν ἠγούμενοι 
τὴν kv ἡμέρᾳ τρυφἠν. » Th ὄντως, φησὶν, ἐφετὸν, 
καὶ τὸν ἀληθή xai ἑπέραστον εὑφροσύνην χαὶ fjbo- 


νην, Ev τῇ χαθημέραν τιθέµενοι τοῦ λαιμοῦ ἁπολαύ- Β 


σει. Ἱστέον μέντοι, ὡς fj θεία T'oagh τὰ φυσικῶς 
ἑνόντα τοῖς ἀνθρώποις, τοῦτ' ἔστι τὰ ὡς ζώοις αὐτοῖς 
ἐνυπάρχοντα, ἐπ ἂν διαθάλῃ, πρὸς τὰ ἆλογα ἀφ- 
ομοιοῖ, « "Ανθρωπος, φάσχουσα, ἓν τιμῇ ὢν οὗ συν- 
Ώκε  [παρασυνεθλήθη τοῖς χτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις, 
καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς *] καὶ, « Mh γίνεσθε ὡς ἵππος 
καὶ ἡμίονος * » xal, « Ἴπποι θηλυμανεῖς [ἐγένοντο].» 
καὶ, « Γίνεσθε φρόνιµοι ὡς οἱ ὄφεις, χαὶ ἀἁχέραιοι 
ὡς αἱ περιστεραί  » οὗ μεταποιοῦσα τὰς Φφύσεις 
φάσχουσα ταῦτα, ἀλλὰ τούτων τὰς φυσιχκὰς ὁρμὰς 
póvov ἐχχλίνειν παρακαλοῦσα. "Ozav δὲ σωτήριόν 
[τι] παραγγἑἐλλῃ. πρὸς τὰ κρείττω τὴν ὁμοιότητα 
παραπέμπει ὡς τὸ, « Γίνεσθε οἰκτίρμονες, ὡς ὁ 


Πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος. » Οὐδὲ ἐνταῦθα τὰς φύσεις (C 


μεταποιεῖ, ἁλλ ὅσον dj ἰσχὺς ὑποδάλλεται, τοῦτο 
ποιεῖν παραχελευοµένη. 


* EnDot καὶ μῶμοςι, ἐντρυφῶντες ἓν ταῖς ἁπᾶταις 
αὑτῶν, συνενωχούµενο; ἡμῖν, ὀφθαλμοὺς ἔχοντες 
μεστοὺς µοιχαλίδος xai ἁκαταπαύστου ἁμαρτίας, 
δελεάζοντες ψυχὰς ἁστηρίχτους, xapblav γεγυμνα- 
σµένην πλεονεξίας ἔχοντες, Χατάρας τέχνα, χατα- 
λιπόντες τὴν εὐθεῖαν ὁδὺν, ἐπλανίθησαν, ἔξαχολου- 
θήσαντες τῇ ὁδῷ τοῦ Βα) αὰμ τοῦ Ἡοσὸὺρ, ὃς μισθὸν 
ἀδικίας Ἠγάπησεν. Ἔλεγξιν δὲ ἔσχεν ἰδίας παρα- 
νοµίας' ὑποζύγιον ἄφωνον, Ev. ἀνθρώπου φωνῇ 
φθεγξάμενον, ἐχώλυσε τὴν τοῦ προφῄτου παραφρο- 
νίαν. » Τὸ ἑξῆς οὕτως” « Σπῖλοι καὶ μῶμοι  χαρ- 
δίαν γεγυμνασμένην ἔχοντες πλεονεξίας » (τοῦτ) ἔστι 
δ.ἆ πλεονεξίας γεγυμνασμένην), « χατάρας τέχνα, 
συνενωχούµενοι ἡμῖν: ὀφθαλμοὺς ἔχοντες πλήρεις 
µοιχαλίδυς xal ἁκαταπαύστου ἁμαρτίας, δελεάνουσι 
Ψυχὰ; ἁστηρ/ίχτους»ν &; xat Παῦλος ἑχάλεσε γυναι- 
χάρια σεσυρευµένα ἁμαρτίαις * οἱ δ' αὐτοὶ οὗτοι 
« χαταλιπόντες εὐθεῖαν ὁδὸν, ἐπορεύθησαν τῇ ὁδῷ 
τοῦ Βα)λαὰμ τοῦ Βοσὸρ, » xai ἑξῆς. Al φωναὶ αὐτῶν 
« &iol πηγαὶ ἄνυδροι, νεφέλαι ὑπὸ λαίλαπος &gavi- 
ζόμεναι,» xai ἑξῆς. Καὶ τίνος χάριν € 6 ζόφος » 
σὐτοῖς « ἀπόκειται » εἰς. τὸν μέλλοντα αἰῶνα ; Διὰ 
τὴν ὑπέρογχον αὐτῶν µαταιότητα, δι ἧς δελεάζουσι 
τοὺς πρὶν ἓν πλάνη ἀναστραφέντας, καὶ ὄντως ταύ- 


7 Psal. xtvin, 15. Psal. xxxi, 9). !* Jerem. v, 8. 


tem existimantes diei delicias. » Quidam lioc ita 
exponunt : Velut. bruta animantia naturalia, in 
corruptela ipsorum peribunt : hoc est, nihil diffe- 
rentes a. jumentis, quzx€ ad corruptelam tantuin- 
modo nascuntur. « Ut bruta autem  avimantia, » 
lioc est, solo sensu, non menle et ratione viventes , 
et idcirco rebus corruptibilibus facile capti, atque 
ira el concupiscentia acti, « in his quz ignorant, » 
seu in congrua ipsis ignorantia, maledicta funden- 
tes, condigna corruptela interibunt, « percipientes 
mercedem injustitie, » quam scilicet sibi sponte 
accersiverunt. « Voluptatem existimantes diei deli- 
cias, » hoc cst, inaxime desiderabilem, veram ac 
perquam amabilem laetitiam οἱ voluptatem in quo- 
tidiana gutturis fruitione sitam esse reputantes. 
Animadvertendum vero sacram Scripturain, ea quie 
nobis velut animabilibus insunt, cum ea vituperat, 
brutis animantibus assimilare ; ut cum ait : « Houio 
cum in honore esset, non intellexit, comparatus est. 
jumentis insipientibus, el similis factus est il- 
lis **. » — « Nolite ficri sicut equus et mulus !*, » 
— « Equi amatores, et emissarii facti suut !*. » Et : 
« Estote prudentes sicut serpentes, ct simplices 
sicut eolumbzse !*, » Qux: cum ait, non. rmaturas 
commutari vult, sed naturales eorum  inclinatio- 
nes, ut declinemus, hortatur. Cum autem salutare 
quid 394 suadet, ex melioribus similitudinem ac- 
cersit. Sie ait : « Estote misericordes; sicut. Pa- 
ter vester qui In coelis est ". » Neque hic natu- 
ras commutandas censet, sed horlatur, ut ad 
id, quantum vires nostra [ferre possunt, enita- 
mur. 

V£ns. 15-16. « Coinquinationes et maculze. deli- 
ciis affluentes, in conviviis suis luxuriantes vobis- 
eum, Oculos habentes plenos adulterii, et incessa- 
bilis delicti. Pellicientes animas instabiles, cor 
exercitatum avaritia habentes, maledictionis filii. 
Derelinquentes rectam viam, erraverunt secuti 
viam Balaam ex Bosor, qui mercedem iniquitatis 
amavit. Correptionem vero habuit sue vesani:x : 
subjugale mutum animal, liominis voce loquens, 
prohibuit prophetze insipientiam. » Ordo verborum 
est : « Coinquinationes et macula : cor exercita- 
tim malitia habentes, maledictionis filii, convivan- 
tes, in suis conviviis luxuriantes, oculos habentes 
plenos adulterii, et incessabilis seu perpetui deli- 
cti, pelliciunt animas instabiles » (quas οἱ Paulus 
mulierculas peccatis oneratas vocal 5) « el hi qui- 
dem, relicta via recta, abierunt via Balaam filii 
Dosor, » etc. Voces eorum « sunt fontes sine aqua, 
οἱ nebulz turbinibus agitatz, » seu disjectze. Sed 
quam Οἱ) causam t caligo tenebrarum » illis in fu- 
turum &xculum « rescrvatur? » Scilicet obtumilis- 
esimam eorum vanitatem : qua eos, qui errorein, 
in quo antea. yersati sunt, effugerant, pelliciunt, 
ac inescant impudicitiis c desideriis carnalibus, ut 
!* Mattb. x, 10. 


V" [Luc,vi, 93... '* IHE Tim. ui, 6. 





1315 
velut cancs ad vomitum suum 
vero hic interjecta sunt, eorum vanitatem enuntiant 
ac con(irmant. Sensus autem. est: Nihil, inquit, 
puri habentes, sed tanquam labes in candida veste, 
ita illi in pura Ecclesie conversatione subnati, 
cum aliquos obviam habent, si possint eos sive vi- 
ros, sive muleres conversatione sua impudicos 
reddere, id in deliciis habent, quod suam ipsorum 
lasciviam explendi sie copiam nanuciscantur. li 
etiam vos convivio libenter excipiunt, non propter 
charitatem, ut alios bonorum suorum participes 
faciant, sed quia hujusmodi tempus ad feminarum 
deceptionem oppor!unum putant : nam oculos suos 
non in aliud quam in adulteras intendunt, ac defi 
xos semper retinent : adeoque peccantes, ut malc- 
dictionis filii, iustabiles debilesque ani:ras pe'li- 
ciunt atque inescant. Cor namque ipsorum in nullo 
alio, praterquam in impurarum voluptatum, vel 
divil'arum aviditate exercitatum est, Et ol vtrum- 
que liorum a via, qu: ad. vitam ducit, procul aber- 
Tant : quare idem, quod olim Balaam filio DBosor 
accidit, perpeliuntur. Nam et ille munera et mer- 
cedem iniquitatis amavit : sed reprehensionem sus 
iniquitatis sortiius 395 cst à muto jumento, quod 
humana loquens voce, prophet: demeutiam iubi- 
buit !*, Ex quo discimus Daluamum, postquam se- 
mel a Deo prohibitus est ad. Balaacum ob tumni- 
dam suam passionem quam insana impostura alebat, 
accedere, ad ipsum iterato pergere. contendisse ; 
sed Dei timore ac terroribus in via perterritum, 
verba benedictionis eflundere compulsum fuisse. 
Prophet:e enim quie loquuntur, scientes loquuntur ; 
et idcirco is propheta appellatus est, quod sciebat 
quid diceret : neque ignorans, casu dicere me- 
liora elegit. Igitur benedictio illa ron. insane 
cujusdam divinationis, sed divin: virtulis opus 
fuit. 

Vgns. 17-19. « Hi sunt fontes sine aqua, et nc- 
hule turbine exagitatz, quibus, caligo tenebrarum 
reservatur. Superba enim vanitatis loquentes pel- 
liciunt in desideriis carnis luxurie eos qvi pau- 
lulum effugiunt, qui in errore conversauntur. Liber- 
tatem. illis promittentes, cum ipsi servi sint 
corruptionis : a quo enin quis superatus est, hujus 
οἱ servus est. » Cum multa per digressionem dixis- 
set (inter quze οἱ exemplum Dalaami proposuit), de- 
nuo ad ifnpurissimos Gnosticos sermonem conver- 
tit, eosque « fontibus sine aqua» assimilat, quippe 
qui puram ac salutarem. evangelice. preedieationis 
aquaw amiserant : tum etiam nubibus cos compa- 
rat, quz a contrario vento feruntur, quem idcirco 
« turbinem » seu procellam. vocat, quandoquidem 
exagitat et perturbat quie defert. Non sunt. itaque, 
inquit, nubes pellucid:e, cujusmodi sunt sancti, sed 
Ρίου caligine. At cur ita? Causam ipse affert, 
quia, inquit, etiam « superba » ex « vanitate » lo- 
quuntur : pellicientes per carnalem. concupiscen- 


? Num. xri, 28 seqq. 


THEOPHYLACTI DULGARLE ΑΠΟΠΙΕΡ. 


rever!'antur. Qus Α τον 2z27;0,;6vx2z, ἐν ἀσελγείχις καὶ iv 


B 


σαρχὸς. ὡς κύων ἐπὶ τὸ ἴδ.ον ἑξήραμα ἔπισ 
τὰ 6k μεταξὺ, τῖς ματαιότητος τούτων £2aY Y 

xai πιστωτικά. 'O δὲ νοὺς οὗτος ' Οὐδὲν, ιν 
ἔχουτες χαθαριότητος ἐχόμενον, ἀλλ ὡς a7 Í^et Ev 
ἐματίῳ χαθαρῷ τῇ ἀχραιφνεῖ πολιτεία ἐπιφυόμς.ο 
ἐπειδὰν ἁ πατήσωσί τινας γαὶ δυνηθῶσιν ἁσελγεξς 
ἄνδρας τοὺς συνόντας xal γυναῖκας παρασχευᾶσα 
τρυφὴν d yoovsat τὸ πρᾶγμα, ἁἀποπλτρ,ῦντες 
ἑαυτῶν ἀσέλγειαν. ᾽λλιά καὶ συνευωχούμενοε Ozt.. 
οὐ δι ἀγάπην, qno, καὶ τὸ µεταλαμδάνειν ἆἅνο, 
τοῦτο πηιοῦσιν, ἀλλὰ διὰ τὸ χαιρὸν εὑρίσχξιν τοῦτον 
ἐπιτίδειον τῆς πρὸς γυναῖχας ἁπάτης. Οὗτο: Υ22 
ὀφθαλμοὺς ἔχοντες, οὐδεν ἄλλο βλέπουσιν. f| ot; z- 
Àlba;* xal ἐν τούτῳ ἀχαταπαύστυς βλέτοντες xx: 
ἁμαρτάνοντες, ὡς κατάρας τέχνα, φυχὰς ὃ-λεό-εν- 
civ ἀστηρίχτους. 'H γὰρ καρδία αὐτῶν πρὸς oj-tv 
ἄλλο, ἢ πρὸς πλεονεξίαν ἑξήσχηται [ᾖτοι ἀσελυσία-, 
ἢ χαὶ κτημάτων, δι ἄπερ] ἁμφότερα χαταριπὀντες 
την χατενθύνουσαν αὗτοὺς πρὸς σωτηρίαν £6». 
ἐπλανίθησαν ταύτης, ταὺτὸ παθόντες [τῷ] « Bo22à4 
τοῦ Docóp * » Enel κἀκεῖνος διὰ δωροδοχίαυ καὶ e 
σθὸν ἁδιχίας Ἀγάπησεν. Ἔλεγξιν 08$. ἔσχε τῆς 
ma pavóp. lae ὑποσύγιον ἄφώνον, ὃ £v ἀνθρώπου NE 
φθεγξάµενον, ἐχώλυσε την τοῦ moogisou παρας;ο- 
cóvrv. "Ao! οὗ μµανθάνομε» ὅτι διὰ τὸ φυσιῶδες αὖ- 
τοῦ πάθος. 6 Παλαὰμ, ὃπερ διὰ τῆς µανιώδους αὗτοῦ 
μαγγανείας ἕἔτρεφεν, ἅπαξ κωλυθεὶς ὑπὸ τοῦ θεοῦ. 
τὸ δεύτερον φιλονείκως «pb; τὸν BaA&x πορευθῖναι 
ἠπείγετο * καὶ τῷ φόδῳ τοῦ θεοῦ πεδηθεὶς, καὶ τοῖς 
κατὰ τὴν ὁδὺν δείµασι, τὸ ῥῆμα τῆς εὐλογίας οὗ 
παρεποίησεν » ὅπερ οὗ τῆς µαντείας v. OL yàp τα 
φῖται ἐπιστάμενοι φθέγγανται ἃ αθέγχονται. Ὄθε. 
xai προφήτην αὐτὸν ἐχάλεσεν, ὡς ἐπιστάμενου ἆ 
λέγει, Οὐ γὰρ ἂν ἐν ἐκ)λογῇ γέγονε τῶν χοειττόνων. 
ἀγνοῶν ἃ φέγγεται. Oo τῆς µαντείας τοῖνυν ἃ εὖλο- 
yia. ἀλλὰ τῆς δυνάμεως τοῦ sov. 

« GOzol elat mrs &vubpot, νεφέλαι ὑπὸ λαίλαπος 
ἐλαυνήμεναι, ol; ὁ ζόφος τοῦ σχότους elc αἰώνα τε- 
τήρηται. Ὑπέρογχα γὰρ µαταιότητος φθεγγόµενοι, 
δελεάνουσιν εἰς [vulg. ἓν ] ἐπιθυμίας σαρχὸς, iv 
ἀσελγείαις, τοὺς ὄντως ἀποφΣύγοντας [ culg. ἆποτ»- 
όντας ] τοὺς iv πλάνῃ ἀναστρεφομένους. Ἐλευθε - 
ρίαν αὐτοῖς ἐπαγγελλόμενοι, αὐτοὶ δοῦλοι ὑπάριήν- 
τες τῆς φθορᾶς. Ὦ γάρ τις ἧττηται, τούτῳ xal &:- 


ττνυ 


δούλωται, » Μεταξυλογήσας πολλὰ, tv ot; τὸ τῷ 
Βαλαὰμ πρ.ήγαγεν ὑπόδειγμα, ἑπανέλαθε πάλιν τὸ 


περὶ τῶν ἀκαθάρτων Γνωστιχῶν λόγον. Καὶ ἀτεινά. 
ζει αὑτοὺς € πηγαϊς ἀνύδροις, » ὡς ἀπολωλεχότας 
τὸ τοῦ χηρύγματος χαθαρὸν xal πότιμον ὕδωρ τῖς 
ζωῆς: ἀλλὰ xai νεφέλχις αὐτοὺς παραθάλλει Oz 
πνεύματος ἐλαυνομέναις, τοῦ ἐναντίου ᾿ à: καὶ « 
λαπ2 » αὑτὺ ἐχάλεσεν, ὡς συστρέφων [ f. ---ϕον ] 
xai συνταράσσων [ [.--σσον ] τὸ ἑλαυνόμενον. Ox 
εἰσὶν οὖν, φησὶ, νεφέλαι διανγεῖς, ὥσπερ οἱ ἅγ:οι, 
ἀλλ ὀμίχλαι ζόφου µεστα! καὶ διατὶ, ἐπήγαγε τὴν 
αἰτίαν, ὅτι και « ὑπέρογχα » Ex «µαταιόττητος ν 


λα:- 


1271 


EXPOSITIO IN EPIST. I1 S. PETRI. — CAP. 11 1978 


φλέγγονται, δελξάζοντες διὰ τῆς σαρχισΏς ἐπιθυμίας Α Cam ad iupulicitatem eos qui vere cífiigerant, se 


£v ταῖς ἀσελγείαις τοὺς ἀληθῶς ἀποφυγόντας xal 
χαθάπαξ τοὺς πρὶν bv πλάνῃ ἀναστρεφομένους, εἶτα 
ὑπὸ Κυρίῳ πραττόµενοι. ᾽Αλλὰ xal δοῦλοι, φηοὶν, 
Όντες αὐτοὶ τῆς προειρηµένης ἀκαθαρσαίας, ἣν « xai 
φ9ορὰν δ.καίως χαλεῖ, ἐλευθερίαν τοῖς ἁπατωμένοις 
ἐπαγγέλλονται * δ.ὸ καὶ λογισμὸν ἐπάγει θαυμάσπιον, 

τι δοῦλοι ὄντες τῆς ἁμαρτίας. « "Q Υάρ τις ἵττη- 
ται } πάθει, « τούτῳ καὶ δξδούλωται. Αὐτοὶ ἔλευ- 
θερίαν ἄλλοις ἐπαγγέλληνται. Τοῦτο δὲ πλατύτερον 
διὰ τῶν ἑξῆς γνωσθῄήσεται. 

« El γὰρ ἀποφυγόντες τὰ µιάσµατα τοῦ χόσµου ἐν 
ἐπιγνώσει τοῦ Κυρίου ἡμῶν καὶ Σωτήρος Ἰησοῦ 
Χοιστοῦ, τούτοις δὲ πάλιν ἐμπλακέντες ἠττῶνται, 
Υἐγονεν αὑτοῖς τὰ ἔσχατα χείρονα τῶν πρὠτων. 


Κρεῖττον γὰρ ἣν αὐτοῖς, μὴ ἐπεγνωχέναι τὴν ὁδὺν [ 


τῆς διχαιοσύνης, TJ) ἐπιγνοῦσιν, ἑπ'.στρέφαι εἰς τὰ 
ὀπίσω ἀπὸ τῆς παρλδοθείσης αὐτοῖς ἁγίας ἐντολῆς. 
Συμθέδηχε δὲ αὐτοῖς τὸ τῆς ἁληθοῦς παροιµἰίας" 
Κύων ἐπιστρέψας ἐπὶ τὸν ἴδιον ἐμετὸν, καὶ OG; 
)ousauévr εἰς χύλισμα β2ρδόρου. » Δύο χατασχευά- 
ζει διὰ τῶν προξιρημένων, ὅτι χαὶ τῷ ἠττῶντι 
ἀνάγχη τὸν ἠττώμενον δουλεύειν, xal ὅτι οἱ μετὰ τὶν 
ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας πάλιν ἑνξχόμενοι τοῖς προ- 
τέροις, χείροσι τῶν προτέρων περιέπεσον χαχοῖς. 


Τούτοις δὲ xai τὴν παροιµίαν ἐπάχει συνήγορον. 


Ἔστι δὲ ὁ λόγος οὕτως El γὰρ ἐπιγνώσει τοῦ Κυ- 
plos καὶ Σωτῆρος Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀποφυγόντες τὰ 
µιάσµατα τοῦ χόσµου, τούτοις πάλιν ἐμπλαχέντες 
ἠττῶνται αὐτῶν, πάντως που xal δουλεύουσιν αὖ- 
τοῖς, xai χεῖρον τῶν πρὸ τῆς ἐπιγνώσεως περὶ τὴν 
δουλείαν τούτων Ὑεγόνασι, χατασπουδάσον-ος ab- 
τοὺς τοῦ Σατανᾶ ysipos: περιενεχθῆναι. Διὸ χαὶ ὁ 
᾽Απόστηλός φησιν. ὅτι | ἐπειδὴ ] τοῦτο ἁπόχξιται 
τοῖς παλινῳδίαν τῶν xaxov. ἄδουσι, κρεῖττον fjv αὖτ 
τοῖς μηδὲ ἐπιγνῶναι, 3| ἐπιγνόντες {[ f. -τας | χεί- 
ροσιν ἁλῶναι, ἐπεὶ καὶ χύων ἐπὶ τὸ ἴδιον ἐξήραμα 
ἐπιστρέφων, Εδελυκτότερος, ὥσπερ ἀμέλει χαὶ Ug 
ἁποκυλισθῆναι ζητοῦσα, [f. add. εἰ ] ἓν βορθόρῳ 
τοῦτο motel, ῥυπαρωτέρα τῶν προτέρων ῥύπων 
φαίνεται. 
ΚΕΦΑΛ. T". 

« Καὶ [ vulg. om. καὶ ] ταύτην ἤδη, ἀγαπητοὶ, δευ- 

τέραν ὑμῖν γράφω ἐπιστιλὴ», ἓν aT; διεγείρω ὑμῶν 


ἐν ὑπομνήσει τὴν εἰλικρινῆ διάνοιαν, μνησθῆναι τῶν f 


προειρηµένων ῥημάτων ὑπὸ τῶν ἁγίων προφητῶν, 
xai τῆς τῶν ἀποστόλων ὑμῶν ἑἐντολῆς τοῦ Κυρίου 
xai Σωτῆρος Ἰησοῦ. » Ἐκ τούτου μανθάνοµεν δύο 
τὰς πάσας εἶναι τοῦ Πέτρου Ἐπιστολάς. Τὸ δὲ, « ἐν 
aí; διεγείρω ὑμῖν, » οὕτως ἐστιν' Ἐν αἷς ἔπιστο- 
λαῖς, oloveY & ὧν ἐπιστολῶν « διεγείρω τὴν ἐν ὑμῖν 
εἰλικρινῆ 6távotzv. » Καθαρᾶς γὰρ διανοίας, τῶν ἤδη 
ἀχουσθέντων ἢ ἁποτεθέντων σωτηρίων µνησθῆναι, 
καὶ διεγερθΏναι πρὸς ἑπανάληψιν τῆς τούτων ἔργα- 
αἰας πάσῃ δυνάμει xal προθυµίᾳ. ᾽Απετέθη δὲ διὰ 
προφητιχκῶν xal ἁποοτολιχῶν χηρυγµάτων. A ναν 
Παῦλός φησιν" « Ἐποικοδομούμενοι ἐπὶ τῷ θε μελῳ 


16 Prov, xxvi, 1. 


qui, cuir olim jn. errore. versarentur, ad Deum 
conversi erant. Verum et servi ii cum sint, inquit, 
predicte immunditize (quam et recte corruptionem 
vocat), libertatem tamen iis quos decipiunt, pro- 
mittere audent. Ratiosem vero addit mirabilem 
cur servi ipsi sint, quia scilicet, « a quacunque 
quis » affectione « superatus est, ejus οἱ servus 
est. » Sed lioc ex iis, quze inferius dicentur, manife- 
stius fiet. 


Vrns. 20-99. « Si enim refugientes cóinquina- 
tiones mundi in cognitione Domiui nostri. et Salva- 
toris Jesu Christi, his rursum implicati superantur, 
faeta suut eis posteriora deteriora prioribus. Melius 
enim erat illis non cognosecre viam ju-titiz», quam 
post aguitionem retrorsum converti ab eo, quod 
illis traditum est, saucto. mandato. Contigit. enim 
eis illud veri 496 proverbii : Canis reversus ad 
Suu:1 vomitum, οἱ sus lota in volutabro luti. » Dco 
ος przdictis astruit, Nempe primum, necesse esse 
cuim qui viclus eal, viclori servire suo : deinde 


- in pejora mala prolali eos, qui post agnitam veri- 


latem prioribus rursus erroribus implicantur. Ad 
quorum confirmatione: Salomonis proverbium ad- 
ducit **. Orationis autem series ita se liabet : llli, 
qui cognitione Domini οἱ Salvatoris nostri Jesu 
Christi mundi inquinamenta aliquando. effüugerant, 
si denuo iis irretiti superantur, non. solum eisdem 
omnimode serviunt, sed. ctiam diemone .— adiaitente 
ut prolaban:ar in pejora, deteriore. qua: / antea 
servitute premuntur. Quare. ait : Quandoquidem 
tanta pernicies manet eos, qui pessimai malorum 
cantilenam recantant, melius futurum fuisset illis 
$i veram viam agnovissent nunquam, quam ea se- 
mel agnita, pejoribus malis obnoxios fieri ; nam et 
canis ad vomitum suum rediens,fit abominabilior, ct 
sus ilerum revoluta coeno, sordidior quam prius 
fuerat, zpparet. 


- CAPUT IIT. 

V£gn«. 1, 9. « IHanc ecce vobis, charissimi, se- 
cundam scribo epistolam, in quibus vestram excito 
in commonitio:e sinceram mentem, ut ineimores si- 
tis eorum, qu: priedixi, verborum a sanctis pro- 
pletis, et apostolorum vestrorum, preceptorum 
Domini et Salva:oris. » Ex his verbis discimus, 
duas tantum Epistolas Petrum seripsisse. « 1n qui- 
hus excito, » rte., hoc est, in quibus epistolis, vel 
per quas epistolas « vestram excito sinccram mcu- 
tem. » Sincerze enim mentis est, corum qua au- 
dita el deposita sunt meminisse, et ad ea. iterum 
prompte et alacriter perficienda excitari. Deposita 
vero ea Sunt. per propheticas et apostolicas pradi- 
cationes, Quare οἱ l'aulus. ait : « Superzdificati 
supra fundamentum apostolorum οἱ prop'cta- 





1219 


THEOPHYLACTI BELGARUE ARCHIEP. 


1230 


rum *!. » Omnes enim isti adventum Domini an- Α τῶν ἁποστόλων xal προφητῶν. » Πάντες γὰρ οὖτι 


nuntiarunt : neque sane testibus hujusmodi fides 
negari jure potest. Sed cur, inquit, dico apostolos 
et prophetas ? Quoniam isti cum primum, tum 96- 
cundum ipsius Domini οἱ Salvatoris nostri adven- 
tum annuntiarunt. Orationis autem structura ita 
se habet : « Ut memores sitis verborum a sanctis 
prophetis pradictorum, et przeceptorum  apostolo- 
rum vestrorum et mandatorum Domini et Salvato- 
ris Jesu Christi. » Quam vero ob causam memo- 
riam horum excitandam prvcipiat, subjungit , 
nempe, quoniam ii qui ad ductum concupiscentize 
'$ua vivunt, cernentes nonnullos Domini adventum, 
quem ipse etiam Dominus praedixit, metuentes, et 
hac de causa intionestam eorum vitam abominan- 
tes, 997 przsertim vero cum non ststim post 
verha experientia sequeretur, sed bxc ob salutem 
diffe-atur corum qui in electorum libro conscripti 
sunt, fideles impudenter invadunt, ut cos deci- 
pian, 

Vegns. 5 5. « Hoc primum scientes, quod venient 
in novissimis diebus in deceptione illusores juxta 
proprias concupiscenti:s ambulantes , dicentes : 
Ubi est promissio adventus ejus ? Ex quo enim 
patres dormierunt, omuia sic perseverant ab initio 
creaturz. Latet. enim cos, hoc volentes. » Quia 
secundus Domini adven'us ion statim ac promissus 
est, contigit (differtur scilicet ob multorum salutem, 
quorum nomina scripto sunt. in libro vitze) ; hinc 
« illusores » homines verbis adoriuntur eos qui {- 
dcles sunt, ut. decipiant, dicentes : « Ubi est pro- 
missio adventus ejus? » At propterea quod promis- 
sum unum nondum ob dictam rationem impletum 
est, velle omnibus ejus dictis diflidere, latisque ab 
ipso hominum improborum persu»sione non parere 
mandatis, absonum plane εἰ injustum est. Hxc 
vero illius temporis Gnostici, seu Naaseni, et Lanm- 
petiani, et Euchitze effutiebant. Quos omnes « hoc 
latere volentes, » ait; sponte enim ad veritatis 
lumen oculoa claudebant. At quid eos fatet ? Quod 
scilicel, quemadmodum olim, cum coli et terra, 
juxta Mosaicam mundi conditionis historiam, ex 
aqua (ait enim, Deuin imperasse, ut « fieret firma- 
mentum in medio aquarum ** : » similiter etjut terra 
ex aguis « appareret, » in quibus autea demersa 
jacebat) repente ac prater opinionem diluvium su- 
pervenit : ita et nunc statutum est ut per iguem (iat 
universi destructio, cum quo et impii peribunt. Cum 
enim duo sint precipua mundi hujus elementa, 
aqua et ignis, e quibus duo alía, aer et terra, esse 
suum 2ccipiunt : ille quidem ex aquis cvaporatis, 
h:;ec vero ex iisdem concretis, tam evaporationem 
quam concretionem causante igne (quod nullatenus 
incredibile est, quandoquidem hac a Deo conditore 
vi natura ignis donata esl), cumque jam seinel per 
aquas, tempore scilicct diluvii, impiis exitium illa- 
tum fucrit, necesse plane est, inquit, ut alius etiam 


Σι Ephes. iu, 30. 321 Gen. 1, 6. 


C 


D 


thv τοῦ Κυρίου παρονσίαν κατήγγειλαν καὶ οὐχ ἔτ- 
τιν ἀπιστεῖν τοσούτοις µάρτνσι. Καὶ τί, qns, ὃά- 
γω προφήτας xai ἁποστόλουςς "Ότι χατήγχει)ανχ»ὶ 
τὴν πρώτην xai τὴν δευτέραν αὑτοῦ τοῦ Κυρίου vj! 
Σωτῆρος ἡμῶν παρουσίαν. Καὶ ἔστιν [ἡ σύνταςις] 
οὕτως, Μνησθῆναι τῶν προειρηµένων ῥημάτων ὑσὸ 
τῶν ἁγίων προφητῶν, ὑπὸ τῶν ἁποστόλων ὑμῶν tv 
τολῆς, ὑπὸ τῆς ἑἐντολῆς τοῦ Κυρίουχαὶ Σωτήρος. ! 
Κατὰ χοινοῦ γὰρ ἡ, « ὑπό. » Καὶ διὰ xl τὴν μή- 
µην ταύτην ἀναζωπυρῆσαι παραχελεύεται, iri. 
ὅτι οἱ ἑμπαθῶς ζῶντες χατὰ τὰς οἰχείας Emx:Oupis;, 
| ὀρῶντές τινας ] δεδιότας τὴν τοῦ Κυρίου παρουσ’:., 
ἣν μετὰ ἄλλων θεοφόρων [ χαὶ αὐτὸς ὁ Κύριος | πρ 
χατήγγειλε, χαὶ Σιὰ ταύτην ἀθετοῦντας [ τὴν Xospw» 
αὐτῶν βιωτὴν, ] xaX μάλιστα, ὅτι μὴ χατὰ πόδας τῶν 
λόγων fj πεῖρα φθάνει, ἀλλὰ παρατείνεται διΣ τὴν ση- 
τγρ΄αν τῶν Ev τῇ βίθλῳ τῶν σωζοµένων γραφέντων' 
ἐπιερύονται ἀναιδῶς τοῖς πιστεύουσιν ἑπιτωθάροντες, 


εΤοῦτο πρῶτον γινώσχοντες, ὅτι ἐλεύσονται ἐτ' 
ἑσχάτων τῶν ἡμερῶν ἐμπαΐκται, χατὰ τὰς ἰδίας Ev 
θυµίας αὐτῶν πορευόµενοι, καὶ λέγοντες” Hoo ἐστιν ἡ 
ἐπαγγελία τῆς παρουσίας αὐτοῦ: Αφ' f; Υὰρ εἰ 
πατέρες ἡμῶν ἐχοιμήθησαν, πἆντα οὕτως διαμένει 
ἀπ᾿ ἀρχῆς Χτίσεως. Λανθάνει γὰρ αὐτοὺς τοῦτο θὲ- 
Άοντας.» Τῷ μὴ κατὰ πόδας, qnot, τῶν λόγων τὴν 
πεῖραν «rc παρουσίας τοῦ Κυρίου ἐπαχολονθεῖν διὰ 
τὴν τῶν πολλών σωττρίαν, τῶν ἁπογραφέντων τῇ 
βίθλῳ τῶν ζώντων, ἐπιφύονται τοῖς πιστεύονσιν 
ἐμπαῖκται ἐπιτωθάζοντες καὶ λέγοντες’ « Ποῦ ἐστιν 
ἡ ἐπαγγελία τῆς παρουσίας αὐτοῦ ;  Διὰ jud; τοί- 
νυν τῆς µήπω ἀφιγμένης 6 ἃς πρρείποµεν αἰτίας. 
ο) δίχαιον χαὶ ταῖς ἄλλαις σωτηριώδεσι τοῦ Κυρίου 
ἐντολαῖς ἀπειθεῖν, χαχούργων γνώμαις ἐχτραχτλι- 
ζομένους. Ταῦτα δὲ οἱ κατ ἐχείνους τοὺς χαιροῦς 
Γνωστιγοὶ, xov Ναασηνοὶ, xai Λαμπετιανοὶ, καὶ 
Εὐχῖται ἑληγῴδουν. Οὓς πάντας « λανθάνευ φῇ- 
αἰν ἑχόντας * » ἐθελοντὶ γὰρ μύουσι πρὸς st» ἂί- 
θειαν. Καὶ τί τὸ λανθάνον αὐτούς» "Ότι ὥστερ ἓν 
τῷ καταχλυσμῷ σαν οὐρανοὶ, κατὰ τὴν Μωῦτέως 
κοσµογένειαν, ἐξ ὕξατος (αὐτὸν γάρ φησι τὸν θεὺν 
ἐντείλασθαι «γενέσθαι στερέωµα Ev µέσῳ τοῦ ὕδα- 
τος 2), xoi ἡ γῆ δὲ ὡσαύτως Ex τῶν ὑδάτων «àv- 
εφάνη » τῷ ἐχείνου προστάγµατι, ὑποθρύχιος αὐτοῖς 
πρώην οὖσα, καὶ ὡς ἓξ ὑδάτων συνεστώτων οὔρα- 
νοῦ καὶ γῆς, ὁ χαταχλυσμὸς ἐπῆλθεν àzpocb-xf 6; " 
οὕτω καὶ νῦν διὰ πυρὸὺς ἀπόχειται τὴν φθορὰν 102 
παντὸς γενέσθχι, μεθ) οὗ καὶ οἱ ἀσεθεῖς ἀπολον)- 
ται. Δύο γὰρ ὄντων τῶν συνεχτικωτάτων στοιχείων 
τοῦ παυτὸς, ὕδατο; χαὶ πυρὺς, ἀφ᾽ ὧν καὶ τὰ δύο στοῖ- 
χεῖα τὸ εἶναι λαµθάνουσιν, àhp μὲν ὁρᾶται ἑξατμι- 
ζομένων ὑδάτων, y7, δὲ συγχρινοµένων ὑδάτων, τὰς 
ἑξατμίσεω; ὡς Ex πυρὸς καὶ τῆς συγχρίσεως, οὐδε- 
νὸς τῶν νοῦν ἑχόντων ἀπιστοῦντος (ταύτην γὰρ δύνα- 
piv ὑπὸ τοῦ ποιητοῦ Θεοῦ ἡ τοῦ πυρὸς Days φύσις) ᾿ 
δύο τοίνυν ὄντων, καὶ πρότερον, τῆς τῶν ἀσεδῶν φθο” 








1281 


EXPOSITIO IN EPIST. 1I S. PETRI. — CAP. III. 


1282 


pd, διὰ τῶν ὑδάτων Υινοµένης [[. γεν.], ἀνάγκη Α per ignem eorümdem impiorum interitus aliquando 


πᾶσα, φησὶ, τὴν τῶν ἀσεδῶν φθορὰν διὰ πυρὺς vevé- 
σύα:, 

« "Ort οὗρανοὶ σαν ἕχπαλαι, καὶ ἡ γη ἐξ ὕδατος 
xai ὕδατος συνεστῶσα τῷ τοῦ θεοῦ Avo. »—« "EZ 
ὕδατος » μὲν, ὡς ἐξ ὑλιχοῦ αἰτίου. « δι) ὕδατος » δὲ, 
ὡς διὰ τελικοῦ. Ὕδωρ γὰρ τὸ συνάχον τὴν γῆν, τὸν 
χοῦν ἅτε χόλλα συσφίγγων [f.-Y yov] αὐτῆς, καὶ ὑτόστα- 
σιν παρέχων [f. -χόν] αὐτῇ. EL γὰρ μὴ τοῦτο, ἀνάγχη 
πρὸς you) διαλύεσθαι xat ἀεροῦσθαι. Ἐπιφυήσεται 
δέ τις ἡμῖν ἴσως φλυαρῶν. Ti δήποτε ὁ θεὸς τὸν xó- 
σµον τὸν ὀρώμενον ὑποοτήσας, οὐχὶ ἐξ ἀρχῆς ἑδραἳ- 
ον εἰργάσατο, ἓξ οὗ xal πρὸς τὸ εὐθὲς ἐπανάγεσθαι 
χρεία, τὸ μὲν ἐπὶ Νῶε διὰ τοῦ καταχλυσμοῦ, ἓν δὲ 
τῇ οὄυντελείᾳ διὰ πυρ»ς, ὥς νὺν φησι Πέτρος; Πρὸς 
ὃν ἐροῦμεν, ὡς τὸ μὲν ἀμετάθλητον, οὐχ οἷόν τε αὐτὸν 
σχεῖν. Πῶς γὰρ, ὃς ἐκ µεταθ)λῆς εἴληχε τὸ εἶναι; "Ex 
γὰρ τοῦ uh εἶναι εἰς τὸ εἶναι προήχθη * ὅπερ οὐκ ἂν 
ἔαφρων τις μὴ ἀλλοίωσιν ἐρεῖ. Καὶ ἐπειδὴ fj ἀλλοίω- 
σις ἀπὶ τὸ χείριστον προέθη τοῖς χείροσι συμφυρεῖσ», 
ἀναγκαίως 6 τούτου δημιουργὸς ἐπὶ τὸ χρεῖττον 
ἑπανάγων, ἐπὶ μὲν τοῦ Νῶε τὴν χάθαρσιν δι’ ὕδατος 
ἐποιῄσατο, bv δὲ τῇ συντελείχ διὰ πυρὺς. Ἐπὶ [f. 
ἐπεὶ] καὶ ἡμεῖς ε)ώθαμεν τὰς Όλας ἀναχωνεύειν 
πυρὶ, οὐχ ἵνα ἀνυ παρξίαν αὐταῖς δῶμεν, ἀλλ᾽ ἵνα τὸ 


χαθαρὸν xat εἱλικρινὲς χαρισώμεθα’ xal τοῦτο οὐχ 


ἄν τις ἀπιστίσῃ. Ὠσαύτως 5h. xai τὸν θεὸν διὰ πυ- 
pb; tv τῇ συντελεῖᾳ ἐπαγγειλάμενος ποιεῖν' τὰ γὰρ 
περιττὰ φθείρει, χαὶ μηδὲν πρὸς ἀνθρωπίνην σύστα- 
σιν συντελοῦντα" olov qutà, χχήνη, χλόην. Ταῦτα 
οὖν φθαρεῖται τὰ περιττὰ πρὸς τὴν ἄφθάρτον ζωήν. 
Ἐπεὶ οὖν ὁὕτω ταῦτά, µαταίως φλναροῦσιν οἱ τὸν 
ὁρώμενον τοῦτον χόσμον ζητοῦντες μὴ ἄφθαρτον i$ 
ἀρχῆς γενέσθαι. El τοῦτο, καὶ ἐπὶ τῖς νοερᾶς οὗ- 
σιώσεω; λογισθΏῆναι οἰηθείτ, Em: αὐτὴ ἐξ οὐχ bv- 
των προῄχθη, ἀλλ οὕπω σννιες ὡς dj ἁπλότης 
ἐχείνη περιποιεῖ τὸ ἀνώλεθρον xal «b ἑγγὺς τῆς 
paxapía; τετάχθαι τῃ ὑπάρξει καὶ θείας φὺ- 
σέως. 
€ Ας ὧν ὁ τότε χόσµος ὕδατι καταχλνθεις [vulg. 

- σθεὶς] ἀἁπώλετο. » At& τοῦ οὐρανοῦ χαὶ τῆς γης) τῆς 
μὲν τὸ ὕδωρ ἐπιχλνσάσης, τοῦ οὗ ρανοῦ δξ τοὺς xatap- 
ῥάχτας ἐπαφέντο, τὸ ὕδωρ τῇ Y]. Τὸ δὲ, ε Απὸὰ- 
λετο, » μὴ πρὸς πάντα τὸν χόσμον νόει, ἀλλὰ πρὸς 
μόνα τὰ ζῶα, ἃ τὸν σύμπαντα Χχύσμον οἶονει εἶδο- 
ποιεῖ. ΈἜρημος γὰρ τούτων γενόμενος οὐδὲ χόσµο; 
ὃν sl». 


«Oi δὲ vov obpavot, καὶ ἡ ΥΠ, τῷ αὑτου λόγῳ 
τεθησαυρισµένοι εἰσι πυρὶ προύμενοι εἰς ἡμέραν 
χρίσεως xal ἁπωλείας τῶν ἀσεζῶν ἀνθρώπων. » 
Τὸ ξιὰ τοῦ πυρὸς γενέσθαι τὶν τοῦδε τοῦ παντὸν 
φθορὰν, οὐ µόνον Χριστιανοῖς, ἀλλὰ xai τοῖς τῶν 
Ἑλλήνων σοφοῖς δοχεῖ. ᾽Αλλἐρεϊ τις’ Καὶ τὶς ὁ 
λόγος τοῦ ὑποστῆναι, εἰ δεῖ πάλιν χωρῖσαι εἰς qUo- 
ρὰν τὸν xóspov ; Ἑροῦμεν οὖν, ὡς οὗ παντελῶς ὁ 
χόσµος εἰς φθορὰν χωρήσει, ἀλλὰ πρὸς ἁναχαινι- 
σµόν * ἀ.ὸ καὶ ὁ Προφήτης φησί’ « Kat ἀναχαινιεῖς 

33 Psal. cin, 50. 


contingat. 


€ Quod coeli erant prius, et terra ex aqua et per 
aquam consisteus Dci verbu. » Ex aqua quidem, 
tanquam ex materiali principio ; « per aquam » 
vero, tanquam per aliquid perlectivum. Aqua enitn, 
qua continet terram, ejus pulvereu velut gluten col- 
ligaus, eidem consistentiam tribuit. Quod si id non 
prastaretur ab aqua, n-cessario terra ipsa ia 398 
pulverem resolveretur, ac in aera abiret. Verum 
fortasse nugator aliquis interpellabit, dicens : Cur 
Deus, cum visibilem bunc mundum condidit, eum 
vel ab ipso initio firmum stabilemque non fecit, 
quin opus foret et olim tempore Noe per diluvium, 
et in fine mundi per iguem ad meliorem statum 
revocari ? Cui nos respondemus, mundum immuta- 
bilitatis dotem habere non potnisse, quod per muta- 
tionem habuerit initium, siquidem ex non esse ad 
esse perductuin est : quod nemo qui sapiat, muta- 
lionem quamdam esse negaverit. At quoniam hu- 
jusmodi mutatig ex malo in pejorem, ac denique in 
pessimum statum progressa est: necessario Deus 
volens ipsum ad meliorem gradum reducere, cum 
vivente Noe eum aqua purgavit, tum in consumma- 
lione sxculi ignc purgalurus est. Nam et nos qua 
dam reconflare solemus, non αἱ destruamus, sed ut 
puritatem illis pristinumque nitorem restituamus. 
Simile quid etiam Deus igne in fine mundi se factu- 
rum promisit, siquidem superflua et ad humanam 
felicitatem nibil conferentia destruet, ut plantas, 
jumenta, herbas ct alia hujusmodi qua immortalj 
vibe prorsus sunt. inutilia. Insipienter sgitur gar- 
riunt, qui visibilem bunc mundum volunt ab initio 
incorruptibilem fuisse. Si quis vero putel idem de 
spirituali quoque substantia sentiendum, is prolecto 
non intelligit, quomodo spiritus simplicitate sua 
immortalitatem sibi vindicel, adeoque ad divinam 
beatamque naturaui propius accedat. 

VgRs, 6. « Pcr qua ille tunc mundus aqua inun- 
datus periit. » — « Per quz », scilicet per coelos et 
lerram ; terra quidem 3quaim copiose emittente, 
celis autem per catarractas aquam terrz a(funden- 
tibus. lllud awteum « periit » nequaquam de toto 


p mundo intelligit, sed de animalibus tantum, qu& 


universum mundum veluti in sua specie consti- 
tuunt ; iis enim expers mundus, nec inundus qui- 
dein. dicendus foret. | 

Vgns. 7. « Colli autem, qui nunc sunt, el terra 
eodem verbo repositi sunt, igni reservali in die 
judicii, et perditionis impiorum hominum. ? Uvi- 
versum hoc igne consumendum aliquando fore, non 
solum Chiristianorum , scd eiiam gentilium sapien- 
tum sententia est. AL dicet quispiam : Cur conditus 
est mundus, si destruendus est iterum? Respoude- 
ibus, mundum haud in nihilum redigeundum, sed 
renovandum esse. Quare Propheta ait : « E: reno- 
vabis faciein terre *?. » Quemadmodum enim initio, 


1253 


THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP. 


138, 


creatura sensibilis facta est bona, et propter liomi- A τὸ πρόσωπον τῆς γῆς.» "Üom:p γὰρ ὑπὸ θεου )re 


nis przevaricationem eliam ipsa « vanitati subjecta 
est ?*, » ut firmum scilicct esse non haberel : 
deinde, cum in diluvio pauci remansissent j;ii ho- 
mines, Noe scilicet alii,ue in arca servati, ut. no: 
vum mundo semen subministrarent : totum, univer- 
sum renovatum est, ac velut 399 alterum initium 
cepit. Sed neque tum lumana naiura in primo statu 
permansit, sed seusim ad deteriora deflexit, a qui- 
bus eam non Mosaica lex, nec. ipsius Doniini ργᾶ- 
sentía satis avocavit. Quoniam igitur multiplex fuit 
ad silutem vocatio, ac multiplex ex inobedientia et 
infidelitate perditio ; idcirco necessarius erit dilu- 
vium ignis et consuinptio : non tamen Lzec ornni- 
moda et perfecta, non glane animarum, sed neque 
corporum : 
tribunal Christi **, » non utique corporibus exutos 
seu animabus solis; sed cum corporibus corruptio- 
nis expertibus.Quoinodo enim anima absque corpore 
punia'ur, creferens propria corporis, seu prout per 
corpus gessit ? » Non enim justi judicis est , cum 
duo simul et ideni peccavcrint, unum absque poena 
dimittere, et in alterum iotum delicti pondus trans- 
f:rre. Propterea, si nos immundas waterias igne 
purgare solemus, et ad pristinum nitorem resti:ue- 
re ; [ cur non simile quid faciat et Deus (1) ? ] iltud 
autem, « reservati. in diem judicii ac perditionis, » 
communi sensu accipiendum, ac si essel : « in diem 
judicii, et » in diem « perditionis. » — « Judicium » 
autem idem valet hic ac condemnatio. 


Vr»s. 8,9. « Unum vero lioc non lat at vos, clia- 
rissimi, quia unus dies apud Dominum sicut mille 
anni, οἱ mille anni sicut unus dies. Non tardat Do- 
minus promissionem suam, sicut. quidam existi- 
δη ; sed patienter agit propter nos, nolens ali- 
quos perire, sed omnes ad poritentian venire. » 
Absoluto de consummatione sxculi sermone, quo 
dixit, cam et necessario et per igueii futuram (qux 
omnia nos quoque fusius enarravimus), transit ad 
ejusdem consummalionis dilationem, et ail : « Non 
tardat Dominus promissionem suam, sicut quidam 
existimant, sed patienter agit, » salutem vestram 
exspectans, et salvandoruim numeri complementuu; 
cumque Deus immensus sit, nulla est apud ipsum 


στᾶσα dj αἰσθητὴ χτίσις, κακή * διὰ δὲ τὴν τοῦ ἀν- 
θρώπου παράδασιν, xaX αὐτὴ fj χτίσις τῇ µαταιότττι 
ὑπετάγη, τοῦτ' ἔστι τῷ μὴ βέδαιον ἔχειν τὸ εἶναι 
εἶτα διὰ τοῦ χαταχλυσμοῦ, μιχρῶν ἐπὶ τῆς γῖς ὄν- 
των τῶν θεοσεθῶν ἀνθρώπων, χαὶ olov δευτέρου 
ἀνα καινισμοῦ, ἀρχὴν τοῦ κόσμου λαθόντος, διὰ τῷ 
Nove, καὶ τῶν ἓν τῇ χιδωτῷ ζώων διαφυλαχθέντων 
εἰς τὸ πάλιν συστῆναι σπέρµα τῷ χόσµῳ, ὅμως οὐδ 
τότε τῆς τῶν ἀνθρώπων προτερησάσης «φύσεως, 
ἀκλ' ἐπὶ χείροσι τῶν προτέρων ἀποῤῥευσάσης, |o 
νόµο; ὁ διὰ Μωῦσέως ἀπέστρεφεν, οὐχ ἡ του Kv- 
plou παρουσία *] Ἐπεὶ οὖν πολύτροπος μὲν ἡ np 
τὴν σωττρίαν κλῆσις, πολυσχεδὴς δὲ fj ἐξ ἀπιιθείς 
ἀπώλεια, διὰ τοῦτο ἀναγχαῖος ἔσται ὁ τοῦ πυρ” 


« Omnes enim nos astare oportet ante B χαταχλυσμ»ὸς, φθορὰ μὲν, εἰ xal μὴ παντελής. * v- 


χῶν γὰρ o0, &À' οὐδὲ aupgátov: «Πάντας yàp ki 
ἡμᾶς παραστΏναι τῷ βήµατι τοῦ Χριστοῦ, » οὐ 
γυμνοὶ σωμάτων, ψυχαῖς µόναι:, ἀλλά μετὰ σωμᾶ- 
τω» ἀφθάρτων. Πῶς Υὰρ ἂν fj φυχὴ κολασθείη v»- 
μνὴ σώματος, χημιουµένη τὰ διὰ τοῦ σώματος αὐτὴ 
πεπραγμένα; Οὐ γὰρ δικαίον κρ.τοῦ, δύο πληµμε- 
λησάντ ων χατὰ ταὐτὸν, τὸν ἕνα ἀφεῖναι, mp4 ἃ 


«τὸν ἕτερον τὸ xd». τοῦ ἐγχλήματος ἐπιφέρειν. ᾿Αλ- 


λως τε δὲ, ὅτι xal πνρὶ εἰώθαμεν τὰς μὴ χαθαμὰ: 
τῶν ὑλῶν καθαἰρειν, καὶ πρὸς vb εἱλικρινὲς ἀποχᾳθ- 
εστᾷν. Τὸ δὲ, « τηρούμενοι εἰς ἡμέραν κρίσεως xà 
ἀπωλείας, » οὕτω χατὰ χοινοῦ τὸ, « εἰς ἡμέραν,) 
ληπτέον, τοὺτ᾽ ἔστιν, εἰς ἡμέραν χρίσεως, χαὶ εἰς 
ἡμέραν «ἁπωλείας.} — «κρίσεως; » δὲ, ἀντὶ τοῦ, 
χαταχρίσεως. 

€ "Ev δὲ τοῦτο μὴ λανθανέτω ὑμᾶς, ἀγαπητοὶ, ὅτι 
µία ἡμέρα παρὰ Κυρίῳ ὡς χίλια ἔτη, xal χίλια ἔτη 
ὡς ἡμέρα µία. Οὐ βραδύνει ὁ Κύριος τῆς ἐπαχχε- 
λίας, ὥς τινες βραδυτῆτα ἡγοῦνται, ἀλλὰ μακροῦν- 
pel elg ἡμᾶς, μὴ βουλόμενός τινα ἀπολέσθαι, ἀλλὰ 
πάντας εἰς µετάνοιαν χωρῆσαι. » Συμπερανάμενο; 
τὸν περὶ τῆς συντελείας λόγον, ὅτι ἔσται, xal ἐς 
ἀνάγχης, χαὶ ἐκ πυρὸς (ἃ πάντα xal ἡμεῖς ὃες-όι- 
χώτέρον διεξἑλθομεν) , µεταθέθηκεν ἐπὶ τὴν sapi- 
τασιν τοῦ χρόνου τῆς τοῦ κόσμου συντελείας, Xii 
φτσιν, ὅτι (02 βραδύνει ὁ Κύριος τῆς ἐπαγγελί, 
ὥς τινες βραδυτήτα ἡγοῦνται, ἀλλὰ μακροθυμεῖν ) 
τὴν σωτηρίαν ὑμῶν ἐκδεχόμενος, καὶ τὸ τῶν δωθή- 
σοµένων πλήρωμα. τε δη ἀπείρῳ ὄντι αὐτῷ, 0)- 


dilatio, seu diuturnitas temporis ; sed etiau « mille D δὲν αὐτῷ παρατεταµένον, ἀλλὰ xal τὰ « χίλια έτη 


anni » ei sunt. « sicut uuus dies, » quin secunduin 
David, sicut minima pars dici. Sic enim ait: « Quo- 
niam mille anni ante oculos tuos, Domine, sicut 
dies hesterna qux praeteriit, et custodia in nocte **.» 
Videlicet, ut tempus brevissimuni indicet, « custodi:e 
noctis » illud comparat : siquidem noz in quatuor 
partes. dividitur : et Dominus « quarta. vigilia 
noctis venit *" » ad apostolos, ut in Evangelio 
narratur. 


* Rom. viri, 20. 


ὡς µία ἡμέρα map! αὐτῷ'» μᾶλλον δὲ, χατὰ τν 
Aa615, οὐδὲ τὸ | πολλοστὸν ἡμέρας (φησὶ γὰρ 9v 
Ότι χίλια Ec ἐν ὀφθαλμοῖς σου, Κύριε, ὡς ἡμέρα 
ἡ ἐχθὲς, τις διῆλθε, xal φυλαχὴ ἐν vuxsl* » à 
τῆς φυλαχῆς τὸ βραχύτατον δηλῶν), ] quiaxfi Y" 
κτὸς ἀπειχάσαντα τὰ χίλια ἔτη. Ἡ νὺξ 6b εἰ; la 
capa µερίζεται διαστήματα, εἴ ve xo ὁ Κύριο 
ετετάρτῃ φυλαχῇ τῆς νυχτὸς » τοῖς ἱεροῖς ποστ” 
Ἆοις «παρίσταται,» ὥς φησι τὸ Εὐαγγέλιο. 


* ] Cor. v, 10. ** Psal. xxxix, 4. " Matth, aiv, 25. 


Vario lectiones. 
(4) Hive verba ad explendum sensum ipse. 24.0, Editus textus multa hic amplius habet; que eXsCtt- 


bere non libuit, 


1285 
ε Πῆσει 65 ἡ Zuipga Kuotou ὡς χλέπ 
ἐν ᾗ οἱ εὗρανὼ ἑωςηδὸν παρελεύσοντα:, στο:γεῖα 
γανσοἼμενα Ἀνθήσονται, xal Υη xai τὰ ἓν aif 
ἔργα χαχταχαήσξεται. Τούτων οὗ» πόντων λνοµένων, 
πῳταποὺς δεῖ ὑτάρχειν ἡμᾶς ἐν ἁγίαις ἀναστροταῖς 
γαὶ εὐσξθείαις, ρομδοχώντας : - σπεύδοντας τὴ» 
τορονσίαν τῆς τοῦ θξεοῦ ἡμέρας, Σε ἣν» οὐρανοὶ τυ- 
(0ὔμενοι Xu tcov αι, χαὶ στοιγεῖα κανσουμενα τα- 
z1;0v1at5 9 Τὸ ἄξηλον της τοῦ Κυρίου παρουσίας 
καὶ τὸ ἁπροοδόχητον δ.ὰ «T. τοῦ εχλέπτου » ἐπε]ξύ- 
σεως χαὶ τις ενυχτὺς» ἑδί)ωσς' διὰ μὲν τῆς « vu- 
XV,» τὸ ἄδηλον' δ.ὰ δὲ τοῦ εκλέπτου» τὺ ἀπροσδόκη- 
των’ 036: q Υὸρ χλέπτην πρ;σδοκῶν χλαπήσεται. Mb 
καὶ ὁ Κύὐριός φησιν, ὅτι «e Ὥσπερ ἓν ταῖς ἡμέραις 
τοῦ Na: ἧσαν οἱ ἄνθρωποι, εὐθυμούμενοι π΄τοις καὶ 
γάμοις, » ἕως ὁ χαταχλυσμὸς αὐτοῖς ἐτέστη" εαῦτω 
καὶ ἡ τοῦ Κυρίου παρουσία » ἀτροσδοκήτως ἐπελεῦ». 
σετα. τοῖς ἁσεθέσι. « Ροιςτδὶν» ὃξ τὸ μετ fiov 
c ἴνει» Ἴδιος 65 6 τοιοῦτος Tog ἐπὶ τῶν ὑπὸ 
οὓς βασκυµένων. Σχόπει δὲ ὅτι € yv » εἶπε e xal 
'aj:5» ἔρία γαταχαήσεσθαι, » ἁλλ᾽ οὐχ] ἀν- 
Ορώπους, si uh; µόνην ἀπώλειαν ἐπὶ τῶν ἀσεθῶν 
εἶπεν, τοι τῶν ἀτεθημάτων αὐτῶν. « “Οξὸς γὰρ 
ἀσξθῶὼν ἁἀπολεῖται, » ἀλλ οὐχὶ καὶ ὁ ἁἀσεθής. 


ς £v νυντὴ, 


in 


* εΚαινοὺς δὲ οὐρανοὺς καὶ χαινὴν γῆν χατὰ τὸ 
ἐπάγγελμα αὐτοῦ προσδολῶμεν, £v οἷς δικαιοσύνη 
Κατοιχεῖ. Διὸ, ἀγαπητοὶ, ταῦτα προσδοχῶντες, σπου- 
δάσατε ἄσπιλοι καὶ ἁμώμητοι αὐτῷ εὗρεθΏναι ἐν 
εἰρήνῃ, xal τὴν τοῦ Κνρίου ἡμῶν μαχροῦυμµίαν 
πωτηρίαν ἡγεῖσθε. » — « Καινοὺς οὐρανοὺς) ὁ Κύ- 
ριος € xat χαινην γῆν » ὑποστήσεται, οὗ τῇ ὑπόραει 
xoi Ὀλῃ ' οὗ yàp συμπηγνὺς [νέαν] οἰχίαν, δι καὶ 
ix p! προπαρξάστς Όλης τοῦτο ποιεῖ, Καὶ ὁ θεὺς 
οὖν ὅπαξ ὑποστήσας τὴν ὕλην xai διαμορφώσας 
παντοίοις e0:0t «αλ συγχρίµασι, τὸ μὲν ὅσον πρὸς 
τὴν τότε γρείαν ἀναγκαῖον, τρὺς δὲ τὴν μετὰ ταῦτα 
ἄρθαρτον, ἀλυσιτελές τε xal περιττ’ν, ἁποπέμπεται' 
t τι δὲ λυσιτελοῦν, ἀναμορφώσας ἀφθάρτῳ χάλλει 
xai ἁμηχάνῳ, τὸν δεύτερον καὶ ἄφθαρτον συµπλη- 
poo» κόσμον ἐπ. 

« Ka(ó; xa! ὁ ἀγαπητὺς ἡμῶν ἁδελφὸς ΠαΌλος 
χατὰ τὴν δοθεῖσαν αὐτῷ σοφἰαν ἔγραψεν ὑμῖν, ὧς xal 
iv Λασα:ς ταῖς ἐπιστολαῖς λαλῶν ἐν αὑταὶ; περὶ τού- 
των, ἐν αἷς [Vulg. &v οἶς] ἐστι δυσνόητά τινα, ἃ οἱ 
ἁμαθεῖς καὶ ἀστήριχτοι στρεθλοῦσιν, à, καὶ τὰς λοιπὰς 
Γραφὰς, πρὸς τὴν ἰδίαν αὐτῶν ἀπώλειαν. "Y μεῖς οὔν, 
ἁ  απητο), προγινώσχοντες «υλάσσεσθε; ἵνα μὴ τῇ 
τῶν ἀθέσμων πλάνη συναπαχθέντες, ἐχπέσητε του ἰδίου 

τηριγμοῦ. Αὐξάνετε δὲ Ev. χάριτι xal γνώσει τοῦ 
Κυρίου ἡμῶν χαὶ ΣωτΏρος Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ θεοῦ 
Ιατρός. "Qf 626a καὶ νῦν xal εἰς ἡμέραν αἰῶνος. 
Αμήν, » Καὶ τοῦτο Παῦλος εἴρηχε, δι dv ἔφη: 
t Τὸ χρηστὸν τοῦ coU εἰς µετάνοιάν as ἄγει. » Ei δὲ 

39 Matth, xxiv, 37... 29. 


* Psal. 1, 7. 


EXPOSIT1O IN EPIST. II S. PETRI. — CAP. III. 


Á 


C 


D 


1286 

Véens. 10.12. « Adverict autem dies Doniini ut 
fur : in quo cadi magno impetu transient, elemen- 
tà vero calore solventur, terra autem ct qua in ipsa 
sunt, opera exurentur. Cum igitur σος on.nia dis- 
solvenda sin!,quales oportet nos esse insanctis A46Q 
conversationibus οἳ pietatibus, «xsp.etantes — el 
properantes. in. adventum. diei Domini, per quem 
coeli arcentes solventur, et cleucita ignis ardore 
tabescent. ? » . Incertitudineim temporis adventus 
Domini, ct quod is repente ae. inopiiato superven- 
turus sit, per « furem » et. « noctem ». declaiat : 
primum quidem per e noctem, » alterum Ρος 
€ furem ; » nemo emm qui furem exspectat, expi- 
latur. Quare et D minus ait: «Sicut in diebus 
Noe erant l:smires comcdentes εἰ bibentes οἱ nu- 
bentes et nuptui tradent2s !*, » quousquediluvium 
iis supervenit ; «ifa et adventus Fili hominis » 
impiis repeete et inopinato superveniet. Vox Grae- 

Cà ῥριςτδὸν «10'zedon » (2) significat « cum sonitu, » 

eo scilicet, qui a rebus, quie igni devorautur, edi 
solet. Animadverte autem, quod. dicat, « terram, et 
quie in ipsa sant, opera exurenda fore, » non veio 
homines. Quo « perditionem » seu interilum de 
impiis solis, seu eorum impieltatibus futurum enun- 
Εαν. ε Πορ enim impiorum peribit **, ». seu ad 
nihilum redigetur, non item impius. 

VEns. 13-15. « Novos vero celos et novam ter- 
ram secundum  p.ouissa ips.us exspcclaimus, in 
quibus justitia habitat, Propter quod, chariss mi, 
hic exspectantes, satagite immaculati et inviolati 
ei inveniri in pace. Domini nostri longanimitatem 
salutem arbitremini. » — « Culos novos et teivam 
novam » constituet Dominus, nou substantia οἱ ma- 
tería : niim neque qui novam dominum construit, ean 
ex non przeexsislente materia aedificat. Sie Deus, cum 
jam semel materiam condiderit, eamque variis for« 
mis, ut ad ejus lemporis usum necesse erat, orna- 
verit, id quod ad incorruptibilem, qui postea erit, 
stotui. inutile ae superfluum est, perdet ac rej.- 
ciet : quidquid vero utile et opportunum fuerit, 
immortali pulchritudine reformatum pro altero 
incorruptibili muudo rctinebit. 

VEns. 15-18. Sicut et clarissimus frater noster 
l'aulus secundum. datam sibi sapientiam scripsit 
vobis. Sicut el in omnibus epistolis, loquens in 
eis de his : in quibus sunt quadam dillicilia intel- 
lectu, quie indocti et instabiles depravant, sicut et 
cieleras Scripturas, ad suam ipsorum perditionem. 


Vo» igitur, fratres, prasscientes custodite : ne insi- 


pientium errore traducti excidalis 4 propria fivmi- 
lale. Ciescite vero in gratia, et in cognitione Do» 
mini nostri οἱ Salvatoris Jesu Christi. Ipsi gloria, 
et nune, et. in. diem siernitatis. Amen. » Etiam 
Paulus idem. diiit, cum ait: « Benignitas Dei ad 
poenitentiam (e adducit *?, » Si autem ad peniten- 


55 Rom. n, 4. 


Vario lectiones. 


(2) Eam τυὶς int. transtulit, imagso i spetz. 


1287 


ORDO RERUM οὗ IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


^ 


12s 


tiam nos Dei longanimitas invitat, et aliunde salu- A εἷς µετάνοιαν fj τοῦ Θεοῦ μαχροθυµέα vct, σωτή- 


taris nobis est panitentia ; profecto ad utilitatem 
et salutem nostram collineat ipsa Dei longanimitas. 
« Difficilia vero intellectu » £O asserit csse 
« quxdam » Pauli dicta, eaque etiam ab impiis 
hominibus perverte explicari : hoc enim illud « de- 
pravari » significat. Quemadmodutn ( ut uno excin- 
p'o rem hanc totam declarem) cum sanctus Paulus 
dicat : « Ubi abundavit delicium, superabundavit 
gratia *! ; impii hoc pervertentes, dicunt, Paulum 
ja asserere : « Peccemus magis ac magis, ut 
abundantius nobis ignoscatur. » Hoc autem  « ad 
suum ipsorum perditiosem » faciunl : quo enim 
sese obstrinxere crimine qui proplietas et apostolos 
occiderunt, eodem sese obstringunt , qui eorum 
verba pervertendo e medio tollunt. Nam et illi eos 
occiderunt, ne, qui ab ipsis salutari doctrina im- 
buebantur, juvari ab eis possent : et isti eorum 
verba similiter pervertunt, ne aliqui per illa salutem 
a'lernam consequantur. Per propriam autem lirmi- 
tatem fidem in Dominum intelligit. Ac demum sicut 
aliam Epistolam precatione absolvit, ita et in hac 
augmentum in fide Domini eis postremo loco appre 
calur. 


Finis Epistole & secunde sancti apostoli Petri, vers. 


*?'! ftom. v, 90. 


p:oz CE ὑμῖν [f. fp.] fj µετάνρια ^ πάντως ἐπὶ συµ- 
φέροντι fjv, xal cl; cwirpíav, ἡ τοῦ Gto; pr- 
χροθυµία. « Δυσνόητα » δὲ λέχει, & xa 0x) τν 
ἀσεθῶν φησιν ἑνδιαστρόφως ἐξαγγέλλεσθαι. Toi 
γὰρ τὸ «στρεθλοῦσθαι » σημαίνει ᾽ xaY ἵνα ἐς tÀ; 
τούτων παραστήσωμεν τὸ xdv, οὕτω του θΣίου Π17- 
lou εἰρηχότος * « Ὅπου ἐπλεόιασεν dj ἁμαρτί. 
ὑπερεπερίσσευσεν à χάρις ’» αὗτοὶ διαστρέφοντε 
εἶπον, ὅτι τοῦτό φησι ὁ Παῦλος  ᾽Αμαρτίτομεν 
[f. «τόπωμ.] πλέον, ἵνα πλέον συγχωρηθῶμεν. Too 
δὲ ποιοῦσιν ἐπ᾽ ἁπωλείᾳ ἐαυ-ῶν. Ὡς Υὰρ οἱ τή 
προφίτας ἀποχτείναντες χαὶ τοὺς ἁποωστόλους. οὕτω 
καὶ τοὺς λόγους αὐτῶν διὰ τῆς διαστροφΏς ἀνιι- 
ροῦντες, τῷ αὐτῷ ὑπόχεινται χρἰµατι. Ἐπεὶ χάχε:- 

νους ἀπέχτειναν ἀποπαύοντες αὐτοὺς τοῦ μὲ [τοι] 

τὰ σωτήρια ὑπ αὐτῶν [μαθητευομένους] ὠπεὲ- 

σθαι, χαὶ τοὺς λόγους ὁμοίως στρεθλοῦσι, τοῦ pi 

τινας δι αὐτῶν ὁράττεσθαι σωττρίας. "Ίδιον δὲ σ-τ- 

prYpóv φησι ttv εἰς τὸν Κύριον πίστιν. ἜὭσπερ ἃ 

ἐν τῇ ἅλ)ῃ Ἐπιστολῇ εἰς εὐχὴν ἀποτελευτᾷ, οὗ-ω 

καὶ ἓν ταύτῃ, τὴν ἓν τῇ πἰστει τοῦ Κυρίου afr 

αὑτοῖς ἐπευχόμενος. 


Τέλος τῆς δευτἑέρας 'ExicroAnc τοῦ ἁγίου dso- 
στόλου Πέτρου στίχων py. 





ORDO HERUM 
QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


THEOPHY LACTUS BULGARIJE ARCHIEPISCOPUS, 


Expositio in Epistolam I ad Timotheum. 9 
Expositio in Epistolam 1I ad Timotheum. 90 
Expositío in Epistolam ad Titum. 112 
Expositio in Epistolam ad Hebrzeos. 185 
Pra[ntio. Boni[acii Finetti in tomum tertium Theoplar- 
lucti ecit. Venet. 
Sec.io I. — De Commentario i in Acta apostolorum edid 
a Sifano. 407 
Sectio |I. — De Comraentario in Ácta aposto!'orum 
eruto ex bibliotheca Vaticana. 410 
Sectio I111. — De Commentario in Epistolas catholicas. 
. i$ 
Seclío 1V. — De Oratione jn adorationem S. Crucis 
25 
Sectio V, — De Oratione in Prsseptationem B. Ma- 
rie Virginis in templo. 425 
Sectio VI, --- De martyrio quindecim martyrum Tibe- 
riopoli, imperante Juliano Apostata. 426 
ectio VII. — De Allocutione ad Familiarem circa ea 
quorum incusantur Latini, ri: 
Sectio VIft, — De Institutione regia, ad Constantinum 


Pet phyrogenitum. 
Sectio IX. — pe Enccmio in imperatorem Alexium 
Comnenum. 461 


Sectio X. — De Epistolis viginti erut/s ex μού 

aticana. 

Sectio XI. — De postrema parte homili:e bens, 
In resurrectionem. 

Sectio XII. — De Commentarío iu Aeta aposto: om 
ex bibliotheca Florentino-Medicea 113 


Nuncupatio Sifani. vs 
Nuncupatio allera ejusdem. i51 

Argunentum. libri Actorum wna cum capitulis πα 
Expositio in Aeta apostolorum. 485 


Expositionis ejusdem textus alter ex codice Vitia, 


Expositio.ís ejusdem textus tertius ex codice Floren- 
tino, sed mere Grxecus, 1,63 
Argumentum kpisto[a: catholica S. Jacobi, cwm indice 
capitum. 1051 
Expositio in Epistolam catholicam S. Jacobi. 119/ 
d Argumentum Epislole I S. Pelri, cum capitulis τς 
em. [1 * 


Expositio in Epistolam I S. Petri. 1t9t 
Argumentum Epistolw 11 S. Petri cum capitum gri 


Expositio in Epistolam II S. Petri. 1255 


FINIS TOMI CENTESIMI VICESIMI QUINTI. 


405 t 4 
/ 


Z4 x. 
) 





Parisiis. — Ex Typis J.-P. MIGNE. 

















ν 








dod | 
Dig p. 


3 2044 073 502 429 





^ ^ THIS VotuvE 

DOES NOT Clpr 
CULAT. 

QUTSIDE Tur νο
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Patrologiae cursus completus ; omnium SS patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum"

See other formats
